Francouzský vyslanec Alain Chartier (Alani Aurige) oslovuje české poselstvo (ad Pragenses) u krále Zikmunda (Cesare). Připomíná, že České království spojuje s Francouzským královstvím hojné projevy přátelství a navzájem prokázané služby (cum regna utraque et copiosis amiciciis et operosis beneficiis sint coniuncta). Upozorňuje na nezbytnou pokoru a nabádá k umírněnosti. Připomíná Spasitele, který křtil děti prostřednictvím víry jejich rodičů. Zdůrazňuje, že povinností křesťana je podřídit se Kristu. Nabádá k přijetí Písma bez výhrad. Připouští, že český národ byl stržen k odboji proti církvi tím, že nemohl snášet rozmařilost kněžstva (cleri lasciviam) a mravní zkaženost vyšších tříd (maiorum corruptos mores), a neupírá původcům tohoto odboje dobré jméno. Důrazně poukazuje na to, že se slušelo domáhat nápravy prostřednictvím ctnosti, napomínáním, modlitbami (sacris monitis, oracione, obsecracione ac ieiunio), a ne zločinem, pobuřováním (non scelere neque tumultu populari) a proléváním krve, a podobně se slušelo odvolat se ke svému legitimnímu králi (ad regem vestrum) a rozhodnutí přenechat církvi a ostatním královstvím čisté, pravé víry, které oplývají doktory a knihami a nejsou nikterak horší co do ducha, vzdělání a života (doctoribus et libris exuberant ac ingeniis, studio ac vita). Posteskává si, jak Čechy, království nejbohatší a požehnané dlouhotrvajícím mírem, trpí opovážlivostí vlastního národa (regnum opulentissimum longevaque pace beatum, se ipso proprieque geniture insolencia comprimitur). Napomíná je kvůli spoléhání se na sílu zbraní. Připomíná velikost Říma (Romam) a jeho pád. Upozorňuje je, že si počínají jako rozzuřený muž, který, nepoznávaje v šílenství vlastní rodiče a příbuzné, sám své tělo rve a trýzní (enim Boemi regni corpus furiosi viri morem gerit, qui vir pre insania parentes et dulces propinquos ignorans suis dentibus in propria membra deseviat et se ipsum sibi ipsi dederit lacerandum). Podotýká, že se království rozpadlo na množství sekt a navzájem protichůdných stran, které bouřlivě usilují o smrt lidí a záhubu vlasti (regnum illud in contrarios scinditur ritus et ad corrigendos homines preceps multitudo in varias partes decisa est, que inter se neque consenciant, sed furiosa tempestate hominum mortem et patrie desolacionem perquirant). Podotýká, že to může být považováno za předzvěst zkázy. Zdůrazňuje, že se nikdo nemá nazývat křesťanem, pokud prolévá krev bližního (Nemo enim proximi sanguinem effundens audeat se publice fateri christianum). Napomíná proto Čechy, aby se odvrátili od cesty, na kterou zbloudili, a hleděli napravit spáchané zlo. Varuje před nesvorností otázkou, jak mohou doufat, že o své pravdě přesvědčí odpůrce, když se sami mezi sebou neshodnou (Non pensatis, quod inter vos ipsos in villa eciam admissa novitate iam non consentitis? Quo pacto igitur contradicentibus et penitus alienis persuadere sperarit?). Upozorňuje, že motivy jejich zápasu nejsou obecně pokládány za čisté, nýbrž za hmotné. Prosí, aby se nepohoršovali nad jeho upřímností, a ujišťuje jménem francouzského poselstva, že chtějí s Čechy zápasit raději modlitbou než zbraněmi, které se vůbec nesluší v tomto sporu užívat a které nejsou, zvláště Francouzskému království proti Čechům jakožto přátelům, dovoleny (armis decertare, quibus utique in hac causa uti non deceat neque vobis et regno nostro sint adversus vos in hac parte licita). Vybízí je, aby Krista přijali do svého srdce. Dodává, že budou-li se řídit jeho radami, nezahynou.
- A: N/A
- B: BnF Paris; Cod. 8757; fol. 43‒45; aktuální uložení neověřeno
- C: Stiftsbibliothek St. Florian; aktuální uložení neověřeno
- D: ÖNB Wien; Cod. 4180; aktuální uložení neověřeno
- Bartoš 1922b, s. 169‒172.
- Krofta 1936a, s. 152‒153.
- Macek 1958a, s. 295.
- Bartoš 1966, s. 12.
- Coufal 2012, s. 198.
Podle datace králem vydaných listin se Zikmund připomíná od 25. června do 9. července ve Visegrádu. Poté jej 20. července zastihujeme ve Vacově a 25. v Ostřihomi. Pokud pražané vyslechli v Budíně v Zikmundově přítomnosti řeč francouzského vyslance Alaina Chartiera, jak se domnívá Bartoš 1922, s. 169, stalo se tak pravděpodobně před 24. červnem. Bartoš 1966, s. 12 bez vysvětlení řadí dokument k roku 1426.
Přepis regestovaného dokumentu
Persuasio Alani Aurige ad Pragenses in fide deviantes Bude perorata presente Cesare.
Quanquam in fidei causa catholicus quisque et legitimus actor et monitor exaudibilis esse possit ac in re, de qua agitur, doctissimorum virorum utinam tam fructuosa quam studiosa exhortacio superhabundaverit, nobis tamen, o famosissimi regni incole et in Christi caritate dilecti, oportunitas causas superadiecit, ut ad vos pro re fidei oracionem habeamus. A christianissimo enim rege Francorum legati venimus, cui beneficia proavorum titulum defensoris legis Christi concedunt.
Sed et specialis vinculi quedam necessitudo nos excitat, cum in fidei offensione amicorum maculam doleamus. Apud vos suasione non indiget nos non tantum ut christianos audiri licere, sed decere ut amicos, cum regna utraque et copiosis amiciciis et operosis beneficiis sint coniuncta, neque nos dedecet ab amicis et criminis notam et casus periculum oracione opeque propulsare. Utinam atque utinam docibilitas bone mentis semper fateri suadeat, quicquid patrum vestrorum nostrorumque sincera religio voluit profiteri, neque ex egroti animi iudicio, sed ex ecclesie auctoritate et cetere multitudinis recta existimacione vobis consultatis!
Prima siquidem et fundamentalis edificii Christi petra est humilitas, que gracia dignos efficit atque docibiles et divini mandati digne capaces, quoniam deus superbis resistit, humilibus autem dat graciam. „Servum autem domini non oportet litigare, sed mansuetum esse et ad omnes docibilem“ (II.) ad Titum 2° cap.° (24) et Salomonis proverbium 3° cap.° (5): „habe fiduciam in domino in toto corde tuo et ne innetaris prudencie tue“, et paulo post in alio capitulo (XVI 5): „abhominacio domini est omnis arrogans“. Audite, queso et ne refugite recte moneri. Quis adeo de se confidat, ut veterum patrum suorumque maiorum dignitatem ipsamque ecclesiam, a quibus fidem accepimus, in fide corripiat et se plus illis scisse presumpserit, quos sacra doctrina doctorum, consiliorum celebritas et claritas miraculorum illustrissimos et in fide probatos reliquit? Ve nostri temporis hominibus, quos neque doctrina neque vita tanti fecit, ut eciam imitacione digni sint, et si eos, a quibus legem, mores et exempla probitatis accepimus, fragili ingenio, vite tamen disparitate corrodant.
Sed de auditoribus nove non doctrine, sed temerarie adinvencionis admiramur, qui pro paucis non dico numero, sed vita et sciencia viris tanto sanguine, tanta virtute tantaque auctoritate sibi traditam fidem neglexerint. Verum et si de hominibus illis aliquid bone existimacionis habebatur, vincere tamen debuit ecclesia ceterorumque regnorum in perfecta fidei firmitate reputacio. Neque pro uno solo regno, in hac eciam nova supersticione diverso, melius presumendum quam pro ceteris orthodoxe fidei cultoribus regnis, que et doctoribus et libris exuberant ac ingeniis, studio ac vita non inveniuntur posteriora. Recte docuit Paulus Thessalonicenses proindeque previdit adinvencionum firmam levitatem, cum ad eos in epistola secunda sic ait (II.2): „rogamus vos, fratres, per adventum domini nostri Jesu Christi et nostre congregacionis in id ipsum, ut cito non moveamini a vestro sensu“. Et subiunxit: „itaque, fratres, state et tenete tradiciones, quas didicistis“. Hoc ipsum sapientissimus Salomon Proverbiorum I° fecunde et luculenter admonuit, legem patrum et maiorum in cordibus filiorum confirmans, cum ait (I. 9): „audi, fili mi, doctrinam patris sui et ne dimittas legem matris tue, ut addatur gracia capiti tuo et torques collo tuo“. Quorum doctrinam secuti sunt Machabei, pie semper memorandi, qui pro legibus paternis sese libere obtulerunt morti, ostendentes, quam sincere de deo legeque quamque pie de parentum zelo senciendum sit. Quod ipse Salvator noster recte edocuit, qui parvulos in fide parentum in numero salvandorum suscepit baptisatos. Licet enim dixerit eum, qui crediderit et baptizatus fuerit, salvandum ipsique parvuli nullam nisi in fide parentum fidem habuerint, eos tamen in illa fide, ut aiunt doctores, recepit et in meritis parentum voluit eius mansuetudo placari. Quod sacra scriptura multis passibus apparuit, ubi eciam patres diffisi viribus et meritis parentum perorant: „memento“, inquit scriptura, „Abraham, Isaac et Jacob“, ac multis in aliis passibus meritis et fide parentum nos armamus. Opus christiani est non cervicem erigere, sed Christi iugo colla exhibere submissa, non questiones aut argumentaciones in lege infallibilis dei et patrum doctrina exquirere, sed humiliare se sub potenti manu dei et quasi intellectum et omnem mundanam prudenciam in obsequium fidei captivare. Scribit Paulus 2° ad Cor. X.° (4.): „arma nostre milicie non carnalia sunt, sed potencia dei ad destruccionem municionum consilia destruencium et omnem altitudinem se extollentem adversus scienciam dei et in captivitatem reducentes omnem intellectum in obsequium Christi.“
Sed proh dolor sincerum sepe intellectum viciatus trahit affectus et concupiscencie passiones animi iudicia pervertunt. Veremur sicque fama loquitur in emulacionis avaricieque tenebris mali tanti fomitem latuisse ac populo, novitatis amatori et semper suis maioribus emulanti dedisse materiam. Hii enim sunt errorum obscurissimi calles et tortuosa itinera, quod sacra scriptura pulcre ostendit, dicens (I Tim VI. 10): „radix omnium malorum cupiditas, quam quidem sectantes erraverunt a fide seque inmiscuerunt multis doloribus“. Intravit pariter in medium adinventorum tante novitatis vana superbia, qui volentes sapere plus quam oportet sapere neque scientes sapere ad sobrietatem, se ipsos populumque fragilem sub nube ignorancie, cupidinis et livoris stimulo per devia deduxerunt. Conversi enim sunt in vaniloquium, volentes esse legis doctores, non intelligentes neque, que loquuntur neque, de quibus affirmant ad Thymotheum I. Cap (6‒7). Quorum ex affectibus intencio facile iudicatur, qui et sibi ipsis et regula et lex et doctrina esse presumunt et a nemine se paciuntur recta doceri. Hii in Salomonis incidunt iudicium, decernentis (Eccli X. 14), quoniam inicium superbie est apostotare a deo, qui fecit illum.
Heccine est christiane professionis spiritualis integritas, heccine est in zelo domus dei constans propositum et christiani tremebunda semper et de suo sensu merito diffidens humilitas? Non est profecto, non est caritatis iudicium, non est fervor fidei, sed infirme irreverentisque mentis signum, est humanis desideriis fidem miscere maculandam. Cuius defensioni eciam immortalia regum odia ex veteribus hostoriis cessisse perleguntur, iusticia autem neque odia neque favores aut terrenas contagiones secum colluctari permittit. Unde de ipso Habraam in exemplar iusticie seriptum est, quod proprio filio suo non pepercit, ut nulla in parte fidei repugnaret. Ideo scribitur (Rom IV.9): „credidit Abraham domino et sibi reputatum est ad iusticiam.“ Potuit fortasse illo in regno sicut in ceteris iniquitas habundare et in utroque statu hominum vanitatem superfluitate crassari, sed neque fidei deformitate purgari debuit neque sedicione, sed auctoritate reprobari. Et si in operibus legis errorem fecerit iniquitas, lex tamen, que perpetua, constans et infallibilis a deo edita est, ledi aut offendi non debuit. Scriptum est enim, quia iustus ex fide vivit, sed ex operibus, si extra fidem sunt, mortificatur impius, fides tamen ipsa stabilis perseverat. Tantus est enim fidei honor, tanta virtutis sublimitas, ut omnia possit et sine ea impossibile sit placere deo; cuius dignitatem neque verbis in immensum efferre satis est, neque operibus cuiquam permissum est eius intraneam fedare claritatem.
Ad opera autem, quibus diiudicatur cor, verba convertamus. Ecce regnum opulentissimum longevaque pace beatum, se ipso proprieque geniture insolencia comprimitur et tante pacis ingratitudine divinorumque donorum abusu in se conversum, sane non tantum hominis arbitrio, quantum dei iudicio flagellatur. Romam in hac parte divine sentencie exemplum habemus, que post orbem devictum congestasque divicias luxu et habundancia deliciarum devicta est. Et forsan nos ipsi, qui loquimur, eciam huius in nobis divine correccionis experimentum habemus. Scribit super hoc Apostolus: „cum cognovissent deum, non ut deum glorificaverunt, sed evanuerunt in cogitacionibus suis et obscuratum est insipiens cor eorum ac dicentes se sapientes, stulti facti sunt“ ad Romanis primo (21‒2). Res et tempora in vobismet ipsis devolvite et scietis non vos hominis iudicia, sed dei iudicia novitatis studio animasse. Diiudicabitis et vos ipsi, si sane pensaveritis, non esse christiano dignum, quod ille adinvenciones nove faciendum precipiunt. Solent christiani sacris monitis, oracione, obsecracione ac ieiunio ad veritatis cognicionem proficere, et cum de mandato christi pio animo perquiritur, non est sanguini aut cedi locus. Legem enim misericordie, in caritate proximi fundatam, profitemur neque liberius quicquam est quam christianum esse aut maior servitus quam peccati. Jamque autem paganorum ritus, non Christi scolam insequimur, si cum sanguine, cede et vagina legem nostram aut clarificare aut pocius confusionibus supervacuis obfuscare studemus. Nemo enim proximi sanguinem effundens audeat se publice fateri christianum, sed ridiculum et sane menti adversum videtur fidei pietatem impiis operibus profiteri. Ac si tantus novitatis amor mentes Boemi populi commoverat, ut cleri lasciviam aut maiorum corruptos mores ferre non valerent, debuit iniquitas virtute reprimi; non scelere neque tumultu populari novitates sunt introducende, sed auctoritate et gerendi gravitate tractande. Simplex siquidem populus sepius habuit, unde suis de maioribus quereretur, sed remedia petere, non dare debuerat. Tanta enim est populi sine moderamine et absque legitimo ductore simplicitas, ut cum aliena dampnat, se ipsum in dampnando reddat dampnabilem, et si prima intencione recte moveatur, rectitudinem mentis ex operis obliquitate depravat.
Propterea ad regem vestrum et clementissimum cesarem recurri oportuit illucque remedia queri, ubi et consilii stabilitas et auctoritas iurisdicendi in semper augusta maiestate residebat, quam et si divina maiestas tanto honore dignata est, ut in eius manu ecclesie pacem multisque regnis tranquillitatem concederet, de vestra salute et publico statu tanta sub maiestate sperare merito potuistis. Si(enim) apostolos volumus legis nostre prestantissimos doctores accipere, non aliud quicquam terrene doctrine striccius mandatum accepimus quam regibus obedire. Scriptum enim est: „deum timete, regem honorificate“, et alibi: „omnis anima superiori potestati subdita sit, regi tamquam precellenti et ducibus tamquam ab eo missis, neque tantum bonis et modestis, sed eciam discolis.“ Et quis cum illis crediderit, qui ex Christi divino fonte salubres hausere doctrinas, viris carnalibus, tumultur populares pacique et discipline contraria moventibus, aures faciles prebuerit aut quo pacto de vestra stabilitate quispiam bene speraverit, si et sine lege et sine rege consistere presumatis, cum illa in salute animas, ille corpora in pace confoveat?
Hortamur (ergo) et monemus et in Christi caritate obsecramus, ut vos ipsos circumspiciatis et huius tempestatis exitum provide magis quam superbe contemplemini: in vos ipsos oculos convertite et non tam aliena quam vestra iudicetis. Jam enim Boemi regni corpus furiosi viri morem gerit, qui vir pre insania parentes et dulces propinquos ignorans suis dentibus in propria membra deseviat et se ipsum sibi ipsi dederit lacerandum: regnum illud in contrarios scinditur ritus et ad corrigendos homines preceps multitudo in varias partes decisa est, que inter se neque consenciant, sed furiosa tempestate hominum mortem et patrie desolacionem perquirant. Nichil restat nisi in Boemia toto esse sectas, quot animos, omnique ecclesiastica et temporali spreta potestate unicuique licere, quod libeat, quod et ruine et exterminii presagium apid doctos et graves facile iudicatur. Audite Paulum, quod dixerit ad Galatas (15): „Si invicem mordetis et comeditis, videte, ne abinvicem consummamini“. Et ad Corinthios (I.10) scribens, ut scismata et scissuras doctrine prudencia preveniret, ait: „obsecro vos, fratres, per nomen domini nostri Jesu Christi, ut in id ipsum dicatis omnes et non sint in vobis scismata, sitis autem perfecti in eodem sensu et in eadem sciencia“. Ex iudicio autem doctissimi Gamalielis in Actibus Apostolorum facile discernetis non divina illuminacione, sed humana aut pocius malogni spiritus suasione novitates assercionum, quibus vexamini, in corda penetrasse. Ostendit enim sectam, que ex deo non est, per se ipsam dispergi et sua varietate per se consumi. Non pensatis, quod inter vos ipsos in villa eciam admissa novitate iam non consentitis? Quo pacto igitur contradicentibus et penitus alienis persuadere sperarit? Non articulorum illorum disputaciones ingredimur nobisque magis onus excitande compunccionis incumbit quam disputande questionis. Satis est, si ecclesiam sequamur, cuius sanctissimis statutis nulla humane mentis elacio se preponat. Amicorum autem morem gerimus, quibus arguere, obsecrare et increpare in omni paciencia et doctrina officium est. Ubi vero nos huic obscuritati tantisque inde natis anxietatibus condolemus exterius, vos interius compunccionis motus incuciat et animabus seductis patrieque pereunti, dum locus est, miseremini neque vestris prioribus degeneres, posteris fame notam reliqueritis.
Sepius autem mutasse pudet, quod fecisse piget. Sed preterita argui possunt, non tolli; futurorum tamen meliori consilio sapiens preterita reformabit. Scribit Augustinus in libro de consciencia, quoniam „velle peccare malum, peccare peius, in peccato perseverare pessimum, nolle penitere mortale“. Neque est rubori verecundieque locus, ubi recte agitur, minor vero, ubi ad rectitudinem animus revocatur: non enim tam verecundum est errasse redeuntem quam errantem nolle redire. Humanitatis est peccata incidisse, sed dei supremi proprium misericorditer indulgere.
Postulamus autem a vobis hoc in meliorem partem accipi et magis ad caritatem quam ad iracundiam provocari. Nostre enim amicicie iura reddimus, que etsi asperitatis notentur aculeo, non ideo aspernenda sunt magisque pensandus est zelus quam stimulus, et ut scribit Salomon, meliora sunt vulnera diligentis quam fraudulenta odientis oscula. Malumus enim vobiscum oracione quam armis decertare, quibus utique in hac causa uti non deceat neque vobis et regno nostro sint adversus vos in hac parte licita, cum inter amicos merito sint molesta. Doctrinis igitur variis et peregrinis nolite abduci; optimum enim est gracia stabiliri He XIII.(9). Melius enim erat non cognoscere viam iusticie, quam post retrorsum converti ab eo, quod traditum est sancto mandato II. Pe II. (21). Sed dominum nostrum Jesum Christum sanctificate in cordibus vestris, parati semper ad satisfaccionem omni vos racionem de ea, que in vobis est, spe et fide, sed cum modestia et timore conscienciam habentes bonam I. Pe III. (15) exhibete eciam vosmet ipsos salubribus dirigendos consiliis, ut sitis docibiles dei.
Quod si feceritis neque errasse sponte voletis, neque in posterum errare poteritis. Valete, si consiliis obtemperatis, non perituri.
Christianissimi regis Francorum ad Cesaream maiestatem oratores destinati Ar(taldus), abbas sancti Anthonii, Guillelmus Saigneti miles, Alanus Aurige et Thomas de Narduchio.