z 138 stránek
Titul
1
2
3
4
Obsah
5
6
Úvod
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Zkratky
27
28
Edice
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
Doplňky
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
Rejstřík
133
134
135
136
137
138
Název:
Spisy Bohuslava Hasištejnského z Lobkovic. Svazek I, Spisy prosaické
Autor:
Ryba, Bohumil
Rok vydání:
1933
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
138
Počet stran předmluvy plus obsahu:
138
Obsah:
- 1: Titul
- 5: Obsah
- 7: Úvod
- 27: Zkratky
- 29: Edice
- 101: Doplňky
- 133: Rejstřík
upravit
Strana 1
SBIRKA PRAMENU K POZNÁNÍ LITERÁRNÍHO ŽIVOTA ČESKOSLOVENSKÉHO Vydává III. TŘÍDA ČESKÉ AKADEMIE VĚD A UMĚNÍ Skupina druhá: KORESPONDENCE A PRAMENY CIZOJAZYČNÉ Číslo 26: SPISY BOHUSLAVA HASIŠTEJNSKÉHO Z LOBKOVIC Svazek I. SPISY PROSAICKÉ V PRAZE NÁKLADEM ČESKÉ AKADEMIE VĚD A UMĚNÍ 193 3
SBIRKA PRAMENU K POZNÁNÍ LITERÁRNÍHO ŽIVOTA ČESKOSLOVENSKÉHO Vydává III. TŘÍDA ČESKÉ AKADEMIE VĚD A UMĚNÍ Skupina druhá: KORESPONDENCE A PRAMENY CIZOJAZYČNÉ Číslo 26: SPISY BOHUSLAVA HASIŠTEJNSKÉHO Z LOBKOVIC Svazek I. SPISY PROSAICKÉ V PRAZE NÁKLADEM ČESKÉ AKADEMIE VĚD A UMĚNÍ 193 3
Strana 2
Strana 3
SPISY BOHUSLAVA HASIŠTEJNSKÉHO Z LOBKOVIC SVAZEK I. SPISY PROSAICKÉ VYDAL A POZNÁMKAMI OPATŘIL BOHUMIL RYBA V PRAZE NÁKLADEM ČESKÉ AKADEMIE VĚDA UMĚNÍ 1 93 3
SPISY BOHUSLAVA HASIŠTEJNSKÉHO Z LOBKOVIC SVAZEK I. SPISY PROSAICKÉ VYDAL A POZNÁMKAMI OPATŘIL BOHUMIL RYBA V PRAZE NÁKLADEM ČESKÉ AKADEMIE VĚDA UMĚNÍ 1 93 3
Strana 4
Tiskem Československé grafické Unie a. s. v Praze
Tiskem Československé grafické Unie a. s. v Praze
Strana 5
OBSAH Úvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7— 26 27 Zkratky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PROSAICKÉ SPISY BOHUSLAVOVY De miseria humana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31— 65 De avaritia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66— 81 De felicitate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82— 85 86— 89 De veterum philosophis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oratio pro Petro Schotto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90— 98 Nekrolog Alexandra Imolského . . . . . . . . . . . . . . . . . 99—100 DOPLŇKY K LISTÁŘI BOHUSLAVOVU I. Z rukopisů: 1. K listu 21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103—105 106—113 2. K listům 49 a 50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. K listům 55, 56, 60, 61, 62 a 192 . . . . . . . . . . . . . . 114—117 118 4. K listu 63 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 5. K listu 22 . . . . . e . . . . . e. . . * 6. Dopis šestnáctiletého Bohuslava . . . . . . . . . . . . . . 119—124 II. Z knižních sbírek: 1. Z Schottových Lucubraciunculae . . . . . . . . . . . . . . 125—129 130 2. Z Bohuslavových Opuscula . . . . . . . . . . . . . . . 3. Z Bohuslavova Fragmentum epistolarum . . . . . . . . . . 131—132 133—138 REJSTŘÍK JMENNÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
OBSAH Úvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7— 26 27 Zkratky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PROSAICKÉ SPISY BOHUSLAVOVY De miseria humana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31— 65 De avaritia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66— 81 De felicitate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82— 85 86— 89 De veterum philosophis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oratio pro Petro Schotto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90— 98 Nekrolog Alexandra Imolského . . . . . . . . . . . . . . . . . 99—100 DOPLŇKY K LISTÁŘI BOHUSLAVOVU I. Z rukopisů: 1. K listu 21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103—105 106—113 2. K listům 49 a 50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. K listům 55, 56, 60, 61, 62 a 192 . . . . . . . . . . . . . . 114—117 118 4. K listu 63 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 5. K listu 22 . . . . . e . . . . . e. . . * 6. Dopis šestnáctiletého Bohuslava . . . . . . . . . . . . . . 119—124 II. Z knižních sbírek: 1. Z Schottových Lucubraciunculae . . . . . . . . . . . . . . 125—129 130 2. Z Bohuslavových Opuscula . . . . . . . . . . . . . . . 3. Z Bohuslavova Fragmentum epistolarum . . . . . . . . . . 131—132 133—138 REJSTŘÍK JMENNÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Strana 6
Strana 7
S bezpečností lze zjistiti, že za života Bohuslava Hasištejnského z Lob- kovic vyšly tiskem jenom dvě knihy, obsahující jeho díla. První jest po- smrtné vydání Schottových Lucubraciunculae ornatissimae,1) uspořádané péčí Jakuba Wimphelinga v Štrasburce 1498, mezi něž byla pojata vedle Bohuslavových veršů, adresovaných Schottovi,2) také Bohuslavova Oratio pro Petro Schotto.3) Druhá jsou samostatná Opuscula, vydaná nejspíše na začátku roku 15094) Janem Sturnem s titulem Opuscula Bohuilai Boemi Ba-ronis de Hassenstayn que hoc volumine continen- tur. Ad Uuladislau Pänonie et Boemie Regem In fune re Anne Regine coningis elegia cosolatoria Elegia ad riiij sanctos. quos vulgo auriliatores i vocant. de peregrinatione sua gracias agens l Ad Joannem Sturni Francü de Smalcaldia de ana ricia libellus Sumos Christianos principes cotra Churcas ercitäs adbortatorium carmens) a zahrnující útěšnou elegii nad smrtí královny Anny, vypsání východní cesty elegickými distichy, prosaický spis De avaritia a protitureckou báseň. Nepochybuji, že právě tyto čtyři knihy veršů a prosy, sdružené v Opuscula, 1) Petri Schoiti Argentin. Patricii: Juris vtriusqs i Doctoris consultiffimi: Oratoris & Poetæ elegantiſſi mi: græceq linguæ probe æruditi: Lucubraciunculæ ornatiſſimæ [impreffa a Martino Schotto VI. Non. Octobr. 1498]. Užíval jsem exempláře roudnické knihovny Lobkowiczovské II Gc 100. 2) Fol. CLIV v° nn. 3) Fol. CLXXX v' nn. 4) Oba průvodní dopisy Sturnovy jsou datovány z Hasištejna 26. prosince 1508. 5) J. Truhlář věděl o tomto vydání jenom z údajů bibliografických (O spisech Bohuslava z Lobkovic, ČČM 1878, str. 269; Listář Bohuslava Hasišteinského z Lobkovic, Praha 1893, str. 188: „Neznámé toto u nás vydání“; Humanismus a humanisté v Čechách za krále Vladi- slava II., Praha 1894, str. 152: Vzácného tohoto výtisku, jehož se nám neudálo uzříti, známy jsou tři exempláře, jeden v bibliothece Erfurtské, druhý býval kdysi v knihovně jezovitské v Augsburku, třetí jest snad posud v knihovně Celovecké“). Užíval jsem exempláře Národní knihovny pražské (49 B 16). Výtisk má také na př. Národní knihovna vídeňská a státní knihovna berlínská.
S bezpečností lze zjistiti, že za života Bohuslava Hasištejnského z Lob- kovic vyšly tiskem jenom dvě knihy, obsahující jeho díla. První jest po- smrtné vydání Schottových Lucubraciunculae ornatissimae,1) uspořádané péčí Jakuba Wimphelinga v Štrasburce 1498, mezi něž byla pojata vedle Bohuslavových veršů, adresovaných Schottovi,2) také Bohuslavova Oratio pro Petro Schotto.3) Druhá jsou samostatná Opuscula, vydaná nejspíše na začátku roku 15094) Janem Sturnem s titulem Opuscula Bohuilai Boemi Ba-ronis de Hassenstayn que hoc volumine continen- tur. Ad Uuladislau Pänonie et Boemie Regem In fune re Anne Regine coningis elegia cosolatoria Elegia ad riiij sanctos. quos vulgo auriliatores i vocant. de peregrinatione sua gracias agens l Ad Joannem Sturni Francü de Smalcaldia de ana ricia libellus Sumos Christianos principes cotra Churcas ercitäs adbortatorium carmens) a zahrnující útěšnou elegii nad smrtí královny Anny, vypsání východní cesty elegickými distichy, prosaický spis De avaritia a protitureckou báseň. Nepochybuji, že právě tyto čtyři knihy veršů a prosy, sdružené v Opuscula, 1) Petri Schoiti Argentin. Patricii: Juris vtriusqs i Doctoris consultiffimi: Oratoris & Poetæ elegantiſſi mi: græceq linguæ probe æruditi: Lucubraciunculæ ornatiſſimæ [impreffa a Martino Schotto VI. Non. Octobr. 1498]. Užíval jsem exempláře roudnické knihovny Lobkowiczovské II Gc 100. 2) Fol. CLIV v° nn. 3) Fol. CLXXX v' nn. 4) Oba průvodní dopisy Sturnovy jsou datovány z Hasištejna 26. prosince 1508. 5) J. Truhlář věděl o tomto vydání jenom z údajů bibliografických (O spisech Bohuslava z Lobkovic, ČČM 1878, str. 269; Listář Bohuslava Hasišteinského z Lobkovic, Praha 1893, str. 188: „Neznámé toto u nás vydání“; Humanismus a humanisté v Čechách za krále Vladi- slava II., Praha 1894, str. 152: Vzácného tohoto výtisku, jehož se nám neudálo uzříti, známy jsou tři exempláře, jeden v bibliothece Erfurtské, druhý býval kdysi v knihovně jezovitské v Augsburku, třetí jest snad posud v knihovně Celovecké“). Užíval jsem exempláře Národní knihovny pražské (49 B 16). Výtisk má také na př. Národní knihovna vídeňská a státní knihovna berlínská.
Strana 8
8 interpretoval z řečeného textu Wolfgang Plick na universitě lipské.1) Že by byly ještě jiné tisky vyšly za života Bohuslavova, nedá se s urči- tostí zjistiti ani z fondů velmi četných knihoven evropských ani z odkazů bibliografických. Truhlář připouštěl dohadem možnost dvou tisků, po nichž by se byly všecky stopy ztratily. Jeden předpoklad, že prosaický spisek Bohuslavův De miseria humana vyšel nejspíše ještě v XV. stol. tiskem' 2), Truhlář sám — a právem — poz- ději odvolal.3) Ale ani druhý dohad Truhlářův, kterým usoudil,4) že ještě za života Hasištejnského vyšla tiskem jeho Satira k sv. Václavu5) spolu s elegií Quae mihi misisti...6) a snad ještě několika menšími plody, a to v Praze péčí Viktorina ze Všehrd r. 1493 krátce před proslulou roztržkou, není průkazný. Bohuslavova slova z dopisu Janu z Pibry“) nezaručují ani úmysl vydati báseň tiskem ani ovšem jeho uskutečnění. Nadpis elegie Quae mihi misisti..., svědčící Ad Bernardum Adelmannum, nemůže býti omylem Mitisovým, jak usuzoval Truhlář,8) poněvadž i v rukopise vídeňské Národní knihovny 3271 má explicit obsahově shodné; elegie tudíž nebyla adresována Janu Šlech- tovi. Oddíl Mitisovy Farrago str. 194—206, uvozený větou ,Sequuntur aliquot Epist. Nuncupp. (str. 193), nemusil býti celý převzat z pramenů tištěných. S listy a verši Sturnovými (str. 203—206) tomu sice tak bylo, ale zevšeobecňovati to nelze, poněvadž se věnovací listy šířily i rukopisně (na př. dedikace satiry v rkpu praž. univ. knih. adlig. 10 A 25, fol. 35 r°, Bohuslavovo věnování spisku De miseria a Pollichovo poděkování v rkpu téže knih. 1D3, fol. 84 r° v°, 114 v°-115 v°); vedle toho jeden z listů tohoto oddílu (str. 199—202), jímž Všehrd vítá Bohuslava z cest, není vůbec list dedikační. Konečně pražský tisk by sotva zapadl tak, aby se ho Mitis byl nedopátral: a že z předpokládaného domácího tisku Mitis uvedené básně 1) Vyhláška, opakovaná ve Farrago A7r° (libellos quatuor Generosi Magnificique viri D. D. Bohuslai de Hasisteyn Baronis Bohemici, nostro iam aevo et in Latinis et in Graecis peritissimi publice (Deo annuente) interpretari auspicabimur, quos, candidi iuvenes, emite audite, lectitate et vos, venerandi senes, colite, animum in eis pascite, benigne exhortor. Aeris exigui nullum poenitebit) mluví zřetelně o čtyřech knihách, a to tištěných, měli-li si je studenti za levný peníz kupovati. Truhlář, který neměl r. 1878 přesných vědomostí o podtitulu Opus- cul — ačkoliv jej přesně uváděl již J. G. Th. Graesse, Trésor de livres rares et précieux III, 1861, str. 218 —, nedovedl (ČČM 1878, str. 269) určiti, které knihy se tím míní (.Jaké by to spisy Bohuslavovy byly, jež tuto nazývá Plick „libelli quatuor“, nemohli jsme posud vypá- trati ), a ještě v knize Humanismus (1894), kdy již titul Opuscul znal, nepřipadl na identifikaci a mluvil neurčitě, že Plick měl ,čtení veřejné o jeho básních (str. 158, pozn. 1). 2) Listář str. 63 a předtím již ČČM 1878, str. 269. 3) Humanismus, str. 59. 4) ČČM 1878, str. 269, Humanismus, str. 47 n. 5) Farrago 11 n. 6) Farrago 32. 7) Listář 48. 47, 30 nn. (v citátech latinského textu Listáře znamená první číslice dopis, druhá stránku, třetí řádek uvedené edice Truhlářovy). Mitto tibi epistolam versibus confec- tam a me, quam ad te mitti cupis, si saltem verum est, ut tuto in publicum prodire possit. s) Humanismus, str. 46.
8 interpretoval z řečeného textu Wolfgang Plick na universitě lipské.1) Že by byly ještě jiné tisky vyšly za života Bohuslavova, nedá se s urči- tostí zjistiti ani z fondů velmi četných knihoven evropských ani z odkazů bibliografických. Truhlář připouštěl dohadem možnost dvou tisků, po nichž by se byly všecky stopy ztratily. Jeden předpoklad, že prosaický spisek Bohuslavův De miseria humana vyšel nejspíše ještě v XV. stol. tiskem' 2), Truhlář sám — a právem — poz- ději odvolal.3) Ale ani druhý dohad Truhlářův, kterým usoudil,4) že ještě za života Hasištejnského vyšla tiskem jeho Satira k sv. Václavu5) spolu s elegií Quae mihi misisti...6) a snad ještě několika menšími plody, a to v Praze péčí Viktorina ze Všehrd r. 1493 krátce před proslulou roztržkou, není průkazný. Bohuslavova slova z dopisu Janu z Pibry“) nezaručují ani úmysl vydati báseň tiskem ani ovšem jeho uskutečnění. Nadpis elegie Quae mihi misisti..., svědčící Ad Bernardum Adelmannum, nemůže býti omylem Mitisovým, jak usuzoval Truhlář,8) poněvadž i v rukopise vídeňské Národní knihovny 3271 má explicit obsahově shodné; elegie tudíž nebyla adresována Janu Šlech- tovi. Oddíl Mitisovy Farrago str. 194—206, uvozený větou ,Sequuntur aliquot Epist. Nuncupp. (str. 193), nemusil býti celý převzat z pramenů tištěných. S listy a verši Sturnovými (str. 203—206) tomu sice tak bylo, ale zevšeobecňovati to nelze, poněvadž se věnovací listy šířily i rukopisně (na př. dedikace satiry v rkpu praž. univ. knih. adlig. 10 A 25, fol. 35 r°, Bohuslavovo věnování spisku De miseria a Pollichovo poděkování v rkpu téže knih. 1D3, fol. 84 r° v°, 114 v°-115 v°); vedle toho jeden z listů tohoto oddílu (str. 199—202), jímž Všehrd vítá Bohuslava z cest, není vůbec list dedikační. Konečně pražský tisk by sotva zapadl tak, aby se ho Mitis byl nedopátral: a že z předpokládaného domácího tisku Mitis uvedené básně 1) Vyhláška, opakovaná ve Farrago A7r° (libellos quatuor Generosi Magnificique viri D. D. Bohuslai de Hasisteyn Baronis Bohemici, nostro iam aevo et in Latinis et in Graecis peritissimi publice (Deo annuente) interpretari auspicabimur, quos, candidi iuvenes, emite audite, lectitate et vos, venerandi senes, colite, animum in eis pascite, benigne exhortor. Aeris exigui nullum poenitebit) mluví zřetelně o čtyřech knihách, a to tištěných, měli-li si je studenti za levný peníz kupovati. Truhlář, který neměl r. 1878 přesných vědomostí o podtitulu Opus- cul — ačkoliv jej přesně uváděl již J. G. Th. Graesse, Trésor de livres rares et précieux III, 1861, str. 218 —, nedovedl (ČČM 1878, str. 269) určiti, které knihy se tím míní (.Jaké by to spisy Bohuslavovy byly, jež tuto nazývá Plick „libelli quatuor“, nemohli jsme posud vypá- trati ), a ještě v knize Humanismus (1894), kdy již titul Opuscul znal, nepřipadl na identifikaci a mluvil neurčitě, že Plick měl ,čtení veřejné o jeho básních (str. 158, pozn. 1). 2) Listář str. 63 a předtím již ČČM 1878, str. 269. 3) Humanismus, str. 59. 4) ČČM 1878, str. 269, Humanismus, str. 47 n. 5) Farrago 11 n. 6) Farrago 32. 7) Listář 48. 47, 30 nn. (v citátech latinského textu Listáře znamená první číslice dopis, druhá stránku, třetí řádek uvedené edice Truhlářovy). Mitto tibi epistolam versibus confec- tam a me, quam ad te mitti cupis, si saltem verum est, ut tuto in publicum prodire possit. s) Humanismus, str. 46.
Strana 9
9 neotiskl, o tom se přesvědčíme, až uvedeme zachovaný Mitisův původní vydavatelský rozvrh, který byl Truhlářovi neznám. Vydavatel Bohuslavových Opuscul Jan Sturnus zachoval přátelskou věrnost básníkovi i po jeho smrti (1510), pořídil si soubor jeho básnických i prosaických spisů1) a hodlal, jak víme z Šlechtova dopisu z 24. února 1511, do přepracovaného vydání své Centurie přibrati epigramy Bohuslavovy.2) K tomu však, pokud víme, nedošlo. Vedle Sturna obírala se — zčásti nezávisle — celá řada jednotlivců myšlenkou vydati literární pozůstalost Bohuslavovu: Matouš Aurogallus (1490—1543), Sturnův druh, který nepochybně od něho získal rukopisný materiál spisů Bohuslavových, Sigismundus Gelenius (1497—1554), Geor- gius Fabricius Chemnicensis (1516—1571), Jan Hodějovský z Hodě- jova (1496—1566), Matouš Collinus (1516—1566) a Tomáš Mitis (1523 až 1591). Konečná realisace těchto myšlenek nebyla možná bez účinné finanční podpory Hodějovského a rodiny Lobkowiczovy. Gelenius se již kdysi, když došel do Basileje rukopis, poslaný Auro- gallem, snažil pohnouti tiskaře k vydání děl Bohuslavových, ale neúspěšně, poněvadž se nedal čekati od sbírky převážně básnické značnější naklada- telský zisk.3) Vytrvaleji sledoval plán vydati díla Hasištejnského Fabricius, který má mezi jmenovanými muži zvláštní postavení. Ač Němec národností, jevil upřímný zájem o českou kulturu, nedbaje staré kmenové nenávisti.4 Zachoval si od mládí lásku k spisům Bohuslavovým,5) sbíral roztroušené 1) Listář 194. 219, 24 n. Tibi autem, mi Sturne, magnas habeo agoque gratias, quod tantum curac et diligentiae inpenderis, ut quos libros eius sive carmine sive soluta oratione scriptos necdum tamen in lucem emissos invenire potuisti, omnes collegeris. 2) Listář 194. 219, 36 cui etiam adiungere velles epigrammata memorati amici nostri. 3) Gelenius v dopise Fabriciovi z Basileje 1545 (otištěném ve Farrago A4ro—A5v°) Tentaveram quidem iam olim, cum primum liber ille ab Aurigallo venit, ad editionem typo- graphos impellere, sed quoniam scripta Bohuslai nostri carminibus fere constant, quae merces nunc parum vendibiles sunt per Germaniam, non potuit obtineri, quin potior eorum ratio haberetur, quae sibi maiori emolumento futura sperant. 4) Uznale o poměru Fabriciově k Čechům mluví Collinus v dopise Fabriciovi z Prahy 17. února 1563 (otištěném v Lucubr. A4ro—A7v°). Uvádím zejména passus: ... studium tuum et singularem quendam ardorem de ornanda nostra gente et in notitiam exterarum quoque nationum adducenda... agnoscimus libenter et tacita animi gratitudine exosculamur... quorum alii prisca recordantes saecula apprime mirantur hominem Germanum tanta animi propensione, quantam tu prae te fers, et multis probas argumentis erga gentem olim omnibus Germanis invisissimam... 5) Již na studie do Bologne vezl s sebou báseň protitureckou, ukázal ji Achillu Boc- chimu (1488—1562) a od toho dostal k opsání báseň o přednostech Germánů. O tom mluví Fabri- cius v dopise, otištěném ve Farrago (A2v°—A3v°) s tímto datem: Misena e ludo illustri IIII. Idus Novembris, quo die ante annos CXXIIII Rostochiana coepit Academia, což by zna- menalo 10. listop. 1543 (1419 124). Již Truhlář ČČM 1878, str. 273 poznal, že datum nemůže býti správné, ale nedovedl chybu vysvětliti a napraviti. Po mém soudě musil tento dopis předcházeti před Fabriciovým listem z 20. ledna 1563 (otištěným v Lucubr. A2v°—A4ro) a před zmínkou o září 1562, v něm učiněnou. Tak získáme datum 10. listop. 1561 a chybu si vysvět- líme snadno přehozením v arabských číslicích 124 místo 142 (1419 142 = 1561).
9 neotiskl, o tom se přesvědčíme, až uvedeme zachovaný Mitisův původní vydavatelský rozvrh, který byl Truhlářovi neznám. Vydavatel Bohuslavových Opuscul Jan Sturnus zachoval přátelskou věrnost básníkovi i po jeho smrti (1510), pořídil si soubor jeho básnických i prosaických spisů1) a hodlal, jak víme z Šlechtova dopisu z 24. února 1511, do přepracovaného vydání své Centurie přibrati epigramy Bohuslavovy.2) K tomu však, pokud víme, nedošlo. Vedle Sturna obírala se — zčásti nezávisle — celá řada jednotlivců myšlenkou vydati literární pozůstalost Bohuslavovu: Matouš Aurogallus (1490—1543), Sturnův druh, který nepochybně od něho získal rukopisný materiál spisů Bohuslavových, Sigismundus Gelenius (1497—1554), Geor- gius Fabricius Chemnicensis (1516—1571), Jan Hodějovský z Hodě- jova (1496—1566), Matouš Collinus (1516—1566) a Tomáš Mitis (1523 až 1591). Konečná realisace těchto myšlenek nebyla možná bez účinné finanční podpory Hodějovského a rodiny Lobkowiczovy. Gelenius se již kdysi, když došel do Basileje rukopis, poslaný Auro- gallem, snažil pohnouti tiskaře k vydání děl Bohuslavových, ale neúspěšně, poněvadž se nedal čekati od sbírky převážně básnické značnější naklada- telský zisk.3) Vytrvaleji sledoval plán vydati díla Hasištejnského Fabricius, který má mezi jmenovanými muži zvláštní postavení. Ač Němec národností, jevil upřímný zájem o českou kulturu, nedbaje staré kmenové nenávisti.4 Zachoval si od mládí lásku k spisům Bohuslavovým,5) sbíral roztroušené 1) Listář 194. 219, 24 n. Tibi autem, mi Sturne, magnas habeo agoque gratias, quod tantum curac et diligentiae inpenderis, ut quos libros eius sive carmine sive soluta oratione scriptos necdum tamen in lucem emissos invenire potuisti, omnes collegeris. 2) Listář 194. 219, 36 cui etiam adiungere velles epigrammata memorati amici nostri. 3) Gelenius v dopise Fabriciovi z Basileje 1545 (otištěném ve Farrago A4ro—A5v°) Tentaveram quidem iam olim, cum primum liber ille ab Aurigallo venit, ad editionem typo- graphos impellere, sed quoniam scripta Bohuslai nostri carminibus fere constant, quae merces nunc parum vendibiles sunt per Germaniam, non potuit obtineri, quin potior eorum ratio haberetur, quae sibi maiori emolumento futura sperant. 4) Uznale o poměru Fabriciově k Čechům mluví Collinus v dopise Fabriciovi z Prahy 17. února 1563 (otištěném v Lucubr. A4ro—A7v°). Uvádím zejména passus: ... studium tuum et singularem quendam ardorem de ornanda nostra gente et in notitiam exterarum quoque nationum adducenda... agnoscimus libenter et tacita animi gratitudine exosculamur... quorum alii prisca recordantes saecula apprime mirantur hominem Germanum tanta animi propensione, quantam tu prae te fers, et multis probas argumentis erga gentem olim omnibus Germanis invisissimam... 5) Již na studie do Bologne vezl s sebou báseň protitureckou, ukázal ji Achillu Boc- chimu (1488—1562) a od toho dostal k opsání báseň o přednostech Germánů. O tom mluví Fabri- cius v dopise, otištěném ve Farrago (A2v°—A3v°) s tímto datem: Misena e ludo illustri IIII. Idus Novembris, quo die ante annos CXXIIII Rostochiana coepit Academia, což by zna- menalo 10. listop. 1543 (1419 124). Již Truhlář ČČM 1878, str. 273 poznal, že datum nemůže býti správné, ale nedovedl chybu vysvětliti a napraviti. Po mém soudě musil tento dopis předcházeti před Fabriciovým listem z 20. ledna 1563 (otištěným v Lucubr. A2v°—A4ro) a před zmínkou o září 1562, v něm učiněnou. Tak získáme datum 10. listop. 1561 a chybu si vysvět- líme snadno přehozením v arabských číslicích 124 místo 142 (1419 142 = 1561).
Strana 10
10 jejich rukopisyl) a podněcoval k vydání celé pozůstalosti zprvu Gelenia,2) později humanisty pražské,3) nepřestávaje i nepřímo podnětně působiti k provedení myšlenky,4) kterou sám kdysi chtěl uskutečniti, jíž se však pro jiná zaměstnání a malou naději, že najde nakladatele, vzdal.5) Ale mecenáš se časem vyskytl. R. 1560 se dověděl Fabricius od Col- lina, že Jan Hodějovský z Hodějova chystá svým nákladem dáti sebrat a vytisknout plody Bohuslavovy.6) O sebrání materiálu se zasloužil vedle Fabricia a Collina Tomáš Mitis, kterému byla svěřena realisace tohoto pod- niku. Vedle Hodějovského?) hradili část nákladu také Lobkowiczové.8) Jádrem připravovaného vydání měly býti rukopisy, které z majetku Šlechtova9) přešly přes Brikcího z Licska († 1543) a Matouše Collina do majetku Hodějovského.10) Rukopisy ty — s výjimkou těch, které byly 1) Collinus v cit. dopise (Lucubr. A5ro): lucubrationes inclyti olim herois Bohuslai Has- sensteynii a Lobkouitz hinc inde tua industria perquisitas nobiscum benigne communicas nosque ad conservandam et propagandam memoriam patrii vatis... studiose et incessanter exhortaris. Cuius quidem laboris tuo hortatu suscepti etsi magna pars studio M. Thomae Mitis... partim partimque liberalitate atque impensis illustrium heroum a Lobkouitz... est iam absoluta et typis publicis hic Pragae excusa superiore aestate (= Farrago prima z roku 1562), tamen ex exemplari Basilea tibi et a te nobis misso fiet haud parva earum lucu- brationum accessio.—V dopise, psaném 3. dubna 1567 Mitisovi (Nova epistol. appendix A5V°), se hlásí Fabricius o výtisk děl Hasištejnského, je-li již hotov: ut eius scriptis doctissimis, quae non sine labore collegi, fruar. 2) Fabricius v dopise z 10. listop. 1561 (Farrago A3r°) se zmiňuje o tom, že ze Štrasburku (kde dlel jako průvodce dvou mladých šlechticů z Werthern) psal (asi roku 1544-45 vzhledem k datovanému dopisu Geleniovu) ad optimum illum senem Sigismundum Gelenium, Boemiae vestrae singulare ornamentum, ..., ut opera D. Bohuslai vel ipse ederet, vel mihi edenda committeret. 3) Srv. výše pozn. 1. 4) Srv. jeho dopis ad D. Florianum Grispegkium, datovaný z Míšně 15. února 1570 (otištěný v Appendix poematum 92r°). 5) V citovaném dopise z 10. listop. 1561 píše: carmen illud, quod solum habui, typographo Argentoratensi fratri meo excudendum dedi et reliqua non inquisivi, quod id frustra facere me intellegerem. Básní onou může býti míněna jenom oslava přednosti Germánů, jejíž opis měl z Bologne, nikoliv protiturecká báseň, která vyšla již v tisku Sturnově. Zda však vskutku došlo k vytištění, nepodařilo se zjistiti ani Truhlářovi ani mně. 6) Tamže: Anno superiore autem e tuis animadverti litteris nobilem virum D. Ioannem Hoddeiovinum mandasse, ut suis sumptibus inquirantur atque edantur. 7) Srv. Lucubr. a3r°. 8) Srv. výše pozn. 1. 3) Výslovně jmenuje Šlechta v dopise Zikmundu z Lobkowicz (Appendix poematum 241 n.) mezi rukopisy děl Bohuslavových, které měl, Epigrammata... et Elegias cum non- nullis Epistolis. —Nadpisu obsahu na rubu titulního listu ve Farrago prima z r. 1562 „Cata- logus poematum D. Bohuslai, quae post Sturni et Aurigalli in Germaniam deportationem in Bohemia conquiri poterant“ odpovídá ve Farrago z r. 1570 přesnější označení: Catalogus poe- matum D. Bohuslai, quae post Sturni et Aurigalli in Germaniam deportationem in bibliotheca Ioannis Sslechtae superfuerant. 10) Mitis v dopise Lobkowiczům z 1. července 1570 (Appendix poematum 316): primum tomum D. Bohuslai poematum, a M. Briccio a Liczsko etc. M. Collino et ab hoc nobilissimo D. Ioanni Hoddeiovvino etc., ab hoc vicissim mihi relictorum.
10 jejich rukopisyl) a podněcoval k vydání celé pozůstalosti zprvu Gelenia,2) později humanisty pražské,3) nepřestávaje i nepřímo podnětně působiti k provedení myšlenky,4) kterou sám kdysi chtěl uskutečniti, jíž se však pro jiná zaměstnání a malou naději, že najde nakladatele, vzdal.5) Ale mecenáš se časem vyskytl. R. 1560 se dověděl Fabricius od Col- lina, že Jan Hodějovský z Hodějova chystá svým nákladem dáti sebrat a vytisknout plody Bohuslavovy.6) O sebrání materiálu se zasloužil vedle Fabricia a Collina Tomáš Mitis, kterému byla svěřena realisace tohoto pod- niku. Vedle Hodějovského?) hradili část nákladu také Lobkowiczové.8) Jádrem připravovaného vydání měly býti rukopisy, které z majetku Šlechtova9) přešly přes Brikcího z Licska († 1543) a Matouše Collina do majetku Hodějovského.10) Rukopisy ty — s výjimkou těch, které byly 1) Collinus v cit. dopise (Lucubr. A5ro): lucubrationes inclyti olim herois Bohuslai Has- sensteynii a Lobkouitz hinc inde tua industria perquisitas nobiscum benigne communicas nosque ad conservandam et propagandam memoriam patrii vatis... studiose et incessanter exhortaris. Cuius quidem laboris tuo hortatu suscepti etsi magna pars studio M. Thomae Mitis... partim partimque liberalitate atque impensis illustrium heroum a Lobkouitz... est iam absoluta et typis publicis hic Pragae excusa superiore aestate (= Farrago prima z roku 1562), tamen ex exemplari Basilea tibi et a te nobis misso fiet haud parva earum lucu- brationum accessio.—V dopise, psaném 3. dubna 1567 Mitisovi (Nova epistol. appendix A5V°), se hlásí Fabricius o výtisk děl Hasištejnského, je-li již hotov: ut eius scriptis doctissimis, quae non sine labore collegi, fruar. 2) Fabricius v dopise z 10. listop. 1561 (Farrago A3r°) se zmiňuje o tom, že ze Štrasburku (kde dlel jako průvodce dvou mladých šlechticů z Werthern) psal (asi roku 1544-45 vzhledem k datovanému dopisu Geleniovu) ad optimum illum senem Sigismundum Gelenium, Boemiae vestrae singulare ornamentum, ..., ut opera D. Bohuslai vel ipse ederet, vel mihi edenda committeret. 3) Srv. výše pozn. 1. 4) Srv. jeho dopis ad D. Florianum Grispegkium, datovaný z Míšně 15. února 1570 (otištěný v Appendix poematum 92r°). 5) V citovaném dopise z 10. listop. 1561 píše: carmen illud, quod solum habui, typographo Argentoratensi fratri meo excudendum dedi et reliqua non inquisivi, quod id frustra facere me intellegerem. Básní onou může býti míněna jenom oslava přednosti Germánů, jejíž opis měl z Bologne, nikoliv protiturecká báseň, která vyšla již v tisku Sturnově. Zda však vskutku došlo k vytištění, nepodařilo se zjistiti ani Truhlářovi ani mně. 6) Tamže: Anno superiore autem e tuis animadverti litteris nobilem virum D. Ioannem Hoddeiovinum mandasse, ut suis sumptibus inquirantur atque edantur. 7) Srv. Lucubr. a3r°. 8) Srv. výše pozn. 1. 3) Výslovně jmenuje Šlechta v dopise Zikmundu z Lobkowicz (Appendix poematum 241 n.) mezi rukopisy děl Bohuslavových, které měl, Epigrammata... et Elegias cum non- nullis Epistolis. —Nadpisu obsahu na rubu titulního listu ve Farrago prima z r. 1562 „Cata- logus poematum D. Bohuslai, quae post Sturni et Aurigalli in Germaniam deportationem in Bohemia conquiri poterant“ odpovídá ve Farrago z r. 1570 přesnější označení: Catalogus poe- matum D. Bohuslai, quae post Sturni et Aurigalli in Germaniam deportationem in bibliotheca Ioannis Sslechtae superfuerant. 10) Mitis v dopise Lobkowiczům z 1. července 1570 (Appendix poematum 316): primum tomum D. Bohuslai poematum, a M. Briccio a Liczsko etc. M. Collino et ab hoc nobilissimo D. Ioanni Hoddeiovvino etc., ab hoc vicissim mihi relictorum.
Strana 11
11 Šlechtovi přímo adresoványl) — nebyly ovšem originály, nýbrž opisy, za jejichž naprostou přesnost se nedalo ručiti.2) Vedle toho usiloval Collinus a Mitis získati rukopisnou sbírku, kterou kdysi Aurogallus poslal do Basileje a která od dědiců Aurogallových přešla do majetku tiskařské rodiny Episkopiů.3) Ale do tisku se pustil Mitis dříve, než se basilejský rukopis dostal přičiněním Fabriciovým do Prahy. Nejprve vydal Mitis bez data, ale jistě v letech 1560—15614) Frag- mentum epistolarum, jakýsi ukázkový sešitek (J. Truhlářovi neznámý“), s přesným názvem ILLVSTRIS, ET GENEROSI HE-ROIS, Ac D. BOHVSLAI HAS- lilteynij à Lobcouitz &c. Bo-hemi, Poëtæ, Oratorisq3 i clarifsimi Fragmentum Episto- larum. Pragae.6) Byl to výbor osmnácti Bohuslavových listů7) (A2r°-B8v°), k nimž při- dána Oratio de laudibus nobilissimi ac clarissimi Viri D. Domini Bohuslai Hassistensis per Rodericum Dubravium Bohemum IVDoctorem (C1r°-C3v°)8) Na začátku (Alvo) bylo předesláno veršované věnování Lobkowiczům. Na posledním listě (C4rav°) promlouvá Mitis k čtenáři, nabízí svou ukázku s příslibem příštího vydání úplného9) a podává to, co jest pro nás nejdůle- 1) Šlechta v dopise Petru Píseckému z r. 1512 (Appendix poematum 373 n.) uvádí mezi památkami na Bohuslava: Habeo et carmina nonnulla nobilissima, quibus mihi amoris affectu deceptus longe plura in studiis litterarum tribuit quam ego in me umquam deprehenderim. 2) Šlechta v citovaném dopise Zikmundu z Lobkowicz (Appendix poematum 243): Sunt enim culpa librarii in nonnullis locis corrupte scripti, quos ego propter varia negotiorum impedimenta recognoscere non potui; facile tamen inter legendum emendari et castigari poterunt. 3) K osudu této rukopisné sbírky srv. Sigism. Gelenius v řeč. dopise z r. 1545 (Farrago A4vo) : effeci tamen, ut promitteret Episcopius post mercatum Francofordianum librum eum ad te remittendum, quo vel editionem totius aut partis selectae, si libuerit, istic procures... Devexerat eum ad proximum mercatum una cum reliquis exemplaribus, ad heredes Aurigalli remissurus, ibi incidit in quosdam, qui nomine heredum experirentur, num forte res pecunia transigi posset, ita, ut librorum possessio ad Episcopium deveniret: id quod fore certissimam spem concepit. — Georgius Fabricius v cit. dopise z r. 1561 (Farrago A3ro): Mense Martio ad Episcopium scripsi, ut quicquid esset apud ipsum, id impetrarem, sed nondum responsum accepi. 1) Terminus post quem jest Špánovo pražské vydání D. HIERONI-"MJ BALBJ IVRE-[CONSVITI ITALI LI-JBER CONTINENS BOHE-IMIÆ ET PROCERVM EIVS LAVDES. Praga in officina typographi-lica Georgij Melantrichi ab Auentino. Anno Domini 1560, jehož dedikační list Krištofu z Lobkowicz jest datován v Praze 1. února 1560 (A5ro); terminus ante quem datum Fabriciova dopisu z 10. listopadu 1561 (viz výše str. 9, pozn.5), na jehož konci se čtou slova: Epistolas, quas Thomas Mitis edidit, nondum perlegi. 5) Věděl však o něm Ant. Truhlář OSN XVI, 1900, str. 232, který jej kladl do r. 1560. 6) Tento velmi vzácný tisk má Národní knihovna v Praze (59 F 7). 7) Výčet jejich a srovnání s pozdějším vydáním v Lucubrationes podáme na str. 131. 8) Panegyrik Doubravského otiskl Mitis později znovu v Append. poem. 387—393. 3) quorum quasi gustum in hoc Epistolarum fragmento patriae amatoribus exhibemus interea, donec maiorem nacti commoditatem, reliqua eius generis et quae nobis sunt ad ma- num et quae ab amicis deinceps, ut speramus, communicata posteritati tradere conabimur (C4ro).
11 Šlechtovi přímo adresoványl) — nebyly ovšem originály, nýbrž opisy, za jejichž naprostou přesnost se nedalo ručiti.2) Vedle toho usiloval Collinus a Mitis získati rukopisnou sbírku, kterou kdysi Aurogallus poslal do Basileje a která od dědiců Aurogallových přešla do majetku tiskařské rodiny Episkopiů.3) Ale do tisku se pustil Mitis dříve, než se basilejský rukopis dostal přičiněním Fabriciovým do Prahy. Nejprve vydal Mitis bez data, ale jistě v letech 1560—15614) Frag- mentum epistolarum, jakýsi ukázkový sešitek (J. Truhlářovi neznámý“), s přesným názvem ILLVSTRIS, ET GENEROSI HE-ROIS, Ac D. BOHVSLAI HAS- lilteynij à Lobcouitz &c. Bo-hemi, Poëtæ, Oratorisq3 i clarifsimi Fragmentum Episto- larum. Pragae.6) Byl to výbor osmnácti Bohuslavových listů7) (A2r°-B8v°), k nimž při- dána Oratio de laudibus nobilissimi ac clarissimi Viri D. Domini Bohuslai Hassistensis per Rodericum Dubravium Bohemum IVDoctorem (C1r°-C3v°)8) Na začátku (Alvo) bylo předesláno veršované věnování Lobkowiczům. Na posledním listě (C4rav°) promlouvá Mitis k čtenáři, nabízí svou ukázku s příslibem příštího vydání úplného9) a podává to, co jest pro nás nejdůle- 1) Šlechta v dopise Petru Píseckému z r. 1512 (Appendix poematum 373 n.) uvádí mezi památkami na Bohuslava: Habeo et carmina nonnulla nobilissima, quibus mihi amoris affectu deceptus longe plura in studiis litterarum tribuit quam ego in me umquam deprehenderim. 2) Šlechta v citovaném dopise Zikmundu z Lobkowicz (Appendix poematum 243): Sunt enim culpa librarii in nonnullis locis corrupte scripti, quos ego propter varia negotiorum impedimenta recognoscere non potui; facile tamen inter legendum emendari et castigari poterunt. 3) K osudu této rukopisné sbírky srv. Sigism. Gelenius v řeč. dopise z r. 1545 (Farrago A4vo) : effeci tamen, ut promitteret Episcopius post mercatum Francofordianum librum eum ad te remittendum, quo vel editionem totius aut partis selectae, si libuerit, istic procures... Devexerat eum ad proximum mercatum una cum reliquis exemplaribus, ad heredes Aurigalli remissurus, ibi incidit in quosdam, qui nomine heredum experirentur, num forte res pecunia transigi posset, ita, ut librorum possessio ad Episcopium deveniret: id quod fore certissimam spem concepit. — Georgius Fabricius v cit. dopise z r. 1561 (Farrago A3ro): Mense Martio ad Episcopium scripsi, ut quicquid esset apud ipsum, id impetrarem, sed nondum responsum accepi. 1) Terminus post quem jest Špánovo pražské vydání D. HIERONI-"MJ BALBJ IVRE-[CONSVITI ITALI LI-JBER CONTINENS BOHE-IMIÆ ET PROCERVM EIVS LAVDES. Praga in officina typographi-lica Georgij Melantrichi ab Auentino. Anno Domini 1560, jehož dedikační list Krištofu z Lobkowicz jest datován v Praze 1. února 1560 (A5ro); terminus ante quem datum Fabriciova dopisu z 10. listopadu 1561 (viz výše str. 9, pozn.5), na jehož konci se čtou slova: Epistolas, quas Thomas Mitis edidit, nondum perlegi. 5) Věděl však o něm Ant. Truhlář OSN XVI, 1900, str. 232, který jej kladl do r. 1560. 6) Tento velmi vzácný tisk má Národní knihovna v Praze (59 F 7). 7) Výčet jejich a srovnání s pozdějším vydáním v Lucubrationes podáme na str. 131. 8) Panegyrik Doubravského otiskl Mitis později znovu v Append. poem. 387—393. 3) quorum quasi gustum in hoc Epistolarum fragmento patriae amatoribus exhibemus interea, donec maiorem nacti commoditatem, reliqua eius generis et quae nobis sunt ad ma- num et quae ab amicis deinceps, ut speramus, communicata posteritati tradere conabimur (C4ro).
Strana 12
12 žitější, seznam děl Bohuslavových, rozděluje je jednak v díla již vydaná, jednak v díla, která teprve mají býti vydána. Caeterum extant hae lucubrationum Herois ab Hassisteyn iam olim editarum: (1.) Opus praeclarum de Germanorum et Italorum propriis inventis. 2.) Carminum lib. 1. 3.) Epistolae variae. (4., 5.) De morte Annae Reginae et sua peregrinatione Elegiae. (6.) Oratio funebris de morte D. Petri Schotti ad Argentinenses. (7.) Opusculum de Avaritia ad Ioannem Sturnum. (8.) Carmen Heroicum, quo incitantur Christiani Reges in Turcas. (9.) Carmen Hieronymi Balbi de laudibus B. Hassisteynii. (10.) D. Petri Schotti opusculum de vita Christiana ad D. Bohuslaum. Edendarum hae: 1.) Liber Elegiarum varii argumenti. 2.) Epicediorum Epitaphiorumque. 3.) Epigrammatum libri duo. (4.) Ecloga. (5.) Satyra in mores Procerum Patriae. (6.) Epistolarum ad D. Bohuslaum scriptarum lib. 1. Eliminujeme-li ze seznamu děl „kdysi vydaných“ kusy nám známé ze zachovaných starých tisků (č. 4, 5, 7 a 8 ze Sturnova vydání Bohuslavových Opuscul z r. 1509, č. 6 a 10 z Wimphelingova vydání Schottových Lucu- braciunculae z r. 1498 a č. 9 ze Špánova vydání knihy Balbovy z r. 1560), zbývají nám jenom čísla 1—3, která přestanou býti záhadnými, srovnáme-li je s údaji opata Jana Trittenheima v jeho knize De scriptoribus ecclesiasticis,1) vydané po prvé roku 14942): Bouslaus de Hassenstein, natione Germanus,3) vir nobilis et undecunque doctis- simus, orator et poeta insignis, qui praeter consuetudinem ceterorum nobilium huius temporis et arma tractat et mirabili studio litteras colit, fovet et celebrat, ut velut alter Plinius Secundus etiam militando libros et carmina conficiat. Scripsit tam metro quam prosa quaedam praeclara opuscula, quibus nomen suum notificavit. E quibus extant subiecta: Opus praeclarum de Germanorum et Italorum inventis propriis li. I Carminum quoque li. I Epistolae variae et alia complura. Vivit usque hodie in castro suo Hassenstein et varia conscribit sub Maximiliano Romanorum rege praestantissimo Anno domini MCCCCXCIIII, indictione XII. 1) Cituji podle vydání De scriptoribus ecclesiasticis Disertissimi viri Johannis de Trit- tenhem abbatis Spanhemensis, Parisiis 1512, fol. CCVII vo. 2) Úvodní dopis, jímž karthusián frater Johannes de Lapide doporučuje Janu Amer- bachovi k otištění rukopis Trittenheimův, který dostal nedávno k posouzení, jest datován v Basileji V. Calend. Septemb. MCCCCXCIIII. 3) Nikoli ovšem Teutonicus, jak píše Trittenheim u Němců. Mitis Lucubr. A2r° (a po něm Němec Succovius v níže uvedeném vydání De miseria b1ro) opravoval Germanus na Boëmus. Podobně v rkpu vídeňské Nár. knihovny 8242 ze XVII. stol. jest k testimoniu Tritten- heimovu, zapsanému fol. 17r°, připojena na okraji opravná poznámka: immò Bohemus“.
12 žitější, seznam děl Bohuslavových, rozděluje je jednak v díla již vydaná, jednak v díla, která teprve mají býti vydána. Caeterum extant hae lucubrationum Herois ab Hassisteyn iam olim editarum: (1.) Opus praeclarum de Germanorum et Italorum propriis inventis. 2.) Carminum lib. 1. 3.) Epistolae variae. (4., 5.) De morte Annae Reginae et sua peregrinatione Elegiae. (6.) Oratio funebris de morte D. Petri Schotti ad Argentinenses. (7.) Opusculum de Avaritia ad Ioannem Sturnum. (8.) Carmen Heroicum, quo incitantur Christiani Reges in Turcas. (9.) Carmen Hieronymi Balbi de laudibus B. Hassisteynii. (10.) D. Petri Schotti opusculum de vita Christiana ad D. Bohuslaum. Edendarum hae: 1.) Liber Elegiarum varii argumenti. 2.) Epicediorum Epitaphiorumque. 3.) Epigrammatum libri duo. (4.) Ecloga. (5.) Satyra in mores Procerum Patriae. (6.) Epistolarum ad D. Bohuslaum scriptarum lib. 1. Eliminujeme-li ze seznamu děl „kdysi vydaných“ kusy nám známé ze zachovaných starých tisků (č. 4, 5, 7 a 8 ze Sturnova vydání Bohuslavových Opuscul z r. 1509, č. 6 a 10 z Wimphelingova vydání Schottových Lucu- braciunculae z r. 1498 a č. 9 ze Špánova vydání knihy Balbovy z r. 1560), zbývají nám jenom čísla 1—3, která přestanou býti záhadnými, srovnáme-li je s údaji opata Jana Trittenheima v jeho knize De scriptoribus ecclesiasticis,1) vydané po prvé roku 14942): Bouslaus de Hassenstein, natione Germanus,3) vir nobilis et undecunque doctis- simus, orator et poeta insignis, qui praeter consuetudinem ceterorum nobilium huius temporis et arma tractat et mirabili studio litteras colit, fovet et celebrat, ut velut alter Plinius Secundus etiam militando libros et carmina conficiat. Scripsit tam metro quam prosa quaedam praeclara opuscula, quibus nomen suum notificavit. E quibus extant subiecta: Opus praeclarum de Germanorum et Italorum inventis propriis li. I Carminum quoque li. I Epistolae variae et alia complura. Vivit usque hodie in castro suo Hassenstein et varia conscribit sub Maximiliano Romanorum rege praestantissimo Anno domini MCCCCXCIIII, indictione XII. 1) Cituji podle vydání De scriptoribus ecclesiasticis Disertissimi viri Johannis de Trit- tenhem abbatis Spanhemensis, Parisiis 1512, fol. CCVII vo. 2) Úvodní dopis, jímž karthusián frater Johannes de Lapide doporučuje Janu Amer- bachovi k otištění rukopis Trittenheimův, který dostal nedávno k posouzení, jest datován v Basileji V. Calend. Septemb. MCCCCXCIIII. 3) Nikoli ovšem Teutonicus, jak píše Trittenheim u Němců. Mitis Lucubr. A2r° (a po něm Němec Succovius v níže uvedeném vydání De miseria b1ro) opravoval Germanus na Boëmus. Podobně v rkpu vídeňské Nár. knihovny 8242 ze XVII. stol. jest k testimoniu Tritten- heimovu, zapsanému fol. 17r°, připojena na okraji opravná poznámka: immò Bohemus“.
Strana 13
13 Tím jest zjištěn pro údaje Mitisovy pramen, kterého se slovně při- držel.1) Ale Trittenheim, jak jest patrno ze srovnání s jeho údaji o jiných autorech, zaznamenával i díla rozšířená jenom rukopisně. Tak tomu ne- pochybně bylo i v jeho odstavci o Bohuslavovi. Označení, které jest v něm na posledním místě Epistolae variae et alia complura čte se u Trittenheima při velkém počtu jiných spisovatelů a nepochybně vůbec neznamená určitou sbírku. Podobně bychom se asi marně namáhali snahou identifikovati jeho Carminum li. I.2) Konečně o básni De Germanorum et Italorum propriis in- ventis víme s určitostí, že ji Mitis v době, kdy psal svůj vydavatelský rozvrh, ještě neznal, v pozůstalosti Šlechtovské nenalezl a tudíž ve Far- rago prima neotiskl, nýbrž teprve v Appendix poematum (247—253). Mitis zakončil doslov své knížky Fragmentum epistolarum výzvou: Quodsi cuipiam vel nobilium vel studiosorum praeter iam enumerata opuscula plures suppetunt libelli Herois Bohuslai, eos nobis communicet. V(ale). R. 1562 na podzim3) vydal Mitis sbírku, Truhlářovi rovněž ještě ne- známou, kterou označujeme stručně Farrago prima (na rozdíl od Farrago z r. 1570). Její titul jest: ILLVSTRIS, AC GENERO-SI D. D. BOHVSLAI HAS-lenſteynij à Lob- kouitz, &c. Baro-nis Bohemici, Poëtae ſummi, Oratorifá; clariſsimi, Farrago pri- ma Poëmatum in ordinem di-geftorû, ac liberalitate am-pliſs: familie à Lob-kouitz &c. edi-torum Per Thomam Mitem Nymburgenum à Limuſa. HIS ACCESSIT AD AMPLISSIMOS OR-dines Regni Bohemiae, breuis Narratio de lucubra-tionibus, & vita D. Bohuſlai. CVM GRATIA, ET PRIVILE-gio Cæfareo ad leptennium. PRAGÆ EXCVDEBAT GEOR-gius Melantrychus ab Auentino. ANNO 1562.4) Farrago prima přinesla materiál ze sbírky Šlechtovy, v podstatě onen, který Mitis ohlásil na konci svého Fragmentum epistolarum. Proti č. 1—5 vydavatelského programu tam otištěného čteme ve Farrago prima navíc u Elegií o jednu a u Epigramů rovněž o jednu knihu; pravděpodobně získal materiál nový,5) nějaký již pro tuto sbírku od Fabricia.6) Nehledíc ke kusům, které převzal Mitis z Opuscul, vydaných Sturnem, přibyly do obsahu, uvedeného na rubu titulního listu, ještě drobné básně In tempus brumale (Farrago prima 26—27), De equo Glowka dicto (27—28), De Stanislao Polono (28—30) a Praeconium divae Virginis (30—32). V seznamu obsahu Farraginis primae (a potom znovu Farraginis) nedopatřením vypustil Mitis název dosti rozsáhlého Carmen de Laelia (22—26). 1) Mitis sám otiskl později Trittenheimovo heslo v Lucubr. A2r° a v Appendix poem. 234. 2) Truhlář se pokoušel dohadem (Humanismus, str. 48) ztotožniti tuto knihu s před- pokládanou edicí Všehrdovskou, jejíž existenci jsme výše (str. 8) shledali neprokazatelnou. 3) Věnovací báseň Mitisova, určená Lobkowiczům, jest datována 7. září 1562. *) Užíval jsem exempláře Lobkowiczovské knihovny roudnické. ) Různé jeho provenienci nasvědčuje to, že se jeden epigram opakuje v II. a III. kn. 6) Sem lze vztahovati slova Fabriciova z jeho dopisu Collinovi z 20. ledna 1563 (Lucubr. A2vo): quamvis autem antea ad te et ad Mitem nostrum, qui ea excudenda colligebatis, par- tem corum (roz. děl Bohuslavových) miserim, tamen... (pokračování v. níže v pozn. 3 str. 14).
13 Tím jest zjištěn pro údaje Mitisovy pramen, kterého se slovně při- držel.1) Ale Trittenheim, jak jest patrno ze srovnání s jeho údaji o jiných autorech, zaznamenával i díla rozšířená jenom rukopisně. Tak tomu ne- pochybně bylo i v jeho odstavci o Bohuslavovi. Označení, které jest v něm na posledním místě Epistolae variae et alia complura čte se u Trittenheima při velkém počtu jiných spisovatelů a nepochybně vůbec neznamená určitou sbírku. Podobně bychom se asi marně namáhali snahou identifikovati jeho Carminum li. I.2) Konečně o básni De Germanorum et Italorum propriis in- ventis víme s určitostí, že ji Mitis v době, kdy psal svůj vydavatelský rozvrh, ještě neznal, v pozůstalosti Šlechtovské nenalezl a tudíž ve Far- rago prima neotiskl, nýbrž teprve v Appendix poematum (247—253). Mitis zakončil doslov své knížky Fragmentum epistolarum výzvou: Quodsi cuipiam vel nobilium vel studiosorum praeter iam enumerata opuscula plures suppetunt libelli Herois Bohuslai, eos nobis communicet. V(ale). R. 1562 na podzim3) vydal Mitis sbírku, Truhlářovi rovněž ještě ne- známou, kterou označujeme stručně Farrago prima (na rozdíl od Farrago z r. 1570). Její titul jest: ILLVSTRIS, AC GENERO-SI D. D. BOHVSLAI HAS-lenſteynij à Lob- kouitz, &c. Baro-nis Bohemici, Poëtae ſummi, Oratorifá; clariſsimi, Farrago pri- ma Poëmatum in ordinem di-geftorû, ac liberalitate am-pliſs: familie à Lob-kouitz &c. edi-torum Per Thomam Mitem Nymburgenum à Limuſa. HIS ACCESSIT AD AMPLISSIMOS OR-dines Regni Bohemiae, breuis Narratio de lucubra-tionibus, & vita D. Bohuſlai. CVM GRATIA, ET PRIVILE-gio Cæfareo ad leptennium. PRAGÆ EXCVDEBAT GEOR-gius Melantrychus ab Auentino. ANNO 1562.4) Farrago prima přinesla materiál ze sbírky Šlechtovy, v podstatě onen, který Mitis ohlásil na konci svého Fragmentum epistolarum. Proti č. 1—5 vydavatelského programu tam otištěného čteme ve Farrago prima navíc u Elegií o jednu a u Epigramů rovněž o jednu knihu; pravděpodobně získal materiál nový,5) nějaký již pro tuto sbírku od Fabricia.6) Nehledíc ke kusům, které převzal Mitis z Opuscul, vydaných Sturnem, přibyly do obsahu, uvedeného na rubu titulního listu, ještě drobné básně In tempus brumale (Farrago prima 26—27), De equo Glowka dicto (27—28), De Stanislao Polono (28—30) a Praeconium divae Virginis (30—32). V seznamu obsahu Farraginis primae (a potom znovu Farraginis) nedopatřením vypustil Mitis název dosti rozsáhlého Carmen de Laelia (22—26). 1) Mitis sám otiskl později Trittenheimovo heslo v Lucubr. A2r° a v Appendix poem. 234. 2) Truhlář se pokoušel dohadem (Humanismus, str. 48) ztotožniti tuto knihu s před- pokládanou edicí Všehrdovskou, jejíž existenci jsme výše (str. 8) shledali neprokazatelnou. 3) Věnovací báseň Mitisova, určená Lobkowiczům, jest datována 7. září 1562. *) Užíval jsem exempláře Lobkowiczovské knihovny roudnické. ) Různé jeho provenienci nasvědčuje to, že se jeden epigram opakuje v II. a III. kn. 6) Sem lze vztahovati slova Fabriciova z jeho dopisu Collinovi z 20. ledna 1563 (Lucubr. A2vo): quamvis autem antea ad te et ad Mitem nostrum, qui ea excudenda colligebatis, par- tem corum (roz. děl Bohuslavových) miserim, tamen... (pokračování v. níže v pozn. 3 str. 14).
Strana 14
14 Na str. 209—224 byly připojeny v Miscellaneích z nějakého starého rukopisu, básně, u nichž u všech Bohuslavův původ nebyl zaručen.1) Název zní: D. BOHVS-llai Haſsenſteynii] à Lobkouitz, Liber Miſcellaneo-rum, fiue eorum Carminum, de quibus non fatis côftat, fintnè iplius, an verò familiariü Bo-huſlai, quae, quia in ve-tufto libello imixta erât, libuit hîc fubnectere. Miscellanea se končí na poslední stránce signatury P (str. 224) dole abruptně — ohlášeným titulem Carmen de virtute ad Falcones. Když vydával Farraginem primam r. 1562, čekal Mitis teprve na ruko- pis basilejský. O tom mluví jasně doložka na rubu titulního listu: Appendicem caeterorum pollicemur, si, ut spes nobis est facta, id exemplum assequemur, quod habetur Basileae, et post hanc editionem plura, quemadmodum confidimus, nacti fuerimus. Zatím Fabriciovo jednání s basilejským tiskařem Episcopiem, začaté v březnu 1561,2) vedlo k cíli. Fabricius mohl 20. ledna 1563 oznámiti Colli- novi, že posílá do Prahy nyní větší část Bohuslavových básní i listů, sou- bor to, který získal v září 1562 od Episcopia.3) Tento cenný doplněk basi- lejský uvítal Collinus s radostí v listě Fabriciovi ze 17. února 1563.4) Mitis ho užil — vedle domácího materiálu dopisového — ve dvou svých dalších vydáních, Lucubrationes a Appendix poematum. Lucubrationes, vydané na konci r. 15635) s názvem VIRI IN-comparabilis, ac D. D. BOHVSLAI HASSEN STEYNII LVCV- * HIS ADDITA BRATIONES ORA toria, quarum indicem versa indica-bit pagella. SVNT COL-LECTA PER THOMAM MITEM diuerforum elogia B. Bohuſlai vitam GEORGIVS FABRICIVS Chemnicenfis. Fortis erat, facüdus erat, concernentia. bene caut' Vlyffes, Et prœſens illi numine Pallas erat: Cucta Bohuſlao funt hæc: verum addidit ipſi Muſa canora decus, dulcis Apollo Lyrä. PRAGÆ EXCVDEBANT THO-MAS MITIS, ET IOHAN: CAPER. Anno Domini 15636), jsou obsáhlý soubor korespondence Bohuslavovy, jehož bylo Fragmentum epistolarum pouhou předzvěstí, spolu s nelistovní prosou Hasištejnského. Typograficky jeví Lucubrationes jistou zvláštnost. Bylo nepochybně začato s lámáním sazby od signatury B, na jejímž listě 2r° jest vyznačeno číslo fol. 10 atd. Pro dodatečnou první signaturu (A) byl reservován nor- 1) Mitis, jak vyložíme v 2. svazku tohoto vydání, vskutku otiskl mezi Bohuslavovými plody cizí. 2) Srv. výše str. 11, pozn. 3. 3) . ..nunc multo ampliorem et carminum et epistolarum partem addo, quam mense septembri praeterito praeclarus adolescens Nicolaus Nicolai filius Episcopius ad me patris liberalissimi mandato misit (Lucubr. A2v°) 4) Příslušný úryvek dopisu jsme citovali výše str. 10, pozn. 1. 5) Dopis Václava z Vřesovic Mitisovi, otištěný zde sign. a1ro—a5ro, jest datován 20. listop. 1563, věnování Janu, Ladislavu a Krištofu z Lobkowicz dnem 8. prosince 1563. 6) Výtisk má na př. Národní knihovna pražská (49 D 29), universitní knihovna pražská (52 G 175), Lobkowiczova roudnická a j.
14 Na str. 209—224 byly připojeny v Miscellaneích z nějakého starého rukopisu, básně, u nichž u všech Bohuslavův původ nebyl zaručen.1) Název zní: D. BOHVS-llai Haſsenſteynii] à Lobkouitz, Liber Miſcellaneo-rum, fiue eorum Carminum, de quibus non fatis côftat, fintnè iplius, an verò familiariü Bo-huſlai, quae, quia in ve-tufto libello imixta erât, libuit hîc fubnectere. Miscellanea se končí na poslední stránce signatury P (str. 224) dole abruptně — ohlášeným titulem Carmen de virtute ad Falcones. Když vydával Farraginem primam r. 1562, čekal Mitis teprve na ruko- pis basilejský. O tom mluví jasně doložka na rubu titulního listu: Appendicem caeterorum pollicemur, si, ut spes nobis est facta, id exemplum assequemur, quod habetur Basileae, et post hanc editionem plura, quemadmodum confidimus, nacti fuerimus. Zatím Fabriciovo jednání s basilejským tiskařem Episcopiem, začaté v březnu 1561,2) vedlo k cíli. Fabricius mohl 20. ledna 1563 oznámiti Colli- novi, že posílá do Prahy nyní větší část Bohuslavových básní i listů, sou- bor to, který získal v září 1562 od Episcopia.3) Tento cenný doplněk basi- lejský uvítal Collinus s radostí v listě Fabriciovi ze 17. února 1563.4) Mitis ho užil — vedle domácího materiálu dopisového — ve dvou svých dalších vydáních, Lucubrationes a Appendix poematum. Lucubrationes, vydané na konci r. 15635) s názvem VIRI IN-comparabilis, ac D. D. BOHVSLAI HASSEN STEYNII LVCV- * HIS ADDITA BRATIONES ORA toria, quarum indicem versa indica-bit pagella. SVNT COL-LECTA PER THOMAM MITEM diuerforum elogia B. Bohuſlai vitam GEORGIVS FABRICIVS Chemnicenfis. Fortis erat, facüdus erat, concernentia. bene caut' Vlyffes, Et prœſens illi numine Pallas erat: Cucta Bohuſlao funt hæc: verum addidit ipſi Muſa canora decus, dulcis Apollo Lyrä. PRAGÆ EXCVDEBANT THO-MAS MITIS, ET IOHAN: CAPER. Anno Domini 15636), jsou obsáhlý soubor korespondence Bohuslavovy, jehož bylo Fragmentum epistolarum pouhou předzvěstí, spolu s nelistovní prosou Hasištejnského. Typograficky jeví Lucubrationes jistou zvláštnost. Bylo nepochybně začato s lámáním sazby od signatury B, na jejímž listě 2r° jest vyznačeno číslo fol. 10 atd. Pro dodatečnou první signaturu (A) byl reservován nor- 1) Mitis, jak vyložíme v 2. svazku tohoto vydání, vskutku otiskl mezi Bohuslavovými plody cizí. 2) Srv. výše str. 11, pozn. 3. 3) . ..nunc multo ampliorem et carminum et epistolarum partem addo, quam mense septembri praeterito praeclarus adolescens Nicolaus Nicolai filius Episcopius ad me patris liberalissimi mandato misit (Lucubr. A2v°) 4) Příslušný úryvek dopisu jsme citovali výše str. 10, pozn. 1. 5) Dopis Václava z Vřesovic Mitisovi, otištěný zde sign. a1ro—a5ro, jest datován 20. listop. 1563, věnování Janu, Ladislavu a Krištofu z Lobkowicz dnem 8. prosince 1563. 6) Výtisk má na př. Národní knihovna pražská (49 D 29), universitní knihovna pražská (52 G 175), Lobkowiczova roudnická a j.
Strana 15
15 mální počet 8 listů. Ale rozsah předmluvy byl pak překročen, takže po osmilistové signatuře A bylo nutno přidati ještě čtyřlistovou složku a. Dodatkem byla k Lucubrationes přitištěna bez zvláštního titulního listu jako přímé pokračování Appendix epistolarum (sign. a5v°—c3v°)s nad- pisem v půlce sign. a5r D» BOHV-SLAI HASSENSTEYNII APPENDIX EPISTOLARVM. Po sedmileté přestávce ve vydávání děl Hasištejnského, kterou Mitis nijak nevysvětlil, čtyři roky po smrti Hodějovského, vydal r. 1570 druhé vydání básní, které zveme stručně Farrago. Vyšlo s titulním listem: ILLVSTRIS, AC GENEROSI D. D. BOHVSLAI HASISTEYNII à Lob- konitz, &c. Baronis Bohemici, Poë tæ Oratoris�; clariſsimi FARRAGO Poematum in ordinem dige-storum ac editorum Per Thomam Mitem Nymburgenum. LACO- BVS VIMPHELINGVS. Thracenſes Orpheus: tu Bohuslae Bohemos Eximis à fœda carmine barbaria. CVM GRATIA ET PRIVI-llegio Cæſareo PRAGE EXCVDEBAT GEOR-gius Melantrychus ab Auentino.ANNO 1570.1) K tomuto druhému vydání užil Mitis pro paginovanou část, t. j. pro signaturu B až P (str. 1—224) starých, dávno vytištěných archů své Farrago prima z r. 1562. Že signatury B až P nebyly nyní znovu tištěny, o tom se lze přesvědčiti podrobným srovnáním: opakují se tu nejen všechny staré tiskové chyby, ale na stejných místech i poloulámané nebo vypadlé typy. Nepečlivý Mitis ponechal i tentokráte poslední signaturu v její staré obsa- hové neúplnosti a nepřitiskl dokončení. Nově byla vytištěna jenom nepaginovaná signatura A. Obsahuje po- změněný titul, částečně pozměněný obsah (nové záhlaví jsme uvedli výše str. 10, pozn.9; ve vlastním obsahu, opět stejně neúplném vynecháním zá- znamu básně o Laelii, vypadl tentokráte nadto na konci i Miscellaneorum liber) s novou doložkou (stará musila býti změněna, poněvadž basilejský rukopis mezitím již došel) a vlastní předmluvu, složenou jako dříve z pů- vodní věnovací básně rodině Lobkowiczově (z 8. září 1562) a z dopisů, týka- jících se historie vzniku souborného vydání děl Bohuslavových, ale do- plněnou v čele novým věnováním — tentokráte Mitisovými distichy císaři Maxmiliánovi II., datovanými 1. lednem 1570. Nová doložka na rubu titulního listu obsahuje důležité oznámení o dvojím pokračování Farraginis.2) Zní takto: Appendix Poematum sequetur brevi cum nova Epist. Appendice, ad quam lo- cupletandam communicatione lucubrationum autoris petimus adiuvari tam a do- mesticis quam exteris, cuiuscunque ii status, eminentiae conditionisque fuerint, quibus vicissim omnem pollicemur gratitudinem. 1) Výtisk má na př. universitní knihovna (52 G 16) a Národní knihovna (49 D 29) v Praze, Lobkowiczova roudnická a č. j. 2) Této doložky si nevšiml Truhlář; jen tak pochopíme, že mohl klásti (Listář, str. XII v pozn.) mezi Mitisovými tisky z r. 1570 sbírku Nova epistolarum appendix (u Truhláře č. 3) před Farrago (u Truhláře č. 4).
15 mální počet 8 listů. Ale rozsah předmluvy byl pak překročen, takže po osmilistové signatuře A bylo nutno přidati ještě čtyřlistovou složku a. Dodatkem byla k Lucubrationes přitištěna bez zvláštního titulního listu jako přímé pokračování Appendix epistolarum (sign. a5v°—c3v°)s nad- pisem v půlce sign. a5r D» BOHV-SLAI HASSENSTEYNII APPENDIX EPISTOLARVM. Po sedmileté přestávce ve vydávání děl Hasištejnského, kterou Mitis nijak nevysvětlil, čtyři roky po smrti Hodějovského, vydal r. 1570 druhé vydání básní, které zveme stručně Farrago. Vyšlo s titulním listem: ILLVSTRIS, AC GENEROSI D. D. BOHVSLAI HASISTEYNII à Lob- konitz, &c. Baronis Bohemici, Poë tæ Oratoris�; clariſsimi FARRAGO Poematum in ordinem dige-storum ac editorum Per Thomam Mitem Nymburgenum. LACO- BVS VIMPHELINGVS. Thracenſes Orpheus: tu Bohuslae Bohemos Eximis à fœda carmine barbaria. CVM GRATIA ET PRIVI-llegio Cæſareo PRAGE EXCVDEBAT GEOR-gius Melantrychus ab Auentino.ANNO 1570.1) K tomuto druhému vydání užil Mitis pro paginovanou část, t. j. pro signaturu B až P (str. 1—224) starých, dávno vytištěných archů své Farrago prima z r. 1562. Že signatury B až P nebyly nyní znovu tištěny, o tom se lze přesvědčiti podrobným srovnáním: opakují se tu nejen všechny staré tiskové chyby, ale na stejných místech i poloulámané nebo vypadlé typy. Nepečlivý Mitis ponechal i tentokráte poslední signaturu v její staré obsa- hové neúplnosti a nepřitiskl dokončení. Nově byla vytištěna jenom nepaginovaná signatura A. Obsahuje po- změněný titul, částečně pozměněný obsah (nové záhlaví jsme uvedli výše str. 10, pozn.9; ve vlastním obsahu, opět stejně neúplném vynecháním zá- znamu básně o Laelii, vypadl tentokráte nadto na konci i Miscellaneorum liber) s novou doložkou (stará musila býti změněna, poněvadž basilejský rukopis mezitím již došel) a vlastní předmluvu, složenou jako dříve z pů- vodní věnovací básně rodině Lobkowiczově (z 8. září 1562) a z dopisů, týka- jících se historie vzniku souborného vydání děl Bohuslavových, ale do- plněnou v čele novým věnováním — tentokráte Mitisovými distichy císaři Maxmiliánovi II., datovanými 1. lednem 1570. Nová doložka na rubu titulního listu obsahuje důležité oznámení o dvojím pokračování Farraginis.2) Zní takto: Appendix Poematum sequetur brevi cum nova Epist. Appendice, ad quam lo- cupletandam communicatione lucubrationum autoris petimus adiuvari tam a do- mesticis quam exteris, cuiuscunque ii status, eminentiae conditionisque fuerint, quibus vicissim omnem pollicemur gratitudinem. 1) Výtisk má na př. universitní knihovna (52 G 16) a Národní knihovna (49 D 29) v Praze, Lobkowiczova roudnická a č. j. 2) Této doložky si nevšiml Truhlář; jen tak pochopíme, že mohl klásti (Listář, str. XII v pozn.) mezi Mitisovými tisky z r. 1570 sbírku Nova epistolarum appendix (u Truhláře č. 3) před Farrago (u Truhláře č. 4).
Strana 16
16 Oba jmenované doplňky vyšly vskutku ještě téhož r. 1570, ale v jiné tiskárně. První z nich, Appendix poematum, má přesný titul GENEROSII BARONIS, POETÆ ORATO-RISQVE EXCELLENTIS, D. Bo-huſlai Haſiſtenij à Lobkouicz, I. V. D. APPENDIX Poëma-tum, editorum A THOMA MITE NYMBVRGENO. Addita funt elogia plurimorum in D. Bo-hu- ſlaum unà cum Indice lib: Bi-bliothecæ Hafifteniæ. GEORGIVS FABRICIVS CHEMNICENSIS. Fortis erat, facundus erat, benè cautus Vlyſfes, Et præsens illi numine Pallas erat: Cuncta Bohuſlao ſunt hœc: verùm addidit ipſi Muſa canora decus, dulcis Apollo lyram. PRAGÆ EXCVDEBAT IOANNES GITCZINVS 1570 a připíná se paginací k Farrago. Jenže při stránkování došlo k jakémusi zmatku. Kdežto čtrnáct osmilistových signatur původní Farraginis primae (B až P) jest paginováno 1—224, začíná se Appendix poematum jenom čtyř- listovou signaturou Q (Q, QII, QIII, QIIII), po níž následuje dvanáct si- gnatur osmilistových (Raž Z, a aže), ale v paginaci, vyznačované od str. 247, jest pokračováno tak, jako by signatura Q byla normálně osmilistová. Tím vznikla v celkovém počítání diference 4 listů, ale v textu samém nic nechybí, jak patrno z toho, že z Q IIII v' přechází kontext bezvadně na RI r°. Typogra- fická tato zvláštnost tudíž naprosto nesouvisí s tím, že text Miscellaneí není ukončen, a vyskytuje se pochopitelně ve všech zachovaných exemplářích.1) Pro Elogiorum liber, který je tu otištěn na str. 321 nn., bylo vydatným pramenem Mitisovi zřejmě Špánovo vydání knihy Balbovy z r. 1560. Opis katalogu knihovny hasištejnské, kterým Appendix končí (c8r—e5v°), za- půjčil Mitisovi Krištof Karlovický (e7v°) Konečně druhý doplněk, vydaný r. 1570, jest Nova epistolarum ap- pendix s titulem VIRI ILLV-STRIS ET MAGNIFICI, D. D. BOHVSLAI HASISTE-NII A LOBKOVVICZ &c. Noua Epiftolarum APPENDIX conquifita & edita PER THOMAM MITEM NYM�burgenum. C. CELTES P. L.2) IN AL-[bim F.3) Bohemiæ. O fons Arctoas inter notißimus vndas, l Qui tua in Oceanum nomina clara geris, Inferior tibi Rhenus erit, Necarúsq3 ſuperbus, Phœbus vbi rofeis deftituetur equis. PRAGÆ EXCVDEBANT HÆRE� DES IOANNIS GITCZINI M. D. LXX.4) Pro tento doplněk užil Mitis sbírky komorničího starosty Jana z Pibry, přítele Bohuslavova, zachované z trosek rukopisu zakoupeného Fridrichem z Wildštejna.5) 1) Zmiňuji se o tom obšírněji, poněvadž si Truhlář nepovšiml číslování signatur, spojoval neprávem kusost Miscellaneí s podivnou paginací v Appendix poematum a nedovedl pravého stavu věci pochopiti, jak patrno z jeho poznámky o Miscellaneích (Listář str. XII sub 5): „Tento dodatek jest v exempláři bibl. Klement. (a podivno také v exempláři studijní knih. Olomoucké) neúplný; scházít mu nejméně 5 [!] listů“. 2) = poeta laureatus. 3) = fluvium. 4) Nova epistolarum appendix má signatury A až H; paginace není provedena. — Výtisk má na př. Národní knihovna v Praze (49 D 29), universitní knihovna v Praze (52 G 175), Lobkowiczova knihovna roudnická a j. 5) V prooimiu (A6v°—A8v°), adresovaném Bohuslavu mladšímu z Lobkowicz a datova- nému 4. května 1570, vykládá Mitis, že by Bohuslav mladší, kdyby ho byl v Praze zastihl,
16 Oba jmenované doplňky vyšly vskutku ještě téhož r. 1570, ale v jiné tiskárně. První z nich, Appendix poematum, má přesný titul GENEROSII BARONIS, POETÆ ORATO-RISQVE EXCELLENTIS, D. Bo-huſlai Haſiſtenij à Lobkouicz, I. V. D. APPENDIX Poëma-tum, editorum A THOMA MITE NYMBVRGENO. Addita funt elogia plurimorum in D. Bo-hu- ſlaum unà cum Indice lib: Bi-bliothecæ Hafifteniæ. GEORGIVS FABRICIVS CHEMNICENSIS. Fortis erat, facundus erat, benè cautus Vlyſfes, Et præsens illi numine Pallas erat: Cuncta Bohuſlao ſunt hœc: verùm addidit ipſi Muſa canora decus, dulcis Apollo lyram. PRAGÆ EXCVDEBAT IOANNES GITCZINVS 1570 a připíná se paginací k Farrago. Jenže při stránkování došlo k jakémusi zmatku. Kdežto čtrnáct osmilistových signatur původní Farraginis primae (B až P) jest paginováno 1—224, začíná se Appendix poematum jenom čtyř- listovou signaturou Q (Q, QII, QIII, QIIII), po níž následuje dvanáct si- gnatur osmilistových (Raž Z, a aže), ale v paginaci, vyznačované od str. 247, jest pokračováno tak, jako by signatura Q byla normálně osmilistová. Tím vznikla v celkovém počítání diference 4 listů, ale v textu samém nic nechybí, jak patrno z toho, že z Q IIII v' přechází kontext bezvadně na RI r°. Typogra- fická tato zvláštnost tudíž naprosto nesouvisí s tím, že text Miscellaneí není ukončen, a vyskytuje se pochopitelně ve všech zachovaných exemplářích.1) Pro Elogiorum liber, který je tu otištěn na str. 321 nn., bylo vydatným pramenem Mitisovi zřejmě Špánovo vydání knihy Balbovy z r. 1560. Opis katalogu knihovny hasištejnské, kterým Appendix končí (c8r—e5v°), za- půjčil Mitisovi Krištof Karlovický (e7v°) Konečně druhý doplněk, vydaný r. 1570, jest Nova epistolarum ap- pendix s titulem VIRI ILLV-STRIS ET MAGNIFICI, D. D. BOHVSLAI HASISTE-NII A LOBKOVVICZ &c. Noua Epiftolarum APPENDIX conquifita & edita PER THOMAM MITEM NYM�burgenum. C. CELTES P. L.2) IN AL-[bim F.3) Bohemiæ. O fons Arctoas inter notißimus vndas, l Qui tua in Oceanum nomina clara geris, Inferior tibi Rhenus erit, Necarúsq3 ſuperbus, Phœbus vbi rofeis deftituetur equis. PRAGÆ EXCVDEBANT HÆRE� DES IOANNIS GITCZINI M. D. LXX.4) Pro tento doplněk užil Mitis sbírky komorničího starosty Jana z Pibry, přítele Bohuslavova, zachované z trosek rukopisu zakoupeného Fridrichem z Wildštejna.5) 1) Zmiňuji se o tom obšírněji, poněvadž si Truhlář nepovšiml číslování signatur, spojoval neprávem kusost Miscellaneí s podivnou paginací v Appendix poematum a nedovedl pravého stavu věci pochopiti, jak patrno z jeho poznámky o Miscellaneích (Listář str. XII sub 5): „Tento dodatek jest v exempláři bibl. Klement. (a podivno také v exempláři studijní knih. Olomoucké) neúplný; scházít mu nejméně 5 [!] listů“. 2) = poeta laureatus. 3) = fluvium. 4) Nova epistolarum appendix má signatury A až H; paginace není provedena. — Výtisk má na př. Národní knihovna v Praze (49 D 29), universitní knihovna v Praze (52 G 175), Lobkowiczova knihovna roudnická a j. 5) V prooimiu (A6v°—A8v°), adresovaném Bohuslavu mladšímu z Lobkowicz a datova- nému 4. května 1570, vykládá Mitis, že by Bohuslav mladší, kdyby ho byl v Praze zastihl,
Strana 17
17 Když byly později v rozličných sbornících a anthologiích otiskovány ukázky plodů Bohuslavových, hlavně jeho drobné verše, byl za základ brán vždy text Mitisův.1) Proto mají všecky odchylky od něho (nehledíc k pouhým vynechávkám) jenom hodnotu konjektur: jimi se buďto právem napravovaly chyby otisku Mitisova anebo se neprávem uhlazovalo znění textu z důvodů stilistických. To platí i o textu dvou speciálních vydání Bohuslavovy prosy De miseria humana, která uspořádal H. Succovius v Halberstadtě 1623 s názvem D. BOHUSLAI HASSEN-ſteinij à Lobkonit; &c. OPUSCULUM DE MISERIA HUMANA, E depravatiſsimo codice deſcri- ptum, notis�; qvà Philo logicis qvà Hi-ſtoricis in gratiam literariæ juventutis illuſtratum: OPERA è Typographéo Jacobi- Henningi SuccovI Luna-burgici. HALBERSTADII, Arnoldi Cotenii, ANNO æræ Chriſtianæ MDCXXIII2) a Chr. Graefius v Altenburgu 1667 s titulem D. BOHUSLAI HASSEN-STEINII à Lobkovviz de MISERIA VITÆ HUMANÆ LIBER. M. CHRISTOPH. GRÆ-FIUS, SULZA-THU-RINGUS, recenſuit, & notas Hiſtorico-Philologicas addidit. ALTENBURGI Excudit JOH. MICHAEL. Proſtat ap. Gotfr. Richterum. Anno 1667.3) Oběma se dostal náhodou do ruky Mitisův tisk Bohuslavových Lucu- brationes. Succovius naň připadl v době zvýšené pozornosti o osud Čech r. 1621; zaujal ho z něho zvláště obsah i forma spisku De miseria humana tak, že pojal úmysl čísti a vykládati jej se svými žáky.4) Skoro o půl století později se dověděl ve společnosti svatebčanů o spisku Graefius, počal se zajímati o spisovatele a rovněž vydal tentýž traktát.5) Graefius měl přes- nou zprávu o vydání Succoviově, ale, jak výslovně poznamenal6) a jak je z jeho práce samotné patrno, výtisku se nedopátral. byl mohl inter caetera vestri gentilis monumenta conspicere manuscriptum Codicem peranti quum, cuius satis longo tempore usufructum mihi concessit Nobilis et industrius Iuvenis Fridericus a Wildnsteyn, Philippi F(ilius). Codicem illum, e quo novam hanc conflavi appen- dicem.... cum aliis quibusdam studiose concinnavit et collegit Ioannes Pibraeus, nostri D. Boh. Hasistenii quondam familiaris..., sed nescio cui reliquit demortuus: hoc unum scio in pessimo apud Corydones loco et pessime habitum et acceptum: nam paginae, quod citra dolorem proferre vix possum, plurimae ab illis excisae ad vitreas fenestras obliniendas man- cipatac fuerant et ad extremum fuissent, ni Wildnsteynii memorati eum coro siliginis red- emissent atque ab interitu vindicassent. 1) Výjimku činí vydání Bohuslavovy Satiry v Hrdinově Bohemia Latina, Pragae 1931, str. 47—52, k němuž bylo užito mých kolací, připravených pro II. svazek tohoto vydání. 2) Užíval jsem výtisku univ. knihovny vratislavské (Theol. ant. III Oct. 1404). 3) Užíval jsem výtisku univ. knihovny pražské (12 L 141). 4) V předmluvě, datované QuedlinburgI è Muséq meo ipsis Non. Decembr. Anni decur- rentis MDCXXII (a8v°), napsal Succovius: In cuius viri scripta elegantissima quum ante annum inciderem et utroque oculo velut horto amoenissimo inerrarem, prae caeteris maxime arrisit Opusculum illud, quo Humanae miseriae flammeum detraxit (a5ro). 5) V předmluvě k čtenáři)(8r°]: Cognitionem vero hujus inaestimabilis autoris debeo Dei gratia Nuptiis Winklerio-Schlagianis; hinc enata mihi cupiditas indagandi, quisnam et qualis fuerit ille Lobkovviz... 6) Tamže[)(10r°]: Et iterum 1623 Halberstadii editorem invenerunt hujus Viri scripta Henningum Succovium, qui et notas addidit, quas tamen mihi nondum videre contigit. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1. 2
17 Když byly později v rozličných sbornících a anthologiích otiskovány ukázky plodů Bohuslavových, hlavně jeho drobné verše, byl za základ brán vždy text Mitisův.1) Proto mají všecky odchylky od něho (nehledíc k pouhým vynechávkám) jenom hodnotu konjektur: jimi se buďto právem napravovaly chyby otisku Mitisova anebo se neprávem uhlazovalo znění textu z důvodů stilistických. To platí i o textu dvou speciálních vydání Bohuslavovy prosy De miseria humana, která uspořádal H. Succovius v Halberstadtě 1623 s názvem D. BOHUSLAI HASSEN-ſteinij à Lobkonit; &c. OPUSCULUM DE MISERIA HUMANA, E depravatiſsimo codice deſcri- ptum, notis�; qvà Philo logicis qvà Hi-ſtoricis in gratiam literariæ juventutis illuſtratum: OPERA è Typographéo Jacobi- Henningi SuccovI Luna-burgici. HALBERSTADII, Arnoldi Cotenii, ANNO æræ Chriſtianæ MDCXXIII2) a Chr. Graefius v Altenburgu 1667 s titulem D. BOHUSLAI HASSEN-STEINII à Lobkovviz de MISERIA VITÆ HUMANÆ LIBER. M. CHRISTOPH. GRÆ-FIUS, SULZA-THU-RINGUS, recenſuit, & notas Hiſtorico-Philologicas addidit. ALTENBURGI Excudit JOH. MICHAEL. Proſtat ap. Gotfr. Richterum. Anno 1667.3) Oběma se dostal náhodou do ruky Mitisův tisk Bohuslavových Lucu- brationes. Succovius naň připadl v době zvýšené pozornosti o osud Čech r. 1621; zaujal ho z něho zvláště obsah i forma spisku De miseria humana tak, že pojal úmysl čísti a vykládati jej se svými žáky.4) Skoro o půl století později se dověděl ve společnosti svatebčanů o spisku Graefius, počal se zajímati o spisovatele a rovněž vydal tentýž traktát.5) Graefius měl přes- nou zprávu o vydání Succoviově, ale, jak výslovně poznamenal6) a jak je z jeho práce samotné patrno, výtisku se nedopátral. byl mohl inter caetera vestri gentilis monumenta conspicere manuscriptum Codicem peranti quum, cuius satis longo tempore usufructum mihi concessit Nobilis et industrius Iuvenis Fridericus a Wildnsteyn, Philippi F(ilius). Codicem illum, e quo novam hanc conflavi appen- dicem.... cum aliis quibusdam studiose concinnavit et collegit Ioannes Pibraeus, nostri D. Boh. Hasistenii quondam familiaris..., sed nescio cui reliquit demortuus: hoc unum scio in pessimo apud Corydones loco et pessime habitum et acceptum: nam paginae, quod citra dolorem proferre vix possum, plurimae ab illis excisae ad vitreas fenestras obliniendas man- cipatac fuerant et ad extremum fuissent, ni Wildnsteynii memorati eum coro siliginis red- emissent atque ab interitu vindicassent. 1) Výjimku činí vydání Bohuslavovy Satiry v Hrdinově Bohemia Latina, Pragae 1931, str. 47—52, k němuž bylo užito mých kolací, připravených pro II. svazek tohoto vydání. 2) Užíval jsem výtisku univ. knihovny vratislavské (Theol. ant. III Oct. 1404). 3) Užíval jsem výtisku univ. knihovny pražské (12 L 141). 4) V předmluvě, datované QuedlinburgI è Muséq meo ipsis Non. Decembr. Anni decur- rentis MDCXXII (a8v°), napsal Succovius: In cuius viri scripta elegantissima quum ante annum inciderem et utroque oculo velut horto amoenissimo inerrarem, prae caeteris maxime arrisit Opusculum illud, quo Humanae miseriae flammeum detraxit (a5ro). 5) V předmluvě k čtenáři)(8r°]: Cognitionem vero hujus inaestimabilis autoris debeo Dei gratia Nuptiis Winklerio-Schlagianis; hinc enata mihi cupiditas indagandi, quisnam et qualis fuerit ille Lobkovviz... 6) Tamže[)(10r°]: Et iterum 1623 Halberstadii editorem invenerunt hujus Viri scripta Henningum Succovium, qui et notas addidit, quas tamen mihi nondum videre contigit. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1. 2
Strana 18
18 Lze tvrditi s naprostou určitostí, že ani Succovius ani Graefius neznal vedle Mitisova textu nějakého rukopisu. Succovius nepřevzal však text Mitisův mechanicky, nýbrž řadu drobnějších omylů Mitisových dohadem zcela správně opravil, zčásti již v textu, zčásti teprve na konci knihy in erra- tis. Dokonce dobře poznal jednu z větších lakun Mitisova textu, způsobenou skokem s regum 52, 12 na regum 52, 13 a doplnil ji alespoň podle smyslu případně.1) K erratům Mitisovým nepřihlížel.2) S menším kritickým pochopením a bystrostí přistoupil k Mitisovu textu Graefius: leckde tam, kde Succovius dobře opravoval, ponechal Graefius staré omyly, jak jest patrno z našeho aparátu tam, kde se při dobrých čteních objevuje jméno Succoviovo osamoceno. Succovius určil v poznámkách za textem leckde zdařile nejnápadnější citáty Bohuslavova spisku De miseria, Graefius se pokusil o totéž s menší soustavností kursivními vložkami v textu,3) ale oba se velmi často spoko- jovali odkazy teprve na literaturu tištěnou po Bohuslavovi, citovali mnoho nenáležitého anebo přecházeli citáty mlčením. Zato oba sebrali v svých poznámkách za textem mnoho ukázek současné starožitnické učenosti a analogických historických příkladů k věcem, o kterých Bohuslav mluví, ale většina těch poznámek, mezi nimiž nechybějí ani Succoviovy protikatolické a zejména protijesuitské výpady ani Graefiovy hebrejské etymologie a německé verše jeho přátel, má význam jenom pro poznání tehdejšího způ- sobu exegese autorů, avšak pro vlastní interpretaci díla Bohuslavova jest úplně bezcenná.4) Poznání díla Bohuslavova, jaké poskytují jeho texty, otištěné v Schot- tových Lucubraciunculae, v Bohuslavových Opusculech z r. 1509 a ve všech vyjmenovaných sbírkách Mitisových z let 1560/61—15705), lze dosud jenom 1) Str. 169: Locus in exemplo, unde authorem descripsimus, mutilatus ita legebatur [Mitis fol. 21v°]: Nam --- ludibrio sint; ego, quantum potui, restitui et lacunam explevi: Nam parricidia Persidis, Aegypti Syriaeque omnibus nota sunt (vel, si malueris, prae his nulla sunt). Adde id, quod de regio deiecti etc.— Správné znění místa podle rukopisu v našem textu 52, 11 n. 2) Str. 85: Locus erat in exemplo, unde auctorem descripsimus, non parum corruptus. Legebatur enim [Mitis fol. 11r°]: vina e Cypro Cretachioque convehunt. Ego dispunxi legen- dumque putavi distincte e Creta Chioque. — Ale takto správně opravil své chybné čtení již Mitis sám in erratis; srv. náš aparát k 34, 23. 3) Nedopatřením užíval Graefius kursivy někde i pro jednotlivá slova textu Bohusla- vova. Naopak od Graefia pochází interpolace, typograficky neznatelná, za slovem pudicitiae 54, 9 „Pulchro enim omnes inhiant, pulchrum omnes quaerunt, amant, desiderant, unde náhlos quod omnes ad sese vocet“, obsahující etymologický výklad krásy (k spojování xáMkos s zalstv srv. již Plat. Kratyl. 416 C). Docela podobnou poznámku, arci až za tex- tem (str. 172), měl Succovius: Unde et tò xalòv, id est pulchrum, vel nagà tò xaksiv vel xnleiv, a provocandis animis vel permulcendo intuentes. 4) Jinak soudil Truhlář, Humanismus str. 59, pozn. 3: V XVII. stol. vydán na zá- kladě textu Mitisova spisek tento dvakrát, r. 1623 v Halberstadtě od Henninga Succovia a r. 1667 v Altenburku od Graefia, od tohoto s dobrými poznámkami'. 5) K nim přistupuje ještě úryvek z dopisu Bohuslavova, otištěný z Wimpinovy Re- sponsio et apologia v Listáři č. 96.
18 Lze tvrditi s naprostou určitostí, že ani Succovius ani Graefius neznal vedle Mitisova textu nějakého rukopisu. Succovius nepřevzal však text Mitisův mechanicky, nýbrž řadu drobnějších omylů Mitisových dohadem zcela správně opravil, zčásti již v textu, zčásti teprve na konci knihy in erra- tis. Dokonce dobře poznal jednu z větších lakun Mitisova textu, způsobenou skokem s regum 52, 12 na regum 52, 13 a doplnil ji alespoň podle smyslu případně.1) K erratům Mitisovým nepřihlížel.2) S menším kritickým pochopením a bystrostí přistoupil k Mitisovu textu Graefius: leckde tam, kde Succovius dobře opravoval, ponechal Graefius staré omyly, jak jest patrno z našeho aparátu tam, kde se při dobrých čteních objevuje jméno Succoviovo osamoceno. Succovius určil v poznámkách za textem leckde zdařile nejnápadnější citáty Bohuslavova spisku De miseria, Graefius se pokusil o totéž s menší soustavností kursivními vložkami v textu,3) ale oba se velmi často spoko- jovali odkazy teprve na literaturu tištěnou po Bohuslavovi, citovali mnoho nenáležitého anebo přecházeli citáty mlčením. Zato oba sebrali v svých poznámkách za textem mnoho ukázek současné starožitnické učenosti a analogických historických příkladů k věcem, o kterých Bohuslav mluví, ale většina těch poznámek, mezi nimiž nechybějí ani Succoviovy protikatolické a zejména protijesuitské výpady ani Graefiovy hebrejské etymologie a německé verše jeho přátel, má význam jenom pro poznání tehdejšího způ- sobu exegese autorů, avšak pro vlastní interpretaci díla Bohuslavova jest úplně bezcenná.4) Poznání díla Bohuslavova, jaké poskytují jeho texty, otištěné v Schot- tových Lucubraciunculae, v Bohuslavových Opusculech z r. 1509 a ve všech vyjmenovaných sbírkách Mitisových z let 1560/61—15705), lze dosud jenom 1) Str. 169: Locus in exemplo, unde authorem descripsimus, mutilatus ita legebatur [Mitis fol. 21v°]: Nam --- ludibrio sint; ego, quantum potui, restitui et lacunam explevi: Nam parricidia Persidis, Aegypti Syriaeque omnibus nota sunt (vel, si malueris, prae his nulla sunt). Adde id, quod de regio deiecti etc.— Správné znění místa podle rukopisu v našem textu 52, 11 n. 2) Str. 85: Locus erat in exemplo, unde auctorem descripsimus, non parum corruptus. Legebatur enim [Mitis fol. 11r°]: vina e Cypro Cretachioque convehunt. Ego dispunxi legen- dumque putavi distincte e Creta Chioque. — Ale takto správně opravil své chybné čtení již Mitis sám in erratis; srv. náš aparát k 34, 23. 3) Nedopatřením užíval Graefius kursivy někde i pro jednotlivá slova textu Bohusla- vova. Naopak od Graefia pochází interpolace, typograficky neznatelná, za slovem pudicitiae 54, 9 „Pulchro enim omnes inhiant, pulchrum omnes quaerunt, amant, desiderant, unde náhlos quod omnes ad sese vocet“, obsahující etymologický výklad krásy (k spojování xáMkos s zalstv srv. již Plat. Kratyl. 416 C). Docela podobnou poznámku, arci až za tex- tem (str. 172), měl Succovius: Unde et tò xalòv, id est pulchrum, vel nagà tò xaksiv vel xnleiv, a provocandis animis vel permulcendo intuentes. 4) Jinak soudil Truhlář, Humanismus str. 59, pozn. 3: V XVII. stol. vydán na zá- kladě textu Mitisova spisek tento dvakrát, r. 1623 v Halberstadtě od Henninga Succovia a r. 1667 v Altenburku od Graefia, od tohoto s dobrými poznámkami'. 5) K nim přistupuje ještě úryvek z dopisu Bohuslavova, otištěný z Wimpinovy Re- sponsio et apologia v Listáři č. 96.
Strana 19
19 v omezeném rozsahu zlepšovati a výjimečně i doplňovati z dochovaných rukopisů XV.—XVII. stol. Jsou to: 1. Rkp. pražské kapitulní knihovny M 37 (= T) z konce XV. stol. Obsahuje netištěný dosud nejstarší známý dopis Bohuslavův. Viz níže str. 120 nn. 2. Rkp. pražské universitní knihovny lD3 (= U)1), psaný na samém konci XV. nebo na zač. XVI. stol. v Krumlově. Bohuslavových spisů se týkají jeho první dvě části, z nichž jednu (a) psal podle přípisku téměř sou- dobého Venceslaus Picetinus, a to ještě jako farář krumlovský, tedy před r. 1521, kdy se stal děkanem kapitoly pražské2), a po 2. lednu 1494 (fol. 16r°), a druhou (b) Václav z Rovného, kancléř Rožmberský,3) a to po r. 1497, do něhož nutno klásti originál dopisu z fol. 36r°—43r°.4) Listy 12—135) a 18—226) byly vyříznuty, a to dříve, než se užilo pa- píru k opisům děl Bohuslavových, listy 32—347) byly vytrženy. Listy 17, 23r°, 35, 13v°—47v°, 74—83, 113v°—114r°,8) 119v°,9) 124r°—129r° jsou prázdné. Část a: fol. 1v°: 21° 3v°. 3v"—4r°. 4r°— 4v°. Hic est caracter et manus propria Dni Venceslai Picetini, Decani Pra- gensis ecclesiae et olim plebani Crumnovensis et Archidiaconi Be- chinensis Listáře č. 49 Bohuslavovy verše Caelorum pelagique sator ... (Listáře str. 50) Všehrdovy verše Qui caelum terramque... (H. Jireček ve vyd. Všehrdových knih devaterých, Praha 1874, str. 530—331) 51“ 11vo Listáře č. 50 o 141" 16r 16r" 16v°: Bohuslavovy verše Pontificem quisquis... (Append. poem. 307-308) 1) Truhlář jej označoval někdy Pr., někdy K. 2) Srv. A. Podlaha, Series praepositorum, decanorum etc. s. metropol. eccl. Pra- gensis, Pragae 1912, str. 118. Farářem krumlovským byl v letech 1499—1523 (srv. V. Schmidt —A. Picha, Das wissenschaftliche Leben u. der Humanismus in Krummau im 15. Jahrh., Mitteil, des Vereins f. Gesch d. Deutsch. in Böhm. 42, 1904, str. 75). 3) O něm. srv. H. Gross, Václav z Rovného, Sborník historického kroužku VII, 1906, str. 193 nn. Jeden dopis Bohuslavův Václavovi je otištěn v Listáři č. 171. 1) Rukopis tento znal K. Vinařický, Rozmluwa o českém listu p. Bohuslava Hasištein- ského z Lobkowic, ČČM 1831. str. 421, a Pána Bohuslava Hasištejnského z Lobkovic věk a spisy vybrané. 2. vyd., Praha 1875 (Kobrovy Národní bibliotéky díl 34), str. 97. Truhlář jej popsal stručně v ČČM 1878, str. 277, a obšírněji v Listáři str. XIII n. Poněvadž i druhý podrobný obsah rukopisu (Listář str. XIV) je nepřesný a neúplný, podáváme výčet znovu, uvádějíce v dalších poznámkách odchylky od Truhláře. 5) Truhlář přehlédl. 6) Tedy 5 listů, nikoliv 4. Tedy 3 listy, nikoliv 2. Nepoznamenal Truhlář. 3) Rovněž nepoznamenal. 2*
19 v omezeném rozsahu zlepšovati a výjimečně i doplňovati z dochovaných rukopisů XV.—XVII. stol. Jsou to: 1. Rkp. pražské kapitulní knihovny M 37 (= T) z konce XV. stol. Obsahuje netištěný dosud nejstarší známý dopis Bohuslavův. Viz níže str. 120 nn. 2. Rkp. pražské universitní knihovny lD3 (= U)1), psaný na samém konci XV. nebo na zač. XVI. stol. v Krumlově. Bohuslavových spisů se týkají jeho první dvě části, z nichž jednu (a) psal podle přípisku téměř sou- dobého Venceslaus Picetinus, a to ještě jako farář krumlovský, tedy před r. 1521, kdy se stal děkanem kapitoly pražské2), a po 2. lednu 1494 (fol. 16r°), a druhou (b) Václav z Rovného, kancléř Rožmberský,3) a to po r. 1497, do něhož nutno klásti originál dopisu z fol. 36r°—43r°.4) Listy 12—135) a 18—226) byly vyříznuty, a to dříve, než se užilo pa- píru k opisům děl Bohuslavových, listy 32—347) byly vytrženy. Listy 17, 23r°, 35, 13v°—47v°, 74—83, 113v°—114r°,8) 119v°,9) 124r°—129r° jsou prázdné. Část a: fol. 1v°: 21° 3v°. 3v"—4r°. 4r°— 4v°. Hic est caracter et manus propria Dni Venceslai Picetini, Decani Pra- gensis ecclesiae et olim plebani Crumnovensis et Archidiaconi Be- chinensis Listáře č. 49 Bohuslavovy verše Caelorum pelagique sator ... (Listáře str. 50) Všehrdovy verše Qui caelum terramque... (H. Jireček ve vyd. Všehrdových knih devaterých, Praha 1874, str. 530—331) 51“ 11vo Listáře č. 50 o 141" 16r 16r" 16v°: Bohuslavovy verše Pontificem quisquis... (Append. poem. 307-308) 1) Truhlář jej označoval někdy Pr., někdy K. 2) Srv. A. Podlaha, Series praepositorum, decanorum etc. s. metropol. eccl. Pra- gensis, Pragae 1912, str. 118. Farářem krumlovským byl v letech 1499—1523 (srv. V. Schmidt —A. Picha, Das wissenschaftliche Leben u. der Humanismus in Krummau im 15. Jahrh., Mitteil, des Vereins f. Gesch d. Deutsch. in Böhm. 42, 1904, str. 75). 3) O něm. srv. H. Gross, Václav z Rovného, Sborník historického kroužku VII, 1906, str. 193 nn. Jeden dopis Bohuslavův Václavovi je otištěn v Listáři č. 171. 1) Rukopis tento znal K. Vinařický, Rozmluwa o českém listu p. Bohuslava Hasištein- ského z Lobkowic, ČČM 1831. str. 421, a Pána Bohuslava Hasištejnského z Lobkovic věk a spisy vybrané. 2. vyd., Praha 1875 (Kobrovy Národní bibliotéky díl 34), str. 97. Truhlář jej popsal stručně v ČČM 1878, str. 277, a obšírněji v Listáři str. XIII n. Poněvadž i druhý podrobný obsah rukopisu (Listář str. XIV) je nepřesný a neúplný, podáváme výčet znovu, uvádějíce v dalších poznámkách odchylky od Truhláře. 5) Truhlář přehlédl. 6) Tedy 5 listů, nikoliv 4. Tedy 3 listy, nikoliv 2. Nepoznamenal Truhlář. 3) Rovněž nepoznamenal. 2*
Strana 20
20 Část b: fol. 23v°: 24r°— 31v°: 361°— 43r°: 481°— 70r°. 72r°. 70v°— 73v°. 72r°— 84r°— 84v°. 85r°—113r°. 114v°—115v°. 116r°—1181°. 118v°: Sequentes hasce Epistolas dominus Venceslaus de Rowne, fundator noster, propria sua manu exaravit calamo quidem celeri Listáře č. 21 Listáře č. 63 Listáře č. 60 Listáře č. 611 Listáře č. 62 Listáře č. 55 De miseria humana (Lucubr. 9r°—28v°, srv. níže str. 31—65) Listáře č. 56 Listáře č. 192 (v našem vydání níže str. 86—89) Bohuslavovy verše a) Quid fles Calliope ... (Append. poem. 299) b) Cui commissa fuit... (Farrago 92) c) Curia quem regis... (Farrago 91) 120r°—123r°: Bohuslavovy verše Bis septem animae... (Farrago 63—68) 123r°—123v°: Bohuslavovy verše Hoc quo post... (Farrago 119—120). U obsahuje vedle textů, které z jiných pramenů otiskl Mitis, ještě list č. 21 a verše Caelorum pelagique sator..., jichž Mitis neznal. O ceně textu U pro spisek srv. v mé studii2) str. 263 n., pro listy níže str. 103 n. 3. Rkp. vídeňské Národní knihovny 3271 (= Y) ze samého konce XV. nebo ze zač. XVI. stol.3) jako U. Obsahuje: fol. 25r°—27v°: Bohuslavovu báseň Quae mihi misisti ... (Farrago 33—38) fol. 28r°—31r°: Bohuslavovu báseň Dive pater quondam ... (Farrago 11—18) fol. 31v°—42r°: ve stejném pořádku totéž, co U fol. 2r°—16v°.4) Y, jak dovodíme níže str. 106, měl pro fol. 31v°—42r° přímou společnou před- lohu s prvou částí (a) rkpu U. Předloha ta nebyla totožná s předlohou Mi- tisovou, nýbrž měla text většinou lepší. 4. Rkp. vídeňské Národní knihovny 3482 (= R) ze stol. XVI.5) Obsahuje na fol. 17v° netištěný dosud epigram Bohuslavův Quod loca, quod mores..., oslavující spisek „Compendiosa narratio de Scythis“ Mi- kuláše Rožmberka Polského z r. 1499. 5. Rkp. vídeňské Národní knihovny 3510 (= B) ze stol. XVI.6) Obsahuje na fol. 54r°—55v° Bohuslavovy verše Balbe Teramneo.... (Farrago 54—56).7) 1) Celý tento dopis přehlédl Truhlář i v ČČM 1878, str. 277 i v Listáři str. XIV. Srv. níže str. 117, pozn. 1. 2) B. Ryba, Filosofická prosa Bohuslava Hasištejnského z Lobkovic (Listy filol. LVIII, 1931, str. 262—268, 421—427). 3) Tabulae codicum manu scriptorum... in bibliotheca Palatina Vindobonensi asser- vatorum II., Vindobonae 1868, str. 247 jej kladou do XV. stol. 4) Tabulae na uv. m. mluví nesprávně o jednom listě místo dvou. 5) Tabulae II., str. 307. 6) Tabulae III., 1869, str. 4. 7) Báseň tuto otiskl před Mitisem již Vavřinec Špán ve vydání, citovaném výše str. 11, pozn. 4, z r. 1560 (B4ro—B5r°). Mimochodem poznamenávám, že také Balbův list Šelnber- kovi, který otiskl Špán (A5v°—B3v°) a z Mitisova přetisku Truhlář v Listáři č. 76, jest obsažen v uv. vídeňském rkpu fol. 49r°—54r°.
20 Část b: fol. 23v°: 24r°— 31v°: 361°— 43r°: 481°— 70r°. 72r°. 70v°— 73v°. 72r°— 84r°— 84v°. 85r°—113r°. 114v°—115v°. 116r°—1181°. 118v°: Sequentes hasce Epistolas dominus Venceslaus de Rowne, fundator noster, propria sua manu exaravit calamo quidem celeri Listáře č. 21 Listáře č. 63 Listáře č. 60 Listáře č. 611 Listáře č. 62 Listáře č. 55 De miseria humana (Lucubr. 9r°—28v°, srv. níže str. 31—65) Listáře č. 56 Listáře č. 192 (v našem vydání níže str. 86—89) Bohuslavovy verše a) Quid fles Calliope ... (Append. poem. 299) b) Cui commissa fuit... (Farrago 92) c) Curia quem regis... (Farrago 91) 120r°—123r°: Bohuslavovy verše Bis septem animae... (Farrago 63—68) 123r°—123v°: Bohuslavovy verše Hoc quo post... (Farrago 119—120). U obsahuje vedle textů, které z jiných pramenů otiskl Mitis, ještě list č. 21 a verše Caelorum pelagique sator..., jichž Mitis neznal. O ceně textu U pro spisek srv. v mé studii2) str. 263 n., pro listy níže str. 103 n. 3. Rkp. vídeňské Národní knihovny 3271 (= Y) ze samého konce XV. nebo ze zač. XVI. stol.3) jako U. Obsahuje: fol. 25r°—27v°: Bohuslavovu báseň Quae mihi misisti ... (Farrago 33—38) fol. 28r°—31r°: Bohuslavovu báseň Dive pater quondam ... (Farrago 11—18) fol. 31v°—42r°: ve stejném pořádku totéž, co U fol. 2r°—16v°.4) Y, jak dovodíme níže str. 106, měl pro fol. 31v°—42r° přímou společnou před- lohu s prvou částí (a) rkpu U. Předloha ta nebyla totožná s předlohou Mi- tisovou, nýbrž měla text většinou lepší. 4. Rkp. vídeňské Národní knihovny 3482 (= R) ze stol. XVI.5) Obsahuje na fol. 17v° netištěný dosud epigram Bohuslavův Quod loca, quod mores..., oslavující spisek „Compendiosa narratio de Scythis“ Mi- kuláše Rožmberka Polského z r. 1499. 5. Rkp. vídeňské Národní knihovny 3510 (= B) ze stol. XVI.6) Obsahuje na fol. 54r°—55v° Bohuslavovy verše Balbe Teramneo.... (Farrago 54—56).7) 1) Celý tento dopis přehlédl Truhlář i v ČČM 1878, str. 277 i v Listáři str. XIV. Srv. níže str. 117, pozn. 1. 2) B. Ryba, Filosofická prosa Bohuslava Hasištejnského z Lobkovic (Listy filol. LVIII, 1931, str. 262—268, 421—427). 3) Tabulae codicum manu scriptorum... in bibliotheca Palatina Vindobonensi asser- vatorum II., Vindobonae 1868, str. 247 jej kladou do XV. stol. 4) Tabulae na uv. m. mluví nesprávně o jednom listě místo dvou. 5) Tabulae II., str. 307. 6) Tabulae III., 1869, str. 4. 7) Báseň tuto otiskl před Mitisem již Vavřinec Špán ve vydání, citovaném výše str. 11, pozn. 4, z r. 1560 (B4ro—B5r°). Mimochodem poznamenávám, že také Balbův list Šelnber- kovi, který otiskl Špán (A5v°—B3v°) a z Mitisova přetisku Truhlář v Listáři č. 76, jest obsažen v uv. vídeňském rkpu fol. 49r°—54r°.
Strana 21
21 6. Rkp. pražské universitní knihovny adlig. 10 A 25 (= D, listář Pí- seckého). Obsahuje na fol. 35r° Listáře č. 22 (viz níže str. 118), 35r° Bohusla- vovu báseň Dive pater quondam... (Farrago 11—18). 7. Rkp. vídeňské Národní knihovny 8242 ze stol. XVII.1) Obsahuje dvojí přepis dopisu Listáře č. 21: a) fol. 1r°—5v° (= V), b) fol. 9r°—11r° (= W). O jejich užití, poměru k U a ceně viz níže str. 103 n. 8. Rkp. pražské universitní knihovny XVIID 38 zr. 1513 (:H, sbor- ník Rehoře Hrubého z Jelení). Obsahuje na fol. 57—81 český překlad ztraceného latinského traktátu Bohuslavova k Petru z Rožmberka. Vydal jej odtud J. V. Zimmermann2) a Truhlář v Listáři č. 61. Ze ztracených děl Bohuslavových budiž učiněna zmínka o jeho Annales a Hodoeporicon. Truhlář napsal ČČM 1878, str. 276: Obšírné vypsání cesty jeho na východ (Hodoeporicon) a dějepis Čech (Annales) znal ještě Balbin, my o spisech těch nic jistého nevíme.“ Z toho jest správná jenom poslední věta, ale tvrzení o Balbinovi jest klamné. Balbin sám napsal naopak vý- slovně: illud maxime dolendum Annales Bohemiae, quos Bohuslaus scrip- serat (nusquam certe apparent) periisse.3) V poznámce 114 připojil R. Ungar: Praeter annales a Balbino commemoratos scripsit etiam Hodoeporicon pe- regrinationis suae soluta oratione, uti Thomas Mitis in epistola sua ad Geor- gium Fabricium meminit. Jde o zmínku z dopisu Mitisova, datovaného v Praze 25. dubna 1570: Bohuslai Hasistenii Annales nostros una cum Hodoe- porico suae peregrinationis Cadana expecto.4) Zda Mitisovy informace, které ho opravňovaly k takové naději, byly správné, nelze rozhodnouti; citovaná zmínka se stala pramenem všech pozdějších zpráv o řečených dvou dílech Bohuslavových. V novém kritickém vydání děl Bohuslavových chceme pojmouti do prvního svazku jeho prosu, pokud nebyla otištěna Truhlářem v Listáři, do druhého svazku jeho básně. Poněvadž není naděje, že by i dopisová prosa mohla býti v dohledné době po Listáři vydána znovu, připojíme do- plňky k němu dodatkem k prvnímu svazku. 1) Tabulac V.. 1871, str. 230. 2) List Panu Petrowi z Rosenberka. . . z rukopisu wybral J. W. Zimmermann. W Praze 1818. 3) Bohemia docta, vyd. Ungarovo, pars II., Pragae 1778, str. 112. 1) Appendix poematum e8ro.
21 6. Rkp. pražské universitní knihovny adlig. 10 A 25 (= D, listář Pí- seckého). Obsahuje na fol. 35r° Listáře č. 22 (viz níže str. 118), 35r° Bohusla- vovu báseň Dive pater quondam... (Farrago 11—18). 7. Rkp. vídeňské Národní knihovny 8242 ze stol. XVII.1) Obsahuje dvojí přepis dopisu Listáře č. 21: a) fol. 1r°—5v° (= V), b) fol. 9r°—11r° (= W). O jejich užití, poměru k U a ceně viz níže str. 103 n. 8. Rkp. pražské universitní knihovny XVIID 38 zr. 1513 (:H, sbor- ník Rehoře Hrubého z Jelení). Obsahuje na fol. 57—81 český překlad ztraceného latinského traktátu Bohuslavova k Petru z Rožmberka. Vydal jej odtud J. V. Zimmermann2) a Truhlář v Listáři č. 61. Ze ztracených děl Bohuslavových budiž učiněna zmínka o jeho Annales a Hodoeporicon. Truhlář napsal ČČM 1878, str. 276: Obšírné vypsání cesty jeho na východ (Hodoeporicon) a dějepis Čech (Annales) znal ještě Balbin, my o spisech těch nic jistého nevíme.“ Z toho jest správná jenom poslední věta, ale tvrzení o Balbinovi jest klamné. Balbin sám napsal naopak vý- slovně: illud maxime dolendum Annales Bohemiae, quos Bohuslaus scrip- serat (nusquam certe apparent) periisse.3) V poznámce 114 připojil R. Ungar: Praeter annales a Balbino commemoratos scripsit etiam Hodoeporicon pe- regrinationis suae soluta oratione, uti Thomas Mitis in epistola sua ad Geor- gium Fabricium meminit. Jde o zmínku z dopisu Mitisova, datovaného v Praze 25. dubna 1570: Bohuslai Hasistenii Annales nostros una cum Hodoe- porico suae peregrinationis Cadana expecto.4) Zda Mitisovy informace, které ho opravňovaly k takové naději, byly správné, nelze rozhodnouti; citovaná zmínka se stala pramenem všech pozdějších zpráv o řečených dvou dílech Bohuslavových. V novém kritickém vydání děl Bohuslavových chceme pojmouti do prvního svazku jeho prosu, pokud nebyla otištěna Truhlářem v Listáři, do druhého svazku jeho básně. Poněvadž není naděje, že by i dopisová prosa mohla býti v dohledné době po Listáři vydána znovu, připojíme do- plňky k němu dodatkem k prvnímu svazku. 1) Tabulac V.. 1871, str. 230. 2) List Panu Petrowi z Rosenberka. . . z rukopisu wybral J. W. Zimmermann. W Praze 1818. 3) Bohemia docta, vyd. Ungarovo, pars II., Pragae 1778, str. 112. 1) Appendix poematum e8ro.
Strana 22
22 V otázce orthografie činíme obvyklou koncesi, užívajíce pravopisu většiny moderních vydání klasických spisovatelů. K důvodům praktickým, diktovaným silou zvyku, přistupuje to, že velkou většinu odkazu Bohu- slavova známe jenom z přepisů Mitisových, jehož pravopis byl již značně blízký obvyklému pravopisu modernímu, hlavně však to, že pravopis Bohu- slavův, který byl jako u většiny humanistů v podstatě středověký1), ne- známe ve všech podrobnostech ani nemůžeme pro něj předpokládati úplnou důslednost. Ukázka rukopisu Bohuslavova, níže otištěná na str. 99 n., jeví na př. v psaní difthongů značné kolísání, příznačné pro humanisty XV. stol., u nichž správné teoretické poznání pronikalo jenom pozvolnu: píše se v ní bononie, ale patrie, nebo hec, hęc i quæ. Pravopis Opuscul, vyšlých za života Bohuslavova (1509), jest středověký; tištěno jest na př. fede (= foedae), famose ille oraciones, abhominabiles a opačně ordeaceo, ale rovněž tu není důslednosti, na př. brzy Pirrhum, brzy Pirro, nebo Tracie, ale Parthorum. Středověký je konečně i pravopis přepisů v rukopisech, na př. v U: Cresus (= Croesus), amicle (= Amyclae), giaris (= Gyaris), Babilonem, pyratis, legittimi, contempneris, incomoda, gramatici, habundare, cathena, heremi teatra, peccuniis, affrica, Allexander atd. Odděleně se píše -que, -ve, na př. cibu ue (= cibumve), Sirie que (= Syriaeque). Důslednosti není ani zde, na př. vyskytují se fas (92r°) — phas (91r°), asuefecisse (89r°) — assuetudine (89r°), tamquam (88r°) — unquam (88v°), intollerabilë qz (86v°) — tolerandam (93r°), uultu (85v°) — voltu (86v°), exalasse (89r°) — exhauriebat (89v°), lo- quuti (96v°) — consequti (107v°). Mitis byl bližší našemu pravopisu psaním dvojhlásek, -tio, y v řeckých slovech a j.; důsledný nebyl však ani on, takže u něho najdeme vedle sebe sidera - sydera, caelicolas - coelicolum, Phoebus - Phaebus, care - chare, fas -phas atd. Z praktických důvodů setrváváme na označování „polosamohlásko- vého“ u písmenem v. Bohuslav, jak plyne z ukázky a jak se dá souditi z jed- noho verše hádanky,2) psal asi důsledně (a správněji) vesměs u v obojí plat- nosti. Mitis se kolísal mezi dvěma způsoby: jednak tiskl v v obojí plat- nosti (u i v) na začátku slov a u v obojí platnosti (ui v) ve středu nebo na konci slov, jednak užíval u na kterémkoli místě slova v obojí platnosti, tedy na př. vuas (= uvas), vlulat (= ululat, obé Farrago 26), viator (Farrago 48), ale i uiator (49). Restituce přesného původního textu Bohuslavova jest nemožná tam, kde jej známe jenom z vydání Mitisova, poněvadž Mitis, jako všichni huma- nisté, skoro v každém cizím textu činil drobné stilistické kastigace. Názorný příklad poskytne srovnání textů oněch listů Bohuslavových, které Mitis otiskoval dvakráte (viz níže str. 131 n.). Ale příležitost k srovnávání je vzácná, poněvadž většinu textů otiskl Mitis jenom jednou. Přes to se zdá, smíme-li 1) Srv. R. Sabbadini, Il metodo degli umanisti, Firenze 1922, str. 4 n. 2) Z hádanky předložené Sturnovi (Appendix poem. 290): Cynthius, ut nulli noxia verba serat (= cunnus).
22 V otázce orthografie činíme obvyklou koncesi, užívajíce pravopisu většiny moderních vydání klasických spisovatelů. K důvodům praktickým, diktovaným silou zvyku, přistupuje to, že velkou většinu odkazu Bohu- slavova známe jenom z přepisů Mitisových, jehož pravopis byl již značně blízký obvyklému pravopisu modernímu, hlavně však to, že pravopis Bohu- slavův, který byl jako u většiny humanistů v podstatě středověký1), ne- známe ve všech podrobnostech ani nemůžeme pro něj předpokládati úplnou důslednost. Ukázka rukopisu Bohuslavova, níže otištěná na str. 99 n., jeví na př. v psaní difthongů značné kolísání, příznačné pro humanisty XV. stol., u nichž správné teoretické poznání pronikalo jenom pozvolnu: píše se v ní bononie, ale patrie, nebo hec, hęc i quæ. Pravopis Opuscul, vyšlých za života Bohuslavova (1509), jest středověký; tištěno jest na př. fede (= foedae), famose ille oraciones, abhominabiles a opačně ordeaceo, ale rovněž tu není důslednosti, na př. brzy Pirrhum, brzy Pirro, nebo Tracie, ale Parthorum. Středověký je konečně i pravopis přepisů v rukopisech, na př. v U: Cresus (= Croesus), amicle (= Amyclae), giaris (= Gyaris), Babilonem, pyratis, legittimi, contempneris, incomoda, gramatici, habundare, cathena, heremi teatra, peccuniis, affrica, Allexander atd. Odděleně se píše -que, -ve, na př. cibu ue (= cibumve), Sirie que (= Syriaeque). Důslednosti není ani zde, na př. vyskytují se fas (92r°) — phas (91r°), asuefecisse (89r°) — assuetudine (89r°), tamquam (88r°) — unquam (88v°), intollerabilë qz (86v°) — tolerandam (93r°), uultu (85v°) — voltu (86v°), exalasse (89r°) — exhauriebat (89v°), lo- quuti (96v°) — consequti (107v°). Mitis byl bližší našemu pravopisu psaním dvojhlásek, -tio, y v řeckých slovech a j.; důsledný nebyl však ani on, takže u něho najdeme vedle sebe sidera - sydera, caelicolas - coelicolum, Phoebus - Phaebus, care - chare, fas -phas atd. Z praktických důvodů setrváváme na označování „polosamohlásko- vého“ u písmenem v. Bohuslav, jak plyne z ukázky a jak se dá souditi z jed- noho verše hádanky,2) psal asi důsledně (a správněji) vesměs u v obojí plat- nosti. Mitis se kolísal mezi dvěma způsoby: jednak tiskl v v obojí plat- nosti (u i v) na začátku slov a u v obojí platnosti (ui v) ve středu nebo na konci slov, jednak užíval u na kterémkoli místě slova v obojí platnosti, tedy na př. vuas (= uvas), vlulat (= ululat, obé Farrago 26), viator (Farrago 48), ale i uiator (49). Restituce přesného původního textu Bohuslavova jest nemožná tam, kde jej známe jenom z vydání Mitisova, poněvadž Mitis, jako všichni huma- nisté, skoro v každém cizím textu činil drobné stilistické kastigace. Názorný příklad poskytne srovnání textů oněch listů Bohuslavových, které Mitis otiskoval dvakráte (viz níže str. 131 n.). Ale příležitost k srovnávání je vzácná, poněvadž většinu textů otiskl Mitis jenom jednou. Přes to se zdá, smíme-li 1) Srv. R. Sabbadini, Il metodo degli umanisti, Firenze 1922, str. 4 n. 2) Z hádanky předložené Sturnovi (Appendix poem. 290): Cynthius, ut nulli noxia verba serat (= cunnus).
Strana 23
23 zevšeobecňovati zkušenosti získané srovnáváním v případech, o nichž se zmíníme níže, že počet Mitisových změn a přídavků není příliš veliký ani jejich ráz příliš pronikavý. Povážlivější jest malá dbalost Mitisova, která mohla zaviniti lakuny zde právě tak, jako se to stalo v textech, pro něž pa- ralelní materiál jest zachován. Přistoupí-li k textu Mitisovu zachovaný text jeho tištěné předlohy, řídíme se ovšem touto předlohou1), pokud neobsahuje zřejmé tiskové chyby, z nichž některé Mitis dobře opravil. To platí pro všechny případy, kdy byly Mitisovou předlohou Schottovy Lucubraciunculae anebo Sturnovo vydání Bohuslavových Opuscul. Emendujeme-li ve výjimečných případech omyly původního tisku, nemůžeme býti vždy úplně chráněni před nebezpečím, že opravujeme Bohuslava samého. Pokud máme vedle Mitisova textu staré rukopisy, kterých on neužil, mají v zásadě rukopisná čtení přednost před Mitisovými. Na neštěstí i ruko- pisy jeví leckde při srovnání s textem Mitisovým zřejmé stopy pokusů emendačních, projevujících se úsilím — u humanistů příznačným2) o větší jasnost textu. Proto nelze Mitisova čtení proti rukopisným zavrho- vati bezvýjimečně. Z vnitřních pomůcek restitučních lze užíti kriteria jazy- kové správnosti jenom potud, že vazba méně správná nebo méně obvyklá jest pro archetyp pravděpodobnější. Jde-li o citát z antického spisovatele, přihází se — v případech arci vzácných —, že shoda doporučuje čtení Miti- sovo proti rukopisnému, poněvadž Bohuslav citoval značně věrně a poně- vadž je málo pravděpodobné, že by teprve Mitis, který sám dělal chyby v citátech z autora tak běžného jako Iuvenalis, byl citát zjistil a originálu přizpůsobil. Drobné sporné otázky lze ovšem řešiti i srovnáváním s jinými místy kontextu Hasištejnského. Nepřekvapí, že i tak zbude dosti míst, kde jsou důvody pro jednotlivá čtení a proti nim v rovnováze téměř úplné. Je to nevyhnutelný následek prosté dichotomie rukopisného podání, z jejíchž nesnází by mohl vyvésti jen štastný objev nezávislých členů větve třetí, která by nepochybně posilovala brzy jednu, brzy druhou známou. V poznámkách k prosaickým spisům Bohuslavovým určujeme jeho jmenovité i anonymní citáty a narážky. Je to nesnadný, ale nutný úkol vydání, které chce sloužiti vědeckým potřebám. Práce ta bude musit býti jednou provedena dodatečně i pro Bohuslavův listář, v němž absence takového aparátu jest jedním ze základních jeho nedostatků.3) Důle- 1) O odchylné cdiční praxi Truhlářově viz níže str. 128 n. 2) Srv. můj článek De Laurentii Vallae Declamationis codice P, Listy filol. LVII, 1930, str. 456 n. 3) Práci takovou nutno požadovati, mělo-li by se právem mluviti o „vzorném vydání, za jaké byl Listář prohlášen (Ant. Truhlářem v OSN XVI, 1900, str. 232). Šlo by nejenom o nezbytnou součást jeho úplnosti, ale přispělo by se již i prostému správnému porozumění kontextu. Dokladem buďtež tři ukázky. List 176 zahajují podle Truhláře (str. 205) tři ora- kulosní verše“, kterým v interpunkci Mitisově opravdu nelze rozuměti: jsou to vskutku verše
23 zevšeobecňovati zkušenosti získané srovnáváním v případech, o nichž se zmíníme níže, že počet Mitisových změn a přídavků není příliš veliký ani jejich ráz příliš pronikavý. Povážlivější jest malá dbalost Mitisova, která mohla zaviniti lakuny zde právě tak, jako se to stalo v textech, pro něž pa- ralelní materiál jest zachován. Přistoupí-li k textu Mitisovu zachovaný text jeho tištěné předlohy, řídíme se ovšem touto předlohou1), pokud neobsahuje zřejmé tiskové chyby, z nichž některé Mitis dobře opravil. To platí pro všechny případy, kdy byly Mitisovou předlohou Schottovy Lucubraciunculae anebo Sturnovo vydání Bohuslavových Opuscul. Emendujeme-li ve výjimečných případech omyly původního tisku, nemůžeme býti vždy úplně chráněni před nebezpečím, že opravujeme Bohuslava samého. Pokud máme vedle Mitisova textu staré rukopisy, kterých on neužil, mají v zásadě rukopisná čtení přednost před Mitisovými. Na neštěstí i ruko- pisy jeví leckde při srovnání s textem Mitisovým zřejmé stopy pokusů emendačních, projevujících se úsilím — u humanistů příznačným2) o větší jasnost textu. Proto nelze Mitisova čtení proti rukopisným zavrho- vati bezvýjimečně. Z vnitřních pomůcek restitučních lze užíti kriteria jazy- kové správnosti jenom potud, že vazba méně správná nebo méně obvyklá jest pro archetyp pravděpodobnější. Jde-li o citát z antického spisovatele, přihází se — v případech arci vzácných —, že shoda doporučuje čtení Miti- sovo proti rukopisnému, poněvadž Bohuslav citoval značně věrně a poně- vadž je málo pravděpodobné, že by teprve Mitis, který sám dělal chyby v citátech z autora tak běžného jako Iuvenalis, byl citát zjistil a originálu přizpůsobil. Drobné sporné otázky lze ovšem řešiti i srovnáváním s jinými místy kontextu Hasištejnského. Nepřekvapí, že i tak zbude dosti míst, kde jsou důvody pro jednotlivá čtení a proti nim v rovnováze téměř úplné. Je to nevyhnutelný následek prosté dichotomie rukopisného podání, z jejíchž nesnází by mohl vyvésti jen štastný objev nezávislých členů větve třetí, která by nepochybně posilovala brzy jednu, brzy druhou známou. V poznámkách k prosaickým spisům Bohuslavovým určujeme jeho jmenovité i anonymní citáty a narážky. Je to nesnadný, ale nutný úkol vydání, které chce sloužiti vědeckým potřebám. Práce ta bude musit býti jednou provedena dodatečně i pro Bohuslavův listář, v němž absence takového aparátu jest jedním ze základních jeho nedostatků.3) Důle- 1) O odchylné cdiční praxi Truhlářově viz níže str. 128 n. 2) Srv. můj článek De Laurentii Vallae Declamationis codice P, Listy filol. LVII, 1930, str. 456 n. 3) Práci takovou nutno požadovati, mělo-li by se právem mluviti o „vzorném vydání, za jaké byl Listář prohlášen (Ant. Truhlářem v OSN XVI, 1900, str. 232). Šlo by nejenom o nezbytnou součást jeho úplnosti, ale přispělo by se již i prostému správnému porozumění kontextu. Dokladem buďtež tři ukázky. List 176 zahajují podle Truhláře (str. 205) tři ora- kulosní verše“, kterým v interpunkci Mitisově opravdu nelze rozuměti: jsou to vskutku verše
Strana 24
24 žitost těchto poznámek zvyšuje u Bohuslava mosaikový způsob jeho práce v prosaických spisech. Srovnání ukáže, jak málo myšlenek, do- konce i těch, které budí zdání osobního mínění, jest majetkem teprve Bohuslavovým. Uvádíme paralely v plném znění, aby vynikl i poměr Bohuslavovy sti- listické závislosti na jeho vzorech. Kde jsme shledali paralel více, vybíráme z nich tu, která je Bohuslavovu textu nejbližší. Větší počet paralel pone- cháváme zpravidla tenkráte, jestliže se v rozličných z nich vyskytují slovní obraty, na něž upomíná formulace Hasištejnského. Při zmínkách příliš vše- obecných, nebo kde známe jenom paralelu přibližnou, nebo výjimečně, kde by paralela z doby pozdější mohla ukazovati k společnému neznámému prameni, uvádíme ji alespoň pro srovnání (se zkratkou ,Srv.). Otázka o pramenech prosy Bohuslavovy jest složitá. Vyložil jsem o ní stručně již ve své předběžné studiil), k níž si dovoluji čtenáře odkázati. Aparát tohoto vydání přináší ještě řadu dokladů nových. Někde se mi po- dařilo zjistiti pramen dvojí, jeden pro podnět, druhý pro formální vypra- cování. V úplnosti zjistiti prameny Bohuslavovy se sotva kdy podaří, po- něvadž i myšlenky těch spisovatelů, které jistě četl, přebíral někdy teprve z druhé ruky. Důkaz takového přebírání se pochopitelně podaří jenom v řídkých případech. O jednom místě Ciceronově, které Bohuslav převzal do spisku De avaritia v přiklonění k podobné slovní úpravě, jakou má Petrarka v po- jednání De avaritia, jsem se zmínil dříve.2) Jiný příklad, charakteristický pro způsob Bohuslavových citátů, uvedu odjinud než z jeho filosofických spisů. V dopise Rackově Bohuslavovi z r. 15013) máme zachovánu přesnou narážku na předcházející, dnes jinak neznámý dopis Bohuslavův, poslaný Rackovi. Racek tu píše: Id proverbium, quod a Pescennino (sic) Nigro didicisse scribis „Viventem laudare est irri- dere“... oblivione delendum esse existimo. Bohuslav nepřišel, pokud víme, do styků s Pescenniem Nigrem, a ve spisech Nigrových není nikde takového výroku. Klíč nám podá spisek Phil. Beroalda De optimo statu, jehož první vydání vyšlo v Bologni 14974). Zde čteme5): Meminisse hoc in loco par est id, quod Pescenius Niger dixisse quondam memoratur. Nam cum quidam illi imperatori iam facto panegyricum recitare vellet, dixisse Verg. Aen. VI 95—97. V listě 139 se mluví (str. 169) o Platonovi a Bionovi; tak alespoň tiskl po Mitisovi Truhlář a do indexu zařadil heslo „Bion básník 169; jde ovšem o Diona. Na téže straně čteme u Truhláře: Socrates ideo ephorum a foro abduxit (Mitis tiskl alespoň Ephorum), ač jde o řečníka Isokrata a historika Efora (Seneca De tranq. an. 7, 2 Isocrates Ephorum... a foro subduxit). 1) Srv. výše str. 20, pozn. 2. 2) Listy filog. LVIII, 1931, str. 267. 3) Truhlář, Dva listáře humanistické, Praha 1897, str. 16. 4) Gesamtkatalog der Wiegendrucke IV, 1930, č. 4126. Výtisk má též knihovna Nár. musea v Praze (67 F 12). 5) Cituji podle souborného vydání Varia ... opuscula, Basileae 1513, fol. 131vo.
24 žitost těchto poznámek zvyšuje u Bohuslava mosaikový způsob jeho práce v prosaických spisech. Srovnání ukáže, jak málo myšlenek, do- konce i těch, které budí zdání osobního mínění, jest majetkem teprve Bohuslavovým. Uvádíme paralely v plném znění, aby vynikl i poměr Bohuslavovy sti- listické závislosti na jeho vzorech. Kde jsme shledali paralel více, vybíráme z nich tu, která je Bohuslavovu textu nejbližší. Větší počet paralel pone- cháváme zpravidla tenkráte, jestliže se v rozličných z nich vyskytují slovní obraty, na něž upomíná formulace Hasištejnského. Při zmínkách příliš vše- obecných, nebo kde známe jenom paralelu přibližnou, nebo výjimečně, kde by paralela z doby pozdější mohla ukazovati k společnému neznámému prameni, uvádíme ji alespoň pro srovnání (se zkratkou ,Srv.). Otázka o pramenech prosy Bohuslavovy jest složitá. Vyložil jsem o ní stručně již ve své předběžné studiil), k níž si dovoluji čtenáře odkázati. Aparát tohoto vydání přináší ještě řadu dokladů nových. Někde se mi po- dařilo zjistiti pramen dvojí, jeden pro podnět, druhý pro formální vypra- cování. V úplnosti zjistiti prameny Bohuslavovy se sotva kdy podaří, po- něvadž i myšlenky těch spisovatelů, které jistě četl, přebíral někdy teprve z druhé ruky. Důkaz takového přebírání se pochopitelně podaří jenom v řídkých případech. O jednom místě Ciceronově, které Bohuslav převzal do spisku De avaritia v přiklonění k podobné slovní úpravě, jakou má Petrarka v po- jednání De avaritia, jsem se zmínil dříve.2) Jiný příklad, charakteristický pro způsob Bohuslavových citátů, uvedu odjinud než z jeho filosofických spisů. V dopise Rackově Bohuslavovi z r. 15013) máme zachovánu přesnou narážku na předcházející, dnes jinak neznámý dopis Bohuslavův, poslaný Rackovi. Racek tu píše: Id proverbium, quod a Pescennino (sic) Nigro didicisse scribis „Viventem laudare est irri- dere“... oblivione delendum esse existimo. Bohuslav nepřišel, pokud víme, do styků s Pescenniem Nigrem, a ve spisech Nigrových není nikde takového výroku. Klíč nám podá spisek Phil. Beroalda De optimo statu, jehož první vydání vyšlo v Bologni 14974). Zde čteme5): Meminisse hoc in loco par est id, quod Pescenius Niger dixisse quondam memoratur. Nam cum quidam illi imperatori iam facto panegyricum recitare vellet, dixisse Verg. Aen. VI 95—97. V listě 139 se mluví (str. 169) o Platonovi a Bionovi; tak alespoň tiskl po Mitisovi Truhlář a do indexu zařadil heslo „Bion básník 169; jde ovšem o Diona. Na téže straně čteme u Truhláře: Socrates ideo ephorum a foro abduxit (Mitis tiskl alespoň Ephorum), ač jde o řečníka Isokrata a historika Efora (Seneca De tranq. an. 7, 2 Isocrates Ephorum... a foro subduxit). 1) Srv. výše str. 20, pozn. 2. 2) Listy filog. LVIII, 1931, str. 267. 3) Truhlář, Dva listáře humanistické, Praha 1897, str. 16. 4) Gesamtkatalog der Wiegendrucke IV, 1930, č. 4126. Výtisk má též knihovna Nár. musea v Praze (67 F 12). 5) Cituji podle souborného vydání Varia ... opuscula, Basileae 1513, fol. 131vo.
Strana 25
25 fertur verbum hoc dignum scitu relatuque: Scribe laudes Marii vel Hanni- balis vel alicuius ducis optime functi et dic, quid ille fecerit, ut nos imitemur. Nam viventes laudare irrisio est, maxime principes, a quibus speratur, qui timentur, qui praestare publice possunt, qui possunt necare, qui proscribere. Kromě toho není nemožné, že užíval Bohuslav i rukopisných florilegií a sbírek sentencí. Tak jeho úryvek o Agathoklovi (níže 68, 24 n.) „Quanto melius Agathocles ille Siciliae rex, qui cum esset figulo genitus, ad amplis- simum deinde regnum provectus fictilibus saepe cenabat et felicitatem pru- denter ferendam non sermone tantum, sed exemplo quoque docebat“ nemusi býti přímou parafrasí veršů Ausoniových (Exhortatio ad modestiam, str. 311 Peiper) Fama est fictilibus cenasse Agathoclea regem .... Rex ego qui sum Sicaniae, figulo sum genitore satus. Fortunam reverenter habe, quicumque repente dives ab exili progrediere loco, uvážíme-li, že místo Ausoniovo bývalo citováno v literatuřel) i florilegiích.2) Zajímavé jest srovnati dva téměř současné spisky, oba z r. 1495, Be- roaldův De felicitate a Bohuslavův De miseria. Autoři tu mají za sebou ty- též příklady: v témž pořadí Beroaldus3) Bohuslav4) Hinc Philoxenus. . id est optabat sibi dari gruis collum, ut videlicet diutius illa voluptate bibendi edendique frueretur. Hinc Sardanapallus Assyriorum rex. scripsit in epitaphio Ede, bibe, lude et Cum te mortalem noris, praesentibus exple deliciis animum, post mortem nulla voluptas. Namque ego sum pulvis, qui nuper tanta tenebam. Hacc habeo, quae edi quacque exsaturata libido hausit; at illa manent multa et praeclara relicta. Hoc sapiens vitae mortalibus est docu- mentum. Philoxenus, ut Aristoteles auctor est, optabat sibi collum gruis a diis immor- talibus dari, quo suavitatem cibi potusque diutius sentiret. Sardanapallus Assyrio- rum rex sepulcro suo inscribi iussit: Haec habui, quae edi queque exsaturata libido hausit; at illa manent multa et pracclara relicta. Ede, bibe, lude. 1) Srv John of Salisbury (Ioannes Saresberiensis), Policratici sive de nugis curialium et vestigiis philosophorum 1. V cap. 17 (vyd. C. C. I. Webb, Oxonii I, 1909, str. 222). 2) Takovým florilegiem, v němž úryvek o Agathoklovi byl zase čerpán ze Salisburyho, byl i t. ř. codex Lindenbrogii, otištěný E. Woelfflinem (Caecilii Balbi De nugis philo- sophorum quac supersunt, Basiliae 1855, str. 14). O „Balbovi“ srv. u nás F. Novotný, Listy filol. XL, 1913, str. 348. O citátu téhož místa Ausoniova později u Clementa Ianitia srv. mou poznámku v Listech filol. LVIII, 1931, str. 459. 3) Varia ...opuscula, ed. Basileae 1513, fol. 112v°. 4) De miseria fol. 12r° M (srv. naši str. 36, 10 n. a výklad).
25 fertur verbum hoc dignum scitu relatuque: Scribe laudes Marii vel Hanni- balis vel alicuius ducis optime functi et dic, quid ille fecerit, ut nos imitemur. Nam viventes laudare irrisio est, maxime principes, a quibus speratur, qui timentur, qui praestare publice possunt, qui possunt necare, qui proscribere. Kromě toho není nemožné, že užíval Bohuslav i rukopisných florilegií a sbírek sentencí. Tak jeho úryvek o Agathoklovi (níže 68, 24 n.) „Quanto melius Agathocles ille Siciliae rex, qui cum esset figulo genitus, ad amplis- simum deinde regnum provectus fictilibus saepe cenabat et felicitatem pru- denter ferendam non sermone tantum, sed exemplo quoque docebat“ nemusi býti přímou parafrasí veršů Ausoniových (Exhortatio ad modestiam, str. 311 Peiper) Fama est fictilibus cenasse Agathoclea regem .... Rex ego qui sum Sicaniae, figulo sum genitore satus. Fortunam reverenter habe, quicumque repente dives ab exili progrediere loco, uvážíme-li, že místo Ausoniovo bývalo citováno v literatuřel) i florilegiích.2) Zajímavé jest srovnati dva téměř současné spisky, oba z r. 1495, Be- roaldův De felicitate a Bohuslavův De miseria. Autoři tu mají za sebou ty- též příklady: v témž pořadí Beroaldus3) Bohuslav4) Hinc Philoxenus. . id est optabat sibi dari gruis collum, ut videlicet diutius illa voluptate bibendi edendique frueretur. Hinc Sardanapallus Assyriorum rex. scripsit in epitaphio Ede, bibe, lude et Cum te mortalem noris, praesentibus exple deliciis animum, post mortem nulla voluptas. Namque ego sum pulvis, qui nuper tanta tenebam. Hacc habeo, quae edi quacque exsaturata libido hausit; at illa manent multa et praeclara relicta. Hoc sapiens vitae mortalibus est docu- mentum. Philoxenus, ut Aristoteles auctor est, optabat sibi collum gruis a diis immor- talibus dari, quo suavitatem cibi potusque diutius sentiret. Sardanapallus Assyrio- rum rex sepulcro suo inscribi iussit: Haec habui, quae edi queque exsaturata libido hausit; at illa manent multa et pracclara relicta. Ede, bibe, lude. 1) Srv John of Salisbury (Ioannes Saresberiensis), Policratici sive de nugis curialium et vestigiis philosophorum 1. V cap. 17 (vyd. C. C. I. Webb, Oxonii I, 1909, str. 222). 2) Takovým florilegiem, v němž úryvek o Agathoklovi byl zase čerpán ze Salisburyho, byl i t. ř. codex Lindenbrogii, otištěný E. Woelfflinem (Caecilii Balbi De nugis philo- sophorum quac supersunt, Basiliae 1855, str. 14). O „Balbovi“ srv. u nás F. Novotný, Listy filol. XL, 1913, str. 348. O citátu téhož místa Ausoniova později u Clementa Ianitia srv. mou poznámku v Listech filol. LVIII, 1931, str. 459. 3) Varia ...opuscula, ed. Basileae 1513, fol. 112v°. 4) De miseria fol. 12r° M (srv. naši str. 36, 10 n. a výklad).
Strana 26
26 anebo v pořadí obráceném [historky o diadému a o Damoklovi u Bero- alda1), historky o Damoklovi a o diadému u Bohuslava2)]; shodné jsou i tři citáty, Pavlův3), Hieronymův4) a Vergiliův5). Buďto tedy zde Bohuslav přímo užil Beroaldova spisku De felicitate — chronologicky možné by to bylo, neboť Beroaldův traktát byl po prvé vy- tištěn v Bologni 1. dubna 14956) a pro Bohuslavovo dílko je dán terminus ante quem datem Pollichova poděkování z 30. října 14957) — anebo se opí- rali oba o společný pramen. Na jiné případy poukazujeme stručně v aparátě. Jsem si vědom, že můj poznámkový aparát, přes to, že jest při dosa- vadní nedokonalosti našich pomůcek výsledkem mnohého pracného hledání a nejednoho šťastného náhodného objevu, není ani zdaleka úplný. Leckterá poznámka čeká na doplnění nebo nahrazení citátem jiným. Filologům, theologům a historikům jiné sčetlosti a heuristického zdaru naskýtá se pří- ležitost jej doplniti a opraviti. Budiž mi dovoleno i na tomto místě vysloviti upřímné díky univ. prof. dr. Otakaru Jiránimu, který mne po svém vydání výboru z básní Bohu- slavových (Pragae 1922) opětovně vybízel k uspořádání kritického vydání celého díla Hasištejnského, mou práci provázel trvalým zájmem a nejednou cennou radou přispěl k jejímu zlepšení. Děkuji alespoň hromadně všem správám veřejných knihoven domácích i zahraničních, které mi poskytly rukopisný nebo knižní materiál anebo odpověděly na mé přeptávky; zvlášt- ními díky jsem povinen ochotě Lobkowiczovské knihovny roudnické. Bohumil Ryba. 1) Varia ... opuscula fol. 115 v°. 2) De miseria fol. 22r° M (srv. naši str. 53, 5 nn. a výklad). Beroaldus 1. c. fol. 112v°. Bohuslav 1. c. fol. 11r° M (srv. našeho vydání 34,21). 4) Beroaldus 1. c. fol. 113v°, Bohuslav 1. c. fol. 11v° M (srv. našeho vydání 35, 3). 5) Beroaldus 1. c. fol. 116v°, Bohuslav 1. c. fol. 15v° M (srv. našeho vydání 42, 22). 6) Gesamtkatalog der Wiegendrucke IV, 1930, č. 4132. Výtisk má na př. pražská univ. knihovna (42 G 16). 7) Srv. Listy filol. LVIII, 1931, str. 262. 3)
26 anebo v pořadí obráceném [historky o diadému a o Damoklovi u Bero- alda1), historky o Damoklovi a o diadému u Bohuslava2)]; shodné jsou i tři citáty, Pavlův3), Hieronymův4) a Vergiliův5). Buďto tedy zde Bohuslav přímo užil Beroaldova spisku De felicitate — chronologicky možné by to bylo, neboť Beroaldův traktát byl po prvé vy- tištěn v Bologni 1. dubna 14956) a pro Bohuslavovo dílko je dán terminus ante quem datem Pollichova poděkování z 30. října 14957) — anebo se opí- rali oba o společný pramen. Na jiné případy poukazujeme stručně v aparátě. Jsem si vědom, že můj poznámkový aparát, přes to, že jest při dosa- vadní nedokonalosti našich pomůcek výsledkem mnohého pracného hledání a nejednoho šťastného náhodného objevu, není ani zdaleka úplný. Leckterá poznámka čeká na doplnění nebo nahrazení citátem jiným. Filologům, theologům a historikům jiné sčetlosti a heuristického zdaru naskýtá se pří- ležitost jej doplniti a opraviti. Budiž mi dovoleno i na tomto místě vysloviti upřímné díky univ. prof. dr. Otakaru Jiránimu, který mne po svém vydání výboru z básní Bohu- slavových (Pragae 1922) opětovně vybízel k uspořádání kritického vydání celého díla Hasištejnského, mou práci provázel trvalým zájmem a nejednou cennou radou přispěl k jejímu zlepšení. Děkuji alespoň hromadně všem správám veřejných knihoven domácích i zahraničních, které mi poskytly rukopisný nebo knižní materiál anebo odpověděly na mé přeptávky; zvlášt- ními díky jsem povinen ochotě Lobkowiczovské knihovny roudnické. Bohumil Ryba. 1) Varia ... opuscula fol. 115 v°. 2) De miseria fol. 22r° M (srv. naši str. 53, 5 nn. a výklad). Beroaldus 1. c. fol. 112v°. Bohuslav 1. c. fol. 11r° M (srv. našeho vydání 34,21). 4) Beroaldus 1. c. fol. 113v°, Bohuslav 1. c. fol. 11v° M (srv. našeho vydání 35, 3). 5) Beroaldus 1. c. fol. 116v°, Bohuslav 1. c. fol. 15v° M (srv. našeho vydání 42, 22). 6) Gesamtkatalog der Wiegendrucke IV, 1930, č. 4132. Výtisk má na př. pražská univ. knihovna (42 G 16). 7) Srv. Listy filol. LVIII, 1931, str. 262. 3)
Strana 27
ZKRATKY B = rkp. vídeň. Nár. knih. 3510 Crn = Cornova D = rkp. praž. univ. knih. adlig. 10 A 25 Fg = Fragmentum epistolarum H = rkp. praž. univ. knih. XVII D 38 M = Mitis P = Opuscula R = rkp. vídeň. Nár. knih. 3482 S = Schott, Lucubraciunculae T = rkp. praž. kapitul. knih. M 37 Trh = J. Truhlář U = rkp. praž. univ. knih. I D 3 V = rkp. vídeň. Nár. knih. 8242, fol. 1r°—5v° W = rkp. vídeň. Nár. knih. 8242, fol. 9r°—14r° Y = rkp. vídeň. Nár. knih. 3271.
ZKRATKY B = rkp. vídeň. Nár. knih. 3510 Crn = Cornova D = rkp. praž. univ. knih. adlig. 10 A 25 Fg = Fragmentum epistolarum H = rkp. praž. univ. knih. XVII D 38 M = Mitis P = Opuscula R = rkp. vídeň. Nár. knih. 3482 S = Schott, Lucubraciunculae T = rkp. praž. kapitul. knih. M 37 Trh = J. Truhlář U = rkp. praž. univ. knih. I D 3 V = rkp. vídeň. Nár. knih. 8242, fol. 1r°—5v° W = rkp. vídeň. Nár. knih. 8242, fol. 9r°—14r° Y = rkp. vídeň. Nár. knih. 3271.
Strana 28
Strana 29
PROSAICKÉ SPISY BOHUSLAVOVY
PROSAICKÉ SPISY BOHUSLAVOVY
Strana 30
Strana 31
DE MISERIA HUMANA L fol. 85 15 M fol. 9 r° De miseriis calamitatibusque humanis scribere mihi instituenti com- modissimum videtur ab ortu nativitateque ordiri. Neque enim consilium est originis nostrae processus conceptumque memorare, cuius profecto tanta 5 foeditas est, ut Plinius, vir doctissimus, non immerito dementiam eorum admiretur, qui ab huiusmodi initiis se ad superbiam genitos putant. Natus homo a fletu statim vagituque vitam auspicatur; quod enim Zoroastrem Bactrianorum regem eadem, qua genitus est, die risisse perhi- bent, adeo rarum est, ut in portentis habeatur. Excipiunt deinde vincula 10 manuum pedumque. Et cum natura ceteris animantibus dederit, ut in lucem edita statim, quae his conducunt, intelligant et adversa reformi- 1 De miseria humana: Nadpis chybí U, D. Bohuslai Hassensteynii a Lobkovitz etc. opusculum de Miseria humana e depravatissimo codice exceptum M, Graefius, ... e depravatissimo codice descriptum Succovius — 2 De M, e U (s vynechaným místem pro iniciálku) — 4 originis nostrae U, originem nostri M — 9 excipiunt U, excipiunt eum M Plinius: Nat. hist. VII praef. 3 heu dementia ab his initiis existimantium ad superbiam se genitos. fletu etc.: Srv. Plin. Nat. hist. VII praef. 2 hominem tantum nudum et in nuda humo natali die abiecit ad vagitus statim et ploratum, nullumque tot animalium aliud ad lacrimas, et has protinus vitae principio ... 3 flens animal ceteris imperaturum, et a suppliciis vitam auspicatur. Augustin. De civ. dei XXI 14 quae (roz. infantia) quidem non a risu, sed a fletu orditur hanc lucem. Zoroastrem: Srv. Plin. Nat. hist. VII praef. 2 at Hercule risus praecox ille et celer- rimus ante XL diem nulli datur. VII 72 risisse eodem die, quo genitus esset, unum hominem accepimus Zoroastren. Obě místa jsou sdružena ve výpiscích Solinových I 72 Nascentium vox prima vagitus est: laetitiae enim sensus differtur in quadra- gesimum diem, itaque unum novimus eadem hora risisse, qua erat natus, scilicet Zoroastren. Augustin. De civ. dei XXI 14 solum, quando natus est, ferunt risisse Zoroastrem, nec ei boni aliquid monstrosus risus ille portendit, nam magicarum ar- tium fuisse perhibetur inventor... a Nino quippe rege Assyriorum, cum esset ipse Bactrianorum, bello superatus est. vincula etc.: Plin. Nat. hist. VII praef. 3 ab hoc lucis rudimento quae ne feras quidem inter nos genitas vincula excipiunt et omnium membrorum nexus; itaque feliciter natus iacet manibus pedibusque devinctis.
DE MISERIA HUMANA L fol. 85 15 M fol. 9 r° De miseriis calamitatibusque humanis scribere mihi instituenti com- modissimum videtur ab ortu nativitateque ordiri. Neque enim consilium est originis nostrae processus conceptumque memorare, cuius profecto tanta 5 foeditas est, ut Plinius, vir doctissimus, non immerito dementiam eorum admiretur, qui ab huiusmodi initiis se ad superbiam genitos putant. Natus homo a fletu statim vagituque vitam auspicatur; quod enim Zoroastrem Bactrianorum regem eadem, qua genitus est, die risisse perhi- bent, adeo rarum est, ut in portentis habeatur. Excipiunt deinde vincula 10 manuum pedumque. Et cum natura ceteris animantibus dederit, ut in lucem edita statim, quae his conducunt, intelligant et adversa reformi- 1 De miseria humana: Nadpis chybí U, D. Bohuslai Hassensteynii a Lobkovitz etc. opusculum de Miseria humana e depravatissimo codice exceptum M, Graefius, ... e depravatissimo codice descriptum Succovius — 2 De M, e U (s vynechaným místem pro iniciálku) — 4 originis nostrae U, originem nostri M — 9 excipiunt U, excipiunt eum M Plinius: Nat. hist. VII praef. 3 heu dementia ab his initiis existimantium ad superbiam se genitos. fletu etc.: Srv. Plin. Nat. hist. VII praef. 2 hominem tantum nudum et in nuda humo natali die abiecit ad vagitus statim et ploratum, nullumque tot animalium aliud ad lacrimas, et has protinus vitae principio ... 3 flens animal ceteris imperaturum, et a suppliciis vitam auspicatur. Augustin. De civ. dei XXI 14 quae (roz. infantia) quidem non a risu, sed a fletu orditur hanc lucem. Zoroastrem: Srv. Plin. Nat. hist. VII praef. 2 at Hercule risus praecox ille et celer- rimus ante XL diem nulli datur. VII 72 risisse eodem die, quo genitus esset, unum hominem accepimus Zoroastren. Obě místa jsou sdružena ve výpiscích Solinových I 72 Nascentium vox prima vagitus est: laetitiae enim sensus differtur in quadra- gesimum diem, itaque unum novimus eadem hora risisse, qua erat natus, scilicet Zoroastren. Augustin. De civ. dei XXI 14 solum, quando natus est, ferunt risisse Zoroastrem, nec ei boni aliquid monstrosus risus ille portendit, nam magicarum ar- tium fuisse perhibetur inventor... a Nino quippe rege Assyriorum, cum esset ipse Bactrianorum, bello superatus est. vincula etc.: Plin. Nat. hist. VII praef. 3 ab hoc lucis rudimento quae ne feras quidem inter nos genitas vincula excipiunt et omnium membrorum nexus; itaque feliciter natus iacet manibus pedibusque devinctis.
Strana 32
32 M fol. 9 v' dent, homo, qui se animalium nobilissimum existimat, nihil horum pelnitus U fol. 85 v° novit. Sed neque ingredi/ cibumve sumere absque institutione et disciplina scit, moriturus certe quamprimum, nisi illius imbecillitas aliena ope susten- taretur. U fol. 86 r° Postquam autem pedes solidius stabiliusque figere et linguam balbutien- tem in sermonem clarum formare coepit, quottidianas cum coaetaneis rixas iurgiaque exercet, dum et eos offendit et se ab eis offensum queritur. Haec autem omnis contentio est solum de crepundiis, nucibus, crepitaculis turbi- nibusque, ut pueriles hae querelae non tantum alienis, sed ipsis parentibus molestae fastidioque plenae sint. Affligitur interim ferulis scuticisque et mortuos, ut loquitur Plautus, incursat boves. Si vultum pudore demiserit tacueritque, pudor silentiumque suum, quasi sint indicia animi minime generosi, reprehenduntur. Sin autem quid liberius petulantiusque protulerit, notatur in/ eo licentia verborum et libertas immodestiae adscribitur, quod- que multo prudentioribus dictum impune esset, id pueris, qui venia digni- 15 — 1 se animalium nobilissimum existimat U, animal n. existimatur M — 2 neque U (srv. 66, 9 neque in P, M), nec M — ingredi U, ingerendi M sumere U, sumendi M — 3 illius U, ipsius M — 6 quottidianas U, coti- dianas M — 7 eis M, his U — 12 suum U, eius M — sint U, Succovius, sunt M — 13 reprehenduntur U, nimis reprehenduntur M — 14 adscri- bitur Succovius (srv. 43, 21 adscribet U, M): ascribitur U, asscribitur M — 15 esset U, est M — qui U, Succovius, Graefius, quia M. 10 5 animalium etc.: Plin. Nat. hist. VII 43 miseret atque etiam pudet aestimantem, quam sit frivola animalium superbissimi origo. neque ingredi: Plin. Nat. hist. VII praef. 4 et cetera sentire naturam suam, alia pernicitatem usurpare, alia praepetes volatus, alia nare: hominem nihil scire, nihil sine doctrina, non fari, non ingredi, non vesci, breviterque non aliud naturae sponte quam flere. figere: Srv. Lactant. De ira 2, 3 nisi pedes inconcussa stabilitate figantur. Hieron. Epist. CII 2, 2 memento ...proverbii, quod bos lassus fortius figat pedem. Augustin. Conf. VI 11 figam pedes. linguam balbutientem: Srv. Hieron. Epist. CVIII 26, 5 Paulam ... audierat in cunis et crepitaculis balbutiente lingua alleluia cantare. formare: Srv. Tertull. Adv. nat. 18 p. 71, 23 auditu formarent (roz. infantes) loquellam. coaetaneis etc.: Srv. Hor. Epist. II 3, 158 nn. reddere qui voces iam scit puer et pede certo/ signat humum, gestit paribus colludere et iram/ colligit ac ponit temere et mutatur in horas. crepundiis: Srv. Hieron. Epist. CXXVIII 5 inter haec crepundia primam carpit aetatem. ferulis scuticisque: Srv. Horat. Serm. 1 3, 119 n. scutica ... ferula. Iuvenal. 6, 479 ferulas... scutica. Sueton. De gramm. 9 (= Domitius Marsus, zl. 4 Morel) Si quos Orbilius ferula scuticaque cecidit. Hieron. Adv. libros Rufini 461 D n. nec tibi, ut dicis, ferulas adhibeo neque athenogeronta meum scutica et plagis litteras docere contendo. Plautus: Asin. 34 vivos homines mortui incursant boves. indicia animi: Srv. Hieron. Epist. CXVII 7, 2 animi tacentis indicium est. minime generosi: Srv. Cic. Lael. 29 humilem sane relinquunt et minime generosum. pueris, qui venia digniores: Srv. Iuvenal. 8, 167 indulge veniam pueris.
32 M fol. 9 v' dent, homo, qui se animalium nobilissimum existimat, nihil horum pelnitus U fol. 85 v° novit. Sed neque ingredi/ cibumve sumere absque institutione et disciplina scit, moriturus certe quamprimum, nisi illius imbecillitas aliena ope susten- taretur. U fol. 86 r° Postquam autem pedes solidius stabiliusque figere et linguam balbutien- tem in sermonem clarum formare coepit, quottidianas cum coaetaneis rixas iurgiaque exercet, dum et eos offendit et se ab eis offensum queritur. Haec autem omnis contentio est solum de crepundiis, nucibus, crepitaculis turbi- nibusque, ut pueriles hae querelae non tantum alienis, sed ipsis parentibus molestae fastidioque plenae sint. Affligitur interim ferulis scuticisque et mortuos, ut loquitur Plautus, incursat boves. Si vultum pudore demiserit tacueritque, pudor silentiumque suum, quasi sint indicia animi minime generosi, reprehenduntur. Sin autem quid liberius petulantiusque protulerit, notatur in/ eo licentia verborum et libertas immodestiae adscribitur, quod- que multo prudentioribus dictum impune esset, id pueris, qui venia digni- 15 — 1 se animalium nobilissimum existimat U, animal n. existimatur M — 2 neque U (srv. 66, 9 neque in P, M), nec M — ingredi U, ingerendi M sumere U, sumendi M — 3 illius U, ipsius M — 6 quottidianas U, coti- dianas M — 7 eis M, his U — 12 suum U, eius M — sint U, Succovius, sunt M — 13 reprehenduntur U, nimis reprehenduntur M — 14 adscri- bitur Succovius (srv. 43, 21 adscribet U, M): ascribitur U, asscribitur M — 15 esset U, est M — qui U, Succovius, Graefius, quia M. 10 5 animalium etc.: Plin. Nat. hist. VII 43 miseret atque etiam pudet aestimantem, quam sit frivola animalium superbissimi origo. neque ingredi: Plin. Nat. hist. VII praef. 4 et cetera sentire naturam suam, alia pernicitatem usurpare, alia praepetes volatus, alia nare: hominem nihil scire, nihil sine doctrina, non fari, non ingredi, non vesci, breviterque non aliud naturae sponte quam flere. figere: Srv. Lactant. De ira 2, 3 nisi pedes inconcussa stabilitate figantur. Hieron. Epist. CII 2, 2 memento ...proverbii, quod bos lassus fortius figat pedem. Augustin. Conf. VI 11 figam pedes. linguam balbutientem: Srv. Hieron. Epist. CVIII 26, 5 Paulam ... audierat in cunis et crepitaculis balbutiente lingua alleluia cantare. formare: Srv. Tertull. Adv. nat. 18 p. 71, 23 auditu formarent (roz. infantes) loquellam. coaetaneis etc.: Srv. Hor. Epist. II 3, 158 nn. reddere qui voces iam scit puer et pede certo/ signat humum, gestit paribus colludere et iram/ colligit ac ponit temere et mutatur in horas. crepundiis: Srv. Hieron. Epist. CXXVIII 5 inter haec crepundia primam carpit aetatem. ferulis scuticisque: Srv. Horat. Serm. 1 3, 119 n. scutica ... ferula. Iuvenal. 6, 479 ferulas... scutica. Sueton. De gramm. 9 (= Domitius Marsus, zl. 4 Morel) Si quos Orbilius ferula scuticaque cecidit. Hieron. Adv. libros Rufini 461 D n. nec tibi, ut dicis, ferulas adhibeo neque athenogeronta meum scutica et plagis litteras docere contendo. Plautus: Asin. 34 vivos homines mortui incursant boves. indicia animi: Srv. Hieron. Epist. CXVII 7, 2 animi tacentis indicium est. minime generosi: Srv. Cic. Lael. 29 humilem sane relinquunt et minime generosum. pueris, qui venia digniores: Srv. Iuvenal. 8, 167 indulge veniam pueris.
Strana 33
33 ores erant, dixisse fraudi est. Ad alterius arbitrium comedunt bibuntque. Nunquam, quan do volunt, dormiunt vigilantque, sed cum is, cuius curae M fol. 10 r° potestatique commissi sunt, iubet. Si quando se voluptati tradere et venari, piscari aucuparique ceterisque id genus exercitationibus animos laxare cu- piunt, arcentur ab omnibus, quasi neque aquarum pericula neque silvarum latrocinia cavere didicerint. Accidit etiam saepe, ut non ob culpam verbera luant, sed ut magistrorum irae satisfaciant saevitiamque expleant. Sunt enim plerique ex eo numero adeo stulti, ut convicio iniuriaque lacessiti non in auctores iniuriae, sed in pueros bilem conceptam evomant. Non sum 10 equidem tam imperitus rerum humanarum, ut aetati tenerae nimium in- dulgendum arbitrer, sed doleo querorque eo nos sive fato quodam sive, ut christiane loquar, primi praevaricatione parentis redactos, ut sine huius- modi afflictionibus ad virtutis frugem pervenire non possimus. Progressi in adolescentiam et famosum illud Pythagorae bivium, magna 15 ex parte voluptates deliciasque sectantur. Quorum si qui ad amores Vene- remque se transferunt, gemunt ante fores puellarum, suspirant lamen- M fol. 10 v° tanturque, dies noctesque insomnes ducunt. Si amica parumper arri- serit, efferuntur gaudio futili inanique laetitia deliquescunt, quasi plane optime felicissimeque cum eis agatur. Si subtristem vultum ostenderit, 20 adeo franguntur animo, ut vitam sibi acerbam intolerabilemque existi- ment. Nulla his constantia, nulla compositio morum est. Incedunt non- U fol. 87 r" nunquam pallida facie, promissa barba, habitu sordido; rursus autem U fol. 86 v' 5 2 curae potestatique U, curae et potestati M — 4 ceterisque U, et ceteris M — 5 neque aquarum U, nec aquarum M — neque silvarum U, nec sylvarum M — 8 convicio iniuriaque U, convicio iniuriave M — 9 auctores U, autores M — 17 parumper U, parum M — arriserit M (srv. níže ř. 19 ostenderit), arrisit U — 19 vultum M (srv. výše 32, II vultum U, M), uoltum U — ostenderit U, Succovius in erratis, ostendit M — *) 22 rursus M, rursum U. venari etc.: Srv. Plin. Nat. hist. XXXV 116 piscantes, aucupantes aut venantes. in pueros bilem: Srv. Seneca Deira 11 26, 3 quid est dementius quam bilem in homines collectam in res effundere? ...6 atque ut his (roz. equis) irasci stultum est, ita pueris. Pythagorae bivium: Srv. Serv. ad Aen. VI 136 novimus Pythagoram ... vitam humanam divisisse in modum Y litterae ..., bivium ... Y litterae a iuventute incipere, quo tempore homines aut vitia, id est partem sinistram, aut virtutes, id est dextram partem sequuntur. Auson. Technopaeg. XIII 9 (p. 166 Peiper) Pythagorae bivium ramis pateo ambiguis Y. Hieron. Epist. CVII 6, 3 ut parvulus, donec ad annos sapien- tiae veniat et Pythagorae litterae eum perducant ad bivium. Srv. i báseň Maximinovu Littera Pythagorae discrimine secta bicorni (Poetae latini minores, ed. Baehrens, IV č. 148, str. 149 n.), přičítanou někdy v rukopisech (jako v pražském kapitulním L 93 fol. 177r°) Vergiliovi. ante fores: Srv. Ovid. Ars III 581 ante fores iaceat, ,crudelis ianua!' dicat a j. č. (paraklausithyron). Srv. Thes. linguae lat. VI 1, sl. 1061, ř. 7 nn. Si amica... arriscrit: Srv. Pers. 3, 109 nn. sive ! candida vicini subrisit molle puella, cor tibi rite salit? deliquescunt. Srv. Cic. Tuse. IV 37 nec ... ardeat desiderio nec alacritate futili gestiens deliquescat. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1. 3
33 ores erant, dixisse fraudi est. Ad alterius arbitrium comedunt bibuntque. Nunquam, quan do volunt, dormiunt vigilantque, sed cum is, cuius curae M fol. 10 r° potestatique commissi sunt, iubet. Si quando se voluptati tradere et venari, piscari aucuparique ceterisque id genus exercitationibus animos laxare cu- piunt, arcentur ab omnibus, quasi neque aquarum pericula neque silvarum latrocinia cavere didicerint. Accidit etiam saepe, ut non ob culpam verbera luant, sed ut magistrorum irae satisfaciant saevitiamque expleant. Sunt enim plerique ex eo numero adeo stulti, ut convicio iniuriaque lacessiti non in auctores iniuriae, sed in pueros bilem conceptam evomant. Non sum 10 equidem tam imperitus rerum humanarum, ut aetati tenerae nimium in- dulgendum arbitrer, sed doleo querorque eo nos sive fato quodam sive, ut christiane loquar, primi praevaricatione parentis redactos, ut sine huius- modi afflictionibus ad virtutis frugem pervenire non possimus. Progressi in adolescentiam et famosum illud Pythagorae bivium, magna 15 ex parte voluptates deliciasque sectantur. Quorum si qui ad amores Vene- remque se transferunt, gemunt ante fores puellarum, suspirant lamen- M fol. 10 v° tanturque, dies noctesque insomnes ducunt. Si amica parumper arri- serit, efferuntur gaudio futili inanique laetitia deliquescunt, quasi plane optime felicissimeque cum eis agatur. Si subtristem vultum ostenderit, 20 adeo franguntur animo, ut vitam sibi acerbam intolerabilemque existi- ment. Nulla his constantia, nulla compositio morum est. Incedunt non- U fol. 87 r" nunquam pallida facie, promissa barba, habitu sordido; rursus autem U fol. 86 v' 5 2 curae potestatique U, curae et potestati M — 4 ceterisque U, et ceteris M — 5 neque aquarum U, nec aquarum M — neque silvarum U, nec sylvarum M — 8 convicio iniuriaque U, convicio iniuriave M — 9 auctores U, autores M — 17 parumper U, parum M — arriserit M (srv. níže ř. 19 ostenderit), arrisit U — 19 vultum M (srv. výše 32, II vultum U, M), uoltum U — ostenderit U, Succovius in erratis, ostendit M — *) 22 rursus M, rursum U. venari etc.: Srv. Plin. Nat. hist. XXXV 116 piscantes, aucupantes aut venantes. in pueros bilem: Srv. Seneca Deira 11 26, 3 quid est dementius quam bilem in homines collectam in res effundere? ...6 atque ut his (roz. equis) irasci stultum est, ita pueris. Pythagorae bivium: Srv. Serv. ad Aen. VI 136 novimus Pythagoram ... vitam humanam divisisse in modum Y litterae ..., bivium ... Y litterae a iuventute incipere, quo tempore homines aut vitia, id est partem sinistram, aut virtutes, id est dextram partem sequuntur. Auson. Technopaeg. XIII 9 (p. 166 Peiper) Pythagorae bivium ramis pateo ambiguis Y. Hieron. Epist. CVII 6, 3 ut parvulus, donec ad annos sapien- tiae veniat et Pythagorae litterae eum perducant ad bivium. Srv. i báseň Maximinovu Littera Pythagorae discrimine secta bicorni (Poetae latini minores, ed. Baehrens, IV č. 148, str. 149 n.), přičítanou někdy v rukopisech (jako v pražském kapitulním L 93 fol. 177r°) Vergiliovi. ante fores: Srv. Ovid. Ars III 581 ante fores iaceat, ,crudelis ianua!' dicat a j. č. (paraklausithyron). Srv. Thes. linguae lat. VI 1, sl. 1061, ř. 7 nn. Si amica... arriscrit: Srv. Pers. 3, 109 nn. sive ! candida vicini subrisit molle puella, cor tibi rite salit? deliquescunt. Srv. Cic. Tuse. IV 37 nec ... ardeat desiderio nec alacritate futili gestiens deliquescat. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1. 3
Strana 34
34 U fol. 87 v° M fol. 11 r° U fol. 88 r° coronantur rosis et comam aut in gradus frangunt aut calamistris inurunt atque in tantum effeminantur, ut eas, quas amant, immundiciis superent, negligunt famam, amicos recta monentes hostiliter persequuntur. Et quam- vis infinita illis pericula immineant, adeo tamen caeci improvidique sunt, ut omnia contemnant et, quocunque libido ducit, praecipites eant. Omnis eorum cogitatio circa puellas versatur: de his somniant, has expetunt et omnes suas curas sollicitudinesque in his defigunt et collocant. Ad harum nomen aspectumque subinde et pallent et erubescunt atque, ut eleganter dictum est, in alieno vivunt! corpore, in suo mortui sunt. Hos profecto nisi miserrimos dixerimus, vereor, ne plus illis, qui amant, insanire videamur. Multi etiam ex his, dum non tantum ipsi sumptuose vivunt, sed etiam puellis gemmas, aurum, sericum et sumptus ceteros subministrant, amplis- sima patrimonia dissipaverunt, et qui antea plurimi existimati sunt, opibus consumptis omnibus despectui ludibrioque fuerunt. Unde desperatio nata est, ex qua deinde maxima atrocissimaque scelera profluxerunt. Late hoc loco vagari possem et omnes veterum comoedias fabulasque repe- tere innumerisque confirmare ea, quae locutus sum, exemplis. Possem itidem referre, quot caedibus incendiisque pestiferae hae cupiditates humanum genus saepenumero/ involverint, quot urbes nationesque perdiderint. Sed alio nostra festinat oratio neque etiam ullum arbitror, apud quem haec dubia sint. Quid dicam de his, quorum venter, ut Paulus ait, deus est, quorum gulae terrae mariaque non sufficiunt? Populantur silvas et flumina, vina e Cypro, Creta Chioque convehunt, domesticis deliciis peregrinum quoque 2 in tantum U, interim M — 10 miserrimos U, miseros M — 13 dissi- paverunt U, dissiparunt M — 15 profluxerunt U, effluxerunt M — 20 etiam U, M, esse Succovius in erratis — 23 Creta Chioque U, M in erratis, Succo- vius, Cretachioque M. Cretaque Graefius — peregrinum U, peregrinis M. calamistris inurunt: Doslovně pojatá fráze, které užil přeneseně Cic. Brut. 262 (a odtud Sueton. Iul. 56) calamistris inurere. Srv. Hieron. Epist. XXII 28, 3 crines calamistri vestigio rotantur; LII 5, 6 nec calamistro crispent comas. Srv. Petri Haedi, sacerdotis Portusnaensis... Anteroticorum 1. (De amoris generibus), Tarvisii 1492. fol. 19v°: O miseriam maximam. Illane parva servitus, amatorem singulis fere horis pectine capillum calamistroque componere. recta monentes etc.: Srv. Hor. Epist II 3, 163 monitoribus asper. dictum est: Plutarch. Cato maior 9 toù ô' 8o0vroc &eys (roz. Kátor) vijv pvziv &v dkkovoig oónavi stv. Bohuslav převzal, zdá se, z téhož pramene jako Baptista Campofulgosus, De dictis factisque memorabilibus collectanea (lat. překl. Cam. Gilina, Mediolani 1508, cituji z basilej. vyd. Exemplorum hoc est dictorum fac- torumque memorabilium z r. 1567) str. 901 o Platonovi (!): Dicebat quoque omnes, qui perdite amarent, in alieno vivere corpore atque in suo mortuos esse. insanire etc. Srv. na př. Plaut. Merc. 325 hic homo ex amore insanit. Paulus: Philipp. 3, 9 quorum deus venter est. gulae etc: Srv. Sall. Cat. 13, 3 vescendi causa terra marique omnia exquirere. Hieron. Adv. Iovinian. II8 p. 337 B (Migne) propter brevem gulae voluptatem terrae lustrantur et maria. domesticis deliciis: Srv. Valer. Maxim. VI 1, 10 ut externis periculis domesticas delicias emerent 5 10 15 20
34 U fol. 87 v° M fol. 11 r° U fol. 88 r° coronantur rosis et comam aut in gradus frangunt aut calamistris inurunt atque in tantum effeminantur, ut eas, quas amant, immundiciis superent, negligunt famam, amicos recta monentes hostiliter persequuntur. Et quam- vis infinita illis pericula immineant, adeo tamen caeci improvidique sunt, ut omnia contemnant et, quocunque libido ducit, praecipites eant. Omnis eorum cogitatio circa puellas versatur: de his somniant, has expetunt et omnes suas curas sollicitudinesque in his defigunt et collocant. Ad harum nomen aspectumque subinde et pallent et erubescunt atque, ut eleganter dictum est, in alieno vivunt! corpore, in suo mortui sunt. Hos profecto nisi miserrimos dixerimus, vereor, ne plus illis, qui amant, insanire videamur. Multi etiam ex his, dum non tantum ipsi sumptuose vivunt, sed etiam puellis gemmas, aurum, sericum et sumptus ceteros subministrant, amplis- sima patrimonia dissipaverunt, et qui antea plurimi existimati sunt, opibus consumptis omnibus despectui ludibrioque fuerunt. Unde desperatio nata est, ex qua deinde maxima atrocissimaque scelera profluxerunt. Late hoc loco vagari possem et omnes veterum comoedias fabulasque repe- tere innumerisque confirmare ea, quae locutus sum, exemplis. Possem itidem referre, quot caedibus incendiisque pestiferae hae cupiditates humanum genus saepenumero/ involverint, quot urbes nationesque perdiderint. Sed alio nostra festinat oratio neque etiam ullum arbitror, apud quem haec dubia sint. Quid dicam de his, quorum venter, ut Paulus ait, deus est, quorum gulae terrae mariaque non sufficiunt? Populantur silvas et flumina, vina e Cypro, Creta Chioque convehunt, domesticis deliciis peregrinum quoque 2 in tantum U, interim M — 10 miserrimos U, miseros M — 13 dissi- paverunt U, dissiparunt M — 15 profluxerunt U, effluxerunt M — 20 etiam U, M, esse Succovius in erratis — 23 Creta Chioque U, M in erratis, Succo- vius, Cretachioque M. Cretaque Graefius — peregrinum U, peregrinis M. calamistris inurunt: Doslovně pojatá fráze, které užil přeneseně Cic. Brut. 262 (a odtud Sueton. Iul. 56) calamistris inurere. Srv. Hieron. Epist. XXII 28, 3 crines calamistri vestigio rotantur; LII 5, 6 nec calamistro crispent comas. Srv. Petri Haedi, sacerdotis Portusnaensis... Anteroticorum 1. (De amoris generibus), Tarvisii 1492. fol. 19v°: O miseriam maximam. Illane parva servitus, amatorem singulis fere horis pectine capillum calamistroque componere. recta monentes etc.: Srv. Hor. Epist II 3, 163 monitoribus asper. dictum est: Plutarch. Cato maior 9 toù ô' 8o0vroc &eys (roz. Kátor) vijv pvziv &v dkkovoig oónavi stv. Bohuslav převzal, zdá se, z téhož pramene jako Baptista Campofulgosus, De dictis factisque memorabilibus collectanea (lat. překl. Cam. Gilina, Mediolani 1508, cituji z basilej. vyd. Exemplorum hoc est dictorum fac- torumque memorabilium z r. 1567) str. 901 o Platonovi (!): Dicebat quoque omnes, qui perdite amarent, in alieno vivere corpore atque in suo mortuos esse. insanire etc. Srv. na př. Plaut. Merc. 325 hic homo ex amore insanit. Paulus: Philipp. 3, 9 quorum deus venter est. gulae etc: Srv. Sall. Cat. 13, 3 vescendi causa terra marique omnia exquirere. Hieron. Adv. Iovinian. II8 p. 337 B (Migne) propter brevem gulae voluptatem terrae lustrantur et maria. domesticis deliciis: Srv. Valer. Maxim. VI 1, 10 ut externis periculis domesticas delicias emerent 5 10 15 20
Strana 35
35 5 10 luxum addunt. Quicquid agunt loquunturve, semper animus eorum in M fol. 11 ve patina est. Ingurgitati demum et tanquam opimi boves cibo distenti hiant, oscitant, ructant, nonnulli etiam vomitu sibi medentur et, ut Hieronymus ait, quod turpiter ingesserunt, turpius egerunt. Quodsi Plato beatam illam vitam Syracusanarum Italicarumque cenarum, ubi bis in die saturi fiebant, minime probat neque putat! quemquam, tametsi mirabili natura sit prae- ditus, inter hos mores ab adolescentia educatum prudentem temperatumque evadere posse, quid censemus ex istis nostris helluonibus cupedinariisque unquam futurum, qui inter epulas et vinum assidue versari unicum vitae fructum iudicant? Praetereo complures septentrionis populos, qui bibendo inter se certant, apud quos tanto quisque honoratior est, quanto plures fecundioresque calices exhaurit, quibus etiam inter potandum praesentibus matronis virginibusque vomere honestum est. Patrum nostrorum memoria Ulricus Goriciae comes liberos suos a somno excitatos bibere cogebat, 1 loquunturve U, Succovius, locunturve M — 3 ut Hieronymus ait U (srv. 34, 21 ut Paulus ait U, M), ut ait Hieronymus M (srv. 38, 11 ut ait Flaccus U, M. a j. č.) — 6 sit praeditus M, praeditus U — 8 quid censemus U, multo minus M — helluonibus U, heluonibus M — cupedinariisque M cupedinoris que U —9 unquam futurum U, sperarim unquam fructum M— vinum U, vina M —13 matronis virginibusque U, matronis et virginibus M. U fol. 88 v' animus etc.: Terent. Eun. 816 iam dudum animus est in patinis. tanquam etc.: Cic. Tusc. V 99 confer sudantis, ructantis, refertos epulis tamquam opimos boves. Hieronymus: Adv. Iovinian. II 10 p. 340 A (Migne, p. 410, 7 Bickel) multique in- patientiam gulae vomitu remediantur et quod turpiter ingesserunt, turpius egerunt. Srv. později Bohuslav v dopise Janu Wolfovi z r. 1502 (Listář 100. 137, 36 n.)- liberos suos, quos turpiter genuerunt, turpius ad amplissimos principatus provehant. Plato: Cic. Tusc. V 100 est praeclara epistula Platonis ad Dionis propinquos, in qua scriptum est [= Plat. Epist. VII p. 326 B] his fere verbis: quo cum venissem, vita illa beata, plena Italicarum Syracusiarumque mensarum, nullo modo mihi placuit, bis in die saturum fieri nec umquam pernoctare solum ceteraque, quae comitantur huic vitae, in qua sapiens nemo efficietur umquam, moderatus vero multo minus. septentrionis populos etc.: Srv. Tacit. Germania 22 diem noctemque continuare potando nulli probrum. Aeneas Silvius In libros Antonii Panormitae poetae de dictis et factis Alphonsi regis memorabilibus commentarius, lib. 1. cap. 41 (v basilejském souborném vydání str. 475): Est enim mos apud Saxones, dum conveniunt, hos primo loco ponere, qui plus adbiberint. Bohuslav v dopise Petru Rožmberkovi (Listář 64. 91, 2 nn.): Nenije tehdy giž diw, že mnozij národowé nedobrze a neſprawedliwie ſe zprawugij, poniewadž netoliko poddanij, ale i páni gich weſpolek o plnú pigij, a czož mrzko gest powiedieti, wijtiezltwije w ozralſtwij ſobie oſobugij. Srv. již Seneca, De benef. I 10, 2 habebitur aliquando ebrieteti honor, et plurimum meri cepisse virtus erit. fecundioresque calices: Srv. Hor. Epist. 1 5, 19 fecundi calices. Ulricus Goriciae etc: Aeneas Silvius tamže: Henricus Goriciae comes ... duos ex uxore Hungaria ... filios, quos antequam pueritiam exuerent in thalamo suo apud se habuit eosque inter dormiendum media nocte saepius vocitare et an sitirent inter- rogare solitus erat, quibus tacentibus — nam altus somnus eos oppresserat — surgens ipse vinum ingerebat illisque recusantibus ac evomentibus vinum conversus ad uxo- 3 *
35 5 10 luxum addunt. Quicquid agunt loquunturve, semper animus eorum in M fol. 11 ve patina est. Ingurgitati demum et tanquam opimi boves cibo distenti hiant, oscitant, ructant, nonnulli etiam vomitu sibi medentur et, ut Hieronymus ait, quod turpiter ingesserunt, turpius egerunt. Quodsi Plato beatam illam vitam Syracusanarum Italicarumque cenarum, ubi bis in die saturi fiebant, minime probat neque putat! quemquam, tametsi mirabili natura sit prae- ditus, inter hos mores ab adolescentia educatum prudentem temperatumque evadere posse, quid censemus ex istis nostris helluonibus cupedinariisque unquam futurum, qui inter epulas et vinum assidue versari unicum vitae fructum iudicant? Praetereo complures septentrionis populos, qui bibendo inter se certant, apud quos tanto quisque honoratior est, quanto plures fecundioresque calices exhaurit, quibus etiam inter potandum praesentibus matronis virginibusque vomere honestum est. Patrum nostrorum memoria Ulricus Goriciae comes liberos suos a somno excitatos bibere cogebat, 1 loquunturve U, Succovius, locunturve M — 3 ut Hieronymus ait U (srv. 34, 21 ut Paulus ait U, M), ut ait Hieronymus M (srv. 38, 11 ut ait Flaccus U, M. a j. č.) — 6 sit praeditus M, praeditus U — 8 quid censemus U, multo minus M — helluonibus U, heluonibus M — cupedinariisque M cupedinoris que U —9 unquam futurum U, sperarim unquam fructum M— vinum U, vina M —13 matronis virginibusque U, matronis et virginibus M. U fol. 88 v' animus etc.: Terent. Eun. 816 iam dudum animus est in patinis. tanquam etc.: Cic. Tusc. V 99 confer sudantis, ructantis, refertos epulis tamquam opimos boves. Hieronymus: Adv. Iovinian. II 10 p. 340 A (Migne, p. 410, 7 Bickel) multique in- patientiam gulae vomitu remediantur et quod turpiter ingesserunt, turpius egerunt. Srv. později Bohuslav v dopise Janu Wolfovi z r. 1502 (Listář 100. 137, 36 n.)- liberos suos, quos turpiter genuerunt, turpius ad amplissimos principatus provehant. Plato: Cic. Tusc. V 100 est praeclara epistula Platonis ad Dionis propinquos, in qua scriptum est [= Plat. Epist. VII p. 326 B] his fere verbis: quo cum venissem, vita illa beata, plena Italicarum Syracusiarumque mensarum, nullo modo mihi placuit, bis in die saturum fieri nec umquam pernoctare solum ceteraque, quae comitantur huic vitae, in qua sapiens nemo efficietur umquam, moderatus vero multo minus. septentrionis populos etc.: Srv. Tacit. Germania 22 diem noctemque continuare potando nulli probrum. Aeneas Silvius In libros Antonii Panormitae poetae de dictis et factis Alphonsi regis memorabilibus commentarius, lib. 1. cap. 41 (v basilejském souborném vydání str. 475): Est enim mos apud Saxones, dum conveniunt, hos primo loco ponere, qui plus adbiberint. Bohuslav v dopise Petru Rožmberkovi (Listář 64. 91, 2 nn.): Nenije tehdy giž diw, že mnozij národowé nedobrze a neſprawedliwie ſe zprawugij, poniewadž netoliko poddanij, ale i páni gich weſpolek o plnú pigij, a czož mrzko gest powiedieti, wijtiezltwije w ozralſtwij ſobie oſobugij. Srv. již Seneca, De benef. I 10, 2 habebitur aliquando ebrieteti honor, et plurimum meri cepisse virtus erit. fecundioresque calices: Srv. Hor. Epist. 1 5, 19 fecundi calices. Ulricus Goriciae etc: Aeneas Silvius tamže: Henricus Goriciae comes ... duos ex uxore Hungaria ... filios, quos antequam pueritiam exuerent in thalamo suo apud se habuit eosque inter dormiendum media nocte saepius vocitare et an sitirent inter- rogare solitus erat, quibus tacentibus — nam altus somnus eos oppresserat — surgens ipse vinum ingerebat illisque recusantibus ac evomentibus vinum conversus ad uxo- 3 *
Strana 36
36 U fol. 89 r° M fol. 12 r° U fol. 89 v° turpe credens sine siti! posse somnum capere. Refert Aeneas quendam ex proceribus nostris filios adhuc i in cunis vagientes Cretico Pucinoque vino assuefecisse, quo capita eorum deinceps ex assuetudine fortiora et ab ebrie- tate tutiora forent. Neque hoc peculiare gentium nostrarum vitium est, ut vulgo apud Italos creditur. Iam antea certe Alexander Macedonum rex praemium proposuit his, qui plurimum biberint, qua in compotatione quadraginta unum exhalasse animam Chares scribit. Gravissimo Roma- norum Catoni temulentia obiecta est. Antonius triumvir de ebrietate sua edidit librum. Neque Cicero filius interfectori patris hanc palmam conces- sit. Mediolanensis quidam tres congios uno spiritu exhauriebat. Philo- 10 xenus, ut Aristoteles auctor est, optabat sibi collum gruis a diis immortali- 5 5 creditur U, Succovius, Graefius, creditut M — 7 quadraginta unum U, 41 M, quadraginta unumque Succovius — Chares U, Marius M — 11 auctor U, Succovius, autor M — collum M (srv. výše str. 25), guttur U. rem: Ex alio concepisti, meretrix, neque enim filii mei sunt, qui noctem integram nil sitientes dormiunt. Bohuslav nazývá Jindřicha Oldřichem snad podle dalšího Old- řicha, který u Aeney Silvia následoval. Aeneas: tamže: Huldricus de Nova domo, inter Bohemos proceres operibus et autori- tate facile princeps, liberos suos, quam primum ablactatos novit, ad usum vini exercuit. Neque Australia neque Bavarica, quae leviora sunt, sed Cretensia Tergestinaque et quae vocant Traminica his ministrari iussit. Interrogatus a Friderico Caesare, qua ratione id ageret, 'Assuefacti' respondit illi, liberi mei cum adoleverint amareque vina coeperint, securi adbibent, quantum voluerint, neque vino capientur.' Aeneas Silvius, De liberorum educatione (v témž vyd. str. 969): Relatum est mihi ex Bohemis proce- ribus quendam fuisse, qui liberos ab infantia suos atque ab ipsis incunabulis solius Malvatici aut Revolii magnis et crebris haustibus assuefaceret. Sic enim aiebat: Post- quam viri fuerint multumque biberint, nullius vini potentia mentem amittunt'. creditur: Srv. Aeneas Silvius Hist. Boh. cap. I (v souborném vydání basilejském str. 83): Plebs toto regne bibula et ventri dedita... Quotiens Cretense vinum cau- pones venale proponunt, invenies quam plures, qui iuramento adacti nunquam cellam vinariam egredientur nisi exhausto dolio. Idem efficiunt in electis Italiae vinis. Chares: Plutarch. Alex. 70 ó ôè Alégavôgog... dyóva лроиgиие xаl orá- раvоv акдатолооіаg... vóv ôà äkkov, &g Xáonc (FGrHist 125 F 19 b Ja- coby) pnаt, чеггаgáкovта nаi sig алśдavov лióvтsg. Catoni: Seneca De tranq. 17, 9 Catoni (roz. Uticensi) ebrietas obiecta est: facilius efficiet, quisquis obiecit ei, crimen honestum quam turpem Catonem. Toto místo citoval také Petrarka De remediis utriusque fortunae (v souborném vydání basilej- ském z r. 1581 I str. 24). Antonius ... Cicero filius: Plin. Nat. hist. XIV 147 n. Tergilla Ciceronem M. f. binos congios simul haurire solitum ipsi obicit Marcoque Agrippae a temulento scyphum inpactum. etenim haec sunt ebrietatis opera. sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero voluit interfectori patris sui M. Antonio. is enim ante eum avidissime adprehenderat hanc palmam edito etiam volumine de sua ebrietate. Mediolanensis quidam: Plin. Nat. hist. XIV 144 apud nos cognomen etiam (roz. meruit) Novellius Torquatus Mediolanensis ... tribus congiis — unde et cognomen illi fuit (roz. Tricongius) — epotis uno impetu. Aristoteles: Eth. Eud. III 2 p. 1231 a15 n. ôtò ol ôpopáyoi oùx cëzovra vijv ykövrav sysiv uazgáv, dákà vòv gáovyva vsgávov, óaneo Dikógevog ô Eoýgiôog. Srv. výše str. 25.
36 U fol. 89 r° M fol. 12 r° U fol. 89 v° turpe credens sine siti! posse somnum capere. Refert Aeneas quendam ex proceribus nostris filios adhuc i in cunis vagientes Cretico Pucinoque vino assuefecisse, quo capita eorum deinceps ex assuetudine fortiora et ab ebrie- tate tutiora forent. Neque hoc peculiare gentium nostrarum vitium est, ut vulgo apud Italos creditur. Iam antea certe Alexander Macedonum rex praemium proposuit his, qui plurimum biberint, qua in compotatione quadraginta unum exhalasse animam Chares scribit. Gravissimo Roma- norum Catoni temulentia obiecta est. Antonius triumvir de ebrietate sua edidit librum. Neque Cicero filius interfectori patris hanc palmam conces- sit. Mediolanensis quidam tres congios uno spiritu exhauriebat. Philo- 10 xenus, ut Aristoteles auctor est, optabat sibi collum gruis a diis immortali- 5 5 creditur U, Succovius, Graefius, creditut M — 7 quadraginta unum U, 41 M, quadraginta unumque Succovius — Chares U, Marius M — 11 auctor U, Succovius, autor M — collum M (srv. výše str. 25), guttur U. rem: Ex alio concepisti, meretrix, neque enim filii mei sunt, qui noctem integram nil sitientes dormiunt. Bohuslav nazývá Jindřicha Oldřichem snad podle dalšího Old- řicha, který u Aeney Silvia následoval. Aeneas: tamže: Huldricus de Nova domo, inter Bohemos proceres operibus et autori- tate facile princeps, liberos suos, quam primum ablactatos novit, ad usum vini exercuit. Neque Australia neque Bavarica, quae leviora sunt, sed Cretensia Tergestinaque et quae vocant Traminica his ministrari iussit. Interrogatus a Friderico Caesare, qua ratione id ageret, 'Assuefacti' respondit illi, liberi mei cum adoleverint amareque vina coeperint, securi adbibent, quantum voluerint, neque vino capientur.' Aeneas Silvius, De liberorum educatione (v témž vyd. str. 969): Relatum est mihi ex Bohemis proce- ribus quendam fuisse, qui liberos ab infantia suos atque ab ipsis incunabulis solius Malvatici aut Revolii magnis et crebris haustibus assuefaceret. Sic enim aiebat: Post- quam viri fuerint multumque biberint, nullius vini potentia mentem amittunt'. creditur: Srv. Aeneas Silvius Hist. Boh. cap. I (v souborném vydání basilejském str. 83): Plebs toto regne bibula et ventri dedita... Quotiens Cretense vinum cau- pones venale proponunt, invenies quam plures, qui iuramento adacti nunquam cellam vinariam egredientur nisi exhausto dolio. Idem efficiunt in electis Italiae vinis. Chares: Plutarch. Alex. 70 ó ôè Alégavôgog... dyóva лроиgиие xаl orá- раvоv акдатолооіаg... vóv ôà äkkov, &g Xáonc (FGrHist 125 F 19 b Ja- coby) pnаt, чеггаgáкovта nаi sig алśдavov лióvтsg. Catoni: Seneca De tranq. 17, 9 Catoni (roz. Uticensi) ebrietas obiecta est: facilius efficiet, quisquis obiecit ei, crimen honestum quam turpem Catonem. Toto místo citoval také Petrarka De remediis utriusque fortunae (v souborném vydání basilej- ském z r. 1581 I str. 24). Antonius ... Cicero filius: Plin. Nat. hist. XIV 147 n. Tergilla Ciceronem M. f. binos congios simul haurire solitum ipsi obicit Marcoque Agrippae a temulento scyphum inpactum. etenim haec sunt ebrietatis opera. sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero voluit interfectori patris sui M. Antonio. is enim ante eum avidissime adprehenderat hanc palmam edito etiam volumine de sua ebrietate. Mediolanensis quidam: Plin. Nat. hist. XIV 144 apud nos cognomen etiam (roz. meruit) Novellius Torquatus Mediolanensis ... tribus congiis — unde et cognomen illi fuit (roz. Tricongius) — epotis uno impetu. Aristoteles: Eth. Eud. III 2 p. 1231 a15 n. ôtò ol ôpopáyoi oùx cëzovra vijv ykövrav sysiv uazgáv, dákà vòv gáovyva vsgávov, óaneo Dikógevog ô Eoýgiôog. Srv. výše str. 25.
Strana 37
37 bus dari, quo suavitatem cici potusque diutius sentiret. Sardanapallus Assyriorum rex sepulchro suo inscribi iussit: 10 Haec habui, quae edi quaeque exsaturata libido hausit; at illa manent multa et praeclara relicta. Ede, bibe, lude. Dignior profecto, qui popinae quam regno praeficiatur. Neque Aristippus Cyrenaicus ab hac sententia admodum alienus fuit, qui omnes res homini expetendas corporis voluptate metitur. Hinc fit, ut in multis non solum M fol. 12 v" membra nervique contabescant et debilitentur, sed etiam omnis vis mentis U fol. 90 ro atque ratio corruat. Hinc mortiferae voces, quas dum vino madidi emitti- mus saepenumero nos non emisisse magno emeremus. Hinc omne nefan- darum libidinum genus. Quid enim Venus ebria curat? Inguinis et capitis quae sint discrimina, nescit. 15 Hinc vitia facinoraque interdum tragoediis digna oriuntur. Legimus in sacris litteris Noë vinolentum pudenda nudasse, Loth a filiarum concubitu minime 1 Sardanapallus U, Sardanapalus M — 4 multa M, muta U — 8 expe- tendas M. expetenda U — 9 contabescant 11, contabescunt U. Sardanapallus: Cic. Tusc. V 101 Ex quo Sardanapalli, opulentissimi Syriae regis, error adgnoscitur, qui incidi iussit in busto: Haec habeo, quae edi quaeque exsa- turata libido hausit, at illa iacent multa et praeclara relicta. Strab. 672 C. &лурафиv avat 'Adovoiorg yoáuцaci totávôs Lagôavánakkog ó 'Avaxvv- dagágso naig Ayziákny zai Tagaòv &ôstuev nuśon uifj, &obis, nivs, naigs. óg vákka voúrov odz dźta ... xal ôij xаl neoupágsvai và šan vavti zaйr čgo, 600' Spayov zal àриpotda xai ust' Soютоg тáonv' čnадоv. гà ô& лоRа xаi о2Brа zsiva 2éksavat. Srv. výše str. 25. Aristippus: Srv. Cic. De fin. II 19 Aristippus, qui voluptatem summum bonum dicit a j. Lactant. Divin, inst. III 7, 7 summum bonum.. esse censet Aristippus in voluptate corporis. mortiferae voces: Srv. Plin. Nat. hist. XIV 140 nn. tamquam per se parum doceat libidines temulentia... alii mortifera elocuntur rediturasque per iugulum voces non continent — quam multis ita interemptis — ... hinc pallor et genae pendulae, oculorum ulcera, tremulac manus.postero die ex ore halitus cadi ac rerum omnium oblivio morsque memoriae. Petrarka Epist. fam. 11I 9 (Opera II str. 612) Unde secreta effluunt, saepe cum propria, saepe cum aliena pernicie, quae multis mortis et extremae miseriac causa fuit. Quid enim etc.: Iuvenal. 6, 300 n. in sacris litteris: Genes. 9, 21 à 19, 31 nn. Oba dva (Noë i Lotha) uváděl jako od- strašující příklad Hieron. Epist. XXII 8, 4 Noë vinum bibit et inebriatus est... post ebrictatem nudatio femorum subsecuta est ... 5 Loth ... inebriatur a filiabus suis. Epist. LXIX 9, 1 Noë ad unius horae ebrietatem nudat femora sua, quae per sexcen- tos annos sobrietate contexerat. Lotb per temulentiam nesciens libidini miscet ince- stum, et quem Sodoma non vicerat, vina vicerunt. John of Salisbury (Ioannes Saresberiensis) Policraticus VIII 10 (II p. 292 Webb): Si Loth vir iustus et dignus, qui de Sodomorum eriperetur incendio, impellente vini stimulo corruit in incestum, si Noë femora denudavit..., quis tuto congreditur ...?
37 bus dari, quo suavitatem cici potusque diutius sentiret. Sardanapallus Assyriorum rex sepulchro suo inscribi iussit: 10 Haec habui, quae edi quaeque exsaturata libido hausit; at illa manent multa et praeclara relicta. Ede, bibe, lude. Dignior profecto, qui popinae quam regno praeficiatur. Neque Aristippus Cyrenaicus ab hac sententia admodum alienus fuit, qui omnes res homini expetendas corporis voluptate metitur. Hinc fit, ut in multis non solum M fol. 12 v" membra nervique contabescant et debilitentur, sed etiam omnis vis mentis U fol. 90 ro atque ratio corruat. Hinc mortiferae voces, quas dum vino madidi emitti- mus saepenumero nos non emisisse magno emeremus. Hinc omne nefan- darum libidinum genus. Quid enim Venus ebria curat? Inguinis et capitis quae sint discrimina, nescit. 15 Hinc vitia facinoraque interdum tragoediis digna oriuntur. Legimus in sacris litteris Noë vinolentum pudenda nudasse, Loth a filiarum concubitu minime 1 Sardanapallus U, Sardanapalus M — 4 multa M, muta U — 8 expe- tendas M. expetenda U — 9 contabescant 11, contabescunt U. Sardanapallus: Cic. Tusc. V 101 Ex quo Sardanapalli, opulentissimi Syriae regis, error adgnoscitur, qui incidi iussit in busto: Haec habeo, quae edi quaeque exsa- turata libido hausit, at illa iacent multa et praeclara relicta. Strab. 672 C. &лурафиv avat 'Adovoiorg yoáuцaci totávôs Lagôavánakkog ó 'Avaxvv- dagágso naig Ayziákny zai Tagaòv &ôstuev nuśon uifj, &obis, nivs, naigs. óg vákka voúrov odz dźta ... xal ôij xаl neoupágsvai và šan vavti zaйr čgo, 600' Spayov zal àриpotda xai ust' Soютоg тáonv' čnадоv. гà ô& лоRа xаi о2Brа zsiva 2éksavat. Srv. výše str. 25. Aristippus: Srv. Cic. De fin. II 19 Aristippus, qui voluptatem summum bonum dicit a j. Lactant. Divin, inst. III 7, 7 summum bonum.. esse censet Aristippus in voluptate corporis. mortiferae voces: Srv. Plin. Nat. hist. XIV 140 nn. tamquam per se parum doceat libidines temulentia... alii mortifera elocuntur rediturasque per iugulum voces non continent — quam multis ita interemptis — ... hinc pallor et genae pendulae, oculorum ulcera, tremulac manus.postero die ex ore halitus cadi ac rerum omnium oblivio morsque memoriae. Petrarka Epist. fam. 11I 9 (Opera II str. 612) Unde secreta effluunt, saepe cum propria, saepe cum aliena pernicie, quae multis mortis et extremae miseriac causa fuit. Quid enim etc.: Iuvenal. 6, 300 n. in sacris litteris: Genes. 9, 21 à 19, 31 nn. Oba dva (Noë i Lotha) uváděl jako od- strašující příklad Hieron. Epist. XXII 8, 4 Noë vinum bibit et inebriatus est... post ebrictatem nudatio femorum subsecuta est ... 5 Loth ... inebriatur a filiabus suis. Epist. LXIX 9, 1 Noë ad unius horae ebrietatem nudat femora sua, quae per sexcen- tos annos sobrietate contexerat. Lotb per temulentiam nesciens libidini miscet ince- stum, et quem Sodoma non vicerat, vina vicerunt. John of Salisbury (Ioannes Saresberiensis) Policraticus VIII 10 (II p. 292 Webb): Si Loth vir iustus et dignus, qui de Sodomorum eriperetur incendio, impellente vini stimulo corruit in incestum, si Noë femora denudavit..., quis tuto congreditur ...?
Strana 38
38 U fol. 90 v° abstinuisse. Alexander ille, cuius paulo ante mentionem feci, dum incaluisset mero, regiam Persarum, quae quondam tot populis iura dabat, iussit incendi; Clitum quoque acceptissimum militem interfecit. Adversus huius patrem ce- lebre cuiusdam aniculae dictum est a Philippo ebrio/ ad Philippum sobrium provocantis. Sed nimium hic morati sumus et dum adolescentiae miserias attingere conamur, omnem paene vim naturamque ebrietatis descripsimus. Sequitur iuventus, quae tanto durior molestiorque est, quanto in M fol. 13r° malum suum ingeniosior. Neque enim in rem praesentem solum consulit, sed futura quoque providet; 5 10 quaerit amicitias, inservit honori, ut ait Flaccus. Ex hoc coetu quidam sibi res bellicas deligunt et in eis ex- cellere pulcherrimum arbitrantur. Hi magnam aetatis partem sub divo in castrisque agunt, torrentur sole, indurantur ventis, aduruntur frigore et omni temporis momento finem vitae exspectant. Nihil his sanctum, nihil religiosum. Non sexui, non aetati parcunt, non a templis coenobiisque 15 2 mero U, vino M — regiam U, reginam M — incendi U, intendi M— 3 Clitum quoque U, Clitumque M — 4 dictum est U, dictum M 5 nimium hic U, nimium M — 8 neque enim U (srv. 31, 3: 39, 7; 45, 20 neque enim U, M), nec enim M — 12 divo U, dio M. Alexander: Curt. Rufus V 7, 4 nn. Ebrio scorto ... assentiuntur ... Omnes inca- luerant mero: itaque surgunt temulenti ad incendendam urbem (roz. Persepolim), cui armati pepercerant. Primus rex ignem regiae iniecit... Hunc exitum habuit regia totius Orientis, unde tot gentes ante iura petebant. Srv. Bohuslav v dopise Petru Rožmberkovi (Listář 64. 90, 43 nn.): Ožralý Alexander Macedonſký, ožralee poſluchage newieſtky, mieſto perſkee nayznamenitieyſlije, v niemž kraalowe gich mijewali ſwaa obydlee, a kteréž vſſem zemiem na wýchod ſluncze wydáwalo práwa, kázal zapaaliti. Clitum quoque: Srv. Oros. III 18, 8 Clitus quoque annis gravis, amicitia vetus nefarie interfectus. Srv. Seneca Epist. 83, 18 nihil aliud esse ebrietatem quam volun- tariam insaniam ... 19 refer Alexandri Magni exemplum, qui Clitum carissimum sibi ac fidelissimum, inter epulas transfodit. aniculae dictum: Valer. Maxim. VI 2 ext. 1 mulier..., quae a Philippo rege te- mulento immerenter damnata, provocare se iudicium vociferata est, eoque inter- rogante, ad quem provocaret, ad Philippum' inquit, 'sed sobrium'. Flaccus: Horat. Epist. II 3, 166 n. (praví teprve o mužném věku — na rozdíl od iuvenis v. 161) aetas animusque virilis/ quaerit opes et amicitias, inservit honori. sub divo: Srv. Horat. Carm. III 2, 1 nn. Angustam, amici, pauperiem pati/ ro- bustus acri militia puer / condiscat.../ vitamque sub divo et trepidis agat/ in rebus. torrentur sole: Srv. Horat. Epist. II 3, 162 (iuvenis) gaudet equis canibusque et aprici gramine campi. omni temporis momento etc.: Srv. Horat. Serm. 1 1,7 n. concurritur: horae mo- mento cita mors venit aut victoria laeta. Nihil his sanctum etc.: Srv. Sallust. Cat. 12, 2 igitur ex divitiis iuventutem luxuria atque avaritia cum superbia invasere; rapere, consumere, sua parvi pendere, aliena cupere, pudorem, pudicitiam, divina atque humana promiscua, nihil pensi neque moderati habere. Iuvenal. 3, 109 praeterea sanctum nihil est nec ab inguine tutum. Lucanus X 407 n. nulla fides pietasque viris, qui castra secuntur, I venalesque manus: ibi fas, ubi proxima merces.
38 U fol. 90 v° abstinuisse. Alexander ille, cuius paulo ante mentionem feci, dum incaluisset mero, regiam Persarum, quae quondam tot populis iura dabat, iussit incendi; Clitum quoque acceptissimum militem interfecit. Adversus huius patrem ce- lebre cuiusdam aniculae dictum est a Philippo ebrio/ ad Philippum sobrium provocantis. Sed nimium hic morati sumus et dum adolescentiae miserias attingere conamur, omnem paene vim naturamque ebrietatis descripsimus. Sequitur iuventus, quae tanto durior molestiorque est, quanto in M fol. 13r° malum suum ingeniosior. Neque enim in rem praesentem solum consulit, sed futura quoque providet; 5 10 quaerit amicitias, inservit honori, ut ait Flaccus. Ex hoc coetu quidam sibi res bellicas deligunt et in eis ex- cellere pulcherrimum arbitrantur. Hi magnam aetatis partem sub divo in castrisque agunt, torrentur sole, indurantur ventis, aduruntur frigore et omni temporis momento finem vitae exspectant. Nihil his sanctum, nihil religiosum. Non sexui, non aetati parcunt, non a templis coenobiisque 15 2 mero U, vino M — regiam U, reginam M — incendi U, intendi M— 3 Clitum quoque U, Clitumque M — 4 dictum est U, dictum M 5 nimium hic U, nimium M — 8 neque enim U (srv. 31, 3: 39, 7; 45, 20 neque enim U, M), nec enim M — 12 divo U, dio M. Alexander: Curt. Rufus V 7, 4 nn. Ebrio scorto ... assentiuntur ... Omnes inca- luerant mero: itaque surgunt temulenti ad incendendam urbem (roz. Persepolim), cui armati pepercerant. Primus rex ignem regiae iniecit... Hunc exitum habuit regia totius Orientis, unde tot gentes ante iura petebant. Srv. Bohuslav v dopise Petru Rožmberkovi (Listář 64. 90, 43 nn.): Ožralý Alexander Macedonſký, ožralee poſluchage newieſtky, mieſto perſkee nayznamenitieyſlije, v niemž kraalowe gich mijewali ſwaa obydlee, a kteréž vſſem zemiem na wýchod ſluncze wydáwalo práwa, kázal zapaaliti. Clitum quoque: Srv. Oros. III 18, 8 Clitus quoque annis gravis, amicitia vetus nefarie interfectus. Srv. Seneca Epist. 83, 18 nihil aliud esse ebrietatem quam volun- tariam insaniam ... 19 refer Alexandri Magni exemplum, qui Clitum carissimum sibi ac fidelissimum, inter epulas transfodit. aniculae dictum: Valer. Maxim. VI 2 ext. 1 mulier..., quae a Philippo rege te- mulento immerenter damnata, provocare se iudicium vociferata est, eoque inter- rogante, ad quem provocaret, ad Philippum' inquit, 'sed sobrium'. Flaccus: Horat. Epist. II 3, 166 n. (praví teprve o mužném věku — na rozdíl od iuvenis v. 161) aetas animusque virilis/ quaerit opes et amicitias, inservit honori. sub divo: Srv. Horat. Carm. III 2, 1 nn. Angustam, amici, pauperiem pati/ ro- bustus acri militia puer / condiscat.../ vitamque sub divo et trepidis agat/ in rebus. torrentur sole: Srv. Horat. Epist. II 3, 162 (iuvenis) gaudet equis canibusque et aprici gramine campi. omni temporis momento etc.: Srv. Horat. Serm. 1 1,7 n. concurritur: horae mo- mento cita mors venit aut victoria laeta. Nihil his sanctum etc.: Srv. Sallust. Cat. 12, 2 igitur ex divitiis iuventutem luxuria atque avaritia cum superbia invasere; rapere, consumere, sua parvi pendere, aliena cupere, pudorem, pudicitiam, divina atque humana promiscua, nihil pensi neque moderati habere. Iuvenal. 3, 109 praeterea sanctum nihil est nec ab inguine tutum. Lucanus X 407 n. nulla fides pietasque viris, qui castra secuntur, I venalesque manus: ibi fas, ubi proxima merces.
Strana 39
39 abstinent: aeque sacra atque profana habent, rapiunt, spoliant, omnia U fol. 91 r° ferro flammisque vastant, et si quas opes per summam crudelitatem avari- tiamque adepti sunt, eas per luxuriam prodigalitatemque consumunt rur- susque ad novas incitantur spes neque unquam aut sub legibus vivere aut 5 pacem ferre possunt et inter quottidianas rapinas semper sunt pauperes, interdum etiam ad hostes transfugiunt et eos, quibus olim militabant, nunc armis premunt. Neque enim causas iustitia aequitateque ponderant, sed ibi ius fasque censent, ubi plurimum mercedis offertur, ipsi, quid deceat hone- stumque sit, statuunt, ipsi humanis moribus leges prae scribunt, adversus M fol. 13 v' 10 quas si quid hiscere tentabis, prorsus ridebere. Quis enim mentis compos audeat tot caligatos offendere et exasperare? Dant tamen nonnunquam U fol. 91 ve poenas scelerum, dum felicitati suae nimium indulgent et debilitati iam vulneribus laboribusque exhausti laqueo suspenduntur, securi percutiuntur et incendio absumuntur, ut nuper his, qui sub Mathia Pannoniae rege merebant, 15 contigit, quorum pleraque milia partim in Pannonia exauctorati, partim in Austria miris inauditisque modis excarnificati poenas dederunt. Quid dicam de his, qui a Turcis Saracenisque capti aut crudelissime necantur aut servitutem morte graviorem ferunt? Ceterum sunt qui vitam militarem perosi longe utilius negociari putant 20 et quae milites vi atque armis, id isti dolis fraudibusque/ agunt. Fallunt U fol. 92 re 3 sunt, eas U. sunt M — 4 spes U, opes M — 5 quottidianas U, cotidianas M — 8 ius fasque U, ius M — 10 tentabis U, tentas M — prorsus ridebere M, insanire prorsus videbere U — 13 securi percutiuntur M, percutiuntur securi U — 14 Pannoniae M, Pannonio U — 15 milia: millia U, M — 19 sunt qui M, sunt alii qui U — 20 id isti dolis fraudi- busque agunt U, agunt id i. d. fraudibusque M. quottidianas rapinas: Srv. Cic. De domo 89 optent quottidie caedem, incendia, rapinas. hiscere: Iuvenal. 5, 126 et ponere foris, si quid temptaveris umquam/ hiscere. tot caligatos offendere: Iuvenal. 16, 24 offendere tot caligatos (tak rukopisy, nyní vydavatelé vesměs mají konjekturu Dempsterovu tot caligas, tot). nuper etc.: Černá rota byla zrušena dekretem krále Vladislava, daným 6. ledna 1493 (srv. F. Palacký, Dějiny národu českého V6 str. 187). Antonio Bonfini (1427—1502 Rerum Ungaricarum decad. V. lib. III (ve vyd. basilejském z r. 1568 str. 722—724): Boemorum cohortes, quae veteranorum et nigrorum appellabantur ... ob intoleran- dam eorum libidinis avaritiaeque licentiam meritas poenas dederunt... Quadrin gentos cecidisse (nam fuerunt qui septingentos dicerent) constans opinio fuit ... reliqui, cum se a pristinis quibus assueti erant maleficiis temperare nequirent, in fines Austriae et Moraviae secesserunt. Qui quottidianis furtis et rapinis intolerabiles facti ab Austriae praeside comprehensi ac variis suppliciis affecti prope omnes deleti sunt. Paucis post diebus, cum palantes Turcae in fines Hungariae introrupissent et multos captos ac barbara crudelitate excruciatos ad Gemonias Constantinopolitanas necassent, meritis poenis affecti sunt. Paulus ... positis adversus eos insidiis, cum facile imprudentes necopinantesque multos in potestatem redegisset ac Themesvarum transtulisset, inau- ditis apud Christianos generibus tormentorum affectos interemit, cum alios pistrini in aqua se versantibus rotis alligasset, alios igni sensim admotos lento incendio confe- cisset, non paucos cute ut beluas exuisset, nonnullos etiam in hara revinctis post terga manibus esurientibus suibus obiecisset.
39 abstinent: aeque sacra atque profana habent, rapiunt, spoliant, omnia U fol. 91 r° ferro flammisque vastant, et si quas opes per summam crudelitatem avari- tiamque adepti sunt, eas per luxuriam prodigalitatemque consumunt rur- susque ad novas incitantur spes neque unquam aut sub legibus vivere aut 5 pacem ferre possunt et inter quottidianas rapinas semper sunt pauperes, interdum etiam ad hostes transfugiunt et eos, quibus olim militabant, nunc armis premunt. Neque enim causas iustitia aequitateque ponderant, sed ibi ius fasque censent, ubi plurimum mercedis offertur, ipsi, quid deceat hone- stumque sit, statuunt, ipsi humanis moribus leges prae scribunt, adversus M fol. 13 v' 10 quas si quid hiscere tentabis, prorsus ridebere. Quis enim mentis compos audeat tot caligatos offendere et exasperare? Dant tamen nonnunquam U fol. 91 ve poenas scelerum, dum felicitati suae nimium indulgent et debilitati iam vulneribus laboribusque exhausti laqueo suspenduntur, securi percutiuntur et incendio absumuntur, ut nuper his, qui sub Mathia Pannoniae rege merebant, 15 contigit, quorum pleraque milia partim in Pannonia exauctorati, partim in Austria miris inauditisque modis excarnificati poenas dederunt. Quid dicam de his, qui a Turcis Saracenisque capti aut crudelissime necantur aut servitutem morte graviorem ferunt? Ceterum sunt qui vitam militarem perosi longe utilius negociari putant 20 et quae milites vi atque armis, id isti dolis fraudibusque/ agunt. Fallunt U fol. 92 re 3 sunt, eas U. sunt M — 4 spes U, opes M — 5 quottidianas U, cotidianas M — 8 ius fasque U, ius M — 10 tentabis U, tentas M — prorsus ridebere M, insanire prorsus videbere U — 13 securi percutiuntur M, percutiuntur securi U — 14 Pannoniae M, Pannonio U — 15 milia: millia U, M — 19 sunt qui M, sunt alii qui U — 20 id isti dolis fraudi- busque agunt U, agunt id i. d. fraudibusque M. quottidianas rapinas: Srv. Cic. De domo 89 optent quottidie caedem, incendia, rapinas. hiscere: Iuvenal. 5, 126 et ponere foris, si quid temptaveris umquam/ hiscere. tot caligatos offendere: Iuvenal. 16, 24 offendere tot caligatos (tak rukopisy, nyní vydavatelé vesměs mají konjekturu Dempsterovu tot caligas, tot). nuper etc.: Černá rota byla zrušena dekretem krále Vladislava, daným 6. ledna 1493 (srv. F. Palacký, Dějiny národu českého V6 str. 187). Antonio Bonfini (1427—1502 Rerum Ungaricarum decad. V. lib. III (ve vyd. basilejském z r. 1568 str. 722—724): Boemorum cohortes, quae veteranorum et nigrorum appellabantur ... ob intoleran- dam eorum libidinis avaritiaeque licentiam meritas poenas dederunt... Quadrin gentos cecidisse (nam fuerunt qui septingentos dicerent) constans opinio fuit ... reliqui, cum se a pristinis quibus assueti erant maleficiis temperare nequirent, in fines Austriae et Moraviae secesserunt. Qui quottidianis furtis et rapinis intolerabiles facti ab Austriae praeside comprehensi ac variis suppliciis affecti prope omnes deleti sunt. Paucis post diebus, cum palantes Turcae in fines Hungariae introrupissent et multos captos ac barbara crudelitate excruciatos ad Gemonias Constantinopolitanas necassent, meritis poenis affecti sunt. Paulus ... positis adversus eos insidiis, cum facile imprudentes necopinantesque multos in potestatem redegisset ac Themesvarum transtulisset, inau- ditis apud Christianos generibus tormentorum affectos interemit, cum alios pistrini in aqua se versantibus rotis alligasset, alios igni sensim admotos lento incendio confe- cisset, non paucos cute ut beluas exuisset, nonnullos etiam in hara revinctis post terga manibus esurientibus suibus obiecisset.
Strana 40
40 M fol. 14 r° U fol. 92 v" M fol. 14 v" L fol. 93 r° enim, mentiuntur, periurant neque ullum facinus, quod lucrum afferat, pertimescunt atque ob id apud nonnullas gentes nihil aliud quam legitimi quidam praedones existimantur. Nulla his quies aestate hiemeve permitti- tur, vagantur longe lateque, extremas adeunt o ras, insulas lustrant, portus littoraque scrutantur et dum paupertatem vitant, omnia terrae marisque pericula subeunt, iactantur tempestatibus, opprimuntur a piratis, a latronibus spoliantur, et quod miserrimum est, quanquam plerumque tuti sunt, nunquam tamen securi, sed ad omnes strepitus horrent trepidantque, multi etiam fluctibus obruuntur et cum divitiis, quas per fas et nefas quaesiverunt, vitam simul amittunt. Navigantibus nobis ex Aegypto versus Chium, Aegaei maris insulam, fama erat quadraginta diversi generis navigia mercibus onusta eo anno naufragio submersa. Scitum illud Ana- charsis philosophi est, qui interroganti cuidam, viverentne plures an mortui essent, „navigantes“, inquit, „in qua parte constitues? qui palmo dum- taxat a morte distant“. Quid, quod negociatores non solum ipsi miseri sunt, sed etiam aliorum integritatem corrumpunt et depravant mollesque reddunt atque eo pacto miseros efficiunt. Plato vicinitatem maris civitatibus in- utilem putat, quoniam, ubi mercibus pecuniisque repletae sunt, quod urbibus mariti'mis pecu/liare est, homines dolosi animi instabilesque gignunt homines] et infidos mores pariunt. C. Caesar scriptum reliquit Belgas 20 propterea omnium Gallorum fortissimos esse, quod minime mercatores ad 1 periurant U, peierant M — 4 oras U, terras M — 5 terrae U, M in erratis, tetrae M —7 plerumque U, plerique M — 11 versus M, versum U — 12 submersa M. periisse U — Anacharsis M, Anachoris U — 13 viverentne U, Succovius in erratis, vivant M, Succovius, vivantne Graefius — 15 non solum ipsi U, non ipsi solum M — 18 quoniam U, quia M — 20 homines (druhé) U, M, škrtnuto U2— et infidos U, et qui infidos M—21 quod M. quia U. 5 10 15 extremas adeunt etc.: Srv. Horat. Epist. I 1, 45 n. inpiger extremos curris mer- cator ad Indos, I per mare pauperiem fugiens, per saxa per ignis. Navigantibus nobis etc.: Popis této cesty Bohuslavovy se čte v jeho listě z 16. dubna 1491 (Listář č. 27). Scitum illud: Srv. Cic. Lael. 90 scitum est illud Catonis. illud Anacharsis: Diog. Laërt. I 104 ('Avágaporg) &govn9eig, nóragov alsiovg sloiv oi gövreg i) oi vexooi, cor toùg oùv nkéovrag noй vivns; 103 nagóv zárragag daxvókovg alvai tò náyog vig vaóg, todoйtov &opn voi даvárov voòg лkšovrag dnśXsV. Plato: Plat. Leg. IV p. 705 A лоóоомOg уào Jálavra xóog гò нèv nаg śzáotry puśgav �дj, uáka y8 unv övrog áхиvоòv хай лход�v увгóvnиа гилорiаg уаo xаl хопианqиой ба� xаливlаg билиллага аvvýv, ř°r xahiu- Boka xal äntova raig puzaig Evzinvovaa, аdrýy ze noòg aйviv v�v лóRiv äлtотоv zаl &рikov noisl xаl noòg toòg dkkovg àvgoónovg doaúrog (v překladě Marsiliově: Veruntamen vicinitas ea nimirum revera salsa est atque amara. Nam cum mercibus et pecuniis cauponando civitas repleatur, dolosi animi instabiles et infidos mores parit etc.) Caesar: Bell. Gall. I 1, 3 Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea qued a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt minimeque ad eos merca- tores saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important.
40 M fol. 14 r° U fol. 92 v" M fol. 14 v" L fol. 93 r° enim, mentiuntur, periurant neque ullum facinus, quod lucrum afferat, pertimescunt atque ob id apud nonnullas gentes nihil aliud quam legitimi quidam praedones existimantur. Nulla his quies aestate hiemeve permitti- tur, vagantur longe lateque, extremas adeunt o ras, insulas lustrant, portus littoraque scrutantur et dum paupertatem vitant, omnia terrae marisque pericula subeunt, iactantur tempestatibus, opprimuntur a piratis, a latronibus spoliantur, et quod miserrimum est, quanquam plerumque tuti sunt, nunquam tamen securi, sed ad omnes strepitus horrent trepidantque, multi etiam fluctibus obruuntur et cum divitiis, quas per fas et nefas quaesiverunt, vitam simul amittunt. Navigantibus nobis ex Aegypto versus Chium, Aegaei maris insulam, fama erat quadraginta diversi generis navigia mercibus onusta eo anno naufragio submersa. Scitum illud Ana- charsis philosophi est, qui interroganti cuidam, viverentne plures an mortui essent, „navigantes“, inquit, „in qua parte constitues? qui palmo dum- taxat a morte distant“. Quid, quod negociatores non solum ipsi miseri sunt, sed etiam aliorum integritatem corrumpunt et depravant mollesque reddunt atque eo pacto miseros efficiunt. Plato vicinitatem maris civitatibus in- utilem putat, quoniam, ubi mercibus pecuniisque repletae sunt, quod urbibus mariti'mis pecu/liare est, homines dolosi animi instabilesque gignunt homines] et infidos mores pariunt. C. Caesar scriptum reliquit Belgas 20 propterea omnium Gallorum fortissimos esse, quod minime mercatores ad 1 periurant U, peierant M — 4 oras U, terras M — 5 terrae U, M in erratis, tetrae M —7 plerumque U, plerique M — 11 versus M, versum U — 12 submersa M. periisse U — Anacharsis M, Anachoris U — 13 viverentne U, Succovius in erratis, vivant M, Succovius, vivantne Graefius — 15 non solum ipsi U, non ipsi solum M — 18 quoniam U, quia M — 20 homines (druhé) U, M, škrtnuto U2— et infidos U, et qui infidos M—21 quod M. quia U. 5 10 15 extremas adeunt etc.: Srv. Horat. Epist. I 1, 45 n. inpiger extremos curris mer- cator ad Indos, I per mare pauperiem fugiens, per saxa per ignis. Navigantibus nobis etc.: Popis této cesty Bohuslavovy se čte v jeho listě z 16. dubna 1491 (Listář č. 27). Scitum illud: Srv. Cic. Lael. 90 scitum est illud Catonis. illud Anacharsis: Diog. Laërt. I 104 ('Avágaporg) &govn9eig, nóragov alsiovg sloiv oi gövreg i) oi vexooi, cor toùg oùv nkéovrag noй vivns; 103 nagóv zárragag daxvókovg alvai tò náyog vig vaóg, todoйtov &opn voi даvárov voòg лkšovrag dnśXsV. Plato: Plat. Leg. IV p. 705 A лоóоомOg уào Jálavra xóog гò нèv nаg śzáotry puśgav �дj, uáka y8 unv övrog áхиvоòv хай лход�v увгóvnиа гилорiаg уаo xаl хопианqиой ба� xаливlаg билиллага аvvýv, ř°r xahiu- Boka xal äntova raig puzaig Evzinvovaa, аdrýy ze noòg aйviv v�v лóRiv äлtотоv zаl &рikov noisl xаl noòg toòg dkkovg àvgoónovg doaúrog (v překladě Marsiliově: Veruntamen vicinitas ea nimirum revera salsa est atque amara. Nam cum mercibus et pecuniis cauponando civitas repleatur, dolosi animi instabiles et infidos mores parit etc.) Caesar: Bell. Gall. I 1, 3 Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea qued a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt minimeque ad eos merca- tores saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important.
Strana 41
41 cos saepe commeant atque ea, quae ad effeminandas mentes pertinent, im- portant. Innumeras hoc res publicas evertit, quotienscunque alicui sapere, ut ait ille, cum pipere et palmis venit. 5 Habebant patres nostri, antequam tanta frequentia mercatorum in pro- vincia versabatur, firma corpora, patientissima laborum et ad omnem vim fortunae tolerandam parata; nunc autem externis voluptatibus enervati ab his, quibus antea terrori eramus, adeo contemnimur, ut quod de Ufol. 93 v° Hannibalis exercitu Livius ait, magis nos praeteritae victoriae quam prae- 10 sentes vires ab hostibus tutentur. Quippe eo ventum est, ut non tantum arma, verum etiam vestimenta nobis oneri sint. Irridet id in Romanis unus ex poëtis inquiens: Rusticus ille tuus sumit rechedipna, Quirine, et ceromatico fert niceteria collo. Transeo ad illos, qui ex vineis agrisque et ceteris huiusmodi, quae M fol. 15r° rei rusticae nomine continentur, victum sibi quaerunt, quos cur Cato minime male cogitare opinetur, nescio; quandoquidem constat eos saepe vicinis 1 atque ea quae M, et quae U . 2 hoc U, id MI — quotienscunque U, quotiescunque M — 7 externis... ab his U, ab externis... ab his M — 8 quod U, quae M — 9 Hannibalis (srv. 63, 10) exercitu: Annibalis exercitu U, animalibus exercitatis M — magis nos U, nos magis M — 10 ventum est U, ventum M — 13 rechedipna U, Succovius, Graefius, recidipna M; viz dole výklad — 14 ceromatico U, tereomatico M, cereomatico Succovius, cere- matico Graefius niceteria U, Mitis in err. Succorius, Graefius, inciteria 1I — 16 cur U, Succorius, cum M. 15 ut ait ille: Persius 6, 39. patres nostri etc.: Srv. Bohuslav v dopise Petru Rožmberkovi (Listář 64. 90, 34 nm.): Przedkowe oni náſly, gichžto mužnoſt wſſiczkni okolnij národowe y chwálili y gij ſe diwili, nemohli ſu ani praczý byti przemoženi ani hladem ani žijeznij ani horkem a zymú unaweni... Ale nynije my Czechowe tak ſmy rozzkoflý a lenoſtij zženilij ucžinieni, že ctc. quibus ...terrori eramus: Srv. Sallust. Iug. 31, 3 etiam nunc timetis eos, quibus decet terrori esse. Livius: XXIII 18, 12 (o Hannibalově vojsku v zimním táboře v Kapui): somnus enim et vinum et epulae et scorta balineaque et otium consuetudine in dies blandius ita enervaverunt corpora animosque, ut magis deinde praeteritae victoriae eos quam praesentes tutarentur vires. unusex poětis: Iuvenal. 3, 68 n. (správně ovšem: sumit trechedipna = voszsčstava). Cato: De agri cult. praef. 4 at ex agricolis et viri fortissimi et milites strenuissimi gignuntur, maximeque pius quaestus stabilissimusque consequitur minimeque invi- diosus minimeque male cogitantes sunt, qui in eo studio occupati sunt. Dříve neměl Bohuslav tohoto negativního stanoviska. V dopise Petru Schottovi z 10. srpna 1487 (Listář 16. 17, 22 n.): neque haec (roz. Bohuslavovo zaměstnání s venkovany) tibi ridicula videantur, quoniam, ut ait ille (= Cato l. c.), huiusmodi homines minime male cogitantes sunt.
41 cos saepe commeant atque ea, quae ad effeminandas mentes pertinent, im- portant. Innumeras hoc res publicas evertit, quotienscunque alicui sapere, ut ait ille, cum pipere et palmis venit. 5 Habebant patres nostri, antequam tanta frequentia mercatorum in pro- vincia versabatur, firma corpora, patientissima laborum et ad omnem vim fortunae tolerandam parata; nunc autem externis voluptatibus enervati ab his, quibus antea terrori eramus, adeo contemnimur, ut quod de Ufol. 93 v° Hannibalis exercitu Livius ait, magis nos praeteritae victoriae quam prae- 10 sentes vires ab hostibus tutentur. Quippe eo ventum est, ut non tantum arma, verum etiam vestimenta nobis oneri sint. Irridet id in Romanis unus ex poëtis inquiens: Rusticus ille tuus sumit rechedipna, Quirine, et ceromatico fert niceteria collo. Transeo ad illos, qui ex vineis agrisque et ceteris huiusmodi, quae M fol. 15r° rei rusticae nomine continentur, victum sibi quaerunt, quos cur Cato minime male cogitare opinetur, nescio; quandoquidem constat eos saepe vicinis 1 atque ea quae M, et quae U . 2 hoc U, id MI — quotienscunque U, quotiescunque M — 7 externis... ab his U, ab externis... ab his M — 8 quod U, quae M — 9 Hannibalis (srv. 63, 10) exercitu: Annibalis exercitu U, animalibus exercitatis M — magis nos U, nos magis M — 10 ventum est U, ventum M — 13 rechedipna U, Succovius, Graefius, recidipna M; viz dole výklad — 14 ceromatico U, tereomatico M, cereomatico Succovius, cere- matico Graefius niceteria U, Mitis in err. Succorius, Graefius, inciteria 1I — 16 cur U, Succorius, cum M. 15 ut ait ille: Persius 6, 39. patres nostri etc.: Srv. Bohuslav v dopise Petru Rožmberkovi (Listář 64. 90, 34 nm.): Przedkowe oni náſly, gichžto mužnoſt wſſiczkni okolnij národowe y chwálili y gij ſe diwili, nemohli ſu ani praczý byti przemoženi ani hladem ani žijeznij ani horkem a zymú unaweni... Ale nynije my Czechowe tak ſmy rozzkoflý a lenoſtij zženilij ucžinieni, že ctc. quibus ...terrori eramus: Srv. Sallust. Iug. 31, 3 etiam nunc timetis eos, quibus decet terrori esse. Livius: XXIII 18, 12 (o Hannibalově vojsku v zimním táboře v Kapui): somnus enim et vinum et epulae et scorta balineaque et otium consuetudine in dies blandius ita enervaverunt corpora animosque, ut magis deinde praeteritae victoriae eos quam praesentes tutarentur vires. unusex poětis: Iuvenal. 3, 68 n. (správně ovšem: sumit trechedipna = voszsčstava). Cato: De agri cult. praef. 4 at ex agricolis et viri fortissimi et milites strenuissimi gignuntur, maximeque pius quaestus stabilissimusque consequitur minimeque invi- diosus minimeque male cogitantes sunt, qui in eo studio occupati sunt. Dříve neměl Bohuslav tohoto negativního stanoviska. V dopise Petru Schottovi z 10. srpna 1487 (Listář 16. 17, 22 n.): neque haec (roz. Bohuslavovo zaměstnání s venkovany) tibi ridicula videantur, quoniam, ut ait ille (= Cato l. c.), huiusmodi homines minime male cogitantes sunt.
Strana 42
42 U fol. 94 r° invidere, insidiari caritati civili, omnes interdum caelites incusare. Diffi- cile est profecto horum aerumnas referre. Ut enim praeteream servos, quorum labore terra aratur, sarritur, stercoratur, occatur, quorum manibus vineae putantur, propagantur, ablaqueantur, pastinantur, ipsos patres familias parumper consideremus, qui dum se felices credant, miserrimi sunt. Primi enim omnium a somno excitantur, postremi cubitum eunt, et nisi ita fieret, res familiaris in magno periculo esset. Audiunt assidue familiam strepentem rixantemque. Ille villico, quem aliis praefecisti, parere recusat, hic mercedem importune exigit, huius furtum, alterius negligentia tibi damnosa est. Si omnia delicta cohercenda/ putaveris, efficies, ut id 10 genus homines a domo tua quasi carnificina quadam abhorreant; si benigne ages, et tu contemneris et illorum nullus in officio permanebit, nonnunquam etiam dissimulare iram coge ris, ne si quempiam ex servis verbis acrioribus corripueris, eo tempore, quo opera eorum maximi est, aufugiat. Quid, quod ipse fructus, qui ex terra speratur, perquam raro votis patris familias re- spondet. Nam frumenta frequentissime aut herbescentia in stipulamve fastigiata rubigine pereunt aut matura grandine conteruntur aut iam in horreum convecta fortuito absumuntur incendio. Vineis interdum/ siccitas obest; plerasque, ubi iam germinant et gemmas parturiunt, subitum gelu adurit. Greges quoque et armenta, quando iam plurimam de se spem prae- 20 bent, aut veneficio maleficarum aut morbo intereunt et ostendunt cogita- tiones patris familias nihil esse. Quam ob rem appellet sane Maro fortunatos, U fol. 94 v" fol. 15 v° U fol. 95 r° 5 15 sua si bona norint, agricolas, ego tamen eos e numero calamitosorum minime eximo. 4 propagantur U, purgantur M — 5 dum U, cum M — 6 primi enim omnium U, primi omnium M — 13 ex U, e M — 14 co tempore M, tempore U — maximi est M, maxime necessaria U — 15 ex terra U, extra M — 16 herbescentia U, herbescente M — in stipulamve fastigiata U, in stipulam refastigiata M — 19 plerasque U, plerumque M — subitum gelu adurit U, subito gelu arent M — 21 maleficarum M, maleficarum mulierum U — 24 ego tamen eos U, eos M. caelites incusare: Srv. Auson. Epist. XXVI (p. 274 v. 14 Peiper) Hic saepe falsus messibus vegrandibus/ nomen perosus vilici./ semente sera sive multum praecoqua et siderali inscitia/ caelum lacessens seque culpae subtrahens/ reos peregit caelites. propagantur: Srv. Cato de agri cult. 33, 1 n. = Plin. Nat. hist. XVII 195 capita vitium per sementim ablaqueato. vineam putatam circumfodito ... vites teneras quam primum propagato. pastinantur: Srv. v Bohuslavově dopisu Schottovi (Listář 16. 17, 19 n.) putari, ablaqueari pampinarique [!, správně pastinarique] vineas. Primi: Cato de agri cult. 5, 5 (vilicus) primus cubitu surgat, postremus cubitum eat. carnificina: Srv. Ambros. Hel. 8, 25 non coquinam, sed carnificinam putes. votis ... respondet: Srv. Verg. Georg. I 47 illa seges demum votis respondet avariI agricolae. in stipulamve etc.: Srv. Plin. Nat. hist. XVIII 52 frumenta ... fastigantur (var.: fastigiantur) in stipulam... Maro: Verg. Georg. II 458 o fortunatos nimium, sua si bona norint, agricolas.
42 U fol. 94 r° invidere, insidiari caritati civili, omnes interdum caelites incusare. Diffi- cile est profecto horum aerumnas referre. Ut enim praeteream servos, quorum labore terra aratur, sarritur, stercoratur, occatur, quorum manibus vineae putantur, propagantur, ablaqueantur, pastinantur, ipsos patres familias parumper consideremus, qui dum se felices credant, miserrimi sunt. Primi enim omnium a somno excitantur, postremi cubitum eunt, et nisi ita fieret, res familiaris in magno periculo esset. Audiunt assidue familiam strepentem rixantemque. Ille villico, quem aliis praefecisti, parere recusat, hic mercedem importune exigit, huius furtum, alterius negligentia tibi damnosa est. Si omnia delicta cohercenda/ putaveris, efficies, ut id 10 genus homines a domo tua quasi carnificina quadam abhorreant; si benigne ages, et tu contemneris et illorum nullus in officio permanebit, nonnunquam etiam dissimulare iram coge ris, ne si quempiam ex servis verbis acrioribus corripueris, eo tempore, quo opera eorum maximi est, aufugiat. Quid, quod ipse fructus, qui ex terra speratur, perquam raro votis patris familias re- spondet. Nam frumenta frequentissime aut herbescentia in stipulamve fastigiata rubigine pereunt aut matura grandine conteruntur aut iam in horreum convecta fortuito absumuntur incendio. Vineis interdum/ siccitas obest; plerasque, ubi iam germinant et gemmas parturiunt, subitum gelu adurit. Greges quoque et armenta, quando iam plurimam de se spem prae- 20 bent, aut veneficio maleficarum aut morbo intereunt et ostendunt cogita- tiones patris familias nihil esse. Quam ob rem appellet sane Maro fortunatos, U fol. 94 v" fol. 15 v° U fol. 95 r° 5 15 sua si bona norint, agricolas, ego tamen eos e numero calamitosorum minime eximo. 4 propagantur U, purgantur M — 5 dum U, cum M — 6 primi enim omnium U, primi omnium M — 13 ex U, e M — 14 co tempore M, tempore U — maximi est M, maxime necessaria U — 15 ex terra U, extra M — 16 herbescentia U, herbescente M — in stipulamve fastigiata U, in stipulam refastigiata M — 19 plerasque U, plerumque M — subitum gelu adurit U, subito gelu arent M — 21 maleficarum M, maleficarum mulierum U — 24 ego tamen eos U, eos M. caelites incusare: Srv. Auson. Epist. XXVI (p. 274 v. 14 Peiper) Hic saepe falsus messibus vegrandibus/ nomen perosus vilici./ semente sera sive multum praecoqua et siderali inscitia/ caelum lacessens seque culpae subtrahens/ reos peregit caelites. propagantur: Srv. Cato de agri cult. 33, 1 n. = Plin. Nat. hist. XVII 195 capita vitium per sementim ablaqueato. vineam putatam circumfodito ... vites teneras quam primum propagato. pastinantur: Srv. v Bohuslavově dopisu Schottovi (Listář 16. 17, 19 n.) putari, ablaqueari pampinarique [!, správně pastinarique] vineas. Primi: Cato de agri cult. 5, 5 (vilicus) primus cubitu surgat, postremus cubitum eat. carnificina: Srv. Ambros. Hel. 8, 25 non coquinam, sed carnificinam putes. votis ... respondet: Srv. Verg. Georg. I 47 illa seges demum votis respondet avariI agricolae. in stipulamve etc.: Srv. Plin. Nat. hist. XVIII 52 frumenta ... fastigantur (var.: fastigiantur) in stipulam... Maro: Verg. Georg. II 458 o fortunatos nimium, sua si bona norint, agricolas.
Strana 43
43 Restat, ut de his, qui in re publica aetatem traducere optimum iudi- cant, pauca disseramus, quos profecto honorum divitiarumque cupiditas adeo excaecavit, ut libertatis suae, qua nihil homini dulcius est, penitus obliviscantur. Coguntur enim multos observare et illorum / se pedibus 5 provolvere, quos odio habent; coguntur, inquam, blandiri et multum pro- aliorum voluntate sumere; quodsi aliter fecerint, et inhumani et subrustici reputabuntur. Si quis ex principibus rei publicae quempiam supplicio affi- cit, laudanda eius severitas est, si nocentem impunitum dimittit, clementia benignitasque praedicanda; huius sapientia Salomoni praeferenda, illius 10 iustitia Aristidi; hunc Fabricio Curioque gravitate comparare oportet. Si qua tibi eloquentia a natura data est, assistendum est amicis, sive iusti, sive iniusti sint, alioquin etiam in iustissima causa ab eis desereris pate- bisque omnium iniuriae. Neque te putes ad gloriam opesque ulla virtute U fol. 96re pervenire posse. Nisi enim muneribus, ambitione ceterisque malis artibus 15 id subinde tentaveris, semper in imo haerebis. Notavit id iam antea in saeculo suo Iuvenalis dicens M fol. 16 r° U fol. 95 vo Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum, si vis esse aliquid: probitas laudatur et alget. Si autem tibi fato sublimis locus continget, non carebis invidia: ille de tuo 20 peculatu rumusculos in vulgus sparget, hic de ambitu et quicquid in re M fol. 16«. publica perverse actum fuerit, tuae superbiae arrogantiaeque adscribet altumque dignitatis gradum, quem sua virtute atque innocentia non potest, criminibus tuis et ruina consequi conabitur. Quo fiet interdum, ut dum flo- rere et clarus esse! plus aequo appetis, vitam in discrimen coniicias. Scivit Ufol. 96 v 25 id Demosthenes, vir in dicendo primarius, quem tradunt solitum esse 10 hune U, Succonius, hic nunc M — gravitate comparare U, com- parari M — oportet M, opportet U — 12 sint M, sunt U — alioquin U, alioqui M —etiam in iustissima U, iniustissima etiam M — 14 ambitione Succovius: ambicione U, ambicioni M — 15 notavit M, notat U — 19 autem tibi fato sublimis U, autem fato aliquo sublimis M. libertatis etc.: Cic. Att. XV 13, 3 de libertate ..., qua certe nihil est dulcius. sapientia etc.: Srv. Hieron. Epist. LII 5, 4 nec Salomone potes esse sapientior a j. Aristidi: Srv. na př. Corn. Nepos III 1, 2 adeo excellebat Aristides abstinentia, ut cognomine Iustus sit appellatus. Fabricio Curioque: Srv. Seneca Epist. 120, 19 et modo parum illis severus est Curius, parum pauper Fabricius. Lucanus X 152 Fabricios Curiosque graves. Hieron. Adv. Iovinian. II 11 p. 341 D (Migne, p. 413, 13 Bickel) lege Fabricii continentiam, Curii paupertatem. F. Petrarka, De avaritia vitanda (Op. 1 p. 547) iuxta Crassum Curius aut Fabricius. M. Ant. Coccii Sabellici De memorab. factis dictisque exemplo- rum libri X (vyd. basilej. 1533, str. 53) Quid Curius et Fabricius? Srv. De avar. 79, 2. malis artibus: Srv. Sallust. Cat. 13, 5 animus imbutus malis artibus. Iuvenalis: 1, 73 n. tradunt: Plutarchos Demosth. 26 voùg ôè roootóvrag aùrę xal ovvôtaroiBovraç vsavionovg ànévosre vi/s rokirsiag léyov óg, al ôvsiv лрoxsuśvOv óôóv àn' dozis, vis ušv &ni tò ßnjua xai vnv exxknoiav, vijs ô' avuxovg alg vòv
43 Restat, ut de his, qui in re publica aetatem traducere optimum iudi- cant, pauca disseramus, quos profecto honorum divitiarumque cupiditas adeo excaecavit, ut libertatis suae, qua nihil homini dulcius est, penitus obliviscantur. Coguntur enim multos observare et illorum / se pedibus 5 provolvere, quos odio habent; coguntur, inquam, blandiri et multum pro- aliorum voluntate sumere; quodsi aliter fecerint, et inhumani et subrustici reputabuntur. Si quis ex principibus rei publicae quempiam supplicio affi- cit, laudanda eius severitas est, si nocentem impunitum dimittit, clementia benignitasque praedicanda; huius sapientia Salomoni praeferenda, illius 10 iustitia Aristidi; hunc Fabricio Curioque gravitate comparare oportet. Si qua tibi eloquentia a natura data est, assistendum est amicis, sive iusti, sive iniusti sint, alioquin etiam in iustissima causa ab eis desereris pate- bisque omnium iniuriae. Neque te putes ad gloriam opesque ulla virtute U fol. 96re pervenire posse. Nisi enim muneribus, ambitione ceterisque malis artibus 15 id subinde tentaveris, semper in imo haerebis. Notavit id iam antea in saeculo suo Iuvenalis dicens M fol. 16 r° U fol. 95 vo Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum, si vis esse aliquid: probitas laudatur et alget. Si autem tibi fato sublimis locus continget, non carebis invidia: ille de tuo 20 peculatu rumusculos in vulgus sparget, hic de ambitu et quicquid in re M fol. 16«. publica perverse actum fuerit, tuae superbiae arrogantiaeque adscribet altumque dignitatis gradum, quem sua virtute atque innocentia non potest, criminibus tuis et ruina consequi conabitur. Quo fiet interdum, ut dum flo- rere et clarus esse! plus aequo appetis, vitam in discrimen coniicias. Scivit Ufol. 96 v 25 id Demosthenes, vir in dicendo primarius, quem tradunt solitum esse 10 hune U, Succonius, hic nunc M — gravitate comparare U, com- parari M — oportet M, opportet U — 12 sint M, sunt U — alioquin U, alioqui M —etiam in iustissima U, iniustissima etiam M — 14 ambitione Succovius: ambicione U, ambicioni M — 15 notavit M, notat U — 19 autem tibi fato sublimis U, autem fato aliquo sublimis M. libertatis etc.: Cic. Att. XV 13, 3 de libertate ..., qua certe nihil est dulcius. sapientia etc.: Srv. Hieron. Epist. LII 5, 4 nec Salomone potes esse sapientior a j. Aristidi: Srv. na př. Corn. Nepos III 1, 2 adeo excellebat Aristides abstinentia, ut cognomine Iustus sit appellatus. Fabricio Curioque: Srv. Seneca Epist. 120, 19 et modo parum illis severus est Curius, parum pauper Fabricius. Lucanus X 152 Fabricios Curiosque graves. Hieron. Adv. Iovinian. II 11 p. 341 D (Migne, p. 413, 13 Bickel) lege Fabricii continentiam, Curii paupertatem. F. Petrarka, De avaritia vitanda (Op. 1 p. 547) iuxta Crassum Curius aut Fabricius. M. Ant. Coccii Sabellici De memorab. factis dictisque exemplo- rum libri X (vyd. basilej. 1533, str. 53) Quid Curius et Fabricius? Srv. De avar. 79, 2. malis artibus: Srv. Sallust. Cat. 13, 5 animus imbutus malis artibus. Iuvenalis: 1, 73 n. tradunt: Plutarchos Demosth. 26 voùg ôè roootóvrag aùrę xal ovvôtaroiBovraç vsavionovg ànévosre vi/s rokirsiag léyov óg, al ôvsiv лрoxsuśvOv óôóv àn' dozis, vis ušv &ni tò ßnjua xai vnv exxknoiav, vijs ô' avuxovg alg vòv
Strana 44
44 adolescentes monere, ne ad rem publicam accedant, quoniam si duae viae propositae essent, quarum altera ad mortem, altera ad rem publicam ducerent essentque manifesta, quae eos, qui in re publica versantur, subire oportet, neminem dubitaturum eam, quae ad mortem ducit, praeeligere. Satis superque de iuventa locuti sumus; itaque senectutem parumper attingere libet, cuius incommoda poëta maximus ita expressit: 5 Optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit, subeunt morbi tristisque senectus et labor et durae rapit inclementia mortis. U fol. 97r° Nam primum corpora eorum fere quottidie languent, labant genua, tre- 10 munt manus, caput vertigine rotatur, caligant oculi, obsurdescunt aures, omnium denique membrorum! nodi compagesque solvuntur. Adde his purulentiam stomachi et madidi infantiam nasi, quae, ut ait Satyrus, etiam captatoribus fastidium nauseamque parit. Voluptates eis non solum cibi Venerisque, quas vix somniando cognoscunt, sed honestiores quoque et ingenuo homine dignae nullae omnino contingunt. Quomodo enim se aucupio venatuque oblectaret, qui ne assurgere quidem sine auxilio servorum potest? Quomodo Marsyae, Antigenidae, Orphei Amphionisque modos 3 ducerent U, M, duceret Succovius, Graefius — 4 oportet M, opportet U — neminem U, non M — 5 iuventa U, iuventute M —parumper U, parum M — 6 libet U, lubet M — incommoda U, Succorius, Graefius commoda M — 10 eorum fere quottidie U, eorum cotidie M — 12 com- pagesque U (srv. niže 57, 3 compagibus U, M), compaginesque M 13 Satyrus U, satyricus M (v. pozn. dole) — 17 auxilio servorum U, servorum auxilio M — 18 Antigenidae Succovius: Antigenide U, Artigenidae M Öлвдoоv, зиухаvе лровгодg та хата гѣу лоkтвіаv xаха, фóßovg xаl 99ó- vovg xal ôrapokàg xai dyövag, &xi vаиrnv &v бgиñdai vnv sôgò toй Ja- várov vsivovoav. Srv. Phil. Beroaldus, Symbola Pythagorica 1503 (Varia . . opuscula, vyd. basilejské 1513, fol. 109r°): Demosthenes ille, oratorum decus et eloquentiae Graecae columen, adolescentes a rei publicae curatione dehortari solebat affirmans, si duae essent viae ab initio vitae mortalibus propositae, quarum altera ad rem publicam, altera ad interitum manifestarium ferret, essentque manifesta omnia, quae subire oportet rem publicam gerentes . . ., illam potius electuros fuisse, quae ferret ad interitum. poëta maximus: Verg. Georg. III 66—68. Satyrus: Iuvenal. 10, 199 nn. et iam leve caput madidique infantia nasi/ .. . usque adeo gravis...,/ ut captatori moveat fastidia Cosso.—Bohuslav užíval zde (U) i De- avar. 68, 9 (P) nepochybně tvaru Satyrus, nikoliv správnějšího satiricus. Srv. na př. i Augustinus Moravus, De modo epistolandi..., Venetiis 1495, sign. C4v° qui, ut Satyrus dicebat, dignus venias hederis et imagine macra [= Iuvenal. 7, 29). Podobně v italštině Dante, Inferno (4, 30, 2) l'altro è Orazio satiro [= satirico]. Voluptates ... cibi Venerisque: Iuvenal. 10, 203 nn. non eadem vini atque cibi torpente palato! gaudia, nam coitus iam longa oblivio, vel si/ coneris, iacet exiguus cum ramice nervus/ et quamvis tota palpetur nocte, iacebit. modos audiret: Srv. Iuvenal. 10, 210 n. nam quae cantante voluptas, sit licet eximius etc. 15 M fol. 17 r°
44 adolescentes monere, ne ad rem publicam accedant, quoniam si duae viae propositae essent, quarum altera ad mortem, altera ad rem publicam ducerent essentque manifesta, quae eos, qui in re publica versantur, subire oportet, neminem dubitaturum eam, quae ad mortem ducit, praeeligere. Satis superque de iuventa locuti sumus; itaque senectutem parumper attingere libet, cuius incommoda poëta maximus ita expressit: 5 Optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit, subeunt morbi tristisque senectus et labor et durae rapit inclementia mortis. U fol. 97r° Nam primum corpora eorum fere quottidie languent, labant genua, tre- 10 munt manus, caput vertigine rotatur, caligant oculi, obsurdescunt aures, omnium denique membrorum! nodi compagesque solvuntur. Adde his purulentiam stomachi et madidi infantiam nasi, quae, ut ait Satyrus, etiam captatoribus fastidium nauseamque parit. Voluptates eis non solum cibi Venerisque, quas vix somniando cognoscunt, sed honestiores quoque et ingenuo homine dignae nullae omnino contingunt. Quomodo enim se aucupio venatuque oblectaret, qui ne assurgere quidem sine auxilio servorum potest? Quomodo Marsyae, Antigenidae, Orphei Amphionisque modos 3 ducerent U, M, duceret Succovius, Graefius — 4 oportet M, opportet U — neminem U, non M — 5 iuventa U, iuventute M —parumper U, parum M — 6 libet U, lubet M — incommoda U, Succorius, Graefius commoda M — 10 eorum fere quottidie U, eorum cotidie M — 12 com- pagesque U (srv. niže 57, 3 compagibus U, M), compaginesque M 13 Satyrus U, satyricus M (v. pozn. dole) — 17 auxilio servorum U, servorum auxilio M — 18 Antigenidae Succovius: Antigenide U, Artigenidae M Öлвдoоv, зиухаvе лровгодg та хата гѣу лоkтвіаv xаха, фóßovg xаl 99ó- vovg xal ôrapokàg xai dyövag, &xi vаиrnv &v бgиñdai vnv sôgò toй Ja- várov vsivovoav. Srv. Phil. Beroaldus, Symbola Pythagorica 1503 (Varia . . opuscula, vyd. basilejské 1513, fol. 109r°): Demosthenes ille, oratorum decus et eloquentiae Graecae columen, adolescentes a rei publicae curatione dehortari solebat affirmans, si duae essent viae ab initio vitae mortalibus propositae, quarum altera ad rem publicam, altera ad interitum manifestarium ferret, essentque manifesta omnia, quae subire oportet rem publicam gerentes . . ., illam potius electuros fuisse, quae ferret ad interitum. poëta maximus: Verg. Georg. III 66—68. Satyrus: Iuvenal. 10, 199 nn. et iam leve caput madidique infantia nasi/ .. . usque adeo gravis...,/ ut captatori moveat fastidia Cosso.—Bohuslav užíval zde (U) i De- avar. 68, 9 (P) nepochybně tvaru Satyrus, nikoliv správnějšího satiricus. Srv. na př. i Augustinus Moravus, De modo epistolandi..., Venetiis 1495, sign. C4v° qui, ut Satyrus dicebat, dignus venias hederis et imagine macra [= Iuvenal. 7, 29). Podobně v italštině Dante, Inferno (4, 30, 2) l'altro è Orazio satiro [= satirico]. Voluptates ... cibi Venerisque: Iuvenal. 10, 203 nn. non eadem vini atque cibi torpente palato! gaudia, nam coitus iam longa oblivio, vel si/ coneris, iacet exiguus cum ramice nervus/ et quamvis tota palpetur nocte, iacebit. modos audiret: Srv. Iuvenal. 10, 210 n. nam quae cantante voluptas, sit licet eximius etc. 15 M fol. 17 r°
Strana 45
45 audiret, quando numerum horarum intonari auribus eius a puero necesse est? Quomodo carmen compositum aut orationem cum suavitate decur- U fol. 97 v rentem ediscere et vim rationemque eius perspicere posset, qui adeo obli- viosus est, ut interdum nomina liberorum ignoret? Difficiles sunt, queruli, morosi et, quod amici quoque senectutis confitentur, loquacissimi. Laudant praeterita tempora, damnant praesentia, omnia suspecta habent. Quicquid agitur, in contumeliam suam agi putant, obiciunt uxoribus adulteria, filios tanquam ingratos exheredant, et quia sibi contemptu digni viden tur, M fol. 17 v' ab omnibus se contemni existimant. Id autem propterea fit, quoniam 10 auctoritatem, quam antea eloquentia aut rebus bellicis consecuti sunt, in senecta amittunt: quod profecto eorum dumtaxat culpa accidit, quia malunt deficere quam ab eiusmodi laboribus desinere. Quodsi inveniuntur/ aliqui et U fol. 98r. firmiore valitudine et ingenio vivaciore, qualis apud Homerum Nestor erat, cuius e lingua, ut idem auctor scribit, sermo melle dulcior profluebat, 15 tot tamen adversa patiuntur, ut eis mori interdum praestet. Vident filiorum caedes, funera, scelera flagitiaque, ut plerunque, si fieri posset, nollent sibi eos genitos esse, vident stupra adulteriaque et insatiabilem filiarum libidi- nem, vident ruinam, interitum vastitatemque patriae. Hoc certe illud est, quod apud Maronem Euander et apud Homerum Priamus lamentantur. 20 Neque enim aliorum tantum clades vident, sed ipsi quoque fortunae muta- 5 6 omnia U, aut M — 7 obiciunt M, coniiciunt U —-10 auctoritatem U, autoritatem M - - 13 valitudine U, valetudine M 18 illud U, id M. numerum horarum etc.: Iuvenal. 10, 215 n. clamore opus est, ut sentiat auris. quem dicat venisse puer, quot nuntiet horas. nomina etc.: Iuvenal. 10, 232 nn. sed omni I membrorum damno maior dementia, quae nec ; nomina servorum nec vultum agnoscit amici, cum quo praeterita cenavit nocte, nec illos, quos genuit, quos eduxit. Difficiles etc.: Srv. Cic. De fin. I 61 difficiles, lucifugi, maledici, morosi. Hor. Epist. 1I 3, 173 n. difficilis, querulus, laudator temporis acti se puero, castigator censorque minorum. apud Homerum: Ilias I 249 toй xai &nò ykódong uslivog vkvxiov óśev avôn. Cic. Cato maior 31 Etenim, ut ait Homerus, ex eius lingua melle dulcior fluebat oratio. Srv. Hieron. Epist. LII 3, 6 certe Homerus refert, quod de lingua Nestoris iam vetuli et paene decrepiti dulcior melle oratio fluxerit. Nestor...Priamus ...Croesus: Iuvenal. 10, 246 rex Pylius, magno si quidquam credis Homero, I exemplum vitae fuit a cornice secundae ... 250 oro parumper, attendas quantum de legibus ipse queratur I fatorum ... 256 haec eadem Peleus, raptum cum luget Achillem ... 258 Priamus ... 265 omnia vidit/ eversa et flammis Asiam ferroque cadentem .... tum miles ... tulit arma ... et ruit ante aram summi lovis ... 274 et Croesum, quem vox iusti facunda Solonis / respicere ad longae iussit spatia ultima vitac ... apud Maronem: Verg. Aen. XI 152 nn. Non haec, o Palla, dederas promissa parenti etc. apud Homerum: Ilias XXIV 493 nn. aùvao &yà лаvалотиog, &е тáxOv viag &oiorovs xvA.
45 audiret, quando numerum horarum intonari auribus eius a puero necesse est? Quomodo carmen compositum aut orationem cum suavitate decur- U fol. 97 v rentem ediscere et vim rationemque eius perspicere posset, qui adeo obli- viosus est, ut interdum nomina liberorum ignoret? Difficiles sunt, queruli, morosi et, quod amici quoque senectutis confitentur, loquacissimi. Laudant praeterita tempora, damnant praesentia, omnia suspecta habent. Quicquid agitur, in contumeliam suam agi putant, obiciunt uxoribus adulteria, filios tanquam ingratos exheredant, et quia sibi contemptu digni viden tur, M fol. 17 v' ab omnibus se contemni existimant. Id autem propterea fit, quoniam 10 auctoritatem, quam antea eloquentia aut rebus bellicis consecuti sunt, in senecta amittunt: quod profecto eorum dumtaxat culpa accidit, quia malunt deficere quam ab eiusmodi laboribus desinere. Quodsi inveniuntur/ aliqui et U fol. 98r. firmiore valitudine et ingenio vivaciore, qualis apud Homerum Nestor erat, cuius e lingua, ut idem auctor scribit, sermo melle dulcior profluebat, 15 tot tamen adversa patiuntur, ut eis mori interdum praestet. Vident filiorum caedes, funera, scelera flagitiaque, ut plerunque, si fieri posset, nollent sibi eos genitos esse, vident stupra adulteriaque et insatiabilem filiarum libidi- nem, vident ruinam, interitum vastitatemque patriae. Hoc certe illud est, quod apud Maronem Euander et apud Homerum Priamus lamentantur. 20 Neque enim aliorum tantum clades vident, sed ipsi quoque fortunae muta- 5 6 omnia U, aut M — 7 obiciunt M, coniiciunt U —-10 auctoritatem U, autoritatem M - - 13 valitudine U, valetudine M 18 illud U, id M. numerum horarum etc.: Iuvenal. 10, 215 n. clamore opus est, ut sentiat auris. quem dicat venisse puer, quot nuntiet horas. nomina etc.: Iuvenal. 10, 232 nn. sed omni I membrorum damno maior dementia, quae nec ; nomina servorum nec vultum agnoscit amici, cum quo praeterita cenavit nocte, nec illos, quos genuit, quos eduxit. Difficiles etc.: Srv. Cic. De fin. I 61 difficiles, lucifugi, maledici, morosi. Hor. Epist. 1I 3, 173 n. difficilis, querulus, laudator temporis acti se puero, castigator censorque minorum. apud Homerum: Ilias I 249 toй xai &nò ykódong uslivog vkvxiov óśev avôn. Cic. Cato maior 31 Etenim, ut ait Homerus, ex eius lingua melle dulcior fluebat oratio. Srv. Hieron. Epist. LII 3, 6 certe Homerus refert, quod de lingua Nestoris iam vetuli et paene decrepiti dulcior melle oratio fluxerit. Nestor...Priamus ...Croesus: Iuvenal. 10, 246 rex Pylius, magno si quidquam credis Homero, I exemplum vitae fuit a cornice secundae ... 250 oro parumper, attendas quantum de legibus ipse queratur I fatorum ... 256 haec eadem Peleus, raptum cum luget Achillem ... 258 Priamus ... 265 omnia vidit/ eversa et flammis Asiam ferroque cadentem .... tum miles ... tulit arma ... et ruit ante aram summi lovis ... 274 et Croesum, quem vox iusti facunda Solonis / respicere ad longae iussit spatia ultima vitac ... apud Maronem: Verg. Aen. XI 152 nn. Non haec, o Palla, dederas promissa parenti etc. apud Homerum: Ilias XXIV 493 nn. aùvao &yà лаvалотиog, &е тáxOv viag &oiorovs xvA.
Strana 46
46 U fol. 98 v" M fol. 18 r° U fol. 99r° M fol. 18 v° U fol. 99 v° bilitatem atque inconstantiam nonnunquam sentiunt. Felix erat Priamus, sive liberorum numerum virtutemque inspicis, sive magnitudinem im- perii. Sed quorsum eum tandem | longa aetas perduxit? Nempe ut non solum infinitam vim civium, sed etiam filios crudelissime ante oculos suos trucidari videret civitatemque longe omnium clarissimam dirui et excindi atque ut postremo ipse quoque hostili gladio occumberet. Fortunatus sibi visus est apud Herodotum Croesus et Solonem monentem, ne quem ante exitum vitae felicem credat, irrisit; ceterum postquam senex factus a Cyro Persarum rege non tantum captus est, verum etiam pyrae impositus, tunc primum monitoris sapientiam agnovit. Illa quoque mulier Cea Valerio multum celebratur, quae cum diu ex sententia et nunquam omnino adver- sam fortunam experta/ vixisset, metuens, ne quid in extrema iam senec- tute molesti pateretur, hausto veneno mortem sibi exemplo minime christianis imitando conscivit. Quin etiamsi omnia circa senes optime aguntur, mors tamen propinqua atque iam instans animos eorum nocte dieque non angere non potest. Neque enim verum est, quod vulgo dici solet, et senes diu vivere et iuvenes cito posse mori, sed ut illa vidua apud Hie ronymum ait, iuvenes quidem cito possunt mori, senes autem im- possibile est tempore longo vivere. Scio multa adversus haec non solum a philosophis, sed etiam nostris, hoc est verae religionis cultoribus scribi, 20 utpote a quibus et mors et senectus saepenumero/ laudatur. Quae tamen omnia eo potius tendunt, ut solacio nostrae miseriae sint, quam ut eam nobis adimant et auferant. Explicavimus breviter uniuscuiusque aetatis defectus; nunc diversos status et conditiones diligenter consideremus. Quocunque enim te vertes, 25 quocunque oculos coniicies, passim vanitas tibi et afflictio spiritus occurret. 5 10 15 2 numerum virtutemque U, virtutem numerumque M —10 agnovit U, cognovit M —mulier Cea Valerio U, mulier a Valerio M —11 celebratur U, commendatur M — cum M, quom U — 13 exemplo U, eo uno M 14 imitando U, imitanda M — 15 aguntur U, agantur M — 17 posse mori U, mori posse M — 21 laudatur U, laudantur M — 22 eam nobis U, nobis eam M — 23 adimant U, adiiciant M, abiiciant Succovius. Felix etc.: Srv. Hom. Ilias XXIV 543 zal oé, vśgov, tò roiv uèv áxojousv ÖRBov slva. liberorum numerum: Srv. Hom. Ilias XXIV 495 лevуииоvта� дои йдаv, б1' řlvgov vleg Agatôv. &vvsazaiôsza uév uot ing en vnôóog noav, toùg d'ákkovg not čvxтоv &và uзуá�дога уvvаînEg. apud Herodotum: I 30 nn. a 86. Valerio: Valer. Maxim. II 6, 8 in insula Cea ... femina ... ultimae iam senectutis ... veneno consumere se destinarit ... ceterum ipsa hilarem fortunae vultum semper experta, ne aviditate lucis tristem intueri cogar, reliquias spiritus mei prospero fine .. . permuto'. apud Hieronymum: Epist. CXXVII 2 (col. 1088 Migne) illoque (roz. Cereali) mandante posse et senes diu vivere et iuvenes cito mori, eleganter lusit (roz. Marcella vidua): iuvenis quidem potest cito mori, sed senex diu vivere non potest. vanitas etc.: Vulg. eccles. 1, 14 vidi cuncta, quae fiunt sub sole, et ecce universa vanitas et afflictio spiritus.
46 U fol. 98 v" M fol. 18 r° U fol. 99r° M fol. 18 v° U fol. 99 v° bilitatem atque inconstantiam nonnunquam sentiunt. Felix erat Priamus, sive liberorum numerum virtutemque inspicis, sive magnitudinem im- perii. Sed quorsum eum tandem | longa aetas perduxit? Nempe ut non solum infinitam vim civium, sed etiam filios crudelissime ante oculos suos trucidari videret civitatemque longe omnium clarissimam dirui et excindi atque ut postremo ipse quoque hostili gladio occumberet. Fortunatus sibi visus est apud Herodotum Croesus et Solonem monentem, ne quem ante exitum vitae felicem credat, irrisit; ceterum postquam senex factus a Cyro Persarum rege non tantum captus est, verum etiam pyrae impositus, tunc primum monitoris sapientiam agnovit. Illa quoque mulier Cea Valerio multum celebratur, quae cum diu ex sententia et nunquam omnino adver- sam fortunam experta/ vixisset, metuens, ne quid in extrema iam senec- tute molesti pateretur, hausto veneno mortem sibi exemplo minime christianis imitando conscivit. Quin etiamsi omnia circa senes optime aguntur, mors tamen propinqua atque iam instans animos eorum nocte dieque non angere non potest. Neque enim verum est, quod vulgo dici solet, et senes diu vivere et iuvenes cito posse mori, sed ut illa vidua apud Hie ronymum ait, iuvenes quidem cito possunt mori, senes autem im- possibile est tempore longo vivere. Scio multa adversus haec non solum a philosophis, sed etiam nostris, hoc est verae religionis cultoribus scribi, 20 utpote a quibus et mors et senectus saepenumero/ laudatur. Quae tamen omnia eo potius tendunt, ut solacio nostrae miseriae sint, quam ut eam nobis adimant et auferant. Explicavimus breviter uniuscuiusque aetatis defectus; nunc diversos status et conditiones diligenter consideremus. Quocunque enim te vertes, 25 quocunque oculos coniicies, passim vanitas tibi et afflictio spiritus occurret. 5 10 15 2 numerum virtutemque U, virtutem numerumque M —10 agnovit U, cognovit M —mulier Cea Valerio U, mulier a Valerio M —11 celebratur U, commendatur M — cum M, quom U — 13 exemplo U, eo uno M 14 imitando U, imitanda M — 15 aguntur U, agantur M — 17 posse mori U, mori posse M — 21 laudatur U, laudantur M — 22 eam nobis U, nobis eam M — 23 adimant U, adiiciant M, abiiciant Succovius. Felix etc.: Srv. Hom. Ilias XXIV 543 zal oé, vśgov, tò roiv uèv áxojousv ÖRBov slva. liberorum numerum: Srv. Hom. Ilias XXIV 495 лevуииоvта� дои йдаv, б1' řlvgov vleg Agatôv. &vvsazaiôsza uév uot ing en vnôóog noav, toùg d'ákkovg not čvxтоv &và uзуá�дога уvvаînEg. apud Herodotum: I 30 nn. a 86. Valerio: Valer. Maxim. II 6, 8 in insula Cea ... femina ... ultimae iam senectutis ... veneno consumere se destinarit ... ceterum ipsa hilarem fortunae vultum semper experta, ne aviditate lucis tristem intueri cogar, reliquias spiritus mei prospero fine .. . permuto'. apud Hieronymum: Epist. CXXVII 2 (col. 1088 Migne) illoque (roz. Cereali) mandante posse et senes diu vivere et iuvenes cito mori, eleganter lusit (roz. Marcella vidua): iuvenis quidem potest cito mori, sed senex diu vivere non potest. vanitas etc.: Vulg. eccles. 1, 14 vidi cuncta, quae fiunt sub sole, et ecce universa vanitas et afflictio spiritus.
Strana 47
47 5 10 15 Plebeios, si placet, primum inspice et eos, qui artificio suis necessitati- bus consulunt, hoc est cerdones, fullones, sarcinatores, textores, politores gemmarum, sculptores marmorum, et invenies, quam duram calamitosam- que vitam agunt. Transfer te rursus ad caementarios, fabros, metallorum lignorumque caesores atque eos, qui auri gratia profunda terrarum scrutati ipsi auro concolores redeunt. Revolve tecum Italiae, Gal/liae Germaniaeque U fol. 100 r° urbes, Romam denique ipsam, tot subterra neos specus, vias lapide stra- M fol. 191° tas, aquae ductus; quantum in his condendis muniendisque laboris ex- haustum est? Vidimus in Aegypto pyramides e regione Memphis trans Nilum sitas, quarum maximam a tercentis sexaginta milibus hominum annis viginti factam tradunt, neque tamen constat, cuius imperio atque sumptu, iustissime, ut ait Plinius, oblitteratis tantae vanitatis auctoribus, quamquam Iosephus id opus pharaoni tribuit, dum populum Israheliticum inutili superfluoque labore affligere vellet. Vidimus Ephesi ruinas templi Dianae, quod ducentis viginti annis a tota Asia aedificatum fuisse per- hibent. Vidimus per Graeciam Asiamque et theatra et/ plerasque alias U fol. 100 v- ingentis operis moles. Hortos pensiles omnis antiquitas admiratur, neque 1 si placet primum U, primum si placet M — 3 quam duram cala- mitosamque U, quantum calamitosam M, quam calamitosam Succovius — 5 lignorumque M, lignorum U, tignorumque Succovius — 6 Italiae, Galliae Germaniaeque U, Italiae Germaniaeque M — 10 tercentis sexaginta U, 360 M, trecentis sexaginta Succovius — milibus: millibus U, M — 11 viginti U, Succovius, 20 M — neque tamen U, nec tamen M — 12 oblitteratis U, obliteratis M — auctoribus U, Succovius, autoribus M —13 Israheliticum U, Israëliticum M — 15 ducentis viginti U, Succovius. 220 M. cerdones etc.: Srv. Plaut. Aulul. 513 sutores ... 515 petunt fullones, sarcinatores petunt ... 519 textores. politores gemmarum: Srv. Firm. math. IV 14, 20 politores pretiosarum gemmarum. duram calamitosamque: Srv. Cic. div. in Caec. 70 miseros calamitososque. caementarios etc.: Hieron. Epist. LIII 6, 2 agricolae, caementarii, fabri, metallorum lignorumque caesores, lanarii quoque et fullones. auro concolores: Srv. Silius Ital. 1 231 nn. Astur avarus/ visceribus lacerae telluris mergitur imis/ et redit infelix effosso concolor auro. tradunt: Plin. Nat. hist. XXXVI 78: CCCLX milia hominum annis XX eam (roz. pyramidem) construxisse produntur. Plinius: Nat. hist. XXXVI 79 qui de iis (roz. pyramidibus) scripserunt..., inter omnes eos non constat, a quibus factae sint, iustissimo casu obliteratis tantae vani- tatis auctoribus. Iosephus: Antiqu. Iud. II 203 лvgаuiôag ve dvоzодоuойvrgg &gsvoúzovv puб rò yśvoc. perhibent: Plin. Nat. hist. XXXVI 95 Graecae magnificentiae vera admiratio exstat templum Ephesiae Dianae CCXX (tak vulgata, lépe CXX cod. Bambergensis a To- letanus) annis factum a tota Asia. Hortos pensiles: Srv. Curt. Ruf. V 1, 32 super arcem, vulgatum Graecorum fabulis miraculum, pensiles horti sunt etc. 1, 35 Syriae regem Babylone regnantem hoc opus esse molitum memoriae proditum est, amore coniugis victum, quae desiderio nemorum silvarumque in campestribus locis virum compulit amoenitatem naturae genere huius operis imitari.
47 5 10 15 Plebeios, si placet, primum inspice et eos, qui artificio suis necessitati- bus consulunt, hoc est cerdones, fullones, sarcinatores, textores, politores gemmarum, sculptores marmorum, et invenies, quam duram calamitosam- que vitam agunt. Transfer te rursus ad caementarios, fabros, metallorum lignorumque caesores atque eos, qui auri gratia profunda terrarum scrutati ipsi auro concolores redeunt. Revolve tecum Italiae, Gal/liae Germaniaeque U fol. 100 r° urbes, Romam denique ipsam, tot subterra neos specus, vias lapide stra- M fol. 191° tas, aquae ductus; quantum in his condendis muniendisque laboris ex- haustum est? Vidimus in Aegypto pyramides e regione Memphis trans Nilum sitas, quarum maximam a tercentis sexaginta milibus hominum annis viginti factam tradunt, neque tamen constat, cuius imperio atque sumptu, iustissime, ut ait Plinius, oblitteratis tantae vanitatis auctoribus, quamquam Iosephus id opus pharaoni tribuit, dum populum Israheliticum inutili superfluoque labore affligere vellet. Vidimus Ephesi ruinas templi Dianae, quod ducentis viginti annis a tota Asia aedificatum fuisse per- hibent. Vidimus per Graeciam Asiamque et theatra et/ plerasque alias U fol. 100 v- ingentis operis moles. Hortos pensiles omnis antiquitas admiratur, neque 1 si placet primum U, primum si placet M — 3 quam duram cala- mitosamque U, quantum calamitosam M, quam calamitosam Succovius — 5 lignorumque M, lignorum U, tignorumque Succovius — 6 Italiae, Galliae Germaniaeque U, Italiae Germaniaeque M — 10 tercentis sexaginta U, 360 M, trecentis sexaginta Succovius — milibus: millibus U, M — 11 viginti U, Succovius, 20 M — neque tamen U, nec tamen M — 12 oblitteratis U, obliteratis M — auctoribus U, Succovius, autoribus M —13 Israheliticum U, Israëliticum M — 15 ducentis viginti U, Succovius. 220 M. cerdones etc.: Srv. Plaut. Aulul. 513 sutores ... 515 petunt fullones, sarcinatores petunt ... 519 textores. politores gemmarum: Srv. Firm. math. IV 14, 20 politores pretiosarum gemmarum. duram calamitosamque: Srv. Cic. div. in Caec. 70 miseros calamitososque. caementarios etc.: Hieron. Epist. LIII 6, 2 agricolae, caementarii, fabri, metallorum lignorumque caesores, lanarii quoque et fullones. auro concolores: Srv. Silius Ital. 1 231 nn. Astur avarus/ visceribus lacerae telluris mergitur imis/ et redit infelix effosso concolor auro. tradunt: Plin. Nat. hist. XXXVI 78: CCCLX milia hominum annis XX eam (roz. pyramidem) construxisse produntur. Plinius: Nat. hist. XXXVI 79 qui de iis (roz. pyramidibus) scripserunt..., inter omnes eos non constat, a quibus factae sint, iustissimo casu obliteratis tantae vani- tatis auctoribus. Iosephus: Antiqu. Iud. II 203 лvgаuiôag ve dvоzодоuойvrgg &gsvoúzovv puб rò yśvoc. perhibent: Plin. Nat. hist. XXXVI 95 Graecae magnificentiae vera admiratio exstat templum Ephesiae Dianae CCXX (tak vulgata, lépe CXX cod. Bambergensis a To- letanus) annis factum a tota Asia. Hortos pensiles: Srv. Curt. Ruf. V 1, 32 super arcem, vulgatum Graecorum fabulis miraculum, pensiles horti sunt etc. 1, 35 Syriae regem Babylone regnantem hoc opus esse molitum memoriae proditum est, amore coniugis victum, quae desiderio nemorum silvarumque in campestribus locis virum compulit amoenitatem naturae genere huius operis imitari.
Strana 48
48 M fol. 19 v° U fol. 101 r° U fol. 101 v" M fol. 20.r° profecto iniuria. Quid enim mirabilius quam inventum esse quempiam tantae dementiae, ut mulierculae a se amatae deliciis tot populorum sudore satisfacere vellet? Praetereo sepulcra Aegypti, labyrinthos obeliscosque, quorum unum a viginti milibus hominum factum aiunt. Carthaginem, Athenas, ipsam denique Babylonem omitto. Quanta, dum haec omnia fiunt in exci dendis, convehendis, ferruminandis in altumque surrigendis lapi- dibus, miseria fuit? Quin etiam nonnulli ex regibus ipsam rerum naturam hominum opera mutare voluerunt. Montem Athon Xerses rex Persarum a reliqua terra separavit. Tyrum insulam Alexander Magnus continenti adiunxit./ Quidam Rubrum mare nostro committere tentaverunt et non gloriae, ut optabant, sed insaniae suae monumentum posteris reliquerunt. Neque laboribus solum infelix vulgus opprimitur, sed omnium, quae inde quaeruntur, arbitrium atque potestas penes dominos est. Coguntur tributa conferre, solvere stipem militibus, alere insatiabiles dominorum ministros, quicquid in histriones, scorta, lenones, assentatores expendunt, praestare, superbiae denique eorum et profusissimae largitioni, quae vix ullum fundum habet, sufficere. Si recusant atque paupertatem inopiamque praetendunt, carceribus, flagris, aut si modestissime fit, pignoribus captis adiguntur. Capitale his est liberam vocem emisisse, et si paulum abundare creduntur, laesae maiestatis rei sunt; nonnunquam etiam ex levissima suspicione 20 subiciuntur tormentis et prius puniuntur quam liquido constet eos poena supplicioque dignos esse, et dum creditur eo solum modo veritas depre- 4 a viginti millibus hominum factum U, 150 pedes altum et 24 latum factum M, centum et quinquaginta pedum altitudine et viginti quatuor latitudine factum Succovius — 6 excidendis U, Succovius, excindendis M surrigendis U, Succovius in erratis, surgendis M — 8 Xerses U (srv. niže 75, 15 Artaxerses P), Xerxes M — 15 quicquid U, et quicquid M — 16 profusissimae U, profusae M — 21 subiciuntur U, subiiciuntur M — 22 veritas U, veritatem M. 5 10 15 aiunt: Plin. Nat. hist. XXXVI 66 opus id (roz. obelisk Ramsesův) fecisse dicuntur XX M (tak vulgata, správně CXX M) hominum. Odkud je údaj textu Mitisova, nevím; číslům Pliniovým neodpovídá, poněvadž 150 pedes = 100 cubita, 24 pedes = 16 cubita, kdežto Plinius udával 120x 11 cubita. Montem Athon: Plin. Nat. hist. IV 37 fretum, quo montem Atho Xerxes Persarum rex continenti abscidit. Tyrum insulam: Plin. Nat. hist. V 76 Tyros, quondam insula praealto mari DCC passibus divisa, nunc vero Alexandri oppugnantis operibus continens. Rubrum mare: Plin. Nat. hist. VI 165 navigabilem alveum perducere in Nilum, qua parte ad Delta dictum decurrit, LXII. D intervallo, quod inter flumen et Rubrum mare interest, primus omnium Sesostris Aegypti rex cogitavit, mox Darius Persarum, deinde Ptolemaeus sequens, qui et duxit fossam latitudine pedum C, altitudine XXX, in longitudinem XXXVII. D p. usque ad Fontes Amaros; ultra deterruit inundationis metus, excelsiore tribus cubitis Rubro mari conperto quam terra Aegypti. largitioni etc.: Cic. De off. II 55 quod a nostris hominibus saepissime usurpatum in proverbii consuetudinem venit, largitionem fundum non habere'.
48 M fol. 19 v° U fol. 101 r° U fol. 101 v" M fol. 20.r° profecto iniuria. Quid enim mirabilius quam inventum esse quempiam tantae dementiae, ut mulierculae a se amatae deliciis tot populorum sudore satisfacere vellet? Praetereo sepulcra Aegypti, labyrinthos obeliscosque, quorum unum a viginti milibus hominum factum aiunt. Carthaginem, Athenas, ipsam denique Babylonem omitto. Quanta, dum haec omnia fiunt in exci dendis, convehendis, ferruminandis in altumque surrigendis lapi- dibus, miseria fuit? Quin etiam nonnulli ex regibus ipsam rerum naturam hominum opera mutare voluerunt. Montem Athon Xerses rex Persarum a reliqua terra separavit. Tyrum insulam Alexander Magnus continenti adiunxit./ Quidam Rubrum mare nostro committere tentaverunt et non gloriae, ut optabant, sed insaniae suae monumentum posteris reliquerunt. Neque laboribus solum infelix vulgus opprimitur, sed omnium, quae inde quaeruntur, arbitrium atque potestas penes dominos est. Coguntur tributa conferre, solvere stipem militibus, alere insatiabiles dominorum ministros, quicquid in histriones, scorta, lenones, assentatores expendunt, praestare, superbiae denique eorum et profusissimae largitioni, quae vix ullum fundum habet, sufficere. Si recusant atque paupertatem inopiamque praetendunt, carceribus, flagris, aut si modestissime fit, pignoribus captis adiguntur. Capitale his est liberam vocem emisisse, et si paulum abundare creduntur, laesae maiestatis rei sunt; nonnunquam etiam ex levissima suspicione 20 subiciuntur tormentis et prius puniuntur quam liquido constet eos poena supplicioque dignos esse, et dum creditur eo solum modo veritas depre- 4 a viginti millibus hominum factum U, 150 pedes altum et 24 latum factum M, centum et quinquaginta pedum altitudine et viginti quatuor latitudine factum Succovius — 6 excidendis U, Succovius, excindendis M surrigendis U, Succovius in erratis, surgendis M — 8 Xerses U (srv. niže 75, 15 Artaxerses P), Xerxes M — 15 quicquid U, et quicquid M — 16 profusissimae U, profusae M — 21 subiciuntur U, subiiciuntur M — 22 veritas U, veritatem M. 5 10 15 aiunt: Plin. Nat. hist. XXXVI 66 opus id (roz. obelisk Ramsesův) fecisse dicuntur XX M (tak vulgata, správně CXX M) hominum. Odkud je údaj textu Mitisova, nevím; číslům Pliniovým neodpovídá, poněvadž 150 pedes = 100 cubita, 24 pedes = 16 cubita, kdežto Plinius udával 120x 11 cubita. Montem Athon: Plin. Nat. hist. IV 37 fretum, quo montem Atho Xerxes Persarum rex continenti abscidit. Tyrum insulam: Plin. Nat. hist. V 76 Tyros, quondam insula praealto mari DCC passibus divisa, nunc vero Alexandri oppugnantis operibus continens. Rubrum mare: Plin. Nat. hist. VI 165 navigabilem alveum perducere in Nilum, qua parte ad Delta dictum decurrit, LXII. D intervallo, quod inter flumen et Rubrum mare interest, primus omnium Sesostris Aegypti rex cogitavit, mox Darius Persarum, deinde Ptolemaeus sequens, qui et duxit fossam latitudine pedum C, altitudine XXX, in longitudinem XXXVII. D p. usque ad Fontes Amaros; ultra deterruit inundationis metus, excelsiore tribus cubitis Rubro mari conperto quam terra Aegypti. largitioni etc.: Cic. De off. II 55 quod a nostris hominibus saepissime usurpatum in proverbii consuetudinem venit, largitionem fundum non habere'.
Strana 49
49 hendi posse, in vitam moresque alterius per cruciatum hominis aliquando prorsus innocentis inquiritur. Reges principesque ipsos vulgus beatos existimat. Pulchrum enim putatur in purpurea cubare culcitra, bibere gemma auroque, margaritis unionibusque vestiri, imperare gentibus, exercitum, quandocunque libet, congregare, incedere magno servientium agmine stipatum, posse unum- quemque pro libidine aut divitem clarumque facere aut occidere, posse illudere subditorum uxoribus filiabusque et omnibus denique deliciis abun- dare. In qua opinione cum aliquando Diomedes/ esset, edoctus a Dionysio U fol. 102 r° Siciliae tyranno sensit errare se et omnem hunc regium apparatum longe plus aloes quam mellis habere. Ut enim omittam sollicitudines molestiasque regum, quid tandem unquam agunt, quod his, quibus praesunt, acceptum sit? Queritur populus se impositis censibus atque tributis gravari; querun- tur negociatores nimium avare a publicanis vectigalia exigi; queruntur M fol. 20 ve milites se stipendiis fraudari; queruntur litigantes causas suas de die in diem differri. Ille indignatur tantum nonnullos auctoritate apud reges va- lere, ut ex eorum duntaxat sententia omnis res publica administretur. Alter ait eum venationi solum vacare et voluptates suas regni saluti utili- tatique anteponere. Si arma tractant et bella ex/ bellis serunt, sanguinarii U fol. 102 v 20 iudicantur et pacis inimici; sin autem otio quietique student, formidolosi 5 10 15 3 beatos existimat U, existimat beatos M — 4 purpurea cubare cul- citra U (srv. 75, 21 in purpurea culcitra P, M), purpura cubare et culcitra M— 9 Diomedes: diomedes U, Democles M, Damocles Succovius — 10 hunc regium U, regium hunc M — 12 tandem U, Succovius in erratis, tamen M — 13 impositis M, insolitis U — 16 tantum U, tam M, tanta Succovius in erratis — auctoritate U, autoritate M — 17 omnis res publica admini- stretur U, administretur res publica M — 18 eum U, regem M — 19 si U, si autem M — arma tractant U, tractant arma M. bibere gemma: Verg. Georg. II 506 gemma bibat et Sarrano dormiat ostro. Diomedes etc.: Srv. dále 53, 6 L, ut ait ille Siculae incubator aulae etc. Pseudo-Acron schol. Hor. Carm. III 1, 17 sumpsit exemplum a Dionysio, Siculorum tyranno magnae saevitiae; cuius dum potentia et copiae a Diomede (rkp I, správně p Damocle) quodam philosopho laudarentur, quod ad luxum ei cuncta subpeterent, rogato eodem philo- sopho ad prandium destrictum gladium super ipsum tyrannus a culmine iussit ligatum seta pendere; quo metu perculsus philosophus regalibus et adparatis copiis uti non potuit. Tunc Dionysius timenti respondit hoc modo tyrannos vivere et inter summos apparatus inminentibus urgeri periculis. Macrob. Comm. in Somn. Scip. 1 10, 16 nam et Dionysius aulae Siculae inclementissimus incubator familiari quondam suo solam beatam existimanti vitam tyranni volens, quam perpetuo metu misera, quamque inpendentium semper periculorum plena esset, ostendere, gladium vagina raptum et a capulo de filo tenui pendentem mucrone demisso iussit familiaris illius capiti inter epulas imminere, cumque ille et Siculas et tyrannicas copias praesentis mortis periculo gravaretur, 'talis est', inquit Dionysius, 'vita, quam beatam putabas: sic semper mortem nobis inminentem videmus. aestima, quando esse felix poterit, qui timere non desinit'. plus aloes etc.: Iuvenal. 6, 181 plus aloës quam mellis habet. impositis censibus: Srv. Cassiodor. Var. 9, 9, 4 census ... impositus. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1.
49 hendi posse, in vitam moresque alterius per cruciatum hominis aliquando prorsus innocentis inquiritur. Reges principesque ipsos vulgus beatos existimat. Pulchrum enim putatur in purpurea cubare culcitra, bibere gemma auroque, margaritis unionibusque vestiri, imperare gentibus, exercitum, quandocunque libet, congregare, incedere magno servientium agmine stipatum, posse unum- quemque pro libidine aut divitem clarumque facere aut occidere, posse illudere subditorum uxoribus filiabusque et omnibus denique deliciis abun- dare. In qua opinione cum aliquando Diomedes/ esset, edoctus a Dionysio U fol. 102 r° Siciliae tyranno sensit errare se et omnem hunc regium apparatum longe plus aloes quam mellis habere. Ut enim omittam sollicitudines molestiasque regum, quid tandem unquam agunt, quod his, quibus praesunt, acceptum sit? Queritur populus se impositis censibus atque tributis gravari; querun- tur negociatores nimium avare a publicanis vectigalia exigi; queruntur M fol. 20 ve milites se stipendiis fraudari; queruntur litigantes causas suas de die in diem differri. Ille indignatur tantum nonnullos auctoritate apud reges va- lere, ut ex eorum duntaxat sententia omnis res publica administretur. Alter ait eum venationi solum vacare et voluptates suas regni saluti utili- tatique anteponere. Si arma tractant et bella ex/ bellis serunt, sanguinarii U fol. 102 v 20 iudicantur et pacis inimici; sin autem otio quietique student, formidolosi 5 10 15 3 beatos existimat U, existimat beatos M — 4 purpurea cubare cul- citra U (srv. 75, 21 in purpurea culcitra P, M), purpura cubare et culcitra M— 9 Diomedes: diomedes U, Democles M, Damocles Succovius — 10 hunc regium U, regium hunc M — 12 tandem U, Succovius in erratis, tamen M — 13 impositis M, insolitis U — 16 tantum U, tam M, tanta Succovius in erratis — auctoritate U, autoritate M — 17 omnis res publica admini- stretur U, administretur res publica M — 18 eum U, regem M — 19 si U, si autem M — arma tractant U, tractant arma M. bibere gemma: Verg. Georg. II 506 gemma bibat et Sarrano dormiat ostro. Diomedes etc.: Srv. dále 53, 6 L, ut ait ille Siculae incubator aulae etc. Pseudo-Acron schol. Hor. Carm. III 1, 17 sumpsit exemplum a Dionysio, Siculorum tyranno magnae saevitiae; cuius dum potentia et copiae a Diomede (rkp I, správně p Damocle) quodam philosopho laudarentur, quod ad luxum ei cuncta subpeterent, rogato eodem philo- sopho ad prandium destrictum gladium super ipsum tyrannus a culmine iussit ligatum seta pendere; quo metu perculsus philosophus regalibus et adparatis copiis uti non potuit. Tunc Dionysius timenti respondit hoc modo tyrannos vivere et inter summos apparatus inminentibus urgeri periculis. Macrob. Comm. in Somn. Scip. 1 10, 16 nam et Dionysius aulae Siculae inclementissimus incubator familiari quondam suo solam beatam existimanti vitam tyranni volens, quam perpetuo metu misera, quamque inpendentium semper periculorum plena esset, ostendere, gladium vagina raptum et a capulo de filo tenui pendentem mucrone demisso iussit familiaris illius capiti inter epulas imminere, cumque ille et Siculas et tyrannicas copias praesentis mortis periculo gravaretur, 'talis est', inquit Dionysius, 'vita, quam beatam putabas: sic semper mortem nobis inminentem videmus. aestima, quando esse felix poterit, qui timere non desinit'. plus aloes etc.: Iuvenal. 6, 181 plus aloës quam mellis habet. impositis censibus: Srv. Cassiodor. Var. 9, 9, 4 census ... impositus. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1.
Strana 50
50 M fol. 21 r° U fol. 103 1° et, ut dici solet, sacerdotio quam regno aptiores censentur. Praebere omni- bus copiam se adeundi non parvum maiestatis contemptum affert; arcere autem aliquos inhumanitati cuidam atque arrogantiae adscribetur. Adde, quod nemo mortalium pluribus subest periculis quam reges et principes. Ut omittam tumultu militari oppressos aut ab hostibus occisos, a quo tan- dem genere hominum eos cavere non oportet? Philippum Macedonem Pau- sanias eius satelles interfecit. Darium Persarum regem sui vinxerunt con- foderuntque, Alexandrum Magnum ve neno necaverunt. Henricum eius nominis septimum, principem Romanum, ut ceteros taceam, sacerdos qui- dam eucharistia veneno illita exstinxit,/ quale scelus nescio si ulla unquam 10 saecula viderunt. Quid enim iam tutum erit, si sacramenta quoque cum praegustatione sumenda sunt? Pannonii proceres Sigismundum, nostri Wenceslaum in vincula coniecerunt. Apud Litvanos iuvenes quidam adver- 2 parvum U, Succovius, parum M — 3 adscribetur M (srv. 43, 21 adscribet U, M), ascribetur U — 6 genere hominum U, hominum genere M — oportet M, opportet U — 7 Persarum regem M. Persarum U. 5 sacerdotio etc.: Srv. Vavřincovo Utrpení sv. Václava (Fontes rerum Bohem. I str. 174) his coeperunt uti latratibus: rex noster... mavult monachicam quam regibus dignam ducere vitam. Passio S. Venceslai („Crescente fide...“, Fontes rerum Bohem. I str. 185) princeps debebat esse, perversus est a clericis, et est ut monachus. Pausanias etc.: Iustin. IX 6, 4 Pausanias, nobilis ex Macedonibus adulescens, ne- mini suspectus, occupatis angustiis Philippum in transitu obtruncat. Darium... vinxerunt confoderuntque: Curt. Ruf. V 12, 20 aureis compedibus Darium vinciunt; V 13, 16 tela coniciunt in regem multisque confossum vulneribus relinquunt. Alexandrum Magnum etc.: Curt. Ruf. X 10, 14 (Alexandrum) veneno necatum esse credidere plerique. Henricum etc.: Srv. Blondi Flavii Forliviensis Historiarum ab inclinatione Ro- manorum dec. II lib. IX (ve vyd. basilejském z r. 1559 str. 347) contulit se Aretium ... Ptolemaeus vero Lucensis affirmat veneno eum (roz. Henricum) periisse a praedica- torum ordinis fratre in eucharistia dato (r. 1313). Io. Baptista Egnatius Venetus Romanorum principum libri (ve vydání římských historiků od Erasma Roterdam- ského v Basileji 1517/18 str. 873 n.) Henricus ex Lucelburgo Romanorum imperator designatus ... Arretiique agens ... veneno in eucharistia dato periit anno imperii V. Sigismundum etc.: Uherský král Zikmund byl r. 1401 v Budíně zajat od vzbou- řených uherských pánů a teprve po pěti měsících propuštěn. Wenceslaum etc.: Král Václav IV. byl r. 1394 na Králově Dvoře za Berounem zajat pány a vězněn na hradě pražském, na hradech Jindřicha z Rožmberka a na hradě Wildbergu v Rakousích. Apud Litvanos etc.: Aeneas Silvius, Historia rerum ubique gestarum cap. XXVI (v basilejském souborném vydání str. 417) Successor (roz. Vitoldi) Suidrigal ursam nutrivit, quae sueta ex manibus eius panem accipere, saepe in silvis vagabatur. Red- eunti usque ad thalamum principis ostia quaeque patebant. Ibi confricare ac pulsare pedibus ostium, cum fames affuit, consuevit, cui princeps aperiens cibum praebuit. Conspiravere nobiles aliquot adulescentes adversus principem atque ursae modum secuti sumptis armis cubiculi principalis ianuam confricavere. Credit Suidrigal ursam adesse ostiumque aperuit ibique mox ab insidiantibus confossus interiit.
50 M fol. 21 r° U fol. 103 1° et, ut dici solet, sacerdotio quam regno aptiores censentur. Praebere omni- bus copiam se adeundi non parvum maiestatis contemptum affert; arcere autem aliquos inhumanitati cuidam atque arrogantiae adscribetur. Adde, quod nemo mortalium pluribus subest periculis quam reges et principes. Ut omittam tumultu militari oppressos aut ab hostibus occisos, a quo tan- dem genere hominum eos cavere non oportet? Philippum Macedonem Pau- sanias eius satelles interfecit. Darium Persarum regem sui vinxerunt con- foderuntque, Alexandrum Magnum ve neno necaverunt. Henricum eius nominis septimum, principem Romanum, ut ceteros taceam, sacerdos qui- dam eucharistia veneno illita exstinxit,/ quale scelus nescio si ulla unquam 10 saecula viderunt. Quid enim iam tutum erit, si sacramenta quoque cum praegustatione sumenda sunt? Pannonii proceres Sigismundum, nostri Wenceslaum in vincula coniecerunt. Apud Litvanos iuvenes quidam adver- 2 parvum U, Succovius, parum M — 3 adscribetur M (srv. 43, 21 adscribet U, M), ascribetur U — 6 genere hominum U, hominum genere M — oportet M, opportet U — 7 Persarum regem M. Persarum U. 5 sacerdotio etc.: Srv. Vavřincovo Utrpení sv. Václava (Fontes rerum Bohem. I str. 174) his coeperunt uti latratibus: rex noster... mavult monachicam quam regibus dignam ducere vitam. Passio S. Venceslai („Crescente fide...“, Fontes rerum Bohem. I str. 185) princeps debebat esse, perversus est a clericis, et est ut monachus. Pausanias etc.: Iustin. IX 6, 4 Pausanias, nobilis ex Macedonibus adulescens, ne- mini suspectus, occupatis angustiis Philippum in transitu obtruncat. Darium... vinxerunt confoderuntque: Curt. Ruf. V 12, 20 aureis compedibus Darium vinciunt; V 13, 16 tela coniciunt in regem multisque confossum vulneribus relinquunt. Alexandrum Magnum etc.: Curt. Ruf. X 10, 14 (Alexandrum) veneno necatum esse credidere plerique. Henricum etc.: Srv. Blondi Flavii Forliviensis Historiarum ab inclinatione Ro- manorum dec. II lib. IX (ve vyd. basilejském z r. 1559 str. 347) contulit se Aretium ... Ptolemaeus vero Lucensis affirmat veneno eum (roz. Henricum) periisse a praedica- torum ordinis fratre in eucharistia dato (r. 1313). Io. Baptista Egnatius Venetus Romanorum principum libri (ve vydání římských historiků od Erasma Roterdam- ského v Basileji 1517/18 str. 873 n.) Henricus ex Lucelburgo Romanorum imperator designatus ... Arretiique agens ... veneno in eucharistia dato periit anno imperii V. Sigismundum etc.: Uherský král Zikmund byl r. 1401 v Budíně zajat od vzbou- řených uherských pánů a teprve po pěti měsících propuštěn. Wenceslaum etc.: Král Václav IV. byl r. 1394 na Králově Dvoře za Berounem zajat pány a vězněn na hradě pražském, na hradech Jindřicha z Rožmberka a na hradě Wildbergu v Rakousích. Apud Litvanos etc.: Aeneas Silvius, Historia rerum ubique gestarum cap. XXVI (v basilejském souborném vydání str. 417) Successor (roz. Vitoldi) Suidrigal ursam nutrivit, quae sueta ex manibus eius panem accipere, saepe in silvis vagabatur. Red- eunti usque ad thalamum principis ostia quaeque patebant. Ibi confricare ac pulsare pedibus ostium, cum fames affuit, consuevit, cui princeps aperiens cibum praebuit. Conspiravere nobiles aliquot adulescentes adversus principem atque ursae modum secuti sumptis armis cubiculi principalis ianuam confricavere. Credit Suidrigal ursam adesse ostiumque aperuit ibique mox ab insidiantibus confossus interiit.
Strana 51
51 sus Svidrigallum coniuraverunt et irrumpentes in cubiculum ursa duce principem optimum occiderunt. Idem accidit nostra aetate Galeatio Me- diolani duci. Praetereo Maximilianum Wladislaumque reges, quos nisi di- vina quaedam virtus tueretur, iamdudum suorum fraude occubuissent. 5 Quid, quod a patruis, fratribus liberisque parum tuti sunt? Romae fraterno primi maduerunt sanguine muri. Apud Thebanos fraternas acies alternaque regna profanis decertata odiis 10 scribit Papinius. Apud Cyprios Petrus rex, qui Aegyptiis Syrisque innu- meras clades/ intulerat, a fratre interemptus est. Quae inter Fride ricum et Albertum in Austria et Christophorum alterumque Albertum in Ba- varia acta sunt quis nescit? Nuper inter Pasaitem et Zyzimum fratres de U fol. 103 v" M fol. 21 v% 1 Svidrigallum Ryba, Smidrigallum U, Sinbrigallum M — ursa: Ursa U, M —3 Wladislaumque U, Wladislaum qui M —13 Pasaitem U, Baiazetem M — Zyzimum M, gnismunnum U. Galeatio: Maria Galeazzo Sforza (* 1444), vévoda milánský a janovský, byl zavražděn 26. prosince 1476. Bohuslav byl v Bologni již od r. 1475. Maximilianum: Narážka na zajetí Maxmiliánovo od vzbouřených Flandrů v Brug- gách r. 1488; o události té srv. i Schottův dopis a báseň (Lucubraciunculae fol. LXXVI r°. CLXX v°). K tomu, aby po Galeazzu Sforzovi jmenoval Bohuslav Maxmi- liána, mohla přispěti asociace: Maxmiliánova manželka Blanka byla Sforzovou dcerou. Wladislaumque: Bohuslav mohl míti na mysli spiknutí z r. 1474, jehož se dotýká níže 70. 5, i domnělé spiknutí z r. 1490 (srv. Truhlář, Humanismus, str. 40). fraterno etc.: Lucan. 195. Verš ten cituje také Augustin. De civ. dei XV 5, kde ve vý- kladě o Kainovi a Abelovi pravi: Primus itaque fuit terrenae civitatis conditor fratri- cida.. Nam et illic, sicut ipsum facinus quidam poëta commemoravit illorum, fra- terno primi maduerunt sanguine muri. Sic enim condita est Roma, quando occisum Remum a fratre Romulo Romana testatur historia. Bohuslav naráží na Kaina a Abela níže 60, 2 n. slovy in ipso statim nascentis mundi exordio frater fratrem interfecit. Papinius: Statius Thebais I 1 n. Petrus etc.: Petr I., král kyperský, byl r. 1369 ubodán od šlechticů; na úkladu měl asi značnou účast králův bratr Jan. Fridericum et Albertum: Fridrich V. (*1415, † 1493) a Albrecht VI. (*1418, ƒ1463). synové Arnošta Železného, nastoupili společně na vládu po smrti otcově r. 1424 a dlouho se o ni svářili. Christophorum etc.: Kryštof Bojovný, vévoda bavorský (*1449, 1493), syn Albrechta III., žil od r. 1467 v stálých svárech se svým starším bratrem a otcovým nástupcem Albrechtem IV. Moudrým (*1447, ƒ1508). Pasaitem etc.: Pasaites čili Bajazid II. (*1447, ƒ1512) nastoupil na trůn turecký r 1481; jeho mladší bratr Jem (Džem) čili Zizim podnítil proti němu povstání, poražen však odešel k Johannitům na ostrov Rhodos a zemřel v Neapoli v únoru r. 1495. Srv. Guillelmi Caoursin De casu regis Zyzymi commentarium, Ulme 1496 (otišt. v Johannis Burchardi Argentinensis... Diarium, vyd. L. Thuasne, I, Paris 1883, str. 529 nn.): Bagyazit, quem yldrimy vocant, quod fulgur latine sonat...Zyzymy, qui amor interpretatur.
51 sus Svidrigallum coniuraverunt et irrumpentes in cubiculum ursa duce principem optimum occiderunt. Idem accidit nostra aetate Galeatio Me- diolani duci. Praetereo Maximilianum Wladislaumque reges, quos nisi di- vina quaedam virtus tueretur, iamdudum suorum fraude occubuissent. 5 Quid, quod a patruis, fratribus liberisque parum tuti sunt? Romae fraterno primi maduerunt sanguine muri. Apud Thebanos fraternas acies alternaque regna profanis decertata odiis 10 scribit Papinius. Apud Cyprios Petrus rex, qui Aegyptiis Syrisque innu- meras clades/ intulerat, a fratre interemptus est. Quae inter Fride ricum et Albertum in Austria et Christophorum alterumque Albertum in Ba- varia acta sunt quis nescit? Nuper inter Pasaitem et Zyzimum fratres de U fol. 103 v" M fol. 21 v% 1 Svidrigallum Ryba, Smidrigallum U, Sinbrigallum M — ursa: Ursa U, M —3 Wladislaumque U, Wladislaum qui M —13 Pasaitem U, Baiazetem M — Zyzimum M, gnismunnum U. Galeatio: Maria Galeazzo Sforza (* 1444), vévoda milánský a janovský, byl zavražděn 26. prosince 1476. Bohuslav byl v Bologni již od r. 1475. Maximilianum: Narážka na zajetí Maxmiliánovo od vzbouřených Flandrů v Brug- gách r. 1488; o události té srv. i Schottův dopis a báseň (Lucubraciunculae fol. LXXVI r°. CLXX v°). K tomu, aby po Galeazzu Sforzovi jmenoval Bohuslav Maxmi- liána, mohla přispěti asociace: Maxmiliánova manželka Blanka byla Sforzovou dcerou. Wladislaumque: Bohuslav mohl míti na mysli spiknutí z r. 1474, jehož se dotýká níže 70. 5, i domnělé spiknutí z r. 1490 (srv. Truhlář, Humanismus, str. 40). fraterno etc.: Lucan. 195. Verš ten cituje také Augustin. De civ. dei XV 5, kde ve vý- kladě o Kainovi a Abelovi pravi: Primus itaque fuit terrenae civitatis conditor fratri- cida.. Nam et illic, sicut ipsum facinus quidam poëta commemoravit illorum, fra- terno primi maduerunt sanguine muri. Sic enim condita est Roma, quando occisum Remum a fratre Romulo Romana testatur historia. Bohuslav naráží na Kaina a Abela níže 60, 2 n. slovy in ipso statim nascentis mundi exordio frater fratrem interfecit. Papinius: Statius Thebais I 1 n. Petrus etc.: Petr I., král kyperský, byl r. 1369 ubodán od šlechticů; na úkladu měl asi značnou účast králův bratr Jan. Fridericum et Albertum: Fridrich V. (*1415, † 1493) a Albrecht VI. (*1418, ƒ1463). synové Arnošta Železného, nastoupili společně na vládu po smrti otcově r. 1424 a dlouho se o ni svářili. Christophorum etc.: Kryštof Bojovný, vévoda bavorský (*1449, 1493), syn Albrechta III., žil od r. 1467 v stálých svárech se svým starším bratrem a otcovým nástupcem Albrechtem IV. Moudrým (*1447, ƒ1508). Pasaitem etc.: Pasaites čili Bajazid II. (*1447, ƒ1512) nastoupil na trůn turecký r 1481; jeho mladší bratr Jem (Džem) čili Zizim podnítil proti němu povstání, poražen však odešel k Johannitům na ostrov Rhodos a zemřel v Neapoli v únoru r. 1495. Srv. Guillelmi Caoursin De casu regis Zyzymi commentarium, Ulme 1496 (otišt. v Johannis Burchardi Argentinensis... Diarium, vyd. L. Thuasne, I, Paris 1883, str. 529 nn.): Bagyazit, quem yldrimy vocant, quod fulgur latine sonat...Zyzymy, qui amor interpretatur.
Strana 52
52 Turcarum imperio tanto odio certatum est, ut victus Zyzimus maluerit se christianorum fidei committere quam fratris. Existentibus nobis in Africa de Tunetis principatu fratres patruelesque summis viribus contendebant et quotiens quis in potestatem aemuli venerat, oculis ferro candente inustis visu privabatur. Hercules Estensis memoria mea Nicolaum patruelem Fer- rariam occupare conantem securi percuti iussit. Nuperrime Ioannes, Me- diolani princeps, non a familiaribus et gladio, ut pater, sed a patruo et ve- neno exstinctus perhibetur. Davidem regem/ Absolon filius armis perse- cutus est. Avorum aetate in Bavaria Ludovicus filius adversus patrem eiusdem nominis diu impia bella gessit. Quid in Geldria inter patrem et 10 filium actum sit, homines meminerunt. Nam parricidia Persidis, Aegypti Syriaeque regum omnes veterum tragoedias exsuperant. Quid, quod multi regum regio deiecti fastigio ideo vitam retinent, ut omnibus ludi- M fol. 22 1° brio sint? Ta le aliquid loachim et Sedechiae, regibus in Iudaea, contigit. U fol. 104 r° 5 1 Turcarum (srv. 53, 1 -arum U, 63, 13 -as U, M): Turcorum U, M — Zyzimus M, gnismunnus U — 3 Tunetis U, Tuneti M - patrue- lesque U, patruelisque M — 4 quotiens: quociens U, quoties M —7 et gladio U, aut gladio M — ut pater U, aut per hostes M — 10 Geldria M. — regum U, nemá M (v. výše str. 18, pozn. 1) gelria U — 12 omnes — — 14 Ioachim U. Ioachimo M. existentibus nobis etc.: na jaře r. 1491 (srv. Listář 27. 32, 22 n.) fratres etc.: Srv. Paolo Giovio, Histor. lib. XVIII (v basilej. soubor. vydání z r. 1578) str. 382 Haec nobis scribentibus Muleasses, rex Tunetanus, ab immani fratris iniuria exustorum oculorum orbitate miserabilis enarravit... str. 574 At Amida victor nihil antiquius habuit, quam ut patrem adempto ei oculorum lumine immaniter obcaecaret, quod fiebat candenti scalpello, proscissa utriusque oculi pupilla. Eandem fraternae saevitiae iniuriam tulere Nahasar et Abdalas cum Muleasse patre capti ... Muleassi vero patri atrociora promerito, uti ille fratribus suis olim fecisset, oculorum se usum ademisse. memoria mea: Bohuslav byl tehdy v Bologni; srv. výše str. 51. Nicolaum etc.: byl stat 7. září 1476. loannes: Giangaleazzo Sforza (*1468, † 22 října 1494). pater: Maria Galeazzo Sforza, viz výše str. 51. a patruo: Janův strýc Lodovico Sforza il Moro (*1451, † 17. května 1508). Davidem etc.: Vulg. Sam. II (Reg. II) 15, 1 nn. in Bavaria Ludovicus: Aeneas Silvius, In libros Antonii Panormitae poëtae de dictis et factis Alphonsi regis memorabilibus commentarius, lib. II cap. 27 (v basilej- ském souborném vydání str. 481): Ludovicus Baioariae dux, quem Basileae Nuren- bergaeque vidimus struma ingenti gibboque deformem ac facundum et audacem, adversus Ludovicum patrem impia arma movit. Nec veritus est venerandum et grandaevum senem dura et miserabili obsidione vexare etc. Srv. Baptista Campoful- gosus v uv. kn. str. 1310: Pari scelere Ludovicus Bavarus, cum ducem Ludovicum patrem suum obsideret, ei mortem, quae aetatis cursu haud longe aberat, arcta obsi- dione premendo magis acceleravit. patrem et filium: r. 1465 uvěznil Adolf svého otce Arnolda z Egmondu; r. 1471 Karel Smělý Burgundský osvobodil Arnolda a zajal Adolfa. loachim et Sedechiae: Vulg. II (IV) Reg. 24, 17 Et constituit (roz. Nabucho- donosor) Matthaniam patruum eius (roz. Ioachimi) pro eo imposuitque nomen ei Sedeciam.
52 Turcarum imperio tanto odio certatum est, ut victus Zyzimus maluerit se christianorum fidei committere quam fratris. Existentibus nobis in Africa de Tunetis principatu fratres patruelesque summis viribus contendebant et quotiens quis in potestatem aemuli venerat, oculis ferro candente inustis visu privabatur. Hercules Estensis memoria mea Nicolaum patruelem Fer- rariam occupare conantem securi percuti iussit. Nuperrime Ioannes, Me- diolani princeps, non a familiaribus et gladio, ut pater, sed a patruo et ve- neno exstinctus perhibetur. Davidem regem/ Absolon filius armis perse- cutus est. Avorum aetate in Bavaria Ludovicus filius adversus patrem eiusdem nominis diu impia bella gessit. Quid in Geldria inter patrem et 10 filium actum sit, homines meminerunt. Nam parricidia Persidis, Aegypti Syriaeque regum omnes veterum tragoedias exsuperant. Quid, quod multi regum regio deiecti fastigio ideo vitam retinent, ut omnibus ludi- M fol. 22 1° brio sint? Ta le aliquid loachim et Sedechiae, regibus in Iudaea, contigit. U fol. 104 r° 5 1 Turcarum (srv. 53, 1 -arum U, 63, 13 -as U, M): Turcorum U, M — Zyzimus M, gnismunnus U — 3 Tunetis U, Tuneti M - patrue- lesque U, patruelisque M — 4 quotiens: quociens U, quoties M —7 et gladio U, aut gladio M — ut pater U, aut per hostes M — 10 Geldria M. — regum U, nemá M (v. výše str. 18, pozn. 1) gelria U — 12 omnes — — 14 Ioachim U. Ioachimo M. existentibus nobis etc.: na jaře r. 1491 (srv. Listář 27. 32, 22 n.) fratres etc.: Srv. Paolo Giovio, Histor. lib. XVIII (v basilej. soubor. vydání z r. 1578) str. 382 Haec nobis scribentibus Muleasses, rex Tunetanus, ab immani fratris iniuria exustorum oculorum orbitate miserabilis enarravit... str. 574 At Amida victor nihil antiquius habuit, quam ut patrem adempto ei oculorum lumine immaniter obcaecaret, quod fiebat candenti scalpello, proscissa utriusque oculi pupilla. Eandem fraternae saevitiae iniuriam tulere Nahasar et Abdalas cum Muleasse patre capti ... Muleassi vero patri atrociora promerito, uti ille fratribus suis olim fecisset, oculorum se usum ademisse. memoria mea: Bohuslav byl tehdy v Bologni; srv. výše str. 51. Nicolaum etc.: byl stat 7. září 1476. loannes: Giangaleazzo Sforza (*1468, † 22 října 1494). pater: Maria Galeazzo Sforza, viz výše str. 51. a patruo: Janův strýc Lodovico Sforza il Moro (*1451, † 17. května 1508). Davidem etc.: Vulg. Sam. II (Reg. II) 15, 1 nn. in Bavaria Ludovicus: Aeneas Silvius, In libros Antonii Panormitae poëtae de dictis et factis Alphonsi regis memorabilibus commentarius, lib. II cap. 27 (v basilej- ském souborném vydání str. 481): Ludovicus Baioariae dux, quem Basileae Nuren- bergaeque vidimus struma ingenti gibboque deformem ac facundum et audacem, adversus Ludovicum patrem impia arma movit. Nec veritus est venerandum et grandaevum senem dura et miserabili obsidione vexare etc. Srv. Baptista Campoful- gosus v uv. kn. str. 1310: Pari scelere Ludovicus Bavarus, cum ducem Ludovicum patrem suum obsideret, ei mortem, quae aetatis cursu haud longe aberat, arcta obsi- dione premendo magis acceleravit. patrem et filium: r. 1465 uvěznil Adolf svého otce Arnolda z Egmondu; r. 1471 Karel Smělý Burgundský osvobodil Arnolda a zajal Adolfa. loachim et Sedechiae: Vulg. II (IV) Reg. 24, 17 Et constituit (roz. Nabucho- donosor) Matthaniam patruum eius (roz. Ioachimi) pro eo imposuitque nomen ei Sedeciam.
Strana 53
53 5 10 Pasaites Turcarum rex a Tamerlano Partho captus, nunc in morem ferae cavea inclusus, nunc catena vinctus aurea, tota Asia circumlatus est et victori equum conscensuro scabelli vicem praebuit. Apud Anglos Genuensesque reges et principes aut pelli in exilium aut interfici paene quottidianum est. Quid, quod huic generi hominum nulla cibi potusque voluptas contingit, tot U fol. 104 ve curis periculisque semper imminentibus, ut ait ille Siculae incubator aulae cuidam ex assentatoribus suis, qui se fortunatum putabat, ut iam mon- strum sit quemquam post tot exempla ad regnum aspirare. Novit hoc pro- fecto rex ille, qui diadema intuitus „O nobilem“, inquit, „magis quam feli- cem pannum, quem si quis penitus cognoscat, quam multis sollicitudinibus et miseriis sit refertus, ne humi quidem iacentem tollere vellet.“ Hoc certe Swatoplucum Moravum impulit eremi tranquillitatem laboribus regni prae- ferre, hoc Albertum Bavarum Boëmiae, Fridericum Brandemburgensem Poloniae regna a provincia libus oblata spernere coëgit. M fol. 22 v° 1 Pasaites U, Baiazetes M — Turcarum U (srv. aparát k 52, I), Turcorum M — Tamerlano U, Tamberlano M — 4 quottidianum U, coti- — — dianum M — 5 contingit U, contigit M — 6 ut ait — putabat M. nemá U — 8 quemquam U, quisquis M, si quis Succovius — aspirare U, adspiraret M — 13 Boëmiae: Boemie U, Bohemiae M — Brandemburgen- sem U, Brandenburgensem M. Pasaites etc.: Aeneas Silvius. Historia rerum ubique gestarum, cap. XXXI De Cosdroa tyranno ... nec non insigni victoria Tharmerlanis [!] Parthorum ducis (v souborném vydání basilejském str. 313): Thamerlanes ... regem omnium potentissimum Pazai- tem Turcarum dominum ... apud Armenos proelio superatum ducentis milibus hominum interfectis vivum cepit caveaque in modum ferae inclusum per omnem Asiam circumtulit, egregium et admirandum humanarum rerum spectaculum. Aeneas Sil- vius, In Europam historiae cap. IV (v uv. vydání str. 395): Pazaiten catena vinctum prandens quasi canem sub mensa sua comedere iussit, ascensurus equum eo tanquam scabello usus est. Srv. Baptista Campofulgosus v uv. sp. str. 1211 n. Tamburlanus... cavea Baiaziten inclusit atque... secum trahebat, eo pro scabello utens, ut faciliorem in equum pararet ascensum. Tyto báchorky se týkají Bajazida I. Ildirima (*1347, ƒ1403). tot curis etc.: Srv. výše pozn. k 49, 9 Diomedes etc. cuidam ex assentatoribus suis: Srv. Cic. Tusc. V 61 cum quidam ex eius ad- sentatoribus, Damocles, etc. rex ille etc.: Valer. Maxim. VII 2 ext. 5 Rex etiam ille subtilis iudicii, quem ferunt traditum sibi diadema prius quam capiti imponeret retentum diu considerasse ac dixisse 'o nobilem magis quam felicem pannum, quem si quis penitus cognoscat, quam multis sollicitudinibus et periculis et miseriis sit refertus, ne humi quidem iacentem tollere velit' (I, vellet L.A). Srv. výše str. 26. Swatoplucum etc.: Srv. Kosmas Chron. I 14 Zuatopulch, rex Moraviae ... ad heremitas accessit, quis sit ignorantibus, est tonsuratus et heremitico habitu indutus, et quamdiu vixit, omnibus incognitus mansit. Albertum etc.: Aeneas Silvius, In libros Antonii Panormitae poëtae de dictis et factis Alphonsi regis memorabilibus commentarius, lib. II cap. 43 (v uv. vydání str. 484): Fridericus quoque Marchio Brandenburgensis princeps elector a Polonis in regem vocatus Casimirum', inquit, 'habetis mortui regis fratrem, hunc requirite, quem successio regem fecit. Quem si fortasse taedet regnare, ad me redite.' Recusavit et Albertus Baioariae dux oblatum Bohemiae regnum ne Ladislaum excluderet.
53 5 10 Pasaites Turcarum rex a Tamerlano Partho captus, nunc in morem ferae cavea inclusus, nunc catena vinctus aurea, tota Asia circumlatus est et victori equum conscensuro scabelli vicem praebuit. Apud Anglos Genuensesque reges et principes aut pelli in exilium aut interfici paene quottidianum est. Quid, quod huic generi hominum nulla cibi potusque voluptas contingit, tot U fol. 104 ve curis periculisque semper imminentibus, ut ait ille Siculae incubator aulae cuidam ex assentatoribus suis, qui se fortunatum putabat, ut iam mon- strum sit quemquam post tot exempla ad regnum aspirare. Novit hoc pro- fecto rex ille, qui diadema intuitus „O nobilem“, inquit, „magis quam feli- cem pannum, quem si quis penitus cognoscat, quam multis sollicitudinibus et miseriis sit refertus, ne humi quidem iacentem tollere vellet.“ Hoc certe Swatoplucum Moravum impulit eremi tranquillitatem laboribus regni prae- ferre, hoc Albertum Bavarum Boëmiae, Fridericum Brandemburgensem Poloniae regna a provincia libus oblata spernere coëgit. M fol. 22 v° 1 Pasaites U, Baiazetes M — Turcarum U (srv. aparát k 52, I), Turcorum M — Tamerlano U, Tamberlano M — 4 quottidianum U, coti- — — dianum M — 5 contingit U, contigit M — 6 ut ait — putabat M. nemá U — 8 quemquam U, quisquis M, si quis Succovius — aspirare U, adspiraret M — 13 Boëmiae: Boemie U, Bohemiae M — Brandemburgen- sem U, Brandenburgensem M. Pasaites etc.: Aeneas Silvius. Historia rerum ubique gestarum, cap. XXXI De Cosdroa tyranno ... nec non insigni victoria Tharmerlanis [!] Parthorum ducis (v souborném vydání basilejském str. 313): Thamerlanes ... regem omnium potentissimum Pazai- tem Turcarum dominum ... apud Armenos proelio superatum ducentis milibus hominum interfectis vivum cepit caveaque in modum ferae inclusum per omnem Asiam circumtulit, egregium et admirandum humanarum rerum spectaculum. Aeneas Sil- vius, In Europam historiae cap. IV (v uv. vydání str. 395): Pazaiten catena vinctum prandens quasi canem sub mensa sua comedere iussit, ascensurus equum eo tanquam scabello usus est. Srv. Baptista Campofulgosus v uv. sp. str. 1211 n. Tamburlanus... cavea Baiaziten inclusit atque... secum trahebat, eo pro scabello utens, ut faciliorem in equum pararet ascensum. Tyto báchorky se týkají Bajazida I. Ildirima (*1347, ƒ1403). tot curis etc.: Srv. výše pozn. k 49, 9 Diomedes etc. cuidam ex assentatoribus suis: Srv. Cic. Tusc. V 61 cum quidam ex eius ad- sentatoribus, Damocles, etc. rex ille etc.: Valer. Maxim. VII 2 ext. 5 Rex etiam ille subtilis iudicii, quem ferunt traditum sibi diadema prius quam capiti imponeret retentum diu considerasse ac dixisse 'o nobilem magis quam felicem pannum, quem si quis penitus cognoscat, quam multis sollicitudinibus et periculis et miseriis sit refertus, ne humi quidem iacentem tollere velit' (I, vellet L.A). Srv. výše str. 26. Swatoplucum etc.: Srv. Kosmas Chron. I 14 Zuatopulch, rex Moraviae ... ad heremitas accessit, quis sit ignorantibus, est tonsuratus et heremitico habitu indutus, et quamdiu vixit, omnibus incognitus mansit. Albertum etc.: Aeneas Silvius, In libros Antonii Panormitae poëtae de dictis et factis Alphonsi regis memorabilibus commentarius, lib. II cap. 43 (v uv. vydání str. 484): Fridericus quoque Marchio Brandenburgensis princeps elector a Polonis in regem vocatus Casimirum', inquit, 'habetis mortui regis fratrem, hunc requirite, quem successio regem fecit. Quem si fortasse taedet regnare, ad me redite.' Recusavit et Albertus Baioariae dux oblatum Bohemiae regnum ne Ladislaum excluderet.
Strana 54
54 Coniugium omni generi hominum commune est. Id quidam tanti fa- ciunt, ut sine eo vitam humanam nullam existiment; ex quorum numero Augustinus quoque se aliquando fuisse ait. Ducam', inquiunt, pudi- cam?' At U fol. 105 r9 casta est, / quam nemo rogavit. "Ducam divitem? At intolerabilius nihil est quam femina dives. Ducam pulchram?' At lis est cum forma magna pudicitiae. Ducam prudentem et cautam?' At per ipsos pudicitiae custodes te decipiet. 10 Exstat libellus Theophrasti de nuptiis, quem Hieronymus aureolum vocat, in quo multa non his quidem verbis, sed in hanc sententiam scribit: primum impediri philosophiae studium neque quenquam posse bonis artibus simul et uxori vacare; esse praeterea multa matronarum usibus necessaria, quae sine maximo labore conquiri vix possunt; addit quod pleraque feminarum vitia, quae ignorabamus, post matrimonium, ubi iam res minime integra 1 omni U, Succovius, omnium M — 2 ex quorum U, e quorum M— 3 inquiunt U, inquit M —pudicam — —— 6 Ducam U, nemá M — 8 ducam pulchram U, ducam inquit pulchram M — 9 pudicitiae: k inter- polaci Graefiově srv. výše str. 18, pozn. 3 — 11 aureolum Ryba, Aurelium U, aureum M — 15 conquiri U, comparari M — addit U, addit insuper M. 15 Augustinus: Confess. VI 6 inhiabam ... coniugio. VI 11 putabam enim me miserum fore nimis, si feminae privarer amplexibus. VI 12 coeperat et ipse (roz. Alypius) desiderare coniugium ... dicebat enim scire se cupere quidnam esset illud, sine quo vita mea, quae illi sic placebat, non mihi vita, sed poena videretur. Srv. Bohuslav v dopise Štěpánu Pisonovi z 11. srpna 1491 (Listář 28. 33, 24) Quantus in ecclesia Dei Augustinus! Hunc tamen cupiditates libidinesque adeo vinctum detinuerunt, ut sine iis vitam humanam omnino nullam esse putaret. casta est etc: Ovid. Amor. 1 8, 43. intolerabilius etc.: Iuvenal. 6, 460. lis est etc.: Ovid. Heroid. 15 (16), 288. per ... custodes: Srv. Iuvenal. 6, 346 nn. audio, quid veteres olim moneatis amici: pone seram, prohibel' sed quis custodiet ipsos ( custodes? cauta est et ab illis incipit uxor. 6, 234 n. decipit illa/ custodes. Exstat libellus Theophrasti etc.: Hieronym. Advers. Iovinian. I 47 p. 313 C n. (Migne, p. 388 Bickel) Fertur aureolus Theophrasti liber de nuptiis, in quo quaerit, an vir sapiens ducat uxorem ... primum enim inpediri studia philosophiae nec posse quemquam libris et uxori pariter inservire, multa esse, quae matronarum usibus necessaria sunt, pretiosae vestes, aurum ...314A adde quod nulla est uxoris electio, sed qualiscumque obvenerit, habenda. si iracunda, si fatua, si deformis, si superba, si faetida, quodcumque vitii est, post nuptias discimus. equus, asinus, bos, canis et vilissima mancipia... probantur prius et sic emuntur; sola uxor non ostenditur, ne ante displiceat quam ducatur.
54 Coniugium omni generi hominum commune est. Id quidam tanti fa- ciunt, ut sine eo vitam humanam nullam existiment; ex quorum numero Augustinus quoque se aliquando fuisse ait. Ducam', inquiunt, pudi- cam?' At U fol. 105 r9 casta est, / quam nemo rogavit. "Ducam divitem? At intolerabilius nihil est quam femina dives. Ducam pulchram?' At lis est cum forma magna pudicitiae. Ducam prudentem et cautam?' At per ipsos pudicitiae custodes te decipiet. 10 Exstat libellus Theophrasti de nuptiis, quem Hieronymus aureolum vocat, in quo multa non his quidem verbis, sed in hanc sententiam scribit: primum impediri philosophiae studium neque quenquam posse bonis artibus simul et uxori vacare; esse praeterea multa matronarum usibus necessaria, quae sine maximo labore conquiri vix possunt; addit quod pleraque feminarum vitia, quae ignorabamus, post matrimonium, ubi iam res minime integra 1 omni U, Succovius, omnium M — 2 ex quorum U, e quorum M— 3 inquiunt U, inquit M —pudicam — —— 6 Ducam U, nemá M — 8 ducam pulchram U, ducam inquit pulchram M — 9 pudicitiae: k inter- polaci Graefiově srv. výše str. 18, pozn. 3 — 11 aureolum Ryba, Aurelium U, aureum M — 15 conquiri U, comparari M — addit U, addit insuper M. 15 Augustinus: Confess. VI 6 inhiabam ... coniugio. VI 11 putabam enim me miserum fore nimis, si feminae privarer amplexibus. VI 12 coeperat et ipse (roz. Alypius) desiderare coniugium ... dicebat enim scire se cupere quidnam esset illud, sine quo vita mea, quae illi sic placebat, non mihi vita, sed poena videretur. Srv. Bohuslav v dopise Štěpánu Pisonovi z 11. srpna 1491 (Listář 28. 33, 24) Quantus in ecclesia Dei Augustinus! Hunc tamen cupiditates libidinesque adeo vinctum detinuerunt, ut sine iis vitam humanam omnino nullam esse putaret. casta est etc: Ovid. Amor. 1 8, 43. intolerabilius etc.: Iuvenal. 6, 460. lis est etc.: Ovid. Heroid. 15 (16), 288. per ... custodes: Srv. Iuvenal. 6, 346 nn. audio, quid veteres olim moneatis amici: pone seram, prohibel' sed quis custodiet ipsos ( custodes? cauta est et ab illis incipit uxor. 6, 234 n. decipit illa/ custodes. Exstat libellus Theophrasti etc.: Hieronym. Advers. Iovinian. I 47 p. 313 C n. (Migne, p. 388 Bickel) Fertur aureolus Theophrasti liber de nuptiis, in quo quaerit, an vir sapiens ducat uxorem ... primum enim inpediri studia philosophiae nec posse quemquam libris et uxori pariter inservire, multa esse, quae matronarum usibus necessaria sunt, pretiosae vestes, aurum ...314A adde quod nulla est uxoris electio, sed qualiscumque obvenerit, habenda. si iracunda, si fatua, si deformis, si superba, si faetida, quodcumque vitii est, post nuptias discimus. equus, asinus, bos, canis et vilissima mancipia... probantur prius et sic emuntur; sola uxor non ostenditur, ne ante displiceat quam ducatur.
Strana 55
55 est, deprehendimus. Huic mammae adeo prominent, ut in Meroë natam diceres, huius anhelitus sentina gravior, hanc cancer rodit: habenda tamen est, qualiscunque obtigit./ Neque enim ut bovem aut equum, ita et uxo rem, cum displicet, alienare licet. Adiunge his per singulas noctes garrulas conque- stiones: 'Quid in foro faciebas? Quid cum ancilla locutus es? Quare vicinam blando nimis oculo aspexisti? Quid illi in aurem susurrabas? Aspice, quan- tum illa a marito diligitur, ut ei omnia impetratu facilia sunt, ut compta in publicum procedit! Ego sola in conventu matronarum contemnor, servi etiam nostri exemplo tuo provocati me despiciunt. Si tibi contemptu digna videbar, cur me sociam tori tibi delegisti? Invenissem profecto alium, cui gratior acceptiorque essem'. Quid, quod pleraeque non tantum privatorum, sed etiam principum uxores inter adulteras publice versantur et saepius viros petunt quam petuntur? Fortassis etiam ideo nupserunt, ut sub U fol. 106 re matronali habitu venaliores sint et liberius libidinibus indulgeant. Messa- lina coniunx Claudii Caesaris elegit in certamen coitus nobilissimam e pro- stitutis et eam die ac nocte quinto ac vicesimo concubitu superavit. Taceo, quae aetate nostra aguntur. Quis non vicus huiusmodi mulieribus abundat? Dissimulant ta men omnia prudentiores mariti, ne matrum infamia ali- quando redundet in communes liberos, quorum nonnulli patres tanta cari- 20 tate tenentur, ut illis magnum imperium opesque etiam cum summa ani- marum suarum pernicie relinquere cupiant. Quid loquar de his, qui litteris dant operam, quam infinitis sint sub- — in meroe U, nemá M — natam U, Nam M — 1 huic mamme — 2 cancer U, Succovius, Graefius, carcer M — 3 neque enim U (srv. aparát k 38, 8), nec enim M — 5 cum: quom U, quae M — 7 sunt U, sint M — 8 procedit U, procedat M — 11 acceptiorque U, aptiorque M — 20 etiam cum U, cum M — 22 litteris (srv. 79, 2 a j.): literis M (lris U) — quam — — miseriis nemá Graefius — sint subiecti U, subiecti sunt M. 5 10 15 U fol. 105 v M fol. 23 r° M fol. 23 v° Huic mammae etc.: Iuvenal. 13, 162 n. quis (roz. miratur) in Meroë crasso maiorem infante mamillam? Téhož srovnání užil již dříve Bohuslav o Pražankách v listě z r. 1489 (Listář 21. 24, 4): corporibus plerumque obesis, mammis (tak rkpy, mammisque Mitis, Truhlář) ut in Meroe natae viderentur. sentina gravior: Srv. Iuvenal. 6, 99 tunc sentina gravis. Adiunge his etc.: Hieronym. Adv. Iovinian. p. 317 D (Migne): dein per totas noctes garrulae conquestiones: „illa ornatior procedit in publicum“, „haec honoratur ab omnibus, ego in conventu feminarum misella despicior“, „cur aspiciebas vicinam?“, „quid cum ancillula loquebaris?“, „de foro veniens quid adtulisti?“. Bohuslav se- skupil stížnosti v opačném pořádku. principum uxores etc.: Srv. Iuvenal. 6, 118 sumere nocturnos meretrix Augusta (t. j. Messalina) cucullos/ . . . intravit calidum veteri centone lupanar ... tunc nuda papillis/ prostitit auratis titulum mentita Lyciscae etc. saepius... petuntur: Sallust. Catil. 25, 3 (v portretu Semproniině) lubido sic accensa, ut saepius peteret viros quam peteretur. Messalina etc.: Plin. Nat. hist. X 172 Messalina Claudi Caesaris coniunx regalem hanc existimans palmam, elegit in id certamen nobilissimam e prostitutis ancillam mercenariae stipis eamque nocte ac die superavit quinto atque vicensimo concubitu.
55 est, deprehendimus. Huic mammae adeo prominent, ut in Meroë natam diceres, huius anhelitus sentina gravior, hanc cancer rodit: habenda tamen est, qualiscunque obtigit./ Neque enim ut bovem aut equum, ita et uxo rem, cum displicet, alienare licet. Adiunge his per singulas noctes garrulas conque- stiones: 'Quid in foro faciebas? Quid cum ancilla locutus es? Quare vicinam blando nimis oculo aspexisti? Quid illi in aurem susurrabas? Aspice, quan- tum illa a marito diligitur, ut ei omnia impetratu facilia sunt, ut compta in publicum procedit! Ego sola in conventu matronarum contemnor, servi etiam nostri exemplo tuo provocati me despiciunt. Si tibi contemptu digna videbar, cur me sociam tori tibi delegisti? Invenissem profecto alium, cui gratior acceptiorque essem'. Quid, quod pleraeque non tantum privatorum, sed etiam principum uxores inter adulteras publice versantur et saepius viros petunt quam petuntur? Fortassis etiam ideo nupserunt, ut sub U fol. 106 re matronali habitu venaliores sint et liberius libidinibus indulgeant. Messa- lina coniunx Claudii Caesaris elegit in certamen coitus nobilissimam e pro- stitutis et eam die ac nocte quinto ac vicesimo concubitu superavit. Taceo, quae aetate nostra aguntur. Quis non vicus huiusmodi mulieribus abundat? Dissimulant ta men omnia prudentiores mariti, ne matrum infamia ali- quando redundet in communes liberos, quorum nonnulli patres tanta cari- 20 tate tenentur, ut illis magnum imperium opesque etiam cum summa ani- marum suarum pernicie relinquere cupiant. Quid loquar de his, qui litteris dant operam, quam infinitis sint sub- — in meroe U, nemá M — natam U, Nam M — 1 huic mamme — 2 cancer U, Succovius, Graefius, carcer M — 3 neque enim U (srv. aparát k 38, 8), nec enim M — 5 cum: quom U, quae M — 7 sunt U, sint M — 8 procedit U, procedat M — 11 acceptiorque U, aptiorque M — 20 etiam cum U, cum M — 22 litteris (srv. 79, 2 a j.): literis M (lris U) — quam — — miseriis nemá Graefius — sint subiecti U, subiecti sunt M. 5 10 15 U fol. 105 v M fol. 23 r° M fol. 23 v° Huic mammae etc.: Iuvenal. 13, 162 n. quis (roz. miratur) in Meroë crasso maiorem infante mamillam? Téhož srovnání užil již dříve Bohuslav o Pražankách v listě z r. 1489 (Listář 21. 24, 4): corporibus plerumque obesis, mammis (tak rkpy, mammisque Mitis, Truhlář) ut in Meroe natae viderentur. sentina gravior: Srv. Iuvenal. 6, 99 tunc sentina gravis. Adiunge his etc.: Hieronym. Adv. Iovinian. p. 317 D (Migne): dein per totas noctes garrulae conquestiones: „illa ornatior procedit in publicum“, „haec honoratur ab omnibus, ego in conventu feminarum misella despicior“, „cur aspiciebas vicinam?“, „quid cum ancillula loquebaris?“, „de foro veniens quid adtulisti?“. Bohuslav se- skupil stížnosti v opačném pořádku. principum uxores etc.: Srv. Iuvenal. 6, 118 sumere nocturnos meretrix Augusta (t. j. Messalina) cucullos/ . . . intravit calidum veteri centone lupanar ... tunc nuda papillis/ prostitit auratis titulum mentita Lyciscae etc. saepius... petuntur: Sallust. Catil. 25, 3 (v portretu Semproniině) lubido sic accensa, ut saepius peteret viros quam peteretur. Messalina etc.: Plin. Nat. hist. X 172 Messalina Claudi Caesaris coniunx regalem hanc existimans palmam, elegit in id certamen nobilissimam e prostitutis ancillam mercenariae stipis eamque nocte ac die superavit quinto atque vicensimo concubitu.
Strana 56
56 U fol. 106 v° M fol. 24 r° U fol. 107 r° iecti miseriis? Ediscunt grammatici historias gentium et fabulas, occultos sensus poëtarum/ scrutantur, investigant urbium, montium fluminumque loca; quaerunt, quod nomen Achilli inter mulieres erat, quot cados vini Acestes Aeneae donaverit, forcepsne prius an malleus fuerit, et si quispiam eiusmodi aliquid, quod ceteros latebat, deprehenderit, magnum se quiddam confecisse putat. Torquent enthymemata logici, syllogismorum struunt silvas et captiosis argumentorum ambagibus mentibus imperitorum illu- dunt. Irridet hos Socrates apud Platonem. Dion eos eunuchis comparat. Origenes per ciniphes et ranas, quibus Aegyptii sunt percussi, vanam dia- lecticorum garrulitatem intelligit. Rhetores ante oculos schemata et tropos 10 habent, prohemia epilogosque secum volvunt, meditan tur epicheremata et implicita evolvere involutaque posse vi/ eloquentiae explicare pulcher- rimum iudicant. Geometrae circa lineas circulosque versantur, rimantur diametros, trigonos tetragonosque et ab angulis obtusis acutisque et ceteris id genus nunquam recedunt. Musicorum cura est diversarum vocum con- 15 centus, quem illi harmoniam nominant, ex qua Aristoxenus — adeo ab 4 donaverit U, donavit M, donarit Succovius — forceps ne fuerit U, nemá M — 9 ciniphes U (= sciniphes), cyniphes M — 10 intelli- git U, Succovius, intellegit M —11 prohemia U, prooemia M —13 lineas U, Succovius, Graefius, lineos M — 15 id genus U. Succovius, illud genus M — cura est U, est cura M — concentus quem U, concentus quaerere quod M. quod nomen Achilli etc.: Sueton. Tiber. 70 grammaticos ... eiusmodi fere quaestio- nibus experiebatur, quae mater Hecubae, quod Achilli nomen inter virgines fuisset, quid Sirenes cantare sint solitae. quot cados vini etc.: Iuvenal. 7, 233 nn. dicat/ nutricem Aeneae, nomen patriam- que novercae/ Anchemoli, dicat quot Acestes vixerit annis, quot Siculas Phrygibus vini donaverit urnas. forcepsne prius etc.: Seneca Epist. 90, 13 ne illa quidem tam subtilis mihi quaestio videtur quam Posidonio, utrum malleus in usu esse prius an forcipes coeperint. Torquent enthymemata: Iuvenal. 6, 449 n. curvum sermone rotato/ torqueat enthymema. apud Platonem: v dialogu Euthydemos. Dion: Dion Chrysostomos Orat. IV 35 (vol. I p. 62, 12 Arnim) zal yvóon, óvi оидеи бгафа�дв оофіоги�; ävдролоg sоvои�доv амоkа�отоv мтR. Origenes: In Exodum hom. IV (De decem plagis, quibus percussa est Aegyptus) 6: Per secundam vero plagam, in qua ranae producuntur, indicari figuraliter arbitror carmina poëtarum, qui inani quadam et inflata modulatione velut ranarum sonis et cantibus mundo huic deceptionis fabulas intulerant... Per hoc ciniphes produ- cuntur... corpus tamen cum insederit, acerrimo terebrat stimulo, ita ut quem volitantem videre quis non valeat, sentiat stimulantem. Hoc ergo animalis genus dignissime puto arti dialecticae comparari, quae minutis et subtilibus verborum sti- mulis animas terebrat et tanta calliditate circumvenit, ut deceptus nec videat nec intelligat, unde decipitur. lineas etc.: Pojmy linea, circulus, diametri, trigoni, tetragoni, anguli obtusi, anguli acuti na př. u Pseudo-Boëthia Geom. p. 374 n., Martiana Capelly § 709 nn. harmoniam etc.: Cic. Tusc. disp. I 19 proxime autem Aristoxenus, musicus idemque philosophus, ipsius corporis intentionem quandam, velut in cantu et fidibus quae áouovia dicitur: sic ex corporis totius natura et figura varios motus cieri tamquam in cantu sonos. hic ab artificio suo non recessit etc.
56 U fol. 106 v° M fol. 24 r° U fol. 107 r° iecti miseriis? Ediscunt grammatici historias gentium et fabulas, occultos sensus poëtarum/ scrutantur, investigant urbium, montium fluminumque loca; quaerunt, quod nomen Achilli inter mulieres erat, quot cados vini Acestes Aeneae donaverit, forcepsne prius an malleus fuerit, et si quispiam eiusmodi aliquid, quod ceteros latebat, deprehenderit, magnum se quiddam confecisse putat. Torquent enthymemata logici, syllogismorum struunt silvas et captiosis argumentorum ambagibus mentibus imperitorum illu- dunt. Irridet hos Socrates apud Platonem. Dion eos eunuchis comparat. Origenes per ciniphes et ranas, quibus Aegyptii sunt percussi, vanam dia- lecticorum garrulitatem intelligit. Rhetores ante oculos schemata et tropos 10 habent, prohemia epilogosque secum volvunt, meditan tur epicheremata et implicita evolvere involutaque posse vi/ eloquentiae explicare pulcher- rimum iudicant. Geometrae circa lineas circulosque versantur, rimantur diametros, trigonos tetragonosque et ab angulis obtusis acutisque et ceteris id genus nunquam recedunt. Musicorum cura est diversarum vocum con- 15 centus, quem illi harmoniam nominant, ex qua Aristoxenus — adeo ab 4 donaverit U, donavit M, donarit Succovius — forceps ne fuerit U, nemá M — 9 ciniphes U (= sciniphes), cyniphes M — 10 intelli- git U, Succovius, intellegit M —11 prohemia U, prooemia M —13 lineas U, Succovius, Graefius, lineos M — 15 id genus U. Succovius, illud genus M — cura est U, est cura M — concentus quem U, concentus quaerere quod M. quod nomen Achilli etc.: Sueton. Tiber. 70 grammaticos ... eiusmodi fere quaestio- nibus experiebatur, quae mater Hecubae, quod Achilli nomen inter virgines fuisset, quid Sirenes cantare sint solitae. quot cados vini etc.: Iuvenal. 7, 233 nn. dicat/ nutricem Aeneae, nomen patriam- que novercae/ Anchemoli, dicat quot Acestes vixerit annis, quot Siculas Phrygibus vini donaverit urnas. forcepsne prius etc.: Seneca Epist. 90, 13 ne illa quidem tam subtilis mihi quaestio videtur quam Posidonio, utrum malleus in usu esse prius an forcipes coeperint. Torquent enthymemata: Iuvenal. 6, 449 n. curvum sermone rotato/ torqueat enthymema. apud Platonem: v dialogu Euthydemos. Dion: Dion Chrysostomos Orat. IV 35 (vol. I p. 62, 12 Arnim) zal yvóon, óvi оидеи бгафа�дв оофіоги�; ävдролоg sоvои�доv амоkа�отоv мтR. Origenes: In Exodum hom. IV (De decem plagis, quibus percussa est Aegyptus) 6: Per secundam vero plagam, in qua ranae producuntur, indicari figuraliter arbitror carmina poëtarum, qui inani quadam et inflata modulatione velut ranarum sonis et cantibus mundo huic deceptionis fabulas intulerant... Per hoc ciniphes produ- cuntur... corpus tamen cum insederit, acerrimo terebrat stimulo, ita ut quem volitantem videre quis non valeat, sentiat stimulantem. Hoc ergo animalis genus dignissime puto arti dialecticae comparari, quae minutis et subtilibus verborum sti- mulis animas terebrat et tanta calliditate circumvenit, ut deceptus nec videat nec intelligat, unde decipitur. lineas etc.: Pojmy linea, circulus, diametri, trigoni, tetragoni, anguli obtusi, anguli acuti na př. u Pseudo-Boëthia Geom. p. 374 n., Martiana Capelly § 709 nn. harmoniam etc.: Cic. Tusc. disp. I 19 proxime autem Aristoxenus, musicus idemque philosophus, ipsius corporis intentionem quandam, velut in cantu et fidibus quae áouovia dicitur: sic ex corporis totius natura et figura varios motus cieri tamquam in cantu sonos. hic ab artificio suo non recessit etc.
Strana 57
57 5 10 15 artificio suo non recessit — animam quoque constare existimavit. Arith- meticorum labor ex pari imparique constat, perfecto imperfectoque numero et superparticulari atque superpartiente diversisque naturis et compa- gibus eorum, quas illi proportiones vocant. Caelum astrologus metitur, ingenio contemplatur varios orbium motus, epicyclos, absides eccentri- cosque. Omitto medicorum, philosophorum, theologorum, iurisconsultorum tortuosas/ disputationes atque maeandros. Quantis molestiis, quot labo- ribus, quibus vigiliis, quanto denique valitudinis detrimento id consecuti sunt? Hoc est profecto, quod Persius Pirenem fontem, Musis dicatum, pal- lidum appellat, hoc, quod ille apud Ciceronem Minervam, quia minuat M fol. 24 ve nervos, dictam putat. Celsus paene omnes litterarum cupidos imbecillo stomacho esse ait. Ipsi vidimus plerosque nimia discendi cupiditate ad in- saniam redactos esse et dum ultra alios sapere volunt, communem homi- num sensum amisisse. Hoc idem multis aliis mortem attulit. Aristoteles, magnus alioquin vir, in hac re leviculus fuit. Dum enim naturam Euripi investigare non posset, se in profundum eius praecipitans „Quoniam“, inquit, „Aristoteles Euripum capere non potest, Euripus Aristotelem U fol. 10s re capiet“. Homerum scribit Plutarchus, dum aenigma quoddam interpretari 5 absides U, apices M — eccentricosque M, ecentricosque U — 7 iuris- consultorum U, iurisconsultorumque M — 11 hoc U, hoc est M — 12 litte- rarum (srv. 79, 2 a j.): literarum M (lra4 U) — 15 multis aliis M, multis U — 16 alioquin U, Succovius, aliquando M — Euripi U, M in err., Succo- rius, Eurippi M — 17 se in profundum —— potest U, nemá M — 18 Euripum: eurippum U — Euripus M in err., Succovius: eurippus U, Eurippus ait M — 19 Homerum M, Homerus U. L. fol. 107 v° ex pari etc.: Pojmy par, impar, perfectus, imperfectus, superparticularis, super- partiens na př. u Boëthia Inst. arithm. I 19—24, Martiana Capelly § 761 n. eccentricosque: Thesaurus linguae lat. zná jenom eccentrus (Exxevroog), nikoliv eccentricus, na př. Chalcidius, Commentarius in Plat. Timaeum cap. 84 p. 155, 17 Wróbel (Aristoteles) et eccentrorum et epicyclorum tollit opinionem. Du Cange však uvádí slovo eccentricus ze středověkých astronomů. Persius: Choliamb. 4 pallidamque Pirenen. Ciceronem: De nat. deor. II 67 Minerva autem quae minueret (pod. III 62). Celsus: Medic. 1 2, 1 At imbecillis, quo in numero magna pars urbanorum omnesque paene cupidi litterarum, sicut observatio maior necessaria est. Aristoteles etc.: Prokopios Bell. Goth. IV 6, 20 d22à xai ô Evaystoivng Aot- ovorákns, dopòg dvno &v voig uáktora, &v Xakxiôt vi vijg Eòßoiag toórov ôn ËVека увуоvóg, кагаvобV та го�V гаẃ�ги лоодио�V, булво Eйрлоv ôvонá ovаl, хай лóуоv фvогоv &g гò� акoßèg ôtвдвvуаода Воvлóивvоg. . . тайта о� Егаувt- bivng êvvoóv za zai dvaxvskóv êni zgóvov ufxog, ôvogavaróv àni gvvvoiq &рiивто &5 то� нś�троv той Biov. Plutarchus: De vita et poësi Homeri I 4 бn80 où ôvvrgeig ovußaksiv "Ounoog ôга� ги�у àдvиtav &vsksи�vras.
57 5 10 15 artificio suo non recessit — animam quoque constare existimavit. Arith- meticorum labor ex pari imparique constat, perfecto imperfectoque numero et superparticulari atque superpartiente diversisque naturis et compa- gibus eorum, quas illi proportiones vocant. Caelum astrologus metitur, ingenio contemplatur varios orbium motus, epicyclos, absides eccentri- cosque. Omitto medicorum, philosophorum, theologorum, iurisconsultorum tortuosas/ disputationes atque maeandros. Quantis molestiis, quot labo- ribus, quibus vigiliis, quanto denique valitudinis detrimento id consecuti sunt? Hoc est profecto, quod Persius Pirenem fontem, Musis dicatum, pal- lidum appellat, hoc, quod ille apud Ciceronem Minervam, quia minuat M fol. 24 ve nervos, dictam putat. Celsus paene omnes litterarum cupidos imbecillo stomacho esse ait. Ipsi vidimus plerosque nimia discendi cupiditate ad in- saniam redactos esse et dum ultra alios sapere volunt, communem homi- num sensum amisisse. Hoc idem multis aliis mortem attulit. Aristoteles, magnus alioquin vir, in hac re leviculus fuit. Dum enim naturam Euripi investigare non posset, se in profundum eius praecipitans „Quoniam“, inquit, „Aristoteles Euripum capere non potest, Euripus Aristotelem U fol. 10s re capiet“. Homerum scribit Plutarchus, dum aenigma quoddam interpretari 5 absides U, apices M — eccentricosque M, ecentricosque U — 7 iuris- consultorum U, iurisconsultorumque M — 11 hoc U, hoc est M — 12 litte- rarum (srv. 79, 2 a j.): literarum M (lra4 U) — 15 multis aliis M, multis U — 16 alioquin U, Succovius, aliquando M — Euripi U, M in err., Succo- rius, Eurippi M — 17 se in profundum —— potest U, nemá M — 18 Euripum: eurippum U — Euripus M in err., Succovius: eurippus U, Eurippus ait M — 19 Homerum M, Homerus U. L. fol. 107 v° ex pari etc.: Pojmy par, impar, perfectus, imperfectus, superparticularis, super- partiens na př. u Boëthia Inst. arithm. I 19—24, Martiana Capelly § 761 n. eccentricosque: Thesaurus linguae lat. zná jenom eccentrus (Exxevroog), nikoliv eccentricus, na př. Chalcidius, Commentarius in Plat. Timaeum cap. 84 p. 155, 17 Wróbel (Aristoteles) et eccentrorum et epicyclorum tollit opinionem. Du Cange však uvádí slovo eccentricus ze středověkých astronomů. Persius: Choliamb. 4 pallidamque Pirenen. Ciceronem: De nat. deor. II 67 Minerva autem quae minueret (pod. III 62). Celsus: Medic. 1 2, 1 At imbecillis, quo in numero magna pars urbanorum omnesque paene cupidi litterarum, sicut observatio maior necessaria est. Aristoteles etc.: Prokopios Bell. Goth. IV 6, 20 d22à xai ô Evaystoivng Aot- ovorákns, dopòg dvno &v voig uáktora, &v Xakxiôt vi vijg Eòßoiag toórov ôn ËVека увуоvóg, кагаvобV та го�V гаẃ�ги лоодио�V, булво Eйрлоv ôvонá ovаl, хай лóуоv фvогоv &g гò� акoßèg ôtвдвvуаода Воvлóивvоg. . . тайта о� Егаувt- bivng êvvoóv za zai dvaxvskóv êni zgóvov ufxog, ôvogavaróv àni gvvvoiq &рiивто &5 то� нś�троv той Biov. Plutarchus: De vita et poësi Homeri I 4 бn80 où ôvvrgeig ovußaksiv "Ounoog ôга� ги�у àдvиtav &vsksи�vras.
Strana 58
58 M. fol. 25 r° U fol. 108 v° non potuisset, tanto dolore affectum, ut e vita migraverit. Diodorus, sa- pientiae dialecticae professor, lusoria quaestione non protinus dissoluta pudore mortuus est. Haec eadem causa nonnullos perversis opinionibus et christianae religioni prorsus inimicis infecit. Quid enim aliud Origenem, Eusebium, Apollinarem innumerosque alios in perniciosissimos traxit erro- res? Iubet Paulus non plus sapere quam oportet, sed sapere ad sobrietatem. Huic si plerique aetatis nostrae, qui sibi scioli vi dentur, parerent, ab opi- nionibus novis et ecclesiasticis institutis adversantibus abstinerent. Ex hoc etiam fonte manant perpetuae illae concertationes inter eos, qui aut Alber- tum aut Thomam Aquinatem aut Ioannem Scotum/ suarum opinionum 10 — ducem habent, inter quos — quo ab homine christiano nihil alienius est in solis paene his, ad quae religione astringuntur, convenit. Referam nunc acervatim reliqua, quibus universum genus humanum affligitur, morbos scilicet cardiacum, comitialem, regium, articularem, ignem sacrum, tormina, elephantiam, carcinomata, lepram et tot febrium 15 genera, addo dentium oculorumque dolores, vertiginem capitis, tremorem membrorum, exulcerationem viscerum, aquam inter cutem et mille alia eiusmodi, quorum pleraque tot medicorum ingenia hactenus investigare non poterunt. Ipse certe Galenus neminem putat esse, cui valitudo ex omni parte perfecta sit. Accedit his, quod interdum foeditas aegritudinis omni 20 dolore gravior est. Alcman et Pherecydes et Sylla dictator pediculari morbo 5 U fol. 109 r° 5 innumerosque U, multosque M — 6 oportet M, opportet U — 7 scioli videntur U, videntur scioli M — 10 Aquinatem M. Aquatem U — 11 inter (quos) quo Ryba, et quod U, M, et quo Succonius — 12 ad quae religione astringuntur, convenit Ryba: ad que religione astringitur convenit U, se religione astringi non negant M — 16 addo U, adeoque M — 17 inter cutem: intercutem M, inter cutem fusam U — 19 Galenus M. Galienus U valitudo U, valetudo M — 21 Sylla M. Scylla U. Diodorus etc.: Plin. Nat. hist. VII 180 pudore Diodorus, sapientiae dialecticae professor, lusoria quaestione non protinus ab interrogatione Stilponis dissoluta (roz. obiit). Srv. Baptista Campofulgosus v uv. kn. str. 1325 in Diodoro dialectico... cum tam cito, ut voluisset, quaestionem a Stilpone propositam non dissolveret, re- pentina anxietate pressus animam egit. Paulus: Vulg. Rom. 12, 3 non plus sapere quam oportet, sed sapere ad sobrietatem. illae concertationes etc.: Zcela podobně později Václav Písecký v dopise Michalovi ze Stráže (15.5. 1510 z Bologne): Non illis lex, non prophetae, non evangelia tam curae sunt, quam aut Thomas aut Scotus, pro quibus ita mutuo depugnant, ita contendunt, ut non verbis adeo, sed pugnis interdum res agatur (Dva listáře, vyd. Truhlář, str. 60). acervatim reliqua: Cic. pro Cluent. 30 acervatim reliqua iam, iudices, dicam. inter cutem: aqua inter cutem jest terminus technický (na př. Celsus Med. I1 7, 4; 8, 8). Galenus: Srv. De placitis Hippocratis et Platonis V 433 (p. 409, 2 Mueller) oфua ôè oVdèv öлаоxëv dnaJág a j. Alcman etc. Plutarch. Sulla 36: Záysvai . .. 9eQiá�davra .. . teлevvйдat... Акийга го�v изолого�V хай Deдвкиôщy vòv &80Róyov.
58 M. fol. 25 r° U fol. 108 v° non potuisset, tanto dolore affectum, ut e vita migraverit. Diodorus, sa- pientiae dialecticae professor, lusoria quaestione non protinus dissoluta pudore mortuus est. Haec eadem causa nonnullos perversis opinionibus et christianae religioni prorsus inimicis infecit. Quid enim aliud Origenem, Eusebium, Apollinarem innumerosque alios in perniciosissimos traxit erro- res? Iubet Paulus non plus sapere quam oportet, sed sapere ad sobrietatem. Huic si plerique aetatis nostrae, qui sibi scioli vi dentur, parerent, ab opi- nionibus novis et ecclesiasticis institutis adversantibus abstinerent. Ex hoc etiam fonte manant perpetuae illae concertationes inter eos, qui aut Alber- tum aut Thomam Aquinatem aut Ioannem Scotum/ suarum opinionum 10 — ducem habent, inter quos — quo ab homine christiano nihil alienius est in solis paene his, ad quae religione astringuntur, convenit. Referam nunc acervatim reliqua, quibus universum genus humanum affligitur, morbos scilicet cardiacum, comitialem, regium, articularem, ignem sacrum, tormina, elephantiam, carcinomata, lepram et tot febrium 15 genera, addo dentium oculorumque dolores, vertiginem capitis, tremorem membrorum, exulcerationem viscerum, aquam inter cutem et mille alia eiusmodi, quorum pleraque tot medicorum ingenia hactenus investigare non poterunt. Ipse certe Galenus neminem putat esse, cui valitudo ex omni parte perfecta sit. Accedit his, quod interdum foeditas aegritudinis omni 20 dolore gravior est. Alcman et Pherecydes et Sylla dictator pediculari morbo 5 U fol. 109 r° 5 innumerosque U, multosque M — 6 oportet M, opportet U — 7 scioli videntur U, videntur scioli M — 10 Aquinatem M. Aquatem U — 11 inter (quos) quo Ryba, et quod U, M, et quo Succonius — 12 ad quae religione astringuntur, convenit Ryba: ad que religione astringitur convenit U, se religione astringi non negant M — 16 addo U, adeoque M — 17 inter cutem: intercutem M, inter cutem fusam U — 19 Galenus M. Galienus U valitudo U, valetudo M — 21 Sylla M. Scylla U. Diodorus etc.: Plin. Nat. hist. VII 180 pudore Diodorus, sapientiae dialecticae professor, lusoria quaestione non protinus ab interrogatione Stilponis dissoluta (roz. obiit). Srv. Baptista Campofulgosus v uv. kn. str. 1325 in Diodoro dialectico... cum tam cito, ut voluisset, quaestionem a Stilpone propositam non dissolveret, re- pentina anxietate pressus animam egit. Paulus: Vulg. Rom. 12, 3 non plus sapere quam oportet, sed sapere ad sobrietatem. illae concertationes etc.: Zcela podobně později Václav Písecký v dopise Michalovi ze Stráže (15.5. 1510 z Bologne): Non illis lex, non prophetae, non evangelia tam curae sunt, quam aut Thomas aut Scotus, pro quibus ita mutuo depugnant, ita contendunt, ut non verbis adeo, sed pugnis interdum res agatur (Dva listáře, vyd. Truhlář, str. 60). acervatim reliqua: Cic. pro Cluent. 30 acervatim reliqua iam, iudices, dicam. inter cutem: aqua inter cutem jest terminus technický (na př. Celsus Med. I1 7, 4; 8, 8). Galenus: Srv. De placitis Hippocratis et Platonis V 433 (p. 409, 2 Mueller) oфua ôè oVdèv öлаоxëv dnaJág a j. Alcman etc. Plutarch. Sulla 36: Záysvai . .. 9eQiá�davra .. . teлevvйдat... Акийга го�v изолого�V хай Deдвкиôщy vòv &80Róyov.
Strana 59
59 perierunt. Herodem scribit Iosephus vermibus ex eius verendis erumpen- M fol. 25 v° tibus mortuum esse. Nuper Burianus Gutsteinus, inter proceres nostros clarus, ea corporis parte, per quam excrementa emitti solent, putrefacta misere exspiravit; cuius profecto coniunx Sigonia non est fraudanda gloria 5 sua, quae nulla maritalis morbi foeditate a complexu eius divelli potuit. Innumerabiles sunt alii mortalium casus. „Quid videtur“, inquit Augustinus, „sedente securius?“ At de sella, in qua sedebat, cecidit Heli sacerdos et mortuus est. Quid dormiente quietius? At Cornelius Rufus inter dormiendum visum amisit. Quid minus metuendum uxore? At Ale- 10 xander Pheraeus ob pellicatus suspicionem ab uxore interfectus est. Agrip- pina Claudium Caesarem potione sustulit. Legimus/ in historia Longobar- U fol. 109 ve — 1 Iosephus M, Iozephus U — 2 Gutsteinus U, Gugtsteynius M 4 exspiravit: expiravit U, obiit M — Sigonia Ryba, Sigana U, Susanna M — 5 nulla maritalis U, nec mortalis M, nec lethalis Succovius — 6 sunt alii U, sunt M — 8 At M, nemá U — Rufus M. Ruffus U, Succovius — 9 minus U, minime M — 10 uxore U, ab uxore M — 11 potione U, veneno M. Iosephus: Antiqu. Iud. XVII 169 val uùv xai toй alôoiov oñpis oxókruag зилогодаа ... 199 Hoóông uèv ôй) тойтоv вгелви�та го�v гоо�лоv. Burianus etc.: Burian z Gutštejna na Nečtinách a Rabštejně, mistr komory královské a hejtman krajů Žateckého a Rakovnického. Z údajů Sedláčkovy genealogické sbírky v státním historickém ústavě vyplývá (podle lask. sdělení dr. Bl. Rynešové), že zemřel po 5. srpnu 1488 a před 6. únorem 1489. Sigonia: Zikonia z Ortenburka (A. Sedláček, OSN X., 640). non est fraudanda etc.: Srv. Plin. Nat. hist. XI 76 mulier Pamphile, Plateae filia, non fraudanda gloria etc. maritalis morbi: Srv. Hieronym. Epist. LXXIX 8, 1 maritalis... auctoritas. Augustinus: nezjistil jsem, kde. de sella etc.: Vulg. I Sam. (I Reg.) 4, 13 Heli sedebat super sellam... 4, 18 cecidit de sella retrorsum iuxta otium et fractis cervicibus mortuus est. Srv. Baptista Campo- fulgosus v uv. kn. str. 1325 Heli quoque ... cum a regio solio supinus caderet, effracto collo statim periit. Cornelius Rufus etc.: Plin. Nat. hist. VII 166 P. Cornelius Rufus, qui consul cum M'. Curio fuit, dormiens oculorum visum amisit, cum id sibi accidere somniaret. Alexander Pheraeus etc.: Cic. De off. II 25 Nec eum (roz. Alexandrum Pheraeum) fefellit: ab ea est enim ipsa propter pelicatus suspicionem interfectus. Agrippina etc.: Sueton. Claud. 44, 2 Et veneno quidem occisum convenit... qui- dam ... per Halotum spadonem praegustatorem, alii ... per ipsam Agrippinam. historia Longobardorum etc.: Nikoliv podle Paula Diakona, Historia Langob. II 28, který vedle Helmechise postavil královnina milence Peredea, nýbrž podle ob- vyklé verse, na př. Blondi Flavii Forliviensis Historiarum ab inclinatione Romanorum dec. I. lib. VIII (ve vydání basilejském z r. 1559 str. 103) Helmechildis erat Longo- bardus... induit regina ancillae vestes... venit ad horam Helmechildis... tacens properansque implevit... aut ipse regi accusatus pereas aut illo obtruncato Longo- bardorum regno et hoc ipso complexu, his suaviis perpetuo perfruaris... in cubicu- lum ab impudica ductus Alboinum quiescentem... obtruncat. Srv. Baptista Campo- fulgosus v uv. kn. str. 1287: Cum Rosimunda Langobardorum regina viro suo Alboino necem per Helmigem equitem suum procurasset, regno populorum indignatione pulsa, Ravennam homicida atque eodem adultero fugae comite profugit.
59 perierunt. Herodem scribit Iosephus vermibus ex eius verendis erumpen- M fol. 25 v° tibus mortuum esse. Nuper Burianus Gutsteinus, inter proceres nostros clarus, ea corporis parte, per quam excrementa emitti solent, putrefacta misere exspiravit; cuius profecto coniunx Sigonia non est fraudanda gloria 5 sua, quae nulla maritalis morbi foeditate a complexu eius divelli potuit. Innumerabiles sunt alii mortalium casus. „Quid videtur“, inquit Augustinus, „sedente securius?“ At de sella, in qua sedebat, cecidit Heli sacerdos et mortuus est. Quid dormiente quietius? At Cornelius Rufus inter dormiendum visum amisit. Quid minus metuendum uxore? At Ale- 10 xander Pheraeus ob pellicatus suspicionem ab uxore interfectus est. Agrip- pina Claudium Caesarem potione sustulit. Legimus/ in historia Longobar- U fol. 109 ve — 1 Iosephus M, Iozephus U — 2 Gutsteinus U, Gugtsteynius M 4 exspiravit: expiravit U, obiit M — Sigonia Ryba, Sigana U, Susanna M — 5 nulla maritalis U, nec mortalis M, nec lethalis Succovius — 6 sunt alii U, sunt M — 8 At M, nemá U — Rufus M. Ruffus U, Succovius — 9 minus U, minime M — 10 uxore U, ab uxore M — 11 potione U, veneno M. Iosephus: Antiqu. Iud. XVII 169 val uùv xai toй alôoiov oñpis oxókruag зилогодаа ... 199 Hoóông uèv ôй) тойтоv вгелви�та го�v гоо�лоv. Burianus etc.: Burian z Gutštejna na Nečtinách a Rabštejně, mistr komory královské a hejtman krajů Žateckého a Rakovnického. Z údajů Sedláčkovy genealogické sbírky v státním historickém ústavě vyplývá (podle lask. sdělení dr. Bl. Rynešové), že zemřel po 5. srpnu 1488 a před 6. únorem 1489. Sigonia: Zikonia z Ortenburka (A. Sedláček, OSN X., 640). non est fraudanda etc.: Srv. Plin. Nat. hist. XI 76 mulier Pamphile, Plateae filia, non fraudanda gloria etc. maritalis morbi: Srv. Hieronym. Epist. LXXIX 8, 1 maritalis... auctoritas. Augustinus: nezjistil jsem, kde. de sella etc.: Vulg. I Sam. (I Reg.) 4, 13 Heli sedebat super sellam... 4, 18 cecidit de sella retrorsum iuxta otium et fractis cervicibus mortuus est. Srv. Baptista Campo- fulgosus v uv. kn. str. 1325 Heli quoque ... cum a regio solio supinus caderet, effracto collo statim periit. Cornelius Rufus etc.: Plin. Nat. hist. VII 166 P. Cornelius Rufus, qui consul cum M'. Curio fuit, dormiens oculorum visum amisit, cum id sibi accidere somniaret. Alexander Pheraeus etc.: Cic. De off. II 25 Nec eum (roz. Alexandrum Pheraeum) fefellit: ab ea est enim ipsa propter pelicatus suspicionem interfectus. Agrippina etc.: Sueton. Claud. 44, 2 Et veneno quidem occisum convenit... qui- dam ... per Halotum spadonem praegustatorem, alii ... per ipsam Agrippinam. historia Longobardorum etc.: Nikoliv podle Paula Diakona, Historia Langob. II 28, který vedle Helmechise postavil královnina milence Peredea, nýbrž podle ob- vyklé verse, na př. Blondi Flavii Forliviensis Historiarum ab inclinatione Romanorum dec. I. lib. VIII (ve vydání basilejském z r. 1559 str. 103) Helmechildis erat Longo- bardus... induit regina ancillae vestes... venit ad horam Helmechildis... tacens properansque implevit... aut ipse regi accusatus pereas aut illo obtruncato Longo- bardorum regno et hoc ipso complexu, his suaviis perpetuo perfruaris... in cubicu- lum ab impudica ductus Alboinum quiescentem... obtruncat. Srv. Baptista Campo- fulgosus v uv. kn. str. 1287: Cum Rosimunda Langobardorum regina viro suo Alboino necem per Helmigem equitem suum procurasset, regno populorum indignatione pulsa, Ravennam homicida atque eodem adultero fugae comite profugit.
Strana 60
60 M. fol. 26 r° U fol. 110 r° dorum Rosimundam Hemelchiclis, cuius amore deperibat, auxilio usam Alboinum maritum obtruncasse. Quid fratre homini coniunctius? At in ipso statim nascentis mundi exordio frater fratrem interfecit. Quid paterno affectu indulgentius? At Constantinus (ne Brutos Torquatosque ! loquar) Crispum filium occidi iussit. Multi non tantum a feris bestiis, sed a canibus, animali domestico, lacerati interierunt. Aeschylus, poëta tragicus, Gela, Siciliae urbe, in qua morabatur, egressus in loco aprico consedit; huius ca- piti aquila splendore eius, quoniam capillis vacuum erat, elusa velut lapidi testudinem illisit, ut eius carne, cum fracta esset, vesceretur, quo ictu Aeschylus decessit. „Animus gaudens“, inquit Salomon, „aetatem/ floridam facit.“ At Sophocles et Dionysius Siciliae tyrannus gaudio perierunt. Mater quoque illa post cladem Romanorum apud lacum Trasumenum, ubi filium, quem falso interfectum audiverat, subito incolumem vidit, simili de causa exstincta est, ut Livius testatur. Cornelium Gallum et Q. Heterium in venere obiisse Plinius et Valerius tradunt. Quam multi fulgure, incendio 15 10 1 Hemelchiclis U, Helmige M — auxilio U, nemá M — 2 Alboinum Ryba, Albonium U, M — 6 Gela U, M. Gelae Succovius, Graefius — 7 in qua morabatur U, immorabatur qua M, — 9 cum M, qum U — 12 Trasumenum: trasumenum U, Thrasumenum M, Thrasymenum M in err. — 14 Q. Heterium U, Aetherium M. frater fratrem etc.: Vulg. Genes. 4, 8 cumque essent in agro, consurrexit Cain adversus fratrem suum Abel et interfecit eum. Constantinus ...Crispum etc.: Srv. incerti auctoris Epitome de Caesaribus (bre- viata ex libris Sex. Aureli Victoris) 41, 11: At Constantinus... Fausta coniuge, ut putant, suggerente Crispum filium necari iubet. Brutos Torquatosque: Srv. Valer. Maxim. V 8 (De severitate patrum in liberos), 1: L. Brutus... filios suos dominationen Tarquini a se expulsam reducentes... percuti iussit; 3 T. autem Manlius Torquatus... pronuntiavit: cum Silanum filium meum pecunias a sociis accepisse probatum mihi sit, et re publica eum et domo mea indignum iudico protinusque e conspectu meo abire iubeo.' tam tristi patris sententia perculsus Silanus lucem ulterius intueri non sustinuit suspendioque se proxima nocte con- sumpsit. Aeschylus etc.: Valer. Maxim. IX 12 ext. 2: Aeschylus poëta in Sicilia moenibus urbis, in qua morabatur, egressus aprico in loco resedit, super quem aquila testudinem ferens delusa splendore capitis — erat enim calvus —perinde atque lapidi testudinem inlisit, quo ictu Aeschylus peremptus est. Salomon: Vulg. proverb. 17, 22: animus gaudens aetatem floridam facit. Sophocles et Dionysius: Plin. Nat. hist. VII 180 gaudio obiere... Sophocles et Dionysius Siciliae tyrannus, uterque accepto tragicae victoriae nuntio. Livius: XXII 7, 1 Haec est nobilis ad Trasumenum pugna atque inter paucas memo- rata populi Romani clades...7, 13 alteram (roz. feminam), cui mors fili falso nuntiata erat, maestam sedentem domi ad primum conspectum redeuntis fili gaudio nimio exanimatam. Srv. však také Plin. Nat. hist. VII 180 mater illa Cannensi filio incolume viso contra nuntium falsum (roz. gaudio obiit). Plinius: Nat. hist. VII 184 Cornelius Gallus praetorius et T. Hetereius (Q. vulg., Heterius dT, Aetherius F1) eques Romanus in venere obiere. Valerius: Valer. Maxim. IX 12, 8 Cornelius Gallus praetorius et T. Etherius eques Romanus inter usum veneris absumpti sunt.
60 M. fol. 26 r° U fol. 110 r° dorum Rosimundam Hemelchiclis, cuius amore deperibat, auxilio usam Alboinum maritum obtruncasse. Quid fratre homini coniunctius? At in ipso statim nascentis mundi exordio frater fratrem interfecit. Quid paterno affectu indulgentius? At Constantinus (ne Brutos Torquatosque ! loquar) Crispum filium occidi iussit. Multi non tantum a feris bestiis, sed a canibus, animali domestico, lacerati interierunt. Aeschylus, poëta tragicus, Gela, Siciliae urbe, in qua morabatur, egressus in loco aprico consedit; huius ca- piti aquila splendore eius, quoniam capillis vacuum erat, elusa velut lapidi testudinem illisit, ut eius carne, cum fracta esset, vesceretur, quo ictu Aeschylus decessit. „Animus gaudens“, inquit Salomon, „aetatem/ floridam facit.“ At Sophocles et Dionysius Siciliae tyrannus gaudio perierunt. Mater quoque illa post cladem Romanorum apud lacum Trasumenum, ubi filium, quem falso interfectum audiverat, subito incolumem vidit, simili de causa exstincta est, ut Livius testatur. Cornelium Gallum et Q. Heterium in venere obiisse Plinius et Valerius tradunt. Quam multi fulgure, incendio 15 10 1 Hemelchiclis U, Helmige M — auxilio U, nemá M — 2 Alboinum Ryba, Albonium U, M — 6 Gela U, M. Gelae Succovius, Graefius — 7 in qua morabatur U, immorabatur qua M, — 9 cum M, qum U — 12 Trasumenum: trasumenum U, Thrasumenum M, Thrasymenum M in err. — 14 Q. Heterium U, Aetherium M. frater fratrem etc.: Vulg. Genes. 4, 8 cumque essent in agro, consurrexit Cain adversus fratrem suum Abel et interfecit eum. Constantinus ...Crispum etc.: Srv. incerti auctoris Epitome de Caesaribus (bre- viata ex libris Sex. Aureli Victoris) 41, 11: At Constantinus... Fausta coniuge, ut putant, suggerente Crispum filium necari iubet. Brutos Torquatosque: Srv. Valer. Maxim. V 8 (De severitate patrum in liberos), 1: L. Brutus... filios suos dominationen Tarquini a se expulsam reducentes... percuti iussit; 3 T. autem Manlius Torquatus... pronuntiavit: cum Silanum filium meum pecunias a sociis accepisse probatum mihi sit, et re publica eum et domo mea indignum iudico protinusque e conspectu meo abire iubeo.' tam tristi patris sententia perculsus Silanus lucem ulterius intueri non sustinuit suspendioque se proxima nocte con- sumpsit. Aeschylus etc.: Valer. Maxim. IX 12 ext. 2: Aeschylus poëta in Sicilia moenibus urbis, in qua morabatur, egressus aprico in loco resedit, super quem aquila testudinem ferens delusa splendore capitis — erat enim calvus —perinde atque lapidi testudinem inlisit, quo ictu Aeschylus peremptus est. Salomon: Vulg. proverb. 17, 22: animus gaudens aetatem floridam facit. Sophocles et Dionysius: Plin. Nat. hist. VII 180 gaudio obiere... Sophocles et Dionysius Siciliae tyrannus, uterque accepto tragicae victoriae nuntio. Livius: XXII 7, 1 Haec est nobilis ad Trasumenum pugna atque inter paucas memo- rata populi Romani clades...7, 13 alteram (roz. feminam), cui mors fili falso nuntiata erat, maestam sedentem domi ad primum conspectum redeuntis fili gaudio nimio exanimatam. Srv. však také Plin. Nat. hist. VII 180 mater illa Cannensi filio incolume viso contra nuntium falsum (roz. gaudio obiit). Plinius: Nat. hist. VII 184 Cornelius Gallus praetorius et T. Hetereius (Q. vulg., Heterius dT, Aetherius F1) eques Romanus in venere obiere. Valerius: Valer. Maxim. IX 12, 8 Cornelius Gallus praetorius et T. Etherius eques Romanus inter usum veneris absumpti sunt.
Strana 61
61 5 10 ruinaque pereunt! Quam multos terrae motus opprimit! Ioannes ulterioris Hispaniae rex equi casu exanimatus est. Fridericus Caesar cognomento Barba rubra, dum iam Armeniam teneret et maximas res adversus Sara- cenos gesturus videretur, in flumine quodam submersus est. Neque enim M fol. 26 v' humiles et nulla in re cognitos commemoro, quorum numerus paene infi- nitus est. Adde his famem, quae interdum non modo obscenorum animalium, sed U fol. 110 v' etiam humanis carnibus, et quod dicere quoque horret animus, liberorum vesci coëgit. Notum est facinus illius mulieris, quae Tito Hierosolymam obsidente filium suis iugulatum manibus comedit. Id antea in Samaria con- tigisse sacrae litterae continent. Audivimus in Africa apud Tunetem, ante- quam christianae naves eo frumentum convexissent, ducentos interdum homines una die fame periisse. Vidimus ipsi infelix illud vulgus macie con- fectum genibus in terra repere et grana frumenti ex camelorum, equorum 15 asinorumque stercoribus collecta avide devorare. Adiunge his pestilentiam et magnos nonnunquam populos intemperie aëris deletos. Ut autem omittam pestem Atheniensium, Thucydidi et Lucre- 1 ruinaque U, casu ruinarum M — 5 in re M. re U — 10 Id continent U, nemá M — 11 Tunetem U, Tunetam M. antea Tunetum Succovius — 12 convexissent U, Succovius, Graefius, convexisse M — 13 una U (srv. 31, 8 eadem ... die U, M), uno M—macie confectum U, nemá M — 14 grana U, varia genera M — 17 ut autem U, ut M — Thu- cydidi U, Succovius, Graefius, Thucylidi M. Thucidydi M in err. loannes etc.: Nejspíše ze stejného pramene jako Baptista Campofulgosus v uv. sp. str. 1332: Ioannes quoque Castulonensis rex equi casu detritus interiit. Vskutku pádem s koně zahynul Alfons (1475—1491), jediný syn portugalského Jana II. (1455—1495). Fridericus etc.: Aeneas Silvius, Historia rerum ubique gestarum (ve vydáni basilej- ském str. 326): Fredericus imperator cognomento Barbarossa, qui primus eius nominis imperavit, traiectis in Asiam copiis minorem Armeniam occupavit gesturusque res maximas videbatur, nisi lavandi gratia perspicuum amnem ingressus, absorptus aquis disparuisset et vanas hominum cogitationes ostendisset. illius mulieris etc.: Iosef. Flavius Bell. Iud. VI 201 nn. Magia... xvsivet vòv vióv, ënвv' блуудада то� неу йилоv хатводisi, то� дд� Холо�v zатахалóрада 8URavrEV. Rufinus, Eusebii historia ecclesiast. translata III 6 Mulier quaedam . . . nomine Maria . . . filium iugulat, tum deinde igni superpositum torret et medium quippe edendo consumit, medium vero reservat obtectum ...Haec quidem losephus. Z Eusebia-Rufina převzal celou partii John of Salisbury, Policraticus II 6 De Maria, quae urgente fame comedit filium (I p. 79 nn. Webb). sacrae litterae: Vulg. II (IV) Reg. 6, 25 factaque est fames magna in Samaria. 27 quae (roz. mulier) respondit: „Mulier ista dixit mihi: Da filium tuum, ut comedamus eum hodie, et filium meum comedemus cras.' Coximus ergo filium meum et comedi- mus“ etc. Audivimus... apud Tunetem: v Tunisu byl Bohuslav na jaře r. 1491 (srv. Listář 27. 32, 23). Thucydidi: II 49 nn. Lucretio: VI 1138 nn.
61 5 10 ruinaque pereunt! Quam multos terrae motus opprimit! Ioannes ulterioris Hispaniae rex equi casu exanimatus est. Fridericus Caesar cognomento Barba rubra, dum iam Armeniam teneret et maximas res adversus Sara- cenos gesturus videretur, in flumine quodam submersus est. Neque enim M fol. 26 v' humiles et nulla in re cognitos commemoro, quorum numerus paene infi- nitus est. Adde his famem, quae interdum non modo obscenorum animalium, sed U fol. 110 v' etiam humanis carnibus, et quod dicere quoque horret animus, liberorum vesci coëgit. Notum est facinus illius mulieris, quae Tito Hierosolymam obsidente filium suis iugulatum manibus comedit. Id antea in Samaria con- tigisse sacrae litterae continent. Audivimus in Africa apud Tunetem, ante- quam christianae naves eo frumentum convexissent, ducentos interdum homines una die fame periisse. Vidimus ipsi infelix illud vulgus macie con- fectum genibus in terra repere et grana frumenti ex camelorum, equorum 15 asinorumque stercoribus collecta avide devorare. Adiunge his pestilentiam et magnos nonnunquam populos intemperie aëris deletos. Ut autem omittam pestem Atheniensium, Thucydidi et Lucre- 1 ruinaque U, casu ruinarum M — 5 in re M. re U — 10 Id continent U, nemá M — 11 Tunetem U, Tunetam M. antea Tunetum Succovius — 12 convexissent U, Succovius, Graefius, convexisse M — 13 una U (srv. 31, 8 eadem ... die U, M), uno M—macie confectum U, nemá M — 14 grana U, varia genera M — 17 ut autem U, ut M — Thu- cydidi U, Succovius, Graefius, Thucylidi M. Thucidydi M in err. loannes etc.: Nejspíše ze stejného pramene jako Baptista Campofulgosus v uv. sp. str. 1332: Ioannes quoque Castulonensis rex equi casu detritus interiit. Vskutku pádem s koně zahynul Alfons (1475—1491), jediný syn portugalského Jana II. (1455—1495). Fridericus etc.: Aeneas Silvius, Historia rerum ubique gestarum (ve vydáni basilej- ském str. 326): Fredericus imperator cognomento Barbarossa, qui primus eius nominis imperavit, traiectis in Asiam copiis minorem Armeniam occupavit gesturusque res maximas videbatur, nisi lavandi gratia perspicuum amnem ingressus, absorptus aquis disparuisset et vanas hominum cogitationes ostendisset. illius mulieris etc.: Iosef. Flavius Bell. Iud. VI 201 nn. Magia... xvsivet vòv vióv, ënвv' блуудада то� неу йилоv хатводisi, то� дд� Холо�v zатахалóрада 8URavrEV. Rufinus, Eusebii historia ecclesiast. translata III 6 Mulier quaedam . . . nomine Maria . . . filium iugulat, tum deinde igni superpositum torret et medium quippe edendo consumit, medium vero reservat obtectum ...Haec quidem losephus. Z Eusebia-Rufina převzal celou partii John of Salisbury, Policraticus II 6 De Maria, quae urgente fame comedit filium (I p. 79 nn. Webb). sacrae litterae: Vulg. II (IV) Reg. 6, 25 factaque est fames magna in Samaria. 27 quae (roz. mulier) respondit: „Mulier ista dixit mihi: Da filium tuum, ut comedamus eum hodie, et filium meum comedemus cras.' Coximus ergo filium meum et comedi- mus“ etc. Audivimus... apud Tunetem: v Tunisu byl Bohuslav na jaře r. 1491 (srv. Listář 27. 32, 23). Thucydidi: II 49 nn. Lucretio: VI 1138 nn.
Strana 62
62 U fol. 111 r' tio celebratam, et Romanorum, cuius/ gratia spiritum nequam in draconis forma sub nomine Aesculapii ex Epidauro adduxerunt, quae tandem gens natioque tota Europa, Asia Africaque hoc ma lum non sensit? Dum essem in Aegypto apud Memphim, fama erat paucis ante annis intra trium men- sium spatium quater et vicies centena hominum milia in ea urbe tali lue exstincta esse. Quid ego nunc tibi diversos cruciatus tormentaque humano excogitata ingenio dicam, eculeos, cruces, rotas, laqueos suppliciumque, quod lex Pom- peia parricidis statuit, taurum Phalaridis atque alia eiusmodi. Alexander Bessum, Darii interfectorem, ita occidi iussit: contactis enim reste duarum 10 praecelsarum arborum cacuminibus singulos Bessi pedes singulis earum alligari iussit; laxata deinde reste arbores ad naturalem situm reversae corpus in medio pendens discerpserunt. Apud Romanos Mettium Fufetium M fol. 27 r° U fol. 111 v° 5 4 paucis ante annis U, paucos ante annos M (obojí možné; srv. Cic. Tusc. I 7I paucis ante diebus, Livius XXIII 17, II paucos ante dies), 5 milia: millia U, M — ea U, nemá M —9 taurum: thaurum U, Tauri M — atque alia eiusmodi U, nemá M — 10 ita U, nemá M — enim U, nemá M— 12 laxata M. laxato U — 13 Mettium Ryba, metium U, Mecium M — Fufetium Ryba (ačkoliv jest možné, že Bohuslav sám užíval nesprávné formy Suffetium), suffetium U, Succovius, Suffecium M. spiritum nequam etc.: Livius perioch. XI: cum pestilentia civitas laboraret, missi legati, ut Aesculapi signum Romam ab Epidauro transferrent, anguem, qui se in navem eorum contulerat, in quo ipsum numen esse constabat, deportaverunt. Dum essem in Aegypto: na podzim r. 1490. lex Pompeia: Dig XLVIII 9, 1 (Marcian. 172): lege Pompeia (z r. 55 př. Kr.) cavetur, ut si quis patrem, matrem, avum, aviam, fratrem, sororem, patruelem, matruelem, patruum, avunculum, amitam, consobrinum, consobrinam, uxorem, virum, generum, socrum, vitricum, privignum, privignam, patronum, patronam occiderit cuiusve dolo malo id factum erit, ut poena ea teneatur, quae est legis Corneliae de siccariis. Sed et mater, quae filium filiamve occiderit eius legis poena adficitur et avus, qui nepotem occiderit, et praeterea qui emit venenum, ut patri daret, quamvis non potuerit dare. Zákon Pompejův, rozšiřující starší zákon Korneliův, ponechával pro vrahy otce, matky, děda nebo báby starobylou poenam culei, o níž srv. Dig. XLVIII 9, 9 poena parricidii more maiorum haec instituta est, ut parricida virgis sanguineis verberatus deinde culleo insuatur cum cane, gallo gallinaceo et vipera et simia; deinde in mare profundum culleus iactatur. taurum Phalaridis: Srv. Cic. in Pisonem 42 etiam si in Phalaridis tauro inclusus succensis ignibus torreatur; Cic. Tusc. II 17 (= Lactant. Divin. instit. III 27, 5) in Phalaridis tauro; Cic. Tusc. V 75 in Phalaridis taurum; Ovid. Ars am. I 653 n. Et Phalaris tauro violenti membra Perilli/torruit; Otto, Die Sprichwörter str. 277. Alexander Bessum: Plutarch. Alex. 43 xai Brodоv uèv бdтeçоv c0oòv ôte- opevôóvnosv, ôodiov ôśrôgov alg tайrò xаиpдávrоv «xатáфр uśроg лро0- aдr�dag той офиатоg, alva usJslg śматвçоv, &g бouтто фpun psoóusvov, то� лроойкоv айго нś�роg vвiиаодаг. Mettium Fufetium: Gell. XX 1, 54 historia de Mettio Fufetio Albano... qui, quoniam pactum atque condictum cum rege populi Romani perfide ruperat, binis quadrigis evinctus in diversa nitentibus laceratus est: novum atque asperum suppli- cium quis negat?
62 U fol. 111 r' tio celebratam, et Romanorum, cuius/ gratia spiritum nequam in draconis forma sub nomine Aesculapii ex Epidauro adduxerunt, quae tandem gens natioque tota Europa, Asia Africaque hoc ma lum non sensit? Dum essem in Aegypto apud Memphim, fama erat paucis ante annis intra trium men- sium spatium quater et vicies centena hominum milia in ea urbe tali lue exstincta esse. Quid ego nunc tibi diversos cruciatus tormentaque humano excogitata ingenio dicam, eculeos, cruces, rotas, laqueos suppliciumque, quod lex Pom- peia parricidis statuit, taurum Phalaridis atque alia eiusmodi. Alexander Bessum, Darii interfectorem, ita occidi iussit: contactis enim reste duarum 10 praecelsarum arborum cacuminibus singulos Bessi pedes singulis earum alligari iussit; laxata deinde reste arbores ad naturalem situm reversae corpus in medio pendens discerpserunt. Apud Romanos Mettium Fufetium M fol. 27 r° U fol. 111 v° 5 4 paucis ante annis U, paucos ante annos M (obojí možné; srv. Cic. Tusc. I 7I paucis ante diebus, Livius XXIII 17, II paucos ante dies), 5 milia: millia U, M — ea U, nemá M —9 taurum: thaurum U, Tauri M — atque alia eiusmodi U, nemá M — 10 ita U, nemá M — enim U, nemá M— 12 laxata M. laxato U — 13 Mettium Ryba, metium U, Mecium M — Fufetium Ryba (ačkoliv jest možné, že Bohuslav sám užíval nesprávné formy Suffetium), suffetium U, Succovius, Suffecium M. spiritum nequam etc.: Livius perioch. XI: cum pestilentia civitas laboraret, missi legati, ut Aesculapi signum Romam ab Epidauro transferrent, anguem, qui se in navem eorum contulerat, in quo ipsum numen esse constabat, deportaverunt. Dum essem in Aegypto: na podzim r. 1490. lex Pompeia: Dig XLVIII 9, 1 (Marcian. 172): lege Pompeia (z r. 55 př. Kr.) cavetur, ut si quis patrem, matrem, avum, aviam, fratrem, sororem, patruelem, matruelem, patruum, avunculum, amitam, consobrinum, consobrinam, uxorem, virum, generum, socrum, vitricum, privignum, privignam, patronum, patronam occiderit cuiusve dolo malo id factum erit, ut poena ea teneatur, quae est legis Corneliae de siccariis. Sed et mater, quae filium filiamve occiderit eius legis poena adficitur et avus, qui nepotem occiderit, et praeterea qui emit venenum, ut patri daret, quamvis non potuerit dare. Zákon Pompejův, rozšiřující starší zákon Korneliův, ponechával pro vrahy otce, matky, děda nebo báby starobylou poenam culei, o níž srv. Dig. XLVIII 9, 9 poena parricidii more maiorum haec instituta est, ut parricida virgis sanguineis verberatus deinde culleo insuatur cum cane, gallo gallinaceo et vipera et simia; deinde in mare profundum culleus iactatur. taurum Phalaridis: Srv. Cic. in Pisonem 42 etiam si in Phalaridis tauro inclusus succensis ignibus torreatur; Cic. Tusc. II 17 (= Lactant. Divin. instit. III 27, 5) in Phalaridis tauro; Cic. Tusc. V 75 in Phalaridis taurum; Ovid. Ars am. I 653 n. Et Phalaris tauro violenti membra Perilli/torruit; Otto, Die Sprichwörter str. 277. Alexander Bessum: Plutarch. Alex. 43 xai Brodоv uèv бdтeçоv c0oòv ôte- opevôóvnosv, ôodiov ôśrôgov alg tайrò xаиpдávrоv «xатáфр uśроg лро0- aдr�dag той офиатоg, alva usJslg śматвçоv, &g бouтто фpun psoóusvov, то� лроойкоv айго нś�роg vвiиаодаг. Mettium Fufetium: Gell. XX 1, 54 historia de Mettio Fufetio Albano... qui, quoniam pactum atque condictum cum rege populi Romani perfide ruperat, binis quadrigis evinctus in diversa nitentibus laceratus est: novum atque asperum suppli- cium quis negat?
Strana 63
63 quadrigae in diversa actae dilaceraverunt. Tradit Eusebius Caesariensis sanctissimis martyribus, qui gentium deos colere noluerunt, ultra alios ex- quisitos cruciatus arundines acutas sub unguibus infixas, plumbum lique- factum in loca, quibus naturalis egestio procurari solet, infusum, feminis etiam candentes aeris fustes in pudenda ingestos. Palum per corpus adigi aetate patrum nostrorum in ventum putatur. Miram profecto horum ho- M fol. 27 v° minum crudelitatem fuisse oportebat et omnibus bestiis immaniorem. Aspice nunc imperium Assyriorum, Medorum, Persarum, Macedo- U fol. 112r° num, Lacedaemoniorum, Atheniensium, aspice Carthaginienses Roma- nosque et Hannibalem sedecim annis victricia signa tota Italia circum- ferentem, aspice civilia socialiaque bella, Cimbros, Teutones, Hunnos, Gothos, Vandalos, Alanos, intuere Germaniae, Italiae, Galliae Hispaniaeque quottidianos motus, Turcas Saracenosque considera, et cognosces, quibus miseriis humanum genus affligitur, quot caedes vastitatesque paucorum cupiditas excitavit, quantus ubique sanguis fusus est funditurque, quot milia hominum neci et dedita sunt et deduntur. Certe solius Iulii Caesaris ductu praeter civilia bella undecies centena et nonaginta duo milia occisa esse memoriae proditum est. Adiiciam his alia, quae ut rarius eveniunt, ita et mirabiliora sunt. 20 Exercitus Cambysis, dum Aethiopiam peteret, arenis obrutus est. 5 10 15 2 qui U, quia M — 5 candentes U, candentis M — palum U, paulu- lum M — adigi U, aduri M — 7 oportebat M. opportebat U — et omni- bus U, et in omnibus M — bestiis U, nemá M — 8 imperium U, nemá M — 9 Atheniensium U, Atheniensium caedes M — 10 Hannibalem M. Hani- balem U — sedecim U, XVI M — 11 Teutones M, Theutones U. Teuto- nas Succovius — 12 Gothos: Gottos U, M — 16 milia U, milia M — deduntur U, dedantur M — 17 nonaginta duo U, Succovius, 92 M — milia: millia U, M — 20 arenis U, armis M. Eusebius: Hist. eccl. VIII 12, 6 n. và рoxтà ôč амоайg хата гоv Hóvtov čлаоzоv śtso0l, xаkánoig òzáot raiv zsgoiv &5 äzoov óvúzov tobg dax- vоRov; бtалафф�ивvоi, хаl аlхог лvой похурдоV бгагахаVтоg Врадоорор хай лвлграктоцеvи vй бѣn га� vоvа нагадвóивvо, хай га� наkгога аvаyzаtóтаvа той офиатоg хатолтфивvоI жтR. Aspice nunc etc.: Srv. Hieron. Epist. LX 16, 2 non calamitates miserorum, sed fragilem humanae condicionis narro statum — horret animus temporum nostrorum ruinas prosequi—: viginti et eo amplius anni sunt, quod inter Constantinopolim et Alpes Iulias cotidie Romanus sanguis effunditur. Scythiam, Thraciam, Macedoniam, Thessaliam, Dardaniam, Daciam, Epiros, Dalmatiam cunctasque, Pannonias Gothus, Sarmata, Quadus, Alanus, Huni, Vandali, Marcomanni vastant, trahunt, rapiunt... 3 ubique luctus, ubique gemitus... 4 quid putas nunc animi habere Corinthios, Athe- nienses, Lacedaemonios, Arcadas cunctamque Graeciam, quibus imperant barbari? Iulii Caesaris etc.: Plin. Nat. hist. VII 92 nam praeter civiles victorias undeciens centena (Solin. 1, 116, známé rkpy Pliniovy vesměs centum) et nonaginta duo milia hominum occisa proeliis ab eo (roz. Caesare) non equidem in gloria posuerim. Exercitus Cambysis: Bohuslav zde směšuje osud výpravy Kambysovy proti Aithio- pům a výpravy Kambysova vojska proti Ammonským, o nichž jedná za sebou Herodot III 25—26 5 uèv &x' Allionag otókog obro sxonse ol ô' aùtóv &n
63 quadrigae in diversa actae dilaceraverunt. Tradit Eusebius Caesariensis sanctissimis martyribus, qui gentium deos colere noluerunt, ultra alios ex- quisitos cruciatus arundines acutas sub unguibus infixas, plumbum lique- factum in loca, quibus naturalis egestio procurari solet, infusum, feminis etiam candentes aeris fustes in pudenda ingestos. Palum per corpus adigi aetate patrum nostrorum in ventum putatur. Miram profecto horum ho- M fol. 27 v° minum crudelitatem fuisse oportebat et omnibus bestiis immaniorem. Aspice nunc imperium Assyriorum, Medorum, Persarum, Macedo- U fol. 112r° num, Lacedaemoniorum, Atheniensium, aspice Carthaginienses Roma- nosque et Hannibalem sedecim annis victricia signa tota Italia circum- ferentem, aspice civilia socialiaque bella, Cimbros, Teutones, Hunnos, Gothos, Vandalos, Alanos, intuere Germaniae, Italiae, Galliae Hispaniaeque quottidianos motus, Turcas Saracenosque considera, et cognosces, quibus miseriis humanum genus affligitur, quot caedes vastitatesque paucorum cupiditas excitavit, quantus ubique sanguis fusus est funditurque, quot milia hominum neci et dedita sunt et deduntur. Certe solius Iulii Caesaris ductu praeter civilia bella undecies centena et nonaginta duo milia occisa esse memoriae proditum est. Adiiciam his alia, quae ut rarius eveniunt, ita et mirabiliora sunt. 20 Exercitus Cambysis, dum Aethiopiam peteret, arenis obrutus est. 5 10 15 2 qui U, quia M — 5 candentes U, candentis M — palum U, paulu- lum M — adigi U, aduri M — 7 oportebat M. opportebat U — et omni- bus U, et in omnibus M — bestiis U, nemá M — 8 imperium U, nemá M — 9 Atheniensium U, Atheniensium caedes M — 10 Hannibalem M. Hani- balem U — sedecim U, XVI M — 11 Teutones M, Theutones U. Teuto- nas Succovius — 12 Gothos: Gottos U, M — 16 milia U, milia M — deduntur U, dedantur M — 17 nonaginta duo U, Succovius, 92 M — milia: millia U, M — 20 arenis U, armis M. Eusebius: Hist. eccl. VIII 12, 6 n. và рoxтà ôč амоайg хата гоv Hóvtov čлаоzоv śtso0l, xаkánoig òzáot raiv zsgoiv &5 äzoov óvúzov tobg dax- vоRov; бtалафф�ивvоi, хаl аlхог лvой похурдоV бгагахаVтоg Врадоорор хай лвлграктоцеvи vй бѣn га� vоvа нагадвóивvо, хай га� наkгога аvаyzаtóтаvа той офиатоg хатолтфивvоI жтR. Aspice nunc etc.: Srv. Hieron. Epist. LX 16, 2 non calamitates miserorum, sed fragilem humanae condicionis narro statum — horret animus temporum nostrorum ruinas prosequi—: viginti et eo amplius anni sunt, quod inter Constantinopolim et Alpes Iulias cotidie Romanus sanguis effunditur. Scythiam, Thraciam, Macedoniam, Thessaliam, Dardaniam, Daciam, Epiros, Dalmatiam cunctasque, Pannonias Gothus, Sarmata, Quadus, Alanus, Huni, Vandali, Marcomanni vastant, trahunt, rapiunt... 3 ubique luctus, ubique gemitus... 4 quid putas nunc animi habere Corinthios, Athe- nienses, Lacedaemonios, Arcadas cunctamque Graeciam, quibus imperant barbari? Iulii Caesaris etc.: Plin. Nat. hist. VII 92 nam praeter civiles victorias undeciens centena (Solin. 1, 116, známé rkpy Pliniovy vesměs centum) et nonaginta duo milia hominum occisa proeliis ab eo (roz. Caesare) non equidem in gloria posuerim. Exercitus Cambysis: Bohuslav zde směšuje osud výpravy Kambysovy proti Aithio- pům a výpravy Kambysova vojska proti Ammonským, o nichž jedná za sebou Herodot III 25—26 5 uèv &x' Allionag otókog obro sxonse ol ô' aùtóv &n
Strana 64
64 M fol. 28 1° U fol. 112 v° Copiae Catonis, dum Caesarem fugiens Libyae deserta peragrat, paene a ser- pentibus interemptae sunt. Ab iisdem in Italia Amyclae deletae. Scribit Varro oppidum in Hispania/ a cuniculis, in Thessalia a talpis suffossum esse. Quosdam populos ranae cicadaeque fugaverunt. Legimus in recen- tiori historia quendam a multitudine murium devoratum esse. I nunc et te felicem existima, qui minimorum quoque animalium iniuriae obnoxius es. Propter haec fortasse Thraces natales hominum flebiliter, exsequias cum hilaritate celebrabant. Inde etiam ea opinio manat, quae non nasci homini optimum censet, proximum autem quam ocissime aboleri. Manifestum itaque arbitror philosophos de summo bono disputantes, 10 sive in voluptate sive in virtute sive in animi, corporis fortunaeque bonis felicitatem collocaverunt, plurimum errasse. Neque enim in hac vita feli- citas aut quaeri debet aut inveniri potest. Accedunt quidem propius ad 2 iisdem M. hisdem U — 3 Thessalia M. Tessalia U — 5 murium M. murum U — esse. I M, nemá U — 6 es U, es manifestae M (viz níže ř. 10) — 7 haec U, hoc M — fortasse U, fortassis M — 8 celebrabant U, cele- brant M — 10 manifestum U, nemá M — 11 corporis fortunaeque U, corporisque M. Auдоviovg ànodvаkévrgg огдатвовода . .. Злглуейда vотоv иśуаv те май &aiotov, poošovra ôč Jivag v�s рапнov хагадбда офааg хай тоóлр тоlо�то Ę-—¬«а&�раvодѣvа. Copiae Catonis etc.: Srv. Lucan. IX 607 nn. inventus mediis fons unus harenis largus aquae, sed quem serpentum turba tenebat/ vix capiente loco etc. 850 pro Cae- sare pugnant/ dipsades...859 in loca serpentum nos venimus... Libyae deserta peragrat: k výrazu srv. Verg. Aen. I 384 Libyae deserta peragro. Amyclae: viz následující poznámku. Varro: Plinius Nat. hist. VIII 104 M. Varro auctor est a cuniculis suffossum in Hispa- nia oppidum, a talpis in Thessalia, ab ranis civitatem in Gallia pulsam, ab locustis in Africa, ex Gyara Cycladum insula incolas a muribus fugatos, in Italia Amynclas (vulg. Amyclas) a serpentibus deletas. ranae cicadaeque: viz předešlou poznámku. I nunc et: Srv. na př. Hor. Epist. II 2, 75 n. hac rabiosa fugit canis, hac lu- tulenta ruit sus: / i nunc et versus tecum meditare canoros. Thraces etc.: Valer. Maxim. II 6, 12 Thraciae vero illa natio merito sibi sapientiae laudem vindicaverit, quae natales hominum flebiliter, exsequias cum hilaritate cele- brans sine ullis doctorum praeceptis verum condicionis nostrae habitum pervidit. ea opinio etc.: Plin. Nat. hist. VII praef. 4 itaque multi extitere, qui non nasci opti- mum censerent aut quam ocissime aboleri. Cic. Tusc. I 114 docuisse (roz. Silenum) regem (roz. Midam) non nasci homini longe optimum esse, proximum autem quam primum mori. Lactant. Divin. inst. III 19, 14 Cicero in Consolatione non nasci inquit longe optimum nec in hos scopulos incidere vitae, proximum autem, si natus sis, quam primum tamquam ex incendio effugere fortunae. de summo bono etc.: Srv. Augustin. De civ. dei XIX 4 Si ergo quaeratur a nobis,... civitas dei... de finibus bonorum malorumque quid sentiat, respondebit aeternam vitam esse summum bonum...: propter illam proinde adipiscendam recte nobis esse vivendum... Illi autem, qui in ista vita fines bonorum et malorum esse putaverunt, sive in corpore sive in animo... sive in voluptate sive in virtute... hic beati esse et a se ipsis beati fieri mira vanitate voluerunt.
64 M fol. 28 1° U fol. 112 v° Copiae Catonis, dum Caesarem fugiens Libyae deserta peragrat, paene a ser- pentibus interemptae sunt. Ab iisdem in Italia Amyclae deletae. Scribit Varro oppidum in Hispania/ a cuniculis, in Thessalia a talpis suffossum esse. Quosdam populos ranae cicadaeque fugaverunt. Legimus in recen- tiori historia quendam a multitudine murium devoratum esse. I nunc et te felicem existima, qui minimorum quoque animalium iniuriae obnoxius es. Propter haec fortasse Thraces natales hominum flebiliter, exsequias cum hilaritate celebrabant. Inde etiam ea opinio manat, quae non nasci homini optimum censet, proximum autem quam ocissime aboleri. Manifestum itaque arbitror philosophos de summo bono disputantes, 10 sive in voluptate sive in virtute sive in animi, corporis fortunaeque bonis felicitatem collocaverunt, plurimum errasse. Neque enim in hac vita feli- citas aut quaeri debet aut inveniri potest. Accedunt quidem propius ad 2 iisdem M. hisdem U — 3 Thessalia M. Tessalia U — 5 murium M. murum U — esse. I M, nemá U — 6 es U, es manifestae M (viz níže ř. 10) — 7 haec U, hoc M — fortasse U, fortassis M — 8 celebrabant U, cele- brant M — 10 manifestum U, nemá M — 11 corporis fortunaeque U, corporisque M. Auдоviovg ànodvаkévrgg огдатвовода . .. Злглуейда vотоv иśуаv те май &aiotov, poošovra ôč Jivag v�s рапнov хагадбда офааg хай тоóлр тоlо�то Ę-—¬«а&�раvодѣvа. Copiae Catonis etc.: Srv. Lucan. IX 607 nn. inventus mediis fons unus harenis largus aquae, sed quem serpentum turba tenebat/ vix capiente loco etc. 850 pro Cae- sare pugnant/ dipsades...859 in loca serpentum nos venimus... Libyae deserta peragrat: k výrazu srv. Verg. Aen. I 384 Libyae deserta peragro. Amyclae: viz následující poznámku. Varro: Plinius Nat. hist. VIII 104 M. Varro auctor est a cuniculis suffossum in Hispa- nia oppidum, a talpis in Thessalia, ab ranis civitatem in Gallia pulsam, ab locustis in Africa, ex Gyara Cycladum insula incolas a muribus fugatos, in Italia Amynclas (vulg. Amyclas) a serpentibus deletas. ranae cicadaeque: viz předešlou poznámku. I nunc et: Srv. na př. Hor. Epist. II 2, 75 n. hac rabiosa fugit canis, hac lu- tulenta ruit sus: / i nunc et versus tecum meditare canoros. Thraces etc.: Valer. Maxim. II 6, 12 Thraciae vero illa natio merito sibi sapientiae laudem vindicaverit, quae natales hominum flebiliter, exsequias cum hilaritate cele- brans sine ullis doctorum praeceptis verum condicionis nostrae habitum pervidit. ea opinio etc.: Plin. Nat. hist. VII praef. 4 itaque multi extitere, qui non nasci opti- mum censerent aut quam ocissime aboleri. Cic. Tusc. I 114 docuisse (roz. Silenum) regem (roz. Midam) non nasci homini longe optimum esse, proximum autem quam primum mori. Lactant. Divin. inst. III 19, 14 Cicero in Consolatione non nasci inquit longe optimum nec in hos scopulos incidere vitae, proximum autem, si natus sis, quam primum tamquam ex incendio effugere fortunae. de summo bono etc.: Srv. Augustin. De civ. dei XIX 4 Si ergo quaeratur a nobis,... civitas dei... de finibus bonorum malorumque quid sentiat, respondebit aeternam vitam esse summum bonum...: propter illam proinde adipiscendam recte nobis esse vivendum... Illi autem, qui in ista vita fines bonorum et malorum esse putaverunt, sive in corpore sive in animo... sive in voluptate sive in virtute... hic beati esse et a se ipsis beati fieri mira vanitate voluerunt.
Strana 65
65 verum, qui palmam rerum humanarum virtuti tribuunt; falluntur tamen et hi, quoniam virtus non felicitas est, sed gradus atque via ad felicitatem. Stultum enim esset renuntiare voluptatibus, aspernari honores, divitias contemnere et per sudorem iuxta Hesio dum ad virtutem conari, nisi maior M fol. 28 ve 5 aliqua merces eam maneat. Id autem immortalitas est, quam qui asse- U fol. 113 r° quitur, is demum vere felix et beatus dici potest. Huius gratia etiam virtus expetenda est: non acquiritur illa quidem humano studio et industria, sed luce sapientiae, qua nisi divinitus illuminati fuerimus, omnes nostri labores vani sunt. Meditandum tamen nobis est, ut boni simus, sentes cupiditatum 10 animo evellendae, mens a libidinibus cohibenda, pectus ab omni contagione sceleris custodiendum. Invocandus etiam Deus, ut Plato iubet, qui nescio quo modo in eas saepenumero imprudens sententias incidit, quae nostrae religioni mirum in modum conveniunt. Haec si pio humilique corde feceri- mus, non deerit creaturae suae indulgentissimus ille pater; dabit profecto, 15 ut omnes fortunae casus aequo animo feramus, dabit, ut nihil pro eo susti- nere durum existimemus, participes deinde regni sui immortalesque efficiet. 1 rerum humanarum U, nemá M — 5 eam U, circa eam M — 6 is de- mum U, idem M — 8 nisi... illuminati fuerimus U, si... illuminati non sumus M — 10 contagione U, cogitatione M — 12 imprudens sententias U, sententias imprudens M — 13 haec U, hoc M — 16 immortalesque efficiet U, nos, qua est misericordia, efficiet M. Amen přidal M — Opusculum de miseria humana editum a Bohuslao de Lobkowicz et Hasystein feliciter explicitum est U. iuxta Hesiodum: Erga 289 vijg ô' doevis îôoõva 7в0l лооларо дev &ткаv V dvávazot (verš často citovaný). Bohuslav jej mohl znáti na př. z Marsiliova pře- kladu Platonových Zák. IV 718 E Ante virtutem vero inquit (roz. Hesiodus) sudorem dii immortales posuerunt (v benátské inkunabuli, která se z bibliotéky Bohuslavovy zachovala v Roudnici n. L., nyní zn. II Ac 25, jest k tomuto místu marginální rkpný přípisek: heſiodus). Plato: Zák. IV p. 712 B 3sòv ôr roòg viv vig nólsog xaraoxev?v ·«лixаlóuвда (v překladu Marsilia Ficina: Deum in primis ad civitatis constitutionem invocemus). nostrae religioni... conveniunt: Srv. Gualt. Burlaeus, Liber de vita et moribus philosophorum (ed. H. Knust, Tübingen 1886, str. 226): Hic eciam multa sensisse de Deo videtur, que multum veritati nostre religionis conveniunt. Nam dicit Augustinus libro de civitate Dei [VIII 11]: Mirantur autem quidam nobis in Christi gratia sociati, cum audiunt vel legunt Platonem de Deo ista sensisse, que multum congruere veritati nostre religionis agnoscunt. Srv. i mou poznámku 1 v Listech filol. LVIII, 1931, str. 422. Spisy Bohuslava Hasištejnského I. 5
65 verum, qui palmam rerum humanarum virtuti tribuunt; falluntur tamen et hi, quoniam virtus non felicitas est, sed gradus atque via ad felicitatem. Stultum enim esset renuntiare voluptatibus, aspernari honores, divitias contemnere et per sudorem iuxta Hesio dum ad virtutem conari, nisi maior M fol. 28 ve 5 aliqua merces eam maneat. Id autem immortalitas est, quam qui asse- U fol. 113 r° quitur, is demum vere felix et beatus dici potest. Huius gratia etiam virtus expetenda est: non acquiritur illa quidem humano studio et industria, sed luce sapientiae, qua nisi divinitus illuminati fuerimus, omnes nostri labores vani sunt. Meditandum tamen nobis est, ut boni simus, sentes cupiditatum 10 animo evellendae, mens a libidinibus cohibenda, pectus ab omni contagione sceleris custodiendum. Invocandus etiam Deus, ut Plato iubet, qui nescio quo modo in eas saepenumero imprudens sententias incidit, quae nostrae religioni mirum in modum conveniunt. Haec si pio humilique corde feceri- mus, non deerit creaturae suae indulgentissimus ille pater; dabit profecto, 15 ut omnes fortunae casus aequo animo feramus, dabit, ut nihil pro eo susti- nere durum existimemus, participes deinde regni sui immortalesque efficiet. 1 rerum humanarum U, nemá M — 5 eam U, circa eam M — 6 is de- mum U, idem M — 8 nisi... illuminati fuerimus U, si... illuminati non sumus M — 10 contagione U, cogitatione M — 12 imprudens sententias U, sententias imprudens M — 13 haec U, hoc M — 16 immortalesque efficiet U, nos, qua est misericordia, efficiet M. Amen přidal M — Opusculum de miseria humana editum a Bohuslao de Lobkowicz et Hasystein feliciter explicitum est U. iuxta Hesiodum: Erga 289 vijg ô' doevis îôoõva 7в0l лооларо дev &ткаv V dvávazot (verš často citovaný). Bohuslav jej mohl znáti na př. z Marsiliova pře- kladu Platonových Zák. IV 718 E Ante virtutem vero inquit (roz. Hesiodus) sudorem dii immortales posuerunt (v benátské inkunabuli, která se z bibliotéky Bohuslavovy zachovala v Roudnici n. L., nyní zn. II Ac 25, jest k tomuto místu marginální rkpný přípisek: heſiodus). Plato: Zák. IV p. 712 B 3sòv ôr roòg viv vig nólsog xaraoxev?v ·«лixаlóuвда (v překladu Marsilia Ficina: Deum in primis ad civitatis constitutionem invocemus). nostrae religioni... conveniunt: Srv. Gualt. Burlaeus, Liber de vita et moribus philosophorum (ed. H. Knust, Tübingen 1886, str. 226): Hic eciam multa sensisse de Deo videtur, que multum veritati nostre religionis conveniunt. Nam dicit Augustinus libro de civitate Dei [VIII 11]: Mirantur autem quidam nobis in Christi gratia sociati, cum audiunt vel legunt Platonem de Deo ista sensisse, que multum congruere veritati nostre religionis agnoscunt. Srv. i mou poznámku 1 v Listech filol. LVIII, 1931, str. 422. Spisy Bohuslava Hasištejnského I. 5
Strana 66
M. fol. 29 r° P: B3 v° DE AVARITIA fol. 29 v° Cupienti mihi aliquid de avaritia scribere, Sturne optime, te potissi- mum delegi, cui munusculum hoc dicarem, qui semper et avaritiae hostis fuisti et nihil unquam pecuniarum gratia egisti. Quanquam autem innumera veniunt in mentem, quae adversus eam pestem commemorare forsitan operae pretium esset, servabo tamen cum delectu modum neque patiar vela orationis meae latius quam res expostulat pandi, et si ostendero neque divitias expetendas esse (quoniam omnium ma- lorum causa sunt) neque in his quicquam contineri, quod ad bene beateque vivendum conducat, ab optimo praeterea atque sapientissimo quoque eas 10 contemni atque despici, existimabo me instituto meo satisfecisse. Ordiar autem ab eo, quod ab omnibus conceditur. Cui enim dubium est ! nos vitare cibos noxios, potus insalubres, aëris intemperiem et quae- cunque valitudini nostrae obsunt? Quod si tanta cura diligentiaque, quae corpori perniciem afferunt, cavemus, multo profecto id studiosius circa ea 15 faciendum est, quae animum, qui corpore longe dignior atque praestantior est, depravant et corrumpunt. At divitias eiusmodi esse adeo clarum per- spicuumque est, ut neminem arbitrer aut tam impudentem, qui id neget, aut tam rudem, qui ignoret. Quod enim scelus tam taetrum atque detesta- bile est, ad quod non immoderata pecuniae cupiditas impellat? Respice primum stupra et adulteria, et nihil paene in eo genere sine 1 De avaritia: Ad Joannem Sturnum Francum de Smalcaldia de avaricia libellus P (v indexu). — Bohuslai Boemi Baronis de Hassenstayn Libellus de Avaricia P (nadpis nad textem). — Eiusdem D. Bohuslai ad Joannem Sturnum libellus de Avaritia M (nadpis nad textem) — 13 nos P, debere nos M — 14 valitudini P, valetudini M — 18 arbitrer M, arbtrer P. 5 20 Sturne: O osobě Jana Sturna srv. Truhlář, Humanismus, str. 120. vela orationis... pandi: Srv. Cic. Tusc. IV 9 quaerebam igitur, utrum panderem vela orationis statim an... omnium malorum causa: Srv. Sallust. Cat. 10, 3 quasi materies omnium malo- rum fuere; Vulg. Paul. I Tim. 6, 10 radix enim omnium malorum est cupiditas; Hieronym. Epist. XXII32, 3 radix malorum omnium est avaritia; F. Petrarka, De avar. vitanda (Op. 1 555) fons malorum omnium etc.; A. Otto, Die Sprichwörter, str. 51.
M. fol. 29 r° P: B3 v° DE AVARITIA fol. 29 v° Cupienti mihi aliquid de avaritia scribere, Sturne optime, te potissi- mum delegi, cui munusculum hoc dicarem, qui semper et avaritiae hostis fuisti et nihil unquam pecuniarum gratia egisti. Quanquam autem innumera veniunt in mentem, quae adversus eam pestem commemorare forsitan operae pretium esset, servabo tamen cum delectu modum neque patiar vela orationis meae latius quam res expostulat pandi, et si ostendero neque divitias expetendas esse (quoniam omnium ma- lorum causa sunt) neque in his quicquam contineri, quod ad bene beateque vivendum conducat, ab optimo praeterea atque sapientissimo quoque eas 10 contemni atque despici, existimabo me instituto meo satisfecisse. Ordiar autem ab eo, quod ab omnibus conceditur. Cui enim dubium est ! nos vitare cibos noxios, potus insalubres, aëris intemperiem et quae- cunque valitudini nostrae obsunt? Quod si tanta cura diligentiaque, quae corpori perniciem afferunt, cavemus, multo profecto id studiosius circa ea 15 faciendum est, quae animum, qui corpore longe dignior atque praestantior est, depravant et corrumpunt. At divitias eiusmodi esse adeo clarum per- spicuumque est, ut neminem arbitrer aut tam impudentem, qui id neget, aut tam rudem, qui ignoret. Quod enim scelus tam taetrum atque detesta- bile est, ad quod non immoderata pecuniae cupiditas impellat? Respice primum stupra et adulteria, et nihil paene in eo genere sine 1 De avaritia: Ad Joannem Sturnum Francum de Smalcaldia de avaricia libellus P (v indexu). — Bohuslai Boemi Baronis de Hassenstayn Libellus de Avaricia P (nadpis nad textem). — Eiusdem D. Bohuslai ad Joannem Sturnum libellus de Avaritia M (nadpis nad textem) — 13 nos P, debere nos M — 14 valitudini P, valetudini M — 18 arbitrer M, arbtrer P. 5 20 Sturne: O osobě Jana Sturna srv. Truhlář, Humanismus, str. 120. vela orationis... pandi: Srv. Cic. Tusc. IV 9 quaerebam igitur, utrum panderem vela orationis statim an... omnium malorum causa: Srv. Sallust. Cat. 10, 3 quasi materies omnium malo- rum fuere; Vulg. Paul. I Tim. 6, 10 radix enim omnium malorum est cupiditas; Hieronym. Epist. XXII32, 3 radix malorum omnium est avaritia; F. Petrarka, De avar. vitanda (Op. 1 555) fons malorum omnium etc.; A. Otto, Die Sprichwörter, str. 51.
Strana 67
67 nummis peccatum invenies. Casta erat, ut docent fabulae, Danaë, sed post- quam Iuppiter in eius gremium aureum imbrem demisit, stuprum passa est. Apud Terentium mulier illa Andria parce primum et sobrie victum quaeri- tans vivebat, sed ubi amantes pretium pollicebantur, ut ingenium est om- nium hominum a labore proclive ad libidinem, eorum voluptati obsecuta B14)re est. Neque ferme comoediae quicquam aliud sunt, quam | lenae insidiantes fol. 30 r" fortunis adolescentium et meretrices se intemperantiae eorum lucri gratia substernentes. Rhodope, Aesopi fabularum scriptoris conserva, tantas opes meretricio quaestu congregaverat, ut imitata magnificentiam regum ingen- 10 tem impensa sua pyramidem exstruxerit. Flora apud Romanos simili arte immensas assecuta divitias populum Romanum heredem reliquit atque ob id, ut tum erat omnium gentium dementia, inter divas relata est. Lais, nobile 5 8 Rhodope M. Rodope P. Danaë: Srv. Propert. II 32, 59 n. nec minus aerato Danaë circumdata muro non potuit magno casta negare lovi; Lactant. Divin. instit. I 11, 18 Danaën violaturus aureos nummos largiter in sinum eius infudit; haec stupri merces fuit. At poëtae, qui quasi de deo loquebantur, ne auctoritatem creditae maiestatis infringerent, finxe- runt ipsum in aureo imbre delapsum; Augustin. Civ. dei XVIII 13 (Iovem) Danaës per imbrem aureum adpetisse concubitum, ubi intellegitur pudicitia mulieris auro fuisse corrupta; Paulus Silentiarius Anth. Palat. V 217 Xoóosog àpavototo ôtśгиауsv dица xорвiag/ Zeóg, ôtaôùg Aaváag zalxskárovg Jalánovg. Daui Ráysiv tòv uvgov &yò ráde záknea vixá! vsizsa nal ôcquovg zovoòg ó navôauárog. Petrarka narážel na příběh Danain v De avaritia vitanda (Opera I str. 555): adulter imbre aureo transformandus. Apud Terentium: Andria 74 nn. (Simo:) primo haec pudice vitam parce ac duriter/ agebat, lana ac tela victum quaeritans; sed postquam amans accessit pretium polli- cens/ unus et item alter, ita ut ingeniumst omnium! hominum ab labore proclive ad lubidinem,/ accepit condicionem, dehinc quaestum occipit. comoediae: Srv. Lactant. Divin. inst. VI 20, 27 n. nam et comicae fabulae de stupris virginum loquuntur aut amoribus meretricum... meretrices: srv. můj výklad v Listech filol. LVIII, 1931, str. 426n. Rhodope: Plin. Nat. hist. XXXVI 82 haec sunt pyramidum miracula, supremumque illud, ne quis regum opes miretur, minimam ex iis, sed laudatissimam, a Rhodopide (vulg.: Rhodope) meretricula factam. Aesopi fabellarum philosophi conserva quondam et contubernalis haec fuit, maiore miraculo tantas opes meretricio esse conquisitas. Flora: Lactant. Divin, inst. 1 20, 6 n. Flora, cum magnas opes ex arte meretricia quae- sivisset, populum scripsit heredem certamque pecuniam reliquit, cuius ex annuo faenore suus natalis dies celebraretur editione ludorum, quos appellant Floralia. quod quia senatui flagitiosum videbatur, ab ipso nomine argumentum sumi placuit, ut pudendae rei quaedam dignitas adderetur, deam finxerunt esse, quae floribus praesit eamque oportere placari. Lactant. I Instit. epit. 15, 3 Flora... cum magnas opes corpore quaesivisset, populum scripsit heredem et ideo in honorem eius ludi Floralia celebrantur. Lais: Sotion u Gellia Noct. Att. 1 8, 3 nn. Lais... Corinthia ob elegantiam venusta- temque formae grandem pecuniam demerebat... neque admittebatur, nisi qui dabat, quod poposcerat... Ad hanc ille Demosthenes clanculum adit et ut sibi copiam sui faceret petit. At Lais uvolag ôoaxuàg poposcit —hoc facit nummi nostratis denarium decem milia. Tali petulantia mulieris atque pecuniae magnitudine ictus expavidusque Demosthenes avertitur et discedens 'ego inquit paenitere tanti non emo'. 5*
67 nummis peccatum invenies. Casta erat, ut docent fabulae, Danaë, sed post- quam Iuppiter in eius gremium aureum imbrem demisit, stuprum passa est. Apud Terentium mulier illa Andria parce primum et sobrie victum quaeri- tans vivebat, sed ubi amantes pretium pollicebantur, ut ingenium est om- nium hominum a labore proclive ad libidinem, eorum voluptati obsecuta B14)re est. Neque ferme comoediae quicquam aliud sunt, quam | lenae insidiantes fol. 30 r" fortunis adolescentium et meretrices se intemperantiae eorum lucri gratia substernentes. Rhodope, Aesopi fabularum scriptoris conserva, tantas opes meretricio quaestu congregaverat, ut imitata magnificentiam regum ingen- 10 tem impensa sua pyramidem exstruxerit. Flora apud Romanos simili arte immensas assecuta divitias populum Romanum heredem reliquit atque ob id, ut tum erat omnium gentium dementia, inter divas relata est. Lais, nobile 5 8 Rhodope M. Rodope P. Danaë: Srv. Propert. II 32, 59 n. nec minus aerato Danaë circumdata muro non potuit magno casta negare lovi; Lactant. Divin. instit. I 11, 18 Danaën violaturus aureos nummos largiter in sinum eius infudit; haec stupri merces fuit. At poëtae, qui quasi de deo loquebantur, ne auctoritatem creditae maiestatis infringerent, finxe- runt ipsum in aureo imbre delapsum; Augustin. Civ. dei XVIII 13 (Iovem) Danaës per imbrem aureum adpetisse concubitum, ubi intellegitur pudicitia mulieris auro fuisse corrupta; Paulus Silentiarius Anth. Palat. V 217 Xoóosog àpavototo ôtśгиауsv dица xорвiag/ Zeóg, ôtaôùg Aaváag zalxskárovg Jalánovg. Daui Ráysiv tòv uvgov &yò ráde záknea vixá! vsizsa nal ôcquovg zovoòg ó navôauárog. Petrarka narážel na příběh Danain v De avaritia vitanda (Opera I str. 555): adulter imbre aureo transformandus. Apud Terentium: Andria 74 nn. (Simo:) primo haec pudice vitam parce ac duriter/ agebat, lana ac tela victum quaeritans; sed postquam amans accessit pretium polli- cens/ unus et item alter, ita ut ingeniumst omnium! hominum ab labore proclive ad lubidinem,/ accepit condicionem, dehinc quaestum occipit. comoediae: Srv. Lactant. Divin. inst. VI 20, 27 n. nam et comicae fabulae de stupris virginum loquuntur aut amoribus meretricum... meretrices: srv. můj výklad v Listech filol. LVIII, 1931, str. 426n. Rhodope: Plin. Nat. hist. XXXVI 82 haec sunt pyramidum miracula, supremumque illud, ne quis regum opes miretur, minimam ex iis, sed laudatissimam, a Rhodopide (vulg.: Rhodope) meretricula factam. Aesopi fabellarum philosophi conserva quondam et contubernalis haec fuit, maiore miraculo tantas opes meretricio esse conquisitas. Flora: Lactant. Divin, inst. 1 20, 6 n. Flora, cum magnas opes ex arte meretricia quae- sivisset, populum scripsit heredem certamque pecuniam reliquit, cuius ex annuo faenore suus natalis dies celebraretur editione ludorum, quos appellant Floralia. quod quia senatui flagitiosum videbatur, ab ipso nomine argumentum sumi placuit, ut pudendae rei quaedam dignitas adderetur, deam finxerunt esse, quae floribus praesit eamque oportere placari. Lactant. I Instit. epit. 15, 3 Flora... cum magnas opes corpore quaesivisset, populum scripsit heredem et ideo in honorem eius ludi Floralia celebrantur. Lais: Sotion u Gellia Noct. Att. 1 8, 3 nn. Lais... Corinthia ob elegantiam venusta- temque formae grandem pecuniam demerebat... neque admittebatur, nisi qui dabat, quod poposcerat... Ad hanc ille Demosthenes clanculum adit et ut sibi copiam sui faceret petit. At Lais uvolag ôoaxuàg poposcit —hoc facit nummi nostratis denarium decem milia. Tali petulantia mulieris atque pecuniae magnitudine ictus expavidusque Demosthenes avertitur et discedens 'ego inquit paenitere tanti non emo'. 5*
Strana 68
68 fol. 30 v° B [4] v° Corinthiorum scortum, neminem admittebat, nisi grande aes persolvisset. Accessit ad hanc Demosthenes orator, ut famoso amore potiretur; sed, dum posceretur talentum, mutans sententiam, „non emo“, inquit, „tanti paeni- tere“. Nihil de aetate nostra dico, quando iam omnia auro expugnabilia parantur. Eius certe feminae, quae munuscula subinde acceptat, pudicitiam in periculo esse vulgus quoque loquitur. Quin etiam pleraeque matres, ubi spes lucri arridet, aut dissimulant se scire, quae sciunt, aut locupletum li- bidini ultro filias prostituunt. Nihil gravius, nihil acerbius in rebus humanis adulterio uxorum iudicatur. Non desunt tamen mariti, ut ait Satyrus, qui et lacunar spectant et ad calicem naso vigilanti stertunt. Ex hac item 10 opum et quae eas comitantur voluptatum affluentia omnes illae Tiberii, Neronis Heliogabalique principum abominabiles et dictu quoque foedae libidines manaverunt. Adde his superbiam divitum non modo liberis, sed etiam servis vix to- lerabilem. Quid enim non elate contumelioseque aut agunt aut loquuntur? 15 Eunt, ut pomparum fercula incedere credas, levant oculos et supercilia, in- flatis crepant buccis, pauperibus obviis neque salutantibus respondere sus- tinent, et quod miserrimum est, qui prius modesti atque humani erga omnes erant, partis facultatibus adeo fastu et arrogantia pleni redduntur, ut eos, quorum se antea pedibus provolvebant, nunc etiam spectare dedignentur. 20 Multos ex his non solum propinquorum, sed etiam parentum ob ignobili- tatem et inopiam pudet; neque enim aut huius vitae inconstantiam et volu- bilitatem considerant aut se eadem fortunae temeritate, qua exaltati sunt, fol. 31 r° rursus deprimi pos'se putant. Quanto melius Agathocles ille Siciliae rex, 5 1 Corinthiorum M, Chorintiorum P — persolvisset P, posuisset M 4 quando iam (= qñiam) P, quoniam M — 7 scire P, nescire M — 9 Satyrus P. Satyricus M (srv. pozn. str. 44) — 10 hac M, hoc P — 24 Agathocles M, Agatocles P. Satyrus: Iuvenal. 1, 56 n. doctus spectare lacunar,/ doctus et ad calicem vigilanti stertere naso. Neronis Heliogabalique etc.: Srv. Petrarka ve spise De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 115): ipse populus Romanus... tamdiu bonus fuerit..., quamdiu pauper fuit: at libidinibus probrisque Nero obrutus opes suas metiri ac dinumerare non po- terat; at Varius Heliogabalus effeminatissimus turpissimusque hominum, at vestri pudor imperii, ventris onus — dictu foedum et auditu, sed pro foeda cupiditate mor- talium forsitan non silendum — non nisi auro excipi dignabatur. pomparum fercula: Srv. Cic. De off. I 131 cavendum autem est, ne aut tarditatibus utamur in ingressu mollioribus, ut pomparum ferculis similes esse videamur; Hiero- nym. Adv. Iovinian. 134 incessus pomparum ferculis insignis; Hieronym. Epist. CXXV 16 qui vero pauperes sunt et tenui substantiola..., pomparum ferculis similes proce- dunt in publicum. inflatis... buccis: Srv. Hieronym. Epist. XXXVI 14, 2 inflatis buccis spumantia verba trutinentur a j. č. arrogantia... pleni: Srv. Hieronym. Epist. CXXX 17 ne pleni arrogantiae ac su- percilii cunctos despiciant. Agathocles... rex: Ausonius, Exhortatio ad modestiam (str. 311 Pei per): Fama est fictilibus cenasse Agathoclea regem/ ... Rex ego qui sum/ Sicaniae, figulo sum
68 fol. 30 v° B [4] v° Corinthiorum scortum, neminem admittebat, nisi grande aes persolvisset. Accessit ad hanc Demosthenes orator, ut famoso amore potiretur; sed, dum posceretur talentum, mutans sententiam, „non emo“, inquit, „tanti paeni- tere“. Nihil de aetate nostra dico, quando iam omnia auro expugnabilia parantur. Eius certe feminae, quae munuscula subinde acceptat, pudicitiam in periculo esse vulgus quoque loquitur. Quin etiam pleraeque matres, ubi spes lucri arridet, aut dissimulant se scire, quae sciunt, aut locupletum li- bidini ultro filias prostituunt. Nihil gravius, nihil acerbius in rebus humanis adulterio uxorum iudicatur. Non desunt tamen mariti, ut ait Satyrus, qui et lacunar spectant et ad calicem naso vigilanti stertunt. Ex hac item 10 opum et quae eas comitantur voluptatum affluentia omnes illae Tiberii, Neronis Heliogabalique principum abominabiles et dictu quoque foedae libidines manaverunt. Adde his superbiam divitum non modo liberis, sed etiam servis vix to- lerabilem. Quid enim non elate contumelioseque aut agunt aut loquuntur? 15 Eunt, ut pomparum fercula incedere credas, levant oculos et supercilia, in- flatis crepant buccis, pauperibus obviis neque salutantibus respondere sus- tinent, et quod miserrimum est, qui prius modesti atque humani erga omnes erant, partis facultatibus adeo fastu et arrogantia pleni redduntur, ut eos, quorum se antea pedibus provolvebant, nunc etiam spectare dedignentur. 20 Multos ex his non solum propinquorum, sed etiam parentum ob ignobili- tatem et inopiam pudet; neque enim aut huius vitae inconstantiam et volu- bilitatem considerant aut se eadem fortunae temeritate, qua exaltati sunt, fol. 31 r° rursus deprimi pos'se putant. Quanto melius Agathocles ille Siciliae rex, 5 1 Corinthiorum M, Chorintiorum P — persolvisset P, posuisset M 4 quando iam (= qñiam) P, quoniam M — 7 scire P, nescire M — 9 Satyrus P. Satyricus M (srv. pozn. str. 44) — 10 hac M, hoc P — 24 Agathocles M, Agatocles P. Satyrus: Iuvenal. 1, 56 n. doctus spectare lacunar,/ doctus et ad calicem vigilanti stertere naso. Neronis Heliogabalique etc.: Srv. Petrarka ve spise De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 115): ipse populus Romanus... tamdiu bonus fuerit..., quamdiu pauper fuit: at libidinibus probrisque Nero obrutus opes suas metiri ac dinumerare non po- terat; at Varius Heliogabalus effeminatissimus turpissimusque hominum, at vestri pudor imperii, ventris onus — dictu foedum et auditu, sed pro foeda cupiditate mor- talium forsitan non silendum — non nisi auro excipi dignabatur. pomparum fercula: Srv. Cic. De off. I 131 cavendum autem est, ne aut tarditatibus utamur in ingressu mollioribus, ut pomparum ferculis similes esse videamur; Hiero- nym. Adv. Iovinian. 134 incessus pomparum ferculis insignis; Hieronym. Epist. CXXV 16 qui vero pauperes sunt et tenui substantiola..., pomparum ferculis similes proce- dunt in publicum. inflatis... buccis: Srv. Hieronym. Epist. XXXVI 14, 2 inflatis buccis spumantia verba trutinentur a j. č. arrogantia... pleni: Srv. Hieronym. Epist. CXXX 17 ne pleni arrogantiae ac su- percilii cunctos despiciant. Agathocles... rex: Ausonius, Exhortatio ad modestiam (str. 311 Pei per): Fama est fictilibus cenasse Agathoclea regem/ ... Rex ego qui sum/ Sicaniae, figulo sum
Strana 69
69 qui, cum esset figulo genitus, ad amplissimum deinde regnum provectus fic- tilibus saepe cenabat et felicitatem prudenter ferendam non sermone tan- tum, sed exemplo quoque docebat. Quid ego nunc tibi furta, rapinas, caedes, proditiones et innumerabilia 5 alia scelera ex hac eadem radice pullulantia referam? Patrum memoria homo quidam Graii sanguinis et obscuro apud suos loco natus, hoc tamen facto illustris, ingentem unionum gemmarumque vim, nempe quae vicies centies aureum nummum milibus aestimabantur, ex aerario Veneto sustu- lerat patrassetque facinus, nisi ab eo, cuius fidei plurimum tribuebat, pro- 10 ditus fuisset. C. Verris furta atque sacrilegia, quibus Siciliam depraedatus est, famosae illae Ciceronis orationes ostendunt. Scribit idem Cicero Milesi- am quandam mulierem accepto a secundis heredibus auro partum sibi me- dicamentis abegisse. Apud Maronem Polymnestor rex Thraciae 15 fas omne abrumpit, Polydorum obtruncat et auro vi potitur. L. Septimuleius C. Gracchi, cuius familiaris erat, caput prae cidit, fol. 31 ve quoniam Opimius consul se id auro repensurum promiserat. Curio, ut An- naeus ait, captus Gallorum spoliis et Caesaris auro 20 bellum civile Romanae rei publicae perniciosissimum excitavit. Pecuniae magnitudine factum est, ut Iugurthae parricidia paene impunita dimitteren- tur. Eriphyla monile aureum saluti coniugis sui Amphiarai praeposuit. 6 homo quidam P, quidam M — Graii P, Grai M — 8 milibus P, millibus M — 16 Septimuleius Ryba, Septimius P, M — 17 Opimius Ryba, optimus P, M — 22 Eriphyla: Eriphila P, Eriphyle M. genitore satus.' Fortunam reverenter habe, quicumque repente/ dives ab exili progrediere loco. Srv. výše str. 25. C. Verris... sacrilegia: Iuvenal. 8, 106 sacrilegus Verres. Schol. Iuvenal. 8, 106 qui Siciliam depraedatus est. famosae... orationes: In Verrem. idem Cicero: Pro Cluent. 32 Memoria teneo Milesiam quandam mulierem, cum essem in Asia, quod ab heredibus secundis accepta pecunia partum sibi ipsa medicamentis abegisset, rei capitalis esse damnatam. Apud Maronem: Verg. Aen. I11 55 n. Petrarka narážel na případ Polymestorův v po- jednání De avaritia vitanda (Opera 1 str. 555 ducendum denuo Polydori funus) a cito- val verše Vergiliovy ve spise De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 121). L. Septimuleius: Valer. Maxim. IX 4, 3 L. Septimuleius C. Gracchi familiaris caput pilo fixum tulit, quia Opimius consul auro id se repensurum edixerat. Petrarka se dotkl Septimuleia v pojednání De avaritia vitanda (Opera I str. 555). Annaeus: Lucan. IV 819 n. momentumque fuit mutatus Curio rerumI Gallorum captus spoliis et Caesaris auro. Iugurthae parricidia: Srv. Florus I 36, 6 corruptae nefas legationis erupit placuit- que persequi bello parricidam... 7 sed rex, expertus fortius adversus Romanos aurum esse quam ferrum, pacem emit. Eriphyla: Hieronym. Adv. Iovin. I 48 (317C Migne) quid referam Pasiphaen, Clytae- mestras et Eripylas, quarum prima..., alia..., tertia prodidisse Amphiaraum et
69 qui, cum esset figulo genitus, ad amplissimum deinde regnum provectus fic- tilibus saepe cenabat et felicitatem prudenter ferendam non sermone tan- tum, sed exemplo quoque docebat. Quid ego nunc tibi furta, rapinas, caedes, proditiones et innumerabilia 5 alia scelera ex hac eadem radice pullulantia referam? Patrum memoria homo quidam Graii sanguinis et obscuro apud suos loco natus, hoc tamen facto illustris, ingentem unionum gemmarumque vim, nempe quae vicies centies aureum nummum milibus aestimabantur, ex aerario Veneto sustu- lerat patrassetque facinus, nisi ab eo, cuius fidei plurimum tribuebat, pro- 10 ditus fuisset. C. Verris furta atque sacrilegia, quibus Siciliam depraedatus est, famosae illae Ciceronis orationes ostendunt. Scribit idem Cicero Milesi- am quandam mulierem accepto a secundis heredibus auro partum sibi me- dicamentis abegisse. Apud Maronem Polymnestor rex Thraciae 15 fas omne abrumpit, Polydorum obtruncat et auro vi potitur. L. Septimuleius C. Gracchi, cuius familiaris erat, caput prae cidit, fol. 31 ve quoniam Opimius consul se id auro repensurum promiserat. Curio, ut An- naeus ait, captus Gallorum spoliis et Caesaris auro 20 bellum civile Romanae rei publicae perniciosissimum excitavit. Pecuniae magnitudine factum est, ut Iugurthae parricidia paene impunita dimitteren- tur. Eriphyla monile aureum saluti coniugis sui Amphiarai praeposuit. 6 homo quidam P, quidam M — Graii P, Grai M — 8 milibus P, millibus M — 16 Septimuleius Ryba, Septimius P, M — 17 Opimius Ryba, optimus P, M — 22 Eriphyla: Eriphila P, Eriphyle M. genitore satus.' Fortunam reverenter habe, quicumque repente/ dives ab exili progrediere loco. Srv. výše str. 25. C. Verris... sacrilegia: Iuvenal. 8, 106 sacrilegus Verres. Schol. Iuvenal. 8, 106 qui Siciliam depraedatus est. famosae... orationes: In Verrem. idem Cicero: Pro Cluent. 32 Memoria teneo Milesiam quandam mulierem, cum essem in Asia, quod ab heredibus secundis accepta pecunia partum sibi ipsa medicamentis abegisset, rei capitalis esse damnatam. Apud Maronem: Verg. Aen. I11 55 n. Petrarka narážel na případ Polymestorův v po- jednání De avaritia vitanda (Opera 1 str. 555 ducendum denuo Polydori funus) a cito- val verše Vergiliovy ve spise De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 121). L. Septimuleius: Valer. Maxim. IX 4, 3 L. Septimuleius C. Gracchi familiaris caput pilo fixum tulit, quia Opimius consul auro id se repensurum edixerat. Petrarka se dotkl Septimuleia v pojednání De avaritia vitanda (Opera I str. 555). Annaeus: Lucan. IV 819 n. momentumque fuit mutatus Curio rerumI Gallorum captus spoliis et Caesaris auro. Iugurthae parricidia: Srv. Florus I 36, 6 corruptae nefas legationis erupit placuit- que persequi bello parricidam... 7 sed rex, expertus fortius adversus Romanos aurum esse quam ferrum, pacem emit. Eriphyla: Hieronym. Adv. Iovin. I 48 (317C Migne) quid referam Pasiphaen, Clytae- mestras et Eripylas, quarum prima..., alia..., tertia prodidisse Amphiaraum et
Strana 70
70 B [5] r° fol. 32 r° Triumvirali proscriptione ultra ceteras tragoedias etiam in feminas ob ava- ritiam saevitum est. Evolve omnium gentium historias et tot fere pecunia, quot armis oppida expugnata invenies; unde illud egregie dictum est nullum esse locum inexpugnabilem, in quem asinus auro onustus pervenire posset. Multi dominos suos tradiderunt. Ioannes Hluceus ingentem a Mathia Pan/nonio mercedem pactus Wladislaum regem, cuius etiam consilii par- ticeps erat, primo vivum capere, sin id parum ex sententia procederet, gladio saltem aut veneno exstinguere voluit. Possem alia quoque domestica exempla proferre, sed nolo scelera nostra ab aliis gentibus me auctore co- gnosci atque utinam tam parva essent, ut Il possint ullis artibus contegi aut dissimulari, utinam, inquam, liceret talium parricidiorum memoriam prorsus abolere. Sed vincit turpitudo facinoris consilia nostra neque nos solum, sed etiam posteri nostri infamiam nefandae audaciae luent. Omitto periuria, fraudes, falsa testimonia, nummos adulterinos atque signa; praetereo percussores, sicarios et piraticam aut latrocinia exercentes. 15 Inventi sunt, qui patriam parentesque ob immensam auri sitim prodiderunt. Nonnulli regum senatusque consilia hostibus denuntiaverunt. Quidam exer- citus totos in perniciem ducis largitione corruperunt. Vix dici potest, quot principes populosque hoc pessum dedit. Hoc idem ex medicis veneficos, ex advocatis praevaricatores causarum facit, hoc oculos iudicum excaecat. 20 Verum profecto est illud, quod unus ex sapientibus dicebat, ut aurum co- tibus, ita mentes hominum auro examinari et probari. 5 10 3 egregie P, aegregie M — 5 Hluceus M, Hlucens P — Mathia P, M in err., Matthia M — 9 auctore P, autore M — 10 parva M, paua P 12 turpitudo Ryba, turpido P, M. saluti viri monile aureum praetulisse. Petrarka učinil zmínku o Erifyle v pojednání De avaritia vitanda (Opera I str. 555 revocanda in medium Euripyle[!], quae auri cupidine fidei coniugalis oblita est). egregie dictum est: Cic. Att. 1 16, 12 quibus Philippus omnia castella expugnari posse dicebat, in quae modo asellus onustus auro posset ascendere. Bohuslav zná patrně z Petrarky De avar. (Opera I str. 548): Audis auri potentia quanta est? Eaque utrunque fulmen atque aurum nulla vis, nulla queant arcere propugnacula, ut illud callidi hominis apud Tullium non minus vere quam facete dictum sit nullum inex- pugnabilem locum esse, in quem asellus auro onustus possit ascendere. Ioannes Hluceus: Staří letopisové čeští str. 209 k r. 1474: A v tom způsobil (Matiáš) dva, Tomáška z apatéky od Lilium, a Hluckého panoši z Hory, že měli krále českého Vladislava otráviti... I zjímáni sú ti obadva... Hlucký na Karlštejně umořen v jedné věži. Joannes Dlugossius, Historiae Polonicae l. XII (tom. V ed. J. Z. Pauli, Cracoviae 1878, str. 588 n.): rumor vulgaris... disseminabatur veneni virus Wladislao Bohemiae regi comparatum esse. Georgius Luczki, Bohemus lingua, apud Montes Kuthnos mandato regio captus... confessus est a Mathia, Hungariae rege, viginti milibus florenorum... se... ad patrandum tam abominabile scelus subornatum fore confir- mabat. Srv. F. Palacký, Dějiny národu čes. V6 str. 49, VI“ str. 562, pozn. 60. unus ex sapientibus: Cheilon. Srv. Diog. Laërtios 1 71 vóv ôè àôouévor aùroi (roz. Xeikovog) uákiovа зvдокiицgëv èxsivo „&v RiVivaig àxóvaig ó zovoòg &gsvá�erai, ôiôodg ßádavov pavsgáv &v ôè zovoq àvôgóv àyagôv te xaxóV te voùg &ôoon' Seyzov"
70 B [5] r° fol. 32 r° Triumvirali proscriptione ultra ceteras tragoedias etiam in feminas ob ava- ritiam saevitum est. Evolve omnium gentium historias et tot fere pecunia, quot armis oppida expugnata invenies; unde illud egregie dictum est nullum esse locum inexpugnabilem, in quem asinus auro onustus pervenire posset. Multi dominos suos tradiderunt. Ioannes Hluceus ingentem a Mathia Pan/nonio mercedem pactus Wladislaum regem, cuius etiam consilii par- ticeps erat, primo vivum capere, sin id parum ex sententia procederet, gladio saltem aut veneno exstinguere voluit. Possem alia quoque domestica exempla proferre, sed nolo scelera nostra ab aliis gentibus me auctore co- gnosci atque utinam tam parva essent, ut Il possint ullis artibus contegi aut dissimulari, utinam, inquam, liceret talium parricidiorum memoriam prorsus abolere. Sed vincit turpitudo facinoris consilia nostra neque nos solum, sed etiam posteri nostri infamiam nefandae audaciae luent. Omitto periuria, fraudes, falsa testimonia, nummos adulterinos atque signa; praetereo percussores, sicarios et piraticam aut latrocinia exercentes. 15 Inventi sunt, qui patriam parentesque ob immensam auri sitim prodiderunt. Nonnulli regum senatusque consilia hostibus denuntiaverunt. Quidam exer- citus totos in perniciem ducis largitione corruperunt. Vix dici potest, quot principes populosque hoc pessum dedit. Hoc idem ex medicis veneficos, ex advocatis praevaricatores causarum facit, hoc oculos iudicum excaecat. 20 Verum profecto est illud, quod unus ex sapientibus dicebat, ut aurum co- tibus, ita mentes hominum auro examinari et probari. 5 10 3 egregie P, aegregie M — 5 Hluceus M, Hlucens P — Mathia P, M in err., Matthia M — 9 auctore P, autore M — 10 parva M, paua P 12 turpitudo Ryba, turpido P, M. saluti viri monile aureum praetulisse. Petrarka učinil zmínku o Erifyle v pojednání De avaritia vitanda (Opera I str. 555 revocanda in medium Euripyle[!], quae auri cupidine fidei coniugalis oblita est). egregie dictum est: Cic. Att. 1 16, 12 quibus Philippus omnia castella expugnari posse dicebat, in quae modo asellus onustus auro posset ascendere. Bohuslav zná patrně z Petrarky De avar. (Opera I str. 548): Audis auri potentia quanta est? Eaque utrunque fulmen atque aurum nulla vis, nulla queant arcere propugnacula, ut illud callidi hominis apud Tullium non minus vere quam facete dictum sit nullum inex- pugnabilem locum esse, in quem asellus auro onustus possit ascendere. Ioannes Hluceus: Staří letopisové čeští str. 209 k r. 1474: A v tom způsobil (Matiáš) dva, Tomáška z apatéky od Lilium, a Hluckého panoši z Hory, že měli krále českého Vladislava otráviti... I zjímáni sú ti obadva... Hlucký na Karlštejně umořen v jedné věži. Joannes Dlugossius, Historiae Polonicae l. XII (tom. V ed. J. Z. Pauli, Cracoviae 1878, str. 588 n.): rumor vulgaris... disseminabatur veneni virus Wladislao Bohemiae regi comparatum esse. Georgius Luczki, Bohemus lingua, apud Montes Kuthnos mandato regio captus... confessus est a Mathia, Hungariae rege, viginti milibus florenorum... se... ad patrandum tam abominabile scelus subornatum fore confir- mabat. Srv. F. Palacký, Dějiny národu čes. V6 str. 49, VI“ str. 562, pozn. 60. unus ex sapientibus: Cheilon. Srv. Diog. Laërtios 1 71 vóv ôè àôouévor aùroi (roz. Xeikovog) uákiovа зvдокiицgëv èxsivo „&v RiVivaig àxóvaig ó zovoòg &gsvá�erai, ôiôodg ßádavov pavsgáv &v ôè zovoq àvôgóv àyagôv te xaxóV te voùg &ôoon' Seyzov"
Strana 71
71 10 15 Converte te quocunque vis et passim audies voces civium, viduarum, pupillorum se opprimi et spoliari a tyrannis querentium. Ex hoc numero multi etiam sordidissimum quaestum non reformidant. Vespasianus, unus fol. 32 v' ex laudatis imperatoribus, lotii vectigal commentus est. Idem rapacissimos 5 quosque procuratorum, et qui minime ab iniuria temperaturi videbantur, ad amplissima promovebat officia, locupletiores deinde factos condemnabat: ita non solum lucrum consequebatur, sed etiam popularem gratiam, quod in homines nocentes tam graviter severeque animadverteret. Carolum Bel- garum ducem urbes a se obsessas fama est tum maxima atque atrocissima oppugnatione adoriri solitum, cum militibus stipendium esset persolven- dum, quo scilicet pluri/bus in eo certamine interfectis minus erogaret, mi- B 15) v nime hac in re Scipionem imitantem, qui se aiebat malle unum civem ser- vare quam mille hostes occidere. Iudas magistrum, dominum salvatoremque suum triginta argenteis vendidit. Neque hoc tempore desunt ecclesiastici, apud quos omnia venalia sunt et qui, tanquam reges Parthorum essent, neminem ad se sine munere admittunt. Non auderem haec attingere, nisi 4 lotii M. locii P. — 6 amplissima P, amplifsima M — 11 minime P, minimeque M. Vespasianus: Sueton. Vespas. 23 Reprehendenti filio Tito, quod etiam urinae vec- tigal commentus esset, pecuniam ex prima pensione admovit ad nares sciscitans, num odore offenderetur, et illo negante 'Atquin', inquit, 'e lotio est'. V listě Rožmberkovi (Listář 64. 93, 29 nn. z r. 1497): Mnoho gest Fflauius Weſpazianus czijeſarz znameni- tych wieczij y doma y na poli prowozowal, ale ty wſſeczky wieczy lakomſtwijm wohyzdil, neb gelt takee y ſ mijeſta (!) plat zamylil a uſtanowil; srv. můj výklad v Listech fil. LVIII, 1931, str. 424, pozn. 2. Idem: Sueton. Vesp. 16 creditur etiam procuratorum rapacissimum quemque ad ampliora officia ex industria solitus promovere, quo locupletiores mox condemnaret. Carolum etc.: Ukrutnost Karla Smělého byla rozhlášená. Srv. Bohuslav v listě Rožmberkovi (Listář 64. 98, 2 nn.): Czo pak dijem o Karlowi Belgſkem, nebo yakož nynije rzijekagij o Burgundſkém kniježeti, kteryž, nemage na tom doſti, že geſt mieſto Dymant z gruntu zborzil etc. Srv. Io. Iovianus Pontanus, De liberalitate, Neapoli 1498, cap. VII (Complura esse avarorum genera), v souborném vydání basi- lejském z r. 1538 sv. I str. 188: cuius (roz. Annibalis) exemplum nostro tempore secutus videtur Burgundiorum dux Carolus, qui humanum sanguinem sitire visus est. Scipionem... qui... aiebat: Scriptores hist. Aug. Antonin. Pius 9, 10 cum semper amaverit pacem eo usque, ut Scipionis sententiam frequentarit, qua ille dicebat malle se unum civem servare quam mille hostes occidere. Bohuslav v dopise Rožmberkovi (Listář 64. 98, 38 nn.): Przidáwam k tomu welikomocznú tuto Scypionowu rzecž: Chczy prý radigije gednoho mieſſtienina zachowati nežli tilijcz neprzátel zmordowati. Srv. Phil. Beroaldus, De optimo statu [Bologna 1497] (Varia... opuscula, vyd. basilejské 1513, fol. 128 r°): Dicere solebat Scipio malle se unum civem servare quam mille hostes occidere. Iudas etc.: Vulg. Matth. 26, 15. omnia venalia: Srv. Sallust. Cat. 10,4 deos neglegere, omnia venalia habere. reges Parthorum: V dopise Rožmberkovi (Listář 64 84, 15 n.): Ale tito náſfy yako kralowe Partſſtij nechtije, by kto przed nie bez daruow przedſtupil. Srv. Phil. Beroal- dus, Orationes [Bononiae 1491] (Varia... opuscula, vyd. basilejské 1513, fol. 17v°): Quemadmodum Parthorum regem nemo sine munere salutat, ita ego etc.
71 10 15 Converte te quocunque vis et passim audies voces civium, viduarum, pupillorum se opprimi et spoliari a tyrannis querentium. Ex hoc numero multi etiam sordidissimum quaestum non reformidant. Vespasianus, unus fol. 32 v' ex laudatis imperatoribus, lotii vectigal commentus est. Idem rapacissimos 5 quosque procuratorum, et qui minime ab iniuria temperaturi videbantur, ad amplissima promovebat officia, locupletiores deinde factos condemnabat: ita non solum lucrum consequebatur, sed etiam popularem gratiam, quod in homines nocentes tam graviter severeque animadverteret. Carolum Bel- garum ducem urbes a se obsessas fama est tum maxima atque atrocissima oppugnatione adoriri solitum, cum militibus stipendium esset persolven- dum, quo scilicet pluri/bus in eo certamine interfectis minus erogaret, mi- B 15) v nime hac in re Scipionem imitantem, qui se aiebat malle unum civem ser- vare quam mille hostes occidere. Iudas magistrum, dominum salvatoremque suum triginta argenteis vendidit. Neque hoc tempore desunt ecclesiastici, apud quos omnia venalia sunt et qui, tanquam reges Parthorum essent, neminem ad se sine munere admittunt. Non auderem haec attingere, nisi 4 lotii M. locii P. — 6 amplissima P, amplifsima M — 11 minime P, minimeque M. Vespasianus: Sueton. Vespas. 23 Reprehendenti filio Tito, quod etiam urinae vec- tigal commentus esset, pecuniam ex prima pensione admovit ad nares sciscitans, num odore offenderetur, et illo negante 'Atquin', inquit, 'e lotio est'. V listě Rožmberkovi (Listář 64. 93, 29 nn. z r. 1497): Mnoho gest Fflauius Weſpazianus czijeſarz znameni- tych wieczij y doma y na poli prowozowal, ale ty wſſeczky wieczy lakomſtwijm wohyzdil, neb gelt takee y ſ mijeſta (!) plat zamylil a uſtanowil; srv. můj výklad v Listech fil. LVIII, 1931, str. 424, pozn. 2. Idem: Sueton. Vesp. 16 creditur etiam procuratorum rapacissimum quemque ad ampliora officia ex industria solitus promovere, quo locupletiores mox condemnaret. Carolum etc.: Ukrutnost Karla Smělého byla rozhlášená. Srv. Bohuslav v listě Rožmberkovi (Listář 64. 98, 2 nn.): Czo pak dijem o Karlowi Belgſkem, nebo yakož nynije rzijekagij o Burgundſkém kniježeti, kteryž, nemage na tom doſti, že geſt mieſto Dymant z gruntu zborzil etc. Srv. Io. Iovianus Pontanus, De liberalitate, Neapoli 1498, cap. VII (Complura esse avarorum genera), v souborném vydání basi- lejském z r. 1538 sv. I str. 188: cuius (roz. Annibalis) exemplum nostro tempore secutus videtur Burgundiorum dux Carolus, qui humanum sanguinem sitire visus est. Scipionem... qui... aiebat: Scriptores hist. Aug. Antonin. Pius 9, 10 cum semper amaverit pacem eo usque, ut Scipionis sententiam frequentarit, qua ille dicebat malle se unum civem servare quam mille hostes occidere. Bohuslav v dopise Rožmberkovi (Listář 64. 98, 38 nn.): Przidáwam k tomu welikomocznú tuto Scypionowu rzecž: Chczy prý radigije gednoho mieſſtienina zachowati nežli tilijcz neprzátel zmordowati. Srv. Phil. Beroaldus, De optimo statu [Bologna 1497] (Varia... opuscula, vyd. basilejské 1513, fol. 128 r°): Dicere solebat Scipio malle se unum civem servare quam mille hostes occidere. Iudas etc.: Vulg. Matth. 26, 15. omnia venalia: Srv. Sallust. Cat. 10,4 deos neglegere, omnia venalia habere. reges Parthorum: V dopise Rožmberkovi (Listář 64 84, 15 n.): Ale tito náſfy yako kralowe Partſſtij nechtije, by kto przed nie bez daruow przedſtupil. Srv. Phil. Beroal- dus, Orationes [Bononiae 1491] (Varia... opuscula, vyd. basilejské 1513, fol. 17v°): Quemadmodum Parthorum regem nemo sine munere salutat, ita ego etc.
Strana 72
72 fol. 33 r° scirem multorum iam litteris id memoriae mandatum esse et nuper Bap- tista, Carmelitanae religio nis sectator, luculento carmine cecinit. Exclamat Flaccus: O cives, cives, quaerenda pecunia primum, virtus post nummos . . 5 fol. 33 v° Hoc quasi Delphicum oraculum a parentibus liberis inculcatur, hoc post alpha et beta discitur, hoc cum ipso paene matris lacte bibitur: et miramur omnium fere terrarum orbem hac mortifera lue infectum? Interrogatus quidam, cur aurum palleret, „Quia“, inquit, „multos insidiatores habet. Id nos alio mutemus eloquio, quando et ipsi non prohibemur cavillo uti, et 10 dicamus: ideo fortasse Hebraeos magna ex parte pallere, quoniam fenori student et auro insidiantur. Scio multa adversus haec dici posse; neque enim pecuniam malorum, quae enumeravi, causam esse, sed perversam eorum aviditatem, qui pe- cuniae gratia omnia faciunt. Quemadmodum enim inopi minime paupertas 15 prodest, si in egestate constitutus peccare non timet, ita neque opulento divitiae obsunt, si his bene utitur. Fuisse etiam plerosque locupletes, quibus pietatis innocentiaeque summa cura erat. Ego vero si qui tales divinitus fortasse illustrati fuerunt, ita eos di vitias possedisse arbitror, ut audirent magis suas esse quam scirent. Ceterum ut stultum est aut mare vorticosum, quod innumerabilia navigia absorpsit, navigare aut ire per loca, in quibus multi a praedonibus capti sunt, ita in hac via, in quam totus terrarum orbis foede misereque quottidie labitur, incedere et periculosum et ab homine prudente prorsus alienum existimo, nisi quis Salomonem forsitan sapientia B[6]re antecedit, quem quidem ego ob hoc solum adeo turpiter corruisse credi- 25 1 litteris (srv. 79, 2 a j.): Iris P, literis M —7 beta: betha P, M —22 quam (q3) P, qua M —23 quottidie: q'tidie P, quotidie M. 20 nuper... Baptista: Frater Baptista Mantuanus Carmelita, de suorum temporum calamitatibus liber, Bononiae (impensis Benedicti Hectoris) 1489. Bohuslav naráží nejspíše na verše Baptistovy z kn. III Venalia nobis/ templa, sacerdotes, altaria, sacra, coronae, I ignes, tura, preces, caelum est venale Deusque. Poslední verš napo- dobil Bohuslav také v básni proti Turkům (v. 80): taceo caelum venale Deumque. Flaccus: Horat. Epist. I 1, 53 n. cum ipso paene matris lacte: Srv. Cic. Tusc. III 2 ut paene cum lacte nutricis errorem suxisse videamur. Srv. v dopise Rožmberkovi (Listář 64. 91, 42): hrzijechuow, kterymiž ſu ſe gednak s materziným mleekem napogili. Interrogatus quidam: Diogenes. Diog. Laërt. VI 51 coovrveig (roz. Diogenes) ôrà ví vò xovolov zlogóv čotiv, &pn, »óui nokloòg &vst voùg emiBovkeúovrag« mare vorticosum: Srv. Servius auctus ad Verg. Aen. I 117 de qua ait Sallustius Charybdis, mare vorticosum'. Seneca Nat. quaest. VII 8, 2 ut Sallustii verbo utar, verticosus. Salomonem etc.: Srv. Hieronym. Epist. LII 5, 4 nec Salomone potes esse sapien- tior a j. quem quidem ego etc.: Hieronym. Epist. XXII 39, 4 solus in deliciis Salomon fuit et forsitan ideo corruit.
72 fol. 33 r° scirem multorum iam litteris id memoriae mandatum esse et nuper Bap- tista, Carmelitanae religio nis sectator, luculento carmine cecinit. Exclamat Flaccus: O cives, cives, quaerenda pecunia primum, virtus post nummos . . 5 fol. 33 v° Hoc quasi Delphicum oraculum a parentibus liberis inculcatur, hoc post alpha et beta discitur, hoc cum ipso paene matris lacte bibitur: et miramur omnium fere terrarum orbem hac mortifera lue infectum? Interrogatus quidam, cur aurum palleret, „Quia“, inquit, „multos insidiatores habet. Id nos alio mutemus eloquio, quando et ipsi non prohibemur cavillo uti, et 10 dicamus: ideo fortasse Hebraeos magna ex parte pallere, quoniam fenori student et auro insidiantur. Scio multa adversus haec dici posse; neque enim pecuniam malorum, quae enumeravi, causam esse, sed perversam eorum aviditatem, qui pe- cuniae gratia omnia faciunt. Quemadmodum enim inopi minime paupertas 15 prodest, si in egestate constitutus peccare non timet, ita neque opulento divitiae obsunt, si his bene utitur. Fuisse etiam plerosque locupletes, quibus pietatis innocentiaeque summa cura erat. Ego vero si qui tales divinitus fortasse illustrati fuerunt, ita eos di vitias possedisse arbitror, ut audirent magis suas esse quam scirent. Ceterum ut stultum est aut mare vorticosum, quod innumerabilia navigia absorpsit, navigare aut ire per loca, in quibus multi a praedonibus capti sunt, ita in hac via, in quam totus terrarum orbis foede misereque quottidie labitur, incedere et periculosum et ab homine prudente prorsus alienum existimo, nisi quis Salomonem forsitan sapientia B[6]re antecedit, quem quidem ego ob hoc solum adeo turpiter corruisse credi- 25 1 litteris (srv. 79, 2 a j.): Iris P, literis M —7 beta: betha P, M —22 quam (q3) P, qua M —23 quottidie: q'tidie P, quotidie M. 20 nuper... Baptista: Frater Baptista Mantuanus Carmelita, de suorum temporum calamitatibus liber, Bononiae (impensis Benedicti Hectoris) 1489. Bohuslav naráží nejspíše na verše Baptistovy z kn. III Venalia nobis/ templa, sacerdotes, altaria, sacra, coronae, I ignes, tura, preces, caelum est venale Deusque. Poslední verš napo- dobil Bohuslav také v básni proti Turkům (v. 80): taceo caelum venale Deumque. Flaccus: Horat. Epist. I 1, 53 n. cum ipso paene matris lacte: Srv. Cic. Tusc. III 2 ut paene cum lacte nutricis errorem suxisse videamur. Srv. v dopise Rožmberkovi (Listář 64. 91, 42): hrzijechuow, kterymiž ſu ſe gednak s materziným mleekem napogili. Interrogatus quidam: Diogenes. Diog. Laërt. VI 51 coovrveig (roz. Diogenes) ôrà ví vò xovolov zlogóv čotiv, &pn, »óui nokloòg &vst voùg emiBovkeúovrag« mare vorticosum: Srv. Servius auctus ad Verg. Aen. I 117 de qua ait Sallustius Charybdis, mare vorticosum'. Seneca Nat. quaest. VII 8, 2 ut Sallustii verbo utar, verticosus. Salomonem etc.: Srv. Hieronym. Epist. LII 5, 4 nec Salomone potes esse sapien- tior a j. quem quidem ego etc.: Hieronym. Epist. XXII 39, 4 solus in deliciis Salomon fuit et forsitan ideo corruit.
Strana 73
73 derim, quod inter opes deliciasque assidue versabatur. Plato certe, quem Graeci de caelo missum putant, negat quemquam simul valde divitem et probum esse posse. Apostolus Paulus „Qui,“ inquit, „volunt divites fieri, incidunt in muscipulam diaboli“ et Dominus in evangelio „Facilius est, inquit, „camelum per foramen acus transire quam divitem in regnum cae- lorum“. Qui etiam discipulos suos, quo expeditius ad caelestia et incorrup- tibilia tendant, prohibuit aurum et argentum possidere, ut iam si quis speret se opibus et virtuti simul posse servire, nihil aliud mihi conari videatur, quam ] ut, iuxta comici sententiam, cum sapientia insaniat. Dura haec sunt fol. 31r“ 10 et a consuetudine hominum abhorrent; neque fortassis desunt, qui non pu- tant oportere tam vehementer adversus divitias causam agere, quae et vo- luptates pariunt et celebres honoratosque in populis reddunt, cetera denique, quae vulgo expetuntur, afferunt. In litterarum etiam studiis eius, qui de lodice paranda sollicitus est, ingenium efflorescere minime posse. Sacerdotes 15 item Aegyptiorum scribit Aristoteles tum demum philosophiae incumbere solitos, ubi vitae necessaria acquisiverunt. Ego vero neque inveteratum errorem sapienti spectandum censeo neque populum ducem actionum nostrarum esse debere reor. Dementis enim est, ut ille ait, quos singulos con- temnas, eos universos aliquid esse putare; quae autem obiiciuntur, ea per- 20 facile refelli possunt. 5 6 qui P, quin M — 8 virtuti M, virtute P—13 litterarum (srv. 79, 2 a j.): Ira4 P. literarum M — 14 sollicitus P, solicitus M — Sacerdotes item P Sacerdotes M — 20 refelli M, revelli P. Plato: Zákony V 743 C óote ó Róyog �uiv ôo9óg, óg oóx sloiv oi лаuлkо�аto dyagoi ai ôč un dyaJoi, obôè svôaiuoveg (v překladě Marsiliově: Recte itaque sermo noster asserit valde divites bonos viros non esse). Graeci de caelo missum: Srv. Cic. ad Quint. fr. 11, 7 Nam Graeci quidem sic te... intuebuntur, ut quendam... de caelo divinum hominem esse... delapsum putent. Seneca Epist. 58, 31 ideo magi, qui forte Athenis erant, inmolaverunt defuncto (roz. Platoni), amplioris fuisse sortis quam humanae rati; Anonymi Biog IIlátovog (vyd. Westermannova str. 5) Ostog ô'йv ó IIlávov xvl. Apostolus Paulus: I Tim. 6, 9 Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentatio- nem, in laqueum diaboli (srv. Sap. 14, 11 in tentationem animabus hominum et in muscipulam pedibus insipientium). Místo epištoly Pavlovy citoval přesněji Petrarka v pojednání De avaritia vitanda (Opera I str. 554). Dominus in evangelio: Vulg. Matth. 19, 24 Facilius est camelum per foramen acus transire quam divitem intrare in regnum caelorum. Qui etc.: Vulg. Matth. 10, 9 Nolite possidere aurum neque argentum neque pecuniam in zonis vestris. opibus et virtuti... servire: Srv. Vulg. Matth. 6, 24 Nemo potest duobus dominis servire... Non potestis Deo servire et mammonae. comici: Terent. Eunuch. 63 ut cum ratione insanias. de lodice paranda: Iuvenal. 7, 63 n. quis locus ingenio, nisi cum se carmine solo vexant... 66 n. magnae mentis opus nec de lodice paranda/ attonitae. Aristoteles: Metafys. A 1, 981b 23 ôtд лe9ì AlуvигоV аl надтиачкай лобтоv rágvai ovváovroav &xai yào ápsian ozokágeiv vò vóv leoáov &9voc. ille ait: Nepodařilo se mi zjistiti. Opačná myšlenka jest u Livia XXXIV 2, 2 quia singulas non contemnimus, universas horremus.
73 derim, quod inter opes deliciasque assidue versabatur. Plato certe, quem Graeci de caelo missum putant, negat quemquam simul valde divitem et probum esse posse. Apostolus Paulus „Qui,“ inquit, „volunt divites fieri, incidunt in muscipulam diaboli“ et Dominus in evangelio „Facilius est, inquit, „camelum per foramen acus transire quam divitem in regnum cae- lorum“. Qui etiam discipulos suos, quo expeditius ad caelestia et incorrup- tibilia tendant, prohibuit aurum et argentum possidere, ut iam si quis speret se opibus et virtuti simul posse servire, nihil aliud mihi conari videatur, quam ] ut, iuxta comici sententiam, cum sapientia insaniat. Dura haec sunt fol. 31r“ 10 et a consuetudine hominum abhorrent; neque fortassis desunt, qui non pu- tant oportere tam vehementer adversus divitias causam agere, quae et vo- luptates pariunt et celebres honoratosque in populis reddunt, cetera denique, quae vulgo expetuntur, afferunt. In litterarum etiam studiis eius, qui de lodice paranda sollicitus est, ingenium efflorescere minime posse. Sacerdotes 15 item Aegyptiorum scribit Aristoteles tum demum philosophiae incumbere solitos, ubi vitae necessaria acquisiverunt. Ego vero neque inveteratum errorem sapienti spectandum censeo neque populum ducem actionum nostrarum esse debere reor. Dementis enim est, ut ille ait, quos singulos con- temnas, eos universos aliquid esse putare; quae autem obiiciuntur, ea per- 20 facile refelli possunt. 5 6 qui P, quin M — 8 virtuti M, virtute P—13 litterarum (srv. 79, 2 a j.): Ira4 P. literarum M — 14 sollicitus P, solicitus M — Sacerdotes item P Sacerdotes M — 20 refelli M, revelli P. Plato: Zákony V 743 C óote ó Róyog �uiv ôo9óg, óg oóx sloiv oi лаuлkо�аto dyagoi ai ôč un dyaJoi, obôè svôaiuoveg (v překladě Marsiliově: Recte itaque sermo noster asserit valde divites bonos viros non esse). Graeci de caelo missum: Srv. Cic. ad Quint. fr. 11, 7 Nam Graeci quidem sic te... intuebuntur, ut quendam... de caelo divinum hominem esse... delapsum putent. Seneca Epist. 58, 31 ideo magi, qui forte Athenis erant, inmolaverunt defuncto (roz. Platoni), amplioris fuisse sortis quam humanae rati; Anonymi Biog IIlátovog (vyd. Westermannova str. 5) Ostog ô'йv ó IIlávov xvl. Apostolus Paulus: I Tim. 6, 9 Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentatio- nem, in laqueum diaboli (srv. Sap. 14, 11 in tentationem animabus hominum et in muscipulam pedibus insipientium). Místo epištoly Pavlovy citoval přesněji Petrarka v pojednání De avaritia vitanda (Opera I str. 554). Dominus in evangelio: Vulg. Matth. 19, 24 Facilius est camelum per foramen acus transire quam divitem intrare in regnum caelorum. Qui etc.: Vulg. Matth. 10, 9 Nolite possidere aurum neque argentum neque pecuniam in zonis vestris. opibus et virtuti... servire: Srv. Vulg. Matth. 6, 24 Nemo potest duobus dominis servire... Non potestis Deo servire et mammonae. comici: Terent. Eunuch. 63 ut cum ratione insanias. de lodice paranda: Iuvenal. 7, 63 n. quis locus ingenio, nisi cum se carmine solo vexant... 66 n. magnae mentis opus nec de lodice paranda/ attonitae. Aristoteles: Metafys. A 1, 981b 23 ôtд лe9ì AlуvигоV аl надтиачкай лобтоv rágvai ovváovroav &xai yào ápsian ozokágeiv vò vóv leoáov &9voc. ille ait: Nepodařilo se mi zjistiti. Opačná myšlenka jest u Livia XXXIV 2, 2 quia singulas non contemnimus, universas horremus.
Strana 74
74 fol. 34 v° B [G] v° Voluptatem enim omnes, qui non more pecudum se omnino in terram prosternunt, et detestantur et spernunt; neque quisquam domi militiaeque clarus fuit, qui se talibus illecebris dedidit. Cenabat apud Pyrrhum Fabri- cius et cum, ut fit, variis de rebus sermo or'tus esset, Cineas unus ex convivis narrabat esse quosdam philosophos, qui omnia voluptate meti- rentur neque sapientem aut ad curam rei publicae accessurum aut quicquam 6 aliud acturum, praeterquam eius gratia. Ad hunc Fabricius „Vellem, inquit, „ut id Pyrrho Epirotisque, dum nobiscum bellum gerunt, persua- deas, quo facilius a nobis vinci possent.“ Archytas Tarentinus nullam pestem voluptate capitaliorem hominibus a natura datam existimabat. 10 Neque enim, ubi illa dominatur, virtutem dignitatem/ suam retinere posse et hominem aliqua magna et exquisita voluptate, incitatum nihil ratione agere, nihil eximium cogitare aiebat, ut iam vel ob hoc solum, quoniam parens libidinum et deliciarum est, opulentia vitanda sit. Possent hic ad- duci ea, quibus Stoici Peripateticique Epicureos insectantur. Sed nolo spinosiora congerere, quando licet pingui, ut dicitur, Minerva agere. Nam divitibus ne voluptas quidem solida unquam contingit. Quid enim iucundum aut suave in vita tam anxia molestaque atque formidolosa esse potest? Quietem primum et otium ne spe rare quidem audent, praescribunt villicis 5 15 fol. 35 r° 1 omnes P, omneis M — 3 dedidit P, dedit M — 4 esset (eet) P, cen- set M, esset M in err. — Cineas: Cyneas P, M. more pecudum etc.: Srv. Hieronym. Epist. LXIV 21, 4 qui passim in morem brutorum animalium libidini expositi sunt. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 91, 36): aby ſe obycžegem howadſkym na zemi nerozproſtijerali. Cenabat apud Pyrrhum etc.: Cic. Cato Maior 43: Saepe audivi a maioribus natu, qui se porro pueros a senibus audisse dicebant, mirari solitum C. Fabricium, quod, cum apud regem Pyrrhum legatus esset, audisset a Thessalo Cinea esse quendam Athenis, qui se sapientem profiteretur, eumque dicere omnia, quae faceremus, ad voluptatem esse referenda. Quod ex eo audientes M'. Curium et Ti. Coruncanium optare solitos, ut id Samnitibus ipsique Pyrrho persuaderetur, quo facilius vinci possent, cum se voluptatibus dedissent. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 90, 24 nn.): Wecžerzel geft s Pirrhem králem Cyneas, a když geſt zmijenka byla o Epikurſkych mudrczyech, prawil, že oni naywietožije dobree w rozkoſſi pokládagij. Byl gelt tu y Ffabricius, a zwolaw rzekl: O by Pirrhu a Epirotſkee, dokudž s námi wálegij, na to nawedl, totiž aby ſe w rozkoſs dali, aby ſnáze od nas mohli byti przemoženi. Archytas Tarentinus: Cic. Cato Maior 39: veterem orationem Archytae Taren- tini... Nullam capitaliorem pestem quam voluptatem corporis hominibus dicebat a natura datam, cuius voluptatis avidae libidines temere et effrenate ad potiendum incitarentur... 41 nec enim libidine dominante temperantiae locum esse neque omnino in voluptatis regno virtutem posse consistere...; nemini censebat fore dubium, quin tam diu, dum ita gauderet, nihil agitare mente, nihil ratione, nihil cogitatione consequi posset. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 90, 16 nn.): Neb žaadnee nakaženije, yakož gelt nayznamenitieyſſý onen náſledownijk Pitagoruow Archytas Tarentinſký rzijekawal, ſſkodliwieyſlije neprziſſlo lidſkému pokolenij od przirozenije. pingui, ut dicitur, Minerva: Srv. Cic. Laelius 19 Agamus igitur pingui, ut aiunt, Minerva; Columella XI 1, 32 sed, quod dicitur, pingui Minerva.
74 fol. 34 v° B [G] v° Voluptatem enim omnes, qui non more pecudum se omnino in terram prosternunt, et detestantur et spernunt; neque quisquam domi militiaeque clarus fuit, qui se talibus illecebris dedidit. Cenabat apud Pyrrhum Fabri- cius et cum, ut fit, variis de rebus sermo or'tus esset, Cineas unus ex convivis narrabat esse quosdam philosophos, qui omnia voluptate meti- rentur neque sapientem aut ad curam rei publicae accessurum aut quicquam 6 aliud acturum, praeterquam eius gratia. Ad hunc Fabricius „Vellem, inquit, „ut id Pyrrho Epirotisque, dum nobiscum bellum gerunt, persua- deas, quo facilius a nobis vinci possent.“ Archytas Tarentinus nullam pestem voluptate capitaliorem hominibus a natura datam existimabat. 10 Neque enim, ubi illa dominatur, virtutem dignitatem/ suam retinere posse et hominem aliqua magna et exquisita voluptate, incitatum nihil ratione agere, nihil eximium cogitare aiebat, ut iam vel ob hoc solum, quoniam parens libidinum et deliciarum est, opulentia vitanda sit. Possent hic ad- duci ea, quibus Stoici Peripateticique Epicureos insectantur. Sed nolo spinosiora congerere, quando licet pingui, ut dicitur, Minerva agere. Nam divitibus ne voluptas quidem solida unquam contingit. Quid enim iucundum aut suave in vita tam anxia molestaque atque formidolosa esse potest? Quietem primum et otium ne spe rare quidem audent, praescribunt villicis 5 15 fol. 35 r° 1 omnes P, omneis M — 3 dedidit P, dedit M — 4 esset (eet) P, cen- set M, esset M in err. — Cineas: Cyneas P, M. more pecudum etc.: Srv. Hieronym. Epist. LXIV 21, 4 qui passim in morem brutorum animalium libidini expositi sunt. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 91, 36): aby ſe obycžegem howadſkym na zemi nerozproſtijerali. Cenabat apud Pyrrhum etc.: Cic. Cato Maior 43: Saepe audivi a maioribus natu, qui se porro pueros a senibus audisse dicebant, mirari solitum C. Fabricium, quod, cum apud regem Pyrrhum legatus esset, audisset a Thessalo Cinea esse quendam Athenis, qui se sapientem profiteretur, eumque dicere omnia, quae faceremus, ad voluptatem esse referenda. Quod ex eo audientes M'. Curium et Ti. Coruncanium optare solitos, ut id Samnitibus ipsique Pyrrho persuaderetur, quo facilius vinci possent, cum se voluptatibus dedissent. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 90, 24 nn.): Wecžerzel geft s Pirrhem králem Cyneas, a když geſt zmijenka byla o Epikurſkych mudrczyech, prawil, že oni naywietožije dobree w rozkoſſi pokládagij. Byl gelt tu y Ffabricius, a zwolaw rzekl: O by Pirrhu a Epirotſkee, dokudž s námi wálegij, na to nawedl, totiž aby ſe w rozkoſs dali, aby ſnáze od nas mohli byti przemoženi. Archytas Tarentinus: Cic. Cato Maior 39: veterem orationem Archytae Taren- tini... Nullam capitaliorem pestem quam voluptatem corporis hominibus dicebat a natura datam, cuius voluptatis avidae libidines temere et effrenate ad potiendum incitarentur... 41 nec enim libidine dominante temperantiae locum esse neque omnino in voluptatis regno virtutem posse consistere...; nemini censebat fore dubium, quin tam diu, dum ita gauderet, nihil agitare mente, nihil ratione, nihil cogitatione consequi posset. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 90, 16 nn.): Neb žaadnee nakaženije, yakož gelt nayznamenitieyſſý onen náſledownijk Pitagoruow Archytas Tarentinſký rzijekawal, ſſkodliwieyſlije neprziſſlo lidſkému pokolenij od przirozenije. pingui, ut dicitur, Minerva: Srv. Cic. Laelius 19 Agamus igitur pingui, ut aiunt, Minerva; Columella XI 1, 32 sed, quod dicitur, pingui Minerva.
Strana 75
75 officia, partiuntur inter familiam operas, hos messi, vindemiae faenisicioque praeficiunt, illos penum horreaque curare iubent, haec somno experrectos excipiunt, haec cubitum euntes comitantur. Si dormiunt, servorum insidias metuunt, si peregre vadunt, latronis imaginantur occursum; dum comedunt, omnes cibos toxico infectos suspicantur; inter loquendum verentur, ne quid illis per inprudentiam effluat, quod inimicis calumniae occasionem praestet. Accersiti a suis principibus trepidant, tanquam mox rei laesae maiestatis futuri, paulo blandius salutati aliquid a se exspectari putant et quemadmodum Plautinus ille Euclio non id hominum in se benivolentiae, 10 sed auri plenae, ut ille appellat, aulae tribuunt. Quid, quod satietas et copia voluptatibus gratiam adimit: pleraque vilia rarus eorum usus accepta facit. Darius cum in fuga aquam turbidam et cadaveribus inquinatam hausisset, „Nihil unquam“, inquit, „iucundius bibi“. Quod fortasse propterea evenit, quoniam nunquam antea sitiens 15 biberat. Artaxerses cum direptis iam impe dimentis in fugam versus fol. 35 v. siccis ficis et hordeaceo pane vesceretur, „Huiusmodi“, inquit, „voluptatis rudis eram“. Peragrabat Ptolemaeus Aegyptum et comitibus eum consequi nequeuntibus cibarium panem in quadam casa oblatum avide voravit negavitque se quicquam suavius comedisse. Ipse voluptatis assertor Epi- 20 curus adeo eam arctis finibus terminat, ut vel pauperrimo cuique in/ pro- culr patulo sit; non olet quidem pauper unguenta exotica neque in purpurea culcitra dormit neque vina ex alieno advecta orbe bibit neque noctes puella- rum tanta mercede, quantam in legione tribuni accipiunt, emit. At tandem nihil tibi videntur dulces 5 25 sub arbore somni 1 faenisicioque: fenificioque P, fenisecioque M — 4 latronis (= latrons) P, latronum M — 9 benivolentiae: beniuolencie P, beneuolentiae M — 10 aulae: aule P, ollae M — 13 iucundius M, incundius P — 15 Artaxerses P (srv. 48, 8 Xerses U), Artaxerxes M — iam M, tam P — 23 quantam = quâtă) P, quanta M. blandius salutati: Srv. Plaut. Aulul. 185 Iam illic homo aurum scit me habere, eo me salutat blandius. Plautinus... Euclio: Plaut. Aulul. 114 n. Omnes videntur scire et me benignius omnes salutant quam salutabant prius. 709 =821 aulam auri plenam. Darius: Cic. Tusc. V 97 Darius in fuga cum aquam turbidam et cadaveribus inqui- natam bibisset, negavit umquam se bibisse iucundius, numquam videlicet sitiens biberat. Artaxerses: Plutarch. Regum et imperatorum apophthegmata 174 A (o Artaxer- xovi Memnonovi): &v ôè pvyn uivi vis ànooxevig aùvoй &taonaysions, snoà ойка рауòv маl моiRivov dovov ,olag, slnev, ndovng änatgog ñurv'. Peragrabat Ptolemaeus: Cic. Tusc. V 97 nec esuriens Ptolemaeus ederat; cui cum peragranti Aegyptum comitibus non consecutis cibarius in casa panis datus esset, nihil visum est illo pane iucundius. voluptatis assertor: Lactant. Divin. inst. III 17, 35 fuit enim (roz. Epicurus) turpissimae voluptatis adsertor. non olet etc.: Plaut. Most. 42 non omnes possumus olere unguenta exotica. dulces... somni: Verg. Georg. II 470 mollesque sub arbore somni.
75 officia, partiuntur inter familiam operas, hos messi, vindemiae faenisicioque praeficiunt, illos penum horreaque curare iubent, haec somno experrectos excipiunt, haec cubitum euntes comitantur. Si dormiunt, servorum insidias metuunt, si peregre vadunt, latronis imaginantur occursum; dum comedunt, omnes cibos toxico infectos suspicantur; inter loquendum verentur, ne quid illis per inprudentiam effluat, quod inimicis calumniae occasionem praestet. Accersiti a suis principibus trepidant, tanquam mox rei laesae maiestatis futuri, paulo blandius salutati aliquid a se exspectari putant et quemadmodum Plautinus ille Euclio non id hominum in se benivolentiae, 10 sed auri plenae, ut ille appellat, aulae tribuunt. Quid, quod satietas et copia voluptatibus gratiam adimit: pleraque vilia rarus eorum usus accepta facit. Darius cum in fuga aquam turbidam et cadaveribus inquinatam hausisset, „Nihil unquam“, inquit, „iucundius bibi“. Quod fortasse propterea evenit, quoniam nunquam antea sitiens 15 biberat. Artaxerses cum direptis iam impe dimentis in fugam versus fol. 35 v. siccis ficis et hordeaceo pane vesceretur, „Huiusmodi“, inquit, „voluptatis rudis eram“. Peragrabat Ptolemaeus Aegyptum et comitibus eum consequi nequeuntibus cibarium panem in quadam casa oblatum avide voravit negavitque se quicquam suavius comedisse. Ipse voluptatis assertor Epi- 20 curus adeo eam arctis finibus terminat, ut vel pauperrimo cuique in/ pro- culr patulo sit; non olet quidem pauper unguenta exotica neque in purpurea culcitra dormit neque vina ex alieno advecta orbe bibit neque noctes puella- rum tanta mercede, quantam in legione tribuni accipiunt, emit. At tandem nihil tibi videntur dulces 5 25 sub arbore somni 1 faenisicioque: fenificioque P, fenisecioque M — 4 latronis (= latrons) P, latronum M — 9 benivolentiae: beniuolencie P, beneuolentiae M — 10 aulae: aule P, ollae M — 13 iucundius M, incundius P — 15 Artaxerses P (srv. 48, 8 Xerses U), Artaxerxes M — iam M, tam P — 23 quantam = quâtă) P, quanta M. blandius salutati: Srv. Plaut. Aulul. 185 Iam illic homo aurum scit me habere, eo me salutat blandius. Plautinus... Euclio: Plaut. Aulul. 114 n. Omnes videntur scire et me benignius omnes salutant quam salutabant prius. 709 =821 aulam auri plenam. Darius: Cic. Tusc. V 97 Darius in fuga cum aquam turbidam et cadaveribus inqui- natam bibisset, negavit umquam se bibisse iucundius, numquam videlicet sitiens biberat. Artaxerses: Plutarch. Regum et imperatorum apophthegmata 174 A (o Artaxer- xovi Memnonovi): &v ôè pvyn uivi vis ànooxevig aùvoй &taonaysions, snoà ойка рауòv маl моiRivov dovov ,olag, slnev, ndovng änatgog ñurv'. Peragrabat Ptolemaeus: Cic. Tusc. V 97 nec esuriens Ptolemaeus ederat; cui cum peragranti Aegyptum comitibus non consecutis cibarius in casa panis datus esset, nihil visum est illo pane iucundius. voluptatis assertor: Lactant. Divin. inst. III 17, 35 fuit enim (roz. Epicurus) turpissimae voluptatis adsertor. non olet etc.: Plaut. Most. 42 non omnes possumus olere unguenta exotica. dulces... somni: Verg. Georg. II 470 mollesque sub arbore somni.
Strana 76
76 et vivi lacus et frigida tempe, fol. 36 r° ut ait poëta maximus, et quod potissimum est, secura quies et nescia fallere vita ? Quae ego tanti facio, ut talibus voluptatibus ne Crassi quidem divitias anteposuerim. Propter haec forte Diogenes Cynicus se Persarum rege for- tunatiorem aiebat: sibi enim nihil deesse, illi nihil satis unquam fore; se voluptates eius, quibus is expleri non posset, minime cupere, illum autem suas conse qui nullo modo posse. Apud Xenophontem Hieron cum Simo- nide de tyrannide disputans omne, quod auribus, oculis ceterisque corporeis 10 sensibus suave est, et cumulatius privatis inopibusque quam tyrannis obvenire et firmius haerere contendit. Iam vero si qui divitum fraudibus et iniuriis aliorum ineluibiles, ut Firmiani verbis utar, sibi maculas inusse- runt, quin extreme miseri sint, nulla unquam voluptas efficiet, nempe 5 quos diri conscia facti mens habet attonitos et surdo verbere caedit occultum quatiens animo 15 die ac nocte tortore flagellum, ut ait Iuvenalis. Quicquid enim agunt, suis vexantur fraudibus, suis flagitiis 20 sceleribusque torquentur et exagitantur, et ut quaedam furiae, sic quocunque vadunt suae eos sequuntur iniuriae atque adeo, ut ne respirare quidem 7 fore M, foret P — 8 cupere M, capere P — 12 haerere: herere P heraere M — 13 Firmiani M, Firmani P. vivi... tempe: Verg. Georg. II 469 vivique lacus et frigida tempe. secura etc.: Verg. Georg. II 467 at secura quies et nescia fallere vita. ne Crassi quidem etc.: Srv. na př. Lactant. Instit. div. VI 13, 11 licet ille aut Croesum aut Crassum divitiis superet. Petrarka, De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 118) Non erat Appio (roz. Claudio) sors Croesi regis nec concivis quidem sui Crassi. Diogenes Cynicus: Cic. Tusc. V 92 Diogenes... Cynicus... disputare solebat, quanto regem Persarum vita fortunaque superaret; sibi nihil deesse, illi nihil satis umquam fore; se eius voluptates non desiderare, quibus numquam satiari ille posset, suas eum consequi nullo modo posse. Apud Xenophontem: Xenof. Hieron 1 nn.: 1, 4 Simonides: voùg uèv ôn lôtóvag šyoys, & Iágov, докъ но кагаивиадтиѣvа дга� нèv тóv ôpдakuóv óд�наd �дouśvovg ve xal àzдouśvovg, ôià ôè vóv &vov àxорquaai, ôtà ôč тóv фvöv дquаig, &tà� де той огóиатоc оiтоig тe маl лотойg, và ô &ooo- бiтга ôt' óv ôй ла�vгвg хлгогаивда xтl. 1, 8 Hieron: ab log', óui usio лоkŮ svpgaivovrai oi vógavvol vóv usroiog ôtayóvrov IôtovоV. 1, 11 лoбvOV uèv yào &v voig ôià vig öpsog Jadnaot Roy (óusvog s0gioxo ustоventоvойvraç to�g vvgávvovg xvh Firmiani verbis: Lactant. De ira dei 23 Huius praemii caelestis ac sempiterni participes esse non possunt, qui facinoribus, fraudibus, rapinis... ineluibiles maculas inusserunt. Iuvenalis: 13, 193—195 (s odchylkou: quatiente).
76 et vivi lacus et frigida tempe, fol. 36 r° ut ait poëta maximus, et quod potissimum est, secura quies et nescia fallere vita ? Quae ego tanti facio, ut talibus voluptatibus ne Crassi quidem divitias anteposuerim. Propter haec forte Diogenes Cynicus se Persarum rege for- tunatiorem aiebat: sibi enim nihil deesse, illi nihil satis unquam fore; se voluptates eius, quibus is expleri non posset, minime cupere, illum autem suas conse qui nullo modo posse. Apud Xenophontem Hieron cum Simo- nide de tyrannide disputans omne, quod auribus, oculis ceterisque corporeis 10 sensibus suave est, et cumulatius privatis inopibusque quam tyrannis obvenire et firmius haerere contendit. Iam vero si qui divitum fraudibus et iniuriis aliorum ineluibiles, ut Firmiani verbis utar, sibi maculas inusse- runt, quin extreme miseri sint, nulla unquam voluptas efficiet, nempe 5 quos diri conscia facti mens habet attonitos et surdo verbere caedit occultum quatiens animo 15 die ac nocte tortore flagellum, ut ait Iuvenalis. Quicquid enim agunt, suis vexantur fraudibus, suis flagitiis 20 sceleribusque torquentur et exagitantur, et ut quaedam furiae, sic quocunque vadunt suae eos sequuntur iniuriae atque adeo, ut ne respirare quidem 7 fore M, foret P — 8 cupere M, capere P — 12 haerere: herere P heraere M — 13 Firmiani M, Firmani P. vivi... tempe: Verg. Georg. II 469 vivique lacus et frigida tempe. secura etc.: Verg. Georg. II 467 at secura quies et nescia fallere vita. ne Crassi quidem etc.: Srv. na př. Lactant. Instit. div. VI 13, 11 licet ille aut Croesum aut Crassum divitiis superet. Petrarka, De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 118) Non erat Appio (roz. Claudio) sors Croesi regis nec concivis quidem sui Crassi. Diogenes Cynicus: Cic. Tusc. V 92 Diogenes... Cynicus... disputare solebat, quanto regem Persarum vita fortunaque superaret; sibi nihil deesse, illi nihil satis umquam fore; se eius voluptates non desiderare, quibus numquam satiari ille posset, suas eum consequi nullo modo posse. Apud Xenophontem: Xenof. Hieron 1 nn.: 1, 4 Simonides: voùg uèv ôn lôtóvag šyoys, & Iágov, докъ но кагаивиадтиѣvа дга� нèv тóv ôpдakuóv óд�наd �дouśvovg ve xal àzдouśvovg, ôià ôè vóv &vov àxорquaai, ôtà ôč тóv фvöv дquаig, &tà� де той огóиатоc оiтоig тe маl лотойg, và ô &ooo- бiтга ôt' óv ôй ла�vгвg хлгогаивда xтl. 1, 8 Hieron: ab log', óui usio лоkŮ svpgaivovrai oi vógavvol vóv usroiog ôtayóvrov IôtovоV. 1, 11 лoбvOV uèv yào &v voig ôià vig öpsog Jadnaot Roy (óusvog s0gioxo ustоventоvойvraç to�g vvgávvovg xvh Firmiani verbis: Lactant. De ira dei 23 Huius praemii caelestis ac sempiterni participes esse non possunt, qui facinoribus, fraudibus, rapinis... ineluibiles maculas inusserunt. Iuvenalis: 13, 193—195 (s odchylkou: quatiente).
Strana 77
77 libere aliquando possint. Hoc etsi quisque suo sensu accipit, ego tamen illis, qui iudiciorum severitatem metuunt et ad nomen legum pallent atque exanimantur omnes epulas inamarescere constanter affirmaverim. Docui abunde, ut mihi videtur, non oportere inter divitias voluptatem 5 quaeri. Nunc adversus eos agendum est, qui gloriam et claritatem ex his fol. 36 ve petunt, quoniam a rudi plebe hoc tempore imprimis divites honorantur. Quid hic aliud dicam, nisi quod paulo ante commemoravi, populum non esse bonum vitae magistrum?/ Neque enim si quid vulgus admiratur, id continuo etiam sapientes probant. Immo pleraque, quae apud reliquas 10 nationes in honore sunt, nos prorsus et ridicula et contemnenda censemus. Aethiopibus scribit Diodorus hunc morem esse, ut regibus mortuis amici eorum sibi mortem consciscant. Id nemo principum nostrorum a nobis requirit. Indi, ut ferme omnes barbari, multis uxoribus utuntur, et quae a marito maxime amatur, ea se in illius extincti rogum iniicit. Quis nostrum 15 adeo desipit, ut hanc fidem ab uxore exigat? Est apud Herodotum quosdam Scythiae populos ex pellibus hostium corporibus detractis mantilia confi- cere, et ut quisque plurima huiusmodi mantilia habet, ita praestantissimum iudicari. Hoc decus qui sibi expetat, neminem adhuc vidi. Legimus apud Indos et Massagetas pium esse parentum carnibus vesci, quam tamen 20 pietatem quis nostrum non extreme impiam dixerit? Virgines Cyprias memoriae proditum est, cum nubere vellent, omnibus potestate corporis sui facta dotem quaesivisse et virginitatis suae primitias Veneri obtulisse. Hanc religionem si quis introducere tempestate nostra tentaret, non tantum sibilis et risu exploderetur, sed etiam telis et lapidibus obrueretur. Priscis 25 Graecis latrocinia exercere honestum fuisse Thucydides auctor est; neque C [1l v' fol. 37 r° 3 omnes P, omneis M—affirmaverim P, affirmarim M —25 latrocinia M, latrocinea P — Thucydides: Tucidides P, Tucilides M, Thucidydes M in err. epulas inamarescere: Horat. Serm. II 7, 107 nempe inamarescunt epulae sine fine petitae. Diodorus: III 7, 1 n. 8og ydo ónáozsiv Réyovo voig Aliopiv... tò ovvrs- Revräv éxovolog toùg éraipovg roig Baorkewar. Indi: Hieronym. Adv. Iovin. I 42 p. 311A (Migne, p. 385 Bickel): Indi ut omnes barbari uxores plurimas habent. apud eos lex est, ut uxor carissima cum defuncto marito cremetur (vlastně zlomek Senekův). apud Herodotum: IV 64 usvà òè o oxioag Bóog nlsvon ôspe (roz. ávno ExóJtogI výal ze90i. �oyánag ôè айrò &ve дздфианиооv ëктуга... ôg уdo &v лleidта дśQuата za оóuаxvga čxn, dvno &otorog ойvog м�кргта! apud Indos et Massagetas etc.: Hieronym. Adv. Iovin. I1 7 p. 335 BC (Migne, p. 403 Bickel): Massagetae et Derbices... parentes, cognatos, propinquos, cum ad senectutem venerint, iugulatos devorant, rectius esse dicentes, ut a se potius quam a vermibus consumantur. Virgines Cyprias etc.: Iustin. XVIII 5, 3 mos erat Cypriis virgines ante nuptias statutis diebus dotalem pecuniam quaesituras in quaestum ad litus maris mittere, pro reliqua pudicitia libamenta Veneri soluturas. Thucydides: I 5, 1 ol yào ERAoveg vò rákat. . &rgánovro лoòg knarsiav... oóx ězovróg no alozóvnv toúrov voô čoyov, pégovrog ôś ui xai ôóing uäRRov.
77 libere aliquando possint. Hoc etsi quisque suo sensu accipit, ego tamen illis, qui iudiciorum severitatem metuunt et ad nomen legum pallent atque exanimantur omnes epulas inamarescere constanter affirmaverim. Docui abunde, ut mihi videtur, non oportere inter divitias voluptatem 5 quaeri. Nunc adversus eos agendum est, qui gloriam et claritatem ex his fol. 36 ve petunt, quoniam a rudi plebe hoc tempore imprimis divites honorantur. Quid hic aliud dicam, nisi quod paulo ante commemoravi, populum non esse bonum vitae magistrum?/ Neque enim si quid vulgus admiratur, id continuo etiam sapientes probant. Immo pleraque, quae apud reliquas 10 nationes in honore sunt, nos prorsus et ridicula et contemnenda censemus. Aethiopibus scribit Diodorus hunc morem esse, ut regibus mortuis amici eorum sibi mortem consciscant. Id nemo principum nostrorum a nobis requirit. Indi, ut ferme omnes barbari, multis uxoribus utuntur, et quae a marito maxime amatur, ea se in illius extincti rogum iniicit. Quis nostrum 15 adeo desipit, ut hanc fidem ab uxore exigat? Est apud Herodotum quosdam Scythiae populos ex pellibus hostium corporibus detractis mantilia confi- cere, et ut quisque plurima huiusmodi mantilia habet, ita praestantissimum iudicari. Hoc decus qui sibi expetat, neminem adhuc vidi. Legimus apud Indos et Massagetas pium esse parentum carnibus vesci, quam tamen 20 pietatem quis nostrum non extreme impiam dixerit? Virgines Cyprias memoriae proditum est, cum nubere vellent, omnibus potestate corporis sui facta dotem quaesivisse et virginitatis suae primitias Veneri obtulisse. Hanc religionem si quis introducere tempestate nostra tentaret, non tantum sibilis et risu exploderetur, sed etiam telis et lapidibus obrueretur. Priscis 25 Graecis latrocinia exercere honestum fuisse Thucydides auctor est; neque C [1l v' fol. 37 r° 3 omnes P, omneis M—affirmaverim P, affirmarim M —25 latrocinia M, latrocinea P — Thucydides: Tucidides P, Tucilides M, Thucidydes M in err. epulas inamarescere: Horat. Serm. II 7, 107 nempe inamarescunt epulae sine fine petitae. Diodorus: III 7, 1 n. 8og ydo ónáozsiv Réyovo voig Aliopiv... tò ovvrs- Revräv éxovolog toùg éraipovg roig Baorkewar. Indi: Hieronym. Adv. Iovin. I 42 p. 311A (Migne, p. 385 Bickel): Indi ut omnes barbari uxores plurimas habent. apud eos lex est, ut uxor carissima cum defuncto marito cremetur (vlastně zlomek Senekův). apud Herodotum: IV 64 usvà òè o oxioag Bóog nlsvon ôspe (roz. ávno ExóJtogI výal ze90i. �oyánag ôè айrò &ve дздфианиооv ëктуга... ôg уdo &v лleidта дśQuата za оóuаxvga čxn, dvno &otorog ойvog м�кргта! apud Indos et Massagetas etc.: Hieronym. Adv. Iovin. I1 7 p. 335 BC (Migne, p. 403 Bickel): Massagetae et Derbices... parentes, cognatos, propinquos, cum ad senectutem venerint, iugulatos devorant, rectius esse dicentes, ut a se potius quam a vermibus consumantur. Virgines Cyprias etc.: Iustin. XVIII 5, 3 mos erat Cypriis virgines ante nuptias statutis diebus dotalem pecuniam quaesituras in quaestum ad litus maris mittere, pro reliqua pudicitia libamenta Veneri soluturas. Thucydides: I 5, 1 ol yào ERAoveg vò rákat. . &rgánovro лoòg knarsiav... oóx ězovróg no alozóvnv toúrov voô čoyov, pégovrog ôś ui xai ôóing uäRRov.
Strana 78
78 C 2 r° fol. 37 v° aetate nostra gentes desunt, apud quas temulentia et bibacitas laudi datur. Quis tamen sanae mentis se propterea aut latronem aut ebrium vellet? Quae ideo a me relata sunt, ne quis popularem plausum magnopere quaerat et ab imperita multitudine exspectet gloriam, quae, ut ait Cicero, laus bonorum est incorrupte de alicuius excellente virtute iudicantium. Vulgus autem et facile corrumpitur et virtutem vix somniando cognoscit. Divitiae praeterea non sunt huiusmodi, ut his virtutis honor debeatur, nempe quae neminem modestiorem iustioremve faciunt. Quod si posito contentionis studio rem ipsam diligenter intueri velis, nihil aliud erit dives et avarus, nisi scopulus quidam omni odio invidiae obnoxius, unde 10 et illud Flacci est: 5 populus me sibilat, at mihi plaudo ipse domi, simul et nummos contemplor in arca. Quin ipsi nonnunquam filii parentibus avaris mortem imprecantur et iam tritum sermone proverbium est avaros tum demum bonos esse, cum mo- 15 riuntur. Ceterum ii nihil interesse putant, quomodocunque quis in ore hominum versetur, quales priscis quoque temporibus plerique fuerunt, qui famam, quam virtute non potuerunt, scelere consecuti sunt. Incenderat quidam templum Dianae Ephesiae, et dum interrogaretur, quid eum ad hoc impulis- 20 set, „Ut“, inquit, „memoriam mei quam maxime longam efficerem“. Et Catonem Uticensem ait Lactantius non ideo sibi manus intulisse, quod Caesarem timeret, sed ut decretis Stoicorum obtemperaret et nomen suum aliquo grandi facinore clarum redderet. Multos reges scimus notiores libidine atque crudelitate quam imperio esse, multas item feminas stupra et adul- 25 teria famosas fecerunt, ego tamen neque aut has mulieribus aut illos viris fol. 38 r° imitandos censeo et si fie ri aliter non potest, malo obscurus ingloriusque 4 quaerat et M, querat P —8 Quod si P. Quia si M — 17 ii: hij P, hi M. bibacitas laudi datur: srv. De miseria 35, 10 nn. Cicero: Tusc. III 3 est enim gloria solida quaedam res et expressa, non adumbrata; ea est consentiens laus bonorum, incorrupta vox bene iudicantium de excellenti virtute. vix somniando: srv. 44, 15 (voluptates) quas vix somniando cognoscunt. illud Flacci: Horat. Serm. I 1, 66 n. (odchylka: simulac). proverbium: Publil. Syr. 23 Avarus nisi cum moritur, nil recte facit. Incenderat quidam: t. j. Herostratos. Nejbližší se zdá Hieronym. De virg. Mariae 12 C: In exemplum eius quem fabulae ferunt, cum vulgo esset ignotus et nihil boni posset facinoris excogitare, quo nobilis fieret, Dianae incendisse templum . . . sciscitantibus Ephesi principibus, quam ob causam hoc facere voluisset, respondisse: "Ut, quia bene non poteram, male omnibus innotescerem‘. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 80, 6 nn.): Takowy geft byl onen, kteryž geft Diany Efelkee chrám zapálil. Kteryž, když ſu ſe ho tazali, czo geft gey k takowé neſſlechetnoſti przihnalo, rzekl: abych tijem gmeeno mee po okrſílku zemie znamenitee ucžinil. Lactantius: Inst. III 18 Nam Cato videtur mihi causam quaesisse moriendi non tam ut Caesarem fugeret, quam ut Stoicorum decretis obtemperaret, quos secta- batur, nomenque suum grandi aliquo facinore clarificaret.
78 C 2 r° fol. 37 v° aetate nostra gentes desunt, apud quas temulentia et bibacitas laudi datur. Quis tamen sanae mentis se propterea aut latronem aut ebrium vellet? Quae ideo a me relata sunt, ne quis popularem plausum magnopere quaerat et ab imperita multitudine exspectet gloriam, quae, ut ait Cicero, laus bonorum est incorrupte de alicuius excellente virtute iudicantium. Vulgus autem et facile corrumpitur et virtutem vix somniando cognoscit. Divitiae praeterea non sunt huiusmodi, ut his virtutis honor debeatur, nempe quae neminem modestiorem iustioremve faciunt. Quod si posito contentionis studio rem ipsam diligenter intueri velis, nihil aliud erit dives et avarus, nisi scopulus quidam omni odio invidiae obnoxius, unde 10 et illud Flacci est: 5 populus me sibilat, at mihi plaudo ipse domi, simul et nummos contemplor in arca. Quin ipsi nonnunquam filii parentibus avaris mortem imprecantur et iam tritum sermone proverbium est avaros tum demum bonos esse, cum mo- 15 riuntur. Ceterum ii nihil interesse putant, quomodocunque quis in ore hominum versetur, quales priscis quoque temporibus plerique fuerunt, qui famam, quam virtute non potuerunt, scelere consecuti sunt. Incenderat quidam templum Dianae Ephesiae, et dum interrogaretur, quid eum ad hoc impulis- 20 set, „Ut“, inquit, „memoriam mei quam maxime longam efficerem“. Et Catonem Uticensem ait Lactantius non ideo sibi manus intulisse, quod Caesarem timeret, sed ut decretis Stoicorum obtemperaret et nomen suum aliquo grandi facinore clarum redderet. Multos reges scimus notiores libidine atque crudelitate quam imperio esse, multas item feminas stupra et adul- 25 teria famosas fecerunt, ego tamen neque aut has mulieribus aut illos viris fol. 38 r° imitandos censeo et si fie ri aliter non potest, malo obscurus ingloriusque 4 quaerat et M, querat P —8 Quod si P. Quia si M — 17 ii: hij P, hi M. bibacitas laudi datur: srv. De miseria 35, 10 nn. Cicero: Tusc. III 3 est enim gloria solida quaedam res et expressa, non adumbrata; ea est consentiens laus bonorum, incorrupta vox bene iudicantium de excellenti virtute. vix somniando: srv. 44, 15 (voluptates) quas vix somniando cognoscunt. illud Flacci: Horat. Serm. I 1, 66 n. (odchylka: simulac). proverbium: Publil. Syr. 23 Avarus nisi cum moritur, nil recte facit. Incenderat quidam: t. j. Herostratos. Nejbližší se zdá Hieronym. De virg. Mariae 12 C: In exemplum eius quem fabulae ferunt, cum vulgo esset ignotus et nihil boni posset facinoris excogitare, quo nobilis fieret, Dianae incendisse templum . . . sciscitantibus Ephesi principibus, quam ob causam hoc facere voluisset, respondisse: "Ut, quia bene non poteram, male omnibus innotescerem‘. V dopise Rožmberkovi (Listář 64. 80, 6 nn.): Takowy geft byl onen, kteryž geft Diany Efelkee chrám zapálil. Kteryž, když ſu ſe ho tazali, czo geft gey k takowé neſſlechetnoſti przihnalo, rzekl: abych tijem gmeeno mee po okrſílku zemie znamenitee ucžinil. Lactantius: Inst. III 18 Nam Cato videtur mihi causam quaesisse moriendi non tam ut Caesarem fugeret, quam ut Stoicorum decretis obtemperaret, quos secta- batur, nomenque suum grandi aliquo facinore clarificaret.
Strana 79
79 esse quam ob morum perversitatem omnium gentium atque nationum lin- guis litterisque celebrari. Neque etiam video Curii Fabriciique inopiam minus nominis quam divitias Croesi habere. Franciscus Asisias pauper Sardanapallo notior est. Nam quod ad litteras attinet, opes magnae plus impedimenti, quam auxilii studiosis afferunt; id, ut alios praeteream, Antisthenes et Crates Thebanus ostenderunt, qui divitias non solum contempserunt, sed etiam abiecerunt neque arbitrabantur se pecuniae simul et philosophiae vacare posse. Et Iubae regis captivitatem multi ideo felicem putant, quod, dum privatus factus bonis artibus incubuit, clarior deinde litteris quam regno, quod recuperaverat, evasit. Lactantium, quo nescio an inter christianos quisquam eloquentior fuit, scribit Hieronymus adeo pauperem fuisse, ut plerunque ad victum necessariis indigeret. Plautus, linguae Latinae de- liciae, operam pistori ad circumagendas molas ob egestatem locabat. 15 Possem his addere numerosum recentiorum agmen, qui mendicitatis nomine non solum minime erubescebant, sed etiam gloriabantur, quibus tamen fol. 38 v in divinis naturaeque rebus explicandis nihil subtilius acriusque est. Certe si quis verum fateri velit, quam paucissimos inveniet, qui inter divitias nati aliquod nomen in litteris assecuti sunt. Quod fortasis ideo fit, quoniam 20 curae domesticae et voluptates, quae, ut iam dixi, opulentiae comites sunt, ingenium hominis retardant et hebetant et securitas de honesto victu, cuius gratia hoc tempore magna ex parte studetur, nescio quo modo ignavos reddit. 5 10 C2 v' 2 litterisque P, literisque M — 4 Sardanapallo P, Sardanapalo M 5 litteras P, literas M — 10 litteris: lris P. literis M — 11 quo- fuit P, nemá M — 19 litteris: lris P, literis M. — Curii Fabriciique: srv. poznámku k Fabricio Curioque De miser. 43, 10. Franciscus Asisias: Srv. na př. Marcus Antonius Coccius Sabellicus, De me- morabilibus factis dictisque exemplorum libri X (v basilejském vydání z r. 1533 str. 387) pojednává v oddíle „De paupertate de Francisco Asisiate. Antisthenes et Crates Thebanus: srv. níže str. 84 poznámku k slovům Crates a Diogeni Cynico. Iubae regis etc.: Plutarch. Caes. 55 xal Ióßag... &v vó Jotáußo nagnzgn, накаротávnV ákoòg ákOov, &x ßaoßágov xal vouáôog ERRývOv toig no- Avиадвотáтоig &vарiдигog уeváода оvуvgapeÜal. scribit Hieronymus: Chron. ad ann. 2333 = 317 po Kr. (p. 230, 12 Helm): vir omnium suo tempore eloquentissimus, sed adeo in hac vita pauper, ut plerumque etiam necessariis indiguerit. Plautus: Gellius Noct. Att. III 3, 14 cum ... ob quaerendum victum ad circum- agendas molas quae trusatiles appellantur operam pistori locasset. Srv. Petrarka. De remed, utriusque fortunae (Opera I str. 116): Cleanthes... Plautus Sarsinas molae manuariae locare operas urgente inopia coactus est ... scribendis quas venderet comoediis. Lactantius Firmianus, vir doctrinae multiplicis rarique inter suos eloquii, filii quoque summi principis magister, idem summa rerum omnium, etiam communium egestate vitam egit etc.
79 esse quam ob morum perversitatem omnium gentium atque nationum lin- guis litterisque celebrari. Neque etiam video Curii Fabriciique inopiam minus nominis quam divitias Croesi habere. Franciscus Asisias pauper Sardanapallo notior est. Nam quod ad litteras attinet, opes magnae plus impedimenti, quam auxilii studiosis afferunt; id, ut alios praeteream, Antisthenes et Crates Thebanus ostenderunt, qui divitias non solum contempserunt, sed etiam abiecerunt neque arbitrabantur se pecuniae simul et philosophiae vacare posse. Et Iubae regis captivitatem multi ideo felicem putant, quod, dum privatus factus bonis artibus incubuit, clarior deinde litteris quam regno, quod recuperaverat, evasit. Lactantium, quo nescio an inter christianos quisquam eloquentior fuit, scribit Hieronymus adeo pauperem fuisse, ut plerunque ad victum necessariis indigeret. Plautus, linguae Latinae de- liciae, operam pistori ad circumagendas molas ob egestatem locabat. 15 Possem his addere numerosum recentiorum agmen, qui mendicitatis nomine non solum minime erubescebant, sed etiam gloriabantur, quibus tamen fol. 38 v in divinis naturaeque rebus explicandis nihil subtilius acriusque est. Certe si quis verum fateri velit, quam paucissimos inveniet, qui inter divitias nati aliquod nomen in litteris assecuti sunt. Quod fortasis ideo fit, quoniam 20 curae domesticae et voluptates, quae, ut iam dixi, opulentiae comites sunt, ingenium hominis retardant et hebetant et securitas de honesto victu, cuius gratia hoc tempore magna ex parte studetur, nescio quo modo ignavos reddit. 5 10 C2 v' 2 litterisque P, literisque M — 4 Sardanapallo P, Sardanapalo M 5 litteras P, literas M — 10 litteris: lris P. literis M — 11 quo- fuit P, nemá M — 19 litteris: lris P, literis M. — Curii Fabriciique: srv. poznámku k Fabricio Curioque De miser. 43, 10. Franciscus Asisias: Srv. na př. Marcus Antonius Coccius Sabellicus, De me- morabilibus factis dictisque exemplorum libri X (v basilejském vydání z r. 1533 str. 387) pojednává v oddíle „De paupertate de Francisco Asisiate. Antisthenes et Crates Thebanus: srv. níže str. 84 poznámku k slovům Crates a Diogeni Cynico. Iubae regis etc.: Plutarch. Caes. 55 xal Ióßag... &v vó Jotáußo nagnzgn, накаротávnV ákoòg ákOov, &x ßaoßágov xal vouáôog ERRývOv toig no- Avиадвотáтоig &vарiдигog уeváода оvуvgapeÜal. scribit Hieronymus: Chron. ad ann. 2333 = 317 po Kr. (p. 230, 12 Helm): vir omnium suo tempore eloquentissimus, sed adeo in hac vita pauper, ut plerumque etiam necessariis indiguerit. Plautus: Gellius Noct. Att. III 3, 14 cum ... ob quaerendum victum ad circum- agendas molas quae trusatiles appellantur operam pistori locasset. Srv. Petrarka. De remed, utriusque fortunae (Opera I str. 116): Cleanthes... Plautus Sarsinas molae manuariae locare operas urgente inopia coactus est ... scribendis quas venderet comoediis. Lactantius Firmianus, vir doctrinae multiplicis rarique inter suos eloquii, filii quoque summi principis magister, idem summa rerum omnium, etiam communium egestate vitam egit etc.
Strana 80
80 fol. 39 1° C [3] r° Atque ut aliis quoque exemplis quod institui doceam, inopiam Aristidis cognomento lusti, quem etiam Athenae mirabantur, omnis Graeca docet historia. Valerius Publicola et Menenius Agrippa, uterque sua tempestate paene princeps Romanae civitatis, adeo pauperes fuerunt, ut plebem ne- cesse fuerit in sumptus funeris eorum stipem conferre. Et ne privatos tan- tum loquar, cum Pyrrhus Romam, quam armis vincere non potuit, auro muneribusque aggressus esset, nulla domus reperta est, quae regiae largi- tioni pateret. Quin etiam corruptiori iam saeculo Marcus Cicero non du bi- tavit scribere nihil esse tam angusti animi tamque parvi, quam amare divi- tias, nihil honestius magnificentiusque quam contemnere pecuniam, si non 10 habeas, si habeas, ad liberalitatem beneficentiamque conferre. Quod si christianorum continentiam referre et fulmina, quibus in avaritiam detonant, torquere velim, multo longius proveherer quam ab ini- tio proposui. Sed satis sit haec breviter adversus eos perstrinxisse, qui prae divitiis divina humanaque aspernantur neque ullum honori aut virtuti 15 locum esse putant, nisi magnae res affluant. Si cui autem acrius, quam par est, hanc provinciam obire videor, remittat ipse aliquid ex avaritia et cupiditate metiaturque eam his, qui/bus vescimur amicimurque aut si quid aliud est, quo vita nostra commode carere non potest. Et ego quoque minime omnia ad vivum resecabo. Nam et Dominus non facultatibus, sed spiritu pau- 20 peres beatos vocat. Salomon quoque non minus mendicitatem quam divi- tias perhorrescit. Ceterum si in sententia permanebit, dicam ei illud Me- 5 1 Atque (= Atq3) P, Atqui M — 11 si habeas P, sin habeas M — 19 et (=7) ego P, ego M — 22 dicam ei P, dicam et (= &) M. Aristidis etc.: Srv. De miser. 43, 10. Valerius Publicola et Menenius Agrippa: Valer. Maxim. IV 4 (De paupertate) uvádí 1. Valeria Publikolu, 2. Menenia Agrippu. Petrarka, De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 115): Solare animum comitibus magnis et illustribus: Valerius Publicola unus et Romanae libertatis auctoribus Menenius Agrippa, Romanae se- quester pacis, unde sepelirentur, quia de proprio non erat, de publico habuere. Pyrrhus etc.: Srv. Florus Epit. I 13, 20 pulsi cum muneribus suis ab urbe legati (sc. Pyrrhi); I 36, 2 (o Jugurthovi!) quippe rex callidissimus populum Romanum armis invictum opibus adgressus est. Cicero: De off. I 68 nihil enim est tam angusti animi tamque parvi quam amare divitias, nihil honestius magnificentiusque quam pecuniam contemnere, si non ha- beas, si habeas, ad beneficentiam liberalitatemque conferre. Petrarka citoval celé místo s označením Cicero noster in libris Officialibus v pojednání De avaritia (Opera I, str. 549), ale ke konci: et si habeas ad beneficium... ad vivum resecabo: Srv. Cic. Lael. 18 neque id ad vivum reseco. Dominus ... vocat: Vulg. Matth. 5, 3 Beati pauperes spiritu. Salomon etc.: Vulg. Proverb. 30, 8 mendicitatem et divitias ne dederis mihi: tribue tantum victui meo necessaria. Menandri: zl. 83 Kock (Stob. Floril. 93, 21) vvokòv ó лloйrog, xal vvplobg toùg &ußlśnovrag slg šavròv ôsxvýst.
80 fol. 39 1° C [3] r° Atque ut aliis quoque exemplis quod institui doceam, inopiam Aristidis cognomento lusti, quem etiam Athenae mirabantur, omnis Graeca docet historia. Valerius Publicola et Menenius Agrippa, uterque sua tempestate paene princeps Romanae civitatis, adeo pauperes fuerunt, ut plebem ne- cesse fuerit in sumptus funeris eorum stipem conferre. Et ne privatos tan- tum loquar, cum Pyrrhus Romam, quam armis vincere non potuit, auro muneribusque aggressus esset, nulla domus reperta est, quae regiae largi- tioni pateret. Quin etiam corruptiori iam saeculo Marcus Cicero non du bi- tavit scribere nihil esse tam angusti animi tamque parvi, quam amare divi- tias, nihil honestius magnificentiusque quam contemnere pecuniam, si non 10 habeas, si habeas, ad liberalitatem beneficentiamque conferre. Quod si christianorum continentiam referre et fulmina, quibus in avaritiam detonant, torquere velim, multo longius proveherer quam ab ini- tio proposui. Sed satis sit haec breviter adversus eos perstrinxisse, qui prae divitiis divina humanaque aspernantur neque ullum honori aut virtuti 15 locum esse putant, nisi magnae res affluant. Si cui autem acrius, quam par est, hanc provinciam obire videor, remittat ipse aliquid ex avaritia et cupiditate metiaturque eam his, qui/bus vescimur amicimurque aut si quid aliud est, quo vita nostra commode carere non potest. Et ego quoque minime omnia ad vivum resecabo. Nam et Dominus non facultatibus, sed spiritu pau- 20 peres beatos vocat. Salomon quoque non minus mendicitatem quam divi- tias perhorrescit. Ceterum si in sententia permanebit, dicam ei illud Me- 5 1 Atque (= Atq3) P, Atqui M — 11 si habeas P, sin habeas M — 19 et (=7) ego P, ego M — 22 dicam ei P, dicam et (= &) M. Aristidis etc.: Srv. De miser. 43, 10. Valerius Publicola et Menenius Agrippa: Valer. Maxim. IV 4 (De paupertate) uvádí 1. Valeria Publikolu, 2. Menenia Agrippu. Petrarka, De remed. utriusque fortunae (Opera I str. 115): Solare animum comitibus magnis et illustribus: Valerius Publicola unus et Romanae libertatis auctoribus Menenius Agrippa, Romanae se- quester pacis, unde sepelirentur, quia de proprio non erat, de publico habuere. Pyrrhus etc.: Srv. Florus Epit. I 13, 20 pulsi cum muneribus suis ab urbe legati (sc. Pyrrhi); I 36, 2 (o Jugurthovi!) quippe rex callidissimus populum Romanum armis invictum opibus adgressus est. Cicero: De off. I 68 nihil enim est tam angusti animi tamque parvi quam amare divitias, nihil honestius magnificentiusque quam pecuniam contemnere, si non ha- beas, si habeas, ad beneficentiam liberalitatemque conferre. Petrarka citoval celé místo s označením Cicero noster in libris Officialibus v pojednání De avaritia (Opera I, str. 549), ale ke konci: et si habeas ad beneficium... ad vivum resecabo: Srv. Cic. Lael. 18 neque id ad vivum reseco. Dominus ... vocat: Vulg. Matth. 5, 3 Beati pauperes spiritu. Salomon etc.: Vulg. Proverb. 30, 8 mendicitatem et divitias ne dederis mihi: tribue tantum victui meo necessaria. Menandri: zl. 83 Kock (Stob. Floril. 93, 21) vvokòv ó лloйrog, xal vvplobg toùg &ußlśnovrag slg šavròv ôsxvýst.
Strana 81
81 nandri divitias se inspicientes caecos facere, aut si quid durius audire potest, me minerit, quibus verbis Petrus apostolus Simonem magum pecuniae fol. 39 v' confidentem obiurgaverit. Vale. 1 inspicientes M, insipientes P — 3 Vale P. nemá M. Petrus apostolus: Vulg. Acta apost. 8, 9 vir autem quidam nomine Simon, qui ante fuerat in civitate magus... 18 cum vidisset autem Simon, quia per impositionem manus apostolorum daretur spiritus sanctus, obtulit eis pecuniam... 19 Petrus autem dixit ad eum: 20 Pecunia tua tecum sit in perditionem etc. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1. 6
81 nandri divitias se inspicientes caecos facere, aut si quid durius audire potest, me minerit, quibus verbis Petrus apostolus Simonem magum pecuniae fol. 39 v' confidentem obiurgaverit. Vale. 1 inspicientes M, insipientes P — 3 Vale P. nemá M. Petrus apostolus: Vulg. Acta apost. 8, 9 vir autem quidam nomine Simon, qui ante fuerat in civitate magus... 18 cum vidisset autem Simon, quia per impositionem manus apostolorum daretur spiritus sanctus, obtulit eis pecuniam... 19 Petrus autem dixit ad eum: 20 Pecunia tua tecum sit in perditionem etc. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1. 6
Strana 82
DE FELICITATE fol. 48 v° Divitias ingentes plurimi maiorem in modum admirantur et non solum felicitatem, sed vitam quoque hanc nostram sine his paene nullam existi- mant. Quae opinio cum sit letalis et perniciosa, adeo tamen in animis vulgi invaluit, ut nihil audire aut velit aut possit. Nam si quis adversus eam quip- piam tentet, mox omnium et suffragiis condemnatur et sibilis exploditur. Modestiores sane in hac re plerique ex Peripateticis sunt, qui etsi divitiis nonnihil tribuunt, vitam tamen beatam sola virtute effici posse confitentur. Ego vero affirmaverim divitias non tantum libidinum vitiorumque omnium, verum etiam calamitatum atque miseriarum fontem et originem 10 esse; neque improbabili, ut mihi videtur, ratione, si quis saltem haec nostra iudicio libero et nequaquam contentionis certaminisque avido evolverit. Dif- ficile quidem est id, quod polliceor, praestare propter eorum multitudinem, qui pecuniam ante omnia quaerendam esse simul cum ipso matris lacte hauserint: erit tamen! operae pretium errori, quo mortales inprimis labo- rant, pro viribus obviam ire et inveteratas has cupiditatum sentes, quae prorsus exstirpari et ex animo evelli non possunt, saltem temperare et ad modum mensuramque reducere, ut scilicet contenti mediocribus facultati- bus et his, quae ad usum domesticum sufficiunt, quicquid superfluit, neque appetendum neque numerandum iudicent. Pauper etiam, cui necessaria 20 quoque minime contingunt, ne propterea desperet, utpote facilius et beatius 1 De felicitate: Eiusdem fragmentum de felicitate M — 4 letalis: lethalis M — 6 sibilis: sibillis M. 5 15 M: fol. 48 1° plerique ex Peripateticis etc.: Srv. na př. Seneca Epist. 85, 31 Peripateticus 'ergo' inquit 'et sapientem deteriorem faciet paupertas, dolor et quicquid aliud tale fuerit, virtutem enim illi non eripiet, sed opera eius inpediet'. divitias etc.: Srv. De avar. 74, 13 n. quoniam parens libidinum et deliciarum est, opulentia vitanda est. pecuniam ... quaerendam: Srv. Horatiovy verše citované De avar. 72, 4 n. simul cum ipso etc.: Srv. De avar. 72, 7 hoc cum ipso paene matris lacte bibitur a pozn. k tomu. cupiditatum sentes: Srv. De miser. 65, 9 sentes cupiditatum. erit ... operae pretium: Srv. De avar. 66, 6 forsitan operae pretium esset.
DE FELICITATE fol. 48 v° Divitias ingentes plurimi maiorem in modum admirantur et non solum felicitatem, sed vitam quoque hanc nostram sine his paene nullam existi- mant. Quae opinio cum sit letalis et perniciosa, adeo tamen in animis vulgi invaluit, ut nihil audire aut velit aut possit. Nam si quis adversus eam quip- piam tentet, mox omnium et suffragiis condemnatur et sibilis exploditur. Modestiores sane in hac re plerique ex Peripateticis sunt, qui etsi divitiis nonnihil tribuunt, vitam tamen beatam sola virtute effici posse confitentur. Ego vero affirmaverim divitias non tantum libidinum vitiorumque omnium, verum etiam calamitatum atque miseriarum fontem et originem 10 esse; neque improbabili, ut mihi videtur, ratione, si quis saltem haec nostra iudicio libero et nequaquam contentionis certaminisque avido evolverit. Dif- ficile quidem est id, quod polliceor, praestare propter eorum multitudinem, qui pecuniam ante omnia quaerendam esse simul cum ipso matris lacte hauserint: erit tamen! operae pretium errori, quo mortales inprimis labo- rant, pro viribus obviam ire et inveteratas has cupiditatum sentes, quae prorsus exstirpari et ex animo evelli non possunt, saltem temperare et ad modum mensuramque reducere, ut scilicet contenti mediocribus facultati- bus et his, quae ad usum domesticum sufficiunt, quicquid superfluit, neque appetendum neque numerandum iudicent. Pauper etiam, cui necessaria 20 quoque minime contingunt, ne propterea desperet, utpote facilius et beatius 1 De felicitate: Eiusdem fragmentum de felicitate M — 4 letalis: lethalis M — 6 sibilis: sibillis M. 5 15 M: fol. 48 1° plerique ex Peripateticis etc.: Srv. na př. Seneca Epist. 85, 31 Peripateticus 'ergo' inquit 'et sapientem deteriorem faciet paupertas, dolor et quicquid aliud tale fuerit, virtutem enim illi non eripiet, sed opera eius inpediet'. divitias etc.: Srv. De avar. 74, 13 n. quoniam parens libidinum et deliciarum est, opulentia vitanda est. pecuniam ... quaerendam: Srv. Horatiovy verše citované De avar. 72, 4 n. simul cum ipso etc.: Srv. De avar. 72, 7 hoc cum ipso paene matris lacte bibitur a pozn. k tomu. cupiditatum sentes: Srv. De miser. 65, 9 sentes cupiditatum. erit ... operae pretium: Srv. De avar. 66, 6 forsitan operae pretium esset.
Strana 83
83 iter ad beatitudinem nactus, si tamen contemptis his, quae fortuna ut dare ita et auferre potest, se ipsum expendet et ad quid natus sit, diligenter studioseque considerabit. Sed quoniam nostra oratio circa hoc potissimum versabitur, ut osten- 5 deremus neque divitias ad felicitatem conferre neque paupertatem impedi- mento esse, libet attingere philosophorum de summo bono sententias, non omnes — id enim paene infinitum esset —, sed potiores docereque, quic- quid ex his tibi delegeris, nullum ad id consequendum in divitiis praesi- dium esse. Herillus omnia ad scientiam refert, qui etsi per paucos astipulatores fol. 49 re habet, concedamus tamen hoc ei, quando plerosque magni nominis viros scientiae gratia longe lateque peregrinatos novimus et totam aetatem in exquirendis occultis naturae causis traduxisse. Num tandem dives aliquis profunde acuteque cogitare poterit et aut Anaxagorae homoeomeriam scrutari aut Platonis investigare numeros, qui villicos familiamque obstre- pentem assiduo audit? Cogitur hos messi, vindemiae faenisicioque praefi- cere, illorum negligentia, importunitate furtisque offendi, circa penum horreaque exigere nomina rationesque. Inter hasne sollicitudines ullum enitescet ingenium? Multis ait Annaeus Seneca ad philosophandum obsti- 20 tisse divitias. Has Democritus non solum contempsisse dicitur, sed etiam 10 Herillus Ryba, Cherilus M — 12 peregrinatos: pereperegrinatos M 16 faenisicioque (srv. 75, 1): faenisecioque M. 10 15 Herillus etc.: Cic. De fin. II 43 Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum, nec quo vita gubernari possit; post enim Chrysippum (contra eum) non sane est disputatum. Myšlenkovým postupem jest bližší Cic. Acad. II 129 Sed quod coeperam: quid habemus in rebus bonis et malis explorati? nempe fines constituendi sunt, ad quos et bonorum et malorum summa referatur. qua de re est igitur inter summos viros maior dissensio? Et omitto illa, quae relicta iam videntur, Erillum, qui in cognitione et scientia summum bonum ponit etc. Lactant. Divin. inst. III 7, 8 Herilli summum bonum est scientia. Anaxagorae homoeomeriam: Lucret. I 830 nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomeriam. Platonis ... numeros: Srv. Plat. Politeia VIII 546 B ëon ôè Jsip uèy vav- vrvę лeфioôog, �v dotQuòg neoikanßávst rákatog xvl. praeficere: Srv. De avar. 75, 1n. hos messi, vindemiae faeni- hos messi sicioque praeficiunt. penum horreaque: Srv. De avar. 75. 2 penum horreaque curare. Annaeus Seneca: Srv. De brev. vitae 2, 4 quam multis divitiae graves sunt ... 5 tu non inspicere te umquam, non audire dignatus es. Avšak srv. naopak i De vita beata 23, 1 Desine ergo philosophis pecunia interdicere etc. Democritus etc.: Hieronym. Adv. Iovin. II 9 p. 338 B (Migne, p. 407, 10 Bickel): Quosdam legimus effodisse sibi oculos, ne per eorum visum a contemplatione philo- sophiae avocarentur. Jméno vlastní mohl Bohuslav doplniti buďto podle Cic. Tusc. V 114 Democritus luminibus amissis... nebo podle Gellia Noct. Att. X 17 Demo- critum philosophum... scriptum est... luminibus oculorum sua sponte se privasse, quia existimaret cogitationes commendationesque animi sui in contemplandis na- turae rationibus vegetiores et exactiores fore, si eas inlecebris et oculorum impedi- mentis liberasset. 6*)
83 iter ad beatitudinem nactus, si tamen contemptis his, quae fortuna ut dare ita et auferre potest, se ipsum expendet et ad quid natus sit, diligenter studioseque considerabit. Sed quoniam nostra oratio circa hoc potissimum versabitur, ut osten- 5 deremus neque divitias ad felicitatem conferre neque paupertatem impedi- mento esse, libet attingere philosophorum de summo bono sententias, non omnes — id enim paene infinitum esset —, sed potiores docereque, quic- quid ex his tibi delegeris, nullum ad id consequendum in divitiis praesi- dium esse. Herillus omnia ad scientiam refert, qui etsi per paucos astipulatores fol. 49 re habet, concedamus tamen hoc ei, quando plerosque magni nominis viros scientiae gratia longe lateque peregrinatos novimus et totam aetatem in exquirendis occultis naturae causis traduxisse. Num tandem dives aliquis profunde acuteque cogitare poterit et aut Anaxagorae homoeomeriam scrutari aut Platonis investigare numeros, qui villicos familiamque obstre- pentem assiduo audit? Cogitur hos messi, vindemiae faenisicioque praefi- cere, illorum negligentia, importunitate furtisque offendi, circa penum horreaque exigere nomina rationesque. Inter hasne sollicitudines ullum enitescet ingenium? Multis ait Annaeus Seneca ad philosophandum obsti- 20 tisse divitias. Has Democritus non solum contempsisse dicitur, sed etiam 10 Herillus Ryba, Cherilus M — 12 peregrinatos: pereperegrinatos M 16 faenisicioque (srv. 75, 1): faenisecioque M. 10 15 Herillus etc.: Cic. De fin. II 43 Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum, nec quo vita gubernari possit; post enim Chrysippum (contra eum) non sane est disputatum. Myšlenkovým postupem jest bližší Cic. Acad. II 129 Sed quod coeperam: quid habemus in rebus bonis et malis explorati? nempe fines constituendi sunt, ad quos et bonorum et malorum summa referatur. qua de re est igitur inter summos viros maior dissensio? Et omitto illa, quae relicta iam videntur, Erillum, qui in cognitione et scientia summum bonum ponit etc. Lactant. Divin. inst. III 7, 8 Herilli summum bonum est scientia. Anaxagorae homoeomeriam: Lucret. I 830 nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomeriam. Platonis ... numeros: Srv. Plat. Politeia VIII 546 B ëon ôè Jsip uèy vav- vrvę лeфioôog, �v dotQuòg neoikanßávst rákatog xvl. praeficere: Srv. De avar. 75, 1n. hos messi, vindemiae faeni- hos messi sicioque praeficiunt. penum horreaque: Srv. De avar. 75. 2 penum horreaque curare. Annaeus Seneca: Srv. De brev. vitae 2, 4 quam multis divitiae graves sunt ... 5 tu non inspicere te umquam, non audire dignatus es. Avšak srv. naopak i De vita beata 23, 1 Desine ergo philosophis pecunia interdicere etc. Democritus etc.: Hieronym. Adv. Iovin. II 9 p. 338 B (Migne, p. 407, 10 Bickel): Quosdam legimus effodisse sibi oculos, ne per eorum visum a contemplatione philo- sophiae avocarentur. Jméno vlastní mohl Bohuslav doplniti buďto podle Cic. Tusc. V 114 Democritus luminibus amissis... nebo podle Gellia Noct. Att. X 17 Demo- critum philosophum... scriptum est... luminibus oculorum sua sponte se privasse, quia existimaret cogitationes commendationesque animi sui in contemplandis na- turae rationibus vegetiores et exactiores fore, si eas inlecebris et oculorum impedi- mentis liberasset. 6*)
Strana 84
84 fol. 19 v° oculos sibi effodisse, ne per visum earum a rerum latentium contempla- tione avocaretur. Plato etiam unica villa eademque et deserta et pestilente delectatus est, ut videlicet libidinis impetu assiduis aegritudinibus fracto commodius philosophiae incumbere posset atque ut discipuli sui nullam praeter aurium voluptatem sentirent.| Crates, inter Thebanos proceres et dives et nobilis, magnum auri pondus in mare proiecit. Neque enim putaverunt summi hi viri se et sapientiae et rei familiari simul vacare posse. Hoc eodem animo gravissimi quique philosophorum fuerunt. Xenocrates et Alexandri et Antipatri munera aspernatus est. Idem erat Diogeni Cynico pera, quod regibus diadema, qui veluti certabundus cum illis de veritate 10 regni baculo vice sceptri gloriabatur. Apuleius, non incelebris Platonicus, gaudet sibi ab accusatore obiici paupertatem, crimen, ut ipse ait, et ac- ceptum philosopho et ultro profitendum. Ipse innumeros vidi non tan- tum bonarum artium studiosos, sed etiam mirabili natura acerrimoque praeditos ingenio, quoniam locupletes erant, semper in imo haesisse. Neque enim hoc genus hominum unquam ad frugem alicuius excellentis doc- trinae pervenire potest; si qui tamen in tanto doctorum numero opulenti fuerunt, quibus fortasse 5 15 meliore luto finxit praecordia Titan, hi ita possidebant divitias, ut magis audirent suas esse quam scirent. 20 12 accusatore: acusatore M. Plato etc.: Hieronym. Adv. Iovin. II 9 p. 338 AB (Migne, p. 407, 6 Bickel): Sed et ipse Plato, cum esset dives et toros eius Diogenes lutatis pedibus conculcaret, ut posset vacare philosophiae, elegit Academiam villam ab urbe procul, non solum desertam, sed et pestilentem, ut cura et adsiduitate morborum libidinis impetus frangeretur disci- pulique sui nullam aliam sentirent voluptatem, nisi earum rerum, quas discerent. Crates etc.: Apul. Florida 22 Crates..., inter proceres Thebanos numeratus est. Augustin. Contra secundam Iuliani responsionem opus imperfectum IV 43 Cratae Thebani, hominis locupletis et nobilis. Hieronym. Adv. Iovin. I1 9 p. 338 BC (Migne, p. 407, 12 Bickel) : Unde et Crates ille Thebanus proiecto in mari non parvo auri pondere: 'Abite', inquit, pessum, malae cupiditates; ego vos mergam, ne ipse mergar a vobis.' Hieronym. Epist. LVIII 2, 2 Crates ille Thebanus, homo quondam ditissimus, cum ad philosophandum Athenas pergeret, magnum auri pondus abiecit nec putavit se posse et virtutes simul et divitias possidere. Xenocrates: Srv. Cic. Tusc. disp. V 91 Xenocrates, cum legati ab Alexandro quin- quaginta ei talenta attulissent... triginta minas accepit, ne aspernari regis liberali- tatem videretur. Diogeni Cynico etc.: Apul. Apol. 22 verum tamen hoc Diogeni et Antistheni pera et baculum, quod regibus diadema... Diogenes quidem Cynicus cum Alexandro Magno de veritate regni certabundus baculo vice sceptri gloriabatur. Apuleius etc.: Apol. 18 idem (roz. Aemilianus) mihi etiam paupertatem obprobra- vit, acceptum philosopho crimen et ultro providendum. meliore luto etc.: Iuvenal. 14, 34 n. iuvenes, quibus arte benigna/ et meliore luto finxit praecordia Titan. ita possidebant etc.: Srv. De avar. 72, 18 nn. Ego vero si qui tales divinitus fortasse illustrati fuerunt, ita eos divitias possedisse arbitror, ut audirent magis suas esse quam scirent.
84 fol. 19 v° oculos sibi effodisse, ne per visum earum a rerum latentium contempla- tione avocaretur. Plato etiam unica villa eademque et deserta et pestilente delectatus est, ut videlicet libidinis impetu assiduis aegritudinibus fracto commodius philosophiae incumbere posset atque ut discipuli sui nullam praeter aurium voluptatem sentirent.| Crates, inter Thebanos proceres et dives et nobilis, magnum auri pondus in mare proiecit. Neque enim putaverunt summi hi viri se et sapientiae et rei familiari simul vacare posse. Hoc eodem animo gravissimi quique philosophorum fuerunt. Xenocrates et Alexandri et Antipatri munera aspernatus est. Idem erat Diogeni Cynico pera, quod regibus diadema, qui veluti certabundus cum illis de veritate 10 regni baculo vice sceptri gloriabatur. Apuleius, non incelebris Platonicus, gaudet sibi ab accusatore obiici paupertatem, crimen, ut ipse ait, et ac- ceptum philosopho et ultro profitendum. Ipse innumeros vidi non tan- tum bonarum artium studiosos, sed etiam mirabili natura acerrimoque praeditos ingenio, quoniam locupletes erant, semper in imo haesisse. Neque enim hoc genus hominum unquam ad frugem alicuius excellentis doc- trinae pervenire potest; si qui tamen in tanto doctorum numero opulenti fuerunt, quibus fortasse 5 15 meliore luto finxit praecordia Titan, hi ita possidebant divitias, ut magis audirent suas esse quam scirent. 20 12 accusatore: acusatore M. Plato etc.: Hieronym. Adv. Iovin. II 9 p. 338 AB (Migne, p. 407, 6 Bickel): Sed et ipse Plato, cum esset dives et toros eius Diogenes lutatis pedibus conculcaret, ut posset vacare philosophiae, elegit Academiam villam ab urbe procul, non solum desertam, sed et pestilentem, ut cura et adsiduitate morborum libidinis impetus frangeretur disci- pulique sui nullam aliam sentirent voluptatem, nisi earum rerum, quas discerent. Crates etc.: Apul. Florida 22 Crates..., inter proceres Thebanos numeratus est. Augustin. Contra secundam Iuliani responsionem opus imperfectum IV 43 Cratae Thebani, hominis locupletis et nobilis. Hieronym. Adv. Iovin. I1 9 p. 338 BC (Migne, p. 407, 12 Bickel) : Unde et Crates ille Thebanus proiecto in mari non parvo auri pondere: 'Abite', inquit, pessum, malae cupiditates; ego vos mergam, ne ipse mergar a vobis.' Hieronym. Epist. LVIII 2, 2 Crates ille Thebanus, homo quondam ditissimus, cum ad philosophandum Athenas pergeret, magnum auri pondus abiecit nec putavit se posse et virtutes simul et divitias possidere. Xenocrates: Srv. Cic. Tusc. disp. V 91 Xenocrates, cum legati ab Alexandro quin- quaginta ei talenta attulissent... triginta minas accepit, ne aspernari regis liberali- tatem videretur. Diogeni Cynico etc.: Apul. Apol. 22 verum tamen hoc Diogeni et Antistheni pera et baculum, quod regibus diadema... Diogenes quidem Cynicus cum Alexandro Magno de veritate regni certabundus baculo vice sceptri gloriabatur. Apuleius etc.: Apol. 18 idem (roz. Aemilianus) mihi etiam paupertatem obprobra- vit, acceptum philosopho crimen et ultro providendum. meliore luto etc.: Iuvenal. 14, 34 n. iuvenes, quibus arte benigna/ et meliore luto finxit praecordia Titan. ita possidebant etc.: Srv. De avar. 72, 18 nn. Ego vero si qui tales divinitus fortasse illustrati fuerunt, ita eos divitias possedisse arbitror, ut audirent magis suas esse quam scirent.
Strana 85
85 Contra au tem multi ex magnis deiecti fortunis, in litteris clari evase- fol. 50 r° runt. Iubam regem captivitas ex immundo et barbaro celeberrimum scriptorem reddidit. Et ne semper vetera et nimium obsoleta loquar, quid tandem aliud Thomam Aquinâtem nisi amissio patris et patriae vastitas ad summum et philosophiae et christianae theologiae culmen perduxit? Taceo inopem illam doctorum turbam, quae se voto quoque ad paupertatem tolerandam obligavit, quando ipsos pictores, architectos, statuarios, mar- morum sculptores ceterosque id genus inopia atque venter, magister artis, ut ait Persius, ingeniique largitor claros fecerit, nisi putemus Polycletum, 10 Apellem, † Democratem, Lysippum inter opes deliciasque educatos ad tantam peritiam suarum artium pervenire potuisse... 5 1 litteris (srv. 79, 2 a j.): literis M — 10 Democratem M, snad Leocha- rem? — 11 ...: Caetera desiderantur M. Iubam etc.: Srv. De avar. 79, 9 n. Et Iubae regis captivitatem multi ideo felicem putant, quod, dum privatus factus bonis artibus incubuit, clarior deinde litteris quam regno, quod recuperaverat, evasit. ait Persius: Choliamb. 10 n. Magister artis ingenique largitor! venter.
85 Contra au tem multi ex magnis deiecti fortunis, in litteris clari evase- fol. 50 r° runt. Iubam regem captivitas ex immundo et barbaro celeberrimum scriptorem reddidit. Et ne semper vetera et nimium obsoleta loquar, quid tandem aliud Thomam Aquinâtem nisi amissio patris et patriae vastitas ad summum et philosophiae et christianae theologiae culmen perduxit? Taceo inopem illam doctorum turbam, quae se voto quoque ad paupertatem tolerandam obligavit, quando ipsos pictores, architectos, statuarios, mar- morum sculptores ceterosque id genus inopia atque venter, magister artis, ut ait Persius, ingeniique largitor claros fecerit, nisi putemus Polycletum, 10 Apellem, † Democratem, Lysippum inter opes deliciasque educatos ad tantam peritiam suarum artium pervenire potuisse... 5 1 litteris (srv. 79, 2 a j.): literis M — 10 Democratem M, snad Leocha- rem? — 11 ...: Caetera desiderantur M. Iubam etc.: Srv. De avar. 79, 9 n. Et Iubae regis captivitatem multi ideo felicem putant, quod, dum privatus factus bonis artibus incubuit, clarior deinde litteris quam regno, quod recuperaverat, evasit. ait Persius: Choliamb. 10 n. Magister artis ingenique largitor! venter.
Strana 86
DE VETERUM PHILOSOPHISY U: fol. 116 r° M: D71- D81' fol. 116 v' Non ignoro philosophos magnae auctoritatis apud veteres fuisse, et quia se duces vitae atque magistros morum profitebantur, et quia is demum beate vivere posse I atque humanarum divinarumque rerum habere cogni- tionem putabatur, qui se ad eorum studium contulisset; an autem, quod tam arroganter pollicebantur, etiam praestiterint, videamus. Nobilissimus Peripateticorum Aristoteles docet mundum semper fuisse, Democritus fingit casu ex concursu atomorum factum, Leucippus infinitos mundos somniat: quicquid horum trium admiseris, necesse est religio nostra funditus corruat. Quid enim homini christiano exploratius est, quam et mundum unum esse et non casu ex atomis, ut ille delirat, sed a Deo summa providentia ex nihilo conditum? Nullum deum esse Diagoras et/ Theo- 1 (De veterum philosophis) Ryba, Cuidam s. d. M. Trh (Listář č. 192), nemá U — 2 auctoritatis U, authoritatis M, Trh — 3 is demum U, hi demum M, Trh — 5 putabatur U, putabantur M, Trh — contulisset U, contulissent M, Trh — 9 quicquid M, Trh, quitquid U — 10 Quid enim U, M (.n.), Quid nempe[!] Trh (srv. níže str. 109, pozn. 1) — 11 delirat U, dixerat M, Trh — summa U, firma M, Trh. 5 10 Aristoteles: Lactant. Divin. inst. II 10, 17 Aristoteles autem labore se ac molestia liberavit dicens semper fuisse mundum. Democritus: Lactant. Divin, inst. VII 3, 23 Democritus sua sponte natum esse dixit seminibus inter se passim coëuntibus. Lactant. De ira dei 10, 27 id concursu atomorum ... perfici potuisse. Leucippus: Srv. Lactant. De ira dei 10, 3 an solus Leucippus oculos habuit? solus mentem? qui profecto solus omnium caecus et excors fuit, qui ea loqueretur, quae nec aeger quisquam delirare nec dormiens posset somniare. 10, 10 innumerabiles esse mundos... 12 sed concedamus, ut impune de mundis deliraverit... 15 unde apparet nihil ex atomis fieri... Lactant. Divin, inst. III 17, 23 cur nemo illa praeter unum Leucippum somniavit? religio etc.: Srv. Lactant. De ira dei 8, 6 haec dum sentit Epicurus, religionem funditus delet. Lactant. Divin. inst. 1 17, 4 omnes funditus religiones evertit ac delet. Diagoras et Theodorus: Lactant. De ira dei 9, 7 exstitit Melius quidam Dia- goras, qui nullum esse omnino deum diceret, ... item Cyrenaeus Theodorus.
DE VETERUM PHILOSOPHISY U: fol. 116 r° M: D71- D81' fol. 116 v' Non ignoro philosophos magnae auctoritatis apud veteres fuisse, et quia se duces vitae atque magistros morum profitebantur, et quia is demum beate vivere posse I atque humanarum divinarumque rerum habere cogni- tionem putabatur, qui se ad eorum studium contulisset; an autem, quod tam arroganter pollicebantur, etiam praestiterint, videamus. Nobilissimus Peripateticorum Aristoteles docet mundum semper fuisse, Democritus fingit casu ex concursu atomorum factum, Leucippus infinitos mundos somniat: quicquid horum trium admiseris, necesse est religio nostra funditus corruat. Quid enim homini christiano exploratius est, quam et mundum unum esse et non casu ex atomis, ut ille delirat, sed a Deo summa providentia ex nihilo conditum? Nullum deum esse Diagoras et/ Theo- 1 (De veterum philosophis) Ryba, Cuidam s. d. M. Trh (Listář č. 192), nemá U — 2 auctoritatis U, authoritatis M, Trh — 3 is demum U, hi demum M, Trh — 5 putabatur U, putabantur M, Trh — contulisset U, contulissent M, Trh — 9 quicquid M, Trh, quitquid U — 10 Quid enim U, M (.n.), Quid nempe[!] Trh (srv. níže str. 109, pozn. 1) — 11 delirat U, dixerat M, Trh — summa U, firma M, Trh. 5 10 Aristoteles: Lactant. Divin. inst. II 10, 17 Aristoteles autem labore se ac molestia liberavit dicens semper fuisse mundum. Democritus: Lactant. Divin, inst. VII 3, 23 Democritus sua sponte natum esse dixit seminibus inter se passim coëuntibus. Lactant. De ira dei 10, 27 id concursu atomorum ... perfici potuisse. Leucippus: Srv. Lactant. De ira dei 10, 3 an solus Leucippus oculos habuit? solus mentem? qui profecto solus omnium caecus et excors fuit, qui ea loqueretur, quae nec aeger quisquam delirare nec dormiens posset somniare. 10, 10 innumerabiles esse mundos... 12 sed concedamus, ut impune de mundis deliraverit... 15 unde apparet nihil ex atomis fieri... Lactant. Divin, inst. III 17, 23 cur nemo illa praeter unum Leucippum somniavit? religio etc.: Srv. Lactant. De ira dei 8, 6 haec dum sentit Epicurus, religionem funditus delet. Lactant. Divin. inst. 1 17, 4 omnes funditus religiones evertit ac delet. Diagoras et Theodorus: Lactant. De ira dei 9, 7 exstitit Melius quidam Dia- goras, qui nullum esse omnino deum diceret, ... item Cyrenaeus Theodorus.
Strana 87
87 dorus asserunt, Epicurus esse quidem, sed mortalia non curare. Cur ergo tam pie religioseque colitur? Quid sibi tot cerimoniae a maioribus nostris institutae volunt? Furemur, rapiamus, quotiens id occulte facere poterimus, exerceamus adulteria, latrocinia, sacrilegia, nihil nos a scelere deterreat. 5 Neque enim poenas legum verebimur, cum nemo conscius aderit, neque Dei vin dictam, qui mortalia minime curat D8 v nec bene promeritis capitur nec tangitur ira, ut ait Lucretius. Quid de Dicaearcho atque aliis dicam, qui animas nostras cum corpore simul interituras affirmant? Quoniam si res ita se habet, stulti 10 profecto nos sumus, qui aliam nobis vitam promittimus et sedes piorum ab impiis/ distinctas atque unicuique digna operum suorum praemia reddi. fol. 117re Pythagoras tradit animas ex uno corpore in aliud migrare, Plato etiam in animalia bruta transferri, quorum scilicet naturam, dum adhuc in vita es- sent, imitatae fuerunt. Sed hic sermo philosophone potius quam alicui deli- 15 rae aniculae conveniat, iudicent amatores eorum. Iubent nos sacrae litterae 2 cerimoniae U, ceremoniae M, Trh — 3 quotiens: quociens U, quo- ties M. Trh — 7 promeritis Ryba: pro meritis U, M, Trh — 15 litterae (srv. 79, 2 a j.): Iře U, literae M, Trh. Epicurus: Lactant. De ira dei 9, 4 Epicurus deum quidem esse dixit; 17, 1 deus inquit Epicurus nihil curat'. Neque enim poenas ... verebimur etc.: Srv. Lactant. De ira dei 8, 2 si enim deus nihil cuiquam boni tribuit, si colentis obsequio nullam gratiam refert quid tam vanum, tam stultum quam templa aedificare, sacrificia facere, dona con- ferre, rem familiarem minuere, ut nihil adsequamur?... 5 quod si negotium deus nec habet nec exhibet, cur ergo non delinquamus, quotiens hominum conscientiam fallere licebit ac leges publicas circumscribere? ubicumque nobis latendi occasio adriserit, consulamus rei, auferamus aliena vel sine cruore vel etiam cum sanguine si praeter leges nihil est amplius quod verendum sit. Lucretius: II 651 (odchylka: neque). Verš, také scholiasty často citovaný, mohl znáti Bohuslav též z Lactant. De ira dei 8, 1. Dicaearcho: Lactant. Divin. inst. VII 7, 12 ergo Dicaearchus cum Democrito erravit, qui perire (roz. animas) cum corpore ac dissolvi argumentatus est. Pythagoras ... Plato: Lactant. Divin. inst. III 19, 18 n. (o výroku Platonově, citovaném níže 91, 15 n.): ego plane contenderim numquam quicquam in rebus hu- manis dictum esse delirius: quasi vero si aut barbarus aut mulier aut asinus denique natus esset, idem ipse Plato esset ac non illud ipsum, quod natus fuisset. sed videlicet Pythagorae credidit, qui ut vetaret homines animalibus vesci, dixit animas de corpo- ribus in aliorum animalium corpora commeare, quod et vanum et impossibile est... existimavit igitur homo sapiens potuisse fieri, ut anima, quae tunc erat in Platone, in aliquod mutum animal includeretur essetque humano sensu praedita, ut intellegeret ac doleret incongruenti se corpore oneratam. delirae aniculae: Srv. Apul. Metam. VI 25 delira... anicula. sacrae litterae: Vulg. Ad Rom. 8, 6 n. Nam prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus vita et pax, quoniam sapientia carnis inimica est Deo... 8, 13 Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini, si autem spiritu facta carnis mortifica- veritis, vivetis.
87 dorus asserunt, Epicurus esse quidem, sed mortalia non curare. Cur ergo tam pie religioseque colitur? Quid sibi tot cerimoniae a maioribus nostris institutae volunt? Furemur, rapiamus, quotiens id occulte facere poterimus, exerceamus adulteria, latrocinia, sacrilegia, nihil nos a scelere deterreat. 5 Neque enim poenas legum verebimur, cum nemo conscius aderit, neque Dei vin dictam, qui mortalia minime curat D8 v nec bene promeritis capitur nec tangitur ira, ut ait Lucretius. Quid de Dicaearcho atque aliis dicam, qui animas nostras cum corpore simul interituras affirmant? Quoniam si res ita se habet, stulti 10 profecto nos sumus, qui aliam nobis vitam promittimus et sedes piorum ab impiis/ distinctas atque unicuique digna operum suorum praemia reddi. fol. 117re Pythagoras tradit animas ex uno corpore in aliud migrare, Plato etiam in animalia bruta transferri, quorum scilicet naturam, dum adhuc in vita es- sent, imitatae fuerunt. Sed hic sermo philosophone potius quam alicui deli- 15 rae aniculae conveniat, iudicent amatores eorum. Iubent nos sacrae litterae 2 cerimoniae U, ceremoniae M, Trh — 3 quotiens: quociens U, quo- ties M. Trh — 7 promeritis Ryba: pro meritis U, M, Trh — 15 litterae (srv. 79, 2 a j.): Iře U, literae M, Trh. Epicurus: Lactant. De ira dei 9, 4 Epicurus deum quidem esse dixit; 17, 1 deus inquit Epicurus nihil curat'. Neque enim poenas ... verebimur etc.: Srv. Lactant. De ira dei 8, 2 si enim deus nihil cuiquam boni tribuit, si colentis obsequio nullam gratiam refert quid tam vanum, tam stultum quam templa aedificare, sacrificia facere, dona con- ferre, rem familiarem minuere, ut nihil adsequamur?... 5 quod si negotium deus nec habet nec exhibet, cur ergo non delinquamus, quotiens hominum conscientiam fallere licebit ac leges publicas circumscribere? ubicumque nobis latendi occasio adriserit, consulamus rei, auferamus aliena vel sine cruore vel etiam cum sanguine si praeter leges nihil est amplius quod verendum sit. Lucretius: II 651 (odchylka: neque). Verš, také scholiasty často citovaný, mohl znáti Bohuslav též z Lactant. De ira dei 8, 1. Dicaearcho: Lactant. Divin. inst. VII 7, 12 ergo Dicaearchus cum Democrito erravit, qui perire (roz. animas) cum corpore ac dissolvi argumentatus est. Pythagoras ... Plato: Lactant. Divin. inst. III 19, 18 n. (o výroku Platonově, citovaném níže 91, 15 n.): ego plane contenderim numquam quicquam in rebus hu- manis dictum esse delirius: quasi vero si aut barbarus aut mulier aut asinus denique natus esset, idem ipse Plato esset ac non illud ipsum, quod natus fuisset. sed videlicet Pythagorae credidit, qui ut vetaret homines animalibus vesci, dixit animas de corpo- ribus in aliorum animalium corpora commeare, quod et vanum et impossibile est... existimavit igitur homo sapiens potuisse fieri, ut anima, quae tunc erat in Platone, in aliquod mutum animal includeretur essetque humano sensu praedita, ut intellegeret ac doleret incongruenti se corpore oneratam. delirae aniculae: Srv. Apul. Metam. VI 25 delira... anicula. sacrae litterae: Vulg. Ad Rom. 8, 6 n. Nam prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus vita et pax, quoniam sapientia carnis inimica est Deo... 8, 13 Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini, si autem spiritu facta carnis mortifica- veritis, vivetis.
Strana 88
88 E1r° fol. 117 v° fol. 118 r" carnis illecebras tanquam virtutis inimicas omni cura operaque domare; at Aristippus Cyrenaicus omnes res homini expetendas voluptate corporis metitur. Quam dementiam secutus Epicurus nihil' inquit habeo, quod bo- num intelligam, si saporum voluptates et quae ex venereis constant et quae auribus percipiuntur quaeque l ex formae venustate blandiuntur, oculis auferam'. Permittamus/ ergo frena libidinibus, versemur assidue in popi- nis et lupanaribus. Nam tanto quisque felicitati et summo bono propin- quior erit, quanto se voluptatum caeno profundius immerget. Laudat idem Plato matrimoniorum communem usum et nudorum iuvenum atque puellarum exercitationes: dignus certe praeceptor, cui adolescentes eru- diendos tradamus, ut discant ad unam mulierem tanquam canes concurrere et deficientes libidines formosorum corporum aspectu atque contrectatione excitare. Iam vero Zenon Atticus eo insaniae processit, ut omnia peccata dicat paria esse neque quicquam referre, gallumne gallinacium sine causa an patrem interfeceris. Quo quid ineptius cogitari potest? Quid loquar de aliis, quorum primus Thales magneti lapidi animam tribuit. Anaxagoras caelum ait ex lapidibus compositum esse. Posidonius solem, cum Oceano 5 10 15 1 tanquam M, Trh, tamquam U —2 homini U, hominum M. Trh — 3 quod U, quid M, Trh — 4 quae U, Trh, qui M — 5 oculis U, Trh, oculum M — 11 tanquam M, Trh, tamquam U — 13 Zenon U, Zeno M. Trh — 14 quicquam M, Trh, quitquam U — gallinacium U, gallina- ceum M, Trh — 17 Posidonius: Possidonius U, Trh, Pssiodonius M. Aristippus Cyrenaicus: Viz výše pozn. k 37, 6 n. Epicurus: U antických spisovatelů ani u církevních otců není, pokud vím, tohoto věcně zhola nesprávného citátu z Epikura. caeno ... immerget: Srv. Lactant. Divin. inst. VI 21, 1 aurium voluptas ex vocum et cantuum suavitate percipitur, quae scilicet tam vitiosa est quam oblectatio illa, de qua diximus oculorum... 22, 1 ad voluptates autem saporis et odoris... 23, 1 venio nunc ad eam, quae percipitur ex tactu voluptatem, qui sensus est quidem totius corporis... 7 lupanaria quoque constituit et pudorem infelicium mulierum publicavit... his obscenitatibus animas ad sanctitatem genitas velut in caeni gurgite demersit. Plato: Lactant. Divin. inst. III 21, 4 matrimonia quoque inquit (roz. Platon [Polit. 457 C]) communia esse debebunt: scilicet ut ad eandem mulierem multi viri tam- quam canes confluant... Zenon: Cic. pro Mur. 61 Fuit enim quidam summo ingenio vir Zeno, cuius inven- torum aemuli Stoici nominantur. Huius sententiae... omnia peccata esse paria omne delictum scelus esse nefarium, nec minus delinquere eum, qui gallum gallina- ceum, cum opus non fuerit, quam eum, qui patrem suffocaverit. Thales: Aristot. IIeol pvzis 405a 19 n. Oakig ... sinco vòv liJov čpn pv- ziv čxav, 6u tòv oiôngov zivsl. Anaxagoras: Srv. Plin. Nat. hist. II 149 celebrant Graeci Anaxagoram... prae- dixisse..., quibus diebus saxum casurum esset e sole... quod si quis praedictum credat, simul fateatur necesse est, maioris miraculi divinitatem Anaxagorae fuisse solvique rerum naturae intellectum et confundi omnia, si aut ipse sol lapis esse aut umquam lapidem in eo fuisse credatur. Posidonius: Bohuslav (anebo jeho nezjištěný kalný pramen) nepostřehl, že Posei- donios vyvracel toto mylné mínění. Srv. Strabon III 1, 5 (p. 138 Kramer):
88 E1r° fol. 117 v° fol. 118 r" carnis illecebras tanquam virtutis inimicas omni cura operaque domare; at Aristippus Cyrenaicus omnes res homini expetendas voluptate corporis metitur. Quam dementiam secutus Epicurus nihil' inquit habeo, quod bo- num intelligam, si saporum voluptates et quae ex venereis constant et quae auribus percipiuntur quaeque l ex formae venustate blandiuntur, oculis auferam'. Permittamus/ ergo frena libidinibus, versemur assidue in popi- nis et lupanaribus. Nam tanto quisque felicitati et summo bono propin- quior erit, quanto se voluptatum caeno profundius immerget. Laudat idem Plato matrimoniorum communem usum et nudorum iuvenum atque puellarum exercitationes: dignus certe praeceptor, cui adolescentes eru- diendos tradamus, ut discant ad unam mulierem tanquam canes concurrere et deficientes libidines formosorum corporum aspectu atque contrectatione excitare. Iam vero Zenon Atticus eo insaniae processit, ut omnia peccata dicat paria esse neque quicquam referre, gallumne gallinacium sine causa an patrem interfeceris. Quo quid ineptius cogitari potest? Quid loquar de aliis, quorum primus Thales magneti lapidi animam tribuit. Anaxagoras caelum ait ex lapidibus compositum esse. Posidonius solem, cum Oceano 5 10 15 1 tanquam M, Trh, tamquam U —2 homini U, hominum M. Trh — 3 quod U, quid M, Trh — 4 quae U, Trh, qui M — 5 oculis U, Trh, oculum M — 11 tanquam M, Trh, tamquam U — 13 Zenon U, Zeno M. Trh — 14 quicquam M, Trh, quitquam U — gallinacium U, gallina- ceum M, Trh — 17 Posidonius: Possidonius U, Trh, Pssiodonius M. Aristippus Cyrenaicus: Viz výše pozn. k 37, 6 n. Epicurus: U antických spisovatelů ani u církevních otců není, pokud vím, tohoto věcně zhola nesprávného citátu z Epikura. caeno ... immerget: Srv. Lactant. Divin. inst. VI 21, 1 aurium voluptas ex vocum et cantuum suavitate percipitur, quae scilicet tam vitiosa est quam oblectatio illa, de qua diximus oculorum... 22, 1 ad voluptates autem saporis et odoris... 23, 1 venio nunc ad eam, quae percipitur ex tactu voluptatem, qui sensus est quidem totius corporis... 7 lupanaria quoque constituit et pudorem infelicium mulierum publicavit... his obscenitatibus animas ad sanctitatem genitas velut in caeni gurgite demersit. Plato: Lactant. Divin. inst. III 21, 4 matrimonia quoque inquit (roz. Platon [Polit. 457 C]) communia esse debebunt: scilicet ut ad eandem mulierem multi viri tam- quam canes confluant... Zenon: Cic. pro Mur. 61 Fuit enim quidam summo ingenio vir Zeno, cuius inven- torum aemuli Stoici nominantur. Huius sententiae... omnia peccata esse paria omne delictum scelus esse nefarium, nec minus delinquere eum, qui gallum gallina- ceum, cum opus non fuerit, quam eum, qui patrem suffocaverit. Thales: Aristot. IIeol pvzis 405a 19 n. Oakig ... sinco vòv liJov čpn pv- ziv čxav, 6u tòv oiôngov zivsl. Anaxagoras: Srv. Plin. Nat. hist. II 149 celebrant Graeci Anaxagoram... prae- dixisse..., quibus diebus saxum casurum esset e sole... quod si quis praedictum credat, simul fateatur necesse est, maioris miraculi divinitatem Anaxagorae fuisse solvique rerum naturae intellectum et confundi omnia, si aut ipse sol lapis esse aut umquam lapidem in eo fuisse credatur. Posidonius: Bohuslav (anebo jeho nezjištěný kalný pramen) nepostřehl, že Posei- donios vyvracel toto mylné mínění. Srv. Strabon III 1, 5 (p. 138 Kramer):
Strana 89
89 5 mergitur, prodit ingentem edere strepitum. Democritus aves nominat, qua- rum sanguine confuso serpens ll gignitur, quem qui ederit, intellecturus sit avium colloquia. Xenophanes in concavo lunae alium orbem collocat. Academici omnia aiunt incerta esse. Dies me profecto citius quam oratio E1v' deficeret, si omnes philosophorum nugas commemorare velim, ut mihi verissimum videatur, quod ait Cicero nihil tam absurde dici posse, quod non dicatur ab aliquo philosophorum. 6 absurde U, absurdi M. Trh — 7 philosophorum U, philosophorum. Vale M, Trh. Rśyav yào ôn proi Hooaiôówiog toòg noRkoòg usigo ôúvav vòv ñatov &v iй ларъиваviтiй изта рóфоv лаgалkоiog ddavel oigovrog voй neláyovg ката оßѣаv айгой бга· то� зилілтвv sig vòv ßvoóv peôôog ô'slva каl tой- to xIR. Srv. Janus Bake, Posidonii Rhodii reliquiae doctrinae, Lugduni Batavo- rum 1810, str. 69. Democritus: Plin. Nat. hist. X 137 quae Democritus tradit nominando aves, quarum confuso sanguine serpens gignatur, quem quisquis ederit, intellecturus sit alitum colloquia. Xenophanes: Lactant. Divin. inst. III 23, 12 Xenophanes... dixit intra concavum lunae sinum esse aliam terram. Pramenem Laktantiovým jest omyl Cic. Acad. II 123 habitari ait Xenophanes (misto Anaxagory!) in luna eamque esse terram multa- rum urbium et montium. Academici: Srv. na př. Cic. Acad. I 32 omnia incerta dicere. Dies me ... deficeret: Srv. Cic. Verr. 4, 59 dies me citius defecerit quam no- mina. Cic. S. Rosc. 89 tempus hercule te citius quam oratio deficeret. Cicero: De divin. II 119 nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum.
89 5 mergitur, prodit ingentem edere strepitum. Democritus aves nominat, qua- rum sanguine confuso serpens ll gignitur, quem qui ederit, intellecturus sit avium colloquia. Xenophanes in concavo lunae alium orbem collocat. Academici omnia aiunt incerta esse. Dies me profecto citius quam oratio E1v' deficeret, si omnes philosophorum nugas commemorare velim, ut mihi verissimum videatur, quod ait Cicero nihil tam absurde dici posse, quod non dicatur ab aliquo philosophorum. 6 absurde U, absurdi M. Trh — 7 philosophorum U, philosophorum. Vale M, Trh. Rśyav yào ôn proi Hooaiôówiog toòg noRkoòg usigo ôúvav vòv ñatov &v iй ларъиваviтiй изта рóфоv лаgалkоiog ddavel oigovrog voй neláyovg ката оßѣаv айгой бга· то� зилілтвv sig vòv ßvoóv peôôog ô'slva каl tой- to xIR. Srv. Janus Bake, Posidonii Rhodii reliquiae doctrinae, Lugduni Batavo- rum 1810, str. 69. Democritus: Plin. Nat. hist. X 137 quae Democritus tradit nominando aves, quarum confuso sanguine serpens gignatur, quem quisquis ederit, intellecturus sit alitum colloquia. Xenophanes: Lactant. Divin. inst. III 23, 12 Xenophanes... dixit intra concavum lunae sinum esse aliam terram. Pramenem Laktantiovým jest omyl Cic. Acad. II 123 habitari ait Xenophanes (misto Anaxagory!) in luna eamque esse terram multa- rum urbium et montium. Academici: Srv. na př. Cic. Acad. I 32 omnia incerta dicere. Dies me ... deficeret: Srv. Cic. Verr. 4, 59 dies me citius defecerit quam no- mina. Cic. S. Rosc. 89 tempus hercule te citius quam oratio deficeret. Cicero: De divin. II 119 nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum.
Strana 90
ORATIO AD ARGENTINENSES IN GENERE DEMONSTRATIVO PRO PETRO SCHOTTO ARGENTINENSI S fol. 180 v° M fol. 39 v° M fol. 40 r° Nihil utilius et commodius rei publicae vestrae arbitror, o viri Argen- tinenses, quam eos, qui doctrinae atque virtuti ab infantia studuerunt, laudibus celebrari. Huiuscemodi enim re non solum probi meliores et ad virtutem propensiores efficiuntur, sed etiam improbi deterrentur nonnun- quam a scelere et veluti stimulis quibusdam ad verae gloriae cupiditatem incitantur. Quod eo magis in praesentia mihi accidere posse videtur, quia non de externi alicuius vobisque incogniti laude, sed de civis vestri, qui in 10 hac urbe natus est, incredibili divinaque virtute dicturus sum. Nec erit necesse iuventuti vestrae aliunde virtutis exempla petere, sed coaetaneum duntalxat suum, cum quo et alti et eruditi sunt, sequi atque imitari. Ego mehercule, o viri Argentinenses, non magnopere in hac insolita mihi dicendi consuetudine perturbor, non quo aliquam ingenii et eloquentiae vim in me 15 esse credam, verum quia huiusmodi mihi causa oblata est, in qua nulli 5 Argentinensi: Bohuslai Bohemi Oracio ad Argeñ. in 1 Oratio genere demonstrativo pro Petro Schotto Argeñ. S, Eiusdem oratio pro Petro Schotto Argentinensi M — 15 non quo S, non quod M. Petro: Biografie Petra Schotta (1458—1490): Charles Schmidt, Histoire littéraire de l'Alsace à la fin du XVe et au commencement du XVIe siècle, Paris 1879, II., str. 2 nn. — K. Goedeke, Grundrisz zur Geschichte der deutschen Dichtung I2, Dres- den 1884, str. 419. — G. Knod, Allgem. Deutsche Biogr. XXXII, 1891, str. 406 n. — J. Truhlář, Humanismus, 1894, str. 10 nn. stimulis etc.: Srv. Cic. pro Arch. 29 virtus, quae... animum gloriae stimulis concitat. in hac insolita: Srv. Cic. De or. II 361 ad hanc insolitam mihi loquacitatem. Cic. pro Arch. 3 uti prope novo quodam et inusitato genere dicendi; 32 quae a foro aliena iudicialique consuetudine et de hominis ingenio et communiter de ipso studio locutus sum. ingenii: Srv. Cic. pro Arch. 1 si quid est in me ingeni, iudices, quod sentio quam sit exiguum... nulli oratio etc.: Srv. Cic. pro Deiot. 6 nullo modo mihi deesse posset oratio.
ORATIO AD ARGENTINENSES IN GENERE DEMONSTRATIVO PRO PETRO SCHOTTO ARGENTINENSI S fol. 180 v° M fol. 39 v° M fol. 40 r° Nihil utilius et commodius rei publicae vestrae arbitror, o viri Argen- tinenses, quam eos, qui doctrinae atque virtuti ab infantia studuerunt, laudibus celebrari. Huiuscemodi enim re non solum probi meliores et ad virtutem propensiores efficiuntur, sed etiam improbi deterrentur nonnun- quam a scelere et veluti stimulis quibusdam ad verae gloriae cupiditatem incitantur. Quod eo magis in praesentia mihi accidere posse videtur, quia non de externi alicuius vobisque incogniti laude, sed de civis vestri, qui in 10 hac urbe natus est, incredibili divinaque virtute dicturus sum. Nec erit necesse iuventuti vestrae aliunde virtutis exempla petere, sed coaetaneum duntalxat suum, cum quo et alti et eruditi sunt, sequi atque imitari. Ego mehercule, o viri Argentinenses, non magnopere in hac insolita mihi dicendi consuetudine perturbor, non quo aliquam ingenii et eloquentiae vim in me 15 esse credam, verum quia huiusmodi mihi causa oblata est, in qua nulli 5 Argentinensi: Bohuslai Bohemi Oracio ad Argeñ. in 1 Oratio genere demonstrativo pro Petro Schotto Argeñ. S, Eiusdem oratio pro Petro Schotto Argentinensi M — 15 non quo S, non quod M. Petro: Biografie Petra Schotta (1458—1490): Charles Schmidt, Histoire littéraire de l'Alsace à la fin du XVe et au commencement du XVIe siècle, Paris 1879, II., str. 2 nn. — K. Goedeke, Grundrisz zur Geschichte der deutschen Dichtung I2, Dres- den 1884, str. 419. — G. Knod, Allgem. Deutsche Biogr. XXXII, 1891, str. 406 n. — J. Truhlář, Humanismus, 1894, str. 10 nn. stimulis etc.: Srv. Cic. pro Arch. 29 virtus, quae... animum gloriae stimulis concitat. in hac insolita: Srv. Cic. De or. II 361 ad hanc insolitam mihi loquacitatem. Cic. pro Arch. 3 uti prope novo quodam et inusitato genere dicendi; 32 quae a foro aliena iudicialique consuetudine et de hominis ingenio et communiter de ipso studio locutus sum. ingenii: Srv. Cic. pro Arch. 1 si quid est in me ingeni, iudices, quod sentio quam sit exiguum... nulli oratio etc.: Srv. Cic. pro Deiot. 6 nullo modo mihi deesse posset oratio.
Strana 91
91 oratio deesse posset. Quocirca audite me de laudibus Petri vestri disseren- tem atque benigne audite. Nam si unquam de acutissimo ingenio, singulari doſctrina, praecipua atque admirabili virtute audivistis, id profecto vobis S fol. 181 r' hoc tempore facere licet. Petrus igitur in hac urbe natus est, quam in tanta vestra frequentia, o viri Argentinenses, non audeo dignis praeconiis efferre, ne forte plerique vestrum me aliter atque sentio loqui existiment. Illud solummodo dixerim hanc civitatem vestram ducibus, militibus, artium praestantia, ingeniorum claritatibus, salubritate caeli atque temperie, benignorum ventorum afflatu 10 omnibus vicinis gentibus et nationibus antecellere atque praestare. His accedit aquarum copia, nemorum amoenitas, innocentia fero rum ani- M fol. 40 ve malium, fertilitas soli, pabuli ubertas, fruges, vinum. Itaque non sine divino consilio mihi factum videtur, ut clarissimo homini urbs clarissima patria esset. Nec enim illorum sententiam probo, qui nihil distare asserunt, 15 quocunque loco quis nascatur, nisi forsitan stultum Platonem dicere velimus eo, quod naturae gratias egit, quia Atheniensis esset et non Thebanus. Pater Petri vir summi consilii atque industriae omnibus vobis notus, cuius quanta cura atque sollicitudo in dignitate vestra tutanda et augenda semper fuerit, nemo vestrum inscius est. Memorare possem, quot labores et vigilias 20 pertulerit, quot ensibus et periculis se pro salute vestra obiecerit, verum praesentia eius facit, ut modestius de eo loquar, praesertim cum instituto nostro non admodum conveniat; ut enim inquit unus ex poëtis, genus et proavos et quae non fecimus ipsi, vix ea nostra voco. 5 25 Is filio sibi nato non adhibuit curam iuxta nonnullorum consuetudinem, ut in deliciis nutriatur, sed ut optimis artibus ornetur, illustretur, excolatur. Noverat enim prudentissimus homo nullam capitalio rem pestem ipsa vo- M fol. 41 luptate a natura humano generi datam, quippe cum nullum scelus sit, ad 18 cura atque S, cura M. natus est: r. 1458 v Štrasburku. in tanta ... frequentia: Srv. Cic. pro Arch. 3 tanto conventu hominum ac frequentia. naturae gratias egit etc.: Lactant. Divin. inst. III 19, 17 Platonis illud est, quod aiebat se gratias agere naturae: primum quod homo natus esset potius quam mutum animal, deinde quod mas potius quam femina, quod Graecus quam barbarus, postremo quod Atheniensis et quod temporibus Socratis. Pater Petri: Petr Schott, ammeistr v Štrasburku. unus ex poëtis: Ovid. Metam. XIII 140 n. Obměny téhož verše užil T. Mitis v básničce Lobkowiczům z r. 1562 (Farrago A 7v°): Nec genus aut proavos aut quae non fecerit ipse iactat nec stirpis nobilitate tumet. prudentissimus homo: Archytas. Cic. Cato Maior 39 Nullam capitaliorem pestem quam voluptatem corporis hominibus dicebat (roz. Archytas) a natura datam, cuius voluptatis avidae libidines temere et effrenate ad potiendum incitarentur. Srv. De avar. 74, 9 a poznámku.
91 oratio deesse posset. Quocirca audite me de laudibus Petri vestri disseren- tem atque benigne audite. Nam si unquam de acutissimo ingenio, singulari doſctrina, praecipua atque admirabili virtute audivistis, id profecto vobis S fol. 181 r' hoc tempore facere licet. Petrus igitur in hac urbe natus est, quam in tanta vestra frequentia, o viri Argentinenses, non audeo dignis praeconiis efferre, ne forte plerique vestrum me aliter atque sentio loqui existiment. Illud solummodo dixerim hanc civitatem vestram ducibus, militibus, artium praestantia, ingeniorum claritatibus, salubritate caeli atque temperie, benignorum ventorum afflatu 10 omnibus vicinis gentibus et nationibus antecellere atque praestare. His accedit aquarum copia, nemorum amoenitas, innocentia fero rum ani- M fol. 40 ve malium, fertilitas soli, pabuli ubertas, fruges, vinum. Itaque non sine divino consilio mihi factum videtur, ut clarissimo homini urbs clarissima patria esset. Nec enim illorum sententiam probo, qui nihil distare asserunt, 15 quocunque loco quis nascatur, nisi forsitan stultum Platonem dicere velimus eo, quod naturae gratias egit, quia Atheniensis esset et non Thebanus. Pater Petri vir summi consilii atque industriae omnibus vobis notus, cuius quanta cura atque sollicitudo in dignitate vestra tutanda et augenda semper fuerit, nemo vestrum inscius est. Memorare possem, quot labores et vigilias 20 pertulerit, quot ensibus et periculis se pro salute vestra obiecerit, verum praesentia eius facit, ut modestius de eo loquar, praesertim cum instituto nostro non admodum conveniat; ut enim inquit unus ex poëtis, genus et proavos et quae non fecimus ipsi, vix ea nostra voco. 5 25 Is filio sibi nato non adhibuit curam iuxta nonnullorum consuetudinem, ut in deliciis nutriatur, sed ut optimis artibus ornetur, illustretur, excolatur. Noverat enim prudentissimus homo nullam capitalio rem pestem ipsa vo- M fol. 41 luptate a natura humano generi datam, quippe cum nullum scelus sit, ad 18 cura atque S, cura M. natus est: r. 1458 v Štrasburku. in tanta ... frequentia: Srv. Cic. pro Arch. 3 tanto conventu hominum ac frequentia. naturae gratias egit etc.: Lactant. Divin. inst. III 19, 17 Platonis illud est, quod aiebat se gratias agere naturae: primum quod homo natus esset potius quam mutum animal, deinde quod mas potius quam femina, quod Graecus quam barbarus, postremo quod Atheniensis et quod temporibus Socratis. Pater Petri: Petr Schott, ammeistr v Štrasburku. unus ex poëtis: Ovid. Metam. XIII 140 n. Obměny téhož verše užil T. Mitis v básničce Lobkowiczům z r. 1562 (Farrago A 7v°): Nec genus aut proavos aut quae non fecerit ipse iactat nec stirpis nobilitate tumet. prudentissimus homo: Archytas. Cic. Cato Maior 39 Nullam capitaliorem pestem quam voluptatem corporis hominibus dicebat (roz. Archytas) a natura datam, cuius voluptatis avidae libidines temere et effrenate ad potiendum incitarentur. Srv. De avar. 74, 9 a poznámku.
Strana 92
92 S fol. 181v° M fol. 41 v° M fol. 42 r° quod non libido aliqua voluptatis impelleret. Sciebat illa pertinacius haerere, quibus tenera rudisque aetas inficitur. Itaque cavit in primis, ne puer his rebus consuescat, quae sibi postea spernendae et contemnendae essent. Atque cum ob publicas/ occupationes minime ea cura atque diligentia, qua cupiebat, puerum educare potuisset, tradidit eum in disciplinam gravis- simo atque integerrimo viro Iohanni Muller de Rasteten, quem ego unicum honestatis specimen, exemplar sanctimoniae, speculum virtutis audeo appellare. Is vero extunc nullum tempus praetermisit de his rebus, quibus puer ad doctrinam et virtutem institueretur cogitandi. Erat inter eos certa- men quoddam atque contentio amoris: praeceptor eum tanquam filium 10 diligebat, ille praeceptorem non minus quam parentem venerabatur et cole- bat. Haerebat assidue lateri suo et eius sermonibus delectabatur nihilque ei absque praeceptore iucundum esse poterat. Imperiis et admonitionibus suis prius quam emissae forent parere nitebatur. Percunctabatur ab eo varias quaestiunculas et plus quam aetas ferret acutas; quo fiebat, ut 15 quottidie illius amorem in se magis ac magis alliceret. Postquam autem prima rudimenta et grammaticen in patria didicerat, Parisius cum eo profectus est. Quantum vero illic doctrinae brevi consecutus fuerit, incredibile dictu est. Nihil in logica tam spinosum et contortum erat, quod non explicaret, nihil in physica tam abolitum atque obscurum, quod 20 non clarum et manifestum disputando efficeret, nihil in ethica tam anceps ac involutum, quod non apertissime explanaret. Erat enim ei summum ingenium, tenacissima memoria, sermonis mira suavitas. Itaque et audita faciliter percipiebat et percepta fideliter retinebat et retenta elegantissime pronuntiabat. Eminebat inter aequales et condiscipulos et suo studio eos 25 mirabiliter incitabat, nec tamen idcirco eis minus gratus et iucundus erat, sed gloria, ut dicitur, invidiam superavit et quanquam inter illos aliquando variae simultates et discordiae fuissent, eum tamen omnes non secus ac fratrem benivolentia complectebantur. Laudatus nunquam animo intu- 7 virtutis M, virturis S — 13 iucundum M (srv. ř. 26 iucundus S, M) iocundum S — 18 Parisius S, Parisium M (K střv. tvaru Parisius srv. ještě u humanisiů na př. Schott, Lucubraciunculae fol. XXIV v° Parisius rediit, fol. XXX r° Parisius incolenti, fol. XXXIII v' redire Parisius, fol. LII ro Parisius degentis. U Petrarky Op. III 1 nom. Roma atque Parisius, ale ak. III 3 Parisium) — 29 benivolentia: beniuolencia S, benevolentia M. 5 Iohanni Muller de Rasteten (= Rastadt v Badensku). Tento theolog byl domácím učitelem Petrovým již ve Štrasburce, s ním byl potom Petr v Paříži (srv. níže 93, 36) a od podzimu 1475 v Bologni (srv. níže 94, 16). Úplný titul Müllerův jest zapsán v Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, Berolini 1887 (vyd. E. Friedlaender -C. Malagola), str. 222, když byl r. 1476/77 prokurátorem: dominus Iohannes Muller de Rastetten, arcium magister Parisiensis, scholaris iuris canonici necnon ecclesie Tanbachensis Argentinensis diocesis vicarius perpetuus; stejně str. 403 v inventáři z 9. února 1477. aequales et condiscipulos: Srv. na př. Cic. Tusc. I 41 aequali et condiscipulo suo. gloria etc.: Plin. Nat. hist. VII 138 ab hoc uno illo (Sulla) invidiam gloria victam.
92 S fol. 181v° M fol. 41 v° M fol. 42 r° quod non libido aliqua voluptatis impelleret. Sciebat illa pertinacius haerere, quibus tenera rudisque aetas inficitur. Itaque cavit in primis, ne puer his rebus consuescat, quae sibi postea spernendae et contemnendae essent. Atque cum ob publicas/ occupationes minime ea cura atque diligentia, qua cupiebat, puerum educare potuisset, tradidit eum in disciplinam gravis- simo atque integerrimo viro Iohanni Muller de Rasteten, quem ego unicum honestatis specimen, exemplar sanctimoniae, speculum virtutis audeo appellare. Is vero extunc nullum tempus praetermisit de his rebus, quibus puer ad doctrinam et virtutem institueretur cogitandi. Erat inter eos certa- men quoddam atque contentio amoris: praeceptor eum tanquam filium 10 diligebat, ille praeceptorem non minus quam parentem venerabatur et cole- bat. Haerebat assidue lateri suo et eius sermonibus delectabatur nihilque ei absque praeceptore iucundum esse poterat. Imperiis et admonitionibus suis prius quam emissae forent parere nitebatur. Percunctabatur ab eo varias quaestiunculas et plus quam aetas ferret acutas; quo fiebat, ut 15 quottidie illius amorem in se magis ac magis alliceret. Postquam autem prima rudimenta et grammaticen in patria didicerat, Parisius cum eo profectus est. Quantum vero illic doctrinae brevi consecutus fuerit, incredibile dictu est. Nihil in logica tam spinosum et contortum erat, quod non explicaret, nihil in physica tam abolitum atque obscurum, quod 20 non clarum et manifestum disputando efficeret, nihil in ethica tam anceps ac involutum, quod non apertissime explanaret. Erat enim ei summum ingenium, tenacissima memoria, sermonis mira suavitas. Itaque et audita faciliter percipiebat et percepta fideliter retinebat et retenta elegantissime pronuntiabat. Eminebat inter aequales et condiscipulos et suo studio eos 25 mirabiliter incitabat, nec tamen idcirco eis minus gratus et iucundus erat, sed gloria, ut dicitur, invidiam superavit et quanquam inter illos aliquando variae simultates et discordiae fuissent, eum tamen omnes non secus ac fratrem benivolentia complectebantur. Laudatus nunquam animo intu- 7 virtutis M, virturis S — 13 iucundum M (srv. ř. 26 iucundus S, M) iocundum S — 18 Parisius S, Parisium M (K střv. tvaru Parisius srv. ještě u humanisiů na př. Schott, Lucubraciunculae fol. XXIV v° Parisius rediit, fol. XXX r° Parisius incolenti, fol. XXXIII v' redire Parisius, fol. LII ro Parisius degentis. U Petrarky Op. III 1 nom. Roma atque Parisius, ale ak. III 3 Parisium) — 29 benivolentia: beniuolencia S, benevolentia M. 5 Iohanni Muller de Rasteten (= Rastadt v Badensku). Tento theolog byl domácím učitelem Petrovým již ve Štrasburce, s ním byl potom Petr v Paříži (srv. níže 93, 36) a od podzimu 1475 v Bologni (srv. níže 94, 16). Úplný titul Müllerův jest zapsán v Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, Berolini 1887 (vyd. E. Friedlaender -C. Malagola), str. 222, když byl r. 1476/77 prokurátorem: dominus Iohannes Muller de Rastetten, arcium magister Parisiensis, scholaris iuris canonici necnon ecclesie Tanbachensis Argentinensis diocesis vicarius perpetuus; stejně str. 403 v inventáři z 9. února 1477. aequales et condiscipulos: Srv. na př. Cic. Tusc. I 41 aequali et condiscipulo suo. gloria etc.: Plin. Nat. hist. VII 138 ab hoc uno illo (Sulla) invidiam gloria victam.
Strana 93
93 muit; eos, qui tardiores ingenio essent, non con tempsit, de alterius invento s fol. 1821e non minus quam de suo proprio gaudebat adeoque sibi eos hac sua mo- destia devinxit, ut nemo his ex eo tempore carior fuerit. Quid dicam de illius gymnasii principibus, qui omnes eum singulari affectu proseque- 5 bantur? Persuaserunt enim sibi hanc eius praeclaram indolem non solum ipsi, sed etiam studio eorum laudi et honori futuram. Itaque in suam quoque gloriam eum peculiariter fovebant, nihil obmittentes ex his, quae ad eum erudiendum atque expoliendum spectare viderentur. Quid plura? Ita se gessit, ut quod antea inauditum fuerat, inter tot homines vita et moribus 10 prorsus dispares vivens omnibus gratus atque acceptus esset. Nihil in eo erat leve, nihil petulans, nihil immodestum et existens puer senilem sapien- tiam prae se ferebat nec solum, quod liceret, sed etiam, quod honestum esset, advertebat. Multa, quae ab illa aetate non nimium abhorrebant, quia tamen aliquando deserenda essent, a se penitus abdi cavit. Noverat tritum M fol. 42 v' esse apud sapientes proverbium omnia illa, quae in pueritia praesumuntur, adolescentiae acquiri; idcirco voluit animum suum in teneris annis his moribus imbui, qui sibi non modo in pueritia, verum etiam in senectute utiles esse possent. Appropinquabat iam tempus, ut aliquod lucubrationum atque labo- 20 rum praemium capiat. Fuisset enim vehementer iniquum, si is, qui ob studium sapientiae universis voluptatibus renuntiavit, nullo prorsus honoris insigni decoraretur, et qui ob discendi cupiditatem in exsilio esse, in pulvere sedere, multa adversa pati maluit quam domesticis frui deliciis, eum nullum laudis emolimentum inde reportare. Incredibili igitur voluntate atque con- 25 sensu omnium magistrorum decretum est, ut in dignitatem baccalauriatus evehatur. Sed ne quid praeter eius academiae consuetudinem agant, variis argumentis et his quidem inextricabilibus eum adorti sunt; a quibus ipse adeo se argute atque subtiliter tutatus est, ut iam non tiro in artibus/ libera- libus, sed veteranus plane et emeritus videretur. Itaque non solum bacca- 30 laurius factus, sed etiam omnibus nationis suae hominibus eorum gravis- simo et maximo testimonio in doctrina antelatus est. Gaudeo maiorem in modum, o viri Argentinenses, quod aequissimis animis laudes clarissimi adolescentis vos audire sentio. Haec enim benigni- tas vestra summam mihi alacritatem in dicendo affert atque spem, quod 35 cetera quoque placide audietis, praesertim cum vos ipsi sitis testes eius rei, quam narrare institui. Meministis equidem eo Parisii degente, quae 24 emolimentum S, emolumentum M — 25 baccalauriatus S, baccalau- reatus M — 29 baccalaurius S, baccalaureus M — 36 Parisii S, Parisiis M. 15 S fol. 182 v M fol. 43 r° proverbium: Quintil. Inst. orat. I 1, 19 et quantum in infantia praesumptum est temporis, adolescentiae acquiritur. ob studium etc.: Srv. Cic. pro Arch. 13 quantum ad alias voluptates... conceditur temporum, ... egomet ad haec studia recolenda sumpsero. in exsilio esse etc.: Srv. Cic. pro Arch. 14 in ea autem persequenda omnis cruciatus corporis, omnia pericula mortis atque exili parvi esse ducenda.
93 muit; eos, qui tardiores ingenio essent, non con tempsit, de alterius invento s fol. 1821e non minus quam de suo proprio gaudebat adeoque sibi eos hac sua mo- destia devinxit, ut nemo his ex eo tempore carior fuerit. Quid dicam de illius gymnasii principibus, qui omnes eum singulari affectu proseque- 5 bantur? Persuaserunt enim sibi hanc eius praeclaram indolem non solum ipsi, sed etiam studio eorum laudi et honori futuram. Itaque in suam quoque gloriam eum peculiariter fovebant, nihil obmittentes ex his, quae ad eum erudiendum atque expoliendum spectare viderentur. Quid plura? Ita se gessit, ut quod antea inauditum fuerat, inter tot homines vita et moribus 10 prorsus dispares vivens omnibus gratus atque acceptus esset. Nihil in eo erat leve, nihil petulans, nihil immodestum et existens puer senilem sapien- tiam prae se ferebat nec solum, quod liceret, sed etiam, quod honestum esset, advertebat. Multa, quae ab illa aetate non nimium abhorrebant, quia tamen aliquando deserenda essent, a se penitus abdi cavit. Noverat tritum M fol. 42 v' esse apud sapientes proverbium omnia illa, quae in pueritia praesumuntur, adolescentiae acquiri; idcirco voluit animum suum in teneris annis his moribus imbui, qui sibi non modo in pueritia, verum etiam in senectute utiles esse possent. Appropinquabat iam tempus, ut aliquod lucubrationum atque labo- 20 rum praemium capiat. Fuisset enim vehementer iniquum, si is, qui ob studium sapientiae universis voluptatibus renuntiavit, nullo prorsus honoris insigni decoraretur, et qui ob discendi cupiditatem in exsilio esse, in pulvere sedere, multa adversa pati maluit quam domesticis frui deliciis, eum nullum laudis emolimentum inde reportare. Incredibili igitur voluntate atque con- 25 sensu omnium magistrorum decretum est, ut in dignitatem baccalauriatus evehatur. Sed ne quid praeter eius academiae consuetudinem agant, variis argumentis et his quidem inextricabilibus eum adorti sunt; a quibus ipse adeo se argute atque subtiliter tutatus est, ut iam non tiro in artibus/ libera- libus, sed veteranus plane et emeritus videretur. Itaque non solum bacca- 30 laurius factus, sed etiam omnibus nationis suae hominibus eorum gravis- simo et maximo testimonio in doctrina antelatus est. Gaudeo maiorem in modum, o viri Argentinenses, quod aequissimis animis laudes clarissimi adolescentis vos audire sentio. Haec enim benigni- tas vestra summam mihi alacritatem in dicendo affert atque spem, quod 35 cetera quoque placide audietis, praesertim cum vos ipsi sitis testes eius rei, quam narrare institui. Meministis equidem eo Parisii degente, quae 24 emolimentum S, emolumentum M — 25 baccalauriatus S, baccalau- reatus M — 29 baccalaurius S, baccalaureus M — 36 Parisii S, Parisiis M. 15 S fol. 182 v M fol. 43 r° proverbium: Quintil. Inst. orat. I 1, 19 et quantum in infantia praesumptum est temporis, adolescentiae acquiritur. ob studium etc.: Srv. Cic. pro Arch. 13 quantum ad alias voluptates... conceditur temporum, ... egomet ad haec studia recolenda sumpsero. in exsilio esse etc.: Srv. Cic. pro Arch. 14 in ea autem persequenda omnis cruciatus corporis, omnia pericula mortis atque exili parvi esse ducenda.
Strana 94
94 M fol. 43 v' S fol. 183 r° M fol. 44 r° fama de illius studiis atque exercitationibus apud vos increbruerit. Quanta laus ingenii, quanta morum commendatio erat! Attamen haec omnia ho- minum exspectatio vincebat. Quid tum postea? Nonne opinionem quoque de se conceptam, ubi reversus est, sua divina virtute superavit? Nonne famam ipsam de se nimium malignam fuisse probavit? Nonne omnia in eo meliora et praestantiora inventa sunt, quam exspectarentur? Ibat per urbem omnium oculis in se coniectis. Cives reliqui suos filios ad eius exemplum hortabantur. Gratulabantur patri suo eiusque fortunas uno ore lau da- bant, quod filium tali ingenio atque doctrina praeditum haberet, qui senec- tuti suae aliquando perfugium et solacium esset, qui maerores suos miti- 10 garet, qui eum denique laboribus magna ex parte levaret. Ceterum ille prudentissimus homo, quanquam praesentia filii admodum delectaretur, plus tamen facere cupiens, quod ex re adolescentis quam quod ex sua volup- tate esset, statuit eum minime a studio sapientiae, cuius desiderio tantopere flagraret, retrahere. Itaque vix tres menses praeteriverant et eum Bononiam, alteram studiorum nutricem, misit. Ubi cum primo sese poëticae atque oratoriae de- disset, adeo has artes celeriter arripuit, ut omnes in admirationem sui ad- duceret. Non solum equidem arcanos poëtarum sensus, varias historiae leges, inextricabiles et tortuosas rhetorum ambages intelligebat et enar- rabat, sed etiam in dies elegantissima poëmata componebat et / orationes summo artificio edebat. Cuius rei testes sunt plerique vestrum, o viri Argentinenses, in quorum manus scripta eius devenerunt. Quali vero stilo et gravitate in scribendo uti soleat, ! quis est, qui satis digne explicare posset? Non illum varietas rerum confusum, non sim- 25 plicitas fastidientem reddit nec in tenui atque humili materia exsanguis ac ieiunus est: in copia vero ac magnitudine non turgescens ac vastus exit, verum semper citra tumorem plenus et lenis citra mollitiem permanat nec luxuriose effluit nec nimia sterilitate tabescit, in asperis rebus non sale- brosus nec languens in mollibus, non violenta et coacta oratione subsultans, non ita tamen copiosus, ut nimius, neque ita suavis, ut lascivus, neque adeo lenis, ut remissus, non sic tristis, ut horridus, neque ita simplex, ut nudus, 5 15 20 30 13 re S, vynechal M — 26 exsanguis: exanguis S, M — 28 permanat M in err., permanet S, M. opinionem ... superavit: Srv. Cic. pro Arch. 4 ut famam ingeni exspectatio hominis, exspectationem ipsius adventus admiratioque superaret. Bononiam: Do Bologne přišel se svým učitelem na podzim 1475. Jejich zápis v matrice (Acta ... Bon. str. 220) zní: Dominus Iohannes, artium doctor, de Rasteten solvit solidos XIIII. Dominus Petrus Schot de Argentina solvit solidos XIIII, doctor utriusque iuris et canonicus Sancti Petri iunioris Argentinensis. exsanguis etc.: Terminologie Ciceronova a hl. Quintilianova; srv. Cic. De or. I 57 tenui quodam exsanguique, Quint. Inst. orat. XII 10, 14 exsangues; Cic. De or. 1 50 ieiune, Quintil. XII 10, 13 ieiunus; XII 10, 73 lascivit ...tumore turgescit; XI 2,46 salebrosa oratio; XI 3, 43 ne sermo subsultet; XII 10, 28 tristes et horridae.
94 M fol. 43 v' S fol. 183 r° M fol. 44 r° fama de illius studiis atque exercitationibus apud vos increbruerit. Quanta laus ingenii, quanta morum commendatio erat! Attamen haec omnia ho- minum exspectatio vincebat. Quid tum postea? Nonne opinionem quoque de se conceptam, ubi reversus est, sua divina virtute superavit? Nonne famam ipsam de se nimium malignam fuisse probavit? Nonne omnia in eo meliora et praestantiora inventa sunt, quam exspectarentur? Ibat per urbem omnium oculis in se coniectis. Cives reliqui suos filios ad eius exemplum hortabantur. Gratulabantur patri suo eiusque fortunas uno ore lau da- bant, quod filium tali ingenio atque doctrina praeditum haberet, qui senec- tuti suae aliquando perfugium et solacium esset, qui maerores suos miti- 10 garet, qui eum denique laboribus magna ex parte levaret. Ceterum ille prudentissimus homo, quanquam praesentia filii admodum delectaretur, plus tamen facere cupiens, quod ex re adolescentis quam quod ex sua volup- tate esset, statuit eum minime a studio sapientiae, cuius desiderio tantopere flagraret, retrahere. Itaque vix tres menses praeteriverant et eum Bononiam, alteram studiorum nutricem, misit. Ubi cum primo sese poëticae atque oratoriae de- disset, adeo has artes celeriter arripuit, ut omnes in admirationem sui ad- duceret. Non solum equidem arcanos poëtarum sensus, varias historiae leges, inextricabiles et tortuosas rhetorum ambages intelligebat et enar- rabat, sed etiam in dies elegantissima poëmata componebat et / orationes summo artificio edebat. Cuius rei testes sunt plerique vestrum, o viri Argentinenses, in quorum manus scripta eius devenerunt. Quali vero stilo et gravitate in scribendo uti soleat, ! quis est, qui satis digne explicare posset? Non illum varietas rerum confusum, non sim- 25 plicitas fastidientem reddit nec in tenui atque humili materia exsanguis ac ieiunus est: in copia vero ac magnitudine non turgescens ac vastus exit, verum semper citra tumorem plenus et lenis citra mollitiem permanat nec luxuriose effluit nec nimia sterilitate tabescit, in asperis rebus non sale- brosus nec languens in mollibus, non violenta et coacta oratione subsultans, non ita tamen copiosus, ut nimius, neque ita suavis, ut lascivus, neque adeo lenis, ut remissus, non sic tristis, ut horridus, neque ita simplex, ut nudus, 5 15 20 30 13 re S, vynechal M — 26 exsanguis: exanguis S, M — 28 permanat M in err., permanet S, M. opinionem ... superavit: Srv. Cic. pro Arch. 4 ut famam ingeni exspectatio hominis, exspectationem ipsius adventus admiratioque superaret. Bononiam: Do Bologne přišel se svým učitelem na podzim 1475. Jejich zápis v matrice (Acta ... Bon. str. 220) zní: Dominus Iohannes, artium doctor, de Rasteten solvit solidos XIIII. Dominus Petrus Schot de Argentina solvit solidos XIIII, doctor utriusque iuris et canonicus Sancti Petri iunioris Argentinensis. exsanguis etc.: Terminologie Ciceronova a hl. Quintilianova; srv. Cic. De or. I 57 tenui quodam exsanguique, Quint. Inst. orat. XII 10, 14 exsangues; Cic. De or. 1 50 ieiune, Quintil. XII 10, 13 ieiunus; XII 10, 73 lascivit ...tumore turgescit; XI 2,46 salebrosa oratio; XI 3, 43 ne sermo subsultet; XII 10, 28 tristes et horridae.
Strana 95
95 nec ita comptus, ut affectasse compositionem videretur, par verbis materiae, par sententiis rebus. Dies me profecto deficeret, si omnes orationum suarum virtutes enumerare vellem. Quid de versibus suis loquar? In quibus modo remotas inventiones, 5 modo carminis elegantiam atque suavitatem, modo fabulas atque historias reconditas admirari licet, idque in omni ferme poëmatum genere. Non solum enim heroico, sed etiam elego lyricoque versu plurima cecinit, ex qui bus M fol. 41 ve nonnulla ad me perscripsit. Et quanquam pro summa eius in me humani- tate innumera ab eo beneficia susceperim, illud tamen praecipuum existi- 10 maverim, quod me dignum arbitratus est, quem suo carmine celebraret. Videor equidem mihi per eum immortalitati esse consecratus. Quid de Graecis litteris loquar, in quibus nihil saltem ex his, quae ad Latinarum cognitionem pertinent, ignorat? O magna fecunditas animi, quae tot res diversas uno tempore comprehendere atque assequi potuit. Contulit se demum ad ius civile. At, di boni, quo fervore? qua cupidi- S fol. 183 v tate? ut unusquisque facile coniicere potuerit eum ad summum legum apicem e vestigio perventurum. Alii otium sibi datum in fabulis, alea et spectaculis consumebant et nunc ludo atque deambulationibus, nunc conviviis et ceteris voluptatibus 20 tempus trahebant: hic semper inter libros versabatur, hi sibi solacium, hi omnium curarum atque sollicitudinum lenimen erant. Sciebat videlicet tempus rem irrecuperabilem esse atque idcirco non in vanitatibus et ille- cebris, sed in optimis potius artibus illud conterebat. I Quibus studiis hoc M fol. 45 r. consecutus est, ut nullum aenigma in iure civili esset tam obscurum, nullus 25 nodus tam implicitus, quem non solveret. Quid de suis assiduis exercitatio- nibus loquar? Quippe qui nec convivia ab huiusmodi disciplinis vacare passus est, semper aliquid sive in poëtica sive in legibus proponebat. Au- diebat alios libenter placideque illis respondebat, recte dicta gratissimo animo suscipiebat, prava non acriter refutabat, disputantes contra se docere 30 potius quam vincere nitebatur. Malebat aliena verecunde discere quam sua impudenter ingerere. Neque id ob aviditatem popularis aurae et ostenta- tionem, sed ob aedificationem sui faciebat. Nam huiuscemodi artes per exercitium mirum incrementum capiunt. 15 12 litteris S, literis M — 13 Latinarum S, Latinorum M. nonnulla ad me perscripsit: Schott, Lucubraciunculae fol. CLIV v° nn. (budou otištěny v II. sv. naší edice). me dignum etc.: Srv. Cic. pro Arch. 28 quas res nos in consulatu nostro ... ges- simus, attigit hic (roz. Archias) versibus. immortalitati etc.: Srv. Cic. pro Arch. 29 non cum vitae tempore esse dimittendam commemorationem nominis nostri, sed cum omni posteritate adaequandam. Alii otium etc.: Srv. Cic. pro Arch. 13 quis tandem me reprehendat..., si quantum ceteris ad suas res obeundas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos, quantum ad alias voluptates et ad ipsam requiem animi et corporis conceditur temporum, quan- tum alii tribuunt tempestivis conviviis, quantum denique alveolo, quantum pilae, tantum mihi egomet ad haec studia recolenda sumpsero?
95 nec ita comptus, ut affectasse compositionem videretur, par verbis materiae, par sententiis rebus. Dies me profecto deficeret, si omnes orationum suarum virtutes enumerare vellem. Quid de versibus suis loquar? In quibus modo remotas inventiones, 5 modo carminis elegantiam atque suavitatem, modo fabulas atque historias reconditas admirari licet, idque in omni ferme poëmatum genere. Non solum enim heroico, sed etiam elego lyricoque versu plurima cecinit, ex qui bus M fol. 41 ve nonnulla ad me perscripsit. Et quanquam pro summa eius in me humani- tate innumera ab eo beneficia susceperim, illud tamen praecipuum existi- 10 maverim, quod me dignum arbitratus est, quem suo carmine celebraret. Videor equidem mihi per eum immortalitati esse consecratus. Quid de Graecis litteris loquar, in quibus nihil saltem ex his, quae ad Latinarum cognitionem pertinent, ignorat? O magna fecunditas animi, quae tot res diversas uno tempore comprehendere atque assequi potuit. Contulit se demum ad ius civile. At, di boni, quo fervore? qua cupidi- S fol. 183 v tate? ut unusquisque facile coniicere potuerit eum ad summum legum apicem e vestigio perventurum. Alii otium sibi datum in fabulis, alea et spectaculis consumebant et nunc ludo atque deambulationibus, nunc conviviis et ceteris voluptatibus 20 tempus trahebant: hic semper inter libros versabatur, hi sibi solacium, hi omnium curarum atque sollicitudinum lenimen erant. Sciebat videlicet tempus rem irrecuperabilem esse atque idcirco non in vanitatibus et ille- cebris, sed in optimis potius artibus illud conterebat. I Quibus studiis hoc M fol. 45 r. consecutus est, ut nullum aenigma in iure civili esset tam obscurum, nullus 25 nodus tam implicitus, quem non solveret. Quid de suis assiduis exercitatio- nibus loquar? Quippe qui nec convivia ab huiusmodi disciplinis vacare passus est, semper aliquid sive in poëtica sive in legibus proponebat. Au- diebat alios libenter placideque illis respondebat, recte dicta gratissimo animo suscipiebat, prava non acriter refutabat, disputantes contra se docere 30 potius quam vincere nitebatur. Malebat aliena verecunde discere quam sua impudenter ingerere. Neque id ob aviditatem popularis aurae et ostenta- tionem, sed ob aedificationem sui faciebat. Nam huiuscemodi artes per exercitium mirum incrementum capiunt. 15 12 litteris S, literis M — 13 Latinarum S, Latinorum M. nonnulla ad me perscripsit: Schott, Lucubraciunculae fol. CLIV v° nn. (budou otištěny v II. sv. naší edice). me dignum etc.: Srv. Cic. pro Arch. 28 quas res nos in consulatu nostro ... ges- simus, attigit hic (roz. Archias) versibus. immortalitati etc.: Srv. Cic. pro Arch. 29 non cum vitae tempore esse dimittendam commemorationem nominis nostri, sed cum omni posteritate adaequandam. Alii otium etc.: Srv. Cic. pro Arch. 13 quis tandem me reprehendat..., si quantum ceteris ad suas res obeundas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos, quantum ad alias voluptates et ad ipsam requiem animi et corporis conceditur temporum, quan- tum alii tribuunt tempestivis conviviis, quantum denique alveolo, quantum pilae, tantum mihi egomet ad haec studia recolenda sumpsero?
Strana 96
96 Ceterum quanto magis eruditionis gloriam declinabat, tanto erudi- tior habebatur. Nec enim splendor diu latere potest, quin sua claritate prodatur. Concurrebant ad eum omnes familiares sui, nunc, qua oratione utendum sit, quaerentes, nunc, quibus argumentis aliquis oppugnandus sit, investigantes, et omnia dicta eius tanquam Apollinis oracula observa- M fol. 45 v° bant, nec unquam i cum eo collocuti sint, quin doctiores recederent. Incubuit postremo iuri pontificio, scilicet ut non solum ea, quae ad divitias atque opes consequendas, sed etiam quae ad animam salvandam pertinerent, edisceret. Esset enim extremae dementiae ob has fluxas et caducas res tot labores ferre atque ob illud aeternum/ immortaleque gaudium nihil agere. Itaque multo studiosius et diligentius, quam antea fecerat, huic scientiae operam dabat et tanto celerius eo, quo tendebat, pervenit, hoc est ad arcana ipsa et penetralia iuris canonici, quae adeo callet, ut nulli alteri scientiae studuisse videatur: in his vero, quae prius didicit, adeo tritus est, ut vix credi posset eum canones unquam attigisse; ex quo pro- fecto licet vobis magnitudinem eius ingenii atque memoriae cognoscere. Non possum hoc loco, viri Argentinenses, quin illorum insaniam co- arguam, qui negant hominem in his omnibus consummatum et perfectum fieri posse. Quin immo, inquiunt, potius in nulla prorsus scientia plene quis erudiri atque institui potest, qui se tot involvit atque implicat. Sed dicite, quaeso, boni vilri, quaenam ars Eleo Hippiae defuit, qui non modo libe- ralium disciplinarum scientiam prae se tulit, sed vestem, anulum et crepidas, quae manu sua fecerat, in usu habuit atque ita se praeparavit, ne cuius alterius ope indigeret. Gorgias quoque quaerere auditores, de quacunque re vellent, iubebat nec dubitavit profiteri se ad omnia responsurum. In qua tandem arte litteris digna Plato non excelluit? Quid Aristoteles, qui non S fol. 184 1° M fol. 46 r° 5 10 15 20 25 14 adeo tritus M, adeo detritus S — 15 posset S, possit M — 17 hoc loco S, hoc loco (praeterire) M — 21 Eleo Hippiae M, Helio hippio S — 22 anulum: annulum M, annum S — 26 litteris S, literis M. consummatum et perfectum: Srv. Salonius, In ecclesiasten expositio p. 993 D Migne: consummatum virum atque perfectum in omnibus. Eleo Hippiae etc.: Quintil. Inst. orat. XII 11, 21 ut Eleum Hippiam transeam, qui non liberalium modo disciplinarum prae se scientiam tulit, sed vestem et anulum crepidasque, quae omnia manu sua fecerat, in usu habuit atque ita se praeparavit, ne cuius alterius opere egeret: illusisse tot [malis], quot summa senectus habet, universae Graeciae credimus Gorgian, qui quaerere auditores, de quo quisque vellet, iubebat (Plat. Gorg. 447 C exékeve vouv vvvôj sporàv õ 1í vig BOURoIO vOV &vôov övrov xal noòg ánavra Eon ànoxouvslogat) 22 Quae tandem ars digna litteris Platoni defuit? Quot saeculis Aristoteles didicit, ut non solum, quae ad philosophos atque oratores pertinerent, scientia complecteretur, sed animalium satorumque naturas omnes perquireret? ... 23 M. igitur Cato idem summus impe- rator, idem sapiens, idem orator, idem historiae conditor, idem iuris, idem rerum rusticarum peritissimus fuit, inter tot operas militiae, tantas domi contentiones, rudi saeculo, litteras Graecas aetate iam declinata didicit, ut esset hominibus docu- mento ea quoque percipi posse, quae senes concupissent. 24 Quam multa, paene omnia, tradidit Varro. Quod instrumentum dicendi M. Tullio defuit?
96 Ceterum quanto magis eruditionis gloriam declinabat, tanto erudi- tior habebatur. Nec enim splendor diu latere potest, quin sua claritate prodatur. Concurrebant ad eum omnes familiares sui, nunc, qua oratione utendum sit, quaerentes, nunc, quibus argumentis aliquis oppugnandus sit, investigantes, et omnia dicta eius tanquam Apollinis oracula observa- M fol. 45 v° bant, nec unquam i cum eo collocuti sint, quin doctiores recederent. Incubuit postremo iuri pontificio, scilicet ut non solum ea, quae ad divitias atque opes consequendas, sed etiam quae ad animam salvandam pertinerent, edisceret. Esset enim extremae dementiae ob has fluxas et caducas res tot labores ferre atque ob illud aeternum/ immortaleque gaudium nihil agere. Itaque multo studiosius et diligentius, quam antea fecerat, huic scientiae operam dabat et tanto celerius eo, quo tendebat, pervenit, hoc est ad arcana ipsa et penetralia iuris canonici, quae adeo callet, ut nulli alteri scientiae studuisse videatur: in his vero, quae prius didicit, adeo tritus est, ut vix credi posset eum canones unquam attigisse; ex quo pro- fecto licet vobis magnitudinem eius ingenii atque memoriae cognoscere. Non possum hoc loco, viri Argentinenses, quin illorum insaniam co- arguam, qui negant hominem in his omnibus consummatum et perfectum fieri posse. Quin immo, inquiunt, potius in nulla prorsus scientia plene quis erudiri atque institui potest, qui se tot involvit atque implicat. Sed dicite, quaeso, boni vilri, quaenam ars Eleo Hippiae defuit, qui non modo libe- ralium disciplinarum scientiam prae se tulit, sed vestem, anulum et crepidas, quae manu sua fecerat, in usu habuit atque ita se praeparavit, ne cuius alterius ope indigeret. Gorgias quoque quaerere auditores, de quacunque re vellent, iubebat nec dubitavit profiteri se ad omnia responsurum. In qua tandem arte litteris digna Plato non excelluit? Quid Aristoteles, qui non S fol. 184 1° M fol. 46 r° 5 10 15 20 25 14 adeo tritus M, adeo detritus S — 15 posset S, possit M — 17 hoc loco S, hoc loco (praeterire) M — 21 Eleo Hippiae M, Helio hippio S — 22 anulum: annulum M, annum S — 26 litteris S, literis M. consummatum et perfectum: Srv. Salonius, In ecclesiasten expositio p. 993 D Migne: consummatum virum atque perfectum in omnibus. Eleo Hippiae etc.: Quintil. Inst. orat. XII 11, 21 ut Eleum Hippiam transeam, qui non liberalium modo disciplinarum prae se scientiam tulit, sed vestem et anulum crepidasque, quae omnia manu sua fecerat, in usu habuit atque ita se praeparavit, ne cuius alterius opere egeret: illusisse tot [malis], quot summa senectus habet, universae Graeciae credimus Gorgian, qui quaerere auditores, de quo quisque vellet, iubebat (Plat. Gorg. 447 C exékeve vouv vvvôj sporàv õ 1í vig BOURoIO vOV &vôov övrov xal noòg ánavra Eon ànoxouvslogat) 22 Quae tandem ars digna litteris Platoni defuit? Quot saeculis Aristoteles didicit, ut non solum, quae ad philosophos atque oratores pertinerent, scientia complecteretur, sed animalium satorumque naturas omnes perquireret? ... 23 M. igitur Cato idem summus impe- rator, idem sapiens, idem orator, idem historiae conditor, idem iuris, idem rerum rusticarum peritissimus fuit, inter tot operas militiae, tantas domi contentiones, rudi saeculo, litteras Graecas aetate iam declinata didicit, ut esset hominibus docu- mento ea quoque percipi posse, quae senes concupissent. 24 Quam multa, paene omnia, tradidit Varro. Quod instrumentum dicendi M. Tullio defuit?
Strana 97
97 solum ea, quae ad philosophos atque oratores pertinent, complexus est, sed animalium satorumque naturas omnes perquisivit? Cato Censorius, idem orator, idem historiae conditor, idem iuris, idem rerum rusticarum peritissimus fuit, inter tot operas militiae, tantas domi contentiones, rudi saeculo, litteras Graecas aetate iam declinata didicit, ut esset hominibus documento ea quoque percipi posse, quae senes concupissent. Quae tandem doctrina Varroni aut Tullio incognita fuit? Quod si illi, quibus haec inve- nienda erant, id consequi potuerunt, cur nobis, id non liceat, quibus docendis s fol. 184 ve priores elaborarunt, ut illorum dumtaxat inventa nobis cognoscenda sint. 10 Habent prolfecto omnes huiusmodi artes vinculum quoddam inter se M fol. 46 v- atque cognationem, ut vix una sine altera cohaereat. Silete ergo aliquando, stultissimi homines, et desinite huius divinum acumen ingenii vestri ter- minis metiri et potius peritissimorum atque gravissimorum virorum aucto- ritati, qui eum in amplissimam dignitatem doctoratus extulerunt, quam 15 vestro iudicio acquiescite. Dixi pro tempore quidem multa, pro rei autem qualitate nimium pauca de studio et doctrina sua: nunc aliqua de moribus eius mihi recensenda sunt. Quid enim de incredibili eius in Deum immortalem religione, quid de pietate in parentes et sorores loquar? Quos omnes adeo colit atque 20 observat, ut ne minimo quidem verbo eos unquam offenderit, nunquam cum eis in gratiam redierit, nunquam cum sororibus in aliqua simultate fuerit. Equidem nefas ducit his irasci, quos amare deberet, nec id a natura solum, sed a doctrina etiam habet. Nam praecepta philosophorum ita memoria tenet, ut his non ad ostentationem, sed ad vitae cultum utatur. 25 Quid dicam de sua in amicos observantia? Quos adeo si bi moribus suis M fol. 47 r" obligavit, ut haud facile discernas, plusne eum ament an venerentur. Ita equidem comitate severitatem, ita facilitate gravitatem temperavit, ut optimo cuique merito carissimus esset. Quae vero sit eius tum in omni vita, tum praecipue in cibo et potu moderatio, vel ex eo apparet, quod in Italia, 30 ubi etiam indigenae quandoque aëris intemperantiam vix tolerant, adeo prospera valitudine usus sit, ut nunquam aegrotaverit, nunquam aliquo corporis dolo re affectus fuerit. Quid de sua prudentia et in rebus agendis s fol. 185 r° industria loquar? Quae tanta est, ut nihil eum fugiat ex his, quae ad vitae humanae institutionem atque gubernationem pertinent. Noverat enim eru- 35 bescendum his esse, qui ita se litteris abdunt, ut nihil afferre ad utilitatem 5 litteras S, literas M — 17 doctrina sua S, doctrina Petri M (srv. níže str. 129 k dopisu 29. 34, 14) — 28 optimo M, optime S — 31 valitu- dine S, valetudine M — 35 litteris S, literis M. 5 omnes ... artes etc.: Srv. Cic. pro Arch. 2 etenim omnes artes, quae ad humani- tatem pertinent, habent quoddam commune vinclum (var.: vinculum) et quasi cognatione quadam inter se continentur. ita se litteris abdunt etc.: Cic. pro Arch. 12 ceteros pudeat, si qui ita se litteris abdiderunt, ut nihil possint ex eis neque ad communem adferre fructum neque in aspectum lucemque proferre. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1.
97 solum ea, quae ad philosophos atque oratores pertinent, complexus est, sed animalium satorumque naturas omnes perquisivit? Cato Censorius, idem orator, idem historiae conditor, idem iuris, idem rerum rusticarum peritissimus fuit, inter tot operas militiae, tantas domi contentiones, rudi saeculo, litteras Graecas aetate iam declinata didicit, ut esset hominibus documento ea quoque percipi posse, quae senes concupissent. Quae tandem doctrina Varroni aut Tullio incognita fuit? Quod si illi, quibus haec inve- nienda erant, id consequi potuerunt, cur nobis, id non liceat, quibus docendis s fol. 184 ve priores elaborarunt, ut illorum dumtaxat inventa nobis cognoscenda sint. 10 Habent prolfecto omnes huiusmodi artes vinculum quoddam inter se M fol. 46 v- atque cognationem, ut vix una sine altera cohaereat. Silete ergo aliquando, stultissimi homines, et desinite huius divinum acumen ingenii vestri ter- minis metiri et potius peritissimorum atque gravissimorum virorum aucto- ritati, qui eum in amplissimam dignitatem doctoratus extulerunt, quam 15 vestro iudicio acquiescite. Dixi pro tempore quidem multa, pro rei autem qualitate nimium pauca de studio et doctrina sua: nunc aliqua de moribus eius mihi recensenda sunt. Quid enim de incredibili eius in Deum immortalem religione, quid de pietate in parentes et sorores loquar? Quos omnes adeo colit atque 20 observat, ut ne minimo quidem verbo eos unquam offenderit, nunquam cum eis in gratiam redierit, nunquam cum sororibus in aliqua simultate fuerit. Equidem nefas ducit his irasci, quos amare deberet, nec id a natura solum, sed a doctrina etiam habet. Nam praecepta philosophorum ita memoria tenet, ut his non ad ostentationem, sed ad vitae cultum utatur. 25 Quid dicam de sua in amicos observantia? Quos adeo si bi moribus suis M fol. 47 r" obligavit, ut haud facile discernas, plusne eum ament an venerentur. Ita equidem comitate severitatem, ita facilitate gravitatem temperavit, ut optimo cuique merito carissimus esset. Quae vero sit eius tum in omni vita, tum praecipue in cibo et potu moderatio, vel ex eo apparet, quod in Italia, 30 ubi etiam indigenae quandoque aëris intemperantiam vix tolerant, adeo prospera valitudine usus sit, ut nunquam aegrotaverit, nunquam aliquo corporis dolo re affectus fuerit. Quid de sua prudentia et in rebus agendis s fol. 185 r° industria loquar? Quae tanta est, ut nihil eum fugiat ex his, quae ad vitae humanae institutionem atque gubernationem pertinent. Noverat enim eru- 35 bescendum his esse, qui ita se litteris abdunt, ut nihil afferre ad utilitatem 5 litteras S, literas M — 17 doctrina sua S, doctrina Petri M (srv. níže str. 129 k dopisu 29. 34, 14) — 28 optimo M, optime S — 31 valitu- dine S, valetudine M — 35 litteris S, literis M. 5 omnes ... artes etc.: Srv. Cic. pro Arch. 2 etenim omnes artes, quae ad humani- tatem pertinent, habent quoddam commune vinclum (var.: vinculum) et quasi cognatione quadam inter se continentur. ita se litteris abdunt etc.: Cic. pro Arch. 12 ceteros pudeat, si qui ita se litteris abdiderunt, ut nihil possint ex eis neque ad communem adferre fructum neque in aspectum lucemque proferre. Spisy Bohuslava Hasištejnského 1.
Strana 98
98 M fol. 47 v° publicam aut velint aut sciant; quocirca non solum litteras, sed etiam hominum negotia et consuetudines, sine quibus litterae modici fructus sunt, sibi perdiscendas existimavit. Quid nunc de sua reliqua integerrima vita, singulari modestia, summa fide, continentia innocentiaque referam? Dies me profecto deficiet, si sin- gula persequi volue ro. Equidem, viri Argentinenses, quanquam multa legerim, multa audiverim, nonnulla etiam viderim, nunquam tamen aliquem hac aetate his disciplinis ornatum, his moribus praeditum, his virtutibus delibutum cognovi. Quae cum ita sint, viri Argentinenses, non in ultimis laudum civitatis vestrae iudicate, quod hunc civem peperit; si enim aliquae urbes virum in una re excellentem genuisse magnum quid arbitrantur, quid huic faciendum erit, quae hunc virum in omni doctrina eminentem genuit? Quodsi ob virtutem et probitatem eos saepe, quos nunquam vidistis, diligere cogimini, hunc, quem praesentem intuemini, cuius mentem sensusque et os cernitis, quibus laudibus extolletis, quibus studiis prosequemini, qua benivolentia complectemini? 5 10 15 1 litteras S, literas M — 2 litterae S, literae M — 17 benivolentia: beniuolencia S, benevolentia M — 18 complectemini? S, complècteminl? Dixi M. Dies me ... deficiet: srv. 89, 4 a pozn. ob virtutem et probitatem etc.: Cic. Lael. 28 nihil est enim in virtute ama- bilius..., quippe cum propter virtutem et probitatem etiam eos, quos numquam vidimus, quodam modo diligamus.
98 M fol. 47 v° publicam aut velint aut sciant; quocirca non solum litteras, sed etiam hominum negotia et consuetudines, sine quibus litterae modici fructus sunt, sibi perdiscendas existimavit. Quid nunc de sua reliqua integerrima vita, singulari modestia, summa fide, continentia innocentiaque referam? Dies me profecto deficiet, si sin- gula persequi volue ro. Equidem, viri Argentinenses, quanquam multa legerim, multa audiverim, nonnulla etiam viderim, nunquam tamen aliquem hac aetate his disciplinis ornatum, his moribus praeditum, his virtutibus delibutum cognovi. Quae cum ita sint, viri Argentinenses, non in ultimis laudum civitatis vestrae iudicate, quod hunc civem peperit; si enim aliquae urbes virum in una re excellentem genuisse magnum quid arbitrantur, quid huic faciendum erit, quae hunc virum in omni doctrina eminentem genuit? Quodsi ob virtutem et probitatem eos saepe, quos nunquam vidistis, diligere cogimini, hunc, quem praesentem intuemini, cuius mentem sensusque et os cernitis, quibus laudibus extolletis, quibus studiis prosequemini, qua benivolentia complectemini? 5 10 15 1 litteras S, literas M — 2 litterae S, literae M — 17 benivolentia: beniuolencia S, benevolentia M — 18 complectemini? S, complècteminl? Dixi M. Dies me ... deficiet: srv. 89, 4 a pozn. ob virtutem et probitatem etc.: Cic. Lael. 28 nihil est enim in virtute ama- bilius..., quippe cum propter virtutem et probitatem etiam eos, quos numquam vidimus, quodam modo diligamus.
Strana 99
NEKROLOG ALEXANDRA IMOLSKÉHO Z větších rukopisných přípisků, které se čtou ve zbytku Bohuslavovy knihovny v Lobkowiczovské knihovně roudnické, lze se značnou pravděpodobností pokládati za Bohuslavův jenom přípisek v Excellentissimi Iuris Vtriusque interpretis D. Alexandri Imolensis apostille (zn. VI Ba 1). Ruku Bohuslavovu tu spatřoval již C. Bauschek v rukopisném díle téže knihovny VI Eg 33, str. 67.1) Otiskujíce jej zachováváme přesně pisatelův pravopis a dělení slov; jenom interpunkce jest měněna. Anno domini Millesimoquadringentesimoseptuagesimoseptimo die secun- da septembris innocte Mortuus est excellentissimus legum monarcha domi- nus alexander de tartaginis de ymola cum magno scolarium et uniuersi po- puli bononiensis dolore et solemni pompa in ecclesiam sancti dominici de- latus ibi sepultus iacet. cuius anima requiescat in pace. Natus annos LIII obiit ex febribus. XXI. anno Aetatis doctor legum factus, residuos XXXII annos in legendo docendo que ferarie, patauii et precipue bononie non sine summa gloria transegit. Epitaphia plurima sepulchro suo affixa sunt, inter quae hec annota- tu digniora uidebantur: Quid defles, mortale genus, mea funera? quid tu Incusas lachrimis fata seuera meis? Nonne tibi iuris sensus utriusque retectos Noscere maiores, qui latuere, sat est? Desine, nam uiuo, uolui qua uiuere parte: Qui prius unus eram, nunc modo trinus ero. Nam mea diuersum discurrit fama per orbem: Nunc in me nihilum lurida turba ualet. At meus exultat celesti spiritus aula: Sentio pro meritis premia digna meis. Hoc que situm est tumulo nostri quota porcio corpus. Gloria tartagini nominis unus eram.: 1) Sotva měl pravdu Truhlář, když napsal ČČM 1878, str. 270: V knihovně této něco rukopisného od Bohuslava marně bys hledal. 7 *
NEKROLOG ALEXANDRA IMOLSKÉHO Z větších rukopisných přípisků, které se čtou ve zbytku Bohuslavovy knihovny v Lobkowiczovské knihovně roudnické, lze se značnou pravděpodobností pokládati za Bohuslavův jenom přípisek v Excellentissimi Iuris Vtriusque interpretis D. Alexandri Imolensis apostille (zn. VI Ba 1). Ruku Bohuslavovu tu spatřoval již C. Bauschek v rukopisném díle téže knihovny VI Eg 33, str. 67.1) Otiskujíce jej zachováváme přesně pisatelův pravopis a dělení slov; jenom interpunkce jest měněna. Anno domini Millesimoquadringentesimoseptuagesimoseptimo die secun- da septembris innocte Mortuus est excellentissimus legum monarcha domi- nus alexander de tartaginis de ymola cum magno scolarium et uniuersi po- puli bononiensis dolore et solemni pompa in ecclesiam sancti dominici de- latus ibi sepultus iacet. cuius anima requiescat in pace. Natus annos LIII obiit ex febribus. XXI. anno Aetatis doctor legum factus, residuos XXXII annos in legendo docendo que ferarie, patauii et precipue bononie non sine summa gloria transegit. Epitaphia plurima sepulchro suo affixa sunt, inter quae hec annota- tu digniora uidebantur: Quid defles, mortale genus, mea funera? quid tu Incusas lachrimis fata seuera meis? Nonne tibi iuris sensus utriusque retectos Noscere maiores, qui latuere, sat est? Desine, nam uiuo, uolui qua uiuere parte: Qui prius unus eram, nunc modo trinus ero. Nam mea diuersum discurrit fama per orbem: Nunc in me nihilum lurida turba ualet. At meus exultat celesti spiritus aula: Sentio pro meritis premia digna meis. Hoc que situm est tumulo nostri quota porcio corpus. Gloria tartagini nominis unus eram.: 1) Sotva měl pravdu Truhlář, když napsal ČČM 1878, str. 270: V knihovně této něco rukopisného od Bohuslava marně bys hledal. 7 *
Strana 100
100 Aliud Ingenio soluit nodos et acumina legum Consilio gentes composuit que suo. Ille hic alexander situs est, cui digna merenti Perpetuo nomen fama perhenne dedit Aliud Magnus alexander toti iam cognitus orbi Tartagine gentis charus alumnus eram. Qui docui leges et legum soluere nodos Nunc que decus legum docta per ora uolo. Aequaui regis laudes, dum iura reuoluo: Armis hic uictor legibus ipse fui. Nunc animam superi seruant, hec marmora corpus Et me uix totum bibliotecha capit Aliud Clarus alexander precioso marmore tectus Hic iaceo patrie gloria magna meę. Ambiguas docui leges et iura quiritum Ac uirtute mea notus ubique fui. Hec mihi conanti stigiis egressa tenebris iniecit rigidas mors inopina manus Corporeosque truci dissoluit febre meatus, Sed meus ethereo spiritus orbe manet Scriptaque nostra uolant totum sine fine per orbem. Aspice, pro meritis premia quanta fero: S
100 Aliud Ingenio soluit nodos et acumina legum Consilio gentes composuit que suo. Ille hic alexander situs est, cui digna merenti Perpetuo nomen fama perhenne dedit Aliud Magnus alexander toti iam cognitus orbi Tartagine gentis charus alumnus eram. Qui docui leges et legum soluere nodos Nunc que decus legum docta per ora uolo. Aequaui regis laudes, dum iura reuoluo: Armis hic uictor legibus ipse fui. Nunc animam superi seruant, hec marmora corpus Et me uix totum bibliotecha capit Aliud Clarus alexander precioso marmore tectus Hic iaceo patrie gloria magna meę. Ambiguas docui leges et iura quiritum Ac uirtute mea notus ubique fui. Hec mihi conanti stigiis egressa tenebris iniecit rigidas mors inopina manus Corporeosque truci dissoluit febre meatus, Sed meus ethereo spiritus orbe manet Scriptaque nostra uolant totum sine fine per orbem. Aspice, pro meritis premia quanta fero: S
Strana 101
DOPLNKY K LISTÁRI
DOPLNKY K LISTÁRI
Strana 102
Strana 103
I. Z RUKOPISŮ 1. K listu 21. Trojnásobně rukopisně doložen jest list 21 (o Praze), a to v rkpu (= U), a) praž. univ. knih. I D 3, fol. 24r°—31v° 6) vídeň. nár. knih. 8242, fol. 1r°—5v° (= V), ) vídeň. nár. knih. 8242, fol. 9r°—14r° (= W). Mitis tento list neotiskl. Podle přepisu Fortunata Durycha, doplněného a zrevidovaného vídeňským historikem Englem, vydal jej po prvé I. Cor- nova, Der große Böhme Bohuslaw von Lobkowicz und zu Hassenstein..., Prag 1808, str. 458 nn. Truhlář znal čtení vídeňských rkpů jenom z Cor- novy, ale vedle toho užil i rkpu U. V předmluvě (str. XIV) sice pozname- nal: „my oba texty v poznámkách srovnali, ale vskutku přestal na za- znamenání pouhých 8 různočtení v 8 poznámkách, z nichž ještě některé nejsou správné. Text Truhlářův jest kompromis mezi textem Cornovovým a textem U. Poněvadž přepis, kterého Cornova užil, na několika místech nebyl přesný anebo byl nesprávně vysázen, vzniklo několik chybných čtení, která odtud přešla do Truhlářova textu, ač nejsou v žádném rkpu. Nadto Truhlář sám text na několika místech mlčky zkazil. O poměru rkpů a zásadách pro restituci textu lze stanoviti toto: Oba vídeňské rkpy V i W, psané v XVII. stol., vznikly ze ztracené společné předlohy (Z), od níž se jen v drobnostech různým způsobem odchýlily. Poměr k U jest arch. (N) U (Z) W
I. Z RUKOPISŮ 1. K listu 21. Trojnásobně rukopisně doložen jest list 21 (o Praze), a to v rkpu (= U), a) praž. univ. knih. I D 3, fol. 24r°—31v° 6) vídeň. nár. knih. 8242, fol. 1r°—5v° (= V), ) vídeň. nár. knih. 8242, fol. 9r°—14r° (= W). Mitis tento list neotiskl. Podle přepisu Fortunata Durycha, doplněného a zrevidovaného vídeňským historikem Englem, vydal jej po prvé I. Cor- nova, Der große Böhme Bohuslaw von Lobkowicz und zu Hassenstein..., Prag 1808, str. 458 nn. Truhlář znal čtení vídeňských rkpů jenom z Cor- novy, ale vedle toho užil i rkpu U. V předmluvě (str. XIV) sice pozname- nal: „my oba texty v poznámkách srovnali, ale vskutku přestal na za- znamenání pouhých 8 různočtení v 8 poznámkách, z nichž ještě některé nejsou správné. Text Truhlářův jest kompromis mezi textem Cornovovým a textem U. Poněvadž přepis, kterého Cornova užil, na několika místech nebyl přesný anebo byl nesprávně vysázen, vzniklo několik chybných čtení, která odtud přešla do Truhlářova textu, ač nejsou v žádném rkpu. Nadto Truhlář sám text na několika místech mlčky zkazil. O poměru rkpů a zásadách pro restituci textu lze stanoviti toto: Oba vídeňské rkpy V i W, psané v XVII. stol., vznikly ze ztracené společné předlohy (Z), od níž se jen v drobnostech různým způsobem odchýlily. Poměr k U jest arch. (N) U (Z) W
Strana 104
104 Původní text se dá bezpečně restitutovati jednak při úplné shodě UVW, jednak při shodě UV proti W nebo při shodě UW proti V. Kde však stojí proti sobě U a Z (V +W), nutno rozhodovati z důvodů vnitřních, pokud to jest možné; při stejné hodnotě variant patří přednost U jako staršímu. Ve výčtu různočtení, který následuje, označujeme proloženě čtení, které patří po našem soudě do textu. Na prvním místě jako lemma stojí z prak- tických důvodů čtení textu Truhlářova. 21. 22, 6 Christiano Trh: Cristanno U, Christanno V, W, Crn. Trh měnil formu jména zbytečně; srv. i inventář boloňský z 9. února 1477 (Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, vyd. E. Friedlaender- C. Malagola, Berolini 1887, str. 403) ř. 15 Cristano Pedich de Chemeniz de Boemia, ř. 18 prefati domini Cristani procuratoris; srv. dále níže str. 132 k 27. 32, 36 a 168. 199, 5. 6 Pedik U, Trh: perdilecto V, W, Crn. Trh nesprávně poznamenával „Cor- nova četl chybně: perdilecto“; po pravdě Cornova jen neopravil chybného čtení V. W 12 sedes V, W, Crn, Trh, nemá U 15 Melnicum Crn, Trh: Mielnikam U, Melnicam V, W; femininum jest tedy rkpně shodně doloženo 15 sedecim ferme milibus Crn, Trh: sedecim ferme milibus passuum U, V, W 18 collis Crn, Trh: colles U, V, W 20 Primyslaus Trh: Premislaus U, Primislaus V, W, Crn 20 ferebant U, Trh: ferebat V, W. Crn 22 regni V, W, Crn, Trh: regium U 27 secta, quae... appellatur W, Crn. Trh: secta, quam... appellant U, V 29 Quumque Crn, Trh: Cumque U, V, W 32 in potestatem... facta(!) Trh: in potestate... facta U, V. Wi. in potestatem... redacta W2 1) 33 Pancratii W, Trh: Pangracii U, V 34 in eo proelio U. V. Trh: eo proelio W 34 ceciderunt Crn, Trh: ceciderant U, V, W 35 Carolus V. W, Crn, Trh. Karolus U 37 Caroli V. W. Crn, Trh. Karoli U (Trh nedůsledně teprve řádkou 40 počínajíc tiskl Kar-) 23, 1 transverberatum est: po těch slovech mají V. W ještě: item tunica Do- mini inconsutilis — spíše interpolaci Z než původní čtení 2 Nurenbergam U, Trh: Nurinbergam W, Noribergam V 3 nulli U, Trh: nulla V. W. Crn 5 de re publica U. Trh: nemají V. W. Crn 6 est aedes U, W, Trh: sunt aedes V 10 Žižka Trh. Zyžka U (tak 25, 34 U, Trh), Sisca V, W 14 est U, Trh. esset V. W. Crn 19 foedidas (!) Trh2): sordidas U, V, W, Crn 22 innovatae U, Trh: immutatae V. W, Crn 25 tantae V. W, Crn, Trh: tanta U 31 caduca U, Trh: caduca sunt V, W. Crn 34 opibus U, Trh: operibus V, W, Crn 1) Tam, kde Crn má vedle sebe čtení V i W v textu, pochopitelně jeho čtení vůbec neuvádíme. 2) Toto nelatinské slovo vzniklo jenom chybným čtením rkpu.
104 Původní text se dá bezpečně restitutovati jednak při úplné shodě UVW, jednak při shodě UV proti W nebo při shodě UW proti V. Kde však stojí proti sobě U a Z (V +W), nutno rozhodovati z důvodů vnitřních, pokud to jest možné; při stejné hodnotě variant patří přednost U jako staršímu. Ve výčtu různočtení, který následuje, označujeme proloženě čtení, které patří po našem soudě do textu. Na prvním místě jako lemma stojí z prak- tických důvodů čtení textu Truhlářova. 21. 22, 6 Christiano Trh: Cristanno U, Christanno V, W, Crn. Trh měnil formu jména zbytečně; srv. i inventář boloňský z 9. února 1477 (Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, vyd. E. Friedlaender- C. Malagola, Berolini 1887, str. 403) ř. 15 Cristano Pedich de Chemeniz de Boemia, ř. 18 prefati domini Cristani procuratoris; srv. dále níže str. 132 k 27. 32, 36 a 168. 199, 5. 6 Pedik U, Trh: perdilecto V, W, Crn. Trh nesprávně poznamenával „Cor- nova četl chybně: perdilecto“; po pravdě Cornova jen neopravil chybného čtení V. W 12 sedes V, W, Crn, Trh, nemá U 15 Melnicum Crn, Trh: Mielnikam U, Melnicam V, W; femininum jest tedy rkpně shodně doloženo 15 sedecim ferme milibus Crn, Trh: sedecim ferme milibus passuum U, V, W 18 collis Crn, Trh: colles U, V, W 20 Primyslaus Trh: Premislaus U, Primislaus V, W, Crn 20 ferebant U, Trh: ferebat V, W. Crn 22 regni V, W, Crn, Trh: regium U 27 secta, quae... appellatur W, Crn. Trh: secta, quam... appellant U, V 29 Quumque Crn, Trh: Cumque U, V, W 32 in potestatem... facta(!) Trh: in potestate... facta U, V. Wi. in potestatem... redacta W2 1) 33 Pancratii W, Trh: Pangracii U, V 34 in eo proelio U. V. Trh: eo proelio W 34 ceciderunt Crn, Trh: ceciderant U, V, W 35 Carolus V. W, Crn, Trh. Karolus U 37 Caroli V. W. Crn, Trh. Karoli U (Trh nedůsledně teprve řádkou 40 počínajíc tiskl Kar-) 23, 1 transverberatum est: po těch slovech mají V. W ještě: item tunica Do- mini inconsutilis — spíše interpolaci Z než původní čtení 2 Nurenbergam U, Trh: Nurinbergam W, Noribergam V 3 nulli U, Trh: nulla V. W. Crn 5 de re publica U. Trh: nemají V. W. Crn 6 est aedes U, W, Trh: sunt aedes V 10 Žižka Trh. Zyžka U (tak 25, 34 U, Trh), Sisca V, W 14 est U, Trh. esset V. W. Crn 19 foedidas (!) Trh2): sordidas U, V, W, Crn 22 innovatae U, Trh: immutatae V. W, Crn 25 tantae V. W, Crn, Trh: tanta U 31 caduca U, Trh: caduca sunt V, W. Crn 34 opibus U, Trh: operibus V, W, Crn 1) Tam, kde Crn má vedle sebe čtení V i W v textu, pochopitelně jeho čtení vůbec neuvádíme. 2) Toto nelatinské slovo vzniklo jenom chybným čtením rkpu.
Strana 105
105 36 rebus humanis U, Trh: humanis rebus V, W, Crn 43 cauponiis U, Trh: cauponis V, W. Crn 24, 3 putant U, Crn, Trh: putent V, W 4 mammisque(!) Trh: mammis U, W, Crn (V uříznut) 8 auctores U, Trh: auctores sunt V, W, Crn 9 tollerandum Trh: tolerandum U, V. W, Crn 10 traduntur Crn, Trh: truduntur U, V, W 11 alicuius U, Trh: nemá V, W, Crn 20 hoc (!) Trh: haec (hec) U, V, W, Crn 20 sed palam praedicare licet U, Trh: sed etiam palam licet praedi- care V, W o* 22 et docent et U, Trh. nemají V, W, Crn 25 virtutem U, Trh: virtute V, W, Crn 25 quaerunt U, Trh: credunt V, nadeps. tradunt a na okraji credunt W 31 imprecari U, Trh: alicui imprecari V, W, Crn 32 cuiusque U, Crn, Trh: cuiuscunque V. W 34 talia tum caedes U, Trh: tum alia (scilicet Hungarorum caedes) tum V. W, Crn; vysvětlivka v závorce je nejspíše interpolace Z 35 magnopere U, Trh: maximopere V, W 36 secutum est U, V. W: po těch slovech mají V, W vindictae emendationis — nejspíše dvojí různý (a zbytečný) doplněk 42 persuaserunt U, Trh: persuaserant V, W. Crn 25, 4 disuetudinem U, Trh: desuetudinem V, W, Crn 6 imitatur U, Trh: imitantur V. W, Crn 8 quum(!) Trhl): quoniam U, V. W, Crn 11 enervant U. Crn (z dohadu s otazníkem), Trh: enervavit V. W 18 confirmare et confutare U, Trh: confirmare et fucare V. W, Crn 2 22 ecclesiae U, Trh: sedis V. W, Crn 24 sint V. W. Crn, Trh: sunt U 25 censeant V, W, Crn, Trh: censent U 26 cauponiis U, Trh: cauponis V, W, Crn 27 putantur V, W, Crn, Trh: permittuntur U 28 Praga U. V, Trh: Pragae W 29 celebrabatur U, W, Crn, Trh: celebratur V 33 Pragenses U, Trh. Pragensis V, W, Crn 34 Zyžka U, Trh: Sisca V, W, Crn 38 diripiebantur V. W, Crn, Trh: diripiebant U 26, 5 connivente U, Trh: coadiuvante V, W, Crn 5 regni U, Trh: nemá V, W, Crn 6 animo est U, Trh: est animo V, W, Crn 8 aptam reputaret U, Trh: apertam putaret V, W, Crn 2) 12 maneret U, Trh: remaneret V, W, Crn 17 sumus U, Trh: simus V. W. Crn 18 plus sapere U, Trh: sapere plus V, W, Crn 20 id nobis U, Trh: nobis id V, W, Crn 28 contemnenda fuit U, Trh: contemnendus V, W, Crn 28 multum (!) Trh: cultum U, V. W. Crn. 1) Trh si zřejmě mylně vykládal v U zkratku qm jako cm. 2) Tak jest opraviti poznámku Trh-ovu.
105 36 rebus humanis U, Trh: humanis rebus V, W, Crn 43 cauponiis U, Trh: cauponis V, W. Crn 24, 3 putant U, Crn, Trh: putent V, W 4 mammisque(!) Trh: mammis U, W, Crn (V uříznut) 8 auctores U, Trh: auctores sunt V, W, Crn 9 tollerandum Trh: tolerandum U, V. W, Crn 10 traduntur Crn, Trh: truduntur U, V, W 11 alicuius U, Trh: nemá V, W, Crn 20 hoc (!) Trh: haec (hec) U, V, W, Crn 20 sed palam praedicare licet U, Trh: sed etiam palam licet praedi- care V, W o* 22 et docent et U, Trh. nemají V, W, Crn 25 virtutem U, Trh: virtute V, W, Crn 25 quaerunt U, Trh: credunt V, nadeps. tradunt a na okraji credunt W 31 imprecari U, Trh: alicui imprecari V, W, Crn 32 cuiusque U, Crn, Trh: cuiuscunque V. W 34 talia tum caedes U, Trh: tum alia (scilicet Hungarorum caedes) tum V. W, Crn; vysvětlivka v závorce je nejspíše interpolace Z 35 magnopere U, Trh: maximopere V, W 36 secutum est U, V. W: po těch slovech mají V, W vindictae emendationis — nejspíše dvojí různý (a zbytečný) doplněk 42 persuaserunt U, Trh: persuaserant V, W. Crn 25, 4 disuetudinem U, Trh: desuetudinem V, W, Crn 6 imitatur U, Trh: imitantur V. W, Crn 8 quum(!) Trhl): quoniam U, V. W, Crn 11 enervant U. Crn (z dohadu s otazníkem), Trh: enervavit V. W 18 confirmare et confutare U, Trh: confirmare et fucare V. W, Crn 2 22 ecclesiae U, Trh: sedis V. W, Crn 24 sint V. W. Crn, Trh: sunt U 25 censeant V, W, Crn, Trh: censent U 26 cauponiis U, Trh: cauponis V, W, Crn 27 putantur V, W, Crn, Trh: permittuntur U 28 Praga U. V, Trh: Pragae W 29 celebrabatur U, W, Crn, Trh: celebratur V 33 Pragenses U, Trh. Pragensis V, W, Crn 34 Zyžka U, Trh: Sisca V, W, Crn 38 diripiebantur V. W, Crn, Trh: diripiebant U 26, 5 connivente U, Trh: coadiuvante V, W, Crn 5 regni U, Trh: nemá V, W, Crn 6 animo est U, Trh: est animo V, W, Crn 8 aptam reputaret U, Trh: apertam putaret V, W, Crn 2) 12 maneret U, Trh: remaneret V, W, Crn 17 sumus U, Trh: simus V. W. Crn 18 plus sapere U, Trh: sapere plus V, W, Crn 20 id nobis U, Trh: nobis id V, W, Crn 28 contemnenda fuit U, Trh: contemnendus V, W, Crn 28 multum (!) Trh: cultum U, V. W. Crn. 1) Trh si zřejmě mylně vykládal v U zkratku qm jako cm. 2) Tak jest opraviti poznámku Trh-ovu.
Strana 106
106 2. K listům 49 a 50. Dvojnásobně rukopisně a k tomu ještě textem otištěným u Mitise jsou doloženy listy 49 a 50. Jde o rkpy a) pražské univ. knih. I D 3, fol. 2r°—3v°, 5r°—16r° (= U), p) vídeňské nár. knih. 3271, fol. 31v° nn. (= Y). Rkp vídeňský byl Truhlářovi neznám. O rkpu pražském, kterého užil, soudil Truhlář sice, že „má mnohem správnější čtení než Mitis (Listář str. XIV) a že jeho ,text vůbec, jak z poznámek našich pod čarou každý brzy sezná, jest mnohem správnější textu vytištěného (str. 59), ale přece jen položil za základ text Mitisův a ten teprve opravoval někde, nikoli však důsledně, podle rukopisu, poznamenávaje při tom anebo ve většině případů nepoznamenávaje odchylky pod čarou. Ojediněle oba texty ne- právem kontaminoval v text nový anebo pojal do textu jen domnělá čtení rkpná, vskutku však svá nesprávná čtení rkpu. Oba rkpy U a Y jsou si velmi blízké, takže tvoří zřejmý společný protiklad proti textu Mitisovu, pocházejícímu, jak plyne z různosti lakun, z rkpu od obou odchylného. Rkp U nemohl býti opsán z Y, poněvadž Y má řadu chybných čtení a lakun, s nimiž je osamocen proti souhlasu U s textem Mitisovým. Spíše by bylo možné souditi, že Y byl přímo opsán z U, poněvadž U nemá samostatných chyb proti shodě Y s M. Bylo by se tak bývalo musilo státi ještě dříve, než v U byly provedeny některé opravy (srv. 52, 29 enim Ul, Y, eum U2, 53, 20 reprehendit U1, Y, repre- henderit U2; 55, 11 tamen U1, Y, tandem U2). Poněvadž se však zdá, že opravy U2 byly provedeny rukou písaře původního textu U1, a dále se zřením k místu 54, 9, kde se proti inflamavit (?) U1, zčásti vyškraba- nému a opravenému v inflat U2, shoduje Y s Mitisovým textem v správném tvaru inflavit, jest podobné pravdě, že Y nebyl opsán přímo z U, nýbrž ze společné ztracené předlohy (T), která byla v U věrněji, v Y méně dbale reprodukována. Schematicky tedy lze poměr textů obou listů zná- zorniti: arch. N Q U M Podáme tu podrobný kritický aparát k oběma listům. Za lemma slouží z praktických důvodů text vydání Truhlářova. Pro hodnocení variant lze vysloviti všeobecnou zásadu, že si čtení rkpná — nehledíc k ojedinělým omylům jejich předlohy — zasluhují přednost před textem Mitisovým, a to častěji, než připouštěl Truhlář.
106 2. K listům 49 a 50. Dvojnásobně rukopisně a k tomu ještě textem otištěným u Mitise jsou doloženy listy 49 a 50. Jde o rkpy a) pražské univ. knih. I D 3, fol. 2r°—3v°, 5r°—16r° (= U), p) vídeňské nár. knih. 3271, fol. 31v° nn. (= Y). Rkp vídeňský byl Truhlářovi neznám. O rkpu pražském, kterého užil, soudil Truhlář sice, že „má mnohem správnější čtení než Mitis (Listář str. XIV) a že jeho ,text vůbec, jak z poznámek našich pod čarou každý brzy sezná, jest mnohem správnější textu vytištěného (str. 59), ale přece jen položil za základ text Mitisův a ten teprve opravoval někde, nikoli však důsledně, podle rukopisu, poznamenávaje při tom anebo ve většině případů nepoznamenávaje odchylky pod čarou. Ojediněle oba texty ne- právem kontaminoval v text nový anebo pojal do textu jen domnělá čtení rkpná, vskutku však svá nesprávná čtení rkpu. Oba rkpy U a Y jsou si velmi blízké, takže tvoří zřejmý společný protiklad proti textu Mitisovu, pocházejícímu, jak plyne z různosti lakun, z rkpu od obou odchylného. Rkp U nemohl býti opsán z Y, poněvadž Y má řadu chybných čtení a lakun, s nimiž je osamocen proti souhlasu U s textem Mitisovým. Spíše by bylo možné souditi, že Y byl přímo opsán z U, poněvadž U nemá samostatných chyb proti shodě Y s M. Bylo by se tak bývalo musilo státi ještě dříve, než v U byly provedeny některé opravy (srv. 52, 29 enim Ul, Y, eum U2, 53, 20 reprehendit U1, Y, repre- henderit U2; 55, 11 tamen U1, Y, tandem U2). Poněvadž se však zdá, že opravy U2 byly provedeny rukou písaře původního textu U1, a dále se zřením k místu 54, 9, kde se proti inflamavit (?) U1, zčásti vyškraba- nému a opravenému v inflat U2, shoduje Y s Mitisovým textem v správném tvaru inflavit, jest podobné pravdě, že Y nebyl opsán přímo z U, nýbrž ze společné ztracené předlohy (T), která byla v U věrněji, v Y méně dbale reprodukována. Schematicky tedy lze poměr textů obou listů zná- zorniti: arch. N Q U M Podáme tu podrobný kritický aparát k oběma listům. Za lemma slouží z praktických důvodů text vydání Truhlářova. Pro hodnocení variant lze vysloviti všeobecnou zásadu, že si čtení rkpná — nehledíc k ojedinělým omylům jejich předlohy — zasluhují přednost před textem Mitisovým, a to častěji, než připouštěl Truhlář.
Strana 107
107 49. 48, 13 Joanni M, Trh: Bouslaus de Lobkowicz et Hassenstein Ioanni U 13 Domaslavia M, Trh: Domaslawie U, Y (srv. i 50. 50, 25) 13 s. d. M. Trh: s. p. d. U, Y 14 Pragenses M. Trh. Pragensium U, Y 17 arbitrioque M, Trh: arbitror que U 18 non capio M. Trh: vix animo capio U 19 nobilissimae huius (!) Trh: huius nobilissimae U, Y, nobilis huius M 20 Bohemiae M. Trh: Boemiae U 25 quo M. Trh: quod U 26 literarum M, Trh: litterarum U (a j. č.) 26 clarius U, Y, Trh: vynechal M 27 enim a U, Y, Trh: autem e M 29 huius... prudentissimi quoque M, Trh: huius quoque... prudentissimi circumspectissimique U. Y 31 sed etiam M. Trh: se U 32 auctoritate U, Y, Trh: auxilio M 34 coeptum M, Trh: conceptum U, Y 34 et M. Trh: atque U, Y 35 studiosoque M. Trh: studioque U 36 naturam U, Y, Trh: noticiam M 49, 4 cupiunt M. Trh: cupiant U 11 documento est M, Trh: documenti est, que ab hoc genere hominum sepe perniciosissimis motibus vexata et agitata est U, Y 12 nil aliud volo ominari M, Trh: nihil aliud ominari volo U, Y tamen 15 parum Y, M. Trh: parum« U (nadepsáno toutéž rukou) 15 de se mihi M, Trh: mihi de se U, Y 15 nihil desidiae M. Trh: nihil desidiae, nihil ignaviae U, Y 21 apud homines M. Trh: apud omnes homines U, Y 23 gloriosum U, Y, Trh: gloria M 24 depravatosque U, Y, Trh. damnatos M 26 gentium M. Trh: gentium nationumque U, Y 36 filii in M. Trh: filii atque in U 37 iisdem M. Trh: eisdem U, Y 38 Ex Bulsava Trh: ex Bulsama M. ex Buslavia Decima octobris Anno Salutis MCCCCLXXXXIII° U. Y 50. 50, 25 Joanni M. Trh: Bouslaus de Lobkowicz et de Hassistein Ioanni U, Y 25 regni M. Trh: publicas U, Y 29 his U, Y, Trh: huc M 30 versor U, Y, Trh: verser M 32 nequaquam U, Y, Trh: nunquam M 33 Fabii Camillique U, Y, Trh (srv. 55, 4): Fabii Catullique M 34 apostolis U, M. Trh: apostilis Y 35 cui iure U, Y, Trh: mihi minime M 35 posset U, Y, Trh: possit M 36 S. Paulus M, Trh: Paulus U. Y 36 adversus M, Trh: adversum U, Y 51, 2 authorem M, Trh: nemá U, Y 2 antea M, Trh: antea enim U, Y 3 daemonium U, Y, Trh: Daemonia M 4 ecclesia U, Y, Trh: gloria M
107 49. 48, 13 Joanni M, Trh: Bouslaus de Lobkowicz et Hassenstein Ioanni U 13 Domaslavia M, Trh: Domaslawie U, Y (srv. i 50. 50, 25) 13 s. d. M. Trh: s. p. d. U, Y 14 Pragenses M. Trh. Pragensium U, Y 17 arbitrioque M, Trh: arbitror que U 18 non capio M. Trh: vix animo capio U 19 nobilissimae huius (!) Trh: huius nobilissimae U, Y, nobilis huius M 20 Bohemiae M. Trh: Boemiae U 25 quo M. Trh: quod U 26 literarum M, Trh: litterarum U (a j. č.) 26 clarius U, Y, Trh: vynechal M 27 enim a U, Y, Trh: autem e M 29 huius... prudentissimi quoque M, Trh: huius quoque... prudentissimi circumspectissimique U. Y 31 sed etiam M. Trh: se U 32 auctoritate U, Y, Trh: auxilio M 34 coeptum M, Trh: conceptum U, Y 34 et M. Trh: atque U, Y 35 studiosoque M. Trh: studioque U 36 naturam U, Y, Trh: noticiam M 49, 4 cupiunt M. Trh: cupiant U 11 documento est M, Trh: documenti est, que ab hoc genere hominum sepe perniciosissimis motibus vexata et agitata est U, Y 12 nil aliud volo ominari M, Trh: nihil aliud ominari volo U, Y tamen 15 parum Y, M. Trh: parum« U (nadepsáno toutéž rukou) 15 de se mihi M, Trh: mihi de se U, Y 15 nihil desidiae M. Trh: nihil desidiae, nihil ignaviae U, Y 21 apud homines M. Trh: apud omnes homines U, Y 23 gloriosum U, Y, Trh: gloria M 24 depravatosque U, Y, Trh. damnatos M 26 gentium M. Trh: gentium nationumque U, Y 36 filii in M. Trh: filii atque in U 37 iisdem M. Trh: eisdem U, Y 38 Ex Bulsava Trh: ex Bulsama M. ex Buslavia Decima octobris Anno Salutis MCCCCLXXXXIII° U. Y 50. 50, 25 Joanni M. Trh: Bouslaus de Lobkowicz et de Hassistein Ioanni U, Y 25 regni M. Trh: publicas U, Y 29 his U, Y, Trh: huc M 30 versor U, Y, Trh: verser M 32 nequaquam U, Y, Trh: nunquam M 33 Fabii Camillique U, Y, Trh (srv. 55, 4): Fabii Catullique M 34 apostolis U, M. Trh: apostilis Y 35 cui iure U, Y, Trh: mihi minime M 35 posset U, Y, Trh: possit M 36 S. Paulus M, Trh: Paulus U. Y 36 adversus M, Trh: adversum U, Y 51, 2 authorem M, Trh: nemá U, Y 2 antea M, Trh: antea enim U, Y 3 daemonium U, Y, Trh: Daemonia M 4 ecclesia U, Y, Trh: gloria M
Strana 108
108 5 quoniam qui Luciferiani fuerint ignorat U, Y, Trh: quae Luciferiani queruntur hic M 5 ignorat. (!) Joannem M, Trh: ignorat, Ioannem U, Y 6 Wicleffum M. Trh: Viclefium U, Viclefum Y 7 pro prudentia sua U, Y, Trh: propter deum sententiae M 9 qui pestiferum in religione virus U, Y, Trh: doctrinam pestiferam unus M 9 orbe terrarum M, Trh: terrarum orbe U, Y 10 viscera pariter U, Y, Trh: viscerum partem M 11 adversus M. Trh: adversum U. Y 12 coactus fuit M. Trh: coactus est U, Y 13 contemptum U, Y, Trh: ostentum M 13 hoc M, Trh: haec U, Y 13 quod Trh: quoll U, quo Y, M 14 aut cuipiam alteri quicquam mali U, Y, Trh: et cuipiam tale quic- quam M 15 ut U, M. Trh: et Y 18 homini U, Y, Trh: hominum M 19 debet U, M. Trh: Y vynechal [bet — 22 poena 22 non est U, M. Trh: non Y 22 enim U. Y, Trh: etiam M 24 persecutores M. Trh: persecutiones U, Y 24 stabilis U, M, Trh: stabiles Y 25 conviciatoris U, Y, Trh: concinatoris M 25 rediget U, M. Trh: redige Y 26 frustra Dominus M, Trh: dominus frustra U, Y 27 possem M. Trh: possem certe U, Y 27 haec U, Y, Trh. hoc M 28 tuto M. Trh: tute U. Y 29 ne ea quae M, Trh. ne quae U, Y 31 exagitandus U, M. Trh. extandus Y 52, 1 fave U, Y, Trh: fove M 2 miror M. Trh. admiror U, Y 3 summo M. Trh. summoque U, Y 4 amantiorque patriae omnibus aliis est M. Trh. amantior p. o. est U, Y 5 est M, Trh: esset U, esses Y 6 nunc est U, M, Trh nunc Y 8 enim U, Y, Trh: ut ante M 9 his sermonibus U. Y, Trh: literis sermonibusve M 12 Sequitur M, Trh. nemá U. Y 15 scommate M, Trh: stomachante U, Y —— viderit M. Trh: nemá U, Y 20 sed 22 animalibus M, Trh: animalium U, Y 25 Demus M. Trh: Sed demus U, Y 26 vehitur U, Y, Trh: evehitur M 28 et breves U, M, Trh: in breves Y 29 eum U2, M. Trh: enim Ul, Y 30 immutare M, Trh: mutare U, Y 30 ut divina U, M, Trh: a divina Y 53, 1 nam ut...serviunt,...despiciunt U, Trh. ut ... serviant,...despiciant M 3 persequunturque, crudelem (!) Trh: persequantur, crudelem M, persequun- tur et seuum (= saevum) III, crudelem U, persequuntur et seuüt cru- delem Y 6 erranti U, Y, Trh: erroneo M
108 5 quoniam qui Luciferiani fuerint ignorat U, Y, Trh: quae Luciferiani queruntur hic M 5 ignorat. (!) Joannem M, Trh: ignorat, Ioannem U, Y 6 Wicleffum M. Trh: Viclefium U, Viclefum Y 7 pro prudentia sua U, Y, Trh: propter deum sententiae M 9 qui pestiferum in religione virus U, Y, Trh: doctrinam pestiferam unus M 9 orbe terrarum M, Trh: terrarum orbe U, Y 10 viscera pariter U, Y, Trh: viscerum partem M 11 adversus M. Trh: adversum U. Y 12 coactus fuit M. Trh: coactus est U, Y 13 contemptum U, Y, Trh: ostentum M 13 hoc M, Trh: haec U, Y 13 quod Trh: quoll U, quo Y, M 14 aut cuipiam alteri quicquam mali U, Y, Trh: et cuipiam tale quic- quam M 15 ut U, M. Trh: et Y 18 homini U, Y, Trh: hominum M 19 debet U, M. Trh: Y vynechal [bet — 22 poena 22 non est U, M. Trh: non Y 22 enim U. Y, Trh: etiam M 24 persecutores M. Trh: persecutiones U, Y 24 stabilis U, M, Trh: stabiles Y 25 conviciatoris U, Y, Trh: concinatoris M 25 rediget U, M. Trh: redige Y 26 frustra Dominus M, Trh: dominus frustra U, Y 27 possem M. Trh: possem certe U, Y 27 haec U, Y, Trh. hoc M 28 tuto M. Trh: tute U. Y 29 ne ea quae M, Trh. ne quae U, Y 31 exagitandus U, M. Trh. extandus Y 52, 1 fave U, Y, Trh: fove M 2 miror M. Trh. admiror U, Y 3 summo M. Trh. summoque U, Y 4 amantiorque patriae omnibus aliis est M. Trh. amantior p. o. est U, Y 5 est M, Trh: esset U, esses Y 6 nunc est U, M, Trh nunc Y 8 enim U, Y, Trh: ut ante M 9 his sermonibus U. Y, Trh: literis sermonibusve M 12 Sequitur M, Trh. nemá U. Y 15 scommate M, Trh: stomachante U, Y —— viderit M. Trh: nemá U, Y 20 sed 22 animalibus M, Trh: animalium U, Y 25 Demus M. Trh: Sed demus U, Y 26 vehitur U, Y, Trh: evehitur M 28 et breves U, M, Trh: in breves Y 29 eum U2, M. Trh: enim Ul, Y 30 immutare M, Trh: mutare U, Y 30 ut divina U, M, Trh: a divina Y 53, 1 nam ut...serviunt,...despiciunt U, Trh. ut ... serviant,...despiciant M 3 persequunturque, crudelem (!) Trh: persequantur, crudelem M, persequun- tur et seuum (= saevum) III, crudelem U, persequuntur et seuüt cru- delem Y 6 erranti U, Y, Trh: erroneo M
Strana 109
109 6 offerentem sinum ecclesiae M, Trh: offerentem s. e., offerentem denique salutem U, Y 8 de caelo M. Trh: e caelo U, Y 9 immerito U, M, Trh. merito Y 9 Expectabam M. Trh: expectavi U, Y 10 D. Joannes M. Trh: Ioannes U, Y 10 Apocalypseos M, Trh: appocalipseos U, Apocalipsos Y 11 ne ut U, Y, Trh. ut M 12 faciat U, Y, Trh: faciet M 12 haec sunt M, Trh: sunt haec U, Y 13 aliorum M. Trh: auctor U, Y 13 nempe(!) Trh: enim U, Y, M1) 14 intra U, Y, Trh: inter M 16 Haec M. Trh: Sed U, Y 17 ille U, Y, Trh: in M 19 Domini M, Trh: dei U, Y 19 etiam ab eo U, Y, Trh: etiam M 20 neque M, Trh: neque tamen U, Y 20 quomodo id deprehenderit M, Trh: quomodo id reprehendit U1, repre- henderit U2, id quomodo reprehendit Y (* 22 indiciis M. Trh: iudiciis U, Y 23n. quidquid dixerit praeceptor U, Y, Trh. quae dixerit praecepto M 25 tum M. Trh: cum U, Y 26 ratione U, Y, Trh: testimonio M 27 unum eiusmodi ex tot pontificum decretis U, Y, Trh: num eiusmodi extat pontificum decretum M 28 enim U, Y, Trh: autem M 28 tempere(!) Trh: tempore U, Y, M 29 mutari(!) Trh: mutare M, irritari U, Y 29 omnes U, Y, Trh: eius M 29 legislatores M. Trh: legum latores U, Y 30 quin U, Y, Trh: quod M 31 adversus M. Trh: adversum U, Y 32 quicquid(!) Trh: quicquam U, Y, M (quic� M, qc4 U) 34 ita odio(!) Trh: ita interdum odio U, Y, ira interdum odio M 34 effertur M, Trh: refertus U, reffertus Y 35 mente U, M. Trh: nemá Y 37 signum U, Y, Trh: signa M 54, 3 amicus M, Trh: amicus se U, Y 4 se arceri M. Trh: arceri U, Y 5 cibo corpus M. Trh: corpus cibo U, Y 6 possit U, Y, Trh: posset M 6 illud evangelicum assidue decantans U, Y, Trh: illud etenim assidue dictitans M 7 coinquinat U, Y, Trh: inquinat M 8 scientia U, Y, Trh: inguen M 9 inflavit Y, M, Trh: inflamavit (?) U1, inflat/i/ U2 1) Truhlářovi nebyla jasná zkratka .n. (= enim). Přepisoval ji nesprávně brzy nempe (j. zde nebo 192. 214, 3 Quid nempe homini (= výše str. 86, 10) nebo 194. 219, 13 quotiens nempe suavissimam), brzy nam (j. 50. 58, 22 Quis nam historicorum, 81. 123, 3 ita nam Balbus, 83. 124, 20 Cupio nam vehementer, 95. 133, 2 Fortassis nam eveniet, 140. 170, 37 vereor nam, ne ignicu- lus,175.204, 21 humana nam sunt a j.). Na všech těchto místech má Mitis správné n. (= enim).
109 6 offerentem sinum ecclesiae M, Trh: offerentem s. e., offerentem denique salutem U, Y 8 de caelo M. Trh: e caelo U, Y 9 immerito U, M, Trh. merito Y 9 Expectabam M. Trh: expectavi U, Y 10 D. Joannes M. Trh: Ioannes U, Y 10 Apocalypseos M, Trh: appocalipseos U, Apocalipsos Y 11 ne ut U, Y, Trh. ut M 12 faciat U, Y, Trh: faciet M 12 haec sunt M, Trh: sunt haec U, Y 13 aliorum M. Trh: auctor U, Y 13 nempe(!) Trh: enim U, Y, M1) 14 intra U, Y, Trh: inter M 16 Haec M. Trh: Sed U, Y 17 ille U, Y, Trh: in M 19 Domini M, Trh: dei U, Y 19 etiam ab eo U, Y, Trh: etiam M 20 neque M, Trh: neque tamen U, Y 20 quomodo id deprehenderit M, Trh: quomodo id reprehendit U1, repre- henderit U2, id quomodo reprehendit Y (* 22 indiciis M. Trh: iudiciis U, Y 23n. quidquid dixerit praeceptor U, Y, Trh. quae dixerit praecepto M 25 tum M. Trh: cum U, Y 26 ratione U, Y, Trh: testimonio M 27 unum eiusmodi ex tot pontificum decretis U, Y, Trh: num eiusmodi extat pontificum decretum M 28 enim U, Y, Trh: autem M 28 tempere(!) Trh: tempore U, Y, M 29 mutari(!) Trh: mutare M, irritari U, Y 29 omnes U, Y, Trh: eius M 29 legislatores M. Trh: legum latores U, Y 30 quin U, Y, Trh: quod M 31 adversus M. Trh: adversum U, Y 32 quicquid(!) Trh: quicquam U, Y, M (quic� M, qc4 U) 34 ita odio(!) Trh: ita interdum odio U, Y, ira interdum odio M 34 effertur M, Trh: refertus U, reffertus Y 35 mente U, M. Trh: nemá Y 37 signum U, Y, Trh: signa M 54, 3 amicus M, Trh: amicus se U, Y 4 se arceri M. Trh: arceri U, Y 5 cibo corpus M. Trh: corpus cibo U, Y 6 possit U, Y, Trh: posset M 6 illud evangelicum assidue decantans U, Y, Trh: illud etenim assidue dictitans M 7 coinquinat U, Y, Trh: inquinat M 8 scientia U, Y, Trh: inguen M 9 inflavit Y, M, Trh: inflamavit (?) U1, inflat/i/ U2 1) Truhlářovi nebyla jasná zkratka .n. (= enim). Přepisoval ji nesprávně brzy nempe (j. zde nebo 192. 214, 3 Quid nempe homini (= výše str. 86, 10) nebo 194. 219, 13 quotiens nempe suavissimam), brzy nam (j. 50. 58, 22 Quis nam historicorum, 81. 123, 3 ita nam Balbus, 83. 124, 20 Cupio nam vehementer, 95. 133, 2 Fortassis nam eveniet, 140. 170, 37 vereor nam, ne ignicu- lus,175.204, 21 humana nam sunt a j.). Na všech těchto místech má Mitis správné n. (= enim).
Strana 110
9 10 16 16 19 19 20 110 deduxerunt nisi U, Y, Tvh: redegerunt dum M nisi U, Y, Tvh: dum M neque imitatur nostrarum legum severitatem U, Y, Tyh: tollitque civi- tatum nostrarum legis severitatem M hic U, M, Tvh: hec Y convinci M, Tvh: revinci U, Y cur U, M, Tvh: cum Y tenebras U, M, Tvh. tenebris Y 22n. certe antea fuerunt M, Tvh: iam antea erant U, Y 23 23 26 27 28 29 32 39 39 55, 1 2 o ov 11 11 11 11 12 13 13 18 19 19 20 21 23 24 26 27 27 28 Ebionitae Novatianique M, Trh: Ebionitae, Cherniciani Novotianique U, Y pestiferas M, Tvh: et pestiferas U, Y ait U, M, Trh: aut Y senserunt U, Y, Trh: admiserunt M Petro U, M, Trh: S. Petro Y Petri U, M, Trh: S. Petri Y huiusmodi U, M, Trh: nemá Y tam M, Trh: cum U, Y ferens M, Trh: ferat U, Y bellica virtus M, Trh: virtus bellica U, Y quarum(! Tvh: quorum U, Y, M nasci U, Y, Tvh: nemá M imperium et U, Y, Tvh: imperii M bellicae U, Y, Tvh: Gallicae M erudiunt U, Y, Trh: bene erudiunt M tandem M, Tvh: tandem U?, tamen U!, Y putet U, M, Tvh: putes Y et domino M, Trh: domino U, Y quis U, Y, Tvh: quo M salvatore M, Tvh: salvatore suo U, Y sunt haec M, Tvh: sunt U, Y perfugia M, Tvh: profugia U, Y nil M, Tyh: nihil U, Y miramur M, Tvh: mirantur U, Y peste U, Y, Tvh: nemá M civitas vexatur U, Y, Twh: civitates vexantur M nil M, Tvh: nihil U, Y Et Demetrianus U, M, Tvh: et ede metrianus Y hos U, Y, Tvh: hoc M inveniri U, Y, Tyh: nec agat M ratione M, Tvh: et ratione U, Y nostris(! Trh: in nostris U, Y, M offendatur M, Tvh: offenditur U, Y responderemus U, Y, Tvh: respondemus M Nihil M, Tyh: Sed nihil U, Y aut indignatur U, Y, Trh: aut is recte indignatur M cultum multorum U, Y, TYvh: cultus cultorum M improbe M, Tvh: improbe sibi U, Y a M, Tvh: ut U, Y quasi U, Y, Tvh: num M essent M, Tvh: nemá U, fuissent Y passuri fuissent U, Tvh: passuri essent Y impune M, Trh: nemá U, Y aut ea U, Y, Trh: et ea M
9 10 16 16 19 19 20 110 deduxerunt nisi U, Y, Tvh: redegerunt dum M nisi U, Y, Tvh: dum M neque imitatur nostrarum legum severitatem U, Y, Tyh: tollitque civi- tatum nostrarum legis severitatem M hic U, M, Tvh: hec Y convinci M, Tvh: revinci U, Y cur U, M, Tvh: cum Y tenebras U, M, Tvh. tenebris Y 22n. certe antea fuerunt M, Tvh: iam antea erant U, Y 23 23 26 27 28 29 32 39 39 55, 1 2 o ov 11 11 11 11 12 13 13 18 19 19 20 21 23 24 26 27 27 28 Ebionitae Novatianique M, Trh: Ebionitae, Cherniciani Novotianique U, Y pestiferas M, Tvh: et pestiferas U, Y ait U, M, Trh: aut Y senserunt U, Y, Trh: admiserunt M Petro U, M, Trh: S. Petro Y Petri U, M, Trh: S. Petri Y huiusmodi U, M, Trh: nemá Y tam M, Trh: cum U, Y ferens M, Trh: ferat U, Y bellica virtus M, Trh: virtus bellica U, Y quarum(! Tvh: quorum U, Y, M nasci U, Y, Tvh: nemá M imperium et U, Y, Tvh: imperii M bellicae U, Y, Tvh: Gallicae M erudiunt U, Y, Trh: bene erudiunt M tandem M, Tvh: tandem U?, tamen U!, Y putet U, M, Tvh: putes Y et domino M, Trh: domino U, Y quis U, Y, Tvh: quo M salvatore M, Tvh: salvatore suo U, Y sunt haec M, Tvh: sunt U, Y perfugia M, Tvh: profugia U, Y nil M, Tyh: nihil U, Y miramur M, Tvh: mirantur U, Y peste U, Y, Tvh: nemá M civitas vexatur U, Y, Twh: civitates vexantur M nil M, Tvh: nihil U, Y Et Demetrianus U, M, Tvh: et ede metrianus Y hos U, Y, Tvh: hoc M inveniri U, Y, Tyh: nec agat M ratione M, Tvh: et ratione U, Y nostris(! Trh: in nostris U, Y, M offendatur M, Tvh: offenditur U, Y responderemus U, Y, Tvh: respondemus M Nihil M, Tyh: Sed nihil U, Y aut indignatur U, Y, Trh: aut is recte indignatur M cultum multorum U, Y, TYvh: cultus cultorum M improbe M, Tvh: improbe sibi U, Y a M, Tvh: ut U, Y quasi U, Y, Tvh: num M essent M, Tvh: nemá U, fuissent Y passuri fuissent U, Tvh: passuri essent Y impune M, Trh: nemá U, Y aut ea U, Y, Trh: et ea M
Strana 111
111 34 geruntur U, Y, Trh: gerantur M 56, 1 versutiae U, Y, Trh: versutia M 3 ille U, Y, Trh: nemá M1) 6 posset U, M. Trh: possit Y 8 impietatem — fraudes U. Y, Trh. nemá M 9 coelum raptum U. Y. Trh: coelum fidum raptum M 10 diceres U, Y, Trh: dicatur M 11 fuerant M. Trh: fuerunt U. Y 12 vellet U, Y. Trh: velit M 13 propterea M. Trh: propter hoc U (in rasura), propter hec Y 14 pontifices U, Y, Trh: principes M 16 At U, Y, Trh: Atque M 16 incirco(!) Trh: idcirco U, Y, iccirco M 18 sentina M. Trh. officina atque colluvies U, Y 19 superbius(!) Trh: aut superbius U, Y, M 19 contemnit irridetque U, Y, Trh: contemnere irridereque M 20 carpit et quod U, Y, Trh. carpere M 20 temeritatis M. Trh: improbitatis U, Y 22 quidam M. Trh: quidem U, Y 23 proborumque M. Trh: bonorumque U, Y 27 nonne M. Trh: non nisi U, Y 27 Quoties M. Trh: Quotiens U, Y (stejně 56, 29; 57, 9; 57, 10 dvakrát) 27 his M. Trh: is U, Y 29 abegit M. Trh: absterruit U, Y 31 loquemur U, Y, Trh: loquamur M 32 foenus U, Y, Trh: eam M 35 libidines M, Trh: libidinem U, Y 35 qua U, M, Trh: nemá Y 36 eos U, Y, Trh nos M 57, 1 meretriculasque U, M, Trh: metriculasque Y 3 philosophari U, Y, Trh: versari M 5 dicamus M, Trh: disseramus U, Y 6 et eum U, Y, Trh: dum M 6 irreligiosum U, Y, Trh: ne religiosum quidem M 8 ni M. Trh: nisi U, Y 11 huc U, Y, Trh: hic M 11 suae U, M. Trh: sua Y 11 declamat U, Y, Trh: declarat M 12 hic --- exercet U, M. Trh: nemá Y 13 tantum U, Y, Trh: modo M 15 unquam U, Y, Trh: nunquam M 15 quidem M. Trh: nemá U, Y 15 scientiam(!) M. Trh: sententiam U, Y 16 hymnis U, Y, Trh: hymno M 16 autem U, M. Trh: aut Y 1) Na tento verš, který nezní v rkpu U ,docela správně Agricolae ista boni seges est; hanc disserit ille, nýbrž Agricolae boni ista atd., vztahoval zcela mylně Truhlář (Listář str. 59, pozn. 56) Bohuslavovu poznámku (str. 58, 41 n.) in 23. integer pes deest'. Ve skutečnosti se poznámka Bohuslavova vztahuje na verš Fastus et ambitio, impietas dominatur (str. 55, 38), který jest opravdu pětistopý. Svůj omyl opakoval Truhlář v knize Humanismus, str. 52. Důsledky odtud vyvozené, jako že patrně Bohuslavovi byl zaslán chybný přepis atd., jsou tím ovšem podvráceny.
111 34 geruntur U, Y, Trh: gerantur M 56, 1 versutiae U, Y, Trh: versutia M 3 ille U, Y, Trh: nemá M1) 6 posset U, M. Trh: possit Y 8 impietatem — fraudes U. Y, Trh. nemá M 9 coelum raptum U. Y. Trh: coelum fidum raptum M 10 diceres U, Y, Trh: dicatur M 11 fuerant M. Trh: fuerunt U. Y 12 vellet U, Y. Trh: velit M 13 propterea M. Trh: propter hoc U (in rasura), propter hec Y 14 pontifices U, Y, Trh: principes M 16 At U, Y, Trh: Atque M 16 incirco(!) Trh: idcirco U, Y, iccirco M 18 sentina M. Trh. officina atque colluvies U, Y 19 superbius(!) Trh: aut superbius U, Y, M 19 contemnit irridetque U, Y, Trh: contemnere irridereque M 20 carpit et quod U, Y, Trh. carpere M 20 temeritatis M. Trh: improbitatis U, Y 22 quidam M. Trh: quidem U, Y 23 proborumque M. Trh: bonorumque U, Y 27 nonne M. Trh: non nisi U, Y 27 Quoties M. Trh: Quotiens U, Y (stejně 56, 29; 57, 9; 57, 10 dvakrát) 27 his M. Trh: is U, Y 29 abegit M. Trh: absterruit U, Y 31 loquemur U, Y, Trh: loquamur M 32 foenus U, Y, Trh: eam M 35 libidines M, Trh: libidinem U, Y 35 qua U, M, Trh: nemá Y 36 eos U, Y, Trh nos M 57, 1 meretriculasque U, M, Trh: metriculasque Y 3 philosophari U, Y, Trh: versari M 5 dicamus M, Trh: disseramus U, Y 6 et eum U, Y, Trh: dum M 6 irreligiosum U, Y, Trh: ne religiosum quidem M 8 ni M. Trh: nisi U, Y 11 huc U, Y, Trh: hic M 11 suae U, M. Trh: sua Y 11 declamat U, Y, Trh: declarat M 12 hic --- exercet U, M. Trh: nemá Y 13 tantum U, Y, Trh: modo M 15 unquam U, Y, Trh: nunquam M 15 quidem M. Trh: nemá U, Y 15 scientiam(!) M. Trh: sententiam U, Y 16 hymnis U, Y, Trh: hymno M 16 autem U, M. Trh: aut Y 1) Na tento verš, který nezní v rkpu U ,docela správně Agricolae ista boni seges est; hanc disserit ille, nýbrž Agricolae boni ista atd., vztahoval zcela mylně Truhlář (Listář str. 59, pozn. 56) Bohuslavovu poznámku (str. 58, 41 n.) in 23. integer pes deest'. Ve skutečnosti se poznámka Bohuslavova vztahuje na verš Fastus et ambitio, impietas dominatur (str. 55, 38), který jest opravdu pětistopý. Svůj omyl opakoval Truhlář v knize Humanismus, str. 52. Důsledky odtud vyvozené, jako že patrně Bohuslavovi byl zaslán chybný přepis atd., jsou tím ovšem podvráceny.
Strana 112
19 19 19 20 20 20 22 22 22 23 24 24 25 26 26 33 112 scripserunt(!) Trh: scripserant U, Y, M traditur U, Y, Trh: contenditur M hoc U, Y, Trh: huic M intelligat M, Trh: intelligatur U, Y secum liberaliter M, Trh: liberaliter secum U, Y petamus U, Y, Trh: petimus M lascivius petulantiusgue U, Y, Trh: calamus petulantius M aut dixerit M, Trh: dixeritve U, Y scientiae (!) M, Trh: sententiae U, Y arbitrio M, Trh: arbitri U, Y Quodsi U, Y, Trh: Quid M cur U, Y, Tvh: cum M Bernhardi M, Tvh: Bernardi U quae M, Tvh: qui U, Y. Aeneae authoritas maior M, Tvh: maior auctoritas Enee U, maior aucto- ritatis Ence Y inquam plerosque fuisse aut U, Y, Tv: plerosque inique ac M 34n. num... amiserunt? M, Tvh: non... amiserunt. U, Y 34 35 35 36 58, 3 4 5 8 10 11 11 12 13 14 14 15 16 22 22 23 23 24 27 27 27 30 31 31 32 32 33 37 potestatem U, Y, Tvh: pietatem M amiserunt? M, Tvh: amiserunt. Quis hoc praeter adversarium unquam dixit? U, Y aut cadunt U, M, Tvh: autdüt Y sed duntaxat M, Tvh: se duntaxat U, Y dominis U, Tvh: dominus Y, wemá M inquit: qui M, Tvh. Quis, inquit U, Y adduci possent U, M, Th: addici possunt Y esse M, Trh: nemá U, Y miraculum sit U, Y, Tvh: monachum sic M hoc M, Trh: haec U, Y mediocriter M, Tvh: vel mediocriter U, Y sequatur U, Y, Tvh: sequeretur M ius U, Y, Tvh: vires M adversarii M, Tvh: adversarii certe U, Y rescinderentur U, Y, Tyh: rescinduntur M praetereundus U, Y, Tvh: praetermittendus M est mihi M, Tvh: mihi est U, Y Quis nam(!) Tvh: Quis enim U, Y, M ?) hoc tradidit U, Y, Tvh: id tradere M Praetermisisset... non Orosius M, Tv: non p. ... Horosius U, Y Damasus U, Y, Tvh: Damascenus M quoque M, Tvh: quaeque U, Y habuisse imperium M, Tvh: imperium habuisse U, Y vero ea M, Tvh: ergo illa U,. Y sibi U, Y, Tvh: nemá M quopiam M, Tvh: aliquo U, Y authoritas M, Tvh: Auctoritas U, auctoritatis Y hoc(! Tvh: haec U, Y, etiam M corde gerit U, M, Tvh: corzgerit Y verbis U, M, Tvh: rebus Y Innumera alia U, M, Tvh: innumeralia Y subiunximus U, Y, Tvh: subiicimus M 1) Srv. výše str. 109, pozn. 1.
19 19 19 20 20 20 22 22 22 23 24 24 25 26 26 33 112 scripserunt(!) Trh: scripserant U, Y, M traditur U, Y, Trh: contenditur M hoc U, Y, Trh: huic M intelligat M, Trh: intelligatur U, Y secum liberaliter M, Trh: liberaliter secum U, Y petamus U, Y, Trh: petimus M lascivius petulantiusgue U, Y, Trh: calamus petulantius M aut dixerit M, Trh: dixeritve U, Y scientiae (!) M, Trh: sententiae U, Y arbitrio M, Trh: arbitri U, Y Quodsi U, Y, Trh: Quid M cur U, Y, Tvh: cum M Bernhardi M, Tvh: Bernardi U quae M, Tvh: qui U, Y. Aeneae authoritas maior M, Tvh: maior auctoritas Enee U, maior aucto- ritatis Ence Y inquam plerosque fuisse aut U, Y, Tv: plerosque inique ac M 34n. num... amiserunt? M, Tvh: non... amiserunt. U, Y 34 35 35 36 58, 3 4 5 8 10 11 11 12 13 14 14 15 16 22 22 23 23 24 27 27 27 30 31 31 32 32 33 37 potestatem U, Y, Tvh: pietatem M amiserunt? M, Tvh: amiserunt. Quis hoc praeter adversarium unquam dixit? U, Y aut cadunt U, M, Tvh: autdüt Y sed duntaxat M, Tvh: se duntaxat U, Y dominis U, Tvh: dominus Y, wemá M inquit: qui M, Tvh. Quis, inquit U, Y adduci possent U, M, Th: addici possunt Y esse M, Trh: nemá U, Y miraculum sit U, Y, Tvh: monachum sic M hoc M, Trh: haec U, Y mediocriter M, Tvh: vel mediocriter U, Y sequatur U, Y, Tvh: sequeretur M ius U, Y, Tvh: vires M adversarii M, Tvh: adversarii certe U, Y rescinderentur U, Y, Tyh: rescinduntur M praetereundus U, Y, Tvh: praetermittendus M est mihi M, Tvh: mihi est U, Y Quis nam(!) Tvh: Quis enim U, Y, M ?) hoc tradidit U, Y, Tvh: id tradere M Praetermisisset... non Orosius M, Tv: non p. ... Horosius U, Y Damasus U, Y, Tvh: Damascenus M quoque M, Tvh: quaeque U, Y habuisse imperium M, Tvh: imperium habuisse U, Y vero ea M, Tvh: ergo illa U,. Y sibi U, Y, Tvh: nemá M quopiam M, Tvh: aliquo U, Y authoritas M, Tvh: Auctoritas U, auctoritatis Y hoc(! Tvh: haec U, Y, etiam M corde gerit U, M, Tvh: corzgerit Y verbis U, M, Tvh: rebus Y Innumera alia U, M, Tvh: innumeralia Y subiunximus U, Y, Tvh: subiicimus M 1) Srv. výše str. 109, pozn. 1.
Strana 113
113 38 posuit in quinto loco, in secundo ultimam syllabam in fave corripuit M, Trh: in quinto posuit, in secundo in fave corripuit ultimam syllabam U, Y 39 in quinto secundam---male corripuit U, Y, Trh: vynechal M (vlivem dvojího corripuit) 59, 1 versutiae U, Y, Trh: versutia M 3 putat quoque M, Trh: putatque U, Y 3 sibi U, Y, Trh: nobis M 5 Bulsaniae Trh: Buslauie U, Bouslauie Y, Bulsaviae M 6 secundo U, Trh: 2° M. secunda Y. Spisy Bohuslava Hasištejnského I. 8
113 38 posuit in quinto loco, in secundo ultimam syllabam in fave corripuit M, Trh: in quinto posuit, in secundo in fave corripuit ultimam syllabam U, Y 39 in quinto secundam---male corripuit U, Y, Trh: vynechal M (vlivem dvojího corripuit) 59, 1 versutiae U, Y, Trh: versutia M 3 putat quoque M, Trh: putatque U, Y 3 sibi U, Y, Trh: nobis M 5 Bulsaniae Trh: Buslauie U, Bouslauie Y, Bulsaviae M 6 secundo U, Trh: 2° M. secunda Y. Spisy Bohuslava Hasištejnského I. 8
Strana 114
114 3. K listům 55, 56, 60, 61, 62 a 192. Vedle textu Mitisova jsou z jediného rkpu pražské univ. knih. I D 3 = U) známy listy 55 (fol. 84 r°— 84 v°), 115 v°) 56 (fol. 114 v°— 60 (fol. 48 r° — 70 v°) 70 v° — 61 (fol. 72 r°) (fol. 72 r° — 73 v°) 62 192 (fol. 116 r°— 118 r°). Rukopis ten Truhlář znal a byl si vědom jeho ceny (viz výše str. 106), ale přes to nezaložil svého textu na něm, nýbrž na Mitisovi, a pro úpravu textu těchto dopisů nepřihlížel k rkpu buď vůbec (u listů 55, 56 a 192) nebo jenom nesoustavně (u listů 60 a 62); konečně existence jed- noho v U mu ušla úplně (list 61), poněvadž ho neužil ani k přesnému datování (viz níže str. 117 pozn. 1) ani jej nevypočetl, když uváděl po- drobný obsah (Listář str. XIV) řečeného rkpu. O ceně čtení U srv. výše str. 106. 55. 62, 36 Clarissimo Trh: Bohuslaus de Lobkowitz et Hassystein clarissimo U, Bohuslaus a Lobkowitz et in Hassensteyn clarissimo viro M 38 quia M. Trh: qui U 38 Id multis indiciis perspexi tum antea tum nuper M, Trh: multis id indiciis tum antea tum nuper perspexi U 63, 3 neque M. Trh: neque eciam U 56. 63, 18 a Lobkovitz & in Hassensteyn M, Trh: de Lobkowitz et Hassenstein U 18 gratiosissimo M, Trh: gracioso U 19 Mellrstat M. Trh: Melerstat U 23 refertum M. Trh: nemá U 25 missum par non habet M, Trh: nusquam par habet U 26 multis indiciis M, Trh: indiciis multis U 28 incepta M. Trh: infecta U 30 tuus M. Trh: meus U 31 etiam cotidianus M, Trh: quottidianus etiam U 34 ut literis Trh: literis M, litteris U 37 clariorem M, Trh: doctorem U 38 cum non nisi raro ad te inveniantur M, Trh: cum nisi raro ad te comeant U 40 Cholburg M. Trh: Choburg U 40n. anno 145 M. Trh: anno &c LXXXXV° (= 1495) U 60. 66, 6 principi D. M, Trh: suo principi et D. U 7 a Lobkovicz et in Hassensteyn M, Trh; de Lobkowitz et Hassystein U 14 ut poëta ait M, Trh: ut ait poëta U 14 dicere M. Trh: nemá U 15 quod M. Trh: quia U 17 his affectibus M. Trh: affectibus his U
114 3. K listům 55, 56, 60, 61, 62 a 192. Vedle textu Mitisova jsou z jediného rkpu pražské univ. knih. I D 3 = U) známy listy 55 (fol. 84 r°— 84 v°), 115 v°) 56 (fol. 114 v°— 60 (fol. 48 r° — 70 v°) 70 v° — 61 (fol. 72 r°) (fol. 72 r° — 73 v°) 62 192 (fol. 116 r°— 118 r°). Rukopis ten Truhlář znal a byl si vědom jeho ceny (viz výše str. 106), ale přes to nezaložil svého textu na něm, nýbrž na Mitisovi, a pro úpravu textu těchto dopisů nepřihlížel k rkpu buď vůbec (u listů 55, 56 a 192) nebo jenom nesoustavně (u listů 60 a 62); konečně existence jed- noho v U mu ušla úplně (list 61), poněvadž ho neužil ani k přesnému datování (viz níže str. 117 pozn. 1) ani jej nevypočetl, když uváděl po- drobný obsah (Listář str. XIV) řečeného rkpu. O ceně čtení U srv. výše str. 106. 55. 62, 36 Clarissimo Trh: Bohuslaus de Lobkowitz et Hassystein clarissimo U, Bohuslaus a Lobkowitz et in Hassensteyn clarissimo viro M 38 quia M. Trh: qui U 38 Id multis indiciis perspexi tum antea tum nuper M, Trh: multis id indiciis tum antea tum nuper perspexi U 63, 3 neque M. Trh: neque eciam U 56. 63, 18 a Lobkovitz & in Hassensteyn M, Trh: de Lobkowitz et Hassenstein U 18 gratiosissimo M, Trh: gracioso U 19 Mellrstat M. Trh: Melerstat U 23 refertum M. Trh: nemá U 25 missum par non habet M, Trh: nusquam par habet U 26 multis indiciis M, Trh: indiciis multis U 28 incepta M. Trh: infecta U 30 tuus M. Trh: meus U 31 etiam cotidianus M, Trh: quottidianus etiam U 34 ut literis Trh: literis M, litteris U 37 clariorem M, Trh: doctorem U 38 cum non nisi raro ad te inveniantur M, Trh: cum nisi raro ad te comeant U 40 Cholburg M. Trh: Choburg U 40n. anno 145 M. Trh: anno &c LXXXXV° (= 1495) U 60. 66, 6 principi D. M, Trh: suo principi et D. U 7 a Lobkovicz et in Hassensteyn M, Trh; de Lobkowitz et Hassystein U 14 ut poëta ait M, Trh: ut ait poëta U 14 dicere M. Trh: nemá U 15 quod M. Trh: quia U 17 his affectibus M. Trh: affectibus his U
Strana 115
115 22 animadvertis M, Trh: animadverteris U 22 Caeterum M, Trh: ceteri U 29 remittere U, Trh: relinquere M 29 evaderent M, Trh: evadant U 34 cum U, Trh: tum M 35 quam M. Trh: que U 36 iustum legitimumque imperium sit M, Trh: sit iustum legitimumque imperium U 39 domesticorumque M, Trh: domesticorum U 67, 2 indolis U, Trh: spei M 6 ab initio M, Trh: initio U 19 causa M, Trh: casu U 23 nobiles M, Trh: nobilitatem U 39 mente U, Trh: nemá M 40 rerum gerendarum M, Trh: gerendarum rerum U 41 assequeretur artibus M, Trh: artibus assequeretur U 68, 7 hominum M. Trh: nemá U 11 Neque me M. Trh: Nec me U 13 quod M, Trh: quam U 14 factum est U, Trh: nemá M 14 qualemcunque tandem M. Trh: qualemcunque U 16 viam hanc M. Trh: hanc viam U 20 ei M, Trh: illi U 21 claritate M, Trh: claritudine U 23 Philippus M. Trh: philippi U 25 suae nobilitatis autorem M, Trh: auctorem nobilitatis suae U 27n. confusio linguarum M, Trh: linguarum confusio U 30 Vitoldumque U, Trh. Vitaldumque M 31 abavosque M. Trh: tritavosque U 34 exquisitiusque M, Trh: et exquisicius U 34 in bonis huiusmodi M, Trh: huiusmodi in bonis U 35 quidcunque M. Trh: quitquid cunque U 37 munera U, Trh: munia M 38 propriumque U, Trh: propinqueque M 69, 4 aliquanto U. Trh: aliquantulum M 4 id divinitus M, Trh: divinitus id U 5 vere U, Trh: iure M 7 Wladislai U, Trh. Ladislai M 9 acquisivisse M, Trh: quaesivisse U 11 multo M, Trh: multa U 15 et in M. Trh: in U 17 tracto M. Trh: trado U 19 eiusmodi M. Trh: huiusmodi U 23 Nam M. Trh: Non U 24 fere U, Trh: nemá M 25 perpetuo M, Trh: quottidie U 27 malorum U, Trh: maiorum M 29 metuo M. Trh: quam metuo U 30 advertat(!) Trh: avertat U, M 35 iam sunt M. Trh: sunt iam U 35 diutina U, Trh: diuturna M 41 Moyses M. Trh: Moses U 70, 2 Judeae U. Trh: Iuda M 8*
115 22 animadvertis M, Trh: animadverteris U 22 Caeterum M, Trh: ceteri U 29 remittere U, Trh: relinquere M 29 evaderent M, Trh: evadant U 34 cum U, Trh: tum M 35 quam M. Trh: que U 36 iustum legitimumque imperium sit M, Trh: sit iustum legitimumque imperium U 39 domesticorumque M, Trh: domesticorum U 67, 2 indolis U, Trh: spei M 6 ab initio M, Trh: initio U 19 causa M, Trh: casu U 23 nobiles M, Trh: nobilitatem U 39 mente U, Trh: nemá M 40 rerum gerendarum M, Trh: gerendarum rerum U 41 assequeretur artibus M, Trh: artibus assequeretur U 68, 7 hominum M. Trh: nemá U 11 Neque me M. Trh: Nec me U 13 quod M, Trh: quam U 14 factum est U, Trh: nemá M 14 qualemcunque tandem M. Trh: qualemcunque U 16 viam hanc M. Trh: hanc viam U 20 ei M, Trh: illi U 21 claritate M, Trh: claritudine U 23 Philippus M. Trh: philippi U 25 suae nobilitatis autorem M, Trh: auctorem nobilitatis suae U 27n. confusio linguarum M, Trh: linguarum confusio U 30 Vitoldumque U, Trh. Vitaldumque M 31 abavosque M. Trh: tritavosque U 34 exquisitiusque M, Trh: et exquisicius U 34 in bonis huiusmodi M, Trh: huiusmodi in bonis U 35 quidcunque M. Trh: quitquid cunque U 37 munera U, Trh: munia M 38 propriumque U, Trh: propinqueque M 69, 4 aliquanto U. Trh: aliquantulum M 4 id divinitus M, Trh: divinitus id U 5 vere U, Trh: iure M 7 Wladislai U, Trh. Ladislai M 9 acquisivisse M, Trh: quaesivisse U 11 multo M, Trh: multa U 15 et in M. Trh: in U 17 tracto M. Trh: trado U 19 eiusmodi M. Trh: huiusmodi U 23 Nam M. Trh: Non U 24 fere U, Trh: nemá M 25 perpetuo M, Trh: quottidie U 27 malorum U, Trh: maiorum M 29 metuo M. Trh: quam metuo U 30 advertat(!) Trh: avertat U, M 35 iam sunt M. Trh: sunt iam U 35 diutina U, Trh: diuturna M 41 Moyses M. Trh: Moses U 70, 2 Judeae U. Trh: Iuda M 8*
Strana 116
2 3 3 5 17 116 dei U, Trh: nemá M infestissimas U, Trh: infestas M invicti U, Trh: inviti M corporum M, Trh: corporis U et sanguine M, Trh: sanguinegue U 20n. provinciam serpunt M. Tyh: serpunt provinciam U 21 21 22 24 24 25 26 31 Bohemia U, Trh: N. M hoc tempore U, Tvh: nemá M hoc M, Trh: id U animos M, Trh: animas U (srv. výše str. 67) corporibus M, Trh: corpore U (srv. tamže ) inferosgue M, Trh: inferosgue omnes U fiunt tamen U, Trh: et tamen M furtis Trh: fortis U, M 39n. tuas cogitationes refer M, Trh: cogitationes tuas confer U 42 haereses M, Trh: haeresis U 1, 15n. nocuit Heraclii M, Tvh: Heraclii nocuit U 18 19 21 21 25 25 26 27 28 32 33 34 34 37 39 72, 2 4 11 14 19 19 20 21 22 25 28 30 33 38 38 39 40 40 43 73, 5 illam M, Tvwh. illum U melius M, T*h: melius sapientiusque U principes M, Tvh: nemd U utros ex his U, Trh: ex his quos M facti U, Trh: facti sunt M confiterer U, Trh: confiteor M fieri U, Tvh: ferri M. (správn£, sru. 15. 16, 2? praecipitem ferri confiterer ? atque U, Tvh: itaque M Nec M, Tvh: Neque U coelestibus M, Tvh: celitibus U te M, Tvh: nemá U quin M, Trh: quando U Moyses M, Tvh: Moses U uno U, Tvh: unoque M gladiosque M, Tvh: clipeosque U a nobis est M, Trh: est a nobis U morbi M, Tvh: membri U iam diu tecum M, Tvh: tecum iam diu U nec curant M, Tvh: neque curant U suorum factorum M, Tvh: factorum suorum U asserunt M, Tvh: asseverant U sed etiam M, TYvh: sed id etiam U Selenbergius est M, TvÀ: Schellenbergius U licet M, Tvh: liceat U ex M, Trh: in U ecclesiasticorum M, Tyh: ecclesiasticum U octoginta M, T*h: octuaginta U praedia U, Tvh: praesidia M quoque U, Tvh: nemá M initio regni M, TvÀ: in regni initio U magis M, Tvh: plus U os U, Trh: hos M de M, Trh: et U a republica U, Trh: nemá M fuerunt M, Trh: fuerant U 5 Hispaniamgue M, Trh: Hispaniam U
2 3 3 5 17 116 dei U, Trh: nemá M infestissimas U, Trh: infestas M invicti U, Trh: inviti M corporum M, Trh: corporis U et sanguine M, Trh: sanguinegue U 20n. provinciam serpunt M. Tyh: serpunt provinciam U 21 21 22 24 24 25 26 31 Bohemia U, Trh: N. M hoc tempore U, Tvh: nemá M hoc M, Trh: id U animos M, Trh: animas U (srv. výše str. 67) corporibus M, Trh: corpore U (srv. tamže ) inferosgue M, Trh: inferosgue omnes U fiunt tamen U, Trh: et tamen M furtis Trh: fortis U, M 39n. tuas cogitationes refer M, Trh: cogitationes tuas confer U 42 haereses M, Trh: haeresis U 1, 15n. nocuit Heraclii M, Tvh: Heraclii nocuit U 18 19 21 21 25 25 26 27 28 32 33 34 34 37 39 72, 2 4 11 14 19 19 20 21 22 25 28 30 33 38 38 39 40 40 43 73, 5 illam M, Tvwh. illum U melius M, T*h: melius sapientiusque U principes M, Tvh: nemd U utros ex his U, Trh: ex his quos M facti U, Trh: facti sunt M confiterer U, Trh: confiteor M fieri U, Tvh: ferri M. (správn£, sru. 15. 16, 2? praecipitem ferri confiterer ? atque U, Tvh: itaque M Nec M, Tvh: Neque U coelestibus M, Tvh: celitibus U te M, Tvh: nemá U quin M, Trh: quando U Moyses M, Tvh: Moses U uno U, Tvh: unoque M gladiosque M, Tvh: clipeosque U a nobis est M, Trh: est a nobis U morbi M, Tvh: membri U iam diu tecum M, Tvh: tecum iam diu U nec curant M, Tvh: neque curant U suorum factorum M, Tvh: factorum suorum U asserunt M, Tvh: asseverant U sed etiam M, TYvh: sed id etiam U Selenbergius est M, TvÀ: Schellenbergius U licet M, Tvh: liceat U ex M, Trh: in U ecclesiasticorum M, Tyh: ecclesiasticum U octoginta M, T*h: octuaginta U praedia U, Tvh: praesidia M quoque U, Tvh: nemá M initio regni M, TvÀ: in regni initio U magis M, Tvh: plus U os U, Trh: hos M de M, Trh: et U a republica U, Trh: nemá M fuerunt M, Trh: fuerant U 5 Hispaniamgue M, Trh: Hispaniam U
Strana 117
117 6 attingere U, Trh: attingerem M 8 haec omnia M. Trh: omnia haec U 13 pulcherrimum M, Trh: pulcherrimum. Miserere huius provinciae, quae te adolescentulum et gremio suscepit et lacte suo, ut ita dixerim, pavit. U 13 tot M, Trh: to(!) U 16 eripe U, Trh: nemá M 16 e servitute M, Trh: servituti U 19 fortassis ad hanc aetatem suis precibus M, Trh: fortasse suis precibus ad hanc aetatem U 20 fundamenta ipse M, Trh: ipse fundamenta U 61. 73, 37 Augustino Moravo i. u. doctori s. p. d. M. Trh: Bohuslaus de Lobkowitz et Hassystein Augustino Moravo s. p. d. U 39 quod M. Trh: nemá U 74, 1 melior sis M. Trh: sis melior U 2 quoties M. Trh: quotiens U 3 in castris esse M, Trh: mihi castris interesse U 3 nil M, Trh: nihil U 3n. festivius lepidiusque M, Trh: lepidius festiviusque U 7 ne M. Trh: precor, ne U 11 quenquam M. Trh: quitquam U 16 Vale M, Trh: Vale. Datae Anno christi MCCCCLXXXXVII; Aprilis XXII U1) 62. 74. 47 a Lobkovitz et in Hassensteyn M, Trh: de Lobkowitz et Hassysteyn U 75 4 viribus M. Trh: viribus ad persuadendum U 5 iam M. Trh: tam U 9 elumbi fluxoque M. Trh: elumbique, fluxo U 9 ac punicato U, Trh: at punicato M 10 cum U, Trh: et cum M 11 antea M, Trh: antehac U 15 ob perfectae amicitiae nostrae ius obtestando M, Trh: per sanctae ami- citiae nostrae ius ac (nikoliv et) religionem U 20 vervecum Trh (Iuvenal. 10, 50): verumeciam U, veruetum M 21 26. Aprilis M. Trh: XXIIII. Aprilis U 192. Tento domnělý list, spíše fragment filosofické prosy, vydán výše v plném znění. 1) Existence tohoto listu v rkpu U (fol. 70v°—72r°) Truhlářovi úplně ušla. Proto neznal jeho přesného data a napsal výkladem k listu: „List ten položili jsme na toto místo, ne jako bychom se domnívali, že psán byl právě mezi 22. a 26. dubnem r. 1497, nýbrž poněvadž k němu jako k předešlému hledí následující list Augustinův (str. 74). — Při této příležitosti upozorňuji podle údaje, který má Gesamtkatalog der Wiegendrucke III, Leipzig 1928, str. 187, na prvotisk Augustinův, věnovaný Bohuslavovi, o němž dosud nebylo v literatuře obou se týkající zmínky. Je to prognosticon na r. 1494 (datované Ex Gymnasio Patauino Calendis Januariis 1494). Věnovací list (fol. 1ro) se začíná zajímavým titulem: (A)Vgustinus Morauus Olomucens.s Reverenel dissimo Dso Bohuslao I de Hassenstein Designato Epi-llscopo Olomucenſi. S. P. D. Exemplář má univ. knih. v Bologni a Bibliotheca Colombina v Seville.
117 6 attingere U, Trh: attingerem M 8 haec omnia M. Trh: omnia haec U 13 pulcherrimum M, Trh: pulcherrimum. Miserere huius provinciae, quae te adolescentulum et gremio suscepit et lacte suo, ut ita dixerim, pavit. U 13 tot M, Trh: to(!) U 16 eripe U, Trh: nemá M 16 e servitute M, Trh: servituti U 19 fortassis ad hanc aetatem suis precibus M, Trh: fortasse suis precibus ad hanc aetatem U 20 fundamenta ipse M, Trh: ipse fundamenta U 61. 73, 37 Augustino Moravo i. u. doctori s. p. d. M. Trh: Bohuslaus de Lobkowitz et Hassystein Augustino Moravo s. p. d. U 39 quod M. Trh: nemá U 74, 1 melior sis M. Trh: sis melior U 2 quoties M. Trh: quotiens U 3 in castris esse M, Trh: mihi castris interesse U 3 nil M, Trh: nihil U 3n. festivius lepidiusque M, Trh: lepidius festiviusque U 7 ne M. Trh: precor, ne U 11 quenquam M. Trh: quitquam U 16 Vale M, Trh: Vale. Datae Anno christi MCCCCLXXXXVII; Aprilis XXII U1) 62. 74. 47 a Lobkovitz et in Hassensteyn M, Trh: de Lobkowitz et Hassysteyn U 75 4 viribus M. Trh: viribus ad persuadendum U 5 iam M. Trh: tam U 9 elumbi fluxoque M. Trh: elumbique, fluxo U 9 ac punicato U, Trh: at punicato M 10 cum U, Trh: et cum M 11 antea M, Trh: antehac U 15 ob perfectae amicitiae nostrae ius obtestando M, Trh: per sanctae ami- citiae nostrae ius ac (nikoliv et) religionem U 20 vervecum Trh (Iuvenal. 10, 50): verumeciam U, veruetum M 21 26. Aprilis M. Trh: XXIIII. Aprilis U 192. Tento domnělý list, spíše fragment filosofické prosy, vydán výše v plném znění. 1) Existence tohoto listu v rkpu U (fol. 70v°—72r°) Truhlářovi úplně ušla. Proto neznal jeho přesného data a napsal výkladem k listu: „List ten položili jsme na toto místo, ne jako bychom se domnívali, že psán byl právě mezi 22. a 26. dubnem r. 1497, nýbrž poněvadž k němu jako k předešlému hledí následující list Augustinův (str. 74). — Při této příležitosti upozorňuji podle údaje, který má Gesamtkatalog der Wiegendrucke III, Leipzig 1928, str. 187, na prvotisk Augustinův, věnovaný Bohuslavovi, o němž dosud nebylo v literatuře obou se týkající zmínky. Je to prognosticon na r. 1494 (datované Ex Gymnasio Patauino Calendis Januariis 1494). Věnovací list (fol. 1ro) se začíná zajímavým titulem: (A)Vgustinus Morauus Olomucens.s Reverenel dissimo Dso Bohuslao I de Hassenstein Designato Epi-llscopo Olomucenſi. S. P. D. Exemplář má univ. knih. v Bologni a Bibliotheca Colombina v Seville.
Strana 118
118 4. K listu 63. Jenom v rkpu U (fol. 36r°—43r°) jest zachován dopis 63, u Mitise neotištěný. Truhlář jej však přepsal s řadou hrubých chyb, vzniklých hlavně nesprávným rozváděním zkratek. Jde o tato mylná čtení: 63. 75, 30 omnem Trh: omnium U 34 criminabit Trh: criminabitur U 76, 18 hominum Trh: horum U 29 qui Trh: quis U 37 illatam Trh: allatam U 40 divinis Trh: divicijs UI) 7 mei Trh: nostri U 11 omnino Trh: omnium U 35 adulterique Trh: adulteriis U 43 proveniri Trh: perveniri U 78, 34 Christum Trh: ipsum U2). 77, Pochybné jsou změny indikativů v konjunktivy, Truhlářem provedené, poněvadž ve způsobech závislých vět jeví Bohuslav značnou volnost: 77, 7 constent Trh: constant U 78, 31 sint Trh: sunt U. Správná jest jediná z Truhlářových změn rukopisu — evidentní oprava 76, 33 Naziansenus Trh: Nazansenus U. 5. K listu 22. List 22 jest zachován, jak dobře věděl Truhlář, vedle Mitisova textu též v rukopisném listáři Píseckého v pražské univ. knihovně adlig. 10 A 25, fol. 35r° (= D). Poněvadž však Truhlář otiskl jenom text Mitisův, buďtež zde uvedena různočtení. 22. 27, 10 Bohuslaus Hasistenius Victorino M. Trh: Bohuslaus de Lobkowicz et Hassysteyn Victorino suo D 10 nuper M. Trh: nuper nescio quid D 12 S. Venceslaum M. Trh. Divum Venceslaum D 15 ipsis M, Trh: ipsi D 18 quos D, Trh: quas M 22 certo M. Trh: certe D 23 in M. Trh ex D. 1) Čtení divinis v kontextu omnia humana prae divinis spernunt nedávalo ani Truhlá- řovi dobrého smyslu. Proto poznamenal pod čarou „Snad naopak“, místo aby hledal chybu v svém čtení. 2) V ř. 12, 13 a 26 přepisoval Truhlář nesprávně michi; rkp má všude již mihi.
118 4. K listu 63. Jenom v rkpu U (fol. 36r°—43r°) jest zachován dopis 63, u Mitise neotištěný. Truhlář jej však přepsal s řadou hrubých chyb, vzniklých hlavně nesprávným rozváděním zkratek. Jde o tato mylná čtení: 63. 75, 30 omnem Trh: omnium U 34 criminabit Trh: criminabitur U 76, 18 hominum Trh: horum U 29 qui Trh: quis U 37 illatam Trh: allatam U 40 divinis Trh: divicijs UI) 7 mei Trh: nostri U 11 omnino Trh: omnium U 35 adulterique Trh: adulteriis U 43 proveniri Trh: perveniri U 78, 34 Christum Trh: ipsum U2). 77, Pochybné jsou změny indikativů v konjunktivy, Truhlářem provedené, poněvadž ve způsobech závislých vět jeví Bohuslav značnou volnost: 77, 7 constent Trh: constant U 78, 31 sint Trh: sunt U. Správná jest jediná z Truhlářových změn rukopisu — evidentní oprava 76, 33 Naziansenus Trh: Nazansenus U. 5. K listu 22. List 22 jest zachován, jak dobře věděl Truhlář, vedle Mitisova textu též v rukopisném listáři Píseckého v pražské univ. knihovně adlig. 10 A 25, fol. 35r° (= D). Poněvadž však Truhlář otiskl jenom text Mitisův, buďtež zde uvedena různočtení. 22. 27, 10 Bohuslaus Hasistenius Victorino M. Trh: Bohuslaus de Lobkowicz et Hassysteyn Victorino suo D 10 nuper M. Trh: nuper nescio quid D 12 S. Venceslaum M. Trh. Divum Venceslaum D 15 ipsis M, Trh: ipsi D 18 quos D, Trh: quas M 22 certo M. Trh: certe D 23 in M. Trh ex D. 1) Čtení divinis v kontextu omnia humana prae divinis spernunt nedávalo ani Truhlá- řovi dobrého smyslu. Proto poznamenal pod čarou „Snad naopak“, místo aby hledal chybu v svém čtení. 2) V ř. 12, 13 a 26 přepisoval Truhlář nesprávně michi; rkp má všude již mihi.
Strana 119
119 6. Dopis šestnáctiletého Bohuslava. Řadu dopisů Bohuslavových v Truhlářově Listáři otvíral jeho fer- rarský list z 20. května 1482. Známe však nyní dopis ještě starší, na který upozornil badatele o humanismu A. Podlaha v druhé části svého Soupisu rukopisů knihovny metropolitní kapitoly pražské (1922), str. 293 správným určením Bohuslai de Lobkowicz Epistola ad Johannem de Krumlow, decanum Pragensem. Jde o opis listu, zachovaný v rkpu kapitulní knihovny M 37 fol. 285r° (= T). Podáme zde jeho přepis a pokusíme se o jeho datování a výklad. S. p. d. Accepi litteras tuas, pater optime, quael) sane mihi plurimum voluptatis attulerunt. Nam cum doctrine et erudicionis in se multum continerent, accedebat tua singularis humanitas, quod tu, vir tante in- tegritatis atque sapiencie, me homunculum participem litterarum tuarum efficere non dubitasti. Letor igitur vehementer me quoque in tuorum numerum esse ascriptum, pro quo si unquam tempus oportunum nanciscerer, parem et longe maiorem graciam totis refferrem viribus. Quod vero petis, ut regulo Rosensi non desim, id omni studio facere conabor. Nam et si suapte natura non possem, quin illum et diligam et admirer tum propter preclaram adolescentis indolem, ingenium suave et mores plusquam. etas cuperet venustos, tum etiam propter illius familie longe lateque vulgatam gloriam et nobilitatem, tue tamen preces me e02) ferventius excitant, ut illum benivolenter complecterer. Sacerdos quoque A[lexander] mihi semper comendatus erit; est enim vir et modestia et severitate et constancia preditus. Nunquam, quoad vires pacientur, illorum utilitati deero.3) Tibi vero propter tuum incredibilem in me amorem et me et mea cuncta devoveo. Vale. Me fratribus domini Petri comendabis nomine meo salutem et obse- quium offerendo. Bsohuslaus] de Lobkowicz. (Adressa:) Clarissimo et splendidissimo viro lohanni de Krumlow, Ecclesie pragensis decano pontificiique iuris acutissimo interpreti, patri sibi longe observando. Bohuslav tímto dopisem zřejmě odpovídá k vyzvání děkana Jana Krumlovského, kterým byl požádán, aby se ujal mladého Petra z Rožm- berka (* 17. ledna 1462). Poněvadž jest známo, že Petr byl vypraven po jaru r. 1476 v průvodu kněze Alexandra z Krumlova4) na studia v Bo- 1) Na tomto jediném místě má rkp ae, jinde všudee; zachováváme e i v rozváděných zkratkách. 2) Rkp má ego, asi omylem písaře, který si eo v předloze vykládal jako eo a rozvedl. 3) V rkpe psáno odděleně: 8 c'o. 4) O tomto knězi († 6. října 1496) srv. V. Schmidt - A. Picha, Mitt. d. Vereines f. Gesch. d. Deutsch. in Böhm. 42, 1904, str. 74.
119 6. Dopis šestnáctiletého Bohuslava. Řadu dopisů Bohuslavových v Truhlářově Listáři otvíral jeho fer- rarský list z 20. května 1482. Známe však nyní dopis ještě starší, na který upozornil badatele o humanismu A. Podlaha v druhé části svého Soupisu rukopisů knihovny metropolitní kapitoly pražské (1922), str. 293 správným určením Bohuslai de Lobkowicz Epistola ad Johannem de Krumlow, decanum Pragensem. Jde o opis listu, zachovaný v rkpu kapitulní knihovny M 37 fol. 285r° (= T). Podáme zde jeho přepis a pokusíme se o jeho datování a výklad. S. p. d. Accepi litteras tuas, pater optime, quael) sane mihi plurimum voluptatis attulerunt. Nam cum doctrine et erudicionis in se multum continerent, accedebat tua singularis humanitas, quod tu, vir tante in- tegritatis atque sapiencie, me homunculum participem litterarum tuarum efficere non dubitasti. Letor igitur vehementer me quoque in tuorum numerum esse ascriptum, pro quo si unquam tempus oportunum nanciscerer, parem et longe maiorem graciam totis refferrem viribus. Quod vero petis, ut regulo Rosensi non desim, id omni studio facere conabor. Nam et si suapte natura non possem, quin illum et diligam et admirer tum propter preclaram adolescentis indolem, ingenium suave et mores plusquam. etas cuperet venustos, tum etiam propter illius familie longe lateque vulgatam gloriam et nobilitatem, tue tamen preces me e02) ferventius excitant, ut illum benivolenter complecterer. Sacerdos quoque A[lexander] mihi semper comendatus erit; est enim vir et modestia et severitate et constancia preditus. Nunquam, quoad vires pacientur, illorum utilitati deero.3) Tibi vero propter tuum incredibilem in me amorem et me et mea cuncta devoveo. Vale. Me fratribus domini Petri comendabis nomine meo salutem et obse- quium offerendo. Bsohuslaus] de Lobkowicz. (Adressa:) Clarissimo et splendidissimo viro lohanni de Krumlow, Ecclesie pragensis decano pontificiique iuris acutissimo interpreti, patri sibi longe observando. Bohuslav tímto dopisem zřejmě odpovídá k vyzvání děkana Jana Krumlovského, kterým byl požádán, aby se ujal mladého Petra z Rožm- berka (* 17. ledna 1462). Poněvadž jest známo, že Petr byl vypraven po jaru r. 1476 v průvodu kněze Alexandra z Krumlova4) na studia v Bo- 1) Na tomto jediném místě má rkp ae, jinde všudee; zachováváme e i v rozváděných zkratkách. 2) Rkp má ego, asi omylem písaře, který si eo v předloze vykládal jako eo a rozvedl. 3) V rkpe psáno odděleně: 8 c'o. 4) O tomto knězi († 6. října 1496) srv. V. Schmidt - A. Picha, Mitt. d. Vereines f. Gesch. d. Deutsch. in Böhm. 42, 1904, str. 74.
Strana 120
120 logni, kam o rok nebo dva starší Bohuslav zavítal r. 1475,1) jest velmi podobno pravdě, že Bohuslavův dopis byl psán v Bologni r. 1476 anebo nejpozději na začátku r. 1477, rozhodně před 23. březnem 1477. Tímto dnem jest totiž datován dopis kněze Alexandra2) nejvyššímu hejtmanovi Bohuslavovi z Švamberka, v kterém mu dává o Petrovi věděti, že na počátku příjezdu našeho měl jest mysl velmi roztrženú, túže vždy domóv, a málo se jest učil... A když se jest poradil s urozeným panem Bohu- slavem z Hassišteina, podle rozkázanie mého, dal mi jest odpověď, že se chce rád učiti a vésti k tomu, což jest jeho poctivého a dobrého'.3) Petrovými bratry, kterým Bohuslav na konci listu vzkazoval pozdrav, jsou nepochybně míněni jenom jeho starší bratři Jindřich (* 25. června 1456) a Vok (* 18. července 1459).4) Zbývá, abychom se zmínili o rukopise, do něhož byl opis listu Bo- huslavova pojat. Jest to rozměrný sborník, jehož vznik kladl Podlaha (str. 292) do let 1480—1484, zřejmě jednak podle subskripce traktátu Petra Hispanského fol. 102v° (per manus Johannis de Plana Bohemie in scola plznensi ... anno Domini M'CCCCLXXX), jednak podle explicit ilustrovaných bajek esopských fol. 331r° (Et sic est finis 1484). Ale ně- které části sborníku jsou pozdější než uvedené určení Podlahovo, jak plyne ze subskripce bajek Avianových fol. 363v° (Explicit Avianus liber apologorum 1485), vesměs však z konce XV. století. List Bohuslavův se čte v starší části sborníku mezi jinými huma- nistickými listy, opsanými zde se zkrácením, případně vynecháním vlast- ních jmen, což nasvědčuje zřejmě účelu zápisu: šlo nepochybně o stilistické vzory k účelům školským. Jest tedy i po této stránce sborník jihočeského původu zajímavým dokumentem. Většina listů je ve sborníku opsána ještě jednou. Poněvadž to z kata- logu Podlahova není všude jasné a poněvadž 8 listů (fol. 279r° — 281v°) bylo u Podlahy nedopatřením katalogisováno souhrnným označením „Epistu- lae Aeneae Sylvii“, ačkoliv většina z nich jest bezpečně od autorů jiných, připojuji zde přehlednou tabulku oněch listů, z nichž velké části se týká opakování. 1) Srv. J. Truhlář, Humanismus, str. 9. Zapsán byl Petr do spolkové matriky r. 1477, zaplativ benátský dukát, a s ním spolu budějovický Mikuláš Weiss (Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, vyd. E. Friedlaender - C. Malagola, Berolini 1887, str. 224 a 225). 2) Archiv český IX, str. 201. 3) Petr nepobyl v Bologni dlouho. Odešel odtud před 3. březnem 1478, kdy psal v čes- kém dopise purkrabímu Konrádu z Petrovic (Archiv český XXI, str. 408) ,tajno vás nebuď, kterak sem z Bononi pro mor do Tridentu utek. Nemůže tudíž býti správný údaj V. Schmidta -A. Pichy na uv. m., že Petr opustil Bolognu pro mor teprve 1. dubna 1478. Téhož roku 1478 také s dobrým prospěchem šťastně domů navrátil se (Václ. Březan [1609], Rosen- berské kroniky krátký a summownj wýtah, ČČM II, 1828, č. IV., str. 73). — Bohuslav napsal později o Petrovi pochvalné distichon (Epigr. 1. III., str. 153 Mitis). 4) Data z Václ. Březana na uv. m. str. 75.
120 logni, kam o rok nebo dva starší Bohuslav zavítal r. 1475,1) jest velmi podobno pravdě, že Bohuslavův dopis byl psán v Bologni r. 1476 anebo nejpozději na začátku r. 1477, rozhodně před 23. březnem 1477. Tímto dnem jest totiž datován dopis kněze Alexandra2) nejvyššímu hejtmanovi Bohuslavovi z Švamberka, v kterém mu dává o Petrovi věděti, že na počátku příjezdu našeho měl jest mysl velmi roztrženú, túže vždy domóv, a málo se jest učil... A když se jest poradil s urozeným panem Bohu- slavem z Hassišteina, podle rozkázanie mého, dal mi jest odpověď, že se chce rád učiti a vésti k tomu, což jest jeho poctivého a dobrého'.3) Petrovými bratry, kterým Bohuslav na konci listu vzkazoval pozdrav, jsou nepochybně míněni jenom jeho starší bratři Jindřich (* 25. června 1456) a Vok (* 18. července 1459).4) Zbývá, abychom se zmínili o rukopise, do něhož byl opis listu Bo- huslavova pojat. Jest to rozměrný sborník, jehož vznik kladl Podlaha (str. 292) do let 1480—1484, zřejmě jednak podle subskripce traktátu Petra Hispanského fol. 102v° (per manus Johannis de Plana Bohemie in scola plznensi ... anno Domini M'CCCCLXXX), jednak podle explicit ilustrovaných bajek esopských fol. 331r° (Et sic est finis 1484). Ale ně- které části sborníku jsou pozdější než uvedené určení Podlahovo, jak plyne ze subskripce bajek Avianových fol. 363v° (Explicit Avianus liber apologorum 1485), vesměs však z konce XV. století. List Bohuslavův se čte v starší části sborníku mezi jinými huma- nistickými listy, opsanými zde se zkrácením, případně vynecháním vlast- ních jmen, což nasvědčuje zřejmě účelu zápisu: šlo nepochybně o stilistické vzory k účelům školským. Jest tedy i po této stránce sborník jihočeského původu zajímavým dokumentem. Většina listů je ve sborníku opsána ještě jednou. Poněvadž to z kata- logu Podlahova není všude jasné a poněvadž 8 listů (fol. 279r° — 281v°) bylo u Podlahy nedopatřením katalogisováno souhrnným označením „Epistu- lae Aeneae Sylvii“, ačkoliv většina z nich jest bezpečně od autorů jiných, připojuji zde přehlednou tabulku oněch listů, z nichž velké části se týká opakování. 1) Srv. J. Truhlář, Humanismus, str. 9. Zapsán byl Petr do spolkové matriky r. 1477, zaplativ benátský dukát, a s ním spolu budějovický Mikuláš Weiss (Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, vyd. E. Friedlaender - C. Malagola, Berolini 1887, str. 224 a 225). 2) Archiv český IX, str. 201. 3) Petr nepobyl v Bologni dlouho. Odešel odtud před 3. březnem 1478, kdy psal v čes- kém dopise purkrabímu Konrádu z Petrovic (Archiv český XXI, str. 408) ,tajno vás nebuď, kterak sem z Bononi pro mor do Tridentu utek. Nemůže tudíž býti správný údaj V. Schmidta -A. Pichy na uv. m., že Petr opustil Bolognu pro mor teprve 1. dubna 1478. Téhož roku 1478 také s dobrým prospěchem šťastně domů navrátil se (Václ. Březan [1609], Rosen- berské kroniky krátký a summownj wýtah, ČČM II, 1828, č. IV., str. 73). — Bohuslav napsal později o Petrovi pochvalné distichon (Epigr. 1. III., str. 153 Mitis). 4) Data z Václ. Březana na uv. m. str. 75.
Strana 121
121 Podotýkám, že č. 1—20 byla psána na fol. 279r° — 286r° touž rukou (A), kdežto č. 21—24 na fol. 286r° — 287r° rukou jinou (C). Tyto čtyři zápisy byly na volné listy nebo jejich části patrně učiněny později než opisy č. 1—8 na fol. 418v° — 421v° (rukou B), mezi něž vloženy byly dodatečně (rukou C?) opisy č. 22—24. 418 v° 1. Nepoti suo Antonio Eneas s. p. d. Retulit mihi 279 r° — 279 v° pater tuus te dum puer adhuc fores ... X cras dicas incipiam. Vale et mea monita salubria uti- que amplecti stude. Vale.1) 2. Dulcissime atque suavissime frater, salve et sem- per salvus sis. Tue michi littere ydibus maiis... X tuo nomine facere possim, mihi scribere non re- cuses. Bene vale et tui Stephaniste memor.2) N. P., fratri suavissimo, s. p. Forte preteritis diebus fueram accusandus, qui fui in scribendo tardior ...X Vale et tui diligentissimi Nicolai non inmemor usquam, qui tuas magno desiderio ex- pectat litteras. Iterum vale, domine.3) 279 v° 280 r° 3. 419 r° 419 v° 4. N. Da. Ste., fratri dulcissimo, s. p. Ach, que te de- 280 r° mencia cepit, ut putes me tui oblitum ...X Vale meique sis semper memor.4) 419 v° 5. P. Steta5) N. s. Si vivere dulce est... X Iterum 280 v° vale et amoris vicem serva. 420 r° 6. Eneas Silvius poeta s. p. d. Iohanni Ptholemeo, 280 v° — 281 r° patruo suo. Elegisti, ut audio, senectuti tue gratis- simam vitam ... x quibus nec pluvia nocet ne- que estas. Vale feliciter.6) 420 v° 7. Doctissimo viro tanquam filio domino Petro 281 r° —281 v° Stephaniste Hispano Augus7) affectum tanquam paternum Senensis. Dulcissime tanquam fili, semper salvus sis. Magnam afferunt mihi iocundi- 421 r° 1) Známý dopis Aeneův, často opisovaný a otiskovaný k účelům výchovným, na př. u Rod. Agricoly De formando studio (Basileae 1533), str. 93—96. Jest to list z r. 1442/3 č. IV souborného vydání basilejského (Opera .. . omnia 1551), ve Wolkanově vydání (Fon- tes rerum Austr. II sv. 61, Wien 1909) č. 37. 2) Ze závěrečných slov plyne, že dopis není Aeneův, nýbrž Petra Stephanisty. 3) Ze závěru dopisu vyplývá tedy alespoň křestní jméno původcovo: Nicolaus. 4) Původcem dopisu byl nejspíše Augustinus Dathus (Agostino Dati, 1420—1478), adresátem Petrus Stephanista. Křestní jméno Datovo bylo tu nahrazeno písmenem N. právě tak jako u č. 20. 5) Opětně Petrus Stephanista jako v č. 2. 6) Je to Aeneův list z r. 1442/3 č. V v uv. vydání basilejském, v uv. vydání Wolkanově č. 38. 7) Patrně Augustinus Dathus. V souborném vydání děl Datových dopis otištěn není.
121 Podotýkám, že č. 1—20 byla psána na fol. 279r° — 286r° touž rukou (A), kdežto č. 21—24 na fol. 286r° — 287r° rukou jinou (C). Tyto čtyři zápisy byly na volné listy nebo jejich části patrně učiněny později než opisy č. 1—8 na fol. 418v° — 421v° (rukou B), mezi něž vloženy byly dodatečně (rukou C?) opisy č. 22—24. 418 v° 1. Nepoti suo Antonio Eneas s. p. d. Retulit mihi 279 r° — 279 v° pater tuus te dum puer adhuc fores ... X cras dicas incipiam. Vale et mea monita salubria uti- que amplecti stude. Vale.1) 2. Dulcissime atque suavissime frater, salve et sem- per salvus sis. Tue michi littere ydibus maiis... X tuo nomine facere possim, mihi scribere non re- cuses. Bene vale et tui Stephaniste memor.2) N. P., fratri suavissimo, s. p. Forte preteritis diebus fueram accusandus, qui fui in scribendo tardior ...X Vale et tui diligentissimi Nicolai non inmemor usquam, qui tuas magno desiderio ex- pectat litteras. Iterum vale, domine.3) 279 v° 280 r° 3. 419 r° 419 v° 4. N. Da. Ste., fratri dulcissimo, s. p. Ach, que te de- 280 r° mencia cepit, ut putes me tui oblitum ...X Vale meique sis semper memor.4) 419 v° 5. P. Steta5) N. s. Si vivere dulce est... X Iterum 280 v° vale et amoris vicem serva. 420 r° 6. Eneas Silvius poeta s. p. d. Iohanni Ptholemeo, 280 v° — 281 r° patruo suo. Elegisti, ut audio, senectuti tue gratis- simam vitam ... x quibus nec pluvia nocet ne- que estas. Vale feliciter.6) 420 v° 7. Doctissimo viro tanquam filio domino Petro 281 r° —281 v° Stephaniste Hispano Augus7) affectum tanquam paternum Senensis. Dulcissime tanquam fili, semper salvus sis. Magnam afferunt mihi iocundi- 421 r° 1) Známý dopis Aeneův, často opisovaný a otiskovaný k účelům výchovným, na př. u Rod. Agricoly De formando studio (Basileae 1533), str. 93—96. Jest to list z r. 1442/3 č. IV souborného vydání basilejského (Opera .. . omnia 1551), ve Wolkanově vydání (Fon- tes rerum Austr. II sv. 61, Wien 1909) č. 37. 2) Ze závěrečných slov plyne, že dopis není Aeneův, nýbrž Petra Stephanisty. 3) Ze závěru dopisu vyplývá tedy alespoň křestní jméno původcovo: Nicolaus. 4) Původcem dopisu byl nejspíše Augustinus Dathus (Agostino Dati, 1420—1478), adresátem Petrus Stephanista. Křestní jméno Datovo bylo tu nahrazeno písmenem N. právě tak jako u č. 20. 5) Opětně Petrus Stephanista jako v č. 2. 6) Je to Aeneův list z r. 1442/3 č. V v uv. vydání basilejském, v uv. vydání Wolkanově č. 38. 7) Patrně Augustinus Dathus. V souborném vydání děl Datových dopis otištěn není.
Strana 122
122 tatem tue littere ... X agimus tibi gracias perin- gentes. Fili mi, una cum dulcissimo Nicis (?) et lepida Theodora semper salvus sis. 8. Cum nuper Hierosolimas simul profisceremurl), ea familiaritas ... X ab hac vita turpissima ad honestatem te familiaque dignam reducas. Vale feliciter et amicam tuam dulciusculam ocius re- linque. Vale. 281 v° 421 v° 9. [Oratio Hilarii de Lithomericz ad studiosos]. 282 r° — 283 r° 283 v° 10. Julianus kardianus (sic) S. angeli2). Doctissimo Enee Silvio, regis Romanorum secretario, amico carissimo, s. d. Amantissime Enea! Gaudeo te esse apud serenissimum regem in loco honorabili et te digno ... X Vale, ut opto, et me ama, ut soles. 11. S. p. d. Et si pluribus negociis implicitus existam, non tamen possum, quin te litterarum mearum participem efficiam ... X tibi, inquam, in omnibus periculis et discriminibus etiam si partem san- guinis effusurus sim, adero. Vale meque tuum esse tibi persuadere. Datum Bononie die XXVII mensis septembris anno domini etc. LXXVI [ = 1476] accelerante inimico. P. E. scolaris Bononiensis. [Adresa:] Acutissimo et exercitatissimo3) viro M. C., preceptori sibi plurimum observando4.) 283 v° 12. [Průpovědi o lásce:] Causa coniugii non est ab 284 r° amore excusatio recta. Qui non zelat, amare non potest ... X Una femina prohibetur a duobus amari et a duabus mulieribus vir. 13. Eruditissimo viro Petro Hispaniensi,5) fratri et 284 v° amico precipuo. Dulcissime et precare frater, salve ... X cum redierimus, obruemus6)... 1) Tak rkp fol. 281v°, kdežto fol. 421v° jest psáno profis, hned škrtnuto a napsáno do řádky proficisceremur. 2) Tak jest třeba vyložiti rukopisnou zkratku S anli (Podlaha četl: Sauli). Jde o kar- dinála Juliana Cesariniho, kterému výše uvedený titul přináležel. Jest to dopis Julianův, otištěný v uv. basilejském vydání děl Aeneových s č. I a v uv. vydání Wolkanově č. 45. 3) Rkp. (a Podlaha): exerocitatissimo. 4) Podlaha pokládal slova accelerante inimico za konec dopisu, další slova všechna vzta- hoval (rozváděje zkratku: scolares Bononienses) ke Causa coniugii... Byl-li podepsaný scholár nationis Alamanorum, hodily by se iniciálky na Philippa Emighelwele, který je uveden jako svědek v bononské listině z 3. listopadu 1482 (E. Friedländer - C. Malagola, Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, Berolini 1887, č. 86, str. 40412). 5) Tak rkp; Podlaha: Hispalensi. 6) Správně určen u Podlahy: Augustini Dathi epistola. Ve vydání Dathových Opera mně přístupném (Senis 1503) fol. CXXIX v°. V opise nebyla ani dokončena věta, která zní ve vy- dání cum redierimus, obruemus te fascibus litterarum; také celý konec (asi 12 řádků) chybí.
122 tatem tue littere ... X agimus tibi gracias perin- gentes. Fili mi, una cum dulcissimo Nicis (?) et lepida Theodora semper salvus sis. 8. Cum nuper Hierosolimas simul profisceremurl), ea familiaritas ... X ab hac vita turpissima ad honestatem te familiaque dignam reducas. Vale feliciter et amicam tuam dulciusculam ocius re- linque. Vale. 281 v° 421 v° 9. [Oratio Hilarii de Lithomericz ad studiosos]. 282 r° — 283 r° 283 v° 10. Julianus kardianus (sic) S. angeli2). Doctissimo Enee Silvio, regis Romanorum secretario, amico carissimo, s. d. Amantissime Enea! Gaudeo te esse apud serenissimum regem in loco honorabili et te digno ... X Vale, ut opto, et me ama, ut soles. 11. S. p. d. Et si pluribus negociis implicitus existam, non tamen possum, quin te litterarum mearum participem efficiam ... X tibi, inquam, in omnibus periculis et discriminibus etiam si partem san- guinis effusurus sim, adero. Vale meque tuum esse tibi persuadere. Datum Bononie die XXVII mensis septembris anno domini etc. LXXVI [ = 1476] accelerante inimico. P. E. scolaris Bononiensis. [Adresa:] Acutissimo et exercitatissimo3) viro M. C., preceptori sibi plurimum observando4.) 283 v° 12. [Průpovědi o lásce:] Causa coniugii non est ab 284 r° amore excusatio recta. Qui non zelat, amare non potest ... X Una femina prohibetur a duobus amari et a duabus mulieribus vir. 13. Eruditissimo viro Petro Hispaniensi,5) fratri et 284 v° amico precipuo. Dulcissime et precare frater, salve ... X cum redierimus, obruemus6)... 1) Tak rkp fol. 281v°, kdežto fol. 421v° jest psáno profis, hned škrtnuto a napsáno do řádky proficisceremur. 2) Tak jest třeba vyložiti rukopisnou zkratku S anli (Podlaha četl: Sauli). Jde o kar- dinála Juliana Cesariniho, kterému výše uvedený titul přináležel. Jest to dopis Julianův, otištěný v uv. basilejském vydání děl Aeneových s č. I a v uv. vydání Wolkanově č. 45. 3) Rkp. (a Podlaha): exerocitatissimo. 4) Podlaha pokládal slova accelerante inimico za konec dopisu, další slova všechna vzta- hoval (rozváděje zkratku: scolares Bononienses) ke Causa coniugii... Byl-li podepsaný scholár nationis Alamanorum, hodily by se iniciálky na Philippa Emighelwele, který je uveden jako svědek v bononské listině z 3. listopadu 1482 (E. Friedländer - C. Malagola, Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis, Berolini 1887, č. 86, str. 40412). 5) Tak rkp; Podlaha: Hispalensi. 6) Správně určen u Podlahy: Augustini Dathi epistola. Ve vydání Dathových Opera mně přístupném (Senis 1503) fol. CXXIX v°. V opise nebyla ani dokončena věta, která zní ve vy- dání cum redierimus, obruemus te fascibus litterarum; také celý konec (asi 12 řádků) chybí.
Strana 123
123 14. Vellem equidem, incliti patres nec non et1) cives singularissimi, quod in me tanta dicendi copia foret, quanta frequencia clarissimorum virorum astat me hic attente audire... ... X huc in medium aliquid pro more servando dicturus venire non dubitavi.2) 284 v° — 285 r° 15. [List Bohuslavův výše otištěný.] 16. Hodierna luce, dulcissime N., mihi tue a Ffloren- tino reddite sunt littere, que mihi profecto et io- cunditati et voluptati fuerunt ...X Scribis autem perhumaniter fasciculum mearum litterarum te vehementer cupere, quo te erudiciorem evadere iudicas.3) 285 1° 285 r° 17. Honorabili patri domino Iohanni de Tabor], Ec- clesie beatissimi Stephani in Lfitomericz]4) decano etc., patri et domino atque fratri amicoque unice semper dilecto. Veteris illius amoris ... X Iterum vale feliciter ipse. Ex N. pro vigilia bleati] Pletri et Pauli].... 285 r 18. S. p. Universos litterarum atque bonarum arcium 285 v° amatores vestre dignacioni dilectos esse ... X non solum illos sed et me sibi obligatos sciatis vel sen- tiatis. 19. Comendacio et conservacio a magistro discipulo 285 v° — 286 r° recedente. Solent qui errati veniam petunt ...X alteram reperire non potui. Vale. Honorem ma- gistro inpende.5) 20. N. Datus P. Stephaniste s. Cum nostram con- 286 r° sidero mutuam benivolenciam, considero autem quam sepissime ... X Vale, dulce dimidium anime mee.6) 1) Tak rkp; Podlaha: patres et. 2) Č. 14 je exordium nějaké humanistické řeči. Přirovnávám Dathovu řeč III. de laudibus divi Bernardini Senensis, která se začíná velmi podobně: Velim hodie dari mihi maiorem dicendi potestatem, illustres magistratus, optimates ac patres amplissimi; velim, inquam, dari mihi eloquendi copiam apud magnos viros verba facturo et tam doctrinae laude quam summa auctoritate prestantes (fol. LXv°—LXIr°). 3) Fragment listu, u Podlahy nezaznamenaný, nesouvisí s předcházejícím dopisem Bohuslavovým. 4) Obě začáteční písmena vysvětlena u Podlahy. 5) Správně určen u Podlahy autor [Leonardus Brunus]. 6) Správně určen u Podlahy. Ve vydání Dathových Opera, uvedeném výše str. 122, pozn. 6, fol. CXXIXv° jest list adresován Petro Bachio.
123 14. Vellem equidem, incliti patres nec non et1) cives singularissimi, quod in me tanta dicendi copia foret, quanta frequencia clarissimorum virorum astat me hic attente audire... ... X huc in medium aliquid pro more servando dicturus venire non dubitavi.2) 284 v° — 285 r° 15. [List Bohuslavův výše otištěný.] 16. Hodierna luce, dulcissime N., mihi tue a Ffloren- tino reddite sunt littere, que mihi profecto et io- cunditati et voluptati fuerunt ...X Scribis autem perhumaniter fasciculum mearum litterarum te vehementer cupere, quo te erudiciorem evadere iudicas.3) 285 1° 285 r° 17. Honorabili patri domino Iohanni de Tabor], Ec- clesie beatissimi Stephani in Lfitomericz]4) decano etc., patri et domino atque fratri amicoque unice semper dilecto. Veteris illius amoris ... X Iterum vale feliciter ipse. Ex N. pro vigilia bleati] Pletri et Pauli].... 285 r 18. S. p. Universos litterarum atque bonarum arcium 285 v° amatores vestre dignacioni dilectos esse ... X non solum illos sed et me sibi obligatos sciatis vel sen- tiatis. 19. Comendacio et conservacio a magistro discipulo 285 v° — 286 r° recedente. Solent qui errati veniam petunt ...X alteram reperire non potui. Vale. Honorem ma- gistro inpende.5) 20. N. Datus P. Stephaniste s. Cum nostram con- 286 r° sidero mutuam benivolenciam, considero autem quam sepissime ... X Vale, dulce dimidium anime mee.6) 1) Tak rkp; Podlaha: patres et. 2) Č. 14 je exordium nějaké humanistické řeči. Přirovnávám Dathovu řeč III. de laudibus divi Bernardini Senensis, která se začíná velmi podobně: Velim hodie dari mihi maiorem dicendi potestatem, illustres magistratus, optimates ac patres amplissimi; velim, inquam, dari mihi eloquendi copiam apud magnos viros verba facturo et tam doctrinae laude quam summa auctoritate prestantes (fol. LXv°—LXIr°). 3) Fragment listu, u Podlahy nezaznamenaný, nesouvisí s předcházejícím dopisem Bohuslavovým. 4) Obě začáteční písmena vysvětlena u Podlahy. 5) Správně určen u Podlahy autor [Leonardus Brunus]. 6) Správně určen u Podlahy. Ve vydání Dathových Opera, uvedeném výše str. 122, pozn. 6, fol. CXXIXv° jest list adresován Petro Bachio.
Strana 124
124 21. P. de R. Salutem p. d. Tametsi multis veris argu- mentis ...X harum portitor1) te edocebit. Vale feliciter. 286 r° — 286 v° 22. Amoris vinculum cum salute. Cogit me mutua inter 286 v° nos dileccio ... x te facilem porrige, rogo. 419 r° 23. Seipsum totum ad quevis obsequia paratissisimum. 286 v° Vereor, vir probatissime, ne a vestra caritate im- pudicicie arguar. ... X Paulus2) doctor persecutor mulierum... 419 r° 24. Seipsum ad quevis obsequia paratissimum. Accepi 287 r° reverencie litteras, quibus me adhortavistis....X vale(a)t humanitas vestra et de adventu meo mi- nime dubitet. P. C. in C[rumlo]w3). 420 r° 1) Nadepsáno: dator. 2) Za slovem Paulus následuje v rkpu pět slov, vesměs dodatečně zamazaných, zřejmě mravnostním censorem; přečtená jsou zde v textu. 3) Zkratka vypsána u Podlahy. Z literárně činnných Krumlovanů XV. století, které seznamenali V. Schmidt a A. Picha, Mitt. d. Vereines f. Gesch. d. Deutsch. in Böhm. 42, 1904, str. 61 un., se iniciálky na žádného nehodí.
124 21. P. de R. Salutem p. d. Tametsi multis veris argu- mentis ...X harum portitor1) te edocebit. Vale feliciter. 286 r° — 286 v° 22. Amoris vinculum cum salute. Cogit me mutua inter 286 v° nos dileccio ... x te facilem porrige, rogo. 419 r° 23. Seipsum totum ad quevis obsequia paratissisimum. 286 v° Vereor, vir probatissime, ne a vestra caritate im- pudicicie arguar. ... X Paulus2) doctor persecutor mulierum... 419 r° 24. Seipsum ad quevis obsequia paratissimum. Accepi 287 r° reverencie litteras, quibus me adhortavistis....X vale(a)t humanitas vestra et de adventu meo mi- nime dubitet. P. C. in C[rumlo]w3). 420 r° 1) Nadepsáno: dator. 2) Za slovem Paulus následuje v rkpu pět slov, vesměs dodatečně zamazaných, zřejmě mravnostním censorem; přečtená jsou zde v textu. 3) Zkratka vypsána u Podlahy. Z literárně činnných Krumlovanů XV. století, které seznamenali V. Schmidt a A. Picha, Mitt. d. Vereines f. Gesch. d. Deutsch. in Böhm. 42, 1904, str. 61 un., se iniciálky na žádného nehodí.
Strana 125
II. Z KNIŽNÍCH SBÍREK 1. Z Schottových Lucubraciunculae ornatissimae (1498). A. Dopisy Schottovy Mitisem nepřevzaté a) otištěné v Truhlářově Listáři (č. 1, 2, 3, 4, 6, 17, 19). Truhlář je otiskl přímo z Schottových Lucubraciunculae (= S) a dobře mlčky opravil tiskovou chybu (2. 4, 31 agamus m. agemus.) Zato neprávem nepřesný nebo paleograficky nesprávný jest přetisk na těchto místech: 2. 4, 7 Bohuslao de Hassenstein Trh: Bohuslao de Hassenstein, domino suo plu- rimum amato S Wiltbaden Trh: in Vuiltbaden S Emendace vyžaduje místo: atque a re a proposito nostro non amoveor S, Trh: at ea re etc. (srv. f. 7, 6 ut ea re ab ignavia me vindicare possim) 1) 4,36 4,20 3. 5,20 5,21 5,22 5,23 6,16 domino Buhuslao Trh: domino, domino Bohuslao S Ferrariensi Trh: Ferrariensi, domino suo plurimum observando S responsionen Trh: responsionem S et quem Trh: et quod quem S Suicenses Trh: Suitenses S 4. 6,38 6,44 7, 1 6,41 Bohuslao de Hassenstein Trh: Bohuslao de Hassenstein inter amicos praecipuo S scribebam, quarum (!) Trh: scribebam, quamquam S cognoveram Trh: cognoverim S Emendace vyžadují místa: familiaritatem acriorem S, Trh: familiaritatem artiorem (psáno v předloze nepochybně arciorem) 1) K 2. 4, 11n. per Laurentium mercatorem dlužno poznamenati, že jej Schott jinde jme- nuje plným jménem: fol. IIIr° (zr. 1478) a fol. XVr° (zr. 1481) Laurentium Hertçog mercatorem.
II. Z KNIŽNÍCH SBÍREK 1. Z Schottových Lucubraciunculae ornatissimae (1498). A. Dopisy Schottovy Mitisem nepřevzaté a) otištěné v Truhlářově Listáři (č. 1, 2, 3, 4, 6, 17, 19). Truhlář je otiskl přímo z Schottových Lucubraciunculae (= S) a dobře mlčky opravil tiskovou chybu (2. 4, 31 agamus m. agemus.) Zato neprávem nepřesný nebo paleograficky nesprávný jest přetisk na těchto místech: 2. 4, 7 Bohuslao de Hassenstein Trh: Bohuslao de Hassenstein, domino suo plu- rimum amato S Wiltbaden Trh: in Vuiltbaden S Emendace vyžaduje místo: atque a re a proposito nostro non amoveor S, Trh: at ea re etc. (srv. f. 7, 6 ut ea re ab ignavia me vindicare possim) 1) 4,36 4,20 3. 5,20 5,21 5,22 5,23 6,16 domino Buhuslao Trh: domino, domino Bohuslao S Ferrariensi Trh: Ferrariensi, domino suo plurimum observando S responsionen Trh: responsionem S et quem Trh: et quod quem S Suicenses Trh: Suitenses S 4. 6,38 6,44 7, 1 6,41 Bohuslao de Hassenstein Trh: Bohuslao de Hassenstein inter amicos praecipuo S scribebam, quarum (!) Trh: scribebam, quamquam S cognoveram Trh: cognoverim S Emendace vyžadují místa: familiaritatem acriorem S, Trh: familiaritatem artiorem (psáno v předloze nepochybně arciorem) 1) K 2. 4, 11n. per Laurentium mercatorem dlužno poznamenati, že jej Schott jinde jme- nuje plným jménem: fol. IIIr° (zr. 1478) a fol. XVr° (zr. 1481) Laurentium Hertçog mercatorem.
Strana 126
126 7,3n. quietem animi amplius quam solicitam exercitationem meditatus Trh. quietem & tam animi etc. S. Pokládám slova & tam, která Trh mlčky vy- vylučoval, za emendační poznámku, původně interlineární nebo marginální I (= vel) -tam ( = quietam), která pronikla do textu, četl bych quietam... quam solicitam exercitationem meditatus. 7, 6 quae ex his libris impressi sint S, Trh: qui etc. 6. 8,12n. Hassenstein Trh: Hassenstein, domino sibi maxime observando S 8,18 toties Trh: totiens S Id enim Trh: Id etenim S 8,29 voluntate me (!) Trh: voluntate in me S 8,36 accepturus (!) Trh: suscepturus S 9, 1 17.18,25 18,35 19,20 secretario Trh: secretario, domino praecipua singularitate observando S praegrati (!) Trh: pergrati S quam sit respondens (sic)1) Trh: quaesitus respondens S (qlit3). b) neotištěné v Truhlářově Listáři. a) Petrus Schottus Sigismundo Gossenbrot Augustensi (fol. CVIIIvo) Schott skromně děkuje za chválu Gossenbrotovi, který ho nazval lucem. Ale chvála patří jenom těm, kteří si získali obecné zásluhy. Tak u Vergilia Aen. II 281 oslovuje Aeneas ve snách Hektora O lux Dardaniae, spes o fidissima Teurum, tak bankéř Persius u Horatia Serm. I 7, 24 solem Asiae Brutum appellat. ... Quorum ego exempla secutus Bohuslaum illum lucem patriae suae pro dignissimis praeconiis vocitavi.2) Ita enim tibi persuade virum eum esse, qui cum summa nobilitate summam possidet sententiarum elegantiam adeo usque, ut Vratislao(!) 3) Bohemorum rege quam familiaris- sime utatur, nimirum totius regni futurus illustrator, cum, ut se(!) 4) non fugit, beatissimas eas res publicas Plato5) arbitretur, quas sapientiae studiosi regant. Me vero ut ita appellaveris, nihil mearum virtutum in causa fuisse potest, quae nullae exstant ... B) Petrus Schottus ...artium atque pontificii iuris doctori ... Vito Maeler de Memmingen6) (fol. XI v°). 1) Upozornění sic připojil Truhlář — k svému vlastnímu chybnému čtení. 2) Schott má na mysli úvodní verš svého epigramu na Bohuslava (Lucubraciunculae fol. CLIVV°) O lux Boemorum! generisne insignia primum mirer an ingenii, non mihi perspicuum etc. 3) Míněn jest ovšem král Vladislav. 4) Sotva = eum (roz. Bohuslaum), spíše tisková chyba místo te (roz. adresáta). 5) Platon Politeia V 473 D a j. s) V adrese jiného listu z r. 1485 (fol. XL r°) jest uvedena jeho hodnost: praeposito sancti Viti Frisingensis.
126 7,3n. quietem animi amplius quam solicitam exercitationem meditatus Trh. quietem & tam animi etc. S. Pokládám slova & tam, která Trh mlčky vy- vylučoval, za emendační poznámku, původně interlineární nebo marginální I (= vel) -tam ( = quietam), která pronikla do textu, četl bych quietam... quam solicitam exercitationem meditatus. 7, 6 quae ex his libris impressi sint S, Trh: qui etc. 6. 8,12n. Hassenstein Trh: Hassenstein, domino sibi maxime observando S 8,18 toties Trh: totiens S Id enim Trh: Id etenim S 8,29 voluntate me (!) Trh: voluntate in me S 8,36 accepturus (!) Trh: suscepturus S 9, 1 17.18,25 18,35 19,20 secretario Trh: secretario, domino praecipua singularitate observando S praegrati (!) Trh: pergrati S quam sit respondens (sic)1) Trh: quaesitus respondens S (qlit3). b) neotištěné v Truhlářově Listáři. a) Petrus Schottus Sigismundo Gossenbrot Augustensi (fol. CVIIIvo) Schott skromně děkuje za chválu Gossenbrotovi, který ho nazval lucem. Ale chvála patří jenom těm, kteří si získali obecné zásluhy. Tak u Vergilia Aen. II 281 oslovuje Aeneas ve snách Hektora O lux Dardaniae, spes o fidissima Teurum, tak bankéř Persius u Horatia Serm. I 7, 24 solem Asiae Brutum appellat. ... Quorum ego exempla secutus Bohuslaum illum lucem patriae suae pro dignissimis praeconiis vocitavi.2) Ita enim tibi persuade virum eum esse, qui cum summa nobilitate summam possidet sententiarum elegantiam adeo usque, ut Vratislao(!) 3) Bohemorum rege quam familiaris- sime utatur, nimirum totius regni futurus illustrator, cum, ut se(!) 4) non fugit, beatissimas eas res publicas Plato5) arbitretur, quas sapientiae studiosi regant. Me vero ut ita appellaveris, nihil mearum virtutum in causa fuisse potest, quae nullae exstant ... B) Petrus Schottus ...artium atque pontificii iuris doctori ... Vito Maeler de Memmingen6) (fol. XI v°). 1) Upozornění sic připojil Truhlář — k svému vlastnímu chybnému čtení. 2) Schott má na mysli úvodní verš svého epigramu na Bohuslava (Lucubraciunculae fol. CLIVV°) O lux Boemorum! generisne insignia primum mirer an ingenii, non mihi perspicuum etc. 3) Míněn jest ovšem král Vladislav. 4) Sotva = eum (roz. Bohuslaum), spíše tisková chyba místo te (roz. adresáta). 5) Platon Politeia V 473 D a j. s) V adrese jiného listu z r. 1485 (fol. XL r°) jest uvedena jeho hodnost: praeposito sancti Viti Frisingensis.
Strana 127
127 V dopise, který psal Schott z Ferrary 26. května 14811) před odjezdem do vlasti, jest stručná zmínka o Bohuslavovi a knězi Ladislavovi: ... Dominus Ladislaus et D. Bohuslaus sese tibi magnopere commissos faciunt. Atque D. Ladislaus, ubi famulus eius, quem exspectat, advenerit, ad te quam primum litteras dabit. v) Petrus Schottus amico N. s. d. p. (fol. CXVIII r°). Acceptum tibi munus nostrum accidisse adeo usque voluptuosum mihi fuit... Ego accessioni tuae plurimum sum gratulatus, praecipue, quod video nullum tibi iam ad praesulatus apicem conscendendum inter- cedere gradum... Tu modo verba, quibus te Argentinam invisurum pro- misisti, re ipsa, si commodum erit, comprobare velis. Unum te vehementer orarem, si non ultro id te facturum confiderem: ut Bohuslao, viro ut optimo ita carissimo mihi, si nondum firmior sit redditus, curam adhibeas. Vereor enim, ne (quam morbo) aegritudine animi, quam ex morbo contraxit, amplius conficiatur. Quamquam iampridem, quae dei est benignitas, convaluisse eum sperem. Vale. Tento nedatovaný dopis se nepochybně týká choroby Bohuslavovy z r. 1481/2, o níž se mluví v jiném dopise Schottově, otištěném v Listáři č. 4. Adresátem, který byl pořadateli Schottových Lucubraciunculae Wimphelingovi neznám, mohl býti kněz Ladislav. Truhlářově pozornosti, jak se zdá, ušel. . . . iuris pontificii doctori atque artis humanita- ô) Petrus Schottus tis...professori Iohanni Riedner in Ingelstat (fol. XXXI v°). V dopise, psaném ze Štrasburku 18. května 14842) ingolstadtskému profesoru Janu Riednerovi z Niedershaimu, jest tato zmínka o Bohuslavovi: ... Magister Iohannes3) noster nondum doctor4) cum primogenito' principis Badensis Parisiensem petiit Academiams). Itaque et psalterium suum Graecum secum habet. Tu a domino Bohuslao copiam facile im- petrabis, qui originale habet. 8) Petrus Schottus . .. artium atque pontificii iuris doctori... Vito Maeler de Memmingen (fol. XLII r°). V dopise psaném ve Štrasburce 28. září 14857) jest zmínka o Bohuslavově návštěvě ve Štrasburces) 1) Truhlář se zmiňuje o tomto dopise v Listáři str. 5, 8 n. 2) Truhlář se zmiňuje o tomto dopise v Listáři str. 213, 27 nn. 3) Míněn jest Johannes Mueller (Molitor) z Rastadtu, učitel Schottův; srv. str. 92. 4) K doktorátu iuris utriusque mohl blahopřáti Schott Muellerovi teprve dopisem z 30. července 1487 (fol. LXI r°). 5) Jacobus, primogenitus Marchionis Badensis (fol. XXXV r°). 6) O odchodu Muellerově do Paříže psal Schott Maelerovi 19. října 1483. O jeho návratu čteme v Schottově dopise Maelerovi z 5. září 1486: Magister Io. Molitoris ex Parisio cum Do- mino suo nuper rediit sanus in arcem Badensem. 7) O tomto a následujícím listě činí zmínku Truhlář, Humanismus str. 21. 8) Otiskl ji již Mitis, Lucubr. X 5 r°.
127 V dopise, který psal Schott z Ferrary 26. května 14811) před odjezdem do vlasti, jest stručná zmínka o Bohuslavovi a knězi Ladislavovi: ... Dominus Ladislaus et D. Bohuslaus sese tibi magnopere commissos faciunt. Atque D. Ladislaus, ubi famulus eius, quem exspectat, advenerit, ad te quam primum litteras dabit. v) Petrus Schottus amico N. s. d. p. (fol. CXVIII r°). Acceptum tibi munus nostrum accidisse adeo usque voluptuosum mihi fuit... Ego accessioni tuae plurimum sum gratulatus, praecipue, quod video nullum tibi iam ad praesulatus apicem conscendendum inter- cedere gradum... Tu modo verba, quibus te Argentinam invisurum pro- misisti, re ipsa, si commodum erit, comprobare velis. Unum te vehementer orarem, si non ultro id te facturum confiderem: ut Bohuslao, viro ut optimo ita carissimo mihi, si nondum firmior sit redditus, curam adhibeas. Vereor enim, ne (quam morbo) aegritudine animi, quam ex morbo contraxit, amplius conficiatur. Quamquam iampridem, quae dei est benignitas, convaluisse eum sperem. Vale. Tento nedatovaný dopis se nepochybně týká choroby Bohuslavovy z r. 1481/2, o níž se mluví v jiném dopise Schottově, otištěném v Listáři č. 4. Adresátem, který byl pořadateli Schottových Lucubraciunculae Wimphelingovi neznám, mohl býti kněz Ladislav. Truhlářově pozornosti, jak se zdá, ušel. . . . iuris pontificii doctori atque artis humanita- ô) Petrus Schottus tis...professori Iohanni Riedner in Ingelstat (fol. XXXI v°). V dopise, psaném ze Štrasburku 18. května 14842) ingolstadtskému profesoru Janu Riednerovi z Niedershaimu, jest tato zmínka o Bohuslavovi: ... Magister Iohannes3) noster nondum doctor4) cum primogenito' principis Badensis Parisiensem petiit Academiams). Itaque et psalterium suum Graecum secum habet. Tu a domino Bohuslao copiam facile im- petrabis, qui originale habet. 8) Petrus Schottus . .. artium atque pontificii iuris doctori... Vito Maeler de Memmingen (fol. XLII r°). V dopise psaném ve Štrasburce 28. září 14857) jest zmínka o Bohuslavově návštěvě ve Štrasburces) 1) Truhlář se zmiňuje o tomto dopise v Listáři str. 5, 8 n. 2) Truhlář se zmiňuje o tomto dopise v Listáři str. 213, 27 nn. 3) Míněn jest Johannes Mueller (Molitor) z Rastadtu, učitel Schottův; srv. str. 92. 4) K doktorátu iuris utriusque mohl blahopřáti Schott Muellerovi teprve dopisem z 30. července 1487 (fol. LXI r°). 5) Jacobus, primogenitus Marchionis Badensis (fol. XXXV r°). 6) O odchodu Muellerově do Paříže psal Schott Maelerovi 19. října 1483. O jeho návratu čteme v Schottově dopise Maelerovi z 5. září 1486: Magister Io. Molitoris ex Parisio cum Do- mino suo nuper rediit sanus in arcem Badensem. 7) O tomto a následujícím listě činí zmínku Truhlář, Humanismus str. 21. 8) Otiskl ji již Mitis, Lucubr. X 5 r°.
Strana 128
128 ... Dominus meus et frater carissimus Bohuslaus de Hassenstein apud me pluribus diebus fuit et vos omnes nominatim ut salvere iuberem mandavit. ) Petrus Schottus ... iuris pontificii... professori ... Heinrico Moser (fol. LVIII r°) V dopise profesoru církevního práva Moserovi vzpomíná Schott (ze Štrasburku 28. října 1486) bývalých druhů ze studií boloňských: ... De consortibus nostris Bononiensibus dominus Bohuslaus, nunc archicancellarius regni Bohemici,1) anno superiori Argentinae me revisit et perquam plures dies apud me moratus est. Fridericus Bussener in co- mitatu et familia eius est. Avibus, si forte oblitus es, animum oblectat. Udalricus Buck, cocus quondam noster, nunc paedagogus Alberti filii principis Bavarii Ludovici Moguntiae, iuris caesarii apicem propediem attinget.2) B. Dopisy Bohuslavovy u Mitise otištěné (Truhlářova Listáře č. 5, 7, 16, 24, 29, 33). Truhlář je neotiskoval z Schottových Lucubraciunculae, odkud je znal Mitis, nýbrž teprve z otisku Mitisova v Lucubrationes oratoriae (= M) 3) Poněvadž Mitis v drobnostech sice text Schottovy sbírky správně emen- doval, ale dopustil se při přebírání textu leckde chyb nebo nepřesností, přešly tyto vady i do Listáře Truhlářova. Uvedeme jenom případy, kde Mitis (a s ním Truhlář) anebo Truhlář sám mají neprávem čtení odchylná od textu sbírky Schottovy (= S). U čtyř dopisů (č. 7, 16, 29, 33), které otiskl Mitis — a leckde věr- něji — před svými Lucubrationes oratoriae již ve Fragmentum episto- larum, poznamenáme i čtení tohoto staršího přetisku (= Fg). 5. 7,20 Clarissimo J. U. doctori domino Petro Schotto Argentinensi, amico cha- rissimo M, Trh: Bohuslaus Bohemus clarissimo iuris utriusque interpreti d. p. s. de Argentina, amico singulari S 8, 2 1482 M, Trh: Data 1482 S 7. 9,22 Petro Schotto s. p. d. Trh: Bohuslaus de Lobkovuic clarissimo iuris utrius- que doctori domino Petro Schotto Argentinensi, amico carissimo s. p. d. S, Fg. Eidem s. p. d. M. Datum 1487 má S, Fg, M 1) K titulu Bohuslavovu srv. Truhlář, Humanismus str. 20. 2) Úryvek tento otiskl již Mitis, Lucubr. X 4v°—5r°. 3) Do sborníku Schottova nahlížel Trh jenom výjimečně (srv. pozn. v Listáři str. 29).
128 ... Dominus meus et frater carissimus Bohuslaus de Hassenstein apud me pluribus diebus fuit et vos omnes nominatim ut salvere iuberem mandavit. ) Petrus Schottus ... iuris pontificii... professori ... Heinrico Moser (fol. LVIII r°) V dopise profesoru církevního práva Moserovi vzpomíná Schott (ze Štrasburku 28. října 1486) bývalých druhů ze studií boloňských: ... De consortibus nostris Bononiensibus dominus Bohuslaus, nunc archicancellarius regni Bohemici,1) anno superiori Argentinae me revisit et perquam plures dies apud me moratus est. Fridericus Bussener in co- mitatu et familia eius est. Avibus, si forte oblitus es, animum oblectat. Udalricus Buck, cocus quondam noster, nunc paedagogus Alberti filii principis Bavarii Ludovici Moguntiae, iuris caesarii apicem propediem attinget.2) B. Dopisy Bohuslavovy u Mitise otištěné (Truhlářova Listáře č. 5, 7, 16, 24, 29, 33). Truhlář je neotiskoval z Schottových Lucubraciunculae, odkud je znal Mitis, nýbrž teprve z otisku Mitisova v Lucubrationes oratoriae (= M) 3) Poněvadž Mitis v drobnostech sice text Schottovy sbírky správně emen- doval, ale dopustil se při přebírání textu leckde chyb nebo nepřesností, přešly tyto vady i do Listáře Truhlářova. Uvedeme jenom případy, kde Mitis (a s ním Truhlář) anebo Truhlář sám mají neprávem čtení odchylná od textu sbírky Schottovy (= S). U čtyř dopisů (č. 7, 16, 29, 33), které otiskl Mitis — a leckde věr- něji — před svými Lucubrationes oratoriae již ve Fragmentum episto- larum, poznamenáme i čtení tohoto staršího přetisku (= Fg). 5. 7,20 Clarissimo J. U. doctori domino Petro Schotto Argentinensi, amico cha- rissimo M, Trh: Bohuslaus Bohemus clarissimo iuris utriusque interpreti d. p. s. de Argentina, amico singulari S 8, 2 1482 M, Trh: Data 1482 S 7. 9,22 Petro Schotto s. p. d. Trh: Bohuslaus de Lobkovuic clarissimo iuris utrius- que doctori domino Petro Schotto Argentinensi, amico carissimo s. p. d. S, Fg. Eidem s. p. d. M. Datum 1487 má S, Fg, M 1) K titulu Bohuslavovu srv. Truhlář, Humanismus str. 20. 2) Úryvek tento otiskl již Mitis, Lucubr. X 4v°—5r°. 3) Do sborníku Schottova nahlížel Trh jenom výjimečně (srv. pozn. v Listáři str. 29).
Strana 129
129 16,43 17, 7 17,18 17,18 17,26 17,30 24.29,16 29,17n. 29,20 29,35 29,38 29,39 Petro Schotto s. p. d. Trh Bohuslaus de Hassenstein venerando doctis- simoque viro domino Petro Schotto, canonico apud S. Petrum Argen- tinae ac i. u. doctori, amico inter praecipuos, s. p. d. S. Eidem s. p. d. Fg. M cum (!) ex eo tempore Trh: qui ex eo tempore S, Fg, M possint: quin si M. Trh: possint: quod si S, possint. Qui si Fg in curia (!) eorum Trh: incuria eorum S, Fg, M ne arandi M, Trh. arandi S, Fg fortunatos minium (!) Trh: fortunatos nimium S, Eg, M abuerem (!) Trh: abnuerem S, Fg, M Petro Schotto s. p. d. Trh: Bohuslaus de Lobkovuic, domino Petro Schotto iuris utriusque doctori, amico singulari s. p. d. S, D. Petro Schotto s. p. d. M pro fidei tuae puritate et omnis in te sanctimoniae M, Trh: pro fidei tuae puritate et om is sanctimonia S. Text Mitisův jest nezdařenou emendací textu sborníku Schottova, v němž omis jest třeba opraviti v oröis = orationis. Quae de M, Trh: Quod de S defficulter (!) Trh: difficulter S, M reget M. Trh: regit S sine praesagio M, Trh: „Slovo to chybi ve vydáni děl Schottových, kde na témž místě jest mezera“ (Trh v pozn.*). Vskutku byla ta mezera pone- chána pro řecké slovo; Mitis ji vyplnil latinským přibližně vhodným slovem, ale to ovšem do textu nepatří. Podobná mezera pro řecký obrat jest 3. 6, 4. 16.16.42 29.34, 5 34, 5 34,14 Doctori M, Trh: Domino doctori S, Fg s. d. M. Trh: nemá S, Fg parentes Petri Fg, M, Trh: parentes suos S 33.36,41 37, 9 37,15 37,19 37,20 Joanni Keysersbergio Trh: Bohuslaus de Lobkovuic et Hassenstein dignissimo suo Patri domino Johanni Keisersberg S, Eidem Fg, M accersere M, Trh: accersiri S, Fg conturbationes (!) Trh. perturbationes S, Fg, M dolere (!) Trh: dolereque S, Fg, doloreque M defluunt. Fg, M, Trh: defluunt et reliqua S (slova ta naznačuji, že dopis nebyl otištěn celý). 37,20 Datae Fg, M, Trh: Data S.1) 1) Poznámku o datu smrti Schottovy Truhlář opravil mlčky sám ve spise Humanismus, str. 44. Spisy Bohuslava Hasištejnského l. 9
129 16,43 17, 7 17,18 17,18 17,26 17,30 24.29,16 29,17n. 29,20 29,35 29,38 29,39 Petro Schotto s. p. d. Trh Bohuslaus de Hassenstein venerando doctis- simoque viro domino Petro Schotto, canonico apud S. Petrum Argen- tinae ac i. u. doctori, amico inter praecipuos, s. p. d. S. Eidem s. p. d. Fg. M cum (!) ex eo tempore Trh: qui ex eo tempore S, Fg, M possint: quin si M. Trh: possint: quod si S, possint. Qui si Fg in curia (!) eorum Trh: incuria eorum S, Fg, M ne arandi M, Trh. arandi S, Fg fortunatos minium (!) Trh: fortunatos nimium S, Eg, M abuerem (!) Trh: abnuerem S, Fg, M Petro Schotto s. p. d. Trh: Bohuslaus de Lobkovuic, domino Petro Schotto iuris utriusque doctori, amico singulari s. p. d. S, D. Petro Schotto s. p. d. M pro fidei tuae puritate et omnis in te sanctimoniae M, Trh: pro fidei tuae puritate et om is sanctimonia S. Text Mitisův jest nezdařenou emendací textu sborníku Schottova, v němž omis jest třeba opraviti v oröis = orationis. Quae de M, Trh: Quod de S defficulter (!) Trh: difficulter S, M reget M. Trh: regit S sine praesagio M, Trh: „Slovo to chybi ve vydáni děl Schottových, kde na témž místě jest mezera“ (Trh v pozn.*). Vskutku byla ta mezera pone- chána pro řecké slovo; Mitis ji vyplnil latinským přibližně vhodným slovem, ale to ovšem do textu nepatří. Podobná mezera pro řecký obrat jest 3. 6, 4. 16.16.42 29.34, 5 34, 5 34,14 Doctori M, Trh: Domino doctori S, Fg s. d. M. Trh: nemá S, Fg parentes Petri Fg, M, Trh: parentes suos S 33.36,41 37, 9 37,15 37,19 37,20 Joanni Keysersbergio Trh: Bohuslaus de Lobkovuic et Hassenstein dignissimo suo Patri domino Johanni Keisersberg S, Eidem Fg, M accersere M, Trh: accersiri S, Fg conturbationes (!) Trh. perturbationes S, Fg, M dolere (!) Trh: dolereque S, Fg, doloreque M defluunt. Fg, M, Trh: defluunt et reliqua S (slova ta naznačuji, že dopis nebyl otištěn celý). 37,20 Datae Fg, M, Trh: Data S.1) 1) Poznámku o datu smrti Schottovy Truhlář opravil mlčky sám ve spise Humanismus, str. 44. Spisy Bohuslava Hasištejnského l. 9
Strana 130
130 2. Z Bohuslavových Opuscula (1509). Dva dopisy Sturnovy (č. 161 a 162), v jejichž slohu, jak se domní- vámi), lze poznati Bohuslava samého, otiskl Mitis z Bohuslavových Opus- cula (= P), kde se čtou na fol. A 1v° — A 2r° a B 3r°; při tom opravil několik tiskových chyb, ale dopustil se rozličných nepřesností. Truhlář, který se původního vydání nedopátral, opakoval text Mitisův (Farrago 203—206), zlepšiv jej v drobnostech správným dohadem, jinak však převzav znění jeho otisku; v jednom případě (189, 27) se mu Mitisova chyba stala základem chybné emendace. 161.188, 6 Joannes Sturnus M, Trh: Sturnus P 6 suo Olomucensi s. d. M, Trh: suo Moravo Olomucensi s. p. d. P 8 ita nunc M, Trh: ita iam nunc P 12 pene iam M, Trh: iam pene P 18 autore M, Trh: auctore P 25 munificentissimo M. Trh: invictissimo P2) 25 qui P, F. Prochaska3). Trh: quo M 26 fallit M, Trh: fallat P 26 poterit P, F. Prochaska3), Trh: poteris M 28 adscribas M, Trh: asscribas P 28 addidi etiam M, Trh: addidi etiam huic P 162.189,13 Adelmanno s. d. M. Trh: Adelmanno de Adelmansfeldia s. p. d. P 15 literis M, Trh: litteris P 16 benevolo M. Trh: benivolo P 18 Orestis M, Trh: Horestis P 21 se M, Trh: nemá P 23 Adelmanne M, Trh: Aldelmanne P 27 ac M, Trh: at P 27 utrique Trh: utrisque P, utriusque M 27 ut... legantur M, Trh: qui ... legantur P 29 benevolentiae M. Trh: benivolentiae P 30 Datum Hasistenae M, Trh: Datis Hassenstene P. 1) Srv. Listy filol. LVIII, 1931, str. 426, pozn. 1. 2) Tímto konstatováním padá závěr Truhlářův, Humanismus str. 151: Jak z listu Sturnova dále vysvítá, nadál se tento z počinu svého do krále vděčnosti pro sebe i pro Augus- tina; nazývát Vladislava „munificentissimum“.“ 3) Miscellaneen I, Prag 1784, str. 205.
130 2. Z Bohuslavových Opuscula (1509). Dva dopisy Sturnovy (č. 161 a 162), v jejichž slohu, jak se domní- vámi), lze poznati Bohuslava samého, otiskl Mitis z Bohuslavových Opus- cula (= P), kde se čtou na fol. A 1v° — A 2r° a B 3r°; při tom opravil několik tiskových chyb, ale dopustil se rozličných nepřesností. Truhlář, který se původního vydání nedopátral, opakoval text Mitisův (Farrago 203—206), zlepšiv jej v drobnostech správným dohadem, jinak však převzav znění jeho otisku; v jednom případě (189, 27) se mu Mitisova chyba stala základem chybné emendace. 161.188, 6 Joannes Sturnus M, Trh: Sturnus P 6 suo Olomucensi s. d. M, Trh: suo Moravo Olomucensi s. p. d. P 8 ita nunc M, Trh: ita iam nunc P 12 pene iam M, Trh: iam pene P 18 autore M, Trh: auctore P 25 munificentissimo M. Trh: invictissimo P2) 25 qui P, F. Prochaska3). Trh: quo M 26 fallit M, Trh: fallat P 26 poterit P, F. Prochaska3), Trh: poteris M 28 adscribas M, Trh: asscribas P 28 addidi etiam M, Trh: addidi etiam huic P 162.189,13 Adelmanno s. d. M. Trh: Adelmanno de Adelmansfeldia s. p. d. P 15 literis M, Trh: litteris P 16 benevolo M. Trh: benivolo P 18 Orestis M, Trh: Horestis P 21 se M, Trh: nemá P 23 Adelmanne M, Trh: Aldelmanne P 27 ac M, Trh: at P 27 utrique Trh: utrisque P, utriusque M 27 ut... legantur M, Trh: qui ... legantur P 29 benevolentiae M. Trh: benivolentiae P 30 Datum Hasistenae M, Trh: Datis Hassenstene P. 1) Srv. Listy filol. LVIII, 1931, str. 426, pozn. 1. 2) Tímto konstatováním padá závěr Truhlářův, Humanismus str. 151: Jak z listu Sturnova dále vysvítá, nadál se tento z počinu svého do krále vděčnosti pro sebe i pro Augus- tina; nazývát Vladislava „munificentissimum“.“ 3) Miscellaneen I, Prag 1784, str. 205.
Strana 131
131 3. Ve Fragmentum epistolarum byly po prvé otištěny Mitisem některé dopisy Bohuslavovy, které Truhlář znal teprve z jejich druhého vydání v Lucubrationes oratoriae. Jsou to tyto: Z Bohuslavova Fragmentum epistolarum. Listáře č. 7 = Lucubr. fol. 51 r° = Fragm. B 5 v° 8 64 v° B4 r° B1ro 97 r° 10 B21° 97 v° 11 62 r° A 2 1° 12 A8 v° 13 61 r° A 7V° 60 r° 14 A 6 v° 15 53 v° o B6 r° 52 r" 16 B3 r° 18 55 v° B2 v° 20 55 г° B3 r° 27 65 r° B4v° 28 66 r° B7v° 67 r° 29 B8r° 67 v° 33 A 3 r° 58 v° 168 A51 190 56 r° A 4 v° 57 v° 191 Srovnání Mitisova prvního vydání (= Fg) a druhého (= M) ukazuje, že Mitis po druhé provedl několik stilistických úprav a drobných korektur, ale též se dopustil několika nepřesností proti původnímu textu a několika mylných emendací, které nezměněny přešly do vydání Truhlářova. Ze- jména cenný je zisk z prvního vydání pro Bohuslavův popis námořní plavby z Alexandrie na řecké ostrovy a do Malé Asie (list 27). Podávajíce soupis odchylek obou vydání s poznámkami k místům důležitějším, přibíráme i Truhlářova nedopatření proti shodnému textu obou vydání Mitisových. Odchylky u listů 7, 16, 29 a 33, doložených též rukopisně, byly uvedeny výše (str. 128n.). U listů 10 a 190 odchylek není. 8. 10,24 3 Idus Novembris M, Trh: 3° Idus Novembris Anno salutis MCCCCLXXXV Fg 11. 12,22 ab Academia M, Trh: Academia Fg 12,22 contemptus M, Trh: contemptus est Fg 12. 13, 6 Adelmanno M, Trh: Aedlmanno Fg1) 13,32 nonnullis M. Trh: nonnullorum Fg2) 1) Omyl Fg. OB. Adelmannovi srv. monografii F. X. Thurnhofera, Freiburg i. B. 1900. 2) Zdá se, že v originále patřilo k slovům a nonnulorum nějaké substantivum v ablativě (na př. impetu nebo iniuriis), to vypadlo při prvním otisku Mitisově ve Fg, načež v druhém otisku byl rušivý genitiv učiněn závislým na předložce a a pozměněn v ablativ. 9*
131 3. Ve Fragmentum epistolarum byly po prvé otištěny Mitisem některé dopisy Bohuslavovy, které Truhlář znal teprve z jejich druhého vydání v Lucubrationes oratoriae. Jsou to tyto: Z Bohuslavova Fragmentum epistolarum. Listáře č. 7 = Lucubr. fol. 51 r° = Fragm. B 5 v° 8 64 v° B4 r° B1ro 97 r° 10 B21° 97 v° 11 62 r° A 2 1° 12 A8 v° 13 61 r° A 7V° 60 r° 14 A 6 v° 15 53 v° o B6 r° 52 r" 16 B3 r° 18 55 v° B2 v° 20 55 г° B3 r° 27 65 r° B4v° 28 66 r° B7v° 67 r° 29 B8r° 67 v° 33 A 3 r° 58 v° 168 A51 190 56 r° A 4 v° 57 v° 191 Srovnání Mitisova prvního vydání (= Fg) a druhého (= M) ukazuje, že Mitis po druhé provedl několik stilistických úprav a drobných korektur, ale též se dopustil několika nepřesností proti původnímu textu a několika mylných emendací, které nezměněny přešly do vydání Truhlářova. Ze- jména cenný je zisk z prvního vydání pro Bohuslavův popis námořní plavby z Alexandrie na řecké ostrovy a do Malé Asie (list 27). Podávajíce soupis odchylek obou vydání s poznámkami k místům důležitějším, přibíráme i Truhlářova nedopatření proti shodnému textu obou vydání Mitisových. Odchylky u listů 7, 16, 29 a 33, doložených též rukopisně, byly uvedeny výše (str. 128n.). U listů 10 a 190 odchylek není. 8. 10,24 3 Idus Novembris M, Trh: 3° Idus Novembris Anno salutis MCCCCLXXXV Fg 11. 12,22 ab Academia M, Trh: Academia Fg 12,22 contemptus M, Trh: contemptus est Fg 12. 13, 6 Adelmanno M, Trh: Aedlmanno Fg1) 13,32 nonnullis M. Trh: nonnullorum Fg2) 1) Omyl Fg. OB. Adelmannovi srv. monografii F. X. Thurnhofera, Freiburg i. B. 1900. 2) Zdá se, že v originále patřilo k slovům a nonnulorum nějaké substantivum v ablativě (na př. impetu nebo iniuriis), to vypadlo při prvním otisku Mitisově ve Fg, načež v druhém otisku byl rušivý genitiv učiněn závislým na předložce a a pozměněn v ablativ. 9*
Strana 132
132 13. 14,19 Adelmanno M, Trh: Aedlmanno Fg1) 14,19 s. d. M. Trh: s. p. d. Fg 14. 15, 7 Adelmanno M, Trh: Aedlmanno Fgl) 15. 15,39 archiepiscopo M, Trh: episcopo Fg2) dedicisti (!) Trh: didicisti Fg, M 16,16 abhorruisse Trh: horruisse Fg, M 16,20 16,23 cum Trh: tum Fg, M 16,25 nolim enim existimes M, Trh: noli enim existimare Fg 18. 20, 1 posses M, Trh: possis Fg 20, 8 posset M, Trh: possit Fg 20. 21,25 ideo M, Trh: et ideo Fg 21,31 at ea M, Trh: sed ea Fg 27. 32,10 quadraginta M, Trh: quadringenta Fg3) 32,15 masticen (!) Trh: masticem Fg, masticë M4) et Smyrnam ipsam M, Trh: et Smyrnaeum sinum et Smyrnam ipsam Fg5) 32,16 Tenedum M. Trh: Tenum Fg6) 32,19 Methonen (!) Trh: Methonem Fg, Methonë M 32,26 32,36 Christannum M. Trh: Cristannum Fg7) 28. 33,10 farcina (!) Trh: sarcina Fg, M8) 33,21 sapientum M. Trh: sapientium Fg 168.199, 5 Christiano Trh: Cristanno Eg, Christanno M 199, 5 s. d. M. Trh: s. p. d. Fg intempestive accedentibus non irascitur M, Trh: non, intempestive 199,33 accedentibus, irascitur Fg precibus...exigentium non exasperatur M, Trh: non, precibus ... exigentium, exasperatur Fg 199,34 191.213, 6 s. d. M. Trh: s. p. d. Fg 213,14 rem uxoriam M, Trh: rem exortam Fg1) 213,23 Thymbra M, Trh: Thymbro Fg1). 1) Omyl Fg. 2) Truhlář sice v textu ponechal archiepiscopo, ale dobře poznamenal (str. 16, 34 n): Ve vydání Mitisově nazván mylně arcibiskupem, ano v Tridentě bylo a jest pouhé biskupství“. 3) Správné je čtení Fg. Od přímého směru plavby z Alexandrie na Chios se Bohuslav odchýlil bouří vskutku skoro 400, nikoliv jen 40 tisíc dvojkroků, jak plyne z dalších slov Cili- ciae... oram legi (32, 11). 4) Zde i 32, 26 chyba jenom Truhlářova; č není jen en, ale i em. Kde Mitis vypisoval plně, podržel i Truhlář -em (Methonem 32, 21; 32, 38). 5) Správné jest čtení Fg; vynechávku v M zavinil skok ze Smyrnaeum na Smyrnam. 6) Jediné možné jest čtení Fg. Jde o výčet Kyklad: přímo předtím jest jmenován Andros, sousední ostrov vedle Tenu. Čtení Tenedum (ostrov u Troady) jest zbytečná a mylná emendace M. Opraviti tedy jest i výčet Truhlářův, Humanismus, str. 40. 7) Původní jest Fg zde i 168.199,5; srv. výše str. 104 k místu 21. 22. 6. s) Truhlář zaměnil dlouhé ſ a f.
132 13. 14,19 Adelmanno M, Trh: Aedlmanno Fg1) 14,19 s. d. M. Trh: s. p. d. Fg 14. 15, 7 Adelmanno M, Trh: Aedlmanno Fgl) 15. 15,39 archiepiscopo M, Trh: episcopo Fg2) dedicisti (!) Trh: didicisti Fg, M 16,16 abhorruisse Trh: horruisse Fg, M 16,20 16,23 cum Trh: tum Fg, M 16,25 nolim enim existimes M, Trh: noli enim existimare Fg 18. 20, 1 posses M, Trh: possis Fg 20, 8 posset M, Trh: possit Fg 20. 21,25 ideo M, Trh: et ideo Fg 21,31 at ea M, Trh: sed ea Fg 27. 32,10 quadraginta M, Trh: quadringenta Fg3) 32,15 masticen (!) Trh: masticem Fg, masticë M4) et Smyrnam ipsam M, Trh: et Smyrnaeum sinum et Smyrnam ipsam Fg5) 32,16 Tenedum M. Trh: Tenum Fg6) 32,19 Methonen (!) Trh: Methonem Fg, Methonë M 32,26 32,36 Christannum M. Trh: Cristannum Fg7) 28. 33,10 farcina (!) Trh: sarcina Fg, M8) 33,21 sapientum M. Trh: sapientium Fg 168.199, 5 Christiano Trh: Cristanno Eg, Christanno M 199, 5 s. d. M. Trh: s. p. d. Fg intempestive accedentibus non irascitur M, Trh: non, intempestive 199,33 accedentibus, irascitur Fg precibus...exigentium non exasperatur M, Trh: non, precibus ... exigentium, exasperatur Fg 199,34 191.213, 6 s. d. M. Trh: s. p. d. Fg 213,14 rem uxoriam M, Trh: rem exortam Fg1) 213,23 Thymbra M, Trh: Thymbro Fg1). 1) Omyl Fg. 2) Truhlář sice v textu ponechal archiepiscopo, ale dobře poznamenal (str. 16, 34 n): Ve vydání Mitisově nazván mylně arcibiskupem, ano v Tridentě bylo a jest pouhé biskupství“. 3) Správné je čtení Fg. Od přímého směru plavby z Alexandrie na Chios se Bohuslav odchýlil bouří vskutku skoro 400, nikoliv jen 40 tisíc dvojkroků, jak plyne z dalších slov Cili- ciae... oram legi (32, 11). 4) Zde i 32, 26 chyba jenom Truhlářova; č není jen en, ale i em. Kde Mitis vypisoval plně, podržel i Truhlář -em (Methonem 32, 21; 32, 38). 5) Správné jest čtení Fg; vynechávku v M zavinil skok ze Smyrnaeum na Smyrnam. 6) Jediné možné jest čtení Fg. Jde o výčet Kyklad: přímo předtím jest jmenován Andros, sousední ostrov vedle Tenu. Čtení Tenedum (ostrov u Troady) jest zbytečná a mylná emendace M. Opraviti tedy jest i výčet Truhlářův, Humanismus, str. 40. 7) Původní jest Fg zde i 168.199,5; srv. výše str. 104 k místu 21. 22. 6. s) Truhlář zaměnil dlouhé ſ a f.
Strana 133
REJSTŘÍK JMENNY Jména, neobsažená v textu Bohuslavově, byla do rejstříku pojata jenom ve výběru a tištěna kursivou. Absolon 52 Academici 89 Acestes 56 Achilles 56 Acron 49 Adelmann, Bernardus 8, 131 Aegaeus 40 Aegyptii 51 56, 73 Aegyptus 40, 47, 48, 52, 62, 75 Aeneas Silvius 35, 36, 50, 52, 53, 61, 120—122 Aeneas (Troianus) 56 Aeschylus 60 Aesculapius 62 Aesopus 67 Aethiopes 77 Aethiopia 63 Africa 52, 61, 62 Agathocles 68 Agrippa v. Menenius Agrippina 59 Alani 63 Albertus (VI.) in Austria 51 Albertus (IV.) in Bavaria 51, 53 Alboinus 60 Aleman 58 Alexander (de Krumlow) 119 Alexander Magnus 36, 38, 48, 50, 62, 84 Alexander Pheraeus 59 Ambrosius 42 Amerbach, Iohannes 12 Amphiaraus 69 Amphion 44 Amyclae 64 Anacharsis 40 Anaxagoras 83, 88 Andria 67 Angli 53 Anna (Wladislai coniunx) 7, 12 Annaeus v. Lucanus a Seneca Anthologia Palatina 67 Antigenides 44 Antipater 84 Antisthenes 79, 84 Antonius triumvir 36 Apelles 85 Apollinaris 58 Apollo 96 Apuleius 84, 87 Aquinas v. Thomas Archytas Tarentinus 74, 91 Argentinensis 90, 91, 93, 94, 96, 98 Aristides (Iustus) 43, 80 Aristippus Cyrenaicus 37, 88 Aristoteles 36, 57, 73, 86, 88, 96 Aristoxenus 56 Armenia 61 Artaxerses 75 Artaxerxes v. Artaxerses Asia 47, 53, 62 Asisias v. Franciscus Assyrii 31, 37, 63 Athenae 48, 80 Atheniensis 61, 63, 91 Athos 48 Atticus v. Zenon Augustinus 31, 32, 51, 54, 59, 64, 65, 67 Augustinus Moravus 44, 117 (pozn.!) Aurelius, Sex. Victor 60 Aurigallus v. Aurogallus Aurogallus, Mathaeus 9—11 Ausonius 25, 33, 42, 68 Austria 39, 51 Babylon 48 Bactriani 31 Bajazid v. Pasaites Balbin, B. 21 Balbus, Hieronymus 11, 12, 16, 20 Baptista v. Spagnuoli Bavaria 51, 52 Bavarus 53
REJSTŘÍK JMENNY Jména, neobsažená v textu Bohuslavově, byla do rejstříku pojata jenom ve výběru a tištěna kursivou. Absolon 52 Academici 89 Acestes 56 Achilles 56 Acron 49 Adelmann, Bernardus 8, 131 Aegaeus 40 Aegyptii 51 56, 73 Aegyptus 40, 47, 48, 52, 62, 75 Aeneas Silvius 35, 36, 50, 52, 53, 61, 120—122 Aeneas (Troianus) 56 Aeschylus 60 Aesculapius 62 Aesopus 67 Aethiopes 77 Aethiopia 63 Africa 52, 61, 62 Agathocles 68 Agrippa v. Menenius Agrippina 59 Alani 63 Albertus (VI.) in Austria 51 Albertus (IV.) in Bavaria 51, 53 Alboinus 60 Aleman 58 Alexander (de Krumlow) 119 Alexander Magnus 36, 38, 48, 50, 62, 84 Alexander Pheraeus 59 Ambrosius 42 Amerbach, Iohannes 12 Amphiaraus 69 Amphion 44 Amyclae 64 Anacharsis 40 Anaxagoras 83, 88 Andria 67 Angli 53 Anna (Wladislai coniunx) 7, 12 Annaeus v. Lucanus a Seneca Anthologia Palatina 67 Antigenides 44 Antipater 84 Antisthenes 79, 84 Antonius triumvir 36 Apelles 85 Apollinaris 58 Apollo 96 Apuleius 84, 87 Aquinas v. Thomas Archytas Tarentinus 74, 91 Argentinensis 90, 91, 93, 94, 96, 98 Aristides (Iustus) 43, 80 Aristippus Cyrenaicus 37, 88 Aristoteles 36, 57, 73, 86, 88, 96 Aristoxenus 56 Armenia 61 Artaxerses 75 Artaxerxes v. Artaxerses Asia 47, 53, 62 Asisias v. Franciscus Assyrii 31, 37, 63 Athenae 48, 80 Atheniensis 61, 63, 91 Athos 48 Atticus v. Zenon Augustinus 31, 32, 51, 54, 59, 64, 65, 67 Augustinus Moravus 44, 117 (pozn.!) Aurelius, Sex. Victor 60 Aurigallus v. Aurogallus Aurogallus, Mathaeus 9—11 Ausonius 25, 33, 42, 68 Austria 39, 51 Babylon 48 Bactriani 31 Bajazid v. Pasaites Balbin, B. 21 Balbus, Hieronymus 11, 12, 16, 20 Baptista v. Spagnuoli Bavaria 51, 52 Bavarus 53
Strana 134
134 Bauschek, C. 99 Belgae 40, 71 Beroaldus, Philippus 24—26, 44, 71 Bessus 62 Biblia v. Vulgata Blondus (Biondo), Flavius 50, 59 Bochius (Bocchi), Achilles 9 Boëmia 53 Boëthius 56, 57 Bonfinius, Antonius 39 Bononia 94, 99, 122 Bononiensis 99, 128 Brandemburgensis 53 Brunus, Leonardus 123 Brutus (L.) 60 Buck, Udalricus 128 Burlaeus, Gualterus 65 Bussener, Fridericus 128 Constantinus 60 Corinthii 68 Cornelius Gallus 60 Cornova, Ig. 103 Cosmas Pragensis 53 Crassus 76 Crates Thebanus 79, 84 Creta 34 Creticus 36 Crispus 60 Croesus 46, 79 Curio 69 Curius 43, 79 Curtius Rufus 38, 47, 50 Cynicus 76, 84 Cyprii 51 Cyprius 77 Cyprus 34 Cyrenaicus 37, 88 Cyrus 46 Caesar, C. Iulius 40, 63, 64, 69, 78 Cambyses 63 Campofulgosus, Baptista 34, 52, 53, 58, 59, 61 Caoursin, Guilelmus 51 Carlovitius, Christophorus 16 Carmelitanus 72 Carolus Belgarum dux 71 Carthago 48 Carthaginienses 63 Cassiodorius 49 Cato (Censorius) 41, 42, 96, 97 Cato (Uticensis) 36, 64, 78 Celsus 57, 58 Celtes, Conradus 16 Cesarini, Iulianus 122 Ceus 46 Chalcidius 57 Chares 36 Cherniciani 110 Chilon 70 Chius 34, 40 Christophorus in Bavaria 51 Cicero, M. Tullius 24, 32—35, 37, 39, 40, 43, 45, 47, 48, 53, 56, 57, 58, 59, 62, 64, 66, 68, 69, 70, 72—76, 78, 80. 83, 84, 88, 89, 90—96, 97, 98 Cicero (iunior) 36 Cimbri 63 Cineas 74 Claudius Caesar 55, 59 Clitus 38 Collinus, Mathaeus 9—11, 14 Columella 74 Damocles 49, 53 Danaë 67 Dante 44 Darius 50, 62, 75 Dathus (Dati), Augustinus 121—123 David 52 Delphicus 72 Democrates 85 Democritus 83, 86, 89 Demosthenes 43, 68 Deus 65, 86, 97 Diagoras 86 Diana 47, 78 Dicaearchus 87 Digesta 62 Diodorus (Cronus) 58 Diodorus (Siculus) 78 Diogenes Cynicus 72, 76, 84 Diogenes Laërtius 40, 70, 72 Diomedes (= Damocles) 49 Dion (Chrysostomus) 56 Dionysius Siciliae tyrannus 49, 60 Dlugossius, Ioannes 70 Domaslawie, de Iohannes 107 Dominicus, S. 99 Dominus 80 Domitius Marsus 32 Doubravský, Racek v. Dubravius Dubravius, Rodericus 11, 24 Durych, Fortunat 103 Egnatius, Io. Baptista 50
134 Bauschek, C. 99 Belgae 40, 71 Beroaldus, Philippus 24—26, 44, 71 Bessus 62 Biblia v. Vulgata Blondus (Biondo), Flavius 50, 59 Bochius (Bocchi), Achilles 9 Boëmia 53 Boëthius 56, 57 Bonfinius, Antonius 39 Bononia 94, 99, 122 Bononiensis 99, 128 Brandemburgensis 53 Brunus, Leonardus 123 Brutus (L.) 60 Buck, Udalricus 128 Burlaeus, Gualterus 65 Bussener, Fridericus 128 Constantinus 60 Corinthii 68 Cornelius Gallus 60 Cornova, Ig. 103 Cosmas Pragensis 53 Crassus 76 Crates Thebanus 79, 84 Creta 34 Creticus 36 Crispus 60 Croesus 46, 79 Curio 69 Curius 43, 79 Curtius Rufus 38, 47, 50 Cynicus 76, 84 Cyprii 51 Cyprius 77 Cyprus 34 Cyrenaicus 37, 88 Cyrus 46 Caesar, C. Iulius 40, 63, 64, 69, 78 Cambyses 63 Campofulgosus, Baptista 34, 52, 53, 58, 59, 61 Caoursin, Guilelmus 51 Carlovitius, Christophorus 16 Carmelitanus 72 Carolus Belgarum dux 71 Carthago 48 Carthaginienses 63 Cassiodorius 49 Cato (Censorius) 41, 42, 96, 97 Cato (Uticensis) 36, 64, 78 Celsus 57, 58 Celtes, Conradus 16 Cesarini, Iulianus 122 Ceus 46 Chalcidius 57 Chares 36 Cherniciani 110 Chilon 70 Chius 34, 40 Christophorus in Bavaria 51 Cicero, M. Tullius 24, 32—35, 37, 39, 40, 43, 45, 47, 48, 53, 56, 57, 58, 59, 62, 64, 66, 68, 69, 70, 72—76, 78, 80. 83, 84, 88, 89, 90—96, 97, 98 Cicero (iunior) 36 Cimbri 63 Cineas 74 Claudius Caesar 55, 59 Clitus 38 Collinus, Mathaeus 9—11, 14 Columella 74 Damocles 49, 53 Danaë 67 Dante 44 Darius 50, 62, 75 Dathus (Dati), Augustinus 121—123 David 52 Delphicus 72 Democrates 85 Democritus 83, 86, 89 Demosthenes 43, 68 Deus 65, 86, 97 Diagoras 86 Diana 47, 78 Dicaearchus 87 Digesta 62 Diodorus (Cronus) 58 Diodorus (Siculus) 78 Diogenes Cynicus 72, 76, 84 Diogenes Laërtius 40, 70, 72 Diomedes (= Damocles) 49 Dion (Chrysostomus) 56 Dionysius Siciliae tyrannus 49, 60 Dlugossius, Ioannes 70 Domaslawie, de Iohannes 107 Dominicus, S. 99 Dominus 80 Domitius Marsus 32 Doubravský, Racek v. Dubravius Dubravius, Rodericus 11, 24 Durych, Fortunat 103 Egnatius, Io. Baptista 50
Strana 135
135 Eleus 96 Emighelwele, Philippus 122 Ephesius 78 Ephesus 47 Epicurei 74 Epicurus 75, 87, 88 Epidaurus 62 Epirotae 74 Episcopius, Nicolaus 11, 14 Erillus v. Herillus Eriphyla 69 Estensis, Hercules 52 — Nicolaus 52 Euander 45 Euclio 75 Euripus 57 Europa 62 Eusebius Caesariensis 58. 61, 63 Fabricius (C. Luscinus) 43, 74, 79 Fabricius, Georgius 9—11, 13, 14, 16 Feraria 52, 99 Firmianus v. Lactantius Firmicus Maternus 47 Flaccus v. Horatius Flora 67 Florentinus 123 Florus 69, 80 Fontes rerum Bohem. 50 Franciscus Asisias 79 Fridericus (V.) in Austria 51 Fridericus Brandemburgensis 53 Fridericus Caesar cognomento Barba rubra 36, 61 Fufetius, Mettius 62 Galeatius v. Sforza Galenus 58 Galli 40, 69 Gallia 47, 63 Gallus v. Cornelius Gela 60 Geldria 52 Gelenius (z Jelení), Sigismundus 9, 10 Gellius, Aulus 62, 67, 79, 83 Genuenses 53 Germania 47, 63 Gitczinus Ioannes 16 Goedeke, K. 90 Gorgias 96 Goricia 35 Gossenbrot, Sigismundus 126 Gothi 63 Gracchus, C. 69 Graeci 73, 77 Graecia 47 Graecus 80, 95, 96, 97 Graefius, Christophorus 17, 18 Graius 69 Grispegk, Florianus 10 Gutsteinus, Burianus 59 Gyara 43 Haedus, Petrus 34 Hannibal 41, 63 Hasistenius, de Hasisteyn, Hasištejnský, de Hassenstayn, Hassensteynius, Has- sistensis, Hassisteynius v. Lobkowicz, a, Bohuslaus Hebraei 72 Heli 59 Heliogabalus 68 Hemelchicles 60 Henricus (VII.) 50 Henricus Goriciae comes 35 Hercules v. Estensis Herillus 83 Herodes 59 Herodotus 46, 63, 77 Herostratus 78 Hertçog, Laurentius 125 Hesiodus 65 Heter(e)ius, Q. 60 Hieron 76 Hieronymus 32—34, 35, 37, 43, 45, 46, 47, 54, 55, 59, 63, 66, 68, 69, 72, 74, 77, 78, 79, 83, 84 Hierosolyma 61 Hippias Eleus 96 Hispania 63, 64 Hluceus, Iohannes 70 Hlucký v. Hluceus Hoddeiovinus, Iohannes 9, 10, 15 Hodějovský, v. Hoddeiovinus Homerus 45, 46, 57 Horatius (Flaccus) 32, 34, 35, 38, 40, 64, 72, 77, 78, 82 Hradec Jindřichův v. Nova Hrdina, K. 17 Hunni 63 Jem v. Zyzimus Jiráni, O. 26 Ymola v. Tartaginis Indi 77 loachim 52
135 Eleus 96 Emighelwele, Philippus 122 Ephesius 78 Ephesus 47 Epicurei 74 Epicurus 75, 87, 88 Epidaurus 62 Epirotae 74 Episcopius, Nicolaus 11, 14 Erillus v. Herillus Eriphyla 69 Estensis, Hercules 52 — Nicolaus 52 Euander 45 Euclio 75 Euripus 57 Europa 62 Eusebius Caesariensis 58. 61, 63 Fabricius (C. Luscinus) 43, 74, 79 Fabricius, Georgius 9—11, 13, 14, 16 Feraria 52, 99 Firmianus v. Lactantius Firmicus Maternus 47 Flaccus v. Horatius Flora 67 Florentinus 123 Florus 69, 80 Fontes rerum Bohem. 50 Franciscus Asisias 79 Fridericus (V.) in Austria 51 Fridericus Brandemburgensis 53 Fridericus Caesar cognomento Barba rubra 36, 61 Fufetius, Mettius 62 Galeatius v. Sforza Galenus 58 Galli 40, 69 Gallia 47, 63 Gallus v. Cornelius Gela 60 Geldria 52 Gelenius (z Jelení), Sigismundus 9, 10 Gellius, Aulus 62, 67, 79, 83 Genuenses 53 Germania 47, 63 Gitczinus Ioannes 16 Goedeke, K. 90 Gorgias 96 Goricia 35 Gossenbrot, Sigismundus 126 Gothi 63 Gracchus, C. 69 Graeci 73, 77 Graecia 47 Graecus 80, 95, 96, 97 Graefius, Christophorus 17, 18 Graius 69 Grispegk, Florianus 10 Gutsteinus, Burianus 59 Gyara 43 Haedus, Petrus 34 Hannibal 41, 63 Hasistenius, de Hasisteyn, Hasištejnský, de Hassenstayn, Hassensteynius, Has- sistensis, Hassisteynius v. Lobkowicz, a, Bohuslaus Hebraei 72 Heli 59 Heliogabalus 68 Hemelchicles 60 Henricus (VII.) 50 Henricus Goriciae comes 35 Hercules v. Estensis Herillus 83 Herodes 59 Herodotus 46, 63, 77 Herostratus 78 Hertçog, Laurentius 125 Hesiodus 65 Heter(e)ius, Q. 60 Hieron 76 Hieronymus 32—34, 35, 37, 43, 45, 46, 47, 54, 55, 59, 63, 66, 68, 69, 72, 74, 77, 78, 79, 83, 84 Hierosolyma 61 Hippias Eleus 96 Hispania 63, 64 Hluceus, Iohannes 70 Hlucký v. Hluceus Hoddeiovinus, Iohannes 9, 10, 15 Hodějovský, v. Hoddeiovinus Homerus 45, 46, 57 Horatius (Flaccus) 32, 34, 35, 38, 40, 64, 72, 77, 78, 82 Hradec Jindřichův v. Nova Hrdina, K. 17 Hunni 63 Jem v. Zyzimus Jiráni, O. 26 Ymola v. Tartaginis Indi 77 loachim 52
Strana 136
Iohannes Hispaniae ulterioris rex 61 Iohannes de Krumlow 119 Iohannes v. Sforza Iosephus (Flavius) 47, 59, 61 Iovianus, Io. Pontanus 71 Iovius (Giovio), Paulus 52 Israheliticus 47 Itali 36 Italia 47, 63, 64, 97 Italicus 35 Iuba 79, 85 Iudaea 52 Iudas 71 Iugurtha 69 Iuppiter 67 Iustinus 50, 77 Iuvenalis (‚‚Satyrus‘‘) 23, 32, 37, 38, 39, 41, 43, 44, 45, 49, 54—56, 68, 73, 78, 84 Kavlovicky v. Carlovitius Knod, G. 90 Kosmas v. Cosmas Krumlov 19, 119 Lacedaemonii 63 Lactantius (Firmianus) 32, 37, 62, 64, 67, 75, 76, 78, 79, 83, 86—<9, 91 Ladislaus (presbyter) 127 Lais 67 Latinus 79, 95 Letopisové, staří čeští 70 Leucippus 86 Libya 64 Licska, Brikci z, v. Liczsko Liczsko, Briccius a, 10 Litvani 50 Livius 41, 60, 62, 73 Lobcowitz v. Lobkowicz Lobkowicz, a, 10, 11, 15 — Bohuslaus 7, passim — Christophorus 11, 14 — Iohannes 14 — Ladislaus 14 — Sigismundus 10, 11 Longobardi 59 Loth 37 Lucanus (Annaeus) 38, 43, 51, 64, 69 Lucretius 61, 83, 87 Ludovicus in Bavaria 52 Lysippus 85 Macedo 50 Macedones 36, 63 Macrobius 49 136 Maelev, Vitus 126, 127 Maro v. Vergilius Mavsilius Ficinus 40, 65, 73 Marsyas 44 Martianus Capella 56, 57 Massagetae 77 Mathias Pannoniae rex 39, 70 Maximilianus (11.) 12, 15, 51 Maximinus 33 Medi 63 Mediolanensis 36 Mediolanum 51, 52 Melantrychus, Georgius 11, 13, 15 Mělník 104 Memphis 47, 62 Menander 80 Menenius Agrippa 80 Meroé 55 Messalina 55 Mettius v. Fufetius Mielnika v. Mělník Milesius 68 Minerva 57, 74 Mitis, Thomas 8, 9, bassim Moravus 53 Moser, Heinricus 128 Muller, Iohannes de Rasteten 92, 727 Musae 57 Nepos, Cornelius 43 Nero 68 Nestor 45 Nicolaus v. Estensis Nilus 47 Noé 37 Nova domo, Ulricus de 3 Novellius Torquatus 36 6 Oceanus 88 Opimius 69 Origenes 56, 58 Orosius 38, 112 Orpheus 44 Ovidius 33, 54, 62, 91 Pannonia 39 Pannonius 50, 70 Papinius v. Statius Parisius 92, 93, 722 Parthi 71 Parthus 53 Pasaites (1.) 53 — (11.) 51 Patavium 99
Iohannes Hispaniae ulterioris rex 61 Iohannes de Krumlow 119 Iohannes v. Sforza Iosephus (Flavius) 47, 59, 61 Iovianus, Io. Pontanus 71 Iovius (Giovio), Paulus 52 Israheliticus 47 Itali 36 Italia 47, 63, 64, 97 Italicus 35 Iuba 79, 85 Iudaea 52 Iudas 71 Iugurtha 69 Iuppiter 67 Iustinus 50, 77 Iuvenalis (‚‚Satyrus‘‘) 23, 32, 37, 38, 39, 41, 43, 44, 45, 49, 54—56, 68, 73, 78, 84 Kavlovicky v. Carlovitius Knod, G. 90 Kosmas v. Cosmas Krumlov 19, 119 Lacedaemonii 63 Lactantius (Firmianus) 32, 37, 62, 64, 67, 75, 76, 78, 79, 83, 86—<9, 91 Ladislaus (presbyter) 127 Lais 67 Latinus 79, 95 Letopisové, staří čeští 70 Leucippus 86 Libya 64 Licska, Brikci z, v. Liczsko Liczsko, Briccius a, 10 Litvani 50 Livius 41, 60, 62, 73 Lobcowitz v. Lobkowicz Lobkowicz, a, 10, 11, 15 — Bohuslaus 7, passim — Christophorus 11, 14 — Iohannes 14 — Ladislaus 14 — Sigismundus 10, 11 Longobardi 59 Loth 37 Lucanus (Annaeus) 38, 43, 51, 64, 69 Lucretius 61, 83, 87 Ludovicus in Bavaria 52 Lysippus 85 Macedo 50 Macedones 36, 63 Macrobius 49 136 Maelev, Vitus 126, 127 Maro v. Vergilius Mavsilius Ficinus 40, 65, 73 Marsyas 44 Martianus Capella 56, 57 Massagetae 77 Mathias Pannoniae rex 39, 70 Maximilianus (11.) 12, 15, 51 Maximinus 33 Medi 63 Mediolanensis 36 Mediolanum 51, 52 Melantrychus, Georgius 11, 13, 15 Mělník 104 Memphis 47, 62 Menander 80 Menenius Agrippa 80 Meroé 55 Messalina 55 Mettius v. Fufetius Mielnika v. Mělník Milesius 68 Minerva 57, 74 Mitis, Thomas 8, 9, bassim Moravus 53 Moser, Heinricus 128 Muller, Iohannes de Rasteten 92, 727 Musae 57 Nepos, Cornelius 43 Nero 68 Nestor 45 Nicolaus v. Estensis Nilus 47 Noé 37 Nova domo, Ulricus de 3 Novellius Torquatus 36 6 Oceanus 88 Opimius 69 Origenes 56, 58 Orosius 38, 112 Orpheus 44 Ovidius 33, 54, 62, 91 Pannonia 39 Pannonius 50, 70 Papinius v. Statius Parisius 92, 93, 722 Parthi 71 Parthus 53 Pasaites (1.) 53 — (11.) 51 Patavium 99
Strana 137
137 Paulus (apostolus) 34, 58, 73 Paulus Diaconus 59 Paulus Silentiarius 67 Pausanias (Philippi satelles) 50 Pedich v. Pedik Pedík, Cristannus 104 Peripatetici 74, 82, 86 Persae 38, 46, 48, 50, 63, 76 Persis 52 Persius 33, 41, 57, 85 Pescennius Niger 24 Petrarca, F. 24, 36, 37, 43, 65—70, 73, 76, 79, 80 Petrus apostolus 81 Petrus rex Cypri 51 Petrus Hispanus ( Jan XXI.) 120 Petrus Stephanista 121—123 Phalaris 62 Pherecydes 58 Philippus Macedo 38, 50 Philoxenus 36 Pibra v. Pibraeus Pibraeus, Iohannes 8, 16, 17 Picetinus, Wenceslaus 19 Pirene 57 Piscensis, Petrus 11 — Wenceslaus 58 Písecký v. Piscensis Piso, Stephanus 54 Plato 18, 24, 34, 35, 40, 56, 65, 73, 83, 84, 87, 88, 91, 96, 726 Platonicus 84 Plautinus 75 Plautus 32, 34, 47, 75, 79 Plick, Wolfgang 8 Plinius (Maior) 12, 31, 32, 33, 36, 37, 42, 47, 48, 55, 58, 59, 60, 63, 64, 67, 88, 89, 92 Plutarchus 34, 36, 43, 57, 58, 62, 75, 79 Podlaha, A. 119, 120, 122—124 Pollich, Martinus 8, 26 Polonia 53 Polycletus 85 Polydorus 69 Polymnestor 69 Pompeia (lex) 61 Posidonius 56, 88 Pragensis 119 Premislaus 104 Priamus 45, 46 Prochaska, F. 130 Procopius 57 Propertius 67 Ptolemaeus 75 Publicola v. Valerius Publilius Syrus 78 Pucinus 36 Pyrrhus 74, 80 Pythagoras 33 87 Quintilianus 93, 94, 96 Quirinus 41 Rhodope 67 Riedner, Iohannes 127 Roma 47, 51, 80 Romani 36, 41, 60, 62, 63, 67 Romanus 67, 69, 80 Rosensis <. Rosemberg Rosembevg, a, Henricus 122 — Nicolaus Polonus 20 — Petrus 21, 35, 38, 41, 71, 72, 74, 78, 119 — Vok 120 Rosimunda 60 Rovné, de, Wenceslaus 19, 20 Rožmbevk v. Rosembevg Rubrum mare 48 Rufinus 61 Rufus, Cornelius 59 Sabellicus, M. Ant. Coccius 43, 79 Salisbury v. Savesberiensis Sallustius 34, 38, 41, 43, 55, 66, 71 Salomon 43, 60, 72, 80 Salonius 96 Samaria 61 Saraceni 39, 61, 63 Sardanapallus 37, 79 Savesberiensis (Salisbury), Iohannes 25, 37 Satyrus v. Iuvenalis Saxones 35 Schmidt, Charles 90 Scholia ad Iuvenalem 69 Schottus, Petrus 7, 12, 78, 23, 41, 42, 90, 91, 94, 95, 125—129 Schottus, Petrus (senior) 91 Scipio 71 Scotus, Iohannes 58 Scriptores historiae Augustae 71 Scythia 77 Sedechias 52 Seneca (Annaeus) 24, 33, 35, 36, 38, 43, 56, 72, 73, 77, 82, 83 Septimuleius, L. 69
137 Paulus (apostolus) 34, 58, 73 Paulus Diaconus 59 Paulus Silentiarius 67 Pausanias (Philippi satelles) 50 Pedich v. Pedik Pedík, Cristannus 104 Peripatetici 74, 82, 86 Persae 38, 46, 48, 50, 63, 76 Persis 52 Persius 33, 41, 57, 85 Pescennius Niger 24 Petrarca, F. 24, 36, 37, 43, 65—70, 73, 76, 79, 80 Petrus apostolus 81 Petrus rex Cypri 51 Petrus Hispanus ( Jan XXI.) 120 Petrus Stephanista 121—123 Phalaris 62 Pherecydes 58 Philippus Macedo 38, 50 Philoxenus 36 Pibra v. Pibraeus Pibraeus, Iohannes 8, 16, 17 Picetinus, Wenceslaus 19 Pirene 57 Piscensis, Petrus 11 — Wenceslaus 58 Písecký v. Piscensis Piso, Stephanus 54 Plato 18, 24, 34, 35, 40, 56, 65, 73, 83, 84, 87, 88, 91, 96, 726 Platonicus 84 Plautinus 75 Plautus 32, 34, 47, 75, 79 Plick, Wolfgang 8 Plinius (Maior) 12, 31, 32, 33, 36, 37, 42, 47, 48, 55, 58, 59, 60, 63, 64, 67, 88, 89, 92 Plutarchus 34, 36, 43, 57, 58, 62, 75, 79 Podlaha, A. 119, 120, 122—124 Pollich, Martinus 8, 26 Polonia 53 Polycletus 85 Polydorus 69 Polymnestor 69 Pompeia (lex) 61 Posidonius 56, 88 Pragensis 119 Premislaus 104 Priamus 45, 46 Prochaska, F. 130 Procopius 57 Propertius 67 Ptolemaeus 75 Publicola v. Valerius Publilius Syrus 78 Pucinus 36 Pyrrhus 74, 80 Pythagoras 33 87 Quintilianus 93, 94, 96 Quirinus 41 Rhodope 67 Riedner, Iohannes 127 Roma 47, 51, 80 Romani 36, 41, 60, 62, 63, 67 Romanus 67, 69, 80 Rosensis <. Rosemberg Rosembevg, a, Henricus 122 — Nicolaus Polonus 20 — Petrus 21, 35, 38, 41, 71, 72, 74, 78, 119 — Vok 120 Rosimunda 60 Rovné, de, Wenceslaus 19, 20 Rožmbevk v. Rosembevg Rubrum mare 48 Rufinus 61 Rufus, Cornelius 59 Sabellicus, M. Ant. Coccius 43, 79 Salisbury v. Savesberiensis Sallustius 34, 38, 41, 43, 55, 66, 71 Salomon 43, 60, 72, 80 Salonius 96 Samaria 61 Saraceni 39, 61, 63 Sardanapallus 37, 79 Savesberiensis (Salisbury), Iohannes 25, 37 Satyrus v. Iuvenalis Saxones 35 Schmidt, Charles 90 Scholia ad Iuvenalem 69 Schottus, Petrus 7, 12, 78, 23, 41, 42, 90, 91, 94, 95, 125—129 Schottus, Petrus (senior) 91 Scipio 71 Scotus, Iohannes 58 Scriptores historiae Augustae 71 Scythia 77 Sedechias 52 Seneca (Annaeus) 24, 33, 35, 36, 38, 43, 56, 72, 73, 77, 82, 83 Septimuleius, L. 69
Strana 138
Servius 33, 72 Sforza, Iohannes Galeatius 52 — Ludovicus Morus 52 — Maria Galeatius 51, 52 Sicilia 49, 60, 68, 69 Siculus 53 Sigismundus (7ex) 50 Sigonia (Gutsteini coniunx) 59 Silius Italicus 47 Simon magus 81 Simonides 76 Smyrna 132 Smyrnaeus 132 Socrates 56 Solinus 31, 63 Solon 46 Sophocles 60 Sotion 67 Spagnuoli, Baptista Mantuanus 72 Sslechta, Iohannes 8, 10, 11, 13 Sspan, Laurentius 11, 12, 16, 20 Statius (Papinius) 51 Stoici 74, 78 Strabo 37, 88 Sturnus, Iohannes 7—410, 12, 23, 66, 130 Swatoplucus Moravus 53 Succovius, Henningus 12, 17 Suetonius 32, 34, 56, 59, 71 Svidrigallus 51 Sulla v. Sylla Sylla 58 Syracusanus 35 Syri 51 Syria 52 Slechta v. Sslechta Špán v. Sspan Strasburk v. Avgentinensis Svamberka, z, Bohuslav 120 Tacilus 35 Tamerlanus 53 Tarentinus 74 Tartaginis, de, Alexander 99, 100 Tenus 132 Terentius 35, 67, 73 Tertullianus 32 Teutones 63 Thales 88 Thebanus 51, 79, 84, 91 Theodorus 86 Theophrastus 54 Thessalia 64 138 Thomas Aquinas 58, 85 Thraces 64 Thracia 69 Thucydides 61, 77 Tiberius 68 Titan 84 Titus 61 Torquatus (T. Man'ius) 60 Trasumenus lacus 60 Trittenheim. Iohannes 12, 13 Truhlář, Ant. 11, 23 Truhlář, Josef, 7, passim Tullius v. Cicero Tunes 52, 61 Turcae 7, 12, 39, 52, 53, 63 Tyrus 48 Valerius (Maximus) 34, 38, 46, 53, 60, 64, 69, 80 Valerius Publicola 80 Vandali 63 Varro 64, 96, 97 Wenceslaus (IV.) 50 Venetus 69 Venus 33, 37, 44, 77 Vergilius (Maro) 24, 42, 44, 43, 49, 64, 69, 75, 76 Verres, C. 69 Vespasianus 71 Wildnsteyn, a, Fridericus 16, 17 Wimphelingus, Iacobus 7, 12, 15 Vinañicky, K. 19 Wladislaus (17.) 7, 51, 71, 126 Ulricus Goriciae comes 35 Ungar, R. 21 Wolf, Iohannes 35 Vsehrd, Viktorin z, 8, 19 Uticensis 78 Vulgata 34, 37, 46, 52, 58—61, 67, 71, 73, 80, 81, 87 Xenocrates 84 Xenophanes 89 Xenophon 76 Xerses 48 Xerxes v. Xerses Zenon Atticus 88 Zimmermann, J. V. 21 Zoroaster 31 Zyzimus 51, 52 Zyżka 104, 105 Žižka v. Zyžka
Servius 33, 72 Sforza, Iohannes Galeatius 52 — Ludovicus Morus 52 — Maria Galeatius 51, 52 Sicilia 49, 60, 68, 69 Siculus 53 Sigismundus (7ex) 50 Sigonia (Gutsteini coniunx) 59 Silius Italicus 47 Simon magus 81 Simonides 76 Smyrna 132 Smyrnaeus 132 Socrates 56 Solinus 31, 63 Solon 46 Sophocles 60 Sotion 67 Spagnuoli, Baptista Mantuanus 72 Sslechta, Iohannes 8, 10, 11, 13 Sspan, Laurentius 11, 12, 16, 20 Statius (Papinius) 51 Stoici 74, 78 Strabo 37, 88 Sturnus, Iohannes 7—410, 12, 23, 66, 130 Swatoplucus Moravus 53 Succovius, Henningus 12, 17 Suetonius 32, 34, 56, 59, 71 Svidrigallus 51 Sulla v. Sylla Sylla 58 Syracusanus 35 Syri 51 Syria 52 Slechta v. Sslechta Špán v. Sspan Strasburk v. Avgentinensis Svamberka, z, Bohuslav 120 Tacilus 35 Tamerlanus 53 Tarentinus 74 Tartaginis, de, Alexander 99, 100 Tenus 132 Terentius 35, 67, 73 Tertullianus 32 Teutones 63 Thales 88 Thebanus 51, 79, 84, 91 Theodorus 86 Theophrastus 54 Thessalia 64 138 Thomas Aquinas 58, 85 Thraces 64 Thracia 69 Thucydides 61, 77 Tiberius 68 Titan 84 Titus 61 Torquatus (T. Man'ius) 60 Trasumenus lacus 60 Trittenheim. Iohannes 12, 13 Truhlář, Ant. 11, 23 Truhlář, Josef, 7, passim Tullius v. Cicero Tunes 52, 61 Turcae 7, 12, 39, 52, 53, 63 Tyrus 48 Valerius (Maximus) 34, 38, 46, 53, 60, 64, 69, 80 Valerius Publicola 80 Vandali 63 Varro 64, 96, 97 Wenceslaus (IV.) 50 Venetus 69 Venus 33, 37, 44, 77 Vergilius (Maro) 24, 42, 44, 43, 49, 64, 69, 75, 76 Verres, C. 69 Vespasianus 71 Wildnsteyn, a, Fridericus 16, 17 Wimphelingus, Iacobus 7, 12, 15 Vinañicky, K. 19 Wladislaus (17.) 7, 51, 71, 126 Ulricus Goriciae comes 35 Ungar, R. 21 Wolf, Iohannes 35 Vsehrd, Viktorin z, 8, 19 Uticensis 78 Vulgata 34, 37, 46, 52, 58—61, 67, 71, 73, 80, 81, 87 Xenocrates 84 Xenophanes 89 Xenophon 76 Xerses 48 Xerxes v. Xerses Zenon Atticus 88 Zimmermann, J. V. 21 Zoroaster 31 Zyzimus 51, 52 Zyżka 104, 105 Žižka v. Zyžka
- 1: Titul
- 5: Obsah
- 7: Úvod
- 27: Zkratky
- 29: Edice
- 101: Doplňky
- 133: Rejstřík