z 268 stránek
Titul
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Praefatio
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
Edice
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
Index nominum
228
229
230
231
232
233
234
235
236
Libri conspectus
237
Název:
Quodlibet, disputationis de quodlibet Pragae in Facultate Artium mense ianuario anni 1411 habitae enchiridion
Autor:
Ryba, Bohumil
Rok vydání:
1948
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
268
Počet stran předmluvy plus obsahu:
XXXI+237
Obsah:
- I: Titul
- IX: Praefatio
- 1: Edice
- 228: Index nominum
- 237: Libri conspectus
upravit
Strana I
MAGISTRI IOHANNIS HUS QUODLIBET DISPUTATIONIS DE QUOLIBET PRAGAE IN FACULTATE ARTIUM MENSE IANUARIO ANNI 14II HABITAE ENCHIRIDION EDIDIT BOHUMIL RYBA ☞u ORBIS . 1948 - PRAGAE
MAGISTRI IOHANNIS HUS QUODLIBET DISPUTATIONIS DE QUOLIBET PRAGAE IN FACULTATE ARTIUM MENSE IANUARIO ANNI 14II HABITAE ENCHIRIDION EDIDIT BOHUMIL RYBA ☞u ORBIS . 1948 - PRAGAE
Strana II
Strana III
Strana IV
Strana V
Strana VI
Strana VII
Strana VIII
Strana IX
PRAEFATIO
PRAEFATIO
Strana X
Strana XI
Inter codices, quibus disputationes de quolibet in universitate Pragensi ineunte saeculo XV. habitae illustrantur, praestantissimum locum obtinet codex olim ecclesiae Crumlo- viensis N° 84, nunc bibliothecae Musaei Nationalis Pragensis V C 42. Quem librum, diu desideratum et demum a. 1938 ex incertis tenebris in lucem protractum, iam a. 1664—1665 Bohuslaus Balbinus Crumloviae vidit, "doctissimum“ et »pereruditum appellavit, sed quid contineret, recte non perspexit, annotatione in folio operculo anteriori agglutinato inscripta deceptus: Quotlilibet(!) pragen(sia) M. Iohannis Papuskonis. Quae anno- tatio nomen exhibens presbyteri aliunde noti, qui a. 1412 baccalaureus, a. 1430 magister in artibus, a. 1436 et 1445 universitatis rector fuit et a. 1455 vita defunctus est, nihil nisi 10 libri possessorem indicabat. Quid autem in codice contineretur, iam manu saec. XV in resegminis membrance primo sexterno circumdatae parte posteriore dilucide exaratum est: 5 Aebeff aj°�/ ß. Quodlibetum Magistrorum H(us) et Tyssnow, i. e. disputationes de quolibet, quas M. Iohannes Hus a. 1411 et M. Simon de Tissnow a. 1416 »tenuerunt et continua- verunt". Prima in codicis parte (fol. 1a—54b), quam littera M insignimus, apographon 15 enchiridii a M. Iohanne Hus ad disputationem de quolibet a. 1411 habitam conscripti V. Flajšhans certissime cognovit; in posteriore codicis parte (fol. 55a—146b), quam 5 Boh. Balbini Bohemia docta, ed. ab Raphaele Ungar, II (1778), 145; III (1780), 161. 10 Inde Iohanni Papausskoni de Sobieslavia «Quodlibetum Pragense« diu, etiam in OSN XIX (1902), 187, tribuebatur. 12 Haec annotatio non solum Balbinum, sed etiam his temporibus viros doctos, qui ante me codic V C 42 usi sunt, videtur fugisse. 13 Mon. univ. Prag. III (1848), 41 sq.; V. Flajšhans, Mistr Jan, řečený Hus z Husince (1901), 257sq. Mon. univ. Prag. 11 (1830), 437. 16 CCH 44 (1938), 267 sqq.; ciusdem disputationis prooemium et quaestionem principalem antea J. Sedlák e cod. bibl. Nat. Vindob. 4673 in Studie a texty I (1914), 8—21 publici iuris fecit. XI
Inter codices, quibus disputationes de quolibet in universitate Pragensi ineunte saeculo XV. habitae illustrantur, praestantissimum locum obtinet codex olim ecclesiae Crumlo- viensis N° 84, nunc bibliothecae Musaei Nationalis Pragensis V C 42. Quem librum, diu desideratum et demum a. 1938 ex incertis tenebris in lucem protractum, iam a. 1664—1665 Bohuslaus Balbinus Crumloviae vidit, "doctissimum“ et »pereruditum appellavit, sed quid contineret, recte non perspexit, annotatione in folio operculo anteriori agglutinato inscripta deceptus: Quotlilibet(!) pragen(sia) M. Iohannis Papuskonis. Quae anno- tatio nomen exhibens presbyteri aliunde noti, qui a. 1412 baccalaureus, a. 1430 magister in artibus, a. 1436 et 1445 universitatis rector fuit et a. 1455 vita defunctus est, nihil nisi 10 libri possessorem indicabat. Quid autem in codice contineretur, iam manu saec. XV in resegminis membrance primo sexterno circumdatae parte posteriore dilucide exaratum est: 5 Aebeff aj°�/ ß. Quodlibetum Magistrorum H(us) et Tyssnow, i. e. disputationes de quolibet, quas M. Iohannes Hus a. 1411 et M. Simon de Tissnow a. 1416 »tenuerunt et continua- verunt". Prima in codicis parte (fol. 1a—54b), quam littera M insignimus, apographon 15 enchiridii a M. Iohanne Hus ad disputationem de quolibet a. 1411 habitam conscripti V. Flajšhans certissime cognovit; in posteriore codicis parte (fol. 55a—146b), quam 5 Boh. Balbini Bohemia docta, ed. ab Raphaele Ungar, II (1778), 145; III (1780), 161. 10 Inde Iohanni Papausskoni de Sobieslavia «Quodlibetum Pragense« diu, etiam in OSN XIX (1902), 187, tribuebatur. 12 Haec annotatio non solum Balbinum, sed etiam his temporibus viros doctos, qui ante me codic V C 42 usi sunt, videtur fugisse. 13 Mon. univ. Prag. III (1848), 41 sq.; V. Flajšhans, Mistr Jan, řečený Hus z Husince (1901), 257sq. Mon. univ. Prag. 11 (1830), 437. 16 CCH 44 (1938), 267 sqq.; ciusdem disputationis prooemium et quaestionem principalem antea J. Sedlák e cod. bibl. Nat. Vindob. 4673 in Studie a texty I (1914), 8—21 publici iuris fecit. XI
Strana XII
littera P insignimus, de qua alii alia coniciebant, apographon alterius enchiridii, re vera a M. Simone de Tissnow a. 1415/1416 disputationis de quolibet causa compilati, continerl alibi argumentis probaturus sum. Neque dubitari nunc posse censeo, quin codex V C 42 vei gemellus vel apographon sit duorum codicum deperditorum, qui olim in bibliotheca Collegii Nationis Bohemorum catalogo antiquissimo testante (N 10 Quodlibetum Magistri Io- hannis Hus, N 9 Quodlibetum magistri Simonis Tissnow) asservabantur. Iam a. 1938, cum liber ex occultis tenebris prolatus est et quanti momenti esset per Venceslaum Flajšhans, virum de Hussio optime meritum, luculenter ostensum est, qui ctiam eius partem selectam (fol. 51b—54b) typis exprimendam curavit, idoneum esse videbatur, ut Hussii disputationis de quolibet a. 1411 habitae textus integer (M) publici 10 iuris fieret in fontium corpore, quibus almae matris Carolinae a. 1948 sex sacculorum fata superaturae memoria dignissime illustraretur. Quod munus primum F. M. Bartoš, fontium motus hussitici indagator assiduus, libens suscepturus erat, sed aliis iisque gravibus negotiis obrutus neque ipse suscepit neque ab aliis ut susciperent impetravit. Postquam Eugenius Stein, qui a Venceslao Vojtíšek, universitatis Carolinae archivario fidelissimo eiusque antiquitatum amatore studiosissimo, excitatus et pecuniae subsidio adiutus partium a Sedlá- kio et Flajšhansio nondum editarum (fol. 6a—51 b) apographon, quod textum integrum edituris utilitatem quandam praeberet, non sine ingenio, sed raptim inclaborateque con- fecerat, nazistarum rabie excruciatus praematura morte periit, ad me onus textus recensendi et apparatu annotationibusque instruendi pervenit. In textu recensendo ad librum M (fol. 1 a—54b), qui solus integer est (huius ed. pag. 1, 1—218, 9), accedunt hi: 5 15 20 V, cod. bibl. Nat. Vindob. 4673, fol. 122a—128b, in prooemio et in quaestione principali una cum obiectionibus (huius ed. pag. 1,1—30,15; cuius parte anteriore (fol. 122a—122b, huius ed. pag. 1,1—17, 4) primum J. Sedlák, Studie a texty I (1914), 8—21 usus est; libri fol. 122 b—128 b contuli ex imaginibus photographicis, quas petenti mihi Henricus Leporini v. d. amicissine procuravit; lectiones fol. 122a soli textui a Sedlákio edito debeo; S, cod. bibl. Nat. Vindob. 4296, fol. 25a—40b in quaestione principali una cum obiectio- nibus (huius ed. pag. 3, 22—30,15), cuius libri J. Sedlák, Studie a texty I (1914), XIV primus mentionem fecit neque co iam uti potuit; textum contuli ex imaginibus photographicis; 1 V. Flajšhans ČČH 44 (1938), 268; F. M. Bartoš ČČM 112 (1938), 188 sq.; JSH 11 (1938), 3 sq.; Co víme o Husovi nového (1946), 58 sq.; Literární činnost M. J. Husi (1948), 59. 3 LF 72 (1948), 177—186. 5 J. Loserth MIOG 11 (1890), 310; Katalogy knihoven kolejí Karl. univ. (1948), 69. 9 ČČH 44 (1938), 281—294. 13 ČČH 44 (1938), 267, ann. 1. 17 Archivi civitatis Pragensis inter copias num. 72. XII
littera P insignimus, de qua alii alia coniciebant, apographon alterius enchiridii, re vera a M. Simone de Tissnow a. 1415/1416 disputationis de quolibet causa compilati, continerl alibi argumentis probaturus sum. Neque dubitari nunc posse censeo, quin codex V C 42 vei gemellus vel apographon sit duorum codicum deperditorum, qui olim in bibliotheca Collegii Nationis Bohemorum catalogo antiquissimo testante (N 10 Quodlibetum Magistri Io- hannis Hus, N 9 Quodlibetum magistri Simonis Tissnow) asservabantur. Iam a. 1938, cum liber ex occultis tenebris prolatus est et quanti momenti esset per Venceslaum Flajšhans, virum de Hussio optime meritum, luculenter ostensum est, qui ctiam eius partem selectam (fol. 51b—54b) typis exprimendam curavit, idoneum esse videbatur, ut Hussii disputationis de quolibet a. 1411 habitae textus integer (M) publici 10 iuris fieret in fontium corpore, quibus almae matris Carolinae a. 1948 sex sacculorum fata superaturae memoria dignissime illustraretur. Quod munus primum F. M. Bartoš, fontium motus hussitici indagator assiduus, libens suscepturus erat, sed aliis iisque gravibus negotiis obrutus neque ipse suscepit neque ab aliis ut susciperent impetravit. Postquam Eugenius Stein, qui a Venceslao Vojtíšek, universitatis Carolinae archivario fidelissimo eiusque antiquitatum amatore studiosissimo, excitatus et pecuniae subsidio adiutus partium a Sedlá- kio et Flajšhansio nondum editarum (fol. 6a—51 b) apographon, quod textum integrum edituris utilitatem quandam praeberet, non sine ingenio, sed raptim inclaborateque con- fecerat, nazistarum rabie excruciatus praematura morte periit, ad me onus textus recensendi et apparatu annotationibusque instruendi pervenit. In textu recensendo ad librum M (fol. 1 a—54b), qui solus integer est (huius ed. pag. 1, 1—218, 9), accedunt hi: 5 15 20 V, cod. bibl. Nat. Vindob. 4673, fol. 122a—128b, in prooemio et in quaestione principali una cum obiectionibus (huius ed. pag. 1,1—30,15; cuius parte anteriore (fol. 122a—122b, huius ed. pag. 1,1—17, 4) primum J. Sedlák, Studie a texty I (1914), 8—21 usus est; libri fol. 122 b—128 b contuli ex imaginibus photographicis, quas petenti mihi Henricus Leporini v. d. amicissine procuravit; lectiones fol. 122a soli textui a Sedlákio edito debeo; S, cod. bibl. Nat. Vindob. 4296, fol. 25a—40b in quaestione principali una cum obiectio- nibus (huius ed. pag. 3, 22—30,15), cuius libri J. Sedlák, Studie a texty I (1914), XIV primus mentionem fecit neque co iam uti potuit; textum contuli ex imaginibus photographicis; 1 V. Flajšhans ČČH 44 (1938), 268; F. M. Bartoš ČČM 112 (1938), 188 sq.; JSH 11 (1938), 3 sq.; Co víme o Husovi nového (1946), 58 sq.; Literární činnost M. J. Husi (1948), 59. 3 LF 72 (1948), 177—186. 5 J. Loserth MIOG 11 (1890), 310; Katalogy knihoven kolejí Karl. univ. (1948), 69. 9 ČČH 44 (1938), 281—294. 13 ČČH 44 (1938), 267, ann. 1. 17 Archivi civitatis Pragensis inter copias num. 72. XII
Strana XIII
10 K, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X E 24, fol. 265a—270b in quaestione principali sine obiectionibus (huius ed. pag. 3, 22—17, 4); fol. 150b, 153b, 286b, 289a, 295b, 347a, 359a, 361 a in nonnullis quaestionum titulis et propositionibus (huius ed. pag. 33, 8—34, 2; 35, 7—35, 13; 73, 8—73, 18; 79, 11—80, 10; 86, 10—86, 21; 128, 17—129, 6; 130, 18—131, 5; 134, 5—134, 20; 155, 7—155, 21); librum contuli; H, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X H 18, fol. 53a, 57a, 58a in duarum quaestionum titulis et propositionibus (huius ed. pag. 143, 18—144, 9; 193, 5—193, 13); T, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. V E 14, fol. 177a, 185a in duarum quaestionum titulis et propositionibus (huius ed. pag. 58, 1—58, 15; 134,5—134,20). Praeterea utilitatem quandam praebent: 15 20 25 P, cod. bibl. Mus. Nat. Prag. V C 42 pars posterior (quodlibet M. Simonis de Tissnou' a. 1416), ubi fol. 56a, 58 a—58b, 61 b—62a, 105b—106 b nonnulla e disputatione a. 1411 repeti primus V. Flajšhans, CCH 44 (1938), 268 intellexit, qua de re fusius in LF 72 (1948) disseram (huius ed. pag. 4, 15—4, 24; 13, 31—17,2; 27, 25—31,20; 47, 16—48, 5; 48, 8—52, 4); cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. VIII E 5, fol. 110a—114b, qui M. Martini Kunssonis de Praga recommendationem licentiatorum a. 1430 habitam continet, in qua plura e prooemio et nonnullis partibus disputationis Hussiance a. 1411 repetuntur (huius ed. pag. 1, 1—1, 12; 32, 10—33, 6; 34, 8—35, 4; 85, 1—85, 6; 85, 11—86, 7; 98, 21—99, 10); F, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. VIII E 5, fol. 14a, ubi initium eiusdem recommenda- tionis exstat (huius ed. pag. 1,1—1, 12); A, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X F 28, fol. 1 a, anonymi implorationis exemplum continens, quo Hussium in prooemio esse usum F. M. Bartoš docuit VCA 52 (1943), 32 (huius ed. pag. 1, 1—1, 12). E, 30 De codice bibl. Mus. Nat. Prag. V C 42 plura dicenda sunt. Codex in chartis oblongis (magnitudinis 21, 6 X 30 cm) a duobus scribis primo dim. saec. XV. exaratus est; scriptura spatium 13, 9X22, 1 usque 22, 7 cm explet. Codex 12 sexternos integros (fol. 1a—145b) continet, e sexterno 13. tantum unum folium (146 ab ) ad nos pervenit ceteris olim evulsis. Primus scriba textum Hussii (fol. 1a—54b, M) exaravit, in medio quinto sexterno alter scriba coaevus statim subsecutus est, qui textum Tissnowii descripsit (fol. 55 a—146b, P), sed etiam hac in codicis parte nonnulla manu primi scribae (fol. 129b, 130b, 146a) suppleta sunt. Unde elucet ne Hussii quidem textus apographon (M) ante a. 1416 esse ortum, praeterea totum codicem ad unius baccalaurei vel magistri usum esse confectum. Quod apo- 35 29 Is qui sacc. XIX. vel XX. codicis folia numeris munivit, post 68 statim 70 appinxit numero 69 prae- termisso. XIII
10 K, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X E 24, fol. 265a—270b in quaestione principali sine obiectionibus (huius ed. pag. 3, 22—17, 4); fol. 150b, 153b, 286b, 289a, 295b, 347a, 359a, 361 a in nonnullis quaestionum titulis et propositionibus (huius ed. pag. 33, 8—34, 2; 35, 7—35, 13; 73, 8—73, 18; 79, 11—80, 10; 86, 10—86, 21; 128, 17—129, 6; 130, 18—131, 5; 134, 5—134, 20; 155, 7—155, 21); librum contuli; H, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X H 18, fol. 53a, 57a, 58a in duarum quaestionum titulis et propositionibus (huius ed. pag. 143, 18—144, 9; 193, 5—193, 13); T, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. V E 14, fol. 177a, 185a in duarum quaestionum titulis et propositionibus (huius ed. pag. 58, 1—58, 15; 134,5—134,20). Praeterea utilitatem quandam praebent: 15 20 25 P, cod. bibl. Mus. Nat. Prag. V C 42 pars posterior (quodlibet M. Simonis de Tissnou' a. 1416), ubi fol. 56a, 58 a—58b, 61 b—62a, 105b—106 b nonnulla e disputatione a. 1411 repeti primus V. Flajšhans, CCH 44 (1938), 268 intellexit, qua de re fusius in LF 72 (1948) disseram (huius ed. pag. 4, 15—4, 24; 13, 31—17,2; 27, 25—31,20; 47, 16—48, 5; 48, 8—52, 4); cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. VIII E 5, fol. 110a—114b, qui M. Martini Kunssonis de Praga recommendationem licentiatorum a. 1430 habitam continet, in qua plura e prooemio et nonnullis partibus disputationis Hussiance a. 1411 repetuntur (huius ed. pag. 1, 1—1, 12; 32, 10—33, 6; 34, 8—35, 4; 85, 1—85, 6; 85, 11—86, 7; 98, 21—99, 10); F, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. VIII E 5, fol. 14a, ubi initium eiusdem recommenda- tionis exstat (huius ed. pag. 1,1—1, 12); A, cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X F 28, fol. 1 a, anonymi implorationis exemplum continens, quo Hussium in prooemio esse usum F. M. Bartoš docuit VCA 52 (1943), 32 (huius ed. pag. 1, 1—1, 12). E, 30 De codice bibl. Mus. Nat. Prag. V C 42 plura dicenda sunt. Codex in chartis oblongis (magnitudinis 21, 6 X 30 cm) a duobus scribis primo dim. saec. XV. exaratus est; scriptura spatium 13, 9X22, 1 usque 22, 7 cm explet. Codex 12 sexternos integros (fol. 1a—145b) continet, e sexterno 13. tantum unum folium (146 ab ) ad nos pervenit ceteris olim evulsis. Primus scriba textum Hussii (fol. 1a—54b, M) exaravit, in medio quinto sexterno alter scriba coaevus statim subsecutus est, qui textum Tissnowii descripsit (fol. 55 a—146b, P), sed etiam hac in codicis parte nonnulla manu primi scribae (fol. 129b, 130b, 146a) suppleta sunt. Unde elucet ne Hussii quidem textus apographon (M) ante a. 1416 esse ortum, praeterea totum codicem ad unius baccalaurei vel magistri usum esse confectum. Quod apo- 35 29 Is qui sacc. XIX. vel XX. codicis folia numeris munivit, post 68 statim 70 appinxit numero 69 prae- termisso. XIII
Strana XIV
graphon utrum Iohannes Papusko primus an alius ante eum faciendum curaverit, igno- ramus. Involucrum codicis coaevum est, ligneum, simplex, cum dorso e coreo facto, postea numero bibliothecae ecclesiae Crumloviensis (N° 84 ) munito. In libro compingendo sexternus primus resegmine membrancc alioque resegmine 5 chartae circumdatus est, quorum latitudo in parte ante fol. Ia exstante a 8,4 cm in margine superiore ad 5,5 cm in margine inferiore descendit. Membranae resegminis in parte poste- riore summam libri indicari supra (pag. XI) imagine et verbis exposuimus; in parte ante- riore praeter duarum quaestionum titulos Utrum dileccione honesta melius et laudabilius sit diligere amicos quam 10 inimicos Utrum omne, quod potest ficri prima causa, ad actualem existenciam in pro- pria forma possit producere et creare alia manus notas de vacationibus academicis appinxit: Gar-a-post-al-etc. (14. VII.) non legitur Tho-lo-etc. (25. VIII.) vice versa legitur — dies caniculares expirant Mo-do-nat (23. XII. ) non legitur propter festum etc. In folio operculo anteriori agglutinato hae notae manu saec. XV. exaratae conspiciun- tur, quarum prima ad M, reliquae dude ad P pertinent: Utrum omne accidens subiectum denominans sit inperfeccius subiecto — hoc 20 in volumine post 4 sexternos ( = fol. 49a, in hac editione pag. 197, 13) 15 post 17 folia Utrum accidens, de cuius essencia est inherencia secundum/ in 2° quotlibeto 25 se vel secundum sua inferiora, insit prime cause (= fol. 72 b et 73 a in P). Utrum accidens per infinitam virtutem prime cause sine subiecto existat — in hoc volumine Praeterea ibidem alia manu in margine superiore nomen Papuskonis (vide supra pag. XI) et annotatio iterata Detur ad nacionem nec non semel pro Collegio legitur. 2 Quae de ulterioribus libri olim Papuskonis fatis conici possent, V. Flajšhans CCH 44 (1938), 270 et F. M. Bartoš CČM 112 (1938), 195 sq. exposuerunt. 4 Librorum olim ecclesiae Crumloviensis signandorum modus notissimus est, (f. ex. gr. N° 28 Postilla Zderaziensis, quam Balbinus Crumloviae vidit (l. c. III 162), nunc in bibl. Mus. Nat. Prag. XVI D 10. 17 Quod cum statutis facultatis artium optime congruit. Vide Mon. univ. Prag. 1 1, 80: Anno Domini 1370 13. die mensis Iulii statutum fuit..., quod vacationes incipere deberent in crastino Margaritae (14. VII.) usque in crastinum Bartholomaei (25. VIII.). Cf. ibid. pag. XXIII in calendario ad 13. VII.: Hic suspenduntur lectiones. XIV
graphon utrum Iohannes Papusko primus an alius ante eum faciendum curaverit, igno- ramus. Involucrum codicis coaevum est, ligneum, simplex, cum dorso e coreo facto, postea numero bibliothecae ecclesiae Crumloviensis (N° 84 ) munito. In libro compingendo sexternus primus resegmine membrancc alioque resegmine 5 chartae circumdatus est, quorum latitudo in parte ante fol. Ia exstante a 8,4 cm in margine superiore ad 5,5 cm in margine inferiore descendit. Membranae resegminis in parte poste- riore summam libri indicari supra (pag. XI) imagine et verbis exposuimus; in parte ante- riore praeter duarum quaestionum titulos Utrum dileccione honesta melius et laudabilius sit diligere amicos quam 10 inimicos Utrum omne, quod potest ficri prima causa, ad actualem existenciam in pro- pria forma possit producere et creare alia manus notas de vacationibus academicis appinxit: Gar-a-post-al-etc. (14. VII.) non legitur Tho-lo-etc. (25. VIII.) vice versa legitur — dies caniculares expirant Mo-do-nat (23. XII. ) non legitur propter festum etc. In folio operculo anteriori agglutinato hae notae manu saec. XV. exaratae conspiciun- tur, quarum prima ad M, reliquae dude ad P pertinent: Utrum omne accidens subiectum denominans sit inperfeccius subiecto — hoc 20 in volumine post 4 sexternos ( = fol. 49a, in hac editione pag. 197, 13) 15 post 17 folia Utrum accidens, de cuius essencia est inherencia secundum/ in 2° quotlibeto 25 se vel secundum sua inferiora, insit prime cause (= fol. 72 b et 73 a in P). Utrum accidens per infinitam virtutem prime cause sine subiecto existat — in hoc volumine Praeterea ibidem alia manu in margine superiore nomen Papuskonis (vide supra pag. XI) et annotatio iterata Detur ad nacionem nec non semel pro Collegio legitur. 2 Quae de ulterioribus libri olim Papuskonis fatis conici possent, V. Flajšhans CCH 44 (1938), 270 et F. M. Bartoš CČM 112 (1938), 195 sq. exposuerunt. 4 Librorum olim ecclesiae Crumloviensis signandorum modus notissimus est, (f. ex. gr. N° 28 Postilla Zderaziensis, quam Balbinus Crumloviae vidit (l. c. III 162), nunc in bibl. Mus. Nat. Prag. XVI D 10. 17 Quod cum statutis facultatis artium optime congruit. Vide Mon. univ. Prag. 1 1, 80: Anno Domini 1370 13. die mensis Iulii statutum fuit..., quod vacationes incipere deberent in crastino Margaritae (14. VII.) usque in crastinum Bartholomaei (25. VIII.). Cf. ibid. pag. XXIII in calendario ad 13. VII.: Hic suspenduntur lectiones. XIV
Strana XV
10 15 20 30 Quod textus seriem attinet, in hac editione ab ordine im M servato ter recedendum erat. Qua in re iam annotatio scribae M, quae fol. 15 a infra legitur, viam monstravit: Nota, quod secundum quod hic questiones sunt conscripte, sccundum illum ordi- nem non sunt disputate ; sed qui vult carum verum ordinem scire, videat, que 5 materia alteram sequi debet, penes arengas questionibus prescriptas. a) Quaestio Cztiborio de Welwar proposita in M iam fol. 14b—15a (huius ed. pag. 54, 19 sqq.) inter quaestiones a Petro Konieprus (fol. 13b—14b, pag. 43, 15 sqq.) et a Iohanne Pusmyr (fol. 15a—16a, pag. 47, 8 sqq.) determinandas legitur. Sed Cztiborii quaestionem demum post quaestionem Cristanni de Prachaticz (fol. 16b—17a, pag. 52,5 sqq.) esse collocandam elucet ex arengae verbis Iam data sufficienti doctrina de men- suris longitudinum, altitudinum et profunditatum et distanciarum (fol. 14b, pag. 54, 20 sq.), quibus ad quaestionem Cristanno propositam Utrum peritus geometra longitudines, altitudines, profunditates et distancias... (fol. 16b, pag. 52, 20 sq.) alluditur. Huc spectant verba a codicis M scriba fol. 14b in margine apposita: quia iam M. Cristannus suam posuerat questionem, quam sequitur subscripta. Praeterea etiam in conspectu finali Cztiborius (pag. 211, 11) Cristannum (pag. 211, 8) recte sequitur, qui ordo etiam locationi optime respondet, cum a. 1390 inter 26 magistrandos Cristannus septimo, Cztiborius decimo loco admissus sit (Mon. univ. Prag. I 1, 266). Etiam in disputatione de quolibet a. 1417 Cristannus Cztiborium praecessit (Bartoš ČČM 1928, 70). b) Gallus de Utery in M (fol. 20a—20b, pag. 71, 15 sqq). Laurentium de Brzie- zowaa (fol. 20b—21 a, pag. 69, 10 sqq.) praecedit. Sed re vera eius »positionem« post Laurentium esse determinatam manifestum est, cum verbis Post nobilitatis noticiam (fol. 20 a, pag. 71, 16) ad quaestionem pro nobilitatis noticia (fol. 21 a, pag. 69, 22) Lauren- 25 tio propositam alludatur. Huc spectat, quod codicis M scriba fol. 20a in margine annotait: Magister Laurencius ante Magistrum Gallum posuerat. Praeterea in conspectu finali Laurentius (pag. 211, 20) Gallum (pag. 211, 22) recte praecedit, quae res magistrorum ordini optime respondet, cum Laurentius a. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, 289), Gallus a. 1395 (ibid. 299) magistri grandum adeptus sit. c) Quaestio M. Paulo de Praga proposita in M (fol. 29a—30a, pag. 176, 9 sqq.) inter Petrum de Brandis (fol. 28b—29a, pag. 105, 19 sqq.) et Gregorium Thomae (fol. 30a—31 a, pag. 108, 25 sqq.) legitur. Quae quidem collocatio aetati academicae bene quadrat, cum Petrus a. 1399, Paulus a. 1400, Gregorius a. 1402 magistri facti sint (Mon. univ. Prag. 1 1, 337, 347, 369). Sed in disputatione ipsa M. Paulum demum posteriore 35 quam debuit die extra ordinem processisse inde elucet, quod arenga quodlibetarii a verbis incipit Declaratis decem sensibus in capite humano consistentibus (fol. 29a, pag. 176, 10 ), quibus ad quaestionem Utrum ex anatomia potest ostendi inesse humano capiti decem sensus (fol. 45b, pag. 175, 20), quam demum Antonius de Luna determi- navit, manifeste alluditur. Huc spectat in Miscribae annotatio in margine fol. 29 a exarata: XV
10 15 20 30 Quod textus seriem attinet, in hac editione ab ordine im M servato ter recedendum erat. Qua in re iam annotatio scribae M, quae fol. 15 a infra legitur, viam monstravit: Nota, quod secundum quod hic questiones sunt conscripte, sccundum illum ordi- nem non sunt disputate ; sed qui vult carum verum ordinem scire, videat, que 5 materia alteram sequi debet, penes arengas questionibus prescriptas. a) Quaestio Cztiborio de Welwar proposita in M iam fol. 14b—15a (huius ed. pag. 54, 19 sqq.) inter quaestiones a Petro Konieprus (fol. 13b—14b, pag. 43, 15 sqq.) et a Iohanne Pusmyr (fol. 15a—16a, pag. 47, 8 sqq.) determinandas legitur. Sed Cztiborii quaestionem demum post quaestionem Cristanni de Prachaticz (fol. 16b—17a, pag. 52,5 sqq.) esse collocandam elucet ex arengae verbis Iam data sufficienti doctrina de men- suris longitudinum, altitudinum et profunditatum et distanciarum (fol. 14b, pag. 54, 20 sq.), quibus ad quaestionem Cristanno propositam Utrum peritus geometra longitudines, altitudines, profunditates et distancias... (fol. 16b, pag. 52, 20 sq.) alluditur. Huc spectant verba a codicis M scriba fol. 14b in margine apposita: quia iam M. Cristannus suam posuerat questionem, quam sequitur subscripta. Praeterea etiam in conspectu finali Cztiborius (pag. 211, 11) Cristannum (pag. 211, 8) recte sequitur, qui ordo etiam locationi optime respondet, cum a. 1390 inter 26 magistrandos Cristannus septimo, Cztiborius decimo loco admissus sit (Mon. univ. Prag. I 1, 266). Etiam in disputatione de quolibet a. 1417 Cristannus Cztiborium praecessit (Bartoš ČČM 1928, 70). b) Gallus de Utery in M (fol. 20a—20b, pag. 71, 15 sqq). Laurentium de Brzie- zowaa (fol. 20b—21 a, pag. 69, 10 sqq.) praecedit. Sed re vera eius »positionem« post Laurentium esse determinatam manifestum est, cum verbis Post nobilitatis noticiam (fol. 20 a, pag. 71, 16) ad quaestionem pro nobilitatis noticia (fol. 21 a, pag. 69, 22) Lauren- 25 tio propositam alludatur. Huc spectat, quod codicis M scriba fol. 20a in margine annotait: Magister Laurencius ante Magistrum Gallum posuerat. Praeterea in conspectu finali Laurentius (pag. 211, 20) Gallum (pag. 211, 22) recte praecedit, quae res magistrorum ordini optime respondet, cum Laurentius a. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, 289), Gallus a. 1395 (ibid. 299) magistri grandum adeptus sit. c) Quaestio M. Paulo de Praga proposita in M (fol. 29a—30a, pag. 176, 9 sqq.) inter Petrum de Brandis (fol. 28b—29a, pag. 105, 19 sqq.) et Gregorium Thomae (fol. 30a—31 a, pag. 108, 25 sqq.) legitur. Quae quidem collocatio aetati academicae bene quadrat, cum Petrus a. 1399, Paulus a. 1400, Gregorius a. 1402 magistri facti sint (Mon. univ. Prag. 1 1, 337, 347, 369). Sed in disputatione ipsa M. Paulum demum posteriore 35 quam debuit die extra ordinem processisse inde elucet, quod arenga quodlibetarii a verbis incipit Declaratis decem sensibus in capite humano consistentibus (fol. 29a, pag. 176, 10 ), quibus ad quaestionem Utrum ex anatomia potest ostendi inesse humano capiti decem sensus (fol. 45b, pag. 175, 20), quam demum Antonius de Luna determi- navit, manifeste alluditur. Huc spectat in Miscribae annotatio in margine fol. 29 a exarata: XV
Strana XVI
Hec posicio determinata est post posicionem Magistri Anthonii de Luna. Idem ordo etiam conspectu finali confirmatur, in quo Anthonius de Luna (pag. 214, 16) Paulum de Praga (pag. 214, 18) praccedit. Aliis locis magistrorum ordinem in M servatum, quamvis aetati academicae repugnan- tem, ne mutarem hisce causis permotus sum: a) Iohannem de Rzist, mag. a. 1392 (Mon. univ. Prag. I1, 275), post Thomam de Lyssa, mag. a. 1391 (ibid. 271), positionem determinasse exspectes. Qui quidem ordo in disputatione de quolibet a. 1417 habita exactissime servatus est (Bartoš, ČČM 1928, 70); sed Iohannes (fol. 18a, pag. 61, 16) Thomam (fol. 19a, pag. 66, 1) non solum in textu, sed etiam in conspectu finali (pag. 211, 16 et 18) praecessit. b) Post Iacobum de Mysa (fol. 23a, pag. 84, 16) non eum, qui in M adhibitus est, sed alium ordinem aetas academica exquirit: Kunssonem de Herzmanicz, Sigimundum de Praga, Iohannem Swarczstern, magistros a. 1398 inter 21 magistrandos locum 2., 6., 8. adeptos (Mon. univ. Prag. 11, 330) secuturi erant Michael de Malenycz, Simon de Tyss- now, Petrus de Brandis, magistri a. 1399, inter 21 magistrandos loco 5., 8., 11. in examine 15 collocati (Mon. univ. Prag. I1, 337). In conspectu finali (pag. 212, 12 et 15) Sigismun- dus quidem Simonem praccedit, sed etiam hic uterque Iohannem Swarczstern (pag. 212, 8 ) et Michaelem de Malenicz (pag. 212, 10) subsequitur. c) Matheus de Aula Regia, inter 41 magistrandos a. 1404 locum 21. adeptus, in M (fol. 34a, pag. 125, 5) post Henricum de Klobuk (fol. 33b, pag. 123, 15), in examine 20 loco 33. admissum (Mon. univ. Prag. I 1, 377), collocatus est, in conspectu finali (pag. 213) abest. d) Magistrorum a. 1410 senium academicum (re vera inter 23 magistrandos Zdislaus de Zwierzetycz loco 1., Iohannes de Werona 2., Nicolaus de Stogeczyn 3., Anthonius de Luna 4., Simon de Rokyczano 5., Elias de Tyn 8., Laurencius de Nimburga 9., Petrus 25 de Dobrziechow 10., Nicolaus de Dessna 11., Iohannes de Borotin 12., Wenczeslaus de Nimburga 13., Iacobus de Molda 15., Stephannus de Broda 17., Borziwogius de Praga 18., Nicolaus de Pawlikow 19., Nicolaus de Rzeczycz 23. admissi sunt) in M (fol. 44a, pag. 169, 25 sqq.) diligentissime respicitur exceptis iis, quos disputationi non affuisse e con- spectu finali (pag. 215) apparet, Martinum de Zacz, Przech de Branicz, Iohannem 30 Kunssonis, Paulum de Oless dico, qui 6., 20., 22., 21. locum in examine assecuti sunt (Mon. univ. Prag. 1 1, 407). 10 Atramento in alteram folii faciem penetrante scriba M partem superiorem fere dimidiam fol. 28b e consilio vacuam videtur reliquisse, facies fol. 52b et 53a invitus scriptura non explevit. Librum M apographon esse e locis iteratis, velut fol. 46b (pag. 184, 22 sq.) et in medio secundi dyaphani rarioris refrangitur ab eodem, ut patet 2° Vitulonis 35 35 Quam ob rem fol. 52b infra alia manu recte annotatum est: hic non est defectus. XVI
Hec posicio determinata est post posicionem Magistri Anthonii de Luna. Idem ordo etiam conspectu finali confirmatur, in quo Anthonius de Luna (pag. 214, 16) Paulum de Praga (pag. 214, 18) praccedit. Aliis locis magistrorum ordinem in M servatum, quamvis aetati academicae repugnan- tem, ne mutarem hisce causis permotus sum: a) Iohannem de Rzist, mag. a. 1392 (Mon. univ. Prag. I1, 275), post Thomam de Lyssa, mag. a. 1391 (ibid. 271), positionem determinasse exspectes. Qui quidem ordo in disputatione de quolibet a. 1417 habita exactissime servatus est (Bartoš, ČČM 1928, 70); sed Iohannes (fol. 18a, pag. 61, 16) Thomam (fol. 19a, pag. 66, 1) non solum in textu, sed etiam in conspectu finali (pag. 211, 16 et 18) praecessit. b) Post Iacobum de Mysa (fol. 23a, pag. 84, 16) non eum, qui in M adhibitus est, sed alium ordinem aetas academica exquirit: Kunssonem de Herzmanicz, Sigimundum de Praga, Iohannem Swarczstern, magistros a. 1398 inter 21 magistrandos locum 2., 6., 8. adeptos (Mon. univ. Prag. 11, 330) secuturi erant Michael de Malenycz, Simon de Tyss- now, Petrus de Brandis, magistri a. 1399, inter 21 magistrandos loco 5., 8., 11. in examine 15 collocati (Mon. univ. Prag. I1, 337). In conspectu finali (pag. 212, 12 et 15) Sigismun- dus quidem Simonem praccedit, sed etiam hic uterque Iohannem Swarczstern (pag. 212, 8 ) et Michaelem de Malenicz (pag. 212, 10) subsequitur. c) Matheus de Aula Regia, inter 41 magistrandos a. 1404 locum 21. adeptus, in M (fol. 34a, pag. 125, 5) post Henricum de Klobuk (fol. 33b, pag. 123, 15), in examine 20 loco 33. admissum (Mon. univ. Prag. I 1, 377), collocatus est, in conspectu finali (pag. 213) abest. d) Magistrorum a. 1410 senium academicum (re vera inter 23 magistrandos Zdislaus de Zwierzetycz loco 1., Iohannes de Werona 2., Nicolaus de Stogeczyn 3., Anthonius de Luna 4., Simon de Rokyczano 5., Elias de Tyn 8., Laurencius de Nimburga 9., Petrus 25 de Dobrziechow 10., Nicolaus de Dessna 11., Iohannes de Borotin 12., Wenczeslaus de Nimburga 13., Iacobus de Molda 15., Stephannus de Broda 17., Borziwogius de Praga 18., Nicolaus de Pawlikow 19., Nicolaus de Rzeczycz 23. admissi sunt) in M (fol. 44a, pag. 169, 25 sqq.) diligentissime respicitur exceptis iis, quos disputationi non affuisse e con- spectu finali (pag. 215) apparet, Martinum de Zacz, Przech de Branicz, Iohannem 30 Kunssonis, Paulum de Oless dico, qui 6., 20., 22., 21. locum in examine assecuti sunt (Mon. univ. Prag. 1 1, 407). 10 Atramento in alteram folii faciem penetrante scriba M partem superiorem fere dimidiam fol. 28b e consilio vacuam videtur reliquisse, facies fol. 52b et 53a invitus scriptura non explevit. Librum M apographon esse e locis iteratis, velut fol. 46b (pag. 184, 22 sq.) et in medio secundi dyaphani rarioris refrangitur ab eodem, ut patet 2° Vitulonis 35 35 Quam ob rem fol. 52b infra alia manu recte annotatum est: hic non est defectus. XVI
Strana XVII
5 10 47; sed sive sic, sive sic refrangatur [ab eodem, ut patet] radius, necesse est lumen multiplicari..., et anticipatis, velut fol. 38 a (pag. 141, 20 sq.) mandet accep- tare beneficium ecclesiasticum [sit actus indifferens] subdito omni inhabili ad illud beneficium ; sed cum acceptare beneficium ecclesiasticum sit actus indif- ferens..., ubi scriba errores suos agnovit et inutiles voces (supra a nobis uncis inclusas) ipse expunxit, satis elucet. Scribam et disputandi consuetudinis et Latinitatis non ignarum fuisse compluribus locis edocemur, ubi suo Marte usus ab exemplari recessit, sed voces abhorrentes ipse statim delevit, velut fol. 18a (pag. 61, 2) Cristus comunicavit cre- anciam [illam] huiusmodi ipsis sacerdotibus, fol. 43 a (pag. 164, 2) quos tu felices [nominas] existimas, ibid. (pag. 164, 4) de motu celi et cursu ſplanetarum] side- rum, fol. 44b (pag. 171, 5) superest hominem iuridicum [invenire] inquirere. Quae errata a scriba ipso correcta, cum ad textum recensendum nihil valerent, in hac editione silentio practermisimus omnia. Quod ad orthographiam attinet, scribae codicis M modum etiam sibi non semper 15 constantem secuti sumus. Itaque fol. 10b (pag. 32, 2) caput — (32, 4) capud, 45b (175, 18 ) anathomia — (175, 20) anatomia, 5a (13, 27) cogittabilitatis — (13, 28) cogitabilitatis, 44b (172, 7) zophistam... sophista, 34b (129, 25) adquirendo — 35a (129, 27) acquirendo, 38 a (143, 2) inperium... imperare, alia, e consilio reti- nuimus. Quoniam, ubi voces compositae plenis characteribus, quod sane raro fit, descriptae 20 sunt, formae sine assimilatione praevalent, velut 1a (1, 12) inplet, 5a (13, 30) = 51 a (208, 5) inplicat, 45a (174, 5) inponi, 51b (209, 3) inponit, 31b (114, 3) Inpera- tor... Inperatorem, 40b (152, 28) inmensitatem, 54 a (215, 8) inpossibilitatem, etiam alibi in compendiis scripturae solvendis formas non assimilatas praetulimus. In v et u litteris discernendis legentium commoditati concessimus et unus, nervi..., non vnus, 25 nerui... posuimus; item pro wlt vult, pro owm ovum, pro ewm evum typis excuden- dum curavimus; sed ubi in codice owum, nowus, sangwis, ewangelium exaratum est, scripturam medii aevi servandam esse duximus. Interpungendi rationem et capitalium characterum usum mutavimus. Denique ad orationis genus, quo Hus in arengis disputationis de quolibet usus est, 30 pauca commemoranda sunt. Consuetudo magistros vel magistrandos cum antiquis »philosophis«, sane Burlaeanis, comparandi Pragae primum, quoad sciam, in ea licentiatorum recommendatione occurrit, quae in cod. bibl. Capit. Prag. F 14, fol. 119a—122a (C) post contionem Adalberti Ran- conis mense Decembri a. 1378 Pragae habitam (fol. 74a—85 b) et post recommendatio- 35 nem baccalaureorum a Nicolao de Luthomysl 16. die mensis Ianuarii a. 1386 factam (fol. 30 De quodlibetorum vi et indole in universum videas libros, quos V. Flajšhans CČH 44 (1938), 295 enumerat; huc accedunt etiam F. Spina, Die alttschechische Schelmenzunft ,Frantova práva' (1909), 86 sqq.; P. Glorieux, La littérature quodlibétique I, II (1925, 1935, Bibliothèque Thomiste V, XXI). I1. M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba XVII
5 10 47; sed sive sic, sive sic refrangatur [ab eodem, ut patet] radius, necesse est lumen multiplicari..., et anticipatis, velut fol. 38 a (pag. 141, 20 sq.) mandet accep- tare beneficium ecclesiasticum [sit actus indifferens] subdito omni inhabili ad illud beneficium ; sed cum acceptare beneficium ecclesiasticum sit actus indif- ferens..., ubi scriba errores suos agnovit et inutiles voces (supra a nobis uncis inclusas) ipse expunxit, satis elucet. Scribam et disputandi consuetudinis et Latinitatis non ignarum fuisse compluribus locis edocemur, ubi suo Marte usus ab exemplari recessit, sed voces abhorrentes ipse statim delevit, velut fol. 18a (pag. 61, 2) Cristus comunicavit cre- anciam [illam] huiusmodi ipsis sacerdotibus, fol. 43 a (pag. 164, 2) quos tu felices [nominas] existimas, ibid. (pag. 164, 4) de motu celi et cursu ſplanetarum] side- rum, fol. 44b (pag. 171, 5) superest hominem iuridicum [invenire] inquirere. Quae errata a scriba ipso correcta, cum ad textum recensendum nihil valerent, in hac editione silentio practermisimus omnia. Quod ad orthographiam attinet, scribae codicis M modum etiam sibi non semper 15 constantem secuti sumus. Itaque fol. 10b (pag. 32, 2) caput — (32, 4) capud, 45b (175, 18 ) anathomia — (175, 20) anatomia, 5a (13, 27) cogittabilitatis — (13, 28) cogitabilitatis, 44b (172, 7) zophistam... sophista, 34b (129, 25) adquirendo — 35a (129, 27) acquirendo, 38 a (143, 2) inperium... imperare, alia, e consilio reti- nuimus. Quoniam, ubi voces compositae plenis characteribus, quod sane raro fit, descriptae 20 sunt, formae sine assimilatione praevalent, velut 1a (1, 12) inplet, 5a (13, 30) = 51 a (208, 5) inplicat, 45a (174, 5) inponi, 51b (209, 3) inponit, 31b (114, 3) Inpera- tor... Inperatorem, 40b (152, 28) inmensitatem, 54 a (215, 8) inpossibilitatem, etiam alibi in compendiis scripturae solvendis formas non assimilatas praetulimus. In v et u litteris discernendis legentium commoditati concessimus et unus, nervi..., non vnus, 25 nerui... posuimus; item pro wlt vult, pro owm ovum, pro ewm evum typis excuden- dum curavimus; sed ubi in codice owum, nowus, sangwis, ewangelium exaratum est, scripturam medii aevi servandam esse duximus. Interpungendi rationem et capitalium characterum usum mutavimus. Denique ad orationis genus, quo Hus in arengis disputationis de quolibet usus est, 30 pauca commemoranda sunt. Consuetudo magistros vel magistrandos cum antiquis »philosophis«, sane Burlaeanis, comparandi Pragae primum, quoad sciam, in ea licentiatorum recommendatione occurrit, quae in cod. bibl. Capit. Prag. F 14, fol. 119a—122a (C) post contionem Adalberti Ran- conis mense Decembri a. 1378 Pragae habitam (fol. 74a—85 b) et post recommendatio- 35 nem baccalaureorum a Nicolao de Luthomysl 16. die mensis Ianuarii a. 1386 factam (fol. 30 De quodlibetorum vi et indole in universum videas libros, quos V. Flajšhans CČH 44 (1938), 295 enumerat; huc accedunt etiam F. Spina, Die alttschechische Schelmenzunft ,Frantova práva' (1909), 86 sqq.; P. Glorieux, La littérature quodlibétique I, II (1925, 1935, Bibliothèque Thomiste V, XXI). I1. M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba XVII
Strana XVIII
116a—116b), praeterea etiam in eiusdem bibl. cod. N 14, fol. 50 a—50d (N), exstat. Huius recommendationis (inc.: Patres, magistri et domini venerandi. Quia iuxta sententiam Tusci (i. e. Petrarcae) in prima suarum Eglogarum viri isti, quos aspi- citis, meritis suis et studiosa industria aures populi conpleverunt...), cuius auctor thema e Valerio Maximo sumptum Qui se et sua strenue noscunt iudicare, qui cunc- torum opera possunt regulare, hii sapientissimi artis sue professores sunt illustran- dum sibi proposuit, pars extrema haec est: Habebit igitur iuxta dictum Senece libro vigesimo epistola 108 unusquisque ex hiis proprias dotes : alius erit affabilior, alius expedicior, alius prompcior, alius facundior. Et sic secundum multiplices dotes ab ipsa fecunda sapiencie amplitudine 10 profluentes, quibus singuli dotati sunt, merito antiquorum possunt philosophorum nominibus sibi convenientibus appellari, ut primus sit Plato divinissimus, secundus Socrates virtuosissimus, tercius Aristotiles naturalissimus, quartus Solon legalissimus, quintus Parmenides perspicacissimus, sextus Hermes probatissimus, septimus Pita- goras prudentissimus, octavus Seneca moralissimus, nonus Zeno probissimus, deci- 15 mus Zenocrates mansuetissimus, undecimus Diogenes continentissimus, duodeci- mus Ptolomeus ingeniosissimus, tredecimus Anaxagoras famosissimus, quartus de- cimus Avicenna peritissimus, quintus decimus Tales doctissimus, decimus sextus Philon capacissimus, decimus septimus Tullius eloquentissimus, decimus octavus Democritus constantissimus, decimus nonus Boecius iustissimus, vigesimus Periander 20 studiosissimus, vigesimus primus Euclides profundissimus, vigesimus secundus Eleobolus gaudentissimus, vigesimus tercius Archites mitissimus, vigesimus quartus Pitacus placidissimus, vigesimus quintus Craton affabilissimus, vigesimus sextus Hector fortissimus, vigesimus septimus Katho morosissimus, vigesimus octavus Demosthenes veracissimus, vigesimus nonus Plinius acutissimus, tricesimus Archias 25 benivolentissimus, tricesimus (primus) Priamus nobilissimus, tricesimus secundus Secundus sentenciosissimus, tricesimus tercius Plutarcus laborisissimus, tricesimus quartus Aristomenes eminentissimus, tricesimus quintus Flaccus austerissimus. 1 Quam edidi in libello Promoční promluvy mistrů artistické fakulty Mikuláše z Litomyśle a Jana z Mýta na universitě Karlově z let 1386 a 1393 (Academia scientiarum et artium Bohemica 1948), 9—14. 3 Cf. LF 71 (1947), 67. 8 Habebit igitur*] habebitis C, habebit ergo N 13 naturalissimus C vererabilissimus N 15 probissimus N probatissimus C 18 decimus sextus --- Tullius eloquentissimus C] om N 25 Archias benevolentissimus, tricesimus C] om N 26 Priamus C primius N tricesimus secundus N tricesimus C 27 Secundus sentenciosissimus CI Sentencio preciosissimus N XVIII 5
116a—116b), praeterea etiam in eiusdem bibl. cod. N 14, fol. 50 a—50d (N), exstat. Huius recommendationis (inc.: Patres, magistri et domini venerandi. Quia iuxta sententiam Tusci (i. e. Petrarcae) in prima suarum Eglogarum viri isti, quos aspi- citis, meritis suis et studiosa industria aures populi conpleverunt...), cuius auctor thema e Valerio Maximo sumptum Qui se et sua strenue noscunt iudicare, qui cunc- torum opera possunt regulare, hii sapientissimi artis sue professores sunt illustran- dum sibi proposuit, pars extrema haec est: Habebit igitur iuxta dictum Senece libro vigesimo epistola 108 unusquisque ex hiis proprias dotes : alius erit affabilior, alius expedicior, alius prompcior, alius facundior. Et sic secundum multiplices dotes ab ipsa fecunda sapiencie amplitudine 10 profluentes, quibus singuli dotati sunt, merito antiquorum possunt philosophorum nominibus sibi convenientibus appellari, ut primus sit Plato divinissimus, secundus Socrates virtuosissimus, tercius Aristotiles naturalissimus, quartus Solon legalissimus, quintus Parmenides perspicacissimus, sextus Hermes probatissimus, septimus Pita- goras prudentissimus, octavus Seneca moralissimus, nonus Zeno probissimus, deci- 15 mus Zenocrates mansuetissimus, undecimus Diogenes continentissimus, duodeci- mus Ptolomeus ingeniosissimus, tredecimus Anaxagoras famosissimus, quartus de- cimus Avicenna peritissimus, quintus decimus Tales doctissimus, decimus sextus Philon capacissimus, decimus septimus Tullius eloquentissimus, decimus octavus Democritus constantissimus, decimus nonus Boecius iustissimus, vigesimus Periander 20 studiosissimus, vigesimus primus Euclides profundissimus, vigesimus secundus Eleobolus gaudentissimus, vigesimus tercius Archites mitissimus, vigesimus quartus Pitacus placidissimus, vigesimus quintus Craton affabilissimus, vigesimus sextus Hector fortissimus, vigesimus septimus Katho morosissimus, vigesimus octavus Demosthenes veracissimus, vigesimus nonus Plinius acutissimus, tricesimus Archias 25 benivolentissimus, tricesimus (primus) Priamus nobilissimus, tricesimus secundus Secundus sentenciosissimus, tricesimus tercius Plutarcus laborisissimus, tricesimus quartus Aristomenes eminentissimus, tricesimus quintus Flaccus austerissimus. 1 Quam edidi in libello Promoční promluvy mistrů artistické fakulty Mikuláše z Litomyśle a Jana z Mýta na universitě Karlově z let 1386 a 1393 (Academia scientiarum et artium Bohemica 1948), 9—14. 3 Cf. LF 71 (1947), 67. 8 Habebit igitur*] habebitis C, habebit ergo N 13 naturalissimus C vererabilissimus N 15 probissimus N probatissimus C 18 decimus sextus --- Tullius eloquentissimus C] om N 25 Archias benevolentissimus, tricesimus C] om N 26 Priamus C primius N tricesimus secundus N tricesimus C 27 Secundus sentenciosissimus CI Sentencio preciosissimus N XVIII 5
Strana XIX
Hii quidem omnes et ceteri, quorum nomina sub silencio pretereo, totam amplitudinem sapiencie diligenti perquirentes indagine totum, quidquid in ea pulchrum visu, placidum auditu, ingenio delectabile prospexerunt, suis pectoribus avide congesserunt, et ideo in aliorum duces et rectores sunt ammodo deputati per li- 5 cenciam eis datam et per me promulgandam, ut possint legere in artibus et licenter, cum velint, incipere in eisdem. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, (amen). Quae oratio quando orta sit, facile diiudicari potest. In ea 35 philosophorum nomina recensentur, aliorum nomina silentio praetermitti affirmantur; Pragae s. XV numquam plures nisi a. 1384 (39 licentiati, Mon. univ. Prag. 11, 219), a. 1386 (40 licentiati, ibid. I 1, 236), a. 1387 (55 licentiati, ibid. I 1, 250) promoti sunt; itaque his annis orationem esse habitam certum est. Sed si de 39 vel 40 magistrandis ageretur, reliquorum 4 vel 5 nomina facile adiungi potuissent: itaque annus 1387, quo 55 licentiandorum ingens nu- merus confluxit, maxime nobis arridet. Quodsi eorum, quae in codice F 14 exarata sunt, annos perspexeris, temporum ordinem optime servari concedes. Cui conclusioni nequaquam 15 repugnat, quod in altero codice N 14, sine ulla dubitatione a scriba iuniore exarato, eiusdem recommendationis textus post Nicolai de Luthomysl recommendationem a. 1386 (fol. 45c—45d) aliasque Iohannis de Mutha a. 1393 habitas (fol. 47b—49c) exstat. Quae cum ita sint, veri simillimum est recommendationem, cuius partem extremam supra attuli- mus, magistro Ienkoni de Praga attribuendam esse, qui a. 1387 inter examinatores prae- 20 sidis promotorisque loco videtur esse functus. Simplicem philosophorum seriem, qui in hac recommendatione adiunctis epithetis enumerabantur, videtur superasse ea orationis forma, in qua singuli magistrandi non solum cum philosophis antiquis comparabantur, sed etiam nounullae sapientum illorum sententiae e Burlaei Vitis philosophorum selectae exempli gratia proferebantur. Eiusmodi orationis 25 elaboratioris, cuius formam genuinam ex Italia in Bohemiam allatam esse suspicamur, exemplum in licentiatorum recommendatione reperimus, quae in cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X E 24, ſol. 301 a—304 a exstat. Cuius textus est hic: 10 Recomendacio in liberalibus licenciatorum. 30 Quantum ad ultimum restat nostrorum licenciatorum laboribus finem inpo- nere et tribulatos rigore examinis laudum titulis aliqualiter consolari. Si enim 301 a 4 ideo in Cſ ideo N 5 promulgandam C promulganda (1) N 6 Patris --- sancti N p C 17 Quas edidi in libello supra in ann. ad XVIII, 1 citato, pag. 15—60. 20 Mon. univ. Prag. I 1, 250: Anno 1387 (scil. mense Ianuario) post nativitatem Christi (scil. a. 1386) examinatores magistrandorum fuerunt isti: mag. Jenko, mag. Conr. de Wormacia (de natione Bavarorum, cf. Mon. I 1, 249), mag. Nicol. de Lutomischl (de natione Boemorum), mag. Nicol. Beyger (Beyer, Peir, de natione Saxonum, (f. Mon. I 1, 250) et mag. Nicol. Danczk (de natione Polonorum). XIX
Hii quidem omnes et ceteri, quorum nomina sub silencio pretereo, totam amplitudinem sapiencie diligenti perquirentes indagine totum, quidquid in ea pulchrum visu, placidum auditu, ingenio delectabile prospexerunt, suis pectoribus avide congesserunt, et ideo in aliorum duces et rectores sunt ammodo deputati per li- 5 cenciam eis datam et per me promulgandam, ut possint legere in artibus et licenter, cum velint, incipere in eisdem. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, (amen). Quae oratio quando orta sit, facile diiudicari potest. In ea 35 philosophorum nomina recensentur, aliorum nomina silentio praetermitti affirmantur; Pragae s. XV numquam plures nisi a. 1384 (39 licentiati, Mon. univ. Prag. 11, 219), a. 1386 (40 licentiati, ibid. I 1, 236), a. 1387 (55 licentiati, ibid. I 1, 250) promoti sunt; itaque his annis orationem esse habitam certum est. Sed si de 39 vel 40 magistrandis ageretur, reliquorum 4 vel 5 nomina facile adiungi potuissent: itaque annus 1387, quo 55 licentiandorum ingens nu- merus confluxit, maxime nobis arridet. Quodsi eorum, quae in codice F 14 exarata sunt, annos perspexeris, temporum ordinem optime servari concedes. Cui conclusioni nequaquam 15 repugnat, quod in altero codice N 14, sine ulla dubitatione a scriba iuniore exarato, eiusdem recommendationis textus post Nicolai de Luthomysl recommendationem a. 1386 (fol. 45c—45d) aliasque Iohannis de Mutha a. 1393 habitas (fol. 47b—49c) exstat. Quae cum ita sint, veri simillimum est recommendationem, cuius partem extremam supra attuli- mus, magistro Ienkoni de Praga attribuendam esse, qui a. 1387 inter examinatores prae- 20 sidis promotorisque loco videtur esse functus. Simplicem philosophorum seriem, qui in hac recommendatione adiunctis epithetis enumerabantur, videtur superasse ea orationis forma, in qua singuli magistrandi non solum cum philosophis antiquis comparabantur, sed etiam nounullae sapientum illorum sententiae e Burlaei Vitis philosophorum selectae exempli gratia proferebantur. Eiusmodi orationis 25 elaboratioris, cuius formam genuinam ex Italia in Bohemiam allatam esse suspicamur, exemplum in licentiatorum recommendatione reperimus, quae in cod. bibl. Nat. et Univ. Prag. X E 24, ſol. 301 a—304 a exstat. Cuius textus est hic: 10 Recomendacio in liberalibus licenciatorum. 30 Quantum ad ultimum restat nostrorum licenciatorum laboribus finem inpo- nere et tribulatos rigore examinis laudum titulis aliqualiter consolari. Si enim 301 a 4 ideo in Cſ ideo N 5 promulgandam C promulganda (1) N 6 Patris --- sancti N p C 17 Quas edidi in libello supra in ann. ad XVIII, 1 citato, pag. 15—60. 20 Mon. univ. Prag. I 1, 250: Anno 1387 (scil. mense Ianuario) post nativitatem Christi (scil. a. 1386) examinatores magistrandorum fuerunt isti: mag. Jenko, mag. Conr. de Wormacia (de natione Bavarorum, cf. Mon. I 1, 249), mag. Nicol. de Lutomischl (de natione Boemorum), mag. Nicol. Beyger (Beyer, Peir, de natione Saxonum, (f. Mon. I 1, 250) et mag. Nicol. Danczk (de natione Polonorum). XIX
Strana XX
labori, quem nunc gesserunt, continue insisterent, possunt celerius deficere et sic a fine, quem pretendunt attingere, cicius declinare. Nam secundum Philosophum 10° Etycorum omnia humana corpora non possunt continue operari. Unde inpo- tentes requie indigent, que sit gracia operacionis. Unde eciam 4° Etycorum dicit: Videtur requies et ludus in vita esse necessaria. Et hinc dicit Ovidius in Epistola: 5 Quod caret alterna requie, durabile non est, hec reparat vires fessaque membra novat. Quapropter speculacione fatigatis diutine debet preponi consolacio, qua consolati vires corporis pristinas vale(a)nt restaurare, ut scienciarum congnitis semitis virtu- tum opera sufferant forciores. Sic enim suadet Katho doctissimus: 10 Interpone tuis interdum gaudia curis, ut possis animo quemvis suffere laborem. Cum autem secundum Philosophum 9° Etycorum consolacio est amicus visione et sermone, si sit epidexius, id est ydoneus ad consolandum, nam honerosus fit homo in loquendo, quando loquitur seriose, maliciose et iniuriose, et e contrario graciosus 15 in prospectu, cum loquitur iocunde, benigne atque iuste, ideo seriositas pristina, qua gravati fuerunt, quodammodo in iocunditatem hilariter est vertenda. Nam si serium nostris licenciatis amplius assisteret, forte tristicie dediti ad mortis ter- minum velocius propinquarent, cum non dissone dicatur in Aurora: triste cor ad mortis te cogit currere metas, spiritus exultans facit ut tua floreat etas. 20 Et quia homines in laude delectantur ut plurimum, cuius gracia agunt tam varie, igitur pro consolacione recreativa licenciati nostri et domini sunt laudandi. Et cum secundum Philosophum in Epistolis ad Allexandrum cos, qui racione utuntur et cum hac volunt agere, tamquam bonos et optimos laudamus, cos autem, qui sine racione aliquid faciunt, tamquam rudes et bestiales odimus, idcirco nostri phylosophi, ut racione utantur et secundum illam velint agere, sunt monendi, 301b qua monicione previa virtutum exerceant opera, quibus adhibitis beatitudinis 25 3 Aristot. Eth. Nic. X4, pag. 1175 a 4. 4 Aristot. Eth. Nic. IV 14, pag. 1128b 3. 5 Ov. Her. 4, 89—90. 10 Dist. Cat. III 6. 13 Aristot. Eth. Nic. IX 11, pag. 1171b 2. 18 Cf. Hus in recomm. NUKX E 24, fol. 308h (= Höfler II 109): si doctoris impulsio non assistat (ubi Höfler erronee: effectat). 19 Petri de Riga Aurora. 24 Ps.-Aristoteles. XX
labori, quem nunc gesserunt, continue insisterent, possunt celerius deficere et sic a fine, quem pretendunt attingere, cicius declinare. Nam secundum Philosophum 10° Etycorum omnia humana corpora non possunt continue operari. Unde inpo- tentes requie indigent, que sit gracia operacionis. Unde eciam 4° Etycorum dicit: Videtur requies et ludus in vita esse necessaria. Et hinc dicit Ovidius in Epistola: 5 Quod caret alterna requie, durabile non est, hec reparat vires fessaque membra novat. Quapropter speculacione fatigatis diutine debet preponi consolacio, qua consolati vires corporis pristinas vale(a)nt restaurare, ut scienciarum congnitis semitis virtu- tum opera sufferant forciores. Sic enim suadet Katho doctissimus: 10 Interpone tuis interdum gaudia curis, ut possis animo quemvis suffere laborem. Cum autem secundum Philosophum 9° Etycorum consolacio est amicus visione et sermone, si sit epidexius, id est ydoneus ad consolandum, nam honerosus fit homo in loquendo, quando loquitur seriose, maliciose et iniuriose, et e contrario graciosus 15 in prospectu, cum loquitur iocunde, benigne atque iuste, ideo seriositas pristina, qua gravati fuerunt, quodammodo in iocunditatem hilariter est vertenda. Nam si serium nostris licenciatis amplius assisteret, forte tristicie dediti ad mortis ter- minum velocius propinquarent, cum non dissone dicatur in Aurora: triste cor ad mortis te cogit currere metas, spiritus exultans facit ut tua floreat etas. 20 Et quia homines in laude delectantur ut plurimum, cuius gracia agunt tam varie, igitur pro consolacione recreativa licenciati nostri et domini sunt laudandi. Et cum secundum Philosophum in Epistolis ad Allexandrum cos, qui racione utuntur et cum hac volunt agere, tamquam bonos et optimos laudamus, cos autem, qui sine racione aliquid faciunt, tamquam rudes et bestiales odimus, idcirco nostri phylosophi, ut racione utantur et secundum illam velint agere, sunt monendi, 301b qua monicione previa virtutum exerceant opera, quibus adhibitis beatitudinis 25 3 Aristot. Eth. Nic. X4, pag. 1175 a 4. 4 Aristot. Eth. Nic. IV 14, pag. 1128b 3. 5 Ov. Her. 4, 89—90. 10 Dist. Cat. III 6. 13 Aristot. Eth. Nic. IX 11, pag. 1171b 2. 18 Cf. Hus in recomm. NUKX E 24, fol. 308h (= Höfler II 109): si doctoris impulsio non assistat (ubi Höfler erronee: effectat). 19 Petri de Riga Aurora. 24 Ps.-Aristoteles. XX
Strana XXI
finaliter sunt capaces. Pro eorum igitur exhortacione brevissima verba michi presencia occurrunt: Philosophi facti virtutum requirite finem. Verba ista scribit Socrates, philosophus Ateniensis, Archelay discipulus, ma- gister Platonis, primus philosophie etyce inventor, qui, ut ait Seneca Epistola 74 ad Lucillum, [quod] ad componendos corrigendosque mores universam flexit philosophiam. Quam philosophiam summam esse dicebat? Bonum a malo distin- guere. Unde et Tulius De Tusculanis commentacionibus dicit, quod Socrates evocavit philosophiam de celo et in urbibus collocavit et coegit de vita et moribus rebusque bonis et malis querere, de bonis ut amarentur, de malis ut fugerentur. De quo eciam Socrate Ysidorus 2° Ethimoloyarum ait : Ethicam Socrates primus ad corrigendos conponendosque mores instituit atque omne studium eius ad bene vivendum disputacione perduxit, dividens eam in quatuor virtutes anime, scilicet prudenciam, iusticiam, fortitudinem et temperanciam. Nec solum disputavit de virtutibus, sed inplevit opere. Fuit enim castitate et ceteris virtutibus in tantum 15 preditus, ita quod propter virtutum erroicarum eminenciam eciam philosophi cum ultra hominem pronuncciarent. Unde et in suis hortacionibus ad virtutum excitans culmina verba thematis suis proposuit discipulis dicens: Philosophi facti virtutum requirite finem. Quo dicitur : si philosophi facti estis, non sufficit, et si virtuosi, non sufficit, sed 20 philosophi facti et virtuosi virtutum requirite finem, propter quem et philosophia et virtutes principaliter amplexantur. Ergo philosophi facti virtutum requirite finem. 5 10 2 Cſ. Hus in recomm. NUKX E 24, fol. 308a (= Höfler II 107): Pro eius ergo amonicione bre- vissima occurrunt michi verba; NUK X D 10, fol. 116 a (= Höfler II 97): pro cuius moni- cione parvula verba mihi sequencia occurrerunt ; NUKX C 3, fol. 127c: Ad ipsorum igitur hortacionem parvulam verba michi brevia occurrerunt (= LF 71, 1947, 272). 3 Cf. Hus in Quodl., infra pag. 32, 7 sqq. et Burlaeum ibidem in apparatu laudatum. Animadverte, quibus in rebus haec recommendatio (R) cum Quodl. (Q) concordet et a Burlaco (B) recedat: ethice B philosophie ethice RQ; flexisse dicatur B flexit RQ; et hanc B Quam RQ. 7 Burley (cod. Mus. Nat. Prag. X A 7, fol. 129c) : Et Tulius ait in libro De Tusculanis questio- nibus, quod Socrates philosophiam vocavit de celo et in urbibus collocavit et coegit de vita et moribus rebusque bonis et malis querere. 10 Cf. Hus in Quodl., infra pag. 32, 13 sqq. et Burlaeum ibidem in apparatu laudatum. Animadverte sis: Ysodorus vero B De quo eciam Socrate Ysi (o)dorus RQ; ad bene vivendi dispu- tacionem B ad bene vivendum disputacione R, ad bene vivendum Q. 13 In sententia Nec solum disputavit... R cum Q (32, 17) congruit, at nihil eius modi apud Burlaeum inveni. 14 Cſ. Hus in Quodl., infra pag. 32, 18 sqq. et Burlaeum ibidem in apparatu laudatum. Differentiae: Fuit autem BI Fuit enim RQ; mirabili castitate B castitate R, castitate temperancia Q; aliisque virtutibus B et ceteris virtutibus R, et ceteris virtutibus moralibus Q; preditus ita ut B in tantum preditus ita quod R, in tantum preditus quod Q; eum ultra ho- minem eciam philosophi pronunciarent BJ eciam philosophi eum ultra hominem pro- nuncciarent R, eciam alii philosophi ipsum ultra hominem predicarent Q. XXI
finaliter sunt capaces. Pro eorum igitur exhortacione brevissima verba michi presencia occurrunt: Philosophi facti virtutum requirite finem. Verba ista scribit Socrates, philosophus Ateniensis, Archelay discipulus, ma- gister Platonis, primus philosophie etyce inventor, qui, ut ait Seneca Epistola 74 ad Lucillum, [quod] ad componendos corrigendosque mores universam flexit philosophiam. Quam philosophiam summam esse dicebat? Bonum a malo distin- guere. Unde et Tulius De Tusculanis commentacionibus dicit, quod Socrates evocavit philosophiam de celo et in urbibus collocavit et coegit de vita et moribus rebusque bonis et malis querere, de bonis ut amarentur, de malis ut fugerentur. De quo eciam Socrate Ysidorus 2° Ethimoloyarum ait : Ethicam Socrates primus ad corrigendos conponendosque mores instituit atque omne studium eius ad bene vivendum disputacione perduxit, dividens eam in quatuor virtutes anime, scilicet prudenciam, iusticiam, fortitudinem et temperanciam. Nec solum disputavit de virtutibus, sed inplevit opere. Fuit enim castitate et ceteris virtutibus in tantum 15 preditus, ita quod propter virtutum erroicarum eminenciam eciam philosophi cum ultra hominem pronuncciarent. Unde et in suis hortacionibus ad virtutum excitans culmina verba thematis suis proposuit discipulis dicens: Philosophi facti virtutum requirite finem. Quo dicitur : si philosophi facti estis, non sufficit, et si virtuosi, non sufficit, sed 20 philosophi facti et virtuosi virtutum requirite finem, propter quem et philosophia et virtutes principaliter amplexantur. Ergo philosophi facti virtutum requirite finem. 5 10 2 Cſ. Hus in recomm. NUKX E 24, fol. 308a (= Höfler II 107): Pro eius ergo amonicione bre- vissima occurrunt michi verba; NUK X D 10, fol. 116 a (= Höfler II 97): pro cuius moni- cione parvula verba mihi sequencia occurrerunt ; NUKX C 3, fol. 127c: Ad ipsorum igitur hortacionem parvulam verba michi brevia occurrerunt (= LF 71, 1947, 272). 3 Cf. Hus in Quodl., infra pag. 32, 7 sqq. et Burlaeum ibidem in apparatu laudatum. Animadverte, quibus in rebus haec recommendatio (R) cum Quodl. (Q) concordet et a Burlaco (B) recedat: ethice B philosophie ethice RQ; flexisse dicatur B flexit RQ; et hanc B Quam RQ. 7 Burley (cod. Mus. Nat. Prag. X A 7, fol. 129c) : Et Tulius ait in libro De Tusculanis questio- nibus, quod Socrates philosophiam vocavit de celo et in urbibus collocavit et coegit de vita et moribus rebusque bonis et malis querere. 10 Cf. Hus in Quodl., infra pag. 32, 13 sqq. et Burlaeum ibidem in apparatu laudatum. Animadverte sis: Ysodorus vero B De quo eciam Socrate Ysi (o)dorus RQ; ad bene vivendi dispu- tacionem B ad bene vivendum disputacione R, ad bene vivendum Q. 13 In sententia Nec solum disputavit... R cum Q (32, 17) congruit, at nihil eius modi apud Burlaeum inveni. 14 Cſ. Hus in Quodl., infra pag. 32, 18 sqq. et Burlaeum ibidem in apparatu laudatum. Differentiae: Fuit autem BI Fuit enim RQ; mirabili castitate B castitate R, castitate temperancia Q; aliisque virtutibus B et ceteris virtutibus R, et ceteris virtutibus moralibus Q; preditus ita ut B in tantum preditus ita quod R, in tantum preditus quod Q; eum ultra ho- minem eciam philosophi pronunciarent BJ eciam philosophi eum ultra hominem pro- nuncciarent R, eciam alii philosophi ipsum ultra hominem predicarent Q. XXI
Strana XXII
Finis autem virtutum est felicitas et secundum Philosophum 1° Etycorum laus atque honor. Ergo philosophi facti felicitatem et honorem requirite atque laudem. Si ergo Socrates hec verba suis utiliter proposuit philosophis, ut amatores philosophie existentes virtutum professores forent, quibus premium felicitatis, ho- noris et laudibus attingerent, merito et nostris propono philosophis ex causa simili ipsis pronunccians: Philosophi facti virtutum requirite finem. Et quia non sine medio finis attingitur, ex quo facti estis philosophi, virtutem requirite et sic ultimo requirite finem, qui tamen primum intencione esse debet. Quia ergo philosophi facti, primum felicitatem intendite, virtutem opere requirite, 302 a quatenus proficientes virtutibus ad finem possitis beatitudinis pervenire. Ut autem 10 felicitatem, honorem et laudem coniunctim possitis aggredi, virtutum requirite finem. Nam etsi philosophi facti estis et sic laude digni, nisi virtutum insigniti fueritis opere, honor, qui est virtutis premium, vos non consequetur. Honor namque in plus est quam laus et habet racionem finis respectu laudis, cum sit finis, ad quem laus debita ordinatur, ut dicitur 1° Etycorum, et 4°: solus enim bonus moraliter 15 honorandus est. Unde optimorum non est laus, sed magis aliquid laude, ut di- citur 1° Etycorum, scilicet honor. Boni ergo honorandi sunt philosophi, et si non boni moraliter, tamen laudandi sunt. Ergo vos philosophi facti virtutum requirite finem, quia sic laude digni eritis et honore ; nam fortes et temperatos, veridicos et iustos, subtiles et prudentes laudamus. Si ergo philosophi facti, harum virtutum re- 20 quirite finem; laudantur namque fortes propter fortitudinem, qui sustinent triste propter bonum. Unde 3° Etycorum dicitur: Propter triste fortitudo iuste lau- datur ; difficilius enim est tristiciam sustinere quam a delectacionibus abstinere. Secundo laudantur subtiles et prudentes ; nam studiosi vere laudantur, quia vere nobiles et illustres fiunt, ut dicit Philosophus 4° Etycorum. Quia ergo vos philosophi 25 facti, istum requirite finem. Pensate, quia dixit Socrates: Philosophi facti virtutum requirite finem. Quia philo- sophi facti, ergo racione pulcri, speculum non corporis tantum, sed mentis inspi- cite. Nam scripsit Socrates discipulis, ut crebro speculum inspicerent, ut qui in 1 Aristot. Eth. Nic. I3, pag. 1095b 23. 15 Aristot. Eth. Nic. l. l. et IV 7, pag. 1123b 35. 17 Aristot. Eth. Nic. 13, pag. 1095b 29. 22 Aristot. Eth. Nic. III 12, pag. 1117a 33. 25 Aristot. Eth. Nic. IV 8, pag. 1124a 21. 29 Burley, l. c. fol. 130b: Discipulis suis, ut scribit Apuleius (Apol. 15), consueverat Socrates suadere, ut crebro in speculo se ipsos contemplarentur, ut qui eorum foret sibi pulcritudine conplacitus, in[con]pendio procuraret, ne dignitatem corporis malis moribus deturparet. Sed hanc sententiam Hus, Serm. in Bethlehem CIV (III., pag. 131 ed. Flajshans) falso tribuit Platoni dicens: Plato, magister Aristotilis, precepit cuilibet, ut habeat speculum et inspiciat se, quod si pulcer est, ut per peccata sua pulcritudinem non deformet... 5 XXII
Finis autem virtutum est felicitas et secundum Philosophum 1° Etycorum laus atque honor. Ergo philosophi facti felicitatem et honorem requirite atque laudem. Si ergo Socrates hec verba suis utiliter proposuit philosophis, ut amatores philosophie existentes virtutum professores forent, quibus premium felicitatis, ho- noris et laudibus attingerent, merito et nostris propono philosophis ex causa simili ipsis pronunccians: Philosophi facti virtutum requirite finem. Et quia non sine medio finis attingitur, ex quo facti estis philosophi, virtutem requirite et sic ultimo requirite finem, qui tamen primum intencione esse debet. Quia ergo philosophi facti, primum felicitatem intendite, virtutem opere requirite, 302 a quatenus proficientes virtutibus ad finem possitis beatitudinis pervenire. Ut autem 10 felicitatem, honorem et laudem coniunctim possitis aggredi, virtutum requirite finem. Nam etsi philosophi facti estis et sic laude digni, nisi virtutum insigniti fueritis opere, honor, qui est virtutis premium, vos non consequetur. Honor namque in plus est quam laus et habet racionem finis respectu laudis, cum sit finis, ad quem laus debita ordinatur, ut dicitur 1° Etycorum, et 4°: solus enim bonus moraliter 15 honorandus est. Unde optimorum non est laus, sed magis aliquid laude, ut di- citur 1° Etycorum, scilicet honor. Boni ergo honorandi sunt philosophi, et si non boni moraliter, tamen laudandi sunt. Ergo vos philosophi facti virtutum requirite finem, quia sic laude digni eritis et honore ; nam fortes et temperatos, veridicos et iustos, subtiles et prudentes laudamus. Si ergo philosophi facti, harum virtutum re- 20 quirite finem; laudantur namque fortes propter fortitudinem, qui sustinent triste propter bonum. Unde 3° Etycorum dicitur: Propter triste fortitudo iuste lau- datur ; difficilius enim est tristiciam sustinere quam a delectacionibus abstinere. Secundo laudantur subtiles et prudentes ; nam studiosi vere laudantur, quia vere nobiles et illustres fiunt, ut dicit Philosophus 4° Etycorum. Quia ergo vos philosophi 25 facti, istum requirite finem. Pensate, quia dixit Socrates: Philosophi facti virtutum requirite finem. Quia philo- sophi facti, ergo racione pulcri, speculum non corporis tantum, sed mentis inspi- cite. Nam scripsit Socrates discipulis, ut crebro speculum inspicerent, ut qui in 1 Aristot. Eth. Nic. I3, pag. 1095b 23. 15 Aristot. Eth. Nic. l. l. et IV 7, pag. 1123b 35. 17 Aristot. Eth. Nic. 13, pag. 1095b 29. 22 Aristot. Eth. Nic. III 12, pag. 1117a 33. 25 Aristot. Eth. Nic. IV 8, pag. 1124a 21. 29 Burley, l. c. fol. 130b: Discipulis suis, ut scribit Apuleius (Apol. 15), consueverat Socrates suadere, ut crebro in speculo se ipsos contemplarentur, ut qui eorum foret sibi pulcritudine conplacitus, in[con]pendio procuraret, ne dignitatem corporis malis moribus deturparet. Sed hanc sententiam Hus, Serm. in Bethlehem CIV (III., pag. 131 ed. Flajshans) falso tribuit Platoni dicens: Plato, magister Aristotilis, precepit cuilibet, ut habeat speculum et inspiciat se, quod si pulcer est, ut per peccata sua pulcritudinem non deformet... 5 XXII
Strana XXIII
10 20 25 sua pulcritudine delectaretur, procuraret summopere, ne dignitatem sui corporis malis moribus macularet. O, philosophi facti hanc consuetudinem perpendite, de- lete maculas, polite mentem virtutibus et sic philosophi facti virtutum requirite finem, que fuerunt verba in principio preassumpta. In quibus verbis tria breviter nostris licenciatis conpetencia innuuntur : excellens dignitas, racione cuius debent ceteris presidere, quia filozophi facti; 1° moralis bonitas, qua aliis ut speculum debent refulgere, quia philosophi facti 2° virtutum; 30 hortativa ipsos incitans auctoritas, ob quam ad finem debent ultimum per- venire, cum dicitur requirite finem. Primo dixi, quod in verbis thematis tangitur excellens dignitas, racione cuius debent ceteris presidere, quia philosophi facti et per consequens secundum Philo- sophum aliorum [ sunt rectores. Homines enim intellectu et racione vigentes natu- 302 b raliter aliorum sunt domini et rectores, quales sunt philosophi. Philosophus namque 15 amator sapiencie, ymo sapiens nominatur. Cuius inquam sapientis secundum Philosophum 1° Elencorum duo sunt actus, scilicet scienter non mentiri et mencientem posse manifestare. Primum pertinet ad fidelem discipulorum informacionem, secundum ad erroris reprobacionem. Et tercius actus philosophi sive sapientis est ordinare. Unde 1° Methaphisice dicitur : Inter ea, que homines de sapiente concipiunt, communiter unum est, quod ad eum pertinet ordinare. Tres ergo actus philosophi sunt: informare mores, reprobare errores et ordinare inferiores et sic ceteris presidere, quatenus eruditi sapiencia, moribus induti, ordinem tenentes debitum ad felicitatis mereantur gloriam fina- liter pervenire. Nam hec pretendit philosophica sciencia teste Seneca, Epistola 18 dicente: Philosophia non in verbis, sed in rebus est, que animum format et fabricat, vitam disponit, actus dirigit, agenda et obmittenda demonstrat et per ancipicia fluctuan- cium ad gubernaculum dirigit cursum ; philosophia nos tueri debet, hec exorta- bitur, ut Deo libenter pareamus et fortune contumaciter feramus casus ; hec do- 5 Cſ. Hus in recomm. NUKX D 10. fol. 117a (= Höfler II 102): In quibus verbis tria breviter innuuntur; NUKX C 3, fol. 158d (= Listy filol. 71, 1947, 5): In quibus verbis tria brevis- sime innuuntur ; al. 13 Aristot. Polit. 12, pag. 1252a 31; (f. in Quodl. infra pag. 84, 7. 16 Aristot. Elench. 1, pag. 165 a 25. 19 Aristot. Metaphys. 12, pag. 982 a 17. 25 Sen. Ep. 16, 3: philosophia... non in verbis, sed in rebus est.. animum format et fabricat, vitam disponit, actiones regit, agenda et omittenda demonstrat, sedet ad gubernaculum et per ancipitia fluctuantium derigit cursum. (16, 5:)... philosophia nos tueri debet. Haec ad- hortabitur, ut deo libenter pareamus, ut fortunae contumaciter ; haec docebit, ut deum se- quaris, feras casum. XXIII
10 20 25 sua pulcritudine delectaretur, procuraret summopere, ne dignitatem sui corporis malis moribus macularet. O, philosophi facti hanc consuetudinem perpendite, de- lete maculas, polite mentem virtutibus et sic philosophi facti virtutum requirite finem, que fuerunt verba in principio preassumpta. In quibus verbis tria breviter nostris licenciatis conpetencia innuuntur : excellens dignitas, racione cuius debent ceteris presidere, quia filozophi facti; 1° moralis bonitas, qua aliis ut speculum debent refulgere, quia philosophi facti 2° virtutum; 30 hortativa ipsos incitans auctoritas, ob quam ad finem debent ultimum per- venire, cum dicitur requirite finem. Primo dixi, quod in verbis thematis tangitur excellens dignitas, racione cuius debent ceteris presidere, quia philosophi facti et per consequens secundum Philo- sophum aliorum [ sunt rectores. Homines enim intellectu et racione vigentes natu- 302 b raliter aliorum sunt domini et rectores, quales sunt philosophi. Philosophus namque 15 amator sapiencie, ymo sapiens nominatur. Cuius inquam sapientis secundum Philosophum 1° Elencorum duo sunt actus, scilicet scienter non mentiri et mencientem posse manifestare. Primum pertinet ad fidelem discipulorum informacionem, secundum ad erroris reprobacionem. Et tercius actus philosophi sive sapientis est ordinare. Unde 1° Methaphisice dicitur : Inter ea, que homines de sapiente concipiunt, communiter unum est, quod ad eum pertinet ordinare. Tres ergo actus philosophi sunt: informare mores, reprobare errores et ordinare inferiores et sic ceteris presidere, quatenus eruditi sapiencia, moribus induti, ordinem tenentes debitum ad felicitatis mereantur gloriam fina- liter pervenire. Nam hec pretendit philosophica sciencia teste Seneca, Epistola 18 dicente: Philosophia non in verbis, sed in rebus est, que animum format et fabricat, vitam disponit, actus dirigit, agenda et obmittenda demonstrat et per ancipicia fluctuan- cium ad gubernaculum dirigit cursum ; philosophia nos tueri debet, hec exorta- bitur, ut Deo libenter pareamus et fortune contumaciter feramus casus ; hec do- 5 Cſ. Hus in recomm. NUKX D 10. fol. 117a (= Höfler II 102): In quibus verbis tria breviter innuuntur; NUKX C 3, fol. 158d (= Listy filol. 71, 1947, 5): In quibus verbis tria brevis- sime innuuntur ; al. 13 Aristot. Polit. 12, pag. 1252a 31; (f. in Quodl. infra pag. 84, 7. 16 Aristot. Elench. 1, pag. 165 a 25. 19 Aristot. Metaphys. 12, pag. 982 a 17. 25 Sen. Ep. 16, 3: philosophia... non in verbis, sed in rebus est.. animum format et fabricat, vitam disponit, actiones regit, agenda et omittenda demonstrat, sedet ad gubernaculum et per ancipitia fluctuantium derigit cursum. (16, 5:)... philosophia nos tueri debet. Haec ad- hortabitur, ut deo libenter pareamus, ut fortunae contumaciter ; haec docebit, ut deum se- quaris, feras casum. XXIII
Strana XXIV
303 a cebit nos, ut Deum sequamur. Hec Seneca. Ex quibus ostenditur philosophie et sic philosophorum excellens dignitas, racione cuius debent ceteris presidere. Cum autem nostri licenciati sint in scienciis reperti ydonei, sicud examen ri- gidum edocuit et presentes determinaciones ostenderunt patule, non mirum, quod philosophi facti debent inposterum ceteris presidere. Quia philosophi facti, ideo phi- losophorum nomina ex quadam similitudine sorciantur. Nam primus velud Plato divinissimus humanum intellectum ad congnicionem summi boni per nature instinctum rite deduxit. Secundus Aristotiles, Platonis discipulus, primam patefaciens substanciam, ipsius infinitam bonitatem et noticiam pulcerrime declaravit. Tercius Archita Tarentinus, philosophus, cuius Pithagoras auditor extitit, do- cens nullam capital(ior)em pestem quam corporis voluptatem hominibus a natura datam, quam quis diligenter fugeret, felix et Deo amantissimus esset. Quartus Xenophon, Socratis discipulus, Platonis socius, secundum Valerium verecundus, speciosissimus, vir polliticus, probus, in sermonibus moderatus atque 15 eloquentissimus. Quintus Plotinus philosophus, Platonis discipulus, qui que docebat, non alieno, sed proprio exemplo virtutis ostendebat, vir ad viam virtutis dispositus omnique divinarum disposicionum studio firmatus, iustus, fortis, prudens et tem- peratus, quem nulla diviciarum ceperunt desideria, sed has putabat divicias esse 20 veras, quibus animo ornatus posset felicitatis originem invenire. Sextus Alchipiades, philosophus Atheniensis, Socratis discipulus, statura mo- 5 10 11 Cf. Hus in Quodl., infra pag. 47, 10 sqq. et Burlaeum ib. in apparatu laudatum. Animadvertas non solum easdem differentias: Pittagoras et Plato auditores fuerunt B Pittagoras auditor ex- titit RQ; docuit BJ docens RQ, sed etiam iden additamentum minime Burlaeanum: quam quis... 14 Cf. infra pag. 186, 3 sqq. Nota: sibi invicem emulabantur ipse et Plato B Platonis socius (!) R, Platonis singularis socius(!) Q; Valerius in R per errorem laudatur; speciosissimus BR speciosus Q; contra Burlaeum addiderunt: in sermonibus moderatus R, in sermonibus modestus Q. 17 Cf. infra pag. 199, 11 sqq. Nota: eius doctrina--- insignia BQ] om R; cum... ostenderet BQ] qui... ostendebat R; quod docebat BQI que docebat R; vir ille BQ vir R; ad omnia B) ad viam RQ; ornam. BQ] om R; omnique divinarum disposicionum BR om Q; providus B prudens et RQ; nulla... eum BJ quem nulla RQ; quibus --- inveniere BR om Q. 22 Cf. infra pag. 91, 14 sqq. Nota: Alchibiades B, Alchipiades R) Remistocles (1) Q; philosophus Atheniensis BRſ om Q; contra Burlaeum eodem modo addiderunt: statura modicus, magnus theologus R, statura modicus, theologus magnus Q; Hic, ut refert Valerius (!) cum... putaret, quia videlicet dives ... erat B qui quia dives ... erat, secundum Valerium (!) ...putabat R, qui quia dives... (falso teste omisso)... estimabat Q; Socrates... demonstraret, quam... stultus esset B quem Socrates argumentis stultum et non beatum fore ostendit RQ; et... exagitavit, ut ipsum flere cogeret B et usque ad fletum maxi- mum provocavit RQ. XXIV
303 a cebit nos, ut Deum sequamur. Hec Seneca. Ex quibus ostenditur philosophie et sic philosophorum excellens dignitas, racione cuius debent ceteris presidere. Cum autem nostri licenciati sint in scienciis reperti ydonei, sicud examen ri- gidum edocuit et presentes determinaciones ostenderunt patule, non mirum, quod philosophi facti debent inposterum ceteris presidere. Quia philosophi facti, ideo phi- losophorum nomina ex quadam similitudine sorciantur. Nam primus velud Plato divinissimus humanum intellectum ad congnicionem summi boni per nature instinctum rite deduxit. Secundus Aristotiles, Platonis discipulus, primam patefaciens substanciam, ipsius infinitam bonitatem et noticiam pulcerrime declaravit. Tercius Archita Tarentinus, philosophus, cuius Pithagoras auditor extitit, do- cens nullam capital(ior)em pestem quam corporis voluptatem hominibus a natura datam, quam quis diligenter fugeret, felix et Deo amantissimus esset. Quartus Xenophon, Socratis discipulus, Platonis socius, secundum Valerium verecundus, speciosissimus, vir polliticus, probus, in sermonibus moderatus atque 15 eloquentissimus. Quintus Plotinus philosophus, Platonis discipulus, qui que docebat, non alieno, sed proprio exemplo virtutis ostendebat, vir ad viam virtutis dispositus omnique divinarum disposicionum studio firmatus, iustus, fortis, prudens et tem- peratus, quem nulla diviciarum ceperunt desideria, sed has putabat divicias esse 20 veras, quibus animo ornatus posset felicitatis originem invenire. Sextus Alchipiades, philosophus Atheniensis, Socratis discipulus, statura mo- 5 10 11 Cf. Hus in Quodl., infra pag. 47, 10 sqq. et Burlaeum ib. in apparatu laudatum. Animadvertas non solum easdem differentias: Pittagoras et Plato auditores fuerunt B Pittagoras auditor ex- titit RQ; docuit BJ docens RQ, sed etiam iden additamentum minime Burlaeanum: quam quis... 14 Cf. infra pag. 186, 3 sqq. Nota: sibi invicem emulabantur ipse et Plato B Platonis socius (!) R, Platonis singularis socius(!) Q; Valerius in R per errorem laudatur; speciosissimus BR speciosus Q; contra Burlaeum addiderunt: in sermonibus moderatus R, in sermonibus modestus Q. 17 Cf. infra pag. 199, 11 sqq. Nota: eius doctrina--- insignia BQ] om R; cum... ostenderet BQ] qui... ostendebat R; quod docebat BQI que docebat R; vir ille BQ vir R; ad omnia B) ad viam RQ; ornam. BQ] om R; omnique divinarum disposicionum BR om Q; providus B prudens et RQ; nulla... eum BJ quem nulla RQ; quibus --- inveniere BR om Q. 22 Cf. infra pag. 91, 14 sqq. Nota: Alchibiades B, Alchipiades R) Remistocles (1) Q; philosophus Atheniensis BRſ om Q; contra Burlaeum eodem modo addiderunt: statura modicus, magnus theologus R, statura modicus, theologus magnus Q; Hic, ut refert Valerius (!) cum... putaret, quia videlicet dives ... erat B qui quia dives ... erat, secundum Valerium (!) ...putabat R, qui quia dives... (falso teste omisso)... estimabat Q; Socrates... demonstraret, quam... stultus esset B quem Socrates argumentis stultum et non beatum fore ostendit RQ; et... exagitavit, ut ipsum flere cogeret B et usque ad fletum maxi- mum provocavit RQ. XXIV
Strana XXV
dicus, magnus theologus, qui quia dives, pulcer et eloquens erat, secundum Valc- rium beatum se esse putabat, quem Socrates argumentis stultum et non beatum fore ostendit et usque ad fletum maximum provocavit. Septimus Ysocrates philosophus, auditor Gorgie philosophi. Hic Ysocrates 5 a iuventute adhesit virtutibus, fugiens loca publica et confugiens frequenter ad deorum templa. Unde interrogatus ab amicis, quare non in forensibus negociis versaretur, respondit: Que locus hic colit, ego nescio, et que ego colo, locus hic nescit. Scripsit autem Ysocrates in Exortacionibus suis ad Iomonium sic : Fidelis esto diis, non tantum ymolans, sed iure iurando perseverans ; illud enim indicium 10 opum est, hoc autem probitatis signum. Formida magis crimen quam dampnum. Si malus est, mortis formida exitum, si virtuosus, bene mori natura et dii tibi pre- stant ; noli timere. Octavus Parmenides, philosophus Atheniensis, qui consorcia et habitaciones hominum fugiens in rupe(m) Caucasi montis conscendit, ubi logicam invenisse 15 perhibetur. Nonus Empedocles, philosophus Atheniensis. Hic, ut ait Boecius in prologo De arte musice, in tantum noverat ex musica artem canendi inflectere, quod scivit iracundiam hominum in leticiam comutare. Huius ista fuit sentencia et habetur in prologo libri De vegetabilibus : Tria sunt (in) tota rerum varietate precipua, 20 scilicet mobilis affluencie contemptus, future felicitatis appetitus et mentis illustra- cio. Quorum primo nichil honestius, secundo nichil felicius, tercio nichil ad am- 303 b borum compendiosam adepcionem efficacius. Decimus Gorgias, philosophus sapientissimus, magister Ysocrati(s) philosophi. 4 Cf. infra pag. 57, 8 sqq. Nota: philosophus BR om Q; a iuventute --- ad templa deo- rum contra Burlaeum eodem modo addiderunt RQ; interrogatus ab amicis --- locus hic nescit BR om Q (verba rariora callet... calleo B perperam mutavit in colit... colo R); Scripsit autem Ysocrates BRI Scripsit Q; librum Exortacionum ad Dimionium (!), de quo... quedam hic collecta sunt B in Exortacionibus suis ad Iomonium (!) sic RQ; sequuntur in RQ eaedem sententiae e B excerptae, quarum ultima eodem modo commutata est: Decet quidem formi- dare malis vite exitum, virtuosis vero ignominiam vite B Si malus est, mortis formida exitum, si virtuosus, bene mori natura et dii tibi prestant ; noli timere RQ. 13 Cf. infra pag. 194, 19 sqq. Nota: Athenis claruit BQI Atheniensis R; habitaciones et consorcia By consorcia et habitaciones R, consorcia Q; dicitur BQI perhibetur R; ultimam sententiam de rupe (BQ) om R. 16 Cſ. infra pag. 85, 4 sqq. Nota: Hic BRJ Qui Q; adeo B in tantum RQ; noverat ex musica artem canendi BR artem musicam sciebat canendi Q; quod... dicitur inflexisse B inflectere quod R, ut Q; adolescentis iracundiam temperavit B iracundorum hominum molestias temperaret Q, scivit iracundiam hominum in leticiam comutare R; ut habetur BQI et habetur R; in prologo libri BRJ in prologo Q; videlicet B scilicet RQ. 23 Burley, I. c., fol. 128 b: Gorgias philosophus... Hic sapientissimus fuit et magister (Y)so- cratis... fol. 128c: ...Hic primus in conventu poscere ausus est, qua de re quisque audire vellet, ad omnia paratus respondere. XXV
dicus, magnus theologus, qui quia dives, pulcer et eloquens erat, secundum Valc- rium beatum se esse putabat, quem Socrates argumentis stultum et non beatum fore ostendit et usque ad fletum maximum provocavit. Septimus Ysocrates philosophus, auditor Gorgie philosophi. Hic Ysocrates 5 a iuventute adhesit virtutibus, fugiens loca publica et confugiens frequenter ad deorum templa. Unde interrogatus ab amicis, quare non in forensibus negociis versaretur, respondit: Que locus hic colit, ego nescio, et que ego colo, locus hic nescit. Scripsit autem Ysocrates in Exortacionibus suis ad Iomonium sic : Fidelis esto diis, non tantum ymolans, sed iure iurando perseverans ; illud enim indicium 10 opum est, hoc autem probitatis signum. Formida magis crimen quam dampnum. Si malus est, mortis formida exitum, si virtuosus, bene mori natura et dii tibi pre- stant ; noli timere. Octavus Parmenides, philosophus Atheniensis, qui consorcia et habitaciones hominum fugiens in rupe(m) Caucasi montis conscendit, ubi logicam invenisse 15 perhibetur. Nonus Empedocles, philosophus Atheniensis. Hic, ut ait Boecius in prologo De arte musice, in tantum noverat ex musica artem canendi inflectere, quod scivit iracundiam hominum in leticiam comutare. Huius ista fuit sentencia et habetur in prologo libri De vegetabilibus : Tria sunt (in) tota rerum varietate precipua, 20 scilicet mobilis affluencie contemptus, future felicitatis appetitus et mentis illustra- cio. Quorum primo nichil honestius, secundo nichil felicius, tercio nichil ad am- 303 b borum compendiosam adepcionem efficacius. Decimus Gorgias, philosophus sapientissimus, magister Ysocrati(s) philosophi. 4 Cf. infra pag. 57, 8 sqq. Nota: philosophus BR om Q; a iuventute --- ad templa deo- rum contra Burlaeum eodem modo addiderunt RQ; interrogatus ab amicis --- locus hic nescit BR om Q (verba rariora callet... calleo B perperam mutavit in colit... colo R); Scripsit autem Ysocrates BRI Scripsit Q; librum Exortacionum ad Dimionium (!), de quo... quedam hic collecta sunt B in Exortacionibus suis ad Iomonium (!) sic RQ; sequuntur in RQ eaedem sententiae e B excerptae, quarum ultima eodem modo commutata est: Decet quidem formi- dare malis vite exitum, virtuosis vero ignominiam vite B Si malus est, mortis formida exitum, si virtuosus, bene mori natura et dii tibi prestant ; noli timere RQ. 13 Cf. infra pag. 194, 19 sqq. Nota: Athenis claruit BQI Atheniensis R; habitaciones et consorcia By consorcia et habitaciones R, consorcia Q; dicitur BQI perhibetur R; ultimam sententiam de rupe (BQ) om R. 16 Cſ. infra pag. 85, 4 sqq. Nota: Hic BRJ Qui Q; adeo B in tantum RQ; noverat ex musica artem canendi BR artem musicam sciebat canendi Q; quod... dicitur inflexisse B inflectere quod R, ut Q; adolescentis iracundiam temperavit B iracundorum hominum molestias temperaret Q, scivit iracundiam hominum in leticiam comutare R; ut habetur BQI et habetur R; in prologo libri BRJ in prologo Q; videlicet B scilicet RQ. 23 Burley, I. c., fol. 128 b: Gorgias philosophus... Hic sapientissimus fuit et magister (Y)so- cratis... fol. 128c: ...Hic primus in conventu poscere ausus est, qua de re quisque audire vellet, ad omnia paratus respondere. XXV
Strana XXVI
Hic primo in conventu philosophorum dicere ausus est, qua de re quisquis audire vellet, quod paratus esset ad omnia omnibus respondere. Undecimus Protagoras sophista, qui(!), ut ait Agelius, in disciplina (m) adhuc adolescens disce[rne ndi causa[s] se tradidit. Duodecimus Periander philosophus, unus de septem sapientibus, qui istam 5 docuit sentenciam : Amicis felicibus et infelicibus idem sis. Quodcunque promittis, serva. Verborum nephandorum enuncciacionem ne facias. Non solum peccantes, sed eciam peccatores (!) plecte. Tercius decimus Eleobolus philosophus, de septem sapientibus, cuius sentencia hec est: corpus bene exercere, diligere magis audire quam loqui, scienciam dili- 10 gere, ignoranciam fugere, inimiciciam preterire, mulieri familiarem non esse, magis inimicorum insidias cavere. Quartus decimus Zoroaster philosophus, rex Bactrianorum robustus. Hic pri- mus magorum fuit, de quo dicit Aristotiles, quod vicesies centum milia versuum ab ipso edita in suis voluminibus declarentur. Quintus decimus Solon philosophus, unus de septem sapientibus Grecie, cuius sentencia hec est: Deos honora et parentes reverere. Neminem, quamdiu vivit, ducas esse felicem. Sextus decimus Ypocras medicus insignis. Hic quamvis voluptatem, velud medicis pertinet, detestatur, tamen coniugali voluptate voluit, ut propter prolem 20 foret felicior, copulari. Septimus decimus Anaximander philosophus, Taletis sapientissimi philosophi 15 3 Cf. infra pag. 172, 9 sqq. 5 Burley, l. c., fol. 124b: Periander... philosophus, unus de VII sapientibus... De sentenciis eius celebrioribus has potuimus habere:... Amicis felicibus et infelicibus idem sis. Quod- cumque promittis, serva. Verborum infandorum enunciacionem ne facias. Non peccantes, sed peccaturos plecte! Cf. infra pag. 133, 21 sqq. Differentiae: Consulebat autem Cleobolus B cuius sentencia hec est RQ. Ad ultimam sententiam cf. Burley, I. c., fol. 124a: Magis amicorum invidiam quam inimicorum insidias cavere studeamus. 13 Burley, l. c. fol. 124b: Zoroastes (= Zoroaster) philosophus, ut scribit Ysodorus Ethimo- loyarum VIII°, rex Ba(c)tria(no)rum ... Hic primus magorum exstitit, de quo Aristo- tiles ait, quod vigesies centum milia versuum ab ipso condita indiciis voluminum eius declarantur... 16 Cſ. infra, pag. 169, 27 sqq. Differentiae: sapientibus Grecie BRJ Grecorum sapientibus Q; vivat B] vivit RQ; dicas BQI ducas R. 19 Cſ. infra, pag. 98, 23 sqq. Differentiae: medicus insignis BR insignis medicus Q; contra Bur- laeum idem additamentum de coniugali voluptate in R et Q (infra, pag. 99, 11 sq.) legitur. 22 Burley, l. c., fol. 124c: Anaximander... philosophus, auditor Taletis sapientissimi et Anaximenis philosophi preceptor fuit. Hic de natura celorum et motu spere celestis, cursu siderum... multa scripsit et magnarum subtilitatum astrologie inventor fuit. 9 XXVI
Hic primo in conventu philosophorum dicere ausus est, qua de re quisquis audire vellet, quod paratus esset ad omnia omnibus respondere. Undecimus Protagoras sophista, qui(!), ut ait Agelius, in disciplina (m) adhuc adolescens disce[rne ndi causa[s] se tradidit. Duodecimus Periander philosophus, unus de septem sapientibus, qui istam 5 docuit sentenciam : Amicis felicibus et infelicibus idem sis. Quodcunque promittis, serva. Verborum nephandorum enuncciacionem ne facias. Non solum peccantes, sed eciam peccatores (!) plecte. Tercius decimus Eleobolus philosophus, de septem sapientibus, cuius sentencia hec est: corpus bene exercere, diligere magis audire quam loqui, scienciam dili- 10 gere, ignoranciam fugere, inimiciciam preterire, mulieri familiarem non esse, magis inimicorum insidias cavere. Quartus decimus Zoroaster philosophus, rex Bactrianorum robustus. Hic pri- mus magorum fuit, de quo dicit Aristotiles, quod vicesies centum milia versuum ab ipso edita in suis voluminibus declarentur. Quintus decimus Solon philosophus, unus de septem sapientibus Grecie, cuius sentencia hec est: Deos honora et parentes reverere. Neminem, quamdiu vivit, ducas esse felicem. Sextus decimus Ypocras medicus insignis. Hic quamvis voluptatem, velud medicis pertinet, detestatur, tamen coniugali voluptate voluit, ut propter prolem 20 foret felicior, copulari. Septimus decimus Anaximander philosophus, Taletis sapientissimi philosophi 15 3 Cf. infra pag. 172, 9 sqq. 5 Burley, l. c., fol. 124b: Periander... philosophus, unus de VII sapientibus... De sentenciis eius celebrioribus has potuimus habere:... Amicis felicibus et infelicibus idem sis. Quod- cumque promittis, serva. Verborum infandorum enunciacionem ne facias. Non peccantes, sed peccaturos plecte! Cf. infra pag. 133, 21 sqq. Differentiae: Consulebat autem Cleobolus B cuius sentencia hec est RQ. Ad ultimam sententiam cf. Burley, I. c., fol. 124a: Magis amicorum invidiam quam inimicorum insidias cavere studeamus. 13 Burley, l. c. fol. 124b: Zoroastes (= Zoroaster) philosophus, ut scribit Ysodorus Ethimo- loyarum VIII°, rex Ba(c)tria(no)rum ... Hic primus magorum exstitit, de quo Aristo- tiles ait, quod vigesies centum milia versuum ab ipso condita indiciis voluminum eius declarantur... 16 Cſ. infra, pag. 169, 27 sqq. Differentiae: sapientibus Grecie BRJ Grecorum sapientibus Q; vivat B] vivit RQ; dicas BQI ducas R. 19 Cſ. infra, pag. 98, 23 sqq. Differentiae: medicus insignis BR insignis medicus Q; contra Bur- laeum idem additamentum de coniugali voluptate in R et Q (infra, pag. 99, 11 sq.) legitur. 22 Burley, l. c., fol. 124c: Anaximander... philosophus, auditor Taletis sapientissimi et Anaximenis philosophi preceptor fuit. Hic de natura celorum et motu spere celestis, cursu siderum... multa scripsit et magnarum subtilitatum astrologie inventor fuit. 9 XXVI
Strana XXVII
preceptor (!) fuit. Hic Anaximander astrologus peritissimus et magnarum sub- tilitatum astrologie inventor, qui stellas capite errecto contemplabatur. Duodevicesimus Theophrastus, Aristotilis discipulus, cuius sentencia hec est: Pocius est doctum esse quam pecunie confidentem, quia doctus solus ex omnibus 5 neque in alienis peregrinus neque amissis familiaribus et necessariis inops est ami- corum, sed in omni civitate civis est. Undevicesimus Zenon. Cuius est ista sentencia: Sapientis est non posse turbari, sed racio eius debet affectibus dominari. Vicesimus Echines philosophus, a iuventute sua studiosus, amator laboris, 304 a 10 Socratis discipulus, qui ceteris discipulis munera offerentibus Socrati ipse se ob- tulit pro munere, ut eum Socrates redderet meliorem. Hic vir pacientissimus, sustinens obprobria profectus est ad maiora. Ecce, quomodo in nostris philosophis claret dignitas, quia philosophi facti, cuius racione debent ceteris presidere. Et tantum de primo principali. Dixi secundo, quod in verbis nostri thematis tangitur moralis bonitas, qua aliis ut speculum debent refulgere, quia philosophi facti virtutum. Turpe namque est philosophiam moribus confundere et malo exemplo aliorum mores in de- terius declinare. Unde venerabilis Boecius De disciplina scolarium dicit : Magister sive philosophus conversacione sit bonus; nulla siquidem res magis perniciosa discipulo quam vita contumeliosa magistri. Quia ergo philosophi facti et sic excel- lentes facti et philosophi facti virtutum, ergo exemplaria bonorum operum et sic merito in eis debet fieri moralis bonitas, qua aliis ut speculum debent refulgere. Tercio dixi, quod in verbis thematis tangitur hortativa ipsos incitans auctori- 25 tas, ob quam ad finem debent ultimum pervenire, cum dicitur requirite finem. Nam finis est bonum uniuscuiusque rei et universaliter optimum in natura — 1° Methaphisice. Ergo requirite finem, quia omnia a fine denominari iustum est— 15 20 3 Cf. infra, pag. 71, 18 et 73, 4; doctus enim B (l. c., fol. 143c)) quia doctus R, om Q; solus ex omnibus -- in omni civitate civis est BRJ om Q. 7 Burley, l. c., fol. 144c: Genon (1) stoicus philosophus... Huius est hec sentencia : Sapientis est non posse turbari, sed ut racio eius cedat (!) pravis affectibus. 9 Cf. infra, pag. 189, 1 sqq.; amator laborum B amator laboris R, amator librorum Q; cum igitur Socrati discipuli ceteri plura offer(r)ent B qui ceteris discipulis muncra offe- rentibus Socrati R, qui aliis discipulis Socrati munera offerentibus Q; E. pauper se solum obtulit B quia erat pauper se ipsum pro munere obtulit Q, i pse se obtulit pro- munere R; Obsecro --- operam BQ] om R; eum faceret meliorem B' eum Socrates redderet meliorem R, te reddam meliorem Q. 18 Ps.-Boethius, De discipl. scol. 6 (PL 64, 1235 B). 27 Aristot. Metaphys. I 2, pag. 982b 6; (f. Hus in recommendatione magistri NUK X C 3, ſol. 124d = X H 18, fol. 4 a = VIII E 5, fol. 50 a = LF 71 (1947), 86. XXVII
preceptor (!) fuit. Hic Anaximander astrologus peritissimus et magnarum sub- tilitatum astrologie inventor, qui stellas capite errecto contemplabatur. Duodevicesimus Theophrastus, Aristotilis discipulus, cuius sentencia hec est: Pocius est doctum esse quam pecunie confidentem, quia doctus solus ex omnibus 5 neque in alienis peregrinus neque amissis familiaribus et necessariis inops est ami- corum, sed in omni civitate civis est. Undevicesimus Zenon. Cuius est ista sentencia: Sapientis est non posse turbari, sed racio eius debet affectibus dominari. Vicesimus Echines philosophus, a iuventute sua studiosus, amator laboris, 304 a 10 Socratis discipulus, qui ceteris discipulis munera offerentibus Socrati ipse se ob- tulit pro munere, ut eum Socrates redderet meliorem. Hic vir pacientissimus, sustinens obprobria profectus est ad maiora. Ecce, quomodo in nostris philosophis claret dignitas, quia philosophi facti, cuius racione debent ceteris presidere. Et tantum de primo principali. Dixi secundo, quod in verbis nostri thematis tangitur moralis bonitas, qua aliis ut speculum debent refulgere, quia philosophi facti virtutum. Turpe namque est philosophiam moribus confundere et malo exemplo aliorum mores in de- terius declinare. Unde venerabilis Boecius De disciplina scolarium dicit : Magister sive philosophus conversacione sit bonus; nulla siquidem res magis perniciosa discipulo quam vita contumeliosa magistri. Quia ergo philosophi facti et sic excel- lentes facti et philosophi facti virtutum, ergo exemplaria bonorum operum et sic merito in eis debet fieri moralis bonitas, qua aliis ut speculum debent refulgere. Tercio dixi, quod in verbis thematis tangitur hortativa ipsos incitans auctori- 25 tas, ob quam ad finem debent ultimum pervenire, cum dicitur requirite finem. Nam finis est bonum uniuscuiusque rei et universaliter optimum in natura — 1° Methaphisice. Ergo requirite finem, quia omnia a fine denominari iustum est— 15 20 3 Cf. infra, pag. 71, 18 et 73, 4; doctus enim B (l. c., fol. 143c)) quia doctus R, om Q; solus ex omnibus -- in omni civitate civis est BRJ om Q. 7 Burley, l. c., fol. 144c: Genon (1) stoicus philosophus... Huius est hec sentencia : Sapientis est non posse turbari, sed ut racio eius cedat (!) pravis affectibus. 9 Cf. infra, pag. 189, 1 sqq.; amator laborum B amator laboris R, amator librorum Q; cum igitur Socrati discipuli ceteri plura offer(r)ent B qui ceteris discipulis muncra offe- rentibus Socrati R, qui aliis discipulis Socrati munera offerentibus Q; E. pauper se solum obtulit B quia erat pauper se ipsum pro munere obtulit Q, i pse se obtulit pro- munere R; Obsecro --- operam BQ] om R; eum faceret meliorem B' eum Socrates redderet meliorem R, te reddam meliorem Q. 18 Ps.-Boethius, De discipl. scol. 6 (PL 64, 1235 B). 27 Aristot. Metaphys. I 2, pag. 982b 6; (f. Hus in recommendatione magistri NUK X C 3, ſol. 124d = X H 18, fol. 4 a = VIII E 5, fol. 50 a = LF 71 (1947), 86. XXVII
Strana XXVIII
2° De anima. Ergo vos philosophi facti virtutum requirite finem, quia finem honoramus et laudamus et ea, que sunt ad finem — 1° Etycorum. Ergo si honorem et laudem queritis, vos philosophi facti virtutum requirite finem. Quia vanum et frustra est, quod ordinatum finem ipsum non attingit —2° Phy- sicorum —, igitur philosophi facti virtutum requirite finem; quia philosophi facti, ergo que recta sunt, sapite ; quia philosophi facti virtutum, que bona sunt, agite ; et sic virtutum requirite finem. Finis autem philosophie est recta sapere et non operari iniqua, quem finon sequitur alius, qui est honor, laus et gloria: laus philosophorum, honor philoso- phorum virtutum, gloria philosophorum virtutum requirencium finem, qui est 10 finis ultimus, scilicet felicitas sive beatitudo. Ad quem nos dignetur perducere, qui nostram philosophiam cum singulis actibus dirigit, ut philosophi facti virtutum ad beatitudinis gloriam conscendamus prestante ipso Domino in seculorum sccula benedicto, amen. Animadvertentibus nobis nou solum in universum eundem magistrandorum praesen- 15 tandorum modum, sed etiam complures singulos locos, in quibus huius recommendationis (R) textus una cum M. Iohannis Hus disputatione de quolibet (Q) congruens a Burlaei Vitarum omnibus quos novimus codicibus et editionibus recedit — quos locos supra in annotationibus diductis characteribus expressos attulimus —, primum in opinionem venit utrumque textum R et Q ab uno eodemque auctore esse ortos, praesertim cum in 20 cod. X E 24 alia indubie Hussiana continerentur. Sed si textus R Hussio attribueretur, difficultates quoad magistrandorum numerum orerentur iis similes, quas in recommen- datione multo posteriore (a. 1474) G. Buchwald et Th. Herrle enodare frustra conati sunt. Postea autem singulis iterum atque iterum perpensis similitudinum, quamquam gravissimarum, fallacia me deceptum esse cognovi auctoremque textus R alium esse ac 25 disputationis Q, sane posterioris, putandum esse duxi. Utrumque autem, R et Q aucto- rem, eodem modo communi codice adhuc ignoto, Vitas Burlaeanas additamentis quibusdam augente, usum esse concedamus necesse est. Quoniam Hussium a. 1410/11 vestigia alicuius magistri tunc viventis vel alterius partis studiosi pressisse nequaquam veri simile est, de recommendatione 20 licentiandorum 30 1 Aristot. De anima II 4, pag. 416b 23; (f. infra, pag. 209, 22. 2 Vide supra pag. XII, 1. 5 Aristot. Phys. II 6, pag. 197b 26; (f. infra, pag. 209, 19 sq. 11 Cſ. Hus in recomm. NUK X D 10, fol. 116d (= Hofler II 101): beatitudo sive felicitas ; in recomm. NUK X E 24, fol. 307b (= Höfler II 107): ad beatitudinis premium finaliter per- venire, que secundum Senecam in Epistolis est finis ultimus. 13 Cſ. Hus in fine libri De Trinitate: unus Deus in seculorum secula benedictus, amen. 20 LF 71 (1947), 1. 23 Redeakte bei Erwerbung der akademischen Grade an der Universität Leipzig im 15. Jahrhundert (Abh. d. sächs. Akad. d. Wiss. XXXVI 5, 1921), 4 sq. 5 XXVIII
2° De anima. Ergo vos philosophi facti virtutum requirite finem, quia finem honoramus et laudamus et ea, que sunt ad finem — 1° Etycorum. Ergo si honorem et laudem queritis, vos philosophi facti virtutum requirite finem. Quia vanum et frustra est, quod ordinatum finem ipsum non attingit —2° Phy- sicorum —, igitur philosophi facti virtutum requirite finem; quia philosophi facti, ergo que recta sunt, sapite ; quia philosophi facti virtutum, que bona sunt, agite ; et sic virtutum requirite finem. Finis autem philosophie est recta sapere et non operari iniqua, quem finon sequitur alius, qui est honor, laus et gloria: laus philosophorum, honor philoso- phorum virtutum, gloria philosophorum virtutum requirencium finem, qui est 10 finis ultimus, scilicet felicitas sive beatitudo. Ad quem nos dignetur perducere, qui nostram philosophiam cum singulis actibus dirigit, ut philosophi facti virtutum ad beatitudinis gloriam conscendamus prestante ipso Domino in seculorum sccula benedicto, amen. Animadvertentibus nobis nou solum in universum eundem magistrandorum praesen- 15 tandorum modum, sed etiam complures singulos locos, in quibus huius recommendationis (R) textus una cum M. Iohannis Hus disputatione de quolibet (Q) congruens a Burlaei Vitarum omnibus quos novimus codicibus et editionibus recedit — quos locos supra in annotationibus diductis characteribus expressos attulimus —, primum in opinionem venit utrumque textum R et Q ab uno eodemque auctore esse ortos, praesertim cum in 20 cod. X E 24 alia indubie Hussiana continerentur. Sed si textus R Hussio attribueretur, difficultates quoad magistrandorum numerum orerentur iis similes, quas in recommen- datione multo posteriore (a. 1474) G. Buchwald et Th. Herrle enodare frustra conati sunt. Postea autem singulis iterum atque iterum perpensis similitudinum, quamquam gravissimarum, fallacia me deceptum esse cognovi auctoremque textus R alium esse ac 25 disputationis Q, sane posterioris, putandum esse duxi. Utrumque autem, R et Q aucto- rem, eodem modo communi codice adhuc ignoto, Vitas Burlaeanas additamentis quibusdam augente, usum esse concedamus necesse est. Quoniam Hussium a. 1410/11 vestigia alicuius magistri tunc viventis vel alterius partis studiosi pressisse nequaquam veri simile est, de recommendatione 20 licentiandorum 30 1 Aristot. De anima II 4, pag. 416b 23; (f. infra, pag. 209, 22. 2 Vide supra pag. XII, 1. 5 Aristot. Phys. II 6, pag. 197b 26; (f. infra, pag. 209, 19 sq. 11 Cſ. Hus in recomm. NUK X D 10, fol. 116d (= Hofler II 101): beatitudo sive felicitas ; in recomm. NUK X E 24, fol. 307b (= Höfler II 107): ad beatitudinis premium finaliter per- venire, que secundum Senecam in Epistolis est finis ultimus. 13 Cſ. Hus in fine libri De Trinitate: unus Deus in seculorum secula benedictus, amen. 20 LF 71 (1947), 1. 23 Redeakte bei Erwerbung der akademischen Grade an der Universität Leipzig im 15. Jahrhundert (Abh. d. sächs. Akad. d. Wiss. XXXVI 5, 1921), 4 sq. 5 XXVIII
Strana XXIX
5 15 neque a. 1405 (Pusmir, of. Mon. univ. Prag. I 1, 383) neque a. 1397 (Andr. Broda, cf. ibid. 318) cogitari potest. Sed si ad a. 1392 descenderimus, omnia optime quadrabunt: eo anno Nicolaus de Luthomysl examinatorum collegio praefuit, quo Hussium prae- ceptore olim usum esse notum est; eius actus a. 1392 Hussium, tunc nondum baccalaureum in artibus, participem fuisse veri simillimum est; temporibus disputationis de quolibet a. 1411 Nicolaum, immo iam a. 1409 mortuum certum fuisse est; itaque nihil impediise videtur, quo- minus Hus a. 1411 in sua disputatione de quolibet recommendationem a magistro suo interea mortuo 19 annis ante habitam exemplaris instar adhiberet. Praeterea rationi inter Ret Q intercedenti quoddam admirandum in modum simile posterioribus temporibus in- 10 veni: post alios item 19 annos M. Martinus Kunssonis de Praga, olim Hussi discipulus, a. 1430 in recommendatione quattuor magistrandorum ad permultas disputationis sui ma- gistri, interea emortui, a. 1411 habitae, lineas reccurrit easque fere nihil mutatas repetiit. Textus recommendationis, quem supra attulimus atque potissimum Nicolao de Lutho- mysl tribuimus, permagni est ad Hussii disputationem recte aestimandam momenti. Etenim eo adhibito cautum est, ne quaedam aliunde sumpta, quae ad Burlaeum reduci nou possunt, Hussii ingenio frustra tribueremus; contra autem subsidium pretiosum nacti sumus, ut miram dexteritatem, quacum Hus aliorum sententias adhibuisset, rite aesti- maremus. Denique nonnullius locis textus Reetiam Hussii disputationis textum recen- sentibus nobis utroque modo et ad emendationes inveniendas (velut 47, 12, ubi olim 20 vitaret coniciebam, sed nunc fugeret ex R recepi ) et ad pravas lectiones minime mutandas (velut 199, 13) profuit. Librum lecturos memoria teneant oro in opere, quod edimus, non acta disputationis de quolibet a. 1411 habitae, sed quodlibetarii ipsius enchiridion contineri. Itaque ne mirentur, quod in eo praeter Hussii prooemium arengas in magistris praesentandis adhibitas, per- orationem celeberrimam, „quaestiones" cum „propositionibus", quas singulis magistris 2 Mon. univ. Prag. I 1, 274: Item anno Domini 1392 (scil. mense Ianuario) post nativitatem Christi (scil. a. 1391) examinatores magistrandorum fuerunt isti: mag. Nicolaus Lutho- mischel (praeses), mag. Ioan. Kralowicz (de natione Boemorum), mag. Albertus Engel- schalk (de natione Bavarorum, of. Mon. I 1, 279), mag. Mathias Legnicz (de natione Polo- norum, oſ. Mon. 1 1, 279), mag. Nicolaus Peir (Beyer, de natione Saxonum, (f. Mon. 1 1, 250), qui admiscrunt infra scriptos secundum istum ordinem: Petrus de Longavilla - Ioan. de Horn p. vicesimus. 4 V. Novotný, M. Jan Hus, život a učení, 1 1 (1919), 21 et 97. 6 Ibid. 20 sq. 12 Vide supra pag. XIII. E quinque locis primum ex Hussio repetitum esse iam Sedlák, Studie a texty I (1914), 8 intellexit, sed licentiatorum et baccalaureorum recommendatione conſusa falso iudicavit repetitionem illam Cristanno de Prachaticz (a. 1415) esse tribuendam. Re vera confe- renda sunt Mon. univ. Prag. I 2 (1832), pag. 8 (ad a. 1430): Item praedict. imagistrandi (scil. Ioan. de Rokyczano, Wenc. de Drachow, Ioan. de Sobieslavia-Papussek, Wenc. de Pracha- ticz)... a mag. Martino Kunssonis de Praga, pro tunc vicecancellario, acceperunt licentiam in artibus incipiendi. XXIX
5 15 neque a. 1405 (Pusmir, of. Mon. univ. Prag. I 1, 383) neque a. 1397 (Andr. Broda, cf. ibid. 318) cogitari potest. Sed si ad a. 1392 descenderimus, omnia optime quadrabunt: eo anno Nicolaus de Luthomysl examinatorum collegio praefuit, quo Hussium prae- ceptore olim usum esse notum est; eius actus a. 1392 Hussium, tunc nondum baccalaureum in artibus, participem fuisse veri simillimum est; temporibus disputationis de quolibet a. 1411 Nicolaum, immo iam a. 1409 mortuum certum fuisse est; itaque nihil impediise videtur, quo- minus Hus a. 1411 in sua disputatione de quolibet recommendationem a magistro suo interea mortuo 19 annis ante habitam exemplaris instar adhiberet. Praeterea rationi inter Ret Q intercedenti quoddam admirandum in modum simile posterioribus temporibus in- 10 veni: post alios item 19 annos M. Martinus Kunssonis de Praga, olim Hussi discipulus, a. 1430 in recommendatione quattuor magistrandorum ad permultas disputationis sui ma- gistri, interea emortui, a. 1411 habitae, lineas reccurrit easque fere nihil mutatas repetiit. Textus recommendationis, quem supra attulimus atque potissimum Nicolao de Lutho- mysl tribuimus, permagni est ad Hussii disputationem recte aestimandam momenti. Etenim eo adhibito cautum est, ne quaedam aliunde sumpta, quae ad Burlaeum reduci nou possunt, Hussii ingenio frustra tribueremus; contra autem subsidium pretiosum nacti sumus, ut miram dexteritatem, quacum Hus aliorum sententias adhibuisset, rite aesti- maremus. Denique nonnullius locis textus Reetiam Hussii disputationis textum recen- sentibus nobis utroque modo et ad emendationes inveniendas (velut 47, 12, ubi olim 20 vitaret coniciebam, sed nunc fugeret ex R recepi ) et ad pravas lectiones minime mutandas (velut 199, 13) profuit. Librum lecturos memoria teneant oro in opere, quod edimus, non acta disputationis de quolibet a. 1411 habitae, sed quodlibetarii ipsius enchiridion contineri. Itaque ne mirentur, quod in eo praeter Hussii prooemium arengas in magistris praesentandis adhibitas, per- orationem celeberrimam, „quaestiones" cum „propositionibus", quas singulis magistris 2 Mon. univ. Prag. I 1, 274: Item anno Domini 1392 (scil. mense Ianuario) post nativitatem Christi (scil. a. 1391) examinatores magistrandorum fuerunt isti: mag. Nicolaus Lutho- mischel (praeses), mag. Ioan. Kralowicz (de natione Boemorum), mag. Albertus Engel- schalk (de natione Bavarorum, of. Mon. I 1, 279), mag. Mathias Legnicz (de natione Polo- norum, oſ. Mon. 1 1, 279), mag. Nicolaus Peir (Beyer, de natione Saxonum, (f. Mon. 1 1, 250), qui admiscrunt infra scriptos secundum istum ordinem: Petrus de Longavilla - Ioan. de Horn p. vicesimus. 4 V. Novotný, M. Jan Hus, život a učení, 1 1 (1919), 21 et 97. 6 Ibid. 20 sq. 12 Vide supra pag. XIII. E quinque locis primum ex Hussio repetitum esse iam Sedlák, Studie a texty I (1914), 8 intellexit, sed licentiatorum et baccalaureorum recommendatione conſusa falso iudicavit repetitionem illam Cristanno de Prachaticz (a. 1415) esse tribuendam. Re vera confe- renda sunt Mon. univ. Prag. I 2 (1832), pag. 8 (ad a. 1430): Item praedict. imagistrandi (scil. Ioan. de Rokyczano, Wenc. de Drachow, Ioan. de Sobieslavia-Papussek, Wenc. de Pracha- ticz)... a mag. Martino Kunssonis de Praga, pro tunc vicecancellario, acceperunt licentiam in artibus incipiendi. XXIX
Strana XXX
proposuit, denique praeter copias ad arguendum, quas sibi videtur praeparavisse, ma- gistrorum ,positiones" non inveniuntur, quae „positioni" baccalaurei, quaestionem prin- cipalem sequenti, correspondeant. Quae positiones ubi quaerendae essent, Flajšhansio praeeunte, qui undecim invenerat, in annotationibus indicavimus alias duas adiungentes (vide ad pag. 33, 8; 35, 7; 57, 18; 73, 8; 79, 11; 86, 10; 109, 15; 128, 17; 130, 18; 134, 5; 143, 18; 155, 7; 193, 5). Singulis bibliothecarum et archivorum moderatoribus et amanuensibus, tum non- nullis conlegis, amicis, adiutricibus, denique librorum imprimendorum curatoribus et typo- thetis, qui me hanc editionem praeparantem benevolentia et omni officiorum genere pro- secuti sunt, gratias agere supersedeo, cum hos omnes non de me, sed una mecum de alma 10 matre Carolina bene mereri studuisse persuasum habeam. 5 Dabam Pragae mense Martio MDCCCCXXXXVIII. B.R. 3 ČČH 44 (1938), 276, 282—288. XXX
proposuit, denique praeter copias ad arguendum, quas sibi videtur praeparavisse, ma- gistrorum ,positiones" non inveniuntur, quae „positioni" baccalaurei, quaestionem prin- cipalem sequenti, correspondeant. Quae positiones ubi quaerendae essent, Flajšhansio praeeunte, qui undecim invenerat, in annotationibus indicavimus alias duas adiungentes (vide ad pag. 33, 8; 35, 7; 57, 18; 73, 8; 79, 11; 86, 10; 109, 15; 128, 17; 130, 18; 134, 5; 143, 18; 155, 7; 193, 5). Singulis bibliothecarum et archivorum moderatoribus et amanuensibus, tum non- nullis conlegis, amicis, adiutricibus, denique librorum imprimendorum curatoribus et typo- thetis, qui me hanc editionem praeparantem benevolentia et omni officiorum genere pro- secuti sunt, gratias agere supersedeo, cum hos omnes non de me, sed una mecum de alma 10 matre Carolina bene mereri studuisse persuasum habeam. 5 Dabam Pragae mense Martio MDCCCCXXXXVIII. B.R. 3 ČČH 44 (1938), 276, 282—288. XXX
Strana XXXI
MAGISTRI IOHANNIS HUS DISPUTATIONIS DE QUOLIBET ENCHIRIDION
MAGISTRI IOHANNIS HUS DISPUTATIONIS DE QUOLIBET ENCHIRIDION
Strana 1
Mla V 122 a 15 ATER ET FILIUS ET SPIRITUS SANCTUS, UNUS Deus omnipotens, omnium rerum principium, in quo vivimus, movemur et sumus, sine quo nullum rite fun- datur exordium, sine quo, qui salutem vult habere et sine vera sapiencia existimat se prudentem posse fieri, non sanus, sed eger est, non prudens, sed stultus, in egritudine laborabit assidua et in cecitate noxia stultus permanebit continue, donec ad ipsum fontem sapiencie totis viribus se convertat —nam sine eius po- tencia nichil potest incipere humana fragilitas, nichil sapere nichilque 1o terminare utiliter, cum ipse sit principium et finis omnium, ex quo, per quem et in quo omnia procedunt, diriguntur et quiescunt, qui ubique videt, ubique est presens, omnia inplet — ad illum ergo confugio, ut dignaretur donare pro labore potenciam, pro investigacione veritatis sapienciam et pro meritoria conplecione benivolenciam. Ad cuius laudem primarie ordinari debet nostra disputacio, in qua oportet disputantem et questionem querentem, ut hoc meritorie faciat, T 5 existimat AEF] extimat M, estimat V 9 incipere humana AM] humana incipere VEF 12 ergo MEF) igitur V 1 In »imploratione auxilii divini« Hus artissime se ad exemplum videtur applicavisse, quod e cod. NUKX F 28, fol. 1a, F. M. Bartoš in ephemeride Věstník Ceské akademie 52 (1943) pag. 32 typis excudendum curavit. Ex Hussii prooemio, in disputatione de quolibet a. 1411 pronuntiato, verba usque ad omnia inplet ncc non alios eiusdem disputationis locos (vide infra pag. 32, 34, 85, 98) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis in licentiatorum allocutione magistri sui vestigia premens fere ad verbum repetiit (NUK VIII E 5, fol. 110a, qua de re vide supra in praefatione). 2 Act. 17, 28: in ipso enim vivimus et movemur et sumus. 10 Apoc. 1, 8: ego sum A et Q, principium et finis. Rom. 11, 36: quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia. Cf. Augustini Soliloquia I 1 (PL 32, 870 ) : Te invoco, Deus veritas, in quo et a quo et per quem vera sunt, quae vera sunt omnia. Deus sapientia, in quo et a quo et per quem sapiunt, quae sapiunt omnia. Deus vera et summa vita, in quo et a quo et per quem vivunt, quae vere summeque vivunt. 16 Hoc loco repetiit Hus verba, quibus nonnullis annis ante Super IV Sententiarum III 3, 4 (pag. 400, 20 ed. Flajšhans ) usus erat: Oportet enim disputantem et questionem querentem, ut meritorie faciat, perspicere ad hec tria : 1° ut Dei gloria augmentetur, 2° quod falsitas et sophistica superbia destruatur, 3° ut ignota veritas detegatur. Omne autem aliud, quod in disputacione theologica amplius est, a malo est. Et illud pretendit b. Augustinus 2° De doctrina cristiana 31°, ubi dicit in disputacionibus cavere rixandi libidinem et ostentacionem frivolam, puerilem. (August. De doctr. II 31, 48, PL 34, 58: Sed disputationis disciplina ad omnia genera quaestionum, quae in Litteris sanctis sunt penetranda et dissolvenda, plurimum valet: tantum ibi cavenda est libido rixandi et puerilis quaedam ostentatio decipiendi adversarium ) 1 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba
Mla V 122 a 15 ATER ET FILIUS ET SPIRITUS SANCTUS, UNUS Deus omnipotens, omnium rerum principium, in quo vivimus, movemur et sumus, sine quo nullum rite fun- datur exordium, sine quo, qui salutem vult habere et sine vera sapiencia existimat se prudentem posse fieri, non sanus, sed eger est, non prudens, sed stultus, in egritudine laborabit assidua et in cecitate noxia stultus permanebit continue, donec ad ipsum fontem sapiencie totis viribus se convertat —nam sine eius po- tencia nichil potest incipere humana fragilitas, nichil sapere nichilque 1o terminare utiliter, cum ipse sit principium et finis omnium, ex quo, per quem et in quo omnia procedunt, diriguntur et quiescunt, qui ubique videt, ubique est presens, omnia inplet — ad illum ergo confugio, ut dignaretur donare pro labore potenciam, pro investigacione veritatis sapienciam et pro meritoria conplecione benivolenciam. Ad cuius laudem primarie ordinari debet nostra disputacio, in qua oportet disputantem et questionem querentem, ut hoc meritorie faciat, T 5 existimat AEF] extimat M, estimat V 9 incipere humana AM] humana incipere VEF 12 ergo MEF) igitur V 1 In »imploratione auxilii divini« Hus artissime se ad exemplum videtur applicavisse, quod e cod. NUKX F 28, fol. 1a, F. M. Bartoš in ephemeride Věstník Ceské akademie 52 (1943) pag. 32 typis excudendum curavit. Ex Hussii prooemio, in disputatione de quolibet a. 1411 pronuntiato, verba usque ad omnia inplet ncc non alios eiusdem disputationis locos (vide infra pag. 32, 34, 85, 98) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis in licentiatorum allocutione magistri sui vestigia premens fere ad verbum repetiit (NUK VIII E 5, fol. 110a, qua de re vide supra in praefatione). 2 Act. 17, 28: in ipso enim vivimus et movemur et sumus. 10 Apoc. 1, 8: ego sum A et Q, principium et finis. Rom. 11, 36: quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia. Cf. Augustini Soliloquia I 1 (PL 32, 870 ) : Te invoco, Deus veritas, in quo et a quo et per quem vera sunt, quae vera sunt omnia. Deus sapientia, in quo et a quo et per quem sapiunt, quae sapiunt omnia. Deus vera et summa vita, in quo et a quo et per quem vivunt, quae vere summeque vivunt. 16 Hoc loco repetiit Hus verba, quibus nonnullis annis ante Super IV Sententiarum III 3, 4 (pag. 400, 20 ed. Flajšhans ) usus erat: Oportet enim disputantem et questionem querentem, ut meritorie faciat, perspicere ad hec tria : 1° ut Dei gloria augmentetur, 2° quod falsitas et sophistica superbia destruatur, 3° ut ignota veritas detegatur. Omne autem aliud, quod in disputacione theologica amplius est, a malo est. Et illud pretendit b. Augustinus 2° De doctrina cristiana 31°, ubi dicit in disputacionibus cavere rixandi libidinem et ostentacionem frivolam, puerilem. (August. De doctr. II 31, 48, PL 34, 58: Sed disputationis disciplina ad omnia genera quaestionum, quae in Litteris sanctis sunt penetranda et dissolvenda, plurimum valet: tantum ibi cavenda est libido rixandi et puerilis quaedam ostentatio decipiendi adversarium ) 1 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba
Strana 2
prospicere ad hec tria : 1°, ut gloria Dei augmentetur ; 2°, quod falsitas superba et sophistica destruatur; 3°, ut ignota veritas detegatur. Ceterum oportet in disputacionc cavere rixandi libidinem et osten- tacionem frivolam, puerilem. Movit autem me ad disputacionem de quolibet, ut verum fatcar, Magistrorum meorum excusacio, videlicet reverendi Magistri Ste- phanni Palecz et reverendi Magistri Symonis de Tyssnow, qui vicissim per universitatem electi concorditer excusaciones posucrunt, videlicet validas, laborem difficilem ne subirent. Ego autem, qui ad hoc sum minus ydoneus, gerens curam cordialiter assiduam, ne alma nostra 10 universitas sine exercicio in scienciis sterilesceret et ne emulis latrantibus detrahendi prestaretur occasio, laborem malui disputacionis de quolibet suscipere et, prout ingenii parvitas inpedimentis exagitata variis poterit efficere, Magistrorum venerabilium excellencia ingenia ad claram dilu- cidacionem veritatum absconditarum, utcunque dabitur, concitare. Ad hec quidem, ut dixi, nostra debet conari disputacio, ut gloria Dei augmentetur, falsitas sophistica destruatur et ignota veritas detegatur, denique ut mea a venerabilibus Magistris instruatur ignorancia ipso- rumque assit exercitacio, ne putrescat ingenium, et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur. Unde obsecro vos, prestantissimi Magistri et domini, non dedignen- MIb tur vestre prudencie in disputacionem presentem mentis oculum in- figere, quia divino suffragante auxilio, etsi non ex parte querentis, tamen ex parte respondencium, pabulum in eadem reperient, ex quo recreari aliqualiter poterunt. 5 15 20 25 6 videlicet M] scilicet V 7 Tyssnow MJ Thyssnow V 9 ad hoc V] adhuc M 10 minus M minimus V 13 prout M ut V 15 concitare M (cſ. infra pag. 31, 6) ] excitare V 16 ut dixi nostra M] nostra ut dixi V 18 ipsorumque - - - ingenium M om V 24 reperient V] reperiet M 25 poterunt Vl poterint M 6 De quibus vide infra pag. 57, 1 et 95, 18. 16 Cf. excerptum in cod. NUK III E 7, ſol. 174r, qui codex fuit (fol. 173a) Iohannis Cardinalis de Reynsteyn, unius e fidissimis Mag. Iohannis Hus discipulis: »Ad hoc debet conari Magi- strorum disputacio, ut gloria Domini augmentetur, falsitas zophistica destruatur et ignota veritas detegatur, denique ut mea a venerabilibus Magistris instruatur ignorancia ipsorumque assit exercitacio, ne putrescat ingenium, et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur.« Hec fidelis Boemus Magister Iohannes Hus in sua pro- testacione. Vide supra pag. 1, 15. 2
prospicere ad hec tria : 1°, ut gloria Dei augmentetur ; 2°, quod falsitas superba et sophistica destruatur; 3°, ut ignota veritas detegatur. Ceterum oportet in disputacionc cavere rixandi libidinem et osten- tacionem frivolam, puerilem. Movit autem me ad disputacionem de quolibet, ut verum fatcar, Magistrorum meorum excusacio, videlicet reverendi Magistri Ste- phanni Palecz et reverendi Magistri Symonis de Tyssnow, qui vicissim per universitatem electi concorditer excusaciones posucrunt, videlicet validas, laborem difficilem ne subirent. Ego autem, qui ad hoc sum minus ydoneus, gerens curam cordialiter assiduam, ne alma nostra 10 universitas sine exercicio in scienciis sterilesceret et ne emulis latrantibus detrahendi prestaretur occasio, laborem malui disputacionis de quolibet suscipere et, prout ingenii parvitas inpedimentis exagitata variis poterit efficere, Magistrorum venerabilium excellencia ingenia ad claram dilu- cidacionem veritatum absconditarum, utcunque dabitur, concitare. Ad hec quidem, ut dixi, nostra debet conari disputacio, ut gloria Dei augmentetur, falsitas sophistica destruatur et ignota veritas detegatur, denique ut mea a venerabilibus Magistris instruatur ignorancia ipso- rumque assit exercitacio, ne putrescat ingenium, et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur. Unde obsecro vos, prestantissimi Magistri et domini, non dedignen- MIb tur vestre prudencie in disputacionem presentem mentis oculum in- figere, quia divino suffragante auxilio, etsi non ex parte querentis, tamen ex parte respondencium, pabulum in eadem reperient, ex quo recreari aliqualiter poterunt. 5 15 20 25 6 videlicet M] scilicet V 7 Tyssnow MJ Thyssnow V 9 ad hoc V] adhuc M 10 minus M minimus V 13 prout M ut V 15 concitare M (cſ. infra pag. 31, 6) ] excitare V 16 ut dixi nostra M] nostra ut dixi V 18 ipsorumque - - - ingenium M om V 24 reperient V] reperiet M 25 poterunt Vl poterint M 6 De quibus vide infra pag. 57, 1 et 95, 18. 16 Cf. excerptum in cod. NUK III E 7, ſol. 174r, qui codex fuit (fol. 173a) Iohannis Cardinalis de Reynsteyn, unius e fidissimis Mag. Iohannis Hus discipulis: »Ad hoc debet conari Magi- strorum disputacio, ut gloria Domini augmentetur, falsitas zophistica destruatur et ignota veritas detegatur, denique ut mea a venerabilibus Magistris instruatur ignorancia ipsorumque assit exercitacio, ne putrescat ingenium, et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur.« Hec fidelis Boemus Magister Iohannes Hus in sua pro- testacione. Vide supra pag. 1, 15. 2
Strana 3
10 15 Nam non est mirandum secundum Senecam in Epistola 8 ex eadem materia quemque suis studiis apta colligere, cum in eodem prato que- rant bos herbam, canis leporem ciconiaque lacertam. Sic quidem pro- sperante Domino in nostra disputacione diligens auditor, Magistrorum posiciones et responsiones colligens, indubitanter reperiet, quo suum saciet intellectum. Ibi enim invenientur Platonis probata deitas cum ydeis, Aristotilis sincera veritas in logicis argumentis, ibi patebunt Euclidis theoreumata, Michali anxiomata, Daretis amphorismata et Ypo- cratis scrutinia ; aderit eciam Ptolomei non latens gloria et legum pericia, nec se poterit abscondere arismetrice proporcio, musice consonancia, rethorice eloquencia et sermonis congruitas, quam edocet grammatica, nutrix sedula puerorum. Sed numquid moralis silebit sciencia, quam non dico Aristotiles gentilis tradidit vel Seneca, sed moralissimus et optimus philosophus, Dominus noster Iesus Cristus? Quem non licet katholicis a disputacione excludere, nam qui ipsum excluderet, veri- tatem proculdubio excluderet et sic in tota disputacione falsitas sophi- stica remaneret. Unde istius Magistri optimi innixus presidio, in nomine benedicte et venerande Trinitatis inchoans ab eo, qui est effectuum omnium princi- 20 pium, ex quo inchoatur omnis nostra accio et in quem tendere debet finaliter, propono questionem disputabilem sub hac forma: UTRUM A PRIMO ENTE INTELLECTIVO ET IN- MUTABILI, OMNIPOTENTI, OMNISCIENTI, DE- PENDEAT OPTIMA DISPOSICIO UNIVERSI. 25 Arguitur primo suppositum primum esse falsum : Nam nul- lum est primum ens, igitur primum suppositum falsum. Assumptum probatur: Nullum est ultimum ens, igitur nec primum. Tenet conse- S 25 a V 122 b K 265 a 1 in Mj om V 2 querant M querat V 3 lacertam M locustam V 6 saciet V saciat M inve- nientur M invenietur V 7 patebunt *] parebunt MV 8 anxiomata M axiomata Sedl amphoriosmata M aphorismata Sedl 10 arismetrice M arithmetice Sedl 16 proculdubio M] absque dubio V 20 ex Vleta M 22 in marg super. Questio principalis quodlibeti M. Huss V; 21 sub hac forma MI sub hac verborum forma V 25 Arguitur MKS] Et arguitur V 26 assumptum MKS] antecedens V Questio 18a K 27 probatur MKS] arguitur sic I tenet consequencia KSVI consequencia tenet M 1 Sen. Epist. ad Lucil. 108, 29: ex eadem materia suis quemque studiis apta colligere etc. 6-9 Ps.-Boethius, De discipl. scol. 4 (PL 64, 1231 D, melius NUK IV F 14, fol. 36a).
10 15 Nam non est mirandum secundum Senecam in Epistola 8 ex eadem materia quemque suis studiis apta colligere, cum in eodem prato que- rant bos herbam, canis leporem ciconiaque lacertam. Sic quidem pro- sperante Domino in nostra disputacione diligens auditor, Magistrorum posiciones et responsiones colligens, indubitanter reperiet, quo suum saciet intellectum. Ibi enim invenientur Platonis probata deitas cum ydeis, Aristotilis sincera veritas in logicis argumentis, ibi patebunt Euclidis theoreumata, Michali anxiomata, Daretis amphorismata et Ypo- cratis scrutinia ; aderit eciam Ptolomei non latens gloria et legum pericia, nec se poterit abscondere arismetrice proporcio, musice consonancia, rethorice eloquencia et sermonis congruitas, quam edocet grammatica, nutrix sedula puerorum. Sed numquid moralis silebit sciencia, quam non dico Aristotiles gentilis tradidit vel Seneca, sed moralissimus et optimus philosophus, Dominus noster Iesus Cristus? Quem non licet katholicis a disputacione excludere, nam qui ipsum excluderet, veri- tatem proculdubio excluderet et sic in tota disputacione falsitas sophi- stica remaneret. Unde istius Magistri optimi innixus presidio, in nomine benedicte et venerande Trinitatis inchoans ab eo, qui est effectuum omnium princi- 20 pium, ex quo inchoatur omnis nostra accio et in quem tendere debet finaliter, propono questionem disputabilem sub hac forma: UTRUM A PRIMO ENTE INTELLECTIVO ET IN- MUTABILI, OMNIPOTENTI, OMNISCIENTI, DE- PENDEAT OPTIMA DISPOSICIO UNIVERSI. 25 Arguitur primo suppositum primum esse falsum : Nam nul- lum est primum ens, igitur primum suppositum falsum. Assumptum probatur: Nullum est ultimum ens, igitur nec primum. Tenet conse- S 25 a V 122 b K 265 a 1 in Mj om V 2 querant M querat V 3 lacertam M locustam V 6 saciet V saciat M inve- nientur M invenietur V 7 patebunt *] parebunt MV 8 anxiomata M axiomata Sedl amphoriosmata M aphorismata Sedl 10 arismetrice M arithmetice Sedl 16 proculdubio M] absque dubio V 20 ex Vleta M 22 in marg super. Questio principalis quodlibeti M. Huss V; 21 sub hac forma MI sub hac verborum forma V 25 Arguitur MKS] Et arguitur V 26 assumptum MKS] antecedens V Questio 18a K 27 probatur MKS] arguitur sic I tenet consequencia KSVI consequencia tenet M 1 Sen. Epist. ad Lucil. 108, 29: ex eadem materia suis quemque studiis apta colligere etc. 6-9 Ps.-Boethius, De discipl. scol. 4 (PL 64, 1231 D, melius NUK IV F 14, fol. 36a).
Strana 4
quencia, quia relativa per se perempta se perimunt. Assumptum pro- batur : Nullum est precise medium ens, igitur nec primum, nec secun- dum, nec ultimum. Consequencia nota est, et assumptum ex co evidet, quia quocunque dato pro medio dabitur aliud eque primo medium; igitur etc. Contra secundum suppositum arguitur sic : Primum ens non est intellectivum et inmutabile, omnisciens et omnipotens. Probatur: Si primum ens est intellectivum, tunc primum ens prius est intellecti- vum, quam intelligit, et per consequens est mutabile, non omnipotens nec omnisciens. Prima consequencia patet ex eo, quia disposicio habi- 10 tualis debet precedere actum, ut patet in multis locis philosophie. Et secunda consequencia ex co evidet, quod, si aliquid prius habeat dispo- sicionem habitualem quam actum illius habitualis disposicionis, tunc ipsum est mutabile et per consequens non omnipotens nec omnisciens. P562 Contra quesitum arguitur sic : Non est dabilis optima disposicio 15 M2a universi ; igitur questio quoad quesitum est falsa. Assumptum pro- batur : Quacunque data disposicione universi Deus, cum sit infinite sapiencie, voluntatis et potencie, ipse scit et potest velle et producere meliorem disposicionem universi; igitur non est dabilis optima. Conse- quencia tenet, quia alias ad illam datam foret eius sapiencia, volicio et 20 potencia terminata, et sic non esset infinita, quod nimis confunderet ipsum Deum. In oppositum, tam quoad quesitum quam quoad supposita, est concors philosophorum sentencia et doctrina. Notandum, quod questio duo presupponit et tercium querit. Presupponit 25 1° esse primum ens intellectivum et inmutabile, 2° presupponit primum ens esse omnipotens et omnisciens, 3° querit, si a tali primo ente dependet optima disposicio universi. 1 per se perem (p)ta se perimunt MKS] per se perempta perimunt V, se perempta perimunt Sedl assunptum MKSJ antecedens V 2 igitur nec primum nec secundum Il nec primum nec secundum igitur S, nec primum nec secundum MKVI 3 nota est MKS] est nota V assumptum MKS] antccedens V 6 Contra MKS] Item contra V va arguitur sic MV] sic arguitur KS primum ens - - - omnipotens MKSV] om Sedl 7 post omnipotens add igitur secundum suppositum falsum. Antecedens V, om Sedl probatur MKS] pro- 8 intellectivum MKSV) intellectivum et inmutabile, omnisciens et omnipotens Sedl batur sic V, om Sedl 16 igitur 14 non MSV] nec K omnisciens MKS] omnisciens igitur V 13 actum MKS] actus V MKSJ ergo P 19 conse- probatur MKPS] probatur quia V assumptum MKS] antecedens V quencia tenet MKPS] tenet consequencia V 23 In 20 volicio et potencia MKS) potencia et volicio P 25 ante Notandum 24 post doctrina add igitur questio vera V oppositum --- doctrina MS(P)V] om K Sequitur positio baſcalaurei, (f. inſra pag. 31,4 addit rubricator Notabile primum K
quencia, quia relativa per se perempta se perimunt. Assumptum pro- batur : Nullum est precise medium ens, igitur nec primum, nec secun- dum, nec ultimum. Consequencia nota est, et assumptum ex co evidet, quia quocunque dato pro medio dabitur aliud eque primo medium; igitur etc. Contra secundum suppositum arguitur sic : Primum ens non est intellectivum et inmutabile, omnisciens et omnipotens. Probatur: Si primum ens est intellectivum, tunc primum ens prius est intellecti- vum, quam intelligit, et per consequens est mutabile, non omnipotens nec omnisciens. Prima consequencia patet ex eo, quia disposicio habi- 10 tualis debet precedere actum, ut patet in multis locis philosophie. Et secunda consequencia ex co evidet, quod, si aliquid prius habeat dispo- sicionem habitualem quam actum illius habitualis disposicionis, tunc ipsum est mutabile et per consequens non omnipotens nec omnisciens. P562 Contra quesitum arguitur sic : Non est dabilis optima disposicio 15 M2a universi ; igitur questio quoad quesitum est falsa. Assumptum pro- batur : Quacunque data disposicione universi Deus, cum sit infinite sapiencie, voluntatis et potencie, ipse scit et potest velle et producere meliorem disposicionem universi; igitur non est dabilis optima. Conse- quencia tenet, quia alias ad illam datam foret eius sapiencia, volicio et 20 potencia terminata, et sic non esset infinita, quod nimis confunderet ipsum Deum. In oppositum, tam quoad quesitum quam quoad supposita, est concors philosophorum sentencia et doctrina. Notandum, quod questio duo presupponit et tercium querit. Presupponit 25 1° esse primum ens intellectivum et inmutabile, 2° presupponit primum ens esse omnipotens et omnisciens, 3° querit, si a tali primo ente dependet optima disposicio universi. 1 per se perem (p)ta se perimunt MKS] per se perempta perimunt V, se perempta perimunt Sedl assunptum MKSJ antecedens V 2 igitur nec primum nec secundum Il nec primum nec secundum igitur S, nec primum nec secundum MKVI 3 nota est MKS] est nota V assumptum MKS] antccedens V 6 Contra MKS] Item contra V va arguitur sic MV] sic arguitur KS primum ens - - - omnipotens MKSV] om Sedl 7 post omnipotens add igitur secundum suppositum falsum. Antecedens V, om Sedl probatur MKS] pro- 8 intellectivum MKSV) intellectivum et inmutabile, omnisciens et omnipotens Sedl batur sic V, om Sedl 16 igitur 14 non MSV] nec K omnisciens MKS] omnisciens igitur V 13 actum MKS] actus V MKSJ ergo P 19 conse- probatur MKPS] probatur quia V assumptum MKS] antecedens V quencia tenet MKPS] tenet consequencia V 23 In 20 volicio et potencia MKS) potencia et volicio P 25 ante Notandum 24 post doctrina add igitur questio vera V oppositum --- doctrina MS(P)V] om K Sequitur positio baſcalaurei, (f. inſra pag. 31,4 addit rubricator Notabile primum K
Strana 5
Quoad PRIMUM suppositum noto, quod nomen entis dicit secundum S 25 b grammaticos summe analoyce substanciam cum qualitate, sicud hoc verbum »est« dicit analoyce actum rei cum tempore vel manencia aut duracione ; ubi ipsa sub- stancia nominalis cum qualitate suo nomine significatur per modum fontis stantis, per qualitatem originantis, ipse autem actus verbalis cum suo tempore, duracione vel manencia significatur per modum rivi fluentis in suo alveo, qui alveus est duracio vel manencia subita, successiva, vel tota simul, constans, sine fine ipsius actus. Racio autem preter iam dicta, cur nomen significat substanciam cum qualitate, K 265 b 10 verbum autem actum cum tempore vel duracione subita vel successiva. Nichil enim est obiectum intellectus quomodolibet, nisi quomodolibet verum. Veritas autem est adequacio rei ad principia intelligibilis unionis aliquorum in ipsa. Estque eciam secundum hoc adequacio rei ad intellectum. Cum autem triplex sit gradus veritatis, infimus, medius et supremus, quo aliquid est quomodolibet obiectum intellectus : 15 infimus, quo aliquid est quodammodo verum obiectum intellectus quoad inchoacionem congnicionis, puta quoad apprehensionem obiecti ad cognoscendum ipsum non per se, sed cum altero — sic hoc verbum »est«, quod est radix omnium verborum, si ipsum purum dixeris, ipsum quidem nichil est, consignificat autem quandam con- posicionem, quam sine extremis non est intelligere, ut dicitur 1° Peryarmenias ; 20 medius gradus veritatis est, quo aliquid est verum obiectum intellectus quoad mediacionem congnicionis, puta quoad congnicionem simplicis noticie, non intuitive vel assertive vel assensive — sic enim nomina et eciam verba secundum se sumpta, nomina existencia, per se significant aliquid — 1° Peryarmenias ; summus gradus veritatis est, quo aliquid est obiectum verum intellectus quoad consumacionem congnicionis, puta quoad 25 congnicionem perfectam, intuitivam, assertivam et assensivam, de re secundum- substanciam cum qualitate et secundum actum cum tempore vel duracione. Respectu primi veri, intellectus inchoat congnicionem ; respectu medii, me- S 26 a diat, non finit congnicionem ; respectu tercii, consumat et perficit congnicionem. Unde Philosophus in Peryarmenias formans enuncciaciones secundum sapienciam 5 9 significat MV] signat KS 7 subita MKSVI] subita vel V: 6 significatur KV] significat M. signat S 18 consignificat VJ consignat MKS, significat Sedl j 10 (1.) vel MKS] et V 15 verum MKSV] om Sedl 19 intelligere MKSV] cognoscere Sedl 22 assonsive MKSV] assentive Sedl enim MKSV Jet VI, duo Sedl 24 quo MKSV quod Sedl obiectum verum MKS] verum obiectum V 23 significant MV] signant KS 29 in MKSV] III.(!) Sedl 17 Aristot. Peri herm. a Boethio transl., cap. 3 (pag. 5, 8 ed. Meiser): Neque enim esse signum est rei vel non esse, nec si hoc ipsum vest« purum dixeris. Ipsum quidem nihil est, consignificat autem quandam conpositionem, quam sine conpositis non est intellegere. 22 Aristot. Peri herm. a Boethio transl., cap. 3 (pag. 5, 5 ed. Meiser): Ipsa quidem secundum se dicta verba nomina sunt et significant aliquid. 29 Aristot. Peri herm. a Boethio transl., cap. 10 (pag. 13, 26 ed. Meiser): Est iustus homo; huius negatio: Non est iustus homo.
Quoad PRIMUM suppositum noto, quod nomen entis dicit secundum S 25 b grammaticos summe analoyce substanciam cum qualitate, sicud hoc verbum »est« dicit analoyce actum rei cum tempore vel manencia aut duracione ; ubi ipsa sub- stancia nominalis cum qualitate suo nomine significatur per modum fontis stantis, per qualitatem originantis, ipse autem actus verbalis cum suo tempore, duracione vel manencia significatur per modum rivi fluentis in suo alveo, qui alveus est duracio vel manencia subita, successiva, vel tota simul, constans, sine fine ipsius actus. Racio autem preter iam dicta, cur nomen significat substanciam cum qualitate, K 265 b 10 verbum autem actum cum tempore vel duracione subita vel successiva. Nichil enim est obiectum intellectus quomodolibet, nisi quomodolibet verum. Veritas autem est adequacio rei ad principia intelligibilis unionis aliquorum in ipsa. Estque eciam secundum hoc adequacio rei ad intellectum. Cum autem triplex sit gradus veritatis, infimus, medius et supremus, quo aliquid est quomodolibet obiectum intellectus : 15 infimus, quo aliquid est quodammodo verum obiectum intellectus quoad inchoacionem congnicionis, puta quoad apprehensionem obiecti ad cognoscendum ipsum non per se, sed cum altero — sic hoc verbum »est«, quod est radix omnium verborum, si ipsum purum dixeris, ipsum quidem nichil est, consignificat autem quandam con- posicionem, quam sine extremis non est intelligere, ut dicitur 1° Peryarmenias ; 20 medius gradus veritatis est, quo aliquid est verum obiectum intellectus quoad mediacionem congnicionis, puta quoad congnicionem simplicis noticie, non intuitive vel assertive vel assensive — sic enim nomina et eciam verba secundum se sumpta, nomina existencia, per se significant aliquid — 1° Peryarmenias ; summus gradus veritatis est, quo aliquid est obiectum verum intellectus quoad consumacionem congnicionis, puta quoad 25 congnicionem perfectam, intuitivam, assertivam et assensivam, de re secundum- substanciam cum qualitate et secundum actum cum tempore vel duracione. Respectu primi veri, intellectus inchoat congnicionem ; respectu medii, me- S 26 a diat, non finit congnicionem ; respectu tercii, consumat et perficit congnicionem. Unde Philosophus in Peryarmenias formans enuncciaciones secundum sapienciam 5 9 significat MV] signat KS 7 subita MKSVI] subita vel V: 6 significatur KV] significat M. signat S 18 consignificat VJ consignat MKS, significat Sedl j 10 (1.) vel MKS] et V 15 verum MKSV] om Sedl 19 intelligere MKSV] cognoscere Sedl 22 assonsive MKSV] assentive Sedl enim MKSV Jet VI, duo Sedl 24 quo MKSV quod Sedl obiectum verum MKS] verum obiectum V 23 significant MV] signant KS 29 in MKSV] III.(!) Sedl 17 Aristot. Peri herm. a Boethio transl., cap. 3 (pag. 5, 8 ed. Meiser): Neque enim esse signum est rei vel non esse, nec si hoc ipsum vest« purum dixeris. Ipsum quidem nihil est, consignificat autem quandam conpositionem, quam sine conpositis non est intellegere. 22 Aristot. Peri herm. a Boethio transl., cap. 3 (pag. 5, 5 ed. Meiser): Ipsa quidem secundum se dicta verba nomina sunt et significant aliquid. 29 Aristot. Peri herm. a Boethio transl., cap. 10 (pag. 13, 26 ed. Meiser): Est iustus homo; huius negatio: Non est iustus homo.
Strana 6
M2b Grecorum sic enuncciat: »Est homo iustus, [ non est homo iustus«, ad innuendum, quod verbum inportat verum infimi gradus veritatis quoad inchoacionem congni- cionis ; postea nomen inportat verum medii gradus quoad mediacionem congni- cionis ; et dehinc conposicio ex hiis inportat verum summi gradus quoad consu- macionem congnicionis. Primum verum infimum est actus cum tempore, dura- V 123 a cione, per modum rivi fluentis in suo alveo; secundum verum est substancia cum qualitate per modum fontis stantis et originantis ; tercium verum est unitum ex hiis. Et hec est una causa, quare nomine, verbo et conposicione ex hiis utimur ad inchoacionem, mediacionem et consumacionem congnicionis secundum triplicem gradum veritatis in adequacione ad intellectum. Et licet ens, in quantum ens, sive secundum se sumptum, limitibus essencialibus diffiniri non possit, cum secundum analogiam supremam ambit omnia intermina- biliter: potest tamen quomodolibet passionabiliter diffiniri, alias describi, secundum suas tres per se passiones, primam, mediam et ultimam, dicendo sic: »Ens est, quod est unum, verum et bonum« vel »Ens est, cui inest unitas, veritas et bonitas«. Et tantum de illo, quod dicitur in questionis titulo ens, sive accipiatur princi- paliter pro re, obiective intellectum penitus terminante, sive pro signo vicarie, quod loco rei accipitur in disputacione. Secundo noto, quod primum ens positive exponendo dicitur, quod cuncta precederet et excederet secundum substanciam cum qualitate, secundum actum 20 cum duracione, habens ante, supra et extra unitatem, veritatem et bonitatem. Ex quo patet, quod, si aliquid est vere primum ens, ipsum secundum quod huius non potest esse, quomodolibet pars universitatis encium, sicud simpliciter infinitum in co, quod sit infinitum, non potest esse quomodolibet pars universitatis fini- torum ; quomodocumque enim dicatur parcialitas vera, co ipso qualemcumque 25 diminucionem includit respectu tocius. Tercio noto, quod intellectivum dicitur uno modo, quod potencia remota, alio modo, quod potencia propinqua, et tercio modo, quod potencia propinquis- sima, actui essencialiter condistincta, potest intelligere. Superexcellenter autem di- citur intellectivum, quod puro actu, excludente omnem potenciam actui con- 30 distinctam, intelligit et potest intelligere. Quarto noto, quod inmutabile in proposito accipitur non principaliter pro negacione omnis mutabilitatis, sed pro positivo precipue, quod pocius per modum forme positive quam per negacionem omnem mutabilitatem excludit, ita quod negacio mutabilitatis non intelligatur in re ipsa, que nobis dicitur inmutabilis, sed K 266 a S 26b 5 10 15 35 4 quoad KSV ad M 5 duracione MKSV] et duracione Sedl 12 possit MKS] potest V 13 alias MKS 14 per se KSV om M 16 questionis titulo MSV titulo questionisK 17 vicarie MKSV vicario seu V Sedl 19 ante Secundo addit rubricator Secundum notabile K 20 qualitate MKSV qualitate et Sedl 22 huius MKSV huiusmodi Sedl 23 encium --- universitatis KSV om. M 26 diminucionem MKSV imminucionem tocius MKS] tocius, igitur V Sedl 29 actui 27 ante Tercio addit rubricator Tercium notabile K MKV actu S 35 re MKSV] se Sedl 30 actui MKVI actu S nobis dicitur KSV] dicitur nobis M 6
M2b Grecorum sic enuncciat: »Est homo iustus, [ non est homo iustus«, ad innuendum, quod verbum inportat verum infimi gradus veritatis quoad inchoacionem congni- cionis ; postea nomen inportat verum medii gradus quoad mediacionem congni- cionis ; et dehinc conposicio ex hiis inportat verum summi gradus quoad consu- macionem congnicionis. Primum verum infimum est actus cum tempore, dura- V 123 a cione, per modum rivi fluentis in suo alveo; secundum verum est substancia cum qualitate per modum fontis stantis et originantis ; tercium verum est unitum ex hiis. Et hec est una causa, quare nomine, verbo et conposicione ex hiis utimur ad inchoacionem, mediacionem et consumacionem congnicionis secundum triplicem gradum veritatis in adequacione ad intellectum. Et licet ens, in quantum ens, sive secundum se sumptum, limitibus essencialibus diffiniri non possit, cum secundum analogiam supremam ambit omnia intermina- biliter: potest tamen quomodolibet passionabiliter diffiniri, alias describi, secundum suas tres per se passiones, primam, mediam et ultimam, dicendo sic: »Ens est, quod est unum, verum et bonum« vel »Ens est, cui inest unitas, veritas et bonitas«. Et tantum de illo, quod dicitur in questionis titulo ens, sive accipiatur princi- paliter pro re, obiective intellectum penitus terminante, sive pro signo vicarie, quod loco rei accipitur in disputacione. Secundo noto, quod primum ens positive exponendo dicitur, quod cuncta precederet et excederet secundum substanciam cum qualitate, secundum actum 20 cum duracione, habens ante, supra et extra unitatem, veritatem et bonitatem. Ex quo patet, quod, si aliquid est vere primum ens, ipsum secundum quod huius non potest esse, quomodolibet pars universitatis encium, sicud simpliciter infinitum in co, quod sit infinitum, non potest esse quomodolibet pars universitatis fini- torum ; quomodocumque enim dicatur parcialitas vera, co ipso qualemcumque 25 diminucionem includit respectu tocius. Tercio noto, quod intellectivum dicitur uno modo, quod potencia remota, alio modo, quod potencia propinqua, et tercio modo, quod potencia propinquis- sima, actui essencialiter condistincta, potest intelligere. Superexcellenter autem di- citur intellectivum, quod puro actu, excludente omnem potenciam actui con- 30 distinctam, intelligit et potest intelligere. Quarto noto, quod inmutabile in proposito accipitur non principaliter pro negacione omnis mutabilitatis, sed pro positivo precipue, quod pocius per modum forme positive quam per negacionem omnem mutabilitatem excludit, ita quod negacio mutabilitatis non intelligatur in re ipsa, que nobis dicitur inmutabilis, sed K 266 a S 26b 5 10 15 35 4 quoad KSV ad M 5 duracione MKSV] et duracione Sedl 12 possit MKS] potest V 13 alias MKS 14 per se KSV om M 16 questionis titulo MSV titulo questionisK 17 vicarie MKSV vicario seu V Sedl 19 ante Secundo addit rubricator Secundum notabile K 20 qualitate MKSV qualitate et Sedl 22 huius MKSV huiusmodi Sedl 23 encium --- universitatis KSV om. M 26 diminucionem MKSV imminucionem tocius MKS] tocius, igitur V Sedl 29 actui 27 ante Tercio addit rubricator Tercium notabile K MKV actu S 35 re MKSV] se Sedl 30 actui MKVI actu S nobis dicitur KSV] dicitur nobis M 6
Strana 7
intelligatur, ut quoddam denominativum pure ab extrinseco, circa rem ipsam longe et secundario positivum consequens. Et sicud magnitudo respectiva per opposicionem respectuum denominat angulum magnum, qui est omnino indivi- sibilis extensive in se: sic hic negacio mutabilitatis denominat pure positivum in 5 se, quod potissime est et nullo modo penitus inmutatur. Supposicio prima. Si est omnino simpliciter ens, ipsum est primum ens. Patet, quia, si est ens omnino simpliciter, tunc ab ipso omnimoda paucitas, parvitas, parcialitas et excessio et inclusio passive dicta sunt penitus aliena, et per consequens omnium rerum uni- to versitatem precedit simpliciter, penetrat et transcendit. Supposicio secunda. Esse intellectivum est eligibilius quam esse non intellectivum. Patet, quia omnes sapientes plus laudant et affectant sapienter et intellectualiter vivere quam esse sine vita sapienti et intellectuali. 15 Supposicio tercia. M 3 a Si est aliquid secundum se et secundum omne sui inmensum, ipsum non potest quo- K 266b modolibet ab aliquo vel ad aliquid vel secundum aliquid mutari. Nam sicud in finitum S 27a undique corporale non potest secundum se moveri localiter quorsumlibet, si esset, non solum quia ex inpossibili sequitur quodlibet, sed quia oppositum conse- 20 quentis cum antecedente manifestam includit repungnanciam : sic multo minus, si aliquid secundum se et omne sui inmensum fuerit, poterit quomodolibet inmutari. CONCLUSIO PRIMA. Primum ens est. Probatur: Omnino simpliciter ens est; igitur primum ens est. Consequencia tenet per supposicionem primam. Antecedens probatur, quia tota- 25 liter secundum quid ens vel entitas est, ut patet de accidente. Lapis enim a sua albe- dine non est aliquod ens, quia nec lapis nec aliud ens a lapide, sed ab albedine est solum secundum quid et quodammodo ens, scilicet aliquale album ens ; nec albedo lapidis est cuiusquam plus entitas quam lapidis. Similiter est ens partim simpliciter et partim secundum quid, ut patet de substancia per se existente sine alio extrinseco 30 ab eius natura, ipsam subiective sustentante, dependente tamen in existencia ab alio; igitur est omnino simpliciter ens. Consequencia tenet, cum alias staret pau- citas, parvitas et parcialitas et omnimoda et mediocris in entitate sine correlativa 5 inmutatur MKS] inmutatur ctc. 10 transcendit MKS] transcendit, igitur V 13 laudant et affectant MKS] affectant et laudant V 16 omne sui MKS Sedl] sui 14 intellectuali MKS] intellectuali, igitur V 30 sustentante 24 antecedens KSV] assumptum M 21 inmutari MKS) inmutari etc. V omne V MKS Sedl] sustentantem V 31 est KS] est ens V, ens M simpliciter ens MKS] simpliciter V
intelligatur, ut quoddam denominativum pure ab extrinseco, circa rem ipsam longe et secundario positivum consequens. Et sicud magnitudo respectiva per opposicionem respectuum denominat angulum magnum, qui est omnino indivi- sibilis extensive in se: sic hic negacio mutabilitatis denominat pure positivum in 5 se, quod potissime est et nullo modo penitus inmutatur. Supposicio prima. Si est omnino simpliciter ens, ipsum est primum ens. Patet, quia, si est ens omnino simpliciter, tunc ab ipso omnimoda paucitas, parvitas, parcialitas et excessio et inclusio passive dicta sunt penitus aliena, et per consequens omnium rerum uni- to versitatem precedit simpliciter, penetrat et transcendit. Supposicio secunda. Esse intellectivum est eligibilius quam esse non intellectivum. Patet, quia omnes sapientes plus laudant et affectant sapienter et intellectualiter vivere quam esse sine vita sapienti et intellectuali. 15 Supposicio tercia. M 3 a Si est aliquid secundum se et secundum omne sui inmensum, ipsum non potest quo- K 266b modolibet ab aliquo vel ad aliquid vel secundum aliquid mutari. Nam sicud in finitum S 27a undique corporale non potest secundum se moveri localiter quorsumlibet, si esset, non solum quia ex inpossibili sequitur quodlibet, sed quia oppositum conse- 20 quentis cum antecedente manifestam includit repungnanciam : sic multo minus, si aliquid secundum se et omne sui inmensum fuerit, poterit quomodolibet inmutari. CONCLUSIO PRIMA. Primum ens est. Probatur: Omnino simpliciter ens est; igitur primum ens est. Consequencia tenet per supposicionem primam. Antecedens probatur, quia tota- 25 liter secundum quid ens vel entitas est, ut patet de accidente. Lapis enim a sua albe- dine non est aliquod ens, quia nec lapis nec aliud ens a lapide, sed ab albedine est solum secundum quid et quodammodo ens, scilicet aliquale album ens ; nec albedo lapidis est cuiusquam plus entitas quam lapidis. Similiter est ens partim simpliciter et partim secundum quid, ut patet de substancia per se existente sine alio extrinseco 30 ab eius natura, ipsam subiective sustentante, dependente tamen in existencia ab alio; igitur est omnino simpliciter ens. Consequencia tenet, cum alias staret pau- citas, parvitas et parcialitas et omnimoda et mediocris in entitate sine correlativa 5 inmutatur MKS] inmutatur ctc. 10 transcendit MKS] transcendit, igitur V 13 laudant et affectant MKS] affectant et laudant V 16 omne sui MKS Sedl] sui 14 intellectuali MKS] intellectuali, igitur V 30 sustentante 24 antecedens KSV] assumptum M 21 inmutari MKS) inmutari etc. V omne V MKS Sedl] sustentantem V 31 est KS] est ens V, ens M simpliciter ens MKS] simpliciter V
Strana 8
omnimoda multitudine, magnitudine et totalitate entitatis, quod non est intelligi- bile. Igitur conclusio vera. Correlarium primum. V 123b S 27b Primum ens est ens magnum inmensurabile, ens multum innumerabile, ens totum in- ponderabile. Patet, quia cum primum ens, in eo quod simpliciter ens, et omnino, sit simpliciter omnimode magnitudinis, multitudinis et totalitatis in entitate — et oppositum in adiecto est, quod aliqualis parvitas, paucitas, parcialitas, passiva excessio vel inclusio sit admixta in eodem, secundum quod est sic omnimode magnitudinis, multitudinis et totalitatis. Nec potest essc mensurabilitas penitus absque parvitate, numerabilitas absque paucitate et ponderabilitas sine parcialitate. 10 Parvitas enim est per se materia mensurabilitatis, paucitas numerabilitatis et par- cialitas ponderabilitatis, et non sic magnitudo, multitudo et totalitas, cum secun- dum se parvum sit mensurabile, paucum numerabile, parciale ponderabile, et non sic secundum se magnum, multum et totum, cum eo ipso, quod magnum, esset omnino inmensum, esset inmensurabile, innumerabile et inponderabile. Igitur correlarium verum. 15 K 267 a Correlarium secundum. Primum ens est infinitum entitate. Patet, quia, cum sit ens magnum, multum et totum in entitate, exclusa penitus parvitate, paucitate, parcialitate, excessu, inclu- sione (passive acceptis), igitur est multum, magnum et totum sine finc. Igitur cor- 20 relarium verum. Correlarium tercium. Esse plura prima encia est inpossibile. Patet, nam cum maior sit rerum ad invicem essencialis distancia et differencia, quam corporum ad invicem localis et situalis distancia; sed inpossibile est esse duo infinita in extensione situali ad invicem 25 situaliter et localiter distancia; igitur inpossibile est esse duo prima, quorum quod- libet oporteret ad alterum infinite substancialiter differe et distare. Igitur correla- rium verum. CONCLUSIO SECUNDA. Primum ens est intellectivum. Probatur: Esse primi entis est esse nobilissi- 30 mum, ut patet ex iam dictis; sed quia esse intellectivum est esse melius quam esse M3b non intellectivum per secundam supposicionem, igitur primum ens est intel- 1 entitatis--- vera MKSV] om Sedl 9 Nec - parcialitate MKSV] om Sedl 15 (1.) esset MKSV) est secundum se Sedl 23 encia MKS quia MKSJ om V 18 est infinitum MKV infinitum est S 25 esse duo KSV] duo esse M 26 esse duo KSV] duo esse M Sedl] essencia V prima MKS] substancialiter MKS] substancialitatis V prima encia V 27 infinite MKSV finite Sedl melius MKSV melius Sedl 31 esse 8
omnimoda multitudine, magnitudine et totalitate entitatis, quod non est intelligi- bile. Igitur conclusio vera. Correlarium primum. V 123b S 27b Primum ens est ens magnum inmensurabile, ens multum innumerabile, ens totum in- ponderabile. Patet, quia cum primum ens, in eo quod simpliciter ens, et omnino, sit simpliciter omnimode magnitudinis, multitudinis et totalitatis in entitate — et oppositum in adiecto est, quod aliqualis parvitas, paucitas, parcialitas, passiva excessio vel inclusio sit admixta in eodem, secundum quod est sic omnimode magnitudinis, multitudinis et totalitatis. Nec potest essc mensurabilitas penitus absque parvitate, numerabilitas absque paucitate et ponderabilitas sine parcialitate. 10 Parvitas enim est per se materia mensurabilitatis, paucitas numerabilitatis et par- cialitas ponderabilitatis, et non sic magnitudo, multitudo et totalitas, cum secun- dum se parvum sit mensurabile, paucum numerabile, parciale ponderabile, et non sic secundum se magnum, multum et totum, cum eo ipso, quod magnum, esset omnino inmensum, esset inmensurabile, innumerabile et inponderabile. Igitur correlarium verum. 15 K 267 a Correlarium secundum. Primum ens est infinitum entitate. Patet, quia, cum sit ens magnum, multum et totum in entitate, exclusa penitus parvitate, paucitate, parcialitate, excessu, inclu- sione (passive acceptis), igitur est multum, magnum et totum sine finc. Igitur cor- 20 relarium verum. Correlarium tercium. Esse plura prima encia est inpossibile. Patet, nam cum maior sit rerum ad invicem essencialis distancia et differencia, quam corporum ad invicem localis et situalis distancia; sed inpossibile est esse duo infinita in extensione situali ad invicem 25 situaliter et localiter distancia; igitur inpossibile est esse duo prima, quorum quod- libet oporteret ad alterum infinite substancialiter differe et distare. Igitur correla- rium verum. CONCLUSIO SECUNDA. Primum ens est intellectivum. Probatur: Esse primi entis est esse nobilissi- 30 mum, ut patet ex iam dictis; sed quia esse intellectivum est esse melius quam esse M3b non intellectivum per secundam supposicionem, igitur primum ens est intel- 1 entitatis--- vera MKSV] om Sedl 9 Nec - parcialitate MKSV] om Sedl 15 (1.) esset MKSV) est secundum se Sedl 23 encia MKS quia MKSJ om V 18 est infinitum MKV infinitum est S 25 esse duo KSV] duo esse M 26 esse duo KSV] duo esse M Sedl] essencia V prima MKS] substancialiter MKS] substancialitatis V prima encia V 27 infinite MKSV finite Sedl melius MKSV melius Sedl 31 esse 8
Strana 9
lectivum. Consequencia tenet, quia alias esse ipsius primi entis, quod esset non intellectivum, esset nobilius quam esse intellectivum. Igitur conclusio vera. Correlarium primum. Deus est inmense intellectivus. Patet, quia cum Deus ex quid nominis sit opti- 5 mum et sic primum ens, eius esse, cum sit inmensum ex dictis et sit esse intel- lectivum, igitur est inmensum esse intellectivum, magnum, multum, totum, sine fine. Igitur correlarium verum. Correlarium secundum. Deus est purus et inmensus actus intelligendi, excludens in natura sua divina omnem to potenciam intelligendi, essencialiter actui condistinctam. Patet, quia alias non posset in- mense intelligere, nisi per inmensum actum intelligendi, quem propter inmensi- tatem oportebit esse primum ens, ut patet ex dictis. Quodsi esset potencia intel- ligendi ibi essencialiter actui condistincta, ipsa esset inmensa, et sic esset primum ens, et per consequens essent plura prima, quod est inpossibile. Igitur correlarium 15 verum. Correlarium tercium. Primum ens est visus intellectualis inmense claritatis. Patet, quia non posset in- mense intelligere, nisi posset inmense clare videre intellectualiter, quo visu dato ipse visus erit primum ens, ut patet ex dictis. Igitur correlarium verum. S 28 a 20 CONCLUSIO TERCIA. Primum ens est inmutabile. Probatur: Primum ens est secundum se et se- cundum omne sui inmensum, cum nichil sit sui, quod non sit ipsum primum ens inmensum ; igitur conclusio vera. Consequencia tenet per supposicionem terciam et antecedens patet ex dictis. 25 Correlarium primum. Esse primi entis per modum positivi undique inmensi excludit omnem mutabilitatem a natura eiusdem. Patet ex conclusione et probacione eius et ex notabili quarto. Correlarium secundum. Deus est substancia potestatis, sapiencie et voluntatis inmutabilis. Patet, quia Deus 30 sccundum omne sui est inmutabilis; cum autem esse substanciam potestatis, sa- piencie et voluntatis undique inmense sit melius quam esse non sic substanciam potestatis, sapiencie et voluntatis undique inmense, igitur correlariumn verum. K 267 b 1 quia MKSV] om Sedl 7 fine MKSV] paucitate, parvitate, parcialitate Sedl 14 est KSV) esset M 17 non posset MKSV] non esset Sedl ipsum MKSV om Sedl 22 omne sui MSV) esse suum K 27 eiusdem KSV eius M probacione eius MKS] eius probacione V quarto MKS] quarto, igitur V 30 cum au- 31 undique inmense M Sedl) om SI sit melius---undique inmense SV om M tem --- verum MSVJ om K
lectivum. Consequencia tenet, quia alias esse ipsius primi entis, quod esset non intellectivum, esset nobilius quam esse intellectivum. Igitur conclusio vera. Correlarium primum. Deus est inmense intellectivus. Patet, quia cum Deus ex quid nominis sit opti- 5 mum et sic primum ens, eius esse, cum sit inmensum ex dictis et sit esse intel- lectivum, igitur est inmensum esse intellectivum, magnum, multum, totum, sine fine. Igitur correlarium verum. Correlarium secundum. Deus est purus et inmensus actus intelligendi, excludens in natura sua divina omnem to potenciam intelligendi, essencialiter actui condistinctam. Patet, quia alias non posset in- mense intelligere, nisi per inmensum actum intelligendi, quem propter inmensi- tatem oportebit esse primum ens, ut patet ex dictis. Quodsi esset potencia intel- ligendi ibi essencialiter actui condistincta, ipsa esset inmensa, et sic esset primum ens, et per consequens essent plura prima, quod est inpossibile. Igitur correlarium 15 verum. Correlarium tercium. Primum ens est visus intellectualis inmense claritatis. Patet, quia non posset in- mense intelligere, nisi posset inmense clare videre intellectualiter, quo visu dato ipse visus erit primum ens, ut patet ex dictis. Igitur correlarium verum. S 28 a 20 CONCLUSIO TERCIA. Primum ens est inmutabile. Probatur: Primum ens est secundum se et se- cundum omne sui inmensum, cum nichil sit sui, quod non sit ipsum primum ens inmensum ; igitur conclusio vera. Consequencia tenet per supposicionem terciam et antecedens patet ex dictis. 25 Correlarium primum. Esse primi entis per modum positivi undique inmensi excludit omnem mutabilitatem a natura eiusdem. Patet ex conclusione et probacione eius et ex notabili quarto. Correlarium secundum. Deus est substancia potestatis, sapiencie et voluntatis inmutabilis. Patet, quia Deus 30 sccundum omne sui est inmutabilis; cum autem esse substanciam potestatis, sa- piencie et voluntatis undique inmense sit melius quam esse non sic substanciam potestatis, sapiencie et voluntatis undique inmense, igitur correlariumn verum. K 267 b 1 quia MKSV] om Sedl 7 fine MKSV] paucitate, parvitate, parcialitate Sedl 14 est KSV) esset M 17 non posset MKSV] non esset Sedl ipsum MKSV om Sedl 22 omne sui MSV) esse suum K 27 eiusdem KSV eius M probacione eius MKS] eius probacione V quarto MKS] quarto, igitur V 30 cum au- 31 undique inmense M Sedl) om SI sit melius---undique inmense SV om M tem --- verum MSVJ om K
Strana 10
Correlarium tercium. Non est inconveniens Deum sola potestate, sapiencia et voluntate eterna et inmutabili facere novum temporalem effectum contingentem. Patet, quia si non, tunc non posset facere huiusmodi effectum, et per consequens nec posset prevelle huiusmodi bo- num effectum, quod est inpossibile. Unde sicud cternitas Dei ultra, quam omnis sensus humanus potest capere, existit tota in particula temporis, sicud mensura mensurans in mensura mensurata: sic eterna, inmutabilis et necessaria potestas, sapiencia et voluntas secundum se ipsam existit in volito temporali, mutabili et contingenti, sicud causa efficiens in suo causato effectu. Igitur patet correlarium. Quantum ad SECVNDVM ARTICVLVM noto, quod omnipotens 10 quoad quid nominis dicitur, quod haberet essencialem potenciam — non parvam, paucam, parcialem quomodolibet, sed simpliciter magnam, multam, totam et universalem — principiandi, faciendi et conservandi et ita de omnibus possibi- V 124 a libus modis potencialiter se habendi, in quibus inperfeccio simpliciter est exclusa. Secundo noto, quod omnisciens dicitur similiter, quod haberet scienciam simpliciter magnam, multam, totam et universalem, qua sciret omnia distincte secundum ipsorum propriam primam per se racionem. Et res, que non potest esse nisi limitati gradus essendi et sic nisi limitati gradus sciendi, non potest vere dici et esse sic omnisciens, sed respectu eius, quod infinite esset, ipsa esset secundum 20 quid; sic respectu eius, quod esset simpliciter omnisciens, aut sccundum quid esset sciens, aut pocius nesciens. S 28 b M4 a 15 Supposicio prima. Primum ens est inmense potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et conservandi. Patet, quia esse potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et 25 conservandi est melius et dignius quam esse non huiusmodi potencie, et per con- sequens primum ens est potencie essencialis principiandi, agendi et conservandi, et cum omne eius esse est inmensum, igitur supposicio vera. Supposicio secunda. Primum ens habet scienciam infinitam. Patet, quia aut nichil sciret, quod est nimis 30 inconveniens, aut si aliquid scit, sciencia sius est inmensa ex iam dictis. Igitur sup- posicio vera. 7 in mensura mensurata MKSI in mensurata V, in mensurato Sedl 7 inmutabilis MKSJ inmutabilitas V 9 effectu MKSV] om Sedl 9 patet correlarium MSV] correlarium verum Sedl 10 Quantum MSV] 16 dicitur MKS Sedl] Secundus articulus. Quantum K 13 principiandi MK Sedl) principandi SV 20 sed MKSV sed sicut Sedl 21 cius MKSV] illius Sedl dicit V esset MKSV] est Sedl 27 primum ens KSV om M 22 nesciens MKS] nesciens etc. V 28 eius esse MKV ens esse S 30 sciret MKSV] scit Sedl 10
Correlarium tercium. Non est inconveniens Deum sola potestate, sapiencia et voluntate eterna et inmutabili facere novum temporalem effectum contingentem. Patet, quia si non, tunc non posset facere huiusmodi effectum, et per consequens nec posset prevelle huiusmodi bo- num effectum, quod est inpossibile. Unde sicud cternitas Dei ultra, quam omnis sensus humanus potest capere, existit tota in particula temporis, sicud mensura mensurans in mensura mensurata: sic eterna, inmutabilis et necessaria potestas, sapiencia et voluntas secundum se ipsam existit in volito temporali, mutabili et contingenti, sicud causa efficiens in suo causato effectu. Igitur patet correlarium. Quantum ad SECVNDVM ARTICVLVM noto, quod omnipotens 10 quoad quid nominis dicitur, quod haberet essencialem potenciam — non parvam, paucam, parcialem quomodolibet, sed simpliciter magnam, multam, totam et universalem — principiandi, faciendi et conservandi et ita de omnibus possibi- V 124 a libus modis potencialiter se habendi, in quibus inperfeccio simpliciter est exclusa. Secundo noto, quod omnisciens dicitur similiter, quod haberet scienciam simpliciter magnam, multam, totam et universalem, qua sciret omnia distincte secundum ipsorum propriam primam per se racionem. Et res, que non potest esse nisi limitati gradus essendi et sic nisi limitati gradus sciendi, non potest vere dici et esse sic omnisciens, sed respectu eius, quod infinite esset, ipsa esset secundum 20 quid; sic respectu eius, quod esset simpliciter omnisciens, aut sccundum quid esset sciens, aut pocius nesciens. S 28 b M4 a 15 Supposicio prima. Primum ens est inmense potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et conservandi. Patet, quia esse potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et 25 conservandi est melius et dignius quam esse non huiusmodi potencie, et per con- sequens primum ens est potencie essencialis principiandi, agendi et conservandi, et cum omne eius esse est inmensum, igitur supposicio vera. Supposicio secunda. Primum ens habet scienciam infinitam. Patet, quia aut nichil sciret, quod est nimis 30 inconveniens, aut si aliquid scit, sciencia sius est inmensa ex iam dictis. Igitur sup- posicio vera. 7 in mensura mensurata MKSI in mensurata V, in mensurato Sedl 7 inmutabilis MKSJ inmutabilitas V 9 effectu MKSV] om Sedl 9 patet correlarium MSV] correlarium verum Sedl 10 Quantum MSV] 16 dicitur MKS Sedl] Secundus articulus. Quantum K 13 principiandi MK Sedl) principandi SV 20 sed MKSV sed sicut Sedl 21 cius MKSV] illius Sedl dicit V esset MKSV] est Sedl 27 primum ens KSV om M 22 nesciens MKS] nesciens etc. V 28 eius esse MKV ens esse S 30 sciret MKSV] scit Sedl 10
Strana 11
5 CONCLUSIO PRIMA. Primum ens est omnipotens. Probatur: Primum ens habet formaliter essen- cialem potenciam, descriptam quoad quid nominis in primo notabili; igitur con- K 268 a clusio vera. Et antecedens patet per supposicionem primam, cum Deus sit in- mense potencie essencialis principiandi, agendi et conservandi, et per consequens habet multam, magnam, totam et universalem potenciam sic universaliter se habendi. Igitur conclusio vera. Correlarium primum. Deus omnipotens quemlibet effectum potest facere sufficienter et totaliter ordine perſec- 10 cionis ante omnem causam secundam. Patet, cum ipse omnipotencia sua ad sufficienter et totaliter faciendum antecedat omnem causam secundam longe maiori prioritate, quam sit prioritas temporalis. In tali ergo prioritate faciendi se solo facit universaliter et totaliter, quod concedit secundas causas facere postea parcialiter, sicque, quid- quid potest cum secunda causa, potest se solo. Et patet veritas correlarii. 15 20 Correlarium secundum. Deus omnipotens plures et maiores effectus potest facere, quam mens humana posset capere et investigare. Patet, quia quanto potencia est magis multa et magna, univer- salior et plenior efficiendi plures et varie maiores effectus, tanto plures potest effi- cere ; sed Dei omnipotencia essencialis est infinite multa, magna, universalis et plena efficiendi plures et varie magnos effectus. Patet, quod incvitabiliter plures et secundum quantaslibet essenciales distancias varie magnos effectus potest efficere, quam mens humana et ingenium posset capere et investigare. 25 Correlarium tercium. Deus omnipotens potest producere primum et maximum causatum dependens, quod nec est proprie finite bonitatis essencialis nec infinite. Patet, quia iuxta auctorem De causis, proposicione 4, primum creatum est esse, scilicet dependens, secundum se sump- tum, communicabile essencialiter analoyce omnibus dependentibus. Cum Deus volebat, ut esset esse dependens eciam contracte, secundum se sumptum, quod nec esset productum de divina substancia nec de aliqua substancia alia ab illo — S 29 a 4 antecedens KSVI assumptum M 10 causam secundam MKS] sccundam causam V 12 ergo MKS] quidquid MKS) quicquid V 13 secundas MKV duas S 14 secunda causa MKS] igitur V 15 Correlarium secundum - -- capere et investigare MKV om S 17 capere MKVI] causa secunda V 28 contracte MKSV concrete Sedl 20 varie KV maric M concipere VI 29 de aliqua MKS) aliqua V 25 Pseudo-Aristoteles, De causis, propos. 4 (Aristotelis Operum tom. VI, Venetiis 1560, fol. 287 EF): Prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatum aliud... Et esse quidem creatum primum est in intelligentia totum... Paulo antea scripsit Hus, Super IV Sententiarum II 1, 4 (pag. 211, 38 ed. Flajšhans): ut dicit proposicio 4° Auctoris de causis: Prima rerum creatarum est esse. 11
5 CONCLUSIO PRIMA. Primum ens est omnipotens. Probatur: Primum ens habet formaliter essen- cialem potenciam, descriptam quoad quid nominis in primo notabili; igitur con- K 268 a clusio vera. Et antecedens patet per supposicionem primam, cum Deus sit in- mense potencie essencialis principiandi, agendi et conservandi, et per consequens habet multam, magnam, totam et universalem potenciam sic universaliter se habendi. Igitur conclusio vera. Correlarium primum. Deus omnipotens quemlibet effectum potest facere sufficienter et totaliter ordine perſec- 10 cionis ante omnem causam secundam. Patet, cum ipse omnipotencia sua ad sufficienter et totaliter faciendum antecedat omnem causam secundam longe maiori prioritate, quam sit prioritas temporalis. In tali ergo prioritate faciendi se solo facit universaliter et totaliter, quod concedit secundas causas facere postea parcialiter, sicque, quid- quid potest cum secunda causa, potest se solo. Et patet veritas correlarii. 15 20 Correlarium secundum. Deus omnipotens plures et maiores effectus potest facere, quam mens humana posset capere et investigare. Patet, quia quanto potencia est magis multa et magna, univer- salior et plenior efficiendi plures et varie maiores effectus, tanto plures potest effi- cere ; sed Dei omnipotencia essencialis est infinite multa, magna, universalis et plena efficiendi plures et varie magnos effectus. Patet, quod incvitabiliter plures et secundum quantaslibet essenciales distancias varie magnos effectus potest efficere, quam mens humana et ingenium posset capere et investigare. 25 Correlarium tercium. Deus omnipotens potest producere primum et maximum causatum dependens, quod nec est proprie finite bonitatis essencialis nec infinite. Patet, quia iuxta auctorem De causis, proposicione 4, primum creatum est esse, scilicet dependens, secundum se sump- tum, communicabile essencialiter analoyce omnibus dependentibus. Cum Deus volebat, ut esset esse dependens eciam contracte, secundum se sumptum, quod nec esset productum de divina substancia nec de aliqua substancia alia ab illo — S 29 a 4 antecedens KSVI assumptum M 10 causam secundam MKS] sccundam causam V 12 ergo MKS] quidquid MKS) quicquid V 13 secundas MKV duas S 14 secunda causa MKS] igitur V 15 Correlarium secundum - -- capere et investigare MKV om S 17 capere MKVI] causa secunda V 28 contracte MKSV concrete Sedl 20 varie KV maric M concipere VI 29 de aliqua MKS) aliqua V 25 Pseudo-Aristoteles, De causis, propos. 4 (Aristotelis Operum tom. VI, Venetiis 1560, fol. 287 EF): Prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatum aliud... Et esse quidem creatum primum est in intelligentia totum... Paulo antea scripsit Hus, Super IV Sententiarum II 1, 4 (pag. 211, 38 ed. Flajšhans): ut dicit proposicio 4° Auctoris de causis: Prima rerum creatarum est esse. 11
Strana 12
MAb K 268 b primum ideo, ne esset Deus et independens, et secundum, ne in infinitum proce- deretur —, igitur est a Deo causatum ex nichilo ; quod eciam esse dependens per abstraccionem intellectus, predicatum essencialiter de omnibus dependentibus, si esset proprie finite bonitatis essencialis, tunc inenarrabilibus, multis, magnis effecti- bus, longe gradualiter a se et essencialiter distantibus, non posset analoyce commu- nicari, quod vel interimeret ab una parte esse dependens posse predicari essencialiter de omnibus dependibilibus, vel ab alia parte interimeret racionem correlarii supra dictam. Sed sicud punctus propter carenciam parvitatis et magnitudinis in quanti- tate continua et unitas propter carenciam multitudinis et paucitatis in quantitate discreta nec sunt finiti nec infiniti, sed non finiti: sic illud magnum esse dependens 10 secundum se analoyce sumptum propter carenciam essencialis magnitudinis ipsius esse independentis et propter carenciam paucitatis; essencie dependentis — alias non esset communicabile essencialiter omni, quod dependere potest — ipsum nec est infinitum nec finitum proprie, sed non finitum. Conparacio tamen huiusmodi esse dependentis ad independens est incomparabiliter minor quam conparacio 15 nedum scintille ad maximum ignem, sed eciam puncti ad magnitudinem tocius molis sive magnitudinis huius mundi. CONCLUSIO SECUNDA. Primum ens est omnisciens. Probatur: Primum ens habet scienciam infini- V 124 b tam per secundam supposicionem, et per consequens omnino simpliciter multam, 20 magnam, universalem et totam omnium encium secundum eorum propriam per se primam racionem. Igitur conclusio vera. Consequencia tenet ex notabili secundo huius articuli; igitur etc. S 29b Correlarium primum. Omne possibile scit Deus. Patet, quia quocunque signabili Deus scit ipsum demon- 25 strare dicens : »Hoc scio posse esse«, ubi distincte scit seu noscit noticia simplici ipsum demonstratum. Alias scienter et vere demonstraret, nesciens quid demonstraret; quod est irracionabile ; igitur correlarium verum. Verumtamen sicud non sequitur : �Omne grammaticum est accidens (acci- piendo ibi ly »grammaticum« simpliciter pro »esse grammaticum«); sed Sor 30 est grammaticus ; igitur Sor est accidens«, sic non sequitur: »Omne possibile scit Deus ; Sortem currere est possibile ; igitur Sortem currere scit Deus.« Mutatur enim utrobique quid in aliquale vel quodammodo quid. Nam utrobique in maiore 2 igitur est MKSV] ideo est Sedl 4 inenarrabilibus K] inennarrabilibus (!) esse MKSV esset Sedl 8 dependibilibus KSV] dependentibus MSV multis MKSV] multis et Sedl 7 vel MKSJ om V esse dependens MKS) dependens esse V M Sedl 11 essencialis --- 10 sic KSV sicud M 17 mundi ignem MKS Sedl] om V 16 maximum MKS| magnum V carenciam KSV om M 26 seu KSV] et M 23 etc. MSJ om KV 29 accipiendo MKI mundi etc. S, mundi, igitur etc. V 31 scit deus MKS] deus scit sed V 33 aliquale MKS] quale V KSV capiendo M vel quodam- maiore MKS] maiori V modo quid MKS] vel quodamnodo in quid V, vel in quodammodo quid Sedl 12
MAb K 268 b primum ideo, ne esset Deus et independens, et secundum, ne in infinitum proce- deretur —, igitur est a Deo causatum ex nichilo ; quod eciam esse dependens per abstraccionem intellectus, predicatum essencialiter de omnibus dependentibus, si esset proprie finite bonitatis essencialis, tunc inenarrabilibus, multis, magnis effecti- bus, longe gradualiter a se et essencialiter distantibus, non posset analoyce commu- nicari, quod vel interimeret ab una parte esse dependens posse predicari essencialiter de omnibus dependibilibus, vel ab alia parte interimeret racionem correlarii supra dictam. Sed sicud punctus propter carenciam parvitatis et magnitudinis in quanti- tate continua et unitas propter carenciam multitudinis et paucitatis in quantitate discreta nec sunt finiti nec infiniti, sed non finiti: sic illud magnum esse dependens 10 secundum se analoyce sumptum propter carenciam essencialis magnitudinis ipsius esse independentis et propter carenciam paucitatis; essencie dependentis — alias non esset communicabile essencialiter omni, quod dependere potest — ipsum nec est infinitum nec finitum proprie, sed non finitum. Conparacio tamen huiusmodi esse dependentis ad independens est incomparabiliter minor quam conparacio 15 nedum scintille ad maximum ignem, sed eciam puncti ad magnitudinem tocius molis sive magnitudinis huius mundi. CONCLUSIO SECUNDA. Primum ens est omnisciens. Probatur: Primum ens habet scienciam infini- V 124 b tam per secundam supposicionem, et per consequens omnino simpliciter multam, 20 magnam, universalem et totam omnium encium secundum eorum propriam per se primam racionem. Igitur conclusio vera. Consequencia tenet ex notabili secundo huius articuli; igitur etc. S 29b Correlarium primum. Omne possibile scit Deus. Patet, quia quocunque signabili Deus scit ipsum demon- 25 strare dicens : »Hoc scio posse esse«, ubi distincte scit seu noscit noticia simplici ipsum demonstratum. Alias scienter et vere demonstraret, nesciens quid demonstraret; quod est irracionabile ; igitur correlarium verum. Verumtamen sicud non sequitur : �Omne grammaticum est accidens (acci- piendo ibi ly »grammaticum« simpliciter pro »esse grammaticum«); sed Sor 30 est grammaticus ; igitur Sor est accidens«, sic non sequitur: »Omne possibile scit Deus ; Sortem currere est possibile ; igitur Sortem currere scit Deus.« Mutatur enim utrobique quid in aliquale vel quodammodo quid. Nam utrobique in maiore 2 igitur est MKSV] ideo est Sedl 4 inenarrabilibus K] inennarrabilibus (!) esse MKSV esset Sedl 8 dependibilibus KSV] dependentibus MSV multis MKSV] multis et Sedl 7 vel MKSJ om V esse dependens MKS) dependens esse V M Sedl 11 essencialis --- 10 sic KSV sicud M 17 mundi ignem MKS Sedl] om V 16 maximum MKS| magnum V carenciam KSV om M 26 seu KSV] et M 23 etc. MSJ om KV 29 accipiendo MKI mundi etc. S, mundi, igitur etc. V 31 scit deus MKS] deus scit sed V 33 aliquale MKS] quale V KSV capiendo M vel quodam- maiore MKS] maiori V modo quid MKS] vel quodamnodo in quid V, vel in quodammodo quid Sedl 12
Strana 13
medium dicit simpliciter quidditatem ipsius forme — vocando generaliter unius- cuiusque per se primam racionem eius quidditatem —, qua dicitur quid alterum ab altero, in minore autem dicit denominacionem ipsius forme, co quod forma predi- catur ibi de subiecto quoad rem vel ad racionem (in)existentem subiecto, predi- 5 catur dico secundum denominacionem et non quidditatem, quia predicatur deno- minative, non quidditative; forma autem in sua quidditate est sicud quid, in suo autem esse denominacionis est sicud aliquale vel quodammodo quid prioris esse. Igitur corrclarium verum. Correlarium secundum. Omne ymaginabile, omne cogittabile et omne dicibile scit Deus. Patet, quia alias virtus cognitiva alia a Dco posset vere demonstrare aliquid vel aliquod ymagina- bile, cogittabile vel demonstrabile dicens : »Hoc ymaginor, cogito vel dico« et Deus non posset illud demonstrare et dicere : »Hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille«, eciam cum esset verum, quod hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille. Consequens 15 inpossibile; igitur correlarium verum. Correlarium tercium. Non est cogittabile neque dicibile, quod Deus non sit, licet insanus posset dicere verbum mentale falsissimum: »Deus non est«, quod verbum falsum nec esset aliquis actus mentalis nec terminus alicuius actus nec aliquid dicibile. Secunda pars patet, quia sicud voluntas s 30 a 20 peccans malicia, volendo malum volitum, vult nichil et faciens peccatum facit nichil, cum facere peccatum sit nisi in faccione deficere a faciendo : sic mens peccans insipiencia, dicens verbum falsum »Deus non est«, dicit nichil, cum dicere x 269 a verbum mentale falsum »Deus non est« est nisi in diccione deficere (ab) affirmative dicendo, puta »Deus est«; igitur etc. Prima pars patet, quia tunc Deus posset scire hoc cogittabile vel dicibile, quod Deus non sit. Unde cum Deus sit inmensum cogittabile et inmense cogitabilitatis, si posset cogitari, negacio infiniti cogittabilis et infinite cogittabilitatis, tunc posset cogitari negacio omnis infiniti et finiti cogit- tabilis et omnis finite et infinite cogitabilitatis, et per consequens posset cogitari in- cogitabile vel non cogitabile, quia negacio omnis cogitabilis et cogitabilitatis. Con- 30 sequens inplicat contradiccionem ; igitur. 10 25 M5 a Quantum ad TERCIVM ARTICVLVM noto, quod in proposito P 58 a principalis intencio est de dependencia essenciali, non locali vel alia. Dicitur ergo hic I ipsius forme --- eius quidditatem MKSV om Sedl 3 minore MKS] minori V predicatur ibi MS] inexistentem subiecto Sedl] existentem in subiecto M. 4 vel ad KSV vel M ibi predicatur K V 12 demonstratibile MKSV] dicibile Sedl existentem subiecto KSV 11 vel aliquod MKSV] om Sedl 17 neque SV 13 illud MSV] om K dicens MKSVJ dicendo Sedl et dicere MKV] om S necque MK 21 ſaccione KSV] affeccione M posset MSV] potest K 18 esset MSVJ cst K 23 deficere ab Sedl] deficere MKSV 24 posset scire MKS] scire posset V 26 cogitabilitaris MSV cogi- tativitatis K 27 infiniti et finiti MSV] finiti ct infiniti K 30 igitur MV] igitur etc. S, igitur correlarium verum. et tantum de articulo questionis huius secundo. articulus tercius K 32 ergo MKPS] igitur V 13
medium dicit simpliciter quidditatem ipsius forme — vocando generaliter unius- cuiusque per se primam racionem eius quidditatem —, qua dicitur quid alterum ab altero, in minore autem dicit denominacionem ipsius forme, co quod forma predi- catur ibi de subiecto quoad rem vel ad racionem (in)existentem subiecto, predi- 5 catur dico secundum denominacionem et non quidditatem, quia predicatur deno- minative, non quidditative; forma autem in sua quidditate est sicud quid, in suo autem esse denominacionis est sicud aliquale vel quodammodo quid prioris esse. Igitur corrclarium verum. Correlarium secundum. Omne ymaginabile, omne cogittabile et omne dicibile scit Deus. Patet, quia alias virtus cognitiva alia a Dco posset vere demonstrare aliquid vel aliquod ymagina- bile, cogittabile vel demonstrabile dicens : »Hoc ymaginor, cogito vel dico« et Deus non posset illud demonstrare et dicere : »Hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille«, eciam cum esset verum, quod hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille. Consequens 15 inpossibile; igitur correlarium verum. Correlarium tercium. Non est cogittabile neque dicibile, quod Deus non sit, licet insanus posset dicere verbum mentale falsissimum: »Deus non est«, quod verbum falsum nec esset aliquis actus mentalis nec terminus alicuius actus nec aliquid dicibile. Secunda pars patet, quia sicud voluntas s 30 a 20 peccans malicia, volendo malum volitum, vult nichil et faciens peccatum facit nichil, cum facere peccatum sit nisi in faccione deficere a faciendo : sic mens peccans insipiencia, dicens verbum falsum »Deus non est«, dicit nichil, cum dicere x 269 a verbum mentale falsum »Deus non est« est nisi in diccione deficere (ab) affirmative dicendo, puta »Deus est«; igitur etc. Prima pars patet, quia tunc Deus posset scire hoc cogittabile vel dicibile, quod Deus non sit. Unde cum Deus sit inmensum cogittabile et inmense cogitabilitatis, si posset cogitari, negacio infiniti cogittabilis et infinite cogittabilitatis, tunc posset cogitari negacio omnis infiniti et finiti cogit- tabilis et omnis finite et infinite cogitabilitatis, et per consequens posset cogitari in- cogitabile vel non cogitabile, quia negacio omnis cogitabilis et cogitabilitatis. Con- 30 sequens inplicat contradiccionem ; igitur. 10 25 M5 a Quantum ad TERCIVM ARTICVLVM noto, quod in proposito P 58 a principalis intencio est de dependencia essenciali, non locali vel alia. Dicitur ergo hic I ipsius forme --- eius quidditatem MKSV om Sedl 3 minore MKS] minori V predicatur ibi MS] inexistentem subiecto Sedl] existentem in subiecto M. 4 vel ad KSV vel M ibi predicatur K V 12 demonstratibile MKSV] dicibile Sedl existentem subiecto KSV 11 vel aliquod MKSV] om Sedl 17 neque SV 13 illud MSV] om K dicens MKSVJ dicendo Sedl et dicere MKV] om S necque MK 21 ſaccione KSV] affeccione M posset MSV] potest K 18 esset MSVJ cst K 23 deficere ab Sedl] deficere MKSV 24 posset scire MKS] scire posset V 26 cogitabilitaris MSV cogi- tativitatis K 27 infiniti et finiti MSV] finiti ct infiniti K 30 igitur MV] igitur etc. S, igitur correlarium verum. et tantum de articulo questionis huius secundo. articulus tercius K 32 ergo MKPS] igitur V 13
Strana 14
S 30b V 125 a dependere, quod ab alio habet inferiorem gradum essendi essencialem, a quo descen- dit perpendiculum intellectuale, quo eciam ab illo tenetur in existencia ad suum esse. Secundo noto, quod hic principaliter intenditur de disposicione reali et essen- ciali. Et dicitur disposicio quasi diversimoda vel diversorum aut disparium posicio in gradibus vel locis suis essencialibus. Et sicud forma ponitur duplex, alia exemplaris rei, alia formaliter rei inexistens: sic disposicio exemplaris dicitur, per quaim res habet poni in gradu aut loco essenciali varie ad alterum, disposicio autem formali- ter inexistens dicitur, secundum quam res habet sic poni. Tercio noto, quod universum uno modo dicitur quasi unum in omnibus versum, et sic ens dependens predicatum analoyce de omnibus rebus diceretur univer- 10 sum, quia secundum talem predicacionem sicud unum totum analogum versaretur in omnibus rebus sicud in partibus suis subiectivis vel in modo; ubi non connumeratur Deus, cum non sit pars entis. Alio modo colleccio, congeries, aggregatum vel mul- titudo omnium rerum dicitur universum. Cum autem Deus non cadat sub distri- bucione vel colleccione sicud quomolibet pars, non dicitur esse de multitudine vel colleccione omnium rerum, sed ante et supra, extra et post omnes res. Alio modo dicitur universum materialiter »omnes res simul«, formaliter autem »unitas plena omnium rerum et conpleta«, formaliter autem et materialiter simul dicitur »unum plenum et conpletum ex omnibus rebus simul«, quod differt non materialiter et realiter, sed formaliter et modaliter ab �omnibus rebus simuls, sicud est de toto re- spectu parcium quantitativarum, qualitativarum vel quidditativarum. Ultimo modo accipitur hic universum pro »uno pleno et conpleto de omnibus rebus simul«. 15 20 CONCLUSIO PRIMA. Omnes res simul sunt universum. Probatur: Omnes res sunt unum plenum et conpletum de omnibus rebus simul; igitur sunt universum. Consequencia tenet 25 ex quid nominis termini »universum«. Antecedens probatur: Omnes res simul, ubi non connumeratur res independens, fluunt intelligibiliter de unico intelligibili fonte, scilicet de potencia Dei, per unicum alveum, scilicet sapienciam Dei, in uni- cum finem interminatum, qui est bonitas Dei. Igitur omnes res simul sunt unum intellectuale flumen plenum et conpletum de omnibus rebus simul. Igitur antece- 30 dens verum. K 269b Correlarium primum. Non possunt esse universa plura. Patet, quia tunc staret esse plura flumina intelligi- bilia, quorum quodlibet esset unum plenum et conpletum de omnibus rebus simul, 3 disposicione MKS] supposicione (1) P 8 poni MKPS] poni etc. V 10 et MPSVJ om K 14 distri- bucione KPSVI distribucionem M 15 colleccione KPSV colleccionem M 16 sed MPSV] sicut K 21 ultimo modo MKSV ultimo P 22 accipitur KSV capitur MP simul MKPS] simul etc. V 24 simul MKPS] simul sumpte K 25 tenet MKPSI] patet Sedl 26 antecedens PSVI assumptum MK 31 verum MKPS] verum etc. V 14
S 30b V 125 a dependere, quod ab alio habet inferiorem gradum essendi essencialem, a quo descen- dit perpendiculum intellectuale, quo eciam ab illo tenetur in existencia ad suum esse. Secundo noto, quod hic principaliter intenditur de disposicione reali et essen- ciali. Et dicitur disposicio quasi diversimoda vel diversorum aut disparium posicio in gradibus vel locis suis essencialibus. Et sicud forma ponitur duplex, alia exemplaris rei, alia formaliter rei inexistens: sic disposicio exemplaris dicitur, per quaim res habet poni in gradu aut loco essenciali varie ad alterum, disposicio autem formali- ter inexistens dicitur, secundum quam res habet sic poni. Tercio noto, quod universum uno modo dicitur quasi unum in omnibus versum, et sic ens dependens predicatum analoyce de omnibus rebus diceretur univer- 10 sum, quia secundum talem predicacionem sicud unum totum analogum versaretur in omnibus rebus sicud in partibus suis subiectivis vel in modo; ubi non connumeratur Deus, cum non sit pars entis. Alio modo colleccio, congeries, aggregatum vel mul- titudo omnium rerum dicitur universum. Cum autem Deus non cadat sub distri- bucione vel colleccione sicud quomolibet pars, non dicitur esse de multitudine vel colleccione omnium rerum, sed ante et supra, extra et post omnes res. Alio modo dicitur universum materialiter »omnes res simul«, formaliter autem »unitas plena omnium rerum et conpleta«, formaliter autem et materialiter simul dicitur »unum plenum et conpletum ex omnibus rebus simul«, quod differt non materialiter et realiter, sed formaliter et modaliter ab �omnibus rebus simuls, sicud est de toto re- spectu parcium quantitativarum, qualitativarum vel quidditativarum. Ultimo modo accipitur hic universum pro »uno pleno et conpleto de omnibus rebus simul«. 15 20 CONCLUSIO PRIMA. Omnes res simul sunt universum. Probatur: Omnes res sunt unum plenum et conpletum de omnibus rebus simul; igitur sunt universum. Consequencia tenet 25 ex quid nominis termini »universum«. Antecedens probatur: Omnes res simul, ubi non connumeratur res independens, fluunt intelligibiliter de unico intelligibili fonte, scilicet de potencia Dei, per unicum alveum, scilicet sapienciam Dei, in uni- cum finem interminatum, qui est bonitas Dei. Igitur omnes res simul sunt unum intellectuale flumen plenum et conpletum de omnibus rebus simul. Igitur antece- 30 dens verum. K 269b Correlarium primum. Non possunt esse universa plura. Patet, quia tunc staret esse plura flumina intelligi- bilia, quorum quodlibet esset unum plenum et conpletum de omnibus rebus simul, 3 disposicione MKS] supposicione (1) P 8 poni MKPS] poni etc. V 10 et MPSVJ om K 14 distri- bucione KPSVI distribucionem M 15 colleccione KPSV colleccionem M 16 sed MPSV] sicut K 21 ultimo modo MKSV ultimo P 22 accipitur KSV capitur MP simul MKPS] simul etc. V 24 simul MKPS] simul sumpte K 25 tenet MKPSI] patet Sedl 26 antecedens PSVI assumptum MK 31 verum MKPS] verum etc. V 14
Strana 15
quod est inpossibile; et vocando mundum universum huiusmodi, iden est iudi- cium de mundo. Correlarium secundum. Illud flumen intelligibile, scilicet universum, est intrinsecus per se finis omnium rerum 5 simul in suis naturis. Patet, quia ex unitate sui fontis, sui alvci et termini sui est per se unum plenum conplementum intrinsecum omnium rerum simul in suis naturis. Igitur correlarium verum. Correlarium tercium. Illud flumen est per se unum numerale primum, non alicuius simplicis vel aggregati 10 generis predicamentalis, sed tocius generis entis dependentis. Patet, quia est per se indivi- sibiliter et incommunicabiliter pluribus individuis vel suppositis quorum quod- M5b libet ipsum esset unum flumen; igitur est per se unun numerale. Et quia habet in sc formaliter plenitudinem perfeccionis omnium rerum simul in suis naturis, igitur transcendit omnia simplicia et aggregata genera predicamentorum. Igitur corre- 15 larium verum. S 31 a CONCLUSIO SECUNDA. Disposicio exemplaris universi est. Probatur: Deus prius ad intra in mente sua disponit intellectualiter mundum extra ipsum disponibilem, quam ad extra ordinet causaliter ; igitur est disposicio ad intra in mente Dei exemplaris, per quam 20 ad extra mundum potest disponere. Et antecedens probatur, quia Deus preintelligit et previdet in mente sua ad intra, qualiter universum, ab eo disponibile ad extra ct ordinabile, disponat ad extra et ordinet ; talis autem preintelleccionis et previsionis et ordinis terminus ad intra in mente divina est intellectualis et exemplaris dispo- P 58 b sicio universi; igitur conclusio vera. 25 Correlarium primum. Huiusmodi disposicio est optima possibilis disposicio universi. Patet, quia est ydolum in speculo mentis divine et ydealis terminus obiectivus previsionis et preintelleccio- nis Dei, in eius mente ad intra existens. Huius autem essencialis pulcritudo non potest esse ibi alia quam inmensa pulcritudo Dei. Igitur correlarium verum. 30 Correlarium secundum. Huiusmodi disposicio universi non dependet a primo ente. Patet, quia non est inferio- ris gradus essencialis quam primum ens, sed summe viva et vivax racio, sine qua non potest racionabiliter disponere universum. Igitur correlarium verum. K 270 a S 31b 6 conplementum MKSPV completum Sedl 11 incommunicabiliter 2 mundo MK] mundo etc. PSV KPSV communicabiliter M suppositis MKPSV speciebus Sedl 17 prius pluribus MKPS] om V 19 dei KPSV om M 20 antecedens KPSV] assumptum M MKPS] prius prius V 22 disponat KP] disponet MSV 24 vera MKPV] vera etc. S 28 huius autem ordinet MKPSV ordinabit Sedl 29 verum MKPSJ verum etc. V MKSV huiusmodi autem P Sedl 15
quod est inpossibile; et vocando mundum universum huiusmodi, iden est iudi- cium de mundo. Correlarium secundum. Illud flumen intelligibile, scilicet universum, est intrinsecus per se finis omnium rerum 5 simul in suis naturis. Patet, quia ex unitate sui fontis, sui alvci et termini sui est per se unum plenum conplementum intrinsecum omnium rerum simul in suis naturis. Igitur correlarium verum. Correlarium tercium. Illud flumen est per se unum numerale primum, non alicuius simplicis vel aggregati 10 generis predicamentalis, sed tocius generis entis dependentis. Patet, quia est per se indivi- sibiliter et incommunicabiliter pluribus individuis vel suppositis quorum quod- M5b libet ipsum esset unum flumen; igitur est per se unun numerale. Et quia habet in sc formaliter plenitudinem perfeccionis omnium rerum simul in suis naturis, igitur transcendit omnia simplicia et aggregata genera predicamentorum. Igitur corre- 15 larium verum. S 31 a CONCLUSIO SECUNDA. Disposicio exemplaris universi est. Probatur: Deus prius ad intra in mente sua disponit intellectualiter mundum extra ipsum disponibilem, quam ad extra ordinet causaliter ; igitur est disposicio ad intra in mente Dei exemplaris, per quam 20 ad extra mundum potest disponere. Et antecedens probatur, quia Deus preintelligit et previdet in mente sua ad intra, qualiter universum, ab eo disponibile ad extra ct ordinabile, disponat ad extra et ordinet ; talis autem preintelleccionis et previsionis et ordinis terminus ad intra in mente divina est intellectualis et exemplaris dispo- P 58 b sicio universi; igitur conclusio vera. 25 Correlarium primum. Huiusmodi disposicio est optima possibilis disposicio universi. Patet, quia est ydolum in speculo mentis divine et ydealis terminus obiectivus previsionis et preintelleccio- nis Dei, in eius mente ad intra existens. Huius autem essencialis pulcritudo non potest esse ibi alia quam inmensa pulcritudo Dei. Igitur correlarium verum. 30 Correlarium secundum. Huiusmodi disposicio universi non dependet a primo ente. Patet, quia non est inferio- ris gradus essencialis quam primum ens, sed summe viva et vivax racio, sine qua non potest racionabiliter disponere universum. Igitur correlarium verum. K 270 a S 31b 6 conplementum MKSPV completum Sedl 11 incommunicabiliter 2 mundo MK] mundo etc. PSV KPSV communicabiliter M suppositis MKPSV speciebus Sedl 17 prius pluribus MKPS] om V 19 dei KPSV om M 20 antecedens KPSV] assumptum M MKPS] prius prius V 22 disponat KP] disponet MSV 24 vera MKPV] vera etc. S 28 huius autem ordinet MKPSV ordinabit Sedl 29 verum MKPSJ verum etc. V MKSV huiusmodi autem P Sedl 15
Strana 16
Correlarium tercium. Licet Deus hac disposicione exemplari universi non indigeat ad ordinacionem universi, necessario tamen eam requirit ad hoc ipsum. Prima pars patet, quia cum Deus non possit indigere, non potest indigere cuiusquam. Secunda pars patet, quia non est intelligibile, quod Deus sapiens prevideat et preintelligat ad intra, qualiter aut quo- modo posset mundum a se ordinabilem ordinare, nisi prevideat ad intra quale aut modum seu formam, scilicet exemplarem, qua previsa et preintellecta ad intra sic prevideat et preintelligat. Igitur correlarium stat in forma. 5 CONCLUSIO TERCIA. Disposicio formaliter inexistens universo est. Probatur: Universum 10 ab intrinseco est formaliter bene disporitum, cum ab intrinseco sit unun speciosum flumen intellectuale, plenum et conpletum de omnibus rebus simul; ergo conclusio vera. Correlarium primum. Huiusmodi disposicio universi est optima disposicio ei formaliter inexistens. Patet, quia 15 sccundum illam universum est ad summum plene et conplete dispositum, nichil penitus deficiens a summa plenitudine omnium rerum et bonorum simul, ubi nullus est locus vacuus pro aliquo vero necessario vel contingenti non necessario ; quia si unum contingens non necessarium verum non est, eius contradictorium est, nec possunt esse simul in existencia. Igitur correlarium verum. 20 Correlarium secundum. Mala morum et criminum, que sunt perniciosissima mala, in nullo obsunt, sed occasiona- liter prosunt optime disposicioni universi formaliter ei inexistenti. Prima pars patet, quia S 32a sunt penitus et sicud infinite extra plenitudinem et claritatom valde conpletam dis- posicionis et ordinis universi in vacuo inordinacionis summe tenebroso. Et secunda 25 pars patet, quia graciosa erepcio passiva de huiusmodi chaos confuso, venia ex- cessuum, iusta vindicta malorum sunt de plenitudine universi; que locum non ha- berent, nisi mala viciorum horum occasio essent. Igitur correlarium verum. V 125b M6 a Correlarium tercium. Questio, ut proponitur, est vera. Patet, quia cum equivoce dicatur disposicio 30 optima universi de disposicione exemplari et de disposicione formaliter inexistente, et secunda dependet a primo ente intellectivo et inmutabili etc., cum sit inferioris 3 ipsum MKPS] ipsum, igitur V 6 a se MKPSV] om Sedl 7 previsa MKPV premissa S 8 corre- larium MKPS] correlarium verum V 12 ergo MPS] igitur KV 20 in existencia MKPSV existencia Sedl 22 morum MKPSV| mortis Sedl 23 inexistenti MKPS Sedl] perniciosissima MPSV] perniciosa K Et secunda prima pars MKPSV] om Sedl inexistente V 25 tenebroso KPSV] tenebrosa M MPSV] secunda K 30 patet 26 excessuum MKPV excessivum S 28 verum MKPV verum ctc. S 32 etc. MKS] om V MKPSV om Sedl 16
Correlarium tercium. Licet Deus hac disposicione exemplari universi non indigeat ad ordinacionem universi, necessario tamen eam requirit ad hoc ipsum. Prima pars patet, quia cum Deus non possit indigere, non potest indigere cuiusquam. Secunda pars patet, quia non est intelligibile, quod Deus sapiens prevideat et preintelligat ad intra, qualiter aut quo- modo posset mundum a se ordinabilem ordinare, nisi prevideat ad intra quale aut modum seu formam, scilicet exemplarem, qua previsa et preintellecta ad intra sic prevideat et preintelligat. Igitur correlarium stat in forma. 5 CONCLUSIO TERCIA. Disposicio formaliter inexistens universo est. Probatur: Universum 10 ab intrinseco est formaliter bene disporitum, cum ab intrinseco sit unun speciosum flumen intellectuale, plenum et conpletum de omnibus rebus simul; ergo conclusio vera. Correlarium primum. Huiusmodi disposicio universi est optima disposicio ei formaliter inexistens. Patet, quia 15 sccundum illam universum est ad summum plene et conplete dispositum, nichil penitus deficiens a summa plenitudine omnium rerum et bonorum simul, ubi nullus est locus vacuus pro aliquo vero necessario vel contingenti non necessario ; quia si unum contingens non necessarium verum non est, eius contradictorium est, nec possunt esse simul in existencia. Igitur correlarium verum. 20 Correlarium secundum. Mala morum et criminum, que sunt perniciosissima mala, in nullo obsunt, sed occasiona- liter prosunt optime disposicioni universi formaliter ei inexistenti. Prima pars patet, quia S 32a sunt penitus et sicud infinite extra plenitudinem et claritatom valde conpletam dis- posicionis et ordinis universi in vacuo inordinacionis summe tenebroso. Et secunda 25 pars patet, quia graciosa erepcio passiva de huiusmodi chaos confuso, venia ex- cessuum, iusta vindicta malorum sunt de plenitudine universi; que locum non ha- berent, nisi mala viciorum horum occasio essent. Igitur correlarium verum. V 125b M6 a Correlarium tercium. Questio, ut proponitur, est vera. Patet, quia cum equivoce dicatur disposicio 30 optima universi de disposicione exemplari et de disposicione formaliter inexistente, et secunda dependet a primo ente intellectivo et inmutabili etc., cum sit inferioris 3 ipsum MKPS] ipsum, igitur V 6 a se MKPSV] om Sedl 7 previsa MKPV premissa S 8 corre- larium MKPS] correlarium verum V 12 ergo MPS] igitur KV 20 in existencia MKPSV existencia Sedl 22 morum MKPSV| mortis Sedl 23 inexistenti MKPS Sedl] perniciosissima MPSV] perniciosa K Et secunda prima pars MKPSV] om Sedl inexistente V 25 tenebroso KPSV] tenebrosa M MPSV] secunda K 30 patet 26 excessuum MKPV excessivum S 28 verum MKPV verum ctc. S 32 etc. MKS] om V MKPSV om Sedl 16
Strana 17
gradus essencialis quam primum ens, a quo descendit et dependet in existencia per- pendiculum intellectuale, eciam ab ipso res tenetur in existencia; igitur verum est, quod a primo ente intellectivo et inmutabili, omnipotenti, omniscienti dependet K 270b optima disposicio universi. Amen. Sed tamen more consweto C ONT RA aliqua ex iam dictis propter meliorem informacionem replicabo. Et primo contra primum notabile, in quo ponitur, quod nichil est obiectum intellectus nisi verum. Contra hoc arguitur sic: Philosophus 6° Methaphisice dicit: »Bonum et 10 malum sunt in rebus, verum autem et falsum in anima.« Si ergo falsum est in anima, falsum est obiectum intellectus, igitur aliud est obiectum intellectus quam verum. Consequencia secunda nota est. Sed prima probatur: Nam si aliquid est in anima, ipsum vere potest intellectui obici; sed falsum secundum Philosophum est in anima ; igitur falsum potest vere intellectui obici; sed quidquid potest intellectui obici, ipsum pro dato tempore est obiectum intellectus ; igitur consequencia bona, puta ista »falsum est in anima ; igitur falsum est obiectum intellectus. Item: Si nichil est obiectum nisi verum, ergo verum est obiectum intellectus, vel ergo verum est primum obiectum intellectus adequatum, vel secundarium. Si secundum datur, igitur aliquid est obiectum primum adequatum intellectus et non 20 verum. Si datur primum, contra, intelligibile est primum obiectum intellectus, ergo non verum. Assumptum arguitur: Nam si intellectus intelligit quidquam, ipsum est intelligibile ; et claudit contradiccionem aliquod intelligibile esse non intellectum a Deo ; igitur intelligibile est equum obiectum intellectus. Confirmatur sic : Omne verum est intelligibile et non e conversc ; igitur intelligibile est com- 25 munius et superius vero. Patet consequencia per hoc loyce principium: »Illud superius est, a quo non convertitur subsistendi consequencia.« Si ergo intelligibile est superius vero, similiter et ente. Sequitur, quod intelligibile est primum obiec- tum intellectus. Item in notabili ponitur: Veritas est adequacio rei ad intellectum. 5 S 32 b 5 4 amen MS] etc. V, et tantum dixerim de questionis materia, magister reverende, vestra cum in- 7 in quo MJ in primo notabili SV formacione K 5 Sed tamen --- primum notabile M] om SV 9 hoc arguitur sic M] om SV 10 ergo MS] igitur V (1.) obiectum intellectus quod M om SV 14 potest vere SVJ vere potest M 16 post intellectus add quod est contra MSI intellectus obiectum V 17 (1.) obiectum MS] obiectum intellectus V notabile, igitur falsum notabile V ergo MS] igitur V 21 ergo MSI igitur V post non verum add consequencia tenet, quia duo eque prima non possunt esse obiecta intellectus V 23 intellectum SV] intellectivum M assumptum MS] sed antecedens V 27 obiectum SV obiectum obiectum M 26 ergo MS| igitur V 23 confirmatur MS ct confirinatur V 9 Aristot. Metaphys. V (VI) 4, pag. 1027b 25; cſ. in excerptis e VI. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 21c: Bonum et malum sunt in rebus, verum et falsum sunt in anima. 2 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 17
gradus essencialis quam primum ens, a quo descendit et dependet in existencia per- pendiculum intellectuale, eciam ab ipso res tenetur in existencia; igitur verum est, quod a primo ente intellectivo et inmutabili, omnipotenti, omniscienti dependet K 270b optima disposicio universi. Amen. Sed tamen more consweto C ONT RA aliqua ex iam dictis propter meliorem informacionem replicabo. Et primo contra primum notabile, in quo ponitur, quod nichil est obiectum intellectus nisi verum. Contra hoc arguitur sic: Philosophus 6° Methaphisice dicit: »Bonum et 10 malum sunt in rebus, verum autem et falsum in anima.« Si ergo falsum est in anima, falsum est obiectum intellectus, igitur aliud est obiectum intellectus quam verum. Consequencia secunda nota est. Sed prima probatur: Nam si aliquid est in anima, ipsum vere potest intellectui obici; sed falsum secundum Philosophum est in anima ; igitur falsum potest vere intellectui obici; sed quidquid potest intellectui obici, ipsum pro dato tempore est obiectum intellectus ; igitur consequencia bona, puta ista »falsum est in anima ; igitur falsum est obiectum intellectus. Item: Si nichil est obiectum nisi verum, ergo verum est obiectum intellectus, vel ergo verum est primum obiectum intellectus adequatum, vel secundarium. Si secundum datur, igitur aliquid est obiectum primum adequatum intellectus et non 20 verum. Si datur primum, contra, intelligibile est primum obiectum intellectus, ergo non verum. Assumptum arguitur: Nam si intellectus intelligit quidquam, ipsum est intelligibile ; et claudit contradiccionem aliquod intelligibile esse non intellectum a Deo ; igitur intelligibile est equum obiectum intellectus. Confirmatur sic : Omne verum est intelligibile et non e conversc ; igitur intelligibile est com- 25 munius et superius vero. Patet consequencia per hoc loyce principium: »Illud superius est, a quo non convertitur subsistendi consequencia.« Si ergo intelligibile est superius vero, similiter et ente. Sequitur, quod intelligibile est primum obiec- tum intellectus. Item in notabili ponitur: Veritas est adequacio rei ad intellectum. 5 S 32 b 5 4 amen MS] etc. V, et tantum dixerim de questionis materia, magister reverende, vestra cum in- 7 in quo MJ in primo notabili SV formacione K 5 Sed tamen --- primum notabile M] om SV 9 hoc arguitur sic M] om SV 10 ergo MS] igitur V (1.) obiectum intellectus quod M om SV 14 potest vere SVJ vere potest M 16 post intellectus add quod est contra MSI intellectus obiectum V 17 (1.) obiectum MS] obiectum intellectus V notabile, igitur falsum notabile V ergo MS] igitur V 21 ergo MSI igitur V post non verum add consequencia tenet, quia duo eque prima non possunt esse obiecta intellectus V 23 intellectum SV] intellectivum M assumptum MS] sed antecedens V 27 obiectum SV obiectum obiectum M 26 ergo MS| igitur V 23 confirmatur MS ct confirinatur V 9 Aristot. Metaphys. V (VI) 4, pag. 1027b 25; cſ. in excerptis e VI. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 21c: Bonum et malum sunt in rebus, verum et falsum sunt in anima. 2 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 17
Strana 18
Si sic, sequitur, quod veritas solum esset in intellectu. Consequens falsum. Nam dicit Augustinus loquendo ut philosophus : »Verum est, quod est.« Et Philosophus in Peryarmenias et 2° Methaphisice dicit similiter: »Verum est esse, quod est, aut non esse, quod non est.« Confirmatur: Si veritas est adequacio rei ad intellectum, vel ergo ad intellectum creatum, et tunc sequitur, quod nullo intellectu existente creato nulla erit veritas ; si vero dicitur ad intellectum divinum, contra: non potest equacio rei dependentis fieri ad intellectum divinum ; tunc enim vel esset finitus intellectus divinus, vel inciperet veritatem intelligere, vel tercio accidentaliter habe(re)t conceptum de re, que taliter ad ipsum intellectum equaretur ; sed nullum horum potest dici ; igitur dictum falsum. Similiter verum naturaliter prius est, quam est obiectum ipsius intellectus. Sicud naturaliter prius est sensibile, quam ipsum est obiectum sensus, igitur verum est prius, quam est adequacio rei ad intellectum, et per consequens veritas prius est quam ipsa adequacio intellectus, et per consequens nulla veritas est adequacio rei ad intellectum. Consequencia tenet, quia nullum inferius est prius suo supcriori, et 15 assumptum patet per distinccionem triplicis gradus veritatis, que in notabili poni- tur. Nam dicit notabile: Infimus gradus veritatis est, quo aliquid est verum obiectum intellectus quoad inchoacionem. Ecce ibi innuitur, quod aliquod verum prius est, quam intellectui obicitur, cum fiat inchoacio congnicionis. Et similiter patet de medio et supremo gradu veritatis. Item ponitur in notabili, quod ens, in quantum ens, ambit omnia interminabiliter et potest diffiniri. Ista duo inplicant. Nam si ens ambit omnia interminabiliter, tunc est communis- simum; et ex alia parte ens, in quantum ens, potest diffiniri; igitur est non com- munissimum, quia habet aliquid nocius et per consequens communius se. Confir- 25 matur: Ens, in quantum ens, est notissimum; igitur non potest per aliud magis notum notificari. Assumptum patet, quia ens, in quantum ens, est primum obiec- V 126 a tum intellectus ; igitur primo intelligitur et per consequens primum congnoscitur ante singula, que congnoscuntur. Item contra primam partem notabilis, que dicit: Ens, in quantum ens, ambit omnia 30 interminabiliter. Contra: Intelligibile est communius quan ens, ergo ens non ambit omnia. M6b S 33 a 10 20 3 verum MS] verum esse verum V 4 confirmatur MS] et confirmatur sic V 5 existente creato MS ! 9 haberet *] habet MSV creato existente V 16 assumptum MS] antecedens V 21 omnia SV] 31 ergo MS) 25 confirmatur MS] et confirmatur V 27 assumptum MSI antecedens V omne M igitur V 2 August. Soliloquiorum lib. II 5, 8 (PL 32, pag. 889): nam verum mihi videtur esse id, quod est. 3 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19a 23; a Boethio transl. (pag. 12, 3 ed. Meiser): Igitur esse quod est, quando est, et non esse quod non est, quando non est, necesse est; Metaphys. 1 (II) 1, pag. 993b 27. 18
Si sic, sequitur, quod veritas solum esset in intellectu. Consequens falsum. Nam dicit Augustinus loquendo ut philosophus : »Verum est, quod est.« Et Philosophus in Peryarmenias et 2° Methaphisice dicit similiter: »Verum est esse, quod est, aut non esse, quod non est.« Confirmatur: Si veritas est adequacio rei ad intellectum, vel ergo ad intellectum creatum, et tunc sequitur, quod nullo intellectu existente creato nulla erit veritas ; si vero dicitur ad intellectum divinum, contra: non potest equacio rei dependentis fieri ad intellectum divinum ; tunc enim vel esset finitus intellectus divinus, vel inciperet veritatem intelligere, vel tercio accidentaliter habe(re)t conceptum de re, que taliter ad ipsum intellectum equaretur ; sed nullum horum potest dici ; igitur dictum falsum. Similiter verum naturaliter prius est, quam est obiectum ipsius intellectus. Sicud naturaliter prius est sensibile, quam ipsum est obiectum sensus, igitur verum est prius, quam est adequacio rei ad intellectum, et per consequens veritas prius est quam ipsa adequacio intellectus, et per consequens nulla veritas est adequacio rei ad intellectum. Consequencia tenet, quia nullum inferius est prius suo supcriori, et 15 assumptum patet per distinccionem triplicis gradus veritatis, que in notabili poni- tur. Nam dicit notabile: Infimus gradus veritatis est, quo aliquid est verum obiectum intellectus quoad inchoacionem. Ecce ibi innuitur, quod aliquod verum prius est, quam intellectui obicitur, cum fiat inchoacio congnicionis. Et similiter patet de medio et supremo gradu veritatis. Item ponitur in notabili, quod ens, in quantum ens, ambit omnia interminabiliter et potest diffiniri. Ista duo inplicant. Nam si ens ambit omnia interminabiliter, tunc est communis- simum; et ex alia parte ens, in quantum ens, potest diffiniri; igitur est non com- munissimum, quia habet aliquid nocius et per consequens communius se. Confir- 25 matur: Ens, in quantum ens, est notissimum; igitur non potest per aliud magis notum notificari. Assumptum patet, quia ens, in quantum ens, est primum obiec- V 126 a tum intellectus ; igitur primo intelligitur et per consequens primum congnoscitur ante singula, que congnoscuntur. Item contra primam partem notabilis, que dicit: Ens, in quantum ens, ambit omnia 30 interminabiliter. Contra: Intelligibile est communius quan ens, ergo ens non ambit omnia. M6b S 33 a 10 20 3 verum MS] verum esse verum V 4 confirmatur MS] et confirmatur sic V 5 existente creato MS ! 9 haberet *] habet MSV creato existente V 16 assumptum MS] antecedens V 21 omnia SV] 31 ergo MS) 25 confirmatur MS] et confirmatur V 27 assumptum MSI antecedens V omne M igitur V 2 August. Soliloquiorum lib. II 5, 8 (PL 32, pag. 889): nam verum mihi videtur esse id, quod est. 3 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19a 23; a Boethio transl. (pag. 12, 3 ed. Meiser): Igitur esse quod est, quando est, et non esse quod non est, quando non est, necesse est; Metaphys. 1 (II) 1, pag. 993b 27. 18
Strana 19
Assumptum sic arguitur: Omne ens est intelligibile et non e contra, ut argutum est prius; ergo intelligibile est communius, superius ente. Patet consequencia, quia illud est superius, a quo non convertitut subsistendi consequencia ; igitur notabile falsum. Item ponitur in secundo notabili, quod primum ens non potest esse pars uni- versitatis encium. Contra: Demonstratis omnibus entibus dicendo sic: »Ista omnia sunt bona, quorum Deus est optimum,« quilibet intelligens assentit, quod sic demonstrative dicens dicit verum ; sed non diceret verum in sic dicendo, nisi Deus sit unum 10 bonum de numero omnium bonorum; et cum omnia illa bona sic demonstrata sint universitas totalis perfecta, sequitur, quod Deus est pars universitatis encium. Confirmatur. Deus est primum ens et mundus productus secundum ens; igitur iste binarius est; sed non potest esse iste binarius, scilicet Deus et mundus productus esse, nisi Deus sit pars illius binarii, ipsum iniciative constituens; igitur Deus est 15 pars illius binarii, et per consequens est pars encium universitatis. Et si placet, con- firmatur sic : Deitas est pars suppositi; ergo Deus est pars entis. Consequencia tenet ab inferiori ad eius superius sine inpedimento; et antecedens patet, quia deitas s 33 b est pars suppositi Cristi, cum sicud anima racionalis et caro sunt homo, sic Deus et homo est Cristus, ut canit fundamentum fidei infringibile ; igitur. 20 CONCLUSIO PRIMA: Primum ens est. Contra : Vel eternaliter primum ens est, vel temporaliter, vel instanter. Si primum, tunc sic: Eternaliter primum ens est; igitur eternaliter secundum ens est. Consequens falsum et consequencia tenet, quia primum et secundum relativa sunt, que posita se ponunt et perempta se perimunt. Confirmatur : Si Deus est primum 25 ens, igitur precedit omnia, igitur vel instanter vel naturaliter vel temporaliter vel eternaliter. Et si dicitur, quod eternaliter, contra sequitur, quod respectu cuiuslibet producti prioritas est in Deo eterna. Quo dato sequitur, quod quodlibet productum eternaliter est, cum non possit esse illa eterna prioritas, nisi respiceret extrema. Sed consequens videtur fore falsum, cum quodlibet productum solum temporaliter 30 est, eo quod omne tale cepit esse ex nichilo. Item: Non claudit contradiccionem formalem nullum ens esse, cum ex nulla negativa sequatur formaliter affirmativa; ergo non sequitur pro primo loco Deum esse, et per consequens nullum primum ens est. Quod autem non sequitur pro 2 ergo MS] igitur V superius MS] et superius V 6 encium MS] 1 sic SVI om M 12 confirmatur MS] et 11 est SV sit M 8 quilibet MS! quibus V encium etc. V 16 ergo MS] igitur V 14 illius binarii SV] binarii illius M 19 igitur confirmatur sic V 23 falsum et 22 sic SV] om M MSJ om V 20 conclusio prima MV prima conclusio S 25 igitur vel SVJ vel ergo M 24 confirmatur MS] et confirmatur sic V MS falsum V 26 quod respectu SVJ respectu M 30 nichilo MSJ nichilo, igitur V 26 et si MV] quodsi S primo SVJ illo M 32 ergo MS] igitur V 19
Assumptum sic arguitur: Omne ens est intelligibile et non e contra, ut argutum est prius; ergo intelligibile est communius, superius ente. Patet consequencia, quia illud est superius, a quo non convertitut subsistendi consequencia ; igitur notabile falsum. Item ponitur in secundo notabili, quod primum ens non potest esse pars uni- versitatis encium. Contra: Demonstratis omnibus entibus dicendo sic: »Ista omnia sunt bona, quorum Deus est optimum,« quilibet intelligens assentit, quod sic demonstrative dicens dicit verum ; sed non diceret verum in sic dicendo, nisi Deus sit unum 10 bonum de numero omnium bonorum; et cum omnia illa bona sic demonstrata sint universitas totalis perfecta, sequitur, quod Deus est pars universitatis encium. Confirmatur. Deus est primum ens et mundus productus secundum ens; igitur iste binarius est; sed non potest esse iste binarius, scilicet Deus et mundus productus esse, nisi Deus sit pars illius binarii, ipsum iniciative constituens; igitur Deus est 15 pars illius binarii, et per consequens est pars encium universitatis. Et si placet, con- firmatur sic : Deitas est pars suppositi; ergo Deus est pars entis. Consequencia tenet ab inferiori ad eius superius sine inpedimento; et antecedens patet, quia deitas s 33 b est pars suppositi Cristi, cum sicud anima racionalis et caro sunt homo, sic Deus et homo est Cristus, ut canit fundamentum fidei infringibile ; igitur. 20 CONCLUSIO PRIMA: Primum ens est. Contra : Vel eternaliter primum ens est, vel temporaliter, vel instanter. Si primum, tunc sic: Eternaliter primum ens est; igitur eternaliter secundum ens est. Consequens falsum et consequencia tenet, quia primum et secundum relativa sunt, que posita se ponunt et perempta se perimunt. Confirmatur : Si Deus est primum 25 ens, igitur precedit omnia, igitur vel instanter vel naturaliter vel temporaliter vel eternaliter. Et si dicitur, quod eternaliter, contra sequitur, quod respectu cuiuslibet producti prioritas est in Deo eterna. Quo dato sequitur, quod quodlibet productum eternaliter est, cum non possit esse illa eterna prioritas, nisi respiceret extrema. Sed consequens videtur fore falsum, cum quodlibet productum solum temporaliter 30 est, eo quod omne tale cepit esse ex nichilo. Item: Non claudit contradiccionem formalem nullum ens esse, cum ex nulla negativa sequatur formaliter affirmativa; ergo non sequitur pro primo loco Deum esse, et per consequens nullum primum ens est. Quod autem non sequitur pro 2 ergo MS] igitur V superius MS] et superius V 6 encium MS] 1 sic SVI om M 12 confirmatur MS] et 11 est SV sit M 8 quilibet MS! quibus V encium etc. V 16 ergo MS] igitur V 14 illius binarii SV] binarii illius M 19 igitur confirmatur sic V 23 falsum et 22 sic SV] om M MSJ om V 20 conclusio prima MV prima conclusio S 25 igitur vel SVJ vel ergo M 24 confirmatur MS] et confirmatur sic V MS falsum V 26 quod respectu SVJ respectu M 30 nichilo MSJ nichilo, igitur V 26 et si MV] quodsi S primo SVJ illo M 32 ergo MS] igitur V 19
Strana 20
M7 a S 34 a primo loco Deum esse, arguitur. Nam si sequitur: »Si nichil est, Deus est,« tunc sequitur: »Si nichil est, aliquid est.« Item: Possibile est esse processum in infinitum; ergo non sequitur: »Si causa est, tunc prima causa vel primum ens est,« cum in genere vel ordine causarum potest procedere in infinitum ; sicud enim diviso lumine in partes proporcionales, minores versus luminosum, prima pars proporcionalis causatur a secunda et sic in infinitum procedendo; igitur. Item: Stat veritatem esse cum hoc, quod non sit aliquid, cum veritas potest quod nichil est, et tunc non est aliquid. esse, Item: Si primum ens est, primum ens est notum. Patet consequencia: vel ergo 10 est notum per se vel non. Primum non, quod sic arguitur: Nullus potest cogittare oppositum eius, quod est per se notum, ut patet per Philosophum 10° Methaphisice et 1° Posteriorum, ubi dicit, quod circa demonstracionis prima principia non potest cogittari oppositum. Sed eius, quod est primum ens esse sive Deum esse, potest cogittari oppositum, cum insipiens potest dicere in corde suo: »Non est Deus«; igitur primum ens esse sive Deum esse non est per se notum. Confirmatur : Deum esse demonstratur ex effectibus, ut patet 8° Phisicorum et 1° Celi. Igitur non est per se notum. Sed contra secundam partem sic arguitur: Deum esse est notissimum; igitur Deum esse sive primum ens esse est per se notum. Assumptum sic arguitur: Veritatem esse est per se notum, quia qui negat veritatem esse, concedit veritatem 20 esse. Si enim veritas non est, veritas est, quod veritas non est, vel verum est, quod veritas non est. Si autem aliquid est verum, oportet, quod veritas sit, sed emnibus veritatibus denotatis pertinentissime et principalissime sequitur : si aliquid est, prima veritas, que Deus est, est; igitur Deum esse sive primum ens esse est notissimum, et per consequens Deum esse vel primum ens esse est per se notum. Consequens 25 falsum ; igitur etc. 5 15 V 126 b CONCLUSIO SECUNDA: Primum ens est intellectivum. Contra : Si primum ens est intellectivum, igitur primum ens habet intelligen- ciam. Quid igitur est illa intelligencia, loquendo formaliter, qua Deus intelligit rem ad extra, cum non sit accidens Deo, nec creatura, cum sit eterna? Nec potest dici, 30 quod sit Deus, quia pari racione non esset distinccio inter subiectum et eius pas- sionem, nec inter subiectum et eius relacionem ad aliud, nec aliqua distinccio racionis; quod interimeret omnem distinccionem formalem; quod est falsum. 1 arguitur SV] arguitur sic M 2 est MV] om S 3 ergo MSJ igitur V 4 ordine SVJ in ordine M s 10 ergo MS] igitur V 15 dicere MS] cogitare V 13 demonstracionis SV] demonstracionem M 17 demonstratur ex effectibus SVI ex effectibus demonstratur M 16 confirmatur MS] et confirmatur V 18 sic arguitur MS] arguitur sic V 26 igitur etc. MS] igitur V 28 habet intelligenciam SV) est intelligencia Af 29 igitur SVJ ergo M 32 nec inter -- relacionem MS] om V 33 falsum MS] falsum igitur V 12 Aristot. Metaphys. IX (X) 4, pag. 1055a 19. 17 Aristot. Phys. VII (VIII) 1, pag. 242a 20 (de primo movente); De caelo I 3, pag. 270b 10. 20
M7 a S 34 a primo loco Deum esse, arguitur. Nam si sequitur: »Si nichil est, Deus est,« tunc sequitur: »Si nichil est, aliquid est.« Item: Possibile est esse processum in infinitum; ergo non sequitur: »Si causa est, tunc prima causa vel primum ens est,« cum in genere vel ordine causarum potest procedere in infinitum ; sicud enim diviso lumine in partes proporcionales, minores versus luminosum, prima pars proporcionalis causatur a secunda et sic in infinitum procedendo; igitur. Item: Stat veritatem esse cum hoc, quod non sit aliquid, cum veritas potest quod nichil est, et tunc non est aliquid. esse, Item: Si primum ens est, primum ens est notum. Patet consequencia: vel ergo 10 est notum per se vel non. Primum non, quod sic arguitur: Nullus potest cogittare oppositum eius, quod est per se notum, ut patet per Philosophum 10° Methaphisice et 1° Posteriorum, ubi dicit, quod circa demonstracionis prima principia non potest cogittari oppositum. Sed eius, quod est primum ens esse sive Deum esse, potest cogittari oppositum, cum insipiens potest dicere in corde suo: »Non est Deus«; igitur primum ens esse sive Deum esse non est per se notum. Confirmatur : Deum esse demonstratur ex effectibus, ut patet 8° Phisicorum et 1° Celi. Igitur non est per se notum. Sed contra secundam partem sic arguitur: Deum esse est notissimum; igitur Deum esse sive primum ens esse est per se notum. Assumptum sic arguitur: Veritatem esse est per se notum, quia qui negat veritatem esse, concedit veritatem 20 esse. Si enim veritas non est, veritas est, quod veritas non est, vel verum est, quod veritas non est. Si autem aliquid est verum, oportet, quod veritas sit, sed emnibus veritatibus denotatis pertinentissime et principalissime sequitur : si aliquid est, prima veritas, que Deus est, est; igitur Deum esse sive primum ens esse est notissimum, et per consequens Deum esse vel primum ens esse est per se notum. Consequens 25 falsum ; igitur etc. 5 15 V 126 b CONCLUSIO SECUNDA: Primum ens est intellectivum. Contra : Si primum ens est intellectivum, igitur primum ens habet intelligen- ciam. Quid igitur est illa intelligencia, loquendo formaliter, qua Deus intelligit rem ad extra, cum non sit accidens Deo, nec creatura, cum sit eterna? Nec potest dici, 30 quod sit Deus, quia pari racione non esset distinccio inter subiectum et eius pas- sionem, nec inter subiectum et eius relacionem ad aliud, nec aliqua distinccio racionis; quod interimeret omnem distinccionem formalem; quod est falsum. 1 arguitur SV] arguitur sic M 2 est MV] om S 3 ergo MSJ igitur V 4 ordine SVJ in ordine M s 10 ergo MS] igitur V 15 dicere MS] cogitare V 13 demonstracionis SV] demonstracionem M 17 demonstratur ex effectibus SVI ex effectibus demonstratur M 16 confirmatur MS] et confirmatur V 18 sic arguitur MS] arguitur sic V 26 igitur etc. MS] igitur V 28 habet intelligenciam SV) est intelligencia Af 29 igitur SVJ ergo M 32 nec inter -- relacionem MS] om V 33 falsum MS] falsum igitur V 12 Aristot. Metaphys. IX (X) 4, pag. 1055a 19. 17 Aristot. Phys. VII (VIII) 1, pag. 242a 20 (de primo movente); De caelo I 3, pag. 270b 10. 20
Strana 21
Item: Si Deus est intellectivum, igitur intelligencia est intellectivum, et cum quamlibet rem intelligit, igitur vel tantum una intelligencia intelligit, vel est dare plures intelligencias, quibus distincte res intelligit, semper loquendo formaliter. Primum non potest dici, quia pari evidencia tantum una poneretur racio sive s 34b ydea, qua singula producit. Nam sicud se habet intelligencia Dei ad intelligibile, sic se habet racio Dei ad producibile. Ergo si non multiplicatur racio producendi ad producibilia, nec multiplicatur intelligencia ad intelligibilia, et e contra. Si autem multiplicantur raciones producendi, multiplicabuntur et intelligencie intelligendi. Si autem conceditur plures esse intelligencias, contra : quelibet Dei intelligencia, 10 que est intelligere activum, habet sibi corespondens unum intelligi passivum ; igitur sicud est dare infinitas intelligencias Dei eternas, sic et intellecciones passivas; et per consequens, cum ille pari evidencia distinguuntur ab intelligenciis activis et a se invicem, sequitur, quod subiectum earum eternaliter patitur, et cum non potest poni subiectum eternum preter Deum, sequitur, quod Deus patitur eternaliter a se ipso, 15 vel aliter oportet ponere intellecta eterna preter Deum. Si primum detur, non est color ponendi multas intellecciones, quia idem omnino est intelligens et intel- lectum. Si secundum detur, tunc oportet ponere quotlibet substancias eternas et sic plura prima encia, quod est contra tercium notabile prime conclusionis. Si autem solum habent esse intelligibile, tunc sunt realiter Deus, eo quod omne eter- 20 naliter intelligibile ut sic est Deus. Videtur ergo, quod ista conclusio est falsa. 5 CONCLUSIO TERCIA: Primum ens est inmutabile. M7b 25 Contra hanc arguitur 1° sic: Si primum ens incepit esse dominus, primum ens est mutabile ; sed primum ens incepit esse dominus; igitur etc. Consequencia tam prima quam secunda patet, sed minor arguitur sic : Nam primum ens est dominus et non eternaliter, sicud non eternaliter est creatura ; igitur primum ens incepit esse dominus ex tempore, et per consequens primum ens est mutatum. Si enim Sor dicitur mutari, quia incipit vel desinit esse dominus, detur racio, cur non sic pri- mum ens. Si autem dicitur, quod primum ens est eternaliter dominus, ex eo quia suo tempore, quando voluerit esse dominus creature, illam habet, tunc pari racione 30 homo est pater filii, antequam filius ille esset. Sed consequens videtur esse falsum; s 35 a igitur et primum est falsum; ergo et conclusio cum correlariis. Confirmatur 2° sic: Si Deus incepit esse cum mundo in primo instanti temporis, Deus est mutabile; sed Deus incepit esse cum mundo in primo instanti temporis; 1 (2.) intellectivum SV] intellectiva M 4 una poneretur SV] poneretur una M sive SV] vel M 5 se habet 6 ergo MSJ igitur V 14 eternum preter MS] eternum preter eternum V 15 detur MV] habet se S MS] dicitur V 16 intellecciones MS] intelligencias seu intellecciones V 17 detur MS] dicitur V 19 habent M] habet SV ista MS] om V (2.) est MS] sit V 22 arguitur primo MS] 20 ergo MS] igitur V incepit SV incipit M etc. M om S, primum ens est mutabile V 23 est MVl om S primo arguitur V 24 sic MVJ om S tam SVJ om M 30 ille SV] eius M 28 est eternaliter MV] eternaliter est S 32 confirmatur secundo sic MS] Et confirmatur sic secundo V 31 ergo MS] igitur V 21
Item: Si Deus est intellectivum, igitur intelligencia est intellectivum, et cum quamlibet rem intelligit, igitur vel tantum una intelligencia intelligit, vel est dare plures intelligencias, quibus distincte res intelligit, semper loquendo formaliter. Primum non potest dici, quia pari evidencia tantum una poneretur racio sive s 34b ydea, qua singula producit. Nam sicud se habet intelligencia Dei ad intelligibile, sic se habet racio Dei ad producibile. Ergo si non multiplicatur racio producendi ad producibilia, nec multiplicatur intelligencia ad intelligibilia, et e contra. Si autem multiplicantur raciones producendi, multiplicabuntur et intelligencie intelligendi. Si autem conceditur plures esse intelligencias, contra : quelibet Dei intelligencia, 10 que est intelligere activum, habet sibi corespondens unum intelligi passivum ; igitur sicud est dare infinitas intelligencias Dei eternas, sic et intellecciones passivas; et per consequens, cum ille pari evidencia distinguuntur ab intelligenciis activis et a se invicem, sequitur, quod subiectum earum eternaliter patitur, et cum non potest poni subiectum eternum preter Deum, sequitur, quod Deus patitur eternaliter a se ipso, 15 vel aliter oportet ponere intellecta eterna preter Deum. Si primum detur, non est color ponendi multas intellecciones, quia idem omnino est intelligens et intel- lectum. Si secundum detur, tunc oportet ponere quotlibet substancias eternas et sic plura prima encia, quod est contra tercium notabile prime conclusionis. Si autem solum habent esse intelligibile, tunc sunt realiter Deus, eo quod omne eter- 20 naliter intelligibile ut sic est Deus. Videtur ergo, quod ista conclusio est falsa. 5 CONCLUSIO TERCIA: Primum ens est inmutabile. M7b 25 Contra hanc arguitur 1° sic: Si primum ens incepit esse dominus, primum ens est mutabile ; sed primum ens incepit esse dominus; igitur etc. Consequencia tam prima quam secunda patet, sed minor arguitur sic : Nam primum ens est dominus et non eternaliter, sicud non eternaliter est creatura ; igitur primum ens incepit esse dominus ex tempore, et per consequens primum ens est mutatum. Si enim Sor dicitur mutari, quia incipit vel desinit esse dominus, detur racio, cur non sic pri- mum ens. Si autem dicitur, quod primum ens est eternaliter dominus, ex eo quia suo tempore, quando voluerit esse dominus creature, illam habet, tunc pari racione 30 homo est pater filii, antequam filius ille esset. Sed consequens videtur esse falsum; s 35 a igitur et primum est falsum; ergo et conclusio cum correlariis. Confirmatur 2° sic: Si Deus incepit esse cum mundo in primo instanti temporis, Deus est mutabile; sed Deus incepit esse cum mundo in primo instanti temporis; 1 (2.) intellectivum SV] intellectiva M 4 una poneretur SV] poneretur una M sive SV] vel M 5 se habet 6 ergo MSJ igitur V 14 eternum preter MS] eternum preter eternum V 15 detur MV] habet se S MS] dicitur V 16 intellecciones MS] intelligencias seu intellecciones V 17 detur MS] dicitur V 19 habent M] habet SV ista MS] om V (2.) est MS] sit V 22 arguitur primo MS] 20 ergo MS] igitur V incepit SV incipit M etc. M om S, primum ens est mutabile V 23 est MVl om S primo arguitur V 24 sic MVJ om S tam SVJ om M 30 ille SV] eius M 28 est eternaliter MV] eternaliter est S 32 confirmatur secundo sic MS] Et confirmatur sic secundo V 31 ergo MS] igitur V 21
Strana 22
S 35 b igitur Deus est mutabile. Consequencia nota est cum maiori. Minor arguitur per exposicionem ly »incepit«. Patet enim, quod Deus est vel fuit cum mundo in primo instanti temporis, et ante primum illud instans non fuit Deus cum mundo. Cum igitur non sit essenciale Deo esse in primo instanti temporis, sequitur, quod sit quomodolibet accidentale, et per consequens Deus est mutabile. Et par est racio ex hoc, quod Deus est ubique, qui non erat ante produccionem mundi ubique. Similiter, quod erit in aliquo, in quo primo non est. Item: Si primum ens aliquid nunc scit et nunc vult, quod prius non scivit nec voluit, tunc primum ens est mutabile ; sed primum ens aliquid nunc scit et nunc vult, quod prius non scivit nec voluit ; igitur primum ens est mutabile. Conse- 10 quencia nota est cum maiori. Sed minor arguitur : Me nunc esse secundum existen- ciam in presenti instanti nunc scit et nunc vult primum ens, et illud prius non scivit nec voluit ; patet, quia illud prius non extitit, eo quod primo existit et prius non existebat ; igitur minor pars sive secunda pars vera. Item: Primum ens est in voluntate alterabile, igitur est mutabile. Consequencia 15 tenet ab inferiori ad superius. Assumptum sic arguitur : Primum ens vult dare Petro vel Platoni beatitudinem, ut suppono. Tunc arguitur : vel primum ens poterit velle non dare beatitudinem Petro vel non. Si non, tunc necessario inmutabiliter primum ens vult dare Petro beatitudinem eternaliter, igitur Petrus simpliciter necessario habebit beatitudinem, cum primum ens non potest velle non dare sibi illam. Si 20 datur primum, scilicet quod primum ens potest velle non dare beatitudinem, tunc primi entis volicio, erit ad opposita successive. Igitur primum ens mutabitur a voli- cione unius contradictorii ad aliud, et sic erit mutabile, quod in conclusione est ne- gatum, etc. CONCLUSIO PRIMA SECVNDIARTICVLI: Primum ens est 25 omnipotens. Contra : Si primum ens est omnipotens, tunc ipsum habet super omnia pote- statem. Consequens falsum. Et assumptum arguitur multipliciter. Primo sic : Deus sive primum ens non habet potestatem super actum suum intrinsecum, ymmo super nullo eterno a parte ante, cum nullum tale potest temporaliter facere vel 30 corrumpere ; igitur non primum ens est omnipotens, cum eius potestas deberet esse super omnia se extendens. Item sic: Cuiuscumque voluntas est in potestate alterius, illud non est omni- potens; sed primi entis voluntas est in potestate alterius; igitur primum ens non est 1 arguitur MS] arguitur sic V 2 incepit S] incipit MV 7 est MS] est, igitur V 11 arguitur MS] 16 assumptum MS antecedens V 13 existit MS] extitit V arguitur sic V sic arguitur Sj arguitur 17 Platoni MSVI exspectas Paulo, cf. infra pag. 141, 24 et 179, 11 22 erit MV] sic V, arguitur M crit erit S 24 ctc. M om SV 27 est SVJon M 28 assumptum MS] antecedens V primo sic MVl om S 32 extendens MS] extendens, igitur V 22
S 35 b igitur Deus est mutabile. Consequencia nota est cum maiori. Minor arguitur per exposicionem ly »incepit«. Patet enim, quod Deus est vel fuit cum mundo in primo instanti temporis, et ante primum illud instans non fuit Deus cum mundo. Cum igitur non sit essenciale Deo esse in primo instanti temporis, sequitur, quod sit quomodolibet accidentale, et per consequens Deus est mutabile. Et par est racio ex hoc, quod Deus est ubique, qui non erat ante produccionem mundi ubique. Similiter, quod erit in aliquo, in quo primo non est. Item: Si primum ens aliquid nunc scit et nunc vult, quod prius non scivit nec voluit, tunc primum ens est mutabile ; sed primum ens aliquid nunc scit et nunc vult, quod prius non scivit nec voluit ; igitur primum ens est mutabile. Conse- 10 quencia nota est cum maiori. Sed minor arguitur : Me nunc esse secundum existen- ciam in presenti instanti nunc scit et nunc vult primum ens, et illud prius non scivit nec voluit ; patet, quia illud prius non extitit, eo quod primo existit et prius non existebat ; igitur minor pars sive secunda pars vera. Item: Primum ens est in voluntate alterabile, igitur est mutabile. Consequencia 15 tenet ab inferiori ad superius. Assumptum sic arguitur : Primum ens vult dare Petro vel Platoni beatitudinem, ut suppono. Tunc arguitur : vel primum ens poterit velle non dare beatitudinem Petro vel non. Si non, tunc necessario inmutabiliter primum ens vult dare Petro beatitudinem eternaliter, igitur Petrus simpliciter necessario habebit beatitudinem, cum primum ens non potest velle non dare sibi illam. Si 20 datur primum, scilicet quod primum ens potest velle non dare beatitudinem, tunc primi entis volicio, erit ad opposita successive. Igitur primum ens mutabitur a voli- cione unius contradictorii ad aliud, et sic erit mutabile, quod in conclusione est ne- gatum, etc. CONCLUSIO PRIMA SECVNDIARTICVLI: Primum ens est 25 omnipotens. Contra : Si primum ens est omnipotens, tunc ipsum habet super omnia pote- statem. Consequens falsum. Et assumptum arguitur multipliciter. Primo sic : Deus sive primum ens non habet potestatem super actum suum intrinsecum, ymmo super nullo eterno a parte ante, cum nullum tale potest temporaliter facere vel 30 corrumpere ; igitur non primum ens est omnipotens, cum eius potestas deberet esse super omnia se extendens. Item sic: Cuiuscumque voluntas est in potestate alterius, illud non est omni- potens; sed primi entis voluntas est in potestate alterius; igitur primum ens non est 1 arguitur MS] arguitur sic V 2 incepit S] incipit MV 7 est MS] est, igitur V 11 arguitur MS] 16 assumptum MS antecedens V 13 existit MS] extitit V arguitur sic V sic arguitur Sj arguitur 17 Platoni MSVI exspectas Paulo, cf. infra pag. 141, 24 et 179, 11 22 erit MV] sic V, arguitur M crit erit S 24 ctc. M om SV 27 est SVJon M 28 assumptum MS] antecedens V primo sic MVl om S 32 extendens MS] extendens, igitur V 22
Strana 23
omnipotens. Consequencia nota est in »ferio « cum maiori. Sed minor sic argui- V 127 a tur: Primi entis voluntas est in potestate mea. Ergo minor vera. Assumptum pro- batur : Si ego volo effectualiter servare mandata primi entis, primum ens vult me salvare. Ista est consequencia bona, et antecedens est in potestate mea, igitur et M8a consequens est in potestate mea ; sed cum primum ens, velle me salvare sit voluntas primi entis ; patet, quod voluntas primi entis est in potestate mea. Item sic: Si ego facere possum, quod Deus velit me salvare vel dampnare, pri- mum ens non est omnipotens, sed ego sum, qui facere possum, quod Deus velit me salvare, quia bene vivendo ; similiter facere possum, quod Deus velit me 10 dampnare, quia male vivendo; igitur primum ens non est omnipotens. Consequen- cia tenet a condicionali cum posicione antecedentis et probacione antecedentis. Sed condicionalis sic probatur: Si ego facere possum, quod Deus velit me salvare vel dampnare, tunc dominando cogam eum velle me salvare vel dampnare, vel pos sum causare volicionem Dei, vel quod possim hoc facere sine Deo principaliter S 36 a hoc faciente. Qualitercunque expositum fuerit antecedens de hiis tribus modis, ex illo sequitur, quod Deus sive primum ens non est omnipotens, et non est dabilis alius modus exponendi istius antecedentis: ego facere possum, quod Deus vel primum ens velit me salvare vel dampnare. Et ad primum modum sequitur, quod non est primum ens omnipotens. Nam sequitur: Ego dominative cogam 20 Deum me salvare; ergo Deus non est omnipotens. Et ad secundum similiter sequitur, nam sequitur: Ego possum causare volicionem Dei; ergo Deus non est omnipotens. Ad tercium similiter sequitur, nam sequitur: Ego possum hoc facere sine primo ente ; igitur primum ens non est omnipotens. Igitur conclusio falsa. Correlarium primum dicit : Deus quemlibet effectum potest facere sufficienter et totaliter ordine perfeccionis ante omnem causam secundam. Contra : Non omne, quod Deus potest facere, potest facere se solo ; igitur correlarium falsum. Assumptum arguitur : Deus de omnipotencia absoluta non potest facere me quidquam velle, nisi ego coefficiam cum co volicionem meam; 30 igitur non omne, quod Deus potest facere, potest facere se solo. Consequencia nota est. Sed assumptum probatur sic: Nam da oppositum, quod Deus potest facere volicionem meam, et tamen, quod ego non coefficiam volicionem meam. Contra: Hoc inplicat manifestam contradiccionem in extremis, quam Deus non potest velle et sic nec facere. Nam sequitur possibili posito in esse : Deus facit volicionem meam ; 35 igitur volicio mea est vel fit, et per consequens ego volo. Et ex alio latere: Ego non 5 15 25 4 consequencia bona SV] bona consequencia M assumptum MS] autecedens V 2 ergo MS] igitur V 6 mea MSj mea etc. V 20 ergo MS] igitur V similiter sequitur MS] igitur MV] ergo S 25 Corrclarium primum 21 causare MSJ arare V sequitur similiter V ergo MS igitur V M Primum correlarium VS 28 assumptum MS] antecedens V omnipotencia AiS] omnipotencia sua V 34 facit MS] 31 est MSJ se V 29 ſacere me MS] me facere V quidquam MS quicquam y fecit V 23
omnipotens. Consequencia nota est in »ferio « cum maiori. Sed minor sic argui- V 127 a tur: Primi entis voluntas est in potestate mea. Ergo minor vera. Assumptum pro- batur : Si ego volo effectualiter servare mandata primi entis, primum ens vult me salvare. Ista est consequencia bona, et antecedens est in potestate mea, igitur et M8a consequens est in potestate mea ; sed cum primum ens, velle me salvare sit voluntas primi entis ; patet, quod voluntas primi entis est in potestate mea. Item sic: Si ego facere possum, quod Deus velit me salvare vel dampnare, pri- mum ens non est omnipotens, sed ego sum, qui facere possum, quod Deus velit me salvare, quia bene vivendo ; similiter facere possum, quod Deus velit me 10 dampnare, quia male vivendo; igitur primum ens non est omnipotens. Consequen- cia tenet a condicionali cum posicione antecedentis et probacione antecedentis. Sed condicionalis sic probatur: Si ego facere possum, quod Deus velit me salvare vel dampnare, tunc dominando cogam eum velle me salvare vel dampnare, vel pos sum causare volicionem Dei, vel quod possim hoc facere sine Deo principaliter S 36 a hoc faciente. Qualitercunque expositum fuerit antecedens de hiis tribus modis, ex illo sequitur, quod Deus sive primum ens non est omnipotens, et non est dabilis alius modus exponendi istius antecedentis: ego facere possum, quod Deus vel primum ens velit me salvare vel dampnare. Et ad primum modum sequitur, quod non est primum ens omnipotens. Nam sequitur: Ego dominative cogam 20 Deum me salvare; ergo Deus non est omnipotens. Et ad secundum similiter sequitur, nam sequitur: Ego possum causare volicionem Dei; ergo Deus non est omnipotens. Ad tercium similiter sequitur, nam sequitur: Ego possum hoc facere sine primo ente ; igitur primum ens non est omnipotens. Igitur conclusio falsa. Correlarium primum dicit : Deus quemlibet effectum potest facere sufficienter et totaliter ordine perfeccionis ante omnem causam secundam. Contra : Non omne, quod Deus potest facere, potest facere se solo ; igitur correlarium falsum. Assumptum arguitur : Deus de omnipotencia absoluta non potest facere me quidquam velle, nisi ego coefficiam cum co volicionem meam; 30 igitur non omne, quod Deus potest facere, potest facere se solo. Consequencia nota est. Sed assumptum probatur sic: Nam da oppositum, quod Deus potest facere volicionem meam, et tamen, quod ego non coefficiam volicionem meam. Contra: Hoc inplicat manifestam contradiccionem in extremis, quam Deus non potest velle et sic nec facere. Nam sequitur possibili posito in esse : Deus facit volicionem meam ; 35 igitur volicio mea est vel fit, et per consequens ego volo. Et ex alio latere: Ego non 5 15 25 4 consequencia bona SV] bona consequencia M assumptum MS] autecedens V 2 ergo MS] igitur V 6 mea MSj mea etc. V 20 ergo MS] igitur V similiter sequitur MS] igitur MV] ergo S 25 Corrclarium primum 21 causare MSJ arare V sequitur similiter V ergo MS igitur V M Primum correlarium VS 28 assumptum MS] antecedens V omnipotencia AiS] omnipotencia sua V 34 facit MS] 31 est MSJ se V 29 ſacere me MS] me facere V quidquam MS quicquam y fecit V 23
Strana 24
M8 b S 37 a coefficio voluntatem meam, quia se solo Deus illam facit, per positum ; igitur ego non volo. Et patet inconveniens. Igitur correlarium falsum. Correlarium secundum: Deus omnipotens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana posset cogittare et investigare. Contra : Mens humana potest cogittare et investigare summum bonum, quod excellit et excelleret omnes effectus possibiles divisim et collectim quantumcunque infinite ; igitur mens humana potest cogittare et investigare omnes effectus possi- biles. Tenet consequencia, quia omnis virtus activa, que potest in mayus, potest in minus, et presertim vis ymaginativa ipsius intellectus, qui est infatigabilis in intel- ligendo, cum sit inmortalis et inpassibilis, ut dicitur 3° De anima. Ymmo dicit 10 Philosophus in De regimine principum: Aput potenciam intellectus nichil est difficile. Igitur quam faciliter mens humana potest cogittare et investigare infini- tum bonum, tam faciliter, ymmo facilius potest cogittare et investigare quotlibet et quantoslibet effectus, quos Deus omnipotens potest facere. Igitur correlarium falsum etc. Item: Vel mens humana potest investigare et cogittare hoc correlarium : »Deus omnipotens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana posset cogittare et investigare«, vel non. Et oportet dari primum, cum illud correlarium formaliter sequi debet ex probacione conclusionis et ex ipsa conclusione. Quo dato arguitur sic : Mens humana potest cogittare et investigare, ymmo de facto cogittat 20 et investigat, ymmo cogittavit et investigavit hoc correlarium, quod »Deus omni- potens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana potest cogittare et investigare« ; igitur mens humana cogittavit et investigavit omnes effectus, quos Deus potest facere. Patet, quia iam scit mens humana, quod omnes effectus potest facere, et non plures quam omnes, nec maiores quam quantoslibet ; igitur non 25 Deus omnipotens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana potest cogittare et investigare. Quod est contradictorium correlarii in forma. Correlarium tercium : Deus omnipotens primum et maximum causatum dependens, quod nec est proprie bonitatis finite nec infinite, potest producere. Contra: Sequitur primo, quod potencia Dei sit terminata ad maximum quod 30 sic. Consequens falsum, quia tunc potencia Dei non esset infinita, quod est contra dicta superius. Sed consequencia arguitur Deus omnipotens potest producere maxi- 6 quantumcunque 2 falsum MS] verum V 3 Correlarium secundum Mj Secundum correlarium SV SV et quantumcunque M 7 et investigare MS] vel investigareV 8 potest in minus MS] om V 9 qui SV quia M 13 quotlibet MS quodlibet V 15 ctc. M om SV 17 maiores et plures effectus potest facere SV/ potest maiores et plures effectus facere M 18 oportet MS] non oportet V 19 formaliter sequi debet MS] debet formaliter sequi V 22 potest ſacere MVJ facere potest S 27 est contradictorium corre- 28 Correlarium tercium M Tercium cor- larii Ml contradictorium correlarium S, contradicit correlario V relarium SV 10 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 18. 11 Pseudo-Aristoteles. 5 15 S 36 b 24
M8 b S 37 a coefficio voluntatem meam, quia se solo Deus illam facit, per positum ; igitur ego non volo. Et patet inconveniens. Igitur correlarium falsum. Correlarium secundum: Deus omnipotens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana posset cogittare et investigare. Contra : Mens humana potest cogittare et investigare summum bonum, quod excellit et excelleret omnes effectus possibiles divisim et collectim quantumcunque infinite ; igitur mens humana potest cogittare et investigare omnes effectus possi- biles. Tenet consequencia, quia omnis virtus activa, que potest in mayus, potest in minus, et presertim vis ymaginativa ipsius intellectus, qui est infatigabilis in intel- ligendo, cum sit inmortalis et inpassibilis, ut dicitur 3° De anima. Ymmo dicit 10 Philosophus in De regimine principum: Aput potenciam intellectus nichil est difficile. Igitur quam faciliter mens humana potest cogittare et investigare infini- tum bonum, tam faciliter, ymmo facilius potest cogittare et investigare quotlibet et quantoslibet effectus, quos Deus omnipotens potest facere. Igitur correlarium falsum etc. Item: Vel mens humana potest investigare et cogittare hoc correlarium : »Deus omnipotens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana posset cogittare et investigare«, vel non. Et oportet dari primum, cum illud correlarium formaliter sequi debet ex probacione conclusionis et ex ipsa conclusione. Quo dato arguitur sic : Mens humana potest cogittare et investigare, ymmo de facto cogittat 20 et investigat, ymmo cogittavit et investigavit hoc correlarium, quod »Deus omni- potens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana potest cogittare et investigare« ; igitur mens humana cogittavit et investigavit omnes effectus, quos Deus potest facere. Patet, quia iam scit mens humana, quod omnes effectus potest facere, et non plures quam omnes, nec maiores quam quantoslibet ; igitur non 25 Deus omnipotens maiores et plures effectus potest facere, quam mens humana potest cogittare et investigare. Quod est contradictorium correlarii in forma. Correlarium tercium : Deus omnipotens primum et maximum causatum dependens, quod nec est proprie bonitatis finite nec infinite, potest producere. Contra: Sequitur primo, quod potencia Dei sit terminata ad maximum quod 30 sic. Consequens falsum, quia tunc potencia Dei non esset infinita, quod est contra dicta superius. Sed consequencia arguitur Deus omnipotens potest producere maxi- 6 quantumcunque 2 falsum MS] verum V 3 Correlarium secundum Mj Secundum correlarium SV SV et quantumcunque M 7 et investigare MS] vel investigareV 8 potest in minus MS] om V 9 qui SV quia M 13 quotlibet MS quodlibet V 15 ctc. M om SV 17 maiores et plures effectus potest facere SV/ potest maiores et plures effectus facere M 18 oportet MS] non oportet V 19 formaliter sequi debet MS] debet formaliter sequi V 22 potest ſacere MVJ facere potest S 27 est contradictorium corre- 28 Correlarium tercium M Tercium cor- larii Ml contradictorium correlarium S, contradicit correlario V relarium SV 10 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 18. 11 Pseudo-Aristoteles. 5 15 S 36 b 24
Strana 25
mum et primum effectum. Ponatur in esse per regulam Philosophi 1° Priorum ; V 127 b possibili enim posito in esse nullum sequitur inpossibile. Sit ergo ille effectus maxi- mus et primus signatus per A, tunc patet consequencia prior, nam A effectum magnum produxit Deus et nullum maiorem potest producere, quia est maximus ; igitur in A est potencia Dei terminata, quod fuit probandum, etc. Item: Primum effectum et maximum esse vel non esse est prior effectus quam primum et maximum effectum esse, cum sequitur: Primus et maximus effectus est; igitur primus et maximus effectus est vel non est. Et non sequitur e contra: Primus et maximus effectus est vel non est; igitur primus et maximus effectus est. 10 Igitur primum et maximum effectum esse vel non esse est superius et communius; sed omne superius et communius suo inferiori est prius et melius ; igitur primum et maximum effectum esse est posterior effectus et minus bonus quam primum et maximum effectum esse vel non esse. Si vero dicitur, quod primum et maximum effectum esse vel non esse non est effectus, contra sequitur: Primum et maximum effectum esse est effectus ; igitur primum et maximum effectum esse vel non esse est effectus. Antecedens ponit notabile et consequencia tenet a parte disiuncti ad totum disiunctum sine inpedimento ; igitur etc. Item: Si non est dabilis ultimus effectus, non est dabilis primus effectus. Patet, S 37b quia relativa perempta se perimunt. Et iterum : Ubi non est ultimum, non est ordo, 20 et ubi non est ordo, non est primum. Sed antecedens probatur : Nam si est dabilis ultimus effectus, sit ille A. Tunc sic : A est ultimus effectus ; igitur A intelligitur. Consequencia nota est. Et ultra: A intelligitur ; A causat intelleccionem, que est ipso posterior ; igitur A non est ultimus effectus. Quod fuit probandum. Item: Ens maximum dependens primum causatum est terminatum per se et 25 proprie ad ultimum finem et iterum accepit proprie ab ipso efficiente sui esse principium ; igitur a parte post et a parte ante est termino vel terminis clausum ; igitur est proprie finitum. Tenet consequencia ex quid nominis. Et totum ante- cedens patet ex eo, quod primum ens est principium et finis potissimus et pro- priissimus ipsius primi et maximi entis dependentis et causati. Igitur correlarium falsum. Item: Quidquid una superficie clauditur intrinsece vel extrinsece, hoc est pro- prie finite bonitatis ; sed primum et maximum causatum dependens una superficie clauditur intrinsece vel extrinsece ; igitur primum et maximum causatum depen- M 9 a dens est proprie finite bonitatis. Consequencia nota est cum maiori. Sed minor 35 probatur: Nam primum et maximum ens causatum dependens clauditur ultima 5 15 30 2 ergo MS] igitur V 5 etc. M] om SV 8 primus et maximus effectus MS primus effectus et maximus V 15 esse MS] esse vel non esse V 17 etc. S] etc. etc. M, om V 20 est dabilis MS] dabilis est V 21 igitur 23 post posterior add cum effectus sit posterior sua causa V 30 falsum MS] verum V A MVl igitur S 34 maiori MV) maiore S 35 dependens SV] et dependens M 1 Aristot. Analyt. priora I 13, pag. 32a 19. 25
mum et primum effectum. Ponatur in esse per regulam Philosophi 1° Priorum ; V 127 b possibili enim posito in esse nullum sequitur inpossibile. Sit ergo ille effectus maxi- mus et primus signatus per A, tunc patet consequencia prior, nam A effectum magnum produxit Deus et nullum maiorem potest producere, quia est maximus ; igitur in A est potencia Dei terminata, quod fuit probandum, etc. Item: Primum effectum et maximum esse vel non esse est prior effectus quam primum et maximum effectum esse, cum sequitur: Primus et maximus effectus est; igitur primus et maximus effectus est vel non est. Et non sequitur e contra: Primus et maximus effectus est vel non est; igitur primus et maximus effectus est. 10 Igitur primum et maximum effectum esse vel non esse est superius et communius; sed omne superius et communius suo inferiori est prius et melius ; igitur primum et maximum effectum esse est posterior effectus et minus bonus quam primum et maximum effectum esse vel non esse. Si vero dicitur, quod primum et maximum effectum esse vel non esse non est effectus, contra sequitur: Primum et maximum effectum esse est effectus ; igitur primum et maximum effectum esse vel non esse est effectus. Antecedens ponit notabile et consequencia tenet a parte disiuncti ad totum disiunctum sine inpedimento ; igitur etc. Item: Si non est dabilis ultimus effectus, non est dabilis primus effectus. Patet, S 37b quia relativa perempta se perimunt. Et iterum : Ubi non est ultimum, non est ordo, 20 et ubi non est ordo, non est primum. Sed antecedens probatur : Nam si est dabilis ultimus effectus, sit ille A. Tunc sic : A est ultimus effectus ; igitur A intelligitur. Consequencia nota est. Et ultra: A intelligitur ; A causat intelleccionem, que est ipso posterior ; igitur A non est ultimus effectus. Quod fuit probandum. Item: Ens maximum dependens primum causatum est terminatum per se et 25 proprie ad ultimum finem et iterum accepit proprie ab ipso efficiente sui esse principium ; igitur a parte post et a parte ante est termino vel terminis clausum ; igitur est proprie finitum. Tenet consequencia ex quid nominis. Et totum ante- cedens patet ex eo, quod primum ens est principium et finis potissimus et pro- priissimus ipsius primi et maximi entis dependentis et causati. Igitur correlarium falsum. Item: Quidquid una superficie clauditur intrinsece vel extrinsece, hoc est pro- prie finite bonitatis ; sed primum et maximum causatum dependens una superficie clauditur intrinsece vel extrinsece ; igitur primum et maximum causatum depen- M 9 a dens est proprie finite bonitatis. Consequencia nota est cum maiori. Sed minor 35 probatur: Nam primum et maximum ens causatum dependens clauditur ultima 5 15 30 2 ergo MS] igitur V 5 etc. M] om SV 8 primus et maximus effectus MS primus effectus et maximus V 15 esse MS] esse vel non esse V 17 etc. S] etc. etc. M, om V 20 est dabilis MS] dabilis est V 21 igitur 23 post posterior add cum effectus sit posterior sua causa V 30 falsum MS] verum V A MVl igitur S 34 maiori MV) maiore S 35 dependens SV] et dependens M 1 Aristot. Analyt. priora I 13, pag. 32a 19. 25
Strana 26
superficie ultime spere, cum extra illam nichil est nec corpus nec motus nec tempus nec vacuum, ut dicitur 1° Celi. Igitur minor vera. Item: Quodcunque ens ubique secundum se totum et secundum quodlibet sui est et nullo clauditur, hoc est proprie infinitum et in circumscriptum, ut notum est. Ergo ab opposito quodcunque ens est alicubi et non secundum se et quodlibet sui ubique est, illud est proprie finitum; sed primum et maximum causatum depen- dens est alicubi et non ubique est secundum se et quodlibet sui; igitur est propric finitum. Igitur correlarium falsum. CONCLUSIO SECUNDA secundi articuli : Primum ens est omnisciens. Contra: Si Deus est omnisciens, Deus est omnivolens. Consequens videtur 10 esse falsum, eo quod multa scit Deus, que non vult. Sed consequencia arguitur : Si Deus est omnisciens, tunc placentissime scit se omnia simul et divisim scire ; sed cum idem sit Deum velle et Deum scire, quia essencia ipsius Dei, sequitur, quod idem sint Deum omnia scire et omnia velle ; ergo sicud placentissime scit se omnia scire, sic placentissime vult se omnia velle. Et consequens videtur esse falsum, cum 15 peccata ut huius, ut sunt adulterium, blasfemia, non placentissime vult Deus eo quod sibi illa maxime displicent. Correlarium primum : Omne possibile scit Deus. Contra: Anticristum non esse non scit Deus; et Anticristum non esse est possibile; igitur etc. Antecedens pro maiori parte probatur: Anticristum esse scit 20 Deus ; nam quia Anticristus erit, Anticristum scit esse Deus. Tenet consequencia, quia quidquid Deus scit, eternaliter scit. Sed quod Anticristum non esse sit possi- bile, patet, quia Anticristum esse est possibile contingens, igitur Anticristum non esse est possibile contingens. Tenet consequencia ex 1° Priorum et per communem regulam, que est, quod contingens ad utrumlibet convertitur in oppositam quali- 25 tatem, ut si Sortem possibile est non currere, Sortem possibile est currere, et e contra. S 38 a V 128 a Correlarium secundum : Omne ymaginabile, cogittabile, dicibile scit Deus. Contra : Si mayus Deo potest cogittari, non omne cogittabile scit Deus ; sed mayus Deo cogittari potest; igitur etc. Consequencia tenet a condicionali etc. 30 Minor probatur: Potest cogitari nichil magis Deo ; igitur potest cogitari mayus 20 etc. M om SV ante- 4 nullo MSJ nullo modo V 5 ergo MSJ igitur V 11 esse MV om S deus scit cedens pro maiori parte V antecedens pro maiori S, maior M 22 quidquid MS] quicquid V n 29 deo potest eternaliter scit MS] eternaliter deus scit adhuc scit V 27 e contra MS] e contra, igitur V SV potest deo M 30 etc. M om S, non omne cogitabile scit deus V tenet MV] nota est S a con- dicionali SV] a tota condicionali M etc. MS] om V 31 minor MS| sed minor V magis MSVI] maius Va 2 Aristot. De caelo I7, pag. 275b 9; (f. in excerptis e I. lib. Caeli in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 42d: Extra celum nullum est corpus. 24 Aristot. Analyt. priora I 13, pag. 32b 13. 26
superficie ultime spere, cum extra illam nichil est nec corpus nec motus nec tempus nec vacuum, ut dicitur 1° Celi. Igitur minor vera. Item: Quodcunque ens ubique secundum se totum et secundum quodlibet sui est et nullo clauditur, hoc est proprie infinitum et in circumscriptum, ut notum est. Ergo ab opposito quodcunque ens est alicubi et non secundum se et quodlibet sui ubique est, illud est proprie finitum; sed primum et maximum causatum depen- dens est alicubi et non ubique est secundum se et quodlibet sui; igitur est propric finitum. Igitur correlarium falsum. CONCLUSIO SECUNDA secundi articuli : Primum ens est omnisciens. Contra: Si Deus est omnisciens, Deus est omnivolens. Consequens videtur 10 esse falsum, eo quod multa scit Deus, que non vult. Sed consequencia arguitur : Si Deus est omnisciens, tunc placentissime scit se omnia simul et divisim scire ; sed cum idem sit Deum velle et Deum scire, quia essencia ipsius Dei, sequitur, quod idem sint Deum omnia scire et omnia velle ; ergo sicud placentissime scit se omnia scire, sic placentissime vult se omnia velle. Et consequens videtur esse falsum, cum 15 peccata ut huius, ut sunt adulterium, blasfemia, non placentissime vult Deus eo quod sibi illa maxime displicent. Correlarium primum : Omne possibile scit Deus. Contra: Anticristum non esse non scit Deus; et Anticristum non esse est possibile; igitur etc. Antecedens pro maiori parte probatur: Anticristum esse scit 20 Deus ; nam quia Anticristus erit, Anticristum scit esse Deus. Tenet consequencia, quia quidquid Deus scit, eternaliter scit. Sed quod Anticristum non esse sit possi- bile, patet, quia Anticristum esse est possibile contingens, igitur Anticristum non esse est possibile contingens. Tenet consequencia ex 1° Priorum et per communem regulam, que est, quod contingens ad utrumlibet convertitur in oppositam quali- 25 tatem, ut si Sortem possibile est non currere, Sortem possibile est currere, et e contra. S 38 a V 128 a Correlarium secundum : Omne ymaginabile, cogittabile, dicibile scit Deus. Contra : Si mayus Deo potest cogittari, non omne cogittabile scit Deus ; sed mayus Deo cogittari potest; igitur etc. Consequencia tenet a condicionali etc. 30 Minor probatur: Potest cogitari nichil magis Deo ; igitur potest cogitari mayus 20 etc. M om SV ante- 4 nullo MSJ nullo modo V 5 ergo MSJ igitur V 11 esse MV om S deus scit cedens pro maiori parte V antecedens pro maiori S, maior M 22 quidquid MS] quicquid V n 29 deo potest eternaliter scit MS] eternaliter deus scit adhuc scit V 27 e contra MS] e contra, igitur V SV potest deo M 30 etc. M om S, non omne cogitabile scit deus V tenet MV] nota est S a con- dicionali SV] a tota condicionali M etc. MS] om V 31 minor MS| sed minor V magis MSVI] maius Va 2 Aristot. De caelo I7, pag. 275b 9; (f. in excerptis e I. lib. Caeli in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 42d: Extra celum nullum est corpus. 24 Aristot. Analyt. priora I 13, pag. 32b 13. 26
Strana 27
Deo. Tenet consequencia: Nam si unum contradictoriorum intelligitur, et reli- quum intelligitur ; sed magis Dco et nichil magis Deo sunt contradictoria incom- plexa ; igitur ambo possunt cogitari, ex eo quod iudicium non superat intellectum. S 38 b Si ergo omne ymaginabile et cogitabile potest cogitare, ymmo scit Deus, sequitur, 5 quod hoc cogitabile magis Deo scit Deus, et per consequens scit magis se ipso. Et pari evidencia arguitur contra tercium correlarium. Nam cogitabile est, quod Deus non sit. Si enim cogitatur, ymmo intelligitur, quod Deus sit, cogi- tari potest, quod Deus non sit, cum oppositorum eadem est disciplina secundum Philosophum ex 2° De anima et 5° Ethicorum. Igitur correlarium falsum. 10 Notabile TERCIIARTICVLI: Ens analogum predicatur de omnibus et est in omnibus sicud partibus subiectivis vel in modo. Contra : Si ens analoyce sumptum predicatur de omnibus, tunc ipsum est quodlibet ens. Quo dato sequuntur multa inconveniencia. 1°, quod de universali enuncciabitur predicatum universaliter sic : ,Ens est omne ens, contra Philosophum 1° Peryarmenias, ubi dicit: In eo, quod universale predicatur, id quod est universale, M9b predicari universaliter non est verum. 2° sequitur, quod omnia sint unum. Quod iterum est contra Philosophum 1° Phisicorum, ubi reprehendit antiquos, qui dicebant omnia esse unum. 3° sequitur, quod quodlibet erit quodlibet. Nam si ens analogum est quodlibet 20 et quodlibet ens est ens analogum, sequitur, quod quodlibet est quodlibet. Iterum contra Philosophum 1° Priorum. 4° sequitur, quod ydemptitas gencris non sit maxima ydemptitas. Consequens est contra Philosophum 5° Methaphisice. Et consequencia patet, quia maior est ydemptitas entis analogi. De isto postea plura dicentur. 15 25 CONCLUSIO PRIMA. Omnes res simul sumpte sunt universum. Contra: Non possunt omnes res simul sumi, ergo conclusio falsa. Assum- ptum arguitur : Nam nec simul generacione in eodem tempore, que est simpliciter I tenet consequencia MS consequencia tenet V 2 sed magis MS] sed maius V nichil magis MS nichil 3 superat SV separat M 4 ergo MS] igitur V cogitare MS] cogitari V 5 magis MS] inaius V maius V 8 eadem est M) est eadem S, eadem sit V 10 Notabile tercii articuli MI Tercii articuli notabile SV 14 contra MS] quod est contra V 20 quod MS) om V iterum 15 predicatur*] predicatum MSV de isto --- dicentur MS] om V 24 entis analogi Sl entis analogi, igitur V, om M MS] iterum est V 26 ergo MPSJ igitur V 25 Conclusio prima MI Conclusio prima tercii articuli PV, Prima conclusio S P 61b S 39 a 9 In excerptis e II. libro Aristol. De anima in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 24b: Eadem est sciencia contrariorum ; (ſ. De caclo II 3, p. 286 a 25, De gener. et corr. I 7, pag. 324b 6. 14 Aristot. Peri herm. 7, pag. 17b 12; a Boethio transl. (pag. 7, 7 ed. Meiser): In eo vero, quod pracdicatur universale, universale praedicare universaliter non est verum. 17 Aristot. Phys. 12, pag. 185a 23. 23 Aristot. Metaphys. IV (V) 9, pag. 1017b 27. 27
Deo. Tenet consequencia: Nam si unum contradictoriorum intelligitur, et reli- quum intelligitur ; sed magis Dco et nichil magis Deo sunt contradictoria incom- plexa ; igitur ambo possunt cogitari, ex eo quod iudicium non superat intellectum. S 38 b Si ergo omne ymaginabile et cogitabile potest cogitare, ymmo scit Deus, sequitur, 5 quod hoc cogitabile magis Deo scit Deus, et per consequens scit magis se ipso. Et pari evidencia arguitur contra tercium correlarium. Nam cogitabile est, quod Deus non sit. Si enim cogitatur, ymmo intelligitur, quod Deus sit, cogi- tari potest, quod Deus non sit, cum oppositorum eadem est disciplina secundum Philosophum ex 2° De anima et 5° Ethicorum. Igitur correlarium falsum. 10 Notabile TERCIIARTICVLI: Ens analogum predicatur de omnibus et est in omnibus sicud partibus subiectivis vel in modo. Contra : Si ens analoyce sumptum predicatur de omnibus, tunc ipsum est quodlibet ens. Quo dato sequuntur multa inconveniencia. 1°, quod de universali enuncciabitur predicatum universaliter sic : ,Ens est omne ens, contra Philosophum 1° Peryarmenias, ubi dicit: In eo, quod universale predicatur, id quod est universale, M9b predicari universaliter non est verum. 2° sequitur, quod omnia sint unum. Quod iterum est contra Philosophum 1° Phisicorum, ubi reprehendit antiquos, qui dicebant omnia esse unum. 3° sequitur, quod quodlibet erit quodlibet. Nam si ens analogum est quodlibet 20 et quodlibet ens est ens analogum, sequitur, quod quodlibet est quodlibet. Iterum contra Philosophum 1° Priorum. 4° sequitur, quod ydemptitas gencris non sit maxima ydemptitas. Consequens est contra Philosophum 5° Methaphisice. Et consequencia patet, quia maior est ydemptitas entis analogi. De isto postea plura dicentur. 15 25 CONCLUSIO PRIMA. Omnes res simul sumpte sunt universum. Contra: Non possunt omnes res simul sumi, ergo conclusio falsa. Assum- ptum arguitur : Nam nec simul generacione in eodem tempore, que est simpliciter I tenet consequencia MS consequencia tenet V 2 sed magis MS] sed maius V nichil magis MS nichil 3 superat SV separat M 4 ergo MS] igitur V cogitare MS] cogitari V 5 magis MS] inaius V maius V 8 eadem est M) est eadem S, eadem sit V 10 Notabile tercii articuli MI Tercii articuli notabile SV 14 contra MS] quod est contra V 20 quod MS) om V iterum 15 predicatur*] predicatum MSV de isto --- dicentur MS] om V 24 entis analogi Sl entis analogi, igitur V, om M MS] iterum est V 26 ergo MPSJ igitur V 25 Conclusio prima MI Conclusio prima tercii articuli PV, Prima conclusio S P 61b S 39 a 9 In excerptis e II. libro Aristol. De anima in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 24b: Eadem est sciencia contrariorum ; (ſ. De caclo II 3, p. 286 a 25, De gener. et corr. I 7, pag. 324b 6. 14 Aristot. Peri herm. 7, pag. 17b 12; a Boethio transl. (pag. 7, 7 ed. Meiser): In eo vero, quod pracdicatur universale, universale praedicare universaliter non est verum. 17 Aristot. Phys. 12, pag. 185a 23. 23 Aristot. Metaphys. IV (V) 9, pag. 1017b 27. 27
Strana 28
S 39b propria simultas, ut dicit Philosophus in Postpredicamentis, quod patet, quia non omnium est generacio in eodem tempore. Nec potest eis esse simultas nature, quia non singula convertuntur secundum essendi consequenciam, cum non quodlibet sequitur ad quodlibet, nec simul instanter, cum non omnia possunt esse in eodem singulari instanti. Instans enim preteritum et instans futurum non sunt in presenti instanti. Nec possunt omnia simul sumi localiter, quia inpossibile est duo corpora vel plura esse simul adequate in eodem loco occupative, alias oportet esse penetra- cionem dimensionum. Nec possunt sumi simul omnia in instanti eternitatis, cum non omnia possunt illo instanti mensurari, et non sunt plures, nec aliquis modus simultatis. Sequitur, quod non omnes res simul sumpte sunt universum. Patet ex deduccione, quia non omnes simul possunt sumi etc. Item: Vel totum universum est res successiva, vel possibile est esse universa plura, quod est contra primum correlarium huius prime conclusionis. Assumptum arguitur supponendo, quod res successiva est res divisibilis, cui repungnat omnes partes habere simul instanter. Quo dato arguitur sic: Omnis res divisibilis, cui repungnat omnes partes habere simul instanter, est res successiva ; sed universum est huiusmodi ; igitur universum est res successiva. Consequencia nota est et maior est supposicio, sed minor patet ex precedenti deduccione, qua deductum est, quod non omnia possunt sumi simul instanter. Secunda pars antecedentis sic arguitur: Signato instanti primo universi, quod est signabile secundum periciores philo- sophos, queritur, an in illo instanti fuit conpletum universum an non. Si non, tunc nec in presenti isto instanti pari evidencia propter multa futura generabilia et preterita corrupta erit universum. Si vero fuit conpletum, tunc universum, igitur tunc fuerunt omnia simul sumpta, igitur instans istud presens et quodlibet futurum tunc fuit sumptum, et per consequens ipsa tunc fuerunt. Si vero non fuerunt tunc sumpta, tunc non fuerunt omnia simul sumpta, et per consequens tunc non fuit universum. Et pari racione arguitur, quod nunc non est universum, vel quod est aliud quam universum in primo instanti, et sic successive plura sunt vel fiunt universa. 5 10 15 20 25 CONCLUSIO SECUNDA: Disposicio exemplaris universi est. Contra: Illa disposicio vel est precise secundum se et totaliter Deus vel pro- 30 ductum intrinsece a Deo, cum non sit res ad extra producta. Si primum, tunc illa disposicio est potencia Dei, que precise est Deus, similiter bonitas Dei, que precise est Deus, et sic mixtim predicabuntur de se potencia, sapiencia, intelligencia Dei V 128 b et disposicio secundum omnem modum suum. Sed illud interimeret omnino 2 eis esse SV] esse cis M, eis inesse P 6 simul sumi MPS] sumi simul V 4 esse MPV] esse simul S 7 adequate MPV adequate esse S 11 ctc. M om SPV 14 arguitur MS] arguitur sic PV 16 repungnat Vl repunpnat (1) M, repugnat PS 18 patet PV on MS 19 sic arguitur MPS] sic arguitur sic V 20 instanti primo MPS] primo instanti V 24 istud presens MPSI presens istud V 29 Conclusio secunda MP] Secunda conclusio SV 1 Aristot. Categ. 13, pag. 14b 24. 28
S 39b propria simultas, ut dicit Philosophus in Postpredicamentis, quod patet, quia non omnium est generacio in eodem tempore. Nec potest eis esse simultas nature, quia non singula convertuntur secundum essendi consequenciam, cum non quodlibet sequitur ad quodlibet, nec simul instanter, cum non omnia possunt esse in eodem singulari instanti. Instans enim preteritum et instans futurum non sunt in presenti instanti. Nec possunt omnia simul sumi localiter, quia inpossibile est duo corpora vel plura esse simul adequate in eodem loco occupative, alias oportet esse penetra- cionem dimensionum. Nec possunt sumi simul omnia in instanti eternitatis, cum non omnia possunt illo instanti mensurari, et non sunt plures, nec aliquis modus simultatis. Sequitur, quod non omnes res simul sumpte sunt universum. Patet ex deduccione, quia non omnes simul possunt sumi etc. Item: Vel totum universum est res successiva, vel possibile est esse universa plura, quod est contra primum correlarium huius prime conclusionis. Assumptum arguitur supponendo, quod res successiva est res divisibilis, cui repungnat omnes partes habere simul instanter. Quo dato arguitur sic: Omnis res divisibilis, cui repungnat omnes partes habere simul instanter, est res successiva ; sed universum est huiusmodi ; igitur universum est res successiva. Consequencia nota est et maior est supposicio, sed minor patet ex precedenti deduccione, qua deductum est, quod non omnia possunt sumi simul instanter. Secunda pars antecedentis sic arguitur: Signato instanti primo universi, quod est signabile secundum periciores philo- sophos, queritur, an in illo instanti fuit conpletum universum an non. Si non, tunc nec in presenti isto instanti pari evidencia propter multa futura generabilia et preterita corrupta erit universum. Si vero fuit conpletum, tunc universum, igitur tunc fuerunt omnia simul sumpta, igitur instans istud presens et quodlibet futurum tunc fuit sumptum, et per consequens ipsa tunc fuerunt. Si vero non fuerunt tunc sumpta, tunc non fuerunt omnia simul sumpta, et per consequens tunc non fuit universum. Et pari racione arguitur, quod nunc non est universum, vel quod est aliud quam universum in primo instanti, et sic successive plura sunt vel fiunt universa. 5 10 15 20 25 CONCLUSIO SECUNDA: Disposicio exemplaris universi est. Contra: Illa disposicio vel est precise secundum se et totaliter Deus vel pro- 30 ductum intrinsece a Deo, cum non sit res ad extra producta. Si primum, tunc illa disposicio est potencia Dei, que precise est Deus, similiter bonitas Dei, que precise est Deus, et sic mixtim predicabuntur de se potencia, sapiencia, intelligencia Dei V 128 b et disposicio secundum omnem modum suum. Sed illud interimeret omnino 2 eis esse SV] esse cis M, eis inesse P 6 simul sumi MPS] sumi simul V 4 esse MPV] esse simul S 7 adequate MPV adequate esse S 11 ctc. M om SPV 14 arguitur MS] arguitur sic PV 16 repungnat Vl repunpnat (1) M, repugnat PS 18 patet PV on MS 19 sic arguitur MPS] sic arguitur sic V 20 instanti primo MPS] primo instanti V 24 istud presens MPSI presens istud V 29 Conclusio secunda MP] Secunda conclusio SV 1 Aristot. Categ. 13, pag. 14b 24. 28
Strana 29
distinccionem formalem predicabilium de Dco ; igitur illud non poterit sustineri. Si vero dicitur, quod sit illa disposicio productum intrinsecum a Deo, videbitur innuere, quod sit actus intrinsecus potencie, tamquam sue origini corespondens, et sic quodammodo erit posterius ipsa potencia, sed prioritas et posterioritas sicud nec M 10 a causalitas sive causacio est in Deo passiva; sequitur, quod non poterit huiusmodi disposicio intrinsece in ipso Deo qualitercunque annotari. Igitur conclusio falsa, et per consequens duo eius correlaria, primum: Disposicio huiusmodi est optima disposicio possibilis universi, secundum: Huiusmodi disposicio non dependet a primo ente. Correlarium tercium : Licet Deus non indigeat hac disposicione ad ordinacio- 10 nem universi, necessario tamen eam requirit. Contra arguitur ut prius: Illa disposicio vel est Deus, vel non. Si primum, sequitur, quod hec locucio »Deus requirit disposicionem ad ordinacionem universi« cquivalebit isti locucioni »Deus requirit Deum ad ordinacionem universi«, sed cum secunda locucio sit falsa vel valde dissona, sequitur, quod dissona sit et prima. Si S 40 a 15 enim Deus requirit Deum, vel ergo se Deum, vel alium Deum. Non secundum, cum non possit esse alius Deus; ergo Deus requirit se Deum; et cum hoc verbum »requiro« constituit construccionem transitivam, sequitur, quod ponit duo diversa, ut aiunt gramatici, et redibit contra partem secundam, scilicet quod Deus requirit alium Deum. Ergo non bene poterit correlarium istud stare. 5 20 CONCLUSIO TERCIA: Disposicio inexistens universo est. Contra: Ista disposicio vel est substancia, vel accidens. Non primum, ergo secundum, vel utrumque simul. Quod non primum, arguitur, quia vel esset P 62 a quidditas, et sic forma substancialis, vel conpositum, vel intelligencia separata. Et inter ista maxime videretur, quod esset forma substancialis. Quo posito sequitur 25 mundum esse per se unum alicuius generis simplicis, vel agregati generis predica- mentalis, contra correlarium tercium prime conclusionis ultimi articuli. Nec potest dici, quod sit accidens aliquod novem generum, sicud nec universum est alicuius simplicis generis per se unum numero, ut dicit correlarium tercium prime conclu- sionis tercii articuli; et pari racione nec substancia in genere substancie, et extra genus 30 substancie non, quia tunc vel esset materia prima, vel Deus, et utrumque est falsum. Igitur conclusio illa non poterit sustineri. Et consequenter sequitur, quod huiusmodi disposicio universi non est optima dispo- sicio universi ei formaliter inexistens, quod est contradictorium primi correlarii eiusdem conclusionis. 3 tamquam sue MPS tam sue quam I 6 annotari PSVJ anotari M 9 Correlarium tercium M Tercium 10 requirit MPS ] correlarium S. Tercium correlarium dicit V, Tercium correlarium huius conclusionis P vel ergo MPS] vel igitur V 16 ergo deus MPSI igitur requirit igitur V 15 enim MIPV] ergo S 19 ergo non MPSI igitur nou I istud SV] illud M, hoc P deus V 20 Conclusio tercia MPV] 21 ergo MPS] igitur V Tercia conclusio S 26 contra MPSI quod est contra V ultimi MPS] 27 sicud MPS) sed V 30 est falsum MPS] falsum est 28 simplicis MPS] om V tercii V 34 conclusionis MSI conclusionis, igitur V, conclusionis etc. P 29
distinccionem formalem predicabilium de Dco ; igitur illud non poterit sustineri. Si vero dicitur, quod sit illa disposicio productum intrinsecum a Deo, videbitur innuere, quod sit actus intrinsecus potencie, tamquam sue origini corespondens, et sic quodammodo erit posterius ipsa potencia, sed prioritas et posterioritas sicud nec M 10 a causalitas sive causacio est in Deo passiva; sequitur, quod non poterit huiusmodi disposicio intrinsece in ipso Deo qualitercunque annotari. Igitur conclusio falsa, et per consequens duo eius correlaria, primum: Disposicio huiusmodi est optima disposicio possibilis universi, secundum: Huiusmodi disposicio non dependet a primo ente. Correlarium tercium : Licet Deus non indigeat hac disposicione ad ordinacio- 10 nem universi, necessario tamen eam requirit. Contra arguitur ut prius: Illa disposicio vel est Deus, vel non. Si primum, sequitur, quod hec locucio »Deus requirit disposicionem ad ordinacionem universi« cquivalebit isti locucioni »Deus requirit Deum ad ordinacionem universi«, sed cum secunda locucio sit falsa vel valde dissona, sequitur, quod dissona sit et prima. Si S 40 a 15 enim Deus requirit Deum, vel ergo se Deum, vel alium Deum. Non secundum, cum non possit esse alius Deus; ergo Deus requirit se Deum; et cum hoc verbum »requiro« constituit construccionem transitivam, sequitur, quod ponit duo diversa, ut aiunt gramatici, et redibit contra partem secundam, scilicet quod Deus requirit alium Deum. Ergo non bene poterit correlarium istud stare. 5 20 CONCLUSIO TERCIA: Disposicio inexistens universo est. Contra: Ista disposicio vel est substancia, vel accidens. Non primum, ergo secundum, vel utrumque simul. Quod non primum, arguitur, quia vel esset P 62 a quidditas, et sic forma substancialis, vel conpositum, vel intelligencia separata. Et inter ista maxime videretur, quod esset forma substancialis. Quo posito sequitur 25 mundum esse per se unum alicuius generis simplicis, vel agregati generis predica- mentalis, contra correlarium tercium prime conclusionis ultimi articuli. Nec potest dici, quod sit accidens aliquod novem generum, sicud nec universum est alicuius simplicis generis per se unum numero, ut dicit correlarium tercium prime conclu- sionis tercii articuli; et pari racione nec substancia in genere substancie, et extra genus 30 substancie non, quia tunc vel esset materia prima, vel Deus, et utrumque est falsum. Igitur conclusio illa non poterit sustineri. Et consequenter sequitur, quod huiusmodi disposicio universi non est optima dispo- sicio universi ei formaliter inexistens, quod est contradictorium primi correlarii eiusdem conclusionis. 3 tamquam sue MPS tam sue quam I 6 annotari PSVJ anotari M 9 Correlarium tercium M Tercium 10 requirit MPS ] correlarium S. Tercium correlarium dicit V, Tercium correlarium huius conclusionis P vel ergo MPS] vel igitur V 16 ergo deus MPSI igitur requirit igitur V 15 enim MIPV] ergo S 19 ergo non MPSI igitur nou I istud SV] illud M, hoc P deus V 20 Conclusio tercia MPV] 21 ergo MPS] igitur V Tercia conclusio S 26 contra MPSI quod est contra V ultimi MPS] 27 sicud MPS) sed V 30 est falsum MPS] falsum est 28 simplicis MPS] om V tercii V 34 conclusionis MSI conclusionis, igitur V, conclusionis etc. P 29
Strana 30
S 40b Correlarium secundum huius conclusionis dicit : »Mala morum et criminum, que sunt perniciosissima mala, in nullo obsunt, sed occasionaliter prosunt disposicioni uni- versi formaliter ei inexistenti." Contra : Mala morum et criminum maxime nocent disposicioni universi, ergo correlarium falsum. Assumptum arguitur : Mala morum maxime displicent Deo et maxime nocent homini, igitur mala morum et criminum in aliquo obsunt disposi- cioni universi, ei formaliter inexistenti. Tenet consequencia ex eo, quia quidquid displicet Deo et nocet homini, qui post Deum, ut dicunt antiqui philosophi, est creatura dignissima, hoc eciam nocet, et per consequens obstat disposicioni uni- versi. Hinc enim primus peccans culpatur, qui optimam Dei disposicionem dissol- vit rumpens colliganciam ordinatissime disposicionis creature racionalis, debentis se habere recte ad suum creatorem; igitur videtur, quod maxime nocent et obstant mala morum et crimina ipsi disposicioni universi, quia alias forent bona, ymmo necessaria et placencia dispositori universi, et consequenter ipse illa diligeret et effectualiter approbaret. 5 10 15 5 assumptum MPS] 1 Correlarium secundum M) Secundum correlatium PSV 4 ergo MPS] igitur V antecedens V arguitur MS arguitur sic V, arguitur quia P 7 tenet consequencia MS] consequencia tenet PV 9 nocet MPS nocet universo V 11 ordinatissime disposicionis M] disposicionis ordinatissime PVS 14 dispositori MPS] disposicionis V 15 approbaret MS] approbaret, igitur etc. V; approbaret, quod nephas est dicere. ex quibus omnibus simul iunctis videtur, quod tota vestra posicio sit minus bene posita P 30
S 40b Correlarium secundum huius conclusionis dicit : »Mala morum et criminum, que sunt perniciosissima mala, in nullo obsunt, sed occasionaliter prosunt disposicioni uni- versi formaliter ei inexistenti." Contra : Mala morum et criminum maxime nocent disposicioni universi, ergo correlarium falsum. Assumptum arguitur : Mala morum maxime displicent Deo et maxime nocent homini, igitur mala morum et criminum in aliquo obsunt disposi- cioni universi, ei formaliter inexistenti. Tenet consequencia ex eo, quia quidquid displicet Deo et nocet homini, qui post Deum, ut dicunt antiqui philosophi, est creatura dignissima, hoc eciam nocet, et per consequens obstat disposicioni uni- versi. Hinc enim primus peccans culpatur, qui optimam Dei disposicionem dissol- vit rumpens colliganciam ordinatissime disposicionis creature racionalis, debentis se habere recte ad suum creatorem; igitur videtur, quod maxime nocent et obstant mala morum et crimina ipsi disposicioni universi, quia alias forent bona, ymmo necessaria et placencia dispositori universi, et consequenter ipse illa diligeret et effectualiter approbaret. 5 10 15 5 assumptum MPS] 1 Correlarium secundum M) Secundum correlatium PSV 4 ergo MPS] igitur V antecedens V arguitur MS arguitur sic V, arguitur quia P 7 tenet consequencia MS] consequencia tenet PV 9 nocet MPS nocet universo V 11 ordinatissime disposicionis M] disposicionis ordinatissime PVS 14 dispositori MPS] disposicionis V 15 approbaret MS] approbaret, igitur etc. V; approbaret, quod nephas est dicere. ex quibus omnibus simul iunctis videtur, quod tota vestra posicio sit minus bene posita P 30
Strana 31
M 10b P 62 2 Gradu primo presentis actus iam posito provocatisque ingeniis Magistrorum venerabilium profundissimis, dum argumentis fortissimis est omniquaque principalis trutinata questio, quam reverendus domi- nus Baccalarius, ut datum est sibi a supremo Domino, sustinuit, restat iam ad gradum secundum procedere et amplius Magistrorum excellencia ingenia concitare hortarique humiliter, ut, quidquid dixerint vel docuerint, principaliter in nomine Domini dicant et doceant, ne inflet alta sciencia, ne ampulosa actum nostrum inficiat elacio et ne totum vana destruat gloria, sed caritativa doctrina et humilis edificet 10 audientes. Quapropter, prestantissimi Magistri et domini, quecunque dixeritis et docueritis, in nomine Domini facite ! Nam si hec unanimiter feceritis, quis dubitat, quin per vestras informaciones validas destruetur falsitas sophistica, propallabitur veritas oculta, mea purgabitur ignoran- cia, vestra rutillabit sciencia, non putrescet ingenium, ponetur ad 15 mensam Domini concessum ab eo talentum, inclinabuntur ad sciencias corda audiencium, exulabit vicium et virtutum accio pullulabit. Ob- secro autem vos humiliter in Domino, ut nos caritative mutuo audia- mus, non rancorose, sed iocunde vultus nostros aspicientibus osten- dentes. Dixeram etenim in principio, quod in disputacione oportet 20 cavere rixandi libidinem et ostentacionem frivolam, puerilem. 5 M. Iacobus de Sobieslawia velud Socrates. Et quia in omni processu debito transeundum est a primo per medium aut media ad ultimum — nam et homo in sui personali disposicione 11 unanimiter M] una mecum P 17 autem vos M] vos autem P 17 ut M] quod P 21 primus titulus in textu omissus, sed eadem mann in marg. inf. adscriptus M 4 Cuius nomen ignoratur. Cf. in quodl. a. 1409 (Capit. L 45, fol. 2a): Hec est posicio Bacc. 12 Vide supra pag. 2, 1. 15 Cf. Luc. 19, 23; Matth. 25, 15. 19 Vide supra pag. 2, 3. 21 Iacobus de Sobieslawia, bac. in art. 1389, mag. art. 1392 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 263, 275-6), sem. hib. 1410/11 universitatis rector (Palacký, Documenta Mag. J. Hus, pag. 429); sem. aest. 1413 facultatis artium decanus, post 4. XII. 1413 in annalibus academicis non commemo- ratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 423, 425). Vide in conspectu finali, infra pag. 210, 24. 31
M 10b P 62 2 Gradu primo presentis actus iam posito provocatisque ingeniis Magistrorum venerabilium profundissimis, dum argumentis fortissimis est omniquaque principalis trutinata questio, quam reverendus domi- nus Baccalarius, ut datum est sibi a supremo Domino, sustinuit, restat iam ad gradum secundum procedere et amplius Magistrorum excellencia ingenia concitare hortarique humiliter, ut, quidquid dixerint vel docuerint, principaliter in nomine Domini dicant et doceant, ne inflet alta sciencia, ne ampulosa actum nostrum inficiat elacio et ne totum vana destruat gloria, sed caritativa doctrina et humilis edificet 10 audientes. Quapropter, prestantissimi Magistri et domini, quecunque dixeritis et docueritis, in nomine Domini facite ! Nam si hec unanimiter feceritis, quis dubitat, quin per vestras informaciones validas destruetur falsitas sophistica, propallabitur veritas oculta, mea purgabitur ignoran- cia, vestra rutillabit sciencia, non putrescet ingenium, ponetur ad 15 mensam Domini concessum ab eo talentum, inclinabuntur ad sciencias corda audiencium, exulabit vicium et virtutum accio pullulabit. Ob- secro autem vos humiliter in Domino, ut nos caritative mutuo audia- mus, non rancorose, sed iocunde vultus nostros aspicientibus osten- dentes. Dixeram etenim in principio, quod in disputacione oportet 20 cavere rixandi libidinem et ostentacionem frivolam, puerilem. 5 M. Iacobus de Sobieslawia velud Socrates. Et quia in omni processu debito transeundum est a primo per medium aut media ad ultimum — nam et homo in sui personali disposicione 11 unanimiter M] una mecum P 17 autem vos M] vos autem P 17 ut M] quod P 21 primus titulus in textu omissus, sed eadem mann in marg. inf. adscriptus M 4 Cuius nomen ignoratur. Cf. in quodl. a. 1409 (Capit. L 45, fol. 2a): Hec est posicio Bacc. 12 Vide supra pag. 2, 1. 15 Cf. Luc. 19, 23; Matth. 25, 15. 19 Vide supra pag. 2, 3. 21 Iacobus de Sobieslawia, bac. in art. 1389, mag. art. 1392 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 263, 275-6), sem. hib. 1410/11 universitatis rector (Palacký, Documenta Mag. J. Hus, pag. 429); sem. aest. 1413 facultatis artium decanus, post 4. XII. 1413 in annalibus academicis non commemo- ratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 423, 425). Vide in conspectu finali, infra pag. 210, 24. 31
Strana 32
consideratur principaliter a capite et sic ad plante superficiem descen- dendo, eo quod caput membra precellit cetera in pulcritudine, in sensi- tivis potenciis et in sensibus, ymmo et in motu naturali progressivo hominis membra alia antecedit — quam ob rem a simili, cum capud nostre alme universitatis studii Pragensis precipui sit presens dominus Rector venerabilis, igitur ab ipso tamquam ab elegantis Magistrorum turbe primicerio est principaliter ordiendum, ut ipse velud Socrates philosophus, magister Platonis divinissimi, philosophie ethice noticiam nostro auditorio primum prestet. 5 Socrates namque primus extitit inventor philosophie ethice. Qui, ut 10 ait Seneca Epistola 74 ad Lucillum, ad conponendos corrigendosque mores universam flexit philosophiam. Quam philosophiam summam esse dicebat? Bonum a malo distingwere. De quo eciam Socrate Ysio- dorus 2° Ethimoloyarum ait : Ethicam Socrates primus ad corrigendos conponendosque mores instituit atque omne studium eius ad bene vivendum perduxit, dividens eam in quattuor virtutes anime, scilicet in prudenciam, iusticiam, fortitudinem et temperanciam. Nec solum disputavit de virtutibus, sed ipsas inplevit operibus. Fuit enim castitate, temperancia et ceteris virtutibus moralibus in tantum preditus, quod propter virtutum eroycarum eminenciam eciam alii philosophi ipsum 20 15 13 bonum E] bona M 16 scilicet M] videlicet E 17 post temperanciam add. virtutes cardinales E 7 Walterus de Burley, De vita et moribus philosophorum (cod. Mus. Nat. Prag. X A 7, fol. 129bc ): Socrates philosophus... magister Platonis, primus ethice inventor fuit... 10 Burley (ibid., fol. 129c ): Hic adeo studiosus fuit, ut ait Seneca ad Lucillum epistola LXXIIII (71, 7), quod ad componendos corigendosque mores universam philosophiam flexisse di- catur et hanc philosophiam summam esse dicebat: bonum a malis distinguere. Hussii verba Socrates namque --- exemplo noster (33, 5) et deinde velut Socrates --- manifestet sapi- enciam et ethicam (33, 6) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis licentiatum Wenczeslaum de Drachow alloquens repetiit (NUK VIII E 5, fol. 113b). 13 Burley (ibid., fol. 129c): Ysodorus vero 2° Ethimoloyarum (II 24, 5) sic ait: Ethicam Socrates primus ad corigendos componendosque mores instituit atque omne studium eius ad bene vivendi disputacionem perduxit, dividens eam in IIII ['] virtutibus anime, scil. prudenciam, iusticiam, fortitudinem et temperanciam. Vide praef. pag. XXI, 10. 18 Burley (ibid., fol. 129c, suppl. et corr. e cod. Capit. Prag. G 21, fol. 12a): Fuit autem mirabili castitate aliisque virtutibus (preditus), ita ut propter virtutum (eroycarum) eminenciam eum ultra homine(m) eciam philosophi pronunciarent. 32
consideratur principaliter a capite et sic ad plante superficiem descen- dendo, eo quod caput membra precellit cetera in pulcritudine, in sensi- tivis potenciis et in sensibus, ymmo et in motu naturali progressivo hominis membra alia antecedit — quam ob rem a simili, cum capud nostre alme universitatis studii Pragensis precipui sit presens dominus Rector venerabilis, igitur ab ipso tamquam ab elegantis Magistrorum turbe primicerio est principaliter ordiendum, ut ipse velud Socrates philosophus, magister Platonis divinissimi, philosophie ethice noticiam nostro auditorio primum prestet. 5 Socrates namque primus extitit inventor philosophie ethice. Qui, ut 10 ait Seneca Epistola 74 ad Lucillum, ad conponendos corrigendosque mores universam flexit philosophiam. Quam philosophiam summam esse dicebat? Bonum a malo distingwere. De quo eciam Socrate Ysio- dorus 2° Ethimoloyarum ait : Ethicam Socrates primus ad corrigendos conponendosque mores instituit atque omne studium eius ad bene vivendum perduxit, dividens eam in quattuor virtutes anime, scilicet in prudenciam, iusticiam, fortitudinem et temperanciam. Nec solum disputavit de virtutibus, sed ipsas inplevit operibus. Fuit enim castitate, temperancia et ceteris virtutibus moralibus in tantum preditus, quod propter virtutum eroycarum eminenciam eciam alii philosophi ipsum 20 15 13 bonum E] bona M 16 scilicet M] videlicet E 17 post temperanciam add. virtutes cardinales E 7 Walterus de Burley, De vita et moribus philosophorum (cod. Mus. Nat. Prag. X A 7, fol. 129bc ): Socrates philosophus... magister Platonis, primus ethice inventor fuit... 10 Burley (ibid., fol. 129c ): Hic adeo studiosus fuit, ut ait Seneca ad Lucillum epistola LXXIIII (71, 7), quod ad componendos corigendosque mores universam philosophiam flexisse di- catur et hanc philosophiam summam esse dicebat: bonum a malis distinguere. Hussii verba Socrates namque --- exemplo noster (33, 5) et deinde velut Socrates --- manifestet sapi- enciam et ethicam (33, 6) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis licentiatum Wenczeslaum de Drachow alloquens repetiit (NUK VIII E 5, fol. 113b). 13 Burley (ibid., fol. 129c): Ysodorus vero 2° Ethimoloyarum (II 24, 5) sic ait: Ethicam Socrates primus ad corigendos componendosque mores instituit atque omne studium eius ad bene vivendi disputacionem perduxit, dividens eam in IIII ['] virtutibus anime, scil. prudenciam, iusticiam, fortitudinem et temperanciam. Vide praef. pag. XXI, 10. 18 Burley (ibid., fol. 129c, suppl. et corr. e cod. Capit. Prag. G 21, fol. 12a): Fuit autem mirabili castitate aliisque virtutibus (preditus), ita ut propter virtutum (eroycarum) eminenciam eum ultra homine(m) eciam philosophi pronunciarent. 32
Strana 33
ultra hominem predicarent. Ipse eciam Socrates nolens colere ydola, pocius in nomine eterni Dei, primi entis inmutabilis et omnia regentis optime, venenum bibit et omnino illesus coram stulto populo per- mansit. Ut ergo huius philosophi exemplo noster venerabilis Rector et domi- nus velud Socrates eximius suam nobis manifestet sapienciam et ethicam, proponitur sibi questio sub hac forma: 10 UTRUM OMNIS RACIONATIVUS RECTOR, SU- K289a PREMI RECTORIS SUBDITUS LEGIBUS, DEBEAT SUBDITOS PRECELLERE SAPIENCIA ET VIRTUTE. Arguitur, quod sic. Nam Solon philosophus interrogatus, qualis debet esse rector, respondit : »Populi rector debet prius se quam popu- lum rectificare, alioquin erit velud is, qui umbram curwam conatur Mil a rectificare, priusquam virga curwa umbram faciens recta fiat«. Si ergo 15 prius se debet rectificare et non potest nisi mediante sapiencia, que debet subici supremi rectoris legibus, iuxta quas debet pollere virtute, sequi- tur, quod questio sit vera. In oppositum arguitur sic: Si questio esset vera, sequeretur, quod nullus esset racionativus rector, nisi qui foret sapiens et virtuosus. Con- I predicaverunt M predicarent E 1 colere ydola M] idola colere E 3 omnis M omnino E 11 Nam 16 subici M subdi K Solon M. Solon K 15 que K quam M 1 Burley, op. l.(Capit. G 21, fol. 14a ): Socrates prohibuit adorare ydola dicens illum adorandum, qui omnis materie creator existit. 3 Hic recedit Hus a Burlaeo sic narrante (Mus. XA 7, fol. 131d): Accusatus est Socrates... quia deridebat quercum, canem et hircum deos esse, quos ipsi colebant. Captus incarceratus fuit detentusque est XXX diebus in carcere, ubi mirabilem se habere constanciam ostendit. Nam carcer aut mors eius vultum seu animum perturbare non potuerunt... et ut ait Valerius libro VII (VII 2, ext. 1, sed ipse Burlaeus a Valeri narratione remotissimus est), cum [iudi- catum] ab Athinensibus iudicatum esset, ut hausto veneno periret, delatum sibi mortis po- culum non aliter quam medicamentum inmortalitatis... accepit et de mortis contemptu usque ad vite exitum libero animo disputavit... Mortuus est igitur Socrates veneni poculo anno vite sue XCIIII°. 8 Positionis elaboratae textus in cod. NUK X E 24, fol. 289a—291b exstat. 11 Burley, op. l. (Mus. Nat. Prag. XIII F 8, fol. 52b, de Solone): Interrogatus, qualis debeat esse rector populi, ait : Populi rector prius se quam populum rectificare debet, alioquin erit velud is, qui umbram curvam conatur rectificare, priusquam virga curva umbram faciens recta fiat. 3 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 33
ultra hominem predicarent. Ipse eciam Socrates nolens colere ydola, pocius in nomine eterni Dei, primi entis inmutabilis et omnia regentis optime, venenum bibit et omnino illesus coram stulto populo per- mansit. Ut ergo huius philosophi exemplo noster venerabilis Rector et domi- nus velud Socrates eximius suam nobis manifestet sapienciam et ethicam, proponitur sibi questio sub hac forma: 10 UTRUM OMNIS RACIONATIVUS RECTOR, SU- K289a PREMI RECTORIS SUBDITUS LEGIBUS, DEBEAT SUBDITOS PRECELLERE SAPIENCIA ET VIRTUTE. Arguitur, quod sic. Nam Solon philosophus interrogatus, qualis debet esse rector, respondit : »Populi rector debet prius se quam popu- lum rectificare, alioquin erit velud is, qui umbram curwam conatur Mil a rectificare, priusquam virga curwa umbram faciens recta fiat«. Si ergo 15 prius se debet rectificare et non potest nisi mediante sapiencia, que debet subici supremi rectoris legibus, iuxta quas debet pollere virtute, sequi- tur, quod questio sit vera. In oppositum arguitur sic: Si questio esset vera, sequeretur, quod nullus esset racionativus rector, nisi qui foret sapiens et virtuosus. Con- I predicaverunt M predicarent E 1 colere ydola M] idola colere E 3 omnis M omnino E 11 Nam 16 subici M subdi K Solon M. Solon K 15 que K quam M 1 Burley, op. l.(Capit. G 21, fol. 14a ): Socrates prohibuit adorare ydola dicens illum adorandum, qui omnis materie creator existit. 3 Hic recedit Hus a Burlaeo sic narrante (Mus. XA 7, fol. 131d): Accusatus est Socrates... quia deridebat quercum, canem et hircum deos esse, quos ipsi colebant. Captus incarceratus fuit detentusque est XXX diebus in carcere, ubi mirabilem se habere constanciam ostendit. Nam carcer aut mors eius vultum seu animum perturbare non potuerunt... et ut ait Valerius libro VII (VII 2, ext. 1, sed ipse Burlaeus a Valeri narratione remotissimus est), cum [iudi- catum] ab Athinensibus iudicatum esset, ut hausto veneno periret, delatum sibi mortis po- culum non aliter quam medicamentum inmortalitatis... accepit et de mortis contemptu usque ad vite exitum libero animo disputavit... Mortuus est igitur Socrates veneni poculo anno vite sue XCIIII°. 8 Positionis elaboratae textus in cod. NUK X E 24, fol. 289a—291b exstat. 11 Burley, op. l. (Mus. Nat. Prag. XIII F 8, fol. 52b, de Solone): Interrogatus, qualis debeat esse rector populi, ait : Populi rector prius se quam populum rectificare debet, alioquin erit velud is, qui umbram curvam conatur rectificare, priusquam virga curva umbram faciens recta fiat. 3 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 33
Strana 34
sequens videtur esse falsum ad experienciam, cum ut plurimum viciosi et per consequens insipientes in polliciis sunt rectores. Probleuma: Quare, ut dicit auctor in libro Apiario, rector apum caret aculeo et comedit cum apibus non laborans ? M. Petrus de Policz velud Plato. Iam restat a superiori ad inferius sine confusione descendere, a So- crate ad Platonem. Nam Plato Socratis testatur fuisse discipulus. Qui Plato futura tamquam presencia nuncciavit, nec solum ydeas (quas Aristotiles, suus discipulus, sensibus involutus, non valuit con- cipere) posuit, sed in suo scripto altissimum divinitatis ewangelium 10 nobis futuris dereliquit. Sic enim scribit de ipso Platone beatus Augu- stinus, quod totum hoc ewangelium »In principio erat Verbum et Ver- I videtur esse ſalsum M] ſalsum videtur esse K 7 sensibus M] sensibilibus E 1 cum ut K] ut cum M 3 Probleuma M om. K 3 Thomae Cantipratensis Apiarius, cap. 4 (NUK XII B 2, ſol. 5a): Constat inter auctores, quod rex apum nullum habet aculeum, mansuetudine tantum armatus ; cap. 16 (cod. l., fol. 12c ): Reliquis existentibus in labore, ipse operantes circuit, solus inmunis ab opere. 5 Petrus de Policz (sic saepissime appellatur, sed etiam pleniore forma de Policzca a. 1406 in Actis iudic. V pag. 44 ed. Tadra, a. 1410 de Polyczka in Mon. univ. Prag. I 1, pag. 412), bac. in art. 1396 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 310, 312), mag. art. 1400 (ibid. 347, 357), a. 1406 ctiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 51), sem. hib. 1410/11 facultatis artium decanus, 11. X. 1410 electus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 414); in annalibus academicis post a. 1412 non commemoratur (ibid. pag. 420). Vide etiam in conspectu finali, infra pag. 210, 27. 8 Hussii verba Qui Plato futura --- merito noster (35, 4) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis, licentiatum Iohannem de Rokyczano, archiepiscopi Pragensis vicarium, alloquens repetiit (NUK VIII E 5, fol. 113ab). Platonem futura tamquam presencia nuntiavisse Hus ideo videtur ipse finxisse, ut artiorem quen- dam nexum cum quaestionis themate decano proponendae recuperaret. 11 Augustinus, Confessiones VII 9, 13: procurasti mihi... quosdam Platonicorum libros ex Graeca lingua in Latinam versos. Et ibi legi, non quidem his verbis, sed hoc idem omnino multis et multiplicibus suaderi rationibus, quod in principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum (=Ioh. 1, 1); hoc erat in principio apud Deum ; omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil; quod factum est in co, vita est (cſ. Ioh. 1, 3—4: Omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil, quod factum est. In ipso vita erat)... VII 9, 14: sed quia Verbum caro factum est et habitavit in nobis, non ibi legi. Veri simile est etiam hic Hussium a Burlaco pendere; etenim in Burlaeo abbreviato (cod. Cap. Prag. G 21, fol. 22a) legimus: Item Plato in libris suis invenitur posuisse: »In principio erat Verbum et Ver- bum erat apud Deum, sed non invenitur »Verbum caro factum est«. 34
sequens videtur esse falsum ad experienciam, cum ut plurimum viciosi et per consequens insipientes in polliciis sunt rectores. Probleuma: Quare, ut dicit auctor in libro Apiario, rector apum caret aculeo et comedit cum apibus non laborans ? M. Petrus de Policz velud Plato. Iam restat a superiori ad inferius sine confusione descendere, a So- crate ad Platonem. Nam Plato Socratis testatur fuisse discipulus. Qui Plato futura tamquam presencia nuncciavit, nec solum ydeas (quas Aristotiles, suus discipulus, sensibus involutus, non valuit con- cipere) posuit, sed in suo scripto altissimum divinitatis ewangelium 10 nobis futuris dereliquit. Sic enim scribit de ipso Platone beatus Augu- stinus, quod totum hoc ewangelium »In principio erat Verbum et Ver- I videtur esse ſalsum M] ſalsum videtur esse K 7 sensibus M] sensibilibus E 1 cum ut K] ut cum M 3 Probleuma M om. K 3 Thomae Cantipratensis Apiarius, cap. 4 (NUK XII B 2, ſol. 5a): Constat inter auctores, quod rex apum nullum habet aculeum, mansuetudine tantum armatus ; cap. 16 (cod. l., fol. 12c ): Reliquis existentibus in labore, ipse operantes circuit, solus inmunis ab opere. 5 Petrus de Policz (sic saepissime appellatur, sed etiam pleniore forma de Policzca a. 1406 in Actis iudic. V pag. 44 ed. Tadra, a. 1410 de Polyczka in Mon. univ. Prag. I 1, pag. 412), bac. in art. 1396 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 310, 312), mag. art. 1400 (ibid. 347, 357), a. 1406 ctiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 51), sem. hib. 1410/11 facultatis artium decanus, 11. X. 1410 electus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 414); in annalibus academicis post a. 1412 non commemoratur (ibid. pag. 420). Vide etiam in conspectu finali, infra pag. 210, 27. 8 Hussii verba Qui Plato futura --- merito noster (35, 4) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis, licentiatum Iohannem de Rokyczano, archiepiscopi Pragensis vicarium, alloquens repetiit (NUK VIII E 5, fol. 113ab). Platonem futura tamquam presencia nuntiavisse Hus ideo videtur ipse finxisse, ut artiorem quen- dam nexum cum quaestionis themate decano proponendae recuperaret. 11 Augustinus, Confessiones VII 9, 13: procurasti mihi... quosdam Platonicorum libros ex Graeca lingua in Latinam versos. Et ibi legi, non quidem his verbis, sed hoc idem omnino multis et multiplicibus suaderi rationibus, quod in principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum (=Ioh. 1, 1); hoc erat in principio apud Deum ; omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil; quod factum est in co, vita est (cſ. Ioh. 1, 3—4: Omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil, quod factum est. In ipso vita erat)... VII 9, 14: sed quia Verbum caro factum est et habitavit in nobis, non ibi legi. Veri simile est etiam hic Hussium a Burlaco pendere; etenim in Burlaeo abbreviato (cod. Cap. Prag. G 21, fol. 22a) legimus: Item Plato in libris suis invenitur posuisse: »In principio erat Verbum et Ver- bum erat apud Deum, sed non invenitur »Verbum caro factum est«. 34
Strana 35
5 bum erat aput Deum et Deus erat Verbum«, preter concernencia Cristi humanitatem, in Platonis libro Greco ydiomate scriptum reperit. Cum ergo Plato tam alte intonans dixit: "Omne, quod factum est, in ipso vita erat«, merito noster dominus Decanus more Platonis de futuris eventibus auditorium informabit. Pro quo proponitur sibi ques- tio sub hac forma: UTRUM OMNE CONTINGENS, QUOD EVENIET, K286b ABSOLUTE NECESSARIO EVENIET. Videtur, quod sic. Nam omne contingens, quod eveniet, ordinavit 10 Deus illud evenire, sed ordinancie Dei nichil potest resistere. Igitur questio vera. In oppositum est Philosophus 1° Peryarmenias, 6° Methaphisice et 2° Phisicorum. Probleuma: Quare, ut dicit Sydonius, difficile est in re prospera 15 amicos congnoscere, in adversa (ve)r li ſo facile? Concedenti: 1° sequitur, quod nulla sit potencia racionalis. Consequens falsum — 2° Pery- armenias et 9° Methaphisice. Nam potencia racionalis omnibus aliis eodem modo se habentibus potest in utrumque contradictoriorum libere, igitur non de necessitate 20 alterum eligit ; ergo etc. Assumptum patet per diffinicionem potencie racionalis 9° Methaphisice etc. Ex isto 2° sequitur, quod nichil sit in potestate nostra. 30 sequitur, quod nichil sit causaliter et fortuite — contra Philosophum 2° Phi- sicorum. 4° sequitur, quod nulla esset causa per accidens, sed quelibet per se, cum ad quamlibet illarum illud, quod eveniet, illud absolute necessario eveniet. 25 10 sed ordinancie M] et ordinacioni K 12 6° mece et 2° phirum MI et 2° phyrum et 6° mece K 15 adversa vero*] adversario M 7 Positionis elaboratae textus in cod. NUK X E 24, fol. 286b—288h, et adiuncto nomine Mag. Policz in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 115b—117b, exstat. 12 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19 a 28; Metaphys. V (VI) 2, pag. 1026b 31; Phys. II 5, pag. 197a 12. 14 In Sidonii Apollinaris Epistulis non inveni. 17 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19a 29; Metaphys. VIII (IX) 2, pag. 1046b 22. 20 Aristot. Meiaph. VIII (IX) 1, pag. 1046 a 15; 5, pag. 1048 a 3. 23 Aristot. Phys. II 6, pag. 197b 29. 35
5 bum erat aput Deum et Deus erat Verbum«, preter concernencia Cristi humanitatem, in Platonis libro Greco ydiomate scriptum reperit. Cum ergo Plato tam alte intonans dixit: "Omne, quod factum est, in ipso vita erat«, merito noster dominus Decanus more Platonis de futuris eventibus auditorium informabit. Pro quo proponitur sibi ques- tio sub hac forma: UTRUM OMNE CONTINGENS, QUOD EVENIET, K286b ABSOLUTE NECESSARIO EVENIET. Videtur, quod sic. Nam omne contingens, quod eveniet, ordinavit 10 Deus illud evenire, sed ordinancie Dei nichil potest resistere. Igitur questio vera. In oppositum est Philosophus 1° Peryarmenias, 6° Methaphisice et 2° Phisicorum. Probleuma: Quare, ut dicit Sydonius, difficile est in re prospera 15 amicos congnoscere, in adversa (ve)r li ſo facile? Concedenti: 1° sequitur, quod nulla sit potencia racionalis. Consequens falsum — 2° Pery- armenias et 9° Methaphisice. Nam potencia racionalis omnibus aliis eodem modo se habentibus potest in utrumque contradictoriorum libere, igitur non de necessitate 20 alterum eligit ; ergo etc. Assumptum patet per diffinicionem potencie racionalis 9° Methaphisice etc. Ex isto 2° sequitur, quod nichil sit in potestate nostra. 30 sequitur, quod nichil sit causaliter et fortuite — contra Philosophum 2° Phi- sicorum. 4° sequitur, quod nulla esset causa per accidens, sed quelibet per se, cum ad quamlibet illarum illud, quod eveniet, illud absolute necessario eveniet. 25 10 sed ordinancie M] et ordinacioni K 12 6° mece et 2° phirum MI et 2° phyrum et 6° mece K 15 adversa vero*] adversario M 7 Positionis elaboratae textus in cod. NUK X E 24, fol. 286b—288h, et adiuncto nomine Mag. Policz in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 115b—117b, exstat. 12 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19 a 28; Metaphys. V (VI) 2, pag. 1026b 31; Phys. II 5, pag. 197a 12. 14 In Sidonii Apollinaris Epistulis non inveni. 17 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19a 29; Metaphys. VIII (IX) 2, pag. 1046b 22. 20 Aristot. Meiaph. VIII (IX) 1, pag. 1046 a 15; 5, pag. 1048 a 3. 23 Aristot. Phys. II 6, pag. 197b 29. 35
Strana 36
M11b 5° sequitur, quod de nullis esset consiliandum, quia non de necessariis nec de inpossibilibus — 3° Ethicorum —, sed quia omne contingens, quod eveniet, neces- sario eveniet, ergo necessario sine consilio. 6° sequitur, quod tolletur omnis sollicitudo et providencia humana. 7° sequitur, quod tolletur omnis contingencia ad utrumlibet — contra Philo- 5 sophum 1° Priorum. 8° sequitur, quod boni non sunt premiandi et mali puniendi, quod destruit totam policiam. Nam nec meretur, nec demeretur homo necessariis. 9° sequitur, quod falsum dicit Philosophus 9° Metaphisice : »Multa sunt possi- bilia, que nec sunt nec erunt.« 10° sequitur, quod omnis proposicio de futuro vera esset, ita determinate vera sicud de presenti — contra Philosophum 1° Peryarmenias. 11° sequitur, quod Deus necessitaret hominem ad peccandum. Consequens falsum, quia tunc esset causa peccandi ; et consequencia probatur, quia omne con- tingens, quod eveniet, absolute necessario veniet, ergo absolute necessario a Deo 15 veniet, cum alias Deus posset illud inpedire. 12° sequitur, quod non esset orandum. Patet, quia sive re] oretur, sive non, eveniet. 13° sequitur, quod omnes iste proposiciones forent false : potuit Sor comedere et non comedit', potuit iustus transgredi et non est transgressus', potuit Deus sal- 20 vare Iudam et non salvavit' et sic de aliis. 10 Neganti: 1° sic: Quodcumque opus nature habet antecedens ad ipsum necessitans ; ergo. Antecedens probatur : Capta volicione divina cum disposicione et causa quacunque creata sufficienti ad producendum A effectum, quero, si sequitur: Ista causancia 25 ponuntur, ergo hoc causabile consequitur. Si sic, conplete cause istorum ad ista necessitant, et sic ascendendo usque ad causam primam et ultimam sit deventum. Si autem cause assignate non sufficienter necessitant ad producendum A effectum, tunc requiruntur alie ; igitur non omnes A fuerunt assignate et, ut suppono, Deus distincte intelligit omnes causas cuiuscumque causabilis, licet nobis fuerint infinite. 2° sic: Misera creatura habet potestatem opus suum proponere et subductis inpedimentis, consideracione erroris et variacione voluntatis et temporis foret de- 2 Aristot. Eth. Nic. III 5, pag. 1112a 24, 1112b 24. 5 Aristot. Anal. pr. 1 13, pag. 32a 29. 9 Aristot. Methaphys. VIII (IX) 3, pag. 1047a 20. 12 Aristot. Peri herm. 9, pag. 18b 33. 19 Cf. Boethius, Comment. in Aristot. Peri herm., ed. prima, I9 (pag. 108, 29 ed. Meiser): Socrates cenaturus est ... Socrates cenaturus non est. 20 Cf. Ierem. 23, 6: In diebus illis salvabitur Iuda. 30 36
M11b 5° sequitur, quod de nullis esset consiliandum, quia non de necessariis nec de inpossibilibus — 3° Ethicorum —, sed quia omne contingens, quod eveniet, neces- sario eveniet, ergo necessario sine consilio. 6° sequitur, quod tolletur omnis sollicitudo et providencia humana. 7° sequitur, quod tolletur omnis contingencia ad utrumlibet — contra Philo- 5 sophum 1° Priorum. 8° sequitur, quod boni non sunt premiandi et mali puniendi, quod destruit totam policiam. Nam nec meretur, nec demeretur homo necessariis. 9° sequitur, quod falsum dicit Philosophus 9° Metaphisice : »Multa sunt possi- bilia, que nec sunt nec erunt.« 10° sequitur, quod omnis proposicio de futuro vera esset, ita determinate vera sicud de presenti — contra Philosophum 1° Peryarmenias. 11° sequitur, quod Deus necessitaret hominem ad peccandum. Consequens falsum, quia tunc esset causa peccandi ; et consequencia probatur, quia omne con- tingens, quod eveniet, absolute necessario veniet, ergo absolute necessario a Deo 15 veniet, cum alias Deus posset illud inpedire. 12° sequitur, quod non esset orandum. Patet, quia sive re] oretur, sive non, eveniet. 13° sequitur, quod omnes iste proposiciones forent false : potuit Sor comedere et non comedit', potuit iustus transgredi et non est transgressus', potuit Deus sal- 20 vare Iudam et non salvavit' et sic de aliis. 10 Neganti: 1° sic: Quodcumque opus nature habet antecedens ad ipsum necessitans ; ergo. Antecedens probatur : Capta volicione divina cum disposicione et causa quacunque creata sufficienti ad producendum A effectum, quero, si sequitur: Ista causancia 25 ponuntur, ergo hoc causabile consequitur. Si sic, conplete cause istorum ad ista necessitant, et sic ascendendo usque ad causam primam et ultimam sit deventum. Si autem cause assignate non sufficienter necessitant ad producendum A effectum, tunc requiruntur alie ; igitur non omnes A fuerunt assignate et, ut suppono, Deus distincte intelligit omnes causas cuiuscumque causabilis, licet nobis fuerint infinite. 2° sic: Misera creatura habet potestatem opus suum proponere et subductis inpedimentis, consideracione erroris et variacione voluntatis et temporis foret de- 2 Aristot. Eth. Nic. III 5, pag. 1112a 24, 1112b 24. 5 Aristot. Anal. pr. 1 13, pag. 32a 29. 9 Aristot. Methaphys. VIII (IX) 3, pag. 1047a 20. 12 Aristot. Peri herm. 9, pag. 18b 33. 19 Cf. Boethius, Comment. in Aristot. Peri herm., ed. prima, I9 (pag. 108, 29 ed. Meiser): Socrates cenaturus est ... Socrates cenaturus non est. 20 Cf. Ierem. 23, 6: In diebus illis salvabitur Iuda. 30 36
Strana 37
terminate verum, quia illud eveniet ; ergo multo magis Deus potest ad contingens se determinare. Cum ergo ignorancia Dei in variacione sue voluntatis vel rei inpe- dientis non potest obstaculum evenire, relinquitur, quod oportet propositum Dei necessario adinpleri, et sic omne contingens, quod eveniet, absolute necessario 5 eveniet. 3° sic: Si Cristus prophetavit vel asseruit, quod hoc est futurum, hoc est vel fuit vel erit; sed antecedens est necessarium, ergo et consequens; non enim subiacet hominis potestati, quin Cristus talia multa asseruit, nec assercio credulitatis vel eleccio actus anime Cristi per accidens est huiusmodi; ideo sicud necessario Cristus 10 asseruit, ita necessario illud eveniet, evenit vel evenit. 4° sic: Si Deus determinavit hoc fore demonstrato contingente, hoc eveniet, ita erit, quod hoc eveniet. Sed quocunque contingente futuro signato ante mundi constitucionem Deus determinavit hoc fore, ergo hoc erit ; quanta ergo necessitas in antecedente, tanta est necessitas in veritate consequente ; nullus enim potest facere 15 vel inpedire, quin Deus determinavit hoc ante mundi constitucionem. 5° sic: Aliquod contingentis, quod eveniet, absolute necessario eveniet; ergo per idem omne. Antecedens arguitur sic : Mundum cras esse eveniet absolute ne- cessario, et illud est contingens futurum, cum non eternaliter existit ; igitur assum- ptum verum. Similiter tempus perpetuum, postquam fuerit secundum aliquam 20 cius partem, non poterit non evenire, cum postquam sic fuerit, non poterit esse non tempus perpetuum ; ergo assumptum verum. 6°: Si de aliquo contingenti, quod eveniet, potest esse, quod non eveniret, tunc a racione eterna potest esse de illo, quod non eveniet; vel ergo est illa racio eterna eque bona cum racione eterna, a qua contingens illud eveniet, vel melior, M 12 a 25 vel minus bona. Si melior, tunc Deus potest ordinare racionabilius de dicto contin- genti, quod non eveniet, quam ordinat, quod eveniet; et cum non sic facit, sequitur, quod ut sic peccat. Si eque bona, tunc potest ordinare eque racionabiliter de dicto contingenti, quod non eveniet, sicud ordinat de illo, quod eveniet ; et cum tamen cum illis paribus ordinat, quod eveniet, sequitur, quod ex indifferencia vel pro- 30 porcione equalitatis ordinat, quod eveniet. Si sit minus bona, tunc potest ordinare minus racionabiliter de dicto contingenti, quod non eveniet, quam ordinat, quod eveniet, et cum non potest sic ordinare, nisi preponeret ut sic minus bonum magis bono, sequitur, quod Deus potest sic facere. Consequens inpossibile ; igitur. 7°. Si non sequitur, quod staret, quod aliquis ante aliquot annos fuisset mor- 35 tuus, qui non dixisset falsum, et tamen post esset ita, quod dixisset falsum. Ante- cedens probatur: Si dixisset »Anticristus erit« vel »dies iudicii erit,« et cum ista non absolute necessario erunt per datum, ponatur, quod non fiant, et patet assum- ptum. Unde istud argumer tum videtur innuere, quod Cristus potuisset mentiri vel dixisse aliquid evenire contingentis, quod absolute necessario eveniet. 37
terminate verum, quia illud eveniet ; ergo multo magis Deus potest ad contingens se determinare. Cum ergo ignorancia Dei in variacione sue voluntatis vel rei inpe- dientis non potest obstaculum evenire, relinquitur, quod oportet propositum Dei necessario adinpleri, et sic omne contingens, quod eveniet, absolute necessario 5 eveniet. 3° sic: Si Cristus prophetavit vel asseruit, quod hoc est futurum, hoc est vel fuit vel erit; sed antecedens est necessarium, ergo et consequens; non enim subiacet hominis potestati, quin Cristus talia multa asseruit, nec assercio credulitatis vel eleccio actus anime Cristi per accidens est huiusmodi; ideo sicud necessario Cristus 10 asseruit, ita necessario illud eveniet, evenit vel evenit. 4° sic: Si Deus determinavit hoc fore demonstrato contingente, hoc eveniet, ita erit, quod hoc eveniet. Sed quocunque contingente futuro signato ante mundi constitucionem Deus determinavit hoc fore, ergo hoc erit ; quanta ergo necessitas in antecedente, tanta est necessitas in veritate consequente ; nullus enim potest facere 15 vel inpedire, quin Deus determinavit hoc ante mundi constitucionem. 5° sic: Aliquod contingentis, quod eveniet, absolute necessario eveniet; ergo per idem omne. Antecedens arguitur sic : Mundum cras esse eveniet absolute ne- cessario, et illud est contingens futurum, cum non eternaliter existit ; igitur assum- ptum verum. Similiter tempus perpetuum, postquam fuerit secundum aliquam 20 cius partem, non poterit non evenire, cum postquam sic fuerit, non poterit esse non tempus perpetuum ; ergo assumptum verum. 6°: Si de aliquo contingenti, quod eveniet, potest esse, quod non eveniret, tunc a racione eterna potest esse de illo, quod non eveniet; vel ergo est illa racio eterna eque bona cum racione eterna, a qua contingens illud eveniet, vel melior, M 12 a 25 vel minus bona. Si melior, tunc Deus potest ordinare racionabilius de dicto contin- genti, quod non eveniet, quam ordinat, quod eveniet; et cum non sic facit, sequitur, quod ut sic peccat. Si eque bona, tunc potest ordinare eque racionabiliter de dicto contingenti, quod non eveniet, sicud ordinat de illo, quod eveniet ; et cum tamen cum illis paribus ordinat, quod eveniet, sequitur, quod ex indifferencia vel pro- 30 porcione equalitatis ordinat, quod eveniet. Si sit minus bona, tunc potest ordinare minus racionabiliter de dicto contingenti, quod non eveniet, quam ordinat, quod eveniet, et cum non potest sic ordinare, nisi preponeret ut sic minus bonum magis bono, sequitur, quod Deus potest sic facere. Consequens inpossibile ; igitur. 7°. Si non sequitur, quod staret, quod aliquis ante aliquot annos fuisset mor- 35 tuus, qui non dixisset falsum, et tamen post esset ita, quod dixisset falsum. Ante- cedens probatur: Si dixisset »Anticristus erit« vel »dies iudicii erit,« et cum ista non absolute necessario erunt per datum, ponatur, quod non fiant, et patet assum- ptum. Unde istud argumer tum videtur innuere, quod Cristus potuisset mentiri vel dixisse aliquid evenire contingentis, quod absolute necessario eveniet. 37
Strana 38
8° sic: Si aliquid est, quod eveniet et tamen non necessario absolute eveniet, sit illud A. Contra: Deus ab eterno previdit omnes causas ad A et ordinavit dicens, quia »A eveniets, igitur A necessario eveniet. Consequencia tenet, alias Deus frustra previdisset et preordinasset causas ad A, quas previdit et preordinavit racionabiliter. Sed cum non potest dari, quare illud racionabilius non eveniret, quam eveniret, sequitur, quod nichil potest inpedire, quod A non eveniet; igitur. 9° sic: Omne, quod eveniet, est Deo presens et non potest esse non presens Deo; igitur homini existens futurum necessario absolute eveniet. Tenet consequencia, quia futuritas respectu hominis est presencialitas respectu Dei, et cercius est Dco 10 presencialiter, quod eveniet, quam homini futurum, cum homo nescit, si illud est futurum, et similiter nescit, si eveniet. 10°: Si licet theoloyce, arguitur sic : Cristus Deus dicit — Mat. 24 —»Surgent enim pseudo etc., ita ut in errorem inducant, (si) fieri potest, eciam et electos« ; sed non sic diceret, si non esset inpossibile oppositum; igitur inpossibile est electos 15 finaliter in errorem induci. Ex quo patet, quod simpliciter necessario constancia electorum eveniet. 11°: Item absolute necessarium est veritatem contingentem esse; igitur. Nam posito, quod solum Deus sit, sicud ponitur esse ante mundi creacionem, queratur, utrum aliqua est creatura. Quodsi sic, eius incepcio erit, quam Deus congnoscit 20 ante mundum, vel eius incepcionem fore est summe contingens. Si negatur aliquid fore adhuc, cum absolute necessario aliquid potest fore, contingens est veritatem non esse per tempus, et sic Deus congnoscit veritatem, quam contingit non esse, cum si Deus est, ipse potest multa producere, que non producet, vel aliquid non producere, quod producet. Et patet, quod Deus non potest essc, nisi veritatem no- 25 verit contingentem. Cum ergo absolute necessarium sit Deum esse, et si Deus est, ipse noscit veritatem contingentem esse, patet, quod absolute necessarium est contingentem veritatem esse. 12°: Si nullius partis contradiccionis Deus est neuter vel indifferens, omne quod eveniet, absolute necessario eveniet; sed nullius partis contradiccionis est Deus 30 M 12b neuter; igitur etc. Consequencia nota est. Probatur antecedens: Respectu cuius- cumque positivi determinat se Deus eternaliter ad unam partem contradiccionis eternaliter ordinando non existenciam relique, et quoad omnes privaciones et inordinaciones, Deus est determinatus ad puniciones carum, et per consequens non est fingere, respectu cuius Deus est neuter; igitur etc. 13°. Omne verum est scitum a Deo et quodammodo volitum vel in se vel in suo consequente ; et falsum, cum non sit, non est a Deo volitum; ergo sequitur, 35 13 Matth. 24, 24: Surgent enim pseudochristi et pseudoprophetae et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. 38
8° sic: Si aliquid est, quod eveniet et tamen non necessario absolute eveniet, sit illud A. Contra: Deus ab eterno previdit omnes causas ad A et ordinavit dicens, quia »A eveniets, igitur A necessario eveniet. Consequencia tenet, alias Deus frustra previdisset et preordinasset causas ad A, quas previdit et preordinavit racionabiliter. Sed cum non potest dari, quare illud racionabilius non eveniret, quam eveniret, sequitur, quod nichil potest inpedire, quod A non eveniet; igitur. 9° sic: Omne, quod eveniet, est Deo presens et non potest esse non presens Deo; igitur homini existens futurum necessario absolute eveniet. Tenet consequencia, quia futuritas respectu hominis est presencialitas respectu Dei, et cercius est Dco 10 presencialiter, quod eveniet, quam homini futurum, cum homo nescit, si illud est futurum, et similiter nescit, si eveniet. 10°: Si licet theoloyce, arguitur sic : Cristus Deus dicit — Mat. 24 —»Surgent enim pseudo etc., ita ut in errorem inducant, (si) fieri potest, eciam et electos« ; sed non sic diceret, si non esset inpossibile oppositum; igitur inpossibile est electos 15 finaliter in errorem induci. Ex quo patet, quod simpliciter necessario constancia electorum eveniet. 11°: Item absolute necessarium est veritatem contingentem esse; igitur. Nam posito, quod solum Deus sit, sicud ponitur esse ante mundi creacionem, queratur, utrum aliqua est creatura. Quodsi sic, eius incepcio erit, quam Deus congnoscit 20 ante mundum, vel eius incepcionem fore est summe contingens. Si negatur aliquid fore adhuc, cum absolute necessario aliquid potest fore, contingens est veritatem non esse per tempus, et sic Deus congnoscit veritatem, quam contingit non esse, cum si Deus est, ipse potest multa producere, que non producet, vel aliquid non producere, quod producet. Et patet, quod Deus non potest essc, nisi veritatem no- 25 verit contingentem. Cum ergo absolute necessarium sit Deum esse, et si Deus est, ipse noscit veritatem contingentem esse, patet, quod absolute necessarium est contingentem veritatem esse. 12°: Si nullius partis contradiccionis Deus est neuter vel indifferens, omne quod eveniet, absolute necessario eveniet; sed nullius partis contradiccionis est Deus 30 M 12b neuter; igitur etc. Consequencia nota est. Probatur antecedens: Respectu cuius- cumque positivi determinat se Deus eternaliter ad unam partem contradiccionis eternaliter ordinando non existenciam relique, et quoad omnes privaciones et inordinaciones, Deus est determinatus ad puniciones carum, et per consequens non est fingere, respectu cuius Deus est neuter; igitur etc. 13°. Omne verum est scitum a Deo et quodammodo volitum vel in se vel in suo consequente ; et falsum, cum non sit, non est a Deo volitum; ergo sequitur, 35 13 Matth. 24, 24: Surgent enim pseudochristi et pseudoprophetae et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. 38
Strana 39
quod Deus non est respectu alterius partis contradiccionis neuter vel indifferens ; ergo. 14°: Omne verum est determinate verum. Patet : Nam omne, quod Deus scit, est determinate verum ; omne verum Deus scit ; ergo omne verum est determinate 5 verum. Maior patet ex hoc, quod omne, quod Deus scit, determinate scit, et si quidquam determinate soit, determinatum est penes eum, cum ipsum scit et cum sue determinacioni sit standum potissime. Sequitur omne verum esse determina- tum verum. Nec est fallacia secundum quid, quando sic arguitur: Hoc est determi- nate verum quoad Deum ; ergo hoc est determinatum verum, cum omnis determi- 1o nacio Dei sit determinacio simpliciter, quam nulla res potest infringere. M. Helcopius. UTRUM SEQUENTES OPINIONES DOCTORUM ERRONEAS SINT EXCUSABILES A PECCATO. Arguitur, quod non. Nam laycus simplex, sequens doctrinam falsam sui prelati, non est excusabilis a peccato, ergo a forciori nullus intelli- gens. Consequencia nota est; et antecedens patet, quia nullus gentilis vel Iudeus, quantumcunque simplex, sequens opinionem sui doctoris vel magistri erroneam, est excusabilis a peccato. 20 In contrarium arguitur sic : Sequentes opiniones doctorum erro- neas in scienciis scrutantes veritatem excusantur a peccato; ergo questio vera. Assumptum patet, nam sequentes opinionem Aristotilis istam, quod continuum non conponitur ex non quantis, non pecca (n)t, dato, quod illa opinio sit falsa; ergo assumptum verum. Probleuma: Quare, ut dicit Alanus in Probleumatibus, homo bis puer est, quem licet esse semel. 25 15 11 Iohannes Helcopius, nationis Polonorum, cum primum in Libro decanorum a. 1381 occurrit, iam magister est et examinatoris munere fungitur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 199); sem. aest. 1389 ſacultatis artium decanus (ibid. pag. 263); post a. 1400 in academiae annalibus non commemoratur (ibid. pag. 353). Abest in conspectu finali, infra pag. 211, 2. 22 Aristot. Phys. V 3, pag. 227a 11. 25 Alani ab Insulis Lib. parab. IV 57—58 (p. 1081 ed. Leyser, PL 210, pag. 589 A): Bos semel est vitulus, canis est semel atque catellus, Cur homo bis puer est, quem licet esse semel? Hisce Alani versibus Hus etiam in baccalaureo recommendando usus est (NUKX E 24, fol. 309 a = Höf- ler II 109). 39
quod Deus non est respectu alterius partis contradiccionis neuter vel indifferens ; ergo. 14°: Omne verum est determinate verum. Patet : Nam omne, quod Deus scit, est determinate verum ; omne verum Deus scit ; ergo omne verum est determinate 5 verum. Maior patet ex hoc, quod omne, quod Deus scit, determinate scit, et si quidquam determinate soit, determinatum est penes eum, cum ipsum scit et cum sue determinacioni sit standum potissime. Sequitur omne verum esse determina- tum verum. Nec est fallacia secundum quid, quando sic arguitur: Hoc est determi- nate verum quoad Deum ; ergo hoc est determinatum verum, cum omnis determi- 1o nacio Dei sit determinacio simpliciter, quam nulla res potest infringere. M. Helcopius. UTRUM SEQUENTES OPINIONES DOCTORUM ERRONEAS SINT EXCUSABILES A PECCATO. Arguitur, quod non. Nam laycus simplex, sequens doctrinam falsam sui prelati, non est excusabilis a peccato, ergo a forciori nullus intelli- gens. Consequencia nota est; et antecedens patet, quia nullus gentilis vel Iudeus, quantumcunque simplex, sequens opinionem sui doctoris vel magistri erroneam, est excusabilis a peccato. 20 In contrarium arguitur sic : Sequentes opiniones doctorum erro- neas in scienciis scrutantes veritatem excusantur a peccato; ergo questio vera. Assumptum patet, nam sequentes opinionem Aristotilis istam, quod continuum non conponitur ex non quantis, non pecca (n)t, dato, quod illa opinio sit falsa; ergo assumptum verum. Probleuma: Quare, ut dicit Alanus in Probleumatibus, homo bis puer est, quem licet esse semel. 25 15 11 Iohannes Helcopius, nationis Polonorum, cum primum in Libro decanorum a. 1381 occurrit, iam magister est et examinatoris munere fungitur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 199); sem. aest. 1389 ſacultatis artium decanus (ibid. pag. 263); post a. 1400 in academiae annalibus non commemoratur (ibid. pag. 353). Abest in conspectu finali, infra pag. 211, 2. 22 Aristot. Phys. V 3, pag. 227a 11. 25 Alani ab Insulis Lib. parab. IV 57—58 (p. 1081 ed. Leyser, PL 210, pag. 589 A): Bos semel est vitulus, canis est semel atque catellus, Cur homo bis puer est, quem licet esse semel? Hisce Alani versibus Hus etiam in baccalaureo recommendando usus est (NUKX E 24, fol. 309 a = Höf- ler II 109). 39
Strana 40
M. Przybislaus de Gessenycz. UTRUM FELICITAS, FORMA PLENE SACIANS HO- MINEM, SIT ACCIDENTALIS BONITAS EIUSDEM. Arguitur, quod non. Nam pulcerrimum et delectabilissimum est felicitas, ut dicitur 1° Ethicorum ; ergo felicitas non est accidentalis bonitas hominis. Tenet consequencia, quia nullum accidens est optimum et pulcerrimum, cum minima substancia est melior omni accidente. In oppositum sic : Felicitas, formaliter plene sacians hominem, accidit homini, cum accidentaliter homo est felix, ut patet 1° Ethico- rum ; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Aristotiles in De regimine principum ad Allexandrum, summe valet sanitati conservande humane aliqualem cottidic globum auri deglutire. 5 10 M 13 a M. Nicolaus Cacabus. UTRUM LICET SINE REVELACIONE DEI CRISTI- 15 ANO PUGNARE CUM CRISTIANO PRO TEMPO- RALIBUS CIVILITER CONQUIRENDIS vel istam 1 Przybislaus de Gessenycz, bac. in art. 1376 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 172/173), mag. art. 1382 (ibid. 203, 206), sem. hib. 1391/2 facultatis artium decanus (ibid. 273), praepositus collegii Caroli (ibid. 291); muneribus scholasticis etiam a. 1417 fungebatur (ibid. 442); canonicus Wyssegraden- sis a. 1412—1418 commemoratur (Tomek, Děj. m. Prahy V 158; Lib. confirm. VII pag. 256). Abest in conspectu finali, infra pag. 211, 2. 5 Aristot. Eth. Nic. 19, pag. 1099a 24. 9 Aristot. Eth. Nic. 1 10, pag. 1100a 1. 11 Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (cod. NUKX B 17, fol. 46 d): Aristoteles in De regimine principum ad Allexandrum: Summe quidem valet sanitati conservande humane, aliqualem cottidie globulum auri degluttire. Eodem in opere prius (cod. l. fol. 19a) eadem sen- tentia libro Iohannicii De regimine sanitatis tribuitur. 14 Nicolaus Cacabus, inde ab a. 1394 quodammodo cum consistorio coniunctus (Novotný, M. J. Hus 12, pag. 187), eccl. Pragensis altarista (Tomek, Děj. m. Pr. V 144); a. 1395, iam antea in artium facultate magister, in facultate iuridica baccalaureus ſactus est (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 18); a. 1410 emit Pragae domum, quae fuit olim Prczyczky (Tomek, Základy II, pag. 319a ); a. 1412 in universitatis rectore eligendo theologorum candidatus non electus (Palacký, Documenta pag. 737). Abest nomen Cacabi in conspectu finali infra pag. 211, 2. 40
M. Przybislaus de Gessenycz. UTRUM FELICITAS, FORMA PLENE SACIANS HO- MINEM, SIT ACCIDENTALIS BONITAS EIUSDEM. Arguitur, quod non. Nam pulcerrimum et delectabilissimum est felicitas, ut dicitur 1° Ethicorum ; ergo felicitas non est accidentalis bonitas hominis. Tenet consequencia, quia nullum accidens est optimum et pulcerrimum, cum minima substancia est melior omni accidente. In oppositum sic : Felicitas, formaliter plene sacians hominem, accidit homini, cum accidentaliter homo est felix, ut patet 1° Ethico- rum ; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Aristotiles in De regimine principum ad Allexandrum, summe valet sanitati conservande humane aliqualem cottidic globum auri deglutire. 5 10 M 13 a M. Nicolaus Cacabus. UTRUM LICET SINE REVELACIONE DEI CRISTI- 15 ANO PUGNARE CUM CRISTIANO PRO TEMPO- RALIBUS CIVILITER CONQUIRENDIS vel istam 1 Przybislaus de Gessenycz, bac. in art. 1376 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 172/173), mag. art. 1382 (ibid. 203, 206), sem. hib. 1391/2 facultatis artium decanus (ibid. 273), praepositus collegii Caroli (ibid. 291); muneribus scholasticis etiam a. 1417 fungebatur (ibid. 442); canonicus Wyssegraden- sis a. 1412—1418 commemoratur (Tomek, Děj. m. Prahy V 158; Lib. confirm. VII pag. 256). Abest in conspectu finali, infra pag. 211, 2. 5 Aristot. Eth. Nic. 19, pag. 1099a 24. 9 Aristot. Eth. Nic. 1 10, pag. 1100a 1. 11 Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (cod. NUKX B 17, fol. 46 d): Aristoteles in De regimine principum ad Allexandrum: Summe quidem valet sanitati conservande humane, aliqualem cottidie globulum auri degluttire. Eodem in opere prius (cod. l. fol. 19a) eadem sen- tentia libro Iohannicii De regimine sanitatis tribuitur. 14 Nicolaus Cacabus, inde ab a. 1394 quodammodo cum consistorio coniunctus (Novotný, M. J. Hus 12, pag. 187), eccl. Pragensis altarista (Tomek, Děj. m. Pr. V 144); a. 1395, iam antea in artium facultate magister, in facultate iuridica baccalaureus ſactus est (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 18); a. 1410 emit Pragae domum, quae fuit olim Prczyczky (Tomek, Základy II, pag. 319a ); a. 1412 in universitatis rectore eligendo theologorum candidatus non electus (Palacký, Documenta pag. 737). Abest nomen Cacabi in conspectu finali infra pag. 211, 2. 40
Strana 41
UTRUM EXPEDICIUS SIT COMUNITATEM REGI SECUNDUM LEGEM DEI A IUDICIBUS QUAM SECUNDUM LEGEM CIVILEM A REGIBUS VEL E CONTRA. 5 Probleuma : Quare, ut docet experiencia et ut dicunt Erveus, Linco- niensis et Simplicius, aqua, que erat calida, cicius congelatur quam frigida? 10 M. Iohannes de Kralowicz. UTRUM BRACHIUM SECULARE POTEST LICITE BONA TEMPORALIA TOLLERE A CLERO ACTUA- LITER DELINQUENTE. Arguitur, quod sic: Potuerunt Titus et Vespesianus tollere bona temporalia licite a clero actualiter delinquente; ergo adhuc potest simi- liter brachium seculare. Consequencia tenet, quia paritas est potencie utrobique ; et assumptum patet ex historiis et cronicis quoad clerum, 15 qui Ierosolimis habitavit etc. In oppositum sunt multi canones et maior pars et, ut videtur, sanior clericorum, et per consequens questio falsa. 5 Hervaeo Cenomanensi, Roberto episcopo Lincolniensi (Grosseteste), Simplicio Aristotelico Hus- sium non directe esse usum iam nominum ordo prodit. Cf. Wyclif, De ecclesia 3 (pag. 61, 29 ed. Loserth), ubi Arist. (Meteor. I 12, pag. 348b 32) laudatur. Hus problema e disputatione de quo- libet a. 1409 videtur repetiisse; (f. LF 72 (1948), 180. 7 Iohannes Hermanni de Kralowicz, bac. in art. 1384, mag. art. 1386 (Mon. uniu. Prag. I 1, pag. 222, 236), a. 1391 etiam in facultate iuridica inscriptus ibidemque a. 1396 baccalaureus in decretis (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 18 et 4), post plurimas dignitates ecclesiasticas a. 1407—1415 cano- nicus et a. 1415—1430 decanus eccl. Pragensis (Tomek, Déj. m. Pr. V 120, 133), vicarius gene- ralis Zittaviae, obiit a. 1431 (Tomek, op. l. IX 40). De eo cf. etiam Podlaha, Series praepos. pag. 79, Supplem. secundum pag. 4. Abest in conspectu finali, infra pag. 211, 2. 8 Cf. Wyclif, De ecclesia 15 (pag. 328, 27 ed. Loserth): dubium est, si rex Anglie a clero suo legio potest legitime auferre temporalia donata ecclesie pro cleri sui abusu. 11 Titi et Vespasiani imperatorum, contra temporum seriem sic allatorum, saepius in operibus suis mentionem facit Wyclif, velut De ecclesia 18 (pag. 426 ed. Loserth): Nam quadragesimo secundo anno post ascensionem Domini per Tytum et Vespasianum tam gentem quam locum per- petuo perdebant. 41
UTRUM EXPEDICIUS SIT COMUNITATEM REGI SECUNDUM LEGEM DEI A IUDICIBUS QUAM SECUNDUM LEGEM CIVILEM A REGIBUS VEL E CONTRA. 5 Probleuma : Quare, ut docet experiencia et ut dicunt Erveus, Linco- niensis et Simplicius, aqua, que erat calida, cicius congelatur quam frigida? 10 M. Iohannes de Kralowicz. UTRUM BRACHIUM SECULARE POTEST LICITE BONA TEMPORALIA TOLLERE A CLERO ACTUA- LITER DELINQUENTE. Arguitur, quod sic: Potuerunt Titus et Vespesianus tollere bona temporalia licite a clero actualiter delinquente; ergo adhuc potest simi- liter brachium seculare. Consequencia tenet, quia paritas est potencie utrobique ; et assumptum patet ex historiis et cronicis quoad clerum, 15 qui Ierosolimis habitavit etc. In oppositum sunt multi canones et maior pars et, ut videtur, sanior clericorum, et per consequens questio falsa. 5 Hervaeo Cenomanensi, Roberto episcopo Lincolniensi (Grosseteste), Simplicio Aristotelico Hus- sium non directe esse usum iam nominum ordo prodit. Cf. Wyclif, De ecclesia 3 (pag. 61, 29 ed. Loserth), ubi Arist. (Meteor. I 12, pag. 348b 32) laudatur. Hus problema e disputatione de quo- libet a. 1409 videtur repetiisse; (f. LF 72 (1948), 180. 7 Iohannes Hermanni de Kralowicz, bac. in art. 1384, mag. art. 1386 (Mon. uniu. Prag. I 1, pag. 222, 236), a. 1391 etiam in facultate iuridica inscriptus ibidemque a. 1396 baccalaureus in decretis (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 18 et 4), post plurimas dignitates ecclesiasticas a. 1407—1415 cano- nicus et a. 1415—1430 decanus eccl. Pragensis (Tomek, Déj. m. Pr. V 120, 133), vicarius gene- ralis Zittaviae, obiit a. 1431 (Tomek, op. l. IX 40). De eo cf. etiam Podlaha, Series praepos. pag. 79, Supplem. secundum pag. 4. Abest in conspectu finali, infra pag. 211, 2. 8 Cf. Wyclif, De ecclesia 15 (pag. 328, 27 ed. Loserth): dubium est, si rex Anglie a clero suo legio potest legitime auferre temporalia donata ecclesie pro cleri sui abusu. 11 Titi et Vespasiani imperatorum, contra temporum seriem sic allatorum, saepius in operibus suis mentionem facit Wyclif, velut De ecclesia 18 (pag. 426 ed. Loserth): Nam quadragesimo secundo anno post ascensionem Domini per Tytum et Vespasianum tam gentem quam locum per- petuo perdebant. 41
Strana 42
M 13b Neganti: 1° sic: Deus non posset esse, nisi posset permittere clerum ad tantum delinquere, quod mereantur a suis possessionibus spoliari, nec posset spoliacionem causare, nisi posset facere temporales dominos meritorie exsequi causam illam; ergo questio vera. 2° sic: Si Deus est omnipotens, brachium seculare potest licite bona temporalia tollere a clero actualiter delinquente. Probatur consequencia : Si Deus est omni- potens, ipse potest concedere potestatem brachio seculari, ymmo mandare, ut brachium seculare tollat bona temporalia a clero delinquente ; igitur consequencia bona, quia ex opposito consequentis contrario sequitur oppositum antecedentis. Et 10 ultra : Deus potest mandare brachio seculari, ut tollat bona temporalia a clero delinquente ; igitur brachium seculare potest licite, ymmo tenetur sub pena damp- nacionis tollere bona temporalia a clero delinquente; igitur. 3° sic : Quilibet Cristianus sut ficiens tenctur suum proximum in hiis specialiter, que concernunt bonum publicum, adiuvare. Sed magnum iuvamen foret clero 15 diviciarum ablacio, posito, quod retardent eum ab officio debito Deo suo; ergo sufficiencior ad hoc tenetur ex lege Cristi in tali casu bona fortune tollere. Sed sufficientissimi ad hoc sunt reges et temporales domini, cum ipsi dicuntur vere domini et possessores temporalium, et indubie hoc specialiter concerneret bonum publicum cum tali deoneracione bonorum temporalium, que sunt pondus nature, 20 clerum retardans ab officio spirituali ; igitur. 4°: Rex habet potestatem coactivam humanam universalissimam regni sui; ergo posito per possibile, quod expediat clerum per ablacionem invitam tempora- lium castigari, hoc specialiter spectat ad regis officium ; illius enim est superflua subtrahere, cuius ; est defectum suplere ; illius est corporale subsidium contra ho- 25 minis legii sui vesaniam tribuere, cuius est ab hoste forensi defendere ; cum igitur potest clerus peccare remediabiliter circa affectum temporalium, potest eciam Deus dare potenciam coactivam seculari brachio in remedium reductivum. 12 Cf. Wyclif, De civili dominio I 37 (pag. 265, 29 ed. R. L. Poole ): quacunque communitate vel persona ecclesiastica habitualiter abutente diviciis, reges, principes et domini temporales possunt legitime et valde meritorie ipsas auferre. 23 Wyclif, De civili dominio I37 (pag. 270, 13): ergo posito, per possibile, quod expediat clerum per subtraccionem invitam temporalium castigari, hoc principaliter spectat ad regis officium. 24 Wyclif (ibid.): Illius enim est superflua subtrahere, cuius est defectum supplere; illius est auxilium corporale contra hominis legii sui vesaniam tribuere, cuius est ab hoste forensi de- fendere. 26 Wyclif (ibid.): Patet ergo, cum ecclesia secundum maiorem partem et principalem cleri peccare potest irremediabiliter circa affeccionem temporalium, ut patet I. Thim. VI 9. 10, Deus potest ordinare partem aliam ecclesie secundum coactivam potenciam et remedium reductum. 42
M 13b Neganti: 1° sic: Deus non posset esse, nisi posset permittere clerum ad tantum delinquere, quod mereantur a suis possessionibus spoliari, nec posset spoliacionem causare, nisi posset facere temporales dominos meritorie exsequi causam illam; ergo questio vera. 2° sic: Si Deus est omnipotens, brachium seculare potest licite bona temporalia tollere a clero actualiter delinquente. Probatur consequencia : Si Deus est omni- potens, ipse potest concedere potestatem brachio seculari, ymmo mandare, ut brachium seculare tollat bona temporalia a clero delinquente ; igitur consequencia bona, quia ex opposito consequentis contrario sequitur oppositum antecedentis. Et 10 ultra : Deus potest mandare brachio seculari, ut tollat bona temporalia a clero delinquente ; igitur brachium seculare potest licite, ymmo tenetur sub pena damp- nacionis tollere bona temporalia a clero delinquente; igitur. 3° sic : Quilibet Cristianus sut ficiens tenctur suum proximum in hiis specialiter, que concernunt bonum publicum, adiuvare. Sed magnum iuvamen foret clero 15 diviciarum ablacio, posito, quod retardent eum ab officio debito Deo suo; ergo sufficiencior ad hoc tenetur ex lege Cristi in tali casu bona fortune tollere. Sed sufficientissimi ad hoc sunt reges et temporales domini, cum ipsi dicuntur vere domini et possessores temporalium, et indubie hoc specialiter concerneret bonum publicum cum tali deoneracione bonorum temporalium, que sunt pondus nature, 20 clerum retardans ab officio spirituali ; igitur. 4°: Rex habet potestatem coactivam humanam universalissimam regni sui; ergo posito per possibile, quod expediat clerum per ablacionem invitam tempora- lium castigari, hoc specialiter spectat ad regis officium ; illius enim est superflua subtrahere, cuius ; est defectum suplere ; illius est corporale subsidium contra ho- 25 minis legii sui vesaniam tribuere, cuius est ab hoste forensi defendere ; cum igitur potest clerus peccare remediabiliter circa affectum temporalium, potest eciam Deus dare potenciam coactivam seculari brachio in remedium reductivum. 12 Cf. Wyclif, De civili dominio I 37 (pag. 265, 29 ed. R. L. Poole ): quacunque communitate vel persona ecclesiastica habitualiter abutente diviciis, reges, principes et domini temporales possunt legitime et valde meritorie ipsas auferre. 23 Wyclif, De civili dominio I37 (pag. 270, 13): ergo posito, per possibile, quod expediat clerum per subtraccionem invitam temporalium castigari, hoc principaliter spectat ad regis officium. 24 Wyclif (ibid.): Illius enim est superflua subtrahere, cuius est defectum supplere; illius est auxilium corporale contra hominis legii sui vesaniam tribuere, cuius est ab hoste forensi de- fendere. 26 Wyclif (ibid.): Patet ergo, cum ecclesia secundum maiorem partem et principalem cleri peccare potest irremediabiliter circa affeccionem temporalium, ut patet I. Thim. VI 9. 10, Deus potest ordinare partem aliam ecclesie secundum coactivam potenciam et remedium reductum. 42
Strana 43
5 10 Item 5°: Potest brachium seculare licite vitam corporalem tollere a clero secun- dum heresim pertinaciter delinquente ; ergo a forciori potest ab eo licite bona tem- poralia tollere. Consequencia tenet, ex eo quod, si maiora licite potest tollere, et minora poterit; et assumptum patet in praxi de clero, qui clericos tradunt seculari brachio, ut ipsum seculare brachium ab ipsis vitam aufera [n]t corporalem. 6°: Quidquid clerus debet a brachio seculari exigere iuxta legem Cristi, debet brachium seculare de eodem perficere ; sed clerus prepeditus diviciis debet exigere a brachio seculari iuvamen in dispensando illas divicias; ergo seculare brachium debet in tali casu de lege Cristi subire officium acquirendi, custodiendi et distri- buendi omnes huiusmodi divicias. Minor patet ex hoc, quod nemo debet habere divicias, nisi de quanto sunt adminicula promovencia ad officium, quod est sibi a Deo limitatum; ergo in casu, quo secularis possessio prepediret clerum ab illo officio, debet ipsam amovere. Sic enim fecerunt apostoli — Act. 6° — dicentes: »Non est equm nos relinquere verbum Dei et ministrare mensis« ; igitur etc. 15 20 M. Petrus Konieprus velud Tales. Iam bonum esset, ut, qui rerum bonitates distingweret, philosophus adesset, et vere diu latitavit in philosophorum exercitu Tales, qui pri- mus sapiens appellatus est, secundum quem eciam septem Grecorum sapientes appellati sunt. De ipso enim dicit Augustinus 8° De civitate Dei, quod Tales Mile- sius, ut suos successores propagaret, rerum naturas scrutatus suasque disputaciones litteris (mandans) emicuit maximeque ammirabilis ex- 13 Act. 6, 2: Non est acquum nos derelinquere verbum Dei et ministrare mensis. 15 Petrus (de) Konieprus, bac. in art. 1380, mag. art. 1387 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 197, 250), a. 1389 etiam in facultate iuridica inscriptus ibidemque a. 1397 baccalaureus in decretis (Mon. univ. Prag. II1, pag. 42, 18), practerea s. theologide baccalaureus (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 410, 411), altarista ad s. Gallum (Novotny, M. J. Hus I2, pag. 129), sem. aest. 1410 facultatis artium deca- nus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 410); in annalibus academicis postremum a. 1413/14 commemo- ratur (ibid. pag. 425); etiam a. 1417 disputavit (Bartoš, CČM 102, 70). Cf. infra pag. 211, 3. 17 Burley, op. l. (cod. Mus. Nat. Prag. XIIIF. 8, fol. 51 a): Tales... Hic primus sapiens appellatus est, secundum quem et VII sapientes vocati sunt... Milesius dictus est... inventor astrologie naturalis... 20 Burley (cod. NUK Prag. X A 7, ſol. 121c): De hoc Thalete ait Augustinus VIII° De civitate Dei: »Duorum philosophorum traduntur genera, unum Italicum, alterum Ionicum«. Et infra: »Ionici generis princeps fuit Tales Milesius. Hic, ut successores propagaret, rerum naturas scrutatus suasque disputaciones litteris mandans emicuit maximeque admirabilis extitit, quod astrologie numeris comprehensis defectus solis ac lune predicere eciam putavit." 43
5 10 Item 5°: Potest brachium seculare licite vitam corporalem tollere a clero secun- dum heresim pertinaciter delinquente ; ergo a forciori potest ab eo licite bona tem- poralia tollere. Consequencia tenet, ex eo quod, si maiora licite potest tollere, et minora poterit; et assumptum patet in praxi de clero, qui clericos tradunt seculari brachio, ut ipsum seculare brachium ab ipsis vitam aufera [n]t corporalem. 6°: Quidquid clerus debet a brachio seculari exigere iuxta legem Cristi, debet brachium seculare de eodem perficere ; sed clerus prepeditus diviciis debet exigere a brachio seculari iuvamen in dispensando illas divicias; ergo seculare brachium debet in tali casu de lege Cristi subire officium acquirendi, custodiendi et distri- buendi omnes huiusmodi divicias. Minor patet ex hoc, quod nemo debet habere divicias, nisi de quanto sunt adminicula promovencia ad officium, quod est sibi a Deo limitatum; ergo in casu, quo secularis possessio prepediret clerum ab illo officio, debet ipsam amovere. Sic enim fecerunt apostoli — Act. 6° — dicentes: »Non est equm nos relinquere verbum Dei et ministrare mensis« ; igitur etc. 15 20 M. Petrus Konieprus velud Tales. Iam bonum esset, ut, qui rerum bonitates distingweret, philosophus adesset, et vere diu latitavit in philosophorum exercitu Tales, qui pri- mus sapiens appellatus est, secundum quem eciam septem Grecorum sapientes appellati sunt. De ipso enim dicit Augustinus 8° De civitate Dei, quod Tales Mile- sius, ut suos successores propagaret, rerum naturas scrutatus suasque disputaciones litteris (mandans) emicuit maximeque ammirabilis ex- 13 Act. 6, 2: Non est acquum nos derelinquere verbum Dei et ministrare mensis. 15 Petrus (de) Konieprus, bac. in art. 1380, mag. art. 1387 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 197, 250), a. 1389 etiam in facultate iuridica inscriptus ibidemque a. 1397 baccalaureus in decretis (Mon. univ. Prag. II1, pag. 42, 18), practerea s. theologide baccalaureus (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 410, 411), altarista ad s. Gallum (Novotny, M. J. Hus I2, pag. 129), sem. aest. 1410 facultatis artium deca- nus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 410); in annalibus academicis postremum a. 1413/14 commemo- ratur (ibid. pag. 425); etiam a. 1417 disputavit (Bartoš, CČM 102, 70). Cf. infra pag. 211, 3. 17 Burley, op. l. (cod. Mus. Nat. Prag. XIIIF. 8, fol. 51 a): Tales... Hic primus sapiens appellatus est, secundum quem et VII sapientes vocati sunt... Milesius dictus est... inventor astrologie naturalis... 20 Burley (cod. NUK Prag. X A 7, ſol. 121c): De hoc Thalete ait Augustinus VIII° De civitate Dei: »Duorum philosophorum traduntur genera, unum Italicum, alterum Ionicum«. Et infra: »Ionici generis princeps fuit Tales Milesius. Hic, ut successores propagaret, rerum naturas scrutatus suasque disputaciones litteris mandans emicuit maximeque admirabilis extitit, quod astrologie numeris comprehensis defectus solis ac lune predicere eciam putavit." 43
Strana 44
titit. Hic Tales dum duceretur extra domum a vetula, ut astra conside- raret, qui primus dicitur inter philosophos astrologiam tractasse, incidit in foveam ; eoque lugente dixit ei vetula: »O Tales, que ante pedes tuos sunt, videre nequis ; quomodo, que in celo sunt, putas te congnoscere?«. Hic Tales dixit : »De tribus gracias ago Fortune: 1°, quod homo factus sum et non bestia, 2°, quod non femina, sed mas, 3°, quod Grecus et non barbarus«. Hic Tales interrogatus, si vellet iurare se non fuisse mecha- tum, ait : »Non, peyus est enim adulterio periurium«. Interrogatus, quid est difficile congnoscere, ait : »Se ipsums. Interrogatus, quid vidisset gravissimum, ait: �Nequam antiquum«. Interrogatus, qualiter quis 10 posset iuste vivere, ait: »Si, que iubet alios, agat ipse«. Interrogatus, quis felix sit, ait : "Qui sanus corde, anima copiosus, natura docilis«. Ecce, quam preclare huius Taletis sunt sentencie, presertim de bonis nature et virtutis ! De quibus Magister noster, Magister venerandus Petrus Konieprus tamquam alter Tales, veneranda pollens canicie, 15 nostrum auditorium iocunde, subtiliter, diserte et salubriter informabit. De quo proponitur sibi questio sub hac forma: 5 UTRUM INTER BONA NATURE, FORTUNE, AMI- CICIE ET VIRTUTIS MELIUS CETERIS EST HABE- RE BONUM VIRTUTIS. 20 1 Burley (ibid., fol. 121 bc, e Diogene Laertio I 34 ct 33): Fertur de eo, quod nocte duceretur extra domum a vetula, ut astra consideraret ; incidit in foveam ; eoque lugente dixit vetula: »Tu, quidem, o Thales, que ante pedes tuos (sunt), videre nequiens, quomodo, que in celo sunt ſpotes conspicere] (Mus. XIII F 8, fol. 51 b: te putas congnoscere ) ? Hic Tales fertur dixisse: »Horum trium... gracias ago fortune, 1° quidem, quod homo factus sum et non bestia, 2°, quia mas et non femina, 3°, quia Grecus et non barbarus...“ 7 Burley (ibid., fol. 121c, e Diogene Laertio I36): Interrogatus, si iurasset se non fuisse mecha- tum, ait [enim] : » Non, peius est adulterio periuriums. 8 Burley (ibid., fol. 121c, e Diogene Laertio I 36): Interrogatus, quid difficile, ait : »Se ipsum co- gnoscere«... (fol. 121 d, e Diogene Laertio I36): Interrogatus, quid vidisset gravissimum, ait: »Senem tyrannums. Memoratu dignum videtur esse Hussium in philosophorum sententiis eli- gendis omnes tyrannorum mentiones silentio praeteriisse vel e consilio mutavisse. Veri simile est eum cavere studuisse, ne rex Bohemiae lacesseretur. 10 Burley (Mus. XIII F 8, fol. 51b, e Diogene Laertio I 36, sed mutatum ) : Interrogatus, qualiter quis iuste posset vivere, ait : »Si, que alios iubet, ipse agat.« 11 Burley (NUKX A 7, ſol. 121 d, e Diogene Laertio I 37): Interrogatus, quis felix: »Qui sanus corpore, anima copiosus, natura docilis.« 44
titit. Hic Tales dum duceretur extra domum a vetula, ut astra conside- raret, qui primus dicitur inter philosophos astrologiam tractasse, incidit in foveam ; eoque lugente dixit ei vetula: »O Tales, que ante pedes tuos sunt, videre nequis ; quomodo, que in celo sunt, putas te congnoscere?«. Hic Tales dixit : »De tribus gracias ago Fortune: 1°, quod homo factus sum et non bestia, 2°, quod non femina, sed mas, 3°, quod Grecus et non barbarus«. Hic Tales interrogatus, si vellet iurare se non fuisse mecha- tum, ait : »Non, peyus est enim adulterio periurium«. Interrogatus, quid est difficile congnoscere, ait : »Se ipsums. Interrogatus, quid vidisset gravissimum, ait: �Nequam antiquum«. Interrogatus, qualiter quis 10 posset iuste vivere, ait: »Si, que iubet alios, agat ipse«. Interrogatus, quis felix sit, ait : "Qui sanus corde, anima copiosus, natura docilis«. Ecce, quam preclare huius Taletis sunt sentencie, presertim de bonis nature et virtutis ! De quibus Magister noster, Magister venerandus Petrus Konieprus tamquam alter Tales, veneranda pollens canicie, 15 nostrum auditorium iocunde, subtiliter, diserte et salubriter informabit. De quo proponitur sibi questio sub hac forma: 5 UTRUM INTER BONA NATURE, FORTUNE, AMI- CICIE ET VIRTUTIS MELIUS CETERIS EST HABE- RE BONUM VIRTUTIS. 20 1 Burley (ibid., fol. 121 bc, e Diogene Laertio I 34 ct 33): Fertur de eo, quod nocte duceretur extra domum a vetula, ut astra consideraret ; incidit in foveam ; eoque lugente dixit vetula: »Tu, quidem, o Thales, que ante pedes tuos (sunt), videre nequiens, quomodo, que in celo sunt ſpotes conspicere] (Mus. XIII F 8, fol. 51 b: te putas congnoscere ) ? Hic Tales fertur dixisse: »Horum trium... gracias ago fortune, 1° quidem, quod homo factus sum et non bestia, 2°, quia mas et non femina, 3°, quia Grecus et non barbarus...“ 7 Burley (ibid., fol. 121c, e Diogene Laertio I36): Interrogatus, si iurasset se non fuisse mecha- tum, ait [enim] : » Non, peius est adulterio periuriums. 8 Burley (ibid., fol. 121c, e Diogene Laertio I 36): Interrogatus, quid difficile, ait : »Se ipsum co- gnoscere«... (fol. 121 d, e Diogene Laertio I36): Interrogatus, quid vidisset gravissimum, ait: »Senem tyrannums. Memoratu dignum videtur esse Hussium in philosophorum sententiis eli- gendis omnes tyrannorum mentiones silentio praeteriisse vel e consilio mutavisse. Veri simile est eum cavere studuisse, ne rex Bohemiae lacesseretur. 10 Burley (Mus. XIII F 8, fol. 51b, e Diogene Laertio I 36, sed mutatum ) : Interrogatus, qualiter quis iuste posset vivere, ait : »Si, que alios iubet, ipse agat.« 11 Burley (NUKX A 7, ſol. 121 d, e Diogene Laertio I 37): Interrogatus, quis felix: »Qui sanus corpore, anima copiosus, natura docilis.« 44
Strana 45
Arguitur, quod non. Nam bonum nature inter illa bona est opti- mum, ut sit prerequisitum ad illa; ergo questio falsa. Assumptum M 14a patet, quia ablato bono nature cetera tolluntur et non e contrario ; igitur assumptum verum. In oppositum arguitur sic: Bonum virtutis inter illa bona est prestantissimum, cum sit bonum, quo nemo potest male uti, dicente Philosopho 1° Rethorice: »Virtus est, qua recte vivitur et qua nullus male utitur«; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Ieronimus Contra Iovinianum, virgines, 1o quamdiu virgines, ipsi quoque viri, quamdiu continentes sunt, absque rugis leviores atque placidiores in facie manent? Neganti: 1°: Omne quod inter bona eligibilia est eligibilissimum, illud est inter illa bona optimum; sed habere bonum virtutis est, quod inter bona eligibilia est eligibilissi- 15 mum; igitur ipsum est optimum. Consequencia nota est cum maiori. Minor probatur: Nam bene agere est optimum et eligibilissimum, ut dicitur 7° Politi- corum; sed bene agere est habere bonum virtutis ; igitur habere bonum virtutis est optimum et eligibilissimum. 2°: Bona anime sunt maxime bona—1° Ethicorum; sed habere iusticiam, tempe- 20 ranciam, castitatem et prudenciam sunt bona anime ; igitur illa sunt maxime bona. Minor nota est. Et consequencia tenet per regulam: Quando alterum de altero pre- dicatur ut de subiecto, quecunque de hoc, quod predicatur, dicuntur, eciam de subiecto dicuntur. 3°: Omne quod simpliciter est bonum, hoc est melius habere quam illud, quod 25 non est simpliciter bonum. Sed habere bonum virtutis est simpliciter bonum — 5° Ethicorum ; sed habere bonum nature, fortune et amicicie non sunt simpliciter bona ; igitur habere bonum virtutis est melius quam habere bonum nature, amicicie 7 Cſ. Hus, Super IV Sententiarum II 27, 1 (pag. 304, 4 ed. Flajshans) : Virtus est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, et qua nullus male utitur. Ubi definitio recte Augustino tribuitur (cf. ibid. pag. 304, 38). Sane abhorret a definitione, quam Aristot. Rhet. I9, pag. 1366a 36 praebet. 9 Hieronymi, qui in libris adversus Iovinianum scriptis virginitatem summis laudibus extulit, aucto- ritate Hus abuti videtur. 16 Aristot. Polit. VII 14, pag. 1333a 29; (ſ. in excerptis e VII. libro Polit. in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 29a: Bene agere optimum et eligibilissimum est. 19 Aristot. Eth. Nic. 18, pag. 1098b 14; (f. in excerptis e I. libro Ethicorum in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 27b: Bona anime sunt maxima bona. 25 Aristot. Eth. Nic. VI 13, pag. 1145a 1. 45
Arguitur, quod non. Nam bonum nature inter illa bona est opti- mum, ut sit prerequisitum ad illa; ergo questio falsa. Assumptum M 14a patet, quia ablato bono nature cetera tolluntur et non e contrario ; igitur assumptum verum. In oppositum arguitur sic: Bonum virtutis inter illa bona est prestantissimum, cum sit bonum, quo nemo potest male uti, dicente Philosopho 1° Rethorice: »Virtus est, qua recte vivitur et qua nullus male utitur«; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Ieronimus Contra Iovinianum, virgines, 1o quamdiu virgines, ipsi quoque viri, quamdiu continentes sunt, absque rugis leviores atque placidiores in facie manent? Neganti: 1°: Omne quod inter bona eligibilia est eligibilissimum, illud est inter illa bona optimum; sed habere bonum virtutis est, quod inter bona eligibilia est eligibilissi- 15 mum; igitur ipsum est optimum. Consequencia nota est cum maiori. Minor probatur: Nam bene agere est optimum et eligibilissimum, ut dicitur 7° Politi- corum; sed bene agere est habere bonum virtutis ; igitur habere bonum virtutis est optimum et eligibilissimum. 2°: Bona anime sunt maxime bona—1° Ethicorum; sed habere iusticiam, tempe- 20 ranciam, castitatem et prudenciam sunt bona anime ; igitur illa sunt maxime bona. Minor nota est. Et consequencia tenet per regulam: Quando alterum de altero pre- dicatur ut de subiecto, quecunque de hoc, quod predicatur, dicuntur, eciam de subiecto dicuntur. 3°: Omne quod simpliciter est bonum, hoc est melius habere quam illud, quod 25 non est simpliciter bonum. Sed habere bonum virtutis est simpliciter bonum — 5° Ethicorum ; sed habere bonum nature, fortune et amicicie non sunt simpliciter bona ; igitur habere bonum virtutis est melius quam habere bonum nature, amicicie 7 Cſ. Hus, Super IV Sententiarum II 27, 1 (pag. 304, 4 ed. Flajshans) : Virtus est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, et qua nullus male utitur. Ubi definitio recte Augustino tribuitur (cf. ibid. pag. 304, 38). Sane abhorret a definitione, quam Aristot. Rhet. I9, pag. 1366a 36 praebet. 9 Hieronymi, qui in libris adversus Iovinianum scriptis virginitatem summis laudibus extulit, aucto- ritate Hus abuti videtur. 16 Aristot. Polit. VII 14, pag. 1333a 29; (ſ. in excerptis e VII. libro Polit. in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 29a: Bene agere optimum et eligibilissimum est. 19 Aristot. Eth. Nic. 18, pag. 1098b 14; (f. in excerptis e I. libro Ethicorum in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 27b: Bona anime sunt maxima bona. 25 Aristot. Eth. Nic. VI 13, pag. 1145a 1. 45
Strana 46
et fortune. Consequencia nota est cum maiori. Sed minor pro prima parte arguitur sic: Bonum voluntarium est simpliciter bonum, ut habere bonum virtutis — 3° Ethicorum. Et pro secunda parte sic arguitur : Habere bona nature, amicicie et fortune sine bono virtutis plus officit quam proficit, cum ut sic illa bona deficiunt a bono, ipsa meliorante; ergo minor vera. 4°: Propter unum quodque alterum est eligibile, ipsum est magis eligibile, ex regula Philosophi — 1° Posteriorum; sed tam bonum nature quam bonum fortune et amicicie est propter bonum virtutis eligibile ; igitur ipsum magis est eligibile, et per consequens est illud melius habere. Consequencia nota est. Et minor ex eo evidet, quod illa bona data sunt homini, ut secundum racionem ea dirigat ad feli- 10 citatem et per consequens ad bonum virtutis tamquam medium, quo adquiritur ipsa felicitas, que est finis perficiens illa bona. 5°: Omne, quod perficit aliud, est melius illo, quod ab co perficitur ; sed habere bonum virtutis perficit habere bonum nature, fortune et amicicie ; igitur est melius illis. Consequencia nota est. Et maior patet ex co, quod omne perficiens est ut 15 agens, et omne, quod perficitur, ut pass (iv)um. Sed minor patet ex hoc, quod per- feccior est homo, qui habet omnia illa bona, quam qui habet bonum nature, for- tune et amicicie, et non habet bonum virtutis. M 14b Concedenti: 1°: Nullum est bonum nature, fortune, amicicie et virtutis; ergo questio falsa. 20 Assumptum arguitur sic: Quia nec bonum nature est bonum nature, fortune, amicicie et bonum virtutis, nec bonum fortune est bonum nature, fortune, amicicie et virtutis et sic de aliis ; igitur. Consequencia tenet per induccionem. 2°. Omne perficiens rem in suo esse essenciali est perfeccius illo, quod ipsam perficit in suo esse accidentali; sed habere bonum nature, quod est ipsum esse 25 bonum in natura, hoc perficit rem in suo esse essenciali, cetera vero, ut bonum fortune, amicicie et virtutis, perficiunt ipsam rem solum in esse accidentali ; igitur habere bonum nature est melius ceteris bonis in questionis titulo ex- pressatis. 3° sic: Omnis substancia est melior accidente; igitur bonum nature est melius 30 bono virtutis. Consequencia tenet adiungendo sic media; et bonum nature est sub- stancia, et bonum virtutis est accidens ; tunc ultra bonum nature est mclius bono virtutis ; igitur bonum nature est melius bono fortune et bono amicicie. Tenet consequencia per illud principium thopicum : si aliquid est melius maiori bono, ipsum est melius et minori bono; sed manifestum est, quod bonum virtutis est 35 7 12*] in M 3 Aristot. Eth. Nic. III 4, pag. 1112a 7. 34 Aristot. Top. III 3, pag. 118a 29. 46
et fortune. Consequencia nota est cum maiori. Sed minor pro prima parte arguitur sic: Bonum voluntarium est simpliciter bonum, ut habere bonum virtutis — 3° Ethicorum. Et pro secunda parte sic arguitur : Habere bona nature, amicicie et fortune sine bono virtutis plus officit quam proficit, cum ut sic illa bona deficiunt a bono, ipsa meliorante; ergo minor vera. 4°: Propter unum quodque alterum est eligibile, ipsum est magis eligibile, ex regula Philosophi — 1° Posteriorum; sed tam bonum nature quam bonum fortune et amicicie est propter bonum virtutis eligibile ; igitur ipsum magis est eligibile, et per consequens est illud melius habere. Consequencia nota est. Et minor ex eo evidet, quod illa bona data sunt homini, ut secundum racionem ea dirigat ad feli- 10 citatem et per consequens ad bonum virtutis tamquam medium, quo adquiritur ipsa felicitas, que est finis perficiens illa bona. 5°: Omne, quod perficit aliud, est melius illo, quod ab co perficitur ; sed habere bonum virtutis perficit habere bonum nature, fortune et amicicie ; igitur est melius illis. Consequencia nota est. Et maior patet ex co, quod omne perficiens est ut 15 agens, et omne, quod perficitur, ut pass (iv)um. Sed minor patet ex hoc, quod per- feccior est homo, qui habet omnia illa bona, quam qui habet bonum nature, for- tune et amicicie, et non habet bonum virtutis. M 14b Concedenti: 1°: Nullum est bonum nature, fortune, amicicie et virtutis; ergo questio falsa. 20 Assumptum arguitur sic: Quia nec bonum nature est bonum nature, fortune, amicicie et bonum virtutis, nec bonum fortune est bonum nature, fortune, amicicie et virtutis et sic de aliis ; igitur. Consequencia tenet per induccionem. 2°. Omne perficiens rem in suo esse essenciali est perfeccius illo, quod ipsam perficit in suo esse accidentali; sed habere bonum nature, quod est ipsum esse 25 bonum in natura, hoc perficit rem in suo esse essenciali, cetera vero, ut bonum fortune, amicicie et virtutis, perficiunt ipsam rem solum in esse accidentali ; igitur habere bonum nature est melius ceteris bonis in questionis titulo ex- pressatis. 3° sic: Omnis substancia est melior accidente; igitur bonum nature est melius 30 bono virtutis. Consequencia tenet adiungendo sic media; et bonum nature est sub- stancia, et bonum virtutis est accidens ; tunc ultra bonum nature est mclius bono virtutis ; igitur bonum nature est melius bono fortune et bono amicicie. Tenet consequencia per illud principium thopicum : si aliquid est melius maiori bono, ipsum est melius et minori bono; sed manifestum est, quod bonum virtutis est 35 7 12*] in M 3 Aristot. Eth. Nic. III 4, pag. 1112a 7. 34 Aristot. Top. III 3, pag. 118a 29. 46
Strana 47
melius bonum, quam habere bonum fortune et amicicie, cum ipsum beatificat hominem et non priora; igitur argumentum bonum. 4°. Omnis causa ut huius est melior suo effectu secundum omnes philosophos ; sed bona nature, fortune et amicicie sunt causa boni virtutis ; igitur etc. Assumptum probatur : Nam bonum nature est causa tam efficiens quam subiectans boni virtu- tis ; bona vero amicicie et fortune nunc sunt causa obiectiva movens, nunc efficiens ; igitur minor vera. M. Iohannes Pusmyr sicud Archita. (M 15 a) Descendendo a primo gradu per medium venitur ad tercium, ut So- 10 cratem et Platonem sequatur Archita Tharentinus, cuius Pittagoras audi- tor extitit, docens nullam capital(ior)em pestem quam corporis volup- tatem a natura hominibus datam, quam quis diligenter (fugeret), felix et Deo amatissimus esset. Igitur venerando Magistro Iohanni Pusmir, qui carnis voluptatem i5 detestatur, de virtutibus et viciis proponitur questio in hac forma: UTRUM VIRTUTES MORALES, IN VOLUNTATE (P 105 b) SUBIECTIVE CONNEXE AD INVICEM, HABEANT VICIA SIBI OPPOSITA ET CONNEXA. Arguitur, quod sic. Quoad suppositum, nam dicitur 6° Ethicorum: 20 »Habens unam virtutem habet omnes«; et quoad quesitum, videtur 16 virtutes M omnes virtutes P 8 lohannes (de) Pusmyr (Pusmir), bac. in art. 1384, mag. art. 1388 (Mon. uniu. Prag. I 1, pag. 225, 257, 260), sem. aest. 1403 facultatis artium decanus (ibid. pag. 373); in innalibus universi- tatis saepissime, postremum a. 1407, commemoratur (ibid., pag. 394); rector capellae Corporis Christi a. 1403 (Tomek, Děj. m. Pr. V 199), altarista S. Mariae in Lacu (Na louži), obiit a. 1421 (Tomek, op. l. IX 368 ); (f. conspectum finalem, infra pag. 211, 5. 10 Burley (NUKX A 7, ſol. 127d): Archita TarſetJentinus, cuius Pittagoras et Plato auditores fuerunt... Hic, ut ait Tulius libro De senectute (12, 39), cuius sermoni Plato Atheniensis interesset, docuit nullam cap(i )taſbilliorem pestem quam corporis voluptatem hominibus a natura datam. Vide etiam praef. pag. XXIV, 11. 12 Inde a verbis quam quis additamentum Hussii. 16 Propositio in cod. Mus. V C 42, fol. 105b—106b iteratur. 19 Aristot. Eth. Nic. VI 13, pag. 1145a 1. Cf. Hus, Super IV Sententiarum II27, 4 (pag. 306, 8 ed. Flajshans). 47
melius bonum, quam habere bonum fortune et amicicie, cum ipsum beatificat hominem et non priora; igitur argumentum bonum. 4°. Omnis causa ut huius est melior suo effectu secundum omnes philosophos ; sed bona nature, fortune et amicicie sunt causa boni virtutis ; igitur etc. Assumptum probatur : Nam bonum nature est causa tam efficiens quam subiectans boni virtu- tis ; bona vero amicicie et fortune nunc sunt causa obiectiva movens, nunc efficiens ; igitur minor vera. M. Iohannes Pusmyr sicud Archita. (M 15 a) Descendendo a primo gradu per medium venitur ad tercium, ut So- 10 cratem et Platonem sequatur Archita Tharentinus, cuius Pittagoras audi- tor extitit, docens nullam capital(ior)em pestem quam corporis volup- tatem a natura hominibus datam, quam quis diligenter (fugeret), felix et Deo amatissimus esset. Igitur venerando Magistro Iohanni Pusmir, qui carnis voluptatem i5 detestatur, de virtutibus et viciis proponitur questio in hac forma: UTRUM VIRTUTES MORALES, IN VOLUNTATE (P 105 b) SUBIECTIVE CONNEXE AD INVICEM, HABEANT VICIA SIBI OPPOSITA ET CONNEXA. Arguitur, quod sic. Quoad suppositum, nam dicitur 6° Ethicorum: 20 »Habens unam virtutem habet omnes«; et quoad quesitum, videtur 16 virtutes M omnes virtutes P 8 lohannes (de) Pusmyr (Pusmir), bac. in art. 1384, mag. art. 1388 (Mon. uniu. Prag. I 1, pag. 225, 257, 260), sem. aest. 1403 facultatis artium decanus (ibid. pag. 373); in innalibus universi- tatis saepissime, postremum a. 1407, commemoratur (ibid., pag. 394); rector capellae Corporis Christi a. 1403 (Tomek, Děj. m. Pr. V 199), altarista S. Mariae in Lacu (Na louži), obiit a. 1421 (Tomek, op. l. IX 368 ); (f. conspectum finalem, infra pag. 211, 5. 10 Burley (NUKX A 7, ſol. 127d): Archita TarſetJentinus, cuius Pittagoras et Plato auditores fuerunt... Hic, ut ait Tulius libro De senectute (12, 39), cuius sermoni Plato Atheniensis interesset, docuit nullam cap(i )taſbilliorem pestem quam corporis voluptatem hominibus a natura datam. Vide etiam praef. pag. XXIV, 11. 12 Inde a verbis quam quis additamentum Hussii. 16 Propositio in cod. Mus. V C 42, fol. 105b—106b iteratur. 19 Aristot. Eth. Nic. VI 13, pag. 1145a 1. Cf. Hus, Super IV Sententiarum II27, 4 (pag. 306, 8 ed. Flajshans). 47
Strana 48
M 15b sequi per locum ab opposito, quod habens unum vicium habet omnia virtutibus moralibus opposita. In contrarium arguitur sic: Si sic, sequitur, quod nullus esset iustus, nisi esset temperatus; et similiter, qui esset iniustus, esset intemperatus, et sic de aliis connexionibus ; consequens est falsum ; igitur questio falsa. Probleuma: Quare, ut dicit Hermes ſde ] Trics) megistus ad Asclepium, amarissima est mors, quam voluptas precessit. P 106 a Concedenti suppositum: 1°: Virtutes morales non sunt subiective in voluntate. Probatur, quia nec prout voluntas est in actu, nec prout est in habitu, nec prout in utroque simul. Primum 10 non, quia tunc cessante actu virtus desineret; nec secundum, quia virtus consistit in operacione — 2° Ethicorum; nec tercium, quia tunc solum diceretur virtuosus, dum operaretur actualiter, et sic omnis dormiens homo, qui erat virtuosus, per dormicionem desineret esse virtuosus. 2°: Nobiliori potencie debetur nobilior virtus sive habitus; sed intellectus est 15 nobilior voluntate, cum sit rector voluntatis ; igitur intellectui debetur subiective virtus moralis et non voluntati. 3° arguitur, quod (virtutes morales) non sunt in appetitu sensitivo. Nam omnis virtus moralis est habitus electivus, ut dicit Philosophus; sed omnis eleccio est actus voluntatis vel intellectus; igitur non ipsius appetitus. Consequencia nota est. Et minor est Philosophi 6° Ethicorum dicentis : »Moralis virtus est habitus electivus, eleccio autem appetitus consiliativus«; sed quia consilium non habet locum in sensu, ut dicitur 3° Ethicorum, (ergo etc.) 4° ad idem sic : Omnis virtus facit potenciam delectabiliter operari; sed potencia sensitiva non cum presente obiecto excellenti tristatur, similiter absente obiecto 25 tristatur; ergo. 20 6 Trismegistus*] detrimegisciis M 16 igitur M] ergo P 18 virtutes 3 contrarium M oppositum P morales P om. M 23 ergo etc. Pl om M 6 Cſ. Apuleius, Asclepius 27—28 (Trismegistus): Haec est ergo mors corporis dissolucio... de qua sollicitudo supervacua est ; sed est alia necessaria, quam aut ignoratio aut incredibilitas contemnit humana... Audi ergo, o Asclepi ! Cum fuerit animae e corpore facta discessio, tunc arbitrium... transiet in summi daemonis potestatem... sin delictorum inlitam maculis vitiisque oblitam viderit, desuper ad ima deturbans procellis turbinibusque ... tradit, ut... aeternis poenis agitata rapiatur... 12 Aristot. Eth. Nic. II 3, pag. 1105a 30. 19 Aristot. Eth. Nic. VI 2, pag. 1139a 22. 21 Aristot. Eth. Nic. VI 2, pag. 1139a 22. 23 Aristot. Eth. Nic. III 5, pag. 1112b 33. 48
M 15b sequi per locum ab opposito, quod habens unum vicium habet omnia virtutibus moralibus opposita. In contrarium arguitur sic: Si sic, sequitur, quod nullus esset iustus, nisi esset temperatus; et similiter, qui esset iniustus, esset intemperatus, et sic de aliis connexionibus ; consequens est falsum ; igitur questio falsa. Probleuma: Quare, ut dicit Hermes ſde ] Trics) megistus ad Asclepium, amarissima est mors, quam voluptas precessit. P 106 a Concedenti suppositum: 1°: Virtutes morales non sunt subiective in voluntate. Probatur, quia nec prout voluntas est in actu, nec prout est in habitu, nec prout in utroque simul. Primum 10 non, quia tunc cessante actu virtus desineret; nec secundum, quia virtus consistit in operacione — 2° Ethicorum; nec tercium, quia tunc solum diceretur virtuosus, dum operaretur actualiter, et sic omnis dormiens homo, qui erat virtuosus, per dormicionem desineret esse virtuosus. 2°: Nobiliori potencie debetur nobilior virtus sive habitus; sed intellectus est 15 nobilior voluntate, cum sit rector voluntatis ; igitur intellectui debetur subiective virtus moralis et non voluntati. 3° arguitur, quod (virtutes morales) non sunt in appetitu sensitivo. Nam omnis virtus moralis est habitus electivus, ut dicit Philosophus; sed omnis eleccio est actus voluntatis vel intellectus; igitur non ipsius appetitus. Consequencia nota est. Et minor est Philosophi 6° Ethicorum dicentis : »Moralis virtus est habitus electivus, eleccio autem appetitus consiliativus«; sed quia consilium non habet locum in sensu, ut dicitur 3° Ethicorum, (ergo etc.) 4° ad idem sic : Omnis virtus facit potenciam delectabiliter operari; sed potencia sensitiva non cum presente obiecto excellenti tristatur, similiter absente obiecto 25 tristatur; ergo. 20 6 Trismegistus*] detrimegisciis M 16 igitur M] ergo P 18 virtutes 3 contrarium M oppositum P morales P om. M 23 ergo etc. Pl om M 6 Cſ. Apuleius, Asclepius 27—28 (Trismegistus): Haec est ergo mors corporis dissolucio... de qua sollicitudo supervacua est ; sed est alia necessaria, quam aut ignoratio aut incredibilitas contemnit humana... Audi ergo, o Asclepi ! Cum fuerit animae e corpore facta discessio, tunc arbitrium... transiet in summi daemonis potestatem... sin delictorum inlitam maculis vitiisque oblitam viderit, desuper ad ima deturbans procellis turbinibusque ... tradit, ut... aeternis poenis agitata rapiatur... 12 Aristot. Eth. Nic. II 3, pag. 1105a 30. 19 Aristot. Eth. Nic. VI 2, pag. 1139a 22. 21 Aristot. Eth. Nic. VI 2, pag. 1139a 22. 23 Aristot. Eth. Nic. III 5, pag. 1112b 33. 48
Strana 49
5° ad idem sic : Sequitur, quod, ipso spiritu humano separato a corpore, non inesset sibi virtus moralis. Consequens falsum. Sed consequencia probatur: Quia ipso spiritu separato, non inest ei appetitus sensitivus, cum ipse sic separatus non potest sentire ; qui enim diceret animam se solam intelligere vel sentire, quasi 5 diceret eam fodere vel laborare — dicit Philosophus 2° De anima. 6° arguitur, quod non sunt virtutes morales in utroque simul ; 1°, ut argutum est, quia sequitur, quod cessans ab operacione, ut dormiens, desineret esse viciosus ; 2° sequitur, quod spiritus separati a corpore perderent virtutem temperancie, simili- ter castitatem, liberalitatem et sic de aliis. Consequens falsum, quia tunc spiritum 10 separari a corpore foret valde malum. 7° arguitur, quod non sunt virtutes morales connexe. Probatur: Nulla est voluntas, in qua subiective virtutes morales sunt connexe; ergo etc. Assumptum arguitur, quia nec voluntas Petri nec Iohannis etc. 8°: Non est dare connexionem virtutum, quia illa nec est virtus nec virtutes nec 15 aliud a virtutibus ; igitur etc. Nec potest dici illa connexio essencialis nec acciden- talis nec utroque modo; igitur etc. 9°: Prudencia est virtus moralis, que est subiective in intellectu, cum dicitur virtus intellectualis 6° Ethicorum, igitur potest stare sine temperancia, que non est subiective in intellectu, et per consequens connexio huiusmodi dissolveretur, vel 20 oportet dici, quod temperancia est subiective in intellectu, quod est contra prius dicta. 10°. Non est racio dabilis, quare virtutes singule sunt connexe, nisi dicatur, quod largitas Dei est racio, qui Deus non dat unam sine reliqua ; vel quod dicatur, quod sicud ad perfeccionem corporis humani et bonam disposicionem requiruntur 25 singula membra, sic ad bonam disposicionem et perfectam ipsius anime requiruntur virtutes singule ; vel 3°, sicud [si] in cithara, si solum una corda fuerit ſet] non tensa, non erit perfecta armonia, sic in anima. Item in uno quoque genere est dare unum primum, quod est mensura omnium 26 in cithara*] si in cithara MP 5 Aristot. De anima I 4, pag. 408 b 11; accuratius citatur infra pag. 147, 11. 13 Cf. Act. 3, 1: Petrus autem et Iohannes ascendebant in templum etc.; 3, 12: Viri Israelitae, quid miramini in hoc aut nos quid intuemini, quasi nostra virtute aut potestate fecerimus hunc ambulare? 18 Aristot. Eth. Nic. VI 2, pag. 1139a 11. 22 Cſ. Hus, Super IV Sententiarum IV 3, 36, 3 (pag. 485, 24 ed. Flajshans): Sunt autem racio- nes illius connexionis virtutum : 1a racio est largitas Dei dantis, qui non dat unam sine alia ; 2a racio, quia sicut unum quodque membrum humani corporis indiget aliis membris, sic est in virtutibus ; 3a racio similitudinaria, quia sicut in cithara, si una corda non fuerit tensa, non erit armonia perfecta, ita nec in anima erit armonia spiritualis perfecta, nisi singule affuerint virtutes. 4 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411. ed. Ryba 49
5° ad idem sic : Sequitur, quod, ipso spiritu humano separato a corpore, non inesset sibi virtus moralis. Consequens falsum. Sed consequencia probatur: Quia ipso spiritu separato, non inest ei appetitus sensitivus, cum ipse sic separatus non potest sentire ; qui enim diceret animam se solam intelligere vel sentire, quasi 5 diceret eam fodere vel laborare — dicit Philosophus 2° De anima. 6° arguitur, quod non sunt virtutes morales in utroque simul ; 1°, ut argutum est, quia sequitur, quod cessans ab operacione, ut dormiens, desineret esse viciosus ; 2° sequitur, quod spiritus separati a corpore perderent virtutem temperancie, simili- ter castitatem, liberalitatem et sic de aliis. Consequens falsum, quia tunc spiritum 10 separari a corpore foret valde malum. 7° arguitur, quod non sunt virtutes morales connexe. Probatur: Nulla est voluntas, in qua subiective virtutes morales sunt connexe; ergo etc. Assumptum arguitur, quia nec voluntas Petri nec Iohannis etc. 8°: Non est dare connexionem virtutum, quia illa nec est virtus nec virtutes nec 15 aliud a virtutibus ; igitur etc. Nec potest dici illa connexio essencialis nec acciden- talis nec utroque modo; igitur etc. 9°: Prudencia est virtus moralis, que est subiective in intellectu, cum dicitur virtus intellectualis 6° Ethicorum, igitur potest stare sine temperancia, que non est subiective in intellectu, et per consequens connexio huiusmodi dissolveretur, vel 20 oportet dici, quod temperancia est subiective in intellectu, quod est contra prius dicta. 10°. Non est racio dabilis, quare virtutes singule sunt connexe, nisi dicatur, quod largitas Dei est racio, qui Deus non dat unam sine reliqua ; vel quod dicatur, quod sicud ad perfeccionem corporis humani et bonam disposicionem requiruntur 25 singula membra, sic ad bonam disposicionem et perfectam ipsius anime requiruntur virtutes singule ; vel 3°, sicud [si] in cithara, si solum una corda fuerit ſet] non tensa, non erit perfecta armonia, sic in anima. Item in uno quoque genere est dare unum primum, quod est mensura omnium 26 in cithara*] si in cithara MP 5 Aristot. De anima I 4, pag. 408 b 11; accuratius citatur infra pag. 147, 11. 13 Cf. Act. 3, 1: Petrus autem et Iohannes ascendebant in templum etc.; 3, 12: Viri Israelitae, quid miramini in hoc aut nos quid intuemini, quasi nostra virtute aut potestate fecerimus hunc ambulare? 18 Aristot. Eth. Nic. VI 2, pag. 1139a 11. 22 Cſ. Hus, Super IV Sententiarum IV 3, 36, 3 (pag. 485, 24 ed. Flajshans): Sunt autem racio- nes illius connexionis virtutum : 1a racio est largitas Dei dantis, qui non dat unam sine alia ; 2a racio, quia sicut unum quodque membrum humani corporis indiget aliis membris, sic est in virtutibus ; 3a racio similitudinaria, quia sicut in cithara, si una corda non fuerit tensa, non erit armonia perfecta, ita nec in anima erit armonia spiritualis perfecta, nisi singule affuerint virtutes. 4 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411. ed. Ryba 49
Strana 50
M 16 a aliorum in illo genere, sicud dicit Aristotiles 10° Methaphisice. Si ergo virtus moralis est genus virtutum, sequitur, quod est dare unam primam virtutem mora- lem, que est mensura omnium virtutum moralium. Consequencia tenet virtute medii. Sed consequens falsum, quia non est dabilis virtus moralis prima et maxima, co quod, si daretur, tunc daretur virtus in summo, et per consequens secundum illam virtutem homo fieret sic bonus, quod non posset esse melior, quod est error begherdorum. Item castitas, que est virtus, qua quis bene se custodit a peccato luxurie ; illa stat sine fortitudine, que est virtus movens hominem ad paciendum usque mortis arti- culum inclusive pro causa iusticie ; igitur non sunt virtutes singule connexe. Con- 10 sequencia nota est. Et antecedens patet de multis timidis, qui sunt casti et non fortes fortitudine virtutis moralis. P 106 b Neganti, quod virtutes connexe sunt: Arguitur sic: Iusticia non solum co«n mutativa vel distributiva, sed eciam servi- tiva debet dirigere hominem ad Deum. Nam prima et principalis pars iusticie stat 15 in isto, quod homo serviat Deo suo ex tota sua potencia et virtute, diligatque eum, quia summum bonum, ex toto corde et ex tota anima et ex tota mente ad pro- porcionem potencie intellective, irascibilis et concupiscibilis, nam sinc hac parte iusticie nulla virtus moralis inest homini; et post hanc partem iusticie oportet homi- nem servare aliam partem iusticie ad quemlibet hominem alium, diligendo ipsum et sic reddendo sibi, quod ei pertinet ; et quia non potest sic facere iuste, nisi assit fortitudo, que moveat hominem ad paciendum usque mortem inclusive pro ipsa iusticia ; et 3° oportet, quod assit prudencia, que cuncta opera hominis regulet con- formiter ad primam iusticiam inpellentem ; 4° autem, cum non assunt iste tres virtutes, nisi insit temperancia in subiecto secundum virtutem temperancie, qua 25 quis utitur vescibilibus conformiter racioni. Et sic patet, quod iste quatuor virtu- tes — iusticia, fortitudo, prudencia et temperancia — sunt connexe. 2° ad idem arguitur sic: Si aliquis est iustus, ipse habet se iuste erga singula ; ergo erga singula habet se, sicud se debet habere. Patet, quia iuste ; ergo habet se bene circa obiecta virtutum, et per consequens habet se bene circa obiectum prudencie, 30 fortitudinis et temperancie, et per consequens est prudens, fortis et temperatus, quia si non, tunc haberet se aliter, quam se deberet habere. 22 usque M usque ad P inclusive P] inclusiva M 23 regulet P] reluget M 28 ergo M] et per conse- quens P 20 1 Cf. Aristôt. Phys. VIII 9, pag. 265b 10: ipso enim primo omnia mensurantur. 16 Cf. Matth. 22, 37: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et in tota anima tua et in tota mente tua. 20 Cſ. Matth. 22, 39: Secundun autem simile est huic: Diliges proximum tuum sicut te ipsum. 50
M 16 a aliorum in illo genere, sicud dicit Aristotiles 10° Methaphisice. Si ergo virtus moralis est genus virtutum, sequitur, quod est dare unam primam virtutem mora- lem, que est mensura omnium virtutum moralium. Consequencia tenet virtute medii. Sed consequens falsum, quia non est dabilis virtus moralis prima et maxima, co quod, si daretur, tunc daretur virtus in summo, et per consequens secundum illam virtutem homo fieret sic bonus, quod non posset esse melior, quod est error begherdorum. Item castitas, que est virtus, qua quis bene se custodit a peccato luxurie ; illa stat sine fortitudine, que est virtus movens hominem ad paciendum usque mortis arti- culum inclusive pro causa iusticie ; igitur non sunt virtutes singule connexe. Con- 10 sequencia nota est. Et antecedens patet de multis timidis, qui sunt casti et non fortes fortitudine virtutis moralis. P 106 b Neganti, quod virtutes connexe sunt: Arguitur sic: Iusticia non solum co«n mutativa vel distributiva, sed eciam servi- tiva debet dirigere hominem ad Deum. Nam prima et principalis pars iusticie stat 15 in isto, quod homo serviat Deo suo ex tota sua potencia et virtute, diligatque eum, quia summum bonum, ex toto corde et ex tota anima et ex tota mente ad pro- porcionem potencie intellective, irascibilis et concupiscibilis, nam sinc hac parte iusticie nulla virtus moralis inest homini; et post hanc partem iusticie oportet homi- nem servare aliam partem iusticie ad quemlibet hominem alium, diligendo ipsum et sic reddendo sibi, quod ei pertinet ; et quia non potest sic facere iuste, nisi assit fortitudo, que moveat hominem ad paciendum usque mortem inclusive pro ipsa iusticia ; et 3° oportet, quod assit prudencia, que cuncta opera hominis regulet con- formiter ad primam iusticiam inpellentem ; 4° autem, cum non assunt iste tres virtutes, nisi insit temperancia in subiecto secundum virtutem temperancie, qua 25 quis utitur vescibilibus conformiter racioni. Et sic patet, quod iste quatuor virtu- tes — iusticia, fortitudo, prudencia et temperancia — sunt connexe. 2° ad idem arguitur sic: Si aliquis est iustus, ipse habet se iuste erga singula ; ergo erga singula habet se, sicud se debet habere. Patet, quia iuste ; ergo habet se bene circa obiecta virtutum, et per consequens habet se bene circa obiectum prudencie, 30 fortitudinis et temperancie, et per consequens est prudens, fortis et temperatus, quia si non, tunc haberet se aliter, quam se deberet habere. 22 usque M usque ad P inclusive P] inclusiva M 23 regulet P] reluget M 28 ergo M] et per conse- quens P 20 1 Cf. Aristôt. Phys. VIII 9, pag. 265b 10: ipso enim primo omnia mensurantur. 16 Cf. Matth. 22, 37: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et in tota anima tua et in tota mente tua. 20 Cſ. Matth. 22, 39: Secundun autem simile est huic: Diliges proximum tuum sicut te ipsum. 50
Strana 51
Neganti, quod vicia sunt connexa: Arguitur 1° sic: Singula vicia sunt connexa quoad obiectum, contra quod sunt, similiter ad obiectum, propter quod sunt ; igitur vicia sunt connexa. Consequencia tenet ab inferiori ad superius affirmative. Et assumptum probatur: Nam omnia 5 vicia moralia sunt contra Deum et fiunt propter creaturam, cui viciosi inordinate afficiuntur ; igitur assumptum verum. 2° sic: Vicia sunt connexa quoad subiectum. Probatur: Nam qui peccat per iniusticiam, eciam peccat per inprudenciam, intemperanciam et infortitudinem sive pusillanimitatem. Patet, quia destruens unam virtutem, radicitus destruit 10 omnes in se. Verum enim est, quod qui viciose est reus in deperdicione unius virtutis, factus est omnium virtutum reus. Vicium enim est malignantis nature; omne, quod invenit, destruit et oppositum inducit. Item 3°: Si vicia non sunt connexa, que sunt extrema eiusdem virtutis, tunc maxime videtur de prodigalitate et illiberalitate, que sunt vicia circa liberalitatem ; 15 sed hoc videtur esse falsum. Probacio : Nam idem est simul parcus et prodigus. Probatur, nam est prodigus dans aliis bona sua viciose, et idem est parcus, nolens uti bonis ad se virtuose. Unde dyabolus maxime est parcus sibi, quia non vult modeste uti bonis sibi a Deo datis, et idem dyabolus est eciam maxime prodigus, eo quod pro parva sua conplacencia dedit regnum beatitudinis ; igitur etc. Item 4° sic: Deducitur contra philocaptos sic : Qui luxuriatur, invidus est, quia 20 4 assumptum M antecedens P malignanantis M 5 cui MP 6 assumptum M) antecedens P 11 malignantis P ] 7 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 486, 36 ed. Flajšhans): Sunt eciam peccata virtu- tibus supradictis opposita connexa quoad subiectum, in quo sunt. Qui enim peccat per inius- ticiam, peccat et per inprudenciam, infortitudinem et intemperanciam eo, quod destruens unam virtutem radicitus destruit consequenter omnes ; et sic qui in uno fit reus, factus fit omnium reus. 13 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 486, 17 ed. Flajšhans): Utrum peccata virtuti- bus supradictis opposita sint connexa? Videtur, quod non, quia peccata sunt sibi opposita, ut illiberalitas et prodigalitas, que sunt extrema liberalitatis, et sic de aliis virtutibus oppositis. 15 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 486, 40 ed. Flajšhans): Nam qui prodigus est, et illiberalis sive parcus est: prodigus dans bona aliis viciose et parcus nolens uti bonis ad se virtuose. Unde dyabolus est maxime parcus sibi, quia non vult devote uti bonis a Deo sibi datis, et est eciam maxime prodigus, cum pro parva illicita excellencia dedit regnum Dei. 20 Cſ. M. de Ianow, Reg. III5,10,2 (III pag. 213, 11 ed. Kybal ) : hii, qui philocapti sunt a meretrice. Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 487, 20 ed. Flajšhans): Et sic descendendo ad septem crimina: Nam superbit, quia Deum spernit sibi non obediens ; avarus fit, quia in suo non contentus divina rapit ; luxuriatur, ut dictum est in proprio actu ; invidus est, quia de continencia mulieris dolet ; irascitur, dum sibi mulier ad placitum non consentit, vel irascitur sibimet, licet insensibiliter, quando propriam animam occidit ; crapulosus et sic gulosus est, quia car (n) em illicitis actibus saciat ; accidiosus est, quia Dei servicium luxurian- do negligit. 51
Neganti, quod vicia sunt connexa: Arguitur 1° sic: Singula vicia sunt connexa quoad obiectum, contra quod sunt, similiter ad obiectum, propter quod sunt ; igitur vicia sunt connexa. Consequencia tenet ab inferiori ad superius affirmative. Et assumptum probatur: Nam omnia 5 vicia moralia sunt contra Deum et fiunt propter creaturam, cui viciosi inordinate afficiuntur ; igitur assumptum verum. 2° sic: Vicia sunt connexa quoad subiectum. Probatur: Nam qui peccat per iniusticiam, eciam peccat per inprudenciam, intemperanciam et infortitudinem sive pusillanimitatem. Patet, quia destruens unam virtutem, radicitus destruit 10 omnes in se. Verum enim est, quod qui viciose est reus in deperdicione unius virtutis, factus est omnium virtutum reus. Vicium enim est malignantis nature; omne, quod invenit, destruit et oppositum inducit. Item 3°: Si vicia non sunt connexa, que sunt extrema eiusdem virtutis, tunc maxime videtur de prodigalitate et illiberalitate, que sunt vicia circa liberalitatem ; 15 sed hoc videtur esse falsum. Probacio : Nam idem est simul parcus et prodigus. Probatur, nam est prodigus dans aliis bona sua viciose, et idem est parcus, nolens uti bonis ad se virtuose. Unde dyabolus maxime est parcus sibi, quia non vult modeste uti bonis sibi a Deo datis, et idem dyabolus est eciam maxime prodigus, eo quod pro parva sua conplacencia dedit regnum beatitudinis ; igitur etc. Item 4° sic: Deducitur contra philocaptos sic : Qui luxuriatur, invidus est, quia 20 4 assumptum M antecedens P malignanantis M 5 cui MP 6 assumptum M) antecedens P 11 malignantis P ] 7 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 486, 36 ed. Flajšhans): Sunt eciam peccata virtu- tibus supradictis opposita connexa quoad subiectum, in quo sunt. Qui enim peccat per inius- ticiam, peccat et per inprudenciam, infortitudinem et intemperanciam eo, quod destruens unam virtutem radicitus destruit consequenter omnes ; et sic qui in uno fit reus, factus fit omnium reus. 13 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 486, 17 ed. Flajšhans): Utrum peccata virtuti- bus supradictis opposita sint connexa? Videtur, quod non, quia peccata sunt sibi opposita, ut illiberalitas et prodigalitas, que sunt extrema liberalitatis, et sic de aliis virtutibus oppositis. 15 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 486, 40 ed. Flajšhans): Nam qui prodigus est, et illiberalis sive parcus est: prodigus dans bona aliis viciose et parcus nolens uti bonis ad se virtuose. Unde dyabolus est maxime parcus sibi, quia non vult devote uti bonis a Deo sibi datis, et est eciam maxime prodigus, cum pro parva illicita excellencia dedit regnum Dei. 20 Cſ. M. de Ianow, Reg. III5,10,2 (III pag. 213, 11 ed. Kybal ) : hii, qui philocapti sunt a meretrice. Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 36, 5 (pag. 487, 20 ed. Flajšhans): Et sic descendendo ad septem crimina: Nam superbit, quia Deum spernit sibi non obediens ; avarus fit, quia in suo non contentus divina rapit ; luxuriatur, ut dictum est in proprio actu ; invidus est, quia de continencia mulieris dolet ; irascitur, dum sibi mulier ad placitum non consentit, vel irascitur sibimet, licet insensibiliter, quando propriam animam occidit ; crapulosus et sic gulosus est, quia car (n) em illicitis actibus saciat ; accidiosus est, quia Dei servicium luxurian- do negligit. 51
Strana 52
de bono continencie mulieris dolet; irascitur, dum sibi ad placitum non con- sentit, ymmo irascitur sibimet, licet inadvertibiliter, quia propriam animam occidit ; intemperatus est, quia carnem illicitis actibus saciat, et sic de aliis ; ergo omnia vicia sunt ad invicem connexa etc. M 16 b M. Cristannus de Prachaticz velud Euclides. Cum non in vacuum astripotens Dominus in suo edificio maximo altitudines, latitudines et profunditates et distancias posuit cuncta ordi- nans in pondere et mensura, licet humano ingenio per altitudinem intel- lectualiter usque ad celum ultimum ascendere et currendo ab oriente usque in occidens, usque ad infimum profunditatis descendere, ut supe- 10 rius gloria et inferius miseria contempletur. Sic enim ascendunt homines usque ad celos et descendunt usque ad abissos, ut deficiat eorum anima pre tedio, scilicet desiderans altissima et horrens infima. Nimirum igi- tur, quod Euclidis profundissimi sciencia mensurandi in medium pro- ponatur. Et venerandus Magister noster Cristannus plurimum mensuracio- nibus delectatur, cum forte ex constellacione ad id sit amplius inclinatus; igitur veluti Euclidi profundissimo proponitur de mensuracionibus questio in hac forma: UTRUM PERITUS GEOMETRA LONGITUDINES, 20 ALTITUDINES, PROFUNDITATES ET DISTANCIAS CORPORUM INSTRUMENTIS GEOMETRICIS POT- EST INFALLIBILITER INVENIRE. 15 Arguitur, quod non. Nullius rei vera quantitas visu infallibiliter apprehenditur ; ergo questio falsa. Consequencia tenet, quia omnis men- 25 suracio geometrica fit per visionem passivam rei mensurande median- 10 proſunditatis*] profunditates M 5 Cristannus de Prachaticz, bac. in art. 1388, mag. art. 1390 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 259, 266), a. 1395 diaconus et presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 2, 7), sem. hib. 1403/4 facultatis artium decanus (ibid. pag. 376), postea sem. hib. 1412/13 nec non a. 1423/4, 1427, 1432, 1434, 1437 uni- versitatis rector (Winter, O životě na vys. šk. praž., pag. 570); obiit 5. IX. 1439 (F. Palacký, Déjiny III 23, pag. 310). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 8. 52
de bono continencie mulieris dolet; irascitur, dum sibi ad placitum non con- sentit, ymmo irascitur sibimet, licet inadvertibiliter, quia propriam animam occidit ; intemperatus est, quia carnem illicitis actibus saciat, et sic de aliis ; ergo omnia vicia sunt ad invicem connexa etc. M 16 b M. Cristannus de Prachaticz velud Euclides. Cum non in vacuum astripotens Dominus in suo edificio maximo altitudines, latitudines et profunditates et distancias posuit cuncta ordi- nans in pondere et mensura, licet humano ingenio per altitudinem intel- lectualiter usque ad celum ultimum ascendere et currendo ab oriente usque in occidens, usque ad infimum profunditatis descendere, ut supe- 10 rius gloria et inferius miseria contempletur. Sic enim ascendunt homines usque ad celos et descendunt usque ad abissos, ut deficiat eorum anima pre tedio, scilicet desiderans altissima et horrens infima. Nimirum igi- tur, quod Euclidis profundissimi sciencia mensurandi in medium pro- ponatur. Et venerandus Magister noster Cristannus plurimum mensuracio- nibus delectatur, cum forte ex constellacione ad id sit amplius inclinatus; igitur veluti Euclidi profundissimo proponitur de mensuracionibus questio in hac forma: UTRUM PERITUS GEOMETRA LONGITUDINES, 20 ALTITUDINES, PROFUNDITATES ET DISTANCIAS CORPORUM INSTRUMENTIS GEOMETRICIS POT- EST INFALLIBILITER INVENIRE. 15 Arguitur, quod non. Nullius rei vera quantitas visu infallibiliter apprehenditur ; ergo questio falsa. Consequencia tenet, quia omnis men- 25 suracio geometrica fit per visionem passivam rei mensurande median- 10 proſunditatis*] profunditates M 5 Cristannus de Prachaticz, bac. in art. 1388, mag. art. 1390 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 259, 266), a. 1395 diaconus et presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 2, 7), sem. hib. 1403/4 facultatis artium decanus (ibid. pag. 376), postea sem. hib. 1412/13 nec non a. 1423/4, 1427, 1432, 1434, 1437 uni- versitatis rector (Winter, O životě na vys. šk. praž., pag. 570); obiit 5. IX. 1439 (F. Palacký, Déjiny III 23, pag. 310). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 8. 52
Strana 53
tibus instrumentis, ut patet in tractatibus geometrie. Assumptum pro- batur: Nam ex distancia maiori vel minori res videtur maior vel minor, ut docet experiencia; igitur assumptum verum. In oppositum est tota geometrie sciencia docens certis instrumentis 5 et regulis corporum longitudines, altitudines, profunditates et latitu- dines infallibiliter invenire. Probleuma: Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, si quis speculum ex tribus speculis connexis conpositum introspexerit, quocumque se verterit, faciem videbit quandam sue faciei similem in aere apparere? Nota: Dicit Altimetra, quod quantitatem aliquam mensurare est invenire, quociens in ca aliqua famosa quantitas reperitur vel continetur, vel quota pars aut quote partes sint in ea famose quantitatis. Famosa quantitas est, que aput omnes aut aput multos usitata est. Quantitas nota dicitur, quando scitur, quociens in ea aliqua quantitas famosa reperitur vel 15 continetur , vel quota pars aut quote partes sint alicuius famose quantitatis. Famose quantitates aput omnes usitate sunt iste: digittus, palmus, cubitus, passus, pes, pertica, que est longitudo 14 pedum, ulna, stadium, miliare, leuca. Instrumenta geometrica sunt hec: instrumentum gnomonicum, virga recta, quadrans, speculum, astrolabium, tabula, corda. 10 25 30 20 Concedenti: 1° sic : Nullus peritus geometra altitudinem instrumentis geometricis potest infallibiliter invenire. Probatur sic: Prima et nominatissima altitudo est distancia ultime spere, celi ultimi a centro terre, et illam nullus peritus geometra potest infallibiliter invenire ; ergo par erit de altitudinibus mediis eiusdem altitudinis. Tenet consequencia per illud principium Altimetre : Si fuerint due quantitates note, earum proporcio erit ad invicem nota ; ergo conversim : Si fuerint alique quantitates ignote, earum proporcio erit ignota. Sed cum quantitates altitudinis prime et eius medietatis sunt ignote, patet, quod et proporcio est ignota. Sed minor arguitur: Nam nec peritus geometra per virgam nec per instrumentum gno- monicum nec per speculum nec per quadrantem nec per astrolabium potest in- fallibiliter invenire altitudinem superficiei ultimi celi, non solum quot digittorum, M 172 palmorum, cubitorum, pedum, passuum, stadiorum, sed quod mayus est, nec miliarium aut leucarum ; ergo etc. 8 connexis*] connexum M 7 Algazelis (al-Gazálí) Logica et philosophica, Venetiis 1506 edita, mihi praesto non ſuerunt. 53
tibus instrumentis, ut patet in tractatibus geometrie. Assumptum pro- batur: Nam ex distancia maiori vel minori res videtur maior vel minor, ut docet experiencia; igitur assumptum verum. In oppositum est tota geometrie sciencia docens certis instrumentis 5 et regulis corporum longitudines, altitudines, profunditates et latitu- dines infallibiliter invenire. Probleuma: Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, si quis speculum ex tribus speculis connexis conpositum introspexerit, quocumque se verterit, faciem videbit quandam sue faciei similem in aere apparere? Nota: Dicit Altimetra, quod quantitatem aliquam mensurare est invenire, quociens in ca aliqua famosa quantitas reperitur vel continetur, vel quota pars aut quote partes sint in ea famose quantitatis. Famosa quantitas est, que aput omnes aut aput multos usitata est. Quantitas nota dicitur, quando scitur, quociens in ea aliqua quantitas famosa reperitur vel 15 continetur , vel quota pars aut quote partes sint alicuius famose quantitatis. Famose quantitates aput omnes usitate sunt iste: digittus, palmus, cubitus, passus, pes, pertica, que est longitudo 14 pedum, ulna, stadium, miliare, leuca. Instrumenta geometrica sunt hec: instrumentum gnomonicum, virga recta, quadrans, speculum, astrolabium, tabula, corda. 10 25 30 20 Concedenti: 1° sic : Nullus peritus geometra altitudinem instrumentis geometricis potest infallibiliter invenire. Probatur sic: Prima et nominatissima altitudo est distancia ultime spere, celi ultimi a centro terre, et illam nullus peritus geometra potest infallibiliter invenire ; ergo par erit de altitudinibus mediis eiusdem altitudinis. Tenet consequencia per illud principium Altimetre : Si fuerint due quantitates note, earum proporcio erit ad invicem nota ; ergo conversim : Si fuerint alique quantitates ignote, earum proporcio erit ignota. Sed cum quantitates altitudinis prime et eius medietatis sunt ignote, patet, quod et proporcio est ignota. Sed minor arguitur: Nam nec peritus geometra per virgam nec per instrumentum gno- monicum nec per speculum nec per quadrantem nec per astrolabium potest in- fallibiliter invenire altitudinem superficiei ultimi celi, non solum quot digittorum, M 172 palmorum, cubitorum, pedum, passuum, stadiorum, sed quod mayus est, nec miliarium aut leucarum ; ergo etc. 8 connexis*] connexum M 7 Algazelis (al-Gazálí) Logica et philosophica, Venetiis 1506 edita, mihi praesto non ſuerunt. 53
Strana 54
2° sic: Nullus peritus geometra longitudinem primam et maximam potest in- venire, que est dyameter mundi, ergo nullius partis eius ad ipsam dyametrum proporcionem poterit infallibiliter invenire. Tenet consequencia, quia ex opposito consequentis sequitur oppositum antecedentis ; sed antecedens arguitur, ut prius de omnibus instrumentis geometricis et de omnibus quantitatibus famosis. Et patet deduccio, quia si non potest invenire certam quantitatem altitudinis ultime superficiei respectu centri, tunc nec longitudinem dyametri mundi, que se habet in dupla proporcione respectu quantitatis altitudinem celi mensurantis. Et par est deduccio de profunditate terre. 3° sic: Omnes mensuraciones super instrumentis geometricis dependentes fun- 10 dantur principaliter in lumine et visu percipiente ; sed cum visus valde sit decepti- bilis circa lumen, ut patet de lumine in ticione moto circulariter velociter, ubi visus decipitur, iudicans esse circulum, cum non sit ; ergo geometra peritus non poterit [infallibiliter] longitudines, altitudines et distancias infallibiliter invenire, cum fundat totam mensuracionem in principio fallibili etc. 4° sic: Si proporcionem quadrati ad circulum peritus geometra non potest invenire, que tamen est scibilis, a forciori nec maiores altitudines, latitudines, lon- gitudines et profunditates [non] poterit invenire ; igitur etc. 5 15 M. Cztiborius de Welwar sicud Noe. Iam data sufficienti doctrina de mensuris longitudinum, altitudinum 20 et profunditatum et distanciarum, restat mensuram ostendere actuum humanorum in virtutibus, ut sicud peritus geometra precisam mensu- ram invenire satagit in quantitate, sic precisam mensuram reperire mo- ralis desideret in virtute. Docuit autem mensuram huiusmodi Noe philosophus, qui sicud 25 geometrice archam 30«0) cubitorum in longitudine, 50 cubitorum in latitudine et 30 cubitorum in altitudine struxerat, sic moralem vitam hominum, in quo consisteret, declarabat. Qui eciam Noe primus vitem reperit et vineam colere cepit, ut patet Gen. 9°. Nam refert losephus (M 14 b) 19 Cztiborius de Welwar, alias de Daczicz ( Tadra, Acta iudiciaria V, pag. 279, Mon. univ. Prag. I 1, pag. 404), bac. 1381 (ibid. pag. 200, 201), mag. 1390 (ibid. pag. 266), sem. hib. 1413/14 facultatis artium decanus (ibid. pag. 425), in annalibus academicis saepissime, postremum a. 1419, commemoratur (ibid. pag. 451). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 11. 26 Gen. 6, 15: Trecentorum cubitorun erit longitudo arcae, quinquaginta cubitorum latitudo et triginta cubitorum altitudo illius. 29 Gen. 9, 20: Coepitque Noe, vir agricola, exercere terram et plantavit vineam. 54
2° sic: Nullus peritus geometra longitudinem primam et maximam potest in- venire, que est dyameter mundi, ergo nullius partis eius ad ipsam dyametrum proporcionem poterit infallibiliter invenire. Tenet consequencia, quia ex opposito consequentis sequitur oppositum antecedentis ; sed antecedens arguitur, ut prius de omnibus instrumentis geometricis et de omnibus quantitatibus famosis. Et patet deduccio, quia si non potest invenire certam quantitatem altitudinis ultime superficiei respectu centri, tunc nec longitudinem dyametri mundi, que se habet in dupla proporcione respectu quantitatis altitudinem celi mensurantis. Et par est deduccio de profunditate terre. 3° sic: Omnes mensuraciones super instrumentis geometricis dependentes fun- 10 dantur principaliter in lumine et visu percipiente ; sed cum visus valde sit decepti- bilis circa lumen, ut patet de lumine in ticione moto circulariter velociter, ubi visus decipitur, iudicans esse circulum, cum non sit ; ergo geometra peritus non poterit [infallibiliter] longitudines, altitudines et distancias infallibiliter invenire, cum fundat totam mensuracionem in principio fallibili etc. 4° sic: Si proporcionem quadrati ad circulum peritus geometra non potest invenire, que tamen est scibilis, a forciori nec maiores altitudines, latitudines, lon- gitudines et profunditates [non] poterit invenire ; igitur etc. 5 15 M. Cztiborius de Welwar sicud Noe. Iam data sufficienti doctrina de mensuris longitudinum, altitudinum 20 et profunditatum et distanciarum, restat mensuram ostendere actuum humanorum in virtutibus, ut sicud peritus geometra precisam mensu- ram invenire satagit in quantitate, sic precisam mensuram reperire mo- ralis desideret in virtute. Docuit autem mensuram huiusmodi Noe philosophus, qui sicud 25 geometrice archam 30«0) cubitorum in longitudine, 50 cubitorum in latitudine et 30 cubitorum in altitudine struxerat, sic moralem vitam hominum, in quo consisteret, declarabat. Qui eciam Noe primus vitem reperit et vineam colere cepit, ut patet Gen. 9°. Nam refert losephus (M 14 b) 19 Cztiborius de Welwar, alias de Daczicz ( Tadra, Acta iudiciaria V, pag. 279, Mon. univ. Prag. I 1, pag. 404), bac. 1381 (ibid. pag. 200, 201), mag. 1390 (ibid. pag. 266), sem. hib. 1413/14 facultatis artium decanus (ibid. pag. 425), in annalibus academicis saepissime, postremum a. 1419, commemoratur (ibid. pag. 451). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 11. 26 Gen. 6, 15: Trecentorum cubitorun erit longitudo arcae, quinquaginta cubitorum latitudo et triginta cubitorum altitudo illius. 29 Gen. 9, 20: Coepitque Noe, vir agricola, exercere terram et plantavit vineam. 54
Strana 55
De causis rerum naturalium, quod Noe vitem invenit silvestrem, id est labruscam, que a labro viarum sic est dicta; que cum amara esset, quadruplex genus sangwinis accepit, videlicet leonis, agni, porci et symee ; de huiusmodi sangwine admixta terra fecit fimum et ad radicem cuiuslibet vitis posuit precise, ut, amaritudine vitis repulsa, dulcorata fructum redderet. Cumque de vino cius biberet, inebriatus et nudatus est in tabernaculo suo, ob hoc a filio suo Cham iuniore, scilicet digni- tate, derisus est. Ac cum sobrius factus esset, congregatis filiis, naturam vini ostendit eis et ideo se sangwinem dictorum animalium apposuisse, io ut discerent homines quandoque propter vinum fieri leones per iram, quandoque agnos sine mente per racionis absorpcionem, quandoque porcos per luxuriam, quandoque symeas per curiositatem. Cum igitur Magister noster venerandus, Magister Cztiborius tam- quam alter Noe libenter vinum bibit, merito more ipsius Noe, magni philosophi, quomodo bonis propositis debemus melius eligere, ut cer- visia et vino sibi propositis possit vinum libencius acceptare, proponitur sibi questio sub hac forma: 15 20 UTRUM QUILIBET HOMO PROPOSITIS DUOBUS BONIS, MAIORI ET MINORI, EQUE SIBI FACILI- BUS, FACIENDO MINUS BONUM ET DIMITTENDO MAYUS, PECCET MORALITER. 25 Arguitur, quod non. Nam dare elemosinam ut tria et elemosinam ut duo propter Deum, diviti homini utrumque est eque facile ; et tamen dando ut duo et dimittendo ut tria non peccat moraliter ; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum patet: Nam nec non dando M15 a ut duo nec non dando ut tria ut sic peccat ; ergo a forciori dando ut duo et non dando ut tria non peccat. In oppositum sic: Quilibet homo sic in adopcione faciendi po- situs plus mereretur faciendo mayus bonum quam faciendo minus ; 2 labro* coll. Isid. Etym. XVII 5. 3) labore M 18 Cf. Wyclif, De ecclesia 9 (pag. 187, 9 ed. Loserth): per decretum De cons., dist. Va (c. 24), Non mediocriter — ubi dicitur, quod graviter — peccant, qui cligunt minus bonum sibi maiori bono pero) posito. 55
De causis rerum naturalium, quod Noe vitem invenit silvestrem, id est labruscam, que a labro viarum sic est dicta; que cum amara esset, quadruplex genus sangwinis accepit, videlicet leonis, agni, porci et symee ; de huiusmodi sangwine admixta terra fecit fimum et ad radicem cuiuslibet vitis posuit precise, ut, amaritudine vitis repulsa, dulcorata fructum redderet. Cumque de vino cius biberet, inebriatus et nudatus est in tabernaculo suo, ob hoc a filio suo Cham iuniore, scilicet digni- tate, derisus est. Ac cum sobrius factus esset, congregatis filiis, naturam vini ostendit eis et ideo se sangwinem dictorum animalium apposuisse, io ut discerent homines quandoque propter vinum fieri leones per iram, quandoque agnos sine mente per racionis absorpcionem, quandoque porcos per luxuriam, quandoque symeas per curiositatem. Cum igitur Magister noster venerandus, Magister Cztiborius tam- quam alter Noe libenter vinum bibit, merito more ipsius Noe, magni philosophi, quomodo bonis propositis debemus melius eligere, ut cer- visia et vino sibi propositis possit vinum libencius acceptare, proponitur sibi questio sub hac forma: 15 20 UTRUM QUILIBET HOMO PROPOSITIS DUOBUS BONIS, MAIORI ET MINORI, EQUE SIBI FACILI- BUS, FACIENDO MINUS BONUM ET DIMITTENDO MAYUS, PECCET MORALITER. 25 Arguitur, quod non. Nam dare elemosinam ut tria et elemosinam ut duo propter Deum, diviti homini utrumque est eque facile ; et tamen dando ut duo et dimittendo ut tria non peccat moraliter ; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum patet: Nam nec non dando M15 a ut duo nec non dando ut tria ut sic peccat ; ergo a forciori dando ut duo et non dando ut tria non peccat. In oppositum sic: Quilibet homo sic in adopcione faciendi po- situs plus mereretur faciendo mayus bonum quam faciendo minus ; 2 labro* coll. Isid. Etym. XVII 5. 3) labore M 18 Cf. Wyclif, De ecclesia 9 (pag. 187, 9 ed. Loserth): per decretum De cons., dist. Va (c. 24), Non mediocriter — ubi dicitur, quod graviter — peccant, qui cligunt minus bonum sibi maiori bono pero) posito. 55
Strana 56
ergo obmittendo illud ut sic peccat, et per consequens questio est vera. Probleuma: Quare, ut dicit Constantinus libro 8° Moralium, febris, sepum, venenum, ebrietas et sompnolencia inpediunt gustum. Concedenti: 1°: Sequitur, quod omnis moraliter bene vivens ut sic peccaret ; consequens videtur esse falsum ; igitur etc. Assumptum probatur: Quilibet moraliter bene vivens potest eque faciliter melius vivere, quam vivit, et tamen dimittit, igitur ut sic peccat ; et per consequens non erit homo moraliter vivens, quin sic vivendo peccet ; sed hoc videtur sciencie morali contrarium; igitur etc. 2° sic: Sequitur, quod omnis coniunx ducendo uxorem, uxor virum, ut sic peccaret. Consequens falsum. Probatur consequencia: Nam proponuntur sibi duo bona, scilicet continencia et matrimonium, quorum continencia excellit, et sunt sibi eque facilia, ymmo continencia facilior, cum illa nec fatigat corpus nec pec- cunias acquirit vel exponit graviter sicud actus coniugii ; igitur etc. 3° sic: Ergo a contrario, propositis duobus malis, maiori et minori, eque faci- libus ad dimittendum, dimittendo minus bonum (!) et faciendo mayus malum ut sic non peccat. Consequencia tenet per regulam topicam: Sicud oppositum in oppo- sito, sic propositum in pro posito) etc. 4° sic: Bonum est voluntarie pauperem esse et bonum est divitem esse et pri- 20 mum est mayus bonum; igitur omnis, preeligens se divitem esse, ut sic peccat. Consequencia tenet, quia tam facile est unum, tam facile est et secundum. 10 15 Neganti: Nemo debet prepositis duabus viis, quarum una est certa et altera ambigua, ambiguam viam arripere, et magis certam ac facilem relinquere ; sed sic facit, 25 quicunque dimittit magis bonum et (amplectitur) minus bonum, quod cercius dimittit et facilius, et magis ambiguum amplectitur ; igitur ut sic peccat. Et ex isto argumento probari potest, quod nemo clericus debet in ecclesia militante posses- sionem secularem temporalium accipere, quia si acciperet, magis certam viam relinqueret, et ambiguam et magis difficilem arriperet, cum contra Apostoli 30 dictum inplicaret se negociis secularibus, et per consequens non posset Deo militare. 25 arripere* ] accipere M 18 Aristot. Top. IV 4, pag. 124b 1. 30 II Tim. 2, 4: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus. 56
ergo obmittendo illud ut sic peccat, et per consequens questio est vera. Probleuma: Quare, ut dicit Constantinus libro 8° Moralium, febris, sepum, venenum, ebrietas et sompnolencia inpediunt gustum. Concedenti: 1°: Sequitur, quod omnis moraliter bene vivens ut sic peccaret ; consequens videtur esse falsum ; igitur etc. Assumptum probatur: Quilibet moraliter bene vivens potest eque faciliter melius vivere, quam vivit, et tamen dimittit, igitur ut sic peccat ; et per consequens non erit homo moraliter vivens, quin sic vivendo peccet ; sed hoc videtur sciencie morali contrarium; igitur etc. 2° sic: Sequitur, quod omnis coniunx ducendo uxorem, uxor virum, ut sic peccaret. Consequens falsum. Probatur consequencia: Nam proponuntur sibi duo bona, scilicet continencia et matrimonium, quorum continencia excellit, et sunt sibi eque facilia, ymmo continencia facilior, cum illa nec fatigat corpus nec pec- cunias acquirit vel exponit graviter sicud actus coniugii ; igitur etc. 3° sic: Ergo a contrario, propositis duobus malis, maiori et minori, eque faci- libus ad dimittendum, dimittendo minus bonum (!) et faciendo mayus malum ut sic non peccat. Consequencia tenet per regulam topicam: Sicud oppositum in oppo- sito, sic propositum in pro posito) etc. 4° sic: Bonum est voluntarie pauperem esse et bonum est divitem esse et pri- 20 mum est mayus bonum; igitur omnis, preeligens se divitem esse, ut sic peccat. Consequencia tenet, quia tam facile est unum, tam facile est et secundum. 10 15 Neganti: Nemo debet prepositis duabus viis, quarum una est certa et altera ambigua, ambiguam viam arripere, et magis certam ac facilem relinquere ; sed sic facit, 25 quicunque dimittit magis bonum et (amplectitur) minus bonum, quod cercius dimittit et facilius, et magis ambiguum amplectitur ; igitur ut sic peccat. Et ex isto argumento probari potest, quod nemo clericus debet in ecclesia militante posses- sionem secularem temporalium accipere, quia si acciperet, magis certam viam relinqueret, et ambiguam et magis difficilem arriperet, cum contra Apostoli 30 dictum inplicaret se negociis secularibus, et per consequens non posset Deo militare. 25 arripere* ] accipere M 18 Aristot. Top. IV 4, pag. 124b 1. 30 II Tim. 2, 4: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus. 56
Strana 57
M. Stephannus de Palecz velud Ysocrates. (M 17 a) 5 15 Quia philosophicum et vere dignum esse dinoscitur Deo honorem inpendere, veritatem de eo fatendo, ut sibi ascribatur, quid ad ipsum pertinet, et non derogetur sibi eius proprium alteri tribuendo, hoc autem clare discernere magne fore sapiencie pertinet, ideo reverendus Magister Stephannus Palecz velud Ysocrates, eximius philosophus, de propositis nostrum auditorium clarissime informabit. Qui quidem Ysocrates, auditor Gorgie philosophi, a iuventute ad- hesit virtutibus, fugiens loca publica et confugiens frequenter ad deorum 10 templa. Scripsit in Exortacionibus suis ad Iomonium sic: »Fidelis esto diis non tantum ymolans, sed iure iurando perseverans ; illud enim in- dicium opum est, hoc autem probitatis signum.«Formida magis crimen quam dampnum. Si malus es, mortis formida exitum, si bonus, bene mori natura et dii tibi prestant; noli timere.« Hec Ysocrates. Sed cui dubium, quin venerandus Magister noster hanc docuit doc- trinam? Ideo ab ipso tamquam ab Ysocrate, qui fidelis fuit diis, de potencia Dei queritur, ut veritatem eius fateatur lucide : UTRUM DEUS, QUI CREAVIT MUNDUM SENSI- 1 Stephanus de Palecz Maiori, bac. 1386, mag. 21. II. 1391 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 246, 271), sem. hib. 1399/1400 facultatis artium decanus, a. 1400 universitatis rector (ibid. pag. 345, 350), in theologia baccalaureus formatus (ibid. 413); a. 1412 facultatis theologicae decanus (Sedlák, Studie a lexty I pag. 63), post multa beneficia ecclesiastica canonicatum Omnium Sanctorum a. 1413 adeptus (Tomek, Děj. m. Prahy V 159); de ceteris eius in Bohemia et in Polonia ſatis usque ad a. 1422 vide J. Fikrle, OSN XIX 91; (f. supra pag. 2, 6 et in conspectu finali, infra pag. 211, 14. 8 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 128c): Ysocrates philosophus, auditor Gorgie philosophi ... In Exortacionibus suis autem, ut ait Calcidius, virtute (m) laudavit ... Interrogatus ab amicis, quare non in forensibus negotiis versaretur, »Que locus hic callet«, ait, »ego nescio, et que ego calleo, locus hic nescit«. De templis vide praeſ. pag. XXV, 4. 10 Burley (ibid. ): Scripsit autem Ysocrates librum Exortacionum ad Dimionium (Demonici nomen sic corruptum in cod. Mus. X A 7, in editionibus Coloniensi, Norimbergensi omissum), de quo ... quedam hic collecta sunt: »Fidelis esto diis, non tantum ymolans, sed eciam [in iniuriando] (iure iurando) perseverans ; illud ſeciam] (enim ) indicium op[erjum est, hoc vero probitatis signum est..." 12 Burley (Mus. X A 7, ſol. 128d ) : »Magis formida crimen quam dampnum. Decet quidem for- midare malis vite exitum, virtuosis vero ignominiam vite.« Iterum vide praef. ib. 18 Positionem Mag. Stephani de Palecz e cod. NUK V E 14, ſol. 177a—180a, R. Beer, Wicliſ's Latin Works XII (1891) pag. 223—232 edidit, falso eam Wyclifio attribuens. 57
M. Stephannus de Palecz velud Ysocrates. (M 17 a) 5 15 Quia philosophicum et vere dignum esse dinoscitur Deo honorem inpendere, veritatem de eo fatendo, ut sibi ascribatur, quid ad ipsum pertinet, et non derogetur sibi eius proprium alteri tribuendo, hoc autem clare discernere magne fore sapiencie pertinet, ideo reverendus Magister Stephannus Palecz velud Ysocrates, eximius philosophus, de propositis nostrum auditorium clarissime informabit. Qui quidem Ysocrates, auditor Gorgie philosophi, a iuventute ad- hesit virtutibus, fugiens loca publica et confugiens frequenter ad deorum 10 templa. Scripsit in Exortacionibus suis ad Iomonium sic: »Fidelis esto diis non tantum ymolans, sed iure iurando perseverans ; illud enim in- dicium opum est, hoc autem probitatis signum.«Formida magis crimen quam dampnum. Si malus es, mortis formida exitum, si bonus, bene mori natura et dii tibi prestant; noli timere.« Hec Ysocrates. Sed cui dubium, quin venerandus Magister noster hanc docuit doc- trinam? Ideo ab ipso tamquam ab Ysocrate, qui fidelis fuit diis, de potencia Dei queritur, ut veritatem eius fateatur lucide : UTRUM DEUS, QUI CREAVIT MUNDUM SENSI- 1 Stephanus de Palecz Maiori, bac. 1386, mag. 21. II. 1391 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 246, 271), sem. hib. 1399/1400 facultatis artium decanus, a. 1400 universitatis rector (ibid. pag. 345, 350), in theologia baccalaureus formatus (ibid. 413); a. 1412 facultatis theologicae decanus (Sedlák, Studie a lexty I pag. 63), post multa beneficia ecclesiastica canonicatum Omnium Sanctorum a. 1413 adeptus (Tomek, Děj. m. Prahy V 159); de ceteris eius in Bohemia et in Polonia ſatis usque ad a. 1422 vide J. Fikrle, OSN XIX 91; (f. supra pag. 2, 6 et in conspectu finali, infra pag. 211, 14. 8 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 128c): Ysocrates philosophus, auditor Gorgie philosophi ... In Exortacionibus suis autem, ut ait Calcidius, virtute (m) laudavit ... Interrogatus ab amicis, quare non in forensibus negotiis versaretur, »Que locus hic callet«, ait, »ego nescio, et que ego calleo, locus hic nescit«. De templis vide praeſ. pag. XXV, 4. 10 Burley (ibid. ): Scripsit autem Ysocrates librum Exortacionum ad Dimionium (Demonici nomen sic corruptum in cod. Mus. X A 7, in editionibus Coloniensi, Norimbergensi omissum), de quo ... quedam hic collecta sunt: »Fidelis esto diis, non tantum ymolans, sed eciam [in iniuriando] (iure iurando) perseverans ; illud ſeciam] (enim ) indicium op[erjum est, hoc vero probitatis signum est..." 12 Burley (Mus. X A 7, ſol. 128d ) : »Magis formida crimen quam dampnum. Decet quidem for- midare malis vite exitum, virtuosis vero ignominiam vite.« Iterum vide praef. ib. 18 Positionem Mag. Stephani de Palecz e cod. NUK V E 14, ſol. 177a—180a, R. Beer, Wicliſ's Latin Works XII (1891) pag. 223—232 edidit, falso eam Wyclifio attribuens. 57
Strana 58
BILEM IN PRIMO INSTANTI TEMPORIS, POTUIT IPSUM PRIUS PRODUCERE ET COMMUNICARE CREANCIAM ALICUI CREATURE. Arguitur, (quod non). Non Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti temporis, ut deducit Philosophus 1° Celi et 8° Phisi- corum, et nec potuit producere, cum sit eternus, ut patet ibidem; ergo questio falsa. In oppositum est Plato, magnus philosophus, quoad suppositum questionis, et eciam Aristotiles, qui postea suam sentenciam retractavit. Et quoad quesitum, arguitur sic: Deus voluntarie produxit mundum, quando voluit, ergo potuit producere, quando voluit, et per consequens prius, quam produxit. Et quod potuit communicare creanciam alicui creature, patet, quia adhuc potest, cum sit omnipotens; in hoc enim laudabilior est potencia sua, quam si non posset communicare huius- modi creanciam creature; ergo etc. Probleuma: Quare homines peccant, cum naturaliter debent ad bonum virtutis inclinari et a malo vicii declinare. 5 10 15 Concedenti, quod Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti: 1° sic: Mundus iste sensibilis existit, ut notum est; igitur cum sit creatura, habet esse ydeale in Deo et esse in causis secundis et in propria forma. Consequencia 20 tenet ex co, quod quelibet creatura habet triplex esse huiusmodi ; igitur propor- cionaliter iste mundus sensibilis habet triplicem potenciam, illud triplex esse con- sequentem. Sed quacumque potencia ex illis signata ipsa est simpliciter necessaria ; igitur simpliciter necessarium est istum mundum sensibilem esse, et per consequens non incepit esse in primo instanti. 2° sic: Si Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti, igitur mundus sensibilis cum omnibus suis pertinentibus incepit esse pro eius primo instanti. Sed cum hoc presens instans sit ipsi mundo pertinens, igitur cum hoc presenti instanti incepit esse in primo instanti. Consequens falsum, quia tunc hoc presens instans fuisset in primo instanti et sic prius fuisset, quam nunc est. 3° sic: Vel Deus cum mundo incepit esse in primo instanti, vel non. Si sic, sequitur, quod mensuratur instanti vel tempore. Et eciam si primum, igitur, sicud sequitur: Iste mundus sensibilis incepit esse in primo instanti; igitur iste mundus 26 30 M 17b 3 alicui creature M) alicui pure creature T 5 Aristot. De caelo II 3, pag. 286 a 9; Phys. VIII 6, pag. 258b 12. 58
BILEM IN PRIMO INSTANTI TEMPORIS, POTUIT IPSUM PRIUS PRODUCERE ET COMMUNICARE CREANCIAM ALICUI CREATURE. Arguitur, (quod non). Non Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti temporis, ut deducit Philosophus 1° Celi et 8° Phisi- corum, et nec potuit producere, cum sit eternus, ut patet ibidem; ergo questio falsa. In oppositum est Plato, magnus philosophus, quoad suppositum questionis, et eciam Aristotiles, qui postea suam sentenciam retractavit. Et quoad quesitum, arguitur sic: Deus voluntarie produxit mundum, quando voluit, ergo potuit producere, quando voluit, et per consequens prius, quam produxit. Et quod potuit communicare creanciam alicui creature, patet, quia adhuc potest, cum sit omnipotens; in hoc enim laudabilior est potencia sua, quam si non posset communicare huius- modi creanciam creature; ergo etc. Probleuma: Quare homines peccant, cum naturaliter debent ad bonum virtutis inclinari et a malo vicii declinare. 5 10 15 Concedenti, quod Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti: 1° sic: Mundus iste sensibilis existit, ut notum est; igitur cum sit creatura, habet esse ydeale in Deo et esse in causis secundis et in propria forma. Consequencia 20 tenet ex co, quod quelibet creatura habet triplex esse huiusmodi ; igitur propor- cionaliter iste mundus sensibilis habet triplicem potenciam, illud triplex esse con- sequentem. Sed quacumque potencia ex illis signata ipsa est simpliciter necessaria ; igitur simpliciter necessarium est istum mundum sensibilem esse, et per consequens non incepit esse in primo instanti. 2° sic: Si Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti, igitur mundus sensibilis cum omnibus suis pertinentibus incepit esse pro eius primo instanti. Sed cum hoc presens instans sit ipsi mundo pertinens, igitur cum hoc presenti instanti incepit esse in primo instanti. Consequens falsum, quia tunc hoc presens instans fuisset in primo instanti et sic prius fuisset, quam nunc est. 3° sic: Vel Deus cum mundo incepit esse in primo instanti, vel non. Si sic, sequitur, quod mensuratur instanti vel tempore. Et eciam si primum, igitur, sicud sequitur: Iste mundus sensibilis incepit esse in primo instanti; igitur iste mundus 26 30 M 17b 3 alicui creature M) alicui pure creature T 5 Aristot. De caelo II 3, pag. 286 a 9; Phys. VIII 6, pag. 258b 12. 58
Strana 59
incepit esse. Sic sequitur: Deus incepit esse in primo instanti; igitur Deus incepit esse. Consequens inpossibile, igitur et assumptum. Si vero dicitur, quod Deus cum mundo non incepit esse in primo instanti, contra: Deus tunc fuit cum mundo in primo instanti et ante primum instans non fuit cum mundo in primo instanti; 5 igitur Deus incepit esse cum mun do in primo instanti. 4° sic : Mundi sensibilis creancia, causancia vel creacio est eterna ; igitur eter- naliter mundus est causatus et creatus. Consequencia nota est de se et assumptum probatur: Causancia, creancia vel creacio Dei est eterna et ipsa est creancia, causancia vel creacio mundi ; igitur assumptum verum. Consequencia nota est cum maiori, 1o sed minor probatur: Nam preordinancia mundi est eterna ; igitur causancia vel creancia. Tenet consequencia, quia ipsa preordinancia est causancia. 5° sic: Si Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti, tunc est vel fuit dare primum instans temporis vel primum instans motus. Consequens falsum, quia tunc primo instanter durasset et motus fuisset ipse mundus. Consequens 15 falsum, ut faciliter posset probari. 6° sic: Si mundus sensibilis est ex materia et forma conpositus, quelibet creatura conponitur ex genere et differencia ; igitur nec mundus, nec individua, que sunt partes eius, sunt ex nichilo, cum ex nichilo nichil fit, ut dicunt concorditer omnes philosophi. 7° sic: Si mundus sensibilis est creatus a Deo, vel ipse est primum creatum for- maliter, vel non. Si dicitur primum, contra : Mundi creacio passiva precedit, sicud potencia creandi passiva precedit existenciam ipsius mundi; igitur illa potencia passiva est prius creatum quam mundus. Eciam dicit auctor De causis, quod prima omnium rerum creatarum est esse et ante ipsum non est creatum aliud ; igitur 25 mundus non est primum creans. Si vero dicitur, quod mundus non est primum creatum, ergo oportet, quod sit secundum vel tercium et sic ultra, et nullum po- terit dici. Sed oportet redire ad primum. Nam sequitur : Instans primum mundi est; igitur mundus est. Et e contra: Mundus est ; igitur instans primum est ; co quod instans primum est prima mensura mundi, in qua originatur tota successiva 30 duracio mundi. Igitur oportet dici, quod mundus est primum creatum formaliter, quia primo sibi debetur creacio formaliter passiva, que in ipso formaliter subiectatur. Concedenti, quod potuit Deus mundum prius producere, quam produxit: Contra: Si potuit Deus mundum prius producere, quam produxit, tunc 35 potuit mundus prius productus fuisse, quam productus fuit. Consequencia tenet ab activo ad passivum. Et consequens falsum, cum nulla potencia passiva fuit, antequam mundus productus fuit ; nec enim in alio fuit, nec per se extitit. 20 23 Pseudo-Aristoteles, De causis, propos. 4 (Aristotelis Operum tom. VI, Venetiis 1560, fol. 287 E): Prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatum aliud. Cf. supra pag. 11, 25. 59
incepit esse. Sic sequitur: Deus incepit esse in primo instanti; igitur Deus incepit esse. Consequens inpossibile, igitur et assumptum. Si vero dicitur, quod Deus cum mundo non incepit esse in primo instanti, contra: Deus tunc fuit cum mundo in primo instanti et ante primum instans non fuit cum mundo in primo instanti; 5 igitur Deus incepit esse cum mun do in primo instanti. 4° sic : Mundi sensibilis creancia, causancia vel creacio est eterna ; igitur eter- naliter mundus est causatus et creatus. Consequencia nota est de se et assumptum probatur: Causancia, creancia vel creacio Dei est eterna et ipsa est creancia, causancia vel creacio mundi ; igitur assumptum verum. Consequencia nota est cum maiori, 1o sed minor probatur: Nam preordinancia mundi est eterna ; igitur causancia vel creancia. Tenet consequencia, quia ipsa preordinancia est causancia. 5° sic: Si Deus creavit mundum sensibilem in primo instanti, tunc est vel fuit dare primum instans temporis vel primum instans motus. Consequens falsum, quia tunc primo instanter durasset et motus fuisset ipse mundus. Consequens 15 falsum, ut faciliter posset probari. 6° sic: Si mundus sensibilis est ex materia et forma conpositus, quelibet creatura conponitur ex genere et differencia ; igitur nec mundus, nec individua, que sunt partes eius, sunt ex nichilo, cum ex nichilo nichil fit, ut dicunt concorditer omnes philosophi. 7° sic: Si mundus sensibilis est creatus a Deo, vel ipse est primum creatum for- maliter, vel non. Si dicitur primum, contra : Mundi creacio passiva precedit, sicud potencia creandi passiva precedit existenciam ipsius mundi; igitur illa potencia passiva est prius creatum quam mundus. Eciam dicit auctor De causis, quod prima omnium rerum creatarum est esse et ante ipsum non est creatum aliud ; igitur 25 mundus non est primum creans. Si vero dicitur, quod mundus non est primum creatum, ergo oportet, quod sit secundum vel tercium et sic ultra, et nullum po- terit dici. Sed oportet redire ad primum. Nam sequitur : Instans primum mundi est; igitur mundus est. Et e contra: Mundus est ; igitur instans primum est ; co quod instans primum est prima mensura mundi, in qua originatur tota successiva 30 duracio mundi. Igitur oportet dici, quod mundus est primum creatum formaliter, quia primo sibi debetur creacio formaliter passiva, que in ipso formaliter subiectatur. Concedenti, quod potuit Deus mundum prius producere, quam produxit: Contra: Si potuit Deus mundum prius producere, quam produxit, tunc 35 potuit mundus prius productus fuisse, quam productus fuit. Consequencia tenet ab activo ad passivum. Et consequens falsum, cum nulla potencia passiva fuit, antequam mundus productus fuit ; nec enim in alio fuit, nec per se extitit. 20 23 Pseudo-Aristoteles, De causis, propos. 4 (Aristotelis Operum tom. VI, Venetiis 1560, fol. 287 E): Prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatum aliud. Cf. supra pag. 11, 25. 59
Strana 60
Item: Si potuit Deus prius, ymmo eternaliter mundum produxisse et nichil obstitit, vel ergo voluit eternaliter producere et tunc eternaliter produxit, vel po- tuit et non voluit et tunc invidus fuit ; posse enim bene facere et nolle sine resi- stencia alicuius est invidere. Si autem voluit eternaliter producere et non potuit, tunc inpotens fuit. Ista sunt inconveniencia ; ergo et illa, ex quibus ista sequntur etc. Neganti, quod Deus potuit mundum prius producere, quam produxit : Contra: Potuit Deus eternaliter mundum producere ; ergo potuit prius pro- ducere, quam produxit. Tenet consequencia, quia eternaliter posse sive eterna po- tencia precedit omnem potenciam temporalem. Assumptum probatur: Potuit 10 Deus mundum producere et non incepit nec incipit nec incipiet posse mundum producere ; igitur potuit Deus eternaliter mundum producere. Item: Sicud Deus eternaliter scit et congnoscit omnem produccionem, sic potuit et potest eternaliter facere omnem produccionem; si igitur scivit Deus eternaliter mundum producere, potuit Deus eternaliter mundum producere. Te- 15 net consequencia, quia par est racio quoad hoc de eius sciencia et potencia. Item: Vel ante primum instans mundi solum Deus fuit, et tunc verum erit, quod pro primo instanti mundi est ita, quod Deus fuit ante mundum. Consequens falsum, quia pro primo instanti mundi non est ita, quod Deus fuit ante mundum, sicud non fuit tunc, quod Deus fuit, sed tunc incepit esse, quod Deus fuit ante mundum. 20 Item: Exponendo hanc exclusivam Tantum Deus est' per hanc negativam Nul- lum ens, quod est, Deus est', et extendendo hoc nomen ens' ad omnem veritatem ac limitando predicacionem formalem et non essencialem, certum est, quod claudit contradiccionem solum Deum esse, quia si sic, alia veritas est, que non est formaliter ipse Deus, et sic est de infinitis veritatibus. Sicud autem absolute ne- cessarium est aliquas veritates esse, quarum alia sit affirmacio, alia negacio, alia de possibili, alia de preterito vel futuro, sic absolute necessarium est esse ens, quod non est Deus. 25 M 18 a Neganti, quod Deus potest comunicare creanciam alicui creature : 1° sic: Deus potest comunicare iustificanciam alicui creature; sed cum mayus 30 est inpium iusti(fi)care quam mundum creare, cum primum habeat resistenciam, alterum vero non, ergo potest Deus comunicare creanciam alicui creature. Tenet consequencia ex eo, quod, si aliqua potencia potest in mayus, eadem potencia, activa potencia, poterit in minus. Sed assumptum probatur, quia potest Deus comunicare sacerdotibus, ut ipsi ad suum libitum iustificent inpium, quia alias vane 35 gloriarentur sacerdotes, quod ipsi habeant potestatem dimittendi peccata et ad celos animas remittendi. 36 dimittendi peccata*] remittendi peccata M 60
Item: Si potuit Deus prius, ymmo eternaliter mundum produxisse et nichil obstitit, vel ergo voluit eternaliter producere et tunc eternaliter produxit, vel po- tuit et non voluit et tunc invidus fuit ; posse enim bene facere et nolle sine resi- stencia alicuius est invidere. Si autem voluit eternaliter producere et non potuit, tunc inpotens fuit. Ista sunt inconveniencia ; ergo et illa, ex quibus ista sequntur etc. Neganti, quod Deus potuit mundum prius producere, quam produxit : Contra: Potuit Deus eternaliter mundum producere ; ergo potuit prius pro- ducere, quam produxit. Tenet consequencia, quia eternaliter posse sive eterna po- tencia precedit omnem potenciam temporalem. Assumptum probatur: Potuit 10 Deus mundum producere et non incepit nec incipit nec incipiet posse mundum producere ; igitur potuit Deus eternaliter mundum producere. Item: Sicud Deus eternaliter scit et congnoscit omnem produccionem, sic potuit et potest eternaliter facere omnem produccionem; si igitur scivit Deus eternaliter mundum producere, potuit Deus eternaliter mundum producere. Te- 15 net consequencia, quia par est racio quoad hoc de eius sciencia et potencia. Item: Vel ante primum instans mundi solum Deus fuit, et tunc verum erit, quod pro primo instanti mundi est ita, quod Deus fuit ante mundum. Consequens falsum, quia pro primo instanti mundi non est ita, quod Deus fuit ante mundum, sicud non fuit tunc, quod Deus fuit, sed tunc incepit esse, quod Deus fuit ante mundum. 20 Item: Exponendo hanc exclusivam Tantum Deus est' per hanc negativam Nul- lum ens, quod est, Deus est', et extendendo hoc nomen ens' ad omnem veritatem ac limitando predicacionem formalem et non essencialem, certum est, quod claudit contradiccionem solum Deum esse, quia si sic, alia veritas est, que non est formaliter ipse Deus, et sic est de infinitis veritatibus. Sicud autem absolute ne- cessarium est aliquas veritates esse, quarum alia sit affirmacio, alia negacio, alia de possibili, alia de preterito vel futuro, sic absolute necessarium est esse ens, quod non est Deus. 25 M 18 a Neganti, quod Deus potest comunicare creanciam alicui creature : 1° sic: Deus potest comunicare iustificanciam alicui creature; sed cum mayus 30 est inpium iusti(fi)care quam mundum creare, cum primum habeat resistenciam, alterum vero non, ergo potest Deus comunicare creanciam alicui creature. Tenet consequencia ex eo, quod, si aliqua potencia potest in mayus, eadem potencia, activa potencia, poterit in minus. Sed assumptum probatur, quia potest Deus comunicare sacerdotibus, ut ipsi ad suum libitum iustificent inpium, quia alias vane 35 gloriarentur sacerdotes, quod ipsi habeant potestatem dimittendi peccata et ad celos animas remittendi. 36 dimittendi peccata*] remittendi peccata M 60
Strana 61
10 Item: Comunicavit Deus singulis sacerdotibus potenciam creandi se ipsum; ergo. Assumptum probatur: Nam Cristus comunicavit creanciam huiusmodi ipsis sacerdotibus. Nam dicitur in libro, qui intitullatur Stella clericorum, in hiis verbis: »Dum igitur tante dignitatis sit sacerdos, quod creator sit sui creatoris, ipsum dampnari inconveniens est«. Et infra in eodem capitulo dicitur : "Quanto 5 sacerdotes Cristianorum honorandi sunt, qui omnium regem et creatorem tocius creature creant, tractant, sumunt et aliis ministrant !« Ecce plana probacio. Concedenti, quod potest Deus comunicare creanciam creature: Contra: Creancia activa sive creacio est solum ipsius potencie infinite active; sed nulla creatura potest esse infinite potencie active, quia alias esset Deus ; igitur etc. 2° sic: Accio prima ad extra non potest conpetere nisi primo agenti; sed creancia vel creacio est huiusmodi; igitur etc. 3° sic: Omne, quod potest totum effectum secundum se et quodlibet sui pro- ducere, potest agere independenter ; sed nulla creatura potest agere independenter, cum nulla talis potest esse independenter ; ergo nulla talis potest effectum secundum 15 se et quodlibet sui producere, et per consequens nec creare. M. Iohannes de Rzist velud Myso. Quia non est bonum alta sapere, nisi homo se ipsum congnoscens, letam tenens conscienciam in se valeat gaudere—hoc enim sensit Myso philosophus, qui docuit, quod non (ex) verbis res, sed ex rebus verba 20 querenda sunt et complenda, et quod non verba causa rerum, sed res 3 Hermanni Tepelstensis Stella clericorum, cap. ultimo (cod. NUKXB 17, fol. 131a): Cum igitur tante dignitatis sit sacerdos, quod creator sit sui creatoris, ipsum dampnari inconveniens est... (fol. 131b): Quanto magis sacerdotes Cristianorum huius temporis honorandi sunt, qui omnium regem et creatorem tocius creature creant et tractant, ymmo et aliis ministrant. Hus hoc loco repetit, verba quibus in Super IV Sententiarum IV 11, 3 (pag. 571, 25 ed. Flajšhans) uSuS est: Confirmatur per libellum, qui intitulatur Stella clericorum, in quo dicitur : Dum igitur tante dignitatis sit sacerdos, quod creator sit sui creatoris, ipsum dampnari inconveni- ens est. Et infra in codem capitulo dicitur: Quanto sacerdotes Cristianorum honorandi sunt, qui omnem regem et creatorem tocius creature creant, tractant, sumunt et aliis ministrant. 16 Iohannes de Rzist (Rzysst), mag. art. 1392 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 275), sem. hib. 1407/8 facultatis artium decanus (ibid. pag. 395); in annalibus academicis saepius, postremum a. 1419, commemoratur (ibid. pag. 451). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 16. 17 Rom. 12, 16: non alta sapientes, sed humilibus consentientes. 18 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 125a ): Miso Sternonis philosophus... docuit non ex verbis res, sed ex rebus verba querenda; non enim causa verborum res compleri dicebat, sed causa rerum verba. 61
10 Item: Comunicavit Deus singulis sacerdotibus potenciam creandi se ipsum; ergo. Assumptum probatur: Nam Cristus comunicavit creanciam huiusmodi ipsis sacerdotibus. Nam dicitur in libro, qui intitullatur Stella clericorum, in hiis verbis: »Dum igitur tante dignitatis sit sacerdos, quod creator sit sui creatoris, ipsum dampnari inconveniens est«. Et infra in eodem capitulo dicitur : "Quanto 5 sacerdotes Cristianorum honorandi sunt, qui omnium regem et creatorem tocius creature creant, tractant, sumunt et aliis ministrant !« Ecce plana probacio. Concedenti, quod potest Deus comunicare creanciam creature: Contra: Creancia activa sive creacio est solum ipsius potencie infinite active; sed nulla creatura potest esse infinite potencie active, quia alias esset Deus ; igitur etc. 2° sic: Accio prima ad extra non potest conpetere nisi primo agenti; sed creancia vel creacio est huiusmodi; igitur etc. 3° sic: Omne, quod potest totum effectum secundum se et quodlibet sui pro- ducere, potest agere independenter ; sed nulla creatura potest agere independenter, cum nulla talis potest esse independenter ; ergo nulla talis potest effectum secundum 15 se et quodlibet sui producere, et per consequens nec creare. M. Iohannes de Rzist velud Myso. Quia non est bonum alta sapere, nisi homo se ipsum congnoscens, letam tenens conscienciam in se valeat gaudere—hoc enim sensit Myso philosophus, qui docuit, quod non (ex) verbis res, sed ex rebus verba 20 querenda sunt et complenda, et quod non verba causa rerum, sed res 3 Hermanni Tepelstensis Stella clericorum, cap. ultimo (cod. NUKXB 17, fol. 131a): Cum igitur tante dignitatis sit sacerdos, quod creator sit sui creatoris, ipsum dampnari inconveniens est... (fol. 131b): Quanto magis sacerdotes Cristianorum huius temporis honorandi sunt, qui omnium regem et creatorem tocius creature creant et tractant, ymmo et aliis ministrant. Hus hoc loco repetit, verba quibus in Super IV Sententiarum IV 11, 3 (pag. 571, 25 ed. Flajšhans) uSuS est: Confirmatur per libellum, qui intitulatur Stella clericorum, in quo dicitur : Dum igitur tante dignitatis sit sacerdos, quod creator sit sui creatoris, ipsum dampnari inconveni- ens est. Et infra in codem capitulo dicitur: Quanto sacerdotes Cristianorum honorandi sunt, qui omnem regem et creatorem tocius creature creant, tractant, sumunt et aliis ministrant. 16 Iohannes de Rzist (Rzysst), mag. art. 1392 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 275), sem. hib. 1407/8 facultatis artium decanus (ibid. pag. 395); in annalibus academicis saepius, postremum a. 1419, commemoratur (ibid. pag. 451). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 16. 17 Rom. 12, 16: non alta sapientes, sed humilibus consentientes. 18 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 125a ): Miso Sternonis philosophus... docuit non ex verbis res, sed ex rebus verba querenda; non enim causa verborum res compleri dicebat, sed causa rerum verba. 61
Strana 62
M 18 b verborum. Hic Miso, ut molestias evitaret hominum, solus habitavit. Quem quidam cum vidisset ridentem, quesivit, cur presente nemine rideret. Qui ait: »Eo ipso rideo, quia solus sum, gaudeo etenim ; nam si cum hominibus habitarem, ridendi et gaudendi michi subtraheretur occasio.« Cum autem reverendus Magister Iohannes Rzist tamquam Miso philosophus amat solitudinem, ne cum hominibus habitans ridendi et gaudendi de bona consciencia perderet occasionem, ideo de consciencia proponitur sibi questio sub hac forma : [UTRUM OMNIS HOMO, FACIENS CONTRA CON- 10 SCIENCIAM, EDIFICAT AD GEHENNAM. Arguitur, quod non. Nam iudex, abiudicans scienter iustum se- cundum probacionem falsorum testium, non edificat ad gehennam et ipse facit contra conscienciam propriam; ergo questio falsa. Con- sequencia nota est et maior patet. In oppositum sic: Omnis homo faciens contra conscienciam pro- priam peccat; igitur edificat ad gehennam. Tenet consequencia ex eo, quia omne peccare hominis est dampnacionem quodam modo dispo- nere. Assumptum probatur: Nam omnis homo faciens contra con- scienciam sequitur potenciam sensitivam sive volitivam racione pre- 20 termissa directrice ; ergo ut sic peccat. Probleuma: Quare, ut dicit Avempace in 4° Metheororum, serenitas yemalis frigus efficit et algorem, serenitas autem estivalis estum generat et calorem? 15 3 Eo ipso*] Ego ipse M 22 Avempace*] avempite M 1 Burley (ibid.): Hic ut... molestias hominum evitaret, solus in deserto habitavit apud Lacede- monas. Quidam autem inde pertransiens ... et videns eum ridentem, interrogavit, cur nemine [vidente] (presente sic Cap. G 21, ſol. 6b) rideret. Quiſa] ait: »Eo ipso rideo, quia solus sum, gaudeo etenim. Nam [et] si cum hominibus habitarem, ridendi et gaudendi michi submove- retur occasio.« 10 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 5 (pag. 353, 34 ed. Flajshans): Et ad istud sonat illud: »Omne, quod fit contra conscienciam, edificat ad gehennam« 28, quest. 1a, ca° ,omnes'.« Gratianus, Decreti pars II, causa XXVIII, quaest. I, cap. 14 (»Omnes deinceps«): omne, quod contra conscientiam fit, aedificat ad gehennam. 22 Nomen philosophi, quo Averroes magistro usus est, Hussio e commentariis Aristotelicis non ignotum erat. 62
M 18 b verborum. Hic Miso, ut molestias evitaret hominum, solus habitavit. Quem quidam cum vidisset ridentem, quesivit, cur presente nemine rideret. Qui ait: »Eo ipso rideo, quia solus sum, gaudeo etenim ; nam si cum hominibus habitarem, ridendi et gaudendi michi subtraheretur occasio.« Cum autem reverendus Magister Iohannes Rzist tamquam Miso philosophus amat solitudinem, ne cum hominibus habitans ridendi et gaudendi de bona consciencia perderet occasionem, ideo de consciencia proponitur sibi questio sub hac forma : [UTRUM OMNIS HOMO, FACIENS CONTRA CON- 10 SCIENCIAM, EDIFICAT AD GEHENNAM. Arguitur, quod non. Nam iudex, abiudicans scienter iustum se- cundum probacionem falsorum testium, non edificat ad gehennam et ipse facit contra conscienciam propriam; ergo questio falsa. Con- sequencia nota est et maior patet. In oppositum sic: Omnis homo faciens contra conscienciam pro- priam peccat; igitur edificat ad gehennam. Tenet consequencia ex eo, quia omne peccare hominis est dampnacionem quodam modo dispo- nere. Assumptum probatur: Nam omnis homo faciens contra con- scienciam sequitur potenciam sensitivam sive volitivam racione pre- 20 termissa directrice ; ergo ut sic peccat. Probleuma: Quare, ut dicit Avempace in 4° Metheororum, serenitas yemalis frigus efficit et algorem, serenitas autem estivalis estum generat et calorem? 15 3 Eo ipso*] Ego ipse M 22 Avempace*] avempite M 1 Burley (ibid.): Hic ut... molestias hominum evitaret, solus in deserto habitavit apud Lacede- monas. Quidam autem inde pertransiens ... et videns eum ridentem, interrogavit, cur nemine [vidente] (presente sic Cap. G 21, ſol. 6b) rideret. Quiſa] ait: »Eo ipso rideo, quia solus sum, gaudeo etenim. Nam [et] si cum hominibus habitarem, ridendi et gaudendi michi submove- retur occasio.« 10 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 5 (pag. 353, 34 ed. Flajshans): Et ad istud sonat illud: »Omne, quod fit contra conscienciam, edificat ad gehennam« 28, quest. 1a, ca° ,omnes'.« Gratianus, Decreti pars II, causa XXVIII, quaest. I, cap. 14 (»Omnes deinceps«): omne, quod contra conscientiam fit, aedificat ad gehennam. 22 Nomen philosophi, quo Averroes magistro usus est, Hussio e commentariis Aristotelicis non ignotum erat. 62
Strana 63
Neganti: 1° sic: Omnis homo, faciens contra conscienciam propriam, voluntarie con- travenit sciencie ; igitur voluntarie errat. Consequencia nota est de se et assumptum manifestum est ex vi vocis consciencie. Dicitur enim consciencia quasi cum et 5 sciencia. Habens ergo scienciam de re, quod non debet fieri, et tamen faciens, facit, quod non debet facere, et per consequens edificat in gehennam. 2° sic: Faciens contra conscienciam propriam habet remorsum de faccione, qui dicit, quod non faciat, vel ergo scit, quod male facit, et non desistit, tunc facit contra sinderesim, que dictat: Nullum malum est faciendum, que est pars Dei. Et 10 racio dictat, quod hoc est malum, quod ipse facit. Ergo contravenit sinderesi et racioni voluntarie, et per consequens deviat a virtutis tramite et sic edificat ad gehennam. 3°. Omnis homo malefaciens edificat ad gehennam ; sed omnis homo faciens contra conscienciam propriam est homo malefaciens ; igitur etc. Consequencia 15 nota est cum maiori. Sed minor arguitur : Nam omnis homo faciens contra con- scienciam est homo errans ; ergo malefaciens. Consequencia nota est. Et assumptum probatur, quia omnis homo faciens contra conscienciam vel facit contra rectam conscienciam et sic errat, vel facit contra erroneam conscienciam et sic habet erroneam conscienciam et sic iterum errat ; igitur. 4° sic: Si non, tunc videtur hoc fore maxime in casu, quo constat iudici false deponere contra iustum, et tamen sentenciat contra eorum mendax comentum. Contra : Iudex conscius facti, taliter iudicans, 1° consentit in iudicando nequicie testium; 2° contra legem Dei comittit homicidium, que dicit Exo. 23 »Innocen- tem et iustum ne occidas« ; et 3° ex noto mendacio daret mendax iudicium. Sed 25 sic faciendo directe esset voluntati divine et iudicio iustissimo et proprie conscien- cie contrarius ; igitur faciens sic contra conscienciam propriam edificaret in gehen- nam. Nec valet excusacio sophistica cum reduplicacionibus dyaboli, que dicunt: »Iudex sentenciare debet illa, que novit ut iudex, et non, que novit ut privata persona.« Sic enim excusaretur Pilatus ab iniquo iudicio, qui perhibens testimonium 20 5 tamen faciens facit*] tamen facit facit M 3 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 4 (pag. 351, 21 ed. Flajshans): Et sciendum, quod con- sciencia conponitur a ,con' et ,sciencia' et sic dicitur quasi , cum sciencia'. 9 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 24, 7 (pag. 297, 16 ed. Flajšhans): Queritur, quid sit synde- resis. Et innuit Magister in littera, quod est quendam voluntas anime naturalis, qua natura- liter vult bonum ... ideo oportet, quod racio practica in practicis ab aliquibus principiis per se notis deducatur, sicud est ,nullum malum est faciendum'... Cſ. M. de Ianow, Reg. III 1, 5 (II pag. 11, 31 ed. Kybal): Si ... homo suum contemplativum intellectum, qui aliter dicitur synderesis, ad supremam veritatem ... elevet. 23 Exodus 23, 7: Insontem et iustum non occides. 63
Neganti: 1° sic: Omnis homo, faciens contra conscienciam propriam, voluntarie con- travenit sciencie ; igitur voluntarie errat. Consequencia nota est de se et assumptum manifestum est ex vi vocis consciencie. Dicitur enim consciencia quasi cum et 5 sciencia. Habens ergo scienciam de re, quod non debet fieri, et tamen faciens, facit, quod non debet facere, et per consequens edificat in gehennam. 2° sic: Faciens contra conscienciam propriam habet remorsum de faccione, qui dicit, quod non faciat, vel ergo scit, quod male facit, et non desistit, tunc facit contra sinderesim, que dictat: Nullum malum est faciendum, que est pars Dei. Et 10 racio dictat, quod hoc est malum, quod ipse facit. Ergo contravenit sinderesi et racioni voluntarie, et per consequens deviat a virtutis tramite et sic edificat ad gehennam. 3°. Omnis homo malefaciens edificat ad gehennam ; sed omnis homo faciens contra conscienciam propriam est homo malefaciens ; igitur etc. Consequencia 15 nota est cum maiori. Sed minor arguitur : Nam omnis homo faciens contra con- scienciam est homo errans ; ergo malefaciens. Consequencia nota est. Et assumptum probatur, quia omnis homo faciens contra conscienciam vel facit contra rectam conscienciam et sic errat, vel facit contra erroneam conscienciam et sic habet erroneam conscienciam et sic iterum errat ; igitur. 4° sic: Si non, tunc videtur hoc fore maxime in casu, quo constat iudici false deponere contra iustum, et tamen sentenciat contra eorum mendax comentum. Contra : Iudex conscius facti, taliter iudicans, 1° consentit in iudicando nequicie testium; 2° contra legem Dei comittit homicidium, que dicit Exo. 23 »Innocen- tem et iustum ne occidas« ; et 3° ex noto mendacio daret mendax iudicium. Sed 25 sic faciendo directe esset voluntati divine et iudicio iustissimo et proprie conscien- cie contrarius ; igitur faciens sic contra conscienciam propriam edificaret in gehen- nam. Nec valet excusacio sophistica cum reduplicacionibus dyaboli, que dicunt: »Iudex sentenciare debet illa, que novit ut iudex, et non, que novit ut privata persona.« Sic enim excusaretur Pilatus ab iniquo iudicio, qui perhibens testimonium 20 5 tamen faciens facit*] tamen facit facit M 3 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 4 (pag. 351, 21 ed. Flajshans): Et sciendum, quod con- sciencia conponitur a ,con' et ,sciencia' et sic dicitur quasi , cum sciencia'. 9 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 24, 7 (pag. 297, 16 ed. Flajšhans): Queritur, quid sit synde- resis. Et innuit Magister in littera, quod est quendam voluntas anime naturalis, qua natura- liter vult bonum ... ideo oportet, quod racio practica in practicis ab aliquibus principiis per se notis deducatur, sicud est ,nullum malum est faciendum'... Cſ. M. de Ianow, Reg. III 1, 5 (II pag. 11, 31 ed. Kybal): Si ... homo suum contemplativum intellectum, qui aliter dicitur synderesis, ad supremam veritatem ... elevet. 23 Exodus 23, 7: Insontem et iustum non occides. 63
Strana 64
veritatis Cristo de innocencia, iniuste ipsum contra veritatem ad testimonium iniquorum ad mortem contra propriam conscienciam condempnavit. »Sciebat enim, quod per invidiam tradidissent eum.« Et ad idem arguitur sic: Nullum per se malum est faciendum ; sed inno- centem condempnare est per se malum; igitur innocentem condempnare non est faciendum. Iste est sylogismus consciencie, quia maiorem ponit synde- resis, minorem racio, et consciencia concludit. Faciens ergo contra conclusionem consciencie facit contra sinderesim et contra racionem et per consequens contra veritatem; igitur edificat ad gehennam, nam ut sic est proditor veritatis. Et ad idem sunt leges et canones, ut patet XI. q. 3à capitulo »Abiit« et distinc- cione 86 capitulo »Si quis« dicitur : Nullum ante iustam veramque probacionem dampnare debemus. Item 22 q. 12 »Deus omnipotens« et [XI. q. 3 et] 303 q. 5' »Nullum«. Item: Si licet, vel ergo amore Dei, vel iusto amore sui, vel iusto amore proximi. Non primum, quia qui veritati est contrarius, et Deo est contrarius, qui est prima 15 M 19 a veritas ; nec amore proximi, quia et partem actricem dampnificat in malo ei con- senciens et similiter innocentem faciens sibi, quod sibi in casu simili nollet fieri ; nec iusto amore sui, quia sic faciens non facit sibi bene. Et cum nichil debet quisquam facere nisi ex amore iusto, sequitur, quod sic iudicando contra proprian conscien- ciam edificat ad gehennam. Unde pocius deberet iudex omnes leges civiles dimittere, ymmo totum mun- dum perire, antequam comitteret levissimum mendacium vel peccatum contra conscienciam, cum abstinendo a peccato non infert alicui iniuriam, quamvis occasione male accepta per accidens sequatur iniuria. Et rogo, quomodo iudex, ferens sic iniquam sentenciam, potest, nisi menciatur, dicere: »Solum Deum pre 25 oculis habentes«, cum contra Dei testimonium mendacio perhibet testimonium, iniquis consenciens contra iustum. 5 10 20 1 Matth. 27, 24 (Pilatus): Innocens ego sum a sanguine iusti huius. 2 Matth. 27, 18: Sciebat enim, quod per invidiam tradidissent eum. 6 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 4 (pag. 351, 33 ed. Flajshans): sicut patet in syllogismo consciencie, in quo sinderesis proponit maiorem sic : ,nullum malum est faciendum' et racio assumit minorem, scilicet ,hoc est malum', et consciencia concludit: ,igitur hoc non est faciendum'. 10 Gratianus, Decreti pars II, causa XI, quaest. III, cap. 83 (»Abiit Iudas«): Qui ergo caritatis et veritatis iussa spernunt, Deum utique, qui caritas est et veritas, produnt ... qualiter arbitris absentibus mendacio veritatem, virtutem crimine mutent. 12 Gratianus, Decreti pars II, causa II, quaest. I, cap. 20 (»Deus omnipotens«): Nullum ante veram iustamque probationem iudicare aut damnare debemus. 13 Gratianus, Decreti pars II, causa XXX, quaest. V, cap. 10 (»Nullum ante«): Nullum ante veram iustamque probationem iudicare aut damnare debemus. 64
veritatis Cristo de innocencia, iniuste ipsum contra veritatem ad testimonium iniquorum ad mortem contra propriam conscienciam condempnavit. »Sciebat enim, quod per invidiam tradidissent eum.« Et ad idem arguitur sic: Nullum per se malum est faciendum ; sed inno- centem condempnare est per se malum; igitur innocentem condempnare non est faciendum. Iste est sylogismus consciencie, quia maiorem ponit synde- resis, minorem racio, et consciencia concludit. Faciens ergo contra conclusionem consciencie facit contra sinderesim et contra racionem et per consequens contra veritatem; igitur edificat ad gehennam, nam ut sic est proditor veritatis. Et ad idem sunt leges et canones, ut patet XI. q. 3à capitulo »Abiit« et distinc- cione 86 capitulo »Si quis« dicitur : Nullum ante iustam veramque probacionem dampnare debemus. Item 22 q. 12 »Deus omnipotens« et [XI. q. 3 et] 303 q. 5' »Nullum«. Item: Si licet, vel ergo amore Dei, vel iusto amore sui, vel iusto amore proximi. Non primum, quia qui veritati est contrarius, et Deo est contrarius, qui est prima 15 M 19 a veritas ; nec amore proximi, quia et partem actricem dampnificat in malo ei con- senciens et similiter innocentem faciens sibi, quod sibi in casu simili nollet fieri ; nec iusto amore sui, quia sic faciens non facit sibi bene. Et cum nichil debet quisquam facere nisi ex amore iusto, sequitur, quod sic iudicando contra proprian conscien- ciam edificat ad gehennam. Unde pocius deberet iudex omnes leges civiles dimittere, ymmo totum mun- dum perire, antequam comitteret levissimum mendacium vel peccatum contra conscienciam, cum abstinendo a peccato non infert alicui iniuriam, quamvis occasione male accepta per accidens sequatur iniuria. Et rogo, quomodo iudex, ferens sic iniquam sentenciam, potest, nisi menciatur, dicere: »Solum Deum pre 25 oculis habentes«, cum contra Dei testimonium mendacio perhibet testimonium, iniquis consenciens contra iustum. 5 10 20 1 Matth. 27, 24 (Pilatus): Innocens ego sum a sanguine iusti huius. 2 Matth. 27, 18: Sciebat enim, quod per invidiam tradidissent eum. 6 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 4 (pag. 351, 33 ed. Flajshans): sicut patet in syllogismo consciencie, in quo sinderesis proponit maiorem sic : ,nullum malum est faciendum' et racio assumit minorem, scilicet ,hoc est malum', et consciencia concludit: ,igitur hoc non est faciendum'. 10 Gratianus, Decreti pars II, causa XI, quaest. III, cap. 83 (»Abiit Iudas«): Qui ergo caritatis et veritatis iussa spernunt, Deum utique, qui caritas est et veritas, produnt ... qualiter arbitris absentibus mendacio veritatem, virtutem crimine mutent. 12 Gratianus, Decreti pars II, causa II, quaest. I, cap. 20 (»Deus omnipotens«): Nullum ante veram iustamque probationem iudicare aut damnare debemus. 13 Gratianus, Decreti pars II, causa XXX, quaest. V, cap. 10 (»Nullum ante«): Nullum ante veram iustamque probationem iudicare aut damnare debemus. 64
Strana 65
Concedenti: Nichil est consciencia; ergo questio falsa. Assumptum probatur, quia nec est actus, nec habitus. Non primum, quia tunc esset de genere accionis ; consequens falsum. Nec habitus, quia de nulla specie qualitatis, ut probabitur. 2° sic: Consciencia vel est accidens adquisitum vel innatum. Non primum, quia est habitus innatus non solum motivus, sed eciam congnitivus. Inclinat enim animam ad prosecucionem boni et fugam mali. Non secundum, quia tunc equa- liter omnes homines essent conscienciales, sicud omnes equaliter sunt risibiles. Con- sequens falsum; ergo et illud, ex quo sequitur. 3° sic: Consciencia vel coniungitur solum sinderesi, vel solum racioni, vel utrique simul. Si 1° modo, tunc non potest errare, quia ut sic fertur cum sinderesi in bonum ; si 2° modo, tunc iterum non potest errare, quia racio regit ipsam ; si 3° modo, tunc omnino duobus assistentibus veris ductoribus non errabit, et sic non continget facientem contra conscienciam edificare in gehennam. 4° sic: Si omnis faciens contra conscienciam propriam edificat in gehennam, sequitur, quod faciens contra conscienciam erroneam edificaret in gehennam. Consequens falsum, nam faciens contra conscienciam erroneam facit id, quod facere debet. Et consequencia probatur, quia pono, quod aliqua mulier soluta sive libera dicat Sorti: »Ecce sencio, quod habebo prolem, si mecum comisceberis, et si 20 non, statim moriar ; salva ergo me in vita mea et producas prolem ad honorem Dei.« Isto sic stante cadat Sorti in mentem consciencia, quod si non fecerit, reus crit mortis mulieris et future prolis, et tamen stante illa consciencia non consenciat mulieri, tunc ex posicione sequitur, quod Sor sic non consenciens edificat ad ge- hennam. Patet, quia omnis faciens contra conscienciam edificat in gehennam ; sed 25 Sor est huiusmodi; igitur etc. Item: Habens conscienciam erroneam vel obligatur ad ipsam inplendam, vel obligatur ad ipsam non inplendam. Si primum, tunc obligatur ad male facien- dum ; consequens falsum. Si secundum, ergo potest facere licite contra illam con- scienciam, et per consequens ut sic faciens [ut] edificare ad gehennam. 30 Consci- dictamen racionis, quo iudicat vel ligat ad faciendum vel non faciendum encia est habitus mentis, boni vel mali discretivus credulitas intencionis ad aliquid agendum vel non [ad] agendum cum animi deliberacione firmata. 16 erroncam*] propriam M 13 3°*] 2° M 30 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 4 (pag. 351, 11 ed. Flajšhans): Notandum, quod con- sciencia diversimode diffinitur... Item : consciencia est dictamen racionis, quo iudicat et ligat ad faciendum vel non faciendum... Item : consciencia est habitus mentis, boni et mali discretivus. Item : consciencia est credulitas intencionis ad aliquid agendum vel non agen- dum cum animi deliberacione firmata. 10 15 5 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 65
Concedenti: Nichil est consciencia; ergo questio falsa. Assumptum probatur, quia nec est actus, nec habitus. Non primum, quia tunc esset de genere accionis ; consequens falsum. Nec habitus, quia de nulla specie qualitatis, ut probabitur. 2° sic: Consciencia vel est accidens adquisitum vel innatum. Non primum, quia est habitus innatus non solum motivus, sed eciam congnitivus. Inclinat enim animam ad prosecucionem boni et fugam mali. Non secundum, quia tunc equa- liter omnes homines essent conscienciales, sicud omnes equaliter sunt risibiles. Con- sequens falsum; ergo et illud, ex quo sequitur. 3° sic: Consciencia vel coniungitur solum sinderesi, vel solum racioni, vel utrique simul. Si 1° modo, tunc non potest errare, quia ut sic fertur cum sinderesi in bonum ; si 2° modo, tunc iterum non potest errare, quia racio regit ipsam ; si 3° modo, tunc omnino duobus assistentibus veris ductoribus non errabit, et sic non continget facientem contra conscienciam edificare in gehennam. 4° sic: Si omnis faciens contra conscienciam propriam edificat in gehennam, sequitur, quod faciens contra conscienciam erroneam edificaret in gehennam. Consequens falsum, nam faciens contra conscienciam erroneam facit id, quod facere debet. Et consequencia probatur, quia pono, quod aliqua mulier soluta sive libera dicat Sorti: »Ecce sencio, quod habebo prolem, si mecum comisceberis, et si 20 non, statim moriar ; salva ergo me in vita mea et producas prolem ad honorem Dei.« Isto sic stante cadat Sorti in mentem consciencia, quod si non fecerit, reus crit mortis mulieris et future prolis, et tamen stante illa consciencia non consenciat mulieri, tunc ex posicione sequitur, quod Sor sic non consenciens edificat ad ge- hennam. Patet, quia omnis faciens contra conscienciam edificat in gehennam ; sed 25 Sor est huiusmodi; igitur etc. Item: Habens conscienciam erroneam vel obligatur ad ipsam inplendam, vel obligatur ad ipsam non inplendam. Si primum, tunc obligatur ad male facien- dum ; consequens falsum. Si secundum, ergo potest facere licite contra illam con- scienciam, et per consequens ut sic faciens [ut] edificare ad gehennam. 30 Consci- dictamen racionis, quo iudicat vel ligat ad faciendum vel non faciendum encia est habitus mentis, boni vel mali discretivus credulitas intencionis ad aliquid agendum vel non [ad] agendum cum animi deliberacione firmata. 16 erroncam*] propriam M 13 3°*] 2° M 30 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 39, 4 (pag. 351, 11 ed. Flajšhans): Notandum, quod con- sciencia diversimode diffinitur... Item : consciencia est dictamen racionis, quo iudicat et ligat ad faciendum vel non faciendum... Item : consciencia est habitus mentis, boni et mali discretivus. Item : consciencia est credulitas intencionis ad aliquid agendum vel non agen- dum cum animi deliberacione firmata. 10 15 5 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 65
Strana 66
M. Thomas de Lyssa velud Epicurus. Iam ad vite moderacionem libet descendere, ut, in quibus virtutibus hominis vita fundetur laudabilis, venerandus Magister noster, Magister Thomas de Lyssa, tamquam alter Epicurus patefaciat, prout decet. Nec moveri debet Magister venerandus, quod ipsum Epicurum nominem, de quo dicit Ieronimus : Epicurus, voluptatis assertor, quod valde mirandum, omnes libros suos replevit oleribus et pomis. Sed quia non in isto Magistrum nostrum dico Epicurum, grate suscipiat quoad sequencia. Hec est enim, ut ait Seneca, Epicuri sentencia : »Ho- nesta res est leta paupertas.« »Si cui sua (non) videntur amplissima, 10 licet tocius mundi dominus sit, tamen miser est.« »Aliquis vir bonus eligendus est nobis ac semper ante oculos habendus, ut sic tamquam illo spectante vivamus, omnia tamquam illo vidente faciamus.« »Si ad naturam vixeris, numquam eris pauper ; si ad opiniones, numquam eris dives. Exiguum natura desiderat, opinio inmensum.« »Ante cibum 15 conspiciendum est, cum quibus edas et bibas.«»Inicium salutis est noticia 5 M 19b 12 ac*] autem M 1 Thomas de Lyssa, bac. in art. 1387, mag. art. 1391 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 254, 271); posterius sem. aest. 1411 facultatis artium decanus (ibid. pag. 415), sem. hib. 1415/16 universitatis rector (ibid. pag. 438), in annalibus academicis saepius, postremum a. 1417, commemoratur (ibid. pag. 442). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 211, 18. 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 141d): Epichurus Atheniensis... Ieronimus (Adv. Iovin. I 48, PL 23, 292C ) quoque quasdam Epicuri sentencias reſert dicens ita : Epicurus voluptatis assertor. Quod valde mirandum est, omnes libros suos replevit oleribus et pomis... 9 Burley (ibid., fol. 142a): Seneca vero de elegantibus dictis Epicuri infra scripta scribit: (Sen. Ep. 2, 6:) Honesta res est leta paupertas... 10 Burley (ibid., fol. 142a): (Sen. Ep. 9, 20:) Si cui sua non videntur amplissima, licet tocius mundi dominus sit, tamen miser est. (Sen. Ep. 11, 8:) Aliquis vir bonus eligendus est nobis ac semper ante oculos habendus, ut sic tamquam illo speculante vivamus [ad] (ct ) omnia tamquam illo vidente faciamus. (Sen. Ep. 16, 7:) Si ad mortem vixeris, numquam eris pauper ; si ad opinioneſms) , numquam eris dives. Exiguum natura desiderat, opinio inmensum... 15 Burley (ibid. fol. 142a): (Sen. Ep. 19, 10:) Ante cibum (!) conspiciendum, cum quibus edas et bibas, quam quid edas et bibas... (Sen. Ep. 28, 9:) Inicium salutis est noticia peccati. (Sen. Ep. 26, 8:) Meditari (mortem). (Sen. Ep. 28, 9:) Corrigi non vult, qui ſpeccando senescit] (peccare se nescit recte ed. Coloniensis). (Sen. Ep. 18, 14:) Ira inmoderata insaniam gignit. (Alibi:) Non commessaciones, non potaciones, non copule feminarum nec copia piscium et aliorum huiusmodi, que splendido usui parantur, (conviviis ed. Coloniensis) [non convivia] suavem faciunt vitam, sed sobria disputacio... 66
M. Thomas de Lyssa velud Epicurus. Iam ad vite moderacionem libet descendere, ut, in quibus virtutibus hominis vita fundetur laudabilis, venerandus Magister noster, Magister Thomas de Lyssa, tamquam alter Epicurus patefaciat, prout decet. Nec moveri debet Magister venerandus, quod ipsum Epicurum nominem, de quo dicit Ieronimus : Epicurus, voluptatis assertor, quod valde mirandum, omnes libros suos replevit oleribus et pomis. Sed quia non in isto Magistrum nostrum dico Epicurum, grate suscipiat quoad sequencia. Hec est enim, ut ait Seneca, Epicuri sentencia : »Ho- nesta res est leta paupertas.« »Si cui sua (non) videntur amplissima, 10 licet tocius mundi dominus sit, tamen miser est.« »Aliquis vir bonus eligendus est nobis ac semper ante oculos habendus, ut sic tamquam illo spectante vivamus, omnia tamquam illo vidente faciamus.« »Si ad naturam vixeris, numquam eris pauper ; si ad opiniones, numquam eris dives. Exiguum natura desiderat, opinio inmensum.« »Ante cibum 15 conspiciendum est, cum quibus edas et bibas.«»Inicium salutis est noticia 5 M 19b 12 ac*] autem M 1 Thomas de Lyssa, bac. in art. 1387, mag. art. 1391 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 254, 271); posterius sem. aest. 1411 facultatis artium decanus (ibid. pag. 415), sem. hib. 1415/16 universitatis rector (ibid. pag. 438), in annalibus academicis saepius, postremum a. 1417, commemoratur (ibid. pag. 442). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 211, 18. 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 141d): Epichurus Atheniensis... Ieronimus (Adv. Iovin. I 48, PL 23, 292C ) quoque quasdam Epicuri sentencias reſert dicens ita : Epicurus voluptatis assertor. Quod valde mirandum est, omnes libros suos replevit oleribus et pomis... 9 Burley (ibid., fol. 142a): Seneca vero de elegantibus dictis Epicuri infra scripta scribit: (Sen. Ep. 2, 6:) Honesta res est leta paupertas... 10 Burley (ibid., fol. 142a): (Sen. Ep. 9, 20:) Si cui sua non videntur amplissima, licet tocius mundi dominus sit, tamen miser est. (Sen. Ep. 11, 8:) Aliquis vir bonus eligendus est nobis ac semper ante oculos habendus, ut sic tamquam illo speculante vivamus [ad] (ct ) omnia tamquam illo vidente faciamus. (Sen. Ep. 16, 7:) Si ad mortem vixeris, numquam eris pauper ; si ad opinioneſms) , numquam eris dives. Exiguum natura desiderat, opinio inmensum... 15 Burley (ibid. fol. 142a): (Sen. Ep. 19, 10:) Ante cibum (!) conspiciendum, cum quibus edas et bibas, quam quid edas et bibas... (Sen. Ep. 28, 9:) Inicium salutis est noticia peccati. (Sen. Ep. 26, 8:) Meditari (mortem). (Sen. Ep. 28, 9:) Corrigi non vult, qui ſpeccando senescit] (peccare se nescit recte ed. Coloniensis). (Sen. Ep. 18, 14:) Ira inmoderata insaniam gignit. (Alibi:) Non commessaciones, non potaciones, non copule feminarum nec copia piscium et aliorum huiusmodi, que splendido usui parantur, (conviviis ed. Coloniensis) [non convivia] suavem faciunt vitam, sed sobria disputacio... 66
Strana 67
peccati, meditari mortem.« »Corrigi non vult, qui peccare se (non) congnoscit.« »Ira inmoderata insaniam gignit.« »Non comessaciones, non potaciones, non copule feminarum et huiusmodi, que splendido uſi sui conparantur convivii, suavem vitam faciunt, sed sobria dispu- 5 tacio.« Hee sunt Epicuri sentencie laudabiles, in quibus Magistrum nostrum dixi Epicuro similem; quas sentencias in sua questione de virtutibus approbabit. Unde proponitur sibi questio in hac forma: UTRUM VIRTUTES CARDINALES, QUE CAPIUNT SUUM ESSE A SUBIECTO, DISTINGWUNTUR FORMALITER EX OBIECTO. Arguitur, quod non. Nam omnium virtutum est idem obiectum, quia ultimus finis ; igitur questio falsa. In oppositum arguitur sic : De per se aliud est obiectum tempe- 15 rancie et aliud fortitudinis ; ergo distingwuntur formaliter ex obiecto. Probleuma: Quare, ut dicit Voxa in sua experiencia, bibulorum lingwa non utitur bene suo officio et in crastino magis sitit? 10 Concedenti: 1° contra suppositum arguitur sic : Virtutes cardinales nec insunt a natura homi- 20 nibus, nec ex conswetudine, nec ex infusione ; igitur non sunt in subiecto homine. Prima pars 1° Ethicorum ; secunda patet per Tulium, qui dicit, quod virtus non inest ex conswetudine, sed acquiritur per exercicium actuum ; et terciam partem non dabit respondens, quia incideret in gravem responsionem, ut probabitur. 2 insaniam*] insaniem M 6 Hee *] hec M 6 Burley (ibid. fol. 142b): Hic et multa alia laudabilia dixit Epicurus. 16 Idem Woksa, nobilis de Waldstein, »auctoritatis« fictae honore hic fungitur, ad quem Iohannes Oldcastel, nobilis Anglus de Cobham, Wyclifio adhaerens, epistulam dedit 8. IX. 1410 (V. No- votný, M. Jana Husi Korespondence, pag. 75); cf. praeterea indicem Documentorum a F. Palacký editorum, pag. 766. 19 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 33, 4 (pag. 474, 26 ed. Flajšhans): Utrum virtutes cardi- nales insint h minibus a natura, vel ex infusione, vel ex acquisitione? Dicendum, quod nullum illorum per se. 21 Aristot. Eth. Nic. II 1, pag. 1103a 18. Cſ. Hus, Super IV Sententiarum III 33, 4 (pag. 474, 29 ed. Flajšhans): dicit Tullius, quod seminaria sive inicia virtutum sunt naturalia ; deinde ex frequenti exercitatione actuum quodammodo acquiritur virtus (cuius enuntiati verba supra Ciceroni falso tribuuntur). 67
peccati, meditari mortem.« »Corrigi non vult, qui peccare se (non) congnoscit.« »Ira inmoderata insaniam gignit.« »Non comessaciones, non potaciones, non copule feminarum et huiusmodi, que splendido uſi sui conparantur convivii, suavem vitam faciunt, sed sobria dispu- 5 tacio.« Hee sunt Epicuri sentencie laudabiles, in quibus Magistrum nostrum dixi Epicuro similem; quas sentencias in sua questione de virtutibus approbabit. Unde proponitur sibi questio in hac forma: UTRUM VIRTUTES CARDINALES, QUE CAPIUNT SUUM ESSE A SUBIECTO, DISTINGWUNTUR FORMALITER EX OBIECTO. Arguitur, quod non. Nam omnium virtutum est idem obiectum, quia ultimus finis ; igitur questio falsa. In oppositum arguitur sic : De per se aliud est obiectum tempe- 15 rancie et aliud fortitudinis ; ergo distingwuntur formaliter ex obiecto. Probleuma: Quare, ut dicit Voxa in sua experiencia, bibulorum lingwa non utitur bene suo officio et in crastino magis sitit? 10 Concedenti: 1° contra suppositum arguitur sic : Virtutes cardinales nec insunt a natura homi- 20 nibus, nec ex conswetudine, nec ex infusione ; igitur non sunt in subiecto homine. Prima pars 1° Ethicorum ; secunda patet per Tulium, qui dicit, quod virtus non inest ex conswetudine, sed acquiritur per exercicium actuum ; et terciam partem non dabit respondens, quia incideret in gravem responsionem, ut probabitur. 2 insaniam*] insaniem M 6 Hee *] hec M 6 Burley (ibid. fol. 142b): Hic et multa alia laudabilia dixit Epicurus. 16 Idem Woksa, nobilis de Waldstein, »auctoritatis« fictae honore hic fungitur, ad quem Iohannes Oldcastel, nobilis Anglus de Cobham, Wyclifio adhaerens, epistulam dedit 8. IX. 1410 (V. No- votný, M. Jana Husi Korespondence, pag. 75); cf. praeterea indicem Documentorum a F. Palacký editorum, pag. 766. 19 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 33, 4 (pag. 474, 26 ed. Flajšhans): Utrum virtutes cardi- nales insint h minibus a natura, vel ex infusione, vel ex acquisitione? Dicendum, quod nullum illorum per se. 21 Aristot. Eth. Nic. II 1, pag. 1103a 18. Cſ. Hus, Super IV Sententiarum III 33, 4 (pag. 474, 29 ed. Flajšhans): dicit Tullius, quod seminaria sive inicia virtutum sunt naturalia ; deinde ex frequenti exercitatione actuum quodammodo acquiritur virtus (cuius enuntiati verba supra Ciceroni falso tribuuntur). 67
Strana 68
2° sic: Virtutes morales sunt habitus de prima specie qualitatis ; igitur sunt diffi- culter mobiles a subiecto per diffinicionem habitus ; sed contra perdita una virtute perduntur omnes ; igitur faciliter sunt mobiles a subiecto. Consequencia secunda nota est; prima probatur: Nam qui est incontinens, est intemperatus, ut deducit Philosophus; et qui est intemperatus, est iniustus, quia non reddit sibi ipsi, quod debet; et qui est iniustus, est inprudens, quia omnis malus ignorans — 3° Ethi- corum; et qui est inprudens, non sciet se regere in actu fortitudinis; igitur deficiet et sic ecce valde faciliter per unum vicium destruit omnes virtutes, cum vicium sit malignantis nature, quia omnem virtutem, quam invenit, destruit et vicium ei oppositum inducit etc. 3° sic: Virtutes cardinales dant esse subiecto; igitur non capiunt esse a suo subiecto. Consequencia videtur tenere ex eo, quod mille res possunt se causare mutuo. Sed assumptum arguitur sic : Virtus dat esse virtuoso, cum virtuosus cadit a virtute — ex Antepredicamentis. Et non caderet, nisi haberet esse a virtute ; igitur assumptum verum. 4° sic: Prius naturaliter est virtus, quam est in subiecto, co quod prius convenit ei esse quam inesse, cum primum sit absolutum, secundum vero respectivum; igitur non causatur a subiecto. Tenet consequencia ex eo, quod capere esse ab aliquo est ipsum prius presupponere esse quam ab ipso capere esse. 5° sic: Virtutes morales sufficienter distingwuntur ex subiectis. Nam subiectum 20 virtutis aut est racionale per essenciam et sic ei inerit prudencia, vel est racionale secundum participacionem, quod dividitur in tria: in voluntatem, in qua est iusticia ; in concupiscibilem, in qua est temperancia ; et in irascibilem, in qua est fortitudo. Quarum potenciarum quelibet potest sufficienter rectificari principaliter per unam virtutem cardinalem, quam subiectat. Ergo sufficientissime formaliter 25 distingwuntur ex subiecto. 6° sic: In virtutibus non est ordo; igitur etc. Assumptum probatur: Non est dare primam virtutem, que esset basis omnium aliarum; igitur etc. Item: Una virtus cardinalis est omnes ; ergo non dividitur. 10 15 5 Aristot. Mag. moral. II6, pag. 1203b 29 intemperantem improbiorem incontinente esse contendebat. 6 Aristot. Eth. Nic. III 2, pag. 1110b 25. Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 5, 3 (pag. 222, 24 ed. Flajšhans); B. Ryba, Promoční promluvy M. z Litomyśle a J. z Mýta, pag. 30. 14 Aristot. Categ. 8, pag. 10b 7. 20 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 33, 6 (pag. 476, 10 ed. Flajšhans): (virtutes cardinales) 2° distingwuntur sufficienter ex subiectis. Nam subiectum virtutis aut est racionale per essenciam et sic ei inerit prudencia, vel est racionale secundum participacionem, quod divi- ditur in tria: in voluntatem, in qua est iusticia, in concupiscibilem, in qua est temperancia, et in irascibilem, in qua est fortitudo. Quarum virium vel potenciarum quelibet potest sufficienter rectificari principaliter per unam virtutem cardinalem, quam subiectat. 68
2° sic: Virtutes morales sunt habitus de prima specie qualitatis ; igitur sunt diffi- culter mobiles a subiecto per diffinicionem habitus ; sed contra perdita una virtute perduntur omnes ; igitur faciliter sunt mobiles a subiecto. Consequencia secunda nota est; prima probatur: Nam qui est incontinens, est intemperatus, ut deducit Philosophus; et qui est intemperatus, est iniustus, quia non reddit sibi ipsi, quod debet; et qui est iniustus, est inprudens, quia omnis malus ignorans — 3° Ethi- corum; et qui est inprudens, non sciet se regere in actu fortitudinis; igitur deficiet et sic ecce valde faciliter per unum vicium destruit omnes virtutes, cum vicium sit malignantis nature, quia omnem virtutem, quam invenit, destruit et vicium ei oppositum inducit etc. 3° sic: Virtutes cardinales dant esse subiecto; igitur non capiunt esse a suo subiecto. Consequencia videtur tenere ex eo, quod mille res possunt se causare mutuo. Sed assumptum arguitur sic : Virtus dat esse virtuoso, cum virtuosus cadit a virtute — ex Antepredicamentis. Et non caderet, nisi haberet esse a virtute ; igitur assumptum verum. 4° sic: Prius naturaliter est virtus, quam est in subiecto, co quod prius convenit ei esse quam inesse, cum primum sit absolutum, secundum vero respectivum; igitur non causatur a subiecto. Tenet consequencia ex eo, quod capere esse ab aliquo est ipsum prius presupponere esse quam ab ipso capere esse. 5° sic: Virtutes morales sufficienter distingwuntur ex subiectis. Nam subiectum 20 virtutis aut est racionale per essenciam et sic ei inerit prudencia, vel est racionale secundum participacionem, quod dividitur in tria: in voluntatem, in qua est iusticia ; in concupiscibilem, in qua est temperancia ; et in irascibilem, in qua est fortitudo. Quarum potenciarum quelibet potest sufficienter rectificari principaliter per unam virtutem cardinalem, quam subiectat. Ergo sufficientissime formaliter 25 distingwuntur ex subiecto. 6° sic: In virtutibus non est ordo; igitur etc. Assumptum probatur: Non est dare primam virtutem, que esset basis omnium aliarum; igitur etc. Item: Una virtus cardinalis est omnes ; ergo non dividitur. 10 15 5 Aristot. Mag. moral. II6, pag. 1203b 29 intemperantem improbiorem incontinente esse contendebat. 6 Aristot. Eth. Nic. III 2, pag. 1110b 25. Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 5, 3 (pag. 222, 24 ed. Flajšhans); B. Ryba, Promoční promluvy M. z Litomyśle a J. z Mýta, pag. 30. 14 Aristot. Categ. 8, pag. 10b 7. 20 Cf. Hus, Super IV Sententiarum III 33, 6 (pag. 476, 10 ed. Flajšhans): (virtutes cardinales) 2° distingwuntur sufficienter ex subiectis. Nam subiectum virtutis aut est racionale per essenciam et sic ei inerit prudencia, vel est racionale secundum participacionem, quod divi- ditur in tria: in voluntatem, in qua est iusticia, in concupiscibilem, in qua est temperancia, et in irascibilem, in qua est fortitudo. Quarum virium vel potenciarum quelibet potest sufficienter rectificari principaliter per unam virtutem cardinalem, quam subiectat. 68
Strana 69
Neganti suppositum: Omne accidens habet esse a suo subiecto, dicente Philosopho: »Accidens voco, quod cum sit in alio, non sicud quedam pars, et sine quo inpossibile est esse«. Sed cum omnis virtus moralis sit accidens de genere qualitatis, sequitur, quod inpossi- 5 bile est ipsam sine subiecto esse, et per consequens subiectum dat ei esse. 2° sic: Non potest esse virtus in homine, nisi homo sit causa virtutis efficiens vel subicctiva; igitur virtus si habet esse, habet illud a subiecto; igitur etc. 3° sic: Omne, quod prerequiritur ad esse rei, est causa illius rei, ad quam pre- requiritur ; igitur etc. M 20 a 1o M. Laurencius de Brziezowaa, amicus domini Gyre, velud Plutarcus. (M 20b) Quia sapientum est lites prescindere et concordiam pacemque sta- bilire, cum autem litis fomentum elati capiant ex suo genere spernentes alios, videtur consonum, ut generis nobilitas declaretur. Unde cum M 21 a 15 venerandus Magister noster, Magister Laurencius de Brzezowaa discernendi sapiencia fulgeat velud Plutarcus philosophus, instructor Trayani inperatoris, nos de bonitate nobilitatis sufficientissime infor- mabit. Ipse eciam Plutarcus principibus quattuor conabatur inserere, scilicet reverenciam Dei, regimen sui, disciplinam officialium et pro- 20 teccionem subditorum. Hec est enim nobilium quadrata regula, quam si tenuerint, veri nobiles erunt. Unde pro nobilitatis noticia proponitur venerabili Magistro questio in hac forma: 10 post Laurencius scriba verba de Luna exaravit, tum delevit: unde orta sint, wide infra 19 regimen*] regiëm M 2 Aristot. Metaphys. IV (V) 30, pag. 1025a 14. 10 Laurentius de Brziezowaa, bac. in art. 1390 (examinatus m. Decembri 1389, Mon. univ. Prag- 1 1, 265, ubi Laurentius Wenceslai nominatur), mag. art. 22. III. 1394 (ibid. pag. 289), eodem anno etiam in fac. iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 45), plebanus in Luna (inde verba in cod. deleta, vide supra in apparatu), amicus domini Girae de Roztok (de quo F. M. Bartoš, Čechy v době Husově pag. 463); posterioribus annis rerum gestarum scriptor celeberrimus, qui praeter alia Chronicon annorum 1414—1422 libros scripsit; vita ei usque ad a. 1437 suppetiit (F. M. Bartoš, Cas. čes. mus. 94, 1920, 195). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 20. 16 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 151a): Plutarcus philosophus, instructor Traiani imperato- ris... Hic Plutarcus principibus quattuor [videtur](conatur) ingerere, scilicet : reverenciam dei, cultum [suam] (sui), disciplinam officialium, potestatum, affectuum et proteccionem subditorum. 69
Neganti suppositum: Omne accidens habet esse a suo subiecto, dicente Philosopho: »Accidens voco, quod cum sit in alio, non sicud quedam pars, et sine quo inpossibile est esse«. Sed cum omnis virtus moralis sit accidens de genere qualitatis, sequitur, quod inpossi- 5 bile est ipsam sine subiecto esse, et per consequens subiectum dat ei esse. 2° sic: Non potest esse virtus in homine, nisi homo sit causa virtutis efficiens vel subicctiva; igitur virtus si habet esse, habet illud a subiecto; igitur etc. 3° sic: Omne, quod prerequiritur ad esse rei, est causa illius rei, ad quam pre- requiritur ; igitur etc. M 20 a 1o M. Laurencius de Brziezowaa, amicus domini Gyre, velud Plutarcus. (M 20b) Quia sapientum est lites prescindere et concordiam pacemque sta- bilire, cum autem litis fomentum elati capiant ex suo genere spernentes alios, videtur consonum, ut generis nobilitas declaretur. Unde cum M 21 a 15 venerandus Magister noster, Magister Laurencius de Brzezowaa discernendi sapiencia fulgeat velud Plutarcus philosophus, instructor Trayani inperatoris, nos de bonitate nobilitatis sufficientissime infor- mabit. Ipse eciam Plutarcus principibus quattuor conabatur inserere, scilicet reverenciam Dei, regimen sui, disciplinam officialium et pro- 20 teccionem subditorum. Hec est enim nobilium quadrata regula, quam si tenuerint, veri nobiles erunt. Unde pro nobilitatis noticia proponitur venerabili Magistro questio in hac forma: 10 post Laurencius scriba verba de Luna exaravit, tum delevit: unde orta sint, wide infra 19 regimen*] regiëm M 2 Aristot. Metaphys. IV (V) 30, pag. 1025a 14. 10 Laurentius de Brziezowaa, bac. in art. 1390 (examinatus m. Decembri 1389, Mon. univ. Prag- 1 1, 265, ubi Laurentius Wenceslai nominatur), mag. art. 22. III. 1394 (ibid. pag. 289), eodem anno etiam in fac. iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 45), plebanus in Luna (inde verba in cod. deleta, vide supra in apparatu), amicus domini Girae de Roztok (de quo F. M. Bartoš, Čechy v době Husově pag. 463); posterioribus annis rerum gestarum scriptor celeberrimus, qui praeter alia Chronicon annorum 1414—1422 libros scripsit; vita ei usque ad a. 1437 suppetiit (F. M. Bartoš, Cas. čes. mus. 94, 1920, 195). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 20. 16 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 151a): Plutarcus philosophus, instructor Traiani imperato- ris... Hic Plutarcus principibus quattuor [videtur](conatur) ingerere, scilicet : reverenciam dei, cultum [suam] (sui), disciplinam officialium, potestatum, affectuum et proteccionem subditorum. 69
Strana 70
UTRUM EX GENERIS NOBILITATE NOBILES NO- BILIBUS EX MORUM HONESTATE SINT MELI- ORES. Arguitur, quod sic. Nam nobilitas generis est principium effectivum nobilitatis morum ; sed omne principium est melius principiato, quia 5 omnis causa est melior causato; ergo questio vera. In contrarium sic: Nobilitas morum est nobilitas simpliciter dicta; sed nobilitas ex genere est nobilitas secundum quid; ergo secun- dum ipsam nobilitatem morum nobilitates meliores. (Probleuma:) Quare, ut dicit communis experiencia, ex genere no- 10 biles ignobilibus communiter sunt maiores ? Neganti: 1° sic: Ab omnibus vel a quam pluribus famatur, quod nobiles ex genere sunt nobilibus ex virtute meliores ; sed fama, quam omnes famant vel plures, non omnino deperditur, ut dicit Philosophus 7° Ethicorum; igitur aliqualiter nobiles ex 15 genere sunt nobilibus ex virtute meliores. Tenet consequencia, quia si non, tunc fama, quam omnes vel plures famant, omnino deperderetur, quod est contra Philosophum et proverbium generale. 2° sic: A maioribus, sapiencioribus et eciam pluribus plus honorantur nobiles ex genere quam nobiles ex virtute; sed maioribus et sapiencioribus standum est ut 20 regule ; igitur nobiles ex genere sunt plus honorabiles quam nobiles ex virtute, sed non ex eo, quia homines, cum ut sic pariter sunt pensandi, ergo ex generis nobili- tate, cum aliunde circumstancia adveniens ipsos honorare taliter non conpellit. 3° sic: Omne perfectivum inexistens homini a natura est perfeccius quam per- fectivum ex tempore eidem adveniens ; ergo nobilitas ex genere est perfeccius quam 25 nobilitas moralis, quantacumque sit. Tenet consequencia, quia nobilitas ex genere inexistit homini a natura, hoc est a progenitura, nobilitas autem morum non inest a natura, ut patet 1° Ethicorum ; nullus enim nascitur virtuosus. 4° sic: Nobilitas ex genere non est deperdibilis, sed nobilitas moralis est valde deperdibilis, cum uno actu extreme vicioso veniente ipsa desinit esse in homine; 30 si ergo nobilitas morum sit tam labilis et nobilitas ex genere tam diu perseverans, videtur, quod secundum illam nobiles sint nobilibus ex nobilitate morum nobilio- res, meliores etc. 26 quantacumque *] quam utraque M 15 Aristot. Eth. Nic. VII 14, pag. 1153b 27 (= Hesiodi Erga 762); (f. in excerptis e VII. libro Ethi- corum in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 27d: Fama, quam famant, non omnino perditur. 28 Aristot. Eth. Nic. II 1, pag. 1103a 18. 70
UTRUM EX GENERIS NOBILITATE NOBILES NO- BILIBUS EX MORUM HONESTATE SINT MELI- ORES. Arguitur, quod sic. Nam nobilitas generis est principium effectivum nobilitatis morum ; sed omne principium est melius principiato, quia 5 omnis causa est melior causato; ergo questio vera. In contrarium sic: Nobilitas morum est nobilitas simpliciter dicta; sed nobilitas ex genere est nobilitas secundum quid; ergo secun- dum ipsam nobilitatem morum nobilitates meliores. (Probleuma:) Quare, ut dicit communis experiencia, ex genere no- 10 biles ignobilibus communiter sunt maiores ? Neganti: 1° sic: Ab omnibus vel a quam pluribus famatur, quod nobiles ex genere sunt nobilibus ex virtute meliores ; sed fama, quam omnes famant vel plures, non omnino deperditur, ut dicit Philosophus 7° Ethicorum; igitur aliqualiter nobiles ex 15 genere sunt nobilibus ex virtute meliores. Tenet consequencia, quia si non, tunc fama, quam omnes vel plures famant, omnino deperderetur, quod est contra Philosophum et proverbium generale. 2° sic: A maioribus, sapiencioribus et eciam pluribus plus honorantur nobiles ex genere quam nobiles ex virtute; sed maioribus et sapiencioribus standum est ut 20 regule ; igitur nobiles ex genere sunt plus honorabiles quam nobiles ex virtute, sed non ex eo, quia homines, cum ut sic pariter sunt pensandi, ergo ex generis nobili- tate, cum aliunde circumstancia adveniens ipsos honorare taliter non conpellit. 3° sic: Omne perfectivum inexistens homini a natura est perfeccius quam per- fectivum ex tempore eidem adveniens ; ergo nobilitas ex genere est perfeccius quam 25 nobilitas moralis, quantacumque sit. Tenet consequencia, quia nobilitas ex genere inexistit homini a natura, hoc est a progenitura, nobilitas autem morum non inest a natura, ut patet 1° Ethicorum ; nullus enim nascitur virtuosus. 4° sic: Nobilitas ex genere non est deperdibilis, sed nobilitas moralis est valde deperdibilis, cum uno actu extreme vicioso veniente ipsa desinit esse in homine; 30 si ergo nobilitas morum sit tam labilis et nobilitas ex genere tam diu perseverans, videtur, quod secundum illam nobiles sint nobilibus ex nobilitate morum nobilio- res, meliores etc. 26 quantacumque *] quam utraque M 15 Aristot. Eth. Nic. VII 14, pag. 1153b 27 (= Hesiodi Erga 762); (f. in excerptis e VII. libro Ethi- corum in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 27d: Fama, quam famant, non omnino perditur. 28 Aristot. Eth. Nic. II 1, pag. 1103a 18. 70
Strana 71
5° sic: Adam, primus homo, nobilior est vel fuit, ex eo quod natus fuit sive crea- tus nobilis, quam quod fuit vel est nobilis ex nobilitate morum ; igitur in eo prior nobilitas fuit melior quam secunda. Consequencia nota est; assumptum patet, quia nobilius est creari sine crimine vel sine peccato hominem et sic ipsum vivere, quam 5 esse ignobilem secundum creacionem et postea nobilitari secundum virtutem; igitur etc. Nota : Nobilis genere dicitur, qui ex longa successione progenitorum virtuose vivencium naturalem traxit disposicionem, qua fit aliis apcior ad bene vivendum, dicentibus philosophis: Nobilitas est fortis animi inclinacio ad virtutem, quam 10 homo traxit a parentibus. Nobilitas morum sive moralis est virtus vel virtuosa operacio per racionem regulata[m], et de ista nobilitate loquitur Philosophus 1° Ethicorum, tractatu 3°, dicens: Nunc videntur provocare ipsos liberales iuvenes sermones et nobiles mores. 20 M. Gallus de Utery sicud Theofrastus. Post nobilitatis noticiam, que maxime posses (s)ionis videtur esse no- civa, de ipsa posses (s)ione venerando Magistro Gallo de Uteri assi- gnanda est questio, ut tamquam alter Theofrastus, Aristotilis discipulus et successor, de posses (s)ione licita nos informet. Qui quidem Theofrastus Aristotilis sequens sentenciam, quam in Postpredicamentis posuit, dicens habere uxorem alienissimum modum habendi, quia in habendo possidetur — dicit enim Theofrastus unam questionem in libro De nupciis, quam scripsit contra Iovinianum, 15 (M 20 a) 1 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II, incept. 1, 5 (pag. 191, 33 ed. Flajšhans): Est autem homo nobilis... per naturam, quia factus ad ymaginem et similitudinem Dei, Genesis 1° (1, 26). 12 In auctoritate afferenda error quidam videtur inesse. 15 Gallus de Utery, bac. in art. 1387 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 253, ubi Gallus de Novoforo legitur), mag. art. 1395 (ibid. pag. 299, 301), plebanus eccl. in Slepoticz, inde a 18. VII. 1407 altarista altaris B. Mariae in eccl. s. Nicolai Pragae (Lib. confirm. VI 219, Acta iudic. V 170, VI 32), a 14. II. 1414 altarista S. Mariae Magd. in eccl. Pragensi (Lib. confirm. VII 105); sem. acst. 1414 universitatis rector (Z. Winter, O životě 569), facultatis artium decanus sem. hib. 1423/24 (Mon. univ. Prag. I2, pag. 4). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 22. 18 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 142d): Theofrastus philosophus, Aristotilis discipulus et successor fuit... 20 Aristot. Categ. 15, pag. 15b 28. 23 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 143a): Item: (Theophrastus) librum scripsit De nupciis, ut ait Ieronimus Contra Iovinianum (1 48, PL 23, 289 A—290A), in quo querit, an vir sa- piens ducat uxorem. Utrum Hussio an codicis scribae error, qui supra in textu legitur, tribuendus sit, diiudicare non audeo. 71
5° sic: Adam, primus homo, nobilior est vel fuit, ex eo quod natus fuit sive crea- tus nobilis, quam quod fuit vel est nobilis ex nobilitate morum ; igitur in eo prior nobilitas fuit melior quam secunda. Consequencia nota est; assumptum patet, quia nobilius est creari sine crimine vel sine peccato hominem et sic ipsum vivere, quam 5 esse ignobilem secundum creacionem et postea nobilitari secundum virtutem; igitur etc. Nota : Nobilis genere dicitur, qui ex longa successione progenitorum virtuose vivencium naturalem traxit disposicionem, qua fit aliis apcior ad bene vivendum, dicentibus philosophis: Nobilitas est fortis animi inclinacio ad virtutem, quam 10 homo traxit a parentibus. Nobilitas morum sive moralis est virtus vel virtuosa operacio per racionem regulata[m], et de ista nobilitate loquitur Philosophus 1° Ethicorum, tractatu 3°, dicens: Nunc videntur provocare ipsos liberales iuvenes sermones et nobiles mores. 20 M. Gallus de Utery sicud Theofrastus. Post nobilitatis noticiam, que maxime posses (s)ionis videtur esse no- civa, de ipsa posses (s)ione venerando Magistro Gallo de Uteri assi- gnanda est questio, ut tamquam alter Theofrastus, Aristotilis discipulus et successor, de posses (s)ione licita nos informet. Qui quidem Theofrastus Aristotilis sequens sentenciam, quam in Postpredicamentis posuit, dicens habere uxorem alienissimum modum habendi, quia in habendo possidetur — dicit enim Theofrastus unam questionem in libro De nupciis, quam scripsit contra Iovinianum, 15 (M 20 a) 1 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II, incept. 1, 5 (pag. 191, 33 ed. Flajšhans): Est autem homo nobilis... per naturam, quia factus ad ymaginem et similitudinem Dei, Genesis 1° (1, 26). 12 In auctoritate afferenda error quidam videtur inesse. 15 Gallus de Utery, bac. in art. 1387 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 253, ubi Gallus de Novoforo legitur), mag. art. 1395 (ibid. pag. 299, 301), plebanus eccl. in Slepoticz, inde a 18. VII. 1407 altarista altaris B. Mariae in eccl. s. Nicolai Pragae (Lib. confirm. VI 219, Acta iudic. V 170, VI 32), a 14. II. 1414 altarista S. Mariae Magd. in eccl. Pragensi (Lib. confirm. VII 105); sem. acst. 1414 universitatis rector (Z. Winter, O životě 569), facultatis artium decanus sem. hib. 1423/24 (Mon. univ. Prag. I2, pag. 4). Cf. in conspectu finali, infra pag. 211, 22. 18 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 142d): Theofrastus philosophus, Aristotilis discipulus et successor fuit... 20 Aristot. Categ. 15, pag. 15b 28. 23 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 143a): Item: (Theophrastus) librum scripsit De nupciis, ut ait Ieronimus Contra Iovinianum (1 48, PL 23, 289 A—290A), in quo querit, an vir sa- piens ducat uxorem. Utrum Hussio an codicis scribae error, qui supra in textu legitur, tribuendus sit, diiudicare non audeo. 71
Strana 72
querens, an vir sapiens ducat uxorem. Et cum dixisset, si pulcra esset, si morigerata, si honestis parentibus or [na]ta sit, an dives sit, et statim intulit: Hec raro concordant in nupciis. Non igitur est ducenda uxor sapienti. Primum enim inpediuntur studia philosophie nec potest quis- quam libris et uxori pariter servire. Multa sunt, que in matrimoniorum usibus sunt necessaria: preciose vestes auri, gemme, sumptus, ancille, suppée)lex varia. Demum per omnes noctes garule questiones. »Illa ornacior procedit in publicum ; hec honoratur ab omnibus, ego in con- ventu feminarum misera despicior. Cur aspiciebas vicinam? Cur cum ancilla loquebaris? De foro veniens quid attulisti?« Adde, quod nulla 10 uxoris est eleccio, sed qualiscumque venerit, est habenda. Si iracunda, si fatua, si deformis, si superba, si fetida, qualiscunque sit, primo post nupcias discimus. Equs, asinus et bos, canis et vilissima mancipia prius probantur et sic emuntur ; sola uxor non ostenditur, ne ante displiceat, quam ducatur. Si totam ei domum comiseris, timendum est. Si aliquid tibi in arbitrio reservaveris, fidem sibi adhiberi non putabit et in odium vertitur et iurgia concitabit et, nisi cito consul u)eris, parat venena. 5 15 16 adhiberi*] adhibere M 1 Burley (ibid. fol. 143a): Et cum diffinisset, si pulchra esset, si bene morigerata (Hieron.: morata), si honesti[bu]s parentibus nata, si ipse sanus ac dives..., sed statim intulit: Hec autem raro in nupciis concordant universa. Non est igitur uxor ducenda sapienti. Primo enim impediuntur studia philosophie nec potest quisquam libris pariter et uxori ser- vire (Hieron.: inservire). Multa sunt, que matrimonii (Hieron.: matronarum ) usibus sunt necessaria, scilicet preciose vestes, aurum, gemme, sumptus, ancille, suppe)lex varia... 7 Burley (ibid. fol. 143b): ... deinde per totas noctes garrule questiones (Hieron.: conquestio- nes ) : Illa ornacior procedit in publicum, hec honoratur ab omnibus, ego in conventu femi- narum misella despicior. Cur aspiciebas vicinam? Quid cum ancilla (Hieron.: ancillula ) loquebaris? De foro veniens quid attulisti?... 10 Burley (ibid. fol. 143b): ... Adde, quod nulla est uxoris eleccio, sed qualiscunque venerit (Hieron.: obvenerit), habenda est. Si iracunda, si fatua, si deformis, si superba, si fetida, qualiscunque (est) (Hieron.: quodcunque vitii est), post nupcias [est] discimus. Equs, asinus, bos, canis ac vilissima mancipia probantur prius et sic emuntur ; sola uxor non ostenditur, ne ante displiceat quam ducatur... 15 Burley (ibid., fol. 143b): ... Si totam domum ei commiseris (Hieron.: domum regendam ei commiseris), serviendum est. Si aliquid tuo arbitrio (re)servaveris, fidem tibi adhiberi (Hieron.: haberi) non putabit et in odium vertitur et iurgia concitat et nisi cito consulueris, parat venena... 72
querens, an vir sapiens ducat uxorem. Et cum dixisset, si pulcra esset, si morigerata, si honestis parentibus or [na]ta sit, an dives sit, et statim intulit: Hec raro concordant in nupciis. Non igitur est ducenda uxor sapienti. Primum enim inpediuntur studia philosophie nec potest quis- quam libris et uxori pariter servire. Multa sunt, que in matrimoniorum usibus sunt necessaria: preciose vestes auri, gemme, sumptus, ancille, suppée)lex varia. Demum per omnes noctes garule questiones. »Illa ornacior procedit in publicum ; hec honoratur ab omnibus, ego in con- ventu feminarum misera despicior. Cur aspiciebas vicinam? Cur cum ancilla loquebaris? De foro veniens quid attulisti?« Adde, quod nulla 10 uxoris est eleccio, sed qualiscumque venerit, est habenda. Si iracunda, si fatua, si deformis, si superba, si fetida, qualiscunque sit, primo post nupcias discimus. Equs, asinus et bos, canis et vilissima mancipia prius probantur et sic emuntur ; sola uxor non ostenditur, ne ante displiceat, quam ducatur. Si totam ei domum comiseris, timendum est. Si aliquid tibi in arbitrio reservaveris, fidem sibi adhiberi non putabit et in odium vertitur et iurgia concitabit et, nisi cito consul u)eris, parat venena. 5 15 16 adhiberi*] adhibere M 1 Burley (ibid. fol. 143a): Et cum diffinisset, si pulchra esset, si bene morigerata (Hieron.: morata), si honesti[bu]s parentibus nata, si ipse sanus ac dives..., sed statim intulit: Hec autem raro in nupciis concordant universa. Non est igitur uxor ducenda sapienti. Primo enim impediuntur studia philosophie nec potest quisquam libris pariter et uxori ser- vire (Hieron.: inservire). Multa sunt, que matrimonii (Hieron.: matronarum ) usibus sunt necessaria, scilicet preciose vestes, aurum, gemme, sumptus, ancille, suppe)lex varia... 7 Burley (ibid. fol. 143b): ... deinde per totas noctes garrule questiones (Hieron.: conquestio- nes ) : Illa ornacior procedit in publicum, hec honoratur ab omnibus, ego in conventu femi- narum misella despicior. Cur aspiciebas vicinam? Quid cum ancilla (Hieron.: ancillula ) loquebaris? De foro veniens quid attulisti?... 10 Burley (ibid. fol. 143b): ... Adde, quod nulla est uxoris eleccio, sed qualiscunque venerit (Hieron.: obvenerit), habenda est. Si iracunda, si fatua, si deformis, si superba, si fetida, qualiscunque (est) (Hieron.: quodcunque vitii est), post nupcias [est] discimus. Equs, asinus, bos, canis ac vilissima mancipia probantur prius et sic emuntur ; sola uxor non ostenditur, ne ante displiceat quam ducatur... 15 Burley (ibid., fol. 143b): ... Si totam domum ei commiseris (Hieron.: domum regendam ei commiseris), serviendum est. Si aliquid tuo arbitrio (re)servaveris, fidem tibi adhiberi (Hieron.: haberi) non putabit et in odium vertitur et iurgia concitat et nisi cito consulueris, parat venena... 72
Strana 73
5 Verum quid prodest diligens custodia, cum uxor inpudica non possit servari, pudica autem non debeat? Pulcra facile adamatur, feda facile concupiscit. Difficile est custodire, quod plures amant ; molestum est possidere, quod nullus habere vel amare dignatur. Huius Theofrasti est eciam sentencia : »Pocius est doctum esse, quam peccunie confidentem«. Similem huic sentencie debet nos Gallus venerabilis edocere ; ideo proponitur sibi questio in hac forma: UTRUMPOTEST HOMO INIUSTUS IUSTE DOMI- NATIVE BONA TEMPORALIA POSSIDERE. 10 Arguitur, quod sic. Potest heres iniustus iuste in hereditatem suc- cedere ; igitur questio vera. Consequencia nota est, sed assumptum patet de successione gentilium, Iudeorum et malorum Cristianorum. In oppositum sic: Non potest iniustus iuste dominari; ergo questio falsa. Consequencia nota est, et assumptum probatur sic: Nam da oppo- i5 situm per possibile, quod iniustus homo iuste dominetur; tunc se- quitur, quod iniustus homo sit iustus dominus, quia sequitur: Iniustus M20b homo iuste dominatur; igitur iniustus homo est iustus dominus. Con- sequens falsum. Igitur etc. Probleuma: Quare, ut dicit Maczko Boemus in suo libello De trinitate, 20 panter, dum predam non rapit in tribus saltibus, amplius ipsam non insequitur? Neganti: Scquitur 1°, quod quilibet iniustus iniuste habet corpus et organa vel quodcum- que bonum aliud naturale. Consequens videtur derisibile, cum tunc a quolibet iniusto princeps iustus posset tollere illa bona et sic liceret tollere membra, ymmo et corpus 25 cuilibet fornicanti vel quo(quo) modo criminaliter delinquenti. Sed consequens in- terimeret maiorem partem hominum ; ergo non est ab eis placibiliter sustinendum. 1 Burley (ibid., fol. 143b): ... Verum quid prodest diligens custodia, cum uxor servari non potest inpudica, pudica non debeat?... 2 Burley (ibid., fol. 143b): Pulchra [facie] cito adamatur, feda facile concupiscit. Difficile est custodire (Hieron.: Difficile custoditur ), [quam] (quod) plures amant ; molestum est pos- sidere, [quam] (quod) nemo habere vel amare (Hieron.: habere) dignatur... 4 Burley (ibid., fol. 143c) : Huius eciam Theofrasti hee sunt sentencie: Pocius est doctum esse quam peccunie confidentem... 8 Positionis Mag. Galli de Utery textus in cod. NUKX E 24, fol. 359a—361 a exstat. 19 Auctoris et operis nomen suspectum, forsan tota nauctoritas« per iocum ficta; of. LF 72, 180. 73
5 Verum quid prodest diligens custodia, cum uxor inpudica non possit servari, pudica autem non debeat? Pulcra facile adamatur, feda facile concupiscit. Difficile est custodire, quod plures amant ; molestum est possidere, quod nullus habere vel amare dignatur. Huius Theofrasti est eciam sentencia : »Pocius est doctum esse, quam peccunie confidentem«. Similem huic sentencie debet nos Gallus venerabilis edocere ; ideo proponitur sibi questio in hac forma: UTRUMPOTEST HOMO INIUSTUS IUSTE DOMI- NATIVE BONA TEMPORALIA POSSIDERE. 10 Arguitur, quod sic. Potest heres iniustus iuste in hereditatem suc- cedere ; igitur questio vera. Consequencia nota est, sed assumptum patet de successione gentilium, Iudeorum et malorum Cristianorum. In oppositum sic: Non potest iniustus iuste dominari; ergo questio falsa. Consequencia nota est, et assumptum probatur sic: Nam da oppo- i5 situm per possibile, quod iniustus homo iuste dominetur; tunc se- quitur, quod iniustus homo sit iustus dominus, quia sequitur: Iniustus M20b homo iuste dominatur; igitur iniustus homo est iustus dominus. Con- sequens falsum. Igitur etc. Probleuma: Quare, ut dicit Maczko Boemus in suo libello De trinitate, 20 panter, dum predam non rapit in tribus saltibus, amplius ipsam non insequitur? Neganti: Scquitur 1°, quod quilibet iniustus iniuste habet corpus et organa vel quodcum- que bonum aliud naturale. Consequens videtur derisibile, cum tunc a quolibet iniusto princeps iustus posset tollere illa bona et sic liceret tollere membra, ymmo et corpus 25 cuilibet fornicanti vel quo(quo) modo criminaliter delinquenti. Sed consequens in- terimeret maiorem partem hominum ; ergo non est ab eis placibiliter sustinendum. 1 Burley (ibid., fol. 143b): ... Verum quid prodest diligens custodia, cum uxor servari non potest inpudica, pudica non debeat?... 2 Burley (ibid., fol. 143b): Pulchra [facie] cito adamatur, feda facile concupiscit. Difficile est custodire (Hieron.: Difficile custoditur ), [quam] (quod) plures amant ; molestum est pos- sidere, [quam] (quod) nemo habere vel amare (Hieron.: habere) dignatur... 4 Burley (ibid., fol. 143c) : Huius eciam Theofrasti hee sunt sentencie: Pocius est doctum esse quam peccunie confidentem... 8 Positionis Mag. Galli de Utery textus in cod. NUKX E 24, fol. 359a—361 a exstat. 19 Auctoris et operis nomen suspectum, forsan tota nauctoritas« per iocum ficta; of. LF 72, 180. 73
Strana 74
2° sequitur, quod homo iniustus pro tunc, dum est iniustus, nec vere haberet animam nec vere haberet corpus. Consequens manifeste falsum, cum quilibet homo iniustus sit vere univoce homo cum quolibet homine iusto. 3° sequitur, quod nullus homo sine revelacione scit, si aliquid iuste possidet. Consequens falsum, quia tunc nullus homo deberet asserere ,ego iuste hanc manum meam habeo et similiter de aliis bonis sive nature, sive fortune. Ex quo ulterius sequitur, quod iudices nunquam assertive deberent sentenciare, quod homo liti- gans habet ius ad rem et ius in re. Quis ergo firmiter iudicaret ? Item arguitur sic : Deus prestat hominibus post lapsum tam corpus quam animam, et tamen tunc sunt in originali peccato; ergo stat Deum prestare iniustis 10 misericorditer bona sua, sic enim Deus pluit super iustos et iniustos. Item videmus, quod non solum iustis, sed hominibus pessimis dantur bona nature et bona fortune eque sicud iustis, ymmo habundancius; igitur videtur, quod Deus sine accepcione personarum huiusmodi donat tam iustis quam iniustis. Item: Nisi iniustus haberet meritum de bonis propriis, non expediret bonum iniusto facere, cum ut sic abutitur alienis. Consequens videtur absurdum ; ergo et posicio. Item: Quilibet filius Dei habet iuste, quidquid habet; sed aliquis iniustus est filius Dei; igitur habet iuste, quidquid habet. Consequencia nota est; et maior patet, 20 quia ad omnem filium pertinet hereditas ; et minor patet de iniusto predestinato; igitur etc. Item: Reges gencium iuste dominative possiderunt bona temporalia. Probatur: Deus placenter dedit eis bona temporalia et eciam precepit eis, ut tollerent aliorum bona temporalia ; sed sic possidendo et recipiendo ad mandatum Dei inpleverunt 25 mandatum Dei ; ergo iuste possiderunt. Item: Dominus lesus approbavit posses(s)ionem Cesaris dicens Iudeis et phari- seis : »Date, que sunt Cesaris, Cesari«, ymmo et solus solvit tributum sive didiagma Cesari, ut patet Mat. 17 et 22. Sed non sic approbaret verbo et opere posses (s)ionem Cesaris pagani, nisi illa foret iusta ; ergo etc. Ymmo Iudei et scribe tunc peritissimi approbarunt possessionem Cesaris, cum ad questionem Salvatoris dixerunt, quod ymago est Cesaris, ad quam confessionem intulit Salvator conclusionem dicens: »Ergo, que sunt Cesaris, date etc.« Item sequitur, quod quilibet clericus iniustus iniuste haberet, quidquid haberet, 5 15 30 11 Matth. 5, 45: (pater vester) pluit super iustos et iniustos. 14 I. Petri 1, 17: si patrem invocatis eum, qui sine acceptione personarum iudicat. 27 Matth. 22, 21: Reddite ergo, quae sunt Caesaris, Caesari ; ibid. 17, 23: dixerunt ei: Magister vester non solvit didrachma? Ait : Etiam. 31 Matth. 22, 20: Et ait illis Iesus: Cuius est imago haec et superscriptio? Dicunt ei: Caesaris. 74
2° sequitur, quod homo iniustus pro tunc, dum est iniustus, nec vere haberet animam nec vere haberet corpus. Consequens manifeste falsum, cum quilibet homo iniustus sit vere univoce homo cum quolibet homine iusto. 3° sequitur, quod nullus homo sine revelacione scit, si aliquid iuste possidet. Consequens falsum, quia tunc nullus homo deberet asserere ,ego iuste hanc manum meam habeo et similiter de aliis bonis sive nature, sive fortune. Ex quo ulterius sequitur, quod iudices nunquam assertive deberent sentenciare, quod homo liti- gans habet ius ad rem et ius in re. Quis ergo firmiter iudicaret ? Item arguitur sic : Deus prestat hominibus post lapsum tam corpus quam animam, et tamen tunc sunt in originali peccato; ergo stat Deum prestare iniustis 10 misericorditer bona sua, sic enim Deus pluit super iustos et iniustos. Item videmus, quod non solum iustis, sed hominibus pessimis dantur bona nature et bona fortune eque sicud iustis, ymmo habundancius; igitur videtur, quod Deus sine accepcione personarum huiusmodi donat tam iustis quam iniustis. Item: Nisi iniustus haberet meritum de bonis propriis, non expediret bonum iniusto facere, cum ut sic abutitur alienis. Consequens videtur absurdum ; ergo et posicio. Item: Quilibet filius Dei habet iuste, quidquid habet; sed aliquis iniustus est filius Dei; igitur habet iuste, quidquid habet. Consequencia nota est; et maior patet, 20 quia ad omnem filium pertinet hereditas ; et minor patet de iniusto predestinato; igitur etc. Item: Reges gencium iuste dominative possiderunt bona temporalia. Probatur: Deus placenter dedit eis bona temporalia et eciam precepit eis, ut tollerent aliorum bona temporalia ; sed sic possidendo et recipiendo ad mandatum Dei inpleverunt 25 mandatum Dei ; ergo iuste possiderunt. Item: Dominus lesus approbavit posses(s)ionem Cesaris dicens Iudeis et phari- seis : »Date, que sunt Cesaris, Cesari«, ymmo et solus solvit tributum sive didiagma Cesari, ut patet Mat. 17 et 22. Sed non sic approbaret verbo et opere posses (s)ionem Cesaris pagani, nisi illa foret iusta ; ergo etc. Ymmo Iudei et scribe tunc peritissimi approbarunt possessionem Cesaris, cum ad questionem Salvatoris dixerunt, quod ymago est Cesaris, ad quam confessionem intulit Salvator conclusionem dicens: »Ergo, que sunt Cesaris, date etc.« Item sequitur, quod quilibet clericus iniustus iniuste haberet, quidquid haberet, 5 15 30 11 Matth. 5, 45: (pater vester) pluit super iustos et iniustos. 14 I. Petri 1, 17: si patrem invocatis eum, qui sine acceptione personarum iudicat. 27 Matth. 22, 21: Reddite ergo, quae sunt Caesaris, Caesari ; ibid. 17, 23: dixerunt ei: Magister vester non solvit didrachma? Ait : Etiam. 31 Matth. 22, 20: Et ait illis Iesus: Cuius est imago haec et superscriptio? Dicunt ei: Caesaris. 74
Strana 75
et per consequens posset ab eo licite tolli, quidquid habet; sed istud exacerbaret iniustos clericos; ergo est omnino et secretissime subticendum et vos istud neces- se est ex conclusione confiteri, ergo et lapidari. M. Gregorius Leonis de Praga velud Ligurtus. M21b Quia non potest iusta fieri possessio pollitica, nisi bona policia vita hominum dirigatur, igitur restat philosophum politicum in medium producere, qui policiarum regimina auditorio valeat declarare. Et quia venerandus Magister noster, Magister Gregorius Leonis de Praga, librum Politicorum legit ordinarie, ideo, velud Ligurtus philosophus ac 10 princeps insignis, policiarum ordinem declarabit. Nam ipse Ligurtus leges et policias instituit. Unde regibus dedit po- testatem bellorum, magistratibus iudicia et annuas sancciones, senatui custodiam legum, populo eligendi senatum. Fundos omnibus equaliter divisit, ut equata patrimonia neminem alciorem redderent. Convivari 15 publice statuit, ne cui divicie vel luxurie in occulto essent. Iuvenibus non amplius quam una veste uti toto anno permisit, nec aliquem cul- cius quam alium progredi nec opulencius epulari iussit. Pueros puberes 5 10 auditorio*] auditoria M 4 Gregorius Leonis de Praga, bac. in art. 1389, mag. art. vere a. 1396 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 264, 309), eodem tempore etiam in facultate iuridica inscriptus (II 1, pag. 46), sem. aest. 1405 facultatis artium decanus (1 1, pag. 385); a. 1407 subdiaconus, diaconus et presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 134, 136, ubi ad tit. eccl. s. Iohannis in Vgezd Pragensi, 139); in annalibus academicis postremum commemoratur a. 1412/13 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 421); a. 1412 cano- nicus Omnium Sanctorum, a. 1421 canonicus eccl. Pragensis (Tomek, Děj. m. Pr. V 158, IX 365). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 211, 24. 9 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 125cd): Ligurtus philosophus ac princeps insignis... 11 Burley (ibid. ): ipse Lacedemoniis leges composuit... leges... eius iste sunt: ... Administra- cionem rei publice divisit, regibus potestatem bellorum, magistratibus (iudicia ) et annuas sancciones, senatui custodiam legum, populo eligendi senatum vel creandi quos vellet magi- stratus potestatem permisit. Fundos omnium inter omnes equaliter divisit, ut equata patri- monia neminem potenciorem altero redderent. 14 Burley (ibid.) : Convivari omnes publice iussit, ne cui divicie vel luxurie in occulto essent. Iuvenibus non amplius (quam ) una veste uti toto anno permisit, non aliquem culcius quam alterum progredi nec opulencius (convivare seu epulari). 17 Burley (ibid. ): Pueros puberes non in forum, sed in agrum duci iussit, ut primos annos non in luxuria, sed in omni bono opere et labore agerent. Nichil eos causa sompni su(b) sternere et vitam sine pulmento [sustincre vel] agere neque prius in urbem reddire (!), quam viri facti esse (nt ). 75
et per consequens posset ab eo licite tolli, quidquid habet; sed istud exacerbaret iniustos clericos; ergo est omnino et secretissime subticendum et vos istud neces- se est ex conclusione confiteri, ergo et lapidari. M. Gregorius Leonis de Praga velud Ligurtus. M21b Quia non potest iusta fieri possessio pollitica, nisi bona policia vita hominum dirigatur, igitur restat philosophum politicum in medium producere, qui policiarum regimina auditorio valeat declarare. Et quia venerandus Magister noster, Magister Gregorius Leonis de Praga, librum Politicorum legit ordinarie, ideo, velud Ligurtus philosophus ac 10 princeps insignis, policiarum ordinem declarabit. Nam ipse Ligurtus leges et policias instituit. Unde regibus dedit po- testatem bellorum, magistratibus iudicia et annuas sancciones, senatui custodiam legum, populo eligendi senatum. Fundos omnibus equaliter divisit, ut equata patrimonia neminem alciorem redderent. Convivari 15 publice statuit, ne cui divicie vel luxurie in occulto essent. Iuvenibus non amplius quam una veste uti toto anno permisit, nec aliquem cul- cius quam alium progredi nec opulencius epulari iussit. Pueros puberes 5 10 auditorio*] auditoria M 4 Gregorius Leonis de Praga, bac. in art. 1389, mag. art. vere a. 1396 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 264, 309), eodem tempore etiam in facultate iuridica inscriptus (II 1, pag. 46), sem. aest. 1405 facultatis artium decanus (1 1, pag. 385); a. 1407 subdiaconus, diaconus et presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 134, 136, ubi ad tit. eccl. s. Iohannis in Vgezd Pragensi, 139); in annalibus academicis postremum commemoratur a. 1412/13 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 421); a. 1412 cano- nicus Omnium Sanctorum, a. 1421 canonicus eccl. Pragensis (Tomek, Děj. m. Pr. V 158, IX 365). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 211, 24. 9 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 125cd): Ligurtus philosophus ac princeps insignis... 11 Burley (ibid. ): ipse Lacedemoniis leges composuit... leges... eius iste sunt: ... Administra- cionem rei publice divisit, regibus potestatem bellorum, magistratibus (iudicia ) et annuas sancciones, senatui custodiam legum, populo eligendi senatum vel creandi quos vellet magi- stratus potestatem permisit. Fundos omnium inter omnes equaliter divisit, ut equata patri- monia neminem potenciorem altero redderent. 14 Burley (ibid.) : Convivari omnes publice iussit, ne cui divicie vel luxurie in occulto essent. Iuvenibus non amplius (quam ) una veste uti toto anno permisit, non aliquem culcius quam alterum progredi nec opulencius (convivare seu epulari). 17 Burley (ibid. ): Pueros puberes non in forum, sed in agrum duci iussit, ut primos annos non in luxuria, sed in omni bono opere et labore agerent. Nichil eos causa sompni su(b) sternere et vitam sine pulmento [sustincre vel] agere neque prius in urbem reddire (!), quam viri facti esse (nt ). 75
Strana 76
non in forum, sed in agrum duci iussit, ut primos annos non in luxuria, sed in omni opere bono et labore agerent ; nichil eis causa sompni sub- sternere et vitam sine pulmento agere neque prius in urbem reddire, quam viri facti essent. Statuit virgines sine dote nubere. Iussit, ut uxores non peccunie causa eligerentur. Honorem non divitum et potentum, sed senum esse statuit, nec quisquam locum honoraciorem senibus obtineret. Hec et hiis similia Ligurtus philosophus in pollicia statuit. De qua pollicia, si fuerit consona, noster Ligurtus patule demonstrabit. Cui questio proponitur sub hac forma: 5 UTRUM INTER POLLICIAS REGALIA SIT OPTIMA 10 POLLICIA. Arguitur, quod non. Nam communis pollicia est melior quam re- galia; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Melius est esse multos regentes bonos quam tantum unum, quia bonum de quanto commu- nius, de tanto melius — 1° Ethicorum; sed in pollicia communi sive 15 communiter dicta principaliter multi boni et in regalia tantum unus, ut dicitur 1° Politicorum ; ergo etc. In oppositum est Philosophus 3° Politicorum ponens regnum optimam polliciam. Probleuma: Quare, ut ait Ambrosius in Exameron, apis mel gerit in 20 ore, sed cauda veneno pollet? Concedenti: 1° sic: Nichil est pollicia; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Nichil est ordo habitancium in civitate in principando et subiciendo ; igitur nichil est pollicia. Tenet consequencia a negacione diffinicionis, que ponitur 1° Politicorum ad diffi- 25 nitum. 4 Burley (ibid. ): Statuit virgines sine dote nubere. Iussit, ut uxores non causa pecunie elige- rentur... Maximum honorem non divitum et potentum, sed senum esse statuit, nec quis- quam locum honoraciorem senibus obtineret. 15 Aristot. Eth. Nic. 1 1, pag. 1094b 9. 17 Fortasse Aristot. Polit. III 16, pag. 1287b 13, ubi uno viro bono duo viri boni esse meliores dicuntur. 18 Cautius disseruit Aristot. Polit. III 17, pag. 1288 a 15. 20 In iis, quae Ambrosius in Hexameron de apibus disserit, haec non leguntur. 76
non in forum, sed in agrum duci iussit, ut primos annos non in luxuria, sed in omni opere bono et labore agerent ; nichil eis causa sompni sub- sternere et vitam sine pulmento agere neque prius in urbem reddire, quam viri facti essent. Statuit virgines sine dote nubere. Iussit, ut uxores non peccunie causa eligerentur. Honorem non divitum et potentum, sed senum esse statuit, nec quisquam locum honoraciorem senibus obtineret. Hec et hiis similia Ligurtus philosophus in pollicia statuit. De qua pollicia, si fuerit consona, noster Ligurtus patule demonstrabit. Cui questio proponitur sub hac forma: 5 UTRUM INTER POLLICIAS REGALIA SIT OPTIMA 10 POLLICIA. Arguitur, quod non. Nam communis pollicia est melior quam re- galia; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Melius est esse multos regentes bonos quam tantum unum, quia bonum de quanto commu- nius, de tanto melius — 1° Ethicorum; sed in pollicia communi sive 15 communiter dicta principaliter multi boni et in regalia tantum unus, ut dicitur 1° Politicorum ; ergo etc. In oppositum est Philosophus 3° Politicorum ponens regnum optimam polliciam. Probleuma: Quare, ut ait Ambrosius in Exameron, apis mel gerit in 20 ore, sed cauda veneno pollet? Concedenti: 1° sic: Nichil est pollicia; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Nichil est ordo habitancium in civitate in principando et subiciendo ; igitur nichil est pollicia. Tenet consequencia a negacione diffinicionis, que ponitur 1° Politicorum ad diffi- 25 nitum. 4 Burley (ibid. ): Statuit virgines sine dote nubere. Iussit, ut uxores non causa pecunie elige- rentur... Maximum honorem non divitum et potentum, sed senum esse statuit, nec quis- quam locum honoraciorem senibus obtineret. 15 Aristot. Eth. Nic. 1 1, pag. 1094b 9. 17 Fortasse Aristot. Polit. III 16, pag. 1287b 13, ubi uno viro bono duo viri boni esse meliores dicuntur. 18 Cautius disseruit Aristot. Polit. III 17, pag. 1288 a 15. 20 In iis, quae Ambrosius in Hexameron de apibus disserit, haec non leguntur. 76
Strana 77
15 20 2° sic: Quecunque pollicie intendunt bonum commune, recte sunt et iuste ; sed nulla pollicia intendit bonum commune ; igitur nulla pollicia est recta et iusta. Consequencia nota est; et maior est Philosophi — 1° Politicorum; sed minor pro- batur: Nami tam regalia quam aristocracia quam pollicia communiter dicta 5 intendunt bonum proprium, co quod bonus rex vult bonum regni, quod est suum proprium bonum, et boni cives intendunt bonum civitatis, quod est bonum ipso- rum proprium; igitur etc. 30 sic: Non est possibile polliciam esse optimam sine moderata habundancia — 7° Polliticorum ; ergo necesse est polliciam esse optimam cum moderata habundan- 1o cia, cum pollicia sit. Consequencia tenet ex oppositis cum constancia medii. Sed contra: Nec necesse est regaliam esse cum moderata habundancia nec aristocraciam nec polliciam communiter dictam ; igitur etc. Consequencia tenet per induccio- nem; et assumptum patet, quia non necesse est esse regaliam, eo quod contin- genter est, et sic de aliis. 4° sic : Si regalia est pollicia, in qua tantum unus principatur, tunc sequitur 1°, quod una est regalia ; sequitur 2°, quod unus principans super quinque vel sex hominibus esset rex; sequitur 3°, quod ubi non unus principatur, [quod] non esset regnum. Consequencie iste probari possunt et antecedens est Philosophi 3° Politi- corum. 5° sic: Peyus est multos esse malos principantes quam tantum unum malum M 22 a esse principantem ; igitur melius est multos esse bonos principantes quam unum esse malum principantem. Consequencia tenet per locum ab oppositis et per commune dictum cuius privacio est peior, illius posicio est melior' ; assumptum probatur, quia multiplicatis malis principantibus multiplicatur malum et non sic, 25 cum est unus tantum malus principans; igitur assumptum verum. qua solum unus virtuosus principatur : regnum Pollicia recta, in Q qua pauci virtuosi principantur: aristocracia qua multi virtuosi principantur: pollicia communiter dicta, que dicitur timocracia. tirannis Opposito modo mala. oligarcia democracia 3 Aristot. Polit. III 6, pag. 1279a 17 (»quaecunque rei publicae administrandae formae com- munem utilitatem spectant, eas rectas esse et... iuri... consentaneas«). 9 Aristot. Polit. VII 4, pag. 1326 a 34; cf. in excerptis e VII. libro Politicorum in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 53b: Non est possibile polliti[clam esse optimam sine moderata habundancia. 18 Aristor. Polit. III 7, pag. 1279a 32. 26 Cf. Aristot. Polit. III 7, pag. 1279 a 32—1279b 10. 77
15 20 2° sic: Quecunque pollicie intendunt bonum commune, recte sunt et iuste ; sed nulla pollicia intendit bonum commune ; igitur nulla pollicia est recta et iusta. Consequencia nota est; et maior est Philosophi — 1° Politicorum; sed minor pro- batur: Nami tam regalia quam aristocracia quam pollicia communiter dicta 5 intendunt bonum proprium, co quod bonus rex vult bonum regni, quod est suum proprium bonum, et boni cives intendunt bonum civitatis, quod est bonum ipso- rum proprium; igitur etc. 30 sic: Non est possibile polliciam esse optimam sine moderata habundancia — 7° Polliticorum ; ergo necesse est polliciam esse optimam cum moderata habundan- 1o cia, cum pollicia sit. Consequencia tenet ex oppositis cum constancia medii. Sed contra: Nec necesse est regaliam esse cum moderata habundancia nec aristocraciam nec polliciam communiter dictam ; igitur etc. Consequencia tenet per induccio- nem; et assumptum patet, quia non necesse est esse regaliam, eo quod contin- genter est, et sic de aliis. 4° sic : Si regalia est pollicia, in qua tantum unus principatur, tunc sequitur 1°, quod una est regalia ; sequitur 2°, quod unus principans super quinque vel sex hominibus esset rex; sequitur 3°, quod ubi non unus principatur, [quod] non esset regnum. Consequencie iste probari possunt et antecedens est Philosophi 3° Politi- corum. 5° sic: Peyus est multos esse malos principantes quam tantum unum malum M 22 a esse principantem ; igitur melius est multos esse bonos principantes quam unum esse malum principantem. Consequencia tenet per locum ab oppositis et per commune dictum cuius privacio est peior, illius posicio est melior' ; assumptum probatur, quia multiplicatis malis principantibus multiplicatur malum et non sic, 25 cum est unus tantum malus principans; igitur assumptum verum. qua solum unus virtuosus principatur : regnum Pollicia recta, in Q qua pauci virtuosi principantur: aristocracia qua multi virtuosi principantur: pollicia communiter dicta, que dicitur timocracia. tirannis Opposito modo mala. oligarcia democracia 3 Aristot. Polit. III 6, pag. 1279a 17 (»quaecunque rei publicae administrandae formae com- munem utilitatem spectant, eas rectas esse et... iuri... consentaneas«). 9 Aristot. Polit. VII 4, pag. 1326 a 34; cf. in excerptis e VII. libro Politicorum in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 53b: Non est possibile polliti[clam esse optimam sine moderata habundancia. 18 Aristor. Polit. III 7, pag. 1279a 32. 26 Cf. Aristot. Polit. III 7, pag. 1279 a 32—1279b 10. 77
Strana 78
M. Zdeniko de Labun velud Ptolomeus. Dicto de pollicia microcosmi restat disserendum de regimine et disposicione macrocosmi, cuius virtute effectualiter microcosmus gu- bernatur. Unde cum venerandus Magister noster, Magister Zdeniko sit vir astrorum sciencie maxime deditus, non dubium, quin velud alter Ptolomeus, qui fuit in quadruvialibus scienciis rex et philosophus peritissimus, ipsorum astrorum naturas, cursus et influencias declarabit. Siquidem ipse Ptolomeus 72 interpretes ad transferendum legem Dei, quamvis gentilis fuerit, de Hebreo in Grecum constituit. Scripsit enim ipse rex Ptolomeus Eleazaro, Iudeorum pontifici, rogans, ut ad eum 10 seniores mitteret, qui interpretacionem ei legis Dei viventis darent. Qui Eleazarus misit sex seniores de qualibet tribu. Hii fuere 70 interpretes ; qui (licet 72 fuerint, more sacre Scripture 70 dicuntur, que) modicum numerum, si super aliquam summam supercreveri [n]t, sepius subti- cetſur ]. Translacione autem facta misit Ptolomeus Eleasaro, Dei viventis 15 pontifici, munera mensam auream gemmis inestimabilibus insignitam et 5 1 Zdeniko de Labun, bac. 1393 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 288, ubi Sdenyko de Slyw appellatur), mag. ineunte a. 1396 (ibid. pag. 309, ubi Sdenko de Zlyv), a. 1400 capellanus regis, a. 1405 notarius expensarum regalium, tum secretarius et consiliarius regis ( Tomek, Děj. m. Pr. V 47, 51—53), sem. aest. 1409 universitatis rector rege Wenczeslao petente receptus (Palacký, Docu- menta pag. 732), in annalibus academicis postremum a. 1410 commemoratur (ibid. pag. 409, ubi sub Mag. Zdenckone de Labun); a. 1410—12 Omnium Sanctorum decanus, tum 1412—18 praepositus (Tomek, l. c. V 132). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 1. 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 144a): Ptolomeus Philadelphus, Egipti rex... (fol. 144c:) Fuit in quadruvialibus valde doctus. 8 Burley (ibid., ſol. 144a: ) Thatectus (ed. Colon.: Theotectus) ... suggessit regi, ut scriberet pontifici Iudeorum, ut Iudeos Hebraice et Grece lingwe peritos ad ipsum dirigeret cum lege Dei, qui ad eam transferendam sufficerent... 9 Burley (ibid., fol. 144b: ) ... Tunc scripsit rex Eleazaro pontifici rogans, ut seniores ad eum mitteret, qui interpretacionem ei legis Dei viventis darent. Eleazarus vero mittens, quod postulabat, respondit: »Ad interpretandum... misi viros seniores, de unaquaque tribu sex... 11 Burley (ibid., fol. 144b: ) Hii sunt LXX interpretes. Qui licet LXXII fueri(n)t, more sacre Scripture LXX dicuntur, que modicum numerum, si super aliquam summam excreverit, sepe subticet. 15 Burley (ibid., fol. 144c ): ... lecta est coram omnibus translacio eorum et approbata. Eliazaro et templo Dei viventis misit rex munera et oblectaciones, mensam scilicet auream gemmis inpreciabilibus insignitam... (fol. 144b:) ... dans dominis eorum pro capite C dragmas et XX dragmas argenti... 78
M. Zdeniko de Labun velud Ptolomeus. Dicto de pollicia microcosmi restat disserendum de regimine et disposicione macrocosmi, cuius virtute effectualiter microcosmus gu- bernatur. Unde cum venerandus Magister noster, Magister Zdeniko sit vir astrorum sciencie maxime deditus, non dubium, quin velud alter Ptolomeus, qui fuit in quadruvialibus scienciis rex et philosophus peritissimus, ipsorum astrorum naturas, cursus et influencias declarabit. Siquidem ipse Ptolomeus 72 interpretes ad transferendum legem Dei, quamvis gentilis fuerit, de Hebreo in Grecum constituit. Scripsit enim ipse rex Ptolomeus Eleazaro, Iudeorum pontifici, rogans, ut ad eum 10 seniores mitteret, qui interpretacionem ei legis Dei viventis darent. Qui Eleazarus misit sex seniores de qualibet tribu. Hii fuere 70 interpretes ; qui (licet 72 fuerint, more sacre Scripture 70 dicuntur, que) modicum numerum, si super aliquam summam supercreveri [n]t, sepius subti- cetſur ]. Translacione autem facta misit Ptolomeus Eleasaro, Dei viventis 15 pontifici, munera mensam auream gemmis inestimabilibus insignitam et 5 1 Zdeniko de Labun, bac. 1393 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 288, ubi Sdenyko de Slyw appellatur), mag. ineunte a. 1396 (ibid. pag. 309, ubi Sdenko de Zlyv), a. 1400 capellanus regis, a. 1405 notarius expensarum regalium, tum secretarius et consiliarius regis ( Tomek, Děj. m. Pr. V 47, 51—53), sem. aest. 1409 universitatis rector rege Wenczeslao petente receptus (Palacký, Docu- menta pag. 732), in annalibus academicis postremum a. 1410 commemoratur (ibid. pag. 409, ubi sub Mag. Zdenckone de Labun); a. 1410—12 Omnium Sanctorum decanus, tum 1412—18 praepositus (Tomek, l. c. V 132). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 1. 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 144a): Ptolomeus Philadelphus, Egipti rex... (fol. 144c:) Fuit in quadruvialibus valde doctus. 8 Burley (ibid., ſol. 144a: ) Thatectus (ed. Colon.: Theotectus) ... suggessit regi, ut scriberet pontifici Iudeorum, ut Iudeos Hebraice et Grece lingwe peritos ad ipsum dirigeret cum lege Dei, qui ad eam transferendam sufficerent... 9 Burley (ibid., fol. 144b: ) ... Tunc scripsit rex Eleazaro pontifici rogans, ut seniores ad eum mitteret, qui interpretacionem ei legis Dei viventis darent. Eleazarus vero mittens, quod postulabat, respondit: »Ad interpretandum... misi viros seniores, de unaquaque tribu sex... 11 Burley (ibid., fol. 144b: ) Hii sunt LXX interpretes. Qui licet LXXII fueri(n)t, more sacre Scripture LXX dicuntur, que modicum numerum, si super aliquam summam excreverit, sepe subticet. 15 Burley (ibid., fol. 144c ): ... lecta est coram omnibus translacio eorum et approbata. Eliazaro et templo Dei viventis misit rex munera et oblectaciones, mensam scilicet auream gemmis inpreciabilibus insignitam... (fol. 144b:) ... dans dominis eorum pro capite C dragmas et XX dragmas argenti... 78
Strana 79
centum viginti dragmas argenti interpretibus donavit. Hic eciam Ptolo- meus canones astrorum conposuit et libros multos conscripsit, fecitque descripcionem orbis terre per Grastothenem philosophum, qui adiutus a mensoribus Ptolomei invenit numerum stadiorum terre in circulo 5 mira subtilitate et ingenio. Cuius subtilitatem venerandus Magister Zdeniko velud ipse Ptolo- meus in medium vestris reverenciis iam proponet. Unde proponitur sibi questio multa continens, quia fortibus equis et magnis curribus magna inponuntur onera et viris sapiencioribus, dificilia que sunt iuve- 10 nibus deportanda: 15 UTRUM TANTUM SEPTEM SUNT PLANETE, AD K 153b QUORUM MOTUM REQUIRUNTUR EPICICLI ET ECENTRICI, IN QUIBUS SUNT STACIONARII VEL RETROGRADI, EX QUORUM CONIUNCCIONE A FACIE CELI CONTINGIT HOMINEM LIMITARI IN FORTUNIIS ET SUA PERIODO, ET STELLAM COMATAM, ARDENTEM DRACONEM, HALONEM, 1 Burley (ibid., fol. 144c: ) ... Hic Ptolomeus canones astrorum composuit et libros con- scripsit. Hic fecit descripcionem orbis terre per Erastothenem (!) philosophum. Qui ad- iutus a mensoribus Ptolomei invenit numerum stadiorum terre et circulos terre mira sub- tilitate et ingenio. 11 Positio Mag. Zdenkonis de Labúň in cod. NUKX E 24, fol. 155b—165a et in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 156b—159a exstat. 12 Cf. cod. NUK X E 24, fol. 156a: epiciclus... dicitur esse circulus parwus... ipsi ecentrico vel in ipso inmersus, cuius dyameter est equalis ... ipsius ecentrici profunditati. 13 Cſ. ibid., fol. 155b: ecentricus in genere est circulus vel orbis habens centrum suum extra centrum mundi...; fol. 155a: planete... moventur motu... ab occidente in orientem, qui dicuntur orbes ecentrici. Cſ. ibid., fol. 156a: plancte dicuntur stacionarii, quoniam ipsi videntur stare in uno certo loco vel parte zodiaci. 16 Cſ. ibid., fol. 158b: fortunium dicitur effectus sive eventus ille, qui fit causa tali (sc. for- tuna) per accidens. Cf. ibid., fol. 159b: de stella comata, que alias dicitur cometa. 17 Cf. ibid., fol. 160b: draco dicitur exalacio calida et sicca, ad mediam regionem aeris elevata et ibi ex una parte a nube calida contenta et ex alia a frigida, et ex parte calide nubis inflam- mata... et sic videtur ad modum draconis volantis. Cf. ibid., fol. 161 a: Ulterius dicitur ,halonem'. Halo Grece, ahleti Arabice, Latine corona, et habet fieri ex refraccione luminis Solis vel Lune aut stellarum ex vapore humido inter visum et stellam. 79
centum viginti dragmas argenti interpretibus donavit. Hic eciam Ptolo- meus canones astrorum conposuit et libros multos conscripsit, fecitque descripcionem orbis terre per Grastothenem philosophum, qui adiutus a mensoribus Ptolomei invenit numerum stadiorum terre in circulo 5 mira subtilitate et ingenio. Cuius subtilitatem venerandus Magister Zdeniko velud ipse Ptolo- meus in medium vestris reverenciis iam proponet. Unde proponitur sibi questio multa continens, quia fortibus equis et magnis curribus magna inponuntur onera et viris sapiencioribus, dificilia que sunt iuve- 10 nibus deportanda: 15 UTRUM TANTUM SEPTEM SUNT PLANETE, AD K 153b QUORUM MOTUM REQUIRUNTUR EPICICLI ET ECENTRICI, IN QUIBUS SUNT STACIONARII VEL RETROGRADI, EX QUORUM CONIUNCCIONE A FACIE CELI CONTINGIT HOMINEM LIMITARI IN FORTUNIIS ET SUA PERIODO, ET STELLAM COMATAM, ARDENTEM DRACONEM, HALONEM, 1 Burley (ibid., fol. 144c: ) ... Hic Ptolomeus canones astrorum composuit et libros con- scripsit. Hic fecit descripcionem orbis terre per Erastothenem (!) philosophum. Qui ad- iutus a mensoribus Ptolomei invenit numerum stadiorum terre et circulos terre mira sub- tilitate et ingenio. 11 Positio Mag. Zdenkonis de Labúň in cod. NUKX E 24, fol. 155b—165a et in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 156b—159a exstat. 12 Cf. cod. NUK X E 24, fol. 156a: epiciclus... dicitur esse circulus parwus... ipsi ecentrico vel in ipso inmersus, cuius dyameter est equalis ... ipsius ecentrici profunditati. 13 Cſ. ibid., fol. 155b: ecentricus in genere est circulus vel orbis habens centrum suum extra centrum mundi...; fol. 155a: planete... moventur motu... ab occidente in orientem, qui dicuntur orbes ecentrici. Cſ. ibid., fol. 156a: plancte dicuntur stacionarii, quoniam ipsi videntur stare in uno certo loco vel parte zodiaci. 16 Cſ. ibid., fol. 158b: fortunium dicitur effectus sive eventus ille, qui fit causa tali (sc. for- tuna) per accidens. Cf. ibid., fol. 159b: de stella comata, que alias dicitur cometa. 17 Cf. ibid., fol. 160b: draco dicitur exalacio calida et sicca, ad mediam regionem aeris elevata et ibi ex una parte a nube calida contenta et ex alia a frigida, et ex parte calide nubis inflam- mata... et sic videtur ad modum draconis volantis. Cf. ibid., fol. 161 a: Ulterius dicitur ,halonem'. Halo Grece, ahleti Arabice, Latine corona, et habet fieri ex refraccione luminis Solis vel Lune aut stellarum ex vapore humido inter visum et stellam. 79
Strana 80
YRIDEM, SUB, ASUB, HIATUM ET BOCHIM GE- NERARI. Arguitur contra suppositum questionis sic : Non sunt septem pla- nete; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Mars et Saturnus sunt stelle fixe; ergo non sunt planete. Consequencia nota est ex dicto astro- nomorum, quod nulla stella fixa est planeta. Et assumptum probatur, quia Mars et Saturnus non habent circulos proprios sive orbes, in quibus defer(r) entur. Igitur etc. In oppositum tam quoad suppositum quam quoad quesitum sunt quasi omnes peritissimi astronomi. 5 10 M 22b Concedenti : Contra suppositum arguitur sic: Nulla est stella errans ; igitur nullus est plancta. Racio nota est; et assumptum probatur: Omnis stella tenet cursum suum regula- riter ad voluntatem directoris non valentis errare ; igitur nec aliqua stella potest errare. Tenet consequencia, quia ex opposito consequentis formaliter potest de- duci oppositum antecedentis. Et assumptum patet, quia omnis stella tenet cursum, quem ei Deus instituit, et nullus est, qui posset in errorem ipsam stellam inducere ; igitur etc. 2° sic: Nichil est stella; ergo nichil est planeta. Consequencia tenet a superiori negato ad inferius. Si dicitur, quod stella est densior pars sui orbis, ut dicit Com- 20 mentator 2° Celi, tunc sequitur, quod omnis stella sit fixa, et per consequens nullus planeta movetur per se. Consequencia probabitur, si fuerit negata. Consequens falsum, quia quelibet stella movetur ad motum sui orbis, ut dicitur 2° Celi. 15 1 sub, asub M] sub et asub K 8 deſerrentur*] deferentur M, deſeruntur K 1 Cf. ibid., fol. 160b: asub igitur Arabice, dicuntur sidera volancia in Latino. Et quia sunt duplicis modi, videlicet altera, que descendunt deorsum et altera sursum, ideo nostri Latini duobus nominibus ipsa vocaverunt, que aliqualiter videntur ipsis convenire, videlicet quedam asub, que descendunt de superiori, et alia sub, que descendunt ab inferiori, licet apud cos omnia uno nomine, videlicet asub, nominentur... vocatur a vulgo, stella cadens'. Cſ. iam Clareti Gloss. 171: hviezdopad asub. Cf. ibid., fol. 160b—161 a: Ulterius, quia dicitur ,hiatum et bochim', quod alias vorago dicitur. Vorago sunt inpressiones per momentum aperture celi apparentes, solum tamen in colore et visione differentes, quoniam ambo habent fieri ex eadem materia propinqua, puta ex vapore vel ex exalacione... 20 Averroes. Cſ. in excerptis ex Commentatore II. libri De caelo in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 43a: Stella est densior pars sui orbis. 23 Aristot. De caelo II 8, pag. 289b 21. 80
YRIDEM, SUB, ASUB, HIATUM ET BOCHIM GE- NERARI. Arguitur contra suppositum questionis sic : Non sunt septem pla- nete; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Mars et Saturnus sunt stelle fixe; ergo non sunt planete. Consequencia nota est ex dicto astro- nomorum, quod nulla stella fixa est planeta. Et assumptum probatur, quia Mars et Saturnus non habent circulos proprios sive orbes, in quibus defer(r) entur. Igitur etc. In oppositum tam quoad suppositum quam quoad quesitum sunt quasi omnes peritissimi astronomi. 5 10 M 22b Concedenti : Contra suppositum arguitur sic: Nulla est stella errans ; igitur nullus est plancta. Racio nota est; et assumptum probatur: Omnis stella tenet cursum suum regula- riter ad voluntatem directoris non valentis errare ; igitur nec aliqua stella potest errare. Tenet consequencia, quia ex opposito consequentis formaliter potest de- duci oppositum antecedentis. Et assumptum patet, quia omnis stella tenet cursum, quem ei Deus instituit, et nullus est, qui posset in errorem ipsam stellam inducere ; igitur etc. 2° sic: Nichil est stella; ergo nichil est planeta. Consequencia tenet a superiori negato ad inferius. Si dicitur, quod stella est densior pars sui orbis, ut dicit Com- 20 mentator 2° Celi, tunc sequitur, quod omnis stella sit fixa, et per consequens nullus planeta movetur per se. Consequencia probabitur, si fuerit negata. Consequens falsum, quia quelibet stella movetur ad motum sui orbis, ut dicitur 2° Celi. 15 1 sub, asub M] sub et asub K 8 deſerrentur*] deferentur M, deſeruntur K 1 Cf. ibid., fol. 160b: asub igitur Arabice, dicuntur sidera volancia in Latino. Et quia sunt duplicis modi, videlicet altera, que descendunt deorsum et altera sursum, ideo nostri Latini duobus nominibus ipsa vocaverunt, que aliqualiter videntur ipsis convenire, videlicet quedam asub, que descendunt de superiori, et alia sub, que descendunt ab inferiori, licet apud cos omnia uno nomine, videlicet asub, nominentur... vocatur a vulgo, stella cadens'. Cſ. iam Clareti Gloss. 171: hviezdopad asub. Cf. ibid., fol. 160b—161 a: Ulterius, quia dicitur ,hiatum et bochim', quod alias vorago dicitur. Vorago sunt inpressiones per momentum aperture celi apparentes, solum tamen in colore et visione differentes, quoniam ambo habent fieri ex eadem materia propinqua, puta ex vapore vel ex exalacione... 20 Averroes. Cſ. in excerptis ex Commentatore II. libri De caelo in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 43a: Stella est densior pars sui orbis. 23 Aristot. De caelo II 8, pag. 289b 21. 80
Strana 81
3° sic: Septem planete vel sunt eiusdem speciei specialissime, vel non. Non pri- mum, quia 1° Celi dicit Commentator in celestibus non esse plura individua sub una specie specialissima, et Philosophus 9° Methaphisice. Si dicitur, quod sic, contra : est dare ultimam specificam differenciam, que omnibus planetis convenit ; igitur sunt eiusdem speciei specialissime etc. 4° sic: Si requiruntur epicicli et ecentrici, sequitur, quod aliquis motus sit, qui nec sit a modio mundi nec ad medium mundi nec circa medium mundi. Conse- quens falsum. Falsitas patet 1° Celi, ubi Philosophus probat per hoc solum esse corpora simplicia. Ista est racio Commentatoris contra astronomos. Sed consequa- 10 tur : Nam motus planetarum in ecentrico nec est a medio mundi nec ad medium nec circa medium mundi, sed circa centrum sui circuli. Non a medio, quia illi est levissimum naturale ; nec ad medium, naturale quia illi est gravissimum, nec circa medium, cum centrum terre non dicitur medium respectu ecentrici. 5° sic: Si epicicli et ecentrici requiruntur, tunc centrum planetarum distabit 15 a centro mundi. Consequencia tenet ex Theorica planetarum. Falsitas probatur sic : Centrum distat a centro, igitur spera distat a spera illius centri. Consequencia tenet, quia si centra sperarum, que sunt media, distant, oportet eciam speras distare. Aut ergo due spere proxime, ut octava spera et spera Saturni, vel quecunque due ecen- trice. Tunc sic : In distancia illarum duarum sperarum vel est aliquid vel nichil. 20 Non secundum, quia tunc esset vacuum — 4° Phisicorum oppositum habetur. Si primum, tunc sunt ibi corpora vel spiritus, cum non sit dare medium, nisi pone- retur accidens sine suo subiecto. Et cum spiritus vel accidencia non replent locum, sequitur, quod ibi sint corpora et pro alio non, nisi ut repleant vacuum. Ista est racio Commentatoris 2° Celi, commento 32 et 35. 5 12 altero loco illi *] ille M 2 Averroes. Cſ. in excerptis ex Commentatore I. libri De Caelo in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 42d—43a: In celestibus non sunt plura individua sub una specie. 3 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 8, pag. 1050b 22. 8 Aristot. De caclo I2, pag. 269a 5. 15 Cf. in cod. NUK X E 24, fol. 175b: prout vult auctor Theorice planetarum, qui incipit suum librum »Circulus ecentricus etc.« Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 43c): Alkabicius in Thcorica planetarum. 20 Aristot. Phys. IV 9, pag. 217b 20; of. in excerptis e IV. libro Phys. in cod. Cap. N 31, ſol. 41d: Non est dare vacuum in natura. 24 Averroes De caelo lib. II, comm. 32 (Aristot. Operum tom. V, Venetiis 1560, fol. 121 E): Si rotun- ditas cius (sc. corporis superioris) esset non perfecta, necesse esset, ut extra ipsum esset aut plenum aut vacuum. Et ex hoc apparet, quod hoc, quod dicunt mathematici de ecentricis, est impossibile; comm. 35 (l. c., fol. 124E): apparet esse impossibile epicyclum esse... et similiter impossibile est de ecentricis, nisi esset possibile, quod inter corpora caelestia esset aut vacuum aut corpora replentia non rotunda naturaliter. 6 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411. ed. Ryba 81
3° sic: Septem planete vel sunt eiusdem speciei specialissime, vel non. Non pri- mum, quia 1° Celi dicit Commentator in celestibus non esse plura individua sub una specie specialissima, et Philosophus 9° Methaphisice. Si dicitur, quod sic, contra : est dare ultimam specificam differenciam, que omnibus planetis convenit ; igitur sunt eiusdem speciei specialissime etc. 4° sic: Si requiruntur epicicli et ecentrici, sequitur, quod aliquis motus sit, qui nec sit a modio mundi nec ad medium mundi nec circa medium mundi. Conse- quens falsum. Falsitas patet 1° Celi, ubi Philosophus probat per hoc solum esse corpora simplicia. Ista est racio Commentatoris contra astronomos. Sed consequa- 10 tur : Nam motus planetarum in ecentrico nec est a medio mundi nec ad medium nec circa medium mundi, sed circa centrum sui circuli. Non a medio, quia illi est levissimum naturale ; nec ad medium, naturale quia illi est gravissimum, nec circa medium, cum centrum terre non dicitur medium respectu ecentrici. 5° sic: Si epicicli et ecentrici requiruntur, tunc centrum planetarum distabit 15 a centro mundi. Consequencia tenet ex Theorica planetarum. Falsitas probatur sic : Centrum distat a centro, igitur spera distat a spera illius centri. Consequencia tenet, quia si centra sperarum, que sunt media, distant, oportet eciam speras distare. Aut ergo due spere proxime, ut octava spera et spera Saturni, vel quecunque due ecen- trice. Tunc sic : In distancia illarum duarum sperarum vel est aliquid vel nichil. 20 Non secundum, quia tunc esset vacuum — 4° Phisicorum oppositum habetur. Si primum, tunc sunt ibi corpora vel spiritus, cum non sit dare medium, nisi pone- retur accidens sine suo subiecto. Et cum spiritus vel accidencia non replent locum, sequitur, quod ibi sint corpora et pro alio non, nisi ut repleant vacuum. Ista est racio Commentatoris 2° Celi, commento 32 et 35. 5 12 altero loco illi *] ille M 2 Averroes. Cſ. in excerptis ex Commentatore I. libri De Caelo in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 42d—43a: In celestibus non sunt plura individua sub una specie. 3 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 8, pag. 1050b 22. 8 Aristot. De caclo I2, pag. 269a 5. 15 Cf. in cod. NUK X E 24, fol. 175b: prout vult auctor Theorice planetarum, qui incipit suum librum »Circulus ecentricus etc.« Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 43c): Alkabicius in Thcorica planetarum. 20 Aristot. Phys. IV 9, pag. 217b 20; of. in excerptis e IV. libro Phys. in cod. Cap. N 31, ſol. 41d: Non est dare vacuum in natura. 24 Averroes De caelo lib. II, comm. 32 (Aristot. Operum tom. V, Venetiis 1560, fol. 121 E): Si rotun- ditas cius (sc. corporis superioris) esset non perfecta, necesse esset, ut extra ipsum esset aut plenum aut vacuum. Et ex hoc apparet, quod hoc, quod dicunt mathematici de ecentricis, est impossibile; comm. 35 (l. c., fol. 124E): apparet esse impossibile epicyclum esse... et similiter impossibile est de ecentricis, nisi esset possibile, quod inter corpora caelestia esset aut vacuum aut corpora replentia non rotunda naturaliter. 6 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411. ed. Ryba 81
Strana 82
M 23 a 6° quoad idem sic: Sequitur, quod corpora celestia non essent perfecte rotun- ditatis. Falsitas patet 2° Celi. Consequencia probatur: Nam oportet ponere, quod orbis planetarum in una parte sit magis spissus quam in alia, quia aliter spere ecentrice non sunt salvande. 7° ad idem arguitur sic: Si non esset idem centrum, circa quod moventur omnia corpora celescia, tunc sequitur, quod non esset idem locus naturalis tocius et partis in corporibus simplicibus. Consequens patet esse falsum de elementis, quia idem est locus tocius terre et boli, cum 1° Celi dicitur: Ad quemcumque locum fertur tota terra, illic et bolus eius. Et si hoc est in elementis, multo magis in corporibus celestibus, que sunt magis simplicia. Consequencia probatur capiendo primum 10 mobile vel totum mundum; tunc orbes planetarum sunt partes illius primi mobilis et illorum diversa sunt loca, scilicet centra. 8°: Aristotiles 1° Celi implicite negat ecentricos et Commentator expresse 2° Celi. Unde ipse 2° Celi, commento 35, promisit dare modum, per quem salva- rentur omnia apparencia sine ecentricis et epiciclis. Sed 12° Methaphisice ibi despe- 15 ravit, in commento 45 dicit se esse preventum senio etc. 9°: Ex coniunccione planetarum non contingit hominem a facie celi in fortu- niis in periodo limitari. Assumptum probatur: Nam coniunccio planetarum cum facie celi nec sunt causa efficiens inmediata nec causa adequata completa ut per accidens fortunii ipsius hominis vel periodi; igitur etc. Assumptum patet de duabus partibus, quia alias i necessario veniret fortunium, vel periodus limi- taretur, quod est falsum, nec tercio modo, scilicet causa per accidens, quia pari racione eciam quelibet pars mundi vel terre foret causa limitacionis, cum per accidens scilicet ad operacionem sui tocius cooperatur ad fortunium hominis vel periodum. 10° sic: Sicud non est vera stacio, similiter retrogradacio, sic nec sunt vere ecentrici et epicicli ex sufficienti similitudine. Tenet consequencia ; et assumptum probatur, quia nunquam planeta stat nec retrograditur, sed solum apparet esse stans vel retrogressus, dum stelle alteri plus propinquat. Assumptum patet; nam 2 Cf. in excerptis e II. libro De caelo in cod. Cap. N 31, fol. 43a: Omnes stelle sunt rotunde figure. 8 Aristot. De caelo I3, pag. 270a 5. 13 Averroes De caelo lib. II, comm. 38 (Aristot. Operum tom. V, Venetiis 1560, fol. 124D): Et debes scire, quod ex hoc sermone eius (sc. Aristotelis) apparêt, quod ipse non opinatur, quod causa eius, quod apparet in diversitate in motibus planetarum, sit in orbe ecentrico aut epicyclo... (ibid. fol. 124E: ) In mathematicis vero nihilo apparet, ex quo sit existiman- dum epicyclos esse aut ecentricos. 14 Averroes, Metaphys. XII, comm. 45 (Aristot. Operum tom. VIII, Venetiis 1560, fol. 345 E): Ecentricum enim aut epicyclum dicere est extra naturam, epicyclus autem impossibile est ut sit omnino... 5 20 25 82
M 23 a 6° quoad idem sic: Sequitur, quod corpora celestia non essent perfecte rotun- ditatis. Falsitas patet 2° Celi. Consequencia probatur: Nam oportet ponere, quod orbis planetarum in una parte sit magis spissus quam in alia, quia aliter spere ecentrice non sunt salvande. 7° ad idem arguitur sic: Si non esset idem centrum, circa quod moventur omnia corpora celescia, tunc sequitur, quod non esset idem locus naturalis tocius et partis in corporibus simplicibus. Consequens patet esse falsum de elementis, quia idem est locus tocius terre et boli, cum 1° Celi dicitur: Ad quemcumque locum fertur tota terra, illic et bolus eius. Et si hoc est in elementis, multo magis in corporibus celestibus, que sunt magis simplicia. Consequencia probatur capiendo primum 10 mobile vel totum mundum; tunc orbes planetarum sunt partes illius primi mobilis et illorum diversa sunt loca, scilicet centra. 8°: Aristotiles 1° Celi implicite negat ecentricos et Commentator expresse 2° Celi. Unde ipse 2° Celi, commento 35, promisit dare modum, per quem salva- rentur omnia apparencia sine ecentricis et epiciclis. Sed 12° Methaphisice ibi despe- 15 ravit, in commento 45 dicit se esse preventum senio etc. 9°: Ex coniunccione planetarum non contingit hominem a facie celi in fortu- niis in periodo limitari. Assumptum probatur: Nam coniunccio planetarum cum facie celi nec sunt causa efficiens inmediata nec causa adequata completa ut per accidens fortunii ipsius hominis vel periodi; igitur etc. Assumptum patet de duabus partibus, quia alias i necessario veniret fortunium, vel periodus limi- taretur, quod est falsum, nec tercio modo, scilicet causa per accidens, quia pari racione eciam quelibet pars mundi vel terre foret causa limitacionis, cum per accidens scilicet ad operacionem sui tocius cooperatur ad fortunium hominis vel periodum. 10° sic: Sicud non est vera stacio, similiter retrogradacio, sic nec sunt vere ecentrici et epicicli ex sufficienti similitudine. Tenet consequencia ; et assumptum probatur, quia nunquam planeta stat nec retrograditur, sed solum apparet esse stans vel retrogressus, dum stelle alteri plus propinquat. Assumptum patet; nam 2 Cf. in excerptis e II. libro De caelo in cod. Cap. N 31, fol. 43a: Omnes stelle sunt rotunde figure. 8 Aristot. De caelo I3, pag. 270a 5. 13 Averroes De caelo lib. II, comm. 38 (Aristot. Operum tom. V, Venetiis 1560, fol. 124D): Et debes scire, quod ex hoc sermone eius (sc. Aristotelis) apparêt, quod ipse non opinatur, quod causa eius, quod apparet in diversitate in motibus planetarum, sit in orbe ecentrico aut epicyclo... (ibid. fol. 124E: ) In mathematicis vero nihilo apparet, ex quo sit existiman- dum epicyclos esse aut ecentricos. 14 Averroes, Metaphys. XII, comm. 45 (Aristot. Operum tom. VIII, Venetiis 1560, fol. 345 E): Ecentricum enim aut epicyclum dicere est extra naturam, epicyclus autem impossibile est ut sit omnino... 5 20 25 82
Strana 83
dicitur 9° Methaphisice: Non est timendum quod celum stet. Item 2° Celi et 12° Methaphisice : Motus celi est sempiternus. Si ergo celum semper movetur et quilibet orbis celi et non movetur planeta per se nisi ad motum sui deferentis, sequitur, quod nec vere stat nec retrograditur, sed solum ymaginarie. Et par erit racio de 5 ecentricis et epiciclis. M. Petrus de Letowicz sicud Aristenes. Quia sacerdotes Dei viventis plus celestibus quam terrenis debent intendere, ideo post celorum notificacionem et astrorum, de quibus sacerdotes multa promittentes multa enuncciant, de pollicia sacerdotum 1o est non inutiliter disserendum. Quia vero reverendus Magister Petrus de Letowicz est sacerdos Dei viventis, merito tamquam Aristenes phi- losophus, Socratis discipulus et magister Dyogenis, reliccionem tempo- ralium, qualiter in sacerdotibus fieri debeat, annotabit. Si enim Aristenes, gentilis philosophus, venditis omnibus, que habebat, et publice distributis nichil sibi plus quam paliolum reservavit, ut serviret deo viventi liberius, quid, queso, ponetur in dubium, quin venerandus Magister Petrus, Cris- tianus, non solum philosophus, sed sacerdos Dei altissimi, omnia vendet et dabit pauperibus, quia florenos congregavit ideo, ut vestiendo pau- peres demum abrenuncciaret omnibus et vitam glorie, que valet cen- 20 tuplum, possideret. Unde pro posses (s)ione bonorum temporalium et dominio sacerdotibus prohibito proponitur questio sub hac forma: 15 1 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 8, pag. 1050b 23; (f. in excerptis e IX. libro Metaph. in cod. Capit. N 31, ſol. 40b: Non est timendum, quod celum stet, id est quod a motu quiescat. Cſ. in excerptis e II. libro De caelo in cod. Capit. N 31, ſol. 43a: Motus celi est continuus, per- petuus et uniformis ; Aristot. Metaphys. XI (XII) 7, pag. 1072a 21; cf. in excerptis ex XI. libro Metaph. in cod. Capit. N 31, ſol. 40c: Motus celi est eternus. 6 Petrus Wenceslai de Letowicz, bac. in art. 1392, mag. art. 1397 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 277, 319), a. 1405 subdiaconus et diaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 116, 124, unde patris nomen comperimus), a. 1414—1416 altarista eccl. s. Stephani Neopragae (Na rybníčku), obiit a. 1416 (Tomek, Děj. m. Pr. V 196). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 4. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 132 c): Antistenes philosophus, Socratis discipulus et magister Dyogenis fuit... 14 Burley (ibid.): statimque venditis, que habebat, publice distributis, nichil sibi plus quam pa- liollum reservavit. 17 Luc. 18, 22: Iesus ait... Omnia, quaecumque habes, vende et da pauperibus. 19 Matth. 19, 29: Et omnis, qui reliquerit domum ... aut agros propter nomen meum, centu- plum accipiet et vitam aeternam possidebit. 83
dicitur 9° Methaphisice: Non est timendum quod celum stet. Item 2° Celi et 12° Methaphisice : Motus celi est sempiternus. Si ergo celum semper movetur et quilibet orbis celi et non movetur planeta per se nisi ad motum sui deferentis, sequitur, quod nec vere stat nec retrograditur, sed solum ymaginarie. Et par erit racio de 5 ecentricis et epiciclis. M. Petrus de Letowicz sicud Aristenes. Quia sacerdotes Dei viventis plus celestibus quam terrenis debent intendere, ideo post celorum notificacionem et astrorum, de quibus sacerdotes multa promittentes multa enuncciant, de pollicia sacerdotum 1o est non inutiliter disserendum. Quia vero reverendus Magister Petrus de Letowicz est sacerdos Dei viventis, merito tamquam Aristenes phi- losophus, Socratis discipulus et magister Dyogenis, reliccionem tempo- ralium, qualiter in sacerdotibus fieri debeat, annotabit. Si enim Aristenes, gentilis philosophus, venditis omnibus, que habebat, et publice distributis nichil sibi plus quam paliolum reservavit, ut serviret deo viventi liberius, quid, queso, ponetur in dubium, quin venerandus Magister Petrus, Cris- tianus, non solum philosophus, sed sacerdos Dei altissimi, omnia vendet et dabit pauperibus, quia florenos congregavit ideo, ut vestiendo pau- peres demum abrenuncciaret omnibus et vitam glorie, que valet cen- 20 tuplum, possideret. Unde pro posses (s)ione bonorum temporalium et dominio sacerdotibus prohibito proponitur questio sub hac forma: 15 1 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 8, pag. 1050b 23; (f. in excerptis e IX. libro Metaph. in cod. Capit. N 31, ſol. 40b: Non est timendum, quod celum stet, id est quod a motu quiescat. Cſ. in excerptis e II. libro De caelo in cod. Capit. N 31, ſol. 43a: Motus celi est continuus, per- petuus et uniformis ; Aristot. Metaphys. XI (XII) 7, pag. 1072a 21; cf. in excerptis ex XI. libro Metaph. in cod. Capit. N 31, ſol. 40c: Motus celi est eternus. 6 Petrus Wenceslai de Letowicz, bac. in art. 1392, mag. art. 1397 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 277, 319), a. 1405 subdiaconus et diaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 116, 124, unde patris nomen comperimus), a. 1414—1416 altarista eccl. s. Stephani Neopragae (Na rybníčku), obiit a. 1416 (Tomek, Děj. m. Pr. V 196). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 4. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 132 c): Antistenes philosophus, Socratis discipulus et magister Dyogenis fuit... 14 Burley (ibid.): statimque venditis, que habebat, publice distributis, nichil sibi plus quam pa- liollum reservavit. 17 Luc. 18, 22: Iesus ait... Omnia, quaecumque habes, vende et da pauperibus. 19 Matth. 19, 29: Et omnis, qui reliquerit domum ... aut agros propter nomen meum, centu- plum accipiet et vitam aeternam possidebit. 83
Strana 84
UTRUM IN POLLICIIS BENE RECTIS EXPEDIENS SIT SUPER BONIS FORTUNE SACERDOTES SE- CULARITER DOMINARI. Arguitur, quod sic. Nam sacerdotes in polliciis bene rectis sunt homines prestantissimi et sapientissimi, sed talium est regere, ut dicitur 1° Methaphisice : »Sapientis«, inquit Philosophus, »est non ordinari, sed ordinare, id est non regi, sed regere«; et in Polliticorum : »Homines racione vigentes sunt aliorum domini et rectores« ; ergo questio vera etc. In contrarium est Philosophus 6° Polliticorum dicens: »Oportet 10 in civitate aliquos esse curam deorum habentes, ut sacerdotes,« et ibi ultra deducit, quomodo debent a curis et locis publicis sequestrari etc. Probleuma: Quare, ut ait Ambrosius in Exameron libro 5°, perdix obliviosa, ovorum suorum oblita, sibi agregat aliena et sacerdos relinquens propria opera vult vivificare aliena? 15 M. Iacobus de Mysa velud Empedocles. Restat parumper ultra descendere, si quisquam poterit supremum Dominum in sua ordinancia inpedire, ut venerandus Magister noster, 6 Aristot. Metaphys. I2, pag. 982a 17; inter auctoritates I. lib. Metaph. in cod. Capit. M 115, fol. 20d: Sapientem non ordinari, sed ordinare ; omnis enim sapientis est regere et non regi. Cſ. Hus, Super IV Sententiarum I A 2, 1 (pag. 12, 6 ed. Flajshans): quia sapientis est ordinare et non ordinari, ut dicitur 1° Methaphisice. 7 Aristot. Polit. I 2, pag. 1252a 31; (ſ. inter „Flores primi Polliticorum“ in cod. Capit. M 115, fol. 28c: Homines racione et intellectu naturaliter aliorum domini sunt et rectores. 10 Aristot. Polit. VII 9, pag. 1329a 27; (ſ. in eisdem excerptis, fol. 29a: Oportet in civitate quos- dam esse curam deorum habentes, puta sacerdotes. 13 Cf. Ambrosii Exameron VI 3, 13: Perdicem astutam, quae aliena ova diripiat, h. c. perdicis alterius, et corpore foveat suo, sed fraudis suae fructum habere non posse. Hus problema, sane non ex Ambrosii ipsius libro sumptum, e consilio videtur commutavisse. 16 Iacobus de Mysa, alias de Vitkow (Iacobellus), bac. in art. 1393 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 286, 287), mag. art. 1397 (ibid. pag. 319), a. 1402 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 77—79, unde verum locum natalem comperimus), inde a 16. X. 1405 plebanus in eccl. S. Stephani Neopragae (Na rybníčku, Lib. confirm. VI 159), a. 1410 vel prius s. theologiae bac. formatus (F. M. Bartoš, Lit. činnost M. Jakoubka ze Stříbra, pag. 24), concionator et scriptor celeberrimus, obiit 9. VIII. 1429 (V. Novotný, OSN XII 1028). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 212, 6. Cf. etiam B. Ryba, Promoční promluvy M. z Litomyšle a J. z Mýta, pag. 27-39. 84
UTRUM IN POLLICIIS BENE RECTIS EXPEDIENS SIT SUPER BONIS FORTUNE SACERDOTES SE- CULARITER DOMINARI. Arguitur, quod sic. Nam sacerdotes in polliciis bene rectis sunt homines prestantissimi et sapientissimi, sed talium est regere, ut dicitur 1° Methaphisice : »Sapientis«, inquit Philosophus, »est non ordinari, sed ordinare, id est non regi, sed regere«; et in Polliticorum : »Homines racione vigentes sunt aliorum domini et rectores« ; ergo questio vera etc. In contrarium est Philosophus 6° Polliticorum dicens: »Oportet 10 in civitate aliquos esse curam deorum habentes, ut sacerdotes,« et ibi ultra deducit, quomodo debent a curis et locis publicis sequestrari etc. Probleuma: Quare, ut ait Ambrosius in Exameron libro 5°, perdix obliviosa, ovorum suorum oblita, sibi agregat aliena et sacerdos relinquens propria opera vult vivificare aliena? 15 M. Iacobus de Mysa velud Empedocles. Restat parumper ultra descendere, si quisquam poterit supremum Dominum in sua ordinancia inpedire, ut venerandus Magister noster, 6 Aristot. Metaphys. I2, pag. 982a 17; inter auctoritates I. lib. Metaph. in cod. Capit. M 115, fol. 20d: Sapientem non ordinari, sed ordinare ; omnis enim sapientis est regere et non regi. Cſ. Hus, Super IV Sententiarum I A 2, 1 (pag. 12, 6 ed. Flajshans): quia sapientis est ordinare et non ordinari, ut dicitur 1° Methaphisice. 7 Aristot. Polit. I 2, pag. 1252a 31; (ſ. inter „Flores primi Polliticorum“ in cod. Capit. M 115, fol. 28c: Homines racione et intellectu naturaliter aliorum domini sunt et rectores. 10 Aristot. Polit. VII 9, pag. 1329a 27; (ſ. in eisdem excerptis, fol. 29a: Oportet in civitate quos- dam esse curam deorum habentes, puta sacerdotes. 13 Cf. Ambrosii Exameron VI 3, 13: Perdicem astutam, quae aliena ova diripiat, h. c. perdicis alterius, et corpore foveat suo, sed fraudis suae fructum habere non posse. Hus problema, sane non ex Ambrosii ipsius libro sumptum, e consilio videtur commutavisse. 16 Iacobus de Mysa, alias de Vitkow (Iacobellus), bac. in art. 1393 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 286, 287), mag. art. 1397 (ibid. pag. 319), a. 1402 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 77—79, unde verum locum natalem comperimus), inde a 16. X. 1405 plebanus in eccl. S. Stephani Neopragae (Na rybníčku, Lib. confirm. VI 159), a. 1410 vel prius s. theologiae bac. formatus (F. M. Bartoš, Lit. činnost M. Jakoubka ze Stříbra, pag. 24), concionator et scriptor celeberrimus, obiit 9. VIII. 1429 (V. Novotný, OSN XII 1028). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 212, 6. Cf. etiam B. Ryba, Promoční promluvy M. z Litomyšle a J. z Mýta, pag. 27-39. 84
Strana 85
Magister Iacobus de Mysa tamquam Empedocles, zelantissimus feli- citatis, qui animas inmortales esse arbitratus spe vite felicioris Athenis igni se tradidit et mortem subiit benivole. Qui eciam Empedocles, ut ait Boecius in prologo De arte musica, in 5 tantum artem musicam sciebat canendi, ut iracundorum hominum molestias temperaret. Et noster venerandus Magister musicus optimus M 23 b est, de quo Alanus dicit in De planctu nature : »Illic asinus clamoribus ciosis aures fastidiens delicatas, quasi per antifrasim organisans, bar- barismum faciebat in musica«. In tantum enim Magister noster scit io vocem flectere, quod non valet de ut in fa ipsam debite elevare. Sed quia in vocis flexione non consistit contemplacio principaliter, ideo de ipsa eius contemplativa mens advertit paululum, sed ipsius Empedoclis sentenciam in magis arduis imitatur. Hec enim fertur esse Empedoclis sentencia, ut habetur in prologo De vegetabilibus : »Tria 15 sunt in tota rerum varietate precipua, scilicet mobilis affluencie con- temptus, future felicitatis appetitus et mentis illustracio. Quorum primo nichil honestius, secundo nichil felicius, tercio nichil ad ambo- rum compendiosam adepcionem efficacius«. Bene eciam Empedocles 12 advertit paululum M] paululum advertit E 18 Bene MI Hic E 1 Hussii verba zelantissimus --- temperaret et noster, tum musicus optimus est, dein Sed quia in vocis flexione - - circumferencia nusquam (86, 4), tum Cum igitur, denique ut experiencia --- habet illustracionem (86, 7) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis licentiatum Iohannem de Zbraslawicz alloquens repetiit (NUK VIIIE 5, ſol. 114a). 2 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135 d, de Empedocle): Hic animas inmortales esse arbitrans, Athenis se incendiis dedit et sibi ipsi mortem intulit. Vide etiam praef. pag. XXV, 16. 4 Burley (ibid., ſol. 135cd): Hic, ut ait Boecius in prologo De arte musica (1 1, PL 63, 1170 C), adeo noverat ex musica artem canendi, quod cum eius hospitem iuvenis quidam furibun- dus invaderet, co quod [ipsum] patrem (eius ) accusacione dampnasset, ipse Empedocles adco dulciter canendi modum dicitur inflexisse, quod adolescentis iracundiam temperavit. 7 Alanus ab Insulis, De planctu naturae (pag. 441 ed. Wright) : Illic asinus, clamoribus horridis aures fastidiens, quasi per antiphrasim organizans, barbarismum faciebat in musica. 13 Burley (Mus. XA 7, fol. 135d, de Empedocle ): Huius hec legitur sentencia, ut habetur in pro- logo libr(i) De ve(ge)tabilibus: Tria sunt in tota rerum varietate precipua, videlicet (m) obilis affluencie contemptus, future felicitatis appetitus et mentis illustracio. Quorum primo nichil honestius, secundo nichil felicius, tercio nichil ad amborum compendiosam adepcionem efficacius. 18 Burley (ibid.): Interrogatus Empedocles, ut ait Bernhardus Silvestris, cur viveret, ait: »Ut astra aspiciam. Celum subtrahe, nullus ero.« 85
Magister Iacobus de Mysa tamquam Empedocles, zelantissimus feli- citatis, qui animas inmortales esse arbitratus spe vite felicioris Athenis igni se tradidit et mortem subiit benivole. Qui eciam Empedocles, ut ait Boecius in prologo De arte musica, in 5 tantum artem musicam sciebat canendi, ut iracundorum hominum molestias temperaret. Et noster venerandus Magister musicus optimus M 23 b est, de quo Alanus dicit in De planctu nature : »Illic asinus clamoribus ciosis aures fastidiens delicatas, quasi per antifrasim organisans, bar- barismum faciebat in musica«. In tantum enim Magister noster scit io vocem flectere, quod non valet de ut in fa ipsam debite elevare. Sed quia in vocis flexione non consistit contemplacio principaliter, ideo de ipsa eius contemplativa mens advertit paululum, sed ipsius Empedoclis sentenciam in magis arduis imitatur. Hec enim fertur esse Empedoclis sentencia, ut habetur in prologo De vegetabilibus : »Tria 15 sunt in tota rerum varietate precipua, scilicet mobilis affluencie con- temptus, future felicitatis appetitus et mentis illustracio. Quorum primo nichil honestius, secundo nichil felicius, tercio nichil ad ambo- rum compendiosam adepcionem efficacius«. Bene eciam Empedocles 12 advertit paululum M] paululum advertit E 18 Bene MI Hic E 1 Hussii verba zelantissimus --- temperaret et noster, tum musicus optimus est, dein Sed quia in vocis flexione - - circumferencia nusquam (86, 4), tum Cum igitur, denique ut experiencia --- habet illustracionem (86, 7) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis licentiatum Iohannem de Zbraslawicz alloquens repetiit (NUK VIIIE 5, ſol. 114a). 2 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135 d, de Empedocle): Hic animas inmortales esse arbitrans, Athenis se incendiis dedit et sibi ipsi mortem intulit. Vide etiam praef. pag. XXV, 16. 4 Burley (ibid., ſol. 135cd): Hic, ut ait Boecius in prologo De arte musica (1 1, PL 63, 1170 C), adeo noverat ex musica artem canendi, quod cum eius hospitem iuvenis quidam furibun- dus invaderet, co quod [ipsum] patrem (eius ) accusacione dampnasset, ipse Empedocles adco dulciter canendi modum dicitur inflexisse, quod adolescentis iracundiam temperavit. 7 Alanus ab Insulis, De planctu naturae (pag. 441 ed. Wright) : Illic asinus, clamoribus horridis aures fastidiens, quasi per antiphrasim organizans, barbarismum faciebat in musica. 13 Burley (Mus. XA 7, fol. 135d, de Empedocle ): Huius hec legitur sentencia, ut habetur in pro- logo libr(i) De ve(ge)tabilibus: Tria sunt in tota rerum varietate precipua, videlicet (m) obilis affluencie contemptus, future felicitatis appetitus et mentis illustracio. Quorum primo nichil honestius, secundo nichil felicius, tercio nichil ad amborum compendiosam adepcionem efficacius. 18 Burley (ibid.): Interrogatus Empedocles, ut ait Bernhardus Silvestris, cur viveret, ait: »Ut astra aspiciam. Celum subtrahe, nullus ero.« 85
Strana 86
interrogatus, cur viveret, respondit: ut astra inspiceret. »Subtrahe«, inquit, »celum, et nullus ero«. Hic Empedocles descripsit deum sic: »Deus est spera, cuius centrum est ubique et circumferencia nus- quam.« Cum igitur Magister noster, ut experiencia edocet, contempnit mo- 5 bilis affluencie copiam, gerit future felicitatis appetitum et mentis habet illustracionem et cum Deo principaliter occupatur, sicud forte multa dicet de Deo in sua responsione, ideo de ipso Deo supremo principe proponitur sibi questio in hac forma: K 270b UTRUM POTEST SUMMUS PRINCEPS IN EXSE- 10 CUCIONE SUI MANDATI A MINORI PRINCIPE INPEDIRI. Arguitur, quod sic. Summus princeps a miserrimo servo in exsecu- cione mandati inpeditur; ergo questio vera. Consequencia nota est. Et assumptum probatur : Summus princeps mandavit omne peccatum 15 fugere et hoc servus miserrimus inpedit peccans ; igitur assumptum verum. In oppositum sic: Summus princeps habet voluntatem omnino inmobilem et inmutabilem; igitur non potest in sua voluntate inpediri. Consequencia nota est, quia alias posset mutari; sed assumptum patet 20 per Philosophum 1° Celi, 8° Phisicorum et 12° Methaphisice. Probleuma: Quare, ut dicit Tulius in Tusculanis questionibus, homi- nes animosi sunt ceteris miciores? 2 deum sic M] sic deum E 6 mentis M anime E 15 assumptum probatur summus M) antecedens probatur quod summus K 11 minori Mſ minore K] 2 Burley (ibid.): Hic deum sic legitur descripsisse: Deus est spera, cuius centrum est ubique, circumferencia nusquam. Cf. etiam Wyclif, De ecclesia 5 (pag. 100, 30 ed. Loserth): qui (sc. Deus ) secundum unum de viginti quatuor prophetis est circulus intelligibilis, cuius centrum est ubique et circumferencia nusquam. 10 Positionem Mag. Iacobi de Miza e cod. NUKX E 24, fol. 270b—280b et e cod. Vindob. Nat. 4308, fol. 96 a—103b J. Sedlák, Studie a texty II (1915) pag. 328—350 edidit. 21 Aristot. De caelo 19, pag. 279 a 32; Phys. VIII 5, pag. 258b 4, cf. in excerptis ex VIII. libro Phys. in cod. Capit. N 31, fol. 42a: Primus motor est inmobilis omnino per se; Metaphys. XI (XII) 6, pag. 1071b 4; 7, pag. 1073a 11. 22 Sententiam a Cicerone prorsus alienam Hus eius nomine roborare videtur voluisse. 86
interrogatus, cur viveret, respondit: ut astra inspiceret. »Subtrahe«, inquit, »celum, et nullus ero«. Hic Empedocles descripsit deum sic: »Deus est spera, cuius centrum est ubique et circumferencia nus- quam.« Cum igitur Magister noster, ut experiencia edocet, contempnit mo- 5 bilis affluencie copiam, gerit future felicitatis appetitum et mentis habet illustracionem et cum Deo principaliter occupatur, sicud forte multa dicet de Deo in sua responsione, ideo de ipso Deo supremo principe proponitur sibi questio in hac forma: K 270b UTRUM POTEST SUMMUS PRINCEPS IN EXSE- 10 CUCIONE SUI MANDATI A MINORI PRINCIPE INPEDIRI. Arguitur, quod sic. Summus princeps a miserrimo servo in exsecu- cione mandati inpeditur; ergo questio vera. Consequencia nota est. Et assumptum probatur : Summus princeps mandavit omne peccatum 15 fugere et hoc servus miserrimus inpedit peccans ; igitur assumptum verum. In oppositum sic: Summus princeps habet voluntatem omnino inmobilem et inmutabilem; igitur non potest in sua voluntate inpediri. Consequencia nota est, quia alias posset mutari; sed assumptum patet 20 per Philosophum 1° Celi, 8° Phisicorum et 12° Methaphisice. Probleuma: Quare, ut dicit Tulius in Tusculanis questionibus, homi- nes animosi sunt ceteris miciores? 2 deum sic M] sic deum E 6 mentis M anime E 15 assumptum probatur summus M) antecedens probatur quod summus K 11 minori Mſ minore K] 2 Burley (ibid.): Hic deum sic legitur descripsisse: Deus est spera, cuius centrum est ubique, circumferencia nusquam. Cf. etiam Wyclif, De ecclesia 5 (pag. 100, 30 ed. Loserth): qui (sc. Deus ) secundum unum de viginti quatuor prophetis est circulus intelligibilis, cuius centrum est ubique et circumferencia nusquam. 10 Positionem Mag. Iacobi de Miza e cod. NUKX E 24, fol. 270b—280b et e cod. Vindob. Nat. 4308, fol. 96 a—103b J. Sedlák, Studie a texty II (1915) pag. 328—350 edidit. 21 Aristot. De caelo 19, pag. 279 a 32; Phys. VIII 5, pag. 258b 4, cf. in excerptis ex VIII. libro Phys. in cod. Capit. N 31, fol. 42a: Primus motor est inmobilis omnino per se; Metaphys. XI (XII) 6, pag. 1071b 4; 7, pag. 1073a 11. 22 Sententiam a Cicerone prorsus alienam Hus eius nomine roborare videtur voluisse. 86
Strana 87
Neganti: 1° arguitur sic: Si voluntas humana divinam voluntatem necessitat, potest Deus ab homine inpediri; sed sic est, quod voluntas humana divinam voluntatem neces- sitat; ergo etc. Minor probatur: Si voluntas humana finaliter super omnia bona alia summo bono adheret, necessario divina voluntas salvabit hominem ; ergo minor vera. 2° sic: Potest homo facere Deum continuare actum suum, similiter cessare, quiescere et iterum assumere, quocienscumque voluerit homo ; igitur potest eciam homo Deum inpedire. Assumptum probatur, nam homine cessante bene agere et 10 reincipiente oportet Deum proporcionaliter velle. Patet, nam si homo cessat bene agere, eciam bene cessando, necessario Deus vult eum sic cessare etc. 3° sic: Si minor princeps potest esse causa, quare velit summus princeps man- datum suum non inpleri, tunc potest summus princeps in exsecucione sui mandati a minori principe inpediri; sed minor princeps potest esse causa, quare velit; 15 igitur etc. Consequencia nota est. Sed minor probatur sic: Nam homo potest esse causa, quare Deus cooperetur homini et quare cesset cooperari et quare incipiat cooperari. 4° sic: Si non potest summus princeps etc., sequitur, quod omnia absolute ne- cessario quoad suam inplecionem mandatorum eveniant. Consequens falsum, quia inpossibile est, ut non eveniant scandala, sed cum per datum non potest in mandato suo inpediri, igitur necessario inpletur omne suum mandatum; ergo non necesse est esse scandala et tamen inpossibile est, ut non eveniant scandala ; est contradiccio M 24 a manifesta. 5°: Si non potest in voluntate sua summus princeps inpediri, ergo in nulla sua 25 volicione potest inpediri. Tenet consequencia per illud principium Quidquid est naturale simpliciter alicui speciei, est naturale cuilibet individuo eiusdem speciei'; sed naturale est alicui voluntati Dei, quod non possit inpediri; ergo naturale est cuilibet voluntati Dei, quod non possit inpediri. Maior patet per Philosophum 2° de Celo, ubi probat, quod si unum astrum est spericum, tunc et quodlibet. Et minor ex eo evidet, quod voluntas Dei eterna est ininpedibilis, cui nullus resistere potest. 6°: Si potest summus princeps et volicione sua vel verbo suo frustrari, ipse potest inpediri; sed ita est, quod summus princeps in volicione sua potest vel in verbo frustrari; igitur etc. Consequencia nota est; et minor probatur, quia alias necessario simpliciter omnis predestinatus salvare(tur) et omnis prescitus dampnaretur. Pro- batur, quia Deus eternaliter voluit et dixit, quod omnis predestinatus salvabitur 5 20 30 35 16 cooperetur... cesset*] cooperatur... cessat M 32 volicione sua et, sed supra scripto vel M 28 Aristot. De caelo II 11, pag. 291b 23. 87
Neganti: 1° arguitur sic: Si voluntas humana divinam voluntatem necessitat, potest Deus ab homine inpediri; sed sic est, quod voluntas humana divinam voluntatem neces- sitat; ergo etc. Minor probatur: Si voluntas humana finaliter super omnia bona alia summo bono adheret, necessario divina voluntas salvabit hominem ; ergo minor vera. 2° sic: Potest homo facere Deum continuare actum suum, similiter cessare, quiescere et iterum assumere, quocienscumque voluerit homo ; igitur potest eciam homo Deum inpedire. Assumptum probatur, nam homine cessante bene agere et 10 reincipiente oportet Deum proporcionaliter velle. Patet, nam si homo cessat bene agere, eciam bene cessando, necessario Deus vult eum sic cessare etc. 3° sic: Si minor princeps potest esse causa, quare velit summus princeps man- datum suum non inpleri, tunc potest summus princeps in exsecucione sui mandati a minori principe inpediri; sed minor princeps potest esse causa, quare velit; 15 igitur etc. Consequencia nota est. Sed minor probatur sic: Nam homo potest esse causa, quare Deus cooperetur homini et quare cesset cooperari et quare incipiat cooperari. 4° sic: Si non potest summus princeps etc., sequitur, quod omnia absolute ne- cessario quoad suam inplecionem mandatorum eveniant. Consequens falsum, quia inpossibile est, ut non eveniant scandala, sed cum per datum non potest in mandato suo inpediri, igitur necessario inpletur omne suum mandatum; ergo non necesse est esse scandala et tamen inpossibile est, ut non eveniant scandala ; est contradiccio M 24 a manifesta. 5°: Si non potest in voluntate sua summus princeps inpediri, ergo in nulla sua 25 volicione potest inpediri. Tenet consequencia per illud principium Quidquid est naturale simpliciter alicui speciei, est naturale cuilibet individuo eiusdem speciei'; sed naturale est alicui voluntati Dei, quod non possit inpediri; ergo naturale est cuilibet voluntati Dei, quod non possit inpediri. Maior patet per Philosophum 2° de Celo, ubi probat, quod si unum astrum est spericum, tunc et quodlibet. Et minor ex eo evidet, quod voluntas Dei eterna est ininpedibilis, cui nullus resistere potest. 6°: Si potest summus princeps et volicione sua vel verbo suo frustrari, ipse potest inpediri; sed ita est, quod summus princeps in volicione sua potest vel in verbo frustrari; igitur etc. Consequencia nota est; et minor probatur, quia alias necessario simpliciter omnis predestinatus salvare(tur) et omnis prescitus dampnaretur. Pro- batur, quia Deus eternaliter voluit et dixit, quod omnis predestinatus salvabitur 5 20 30 35 16 cooperetur... cesset*] cooperatur... cessat M 32 volicione sua et, sed supra scripto vel M 28 Aristot. De caelo II 11, pag. 291b 23. 87
Strana 88
et omnis prescitus dampnabitur et non potest in illa volicione et diccione inpediri. Sequitur assum ptum fore verum. Nota: Inpedibile potest dupliciter intelligi: vel pro tali, quod de potencia Dei ordinata potest inpediri, et sic conceditur, quod nichil, quod est vel fuit (vel) erit, est inpedibile, ne sit, cum nichil potest Dei sentenciam vel ordinanciam infringere; 2° modo dicitur aliquid inpedibile, quod potest quomodolibet a fine intento inpe- diri, et sic potest quilibet planeta et totum celum inpediri a coniunccione vel motu vel opposicione vel aspectu et quacunque producencia effectus sublunaris. Potuit enim Deus inpedire quodcumque corpus supernaturale a quocumque fine tali, quem intendit, nedum pure per se ipsum de potencia absoluta, sed per potenciam creature 10 sublunaris. Sic enim fecit Solem stare per diem ad oracionem Iosue et Israelis, ut patet Iosue 10; et ad instanciam Ezechie retrocessit per decem lincas — Ysa. 38. M. Iohannes de Praga, dictus Virgo sive Swarczstern, velut Democritus. Post dicta, an supremus possit in mandato inpediri, superest dicere, 15 si potest inpediri, ne aliquid sit ens, unum, verum vel bonum. Hoc autem philosopho pertinens est discutere. Sed quia reverendus Magister Iohannes de Praga philosophie multis insistit temporibus velud Democritus philosophus, qui, relinquens multa dominia suis civibus, Athenas est profectus et oculos sibi eruit, 1° ut vegetaciores haberet 20 12 decem*] 18 M 12 Iosue 10, 12 sq.: Tunc locutus est Iosue Domino, qua tradidit Amorrhaeum in conspectu filiorum Israel, dixitque coram eis : Sol contra Gabaon ne movearis et Luna contra vallem Aialon... Stetit itaque Sol in medio caeli et non festinavit occumbere spatio unius diei. Isaias 38, 1: aegrotavit Ezechias ...2... et oravit ad Dominum... 8 ... Et reversus est Sol decem lineis per gradus, quos descenderat. 13 Iohannes de Praga, dictus Virgo sive Swarczstern, bac. in art. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 295, 297), mag. art. 28. X. 1398 (ibid. pag. 334); a. 1404 subdiaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 101, ubi Iohannes Nigrastella de Praga); (ſ. in conspectu finali, infra pag. 212, 8. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 134d): Democritus philosophus Abderites, ut ait Agelius in libro Atticarum noctium (Aulus Gellius X 17), adeo ditissimus fuit ... sed ... ut magis studiis vacuo animo vacaret, parva admodum summa retenta, patrimonium suis civibus relinquens, Athenas profectus est et ibi oculos sibi cruit, ut vegetaciores (!, Gell.: vegetiores) cogitaciones haberet, [vel ut non] (ed. Colon.: Laertius (!, Gell.: Laberius poeta) tamen dicit eum sibi oculos eruisse, ne ) videret bene esse malis civibus. Tertulianus (Apologeticum 46, 11) autem dicit, quod ideo excecavit se ipsum, quia sine concupiscencia mulieres aspicere non potuit... 88
et omnis prescitus dampnabitur et non potest in illa volicione et diccione inpediri. Sequitur assum ptum fore verum. Nota: Inpedibile potest dupliciter intelligi: vel pro tali, quod de potencia Dei ordinata potest inpediri, et sic conceditur, quod nichil, quod est vel fuit (vel) erit, est inpedibile, ne sit, cum nichil potest Dei sentenciam vel ordinanciam infringere; 2° modo dicitur aliquid inpedibile, quod potest quomodolibet a fine intento inpe- diri, et sic potest quilibet planeta et totum celum inpediri a coniunccione vel motu vel opposicione vel aspectu et quacunque producencia effectus sublunaris. Potuit enim Deus inpedire quodcumque corpus supernaturale a quocumque fine tali, quem intendit, nedum pure per se ipsum de potencia absoluta, sed per potenciam creature 10 sublunaris. Sic enim fecit Solem stare per diem ad oracionem Iosue et Israelis, ut patet Iosue 10; et ad instanciam Ezechie retrocessit per decem lincas — Ysa. 38. M. Iohannes de Praga, dictus Virgo sive Swarczstern, velut Democritus. Post dicta, an supremus possit in mandato inpediri, superest dicere, 15 si potest inpediri, ne aliquid sit ens, unum, verum vel bonum. Hoc autem philosopho pertinens est discutere. Sed quia reverendus Magister Iohannes de Praga philosophie multis insistit temporibus velud Democritus philosophus, qui, relinquens multa dominia suis civibus, Athenas est profectus et oculos sibi eruit, 1° ut vegetaciores haberet 20 12 decem*] 18 M 12 Iosue 10, 12 sq.: Tunc locutus est Iosue Domino, qua tradidit Amorrhaeum in conspectu filiorum Israel, dixitque coram eis : Sol contra Gabaon ne movearis et Luna contra vallem Aialon... Stetit itaque Sol in medio caeli et non festinavit occumbere spatio unius diei. Isaias 38, 1: aegrotavit Ezechias ...2... et oravit ad Dominum... 8 ... Et reversus est Sol decem lineis per gradus, quos descenderat. 13 Iohannes de Praga, dictus Virgo sive Swarczstern, bac. in art. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 295, 297), mag. art. 28. X. 1398 (ibid. pag. 334); a. 1404 subdiaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 101, ubi Iohannes Nigrastella de Praga); (ſ. in conspectu finali, infra pag. 212, 8. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 134d): Democritus philosophus Abderites, ut ait Agelius in libro Atticarum noctium (Aulus Gellius X 17), adeo ditissimus fuit ... sed ... ut magis studiis vacuo animo vacaret, parva admodum summa retenta, patrimonium suis civibus relinquens, Athenas profectus est et ibi oculos sibi cruit, ut vegetaciores (!, Gell.: vegetiores) cogitaciones haberet, [vel ut non] (ed. Colon.: Laertius (!, Gell.: Laberius poeta) tamen dicit eum sibi oculos eruisse, ne ) videret bene esse malis civibus. Tertulianus (Apologeticum 46, 11) autem dicit, quod ideo excecavit se ipsum, quia sine concupiscencia mulieres aspicere non potuit... 88
Strana 89
cogittaciones, 2° ne videret bene esse malis, ut dicit Laercius, 3° ne mulieres videret, quas non poterat sine concupiscencia inspicere, ut dicit Tertulianus. Et, ut ait Seneca epistola 45, eleganter Democritus solebat dicere eodem loco esse voces inperitorum, quo ventſo rum redditi strepitus. »Quid,« inquit, »mea refert? Isti sursum, isti deorsum sonant.« "Magna demencia est vereri, ne infameris ab infamibus.«Dice- bat eciam —ait Seneca ad Lucillum epistola 72: »Unus michi pro populo est et populus pro uno.« Iste philosophus Democritus eciam Ypocrati tradidisse dicitur, quod sicud se corporis affectus habet, ita pulsus cordis 10 motibus incitatur eciam, ut refert Boecius in libro De arte musica. Interrogatus Democritus, quid inter homines et peccora distaret, re- spondit: »Sapienter sentire.« In convivio inquit (tacenti) rustico : »Ex doctis hoc solum habes.« Ut igitur venerandus Magister Iohannes ut Democritus suam fateatur 15 sentenciam, proponitur sibi questio sub hac forma: [Utrum etc.] UTRUM ENS, VERUM, UNUM, BONUM ET ALI- M2b QUID CONVERTUNTUR. 5 Arguitur, quod non. Nam aliquid est minus commune quam ens, et bonum similiter, et verum solum est in intellectu et non omne verum 20 est bonum; igitur questio falsa. Tenet consequencia, ex eo quod con- vertibilia debent esse eque communia vel singularia. Et antecedens patet de principio, quia non omne ens est aliquid, sicud nec quidditas ; nec omne ens est bonum, sicud nec malicia ; nec omne ens (est) bonum et aliquid est verum, cum veritas solum, et sic verum, est in intellectu. 6 vereri*] veteri M 3 Burley (ibid., fol. 135a): Unde ait de illo Seneca epistola 95 (ed. Colon.: 25, revera nusquam apud Senecam ): Elleganter Democritus solebat dicere eodem loco esse voces imperitorum, quo ventre red �)itus strepitus. Quid, inquiebat, mea refert, (illi) sursum, isti aut em) deorsum sonent? Magna demencia est vereri, ne infameris ab infamibus. 6 Burley (ibid.): Dicebat sepe Democritus, ut ait Seneca epistola VII (7, 10): Unus michi pro populo est et populus pro uno. 8 Burley (ibid.): Hic Yppocrati medico tradidisse fertur, quod sicut se corporis affectus habet, ita pulsus cordis motibus incitatur, sicud refert Boecius libro De arte musica (I 1, PL 63, 1170D). 11 Burley (ihid.): Interrogatus Democritus, quid inter homines peccoraque distareſn]t, ait: Sapienter sentire. In convicio tacenti rustico inquit: Ex doctis solum hoc habes. 89
cogittaciones, 2° ne videret bene esse malis, ut dicit Laercius, 3° ne mulieres videret, quas non poterat sine concupiscencia inspicere, ut dicit Tertulianus. Et, ut ait Seneca epistola 45, eleganter Democritus solebat dicere eodem loco esse voces inperitorum, quo ventſo rum redditi strepitus. »Quid,« inquit, »mea refert? Isti sursum, isti deorsum sonant.« "Magna demencia est vereri, ne infameris ab infamibus.«Dice- bat eciam —ait Seneca ad Lucillum epistola 72: »Unus michi pro populo est et populus pro uno.« Iste philosophus Democritus eciam Ypocrati tradidisse dicitur, quod sicud se corporis affectus habet, ita pulsus cordis 10 motibus incitatur eciam, ut refert Boecius in libro De arte musica. Interrogatus Democritus, quid inter homines et peccora distaret, re- spondit: »Sapienter sentire.« In convivio inquit (tacenti) rustico : »Ex doctis hoc solum habes.« Ut igitur venerandus Magister Iohannes ut Democritus suam fateatur 15 sentenciam, proponitur sibi questio sub hac forma: [Utrum etc.] UTRUM ENS, VERUM, UNUM, BONUM ET ALI- M2b QUID CONVERTUNTUR. 5 Arguitur, quod non. Nam aliquid est minus commune quam ens, et bonum similiter, et verum solum est in intellectu et non omne verum 20 est bonum; igitur questio falsa. Tenet consequencia, ex eo quod con- vertibilia debent esse eque communia vel singularia. Et antecedens patet de principio, quia non omne ens est aliquid, sicud nec quidditas ; nec omne ens est bonum, sicud nec malicia ; nec omne ens (est) bonum et aliquid est verum, cum veritas solum, et sic verum, est in intellectu. 6 vereri*] veteri M 3 Burley (ibid., fol. 135a): Unde ait de illo Seneca epistola 95 (ed. Colon.: 25, revera nusquam apud Senecam ): Elleganter Democritus solebat dicere eodem loco esse voces imperitorum, quo ventre red �)itus strepitus. Quid, inquiebat, mea refert, (illi) sursum, isti aut em) deorsum sonent? Magna demencia est vereri, ne infameris ab infamibus. 6 Burley (ibid.): Dicebat sepe Democritus, ut ait Seneca epistola VII (7, 10): Unus michi pro populo est et populus pro uno. 8 Burley (ibid.): Hic Yppocrati medico tradidisse fertur, quod sicut se corporis affectus habet, ita pulsus cordis motibus incitatur, sicud refert Boecius libro De arte musica (I 1, PL 63, 1170D). 11 Burley (ihid.): Interrogatus Democritus, quid inter homines peccoraque distareſn]t, ait: Sapienter sentire. In convicio tacenti rustico inquit: Ex doctis solum hoc habes. 89
Strana 90
In oppositum sic : Ens, verum, bonum, unum, aliquid predicantur de se mutuo universaliter et consecuntur se secundum essendi consequen- ciam ; igitur convertuntur. Tenet consequencia ex condicione potissima convertibilium; et assumptum patet per Armandum in sua Logica. Probleuma : Quare, ut ait Theofrastus in libro De causa longitudinis et brevitatis vite, homines astuti et lascivi sunt brevis vite? 5 Concedenti: 1° sic: Tunc quam primo est ens, tam cito est verum et bonum. Consequens falsum, cum prius naturaliter est omne subiectum suis passionibus. Sed quia ens est subiectum, verum autem et bonum passiones entis, ergo prius est ens quam verum 10 vel bonum. Consequencia tenet ex dicto Porfirii capitulo de communi[tati] bus universalium etc. 2° sic: Verum extendit se ad ens et ad non ens, eius contradictorium ; ergo non convertitur cum ente. Consequencia nota est; et assumptum probatur, nam verum est esse, quod est, et non esse, quod non est, ex 2° Peryarmenias et 2° Methaphisice. 15 Si ergo verum vadit ad contradictoria et non sic ens, sequitur, quod verum et ens non convertuntur. 3° sic : Quecumque dicuntur secundum prius et posterius temporaliter vel instan- ter, illa non convertuntur. Sed verum dicitur prius temporaliter vel instanter quam ens, nam ens non intelligitur nisi sub racione veri et verum non intelligitur 20 nisi instanter vel temporaliter ; igitur etc. Item 4°: Si aliquid est, ipsum est verum esse, et non, si aliquid est, ipsum est bonum esse ; igitur verum et bonum non convertuntur. Consequencia nota est; et assumptum probatur : Si peccatum est, ipsum est verum esse, et non, si peccatum est, ipsum est bonum esse, cum non sit ipsum bonum esse; ergo assumptum verum. 25 5° sic: Bonum prius est quam verum, quia universalius, ex 1° Phisicorum; igitur bonum et verum non convertuntur. Similiter bonum est in rebus, verum autem in conposicione et divisione intellectus ; sed que sunt in rebus, illa sunt priora quam illa, que sunt in intellectu ; igitur etc. 6°: Ens, verum, bonum, unum, aliquid vel sunt precise equalis latitudinis 30 essendi, vel non. Si primum, unum nichil adderet super alterum, et per consequens 4 Armandus de Bello Visu? 5 Cf. Aristot. De long. et brev. vitae 5, pag. 466b 10, ubi feminas diutius maribus, si mares salaces sint, vivere affirmat. Cf. Averroes in Paraphr. Aristot. De longitudine et brevitate vitae (Opera VII, Venetiis 1560, pag. 266 E): Qui multum coeunt, parum vivunt. 11 Porphyrius, Isagoge a Boethio translata, pag. 51, 2 ed. Busse. 15 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19a 23; Metaphys. 1(1I)1, pag. 993b 27; (ſ. supra pag. 18, 3. 90
In oppositum sic : Ens, verum, bonum, unum, aliquid predicantur de se mutuo universaliter et consecuntur se secundum essendi consequen- ciam ; igitur convertuntur. Tenet consequencia ex condicione potissima convertibilium; et assumptum patet per Armandum in sua Logica. Probleuma : Quare, ut ait Theofrastus in libro De causa longitudinis et brevitatis vite, homines astuti et lascivi sunt brevis vite? 5 Concedenti: 1° sic: Tunc quam primo est ens, tam cito est verum et bonum. Consequens falsum, cum prius naturaliter est omne subiectum suis passionibus. Sed quia ens est subiectum, verum autem et bonum passiones entis, ergo prius est ens quam verum 10 vel bonum. Consequencia tenet ex dicto Porfirii capitulo de communi[tati] bus universalium etc. 2° sic: Verum extendit se ad ens et ad non ens, eius contradictorium ; ergo non convertitur cum ente. Consequencia nota est; et assumptum probatur, nam verum est esse, quod est, et non esse, quod non est, ex 2° Peryarmenias et 2° Methaphisice. 15 Si ergo verum vadit ad contradictoria et non sic ens, sequitur, quod verum et ens non convertuntur. 3° sic : Quecumque dicuntur secundum prius et posterius temporaliter vel instan- ter, illa non convertuntur. Sed verum dicitur prius temporaliter vel instanter quam ens, nam ens non intelligitur nisi sub racione veri et verum non intelligitur 20 nisi instanter vel temporaliter ; igitur etc. Item 4°: Si aliquid est, ipsum est verum esse, et non, si aliquid est, ipsum est bonum esse ; igitur verum et bonum non convertuntur. Consequencia nota est; et assumptum probatur : Si peccatum est, ipsum est verum esse, et non, si peccatum est, ipsum est bonum esse, cum non sit ipsum bonum esse; ergo assumptum verum. 25 5° sic: Bonum prius est quam verum, quia universalius, ex 1° Phisicorum; igitur bonum et verum non convertuntur. Similiter bonum est in rebus, verum autem in conposicione et divisione intellectus ; sed que sunt in rebus, illa sunt priora quam illa, que sunt in intellectu ; igitur etc. 6°: Ens, verum, bonum, unum, aliquid vel sunt precise equalis latitudinis 30 essendi, vel non. Si primum, unum nichil adderet super alterum, et per consequens 4 Armandus de Bello Visu? 5 Cf. Aristot. De long. et brev. vitae 5, pag. 466b 10, ubi feminas diutius maribus, si mares salaces sint, vivere affirmat. Cf. Averroes in Paraphr. Aristot. De longitudine et brevitate vitae (Opera VII, Venetiis 1560, pag. 266 E): Qui multum coeunt, parum vivunt. 11 Porphyrius, Isagoge a Boethio translata, pag. 51, 2 ed. Busse. 15 Aristot. Peri herm. 9, pag. 19a 23; Metaphys. 1(1I)1, pag. 993b 27; (ſ. supra pag. 18, 3. 90
Strana 91
unum erit passio vel proprietas alterius ; quod est falsum, nam verum, bonum sunt entis passiones. Si vero non sunt equalis latitudinis precise, tunc non convertuntur ; nam convertibilia dicuntur illa ex vi vocis, quod co quocumque secundum esse vertitur unum, ibi vertitur et alterum. Ergo oportet, quod in quodcumque vertitur 5 ens, vertitur eciam bonum et verum, ut dicit posicio ; igitur etc. 7° sic: Verum est mundum incepisse existere et tamen nullum ens aut bonum est mundum incepisse esse ; igitur verum, ens et bonum non convertuntur. M. Michael de Malenycz velud Remistocles. Quia iam aliquantum in questionibus de Deo dicta sunt plurima et 10 nondum expressatum est, si causat circa Deum aliquid creatura, ideo iam ad Remistoclem philosophum est eundum, ad venerandum Magistrum Michaelem, ut ipse velud Remistocles philosophus, quid de causancia Dei senciat, auditorio innotescat. Fuit autem Remistocles Socratis discipulus, statura modicus, theo- M25 a i5 logus magnus. Qui quia dives et pulcer erat et eloquens, beatum se estimabat, quem Socrates argumentis stultum et non beatum fore osten- dit, et quia iracundus erat, ad fletum eciam provocavit. Sapiens tamen erat ; nam interrogatus a quodam, qui unicam habens filiam ipsum con- 8 Michael Mathie de Malenycz, dictus Czizek (Acta iudic. V 263), bac. in art. 1392 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 279), mag. art. 1399 (ibid. pag. 337, 343), sem. hib. 1405/6 facultatis artium decanus (ibid. pag. 387), a. 1405 subdiaconus et diaconus, a. 1406 presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 123, 125, 128, unde patris nomen comperimus), s. theologiae bac. formatus (Palacký, Docu- menta pag. 434); postea quodlibetarius a. 1412 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 418), sem. aest. 1413 universitatis rector (Winter, O životě 569); in annalibus academicis saepissime, postremum a. 1419/20, commemoratur (Mon. univ. Prag. I2, pag. 1). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 212, 10. 14 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 132d, de Alcibiade): Alchibiades, philosophus Athinensis, Socratis dicipulus fuit. Hic ... cum se beatum putaret, quia videlicet dives et pulcer et ello- quens erat, Socrates cum eo disputaret et demonstraret, quan... stultus esset, et tamen suis racionibus eius animum exagitavit, ut ipsum flere cogeret. Recte Alcibiadi tribuuntur, sed eodem additamento de statura et theologia aucta sunt in recomm., de qua vide praef. pag. XXIV, 22. 18 Burley (ibid., ſol. 134c, de Themistocle, ex Valerio Maximo VII 2, ext. 9): Hunc quidam, unicam filiam habens nubilem, consul(u)it, an (Val.: utrum) eam pauperi, sed ornato pru- dencia, an locupleti parum probato locaret (Val.: conlocaret), respondit: »Malo virum peccunia quam peccuniam vir(o) indigentem.« (Ex Valerio Maximo VIII 14, ext. 1: ) Idem interrogatus in theatro (Val.: theatrum petens), ubi cantores aderant, cuius vox auditui erat eius futura gracior (Val.: auditu illi futura esset gratissima), ait : »A quo artes mee opti- me canentur.« Erat enim glorie cupidus. 91
unum erit passio vel proprietas alterius ; quod est falsum, nam verum, bonum sunt entis passiones. Si vero non sunt equalis latitudinis precise, tunc non convertuntur ; nam convertibilia dicuntur illa ex vi vocis, quod co quocumque secundum esse vertitur unum, ibi vertitur et alterum. Ergo oportet, quod in quodcumque vertitur 5 ens, vertitur eciam bonum et verum, ut dicit posicio ; igitur etc. 7° sic: Verum est mundum incepisse existere et tamen nullum ens aut bonum est mundum incepisse esse ; igitur verum, ens et bonum non convertuntur. M. Michael de Malenycz velud Remistocles. Quia iam aliquantum in questionibus de Deo dicta sunt plurima et 10 nondum expressatum est, si causat circa Deum aliquid creatura, ideo iam ad Remistoclem philosophum est eundum, ad venerandum Magistrum Michaelem, ut ipse velud Remistocles philosophus, quid de causancia Dei senciat, auditorio innotescat. Fuit autem Remistocles Socratis discipulus, statura modicus, theo- M25 a i5 logus magnus. Qui quia dives et pulcer erat et eloquens, beatum se estimabat, quem Socrates argumentis stultum et non beatum fore osten- dit, et quia iracundus erat, ad fletum eciam provocavit. Sapiens tamen erat ; nam interrogatus a quodam, qui unicam habens filiam ipsum con- 8 Michael Mathie de Malenycz, dictus Czizek (Acta iudic. V 263), bac. in art. 1392 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 279), mag. art. 1399 (ibid. pag. 337, 343), sem. hib. 1405/6 facultatis artium decanus (ibid. pag. 387), a. 1405 subdiaconus et diaconus, a. 1406 presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 123, 125, 128, unde patris nomen comperimus), s. theologiae bac. formatus (Palacký, Docu- menta pag. 434); postea quodlibetarius a. 1412 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 418), sem. aest. 1413 universitatis rector (Winter, O životě 569); in annalibus academicis saepissime, postremum a. 1419/20, commemoratur (Mon. univ. Prag. I2, pag. 1). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 212, 10. 14 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 132d, de Alcibiade): Alchibiades, philosophus Athinensis, Socratis dicipulus fuit. Hic ... cum se beatum putaret, quia videlicet dives et pulcer et ello- quens erat, Socrates cum eo disputaret et demonstraret, quan... stultus esset, et tamen suis racionibus eius animum exagitavit, ut ipsum flere cogeret. Recte Alcibiadi tribuuntur, sed eodem additamento de statura et theologia aucta sunt in recomm., de qua vide praef. pag. XXIV, 22. 18 Burley (ibid., ſol. 134c, de Themistocle, ex Valerio Maximo VII 2, ext. 9): Hunc quidam, unicam filiam habens nubilem, consul(u)it, an (Val.: utrum) eam pauperi, sed ornato pru- dencia, an locupleti parum probato locaret (Val.: conlocaret), respondit: »Malo virum peccunia quam peccuniam vir(o) indigentem.« (Ex Valerio Maximo VIII 14, ext. 1: ) Idem interrogatus in theatro (Val.: theatrum petens), ubi cantores aderant, cuius vox auditui erat eius futura gracior (Val.: auditu illi futura esset gratissima), ait : »A quo artes mee opti- me canentur.« Erat enim glorie cupidus. 91
Strana 92
suluit, an eam pauperi et ordinato prudencia, an locupleti parum pro- bato locaret, respondit Remistocles : »Malo virum peccunia quam peccu- niam viro indigente (m).« Item interrogatus, ubi cantores aderant, cuius vox auditui eius futura erat gracior, respondit: »A quo artes mee optime canentur.« Sic autem respondit, quia erat glorie cupidus. Cum igitur Magister noster, Magister Michael sit philosophus et theologus magnus, quamvis statura parwus, igitur ab ipso tamquam a Remistocle queritur istius questionis veritas: UTRUM VERITAS CREATA SECUNDUM ESSE EXISTERE CAUSAT DEI SCIENCIAM RELATIVAM. 10 Arguitur, quod non. Nullum temporale causat eternum; quelibet creatura est temporalis, cum incipit esse; ergo non causat eternum; quelibet sciencia Dei est eterna; igitur questio falsa. In oppositum sic: Omnis sciencia Dei relativa dependet ab utro- que extremorum, ut patet de vi vocis, quia alias non esset relativa; 15 igitur questio vera. (Probleuma:) Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum liquorem amarum lingwa attingimus, mox oculos in parte claudimus et dentes conplicamus? Concedenti: 20 1° contra suppositum sic: Nulla est veritas creata; igitur questio falsa. Assump- tum probatur: Nulla veritas eterna est creata; omnis veritas est veritas eterna; igitur etc. Consequencia nota est cum maiori, sed minor probatur: Omnis veritas est veritas eterna secundum esse ydeale ; igitur omnis veritas est cterna veritas. Consequencia tenet ab inferiori ad superius sine inpedimento. Et esse ydeale non 25 est esse secundum quid, cum sit pocius esse quam esse exi tere. Esse enim ydealia sunt exemplaria eterna, in quibus veritates coequantur luci prime, et sunt realiter fons luminis, in quo veritas sit q ieta. Infinitum ergo pocius et pulcrius est, in quo sensus divinus quietatur, quam est esse extrinsecum accidentale infinitum inper- feccius, in quo non poterit vis hominis quietari. Unde rerum existencie in proprio 30 genere sunt peripsimata vel feculencie respectu esse primi, quod habent ad intra in Deo, cum pulcrior et delectabilior sit domus in anima quam domus materialis 17 Auctoritas ficta est, in Aristotelis Problematum lib. non legitur. 92
suluit, an eam pauperi et ordinato prudencia, an locupleti parum pro- bato locaret, respondit Remistocles : »Malo virum peccunia quam peccu- niam viro indigente (m).« Item interrogatus, ubi cantores aderant, cuius vox auditui eius futura erat gracior, respondit: »A quo artes mee optime canentur.« Sic autem respondit, quia erat glorie cupidus. Cum igitur Magister noster, Magister Michael sit philosophus et theologus magnus, quamvis statura parwus, igitur ab ipso tamquam a Remistocle queritur istius questionis veritas: UTRUM VERITAS CREATA SECUNDUM ESSE EXISTERE CAUSAT DEI SCIENCIAM RELATIVAM. 10 Arguitur, quod non. Nullum temporale causat eternum; quelibet creatura est temporalis, cum incipit esse; ergo non causat eternum; quelibet sciencia Dei est eterna; igitur questio falsa. In oppositum sic: Omnis sciencia Dei relativa dependet ab utro- que extremorum, ut patet de vi vocis, quia alias non esset relativa; 15 igitur questio vera. (Probleuma:) Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum liquorem amarum lingwa attingimus, mox oculos in parte claudimus et dentes conplicamus? Concedenti: 20 1° contra suppositum sic: Nulla est veritas creata; igitur questio falsa. Assump- tum probatur: Nulla veritas eterna est creata; omnis veritas est veritas eterna; igitur etc. Consequencia nota est cum maiori, sed minor probatur: Omnis veritas est veritas eterna secundum esse ydeale ; igitur omnis veritas est cterna veritas. Consequencia tenet ab inferiori ad superius sine inpedimento. Et esse ydeale non 25 est esse secundum quid, cum sit pocius esse quam esse exi tere. Esse enim ydealia sunt exemplaria eterna, in quibus veritates coequantur luci prime, et sunt realiter fons luminis, in quo veritas sit q ieta. Infinitum ergo pocius et pulcrius est, in quo sensus divinus quietatur, quam est esse extrinsecum accidentale infinitum inper- feccius, in quo non poterit vis hominis quietari. Unde rerum existencie in proprio 30 genere sunt peripsimata vel feculencie respectu esse primi, quod habent ad intra in Deo, cum pulcrior et delectabilior sit domus in anima quam domus materialis 17 Auctoritas ficta est, in Aristotelis Problematum lib. non legitur. 92
Strana 93
ad extra vel extrinsecus exemplata. Nam certum est, quod pulcrius est in se ani- mam ordinare, disponere, quam materiale extrinsecum disposicioni huiusmodi subiacere. Revera tanto proporcionaliter est pulcrius, quanto sensus in anima excedit figuram corpoream domus extra ; et per consequens infinitum excedunt in pulcritudine exemplaria in forma divina, a qua singula creata sunt formosa; ergo videtur, quod bonum est argumentum : ista veritas est eterna secundum esse ydeale, igitur ista veritas est eterna'. Non enim arguitur cum discrecione sive diminucione. 2° sic: Si est veritas creata, tunc est veritas creata prima et ultima. Consequencia 1o tenet, quia alias esset processus in infinitum a parte ante et a parte post in veritatibus creatis, et per consequens non esset ordo in veritatibus creatis, et sic periret omnis ordo mundi sensibilis. Si datur prima veritas creata, dabitur ultima, quia illa prima veritas creata est ultima, cum ultra illam ascendendo non potest esse ulterior veritas creata, cum illa sit communissima. 3° ad factum in se arguitur sic: Omnis causa ut huius est prius naturaliter suo causato, sed nulla veritas creata secundum esse existere est aliqua sciencia Dei prior ; ergo non causat Dei scienciam relativam. Maior patet ex hoc, quia cuiuscunque cause esse presupponitur ad suum causare et causancia presupponitur ad esse cau- sati ; ergo esse cause presupponitur tamquam prius quam esse sui causati. Et minor 20 sic arguitur: Prioritas temporis vel dignitatis non potest esse creature ad scienciam Dei eternam et nichil potest per se agere ultra gradum proprium in causando ; ergo nulla creatura est tempore vel dignitate prior quacunque sciencia Dei. Et per idem videtur, quod nulla sit prior, quia semper perfeccius est prius in natura ; non enim potest sciencia creata causare, nisi per se causet illud per se ens; igitur etc. 4° sic: Quelibet causancia est prior natura sua causacione corclativa; sed cau- M 25 b sacio sciencie divine est eterna ; ergo causancia veritatis create secundum suum esse existere est eterna. Et cum nichil potest existencius quoad duracionem causare, quam ipsum est, sequitur, quod quelibet sit secundum esse existere a parte ante eterna; quod est inpossibile. Si enim quantumlibet magnum tempus sit, pro quo 25 veritas creata non causat divinam scienciam, pro toto illo tempore est divina sciencia incausata ab illa veritate creata; sed cum nichil potest vicissim demonstrato fieri causatum vel e contra, sequitur, quod Dei sciencia relativa nunquam est causata a veritate creata. 5° sic: Nulla creata veritas quidquam causat, nisi Deo primo concausante; ergo 30 nichil creatum causat scienciam in Deo, nisi Deus preeminencius et plus concurrat causando eandem scienciam. Sed Deus nichil causat temporaliter, nisi quod prius naturaliter scit et vult se causare; ergo prius naturaliter scit et vult cum veritate creata se causare suam scienciam quam veritas creata causat eandem. Sed Deus naturaliter prius scit quodcunque scibile ad extra quam reflexe scit se concausare 5 15 25 93
ad extra vel extrinsecus exemplata. Nam certum est, quod pulcrius est in se ani- mam ordinare, disponere, quam materiale extrinsecum disposicioni huiusmodi subiacere. Revera tanto proporcionaliter est pulcrius, quanto sensus in anima excedit figuram corpoream domus extra ; et per consequens infinitum excedunt in pulcritudine exemplaria in forma divina, a qua singula creata sunt formosa; ergo videtur, quod bonum est argumentum : ista veritas est eterna secundum esse ydeale, igitur ista veritas est eterna'. Non enim arguitur cum discrecione sive diminucione. 2° sic: Si est veritas creata, tunc est veritas creata prima et ultima. Consequencia 1o tenet, quia alias esset processus in infinitum a parte ante et a parte post in veritatibus creatis, et per consequens non esset ordo in veritatibus creatis, et sic periret omnis ordo mundi sensibilis. Si datur prima veritas creata, dabitur ultima, quia illa prima veritas creata est ultima, cum ultra illam ascendendo non potest esse ulterior veritas creata, cum illa sit communissima. 3° ad factum in se arguitur sic: Omnis causa ut huius est prius naturaliter suo causato, sed nulla veritas creata secundum esse existere est aliqua sciencia Dei prior ; ergo non causat Dei scienciam relativam. Maior patet ex hoc, quia cuiuscunque cause esse presupponitur ad suum causare et causancia presupponitur ad esse cau- sati ; ergo esse cause presupponitur tamquam prius quam esse sui causati. Et minor 20 sic arguitur: Prioritas temporis vel dignitatis non potest esse creature ad scienciam Dei eternam et nichil potest per se agere ultra gradum proprium in causando ; ergo nulla creatura est tempore vel dignitate prior quacunque sciencia Dei. Et per idem videtur, quod nulla sit prior, quia semper perfeccius est prius in natura ; non enim potest sciencia creata causare, nisi per se causet illud per se ens; igitur etc. 4° sic: Quelibet causancia est prior natura sua causacione corclativa; sed cau- M 25 b sacio sciencie divine est eterna ; ergo causancia veritatis create secundum suum esse existere est eterna. Et cum nichil potest existencius quoad duracionem causare, quam ipsum est, sequitur, quod quelibet sit secundum esse existere a parte ante eterna; quod est inpossibile. Si enim quantumlibet magnum tempus sit, pro quo 25 veritas creata non causat divinam scienciam, pro toto illo tempore est divina sciencia incausata ab illa veritate creata; sed cum nichil potest vicissim demonstrato fieri causatum vel e contra, sequitur, quod Dei sciencia relativa nunquam est causata a veritate creata. 5° sic: Nulla creata veritas quidquam causat, nisi Deo primo concausante; ergo 30 nichil creatum causat scienciam in Deo, nisi Deus preeminencius et plus concurrat causando eandem scienciam. Sed Deus nichil causat temporaliter, nisi quod prius naturaliter scit et vult se causare; ergo prius naturaliter scit et vult cum veritate creata se causare suam scienciam quam veritas creata causat eandem. Sed Deus naturaliter prius scit quodcunque scibile ad extra quam reflexe scit se concausare 5 15 25 93
Strana 94
suam scienciam cum creatura ; ergo longe prius scit quodcunque quam causat creata veritas scienciam terminatam ad illud scibile. Ergo non est concendendum, quod quelibet veritas creata causat Dei scienciam relativam. 6° sic: Si sciencia Dei relativa causatur a veritate creata, ad quam terminatur per idem, quelibet preordinacio vel predestinacio Dei causatur a termino ad quem. Consequens falsum, quia sic homo posset mereri primam graciam, ymmo Deum ipsum inscribere in libro vite. Et consequencia patet ex hoc, quod omnium talium, cum sint relaciones, par est racio, et sic volicio humana causaret volicionem Dei, ymmo esset liberior voluntate Dei, quia in omnibus precederet voluntatem Dei relativam ut divina preeligendo volita tamquam regens, ymmo verum esset di- cere sic: Ego possum facere, quod Deus salvet me, quia possum facere voluntatem Dei et sic, quod veniat salvare me'. Sed ista videntur esse falsa; ergo (et) posicio. 5 10 Neganti: 1°: Assumitur argumentum factum in oppositum : Omnis sciencia Dei relativa dependet ab utroque extremorum corelativorum, ut patet de vi vocis, nec obest 15 unum vel extremum sequi reliquum tempore vel natura. Nam prioritas nature inter Deum et hominem pendet ab homine et tamen infinitum natura prius Deus est quam homo. Similiter primum instans mundi est prius temporaliter medio in- stanti diei iudicii et istius prioritatis est medium instans succedens causa. Idemque foret iudicium, si infinitum succederet. Ergo non repugnat unum temporale esse 20 causam eterni. Si enim Deus infinitum anterioraret A instans ponendo quotlibet annos mixtim cum istis inter A et B, adhuc foret B causa prioritatis A ad B, ergo quelibet distancia successiva vel eternitatis est inpertinens ad inpediendum tem- porale, ne causet relacionem eternam, supponendo locucionem de sciencia Dei practica contingenti terminata ad existanciam creature. Non autem de sciencia 25 Dei, qua scit se, nec sciencia simplicis apprehensionis creature, quia quelibet talis est absolute necessaria, nec sciencia, que est habitus vel actus in Deo, quia nulla talis inest Deo etc. 2° sic: Quelibet sciencia Dei relativa est contingens; quod non esset, nisi de- penderet a causa contingenti; ergo sic est et a nulla, si non ab existencia veritatis 30 scite ; igitur etc. Minor ex hoc, quia si agregatum ex omnibus causis alicuius causati sit absolute necessarium, tunc et ipsum est absolute necessarium. Ergo si causatum sit non necessarium, sequitur, quod aut sua conpleta causa vel agregatum ex omnibus suis causis sit contingens. Antecedens probatur: Sit quod A datum sit possibile non esse, licet habeat tales ; ergo ex illis causis non sequitur formaliter 35 A esse, eo quod ille possunt esse sine A; ergo ad hoc, quod A sit, requiritur alia 7 Cſ. Apocal. 3, 5: non delebo nomen eius de Libro vitae. 94
suam scienciam cum creatura ; ergo longe prius scit quodcunque quam causat creata veritas scienciam terminatam ad illud scibile. Ergo non est concendendum, quod quelibet veritas creata causat Dei scienciam relativam. 6° sic: Si sciencia Dei relativa causatur a veritate creata, ad quam terminatur per idem, quelibet preordinacio vel predestinacio Dei causatur a termino ad quem. Consequens falsum, quia sic homo posset mereri primam graciam, ymmo Deum ipsum inscribere in libro vite. Et consequencia patet ex hoc, quod omnium talium, cum sint relaciones, par est racio, et sic volicio humana causaret volicionem Dei, ymmo esset liberior voluntate Dei, quia in omnibus precederet voluntatem Dei relativam ut divina preeligendo volita tamquam regens, ymmo verum esset di- cere sic: Ego possum facere, quod Deus salvet me, quia possum facere voluntatem Dei et sic, quod veniat salvare me'. Sed ista videntur esse falsa; ergo (et) posicio. 5 10 Neganti: 1°: Assumitur argumentum factum in oppositum : Omnis sciencia Dei relativa dependet ab utroque extremorum corelativorum, ut patet de vi vocis, nec obest 15 unum vel extremum sequi reliquum tempore vel natura. Nam prioritas nature inter Deum et hominem pendet ab homine et tamen infinitum natura prius Deus est quam homo. Similiter primum instans mundi est prius temporaliter medio in- stanti diei iudicii et istius prioritatis est medium instans succedens causa. Idemque foret iudicium, si infinitum succederet. Ergo non repugnat unum temporale esse 20 causam eterni. Si enim Deus infinitum anterioraret A instans ponendo quotlibet annos mixtim cum istis inter A et B, adhuc foret B causa prioritatis A ad B, ergo quelibet distancia successiva vel eternitatis est inpertinens ad inpediendum tem- porale, ne causet relacionem eternam, supponendo locucionem de sciencia Dei practica contingenti terminata ad existanciam creature. Non autem de sciencia 25 Dei, qua scit se, nec sciencia simplicis apprehensionis creature, quia quelibet talis est absolute necessaria, nec sciencia, que est habitus vel actus in Deo, quia nulla talis inest Deo etc. 2° sic: Quelibet sciencia Dei relativa est contingens; quod non esset, nisi de- penderet a causa contingenti; ergo sic est et a nulla, si non ab existencia veritatis 30 scite ; igitur etc. Minor ex hoc, quia si agregatum ex omnibus causis alicuius causati sit absolute necessarium, tunc et ipsum est absolute necessarium. Ergo si causatum sit non necessarium, sequitur, quod aut sua conpleta causa vel agregatum ex omnibus suis causis sit contingens. Antecedens probatur: Sit quod A datum sit possibile non esse, licet habeat tales ; ergo ex illis causis non sequitur formaliter 35 A esse, eo quod ille possunt esse sine A; ergo ad hoc, quod A sit, requiritur alia 7 Cſ. Apocal. 3, 5: non delebo nomen eius de Libro vitae. 94
Strana 95
causa preter illam, et per consequens illa non fuit conpleta causa ipsius A ; quod est contra positum; igitur etc. 3°. Si veritas creata non producitur ad extra, non est sciencia Dei visionis ter- M 26 a minata ad illam creatam veritatem, et illa est finis illius sciencie; ergo veritas creata requiritur ad illam scienciam tamquam causa, finis enim practice est opus — 2° Methaphisice et 3°. Sed causa descriptive est ens requisitum ad esse alterius; ergo sciencia Dei relativa terminatur ad existenciam creature tamquam ad alterum extremum causans ipsam scienciam relativam. 4°. Volicio Dei causatur a creatura; ergo et sciencia relativa. Tenet consequen- 1o cia, quia eadem est racio utrobique. Assumptum probatur. Si ego bene vixero, Deus vult, quod sim salvus, alias non ; ergo me bene vivere est causa, propter quam habet Deus volicionem, quod sim salvus, quod si non bene viverem, non haberet volicionem illam; ergo etc. 5°: Sicud sciencia Dei, qua Deus noscit unum possibile non existens, non est scien- 15 cia visionis, nisi quia illud possibile non existit, cum ipso existente Deus videt illud; ergo sicud negacio est causa negacionis, sic affirmacio est causa affirmacionis ; non enim aliter terminaretur illa sciencia ad creaturam univoce ut obiectum ; igitur etc. 5 M. Symon de Tyssnow velud Anatharsis. Tempus est iam iocundum querere philosophum, qui leto vultu 20 mentes lassas alliceret et iocunda eloquencia ad gaudium concitaret. Invenitur autem huiusmodi philosophus, Anatharsis dictus, vir fortis, audax et strenuus et in proverbiis sapiens et iocundus. Dicebat enim 6 Aristot. Metaphys. 1(II)1, pag. 993b 21. 18 Symon Leonis de Tyssnow, bac. in art. 1395 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 303, ubi Simon de Tuschnowitz), a. 1398 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 48, ubi Simon de Tussnowicz), a. 1399 mag. art. ( Mon. univ. Prag. I 1, pag. 337, ubi falso Simon de Cussnowycz), a. 1400 subdiaconus et a. 1401 diaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 63, unde patris nomen comperimus, et 70); 9. V. 1409 facultatis artium decanus per regem praesaentatus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 403); iam 29. 7. 1410 Wyclefi opus De probacionibus proposicionum defendebat (Loserth, Hus u. Wicliff, pag. 271—276); postea sem. aest. 1411 universitatis rector (Palacký, Documenta pag. 434); in annalibus academicis saepius, postremum a. 1417, commemo- ratur (Mon. univ. 11, pag. 445); de eius fatis et scriptis usque ad a. 1432 cf. O. Odložilík, CMM 49, 1925, pag. 5 sqq. Cf. supra pag. 2, 7 et in conspectu finali, infra pag. 212, 15. 21 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 124c): Anatharsis philosophus... magnus ... fuerat et stre- nu u)s... 22 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 55 a): Dicebat autem Anatharsus vineam ferre tres botros: primum iocunditatis, secundum ebrietatis, tercium anxietatis. Interrogatus, quomodo quis posset fieri non amator potus, ait: »Si pre oculis habeat inebriancium se turpitudines.« 95
causa preter illam, et per consequens illa non fuit conpleta causa ipsius A ; quod est contra positum; igitur etc. 3°. Si veritas creata non producitur ad extra, non est sciencia Dei visionis ter- M 26 a minata ad illam creatam veritatem, et illa est finis illius sciencie; ergo veritas creata requiritur ad illam scienciam tamquam causa, finis enim practice est opus — 2° Methaphisice et 3°. Sed causa descriptive est ens requisitum ad esse alterius; ergo sciencia Dei relativa terminatur ad existenciam creature tamquam ad alterum extremum causans ipsam scienciam relativam. 4°. Volicio Dei causatur a creatura; ergo et sciencia relativa. Tenet consequen- 1o cia, quia eadem est racio utrobique. Assumptum probatur. Si ego bene vixero, Deus vult, quod sim salvus, alias non ; ergo me bene vivere est causa, propter quam habet Deus volicionem, quod sim salvus, quod si non bene viverem, non haberet volicionem illam; ergo etc. 5°: Sicud sciencia Dei, qua Deus noscit unum possibile non existens, non est scien- 15 cia visionis, nisi quia illud possibile non existit, cum ipso existente Deus videt illud; ergo sicud negacio est causa negacionis, sic affirmacio est causa affirmacionis ; non enim aliter terminaretur illa sciencia ad creaturam univoce ut obiectum ; igitur etc. 5 M. Symon de Tyssnow velud Anatharsis. Tempus est iam iocundum querere philosophum, qui leto vultu 20 mentes lassas alliceret et iocunda eloquencia ad gaudium concitaret. Invenitur autem huiusmodi philosophus, Anatharsis dictus, vir fortis, audax et strenuus et in proverbiis sapiens et iocundus. Dicebat enim 6 Aristot. Metaphys. 1(II)1, pag. 993b 21. 18 Symon Leonis de Tyssnow, bac. in art. 1395 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 303, ubi Simon de Tuschnowitz), a. 1398 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 48, ubi Simon de Tussnowicz), a. 1399 mag. art. ( Mon. univ. Prag. I 1, pag. 337, ubi falso Simon de Cussnowycz), a. 1400 subdiaconus et a. 1401 diaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 63, unde patris nomen comperimus, et 70); 9. V. 1409 facultatis artium decanus per regem praesaentatus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 403); iam 29. 7. 1410 Wyclefi opus De probacionibus proposicionum defendebat (Loserth, Hus u. Wicliff, pag. 271—276); postea sem. aest. 1411 universitatis rector (Palacký, Documenta pag. 434); in annalibus academicis saepius, postremum a. 1417, commemo- ratur (Mon. univ. 11, pag. 445); de eius fatis et scriptis usque ad a. 1432 cf. O. Odložilík, CMM 49, 1925, pag. 5 sqq. Cf. supra pag. 2, 7 et in conspectu finali, infra pag. 212, 15. 21 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 124c): Anatharsis philosophus... magnus ... fuerat et stre- nu u)s... 22 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 55 a): Dicebat autem Anatharsus vineam ferre tres botros: primum iocunditatis, secundum ebrietatis, tercium anxietatis. Interrogatus, quomodo quis posset fieri non amator potus, ait: »Si pre oculis habeat inebriancium se turpitudines.« 95
Strana 96
Anatharsis vineam ferre tres botros: primum iocunditatis, secundum ebrietatis, tercium anxietatis. Interrogatus autem, quomodo quis posset esse non amator potus, respondit : »Si pre oculis haberet inebriancium se turpitudines.« Interrogatus, si essent aput Scitas fistule, respondit: »Sed neque vinee.« Interrogatus, que naves sunt tuciores, respondit: »Que in terra iacent quiete.« Interrogatus, quid in hominibus esset bonum et malum, respondit: »Lingwa.« Interrogatus, quid est curia, ait : »Deter- minatus locus ad decipiendum et superandum se invicem.« Ecce pulcra et iocunda Anatharsis enigmata et responsa ! Quis ergo in hiis paracior et iocundior quam reverendus Magister 10 noster, Magister Symon, qui iocunda facie, risu pulcro, clara voce novit responsa pulcerrima propinare, sicud et ostendet hoc nobis sine dubio, dum ad questionem sibi debitam respondebit, que sibi propo- nitur sub hac forma: UTRUM DEUS, CUI OMNIA POSSIBILIA SUNT 15 PRESENCIA, OMNEM PROPOSICIONEM VERAM SIC PRIMARIE SIGNANDO SCIT INVARIABILITER ESSE VERAM. 5 Arguitur, quod non statim ad suppositum. Non omnia possibilia sunt Deo presencia, quia tunc omnia possibilia essent. Consequens 20 contra Philosophum 9° Methaphisice, qui dicit: »Multa sunt possibilia, que nec sunt nec erunt; igitur questio falsa. In oppositum sic: Deus est ante omnia et post omnia, quia princi- pium omnium et finis ; ergo omnia possibilia sunt sibi presencia et omne verum scit ipse esse verum pari racione et non variabiliter, cum sit ens 25 4 Sed neque* ] sicud necque M 4 Burley, op. l. (Mus. XA 7, fol. 124d): Interrogatus, si erant aput Scitas fistule, ait: »Sed neque vince.« 5 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 55b): Interrogatus, que naves essent tuciores, ait: »Que in terra iacent quiete.« 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 124d): Interrogatus, quid est in homine bonum et malum, ait : »Lingwas. 7 Burley (ibid., fol. 124d ): Interrogatus, quid est curia, ait : »Determinatus locus ad decipien- dum et superandum sc invicem.« 21 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 3, pag. 1047a 20; cf. supra pag. 36, 9. 96
Anatharsis vineam ferre tres botros: primum iocunditatis, secundum ebrietatis, tercium anxietatis. Interrogatus autem, quomodo quis posset esse non amator potus, respondit : »Si pre oculis haberet inebriancium se turpitudines.« Interrogatus, si essent aput Scitas fistule, respondit: »Sed neque vinee.« Interrogatus, que naves sunt tuciores, respondit: »Que in terra iacent quiete.« Interrogatus, quid in hominibus esset bonum et malum, respondit: »Lingwa.« Interrogatus, quid est curia, ait : »Deter- minatus locus ad decipiendum et superandum se invicem.« Ecce pulcra et iocunda Anatharsis enigmata et responsa ! Quis ergo in hiis paracior et iocundior quam reverendus Magister 10 noster, Magister Symon, qui iocunda facie, risu pulcro, clara voce novit responsa pulcerrima propinare, sicud et ostendet hoc nobis sine dubio, dum ad questionem sibi debitam respondebit, que sibi propo- nitur sub hac forma: UTRUM DEUS, CUI OMNIA POSSIBILIA SUNT 15 PRESENCIA, OMNEM PROPOSICIONEM VERAM SIC PRIMARIE SIGNANDO SCIT INVARIABILITER ESSE VERAM. 5 Arguitur, quod non statim ad suppositum. Non omnia possibilia sunt Deo presencia, quia tunc omnia possibilia essent. Consequens 20 contra Philosophum 9° Methaphisice, qui dicit: »Multa sunt possibilia, que nec sunt nec erunt; igitur questio falsa. In oppositum sic: Deus est ante omnia et post omnia, quia princi- pium omnium et finis ; ergo omnia possibilia sunt sibi presencia et omne verum scit ipse esse verum pari racione et non variabiliter, cum sit ens 25 4 Sed neque* ] sicud necque M 4 Burley, op. l. (Mus. XA 7, fol. 124d): Interrogatus, si erant aput Scitas fistule, ait: »Sed neque vince.« 5 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 55b): Interrogatus, que naves essent tuciores, ait: »Que in terra iacent quiete.« 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 124d): Interrogatus, quid est in homine bonum et malum, ait : »Lingwas. 7 Burley (ibid., fol. 124d ): Interrogatus, quid est curia, ait : »Determinatus locus ad decipien- dum et superandum sc invicem.« 21 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 3, pag. 1047a 20; cf. supra pag. 36, 9. 96
Strana 97
omnino inmutabile, ut patet 12° Methaphisice et iam sepe deductum est in presenti actu ; igitur etc. Probleuma: Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, venenum, sangwis et oleum ignem magnum et validum efflamant? 15 20 25 Concedenti, quod Deo omnia possibilia sunt presencia: Arguitur 1° sic: Si omnia possibilia sunt Deo presencia, tunc infinita Deo pos- sibilia sunt presencia. Consequens falsum ; consequencia autem patet, quia infinita sunt possibilia. Quod autem consequens est falsum, patet, quia solum finita sunt Deo presencia, cum tot sint ad eius scienciam terminata, quod non plura, cum tot 1e Deus intelligit, quod non plura. 2° sic: Si Deo omnia possibilia sunt presencia, tunc Deus intelligit omnes homines, quos potest producere. Consequencia nota est; consequens vero est fal- sum, eo quod non possunt omnes homines intelligi, quos Deus potest producere ; patet tamen, quia signatis illis sunt alia individua hominum quam illa assignanda. M 26 b Et pari racione, qua Deus potest aliquem illorum producere, potest quemlibet aliorum producere, et sic in infinitum. Nec est assignanda racio ulterius, quare Deus potest de illo numero, quem non producet, singularem hominem producere, quin per idem de alio numero signando extraneo etc. 3° sic: Si Deo omnia possibilia sunt presencia, tunc omnia, que existent, sunt Deo existencia. Tenet consequencia ex evidencia simili. Et potest sic deduci: Omnia possibilia sunt Deo presencia, sed omnia, que existent, sunt possibilia; igitur omnia, que existent, sunt Deo presencia. Sicud ergo omnis res est Deo presens secundum esse intelligibile, pariter erit presens secundum esse existere. Consequens videtur esse falsum, primo quia multa sunt secundum esse intelli- gibile Deo presencia, que non sunt secundum esse existere presencia, et hinc dicit Philosophus, quod multa sunt possibilia, que nunquam erunt. 4° sic: Si Deo omnia possibilia sunt presencia ; sed me sedere et me non sedere sunt possibilia; igitur me sedere et me non sedere sunt Deo presencia, et per con- sequens duo contradictoria ex parte rei sunt. 30 Contra concessionem quesiti, scilicet quod Deus invariabiliter etc.: 1° Sequitur, quod Deus scit contradiccionem ex parte rei. Consequens falsum. Probatur consequencia sic : Omne, quod scit ipse, semper scit ; sed aliquando scivit contradictoria ; ergo semper scit contradictoria. Et cum Deus nichil scit nisi verum, prout omnes recte loquentes consenciunt, sequitur contradiccionem esse veram. 1 Aristot. Metaphys. XI (XII) 7, pag. 1073a 11. 3 Vide supra ad 92, 17. 26 Vide supra ad 96, 21. 7 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 97
omnino inmutabile, ut patet 12° Methaphisice et iam sepe deductum est in presenti actu ; igitur etc. Probleuma: Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, venenum, sangwis et oleum ignem magnum et validum efflamant? 15 20 25 Concedenti, quod Deo omnia possibilia sunt presencia: Arguitur 1° sic: Si omnia possibilia sunt Deo presencia, tunc infinita Deo pos- sibilia sunt presencia. Consequens falsum ; consequencia autem patet, quia infinita sunt possibilia. Quod autem consequens est falsum, patet, quia solum finita sunt Deo presencia, cum tot sint ad eius scienciam terminata, quod non plura, cum tot 1e Deus intelligit, quod non plura. 2° sic: Si Deo omnia possibilia sunt presencia, tunc Deus intelligit omnes homines, quos potest producere. Consequencia nota est; consequens vero est fal- sum, eo quod non possunt omnes homines intelligi, quos Deus potest producere ; patet tamen, quia signatis illis sunt alia individua hominum quam illa assignanda. M 26 b Et pari racione, qua Deus potest aliquem illorum producere, potest quemlibet aliorum producere, et sic in infinitum. Nec est assignanda racio ulterius, quare Deus potest de illo numero, quem non producet, singularem hominem producere, quin per idem de alio numero signando extraneo etc. 3° sic: Si Deo omnia possibilia sunt presencia, tunc omnia, que existent, sunt Deo existencia. Tenet consequencia ex evidencia simili. Et potest sic deduci: Omnia possibilia sunt Deo presencia, sed omnia, que existent, sunt possibilia; igitur omnia, que existent, sunt Deo presencia. Sicud ergo omnis res est Deo presens secundum esse intelligibile, pariter erit presens secundum esse existere. Consequens videtur esse falsum, primo quia multa sunt secundum esse intelli- gibile Deo presencia, que non sunt secundum esse existere presencia, et hinc dicit Philosophus, quod multa sunt possibilia, que nunquam erunt. 4° sic: Si Deo omnia possibilia sunt presencia ; sed me sedere et me non sedere sunt possibilia; igitur me sedere et me non sedere sunt Deo presencia, et per con- sequens duo contradictoria ex parte rei sunt. 30 Contra concessionem quesiti, scilicet quod Deus invariabiliter etc.: 1° Sequitur, quod Deus scit contradiccionem ex parte rei. Consequens falsum. Probatur consequencia sic : Omne, quod scit ipse, semper scit ; sed aliquando scivit contradictoria ; ergo semper scit contradictoria. Et cum Deus nichil scit nisi verum, prout omnes recte loquentes consenciunt, sequitur contradiccionem esse veram. 1 Aristot. Metaphys. XI (XII) 7, pag. 1073a 11. 3 Vide supra ad 92, 17. 26 Vide supra ad 96, 21. 7 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 97
Strana 98
Nec potest dici, quod Deus scit contradictoria sic, ut eternitas sua sit pellagus infi- nitus insorbens contradictoria, quia si in eternitate est aliquid, ipsum est eternum et ibi verissimum etc. 2° sic: Si scit Deus omnem proposicionem veram invariabiliter esse veram, sequitur, quod inpossibile sit esse mutacionem de contradictorio in contradicto- rium. Consequens contra Philosophum 5° Phisicorum et 1° De generacione et in Predicamentis et 1° Peryarmenias, 4° Methaphisice et per totum Ethicorum, in quibus locis vult Philosophus, quod pro una parte temporis sit una pars contradic- cionis et pro alia parte temporis alia pars contradiccionis, ut pro una parte temporis verum est, quod ego sedeo, et pro alia parte verum est, quod ego non sedeo, et sic quod de sedente fit non sedens, de non sedente sedens, de non albo albus et sic de aliis, similiter quod de non subiecto fit subiectum secundum generacionem ; sed ista omnia interimit responsio posita ; igitur est falsa. 3° sic: Sequitur ex responsione, quod omnes negaciones essent eterne ; conse- quens videtur inpossibile, quia tunc inpossibile esset negaciones incipere esse et desi- 15 nere esse. Unde falsum esset, quod ego incipio non sedere, vel quod ego incipio non tacere. Et consequencia ex eo evidet: Omnia possibilia sunt Deo presencia, et quia omnem proposicionem veram invariabiliter scit esse veram, igitur etc. 5 10 M. Zigismundus de Praga velud Ypocras. Iam multis practisatis, que spiritum humanum saciant et ad superna 20 elevant, restat eciam corpori pertinencia perstringere, ut sanitatem retinens valeat ilariter spiritui deservire. Cum autem Ypocras, insignis medicus, sanitatem corporis servare et restaurare docuit, ad ipsius sen- tencias est eundum. Fuit autem Ypocras Athenarum philosophus, qui voluptates, ut ait 25 20 Iam MI lam ergo E docuit M edocuit E 21 post sanitatem add. in pollicia E 23 post restaurare add. in policia E 6 Aristot. Phys. V 5, pag. 229 a 21; De gener. et corr. II 3, pag. 330 a 31; Categ. 10, pag. 12b 13; Peri herm. 7, pag. 17b 16; Metaphys. III (IV) 2, pag. 1005a 3. 19 Zigismundus de Praga, mag. in art. 1398 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 330); in annalibus acade- micis commemoratur praeterea tantum 13. III. 1410 (ibid. pag. 409). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 12. 20 Hussi verba Iam multis practisatis --- quod habere potest (99, 10) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis licentiatum Wenceslaum de Prachaticz alloquens repetiit (NUK VIII E 5, fol. 114ab). 22 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135a): Ippocras medicus insignis... aput Athenas... 25 Burley (ibid., fol. 135a): Hic voluptates multum detestabatur, ut ait Agelius (Aulus Gellius XIX 2, 8: Hippocrates autem, divina vir scientia, de coitu vencrio ita existimabat partem esse quandam morbi taeterrimi, quem nostri comitialem dixerunt). 98
Nec potest dici, quod Deus scit contradictoria sic, ut eternitas sua sit pellagus infi- nitus insorbens contradictoria, quia si in eternitate est aliquid, ipsum est eternum et ibi verissimum etc. 2° sic: Si scit Deus omnem proposicionem veram invariabiliter esse veram, sequitur, quod inpossibile sit esse mutacionem de contradictorio in contradicto- rium. Consequens contra Philosophum 5° Phisicorum et 1° De generacione et in Predicamentis et 1° Peryarmenias, 4° Methaphisice et per totum Ethicorum, in quibus locis vult Philosophus, quod pro una parte temporis sit una pars contradic- cionis et pro alia parte temporis alia pars contradiccionis, ut pro una parte temporis verum est, quod ego sedeo, et pro alia parte verum est, quod ego non sedeo, et sic quod de sedente fit non sedens, de non sedente sedens, de non albo albus et sic de aliis, similiter quod de non subiecto fit subiectum secundum generacionem ; sed ista omnia interimit responsio posita ; igitur est falsa. 3° sic: Sequitur ex responsione, quod omnes negaciones essent eterne ; conse- quens videtur inpossibile, quia tunc inpossibile esset negaciones incipere esse et desi- 15 nere esse. Unde falsum esset, quod ego incipio non sedere, vel quod ego incipio non tacere. Et consequencia ex eo evidet: Omnia possibilia sunt Deo presencia, et quia omnem proposicionem veram invariabiliter scit esse veram, igitur etc. 5 10 M. Zigismundus de Praga velud Ypocras. Iam multis practisatis, que spiritum humanum saciant et ad superna 20 elevant, restat eciam corpori pertinencia perstringere, ut sanitatem retinens valeat ilariter spiritui deservire. Cum autem Ypocras, insignis medicus, sanitatem corporis servare et restaurare docuit, ad ipsius sen- tencias est eundum. Fuit autem Ypocras Athenarum philosophus, qui voluptates, ut ait 25 20 Iam MI lam ergo E docuit M edocuit E 21 post sanitatem add. in pollicia E 23 post restaurare add. in policia E 6 Aristot. Phys. V 5, pag. 229 a 21; De gener. et corr. II 3, pag. 330 a 31; Categ. 10, pag. 12b 13; Peri herm. 7, pag. 17b 16; Metaphys. III (IV) 2, pag. 1005a 3. 19 Zigismundus de Praga, mag. in art. 1398 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 330); in annalibus acade- micis commemoratur praeterea tantum 13. III. 1410 (ibid. pag. 409). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 12. 20 Hussi verba Iam multis practisatis --- quod habere potest (99, 10) a. 1430 Mag. Martinus Kunssonis licentiatum Wenceslaum de Prachaticz alloquens repetiit (NUK VIII E 5, fol. 114ab). 22 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135a): Ippocras medicus insignis... aput Athenas... 25 Burley (ibid., fol. 135a): Hic voluptates multum detestabatur, ut ait Agelius (Aulus Gellius XIX 2, 8: Hippocrates autem, divina vir scientia, de coitu vencrio ita existimabat partem esse quandam morbi taeterrimi, quem nostri comitialem dixerunt). 98
Strana 99
Agelius, maxime detestatur. De quo Ypocrate narrat Ieronimus Epistola 24°, quod cum suscipiebat discipulos, ipsos adiurabat, antequam doce- bat, ut silencium, sermonem, incessum, manswetudinem habitudinem- que morum servarent. Fuit autem Ypocras pulcre forme, grandis capi- tis, tardi motus, multe cogittacionis, pigre locucionis. Cum quiescebat, terram aspiciebat. Et fuit cibo contentus modico. Ypocratis autem hee feruntur esse sentencie : »Securitas cum paupertate eligibilior quam cum diviciis timor«. »Indigenciam vitabit, qui eo, quod sibi sufficit, contenta- tur«. » Qui liber vult esse, non cupiat, (quod habere non potest ; qui vult io habere, quod cupit, cupiat), quod habere potest«. Hic autem Ypocras, quamvis voluptatem, velud medicis pertinet, detestabatur, tamen vo- luptati coniugali, ut propter prolem foret felicior, voluit copulari. Scripsit autem Ypocras libros elegantes plurimos, de quibus noster Magister, venerandus Magister Sigismundus, multas sentencias de- 15 clarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM HUMANI CORPORIS, QUOD NON CA- M27. PIT CONPLEXIONEM AD PONDUS, MEMBRA IN SUIS CONPLEXIONIBUS CONTRARESISTANT. 5 20 Arguitur, quod sic. Nam humanum corpus non capit conplexionem ad pondus, cum secundum Avicennam non est possibile in aliquo 2 quod E] qui M 9 quod ... cupiat*] om ME 10 habere potest M] potest habere E 1 Burley (ibid., ſol. 135a): Et ut ait Ieronimus epistola 24a, cum discipulos suscipiebat, ipsos adiurabat, antequam doceret, et iuramentum ab eis extorquebat, ut silencium, sermonem, incessum, mansuetudinem, habitum moremque servarent... (Hieron. Epist. 52, 15: Hippo- crates adiurat discipulos suos, antequam doceat, et in verba sua iurare compellit : extorquet sacramento silentium, sermonem, incessum, habitum, moresque praescribit). 4 Burley (ibid., fol. 135a): Fuit autem Ippocras parvus corpore, pulcre forme, grandis capitis, tardi motus, multe cogitacionis, tarde (cod. Capit. G 21, fol. 14b: pigre) locucionis. Cum quiescebat, aspiciebat terram. Animadvertendum est Hussium verba parvus corpore omisisse, sane respectu staturae Magistri Sigismundi. 6 Burley, op. l. (Capit. Prag. G 21, fol. 14b): Fuit modico cibo contentus. Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 135b ): Huius hee feruntur esse sentencie : Securitas cum pau- pertate eligibilior est quam cum diviciis timor... Qui vult liber esse, non cupiat, quod habere non potest ; qui vult habere, quod cupit, cupiat, quod habere potest. 11 De Hippocratis voluptate coniugali vide praef. pag. XXVI, 19. 13 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135b): Scripsit autem Ippocras libros plurimos. 99
Agelius, maxime detestatur. De quo Ypocrate narrat Ieronimus Epistola 24°, quod cum suscipiebat discipulos, ipsos adiurabat, antequam doce- bat, ut silencium, sermonem, incessum, manswetudinem habitudinem- que morum servarent. Fuit autem Ypocras pulcre forme, grandis capi- tis, tardi motus, multe cogittacionis, pigre locucionis. Cum quiescebat, terram aspiciebat. Et fuit cibo contentus modico. Ypocratis autem hee feruntur esse sentencie : »Securitas cum paupertate eligibilior quam cum diviciis timor«. »Indigenciam vitabit, qui eo, quod sibi sufficit, contenta- tur«. » Qui liber vult esse, non cupiat, (quod habere non potest ; qui vult io habere, quod cupit, cupiat), quod habere potest«. Hic autem Ypocras, quamvis voluptatem, velud medicis pertinet, detestabatur, tamen vo- luptati coniugali, ut propter prolem foret felicior, voluit copulari. Scripsit autem Ypocras libros elegantes plurimos, de quibus noster Magister, venerandus Magister Sigismundus, multas sentencias de- 15 clarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM HUMANI CORPORIS, QUOD NON CA- M27. PIT CONPLEXIONEM AD PONDUS, MEMBRA IN SUIS CONPLEXIONIBUS CONTRARESISTANT. 5 20 Arguitur, quod sic. Nam humanum corpus non capit conplexionem ad pondus, cum secundum Avicennam non est possibile in aliquo 2 quod E] qui M 9 quod ... cupiat*] om ME 10 habere potest M] potest habere E 1 Burley (ibid., ſol. 135a): Et ut ait Ieronimus epistola 24a, cum discipulos suscipiebat, ipsos adiurabat, antequam doceret, et iuramentum ab eis extorquebat, ut silencium, sermonem, incessum, mansuetudinem, habitum moremque servarent... (Hieron. Epist. 52, 15: Hippo- crates adiurat discipulos suos, antequam doceat, et in verba sua iurare compellit : extorquet sacramento silentium, sermonem, incessum, habitum, moresque praescribit). 4 Burley (ibid., fol. 135a): Fuit autem Ippocras parvus corpore, pulcre forme, grandis capitis, tardi motus, multe cogitacionis, tarde (cod. Capit. G 21, fol. 14b: pigre) locucionis. Cum quiescebat, aspiciebat terram. Animadvertendum est Hussium verba parvus corpore omisisse, sane respectu staturae Magistri Sigismundi. 6 Burley, op. l. (Capit. Prag. G 21, fol. 14b): Fuit modico cibo contentus. Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 135b ): Huius hee feruntur esse sentencie : Securitas cum pau- pertate eligibilior est quam cum diviciis timor... Qui vult liber esse, non cupiat, quod habere non potest ; qui vult habere, quod cupit, cupiat, quod habere potest. 11 De Hippocratis voluptate coniugali vide praef. pag. XXVI, 19. 13 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135b): Scripsit autem Ippocras libros plurimos. 99
Strana 100
mixto comensurari elementa ad pondus — ex 3° Celi et mundi — et membra eiusdem humani corporis in suis conplexionibus contra (re)- sistunt sibi privative, ut dicit Gentilis de Fulgineo in tractatu De contra (re) sistencia membrorum; igitur questio vera. In oppositum sic: Humanum corpus capit conplexionem ad pondus, quia conplexionem possibilem optimam, et eiusdem corporis membra in suis conplexionibus non contraresistunt ; igitur questio falsa. Prima pars patet ex eo, quod in conplexionibus non est procedere in infinitum. Et secunda pars patet per dominum Avicennam et per Galienum, qui dicunt : membra humani corporis, quamvis sint similia, 10 non tamen agunt ad invicem etc. Probleuma: Quare, ut dicit Egidius De causa longitudinis et brevitatis vite, humidum radicale et calidum naturale vitam conservant? 5 Concedenti: 1° sic: Nichil est humanum corpus, quod est subiectum tocius medicine ; igitur 15 non est medicina sciencia. Tenet consequencia ex Predicamentis, quia destructo scibili destruitur et sciencia. Assumptum probatur : Nullum est humanum corpus, quod est obiectum medicine ; igitur nichil est. 2° sic: Nichil est conplexio corporis humani, quia nec quantitas, nec qualitas ipsius corporis, nec accio, nec relacio membrorum ad invicem. Nam quocunque 20 dato sequitur inconveniens, nec est ipsum corpus humanum, ut deducetur ; igitur suppositum falsum. 3° sic: Est dare hominem optime dispositum in conplexione, quo nec est nec potest esse disposicior in conplexione; sed hoc non potest esse, nisi elementa in eo fuerint mensurata ad pondus ; igitur humanum corpus capit conplexionem secun- 25 dum pondus. Patet consequencia cum minori. Maior sic arguitur : In perfeccione hominis non est procedendum in infinitum, sive essenciali, sive accidentali. De essenciali notum est, quia illa consistit in indivisibili. De accidentali sic arguitur: Conplexio est species ; si specialissima, tunc nulla singularis conplexio potest illam excedere in perfeccione, cum tota perfeccio individui dependet a sua specie; si vero 30 est species subalterna, par erit racio, nam similiter illam non poterit excedere con- plexio singularis. 12 Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (cod. NUKX B 17, fol. 27d—28a): Egidius super Causa longitudinis et brevitatis vite: Duo conservant et nutriunt ipsam vitam: humidum videlicet radicale et calidum naturale. 16 Aristot. Categ. 7, pag. 7b 27. 100
mixto comensurari elementa ad pondus — ex 3° Celi et mundi — et membra eiusdem humani corporis in suis conplexionibus contra (re)- sistunt sibi privative, ut dicit Gentilis de Fulgineo in tractatu De contra (re) sistencia membrorum; igitur questio vera. In oppositum sic: Humanum corpus capit conplexionem ad pondus, quia conplexionem possibilem optimam, et eiusdem corporis membra in suis conplexionibus non contraresistunt ; igitur questio falsa. Prima pars patet ex eo, quod in conplexionibus non est procedere in infinitum. Et secunda pars patet per dominum Avicennam et per Galienum, qui dicunt : membra humani corporis, quamvis sint similia, 10 non tamen agunt ad invicem etc. Probleuma: Quare, ut dicit Egidius De causa longitudinis et brevitatis vite, humidum radicale et calidum naturale vitam conservant? 5 Concedenti: 1° sic: Nichil est humanum corpus, quod est subiectum tocius medicine ; igitur 15 non est medicina sciencia. Tenet consequencia ex Predicamentis, quia destructo scibili destruitur et sciencia. Assumptum probatur : Nullum est humanum corpus, quod est obiectum medicine ; igitur nichil est. 2° sic: Nichil est conplexio corporis humani, quia nec quantitas, nec qualitas ipsius corporis, nec accio, nec relacio membrorum ad invicem. Nam quocunque 20 dato sequitur inconveniens, nec est ipsum corpus humanum, ut deducetur ; igitur suppositum falsum. 3° sic: Est dare hominem optime dispositum in conplexione, quo nec est nec potest esse disposicior in conplexione; sed hoc non potest esse, nisi elementa in eo fuerint mensurata ad pondus ; igitur humanum corpus capit conplexionem secun- 25 dum pondus. Patet consequencia cum minori. Maior sic arguitur : In perfeccione hominis non est procedendum in infinitum, sive essenciali, sive accidentali. De essenciali notum est, quia illa consistit in indivisibili. De accidentali sic arguitur: Conplexio est species ; si specialissima, tunc nulla singularis conplexio potest illam excedere in perfeccione, cum tota perfeccio individui dependet a sua specie; si vero 30 est species subalterna, par erit racio, nam similiter illam non poterit excedere con- plexio singularis. 12 Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (cod. NUKX B 17, fol. 27d—28a): Egidius super Causa longitudinis et brevitatis vite: Duo conservant et nutriunt ipsam vitam: humidum videlicet radicale et calidum naturale. 16 Aristot. Categ. 7, pag. 7b 27. 100
Strana 101
Neganti, quod membra in suis conplexionibus contraresistunt: 1°. Suppono, quod sicud conplexio tocius naturalis potest permutari, ita con- plexio unius membri naturalis possit transmutari non transmutata conplexione alterius. Patet ista supposicio, quia uni membro possunt ea applicari, que eius con- plexionem mutant, et alteri non, et iterum alteri et alteri non. 2°. Suppono, quod nutrimentum potest multum alterare membrum et con- verti in illud, licet non formaliter, ut probat Galienus De accidenti et morbo, in quo adducit exempla multa. 3°: Pono, quod unum corpus sit in epate, corde et cerebro a principiis genera- 10 cionis conplexionis frigide et permutetur in epate et corde ad conplexionem cali- dam non permutato cerebro. Istis positis manifestum est, quod spiritus et sangwis cordis et epatis, qui non vadit ad cerebrum frigidum, valde diversimode disponit cerebrum et sensualiter multum et manifeste gradum, quem faceret spiritus et san- gwis naturalis, cum predicta erant conplexionis frigide, cum ista sint multum distan- 15 cia. Et patet per secundam supposicionem, quod sangwis, qui tunc convertitur in cerebrum, valde diversimode alterabit, et clarum est, quod tale corpus est sanum. Igitur illa membra non contraresistunt. Item sic: Principalia membra, scilicet cor et epar, non contraoperantur, quia non agunt contra se ad invicem, ut dicit Galienus ; igitur etc. Si enim contraope- 20 rantur, tunc sunt sibi inimica, et per consequens tendunt ad destruccionem conple- xionis. Consequens falsum ; igitur etc. Item: Si contraresistunt, vel positive, vel privative; primum non, quia tunc M 27b unum ageret in destruccionem alterius ; nec secundum, quia oporteret privacio- nem conplexionis alteri illorum inesse ; igitur etc. Item: Sequitur, quod epar frigidum nunquam staret cum corde calido, quia si in aliqua mensura temporis corrumpat aliquam mensuram frigoris, in duplo illius temporis corrumpet duplum illius, et sic epar fiet conplexionis calide. Item: Cor frigidum contraoperatur epati calido, cum illi magis opponatur. Item: Cor calidum permutat epar frigidum ; ergo multo magis permutabit epar 30 temperatum versus calidum. 5 25 Concedenti conplexionem ad pondus: 1° sic: Sequeretur, quod tale mixtum ad pondus non esset locabile secundum naturam. Consequens falsum, contra Philosophum 4° Phisicorum. Consequencia probatur : Tale mixtum non est mobile localiter per naturam ; nam qua racione 35 moveretur sursum, eadem racione moveretur deorsum ; igitur etc. 2°: Sequitur, quod tale mixtum esset incorruptibile naturaliter, quod est contra 7 Cſ. inter Galeniana in cod. NUK VIII A 1 librum De morbo et accidente (fol. 263a). 33 Vide supra pag. 81, 20. 101
Neganti, quod membra in suis conplexionibus contraresistunt: 1°. Suppono, quod sicud conplexio tocius naturalis potest permutari, ita con- plexio unius membri naturalis possit transmutari non transmutata conplexione alterius. Patet ista supposicio, quia uni membro possunt ea applicari, que eius con- plexionem mutant, et alteri non, et iterum alteri et alteri non. 2°. Suppono, quod nutrimentum potest multum alterare membrum et con- verti in illud, licet non formaliter, ut probat Galienus De accidenti et morbo, in quo adducit exempla multa. 3°: Pono, quod unum corpus sit in epate, corde et cerebro a principiis genera- 10 cionis conplexionis frigide et permutetur in epate et corde ad conplexionem cali- dam non permutato cerebro. Istis positis manifestum est, quod spiritus et sangwis cordis et epatis, qui non vadit ad cerebrum frigidum, valde diversimode disponit cerebrum et sensualiter multum et manifeste gradum, quem faceret spiritus et san- gwis naturalis, cum predicta erant conplexionis frigide, cum ista sint multum distan- 15 cia. Et patet per secundam supposicionem, quod sangwis, qui tunc convertitur in cerebrum, valde diversimode alterabit, et clarum est, quod tale corpus est sanum. Igitur illa membra non contraresistunt. Item sic: Principalia membra, scilicet cor et epar, non contraoperantur, quia non agunt contra se ad invicem, ut dicit Galienus ; igitur etc. Si enim contraope- 20 rantur, tunc sunt sibi inimica, et per consequens tendunt ad destruccionem conple- xionis. Consequens falsum ; igitur etc. Item: Si contraresistunt, vel positive, vel privative; primum non, quia tunc M 27b unum ageret in destruccionem alterius ; nec secundum, quia oporteret privacio- nem conplexionis alteri illorum inesse ; igitur etc. Item: Sequitur, quod epar frigidum nunquam staret cum corde calido, quia si in aliqua mensura temporis corrumpat aliquam mensuram frigoris, in duplo illius temporis corrumpet duplum illius, et sic epar fiet conplexionis calide. Item: Cor frigidum contraoperatur epati calido, cum illi magis opponatur. Item: Cor calidum permutat epar frigidum ; ergo multo magis permutabit epar 30 temperatum versus calidum. 5 25 Concedenti conplexionem ad pondus: 1° sic: Sequeretur, quod tale mixtum ad pondus non esset locabile secundum naturam. Consequens falsum, contra Philosophum 4° Phisicorum. Consequencia probatur : Tale mixtum non est mobile localiter per naturam ; nam qua racione 35 moveretur sursum, eadem racione moveretur deorsum ; igitur etc. 2°: Sequitur, quod tale mixtum esset incorruptibile naturaliter, quod est contra 7 Cſ. inter Galeniana in cod. NUK VIII A 1 librum De morbo et accidente (fol. 263a). 33 Vide supra pag. 81, 20. 101
Strana 102
naturam mixti —1° Celi. Consequencia probatur : Quia in tali mixto unum elemen- tum haberet tantam virtutem in resistendo, sicud reliquum in agendo ; ergo ab eis non provenit relacio et accio, ymmo nec alteracio, cum illa in mixto presupponit accionem naturalem, ut patet ex 7° Phisicorum. 3° sic: Conplexio terminata ad pondus est ociosa in natura ; igitur non ponenda a Deo vel a natura. Tenet consequencia, quia Deus et natura nichil faciunt frustra— 1° Celi. Probatur : Illa conplexio vel esset potencialis sive materialis, per quam mem- bra ad invicem differunt, vel conplexio actualis seu formalis, que est, que inprimi- tur in consimilia membra a caliditate actuali sangwinis et spiritus, a principalibus veniens, que caliditas actuat illam innatam, vel conplexio tercia, que est caliditas 10 in sangwine et spiritu dato a corde diversimode participata a membris propter magis vel minus appropinquare ad cor. Sed nulla illarum potest esse ad pondus, ut potest deduci ; igitur etc. Galienus dicit conplexionem esse substanciam, ut 1° De iuvamentis et 2° De creticis. Hali dicit eciam in Tegni tractatu 2°. Sed forte intelligunt conplexionem esse substanciam quasi principale instrumentum, deserviens ipsi forme substanciali ad opera exercenda. Avicenna 1 Primi dicit, quod conplexio est qualitas, que ex accione ad invicem et passione contrari(ar)um qualitatum in elementis inventarum, quorum partes ad tantam parvitatem redacte sunt, ut cuiusque earum plurimum unius contingat, plurimum alterius (provenit) etc. Item nota: Duplex est conplexio. Actualis seu formalis, que potest calida, fri- gida, sic(ca) vel humida forma appellari, de qua primo occursu iudicat sensus tactus. Quedam est conplexio virtualis, de qua locuntur specialiter medici, vocan- tes eam conplexionem potencialem, seu quod res illam in potencia habens fit in potencia, ut vult Gallienus. Et iterum nota, quod quedam conplexio huiusmodi potest comparativa qualitas nominari, quia primo calidum, humidum, siccum vel frigidum non dicitur, nisi in respectu, cum unum calefacit, reliquum infrigidat etc. 5 15 20 25 18 et*] in M inventarum*] inventorum M 20 contingat*] contangat M 19 quorum*] quarum M earum*� eorum M 1 Aristot. De caelo 12, pag. 269a 28. 4 Aristot. Phys. VII 2, pag. 244b 10. 7 Aristot. De caelo I 4, pag. 271 a 33; cf. in excerptis e I. libro De Caelo in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 42d: Deus et natura nichil faciunt frustra. 14 Iidem tituli inter opera Galeniana in cod. NUK VIII A I leguntur: De iuvamentis membrorum (fol. 100b), De creticis (= criticis) diebus (fol. 148b). 15 Ali ben Reduan sive Haly Rodoani Aegyptii in Tegni sive Galeni Artem parvam expositio (H. O. Coxe, Catal. codd. mss. Oxon. II pag. 19) videtur laudari. 17 Avicenna, Liber canonis, lib. I, fen 1, doctr. 3, cap. 1 (ed. Basileae 1556, pag. 7 A). 102
naturam mixti —1° Celi. Consequencia probatur : Quia in tali mixto unum elemen- tum haberet tantam virtutem in resistendo, sicud reliquum in agendo ; ergo ab eis non provenit relacio et accio, ymmo nec alteracio, cum illa in mixto presupponit accionem naturalem, ut patet ex 7° Phisicorum. 3° sic: Conplexio terminata ad pondus est ociosa in natura ; igitur non ponenda a Deo vel a natura. Tenet consequencia, quia Deus et natura nichil faciunt frustra— 1° Celi. Probatur : Illa conplexio vel esset potencialis sive materialis, per quam mem- bra ad invicem differunt, vel conplexio actualis seu formalis, que est, que inprimi- tur in consimilia membra a caliditate actuali sangwinis et spiritus, a principalibus veniens, que caliditas actuat illam innatam, vel conplexio tercia, que est caliditas 10 in sangwine et spiritu dato a corde diversimode participata a membris propter magis vel minus appropinquare ad cor. Sed nulla illarum potest esse ad pondus, ut potest deduci ; igitur etc. Galienus dicit conplexionem esse substanciam, ut 1° De iuvamentis et 2° De creticis. Hali dicit eciam in Tegni tractatu 2°. Sed forte intelligunt conplexionem esse substanciam quasi principale instrumentum, deserviens ipsi forme substanciali ad opera exercenda. Avicenna 1 Primi dicit, quod conplexio est qualitas, que ex accione ad invicem et passione contrari(ar)um qualitatum in elementis inventarum, quorum partes ad tantam parvitatem redacte sunt, ut cuiusque earum plurimum unius contingat, plurimum alterius (provenit) etc. Item nota: Duplex est conplexio. Actualis seu formalis, que potest calida, fri- gida, sic(ca) vel humida forma appellari, de qua primo occursu iudicat sensus tactus. Quedam est conplexio virtualis, de qua locuntur specialiter medici, vocan- tes eam conplexionem potencialem, seu quod res illam in potencia habens fit in potencia, ut vult Gallienus. Et iterum nota, quod quedam conplexio huiusmodi potest comparativa qualitas nominari, quia primo calidum, humidum, siccum vel frigidum non dicitur, nisi in respectu, cum unum calefacit, reliquum infrigidat etc. 5 15 20 25 18 et*] in M inventarum*] inventorum M 20 contingat*] contangat M 19 quorum*] quarum M earum*� eorum M 1 Aristot. De caelo 12, pag. 269a 28. 4 Aristot. Phys. VII 2, pag. 244b 10. 7 Aristot. De caelo I 4, pag. 271 a 33; cf. in excerptis e I. libro De Caelo in cod. Cap. Prag. N 31, fol. 42d: Deus et natura nichil faciunt frustra. 14 Iidem tituli inter opera Galeniana in cod. NUK VIII A I leguntur: De iuvamentis membrorum (fol. 100b), De creticis (= criticis) diebus (fol. 148b). 15 Ali ben Reduan sive Haly Rodoani Aegyptii in Tegni sive Galeni Artem parvam expositio (H. O. Coxe, Catal. codd. mss. Oxon. II pag. 19) videtur laudari. 17 Avicenna, Liber canonis, lib. I, fen 1, doctr. 3, cap. 1 (ed. Basileae 1556, pag. 7 A). 102
Strana 103
M. Kunsso de Herzmanicz. UTRUM OMNE PRINCIPIUM MATHEMATICE, CUIUS OBIECTUM PRIMARIUM EST QUANTI- TAS, SIT NECESSARIUM. 5 Arguitur, quod non. Nam nullum est principium mathematice ; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum probatur sic: Quia nullum est principium primum mathematice, ergo nec secundum nec tercium et per consequens nullum ; igitur etc. In oppositum sic: Mathematica est sciencia certissima; ergo habet to principia certissima et per consequens necessaria; ergo questio vera. (Probleuma :) Quare, ut dicit Magister Iohannes Wikleph, homines diversorum ydiomatum computant super numero denario replicantes? Concedenti: M 28 a Non est necessarium omnem triangulum habere tres angulos equales duobus 15 rectis ; sed habere triangulum tres angulo(s) equales duobus rectis est unum prin- cipium mathematice ; igitur etc. Assumptum probatur: Non necesse est triangulum esse, igitur non necesse est triangulum habere tres equales etc. Assumptum pro- batur: quia non necesse est mundum esse, cum ipse contingenter est, quia incepit esse, ut dixit Philosophus in ultimis diebus suis, suam opinionem priorem de 20 eternitate mundi revocando, et probato isto omnia cessant deposita necessitate'. 2° sic : Illud principium est falsum, quod est prima conclusio primi Elemento- 20 deposita*] posita de M 1 Kunsso de Herzmanicz, bac. in art. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 293, 295), mag. art. 1398 (ibid. pag. 330, 334), in annalibus academicis praeterea semel tantum commemoratur 27. III. 1400 (ibid. pag 348). Abest in conspectu finali, infra pag. 212, 6. Quoniam M. Kunsso ad disputatio- nem de quolibet non apparuit, fieri potuit, ut eadem quaestio anno sequente M. Iohanni de Borotin proponeretur. Re vera in cod. NUK X H 18, in quo fol. 94b—101b exstat textus quaestionis Utrum omne principium mathematice, cuius primarium est quantitas, sit necessarium, eadem manu fol. 94b supra scriptum est: Anno Domini 1412 Magistro Czizkone (=Mich. de Malenicz ) de quolibet disputante Questio M. Io. de Borotin, tunc Rectoris s (cole) in Zderaz. Sed problema aliud adiunctum est: Quare, ut dicit autor, virga humectata et cineribus calidis inplicata cito flectitur et rumpitur difficulter ? 11 Wyclif, De civili dominio 41 (pag. 319, 4): Unde et omne genus hominum quodam naturali instinctu, cuiuscunque lingwe fuerit, nominat omnem numerum digitum nominacione simplici usque ad denarium inclusive. 19 Cſ. supra pag. 58, 9. 103
M. Kunsso de Herzmanicz. UTRUM OMNE PRINCIPIUM MATHEMATICE, CUIUS OBIECTUM PRIMARIUM EST QUANTI- TAS, SIT NECESSARIUM. 5 Arguitur, quod non. Nam nullum est principium mathematice ; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum probatur sic: Quia nullum est principium primum mathematice, ergo nec secundum nec tercium et per consequens nullum ; igitur etc. In oppositum sic: Mathematica est sciencia certissima; ergo habet to principia certissima et per consequens necessaria; ergo questio vera. (Probleuma :) Quare, ut dicit Magister Iohannes Wikleph, homines diversorum ydiomatum computant super numero denario replicantes? Concedenti: M 28 a Non est necessarium omnem triangulum habere tres angulos equales duobus 15 rectis ; sed habere triangulum tres angulo(s) equales duobus rectis est unum prin- cipium mathematice ; igitur etc. Assumptum probatur: Non necesse est triangulum esse, igitur non necesse est triangulum habere tres equales etc. Assumptum pro- batur: quia non necesse est mundum esse, cum ipse contingenter est, quia incepit esse, ut dixit Philosophus in ultimis diebus suis, suam opinionem priorem de 20 eternitate mundi revocando, et probato isto omnia cessant deposita necessitate'. 2° sic : Illud principium est falsum, quod est prima conclusio primi Elemento- 20 deposita*] posita de M 1 Kunsso de Herzmanicz, bac. in art. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 293, 295), mag. art. 1398 (ibid. pag. 330, 334), in annalibus academicis praeterea semel tantum commemoratur 27. III. 1400 (ibid. pag 348). Abest in conspectu finali, infra pag. 212, 6. Quoniam M. Kunsso ad disputatio- nem de quolibet non apparuit, fieri potuit, ut eadem quaestio anno sequente M. Iohanni de Borotin proponeretur. Re vera in cod. NUK X H 18, in quo fol. 94b—101b exstat textus quaestionis Utrum omne principium mathematice, cuius primarium est quantitas, sit necessarium, eadem manu fol. 94b supra scriptum est: Anno Domini 1412 Magistro Czizkone (=Mich. de Malenicz ) de quolibet disputante Questio M. Io. de Borotin, tunc Rectoris s (cole) in Zderaz. Sed problema aliud adiunctum est: Quare, ut dicit autor, virga humectata et cineribus calidis inplicata cito flectitur et rumpitur difficulter ? 11 Wyclif, De civili dominio 41 (pag. 319, 4): Unde et omne genus hominum quodam naturali instinctu, cuiuscunque lingwe fuerit, nominat omnem numerum digitum nominacione simplici usque ad denarium inclusive. 19 Cſ. supra pag. 58, 9. 103
Strana 104
rum Euclidis 'super omnem datam lineam triangulum equilaterum collocare'. Assumptum probatur : Repugnat figure et quantitati mundi super quemcunque dyametrum mundi talem dyametrum de facto statuere ; igitur non super omnem lineam datam triangulum collocare, quod contradicit prime conclusioni ipsius Euclidis. Confirmatur sic : Super lineam extrinsecam ultimi celi sive ultime spere mundi non est triangulum equilaterum collocare ; igitur illud primum principium est falsum. Assumptum probatur, quia nullibi contingit lineam a superficie sperc convexa ultima protrahere, nisi protraheretur in vacuo, cum extra celum nichil est, ut dicit Philosophus 2° Celi et 15a tercii Euclidis. 3° sic: Contactus spere in plano est inpossibilis, igitur 15a tercii Elementorum 10 Euclidis est falsa. Tenet consequencia, quia illa ponit, quod spera potest contingere planum. Sed assumptum probatur, quia si spera tangeret planum, ergo vel certa pars spere precise et totaliter tangeret partem plani, vel non. Et oportet dari pri- mum. Quo dato queritur : vel tangit spera planum secundum partem divisibilem, vel indivisibilem. Si primum, igitur secundum lineam, vel secundum superficiem. 15 Et per consequens in spera linea extrinseca erit recta, vel superficies convexa erit plana. Consequens inpossibile et contra principia mathematice. Si vero secundum indivisibilem, pono, quod Deus destruat vel anichilet omne in spera illa et plano non tactum et conservet quidquid est tactum. Quo admisso quero: vel aliquid manet, vel nichil. Non secundum, ergo primum; sed positum et datum, quod tangunt se secundum partem indivisibilem; igitur residua manent tangendo se. Consequens contra Philosophum 5° et 6° Phisicorum et 1° De generacione, qui ponit, quod indivisibile non potest tangere indivisibile, quia, ut arguit, nec secun- dum se totum, nec secundum partem. Et est eciam contra diffinicionem contactus, que dicit: Contactus est dimensionatorum extra invicem existencium inmediata 25 absque continuacione secundum ultima applicacio'. Unde ex ista diffinicione sc- quitur, quod indivisibilium non est contactus. Secundo, quod nulla forma sub- stancialis vel accidentalis tangit suum subiectum. Tercio, quod in eodem continuo una pars non tangit aliam. 4° sic: Principium Elementorum primi Euclidis est falsum. Nam sic inchoat 30 librum primum: »Punctum est, cuius pars non est«. Contra: Omnis punctus est, cuius pars est; ergo etc. Probatur: Omnis punctus est pars linee; sed omnis pars 20 1 Euclidis Elementorum lib. I 1 (pag. 12, 14 ed. Heilberg): triangulus ABC aequilaterus est et in data recta terminata AB constructus est ; Ps.-Boethius, Euclidis lib. primus (Gromatici veteres, ed. Lachmann, pag. 380, 3): Super datam rectam rectam lineam terminatam triangulum aequilaterum constituere. 9 Aristot. De caelo I 7, pag. 275b 9; vide supra pag. 26, 2. 22 Aristot. Phys. V 3, pag. 227a 18; VI 1, pag. 231 a 21. 30 Euclidis Elementorum lib. I, def. 1 (pag. 3 ed. Heiberg): Ps.-Bocthius, Euclidis lib. primus (pag. 376, 2 ed. Lachmann): Punctum est, cuius pars nulla est. 104
rum Euclidis 'super omnem datam lineam triangulum equilaterum collocare'. Assumptum probatur : Repugnat figure et quantitati mundi super quemcunque dyametrum mundi talem dyametrum de facto statuere ; igitur non super omnem lineam datam triangulum collocare, quod contradicit prime conclusioni ipsius Euclidis. Confirmatur sic : Super lineam extrinsecam ultimi celi sive ultime spere mundi non est triangulum equilaterum collocare ; igitur illud primum principium est falsum. Assumptum probatur, quia nullibi contingit lineam a superficie sperc convexa ultima protrahere, nisi protraheretur in vacuo, cum extra celum nichil est, ut dicit Philosophus 2° Celi et 15a tercii Euclidis. 3° sic: Contactus spere in plano est inpossibilis, igitur 15a tercii Elementorum 10 Euclidis est falsa. Tenet consequencia, quia illa ponit, quod spera potest contingere planum. Sed assumptum probatur, quia si spera tangeret planum, ergo vel certa pars spere precise et totaliter tangeret partem plani, vel non. Et oportet dari pri- mum. Quo dato queritur : vel tangit spera planum secundum partem divisibilem, vel indivisibilem. Si primum, igitur secundum lineam, vel secundum superficiem. 15 Et per consequens in spera linea extrinseca erit recta, vel superficies convexa erit plana. Consequens inpossibile et contra principia mathematice. Si vero secundum indivisibilem, pono, quod Deus destruat vel anichilet omne in spera illa et plano non tactum et conservet quidquid est tactum. Quo admisso quero: vel aliquid manet, vel nichil. Non secundum, ergo primum; sed positum et datum, quod tangunt se secundum partem indivisibilem; igitur residua manent tangendo se. Consequens contra Philosophum 5° et 6° Phisicorum et 1° De generacione, qui ponit, quod indivisibile non potest tangere indivisibile, quia, ut arguit, nec secun- dum se totum, nec secundum partem. Et est eciam contra diffinicionem contactus, que dicit: Contactus est dimensionatorum extra invicem existencium inmediata 25 absque continuacione secundum ultima applicacio'. Unde ex ista diffinicione sc- quitur, quod indivisibilium non est contactus. Secundo, quod nulla forma sub- stancialis vel accidentalis tangit suum subiectum. Tercio, quod in eodem continuo una pars non tangit aliam. 4° sic: Principium Elementorum primi Euclidis est falsum. Nam sic inchoat 30 librum primum: »Punctum est, cuius pars non est«. Contra: Omnis punctus est, cuius pars est; ergo etc. Probatur: Omnis punctus est pars linee; sed omnis pars 20 1 Euclidis Elementorum lib. I 1 (pag. 12, 14 ed. Heilberg): triangulus ABC aequilaterus est et in data recta terminata AB constructus est ; Ps.-Boethius, Euclidis lib. primus (Gromatici veteres, ed. Lachmann, pag. 380, 3): Super datam rectam rectam lineam terminatam triangulum aequilaterum constituere. 9 Aristot. De caelo I 7, pag. 275b 9; vide supra pag. 26, 2. 22 Aristot. Phys. V 3, pag. 227a 18; VI 1, pag. 231 a 21. 30 Euclidis Elementorum lib. I, def. 1 (pag. 3 ed. Heiberg): Ps.-Bocthius, Euclidis lib. primus (pag. 376, 2 ed. Lachmann): Punctum est, cuius pars nulla est. 104
Strana 105
5 19 15 continui geometrica est quantitas quantitatis, minor maioris, ut dicitur in principio tercii Euclidis ; igitur punctus est quantitas. Sed omnis quantitas est divisibilis, ut dicit Philosophus 5° Methaphisice et Euclides in suis principiis ; igitur etc. Si dicitur, quod punctus est, cuius pars non est, secundum consideracionem, contra: Si punctus consideratur non habens partem, consideracio est falsa, cum nichil ci etc. 5° sic: Proposicio 15a tercii Elementorum Euclidis dicit, quod angulus contentus a linea et circumferencia omnium acutorum angulorum est acutissimus. Contra : Angulus acutus contentus a dyamctro et semicirculo (in) infinitum est augibilis ; ergo oppositus non daretur acutissimus. Consequencia nota est; et assumptum patet per Bragwardin)um in sua Geometria, proposicione 31. Confirmatur : Est darc angulum contentum a semicirculo et dyametro maximum, cui non contingit dare oppositum acutissimum; igitur iterum illa proposicio falsa. Assumptum patet de angulo contento a semicirculo maxime spere et dyametro eiusdem. 6° sic : Ille angulus contentus a linca et circumferencia acutissimus vel est (in) di- visibilis, vel [in]divisibilis. Si primum, tunc est punctus, quia est aliquid indivisibile in linca. Si divisibilis, per possibile dividatur, et tunc resultabit angulus acucior; ergo ille non fuit acutissimus etc. M. Petrus de Brandis velud Omerus. M 28 b 20 Quia non licet preterire poetas, qui multa dicuntur mentiri, eo quod obscure suas ponunt sentencias, adgrediendus est Omerus poeta, qui, ut ait Elimandus libro 3°, ab Athenis pro insano habitus est, eo quod deos 3 Aristot. Metaphys. IV (V), pag. 1020a 29. 11 Thomae Bradwardini (†1349) Geometria. In cod. NUK V F 6 locum laudatum frustra quaesivi; sed cſ. in cod. Capit. L 27 ſol. 99 b: Item angulus acutus contentus a diametro et semicirculo in infinitum est augibilis... patet per Thomam Brag. in Geometria sua, proposicione 31 , in fine proposicionis. 19 Petrus de Brandis, bac. in art. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 295, 297), mag. art. 1399 (ibid. pag. 337, 340), a. 1402 in universitate Cracoviensi docebat, ubi etian a. 1404 facultatis artium decanus ſuit (J. Bidlo, CČM 1895, 233, K. Morawski, Historya uniwersitetu Jagiellońskiego I 87) a. 1408 Pragae etiam in ſacultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), sem. hib. 1409/10 facultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 405 ); non multo post dispu- tationem de quolibet a. 1411 rursus Cracoviam abiit, ubi a. 1414 iterum, a. 1422 tertium decanus fuit (Bidlo l. c.); interea a. 1417 Pragae adfuit (Bartoš, CČM 102, 70). Cf. infra pag. 212, 17. 21 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 125b): Homerus poeta... Hic, ut ait Elimandus libro III° (= Helinandus, Frigidi Montis monachus, † c. 1227), ab Atinensibus (in cod. Cap. Prag. G 21, ſol. 7a: Atheniensibus, ut ait Laercius) pro insano habitus est, eo quod deos inter se bellige- rasse diceret. 105
5 19 15 continui geometrica est quantitas quantitatis, minor maioris, ut dicitur in principio tercii Euclidis ; igitur punctus est quantitas. Sed omnis quantitas est divisibilis, ut dicit Philosophus 5° Methaphisice et Euclides in suis principiis ; igitur etc. Si dicitur, quod punctus est, cuius pars non est, secundum consideracionem, contra: Si punctus consideratur non habens partem, consideracio est falsa, cum nichil ci etc. 5° sic: Proposicio 15a tercii Elementorum Euclidis dicit, quod angulus contentus a linea et circumferencia omnium acutorum angulorum est acutissimus. Contra : Angulus acutus contentus a dyamctro et semicirculo (in) infinitum est augibilis ; ergo oppositus non daretur acutissimus. Consequencia nota est; et assumptum patet per Bragwardin)um in sua Geometria, proposicione 31. Confirmatur : Est darc angulum contentum a semicirculo et dyametro maximum, cui non contingit dare oppositum acutissimum; igitur iterum illa proposicio falsa. Assumptum patet de angulo contento a semicirculo maxime spere et dyametro eiusdem. 6° sic : Ille angulus contentus a linca et circumferencia acutissimus vel est (in) di- visibilis, vel [in]divisibilis. Si primum, tunc est punctus, quia est aliquid indivisibile in linca. Si divisibilis, per possibile dividatur, et tunc resultabit angulus acucior; ergo ille non fuit acutissimus etc. M. Petrus de Brandis velud Omerus. M 28 b 20 Quia non licet preterire poetas, qui multa dicuntur mentiri, eo quod obscure suas ponunt sentencias, adgrediendus est Omerus poeta, qui, ut ait Elimandus libro 3°, ab Athenis pro insano habitus est, eo quod deos 3 Aristot. Metaphys. IV (V), pag. 1020a 29. 11 Thomae Bradwardini (†1349) Geometria. In cod. NUK V F 6 locum laudatum frustra quaesivi; sed cſ. in cod. Capit. L 27 ſol. 99 b: Item angulus acutus contentus a diametro et semicirculo in infinitum est augibilis... patet per Thomam Brag. in Geometria sua, proposicione 31 , in fine proposicionis. 19 Petrus de Brandis, bac. in art. 1394 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 295, 297), mag. art. 1399 (ibid. pag. 337, 340), a. 1402 in universitate Cracoviensi docebat, ubi etian a. 1404 facultatis artium decanus ſuit (J. Bidlo, CČM 1895, 233, K. Morawski, Historya uniwersitetu Jagiellońskiego I 87) a. 1408 Pragae etiam in ſacultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), sem. hib. 1409/10 facultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 405 ); non multo post dispu- tationem de quolibet a. 1411 rursus Cracoviam abiit, ubi a. 1414 iterum, a. 1422 tertium decanus fuit (Bidlo l. c.); interea a. 1417 Pragae adfuit (Bartoš, CČM 102, 70). Cf. infra pag. 212, 17. 21 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 125b): Homerus poeta... Hic, ut ait Elimandus libro III° (= Helinandus, Frigidi Montis monachus, † c. 1227), ab Atinensibus (in cod. Cap. Prag. G 21, ſol. 7a: Atheniensibus, ut ait Laercius) pro insano habitus est, eo quod deos inter se bellige- rasse diceret. 105
Strana 106
inter se belligerasse diceret. Qui questionem a nautis sibi propositam explicare non potuit. Cum enim ibat Omerus spaciatum in littore maris, celum aspiciens, consideracione elevatus, piscatores sedentes in littore maris ipsum deriserunt. Qui cum eos ridentes aspiceret, interro- gavit, quid haberent; qui responderunt: »Quosquos cepimus, non ha- bemus, et quos non cepimus, retinemus.« Vermes enim in veste quere- bant. Omerus vero, dirigens cogittatum ad pisces, cogittabat, qualiter hoc esset, quod pisces nondum captos haberent et captos pisces non haberent. Unde ex hoc in maniam ductus et amaricatus laqueo se suspendit. Referunt de hoc Omero historiographi, quod ipse virtute[m] 10 pariter et etate non solum poetarum, sed philosophorum aput Grecos (princeps vocari) pariter et haberi iure meruit. Nam ante omnes alios fuit, quorum memoria nota est, et omnibus lucidius, quidquid dicere voluit, explicavit. Ad cuius autem similitudinem non dubium venerandus Magister 15 noster, Magister Petrus Brandis questionem sibi propositam audien- tibus lucide explicabit: 5 UTRUM NEGACIONES, PRETERICIONES ET FU- TURICIONES SINT VERITATES. Arguitur, quod sic. Nam si non, tunc non esset veritas nullum homi- 20 nem esse asinum, Adam fuisse, Anticristum fore; igitur questio vera. In oppositum sic: Negaciones, pretericiones et futuriciones nec 6 ad vocem vermes glossa marginalis: pediculos M 1 Burley (ibid.) : Hic, ut dicitur in (Iohannis Saresberiensis) Pol[Iliſti]crati(c)0, libro I°, levem questionem a nautiſbuls sibi propositam non potuit explicare ... spiritum exalavit. Ibat enim Homerus spaciatum in littore maris, celum aspiciens, utpote consideracione elevatus. Quem videntes piscatores sedentes ... deriserunt. Qui cum eos ridentes aspiceret, interrogavit, quid haberent. Qui dixerunt: »Quos quos) cepimus, non habemus, et quos non cepimus, reti- nemus.« Vermes enim in vestibus scrutabantur (cod. Mus. XIII F 8, fol. 56b: querebant). Homerus vero dirigens cogitatum suum ad pisces cogitabat, qualiter hoc esse potuisset, ut videlicet nondum haberent pisces et captos pisces non (!). Ayunt vero quidam ex hoc eum amaricatum adeo, ut in (ve)saniam versus se ipsum suspenderit... 10 Burley (ibid. ): De (hoc) Homero historiograffi referunt, quod ipse virtute pariter et etate non (solum ) poetarum, sed eciam philosophorum princeps vocari pariter et haberi apud Grecos meruerit. Nam et ante omnes fuit, quorum memoria nota est, et pre omnibus verius et lucidius, quidquid dicere voluit, explicavit. 106
inter se belligerasse diceret. Qui questionem a nautis sibi propositam explicare non potuit. Cum enim ibat Omerus spaciatum in littore maris, celum aspiciens, consideracione elevatus, piscatores sedentes in littore maris ipsum deriserunt. Qui cum eos ridentes aspiceret, interro- gavit, quid haberent; qui responderunt: »Quosquos cepimus, non ha- bemus, et quos non cepimus, retinemus.« Vermes enim in veste quere- bant. Omerus vero, dirigens cogittatum ad pisces, cogittabat, qualiter hoc esset, quod pisces nondum captos haberent et captos pisces non haberent. Unde ex hoc in maniam ductus et amaricatus laqueo se suspendit. Referunt de hoc Omero historiographi, quod ipse virtute[m] 10 pariter et etate non solum poetarum, sed philosophorum aput Grecos (princeps vocari) pariter et haberi iure meruit. Nam ante omnes alios fuit, quorum memoria nota est, et omnibus lucidius, quidquid dicere voluit, explicavit. Ad cuius autem similitudinem non dubium venerandus Magister 15 noster, Magister Petrus Brandis questionem sibi propositam audien- tibus lucide explicabit: 5 UTRUM NEGACIONES, PRETERICIONES ET FU- TURICIONES SINT VERITATES. Arguitur, quod sic. Nam si non, tunc non esset veritas nullum homi- 20 nem esse asinum, Adam fuisse, Anticristum fore; igitur questio vera. In oppositum sic: Negaciones, pretericiones et futuriciones nec 6 ad vocem vermes glossa marginalis: pediculos M 1 Burley (ibid.) : Hic, ut dicitur in (Iohannis Saresberiensis) Pol[Iliſti]crati(c)0, libro I°, levem questionem a nautiſbuls sibi propositam non potuit explicare ... spiritum exalavit. Ibat enim Homerus spaciatum in littore maris, celum aspiciens, utpote consideracione elevatus. Quem videntes piscatores sedentes ... deriserunt. Qui cum eos ridentes aspiceret, interrogavit, quid haberent. Qui dixerunt: »Quos quos) cepimus, non habemus, et quos non cepimus, reti- nemus.« Vermes enim in vestibus scrutabantur (cod. Mus. XIII F 8, fol. 56b: querebant). Homerus vero dirigens cogitatum suum ad pisces cogitabat, qualiter hoc esse potuisset, ut videlicet nondum haberent pisces et captos pisces non (!). Ayunt vero quidam ex hoc eum amaricatum adeo, ut in (ve)saniam versus se ipsum suspenderit... 10 Burley (ibid. ): De (hoc) Homero historiograffi referunt, quod ipse virtute pariter et etate non (solum ) poetarum, sed eciam philosophorum princeps vocari pariter et haberi apud Grecos meruerit. Nam et ante omnes fuit, quorum memoria nota est, et pre omnibus verius et lucidius, quidquid dicere voluit, explicavit. 106
Strana 107
sunt substancie, nec accidencia ; igitur non sunt veritates ; ergo questio falsa. Consequencia tenet negative ab omnibus dividentibus ad divi- sum; et antecedens videtur patere, quia nullum hominem esse asi- num nec est substancia nec accidens et sic de aliis negacionibus et s pretericionibus. Probleuma: Quare, ut ait Theophillus in Breviario diversarum arcium, vitrum a parwo igne frangitur, a maiori vero liquatur et consolidatur? Neganti: M 29 a 1° sic: Bonum est respondentem non peccare, supponendo, quod non peccet; 10 igitur verum est respondentem non peccare. Tenet consequencia a convertibili ad convertibile. Assumptum probatur: Malum est respondentem peccare, suppo- nendo, quod peccet ; igitur bonum est respondentem non peccare. Consequencia tenet per illud dictum Philosophi 1° Rethoricorum: »Cuius contrarium est malum, illud est bonum«. Quod autem malum est respondentem peccare, credo, quod non 15 negabit, cum sit Cristianus, nam et omnes gentes confitentur, quod malum est peccare etc. 2° sic: Cuiuscunque finis bonum ipsum est bonum — 3° Thopicorum; sed respondentis hominis non peccantis finis est bonum, quia beatificacio ; igitur re- spondentem hominem non peccare est bonum. Consequencia nota est; et minor 20 patet, quia respondentis hominis peccantis finis est malus, quia dampnacio, sup- ponendo, quod peccet finaliter. Tenet illud iterum per hoc : Cuius finis malus in operacionibus, illud quoque malum'. Et per illud 2° Thopicorum : Quorum generaciones sunt bone, ipsa quoque bona, et quorum generaciones male, ipsa quoque mala.' Si ergo non peccare sit veritas, quia bonum, sequitur, quod nega- 25 ciones sunt veritates, quia qua racione una, eadem et alia, que non habet affirma- cionem veram sibi oppositam. 3° sic: Respondens debet gaudere, quod ipse non est asinus vel dyabolus ; ergo sic gaudendo, si gaudet, de aliquo gaudet et non nisi de veritate ista, quia ipse non est asinus vel dyabolus; ergo ista veritas est, quod respondens non est asinus vel 3o dyabolus, et illa est negacio vel negaciones ; igitur etc. 4° sic: Obligatur respondens sub pena dampnacionis tam aput Deum quam aput gentes ad non adulterari, ad non occidere iniuste, ad non furari. Vel ergo obli- 13 Aristot. Rhet. I 6, pag. 1362b 30. Cf. item inter »Flores primi Retorice« in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 29b: Cuius contrarium est malum, illud est bonum. 17 Aristot. Top. III 2, pag. 117b 10. 22 Aristot. Top. III 2, pag. 117b 8. 107
sunt substancie, nec accidencia ; igitur non sunt veritates ; ergo questio falsa. Consequencia tenet negative ab omnibus dividentibus ad divi- sum; et antecedens videtur patere, quia nullum hominem esse asi- num nec est substancia nec accidens et sic de aliis negacionibus et s pretericionibus. Probleuma: Quare, ut ait Theophillus in Breviario diversarum arcium, vitrum a parwo igne frangitur, a maiori vero liquatur et consolidatur? Neganti: M 29 a 1° sic: Bonum est respondentem non peccare, supponendo, quod non peccet; 10 igitur verum est respondentem non peccare. Tenet consequencia a convertibili ad convertibile. Assumptum probatur: Malum est respondentem peccare, suppo- nendo, quod peccet ; igitur bonum est respondentem non peccare. Consequencia tenet per illud dictum Philosophi 1° Rethoricorum: »Cuius contrarium est malum, illud est bonum«. Quod autem malum est respondentem peccare, credo, quod non 15 negabit, cum sit Cristianus, nam et omnes gentes confitentur, quod malum est peccare etc. 2° sic: Cuiuscunque finis bonum ipsum est bonum — 3° Thopicorum; sed respondentis hominis non peccantis finis est bonum, quia beatificacio ; igitur re- spondentem hominem non peccare est bonum. Consequencia nota est; et minor 20 patet, quia respondentis hominis peccantis finis est malus, quia dampnacio, sup- ponendo, quod peccet finaliter. Tenet illud iterum per hoc : Cuius finis malus in operacionibus, illud quoque malum'. Et per illud 2° Thopicorum : Quorum generaciones sunt bone, ipsa quoque bona, et quorum generaciones male, ipsa quoque mala.' Si ergo non peccare sit veritas, quia bonum, sequitur, quod nega- 25 ciones sunt veritates, quia qua racione una, eadem et alia, que non habet affirma- cionem veram sibi oppositam. 3° sic: Respondens debet gaudere, quod ipse non est asinus vel dyabolus ; ergo sic gaudendo, si gaudet, de aliquo gaudet et non nisi de veritate ista, quia ipse non est asinus vel dyabolus; ergo ista veritas est, quod respondens non est asinus vel 3o dyabolus, et illa est negacio vel negaciones ; igitur etc. 4° sic: Obligatur respondens sub pena dampnacionis tam aput Deum quam aput gentes ad non adulterari, ad non occidere iniuste, ad non furari. Vel ergo obli- 13 Aristot. Rhet. I 6, pag. 1362b 30. Cf. item inter »Flores primi Retorice« in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 29b: Cuius contrarium est malum, illud est bonum. 17 Aristot. Top. III 2, pag. 117b 10. 22 Aristot. Top. III 2, pag. 117b 8. 107
Strana 108
gatur ut sic ad aliquid, vel ad nichil. Si primum, ergo ad veritates negativas obli- gatur. Si secundum, tunc non est obligacio. Et quero: vel verum est istum respon- dentem non adulterari et non iniuste occidere et non furari, (vel non verum est). Si concedit, habetur propositum. Si negat, ergo habet oppositum concedere, cum lex et natura contradictoriorum est : si unum est falsum, reliquum est verum, et e contra etc. 4°(!): Sicud insignis affirmacio et negacio opposite sunt, sic et in rebus. Patet, nam dicit Philosophus in Postpredicamentis capitulo de opposicione : Sicud affir- macio adversus negacionem opposita est, ut, quod sedet, ei, quod non sedet, sic ct res, que sub utroque posita est, id est sedere' ad non sedere'. Ecce dicit: res, que 10 sub utroque posita est. Patet ergo, quod ista negacio Sortem non sedere' est veri- tas, si Sor non sedet. 5° sic: Circumscriptis signis veritas est, quod iste respondens non est asinus. Similiter quod iste respondens non est capra. Patet, nam quincunque illud negaret, negare(t) veritatem, et quicunque concederet, concederet veritatem ; igitur etc. 6° sic: Iohannes confitendo »quia non sum Cristus« confessus est veritatem. Nam dicitur Iohannis 1° »confessus est et non negavit; confessus est, quia non sum ego Cristus«; veritas ergo concessa est a Iohanne, quod ipse non est Cristus. 7°. Quicunque diceret, quod Cristus est peccator, ille diceret mendacium ; ergo quicunque diceret, quod Cristus non est peccator, diceret veritatem. Consequen- 20 cia tenet ex oppositis; Cristum ergo non esse peccatorem est veritas. 8° : Nichil Deus scit nisi veritatem ; sed Deus scit se non esse asinum eternaliter ; ergo se sciendo scit veritatem, et per consequens Deum non esse asinum est eterna veritas. 5 15 M 30a) M. Gregorius Thome de Praga velud Symonides. 2s Quia in multiloquio non deest peccatum et rara fides, ideo quia multi multa locuntur, restat sagacem invenire philosophum, qui nobis 22 scit se*] scit me M 25 Gregorius*] Gregroinus M 8 Aristot. Categ. 10, pag. 12b 10. 16 Ioh. 1, 20: Et confessus est et non negavit; et confessus est, quia Non sum ego Christus. 25 Gregorius Thome de Praga, bac. in art. 1398 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 336, 337), mag. art. 1402 (ibid. pag. 369), a. 1402 subdiaconus, diaconus, preshyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 80, 83, 88), a. 1406 etiam in ſacultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 52), in annalibus academicis saepius, postremum a. 1411, commemoratur (Mon. univ. Prag. I1, pag. 417); a. 1416— 1431 plebanus eccl. s. Benedicti in arce Pragensi (Tonick, Děj. m. Pr. IX 367); inde a 16. I. 1431 Omnium Sanctorum decanus ( Lib. confirm. VIII 163), a. 1446 praepositus, obiit a. 1450 (Podlaha, Series praepos. pag. 84). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 19. 108
gatur ut sic ad aliquid, vel ad nichil. Si primum, ergo ad veritates negativas obli- gatur. Si secundum, tunc non est obligacio. Et quero: vel verum est istum respon- dentem non adulterari et non iniuste occidere et non furari, (vel non verum est). Si concedit, habetur propositum. Si negat, ergo habet oppositum concedere, cum lex et natura contradictoriorum est : si unum est falsum, reliquum est verum, et e contra etc. 4°(!): Sicud insignis affirmacio et negacio opposite sunt, sic et in rebus. Patet, nam dicit Philosophus in Postpredicamentis capitulo de opposicione : Sicud affir- macio adversus negacionem opposita est, ut, quod sedet, ei, quod non sedet, sic ct res, que sub utroque posita est, id est sedere' ad non sedere'. Ecce dicit: res, que 10 sub utroque posita est. Patet ergo, quod ista negacio Sortem non sedere' est veri- tas, si Sor non sedet. 5° sic: Circumscriptis signis veritas est, quod iste respondens non est asinus. Similiter quod iste respondens non est capra. Patet, nam quincunque illud negaret, negare(t) veritatem, et quicunque concederet, concederet veritatem ; igitur etc. 6° sic: Iohannes confitendo »quia non sum Cristus« confessus est veritatem. Nam dicitur Iohannis 1° »confessus est et non negavit; confessus est, quia non sum ego Cristus«; veritas ergo concessa est a Iohanne, quod ipse non est Cristus. 7°. Quicunque diceret, quod Cristus est peccator, ille diceret mendacium ; ergo quicunque diceret, quod Cristus non est peccator, diceret veritatem. Consequen- 20 cia tenet ex oppositis; Cristum ergo non esse peccatorem est veritas. 8° : Nichil Deus scit nisi veritatem ; sed Deus scit se non esse asinum eternaliter ; ergo se sciendo scit veritatem, et per consequens Deum non esse asinum est eterna veritas. 5 15 M 30a) M. Gregorius Thome de Praga velud Symonides. 2s Quia in multiloquio non deest peccatum et rara fides, ideo quia multi multa locuntur, restat sagacem invenire philosophum, qui nobis 22 scit se*] scit me M 25 Gregorius*] Gregroinus M 8 Aristot. Categ. 10, pag. 12b 10. 16 Ioh. 1, 20: Et confessus est et non negavit; et confessus est, quia Non sum ego Christus. 25 Gregorius Thome de Praga, bac. in art. 1398 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 336, 337), mag. art. 1402 (ibid. pag. 369), a. 1402 subdiaconus, diaconus, preshyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 80, 83, 88), a. 1406 etiam in ſacultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 52), in annalibus academicis saepius, postremum a. 1411, commemoratur (Mon. univ. Prag. I1, pag. 417); a. 1416— 1431 plebanus eccl. s. Benedicti in arce Pragensi (Tonick, Děj. m. Pr. IX 367); inde a 16. I. 1431 Omnium Sanctorum decanus ( Lib. confirm. VIII 163), a. 1446 praepositus, obiit a. 1450 (Podlaha, Series praepos. pag. 84). Cf. in conspectu finali, infra pag. 212, 19. 108
Strana 109
in loquela debitum ostenderet moderamen. Invenitur autem fuisse philosophus et poeta decorus, nomine Symonides. Qui interrogatus, quo modo quis posset evadere odia, [qui] respon- dit: "Invidos non pacieris, si nichil magis habueris et nichil feliciter 5 gesseris, quia sola miseria caret invidia«. Interrogatus, quid inter homi- nes facilime consenescat, respondit: »Beneficium.« Interrogatus, quid leniter obrepit hominem, respondit: »Mendacium.« Huius Symonidis hee fuere sentencie : »Remedium malorum futura spes est.« »Innocen- tem non debilitat consciencia, cum in adversis solacium est homini non 1o meruisse, quod patitur.« »Tucius est tacere quam loqui ; neminem enim tacendo, multos autem loquendo circumventos agnovimus.« Cum autem Magister noster etc. modestiam in sermone teneat, ut nos more Symonidis a peccato mendacii premuniat, proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM HOMINI IN ALIQUO CASU LICITUM SIT MENTIRI. Arguitur, quod sic. Nam in omni casu licitum est mereri; sed in aliquo casu homo menciendo meretur ; igitur in illo sibi licitum est mentiri. Consequencia patet cum maiori. Sed minor probatur: Nam M з0b 20 ad redempcionem hominis innocentis a morte homo menciendo mere- tur ; igitur licite mentitur. 15 4 pacieris*] paciaris M 2 Burley, op. l. (Mus. XA 7, fol. 127ed): Simonides poeta... Interrogatus Simonides, quomodo evadere quis valeat odia invidorum, ait: »Invidos non pacieris, si nichil ex magnis rebus habueris aut nichil feliciter gesseris.« Interrogatus, quid inter homines facile cons (e ) nescat, ait : »Beneficiums. 6 Haec sententia, quae cum quaestione proposita cohaeret, in Burlaci codicibus, quos adire potui, non legitur. 7 Burley (ibid.): Huius hee feruntur esse sentencie. 8 Burley, op. l. (Capit. G 21, fol. 10b ): Remedium malorum futura spes est. Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 127d): Innocentem non debilitat consciencia, cum eciam (in) adversis solacium est homini non meruisse, quod patitur. 10 Burley, op. l. (Capit. G 21, fol. 10b ): Tucius est tacere quam loqui; neminem enim tacendo, multos autem loquendo circumventos agnovimus. 15 Posicio Magistri Gregorii de Praga in quodlibeto Magistri Huss in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 114b—115b exstat. 109
in loquela debitum ostenderet moderamen. Invenitur autem fuisse philosophus et poeta decorus, nomine Symonides. Qui interrogatus, quo modo quis posset evadere odia, [qui] respon- dit: "Invidos non pacieris, si nichil magis habueris et nichil feliciter 5 gesseris, quia sola miseria caret invidia«. Interrogatus, quid inter homi- nes facilime consenescat, respondit: »Beneficium.« Interrogatus, quid leniter obrepit hominem, respondit: »Mendacium.« Huius Symonidis hee fuere sentencie : »Remedium malorum futura spes est.« »Innocen- tem non debilitat consciencia, cum in adversis solacium est homini non 1o meruisse, quod patitur.« »Tucius est tacere quam loqui ; neminem enim tacendo, multos autem loquendo circumventos agnovimus.« Cum autem Magister noster etc. modestiam in sermone teneat, ut nos more Symonidis a peccato mendacii premuniat, proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM HOMINI IN ALIQUO CASU LICITUM SIT MENTIRI. Arguitur, quod sic. Nam in omni casu licitum est mereri; sed in aliquo casu homo menciendo meretur ; igitur in illo sibi licitum est mentiri. Consequencia patet cum maiori. Sed minor probatur: Nam M з0b 20 ad redempcionem hominis innocentis a morte homo menciendo mere- tur ; igitur licite mentitur. 15 4 pacieris*] paciaris M 2 Burley, op. l. (Mus. XA 7, fol. 127ed): Simonides poeta... Interrogatus Simonides, quomodo evadere quis valeat odia invidorum, ait: »Invidos non pacieris, si nichil ex magnis rebus habueris aut nichil feliciter gesseris.« Interrogatus, quid inter homines facile cons (e ) nescat, ait : »Beneficiums. 6 Haec sententia, quae cum quaestione proposita cohaeret, in Burlaci codicibus, quos adire potui, non legitur. 7 Burley (ibid.): Huius hee feruntur esse sentencie. 8 Burley, op. l. (Capit. G 21, fol. 10b ): Remedium malorum futura spes est. Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 127d): Innocentem non debilitat consciencia, cum eciam (in) adversis solacium est homini non meruisse, quod patitur. 10 Burley, op. l. (Capit. G 21, fol. 10b ): Tucius est tacere quam loqui; neminem enim tacendo, multos autem loquendo circumventos agnovimus. 15 Posicio Magistri Gregorii de Praga in quodlibeto Magistri Huss in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 114b—115b exstat. 109
Strana 110
In oppositum sic: Nulli homini licitum est peccare; sed omne mentiri est peccare; igitur nulli homini licitum est mentiri. Conse- quencia nota est cum maiori. Sed minor ex eo evidet, quia omne men- dacium est peccatum. Probleuma: Quare, ut dicit Sydonius in Epistolari, detestabilior est 5 verbositas in mulieribus quam in viris? Concedenti: 1° sic: Omnis menciens veritatem deserit, sed cum veritati omnia consonant — 1° Ethicorum —, sequitur, quod omnis menciens contrarius est omni veritati et per consequens prime veritati. Et hinc dixit Eudoxus De gestis philosophorum: "Qui 10 veritatem deserit, veritati prime necessario contradicit et summe veritatis speciem nunquam conspiciet et videbit«. 2° sic: Omnem veritatem prima veritas asserit; igitur omnis, qui mentitur, prime veritati contradicit, vel ipsa prima veritas mentitur. Consequencia nota est ex oppositis et secunda pars est inpossibilis ; igitur prima pars est vera. 3° sic: Omnis agens contra mandatum Dei agit illicite ; sed omnis menciens in quocunque casu agit contra mandatum Dei; igitur etc. Consequencia nota est cum maiori. Et minor probatur. Patet, quia dicit Petrus in lege Dei: »Deponentes mendacium loquimini veritatem.« 4° sic: Omnis agens contra rectum iudicium racionis agit illicite ; sed omnis 20 menciens agit contra rectum iudicium racionis ; igitur omnis menciens agit illicite. Consequencia nota est et est Philosophi 1°, 2° et 3° Ethicorum. Sed minor probatur sic : Nam omnis menciens it contra mentem, que recte iudicat, quod ita est vel ita non est; igitur etc. 5° sic: Sicud se habet omnis veritas procedens a primo verace, qui mentiri non 25 potest, sic se habet omne mentiri procedens a primo mendace. Sed omnis veritas procedens a primo verace sic se habet, quod ab ipso primo verace habet esse primo per se et ab ipso diligitur. Sic omne mentiri procedens ab ipso primo mendace sic se habet, quod ab ipso primo est et ab ipso diligitur. Ergo per comutatam pro- porcionem ab ipso primo verace omne mentiri oditur et a primo mendace omnis 30 15 5 In Epistulis Sidonii Apollinaris frustra quaesivi. 9 Aristot. Eth. Nic. 18, pag. 1098b 11. 10 Unde hanc sententiam Hus sumpserit, nescire me valde doleo. Burlaeus (Mus. X A 7, fol. 134d) tantum Eudoxum astrologum in excelsi montis cacumine commorantem attulit. 18 I. Petri 2, 1—2: Deponentes igitur omnem malitiam et omnem dolum et simulationes et invidias et omnes detractiones, sicut modo geniti infantes, rationabile sine dolo lac con- cupiscite. 22 Cf. Aristot. Eth. Nic. IV 13, pag. 1127a 31. 110
In oppositum sic: Nulli homini licitum est peccare; sed omne mentiri est peccare; igitur nulli homini licitum est mentiri. Conse- quencia nota est cum maiori. Sed minor ex eo evidet, quia omne men- dacium est peccatum. Probleuma: Quare, ut dicit Sydonius in Epistolari, detestabilior est 5 verbositas in mulieribus quam in viris? Concedenti: 1° sic: Omnis menciens veritatem deserit, sed cum veritati omnia consonant — 1° Ethicorum —, sequitur, quod omnis menciens contrarius est omni veritati et per consequens prime veritati. Et hinc dixit Eudoxus De gestis philosophorum: "Qui 10 veritatem deserit, veritati prime necessario contradicit et summe veritatis speciem nunquam conspiciet et videbit«. 2° sic: Omnem veritatem prima veritas asserit; igitur omnis, qui mentitur, prime veritati contradicit, vel ipsa prima veritas mentitur. Consequencia nota est ex oppositis et secunda pars est inpossibilis ; igitur prima pars est vera. 3° sic: Omnis agens contra mandatum Dei agit illicite ; sed omnis menciens in quocunque casu agit contra mandatum Dei; igitur etc. Consequencia nota est cum maiori. Et minor probatur. Patet, quia dicit Petrus in lege Dei: »Deponentes mendacium loquimini veritatem.« 4° sic: Omnis agens contra rectum iudicium racionis agit illicite ; sed omnis 20 menciens agit contra rectum iudicium racionis ; igitur omnis menciens agit illicite. Consequencia nota est et est Philosophi 1°, 2° et 3° Ethicorum. Sed minor probatur sic : Nam omnis menciens it contra mentem, que recte iudicat, quod ita est vel ita non est; igitur etc. 5° sic: Sicud se habet omnis veritas procedens a primo verace, qui mentiri non 25 potest, sic se habet omne mentiri procedens a primo mendace. Sed omnis veritas procedens a primo verace sic se habet, quod ab ipso primo verace habet esse primo per se et ab ipso diligitur. Sic omne mentiri procedens ab ipso primo mendace sic se habet, quod ab ipso primo est et ab ipso diligitur. Ergo per comutatam pro- porcionem ab ipso primo verace omne mentiri oditur et a primo mendace omnis 30 15 5 In Epistulis Sidonii Apollinaris frustra quaesivi. 9 Aristot. Eth. Nic. 18, pag. 1098b 11. 10 Unde hanc sententiam Hus sumpserit, nescire me valde doleo. Burlaeus (Mus. X A 7, fol. 134d) tantum Eudoxum astrologum in excelsi montis cacumine commorantem attulit. 18 I. Petri 2, 1—2: Deponentes igitur omnem malitiam et omnem dolum et simulationes et invidias et omnes detractiones, sicut modo geniti infantes, rationabile sine dolo lac con- cupiscite. 22 Cf. Aristot. Eth. Nic. IV 13, pag. 1127a 31. 110
Strana 111
veritas oditur ; sed omne, quod ab ipso primo verace oditur, est per se vel per ac- cidens illicitum ; igitur omne mentiri est illicitum. 6°: Omne licitum Deus approbat ; si ergo mentiri in aliquo casu est licitum, tunc sic mentiri Deus approbat. Consequencia nota est. Minor est posicio. Sed maior arguitur ex co, quod omne bonum morale Deus approbat ; si ergo omne licitum est bonum, patet maior. Sed consequens est inpossibile, scilicet, quod mentiri Deus approbat, nam tunc Deus est sibi ipsi contrarius approbans veritatem oppositam ad mendacium et eciam a(p)probans ipsum mendacium. 7° sic: Omnis actus moraliter bonus capit suam bonitatem ex circumstanciis, i0 ut patet 2° Ethicorum ; si ergo mentiri in aliquo casu est licitum, tunc est moraliter bonum ; ergo capit ecce ex circumstanciis. Sed cum prima circumstancia cuiuslibet actus moraliter boni sit finis, quem propter [quem] fit, et similiter rectitudo volun- tatis, sequitur, quod propter finem ultimum et ex rectitudine voluntatis mentiri capit suum esse. Sed cum mentiri non fit ex rectitudine voluntatis, sed ex obliqui- tate declinante a racionis recto dictamine, sequitur, quod non capit esse suum ex potissima circumstancia ad actum bonum moraliter requisita; igitur etc. 5 15 Neganti: 1° sic: Nulli operacioni viciose corespondet meritum, sed magis demeritum; sed alicui mendacio corespondet meritum ; igitur aliquod mendacium non est 20 operacio viciosa. Consequencia nota est. Et maior patet per Boecium 4° De conso- lacione, ubi vult, quod nullum malum transibit inpunitum et nullum bonum irremuneratum. Et antecedens pro secunda parte patet. Item: Omnis faciens aliquod opus bonum et credens se mayus bonum facere, quam facit, peccat moraliter, quia presumit plus, quam debet ; ergo faciens opus 25 bonum, credens se mayus malum evadere, non peccat moraliter. Sed sic facit men- M 31 a ciens pro evasione maioris mali, ut si mulier mentitur se esse coniugatam, ut effu- giat fornicacionem, vel virgo mentitur se esse consecratam Deo pro fine simili, vel si mentitur quis pro redempcione hominis a morte. Item: Si Deus laudat aliquem pro mendacio, mendacium sive mentiri est lici- 3o tum ; sed Deus laudat aliquem pro mendacio ; igitur mentiri est licitum. Consc- quencia nota est cum condicionali. Sed minor probatur: Nam 4 Regum 10 non solum Deus laudavit, sed remuneravit ipsum Yeu pro mendacio. Unde dixit ibidem Deus ad Hyeu : "Quia studiose fecisti, quod rectum erat et placebat in oculis meis, et omnia, que erant in corde meo, fecisti contra domum Achab, filii tui usque ad 10 Aristot. Eth. Nic. II 3, pag. 1105a 28. 20 Boethius, De cons. IV, pr. 3, l. 2 (ed. Stewart-Rand): In quo perspicuum est numquam bonis praemia, numquam sua sceleribus deesse supplicia etc. 31 IV Reg. 10, 30: Quia studiose egisti etc. 111
veritas oditur ; sed omne, quod ab ipso primo verace oditur, est per se vel per ac- cidens illicitum ; igitur omne mentiri est illicitum. 6°: Omne licitum Deus approbat ; si ergo mentiri in aliquo casu est licitum, tunc sic mentiri Deus approbat. Consequencia nota est. Minor est posicio. Sed maior arguitur ex co, quod omne bonum morale Deus approbat ; si ergo omne licitum est bonum, patet maior. Sed consequens est inpossibile, scilicet, quod mentiri Deus approbat, nam tunc Deus est sibi ipsi contrarius approbans veritatem oppositam ad mendacium et eciam a(p)probans ipsum mendacium. 7° sic: Omnis actus moraliter bonus capit suam bonitatem ex circumstanciis, i0 ut patet 2° Ethicorum ; si ergo mentiri in aliquo casu est licitum, tunc est moraliter bonum ; ergo capit ecce ex circumstanciis. Sed cum prima circumstancia cuiuslibet actus moraliter boni sit finis, quem propter [quem] fit, et similiter rectitudo volun- tatis, sequitur, quod propter finem ultimum et ex rectitudine voluntatis mentiri capit suum esse. Sed cum mentiri non fit ex rectitudine voluntatis, sed ex obliqui- tate declinante a racionis recto dictamine, sequitur, quod non capit esse suum ex potissima circumstancia ad actum bonum moraliter requisita; igitur etc. 5 15 Neganti: 1° sic: Nulli operacioni viciose corespondet meritum, sed magis demeritum; sed alicui mendacio corespondet meritum ; igitur aliquod mendacium non est 20 operacio viciosa. Consequencia nota est. Et maior patet per Boecium 4° De conso- lacione, ubi vult, quod nullum malum transibit inpunitum et nullum bonum irremuneratum. Et antecedens pro secunda parte patet. Item: Omnis faciens aliquod opus bonum et credens se mayus bonum facere, quam facit, peccat moraliter, quia presumit plus, quam debet ; ergo faciens opus 25 bonum, credens se mayus malum evadere, non peccat moraliter. Sed sic facit men- M 31 a ciens pro evasione maioris mali, ut si mulier mentitur se esse coniugatam, ut effu- giat fornicacionem, vel virgo mentitur se esse consecratam Deo pro fine simili, vel si mentitur quis pro redempcione hominis a morte. Item: Si Deus laudat aliquem pro mendacio, mendacium sive mentiri est lici- 3o tum ; sed Deus laudat aliquem pro mendacio ; igitur mentiri est licitum. Consc- quencia nota est cum condicionali. Sed minor probatur: Nam 4 Regum 10 non solum Deus laudavit, sed remuneravit ipsum Yeu pro mendacio. Unde dixit ibidem Deus ad Hyeu : "Quia studiose fecisti, quod rectum erat et placebat in oculis meis, et omnia, que erant in corde meo, fecisti contra domum Achab, filii tui usque ad 10 Aristot. Eth. Nic. II 3, pag. 1105a 28. 20 Boethius, De cons. IV, pr. 3, l. 2 (ed. Stewart-Rand): In quo perspicuum est numquam bonis praemia, numquam sua sceleribus deesse supplicia etc. 31 IV Reg. 10, 30: Quia studiose egisti etc. 111
Strana 112
quartam generacionem sedebunt super tronum Israel.« Ecce laudavit dominus Yeu et remunera (vi)t, quia mendose decepit sacerdotes Baal et prophetas. Nam dicitur, ubi supra : »Congregavit Yeu omnem populum et dixit ad eos : Achab coluit Baal parum, ego autem colam eum amplius. Nunc igitur omnes prophetas et universos (servos) eius et cunctos sacerdotes eius vocate ad me; nullus sit, qui non veniat, sacrificium enim (grande) est michi Baal ; quicunque defuerit, non vivet porro. Yeu faciebat hoc insidiose, ut disperderet cultores Baal etc.« Ecce dixit Yeu men- dose : "Ego colam amplius Baal« et Deus dixit sibi: »Studiose fecisti, quod rectum erat et placebat in oculis meis«. Ergo mendacium rectum erat in oculis Dei et per consequens licitum. Item: Si mentiri est eligibile, mentiri est licitum ; sed mentiri est eligibile ; igitur mentiri est licitum. Consequencia nota est cum prima parte antecedentis. Secunda pars probatur: Quia pono casum, quod Sor [Sor positus in casu, quod] vel leviter mentiatur et salvet communitatem a magno malo, scilicet peccato, vel veritatem dicat, ex cuius diccione incurrat communitas magnum peccatum et ipse Sor 15 mortem moralem, tunc in isto casu Sor tenetur eligere leviter mentiri. Sic enim pollicie favent meretriciis preeligendo minus malum et illicitum, ne gravius co(m) mitatur — distinccione 13 »Nervi«. Alias si non esset hoc licitum, tunc non liceret admittere meretricia in civitatibus et consequenter omnes admittentes huius- modi meretricia et sumentes stipendia de meretriciis essent participes huiusmodi facti illiciti, ymmo essent peiores quam paupercule meretrices. Sed istud factum perturbaret plurimos tam in mente corum quam in polliciis. Ergo eligibile est mentiri. Item: Quicunque negat veritatem [non] esse Deum, ille mentitur ; sed quicun- que mentitur, peccat ; igitur quicunque negat veritatem esse Deum, ille peccat. 25 Consequencia tenet per consequencias intermedias. Minor est posicio respondentis. Assumptum probatur: Quicunque concedit veritatem esse Deum, ille verum dicit ; ergo ex opposito, quicunque negat veritatem esse Deum, ille menti- tur. Sed contra: quicunque negat veritatem esse Deum, ille facit illicite. Ergo quicunque negat veritatem non esse Deum, facit licite. Consequencia tenet ex opposito. Et si non [non], ecce pono in adopcionem respondentem, ut eligat ex hiis duobus, quod vel neget veritatem non esse Deum vel neget veritatem esse Deum etc. 10 20 30 3 IV Reg. 10, 18—19: Congregavit ergo Iehu etc. 18 Gratianus, Decretum, pars I., dist. XIII., cap. 2 (»Nervi testiculorum«), ubi minus malum de duo- bus eligendum esse tractatur: Hinc Paulus, cum quasdam in ecclesia incontinentes adspiceret, concessit minima, ut maiora declinaret, dicens (I. Cor. 7, 2 ): Propter fornicacionem autem unusquisque uxorem suam habeat. 112
quartam generacionem sedebunt super tronum Israel.« Ecce laudavit dominus Yeu et remunera (vi)t, quia mendose decepit sacerdotes Baal et prophetas. Nam dicitur, ubi supra : »Congregavit Yeu omnem populum et dixit ad eos : Achab coluit Baal parum, ego autem colam eum amplius. Nunc igitur omnes prophetas et universos (servos) eius et cunctos sacerdotes eius vocate ad me; nullus sit, qui non veniat, sacrificium enim (grande) est michi Baal ; quicunque defuerit, non vivet porro. Yeu faciebat hoc insidiose, ut disperderet cultores Baal etc.« Ecce dixit Yeu men- dose : "Ego colam amplius Baal« et Deus dixit sibi: »Studiose fecisti, quod rectum erat et placebat in oculis meis«. Ergo mendacium rectum erat in oculis Dei et per consequens licitum. Item: Si mentiri est eligibile, mentiri est licitum ; sed mentiri est eligibile ; igitur mentiri est licitum. Consequencia nota est cum prima parte antecedentis. Secunda pars probatur: Quia pono casum, quod Sor [Sor positus in casu, quod] vel leviter mentiatur et salvet communitatem a magno malo, scilicet peccato, vel veritatem dicat, ex cuius diccione incurrat communitas magnum peccatum et ipse Sor 15 mortem moralem, tunc in isto casu Sor tenetur eligere leviter mentiri. Sic enim pollicie favent meretriciis preeligendo minus malum et illicitum, ne gravius co(m) mitatur — distinccione 13 »Nervi«. Alias si non esset hoc licitum, tunc non liceret admittere meretricia in civitatibus et consequenter omnes admittentes huius- modi meretricia et sumentes stipendia de meretriciis essent participes huiusmodi facti illiciti, ymmo essent peiores quam paupercule meretrices. Sed istud factum perturbaret plurimos tam in mente corum quam in polliciis. Ergo eligibile est mentiri. Item: Quicunque negat veritatem [non] esse Deum, ille mentitur ; sed quicun- que mentitur, peccat ; igitur quicunque negat veritatem esse Deum, ille peccat. 25 Consequencia tenet per consequencias intermedias. Minor est posicio respondentis. Assumptum probatur: Quicunque concedit veritatem esse Deum, ille verum dicit ; ergo ex opposito, quicunque negat veritatem esse Deum, ille menti- tur. Sed contra: quicunque negat veritatem esse Deum, ille facit illicite. Ergo quicunque negat veritatem non esse Deum, facit licite. Consequencia tenet ex opposito. Et si non [non], ecce pono in adopcionem respondentem, ut eligat ex hiis duobus, quod vel neget veritatem non esse Deum vel neget veritatem esse Deum etc. 10 20 30 3 IV Reg. 10, 18—19: Congregavit ergo Iehu etc. 18 Gratianus, Decretum, pars I., dist. XIII., cap. 2 (»Nervi testiculorum«), ubi minus malum de duo- bus eligendum esse tractatur: Hinc Paulus, cum quasdam in ecclesia incontinentes adspiceret, concessit minima, ut maiora declinaret, dicens (I. Cor. 7, 2 ): Propter fornicacionem autem unusquisque uxorem suam habeat. 112
Strana 113
M. Briccius de Zacz sicud Secundus. Post mendacii confutacionem, ut constancius defendatur veritas, que adversus mendacium militat, superest ad virum constantem descen- dere, ut possimus valorem constancie reperire. Invenitur autem vir constans Secundus, Atheniensis philosophus, qui erat constanter silencium servans. Cum enim adhuc esset parwulus, mis (s)us est a progenitoribus suis ad studium; in quo studio audiens hoc verbum, quod omnis mulier fornicatrix esset et inpudica, matrem suam probavit. Cum qua dum tota nocte tamquam castus filius iacuisset et to mane exire voluisset, illa apprehendens eum ait: »Ut me solum temp- tares, introisti huc.« Cui Secundus : »Nequaquam concu(m) bam tecum, mater. Neque enim phas est illud vas maculare, unde exivi.« Illa sci- M31b scitante, quis esset, respondit: »Ego sum Secundus, filius tuus.« At illa 1 Briccius Nicolai de Zacz, a. 1398 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 37), bac. in art. 1401 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 365), mag. art. 10. III. 1404 (ibid. pag. 377, 379), a. 1406 subdiaconus, a. 1407 diaconus et presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 133, 138, 144); postea sem. aest. 1412 ſacultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 420), in annalibus academicis saepius usque ad a. 1413 commemoratur (ibid. pag. 423); a. 1411—1414 altarista in eccl. s. Galli (Tomek, Děj. m. Pr. V 172), obiit ante 10. XII. 1414 (Lib. confirm. VII 140). Minime confun- dendus cum M. Briccio de Buda, Veronae 1. IV. 1421 combusto. Cf. in conspectu finali, infra рag. 212, 21. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 151d—152a): Secundus, philosophus Atheniensis, claruit tempore Adriani imperatoris. Qui philosophatus est, omni tempore silencium servans... Cf. L. W. Daly —W. Suchier, Illinois Studies in Language and Lit. 24 (1939), 152. 6 Burley (ibid.): Cum adhuc parvulus esset, missus est a progenitoribus ad discendum. Et cum in scolis esset, mortuus est pater eius. Audivit autem verbum hoc, quod omnis mulier for- nicatrix esset et inpudica. 8 Burley (ibid.): Tandem post multos annos in philosophia provectus remeavit in patriam suam... baculum et peram circumferens, coma capitis et barba prolixa. Hospitatus est au- tem in domo propria, nemine domesticorum ipsum cognoscente, nec eciam propria matre. Volens ergo probare in mulieribus, si forte esset verum, quod audiverat, vocavit unam de ancillis promittens ei decem aureos, si persuaderet matri. At illa, consenciens ancil1)e, vespere fecit eum ad se introduci. 9 Burley (ibid.): Cum illa estimaret se cum illo carnaliter debere commiscere, ille velud propriam matrem amplectens inter ubera illius dormivit usque ad mane. Mane autem facto cum vellet egredi et discedere, illa apprehendens eum ait: »Ut me temptares, hoc fecisti?« 11 Burley (ibid.): Qui dixit: »Nequaquam, domina mater! Neque enim dignum est illud vas maculari, unde exivi.« Illa sciscitante, quis esset, respondit: »Ego sum Secundus, filius tuus.« Illa recogitans in se ipsa et non ferens confusionem, exanimata est. 8 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 113
M. Briccius de Zacz sicud Secundus. Post mendacii confutacionem, ut constancius defendatur veritas, que adversus mendacium militat, superest ad virum constantem descen- dere, ut possimus valorem constancie reperire. Invenitur autem vir constans Secundus, Atheniensis philosophus, qui erat constanter silencium servans. Cum enim adhuc esset parwulus, mis (s)us est a progenitoribus suis ad studium; in quo studio audiens hoc verbum, quod omnis mulier fornicatrix esset et inpudica, matrem suam probavit. Cum qua dum tota nocte tamquam castus filius iacuisset et to mane exire voluisset, illa apprehendens eum ait: »Ut me solum temp- tares, introisti huc.« Cui Secundus : »Nequaquam concu(m) bam tecum, mater. Neque enim phas est illud vas maculare, unde exivi.« Illa sci- M31b scitante, quis esset, respondit: »Ego sum Secundus, filius tuus.« At illa 1 Briccius Nicolai de Zacz, a. 1398 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 37), bac. in art. 1401 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 365), mag. art. 10. III. 1404 (ibid. pag. 377, 379), a. 1406 subdiaconus, a. 1407 diaconus et presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 133, 138, 144); postea sem. aest. 1412 ſacultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 420), in annalibus academicis saepius usque ad a. 1413 commemoratur (ibid. pag. 423); a. 1411—1414 altarista in eccl. s. Galli (Tomek, Děj. m. Pr. V 172), obiit ante 10. XII. 1414 (Lib. confirm. VII 140). Minime confun- dendus cum M. Briccio de Buda, Veronae 1. IV. 1421 combusto. Cf. in conspectu finali, infra рag. 212, 21. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 151d—152a): Secundus, philosophus Atheniensis, claruit tempore Adriani imperatoris. Qui philosophatus est, omni tempore silencium servans... Cf. L. W. Daly —W. Suchier, Illinois Studies in Language and Lit. 24 (1939), 152. 6 Burley (ibid.): Cum adhuc parvulus esset, missus est a progenitoribus ad discendum. Et cum in scolis esset, mortuus est pater eius. Audivit autem verbum hoc, quod omnis mulier for- nicatrix esset et inpudica. 8 Burley (ibid.): Tandem post multos annos in philosophia provectus remeavit in patriam suam... baculum et peram circumferens, coma capitis et barba prolixa. Hospitatus est au- tem in domo propria, nemine domesticorum ipsum cognoscente, nec eciam propria matre. Volens ergo probare in mulieribus, si forte esset verum, quod audiverat, vocavit unam de ancillis promittens ei decem aureos, si persuaderet matri. At illa, consenciens ancil1)e, vespere fecit eum ad se introduci. 9 Burley (ibid.): Cum illa estimaret se cum illo carnaliter debere commiscere, ille velud propriam matrem amplectens inter ubera illius dormivit usque ad mane. Mane autem facto cum vellet egredi et discedere, illa apprehendens eum ait: »Ut me temptares, hoc fecisti?« 11 Burley (ibid.): Qui dixit: »Nequaquam, domina mater! Neque enim dignum est illud vas maculari, unde exivi.« Illa sciscitante, quis esset, respondit: »Ego sum Secundus, filius tuus.« Illa recogitans in se ipsa et non ferens confusionem, exanimata est. 8 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 113
Strana 114
pre confusione expiravit. Secundus vero senciens, quod propter loque- lam (suam) mors matri contigisset, hanc in se tulit penam, ut nun- quam amplius loqueretur ; quod et inplevit. Nam Adrianus inperator audiens, quod nemo potest eum ad loquelam inducere, precepit spicu- latori, ut eum ad decolandum duceret et swaderet ei in via, ut loquere- tur ; quod si faceret, subito eum decolaret ; si vero non faceret, ipsum ad inperatorem reduceret, quia talem virum constantem nephas esset occi- dere. Dum autem duceretur ad decolandum, tacuit, et dicente spicula- tore : »Extende cervicem et suscipe gladium!« Secundus [autem] audac- ter silens cervicem extendit. Tunc spiculator ipsum ad inperatorem 10 reduxit. Ad quem ait : »Ecce, in lege tua es stabilis, sume tabulam et scribe.« Tunc Secundus scripsit: "Ego, Adriane, non timeo te, sed quia princeps huius temporis esse videris, me quidem occidere potes, sed non efficere, ut vocis mee silencium solvam.« Ecce, quanta huius viri con- stancia! Quis ergo est alter Secundus, philosophus constans et castus, par- wulus a progenitoribus ad studium missus? Certe venerandus Magister 5 15 1 Burley (ibid.): Secundus vero sciens, quod péropt)er loquelam suam mors matri contigisset, hanc a se inposterum exegit penam, ne amplius loqueretur. Et sic usque mortem taciturni- tatem observavit. 3 Burley (ibid.): Circa vero illud tempus Adrianus imperator venit Athenas, audiens de illo. Cumque ad se venire faciens prius eum salutavit, ille autem tacuit, tunc Adrianus ait : »Phi- losophe, loquere, ut aliquid a te addiscamus.« Illo autem in proposito silencii perseverante, dixit Adrianus Triponti: »Fac, ut philosophus unum verbum loquatur nobis.« Tripons autem vocans spiculatorem ait : »Hunc philosophum, nolentem loqui imperatori, vincire volumus et torquere adhuc eum.« Adrianus denique spiculatorem evocans latenter ait: »Persuade ei in via, ut loquatur. Si persuasus responderit, decolabis eum; si vero non responderit, reduc eum ad me !« 8 Burley (ibid.): Ducebatur autem Secundus ad locum tormentorum. Cui spiculator dixit : »O Secunde ... loquere et vive(s ).« Secundus autem vitam parvipendens, mortem tacitus exspectabat. Spiculator autem, ducens eum ad locum destinatum, dixit illi: »Extende cervicem et suscipe gladium!« Ille, extendens cervicem, silencio vitam postposuit. 10 Burley (ibid.): Apprehendens eum igitur spiculator, duxit eum ad Adrianum... Tunc Adrianus, admirans philosophi constanciam, ait: »Quia lex illa silencii, quam tibi pro- posuisti ipsi, nullo modo solvi potest, sum[mle tabulam et scribe et saltim manu tua loquere!« 12 Burley (ibid.): Qui scripsit in hunc modum: »Ego quidem, Adriane, non timeo te, sed quia princeps huius temporis videris existere, me quidem occidere potes, sed vocis mee pro- ferende nulla tibi potestas est.« 114
pre confusione expiravit. Secundus vero senciens, quod propter loque- lam (suam) mors matri contigisset, hanc in se tulit penam, ut nun- quam amplius loqueretur ; quod et inplevit. Nam Adrianus inperator audiens, quod nemo potest eum ad loquelam inducere, precepit spicu- latori, ut eum ad decolandum duceret et swaderet ei in via, ut loquere- tur ; quod si faceret, subito eum decolaret ; si vero non faceret, ipsum ad inperatorem reduceret, quia talem virum constantem nephas esset occi- dere. Dum autem duceretur ad decolandum, tacuit, et dicente spicula- tore : »Extende cervicem et suscipe gladium!« Secundus [autem] audac- ter silens cervicem extendit. Tunc spiculator ipsum ad inperatorem 10 reduxit. Ad quem ait : »Ecce, in lege tua es stabilis, sume tabulam et scribe.« Tunc Secundus scripsit: "Ego, Adriane, non timeo te, sed quia princeps huius temporis esse videris, me quidem occidere potes, sed non efficere, ut vocis mee silencium solvam.« Ecce, quanta huius viri con- stancia! Quis ergo est alter Secundus, philosophus constans et castus, par- wulus a progenitoribus ad studium missus? Certe venerandus Magister 5 15 1 Burley (ibid.): Secundus vero sciens, quod péropt)er loquelam suam mors matri contigisset, hanc a se inposterum exegit penam, ne amplius loqueretur. Et sic usque mortem taciturni- tatem observavit. 3 Burley (ibid.): Circa vero illud tempus Adrianus imperator venit Athenas, audiens de illo. Cumque ad se venire faciens prius eum salutavit, ille autem tacuit, tunc Adrianus ait : »Phi- losophe, loquere, ut aliquid a te addiscamus.« Illo autem in proposito silencii perseverante, dixit Adrianus Triponti: »Fac, ut philosophus unum verbum loquatur nobis.« Tripons autem vocans spiculatorem ait : »Hunc philosophum, nolentem loqui imperatori, vincire volumus et torquere adhuc eum.« Adrianus denique spiculatorem evocans latenter ait: »Persuade ei in via, ut loquatur. Si persuasus responderit, decolabis eum; si vero non responderit, reduc eum ad me !« 8 Burley (ibid.): Ducebatur autem Secundus ad locum tormentorum. Cui spiculator dixit : »O Secunde ... loquere et vive(s ).« Secundus autem vitam parvipendens, mortem tacitus exspectabat. Spiculator autem, ducens eum ad locum destinatum, dixit illi: »Extende cervicem et suscipe gladium!« Ille, extendens cervicem, silencio vitam postposuit. 10 Burley (ibid.): Apprehendens eum igitur spiculator, duxit eum ad Adrianum... Tunc Adrianus, admirans philosophi constanciam, ait: »Quia lex illa silencii, quam tibi pro- posuisti ipsi, nullo modo solvi potest, sum[mle tabulam et scribe et saltim manu tua loquere!« 12 Burley (ibid.): Qui scripsit in hunc modum: »Ego quidem, Adriane, non timeo te, sed quia princeps huius temporis videris existere, me quidem occidere potes, sed vocis mee pro- ferende nulla tibi potestas est.« 114
Strana 115
noster, Magister Briccius, qui nos de constancia lucide informabit. Unde proponitur sibi questio : 5 UTRUM CONSTANCIA TIMOREM EXCUCIENS CULPABILEM OSTENDIT, QUOD LAUDABILIUS SIT SE BENE HABERE IN ADVERSIS QUAM IN PROSPERIS. Arguitur, quod non, quia difficilius est repugnare voluptati quam ire — ex 3° Ethicorum; sed in prosperis currit voluptas, in adversis ira; igitur constancia timorem excuciens culpabilem ostendit, quod lauda- 10 bilius est se bene habere in prosperis quam in adversis. In oppositum arguitur sic : Ubi est maior et gravior pugna, ibi gloriosior victoria ; sed in habendo se bene in adversis ostenditur et est maior pugna; ergo gloriosior victoria et per consequens laudabilior. Probleuma: Quare, ut dicit Amphites libro 5° De descripcionibus 15 rerum, squod] laudabilius sit se bene habere in adversis quam in prosperis? Concedenti : Supponendo secundum Tulium in prima Rethorica, quod constancia est perseverancia in racione bene constituti animi stabilis et perpetua mansio, hac fit, ut homo inmobilis, ut non frangatur adversitatibus nec eciam prosperitatibus suc- 20 cumbat vel extollatur, non terreatur cominacionibus nec eciam promissionibus flectatur. Arguitur contra suppositum: 1° sic: Nulla constancia in homine excutit timorem culpabilem. Igitur questio quoad suppositum est falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur: Nullus timor est, qui non sit culpabilis ; igitur ect. Probatur : Omnis timor est culpabilis. Probatur sic : Omnis timor vel infert culpam, vel sequitur ex culpa; igitur omnis timor est culpabilis. 2° sic: Constancia non est virtus moralis ; igitur non facit formaliter hominem bene se habere in adversis vel prosperis. Consequencia tenet per locum a casibus. Assumptum probatur: Constancia non habet vicia extrema vel non est medium inter duo vicia ; igitur non est virtus. Tenet consequencia, quia negata diffinicione de aliquo negatur et diffinitum. Sed in diffinicione virtutis ostenditur, quod est in medietate consistens quoad nos ; igitur etc. 8 Aristot. Eth. Nic. II2, pag. 1105 a 7. 17 Pseudo-Cicero. 115
noster, Magister Briccius, qui nos de constancia lucide informabit. Unde proponitur sibi questio : 5 UTRUM CONSTANCIA TIMOREM EXCUCIENS CULPABILEM OSTENDIT, QUOD LAUDABILIUS SIT SE BENE HABERE IN ADVERSIS QUAM IN PROSPERIS. Arguitur, quod non, quia difficilius est repugnare voluptati quam ire — ex 3° Ethicorum; sed in prosperis currit voluptas, in adversis ira; igitur constancia timorem excuciens culpabilem ostendit, quod lauda- 10 bilius est se bene habere in prosperis quam in adversis. In oppositum arguitur sic : Ubi est maior et gravior pugna, ibi gloriosior victoria ; sed in habendo se bene in adversis ostenditur et est maior pugna; ergo gloriosior victoria et per consequens laudabilior. Probleuma: Quare, ut dicit Amphites libro 5° De descripcionibus 15 rerum, squod] laudabilius sit se bene habere in adversis quam in prosperis? Concedenti : Supponendo secundum Tulium in prima Rethorica, quod constancia est perseverancia in racione bene constituti animi stabilis et perpetua mansio, hac fit, ut homo inmobilis, ut non frangatur adversitatibus nec eciam prosperitatibus suc- 20 cumbat vel extollatur, non terreatur cominacionibus nec eciam promissionibus flectatur. Arguitur contra suppositum: 1° sic: Nulla constancia in homine excutit timorem culpabilem. Igitur questio quoad suppositum est falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur: Nullus timor est, qui non sit culpabilis ; igitur ect. Probatur : Omnis timor est culpabilis. Probatur sic : Omnis timor vel infert culpam, vel sequitur ex culpa; igitur omnis timor est culpabilis. 2° sic: Constancia non est virtus moralis ; igitur non facit formaliter hominem bene se habere in adversis vel prosperis. Consequencia tenet per locum a casibus. Assumptum probatur: Constancia non habet vicia extrema vel non est medium inter duo vicia ; igitur non est virtus. Tenet consequencia, quia negata diffinicione de aliquo negatur et diffinitum. Sed in diffinicione virtutis ostenditur, quod est in medietate consistens quoad nos ; igitur etc. 8 Aristot. Eth. Nic. II2, pag. 1105 a 7. 17 Pseudo-Cicero. 115
Strana 116
M 32 a 30 sic: Stat aliquem esse constantem et tamen non excutere timorem culpa- bilem; ergo questio quoad suppositum falsa. Consequencia nota est ; et assumptum probatur: Nam stat aliquem servare omnia genera virtutum et tamen discedere a veritate sibi cognita propter timorem, ne penam confusionis incurrat vel penam dampni; igitur etc. Assumptum probatur ponendo casum, quod sciat quis, quia malum est comburere libros, in quibus multa proficua ecclesie posita sunt, et cum hoc, quod non ausus (est) se exponere ad dicendum, quod sic comburentes male fecerunt. Similiter si quis non audeat veritatem dicere populo propter minas, que incuciuntur a maioribus communitatis. Contra illum, qui dicit, quod laudabilius sit se bene habere in adversis etc. 10 1° sic : Maior est virtus in bene facere quam in bene pati — 4° Ethicorum ; sed in prosperis contingit ut plurimum bene facere, sed in adversis solum pati ; igitur laudabilius est in prosperis etc. 2° sic: Nunquam adversa retribuuntur in compensacionem honoris vel bo- norum, sed pocius malorum ; igitur adversa non habent racionem boni eligibilis, 15 sed magis prospera. 3° sic: Laudabilius est se bene habere in diviciis quam in paupertate; ergo etc. Assumptum probatur : Difficilius est in diviciis bene agere quam in paupertate ; racio, quia difficilius est in pluribus bene dirigere quam in paucioribus — 2° Celi ; sed divitem oportet in pluribus bene dirigere, si bene debet se habere in diviciis, 20 eciam quia divites habent plures et maiores occasiones inclinantes ad vicium ; igitur etc. 5 Concedenti, quod laudabilius est se bene habere in prosperis: 1° sic: Difficilius est pati tristiciam quam abstinere a delectabilibus ; igitur diffi- cilius est bene se habere in adversis quam in prosperis. Assumptum probatur 3° 25 Ethicorum et patet ex hoc, quia tam senes quam iuvenes abstinent a delectabilibus, ne tristiciam paciantur. Sed ubi est maior difficultas ceteris paribus, ibi est maior laus vel premium, propter quod dicitur 1° Ethicorum : »Non fortissimi corona- bantur, sed agonisantes." 2° sic: Vituperabilius est in prosperis se non bene habere quam in adversis; 30 igitur laudabilius est se bene habere in adversis quam in prosperis. Consequencia tenet ex eo, quia maiori bono opponitur mayus malum. Sed assumptum patet, quia magis ingratus est, qui male se habet in prosperis, quam qui in adversis. 30 2°*] Tercio M 6 Ad libros Magistri Wyclif a Sbincone, archiepiscopo Pragensi, 16. VII. 1410 combustos alluditur. Qua de re cf. V. Novotný, M. Jan Hus I (1919) pag. 412 sqq. 11 Aristot. Eth. Nic. IV 1, pag. 1120 a 11. 25 Aristot. Eth. Nic. III 12, pag. 1117a 34. 28 Aristot. Eth. Nic. 19, pag. 1099a 4. 116
M 32 a 30 sic: Stat aliquem esse constantem et tamen non excutere timorem culpa- bilem; ergo questio quoad suppositum falsa. Consequencia nota est ; et assumptum probatur: Nam stat aliquem servare omnia genera virtutum et tamen discedere a veritate sibi cognita propter timorem, ne penam confusionis incurrat vel penam dampni; igitur etc. Assumptum probatur ponendo casum, quod sciat quis, quia malum est comburere libros, in quibus multa proficua ecclesie posita sunt, et cum hoc, quod non ausus (est) se exponere ad dicendum, quod sic comburentes male fecerunt. Similiter si quis non audeat veritatem dicere populo propter minas, que incuciuntur a maioribus communitatis. Contra illum, qui dicit, quod laudabilius sit se bene habere in adversis etc. 10 1° sic : Maior est virtus in bene facere quam in bene pati — 4° Ethicorum ; sed in prosperis contingit ut plurimum bene facere, sed in adversis solum pati ; igitur laudabilius est in prosperis etc. 2° sic: Nunquam adversa retribuuntur in compensacionem honoris vel bo- norum, sed pocius malorum ; igitur adversa non habent racionem boni eligibilis, 15 sed magis prospera. 3° sic: Laudabilius est se bene habere in diviciis quam in paupertate; ergo etc. Assumptum probatur : Difficilius est in diviciis bene agere quam in paupertate ; racio, quia difficilius est in pluribus bene dirigere quam in paucioribus — 2° Celi ; sed divitem oportet in pluribus bene dirigere, si bene debet se habere in diviciis, 20 eciam quia divites habent plures et maiores occasiones inclinantes ad vicium ; igitur etc. 5 Concedenti, quod laudabilius est se bene habere in prosperis: 1° sic: Difficilius est pati tristiciam quam abstinere a delectabilibus ; igitur diffi- cilius est bene se habere in adversis quam in prosperis. Assumptum probatur 3° 25 Ethicorum et patet ex hoc, quia tam senes quam iuvenes abstinent a delectabilibus, ne tristiciam paciantur. Sed ubi est maior difficultas ceteris paribus, ibi est maior laus vel premium, propter quod dicitur 1° Ethicorum : »Non fortissimi corona- bantur, sed agonisantes." 2° sic: Vituperabilius est in prosperis se non bene habere quam in adversis; 30 igitur laudabilius est se bene habere in adversis quam in prosperis. Consequencia tenet ex eo, quia maiori bono opponitur mayus malum. Sed assumptum patet, quia magis ingratus est, qui male se habet in prosperis, quam qui in adversis. 30 2°*] Tercio M 6 Ad libros Magistri Wyclif a Sbincone, archiepiscopo Pragensi, 16. VII. 1410 combustos alluditur. Qua de re cf. V. Novotný, M. Jan Hus I (1919) pag. 412 sqq. 11 Aristot. Eth. Nic. IV 1, pag. 1120 a 11. 25 Aristot. Eth. Nic. III 12, pag. 1117a 34. 28 Aristot. Eth. Nic. 19, pag. 1099a 4. 116
Strana 117
5 20 3° sic: In adversis exponit homo virtuosus omnia bona sua, scilicet fortune, fame et nature, ne perdat virtutem, que est felicitas, vel ipsam inducens, et amplius homo non potest facere, nisi ut ponat se ad mortem pro iusticia secundum actum fortitudinis ; sed non tot bona usque ad ultimum exponit pro servanda virtute, qui bene se habet in prosperis ; igitur primus est laudabilior etc. Confirmatur: Mors est quid terribilissimum — ex 3° Ethicorum, bona autem prosperitatis non sunt terribilissima, ymmo hominibus valde delectabilia. Sed propter iusticiam subire quid terribilissimum est maioris constancie quam habere bene delectabilia ; igitur efficacior et per consequens laudabilior in primo est constancia. Et hinc est, quod no dicit Philosophus, quod nemo eligit iuvenes in duces, eo quod constat eos esse inconstantes et inprudentes et passionum delectabilium secutores. Item ad istud dicit Boecius in De consolacione »Plus hominibus reor prodesse fortunam adversam quam prosperam.« Item: Non bonus est amicus, qui assistit in prosperis et non in adversis; sed 15 bonus, ymmo melior, qui assistit in adversis; igitur secundus est laudabilior, et per consequens in adversis bene se habere est laudabilius. Nota: Constancia est virtus media inter pertinanciam et mutabilitatem. Unde Seneca libro De quatuor virtutibus: »Esto constans, non pertinax; levis, non mo- bilis!« Item nota: Perseverancia et constancia sunt due virtutes, nisi quod perseverancia quasi finem addit ultra constanciam. Item nota Kathonem: Constans et lenis, ut res expostulat, esto. Item nota, quod fortitudo, quamvis presupponit constanciam et perseveranciam, 25 tamen specialiter addit animi equitatem circa perdicionem boni nature. Item nota, quod dicit Oracius de inconstante: Quod peciit spernit, repetit quod nuper omisit. 27 omisit*] amisit M 6 Aristot. Eth. Nic. III 9, pag. 1115 a 26; cf. in excerptis e III. libro Ethicorum in cod. Capit. Prag. M 115, ſol. 27c: Terribilissimum omnium est mors. 10 Aristot. Top. III 2, pag. 117a 29. 12 Boethius, De cons. II pr. 8, l. 7 (ed. Stewart-Rand): Etenim plus hominibus reor adversam quam prosperam prodesse fortunam. 17 Cf. Hus, Super IV Sententiarum IV 29, 3 (pag. 653, 29 ed. Flajšhans): constans est medius inter inconstantem et pertinacem. Hec Thomas quest. 4a articulo 2°. 18 Martinus de Bracaris, De IV virtutibus 4, 14 (pag. 473 ed. Haase): Mobilis esto, non levis; constans, non pertinax ! 22 Catonis Disticha I7, 1. 26 Horatius, Epist. I 1, 98. 117
5 20 3° sic: In adversis exponit homo virtuosus omnia bona sua, scilicet fortune, fame et nature, ne perdat virtutem, que est felicitas, vel ipsam inducens, et amplius homo non potest facere, nisi ut ponat se ad mortem pro iusticia secundum actum fortitudinis ; sed non tot bona usque ad ultimum exponit pro servanda virtute, qui bene se habet in prosperis ; igitur primus est laudabilior etc. Confirmatur: Mors est quid terribilissimum — ex 3° Ethicorum, bona autem prosperitatis non sunt terribilissima, ymmo hominibus valde delectabilia. Sed propter iusticiam subire quid terribilissimum est maioris constancie quam habere bene delectabilia ; igitur efficacior et per consequens laudabilior in primo est constancia. Et hinc est, quod no dicit Philosophus, quod nemo eligit iuvenes in duces, eo quod constat eos esse inconstantes et inprudentes et passionum delectabilium secutores. Item ad istud dicit Boecius in De consolacione »Plus hominibus reor prodesse fortunam adversam quam prosperam.« Item: Non bonus est amicus, qui assistit in prosperis et non in adversis; sed 15 bonus, ymmo melior, qui assistit in adversis; igitur secundus est laudabilior, et per consequens in adversis bene se habere est laudabilius. Nota: Constancia est virtus media inter pertinanciam et mutabilitatem. Unde Seneca libro De quatuor virtutibus: »Esto constans, non pertinax; levis, non mo- bilis!« Item nota: Perseverancia et constancia sunt due virtutes, nisi quod perseverancia quasi finem addit ultra constanciam. Item nota Kathonem: Constans et lenis, ut res expostulat, esto. Item nota, quod fortitudo, quamvis presupponit constanciam et perseveranciam, 25 tamen specialiter addit animi equitatem circa perdicionem boni nature. Item nota, quod dicit Oracius de inconstante: Quod peciit spernit, repetit quod nuper omisit. 27 omisit*] amisit M 6 Aristot. Eth. Nic. III 9, pag. 1115 a 26; cf. in excerptis e III. libro Ethicorum in cod. Capit. Prag. M 115, ſol. 27c: Terribilissimum omnium est mors. 10 Aristot. Top. III 2, pag. 117a 29. 12 Boethius, De cons. II pr. 8, l. 7 (ed. Stewart-Rand): Etenim plus hominibus reor adversam quam prosperam prodesse fortunam. 17 Cf. Hus, Super IV Sententiarum IV 29, 3 (pag. 653, 29 ed. Flajšhans): constans est medius inter inconstantem et pertinacem. Hec Thomas quest. 4a articulo 2°. 18 Martinus de Bracaris, De IV virtutibus 4, 14 (pag. 473 ed. Haase): Mobilis esto, non levis; constans, non pertinax ! 22 Catonis Disticha I7, 1. 26 Horatius, Epist. I 1, 98. 117
Strana 118
M. Wenczeslaus Beran. UTRUM OCULUS, EXISTENS LUMINOSUS IN- TRINSECE, SIT COLORATUS. Arguitur, quod sic. Nam oculus habet in se lumen formaliter et colorem; ergo questio vera. Assumptum probatur: Oculus videtur ab alio oculo ; sed non videretur, nisi mediante colore et lumine inhe- rente ; ergo est luminosus intrinsece et coloratus. In contrarium arguitur sic : Si oculus esset luminosus intrinsece et coloratus, ipse videret se. Consequens falsum. Probatur consequen- cia: nam tunc esset potencia visiva simul cum visibili et cum medio 10 visionis. Probleuma: Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, oculus percussus ignem in se habere videtur. 5 M 32b Concedenti : 1°: Si in oculo esset lumen intrinsecum, tunc non videret lucidum indifferenter. 15 Probatur consequencia : Omne recipiens oportet esse denudatum a natura recepti, ut dicunt philosophi ; igitur si oculus haberet lumen intrinsecum, ipse non esset de- nudatus a natura luminis, et per consequens non reciperet ab extrinseco species luminis et sic lumen extrinsecum non videret. 2°: Lux non est necessaria in visu nisi propter illuminare obiectum visibile vel 20 1 Wenczeslaus Beran (Bohemice, Agnus Latine), bac. in art. 1393 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 287, ubi Wen. de Praga; eundem ac Agnum esse titulo orationis probatur, quam in eius determinatione M. Iohannes de Mutha disseruit: Wenceslai Agni, quae una cum ceteris eodem tempore habitis legitur in cod. Capit. Prag. N 14, fol. 49a; magistri art. gradum eum a. 1404 ascendisse serie ma- gistrorum huius disputationis de quolibet probatur (of. infra pag. 219), cum nomen Wenceslai de Praga, quod ad a. 1404 in Libro decanorum legitur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377), et hunc et Wenceslaum Longum significare possit. In annalibus academicis praeterea nusquam commemoratur. Ne huic quidem disputationi eum interfuisse ex conspectu finali (vide infra pag. 212, 23) mani- festum est. Cf. etiam B. Ryba, Promoční promluvy M. z Litomyšle a J. z Mýta, pag. 51—60. 12 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUK X B 17, fol. 3a = fol. 35c): Fontinus in Descripcionibus universi : Cumque oculus noster ictu aliquo aut plaga inpetitur, confestim inde ignis exilire et elici estimatur; Alexandri Aphrodisiei Problematum lib. I 60 (Aristot. Ope- rum tom. IX, Venetiis 1560, fol. 355 a): Quam ob causam, qui in faciem percutiuntur, ignem videant. 16 In excerptis e Commentatore (Averroe) ad II. librum Aristotelis De anima in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 24b: Omne recipiens debet esse denudatum a natura recepti. 118
M. Wenczeslaus Beran. UTRUM OCULUS, EXISTENS LUMINOSUS IN- TRINSECE, SIT COLORATUS. Arguitur, quod sic. Nam oculus habet in se lumen formaliter et colorem; ergo questio vera. Assumptum probatur: Oculus videtur ab alio oculo ; sed non videretur, nisi mediante colore et lumine inhe- rente ; ergo est luminosus intrinsece et coloratus. In contrarium arguitur sic : Si oculus esset luminosus intrinsece et coloratus, ipse videret se. Consequens falsum. Probatur consequen- cia: nam tunc esset potencia visiva simul cum visibili et cum medio 10 visionis. Probleuma: Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, oculus percussus ignem in se habere videtur. 5 M 32b Concedenti : 1°: Si in oculo esset lumen intrinsecum, tunc non videret lucidum indifferenter. 15 Probatur consequencia : Omne recipiens oportet esse denudatum a natura recepti, ut dicunt philosophi ; igitur si oculus haberet lumen intrinsecum, ipse non esset de- nudatus a natura luminis, et per consequens non reciperet ab extrinseco species luminis et sic lumen extrinsecum non videret. 2°: Lux non est necessaria in visu nisi propter illuminare obiectum visibile vel 20 1 Wenczeslaus Beran (Bohemice, Agnus Latine), bac. in art. 1393 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 287, ubi Wen. de Praga; eundem ac Agnum esse titulo orationis probatur, quam in eius determinatione M. Iohannes de Mutha disseruit: Wenceslai Agni, quae una cum ceteris eodem tempore habitis legitur in cod. Capit. Prag. N 14, fol. 49a; magistri art. gradum eum a. 1404 ascendisse serie ma- gistrorum huius disputationis de quolibet probatur (of. infra pag. 219), cum nomen Wenceslai de Praga, quod ad a. 1404 in Libro decanorum legitur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377), et hunc et Wenceslaum Longum significare possit. In annalibus academicis praeterea nusquam commemoratur. Ne huic quidem disputationi eum interfuisse ex conspectu finali (vide infra pag. 212, 23) mani- festum est. Cf. etiam B. Ryba, Promoční promluvy M. z Litomyšle a J. z Mýta, pag. 51—60. 12 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUK X B 17, fol. 3a = fol. 35c): Fontinus in Descripcionibus universi : Cumque oculus noster ictu aliquo aut plaga inpetitur, confestim inde ignis exilire et elici estimatur; Alexandri Aphrodisiei Problematum lib. I 60 (Aristot. Ope- rum tom. IX, Venetiis 1560, fol. 355 a): Quam ob causam, qui in faciem percutiuntur, ignem videant. 16 In excerptis e Commentatore (Averroe) ad II. librum Aristotelis De anima in cod. Cap. Prag. M 115, fol. 24b: Omne recipiens debet esse denudatum a natura recepti. 118
Strana 119
10 medium; igitur non est necessarium, ut oculus sit intrinsece luminosus. Conse- quencia nota est; et assumptum patet ad sensum, nam videmus, quod oculo existente in tenebra videntur ab eo remote illuminata. Si ergo lumen non est oculo necessarium, cum natura non deficit in necessariis nec habundat in super- 5 fluis nec agit frustra — ex 1° Celi, sequitur, quod non est oculus intrinsece luminosus. 3°. Patet auctoritate Averois in De sensu, cum inquit »Et lumen non in oculo per naturam oculi et intrat ipsum ab extrinseco« et subdit causam: »Si enim lumen esset de natura eius, videretur in obscuro, et ideo accidit ei, qui claudit oculos et post aperit, ut non vere videat, nisi postquam visus eius fuerit illuminatus.« Hoc idem dicit 3° Col[lJorum, capitulo De accidentalibus sensus visus, cum dicit »Nec in eo (scilicet oculo) est corpus celeste nec igneum habens splendorem vel quod sit splendidum illuminans ipsum per naturam, sed splendor est primum apparens per se et inpossibile est, ut sit suscipiens aliquid de natura suscepti in quantum huius- 15 modie; igitur etc. 4°. Si oculus esset luminosus intrinsece, igitur lumen vel esset forma essencialis oculi, vel accidentalis ; non datur medium, nisi esset pars oculi integrativa vel ma- teria compositiva. Sed primum non videtur, quia tunc hec esset predicacio essen- cialis : oculus est luminosus'; consequens falsum. Nec eciam secundum: vel esset 20 accidens inseparabile, vel separabile, vel proprium cuius; quodcunque detur, se- quitur inconveniens ; igitur etc. Concedenti, quod oculus est coloratus: Contra nec colore medio nec extremo oculus est coloratus; ergo etc. Quod non extremo, notum est, quia oculus nec est albus nec niger nec aureo colore co- 25 loratus nec clauco, et non datur color medius, quo sit coloratus; igitur etc. 2°: Oculus debet omnem colorem quoad omnem speciem recipere, cum visio fiat per intus suspiciendo secundum Philosophum ; igitur oportet ipsum esse absque colore, cum recipiens debet esse denudatum a natura recepti, ut argutum est se- cundum Philosophum 3° De anima. 5 Aristot. De caelo I 4, pag. 271 a 33; cf. supra pag. 102, 7. 7 Averroes, De sensu (Aristotelis Opera, ed. Venetiis 1560, VII fol. 151B): Et lux non est in oculo per naturam oculi, sed intrat ipsum ab extrinseco, et, si esset de eius natura, tunc videret in obscuro, et ideo accidit ei, qui claudit oculos et post aperit, ut non vere videat, nisi postquam visus cius fucrit illuminatus. 11 In Averrois comm. ad Aristot. non inveni. 27 Aristot. De anima III 2, pag. 425b 23; cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 46 a: Non videmus extramittentes, sed intus suscipientes. 29 Vide supra ad pag. 118, 16. 119
10 medium; igitur non est necessarium, ut oculus sit intrinsece luminosus. Conse- quencia nota est; et assumptum patet ad sensum, nam videmus, quod oculo existente in tenebra videntur ab eo remote illuminata. Si ergo lumen non est oculo necessarium, cum natura non deficit in necessariis nec habundat in super- 5 fluis nec agit frustra — ex 1° Celi, sequitur, quod non est oculus intrinsece luminosus. 3°. Patet auctoritate Averois in De sensu, cum inquit »Et lumen non in oculo per naturam oculi et intrat ipsum ab extrinseco« et subdit causam: »Si enim lumen esset de natura eius, videretur in obscuro, et ideo accidit ei, qui claudit oculos et post aperit, ut non vere videat, nisi postquam visus eius fuerit illuminatus.« Hoc idem dicit 3° Col[lJorum, capitulo De accidentalibus sensus visus, cum dicit »Nec in eo (scilicet oculo) est corpus celeste nec igneum habens splendorem vel quod sit splendidum illuminans ipsum per naturam, sed splendor est primum apparens per se et inpossibile est, ut sit suscipiens aliquid de natura suscepti in quantum huius- 15 modie; igitur etc. 4°. Si oculus esset luminosus intrinsece, igitur lumen vel esset forma essencialis oculi, vel accidentalis ; non datur medium, nisi esset pars oculi integrativa vel ma- teria compositiva. Sed primum non videtur, quia tunc hec esset predicacio essen- cialis : oculus est luminosus'; consequens falsum. Nec eciam secundum: vel esset 20 accidens inseparabile, vel separabile, vel proprium cuius; quodcunque detur, se- quitur inconveniens ; igitur etc. Concedenti, quod oculus est coloratus: Contra nec colore medio nec extremo oculus est coloratus; ergo etc. Quod non extremo, notum est, quia oculus nec est albus nec niger nec aureo colore co- 25 loratus nec clauco, et non datur color medius, quo sit coloratus; igitur etc. 2°: Oculus debet omnem colorem quoad omnem speciem recipere, cum visio fiat per intus suspiciendo secundum Philosophum ; igitur oportet ipsum esse absque colore, cum recipiens debet esse denudatum a natura recepti, ut argutum est se- cundum Philosophum 3° De anima. 5 Aristot. De caelo I 4, pag. 271 a 33; cf. supra pag. 102, 7. 7 Averroes, De sensu (Aristotelis Opera, ed. Venetiis 1560, VII fol. 151B): Et lux non est in oculo per naturam oculi, sed intrat ipsum ab extrinseco, et, si esset de eius natura, tunc videret in obscuro, et ideo accidit ei, qui claudit oculos et post aperit, ut non vere videat, nisi postquam visus cius fucrit illuminatus. 11 In Averrois comm. ad Aristot. non inveni. 27 Aristot. De anima III 2, pag. 425b 23; cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 46 a: Non videmus extramittentes, sed intus suscipientes. 29 Vide supra ad pag. 118, 16. 119
Strana 120
3°: Oculus est predominanter nature aquee secundum philosophos ; sed cum aqua non sit colorata, eo quod singula elementa non sunt colorata, sequitur, quod in hoc oculus debet sequi naturam sui primitivi. Neganti oculum esse luminosum: 1°: Philosophus in De sensu et sensato dicit, quod in oculo est lux intrinseca. 2°: Probatur : Oculus percussus vehementer in tenebris lumen percipit et non lumen extrinsecum; igitur lumen intrinsecum. Item scintillacio apertis oculis sine percussione in tenebris ostendit inesse lumen oculo ; igitur etc. 3°. Probatur exemplo Philosophi, nam dicit, quod cum vulneratis in bello iuxta timpora ita abscinduntur pori oculi, accidit fieri tenebras sicud lucerna ex- 10 tincta, eo quod quasi lampas quedam abscisa est. 4°: Patet hoc de quibusdam animalibus, in quibus clare apparent oculi de nocte lucentes et usque ad aliquod spacium sibi aliqualiter medium illuminantes. Item eciam dicit hoc idem Commentator in De sensu et sensato. Nota pro supposito qualitercunque dicenti: 1°: Oculus nichil est, quia non est ens in actu per se. 2°. Si oculus vivit, tunc, cum sit substancia animata sensitiva, per se ipso animal. 3°: Color nichil est, si dicitur, quod est visibile per se — 2° De anima. Contra omne sensibile per se approximatum sensui ipsum statim sentitur, sed non sic est de colore, ut patet per Philosophum 2° De anima et in De sensu et sensato. Item: Lumen nichil est; non substancia, quia tunc esset corporea substancia, M 33 a cum replet totum aerem supra orisontem, et sic duo corpora essent in eodem situ simul secundum omnem ipsius situs posicionem; sed hoc est inconveniens. Color est extremitas perspicui corpore in determinato per densum et opacum— 2° De anima. Si hoc esset verum, tunc color esset vel substancia, quia pars dyaphani, 25 vel quantitas, que est extremitas ; utrumque est inconveniens. Item omne visibile corporali visu est coloratum, cum color sit obiectum visus — ex 2° De anima : sed oculus est visibile corporali visu ; igitur oculus est coloratus. Nota: Lux, ut ait Philosophus, est actus lucidi secundum quod lucidum. Et sic 30 15 20 5 5 Aristot. De sensu et sens. 2, pag. 438b 19. 14 Vide supra ad pag. 119, 11. 18 Aristot. De anima II 7, pag. 418 a 29; (f. in excerptis e II. libro De anima in cod. Capit. N 31, fol. 44a: Color est visibil(e) per se. 20 Aristot. De anima II 6, pag. 418 a 24; De sensu et sens. 2, pag. 438b 12. 25 Aristot. De sensu et sens. 3, pag. 439b; cf. in excerptis e libro De sensu in cod. Capit. N 31, fol. 46c: Color est extremitas perspicu(i ) in corpore terminato. 28 Aristot. De anima II 7, pag. 418 a 29. 30 Aristot. De anima II 7, pag. 418b 9. 120
3°: Oculus est predominanter nature aquee secundum philosophos ; sed cum aqua non sit colorata, eo quod singula elementa non sunt colorata, sequitur, quod in hoc oculus debet sequi naturam sui primitivi. Neganti oculum esse luminosum: 1°: Philosophus in De sensu et sensato dicit, quod in oculo est lux intrinseca. 2°: Probatur : Oculus percussus vehementer in tenebris lumen percipit et non lumen extrinsecum; igitur lumen intrinsecum. Item scintillacio apertis oculis sine percussione in tenebris ostendit inesse lumen oculo ; igitur etc. 3°. Probatur exemplo Philosophi, nam dicit, quod cum vulneratis in bello iuxta timpora ita abscinduntur pori oculi, accidit fieri tenebras sicud lucerna ex- 10 tincta, eo quod quasi lampas quedam abscisa est. 4°: Patet hoc de quibusdam animalibus, in quibus clare apparent oculi de nocte lucentes et usque ad aliquod spacium sibi aliqualiter medium illuminantes. Item eciam dicit hoc idem Commentator in De sensu et sensato. Nota pro supposito qualitercunque dicenti: 1°: Oculus nichil est, quia non est ens in actu per se. 2°. Si oculus vivit, tunc, cum sit substancia animata sensitiva, per se ipso animal. 3°: Color nichil est, si dicitur, quod est visibile per se — 2° De anima. Contra omne sensibile per se approximatum sensui ipsum statim sentitur, sed non sic est de colore, ut patet per Philosophum 2° De anima et in De sensu et sensato. Item: Lumen nichil est; non substancia, quia tunc esset corporea substancia, M 33 a cum replet totum aerem supra orisontem, et sic duo corpora essent in eodem situ simul secundum omnem ipsius situs posicionem; sed hoc est inconveniens. Color est extremitas perspicui corpore in determinato per densum et opacum— 2° De anima. Si hoc esset verum, tunc color esset vel substancia, quia pars dyaphani, 25 vel quantitas, que est extremitas ; utrumque est inconveniens. Item omne visibile corporali visu est coloratum, cum color sit obiectum visus — ex 2° De anima : sed oculus est visibile corporali visu ; igitur oculus est coloratus. Nota: Lux, ut ait Philosophus, est actus lucidi secundum quod lucidum. Et sic 30 15 20 5 5 Aristot. De sensu et sens. 2, pag. 438b 19. 14 Vide supra ad pag. 119, 11. 18 Aristot. De anima II 7, pag. 418 a 29; (f. in excerptis e II. libro De anima in cod. Capit. N 31, fol. 44a: Color est visibil(e) per se. 20 Aristot. De anima II 6, pag. 418 a 24; De sensu et sens. 2, pag. 438b 12. 25 Aristot. De sensu et sens. 3, pag. 439b; cf. in excerptis e libro De sensu in cod. Capit. N 31, fol. 46c: Color est extremitas perspicu(i ) in corpore terminato. 28 Aristot. De anima II 7, pag. 418 a 29. 30 Aristot. De anima II 7, pag. 418b 9. 120
Strana 121
lux est qualitas activa corporis luminosi, sicud calor ignis ; lux eciam dat coloribus esse intencionale, sicud intellectus agens dat fantasmatibus esse intellectuale. Nota eciam, quod lumen vel lux, de qua iam in proposito, secundum philo- sophos concorditer a sole capitur naturaliter, fontaliter, sive in celestibus corpo- 5 ribus sive in terrestribus. M. Wenczeslaus Longus de Praga velud Iulius Celsus. Quia magnos et altos alta decent, debet Iulius Celsus, magnus philo- sophus et historiographus, prodire in medium. Cuius sentencie sunt 1o iste: »Naturale est omnes homines libertatis studio incitari et condiciones servitutis odisse.« »Rerum omnium magister est usus.« "Que volumus, et libenter credimus, et que sentimus ipsi, reliquos sentire speramus.« Istius ergo Iulii celsus et magnus noster venerandus Magister Ven- czes laus de Praga innixus sentenciis, que de sono audivit, audiens i5 intellectu conprehendit, nostrum eciam auditum sagacissime infor- mabit. Et proponitur sibi questio sub hac etc.: UTRUM SONUS, QUI EST OBIECTUM PRIMUM AUDITUS, SIT A PERCUSSIS CORPORIBUS RES DISTINCTA. 20 Videtur, quod non. Nam idem sunt sonus et sonans; sed sonans est corpus percussum; igitur sonus et corpus percussum sunt idem; igitur questio falsa. 1 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II13, 3 (pag. 247, 9 ed. Flajšhans): Pro quo notandum, quod secundum Scotum lux est qualitas naturalis activa corporis lucidi consequens formam sub- stancialem corporis celesti, sicut calor est qualitas corporis calidi. 6 Wenczeslaus Longus (infra pag. 213, 1 Magnus) de Praga, bac. in art. 1396 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 314), mag. art. 1404 (vide supra pag. 118, 1), in annalibus academicis praeterea tantum bis commemoratur examinator a. 1408 et 1411 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 400, 415). 8 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 147b ): Iulius Celsus historiographus scripsit diligenter de bello Cesaris librum, quem in libros X distinxit, in quibus multa doctrinalia mirabilia con- tinentur, ex quibus pauca hic posita sunt : "Naturale est omnes homines studio liber ſaliltatis incitari et condiciones servitutis odisse.«... »Rerum omnium magister est usus.« »Quod vo- lumus, et libenter credimus, et que sentimus ipsi, reliquos sentire speramus.« 13 Celsi Burlaeani nomen Hus e consilio Magistro Venceslao videtur attribuisse staturam Venceslai, (ui cognomen fuit Longo vel Magno, respiciens. 121
lux est qualitas activa corporis luminosi, sicud calor ignis ; lux eciam dat coloribus esse intencionale, sicud intellectus agens dat fantasmatibus esse intellectuale. Nota eciam, quod lumen vel lux, de qua iam in proposito, secundum philo- sophos concorditer a sole capitur naturaliter, fontaliter, sive in celestibus corpo- 5 ribus sive in terrestribus. M. Wenczeslaus Longus de Praga velud Iulius Celsus. Quia magnos et altos alta decent, debet Iulius Celsus, magnus philo- sophus et historiographus, prodire in medium. Cuius sentencie sunt 1o iste: »Naturale est omnes homines libertatis studio incitari et condiciones servitutis odisse.« »Rerum omnium magister est usus.« "Que volumus, et libenter credimus, et que sentimus ipsi, reliquos sentire speramus.« Istius ergo Iulii celsus et magnus noster venerandus Magister Ven- czes laus de Praga innixus sentenciis, que de sono audivit, audiens i5 intellectu conprehendit, nostrum eciam auditum sagacissime infor- mabit. Et proponitur sibi questio sub hac etc.: UTRUM SONUS, QUI EST OBIECTUM PRIMUM AUDITUS, SIT A PERCUSSIS CORPORIBUS RES DISTINCTA. 20 Videtur, quod non. Nam idem sunt sonus et sonans; sed sonans est corpus percussum; igitur sonus et corpus percussum sunt idem; igitur questio falsa. 1 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II13, 3 (pag. 247, 9 ed. Flajšhans): Pro quo notandum, quod secundum Scotum lux est qualitas naturalis activa corporis lucidi consequens formam sub- stancialem corporis celesti, sicut calor est qualitas corporis calidi. 6 Wenczeslaus Longus (infra pag. 213, 1 Magnus) de Praga, bac. in art. 1396 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 314), mag. art. 1404 (vide supra pag. 118, 1), in annalibus academicis praeterea tantum bis commemoratur examinator a. 1408 et 1411 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 400, 415). 8 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 147b ): Iulius Celsus historiographus scripsit diligenter de bello Cesaris librum, quem in libros X distinxit, in quibus multa doctrinalia mirabilia con- tinentur, ex quibus pauca hic posita sunt : "Naturale est omnes homines studio liber ſaliltatis incitari et condiciones servitutis odisse.«... »Rerum omnium magister est usus.« »Quod vo- lumus, et libenter credimus, et que sentimus ipsi, reliquos sentire speramus.« 13 Celsi Burlaeani nomen Hus e consilio Magistro Venceslao videtur attribuisse staturam Venceslai, (ui cognomen fuit Longo vel Magno, respiciens. 121
Strana 122
In oppositum sic : Nulla corpora sunt qualitas ; omnis sonus est qualitas; igitur nullus sonus est corpora percussa. Probleuma: Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, ridentes et gaudentes obtusas et magnas voces faciunt, plorantes autem acutas. M 33 b Concedenti: Nichil est sonus. Probatur, quia nec substancia nec accidens. Primum non, co quod nulla substancia est primum obiectum sensus; secundum eciam non, quia si esset accidens, tunc informaret subiectum suum formaliter adequate ex vi acci- dentis. Consequencia tenet; sed consequens est falsum, nam sonus nec est forma- liter in aere nec in auditu nec in re percussa ; igitur etc. 2° sic: Vel idem singularis sonus verbi gracia me sonante est in diversis auribus, vel non. Primum non, quia dicit Philosophus in De sensu et sensato, quod unus sonus in numero non pervenit ad auditum. Si vero non, tunc sequitur, quod me sonante iam vocaliter alium sonum audit unus, alium alius, et per consequens non cundem sonum audiunt singularem, quem ego facio sonans. Quo dato oportet dici, quod alius sonus informat formaliter auditum unius et alius auditum alterius; sed hoc videtur falsum ; igitur etc. 3° sic: Si sonus est aliqua res, tunc vel esset in instanti producta vel solum in tempore. Primum non, quia oportet, quod sonum precedat percussio et sic motus successivus, et cum produccio soni non sit generacio, sequitur, quod non est in- 20 stantanea produccio; nec potest dici secundum, nam sepe videntur corpora per- cuti et post tempus primo auditur sonus. 4° sic: Si sonus esset aliqua res, quando generaretur successive in acre, tunc aliquis a sonante longius distans non inpeditus ceteris paribus audiret sonum et pro- pinquius distans non audiret. Consequens falsum. Et consequencia probatur: Nam 25 ipse sonus si generaretur in aere iuxta aurem existentem, non haberet tantum vi- gorem movendi auditum prope existentis, quantum haberet longius existentis. Igitur vel non audiretur a prope existente, vel debilius etc. 5°. Si sonus esset res distincta a corporibus percussis, vel ergo esset subiective in corpore percuciente vel percusso vel in aere, vel staret subiectante nullo, vel esset in 30 organo auditus vel in potencia eius ; nullum illorum sane potest sustineri ; igitur etc. 24 ceteris*] ceperis M 3 Aristot. Probl. XI 13, pag. 900 a 20; XI 15, pag. 900 b 7; XI 50, pag. 904b 22. Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (NUKX B 17, fol. 47d): Aristotiles in libro Probleumatum gaudium gaudentibus voces magnas elicit et educit testante Fontino, qui ait : Ridentes vocem magnam faciunt et obtusam, plorantes vero acutam. 12 In excerptis ex Aristotelis libro De sensu et sens. in cod. Capit. N 31, fol. 46c: Unus sonus in nu- mero non potest devenire ad auditum plurium, sed unus in specie. 10 15 122
In oppositum sic : Nulla corpora sunt qualitas ; omnis sonus est qualitas; igitur nullus sonus est corpora percussa. Probleuma: Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, ridentes et gaudentes obtusas et magnas voces faciunt, plorantes autem acutas. M 33 b Concedenti: Nichil est sonus. Probatur, quia nec substancia nec accidens. Primum non, co quod nulla substancia est primum obiectum sensus; secundum eciam non, quia si esset accidens, tunc informaret subiectum suum formaliter adequate ex vi acci- dentis. Consequencia tenet; sed consequens est falsum, nam sonus nec est forma- liter in aere nec in auditu nec in re percussa ; igitur etc. 2° sic: Vel idem singularis sonus verbi gracia me sonante est in diversis auribus, vel non. Primum non, quia dicit Philosophus in De sensu et sensato, quod unus sonus in numero non pervenit ad auditum. Si vero non, tunc sequitur, quod me sonante iam vocaliter alium sonum audit unus, alium alius, et per consequens non cundem sonum audiunt singularem, quem ego facio sonans. Quo dato oportet dici, quod alius sonus informat formaliter auditum unius et alius auditum alterius; sed hoc videtur falsum ; igitur etc. 3° sic: Si sonus est aliqua res, tunc vel esset in instanti producta vel solum in tempore. Primum non, quia oportet, quod sonum precedat percussio et sic motus successivus, et cum produccio soni non sit generacio, sequitur, quod non est in- 20 stantanea produccio; nec potest dici secundum, nam sepe videntur corpora per- cuti et post tempus primo auditur sonus. 4° sic: Si sonus esset aliqua res, quando generaretur successive in acre, tunc aliquis a sonante longius distans non inpeditus ceteris paribus audiret sonum et pro- pinquius distans non audiret. Consequens falsum. Et consequencia probatur: Nam 25 ipse sonus si generaretur in aere iuxta aurem existentem, non haberet tantum vi- gorem movendi auditum prope existentis, quantum haberet longius existentis. Igitur vel non audiretur a prope existente, vel debilius etc. 5°. Si sonus esset res distincta a corporibus percussis, vel ergo esset subiective in corpore percuciente vel percusso vel in aere, vel staret subiectante nullo, vel esset in 30 organo auditus vel in potencia eius ; nullum illorum sane potest sustineri ; igitur etc. 24 ceteris*] ceperis M 3 Aristot. Probl. XI 13, pag. 900 a 20; XI 15, pag. 900 b 7; XI 50, pag. 904b 22. Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (NUKX B 17, fol. 47d): Aristotiles in libro Probleumatum gaudium gaudentibus voces magnas elicit et educit testante Fontino, qui ait : Ridentes vocem magnam faciunt et obtusam, plorantes vero acutam. 12 In excerptis ex Aristotelis libro De sensu et sens. in cod. Capit. N 31, fol. 46c: Unus sonus in nu- mero non potest devenire ad auditum plurium, sed unus in specie. 10 15 122
Strana 123
Neganti: 1° sic: Proprium sensibile realiter distingwitur ab illo, quod est et non est pro- prium sensibile ; igitur etc. Sed sonus est proprium sensibile, percussa vero cor- pora non; igitur etc. 2° sic: Sonus est qualitas causata ex concussione percussorum corporum; igitur est res distincta a percussis corporibus. 3° sic: Aliud est rem sonare et aliud corpus, quod sonat, sicud aliud est magni- tudo et aliud res, in qua est magnitudo ; igitur etc. Algazel in sua Philosophia dicit: Sonus est qualitas facta in aere propter inun- 10 dacionem attinentem aeri ex motu fortissimo proveniente ex vehemencia ali- quorum inter se percussione vel separacione existens cum illo. Et patet, unde pro- venit sonus, quia ex motu fractivo. Non enim quilibet motus facit sonum, sed motus frangens aerem, antequam divisibilis sit per naturam. Notandum eciam pro argumentis, qualiter sonus varie generatur etc. 20 M. Henricus de Klobuk velud Aristotiles. Quia diu iam doctrina dormivit in nostro auditorio loyca, propul- sandus est Aristotiles, ne predicamentorum sciencia sit sopita. Quamvis autem Aristotiles quoad nomen et suam scienciam sit inter ceteros philosophos notissimus, tamen nichil obest dicere, quod ipse Aristo- tiles, iuvenis adhuc existens, doctrina et eloquencia fulsit ceteris. Unde factus annorum 17 Athenas mittitur pro studio, ubi adhesit tribus annis Socrati. Quo mortuo 20 annis adhesit Platoni et moratus est cum eo et tanta dileccione et diligencia Platonis adhesit sentencie, quod Plato domum Aristotilis domum lectoris vocabat et sepe dicebat : »Eamus ad 25 domum lectoris.« Et ipso absente clamabat: »Intellectus abest, surdum 15 9 Vide supra ad pag. 53, 7. 15 Henricus de Klobuk (Clobuczko), bac. in art. 8. X. 1400 sub mag. Petro Posern Polono (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 356), mag. art. 1404 (ibid. pag. 378), in annalibus academicis postremum a. 1411 commemoratur (ibid. pag. 416); denique Cracoviae docuit (J. Bidlo, CCM 1895, pag. 128). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 213, 3. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 139a): Aristotiles philosophus eximius...Hic adhuc iuvenis existens elloquencie doctrinam docuit. Factus autem annorum XVII mittitur Athenas, ubi (ad)hesit Socrati tribus annis. Quo mortuo adhaesit Platoni annis XXti et tantam adeptus delectacionem et diligenciam circa studium philosophie, quod Plato domum Aristotilis do- mum lectoriam vocabat et sepe dicebat : »Eamus ad lectoris domum.« Et ipso a leccione absente clamabat: »Intellectus abest, surdum est auditorium.« 123
Neganti: 1° sic: Proprium sensibile realiter distingwitur ab illo, quod est et non est pro- prium sensibile ; igitur etc. Sed sonus est proprium sensibile, percussa vero cor- pora non; igitur etc. 2° sic: Sonus est qualitas causata ex concussione percussorum corporum; igitur est res distincta a percussis corporibus. 3° sic: Aliud est rem sonare et aliud corpus, quod sonat, sicud aliud est magni- tudo et aliud res, in qua est magnitudo ; igitur etc. Algazel in sua Philosophia dicit: Sonus est qualitas facta in aere propter inun- 10 dacionem attinentem aeri ex motu fortissimo proveniente ex vehemencia ali- quorum inter se percussione vel separacione existens cum illo. Et patet, unde pro- venit sonus, quia ex motu fractivo. Non enim quilibet motus facit sonum, sed motus frangens aerem, antequam divisibilis sit per naturam. Notandum eciam pro argumentis, qualiter sonus varie generatur etc. 20 M. Henricus de Klobuk velud Aristotiles. Quia diu iam doctrina dormivit in nostro auditorio loyca, propul- sandus est Aristotiles, ne predicamentorum sciencia sit sopita. Quamvis autem Aristotiles quoad nomen et suam scienciam sit inter ceteros philosophos notissimus, tamen nichil obest dicere, quod ipse Aristo- tiles, iuvenis adhuc existens, doctrina et eloquencia fulsit ceteris. Unde factus annorum 17 Athenas mittitur pro studio, ubi adhesit tribus annis Socrati. Quo mortuo 20 annis adhesit Platoni et moratus est cum eo et tanta dileccione et diligencia Platonis adhesit sentencie, quod Plato domum Aristotilis domum lectoris vocabat et sepe dicebat : »Eamus ad 25 domum lectoris.« Et ipso absente clamabat: »Intellectus abest, surdum 15 9 Vide supra ad pag. 53, 7. 15 Henricus de Klobuk (Clobuczko), bac. in art. 8. X. 1400 sub mag. Petro Posern Polono (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 356), mag. art. 1404 (ibid. pag. 378), in annalibus academicis postremum a. 1411 commemoratur (ibid. pag. 416); denique Cracoviae docuit (J. Bidlo, CCM 1895, pag. 128). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 213, 3. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 139a): Aristotiles philosophus eximius...Hic adhuc iuvenis existens elloquencie doctrinam docuit. Factus autem annorum XVII mittitur Athenas, ubi (ad)hesit Socrati tribus annis. Quo mortuo adhaesit Platoni annis XXti et tantam adeptus delectacionem et diligenciam circa studium philosophie, quod Plato domum Aristotilis do- mum lectoriam vocabat et sepe dicebat : »Eamus ad lectoris domum.« Et ipso a leccione absente clamabat: »Intellectus abest, surdum est auditorium.« 123
Strana 124
est auditorium.« Et quamvis multe sint note ipsius Aristotilis laudabiles sentencie, tamen iste singulariter sunt pensande. Dicebat enim: »De duobus generibus hominum vehementer admiror, scilicet de illo genere hominum, in quo bona non sunt et tamen, si de ipso dicantur, acceptat et gaudet; et de illo, de quo mala proferuntur, que in eo non sunt, et turbatur.« Interrogatus Aristotiles, quale lucrum acqui- reretur mencientibus, dixit: »Dicunt veritatem mentiri.« Interrogatus, in quo differunt disciplinati ab indisciplinatis, respondit: »Sicud differunt viventes a mortuis.« Interrogatus, quid est amicus, respon- dit: »Una anima in duobus corporibus.« Tractavit autem loycam 10 et philosophiam pre ceteris singulariter et in formam redegit de- bitam. Existens facundus eloquio, agilitate corporis preditus et per- spicacitate ingenii aliis uberior exstitit. Unde et nomen commune philosophorum omnium anthonomastice sibi quasi proprium meruit obtinere. Cuius kathegorias secundus noster Aristotiles, Magister Henricus venerandus, nostro auditorio patefaciet ad profectum. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM ESSENCIE PREDICAMENTORUM SIN- GULE AD INVICEM ESSENCIALITER SUNT DIS- 20 TINCTE. 5 15 Arguitur, quod non. Nam substancia est quantitas, et relacio quali- tas, et accio est passio; igitur questio falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur: Substancia est triplex, ergo quantitas, similitudo est qualitas et sic de aliis; igitur etc. 25 2 Burley (ibid., fol. 139b): ... Item dicebat: »De duobus hominum generibus vehementer am- miror, scilicet de illo, in quo bona non sunt, et tamen, si de ipso (dicantur), acceptat et gaudet ; et de illo, de quo mala proferuntur, que in eo non sunt, (e )t inde turba [nJtur«. 6 Burley (ibid., fol. 139c): ... Aristotiles interrogatus, quale lucrum aquireretur mencientibus, respondit: »Quod dicunt veritatem [non] mentiri." 7 Burley (ibid., ſol. 139c): ... Interrogatus, in quo differunt disciplinati ab indisciplinatis, ait: »Sicud differunt [vivi et mortui vel] vivi a mortuis.« Interrogatus, quid est amicus, ait: »Una anima in duobus corporibus constituta.« 12 Burley (ibid., fol. 139c): ... Fuit autem facundus eloquio, sed uberior sensibus, agilitatem corporis et perspicaciam ingenii habens... 124
est auditorium.« Et quamvis multe sint note ipsius Aristotilis laudabiles sentencie, tamen iste singulariter sunt pensande. Dicebat enim: »De duobus generibus hominum vehementer admiror, scilicet de illo genere hominum, in quo bona non sunt et tamen, si de ipso dicantur, acceptat et gaudet; et de illo, de quo mala proferuntur, que in eo non sunt, et turbatur.« Interrogatus Aristotiles, quale lucrum acqui- reretur mencientibus, dixit: »Dicunt veritatem mentiri.« Interrogatus, in quo differunt disciplinati ab indisciplinatis, respondit: »Sicud differunt viventes a mortuis.« Interrogatus, quid est amicus, respon- dit: »Una anima in duobus corporibus.« Tractavit autem loycam 10 et philosophiam pre ceteris singulariter et in formam redegit de- bitam. Existens facundus eloquio, agilitate corporis preditus et per- spicacitate ingenii aliis uberior exstitit. Unde et nomen commune philosophorum omnium anthonomastice sibi quasi proprium meruit obtinere. Cuius kathegorias secundus noster Aristotiles, Magister Henricus venerandus, nostro auditorio patefaciet ad profectum. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM ESSENCIE PREDICAMENTORUM SIN- GULE AD INVICEM ESSENCIALITER SUNT DIS- 20 TINCTE. 5 15 Arguitur, quod non. Nam substancia est quantitas, et relacio quali- tas, et accio est passio; igitur questio falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur: Substancia est triplex, ergo quantitas, similitudo est qualitas et sic de aliis; igitur etc. 25 2 Burley (ibid., fol. 139b): ... Item dicebat: »De duobus hominum generibus vehementer am- miror, scilicet de illo, in quo bona non sunt, et tamen, si de ipso (dicantur), acceptat et gaudet ; et de illo, de quo mala proferuntur, que in eo non sunt, (e )t inde turba [nJtur«. 6 Burley (ibid., fol. 139c): ... Aristotiles interrogatus, quale lucrum aquireretur mencientibus, respondit: »Quod dicunt veritatem [non] mentiri." 7 Burley (ibid., ſol. 139c): ... Interrogatus, in quo differunt disciplinati ab indisciplinatis, ait: »Sicud differunt [vivi et mortui vel] vivi a mortuis.« Interrogatus, quid est amicus, ait: »Una anima in duobus corporibus constituta.« 12 Burley (ibid., fol. 139c): ... Fuit autem facundus eloquio, sed uberior sensibus, agilitatem corporis et perspicaciam ingenii habens... 124
Strana 125
In oppositum videtur esse Philosophus ponens distinctas kathe- gorias predicamentorum. Probleuma: Quare, ut dicit Solinus in Speculo naturali, vinea circa valles dulcius redolet quam vinea in alto monte? M. Matheus monachus de Aula Regia. UTRUM RELIGIO PRIVATA ADDIT ALIQUID PER- FECCIONIS SUPRA COMMUNI LEGE DOMINI IESU CRISTI. Arguitur, quod sic : Nam sicud se habet legius ad legium, sic lex ad 10 legem ; sed legius privatus est perfeccioris conversacionis quam legius communiter vivens ; igitur questio vera. In oppositum arguitur sic : Communis lex Cristi est lex perfectis- sima, qua non potest esse perfeccior, sicud nec legislator potest Cristo esse melior ; igitur nulla lex addit aliquid perfeccionis super lege com- 15 muni Domini Iesu Cristi. Consequencia nota est, similiter et assumptum. Probleuma: Quare, ut dicit auctor Veteris lilii, homines sicciores sunt [sunt] humidis hominibus vite longioris? M 34 a M. Allexius velud Tulius. Si queritur causarum inventor eloquentissimus, occurrit Tulius, Mar- 20 cus congnominatus. 4 redolet*] redoles M 1 Aristot. Categ. 4, pag. 1b 25. 3 Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (NUKX B 17, fol. 27c): Solinus in Libro rerum: Vinea circa valles dulcius redolet quidem omnis (! ). 5 Frater Matheus, monachus de Aula Regia (Zbraslav), mag. in art. 1404 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 377, 379), in theologia bac. formatus (ibid. pag. 413), in annalibus academicis aliquoties, postremum a. 1411, commemoratur (ibid. pag. 415). Hus in III. et IV. libro Super IV Sententiarum contra hunc monachum griseum disseruit (pag. 385 sqq., 517 sqq. ed. Flajšhans). Disputationi de quolibet cum non interſuisse e conspectu finali, in quo nomen eius deest, manifestum est (infra pag. 213, 4). 18 Alexius de Peckari, nationis Polonorum, mag. art. 1404 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 378), col- legiatus regis Wenceslai (ibid. pag. 413), in annalibus universitatis saepissime commemoratur usque ad a. 1420 (Mon. univ. Prag. I 2, pag. 2). Denique Cracoviae docuit (J. Bidlo, CCM 1895, pag. 128). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 213, 5. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 145c): Tulius, cognomine Marcus Cicero... 125
In oppositum videtur esse Philosophus ponens distinctas kathe- gorias predicamentorum. Probleuma: Quare, ut dicit Solinus in Speculo naturali, vinea circa valles dulcius redolet quam vinea in alto monte? M. Matheus monachus de Aula Regia. UTRUM RELIGIO PRIVATA ADDIT ALIQUID PER- FECCIONIS SUPRA COMMUNI LEGE DOMINI IESU CRISTI. Arguitur, quod sic : Nam sicud se habet legius ad legium, sic lex ad 10 legem ; sed legius privatus est perfeccioris conversacionis quam legius communiter vivens ; igitur questio vera. In oppositum arguitur sic : Communis lex Cristi est lex perfectis- sima, qua non potest esse perfeccior, sicud nec legislator potest Cristo esse melior ; igitur nulla lex addit aliquid perfeccionis super lege com- 15 muni Domini Iesu Cristi. Consequencia nota est, similiter et assumptum. Probleuma: Quare, ut dicit auctor Veteris lilii, homines sicciores sunt [sunt] humidis hominibus vite longioris? M 34 a M. Allexius velud Tulius. Si queritur causarum inventor eloquentissimus, occurrit Tulius, Mar- 20 cus congnominatus. 4 redolet*] redoles M 1 Aristot. Categ. 4, pag. 1b 25. 3 Cf. Berengarii de Londora, Speculum anime (NUKX B 17, fol. 27c): Solinus in Libro rerum: Vinea circa valles dulcius redolet quidem omnis (! ). 5 Frater Matheus, monachus de Aula Regia (Zbraslav), mag. in art. 1404 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 377, 379), in theologia bac. formatus (ibid. pag. 413), in annalibus academicis aliquoties, postremum a. 1411, commemoratur (ibid. pag. 415). Hus in III. et IV. libro Super IV Sententiarum contra hunc monachum griseum disseruit (pag. 385 sqq., 517 sqq. ed. Flajšhans). Disputationi de quolibet cum non interſuisse e conspectu finali, in quo nomen eius deest, manifestum est (infra pag. 213, 4). 18 Alexius de Peckari, nationis Polonorum, mag. art. 1404 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 378), col- legiatus regis Wenceslai (ibid. pag. 413), in annalibus universitatis saepissime commemoratur usque ad a. 1420 (Mon. univ. Prag. I 2, pag. 2). Denique Cracoviae docuit (J. Bidlo, CCM 1895, pag. 128). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 213, 5. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 145c): Tulius, cognomine Marcus Cicero... 125
Strana 126
Hic Tulius volens audicionis causam reddere, dixit: »Attentos audi- tores facimus, si ea, que dicturi sumus, nova et magna (et) utilia esse monstramus et nos breviter dociles esse facimus, si aperte ac breviter summam cause exponamus.« Ut igitur venerandus Magister noster, Magister Allexius velud 5 alter Tulius facundissimus summatim et breviter de causis doceat, pro- ponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM OMNIS CAUSA, EXISTENS NATURALI- TER PRIOR SUO EFFECTU, DISTINGWITUR ES- SENCIALITER AB EODEM. 10 Arguitur, quod sic. Omne principium, existens naturaliter prius suo principiato, distingwitur essencialiter ab eo ; igitur omnis causa, existens naturaliter prior suo causato, distingwitur essencialiter ab eodem. Tenet consequencia ex 5° Methaphisice, ubi dicitur, quod omnis causa est principium et e contra. Assumptum patet, quia alias non principiaret 15 ipsum. In oppositum sic: Causa formalis, existens naturaliter prior suo effectu, non distingwitur essencialiter ab eodem; ergo questio falsa. Assumptum patet, quia est essencialiter ipsum causatum, cum sit eius forma intrinseca. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum pluvia sepe descendunt serpentes, rane et pisces? 20 Concedenti suppositum: Arguitur sic: Causa potissima est posterior suo effectu; ergo questio falsa. Tenet consequencia, quia idem ut huius non potest esse prius et posterius respectu cius- 25 1 Burley (ibid., fol. 146c): ... Idem in libro Rethoricorum... (I16, 23): Attentos auditores facimus, si ea, que dicturi sumus, nova et magna et utilia (Cic.: magna, nova, incredibilia ) esse demonstramus. Et: Nos (!) breviter doc[t i [a]les esse facimus (Cic.: Dociles auditores faciemus ), si breviter et aperte s(umm )am (cau ) se exponamus. 14 Aristot. Metaphys. IV (V) 1, pag. 1013a 17. 21 Non legitur in Aristot. Probl. Sed cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 2c): Commentator (= Averroes ) in libro De (in ) pressionibus aeris : Vapor in aquis ex paludibus et ex stagnis sursum tendens in estate sepe vertitur accione solis in ranunculas, in pisces atque in vipperas et in pluvia se demittit. 126
Hic Tulius volens audicionis causam reddere, dixit: »Attentos audi- tores facimus, si ea, que dicturi sumus, nova et magna (et) utilia esse monstramus et nos breviter dociles esse facimus, si aperte ac breviter summam cause exponamus.« Ut igitur venerandus Magister noster, Magister Allexius velud 5 alter Tulius facundissimus summatim et breviter de causis doceat, pro- ponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM OMNIS CAUSA, EXISTENS NATURALI- TER PRIOR SUO EFFECTU, DISTINGWITUR ES- SENCIALITER AB EODEM. 10 Arguitur, quod sic. Omne principium, existens naturaliter prius suo principiato, distingwitur essencialiter ab eo ; igitur omnis causa, existens naturaliter prior suo causato, distingwitur essencialiter ab eodem. Tenet consequencia ex 5° Methaphisice, ubi dicitur, quod omnis causa est principium et e contra. Assumptum patet, quia alias non principiaret 15 ipsum. In oppositum sic: Causa formalis, existens naturaliter prior suo effectu, non distingwitur essencialiter ab eodem; ergo questio falsa. Assumptum patet, quia est essencialiter ipsum causatum, cum sit eius forma intrinseca. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum pluvia sepe descendunt serpentes, rane et pisces? 20 Concedenti suppositum: Arguitur sic: Causa potissima est posterior suo effectu; ergo questio falsa. Tenet consequencia, quia idem ut huius non potest esse prius et posterius respectu cius- 25 1 Burley (ibid., fol. 146c): ... Idem in libro Rethoricorum... (I16, 23): Attentos auditores facimus, si ea, que dicturi sumus, nova et magna et utilia (Cic.: magna, nova, incredibilia ) esse demonstramus. Et: Nos (!) breviter doc[t i [a]les esse facimus (Cic.: Dociles auditores faciemus ), si breviter et aperte s(umm )am (cau ) se exponamus. 14 Aristot. Metaphys. IV (V) 1, pag. 1013a 17. 21 Non legitur in Aristot. Probl. Sed cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 2c): Commentator (= Averroes ) in libro De (in ) pressionibus aeris : Vapor in aquis ex paludibus et ex stagnis sursum tendens in estate sepe vertitur accione solis in ranunculas, in pisces atque in vipperas et in pluvia se demittit. 126
Strana 127
dem. Sed assumptum patet, quia prima causa, cum sit finis omnium effectuum, ipsa est posterior omni effectu. Item: Aliqua causa est eque primo cum suo effectu. Probatur: Mundi creacio et mundus creatus eque primo sunt vel fuerunt, eo quod creacio non potuit pre- 5 cedere mundum creatum. Item : Nichil alterum precedit naturaliter ; igitur nec causa effectum. Assumptum probatur: Omnia eque primo sunt in natura divina ; ergo nichil alterum precedit naturaliter. Assumptum patet, quia eternaliter omnia sunt in natura divina ; igitur eque primo. 10 Neganti suppositum: Omnis causa ut huius habet esse alterum quam causatum ut huius, ergo secun- dum illud esse distingwitur omnis causa a suo causato ; sed cum illud esse sit es- sencia, ergo secundum essenciam distingwitur et per consequens essencialiter. Item: Data quacunque causa respectu causati oportet dari distinccionem essen- 15 cialem, vel oportet dici, quod causet reciproce causa et causatum; sed hoc esse(t) inconveniens, quia tunc sicud causa naturaliter est prior effectu, sic effectus e contra esset naturaliter prior sua causa. Consequens falsum ; igitur etc. Item: Tam causa efficiens [quam finalis], quam formalis et materialis, essen- M 34 b cialiter distingwitur a suo effectu ; ergo etc. Assumptum probatur : Patet inductive 20 et, si est instancia, maxime videtur de causa formali totali respectu sui causati; sed hoc inprobabitur ; igitur etc. Concedenti quesitum: Omne superius ex parte rei est causa sui per se inferioris. Et nullum tale distingwitur essencialiter ab eodem, cum sint eadem essencia, quia alias oporteret 25 poni universalia separata secundum essenciam a singularibus, quod reprobat Phi- losophus 7° Methaphisice. Item: Species specialissima est causa per se sue passionis et non distingwitur ab ea secundum essenciam ; igitur etc. Item: Omne instans est causa temporis et non distingwitur ab co essencialiter; 30 igitur etc. 25 Aristot. Metaphys. VI (VII) 16, pag. 1040b 26. 127
dem. Sed assumptum patet, quia prima causa, cum sit finis omnium effectuum, ipsa est posterior omni effectu. Item: Aliqua causa est eque primo cum suo effectu. Probatur: Mundi creacio et mundus creatus eque primo sunt vel fuerunt, eo quod creacio non potuit pre- 5 cedere mundum creatum. Item : Nichil alterum precedit naturaliter ; igitur nec causa effectum. Assumptum probatur: Omnia eque primo sunt in natura divina ; ergo nichil alterum precedit naturaliter. Assumptum patet, quia eternaliter omnia sunt in natura divina ; igitur eque primo. 10 Neganti suppositum: Omnis causa ut huius habet esse alterum quam causatum ut huius, ergo secun- dum illud esse distingwitur omnis causa a suo causato ; sed cum illud esse sit es- sencia, ergo secundum essenciam distingwitur et per consequens essencialiter. Item: Data quacunque causa respectu causati oportet dari distinccionem essen- 15 cialem, vel oportet dici, quod causet reciproce causa et causatum; sed hoc esse(t) inconveniens, quia tunc sicud causa naturaliter est prior effectu, sic effectus e contra esset naturaliter prior sua causa. Consequens falsum ; igitur etc. Item: Tam causa efficiens [quam finalis], quam formalis et materialis, essen- M 34 b cialiter distingwitur a suo effectu ; ergo etc. Assumptum probatur : Patet inductive 20 et, si est instancia, maxime videtur de causa formali totali respectu sui causati; sed hoc inprobabitur ; igitur etc. Concedenti quesitum: Omne superius ex parte rei est causa sui per se inferioris. Et nullum tale distingwitur essencialiter ab eodem, cum sint eadem essencia, quia alias oporteret 25 poni universalia separata secundum essenciam a singularibus, quod reprobat Phi- losophus 7° Methaphisice. Item: Species specialissima est causa per se sue passionis et non distingwitur ab ea secundum essenciam ; igitur etc. Item: Omne instans est causa temporis et non distingwitur ab co essencialiter; 30 igitur etc. 25 Aristot. Metaphys. VI (VII) 16, pag. 1040b 26. 127
Strana 128
M. Martinus de Praga velud Zeno. Quia de motu, qui ad sensum est manifestus, nichil adhuc nostra facultas disseruit, prodeat Zeno philosophus in medium, Stoyce inventor secte ac magister Socratis. Qui Zeno centum et septem annis vixit et nunquam a studio ces- 5 savit. Qui eciam patriam reliquit propriam, eo quod secura uti non valuit in studio libertate. Cui Zenoni, ut ait Seneca, cum nuncciatum fuisset omnia bona sua fuisse submersa naufragio, ipse respondit: »Iubet me fortuna expedicius philosophari.« Huius hee sunt sentencie : »Sepultus sit aput te sermo, quem tu solus audieris.« »Malum hominem 10 blande loquentem agnosce tuum laqueum esse.« Quis, rogo, alter Zeno per antifrasim nisi reverendus Magister noster, Magister Martinus de Praga, qui non cessat a studio, dum dormit, qui sepe cittatus ad studium cogitavit et dubitavit se posse de lecto moveri? Unde ut foret ad studendum mobilior, proponitur sibi 15 de motu questio in hac forma: UTRUM OMNIS MOTUS LOCALIS SIT RES DIS- TINCTA A MOBILI HABENS ESSE SUCCESSIVUM. 1 Martinus Kunssonis de Praga, bac. in art. 1400 determinatione sub M. Iohanne Hus facta (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 350, 353, cf. quae in ephemeride Listy filologické LXXI, 1947, pag. 65 sqq. exposui), mag. art. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 384); posterius scm. hib. 1416/17 facultatis artium decanus electus resignavit (ibid. pag. 441), sem. aest. 1421 decanus iterum electus est (Mon. univ. Prag. 12, pag. 3); sem. aest. 1420 nec non a. 1429—31 et 1433 universitatis rector (Winter, O životě 570); in annalibus facultatis artium saepissime, postremum 10. II. 1433 commemoratur (Mon. univ. Prag. pag. 10). Vide in conspectu finali, infra pag. 213, 7. 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 128a): Zeno... philosophus... Stoice secte inventor et ma- gister Socratis. 5 Burley (ibid.): Annis C et VII vixit et numquam a studio cessavit. 6 Burley (ibid. ): Hic, ut narrat Valerius libro III° (III 3, ext. 2), cum (concessivum! ) in patria secura libertate frui posset, Agrigentinam civitatem peciit, que crudelis tyranni sevicia... gravabatur, sperans vesane mentis feritatem prudenti persuasione mitigare posse... 7 Burley (ibid., ſol. 128b): De Zenone ait Seneca in libro De tranquilitate animi (14, 3): ... nunciatum fuit illi naufragio omnia sua fuisse submersa, at ille ait : »Iubet me fortuna expedicius philozofari." 9 Burley (ibid., fol. 128b): Huius sunt hee sentencie: »Sepultus sit aput te tuus sermo, quem tu solus audieris.« »Malum hominem blande loquentem agnosce tuum laqueum esse.« 17 Positionis elaboratae textus in cod. NUK X E 24, fol. 361a—361b exstat. 128
M. Martinus de Praga velud Zeno. Quia de motu, qui ad sensum est manifestus, nichil adhuc nostra facultas disseruit, prodeat Zeno philosophus in medium, Stoyce inventor secte ac magister Socratis. Qui Zeno centum et septem annis vixit et nunquam a studio ces- 5 savit. Qui eciam patriam reliquit propriam, eo quod secura uti non valuit in studio libertate. Cui Zenoni, ut ait Seneca, cum nuncciatum fuisset omnia bona sua fuisse submersa naufragio, ipse respondit: »Iubet me fortuna expedicius philosophari.« Huius hee sunt sentencie : »Sepultus sit aput te sermo, quem tu solus audieris.« »Malum hominem 10 blande loquentem agnosce tuum laqueum esse.« Quis, rogo, alter Zeno per antifrasim nisi reverendus Magister noster, Magister Martinus de Praga, qui non cessat a studio, dum dormit, qui sepe cittatus ad studium cogitavit et dubitavit se posse de lecto moveri? Unde ut foret ad studendum mobilior, proponitur sibi 15 de motu questio in hac forma: UTRUM OMNIS MOTUS LOCALIS SIT RES DIS- TINCTA A MOBILI HABENS ESSE SUCCESSIVUM. 1 Martinus Kunssonis de Praga, bac. in art. 1400 determinatione sub M. Iohanne Hus facta (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 350, 353, cf. quae in ephemeride Listy filologické LXXI, 1947, pag. 65 sqq. exposui), mag. art. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 384); posterius scm. hib. 1416/17 facultatis artium decanus electus resignavit (ibid. pag. 441), sem. aest. 1421 decanus iterum electus est (Mon. univ. Prag. 12, pag. 3); sem. aest. 1420 nec non a. 1429—31 et 1433 universitatis rector (Winter, O životě 570); in annalibus facultatis artium saepissime, postremum 10. II. 1433 commemoratur (Mon. univ. Prag. pag. 10). Vide in conspectu finali, infra pag. 213, 7. 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 128a): Zeno... philosophus... Stoice secte inventor et ma- gister Socratis. 5 Burley (ibid.): Annis C et VII vixit et numquam a studio cessavit. 6 Burley (ibid. ): Hic, ut narrat Valerius libro III° (III 3, ext. 2), cum (concessivum! ) in patria secura libertate frui posset, Agrigentinam civitatem peciit, que crudelis tyranni sevicia... gravabatur, sperans vesane mentis feritatem prudenti persuasione mitigare posse... 7 Burley (ibid., ſol. 128b): De Zenone ait Seneca in libro De tranquilitate animi (14, 3): ... nunciatum fuit illi naufragio omnia sua fuisse submersa, at ille ait : »Iubet me fortuna expedicius philozofari." 9 Burley (ibid., fol. 128b): Huius sunt hee sentencie: »Sepultus sit aput te tuus sermo, quem tu solus audieris.« »Malum hominem blande loquentem agnosce tuum laqueum esse.« 17 Positionis elaboratae textus in cod. NUK X E 24, fol. 361a—361b exstat. 128
Strana 129
Arguitur, quod non: Nam aliquis motus est subitus; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Punctum indivisibile movetur et non suc- cessive, cum omne motum successive oportet esse divisibile, ut dicitur 8° Phisicorum; igitur movetur subito ; ergo etc. In oppositum est 5°, 3° et 6° et 8° Phisicorum Aristotiles, philo- sophus egregius. Probleuma: Quare, ut ait Plato in libro De inmortalitate anime, lumine presente quandocumque oculos claudimus, apparencia luminis nobis inest? 15 20 30 Concedenti: Si substancia indivisibilis potest moveri tardius vel velocius vel subito, tunc non omnis motus localis est res distincta a mobili; sed ita est etc. Probatur de angelo, qui moveri potest tardius vel velocius vel subito. Sicud enim globus luminis est per totum situm corporeum varie quantitatus figuratus, sic de angelo est sencien- dum, preter hoc, quod sit spiritualiter positus et multiplicatus per talem situm. Sed contra hoc : Si dicitur, quod movetur subito per tantam distanciam, tunc est dare, quod est subito per signandam distanciam, quo modo ergo movetur lo- caliter per illam distanciam pro instanti, quo complete est per illam distanciam, nam mobile pro instanti sui mutati esse est in termino sui motus et desinit moveri quoad illum motum per remocionem de presenti. Nota: Hic debet dici, quod simul instanter sunt mutari et mutatum esse, cum eadem res subito generatur et est generata, raciones autem istorum terminorum distingwuntur ab invicem, cum generari sit subitum instantaneum, sed esse gene- ratum est continuum et durans per tempus. Item: Si dicitur, quod angelus potest moveri successive, quo dato, quod mo- 25 veatur successive per A tempus adquirendo spacium anterius et deperdendo spa- cium posterius, cum multiplicetur per spacium divisibile, est dare tempus, per M 35 a quod sic movebitur spacium posterius deperdendo et spacium anterius acquirendo et cum hoc per idem tempus in spacio medio quiescendo ; sed ille sunt de nomine sibi contrarie ; igitur etc. Nota hic, quomodo anima hominis moti in suis extremitatibus et quieti in loco medio vel ceteris partibus non sic motis ita potest intelligi de motu locali angeli. Et ita non sequitur, si angelus acquirit aliquem locum successive, quod tunc de- perdit alium vel e contra etc. 10 4 Aristot. Phys. VIII 5, pag. 258a 3; (ſ. in excerptis ex VIII. libro Phys. in cod. Capit. M 115, ſol. 22d: Omne, quod movetur de se, est divisibile in partem moventem et in partem motam. 5 Aristot. Phys. III 1, pag. 200b 12; V 4, pag. 228 a 20; VI 6, pag. 236b 19; VIII 1, pag. 251 a 9. 9 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411. ed. Ryba 129
Arguitur, quod non: Nam aliquis motus est subitus; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Punctum indivisibile movetur et non suc- cessive, cum omne motum successive oportet esse divisibile, ut dicitur 8° Phisicorum; igitur movetur subito ; ergo etc. In oppositum est 5°, 3° et 6° et 8° Phisicorum Aristotiles, philo- sophus egregius. Probleuma: Quare, ut ait Plato in libro De inmortalitate anime, lumine presente quandocumque oculos claudimus, apparencia luminis nobis inest? 15 20 30 Concedenti: Si substancia indivisibilis potest moveri tardius vel velocius vel subito, tunc non omnis motus localis est res distincta a mobili; sed ita est etc. Probatur de angelo, qui moveri potest tardius vel velocius vel subito. Sicud enim globus luminis est per totum situm corporeum varie quantitatus figuratus, sic de angelo est sencien- dum, preter hoc, quod sit spiritualiter positus et multiplicatus per talem situm. Sed contra hoc : Si dicitur, quod movetur subito per tantam distanciam, tunc est dare, quod est subito per signandam distanciam, quo modo ergo movetur lo- caliter per illam distanciam pro instanti, quo complete est per illam distanciam, nam mobile pro instanti sui mutati esse est in termino sui motus et desinit moveri quoad illum motum per remocionem de presenti. Nota: Hic debet dici, quod simul instanter sunt mutari et mutatum esse, cum eadem res subito generatur et est generata, raciones autem istorum terminorum distingwuntur ab invicem, cum generari sit subitum instantaneum, sed esse gene- ratum est continuum et durans per tempus. Item: Si dicitur, quod angelus potest moveri successive, quo dato, quod mo- 25 veatur successive per A tempus adquirendo spacium anterius et deperdendo spa- cium posterius, cum multiplicetur per spacium divisibile, est dare tempus, per M 35 a quod sic movebitur spacium posterius deperdendo et spacium anterius acquirendo et cum hoc per idem tempus in spacio medio quiescendo ; sed ille sunt de nomine sibi contrarie ; igitur etc. Nota hic, quomodo anima hominis moti in suis extremitatibus et quieti in loco medio vel ceteris partibus non sic motis ita potest intelligi de motu locali angeli. Et ita non sequitur, si angelus acquirit aliquem locum successive, quod tunc de- perdit alium vel e contra etc. 10 4 Aristot. Phys. VIII 5, pag. 258a 3; (ſ. in excerptis ex VIII. libro Phys. in cod. Capit. M 115, ſol. 22d: Omne, quod movetur de se, est divisibile in partem moventem et in partem motam. 5 Aristot. Phys. III 1, pag. 200b 12; V 4, pag. 228 a 20; VI 6, pag. 236b 19; VIII 1, pag. 251 a 9. 9 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411. ed. Ryba 129
Strana 130
Item: Videtur sequi, quod sit possibile, quod angelus sit simul per diversa loca, ut in celo et in terra et non in medio intercepto. Item: Videtur, ex quo angelus est ibi, ubi afficitur, sicud Linconiensis dicit de ipsa anima, et angelus afficitur cuicunque parti mundi continui, angelus erit ad quemlibet punctum mundi. M. Petrus de Nahossycz velud Boecius. Quia iniquum est accepti beneficii esse inmemores, restat benefacto- rem universitatum studii producere in medium, Boecium, philosophum eximium, translatorem librorum Aristotilis compositoremque libro- rum utilium. Qui quidem Boecius, senatorum genere Rome natus, vir mire con- stancie extitit, iusticiam dilexit, fovit et defendit seque oppressoribus pauperum audacter opposuit librumque De duabus naturis edidit, et quid sit persona, diffinitive ostendit. Procedat igitur alter Boecius cum responsione in medium reveren- 15 dus Magister Petrus) de Nahossycz) diffiniatque dissertissime et dicat [utrum omnis natura etc.] : 10 UTRUM OMNIS NATURA RACIONALIS PRODUC- TA SIT PERSONA. Arguitur, quod non: Nam anima humana est natura racionalis pro- 20 ducta et non est persona; igitur questio falsa. Consequencia nota est; 6 Petrus de Nahossycz, filius Benedicti de Nahossicz armigeri (Acta iudic. VI 325), bac. in art. 1401 determinatione sub M. Iohanne Hus facta (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 365), mag. art. 1405 (ibid. pag. 384), a. 1407 subdiaconus et diaconus, a. 1408 presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 146, 147), plebanus eccl. in Horssow, canonicus eccl. Tinensis (Acta iudic. l. c.), a. 1410 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 54). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 9. 11 Burley, op. l. (Capit. Prag. G 21, fol. 50a): Boecius philosophus, senatorum genere natus, Rome claruit. Hic vir mire constancie extitit, iusticiam dilexit, fovit et defendit seque oppressoribus pauperum et offendentibus commune bonum ac tyrranicis corum actibus viriliter opposuit. Sequuntur apud Burlaeum sententiae e Pseudo-Boethiana Disciplina scholarium et ex opere genuino De consolatione philosophiae excerptae. 13 Boethii liber Contra Eutychen, (ſ. infra pag. 131 annot. ad lin. 9. 18 Positionis elaboratae textus in cod. NUKX E 24, fol. 347a—349b exstat. 130
Item: Videtur sequi, quod sit possibile, quod angelus sit simul per diversa loca, ut in celo et in terra et non in medio intercepto. Item: Videtur, ex quo angelus est ibi, ubi afficitur, sicud Linconiensis dicit de ipsa anima, et angelus afficitur cuicunque parti mundi continui, angelus erit ad quemlibet punctum mundi. M. Petrus de Nahossycz velud Boecius. Quia iniquum est accepti beneficii esse inmemores, restat benefacto- rem universitatum studii producere in medium, Boecium, philosophum eximium, translatorem librorum Aristotilis compositoremque libro- rum utilium. Qui quidem Boecius, senatorum genere Rome natus, vir mire con- stancie extitit, iusticiam dilexit, fovit et defendit seque oppressoribus pauperum audacter opposuit librumque De duabus naturis edidit, et quid sit persona, diffinitive ostendit. Procedat igitur alter Boecius cum responsione in medium reveren- 15 dus Magister Petrus) de Nahossycz) diffiniatque dissertissime et dicat [utrum omnis natura etc.] : 10 UTRUM OMNIS NATURA RACIONALIS PRODUC- TA SIT PERSONA. Arguitur, quod non: Nam anima humana est natura racionalis pro- 20 ducta et non est persona; igitur questio falsa. Consequencia nota est; 6 Petrus de Nahossycz, filius Benedicti de Nahossicz armigeri (Acta iudic. VI 325), bac. in art. 1401 determinatione sub M. Iohanne Hus facta (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 365), mag. art. 1405 (ibid. pag. 384), a. 1407 subdiaconus et diaconus, a. 1408 presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 146, 147), plebanus eccl. in Horssow, canonicus eccl. Tinensis (Acta iudic. l. c.), a. 1410 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 54). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 9. 11 Burley, op. l. (Capit. Prag. G 21, fol. 50a): Boecius philosophus, senatorum genere natus, Rome claruit. Hic vir mire constancie extitit, iusticiam dilexit, fovit et defendit seque oppressoribus pauperum et offendentibus commune bonum ac tyrranicis corum actibus viriliter opposuit. Sequuntur apud Burlaeum sententiae e Pseudo-Boethiana Disciplina scholarium et ex opere genuino De consolatione philosophiae excerptae. 13 Boethii liber Contra Eutychen, (ſ. infra pag. 131 annot. ad lin. 9. 18 Positionis elaboratae textus in cod. NUKX E 24, fol. 347a—349b exstat. 130
Strana 131
et assumptum probatur, quia anima humana non est per se subsistens, igitur nec persona. In oppositum sic : Omnis racionalis natura est racionalis nature individua substancia; ergo est persona. Consequencia tenet a converti- 5 bili ad convertibile. Probleuma: Quare, ut dicit Avicebron auctor in libro Fontis vite, bos habundancius cadit in montibus quam in vallibus? Concedenti: Boecius: »Persona est racionalis nature individua substancia.« 10 Contra: Nullum singulare per se primo diffinitur ; sed persona est singulare ; igitur persona per se primo non � ffinitur ; ergo diffinicio nulla. 2° sic: Substancia ponitur in diffinicione persone, aut ergo su m)itur pro sub- stancia prima, aut pro substancia secunda vel mixtim. Si pro substancia prima, tunc superflua additur individua, cum substancia prima sit essencia individua. Si vero 15 pro substancia secunda, false additur et est oppositum in adiecto. 3° sic: Vel substancia stat ibi pro essencia, vel pro ypostati. Si pro essencia, contra: essencia non est individua, cum sit communicabilis. Si pro ypostasi, contra: ypostasis, ut dicit Boecius, est substancia individua'; ergo est ibi nugacio. 4° sic : Res prime intencionis non debet per rem secunde intencionis diffiniri; 20 ergo nec persona per individuam substanciam. Tenet consequencia negative a su- periori ad inferius tam a parte subiecti quam a parte predicati. Assumptum pro- batur : Nam sicud mala esset diffinicio hominis homo est species animalis', quia homo est intencio prima et species secunda, sic et in proposito. 5° sic: Natura est principium motus et quietis in eo, in quo est per se et non se- 25 cundum accidens, ut dicitur 2° Phisicorum ; sed persona est in rebus inmobilibus, ut in angelis malis et bonis ; igitur non debuit poni natura, sed magis essencia in diffinicione persone. 6° sic: Hoc signum persona primarie vel significat personam, vel secundarie. Non secundum, ergo primum. Tunc ultra : Hoc signum persona primarie significat per- 3o sonam; ergo est dabilis persona, quam hoc signum significat primarie. Quo dato M 35 b 6 Avicebronis (Salomonis Ibn Džebírul) Fons vitae (ed. Baeumker) hanc sententiam non exhibet. 9 Boethius, Contra Eutychen, c. 4, l. 5 (ed. Stewart-Rand): Hoc interim constet, quod inter natu- ram personamque differre prediximus, quoniam natura est cuiuslibet substantiae specificata proprietas, persona vero rationabilis naturae individua substantia. Cf. Hus, Super IV Sen- tentiarum I 23, 4 (pag. 127, 43 ed. Flajšhans): Et describitur sic a Boecio: Persona est racio- nalis nature individua substancia. 18 Boethius, Contra Eutychen, c. 3, 1. 63 (ed. Stewart-Rand). 25 Aristot. Phys. II 1, pag. 192b 21. 131
et assumptum probatur, quia anima humana non est per se subsistens, igitur nec persona. In oppositum sic : Omnis racionalis natura est racionalis nature individua substancia; ergo est persona. Consequencia tenet a converti- 5 bili ad convertibile. Probleuma: Quare, ut dicit Avicebron auctor in libro Fontis vite, bos habundancius cadit in montibus quam in vallibus? Concedenti: Boecius: »Persona est racionalis nature individua substancia.« 10 Contra: Nullum singulare per se primo diffinitur ; sed persona est singulare ; igitur persona per se primo non � ffinitur ; ergo diffinicio nulla. 2° sic: Substancia ponitur in diffinicione persone, aut ergo su m)itur pro sub- stancia prima, aut pro substancia secunda vel mixtim. Si pro substancia prima, tunc superflua additur individua, cum substancia prima sit essencia individua. Si vero 15 pro substancia secunda, false additur et est oppositum in adiecto. 3° sic: Vel substancia stat ibi pro essencia, vel pro ypostati. Si pro essencia, contra: essencia non est individua, cum sit communicabilis. Si pro ypostasi, contra: ypostasis, ut dicit Boecius, est substancia individua'; ergo est ibi nugacio. 4° sic : Res prime intencionis non debet per rem secunde intencionis diffiniri; 20 ergo nec persona per individuam substanciam. Tenet consequencia negative a su- periori ad inferius tam a parte subiecti quam a parte predicati. Assumptum pro- batur : Nam sicud mala esset diffinicio hominis homo est species animalis', quia homo est intencio prima et species secunda, sic et in proposito. 5° sic: Natura est principium motus et quietis in eo, in quo est per se et non se- 25 cundum accidens, ut dicitur 2° Phisicorum ; sed persona est in rebus inmobilibus, ut in angelis malis et bonis ; igitur non debuit poni natura, sed magis essencia in diffinicione persone. 6° sic: Hoc signum persona primarie vel significat personam, vel secundarie. Non secundum, ergo primum. Tunc ultra : Hoc signum persona primarie significat per- 3o sonam; ergo est dabilis persona, quam hoc signum significat primarie. Quo dato M 35 b 6 Avicebronis (Salomonis Ibn Džebírul) Fons vitae (ed. Baeumker) hanc sententiam non exhibet. 9 Boethius, Contra Eutychen, c. 4, l. 5 (ed. Stewart-Rand): Hoc interim constet, quod inter natu- ram personamque differre prediximus, quoniam natura est cuiuslibet substantiae specificata proprietas, persona vero rationabilis naturae individua substantia. Cf. Hus, Super IV Sen- tentiarum I 23, 4 (pag. 127, 43 ed. Flajšhans): Et describitur sic a Boecio: Persona est racio- nalis nature individua substancia. 18 Boethius, Contra Eutychen, c. 3, 1. 63 (ed. Stewart-Rand). 25 Aristot. Phys. II 1, pag. 192b 21. 131
Strana 132
sequitur inconveniens, quia, si datur Sor, notum est, quod hoc signum persona non significat primarie Sortem. Et par est racio de Platone et quocunque alio homine. 70 sic: Persona vel dicitur univoce de Deo et de natura producta, vel equivoce. Persona enim vere dicitur de Deo et de creatura, non equivoce, cum partes de- scripcionis persone, sive sint res, sive intenciones, Deo et creature conveniunt ; nec eciam analoyce, cum persona non per prius convenit Deo quam nature producte, co quod a creaturis ad Deum hoc nomen persona est translatum ; nec cciam uni- voce, quia suprema univocacio est in genere generalissimo, et cum Deus sit extra omne genus predicamentale, sequitur, quod non univoce de Deo et de creatura dicitur persona. 8° sic: Sicud commune est hominem esse, sic commune est, ymmo communius personam esse, cum omni homini convenit personam esse et omni persone con- venit hominem esse; sed commune est homini, ut sit singuli homines'; ergo com- mune est persone, ut sit 'singule persone'. Consequens falsum, quia nulla persona est singule persone'. 9° sic : Sequitur, quod spiritus hominis esset persona ; quo dato oportet concedi, quod ex duobus entibus in actu fiat tercium, 2° quod spiritus est homo, 3° quod Sor si est, est duo homines', et plura alia inconveniencia. Sed prima consequencia probatur, nam spiritus hominis est racionalis nature individua substancia' etc. 10° sic: Nulla anima humana est persona; sed omnis anima humana est natura 20 racionalis producta ; igitur natura racionalis producta non est persona. Consequen- cia tenet in felapton' per transposicionem premissarum. Et minor de se patet. Maior probatur : Nulla anima humana per se agit aliquid ; omnis persona per se agit aliquid ; igitur nulla anima humana est persona. Consequencia tenet in cesare'. Maior patet 2° De anima et minor 2° Metaphisice. 5 10 15 25 Neganti: 1° sic: Manifeste videtur instancia de anima humana. Contra : Spiritus Petri est persona et ipse spiritus Petri est anima humana; igitur anima humana est persona. Consequencia nota est cum minori. Sed maior probatur : Spiritus Petri incipiet esse persona et non accidentaliter; igitur substancialiter erit persona. Sed quid- 30 quid spiritus Petri erit substancialiter, ipse est substancialiter ; igitur est persona. 2° sic: Intellectus humanus est quid divinum, inpassibile et incorruptibile — (1°) et 3° De anima, et ipse est inmortalis et perpetuus — 3° De anima. Sed 25 Aristot. De anima II 1, pag. 412a 7; Metaphys. 1 (II) 2, pag. 994b 15. 32 Aristot. De anima I 4, pag. 408b 29 (divinum); I 4, pag. 408b 19 (incorruptibile); III 5, pag. 430 a 18 (inpassibile). Cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. N 31, fol. 45d: Intel- lectus est simplex, inpassibilis et inmixtus. Cf. etiam infra pag. 147, 1. 33 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 23; (f. in eisdem excerptis, fol. 45d: Intellectus est inmortalis et perpetuus. 132
sequitur inconveniens, quia, si datur Sor, notum est, quod hoc signum persona non significat primarie Sortem. Et par est racio de Platone et quocunque alio homine. 70 sic: Persona vel dicitur univoce de Deo et de natura producta, vel equivoce. Persona enim vere dicitur de Deo et de creatura, non equivoce, cum partes de- scripcionis persone, sive sint res, sive intenciones, Deo et creature conveniunt ; nec eciam analoyce, cum persona non per prius convenit Deo quam nature producte, co quod a creaturis ad Deum hoc nomen persona est translatum ; nec cciam uni- voce, quia suprema univocacio est in genere generalissimo, et cum Deus sit extra omne genus predicamentale, sequitur, quod non univoce de Deo et de creatura dicitur persona. 8° sic: Sicud commune est hominem esse, sic commune est, ymmo communius personam esse, cum omni homini convenit personam esse et omni persone con- venit hominem esse; sed commune est homini, ut sit singuli homines'; ergo com- mune est persone, ut sit 'singule persone'. Consequens falsum, quia nulla persona est singule persone'. 9° sic : Sequitur, quod spiritus hominis esset persona ; quo dato oportet concedi, quod ex duobus entibus in actu fiat tercium, 2° quod spiritus est homo, 3° quod Sor si est, est duo homines', et plura alia inconveniencia. Sed prima consequencia probatur, nam spiritus hominis est racionalis nature individua substancia' etc. 10° sic: Nulla anima humana est persona; sed omnis anima humana est natura 20 racionalis producta ; igitur natura racionalis producta non est persona. Consequen- cia tenet in felapton' per transposicionem premissarum. Et minor de se patet. Maior probatur : Nulla anima humana per se agit aliquid ; omnis persona per se agit aliquid ; igitur nulla anima humana est persona. Consequencia tenet in cesare'. Maior patet 2° De anima et minor 2° Metaphisice. 5 10 15 25 Neganti: 1° sic: Manifeste videtur instancia de anima humana. Contra : Spiritus Petri est persona et ipse spiritus Petri est anima humana; igitur anima humana est persona. Consequencia nota est cum minori. Sed maior probatur : Spiritus Petri incipiet esse persona et non accidentaliter; igitur substancialiter erit persona. Sed quid- 30 quid spiritus Petri erit substancialiter, ipse est substancialiter ; igitur est persona. 2° sic: Intellectus humanus est quid divinum, inpassibile et incorruptibile — (1°) et 3° De anima, et ipse est inmortalis et perpetuus — 3° De anima. Sed 25 Aristot. De anima II 1, pag. 412a 7; Metaphys. 1 (II) 2, pag. 994b 15. 32 Aristot. De anima I 4, pag. 408b 29 (divinum); I 4, pag. 408b 19 (incorruptibile); III 5, pag. 430 a 18 (inpassibile). Cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. N 31, fol. 45d: Intel- lectus est simplex, inpassibilis et inmixtus. Cf. etiam infra pag. 147, 1. 33 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 23; (f. in eisdem excerptis, fol. 45d: Intellectus est inmortalis et perpetuus. 132
Strana 133
idem intellectus separatur a corpore, ut patet ibidem. Vel ergo manebit sic separatus substancia racionalis individua', vel non. Et oportet dici primum, cum manebit substancialiter penitus invariatus. Igitur tunc erit persona ; sed cum esse personam' non sit accidentale, sequitur, quod quam primo fuit ille intellectus, tam cito fuit persona ; igitur per consequens existens in homine est persona. 3° sic: Quilibet spiritus humanus separatus a corpore est singularis substancia racionalis simplex ; igitur est intelligencia. Tenet consequencia per diffinicionem intelligencie. Consequencia nota est cum assumpto. Sed quia omnis intelligencia est persona et ipse intellectus humanus est intelligencia, ut dicit Commentator 10 3° De anima, sequitur assumptum negatum. 4° sic: Anima Sortis, vel, si placet dicere, anima respondentis, est substancia, et non universalis formaliter ; ergo singularis ; igitur ypostasis vel persona. Sed si est persona, non est nisi humana; ergo anima est homo. Et confirmatur per illud dictum valde philosophicum prima Cor. 4°: »Licet is, qui foris est, noster homo 15 corrumpatur, tamen is, qui intus est, renovatur de die in diem.« Si ergo sequitur hic est homo exterior, igitur est homo', a forciori debet sequi hic est homo interior, igitur est homo'. 5 M. Iohannes de Neusedlicz velud Elcobolus. Quia personam consequitur voluntatis libertas, procedat in medium 20 Elcobolus philosophus de septem sapientibus. Cuius sentencia hec est: corpus bene exercere ; diligere magis audire quam loqui ; scienciam diligere, ignoranciam fugere ; inimi- 22 ſugere*] fugare M 1 Aristot. De anima III 4, pag. 429b 4; (f. in eisdem excerptis, fol. 45c: Intellectus non habet aliquod organum in corpore, sed est separatus ab omni organo corporali. 14 II. Cor. 4, 16. 18 Iohannes Iacobi de Neusedlicz (Nausedlicz) in Silesia, bac. in art. 1397 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 329), qui demum 1404 determinavit (ibid. pag. 380), a. 1402 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 79, ubi Iohannes Iacobi de Nawssedlicz, dioc. Olomuc.), mag. art. 1405 (ibid. pag. 384), a. 1408 subdiaconus et diaconus, a. 1409 presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 147, 154, 160), in annalibus universitatis sacpius, postremum 27. V. 1413, commemoratur (ibid. pag. 423—4). Cſ in conspectu finali, infra pag. 213, 12. 20 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 124a ): Cleobolus philosophus... unus de VII sapientibus... Consulebat autem Cleobolus: corpus bene exercere ; diligere magis audire quam loqui ; diligere scienciam, ignoranciam fugere; ... inimicicias preterire ; mulieri non esse fami- liarem ; ... Vide etiam praef. pag. XXVI, 9. 133
idem intellectus separatur a corpore, ut patet ibidem. Vel ergo manebit sic separatus substancia racionalis individua', vel non. Et oportet dici primum, cum manebit substancialiter penitus invariatus. Igitur tunc erit persona ; sed cum esse personam' non sit accidentale, sequitur, quod quam primo fuit ille intellectus, tam cito fuit persona ; igitur per consequens existens in homine est persona. 3° sic: Quilibet spiritus humanus separatus a corpore est singularis substancia racionalis simplex ; igitur est intelligencia. Tenet consequencia per diffinicionem intelligencie. Consequencia nota est cum assumpto. Sed quia omnis intelligencia est persona et ipse intellectus humanus est intelligencia, ut dicit Commentator 10 3° De anima, sequitur assumptum negatum. 4° sic: Anima Sortis, vel, si placet dicere, anima respondentis, est substancia, et non universalis formaliter ; ergo singularis ; igitur ypostasis vel persona. Sed si est persona, non est nisi humana; ergo anima est homo. Et confirmatur per illud dictum valde philosophicum prima Cor. 4°: »Licet is, qui foris est, noster homo 15 corrumpatur, tamen is, qui intus est, renovatur de die in diem.« Si ergo sequitur hic est homo exterior, igitur est homo', a forciori debet sequi hic est homo interior, igitur est homo'. 5 M. Iohannes de Neusedlicz velud Elcobolus. Quia personam consequitur voluntatis libertas, procedat in medium 20 Elcobolus philosophus de septem sapientibus. Cuius sentencia hec est: corpus bene exercere ; diligere magis audire quam loqui ; scienciam diligere, ignoranciam fugere ; inimi- 22 ſugere*] fugare M 1 Aristot. De anima III 4, pag. 429b 4; (f. in eisdem excerptis, fol. 45c: Intellectus non habet aliquod organum in corpore, sed est separatus ab omni organo corporali. 14 II. Cor. 4, 16. 18 Iohannes Iacobi de Neusedlicz (Nausedlicz) in Silesia, bac. in art. 1397 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 329), qui demum 1404 determinavit (ibid. pag. 380), a. 1402 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 79, ubi Iohannes Iacobi de Nawssedlicz, dioc. Olomuc.), mag. art. 1405 (ibid. pag. 384), a. 1408 subdiaconus et diaconus, a. 1409 presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 147, 154, 160), in annalibus universitatis sacpius, postremum 27. V. 1413, commemoratur (ibid. pag. 423—4). Cſ in conspectu finali, infra pag. 213, 12. 20 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 124a ): Cleobolus philosophus... unus de VII sapientibus... Consulebat autem Cleobolus: corpus bene exercere ; diligere magis audire quam loqui ; diligere scienciam, ignoranciam fugere; ... inimicicias preterire ; mulieri non esse fami- liarem ; ... Vide etiam praef. pag. XXVI, 9. 133
Strana 134
ciciam preterire; mulieri familiarem non esse; voluntatem liberam retinere. Nunc ergo venerandus Magister Iohannes de ea nos informabit, cui proponitur questio: M 36 а UTRUM POSSIT ILLIBERTARI LIBERUM ARBI- TRIUM POTENCIE VOLITIVE. 5 Arguitur, quod non, quia non potest libera voluntas cogi ; ergo nec potest illibertari liberum arbitrium. Tenet consequencia ex eo, quod libera voluntas est liberum arbitrium. Assumptum patet, quia contra- diccionem inplicat, quod sit voluntas libera et tamen sit coacta. In oppositum arguitur sic: Potest illibertari potencia volitiva, igitur et liberum arbitrium. Consequencia tenet iterum ab eodem ad idem; et assumptum probatur, quia potest supremus Dominus volitive potencie voluntatem ipsam perficere, quod non possit malum velle; ergo assumptum verum. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, vehe- menter vulnerati irasci minime possunt? 15 20 Nota: Liberum arbitrium est libera potestas et habilitas voluntatis — Magister in 2°, distinccione 5a. Liberum arbitrium, secundum Augustinum, ut ponit Magister 2°, distinccione 25 24, est facultas et racionis et voluntatis, qua bonum cligitur gracia asistente vel malum ea desistente. Item: Dicitur liberum, quantum ad voluntatem, que ad utrumlibet flecti pot- 2 Sententiam, qua praecipitur voluntatem liberam retinere neque in Burlaei codicibus neque in exemplari genuino, quod apud Stobaeum III 1, 172 legitur, repperi; ideo veri simile est eam ab Hussio additam esse, quo artior nexus cum sententia determinanda acquireretur. 5 Positionem elaboratam e cod. NUK V E 14, fol. 185a—187a R. Beer, Wiclif's Latin Works XII (1891), pag. 244—250 edidit, falso eam Wyclifio attribuens; cf. NUKXE 24, fol. 295b—298a. 21 Vide supra ad pag. 126, 21. 23 Petrus Lombardus, Sententiarum lib. II., dist. 5, c. 2 (PL 192, 661): Habebant enim omnes li- berum arbitrium, quod est libera potestas et habilitas voluntatis rationalis. 25 Petrus Lombardus, Sententiarum lib. II., dist. 24, c. 5 (PL 192, 702): Liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis, qua bonum cligitur gratia assistente vel malum eadem desistente. Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 24, 1 (pag. 292, 35 ed. Flajšhans): secundum Augustinum liberum arbitrium est facultas et (sic cod. NUK III C 7) racionis et voluntatis, qua bonum eligitur gracia assistente vel malum ea desistente. 134
ciciam preterire; mulieri familiarem non esse; voluntatem liberam retinere. Nunc ergo venerandus Magister Iohannes de ea nos informabit, cui proponitur questio: M 36 а UTRUM POSSIT ILLIBERTARI LIBERUM ARBI- TRIUM POTENCIE VOLITIVE. 5 Arguitur, quod non, quia non potest libera voluntas cogi ; ergo nec potest illibertari liberum arbitrium. Tenet consequencia ex eo, quod libera voluntas est liberum arbitrium. Assumptum patet, quia contra- diccionem inplicat, quod sit voluntas libera et tamen sit coacta. In oppositum arguitur sic: Potest illibertari potencia volitiva, igitur et liberum arbitrium. Consequencia tenet iterum ab eodem ad idem; et assumptum probatur, quia potest supremus Dominus volitive potencie voluntatem ipsam perficere, quod non possit malum velle; ergo assumptum verum. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, vehe- menter vulnerati irasci minime possunt? 15 20 Nota: Liberum arbitrium est libera potestas et habilitas voluntatis — Magister in 2°, distinccione 5a. Liberum arbitrium, secundum Augustinum, ut ponit Magister 2°, distinccione 25 24, est facultas et racionis et voluntatis, qua bonum cligitur gracia asistente vel malum ea desistente. Item: Dicitur liberum, quantum ad voluntatem, que ad utrumlibet flecti pot- 2 Sententiam, qua praecipitur voluntatem liberam retinere neque in Burlaei codicibus neque in exemplari genuino, quod apud Stobaeum III 1, 172 legitur, repperi; ideo veri simile est eam ab Hussio additam esse, quo artior nexus cum sententia determinanda acquireretur. 5 Positionem elaboratam e cod. NUK V E 14, fol. 185a—187a R. Beer, Wiclif's Latin Works XII (1891), pag. 244—250 edidit, falso eam Wyclifio attribuens; cf. NUKXE 24, fol. 295b—298a. 21 Vide supra ad pag. 126, 21. 23 Petrus Lombardus, Sententiarum lib. II., dist. 5, c. 2 (PL 192, 661): Habebant enim omnes li- berum arbitrium, quod est libera potestas et habilitas voluntatis rationalis. 25 Petrus Lombardus, Sententiarum lib. II., dist. 24, c. 5 (PL 192, 702): Liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis, qua bonum cligitur gratia assistente vel malum eadem desistente. Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 24, 1 (pag. 292, 35 ed. Flajšhans): secundum Augustinum liberum arbitrium est facultas et (sic cod. NUK III C 7) racionis et voluntatis, qua bonum eligitur gracia assistente vel malum ea desistente. 134
Strana 135
est. Arbitrium autem dicitur quantum ad racionem, que habet discernere inter bonum et malum. Liberum arbitrium est potencia arbitrandi et iudicandi bonum iustum pro- sequendum et iniustum dimittendum, et sic est commune Deo et creaturis secun- 5 dum Anselmum De libero arbitrio, capitulo 3°: »Liberum arbitrium est potestas nature racionalis voluntarie servandi rectitudinem vel iusticiam.« Concedenti: 1° sic: Non est liberum arbitrium in Deo; ergo nec est in homine. Consequen- cia tenet, quia si illi, cui magis videtur posse inesse et non inest, nec ei, cui minus. 10 Assumptum probatur : Deus non potest libere velle peccatum, prout est deficiencia rectitudinis ; igitur Deus quoad hoc non est liber in racione et voluntate, et per consequens non est liberum arbitrium in Deo. 2° sic: Si liberum arbitrium inest creature racionali, vel ergo racione omnium volibilium, vel non omnium. Non primum, quia voluntas respectu eorum, ad que 15 necessario fertur, non habet liberum arbitrium, ut patet de esse ipsius voluntatis et de beatitudine. Non enim potest se velle non esse vel se non esse beatam, cum natu- raliter appetit se esse, similiter et beatitudinem, ut dicit Boecius. Si vero dicit, quod non omnium, contra : libere et contingenter vult creatura racionalis se esse, similiter et suam beatitudinem, igitur quoad hoc habet liberum arbitrium ; 20 igitur etc. 3° sic ad quesitum: Nulla mens cogi potest, maxime si bona est, nam a mente mala cogi non potest, cum mens mala sit ipsa infirmior, nec a corpore per idem, cum omne corpus sit ipsa inferius, nec a mente bona vel inferiori vel a pari, tum quia non potest, tum quia bonitas sua inpedit ipsam cogere voluntatem. Et per 25 idem a mente bona superiori cogi non potest, quia eo ipso, quod cogeret ad ma- lum, esset ipsa in cogendo mala. Et si ad bonum, adhuc hoc esset iniustum, quia si iam per coaccionem faceret, nullum consequeretur meritum. 4° sic : Sicud intellectus terminatur ad ens ut intelligibile et sic ad ens ut verum, sic voluntas terminatur ad ens ut bonum; igitur etc. Sicud intellectus non potest 30 illibertari ad hoc, ut oblatum ens non intelligat, sic et voluntas, ut bonum oblatum non velit, quia alias posset tantum indisponi, quod posset velle malum sub racione mali et nolle bonum sub racione boni; sed hoc claudit contradiccionem; patet igitur, quod voluntas libere producit actum suum, et per consequens non potest illibertari etc. 30 et*] ut M 5 Anselmus Cantuarensis, De libero arbitrio, cap. 3 (PL 158, 494A): restat libertatem arbitrii datam esse rationali naturae ad servandam acceptam rectitudinem voluntatis... (494B:) libertas arbitrii est potestas servandi rectitudinem voluntatis propter ipsam rectitudinem. 135
est. Arbitrium autem dicitur quantum ad racionem, que habet discernere inter bonum et malum. Liberum arbitrium est potencia arbitrandi et iudicandi bonum iustum pro- sequendum et iniustum dimittendum, et sic est commune Deo et creaturis secun- 5 dum Anselmum De libero arbitrio, capitulo 3°: »Liberum arbitrium est potestas nature racionalis voluntarie servandi rectitudinem vel iusticiam.« Concedenti: 1° sic: Non est liberum arbitrium in Deo; ergo nec est in homine. Consequen- cia tenet, quia si illi, cui magis videtur posse inesse et non inest, nec ei, cui minus. 10 Assumptum probatur : Deus non potest libere velle peccatum, prout est deficiencia rectitudinis ; igitur Deus quoad hoc non est liber in racione et voluntate, et per consequens non est liberum arbitrium in Deo. 2° sic: Si liberum arbitrium inest creature racionali, vel ergo racione omnium volibilium, vel non omnium. Non primum, quia voluntas respectu eorum, ad que 15 necessario fertur, non habet liberum arbitrium, ut patet de esse ipsius voluntatis et de beatitudine. Non enim potest se velle non esse vel se non esse beatam, cum natu- raliter appetit se esse, similiter et beatitudinem, ut dicit Boecius. Si vero dicit, quod non omnium, contra : libere et contingenter vult creatura racionalis se esse, similiter et suam beatitudinem, igitur quoad hoc habet liberum arbitrium ; 20 igitur etc. 3° sic ad quesitum: Nulla mens cogi potest, maxime si bona est, nam a mente mala cogi non potest, cum mens mala sit ipsa infirmior, nec a corpore per idem, cum omne corpus sit ipsa inferius, nec a mente bona vel inferiori vel a pari, tum quia non potest, tum quia bonitas sua inpedit ipsam cogere voluntatem. Et per 25 idem a mente bona superiori cogi non potest, quia eo ipso, quod cogeret ad ma- lum, esset ipsa in cogendo mala. Et si ad bonum, adhuc hoc esset iniustum, quia si iam per coaccionem faceret, nullum consequeretur meritum. 4° sic : Sicud intellectus terminatur ad ens ut intelligibile et sic ad ens ut verum, sic voluntas terminatur ad ens ut bonum; igitur etc. Sicud intellectus non potest 30 illibertari ad hoc, ut oblatum ens non intelligat, sic et voluntas, ut bonum oblatum non velit, quia alias posset tantum indisponi, quod posset velle malum sub racione mali et nolle bonum sub racione boni; sed hoc claudit contradiccionem; patet igitur, quod voluntas libere producit actum suum, et per consequens non potest illibertari etc. 30 et*] ut M 5 Anselmus Cantuarensis, De libero arbitrio, cap. 3 (PL 158, 494A): restat libertatem arbitrii datam esse rationali naturae ad servandam acceptam rectitudinem voluntatis... (494B:) libertas arbitrii est potestas servandi rectitudinem voluntatis propter ipsam rectitudinem. 135
Strana 136
M 36 b 5° sic: Quia, si non, sequitur, quod voluntas hominis esset libertatis infinite sicud Deus. Consequens falsum ; igitur etc. Item: Si liberum arbitrium illibertatur, tunc perditur potencia libertatis. Con- sequens falsum, sed consequencia patet ex eo, quod idem sunt libertatis potencia' et liberum arbitrium'. Quod consequens sit falsum, probatur: Omne racionale natum est clare et distincte arbitrari et discernere rectitudinem ; igitur quodlibet tale habet liberum arbitrium. Assumptum notum est; et consequencia tenet, ex co quod, quod libere arbitratur et discernit rectitudinem, habet liberum arbitrium ; non enim sic libere discerneret, si liberum arbitrium non haberet. 6° sic: Claudit contradiccionem creaturam racionalem carere potencia liber- 10 tatis ; igitur etc. Assumptum probatur, quia, si creatura racionalis est, ipsa obli- gatur a Deo servare rectitudinem; et cum Deus non potest obligare quemquam ad inpossibile, relinquitur inseparabiliter Deum dare cuilibet creature racionali potestatem servandi rectitudinem. Sicud igitur vinculatus servatis naturalibus illesis habet potestatem faciendi, quidquid facere sufficeret solutus, licet deficiat sibi disposicio ex vinculacione, sic homo interior, irretitus peccato vel mole corporis; co ipso habet natura racionalis potestatem servandi rectitudinem, licet deficiat sibi disposicio; igitur etc. 15 Neganti: 1° sic: Potest libera voluntas suscipere magis et minus; igitur potest illibertari. Consequencia tenet, quia si libera potestas potest minus esse libera, ponatur, quod remittatur usque ad non gradum. Et patebit consequencia. Sed assumptum pro- batur : potest libera potestas, quia potencia racionalis, exsequi vel elicere rectitu- dinem debitam prompcius vel tardius ; ergo secundum hoc potest suscipere magis 25 et minus. Sic enim non solum katholici philosophi, sed eciam gentiles vocant ho- mines virtuosos liberos et viciosos, servientes peccato, servos turpissimos. Patet ergo, quod talis libertas potest suscipere magis et minus, cum sit secundum quot- libet gradus adquisibilis et deperdibilis ; igitur assumptum verum. 2° sic: Data quacunque creatura racionali probatur, quod habet liberum arbi- 30 trium. Probatur : Quelibet talis est libera ad eligendum actum proprium voluntatis ; nam quelibet talis sufficit nolle malum et sufficit velle bonum, cum genus illius actus prius sit naturaliter, sicud et eius obiectum ; igitur quelibet talis sufficit velle bonum, et per consequens habet libertatem ad elicendum actum proprium volun- tatis. Deus igitur non potest servare naturam incorruptibilem volitivam cum hoc, 35 quod non sufficiat elicere actum proprium inmanentem, quia tunc ista insufficien- cia diceret aliquam indisposicionem accidentalem substancie, et per consequens posset tantum indisponi, quod nollet bonum sub racione boni, sed velit malum sub racione mali, et non sub racione, qua bonum, cum vult aliquid, quod est falsum. 20 136
M 36 b 5° sic: Quia, si non, sequitur, quod voluntas hominis esset libertatis infinite sicud Deus. Consequens falsum ; igitur etc. Item: Si liberum arbitrium illibertatur, tunc perditur potencia libertatis. Con- sequens falsum, sed consequencia patet ex eo, quod idem sunt libertatis potencia' et liberum arbitrium'. Quod consequens sit falsum, probatur: Omne racionale natum est clare et distincte arbitrari et discernere rectitudinem ; igitur quodlibet tale habet liberum arbitrium. Assumptum notum est; et consequencia tenet, ex co quod, quod libere arbitratur et discernit rectitudinem, habet liberum arbitrium ; non enim sic libere discerneret, si liberum arbitrium non haberet. 6° sic: Claudit contradiccionem creaturam racionalem carere potencia liber- 10 tatis ; igitur etc. Assumptum probatur, quia, si creatura racionalis est, ipsa obli- gatur a Deo servare rectitudinem; et cum Deus non potest obligare quemquam ad inpossibile, relinquitur inseparabiliter Deum dare cuilibet creature racionali potestatem servandi rectitudinem. Sicud igitur vinculatus servatis naturalibus illesis habet potestatem faciendi, quidquid facere sufficeret solutus, licet deficiat sibi disposicio ex vinculacione, sic homo interior, irretitus peccato vel mole corporis; co ipso habet natura racionalis potestatem servandi rectitudinem, licet deficiat sibi disposicio; igitur etc. 15 Neganti: 1° sic: Potest libera voluntas suscipere magis et minus; igitur potest illibertari. Consequencia tenet, quia si libera potestas potest minus esse libera, ponatur, quod remittatur usque ad non gradum. Et patebit consequencia. Sed assumptum pro- batur : potest libera potestas, quia potencia racionalis, exsequi vel elicere rectitu- dinem debitam prompcius vel tardius ; ergo secundum hoc potest suscipere magis 25 et minus. Sic enim non solum katholici philosophi, sed eciam gentiles vocant ho- mines virtuosos liberos et viciosos, servientes peccato, servos turpissimos. Patet ergo, quod talis libertas potest suscipere magis et minus, cum sit secundum quot- libet gradus adquisibilis et deperdibilis ; igitur assumptum verum. 2° sic: Data quacunque creatura racionali probatur, quod habet liberum arbi- 30 trium. Probatur : Quelibet talis est libera ad eligendum actum proprium voluntatis ; nam quelibet talis sufficit nolle malum et sufficit velle bonum, cum genus illius actus prius sit naturaliter, sicud et eius obiectum ; igitur quelibet talis sufficit velle bonum, et per consequens habet libertatem ad elicendum actum proprium volun- tatis. Deus igitur non potest servare naturam incorruptibilem volitivam cum hoc, 35 quod non sufficiat elicere actum proprium inmanentem, quia tunc ista insufficien- cia diceret aliquam indisposicionem accidentalem substancie, et per consequens posset tantum indisponi, quod nollet bonum sub racione boni, sed velit malum sub racione mali, et non sub racione, qua bonum, cum vult aliquid, quod est falsum. 20 136
Strana 137
3° sic: Homo interior cum corrupto corpore gravatus illibertatur ; igitur questio vera. Assumptum probatur ex hoc, quod corpus tale cruciari potest multipliciter calore, frigore, fame, siti et alia affliccione et tediis infinitis ; sed tanta est conpassio istorum ad invicem pro tempore, quo sunt eadem persona, quod oportet compati superiorem inferiori ; ergo contingit animum retardari ab actu volendi circa proprium et per se bonum propter occupacionem circa talia sensibilia ; igitur assumptum verum. 4° sic: Mens humana necessitatur ad peccandum ; igitur illibertatur. Argumen- tum probatur : Mens humana ex infeccione corporis et aliis allectivis intrinsecis ſo necessitatur ad peccandum in tantum, quod confitentur se homines oportere pec- care ; sed necessitas illibertat ; igitur. 5° sic: Pono, quod A sit primus actus liber libertate contradiccionis. Quero, utrum positis omnibus previis ad produccionem, sequitur A vel non. Si non, tunc non sunt capta omnia previe requisita, cum quodlibet causatum habet causam, ex qua formaliter sequitur. Si vero A sit, cum ista previa non sunt in potestate produ- centis A actum, co quod A est primum liberum causatum, sequitur, quod nec A actus sit in libera potestate producentis, cum quecunque antecedens necessitas non est in potestate libera potencie date nec formaliter consequens. Item: Posse in contradictoria est magna libertas ; sed hec tolletur in beatis et 20 remanebit solum libertas ad unam partem contradiccionis ; igitur etc. 5 15 M. Procopius de Cladrub velud Yscus. M 37 a Peragratis multis philosophie tam divine quam naturalis et moralis partibus, eciam causarum ordine et persone quiditate cum volicione libera, videtur non inutile ad subieccionis obedienciam descendere, 25 ut auditorium intelligat, in quibus preceptis sit preceptoribus licitum obedire. 21 Procopius Wenczeslai de Cladrub, a. 1401 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 66, 68, 70, unde patris nomen comperimus), bac. in art. 1402, mag. art. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 371, 384); posterius sem. hib. 1412/13 facultatis artium decanus (ibid. pag. 421 ), in annalibus facultatis artium saepissime, postremum 21. VI. 1416 (ibid. pag. 440), quo die quodlibetarius electus est, commemoratur; doctor theologiae, inde ab a. 1422 altarista in eccl. b. Mariae in Laeta Curia et canonicus Omnium sanctorum, postea Lipsiae s. theologiae professoris munere ſungebatur (eius opuscula in universitate lipczensi a 15. XI. 1429 ad 4. V. 1435 pro- nuntiata continentur in cod. Capit. Prag. F 19); a. 1436 canonicus eccl. Pragensis (Tomek, Děj. m. Prahy V 134, IX 366, 369), a. 1444—50 administrator archiepisc. Prag.; obiit 24. IV. 1453 Plznae (Podlaha, Series praepos. pag. 84). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 14. 137
3° sic: Homo interior cum corrupto corpore gravatus illibertatur ; igitur questio vera. Assumptum probatur ex hoc, quod corpus tale cruciari potest multipliciter calore, frigore, fame, siti et alia affliccione et tediis infinitis ; sed tanta est conpassio istorum ad invicem pro tempore, quo sunt eadem persona, quod oportet compati superiorem inferiori ; ergo contingit animum retardari ab actu volendi circa proprium et per se bonum propter occupacionem circa talia sensibilia ; igitur assumptum verum. 4° sic: Mens humana necessitatur ad peccandum ; igitur illibertatur. Argumen- tum probatur : Mens humana ex infeccione corporis et aliis allectivis intrinsecis ſo necessitatur ad peccandum in tantum, quod confitentur se homines oportere pec- care ; sed necessitas illibertat ; igitur. 5° sic: Pono, quod A sit primus actus liber libertate contradiccionis. Quero, utrum positis omnibus previis ad produccionem, sequitur A vel non. Si non, tunc non sunt capta omnia previe requisita, cum quodlibet causatum habet causam, ex qua formaliter sequitur. Si vero A sit, cum ista previa non sunt in potestate produ- centis A actum, co quod A est primum liberum causatum, sequitur, quod nec A actus sit in libera potestate producentis, cum quecunque antecedens necessitas non est in potestate libera potencie date nec formaliter consequens. Item: Posse in contradictoria est magna libertas ; sed hec tolletur in beatis et 20 remanebit solum libertas ad unam partem contradiccionis ; igitur etc. 5 15 M. Procopius de Cladrub velud Yscus. M 37 a Peragratis multis philosophie tam divine quam naturalis et moralis partibus, eciam causarum ordine et persone quiditate cum volicione libera, videtur non inutile ad subieccionis obedienciam descendere, 25 ut auditorium intelligat, in quibus preceptis sit preceptoribus licitum obedire. 21 Procopius Wenczeslai de Cladrub, a. 1401 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 66, 68, 70, unde patris nomen comperimus), bac. in art. 1402, mag. art. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 371, 384); posterius sem. hib. 1412/13 facultatis artium decanus (ibid. pag. 421 ), in annalibus facultatis artium saepissime, postremum 21. VI. 1416 (ibid. pag. 440), quo die quodlibetarius electus est, commemoratur; doctor theologiae, inde ab a. 1422 altarista in eccl. b. Mariae in Laeta Curia et canonicus Omnium sanctorum, postea Lipsiae s. theologiae professoris munere ſungebatur (eius opuscula in universitate lipczensi a 15. XI. 1429 ad 4. V. 1435 pro- nuntiata continentur in cod. Capit. Prag. F 19); a. 1436 canonicus eccl. Pragensis (Tomek, Děj. m. Prahy V 134, IX 366, 369), a. 1444—50 administrator archiepisc. Prag.; obiit 24. IV. 1453 Plznae (Podlaha, Series praepos. pag. 84). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 14. 137
Strana 138
Docebit autem nos Yscus, Pitagoricus philosophus, qui scripsit librum sentenciarum moralium, de quo libro Augustinus 2° Retrac- tacionum facit mencionem. In quo libro ista notabilia sunt con- scripta: »Qualis vis esse, dum oras Deum, talis semper esto.« »Opta tibi evenire, non quod vis, sed quod expedit.« "Qualem tibi vis esse proximum tuum, talis esto proximis tuis.« »In omni eo, quod bene agis, actorem deputa esse Deum.« »Nichil preciosum dicas, quod possit a te auferre homo malus.« »Hoc solum bonum puta, quod Deo dignum est.« »Intollerabilis fit malicia, cum laudatur.« »Cum prees hominibus, memento, quod tibi preest Deus; cum iudicas 10 homines, memento, quia et tu iudicaberis a Deo.« »Mayus pericu- lum est iudicantis quam eius, qui iudicatur.« »Sicud in bonis actibus vis laudari, ita in delictis pacienter accipe, si culperis.« Illud serva: »Mors non perdit animam, sed mala vita.« »Aures tuas non omnibus comittas, ut in omnibus obedias.« Ecce, quam sane consulit iste 15 philosophus ! Sed nunquam dubium nobis oritur, quod noster concionator, vene- randus Magister Procopius , predicator egregius, tamquam Iscus philo- 5 13 culperis illud serva M] vide infra 1 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 148ab): XIplistus, Pitagoricus philosophus, qui claruit tem- pore Octaviani Augusti, scripsit librum sentenciarum moralium notabilium, quem Enchiri- dion appellavit. Quem librum Ruffinus presbiter ... de Greco transtulit in Latinum. De quo Boecius et b. Augustinus mencionem facit 2° Retractationum (II 42, PL 32, 647: sed postea legi Sexti philosophi esse, non Xysti Christiani). 3 Burley (ibid.): De hoc libro infra scripta notabilia excerpta sunt: ... Qualis vis esse, dum deum oras, talis semper esto. Opta tibi evenire, non quod vis, sed pocius quod tibi expedit. Qualem vis esse tibi proximum tuum, talis et tu esto proximis tuis. In omni eo, quod agis, actorem deputa deum. Nichil preciosum dicas, quod possit a te auferre homo malus. Hoc solum preciosum putato, quod deo dignum est... 9 Burley (ibid.): ... Intollerabilis fit malicia, cum laudatur ... Cum prees hominibus, memento, quod et tibi preest deus, et iudicans memento, quod et ipse iudicaberis a deo. Maius peri- culum est [verbum] iudicantis quam ipsius, qui iudicatur... 12 Burley (ibid. ): Sicud in bonis actibus laudari vis, ita in delictis pacienter accipe, si culperis... 13 Burley (ibid.): ... Vestimentum putato esse anime corpus tuum, mundum ergo illud inde serva. Animam mors non perdit, sed vita mala. Linea textus Burlaeani omissa est, incertum, utrum scribae incuria an Magistri excerpentis celeritate. 14 Burley (ibid.): Aures tuas non omnibus committas. Verba ut in omnibus obedias Hus addidit quaestionis proponendae argumentum respiciens. 138
Docebit autem nos Yscus, Pitagoricus philosophus, qui scripsit librum sentenciarum moralium, de quo libro Augustinus 2° Retrac- tacionum facit mencionem. In quo libro ista notabilia sunt con- scripta: »Qualis vis esse, dum oras Deum, talis semper esto.« »Opta tibi evenire, non quod vis, sed quod expedit.« "Qualem tibi vis esse proximum tuum, talis esto proximis tuis.« »In omni eo, quod bene agis, actorem deputa esse Deum.« »Nichil preciosum dicas, quod possit a te auferre homo malus.« »Hoc solum bonum puta, quod Deo dignum est.« »Intollerabilis fit malicia, cum laudatur.« »Cum prees hominibus, memento, quod tibi preest Deus; cum iudicas 10 homines, memento, quia et tu iudicaberis a Deo.« »Mayus pericu- lum est iudicantis quam eius, qui iudicatur.« »Sicud in bonis actibus vis laudari, ita in delictis pacienter accipe, si culperis.« Illud serva: »Mors non perdit animam, sed mala vita.« »Aures tuas non omnibus comittas, ut in omnibus obedias.« Ecce, quam sane consulit iste 15 philosophus ! Sed nunquam dubium nobis oritur, quod noster concionator, vene- randus Magister Procopius , predicator egregius, tamquam Iscus philo- 5 13 culperis illud serva M] vide infra 1 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 148ab): XIplistus, Pitagoricus philosophus, qui claruit tem- pore Octaviani Augusti, scripsit librum sentenciarum moralium notabilium, quem Enchiri- dion appellavit. Quem librum Ruffinus presbiter ... de Greco transtulit in Latinum. De quo Boecius et b. Augustinus mencionem facit 2° Retractationum (II 42, PL 32, 647: sed postea legi Sexti philosophi esse, non Xysti Christiani). 3 Burley (ibid.): De hoc libro infra scripta notabilia excerpta sunt: ... Qualis vis esse, dum deum oras, talis semper esto. Opta tibi evenire, non quod vis, sed pocius quod tibi expedit. Qualem vis esse tibi proximum tuum, talis et tu esto proximis tuis. In omni eo, quod agis, actorem deputa deum. Nichil preciosum dicas, quod possit a te auferre homo malus. Hoc solum preciosum putato, quod deo dignum est... 9 Burley (ibid.): ... Intollerabilis fit malicia, cum laudatur ... Cum prees hominibus, memento, quod et tibi preest deus, et iudicans memento, quod et ipse iudicaberis a deo. Maius peri- culum est [verbum] iudicantis quam ipsius, qui iudicatur... 12 Burley (ibid. ): Sicud in bonis actibus laudari vis, ita in delictis pacienter accipe, si culperis... 13 Burley (ibid.): ... Vestimentum putato esse anime corpus tuum, mundum ergo illud inde serva. Animam mors non perdit, sed vita mala. Linea textus Burlaeani omissa est, incertum, utrum scribae incuria an Magistri excerpentis celeritate. 14 Burley (ibid.): Aures tuas non omnibus committas. Verba ut in omnibus obedias Hus addidit quaestionis proponendae argumentum respiciens. 138
Strana 139
sophus suam doctrinam de obediencia exhibebit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM QUILIBET SUO SUPERIORI HOMO SUB- DITUS TENETUR EI IN SINGULIS ACTIBUS IN- DIFFERENTIBUS OBEDIRE. Arguitur, quod sic, quia quilibet suo [suo] superiori tenetur obedire in omnibus, igitur et in singulis actibus indifferentibus, cum illi sint aliqui vel aliqua. Tenet consequencia ; et assumptum est communis fama publica. In oppositum sic: Potest in casu esse, quod superior precipiat actum indifferentem, ad quem inmediate consequitur malum mo- ris ; sed ad hoc evitandum debet subditus non obedire ; ergo questio falsa. Probleuma: Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus et Ambrosius 15 in Exameron, ursus nequaquam aggreditur sedentem aut stantem in aqua? 10 25 30 Nota: Obediencia est forma, qua creatura racionalis dicitur suo preposito obedire, et sonat in bonum, sicud obaudire sonat in malum. Et patet, quod obedien- cia est actus vel habitus creature racionalis, quo voluntarie submittit se suo prepo- sito. Ex quo patet, quod sicud omne peccatum est inobediencia vel ipsam conco- 20 mitſtlans, sic omnis obediencia est virtus. Omnis enim obediens Deo est virtuosus, sicud omnis inobediens est viciosus. Item nota, quod obediencia est in racione et voluntate, effectus autem eius sunt in ceteris potenciis et exterius in effectu. Obediencia ergo est actus voluntatis crea- ture racionalis, qua voluntarie submittit se suo preposito. Item nota, quod non debet quisquam obedire suo preposito vel cuiquam nisi in preceptis ewangelicis et consiliis vel in actibus, de quanto illis consonant. In hiis enim sive bonus sive malus mandaverit homini Cristiano, debet obedire non tam- quam sibi, sed tamquam Deo, cui serviunt singule creature. Sic enim Cristus obe- divit Pilato in iustis passionibus, quas sibi iniunxerat, et dyabolo in accionibus, quas petebat. Sic et nos debemus obedire in istis prepositis, in hiis, que non sapiunt peccatum ; cuius modi sunt omnes passiones, quas pati tenemur propter Dominum Iesum Cristum, non autem in agenciis iniustis, cuius modi sunt agencie contra con- silia Domini et precepta. Item nota, quod opus neutrum vel actus indifferens est actus, qui de sua pri- M371 14 Alienum est et ab Aristotele et ab Ambrosio; (f. LF 72 (1948), 180. 139
sophus suam doctrinam de obediencia exhibebit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM QUILIBET SUO SUPERIORI HOMO SUB- DITUS TENETUR EI IN SINGULIS ACTIBUS IN- DIFFERENTIBUS OBEDIRE. Arguitur, quod sic, quia quilibet suo [suo] superiori tenetur obedire in omnibus, igitur et in singulis actibus indifferentibus, cum illi sint aliqui vel aliqua. Tenet consequencia ; et assumptum est communis fama publica. In oppositum sic: Potest in casu esse, quod superior precipiat actum indifferentem, ad quem inmediate consequitur malum mo- ris ; sed ad hoc evitandum debet subditus non obedire ; ergo questio falsa. Probleuma: Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus et Ambrosius 15 in Exameron, ursus nequaquam aggreditur sedentem aut stantem in aqua? 10 25 30 Nota: Obediencia est forma, qua creatura racionalis dicitur suo preposito obedire, et sonat in bonum, sicud obaudire sonat in malum. Et patet, quod obedien- cia est actus vel habitus creature racionalis, quo voluntarie submittit se suo prepo- sito. Ex quo patet, quod sicud omne peccatum est inobediencia vel ipsam conco- 20 mitſtlans, sic omnis obediencia est virtus. Omnis enim obediens Deo est virtuosus, sicud omnis inobediens est viciosus. Item nota, quod obediencia est in racione et voluntate, effectus autem eius sunt in ceteris potenciis et exterius in effectu. Obediencia ergo est actus voluntatis crea- ture racionalis, qua voluntarie submittit se suo preposito. Item nota, quod non debet quisquam obedire suo preposito vel cuiquam nisi in preceptis ewangelicis et consiliis vel in actibus, de quanto illis consonant. In hiis enim sive bonus sive malus mandaverit homini Cristiano, debet obedire non tam- quam sibi, sed tamquam Deo, cui serviunt singule creature. Sic enim Cristus obe- divit Pilato in iustis passionibus, quas sibi iniunxerat, et dyabolo in accionibus, quas petebat. Sic et nos debemus obedire in istis prepositis, in hiis, que non sapiunt peccatum ; cuius modi sunt omnes passiones, quas pati tenemur propter Dominum Iesum Cristum, non autem in agenciis iniustis, cuius modi sunt agencie contra con- silia Domini et precepta. Item nota, quod opus neutrum vel actus indifferens est actus, qui de sua pri- M371 14 Alienum est et ab Aristotele et ab Ambrosio; (f. LF 72 (1948), 180. 139
Strana 140
maria intencione nec dicit bonum moris nec malum moris, ut edificare vel texere. Opera bona vel mala de genere differunt, que dicunt substanciam vel naturam operis boni vel mali moraliter, non tamen inplicant circumstancias per se statuentes naturas talium actuum in genere virtutis vel vicii, ut dare elemosinam et occidere hominem; utrumque enim istorum potest tam bene quam male fieri secundum di- versitatem cause vel intencionis operantis. Alia sunt opera aggregata, que dicunt simpliciter bonum vel malum moraliter, ut mechari vel fornicari, quoad vicium, et caritative diligere Deum et proximum, quoad virtutem. In hiis adversando nulli supe- riori est obediendum, nam prima supremus Dominus prohibet et residua precipit. Item alia sunt media, que pro loco et tempore et pro causa bene fiunt et ali- 10 quando male. Si ex racione fiunt, ut sit causa manifesta secundum exigenciam temporis, loci et obedientis, ut bene fiant, tunc obediendum est superiori. Nota, quod examinare debet subditus discretus preceptum sui prepositi, quando videtur declinare a lege Cristi vel consiliis vel sua regula, quia aliter videretur pre- positus fore incorrigibilis. Nota quinque condiciones rectificantes obedienciam : 12, cum opus est sanctum, quia non est obediendum contra Deum ; 2a, cum est voluntarium, quia quod est ex necessitate, non est meritorium; 3a, cum est purum secundum intencionem sanctam iuxta doctrinam Salvatoris Mat. 6° : »Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit«; 4, cum est discretum, cum nimietas vel defectus inficit ; et 5° , 20 cum est firmum usque ad finem debitum perseverans. Sed que discrecio in parendo precipienti in illo, quod est notum vel debet esse notum vergere in ecclesie detri- mentum? Ex iam dictis possunt argumenta colligi pro parte negativa vel affirmativa. 15 Concedenti: 1° sic: Contra stat, quod superior precipiat subdito in maiori parte sollicitari circa actus neutros sive indifferentes dimissa religione prima; sed sic precipienti nullo modo est parendum. Et assumptum probatur: Nam stat, quod abbas vel episcopus precipiat sacerdoti, ut se continue occupet circa empcionem et circa vendicionem temporalium et circa numeracionem peccuniarum pretermisso divino 30 officio valenciori — et tales actus sunt indifferentes — ; si ergo in illis sic obedierit, primam religionem posttergabit, que dicit : »Nemo militans Deo inplicat etc.«; igitur questio falsa. 2° sic: In actibus bonis de genere, ut sunt ieiunium et oracio, non est semper parendum preposito ; ergo multo magis non in singulis actibus indifferentibus 35 25 1 Cſ. infra pag. 147, 11. 19 Matth. 6, 22. 22 II. Tim. 2, 4: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus. 140
maria intencione nec dicit bonum moris nec malum moris, ut edificare vel texere. Opera bona vel mala de genere differunt, que dicunt substanciam vel naturam operis boni vel mali moraliter, non tamen inplicant circumstancias per se statuentes naturas talium actuum in genere virtutis vel vicii, ut dare elemosinam et occidere hominem; utrumque enim istorum potest tam bene quam male fieri secundum di- versitatem cause vel intencionis operantis. Alia sunt opera aggregata, que dicunt simpliciter bonum vel malum moraliter, ut mechari vel fornicari, quoad vicium, et caritative diligere Deum et proximum, quoad virtutem. In hiis adversando nulli supe- riori est obediendum, nam prima supremus Dominus prohibet et residua precipit. Item alia sunt media, que pro loco et tempore et pro causa bene fiunt et ali- 10 quando male. Si ex racione fiunt, ut sit causa manifesta secundum exigenciam temporis, loci et obedientis, ut bene fiant, tunc obediendum est superiori. Nota, quod examinare debet subditus discretus preceptum sui prepositi, quando videtur declinare a lege Cristi vel consiliis vel sua regula, quia aliter videretur pre- positus fore incorrigibilis. Nota quinque condiciones rectificantes obedienciam : 12, cum opus est sanctum, quia non est obediendum contra Deum ; 2a, cum est voluntarium, quia quod est ex necessitate, non est meritorium; 3a, cum est purum secundum intencionem sanctam iuxta doctrinam Salvatoris Mat. 6° : »Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit«; 4, cum est discretum, cum nimietas vel defectus inficit ; et 5° , 20 cum est firmum usque ad finem debitum perseverans. Sed que discrecio in parendo precipienti in illo, quod est notum vel debet esse notum vergere in ecclesie detri- mentum? Ex iam dictis possunt argumenta colligi pro parte negativa vel affirmativa. 15 Concedenti: 1° sic: Contra stat, quod superior precipiat subdito in maiori parte sollicitari circa actus neutros sive indifferentes dimissa religione prima; sed sic precipienti nullo modo est parendum. Et assumptum probatur: Nam stat, quod abbas vel episcopus precipiat sacerdoti, ut se continue occupet circa empcionem et circa vendicionem temporalium et circa numeracionem peccuniarum pretermisso divino 30 officio valenciori — et tales actus sunt indifferentes — ; si ergo in illis sic obedierit, primam religionem posttergabit, que dicit : »Nemo militans Deo inplicat etc.«; igitur questio falsa. 2° sic: In actibus bonis de genere, ut sunt ieiunium et oracio, non est semper parendum preposito ; ergo multo magis non in singulis actibus indifferentibus 35 25 1 Cſ. infra pag. 147, 11. 19 Matth. 6, 22. 22 II. Tim. 2, 4: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus. 140
Strana 141
tenetur inferior superiori obedire. Consequencia tenet, quia si non tenetur, ad quod magis deberct obligari, tunc nec in illo, ad quod minus. Et assumptum patet, quia contingit subditum ad tantum continuare oracionem atque ieiunium, quod deficiet nocendo sibi atque ecclesie ; ergo multo magis non in singulis actibus indifferenti- bus tenetur superiori subditus obedire. 3° sic: Omnis iusta obediencia est exhibicio reverencie, que non debetur vicioso, ut patet 4° Ethicorum ; sed stat, quod superior sit manifeste viciosus precipiens in- feriori actum indifferentem exsequi, et tali non debetur obediencia, sicud nec reve- rencia, que est premium virtutis ; igitur questio falsa. 4° sic: Pono, quod Sor habeat duos dominos, subordinatum unum alteri, et uterque illorum pro eodem tempore simul precipiat actum indifferentem, sed in- compassibilem alteri. Verbi gracia Petrus dominus Sortis mandat Sorti sedere et Paulus mandat Sorti stare pro eodem tempore. Tunc in illo casu Sor, quidquid fecerit, erit inobediens alteri illorum nec tenetur obedire. Ergo questio falsa. Si 15 dicitur, quod superiori domino mandanti tenetur obedire, tunc sequitur primo, quod pari racione in omnibus superiori tenetur obedire, que sunt bona de genere vel neutra etc. 5° sic: Stat, quod superior mandet subdito actum indifferentem, ad quem non est subditus habilis; sed in illo non tenetur ei obedire. Et assumptum patet: Nam 20 stat, quod rex, papa vel episcopus mandet acceptare beneficium ecclesiasticum subdito omnino inhabili ad illud beneficium ; sed cum acceptare beneficium ecclesiasticum sit actus indifferens, et in tali precepto non tenetur obedire, cum Deus fecit eum inhabilem, ut non acceptet, ergo questio falsa. 6°: Pono, quod Petrus Paulo, suo subdito, virtute obediencie precipiat fraga 25 colligere vel alium actum indifferentem facere et consulat sibi Deus pro eodem tempore facere opus supererrogacionis priori incompassibile. Tunc videtur, quod Paulus plus tenetur obedire Deo in consilio quam Petro in precepto, ut patet: nam prepositus est reverencior, cui omnis subditus est in obediencia obligacior et actus iniunctus utilior, actus autem a Petro preceptus est indifferens ad meritum, actus autem consilii a Deo habet secundum se racionem meriti. Unde ex isto con- cluditur, quod plus obligamur cuicunque divino consilio quam alieno precepto in- compassibili, et secundo videtur, quod nemo tenetur obedire privato superiori, nisi de quanto hortatur ad consilium divinum vel preceptum. 5 10 30 M 38 a 9 incompassibilem*] incompossibilem M 26 incompassibile*] incompossibile M 32 incompassibili*] incompossibili M 7 Aristot. Eth. Nic. IV 7, pag. 1123b 34. 141
tenetur inferior superiori obedire. Consequencia tenet, quia si non tenetur, ad quod magis deberct obligari, tunc nec in illo, ad quod minus. Et assumptum patet, quia contingit subditum ad tantum continuare oracionem atque ieiunium, quod deficiet nocendo sibi atque ecclesie ; ergo multo magis non in singulis actibus indifferenti- bus tenetur superiori subditus obedire. 3° sic: Omnis iusta obediencia est exhibicio reverencie, que non debetur vicioso, ut patet 4° Ethicorum ; sed stat, quod superior sit manifeste viciosus precipiens in- feriori actum indifferentem exsequi, et tali non debetur obediencia, sicud nec reve- rencia, que est premium virtutis ; igitur questio falsa. 4° sic: Pono, quod Sor habeat duos dominos, subordinatum unum alteri, et uterque illorum pro eodem tempore simul precipiat actum indifferentem, sed in- compassibilem alteri. Verbi gracia Petrus dominus Sortis mandat Sorti sedere et Paulus mandat Sorti stare pro eodem tempore. Tunc in illo casu Sor, quidquid fecerit, erit inobediens alteri illorum nec tenetur obedire. Ergo questio falsa. Si 15 dicitur, quod superiori domino mandanti tenetur obedire, tunc sequitur primo, quod pari racione in omnibus superiori tenetur obedire, que sunt bona de genere vel neutra etc. 5° sic: Stat, quod superior mandet subdito actum indifferentem, ad quem non est subditus habilis; sed in illo non tenetur ei obedire. Et assumptum patet: Nam 20 stat, quod rex, papa vel episcopus mandet acceptare beneficium ecclesiasticum subdito omnino inhabili ad illud beneficium ; sed cum acceptare beneficium ecclesiasticum sit actus indifferens, et in tali precepto non tenetur obedire, cum Deus fecit eum inhabilem, ut non acceptet, ergo questio falsa. 6°: Pono, quod Petrus Paulo, suo subdito, virtute obediencie precipiat fraga 25 colligere vel alium actum indifferentem facere et consulat sibi Deus pro eodem tempore facere opus supererrogacionis priori incompassibile. Tunc videtur, quod Paulus plus tenetur obedire Deo in consilio quam Petro in precepto, ut patet: nam prepositus est reverencior, cui omnis subditus est in obediencia obligacior et actus iniunctus utilior, actus autem a Petro preceptus est indifferens ad meritum, actus autem consilii a Deo habet secundum se racionem meriti. Unde ex isto con- cluditur, quod plus obligamur cuicunque divino consilio quam alieno precepto in- compassibili, et secundo videtur, quod nemo tenetur obedire privato superiori, nisi de quanto hortatur ad consilium divinum vel preceptum. 5 10 30 M 38 a 9 incompassibilem*] incompossibilem M 26 incompassibile*] incompossibile M 32 incompassibili*] incompossibili M 7 Aristot. Eth. Nic. IV 7, pag. 1123b 34. 141
Strana 142
M. Nicolaus de Miliczyn velud Seneca. Quia omne peccatum est inobediencia vel ipsam consequens, igitur post declaracionem obediencie restat discutere de peccato. Sed quis ad hoc inveniri poterit pertinencior et sagacior philosophus, nisi qui pec- cati no [n]scit et detestatur maliciam? Est autem ille philosophus Seneca Cordubensis, vir doctissimus, moribus virtutum pre ceteris insignitus. Quem Senecam gloriosus Slawus beatus Ieronimus sanctorum annumerat kathalogo, vel epistolis provocatus, que leguntur, Pauli apostoli ad eum et ipsius ad Paulum, vel quia ad tantum detestatus est peccatum, quod dixit: »Si scirem, quod dii non irascerentur michi et quod non esset infernus, propter 10 vilitatem peccati nollem peccatum comittere.« Unde continentissime vite fuit. Et quamvis multe sunt gloriose huius philosophi sentencie, tamen iste sunt in medium proponende. Ecce ait: »Bona mens nec [a]comodatur nec emitur« et subdit: »Puto, si venalis esset, non haberet emptores.« »Si vacare vis anime, aut pauper sis aut similis pauperi; pau- 5 15 I Nicolaus de Miliczyn, bac. 1401 determinatione sub M. Iohanne Hus ſacta (Mon. univ. Prag. I1, pag. 361, 363), mag. in art. 1406 (ibid. pag. 388), a. 1411 praedicator iunior in capella Betlehem (Tomek, Děj. m. Pr. V 199), in annalibus universitatis saepius, postremum a. 1418/19, comme- moratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 448). Cf. etiam in conspectu finali, infra pag. 213, 16. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 148c): Seneca Cordubiensis, vir doctissimus... 6 Addit epitheton Slavus gloriosus, sicut eum appellare consueverat, velut in Sermonibus de sanctis 35, 4 et 49, 15 (pag. 150, 5 et 260, 2 ed. Flajšhans). 7 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 148d ): quod beatus Ieronimus annumerat eum sanctorum cathalogo epistolis provocatus, que leguntur, Pauli ad eum et ipsius ad Paulum (Hieron. De viris ill. 12: L. Annaeus Seneca Cordubensis... continentissimae vitac fuit, quem non pone- rem in catalogo sanctorum, nisi me illae epistulae provocarent, quac leguntur a plurimis, Pauli ad Senecam et Senecae ad Paulum). 9 Alteram causam Hus addidit sententiam proferens, quam etiam in Sermonibus in capella Betlehem (vol. I, pag. 56 ed. Flajshans) Senecae attribuit: Et tamen gentilis Seneca fuit talis, qui dixit: Si scirem, quod dei mei non irascerentur michi, tamen propter vilitatem peccati nollem peccare. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 148d, ex Hieronymi loco supra allato ): Hic Seneca continentis- sime vite fuit. 13 Burley, op. 1. (ed. Norimbergensis a. 1477, cap. CXIX, fol. 77a): In epistola... ad Lucillum... (fol. 82b:) ... Bona mens nec comodatur nec emitur; et puto, si venalis esset, non haberet emptorem... 15 Burley (ibid., ſol. 80b ): ... Si vis vacare animo, aut pauper sis oportet aut pauperi similis... (fol. 80 a: ) Multis ad philosophandum obstitere divicie: paupertas expedita e[s]t secura est... 142
M. Nicolaus de Miliczyn velud Seneca. Quia omne peccatum est inobediencia vel ipsam consequens, igitur post declaracionem obediencie restat discutere de peccato. Sed quis ad hoc inveniri poterit pertinencior et sagacior philosophus, nisi qui pec- cati no [n]scit et detestatur maliciam? Est autem ille philosophus Seneca Cordubensis, vir doctissimus, moribus virtutum pre ceteris insignitus. Quem Senecam gloriosus Slawus beatus Ieronimus sanctorum annumerat kathalogo, vel epistolis provocatus, que leguntur, Pauli apostoli ad eum et ipsius ad Paulum, vel quia ad tantum detestatus est peccatum, quod dixit: »Si scirem, quod dii non irascerentur michi et quod non esset infernus, propter 10 vilitatem peccati nollem peccatum comittere.« Unde continentissime vite fuit. Et quamvis multe sunt gloriose huius philosophi sentencie, tamen iste sunt in medium proponende. Ecce ait: »Bona mens nec [a]comodatur nec emitur« et subdit: »Puto, si venalis esset, non haberet emptores.« »Si vacare vis anime, aut pauper sis aut similis pauperi; pau- 5 15 I Nicolaus de Miliczyn, bac. 1401 determinatione sub M. Iohanne Hus ſacta (Mon. univ. Prag. I1, pag. 361, 363), mag. in art. 1406 (ibid. pag. 388), a. 1411 praedicator iunior in capella Betlehem (Tomek, Děj. m. Pr. V 199), in annalibus universitatis saepius, postremum a. 1418/19, comme- moratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 448). Cf. etiam in conspectu finali, infra pag. 213, 16. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 148c): Seneca Cordubiensis, vir doctissimus... 6 Addit epitheton Slavus gloriosus, sicut eum appellare consueverat, velut in Sermonibus de sanctis 35, 4 et 49, 15 (pag. 150, 5 et 260, 2 ed. Flajšhans). 7 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 148d ): quod beatus Ieronimus annumerat eum sanctorum cathalogo epistolis provocatus, que leguntur, Pauli ad eum et ipsius ad Paulum (Hieron. De viris ill. 12: L. Annaeus Seneca Cordubensis... continentissimae vitac fuit, quem non pone- rem in catalogo sanctorum, nisi me illae epistulae provocarent, quac leguntur a plurimis, Pauli ad Senecam et Senecae ad Paulum). 9 Alteram causam Hus addidit sententiam proferens, quam etiam in Sermonibus in capella Betlehem (vol. I, pag. 56 ed. Flajshans) Senecae attribuit: Et tamen gentilis Seneca fuit talis, qui dixit: Si scirem, quod dei mei non irascerentur michi, tamen propter vilitatem peccati nollem peccare. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 148d, ex Hieronymi loco supra allato ): Hic Seneca continentis- sime vite fuit. 13 Burley, op. 1. (ed. Norimbergensis a. 1477, cap. CXIX, fol. 77a): In epistola... ad Lucillum... (fol. 82b:) ... Bona mens nec comodatur nec emitur; et puto, si venalis esset, non haberet emptorem... 15 Burley (ibid., ſol. 80b ): ... Si vis vacare animo, aut pauper sis oportet aut pauperi similis... (fol. 80 a: ) Multis ad philosophandum obstitere divicie: paupertas expedita e[s]t secura est... 142
Strana 143
pertas enim secura est et expedita. Multis enim ad philosophandum obstitere divicie.« »Maximum inperium sibi ipsi imperare.« »Non orna- tus vestium nec comit [t atus servorum nec peccunia te Deo parem facit, sed id, quod te Deo parem facit, est sciencia, puta qua vere congnoscis ipsum Deum.« Hic eciam Seneca beato Paulo valde familiaris fuit, cuius colloquio saciari non potuit videns in ipso divinam scienciam, et dum sibi adesse corporaliter non potuit, epistolas scripsit et scriptas a Paulo Cesari legit. Fuit eciam tante memorie, ut solus ait in libro De- clamacionum : »Nam duo milia hominum recitata, quo erant ordine 10 dicta, reddebam et ab ipsis, qui ad audiendum preceptorem nostrum convenerant, singulo(s) versus a singulis dictos, cum plures quam ducenti efficerentur, ab ultimo incipiens usque ad primum recitabam.« Ecce, quanta memoria venerabilis Senece ! Sed vere maior est peccati et detestacio, et virtutis dileccio. Ideo pro 15 peccati detestacione venerando Magistro nostro, Magistro Nicolao de Myliczyn tamquam alteri Senece sic vere vel per antifrasim pro- ponitur de peccato questio in hac forma: UTRUM PECCATUM MORIS SUMPTUM FORMA- LITER, QUOD NON POTEST ESSE A DEO VOLI- TUM, POTEST CRESCERE IN INFINITUM. 5 20 9 Nam*] Cum M 9 hominum M lectionem pravam our non attigerin, vide infra 2 Etiam has Senecae sententias Hussium e Burlaei libro, codici Mus. X A 17 simillimo, sumpsisse conicio, quamvis propter textum in codice meo hoc loco mutilum probare nequeam. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 148d): Seneca fuit adeo Paulo beato familiaris, videns in eo divinam scienciam, ut se ab eius colloquio temperare vix posset [et potuisset], et quando eum ore ad os colloqui non valebat, frequentibus datis et acceptis eius epistolis colloquio amicabili ... frueretur. Scripta quoque Pauli coram Cesare legit. 8 Burley (ibid., fol. 148d): Hic admiranda tenacitate sue memorie ita scribit in principio I. [tali] libri Decl(a)macionum (Seneca Rhetor, Controv. pr. 1, 2): Memoriam in me floruisse... non nego. Nam et duo milia hominum nominum (lectio corrupta hominum et vera nominum hic iuxta positae sunt; Hussium in Burlaco suo hominum legisse manifestum est) recitata, quo erant ordine dicta, reddeba(m) et ab ipsis, qui ad audiendum preceptor(e )m nostrum convenerant, singulos versus a singulis �ic )tos, [quam] cum plures quam ducenti effice- rentur, ab ultimo incipiens usque ad primum recitabam... 18 Positionis elaboratae textus, qui Utrum peccatum moris formaliter sumptum, quod non potest esse a Deo volitum, potest crescere in infinitum, inscribitur, in cod. NUK Prag. X H 18, fol. 53a—54b exstat. 143
pertas enim secura est et expedita. Multis enim ad philosophandum obstitere divicie.« »Maximum inperium sibi ipsi imperare.« »Non orna- tus vestium nec comit [t atus servorum nec peccunia te Deo parem facit, sed id, quod te Deo parem facit, est sciencia, puta qua vere congnoscis ipsum Deum.« Hic eciam Seneca beato Paulo valde familiaris fuit, cuius colloquio saciari non potuit videns in ipso divinam scienciam, et dum sibi adesse corporaliter non potuit, epistolas scripsit et scriptas a Paulo Cesari legit. Fuit eciam tante memorie, ut solus ait in libro De- clamacionum : »Nam duo milia hominum recitata, quo erant ordine 10 dicta, reddebam et ab ipsis, qui ad audiendum preceptorem nostrum convenerant, singulo(s) versus a singulis dictos, cum plures quam ducenti efficerentur, ab ultimo incipiens usque ad primum recitabam.« Ecce, quanta memoria venerabilis Senece ! Sed vere maior est peccati et detestacio, et virtutis dileccio. Ideo pro 15 peccati detestacione venerando Magistro nostro, Magistro Nicolao de Myliczyn tamquam alteri Senece sic vere vel per antifrasim pro- ponitur de peccato questio in hac forma: UTRUM PECCATUM MORIS SUMPTUM FORMA- LITER, QUOD NON POTEST ESSE A DEO VOLI- TUM, POTEST CRESCERE IN INFINITUM. 5 20 9 Nam*] Cum M 9 hominum M lectionem pravam our non attigerin, vide infra 2 Etiam has Senecae sententias Hussium e Burlaei libro, codici Mus. X A 17 simillimo, sumpsisse conicio, quamvis propter textum in codice meo hoc loco mutilum probare nequeam. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 148d): Seneca fuit adeo Paulo beato familiaris, videns in eo divinam scienciam, ut se ab eius colloquio temperare vix posset [et potuisset], et quando eum ore ad os colloqui non valebat, frequentibus datis et acceptis eius epistolis colloquio amicabili ... frueretur. Scripta quoque Pauli coram Cesare legit. 8 Burley (ibid., fol. 148d): Hic admiranda tenacitate sue memorie ita scribit in principio I. [tali] libri Decl(a)macionum (Seneca Rhetor, Controv. pr. 1, 2): Memoriam in me floruisse... non nego. Nam et duo milia hominum nominum (lectio corrupta hominum et vera nominum hic iuxta positae sunt; Hussium in Burlaco suo hominum legisse manifestum est) recitata, quo erant ordine dicta, reddeba(m) et ab ipsis, qui ad audiendum preceptor(e )m nostrum convenerant, singulos versus a singulis �ic )tos, [quam] cum plures quam ducenti effice- rentur, ab ultimo incipiens usque ad primum recitabam... 18 Positionis elaboratae textus, qui Utrum peccatum moris formaliter sumptum, quod non potest esse a Deo volitum, potest crescere in infinitum, inscribitur, in cod. NUK Prag. X H 18, fol. 53a—54b exstat. 143
Strana 144
Arguitur, quod non: Nam peccatum moris sumptum formaliter non potest esse aliquid; igitur questio falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur : Peccatum moris sumptum formaliter non potest esse bonum ; igitur nec aliquid. In oppositum sic: Peccatum moris sumptum formaliter est pura 5 moris malicia, que est, et que non potest esse a Deo volita et potest crescere in infinitum ; igitur questio vera. Prima pars et secunda patent ex 1° et 2° Ethicorum, et tercia pars probatur, quia non potest esse tanta malicia moris, quin possit esse maior ; igitur etc. Probleuma: Quare, ut ait Avicenna in libro Medicine 6°, hominis 10 irati visus rubescit, ligwa nigrescit et labium intumescit? Nota : Peccatum moris sumptum formaliter est deficiencia a circumstanciis ad actum bonum de genere vel bonum moraliter requisitis. Peccat creatura dupli- citer : 1° omissione amandi Deum, ut debet, et hinc cecatur in racione et sic peccat obmittendo inniti voluntarie suo principio ; 2° cecatur in racione eliciendo vias 15 obliquas et sic peccat omissione. Et tercio peccat, dum cecatur in racione nolendo penitere. Causa illius omissionis efficiens et subiectiva est omittens et non Deus. Causa autem conpletiva necessita(ti)s est aggregatum ex multis bonis, quorum nullum est per se malum moraliter. Unde sicud non potest esse malicia, nisi funde- tur in bona natura, ita non potest effici malicia, nisi efficeretur a puris bonis. Unde 20 primum malum fuit omissio effecta a puro bono, quia a voluntate creata flexibili. Item nota, quod peccare ex vi vocis est deficere et sic peccancia deficiencia et peccatum defectus. Item nota, quod actus malus prius est quam omissio, sed non prius est malus actus quam [omissio vel] defectus. Patet ex hoc, quod nichil est formaliter malum 25 nisi ex defectu, ideo defectus est malicia in abstracto et sic peccare est deficere. Arguitur 1° sic: Si aliquid est per se malum, ipsum est peccatum moris forma- liter sumptum, quod non potest esse a Deo volitum et potest crescere in infinitum ; sed aliquid est per se malum; igitur etc. Probatur assumptum: Si aliquid est per se bonum, aliquid est per se malum ; igitur etc. Ecce tenet ista condicionalis ex co , 30 quod bono per se opponitur malum per se. M 38 b 8 Aristot. Eth. Nic. II 1, pag. 1103b 14; II 4, pag. 1106 a 9. 10 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 23d): Avicenna in VI° libro Medicinalium: In ira visus et rubescit, lingwa nigrescit, labium intumescit. 22 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 35, 3 (pag. 339, 12 ed. Flajshans): Peccatum vero formaliter dictum est defectus, cum peccare sit deficere. 144
Arguitur, quod non: Nam peccatum moris sumptum formaliter non potest esse aliquid; igitur questio falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur : Peccatum moris sumptum formaliter non potest esse bonum ; igitur nec aliquid. In oppositum sic: Peccatum moris sumptum formaliter est pura 5 moris malicia, que est, et que non potest esse a Deo volita et potest crescere in infinitum ; igitur questio vera. Prima pars et secunda patent ex 1° et 2° Ethicorum, et tercia pars probatur, quia non potest esse tanta malicia moris, quin possit esse maior ; igitur etc. Probleuma: Quare, ut ait Avicenna in libro Medicine 6°, hominis 10 irati visus rubescit, ligwa nigrescit et labium intumescit? Nota : Peccatum moris sumptum formaliter est deficiencia a circumstanciis ad actum bonum de genere vel bonum moraliter requisitis. Peccat creatura dupli- citer : 1° omissione amandi Deum, ut debet, et hinc cecatur in racione et sic peccat obmittendo inniti voluntarie suo principio ; 2° cecatur in racione eliciendo vias 15 obliquas et sic peccat omissione. Et tercio peccat, dum cecatur in racione nolendo penitere. Causa illius omissionis efficiens et subiectiva est omittens et non Deus. Causa autem conpletiva necessita(ti)s est aggregatum ex multis bonis, quorum nullum est per se malum moraliter. Unde sicud non potest esse malicia, nisi funde- tur in bona natura, ita non potest effici malicia, nisi efficeretur a puris bonis. Unde 20 primum malum fuit omissio effecta a puro bono, quia a voluntate creata flexibili. Item nota, quod peccare ex vi vocis est deficere et sic peccancia deficiencia et peccatum defectus. Item nota, quod actus malus prius est quam omissio, sed non prius est malus actus quam [omissio vel] defectus. Patet ex hoc, quod nichil est formaliter malum 25 nisi ex defectu, ideo defectus est malicia in abstracto et sic peccare est deficere. Arguitur 1° sic: Si aliquid est per se malum, ipsum est peccatum moris forma- liter sumptum, quod non potest esse a Deo volitum et potest crescere in infinitum ; sed aliquid est per se malum; igitur etc. Probatur assumptum: Si aliquid est per se bonum, aliquid est per se malum ; igitur etc. Ecce tenet ista condicionalis ex co , 30 quod bono per se opponitur malum per se. M 38 b 8 Aristot. Eth. Nic. II 1, pag. 1103b 14; II 4, pag. 1106 a 9. 10 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 23d): Avicenna in VI° libro Medicinalium: In ira visus et rubescit, lingwa nigrescit, labium intumescit. 22 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 35, 3 (pag. 339, 12 ed. Flajshans): Peccatum vero formaliter dictum est defectus, cum peccare sit deficere. 144
Strana 145
Neganti peccatum esse: 5 1° sic: Omni virtuti morali opponitur vicium et omne peccatum moris sumptum formaliter est vicium ; igitur omne peccatum moris sumptum formaliter est virtuti oppositum. 2° sic: Sicud omnis virtus est prosequenda, sic omne peccatum est detestandum; sed nichil est detestandum, nisi quod est; igitur etc. 3° sic: Peccatum moris sumitur formaliter ; igitur peccatum moris sumptum formaliter est. Concedenti, quod peccatum moris formaliter sumptum non potest esse 10 volitum a Deo: 1° sic: Omnis ordo est a Deo ; sed inter peccata est ordo ; igitur ordo peccatorum est a Deo. Sed inpossibile est Deum vel aliud causare reatus inter extrema causata, nisi Deus causet illa extrema; ergo omne peccatum est causatum a Deo. Et cum Deus nichil causat nisi voluntarie et conplacenter, sequitur, quod omne peccatum placet Deo. Maior argumenti patet tripliciter : Primo, quod omnibus peccatis de- monstratis prius naturaliter est peccatum, quam est aliquod istorum; ergo sunt prioritates et posterioritates naturales inter peccatum simpliciter et quodcumque illorum; et cum talis prioritas et posterioritas sit ordo naturalis, sequitur, quod inter peccata est ordo; et certum est, quod ordo et specialiter naturalis non potest 20 esse, nisi fuerit exemplatus a lege Dei eterna et sic a Deo. Quod sit autem prioritas naturalis inter peccatum simpliciter et illud peccatum quocunque designato, patet ex regula Aristotilis in Postpredicamentis : »Illud est superius, a quo non conver- titur subsistendi consequencia«. Item ad hoc, quod illud peccatum sit demonstrato quocunque singulari peccato, 25 requiritur, quod peccatum sit, et non e contra ; ergo requiritur peccatum esse ad hoc, quod hoc peccatum sit nisi Deus, cui est cura de omni veritate. Item secundus ordo est inter quodcunque peccatum et penam sui ita, quod Deus de potencia sua absoluta non posset infligere penam dampni sine peccato precedente hoc exigente, sicud e contra non potest permittere in sua domo aliquod peccatum inpunitum, cum claudit contradiccionem hominem peccare, nisi pro- porcionaliter dampnificetur, quod est sibi penale. Cum ergo iste leges et habitudi- nes sunt pulcre, sequitur, quod Deo sint placite, et per consequens extrema que sunt peccata, sunt placita, ut talem ordinem fundant, cum racio racionis non ponit extrema nisi cum consequentibus idem. Ergo est illum ordinem placere Deo et illa 35 ordinata ut sic placere Deo esse; omne ergo [peccatum vel] ordinatum placet Deo et per consequens (omne peccatum) placet Deo. 15 30 22 Aristot. Categ. 12, pag. 14 a 34. 10 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 145
Neganti peccatum esse: 5 1° sic: Omni virtuti morali opponitur vicium et omne peccatum moris sumptum formaliter est vicium ; igitur omne peccatum moris sumptum formaliter est virtuti oppositum. 2° sic: Sicud omnis virtus est prosequenda, sic omne peccatum est detestandum; sed nichil est detestandum, nisi quod est; igitur etc. 3° sic: Peccatum moris sumitur formaliter ; igitur peccatum moris sumptum formaliter est. Concedenti, quod peccatum moris formaliter sumptum non potest esse 10 volitum a Deo: 1° sic: Omnis ordo est a Deo ; sed inter peccata est ordo ; igitur ordo peccatorum est a Deo. Sed inpossibile est Deum vel aliud causare reatus inter extrema causata, nisi Deus causet illa extrema; ergo omne peccatum est causatum a Deo. Et cum Deus nichil causat nisi voluntarie et conplacenter, sequitur, quod omne peccatum placet Deo. Maior argumenti patet tripliciter : Primo, quod omnibus peccatis de- monstratis prius naturaliter est peccatum, quam est aliquod istorum; ergo sunt prioritates et posterioritates naturales inter peccatum simpliciter et quodcumque illorum; et cum talis prioritas et posterioritas sit ordo naturalis, sequitur, quod inter peccata est ordo; et certum est, quod ordo et specialiter naturalis non potest 20 esse, nisi fuerit exemplatus a lege Dei eterna et sic a Deo. Quod sit autem prioritas naturalis inter peccatum simpliciter et illud peccatum quocunque designato, patet ex regula Aristotilis in Postpredicamentis : »Illud est superius, a quo non conver- titur subsistendi consequencia«. Item ad hoc, quod illud peccatum sit demonstrato quocunque singulari peccato, 25 requiritur, quod peccatum sit, et non e contra ; ergo requiritur peccatum esse ad hoc, quod hoc peccatum sit nisi Deus, cui est cura de omni veritate. Item secundus ordo est inter quodcunque peccatum et penam sui ita, quod Deus de potencia sua absoluta non posset infligere penam dampni sine peccato precedente hoc exigente, sicud e contra non potest permittere in sua domo aliquod peccatum inpunitum, cum claudit contradiccionem hominem peccare, nisi pro- porcionaliter dampnificetur, quod est sibi penale. Cum ergo iste leges et habitudi- nes sunt pulcre, sequitur, quod Deo sint placite, et per consequens extrema que sunt peccata, sunt placita, ut talem ordinem fundant, cum racio racionis non ponit extrema nisi cum consequentibus idem. Ergo est illum ordinem placere Deo et illa 35 ordinata ut sic placere Deo esse; omne ergo [peccatum vel] ordinatum placet Deo et per consequens (omne peccatum) placet Deo. 15 30 22 Aristot. Categ. 12, pag. 14 a 34. 10 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 145
Strana 146
M39a M. Sobieslavus, dictus Skala, de Roznow velud Quintilianus. Quia conpatriotam conpatriota et provincialem sequi debet provin- cialis, ideo Senecam Cordubensem sequatur Quintilianus Hispanus, qui Romam veniens publicam ibi scolam tenuit. Cuius sentencie hee fuere : »Utinam liberorum nostrorum mores non parvipenderemus ! Infanciam statim deliciis solvimus.« »Ingenia puerorum nimia severitate emenda- cionis deficiunt.« »Aliena vicia unus quisque reprehendi vult quam sua.« »Avaro deest tam id, quod habet, quam id, quod non habet.« Cum autem noster venerandus Magister So(bieslaus) velud alter 10 Quintilianus publicam scolam teneat, ingenia scolarium vultu hylari provocans, ut de intellectu possibili procedant in agentem limpidius, igitur de ipso intellectu proponitur sibi questio sub hac forma: 5 UTRUM ANIME, QUE EST SPIRITUS INMORTA- LIS, INSUNT INTELLECTUS AGENS ET POSSIBILIS. 15 Arguitur, quod non. Nulla anima est inmortalis; igitur questio falsa. Assumptum probatur: Desinente corpore organico phisico desinit ipsa anima ; sed cum omne corpus organicum phisicum sit corruptibile, sequitur, quod omnis anima cum desinente corpore ipsa desinit esse. In oppositum sic: Intellectus humanus est quid divinum, inpassi- 20 1 Roznow*] Hronow M 7 severitate emendacionis*] severitatis emendacione M 1 Sobieslaus, dictus Skala, de Roznow (sic quinquies in Mon. univ. Prag., non de Hronow), bac. in art. 1402, mag. art. 1406 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 371, 388), a. 1408 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53); a. 1419 intravit de novo concilium facultatis (Mon. univ. Prag. I1, pag. 451). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 18. 4 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 150d): Quintilianus orator... ab Hispania Romam venit et publicam scolam tenuit... Pauca excepta sunt hic posita de Oratoria institucione. Libro I.: (I 2, 6) Utinam lib(e )rorum nostrorum mores (non) ipsi perderemus ! Infanciam statim deliciis solvimus... Idem libro II.:... (II 4, 10) Ingenia puerorum nimia (eme )ndacionis severitate defficiunt, nam et desperant et dolent et novissime oderunt et, quod maxime nocet, dum omnia time(n)t, nichil conantur. Aliena vicia quisque reprehendi ma(vul )t quam sua... Idem libro VIII.: (VIII 5, 6) Ta[ntu]m deest avaro, quod habet, quam quod non habet. Cf. Wyclif, De civili dominio I3 (pag. 20, 12): Hinc vere et philosophice dicit Ieronimus capitulo ultimo, epistola ad Paulinum: »Avaro«, inquit, »deest tam, quod habet, quam quod non habet.« 146
M39a M. Sobieslavus, dictus Skala, de Roznow velud Quintilianus. Quia conpatriotam conpatriota et provincialem sequi debet provin- cialis, ideo Senecam Cordubensem sequatur Quintilianus Hispanus, qui Romam veniens publicam ibi scolam tenuit. Cuius sentencie hee fuere : »Utinam liberorum nostrorum mores non parvipenderemus ! Infanciam statim deliciis solvimus.« »Ingenia puerorum nimia severitate emenda- cionis deficiunt.« »Aliena vicia unus quisque reprehendi vult quam sua.« »Avaro deest tam id, quod habet, quam id, quod non habet.« Cum autem noster venerandus Magister So(bieslaus) velud alter 10 Quintilianus publicam scolam teneat, ingenia scolarium vultu hylari provocans, ut de intellectu possibili procedant in agentem limpidius, igitur de ipso intellectu proponitur sibi questio sub hac forma: 5 UTRUM ANIME, QUE EST SPIRITUS INMORTA- LIS, INSUNT INTELLECTUS AGENS ET POSSIBILIS. 15 Arguitur, quod non. Nulla anima est inmortalis; igitur questio falsa. Assumptum probatur: Desinente corpore organico phisico desinit ipsa anima ; sed cum omne corpus organicum phisicum sit corruptibile, sequitur, quod omnis anima cum desinente corpore ipsa desinit esse. In oppositum sic: Intellectus humanus est quid divinum, inpassi- 20 1 Roznow*] Hronow M 7 severitate emendacionis*] severitatis emendacione M 1 Sobieslaus, dictus Skala, de Roznow (sic quinquies in Mon. univ. Prag., non de Hronow), bac. in art. 1402, mag. art. 1406 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 371, 388), a. 1408 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53); a. 1419 intravit de novo concilium facultatis (Mon. univ. Prag. I1, pag. 451). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 18. 4 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 150d): Quintilianus orator... ab Hispania Romam venit et publicam scolam tenuit... Pauca excepta sunt hic posita de Oratoria institucione. Libro I.: (I 2, 6) Utinam lib(e )rorum nostrorum mores (non) ipsi perderemus ! Infanciam statim deliciis solvimus... Idem libro II.:... (II 4, 10) Ingenia puerorum nimia (eme )ndacionis severitate defficiunt, nam et desperant et dolent et novissime oderunt et, quod maxime nocet, dum omnia time(n)t, nichil conantur. Aliena vicia quisque reprehendi ma(vul )t quam sua... Idem libro VIII.: (VIII 5, 6) Ta[ntu]m deest avaro, quod habet, quam quod non habet. Cf. Wyclif, De civili dominio I3 (pag. 20, 12): Hinc vere et philosophice dicit Ieronimus capitulo ultimo, epistola ad Paulinum: »Avaro«, inquit, »deest tam, quod habet, quam quod non habet.« 146
Strana 147
bile, incorruptibile, ut dicit Philosophus 1° De anima ; sed ipse intel- lectus est ipsa anima, cui inest intellectus agens, similiter et intellectus possibilis; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Calcidius in Thimeo Platonis, inhabilis 5 redditur sciencie et virtutum, qui feminarum negociis studet inplicari? Concedenti: 10 15 20 1° sic: Anima, que est spiritus, non est aliquid subsistens; ergo etc. Assumptum probatur: Anima, que est spiritus, non est hoc aliquid, sed compositum ex anima et corpore ; igitur etc. 2° sic : Si anima est hoc aliquid, igitur potest agere per se ; sed anima non potest agere per se, nam dicit Philosophus 1° De anima : »Dicere animam intelligere aut sentire simile est, ac si dicat eam aliquis texere vel edificare« ; igitur anima non est aliquid subsistens. 3° sic: Anima est corpus. Probatur: Anima est motor corporis. Non autem est movens, non motum : tum quia videtur, quod nichil possit movere, nisi moveatur, quia »nichil dat alteri, quod non habet« — ex 2° Elencorum — sicud quod non est calidum, non calefacit ; tum quia si aliquid est movens, non motum, causat motum sempiternum et eodem modo se habente (m), ut probatur 8° Phisicorum ; quod non apparet in motu animalis, qui est ab anima. Ergo anima est movens motum; sed omne movens motum est corpus; igitur anima est corpus. Confirmatur: Moventis ad motum oportet esse aliquem contactum ; contactus autem non est nisi corporum — 6° Phisicorum ; cum igitur anima moveat corpus, videtur, quod ipsa sit corpus. 4° sic: Si anima, que est spiritus, est inmortalis, igitur omnis anima est inmortalis. 25 Tenet consequencia ab infinito in materia naturali etc. Si negatur, quod sit in mate- ria naturali, detur in qua materia [est] illa anima, que est spiritus, est inmortalis, et detur diversitas, quare una anima est inmortalis et alia non. 1 Vide supra ad 132, 32. 4 In Chalcidii Comment. in Platonis Timaeum (ed. Wróbel) non inveni. 11 Aristot. De anima I 4, p. 408b 11; in excerptis e I. libro De anima in cod. Capit. N 31, fol. 44b: Dicere animam gaudere vel tristari simile est, ac si dicat eam quis texere vel edificare.Cſ- Hus, Super IV Sententiarum II 3, 3 (pag. 218, 15 ed. Flajšhans): hinc dicit Philosophus 2° De anima: Qui diceret animam per se intelligere, ac si diceret eam texere etc. Cſ. etiam supra pag. 49, 5 et 140, 1. 16 Aristot. Elench. 23, pag. 179a 21. Cſ. in excerptis e tercio Elencorum in cod. Capit. N 31, ſol. 60a: Nichil dat, quod non habet. Cſ. etiam Hus, Super IV Sententiarum IV 5, 4 (pag. 542, 8): cum nichil dat, quod non habet, dicit Philosophus 2° Elencorum. 18 Aristot. Phys. VIII 6, pag. 259b 33. 22 Aristot. Phys. VI 1, pag. 231b 2. 147
bile, incorruptibile, ut dicit Philosophus 1° De anima ; sed ipse intel- lectus est ipsa anima, cui inest intellectus agens, similiter et intellectus possibilis; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Calcidius in Thimeo Platonis, inhabilis 5 redditur sciencie et virtutum, qui feminarum negociis studet inplicari? Concedenti: 10 15 20 1° sic: Anima, que est spiritus, non est aliquid subsistens; ergo etc. Assumptum probatur: Anima, que est spiritus, non est hoc aliquid, sed compositum ex anima et corpore ; igitur etc. 2° sic : Si anima est hoc aliquid, igitur potest agere per se ; sed anima non potest agere per se, nam dicit Philosophus 1° De anima : »Dicere animam intelligere aut sentire simile est, ac si dicat eam aliquis texere vel edificare« ; igitur anima non est aliquid subsistens. 3° sic: Anima est corpus. Probatur: Anima est motor corporis. Non autem est movens, non motum : tum quia videtur, quod nichil possit movere, nisi moveatur, quia »nichil dat alteri, quod non habet« — ex 2° Elencorum — sicud quod non est calidum, non calefacit ; tum quia si aliquid est movens, non motum, causat motum sempiternum et eodem modo se habente (m), ut probatur 8° Phisicorum ; quod non apparet in motu animalis, qui est ab anima. Ergo anima est movens motum; sed omne movens motum est corpus; igitur anima est corpus. Confirmatur: Moventis ad motum oportet esse aliquem contactum ; contactus autem non est nisi corporum — 6° Phisicorum ; cum igitur anima moveat corpus, videtur, quod ipsa sit corpus. 4° sic: Si anima, que est spiritus, est inmortalis, igitur omnis anima est inmortalis. 25 Tenet consequencia ab infinito in materia naturali etc. Si negatur, quod sit in mate- ria naturali, detur in qua materia [est] illa anima, que est spiritus, est inmortalis, et detur diversitas, quare una anima est inmortalis et alia non. 1 Vide supra ad 132, 32. 4 In Chalcidii Comment. in Platonis Timaeum (ed. Wróbel) non inveni. 11 Aristot. De anima I 4, p. 408b 11; in excerptis e I. libro De anima in cod. Capit. N 31, fol. 44b: Dicere animam gaudere vel tristari simile est, ac si dicat eam quis texere vel edificare.Cſ- Hus, Super IV Sententiarum II 3, 3 (pag. 218, 15 ed. Flajšhans): hinc dicit Philosophus 2° De anima: Qui diceret animam per se intelligere, ac si diceret eam texere etc. Cſ. etiam supra pag. 49, 5 et 140, 1. 16 Aristot. Elench. 23, pag. 179a 21. Cſ. in excerptis e tercio Elencorum in cod. Capit. N 31, ſol. 60a: Nichil dat, quod non habet. Cſ. etiam Hus, Super IV Sententiarum IV 5, 4 (pag. 542, 8): cum nichil dat, quod non habet, dicit Philosophus 2° Elencorum. 18 Aristot. Phys. VIII 6, pag. 259b 33. 22 Aristot. Phys. VI 1, pag. 231b 2. 147
Strana 148
M 39 b 5° sic: Quorumcunque est simile principium et similis processus in esse, illorum debet esse similis finis ; sed hominis et omnium iumentorum simile est principium, quia generacionis de terra, et similis processus in augmento, nutrimento, et nichil habet homo amplius, ut videtur; ergo idem interitus, et per consequens, sicud iumentorum anima est corruptibilis, sic et humana, que est spiritus. 6°: Omne, quod est ex nichilo, vertibile est in nichil, cum finis debet corespon- dere principio ; sed anima, que est spiritus, est ex nichilo, cum non sit materialis ; igitur etc. 7°. Nulla res est sine propria operacione; sed propria operacio anime est intel- ligere cum fantasmate, que operacio non potest esse sine corpore, ut dicitur 1° De 10 anima; ergo vel oporteret dici, quod anima nunquam separatur a corpore, vel quod intelligat sine fantasmate, vel cum fantasmate sine corpore, quod non videtur verum. 8° sic: Anima intellectiva vel est producta de materia et forma, vel (non). Si primum, tunc fieret ex traduce secundum generacionem, et sic pariens daret esse anime intellective ; et tunc es(se)t materialis et non ex anima generantis, quia ex 15 spiritu non sit spiritus, ergo ex materia ; sed factum ex materia est materiale et sic corruptibile ; ergo mortalis erit anima intellectiva. Si autem dicitur, quod non est producta de potencia, ergo oportet dici, quod sit creata. Ergo vel extra corpus, priusquam unitur, vel simul cum corpore. Non primum, quia non potest forma substancialis rei in existencia precedere illud, cuius est actus. Nec secundum, quia 20 cum anima intellectiva sit spiritus et substancia et non est de substancia eius ipsa unio, sequitur, quod prius naturaliter precedit illam unionem. 9° sic: Intellectivum principium non unitur corpori ut forma, nam dicit Philo- sophus in De anima, quod intellectus est separatus et quod nullius corporis est actus ; igitur etc. 25 Neganti: Contra Philosophorum sentencia dicit, quod anima est spiritus inmortalis. Patet 1°: ex dicto Philosophi 1° De anima, ubi vult Philosophus : »Intellectus est quid divinum, incorruptibile, inpassibile.« 2° sic: ex dicto Dyonisii Ariopagite 4° De divinis nominibus, qui dicit, quod 30 anime humane habent ex bonitate divina, quod sint intellectuales et quod habeant substancialem vitam inconsumptibilem. 3° argumento isto: Docet racio naturalis, quod moriendum est in casu 10 Aristot. De anima 1 1, pag. 403a 8. 23 Aristot. De anima III 4, pag. 429b 4. 28 Vide supra pag. 132, 32. 30 Dionysius Areopagita, De divinis nominibus IV 2 (PG 3, 695 C): inde provenit illas (sc. ani- mas) intellectuales esse, vitam habere substantialem inconsumptibilem. 148
M 39 b 5° sic: Quorumcunque est simile principium et similis processus in esse, illorum debet esse similis finis ; sed hominis et omnium iumentorum simile est principium, quia generacionis de terra, et similis processus in augmento, nutrimento, et nichil habet homo amplius, ut videtur; ergo idem interitus, et per consequens, sicud iumentorum anima est corruptibilis, sic et humana, que est spiritus. 6°: Omne, quod est ex nichilo, vertibile est in nichil, cum finis debet corespon- dere principio ; sed anima, que est spiritus, est ex nichilo, cum non sit materialis ; igitur etc. 7°. Nulla res est sine propria operacione; sed propria operacio anime est intel- ligere cum fantasmate, que operacio non potest esse sine corpore, ut dicitur 1° De 10 anima; ergo vel oporteret dici, quod anima nunquam separatur a corpore, vel quod intelligat sine fantasmate, vel cum fantasmate sine corpore, quod non videtur verum. 8° sic: Anima intellectiva vel est producta de materia et forma, vel (non). Si primum, tunc fieret ex traduce secundum generacionem, et sic pariens daret esse anime intellective ; et tunc es(se)t materialis et non ex anima generantis, quia ex 15 spiritu non sit spiritus, ergo ex materia ; sed factum ex materia est materiale et sic corruptibile ; ergo mortalis erit anima intellectiva. Si autem dicitur, quod non est producta de potencia, ergo oportet dici, quod sit creata. Ergo vel extra corpus, priusquam unitur, vel simul cum corpore. Non primum, quia non potest forma substancialis rei in existencia precedere illud, cuius est actus. Nec secundum, quia 20 cum anima intellectiva sit spiritus et substancia et non est de substancia eius ipsa unio, sequitur, quod prius naturaliter precedit illam unionem. 9° sic: Intellectivum principium non unitur corpori ut forma, nam dicit Philo- sophus in De anima, quod intellectus est separatus et quod nullius corporis est actus ; igitur etc. 25 Neganti: Contra Philosophorum sentencia dicit, quod anima est spiritus inmortalis. Patet 1°: ex dicto Philosophi 1° De anima, ubi vult Philosophus : »Intellectus est quid divinum, incorruptibile, inpassibile.« 2° sic: ex dicto Dyonisii Ariopagite 4° De divinis nominibus, qui dicit, quod 30 anime humane habent ex bonitate divina, quod sint intellectuales et quod habeant substancialem vitam inconsumptibilem. 3° argumento isto: Docet racio naturalis, quod moriendum est in casu 10 Aristot. De anima 1 1, pag. 403a 8. 23 Aristot. De anima III 4, pag. 429b 4. 28 Vide supra pag. 132, 32. 30 Dionysius Areopagita, De divinis nominibus IV 2 (PG 3, 695 C): inde provenit illas (sc. ani- mas) intellectuales esse, vitam habere substantialem inconsumptibilem. 148
Strana 149
propter bonum publicum et ad turpia evitandum; sed hoc non potest excusari racione, nisi sic moriens possit vivere post hanc vitam; igitur racio sentit, quod intellectus sive spiritus hominis est inmortalis. Assumptum patet ex hoc, quod homo ex communitate iusta potest iuste mori pro illa salvanda, cum illi morienti 5 et illi communitati in casu foret utilius ita mori ; igitur etc. Contra quesitum negatum arguitur sic : Intellectus possibilis est et intellectus agens est, ut patet ex 1° De anima, et non sunt nisi essencialiter ipsa anima vel accidentaliter in anima; igitur etc. Item: Intellectus est pars anime, ut dicitur 3° De anima; sed omnis pars inest 10 suo toti; ergo intellectus, sive sit possibilis, sive agens, inest ipsi anime. Item: Cum intellectus nec est corpus nec virtus in corpore, ut dicit Comentator 3° De anima, sequitur, quod sit ipsa anima intellectiva. Item: Intelligere est recipere intelligibilia ; igitur intellectus recipit intelligibilia. Consequencia nota est et antecedens est Comentatoris 3° De anima. Nota, quod inmortalis spiritus habet virtutem sive potenciam cuncta intelli- gere, quam potenciam vocat Philosophus omnia facere vel intellectum agentem. Habet secundo spiritus inmortalis virtutem sive potenciam species, intenciones vel apprehensiones cunctorum recipere tam ab actu proprio quam a superiori influen- cia, et illa vocatur intellectus possibilis vel omnia pati. Et prima dicitur potencia 20 activa, secunda passiva. Unde ex hiis concluditur, quod anime, que est spiritus inmortalis, insunt intellectus agens et possibilis. Unde quoad hoc 3° De anima Philo- sophus sic dicit : »Sicud in omni rerum natura est aliquid, quod omnia potest fieri, et aliquid, quod omnia potest facere, sic eciam est in anima aliquid, quod potest facere omnia intelligere ut intellectus agens, et aliquid, quod potest fieri intelligi- 25 bilia et recipere ea ut intellectus possibilis.« Item dicitur ibidem : »Intellectus agens est sicud lumen, quia sicud lumen colores 15 7 Aristot. De anima III 5, pag. 430 a 14; cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. N 31, ſol. 45 d: Unde duplex est potencia anime intellective: agens et possibilis. 9 Aristot. De anima III 4, pag. 429a 10. 11 Averroes, De anima, lib. III, comm. 3 (Aristotelis Opera, vol. VII, Venetiis 1560, fol. 97A): quia non est corpus neque virtus in corpore ; ibid. saepius. 14 Cſ. Averroes, De anima III, comm. 2 (l. c. VII fol. 96 F): adeo, quod primitiva virtus intel- lectiva recipiat intellecta et comprehendat ea, quemadmodum virtus sentiens recipit sen- sibilia et comprehendit ca; ibid., comm. 3 (l. c. VII fol. 97B): proportio sensus ad sensibilia sit sicut proportio intellectus ad intelligibilia. 16 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 15. 21 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 10. 26 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 15; cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. N 31 fol. 45 d: Intellectus agens est ut lumen, quia sicut lumen facit colores potencia visibiles actu visibiles, sic intellectus agens facit potencia intellegibilia actu intellecta esse. 149
propter bonum publicum et ad turpia evitandum; sed hoc non potest excusari racione, nisi sic moriens possit vivere post hanc vitam; igitur racio sentit, quod intellectus sive spiritus hominis est inmortalis. Assumptum patet ex hoc, quod homo ex communitate iusta potest iuste mori pro illa salvanda, cum illi morienti 5 et illi communitati in casu foret utilius ita mori ; igitur etc. Contra quesitum negatum arguitur sic : Intellectus possibilis est et intellectus agens est, ut patet ex 1° De anima, et non sunt nisi essencialiter ipsa anima vel accidentaliter in anima; igitur etc. Item: Intellectus est pars anime, ut dicitur 3° De anima; sed omnis pars inest 10 suo toti; ergo intellectus, sive sit possibilis, sive agens, inest ipsi anime. Item: Cum intellectus nec est corpus nec virtus in corpore, ut dicit Comentator 3° De anima, sequitur, quod sit ipsa anima intellectiva. Item: Intelligere est recipere intelligibilia ; igitur intellectus recipit intelligibilia. Consequencia nota est et antecedens est Comentatoris 3° De anima. Nota, quod inmortalis spiritus habet virtutem sive potenciam cuncta intelli- gere, quam potenciam vocat Philosophus omnia facere vel intellectum agentem. Habet secundo spiritus inmortalis virtutem sive potenciam species, intenciones vel apprehensiones cunctorum recipere tam ab actu proprio quam a superiori influen- cia, et illa vocatur intellectus possibilis vel omnia pati. Et prima dicitur potencia 20 activa, secunda passiva. Unde ex hiis concluditur, quod anime, que est spiritus inmortalis, insunt intellectus agens et possibilis. Unde quoad hoc 3° De anima Philo- sophus sic dicit : »Sicud in omni rerum natura est aliquid, quod omnia potest fieri, et aliquid, quod omnia potest facere, sic eciam est in anima aliquid, quod potest facere omnia intelligere ut intellectus agens, et aliquid, quod potest fieri intelligi- 25 bilia et recipere ea ut intellectus possibilis.« Item dicitur ibidem : »Intellectus agens est sicud lumen, quia sicud lumen colores 15 7 Aristot. De anima III 5, pag. 430 a 14; cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. N 31, ſol. 45 d: Unde duplex est potencia anime intellective: agens et possibilis. 9 Aristot. De anima III 4, pag. 429a 10. 11 Averroes, De anima, lib. III, comm. 3 (Aristotelis Opera, vol. VII, Venetiis 1560, fol. 97A): quia non est corpus neque virtus in corpore ; ibid. saepius. 14 Cſ. Averroes, De anima III, comm. 2 (l. c. VII fol. 96 F): adeo, quod primitiva virtus intel- lectiva recipiat intellecta et comprehendat ea, quemadmodum virtus sentiens recipit sen- sibilia et comprehendit ca; ibid., comm. 3 (l. c. VII fol. 97B): proportio sensus ad sensibilia sit sicut proportio intellectus ad intelligibilia. 16 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 15. 21 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 10. 26 Aristot. De anima III 5, pag. 430a 15; cf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. N 31 fol. 45 d: Intellectus agens est ut lumen, quia sicut lumen facit colores potencia visibiles actu visibiles, sic intellectus agens facit potencia intellegibilia actu intellecta esse. 149
Strana 150
potencia visibiles facit actu visibiles, sic intellectus agens potencia intelligibilia facit actu intelligibilia.« Item ibidem: Duplex est operacio intellectus, scilicet simplicium apprehensio et composicio et divisio. Item ibidem: Intelligere est quoddam pati, quia sicud se habet sensus ad sensi- 5 bilia, ita intellectus ad intelligibilia. Istis notatis potest argui multipliciter ad utramque partem. M. Ieronimus de Praga velud Crisippus. Iam excitandus est Crisippus, Stoycus philosophus, qui diu latuit, quia miram sapienciam exquisivit. Unde hee sunt Crisippi laudabiles 10 sentencie : »Sapiens nulla re eget et tamen multis rebus illi opus est ; e contra stulto nulla re opus est, nulla enim re scit uti, sed omnibus eget.« »Id solum bonum est, quod honestum est.« »Nichil deest ei ad recte vivendum, in quo virtus est.« »Solus sapiens dives est.« »Omnes stulti insaniunt.« »Stulti autem sunt, qui mores non componunt, alius 15 enim in avariciam, alius in luxuriam, alius in furiam inclinatur.« Ipse eciam Crisippus, ut ait Seneca libro 2° De beneficiis, de beneficio disse- M 40 a 3 Aristot. De anima III 6, pag. 430b 24. 5 Aristot. De anima III 4, pag. 429a 17; sf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. M 115, fol. 24b: Sicut se habet sensus ad sensibilia, sic se habet intellectus ad intellegibilia. 8 Ieronimus de Praga, bac. 1398, 7. IV. 1404 Parisiis inscriptus, mag. art. Pragae 1407, antea iam a. 1405 mag. Parisiensis (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 333, 391; V. Novotný OSN XIII 259) nec non Heidelbergensis et Coloniensis (infra pag. 151, 11); philosophus Wyclifianus notissimus, Con- stantiae 30. V. 1416 combustus. Cf. in conspectu finali, infra pag. 216, 4. 9 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 129b): Cris(i)pus philosophus Stoicus... 10 Burley (ibid.): Huius hec est sentencia, ut ait Seneca Epist. (9, 14): Sapiens nulla re eget et tamen multis rebus illiopus est; e contra stulto nulla re opus est,nulla enim rescit uti, sed omnibus eget. 13 Burley (ibid.): Horum Stoicorum sentencie sunt hee inter ceteras : Id solum bonum est, quod honestum est. Nichil deest ad recte vivendum ei, in quo virtus est... Omnes stulti insaniunt. Solus sapiens dives est. 15 Burley, op. l. (NUK XII C 13, fol. 132d): Stultus secundum Stoicos omnia vicia habet, sed non in omnia natura pronus est, alius enim in avariciam, alius in luxuriam inclinatur. 17 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 129b ): Similiter de beneficio conferendo sic dicebat, ut ait Seneca libro II De beneficiis (II 17, 3) : Sic est de beneficio, quemadmodum est de pile lusu, quam cadere (non) dubium est autſem] mittentis dubio (recte Sen.: vitio) aut excipientis ; necesse est autem, [ut] lusor bonus aliter illam conlusori longo, aliter brevi mittat. Eadem beneficii racio est : nisi (utrique) persone dantis et accipientis ap[or ]tetur, nec ab hoc exibit nec ad illum perveni(e )t, u(t) debet. Hus Burlaei textum depravatum prae oculis habens vel saltem corruptum putans, libertate quadam minime apta usus est. 150
potencia visibiles facit actu visibiles, sic intellectus agens potencia intelligibilia facit actu intelligibilia.« Item ibidem: Duplex est operacio intellectus, scilicet simplicium apprehensio et composicio et divisio. Item ibidem: Intelligere est quoddam pati, quia sicud se habet sensus ad sensi- 5 bilia, ita intellectus ad intelligibilia. Istis notatis potest argui multipliciter ad utramque partem. M. Ieronimus de Praga velud Crisippus. Iam excitandus est Crisippus, Stoycus philosophus, qui diu latuit, quia miram sapienciam exquisivit. Unde hee sunt Crisippi laudabiles 10 sentencie : »Sapiens nulla re eget et tamen multis rebus illi opus est ; e contra stulto nulla re opus est, nulla enim re scit uti, sed omnibus eget.« »Id solum bonum est, quod honestum est.« »Nichil deest ei ad recte vivendum, in quo virtus est.« »Solus sapiens dives est.« »Omnes stulti insaniunt.« »Stulti autem sunt, qui mores non componunt, alius 15 enim in avariciam, alius in luxuriam, alius in furiam inclinatur.« Ipse eciam Crisippus, ut ait Seneca libro 2° De beneficiis, de beneficio disse- M 40 a 3 Aristot. De anima III 6, pag. 430b 24. 5 Aristot. De anima III 4, pag. 429a 17; sf. in excerptis e III. libro De anima in cod. Capit. M 115, fol. 24b: Sicut se habet sensus ad sensibilia, sic se habet intellectus ad intellegibilia. 8 Ieronimus de Praga, bac. 1398, 7. IV. 1404 Parisiis inscriptus, mag. art. Pragae 1407, antea iam a. 1405 mag. Parisiensis (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 333, 391; V. Novotný OSN XIII 259) nec non Heidelbergensis et Coloniensis (infra pag. 151, 11); philosophus Wyclifianus notissimus, Con- stantiae 30. V. 1416 combustus. Cf. in conspectu finali, infra pag. 216, 4. 9 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 129b): Cris(i)pus philosophus Stoicus... 10 Burley (ibid.): Huius hec est sentencia, ut ait Seneca Epist. (9, 14): Sapiens nulla re eget et tamen multis rebus illiopus est; e contra stulto nulla re opus est,nulla enim rescit uti, sed omnibus eget. 13 Burley (ibid.): Horum Stoicorum sentencie sunt hee inter ceteras : Id solum bonum est, quod honestum est. Nichil deest ad recte vivendum ei, in quo virtus est... Omnes stulti insaniunt. Solus sapiens dives est. 15 Burley, op. l. (NUK XII C 13, fol. 132d): Stultus secundum Stoicos omnia vicia habet, sed non in omnia natura pronus est, alius enim in avariciam, alius in luxuriam inclinatur. 17 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 129b ): Similiter de beneficio conferendo sic dicebat, ut ait Seneca libro II De beneficiis (II 17, 3) : Sic est de beneficio, quemadmodum est de pile lusu, quam cadere (non) dubium est autſem] mittentis dubio (recte Sen.: vitio) aut excipientis ; necesse est autem, [ut] lusor bonus aliter illam conlusori longo, aliter brevi mittat. Eadem beneficii racio est : nisi (utrique) persone dantis et accipientis ap[or ]tetur, nec ab hoc exibit nec ad illum perveni(e )t, u(t) debet. Hus Burlaei textum depravatum prae oculis habens vel saltem corruptum putans, libertate quadam minime apta usus est. 150
Strana 151
10 rens congrue dicebat: »Quomodo est de pile ludo, quam cadere non dubium est aut mittentis dubio aut accipientis necesse est. Nam lusor bonus aliter illam collocat, aliter ignarus mittit, aliter accipit, aliter longo, aliter brevi ictu proiciens. Eadem,« inquit, »beneficii racio est, nisi utriusque persone, dantis et accipientis, aptetur manus, nec ab hoc exibit nec ad illum perveniet.« Huius eciam Crisippi fuit sentencia posse omnem perturbacionem eradicari de mentibus hominum. Hic eciam Crisippus animam eternitatem intelligens vulnus sibi intulit tamquam ad celum migraturus, ut esset particeps primi entis. De qua participacione venerandus Magister noster, Magister Iero- nimus de Praga, Pragensis, Parisiensis, Coloniensis et Holdberiensis universitatum Magister, tamquam Crisippus philosophus eximius, ut audietis, subtiliter, facundissime et disertissime informabit ; de quo pro- ponitur sibi questio sub etc. 15 UTRUM OMNE DEPENDENS SIT ENS PER PAR- TICIPACIONEM PRIME CAUSE. Arguitur, quod non. Nullum dependens potest capere partem entitatis prime cause ; igitur questio falsa. Consequencia tenet, quia si participaret, tunc ex vi vocis partem caperet. Et assumptum patet ex 20 co, quod prima causa est res indivisibilis et simplicissima, ut patet 8° Phisicorum et 12° Methaphisice. In oppositum est Philosophus 1° Celi dicens : »Ab hoc quidem ente, scilicet Deo, cunctis communicatum est esse et vivere, hiis quidem clarius, hiis vero obscurius.« 2 dubio M] lectionem pravam cur non attigerim, vide pag. 150 ex. 22 1°*] primi M 6 Burley, op. l. (NUKXII C 13, fol. 132d): Horum (sc. Stoicorum) sentencia fuit posse omnem perturbacionem cradicari et extirpari de mentibus hominum. 7 Burley, op. l. (NUK XII C 13, fol. 132d): Hic Cris(i)pus animarum eternitatem intelligens manus sibi intulit tanquam in celum migraturus. 9 Quae sequuntur, Hus quaestionem determinandam respiciens addidit. 14 i. e. sub hac forma. 20 Aristot. Phys. VIII 10, pag. 267b 25; Metaphys. XI (XII) 7, pag. 1073a 7. 22 Aristot. De caclo I9, pag. 279a 28; (ſ. in excerptis e I Celi in cod. Capit. M 115, ſol. 23a: A primo ente omnibus communicatum est esse et vivere, hiis clarius, hiis vero obscurius. 151
10 rens congrue dicebat: »Quomodo est de pile ludo, quam cadere non dubium est aut mittentis dubio aut accipientis necesse est. Nam lusor bonus aliter illam collocat, aliter ignarus mittit, aliter accipit, aliter longo, aliter brevi ictu proiciens. Eadem,« inquit, »beneficii racio est, nisi utriusque persone, dantis et accipientis, aptetur manus, nec ab hoc exibit nec ad illum perveniet.« Huius eciam Crisippi fuit sentencia posse omnem perturbacionem eradicari de mentibus hominum. Hic eciam Crisippus animam eternitatem intelligens vulnus sibi intulit tamquam ad celum migraturus, ut esset particeps primi entis. De qua participacione venerandus Magister noster, Magister Iero- nimus de Praga, Pragensis, Parisiensis, Coloniensis et Holdberiensis universitatum Magister, tamquam Crisippus philosophus eximius, ut audietis, subtiliter, facundissime et disertissime informabit ; de quo pro- ponitur sibi questio sub etc. 15 UTRUM OMNE DEPENDENS SIT ENS PER PAR- TICIPACIONEM PRIME CAUSE. Arguitur, quod non. Nullum dependens potest capere partem entitatis prime cause ; igitur questio falsa. Consequencia tenet, quia si participaret, tunc ex vi vocis partem caperet. Et assumptum patet ex 20 co, quod prima causa est res indivisibilis et simplicissima, ut patet 8° Phisicorum et 12° Methaphisice. In oppositum est Philosophus 1° Celi dicens : »Ab hoc quidem ente, scilicet Deo, cunctis communicatum est esse et vivere, hiis quidem clarius, hiis vero obscurius.« 2 dubio M] lectionem pravam cur non attigerim, vide pag. 150 ex. 22 1°*] primi M 6 Burley, op. l. (NUKXII C 13, fol. 132d): Horum (sc. Stoicorum) sentencia fuit posse omnem perturbacionem cradicari et extirpari de mentibus hominum. 7 Burley, op. l. (NUK XII C 13, fol. 132d): Hic Cris(i)pus animarum eternitatem intelligens manus sibi intulit tanquam in celum migraturus. 9 Quae sequuntur, Hus quaestionem determinandam respiciens addidit. 14 i. e. sub hac forma. 20 Aristot. Phys. VIII 10, pag. 267b 25; Metaphys. XI (XII) 7, pag. 1073a 7. 22 Aristot. De caclo I9, pag. 279a 28; (ſ. in excerptis e I Celi in cod. Capit. M 115, ſol. 23a: A primo ente omnibus communicatum est esse et vivere, hiis clarius, hiis vero obscurius. 151
Strana 152
Probleuma: Quare, ut ait Solinus in Libro rerum, lilium clausum nondumque apertum in manu virginis cicius aperitur? M 40 b Neganti: 1° sic: Ens analogum est ens dependens et illud est per participacionem prime cause ; sed cum ens analogum sit omne ens dependens, sequitur, quod omne ens dependens sit ens per participacionem etc. 2° sic: Solum Deus habet simpliciter totale esse, quia infinitum esse, et quod- libet aliud a Deo est; igitur quodlibet tale habet parciale esse, sed non aliter nisi per participacionem prime cause ; igitur etc. Item supponitur ista antiquorum regula, quod si aliqua dicuntur substancialiter 10 vel accidentaliter, tunc est dare unum, quo communiter sic dicuntur'. 2° supponitur, quod omne efficiens aliquid positivum habet in se consimile positivum vel proporcionale excellencius, ut dicitur 7° Methaphisice de produc- cione rei ex suo simili. 3° supponitur, quod si multa communicant predicacione communi, tunc est dare 15 commune participatum ab illis. Istis suppositis probatur, quod omne dependens est ens per participacionem prime cause. Nam quia Deus dicitur substancialiter, et quelibet substancia depen- dens dicitur substancialiter ; igitur per primam supposicionem est dare unum commune, quo Deus et substancia dependens sic dicuntur. Et cum multa, ymmo 20 omnia positiva sunt communicancia in bonitate, patet ex tercia supposicione, quod est dare bonitatem communem, que inest cuilibet eorum, et per consequens omne dependens cum Deo participat in bonitate ; igitur etc. Et cum bonitas fundata in singularibus non potest esse sine superiori extrinseco causante, cum nullum cau- satum potest esse sine eius causa finali, patet per secundam supposicionem, quod illud habet bonitatem exemplarem eminenciorem in quolibet, quod ipsa facit per se bonum. Et isto modo vera philosophia attribuit Deo substanciam, magnitudi- nem, virtutem, paternitatem, generacionem, produccionem, inmensitatem, eter- nitatem, sessionem et possessionem corespondenter ad decem predicamenta. Illud enim, quod est perfeccionis simpliciter in illis generibus, habet Deus secundum 30 quod exemplificat res ad extra ; sed hoc est dare rebus de decem generibus partici- pacionem sui ; igitur omne dependens est ens per participacionem Dei et per con- sequens per participacionem prime cause ; igitur etc. Item arguitur sic : Prima causa dedit omnibus dependentibus esse, postquam 25 5 25 secundam*] 3am M 1 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 44c): Solinus in Libro rerum: Lilium clausum nondumque apertum in manu virginis cicius aperitur. 13 Aristot. Metaphys. IV (V) 9, pag. 1018a 17. 152
Probleuma: Quare, ut ait Solinus in Libro rerum, lilium clausum nondumque apertum in manu virginis cicius aperitur? M 40 b Neganti: 1° sic: Ens analogum est ens dependens et illud est per participacionem prime cause ; sed cum ens analogum sit omne ens dependens, sequitur, quod omne ens dependens sit ens per participacionem etc. 2° sic: Solum Deus habet simpliciter totale esse, quia infinitum esse, et quod- libet aliud a Deo est; igitur quodlibet tale habet parciale esse, sed non aliter nisi per participacionem prime cause ; igitur etc. Item supponitur ista antiquorum regula, quod si aliqua dicuntur substancialiter 10 vel accidentaliter, tunc est dare unum, quo communiter sic dicuntur'. 2° supponitur, quod omne efficiens aliquid positivum habet in se consimile positivum vel proporcionale excellencius, ut dicitur 7° Methaphisice de produc- cione rei ex suo simili. 3° supponitur, quod si multa communicant predicacione communi, tunc est dare 15 commune participatum ab illis. Istis suppositis probatur, quod omne dependens est ens per participacionem prime cause. Nam quia Deus dicitur substancialiter, et quelibet substancia depen- dens dicitur substancialiter ; igitur per primam supposicionem est dare unum commune, quo Deus et substancia dependens sic dicuntur. Et cum multa, ymmo 20 omnia positiva sunt communicancia in bonitate, patet ex tercia supposicione, quod est dare bonitatem communem, que inest cuilibet eorum, et per consequens omne dependens cum Deo participat in bonitate ; igitur etc. Et cum bonitas fundata in singularibus non potest esse sine superiori extrinseco causante, cum nullum cau- satum potest esse sine eius causa finali, patet per secundam supposicionem, quod illud habet bonitatem exemplarem eminenciorem in quolibet, quod ipsa facit per se bonum. Et isto modo vera philosophia attribuit Deo substanciam, magnitudi- nem, virtutem, paternitatem, generacionem, produccionem, inmensitatem, eter- nitatem, sessionem et possessionem corespondenter ad decem predicamenta. Illud enim, quod est perfeccionis simpliciter in illis generibus, habet Deus secundum 30 quod exemplificat res ad extra ; sed hoc est dare rebus de decem generibus partici- pacionem sui ; igitur omne dependens est ens per participacionem Dei et per con- sequens per participacionem prime cause ; igitur etc. Item arguitur sic : Prima causa dedit omnibus dependentibus esse, postquam 25 5 25 secundam*] 3am M 1 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 44c): Solinus in Libro rerum: Lilium clausum nondumque apertum in manu virginis cicius aperitur. 13 Aristot. Metaphys. IV (V) 9, pag. 1018a 17. 152
Strana 153
non extiterunt, ut notum est. Ex eo enim dicuntur dependencia, quia iam existunt et non eternaliter extiterunt. Vel ergo dedit eis esse, quod habuit, vel quod non habuit. Et oportet dari primum, quia nichil dat, quod non habet — ex 2° Elencorum. Tunc sic: Prima causa dedit esse omnibus dependentibus et non aliud quam 5 suum esse. Nec dedit eis suum totum esse, cum non omnino, ut ipsa est, ipsa de- pendencia sunt; igitur participavit eis esse ; quod fuit probandum. Item sic: Nisi omne dependens participaret potencia, sapiencia et bonitate primi esse, omne ens dependens non potenter, non sapienter, non bene effectum esset et conservaretur a prima causa. Consequens inpossibile, sed consequencia probatur: 10 Nam da oppositum, quod omne ens dependens non participet potencia, sapientia et bonitate : sequitur, quod omne ens dependens non est effectum potenter, sapi- enter et bene a prima causa ; istud iterum est inconveniens ; igitur etc. 15 M. Symon de Praga officialis. UTRUM OMNIS PRELATICA IUDICIARIA EXCOM- MUNICACIO SIT NOCIVA EXCOMMUNICATO. Arguitur, quod sic. Nam sentencia excommunicacionis, sive sit iusta, sive iniusta, est timenda, ut patet XI. q. 33; sed non esset timenda, si non esset excommunicato nociva; igitur questio vera. In oppositum arguitur sic: XI. q. 3 dicitur : »Temerarium iudi- 20 cium plerumque nichil nocet ei, de quo temere iudicatur«; igitur non omnis prelatica iudiciaria excommunicacio excommunicato est nociva, et per consequens questio falsa. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus 1° Rethoricorum, prefectis et iudicibus et amare et odire et proprium comodum annexa sunt? 7 primi*] primo M 3 Aristot. Elench. 23, pag. 179a 21. Cf. supra 147, 16. 13 Simon Nicolai de Praga, bac. in art. 1394, determ. 18. II. 1395 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 298, 299), a. 1406 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 51), mag. art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 396), bac. in decr. 1410 (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 22). Alias in annalibus universitatis non commemoratur. Huius disputationis de quolibet eum participem non ſuisse e conspectu finali, in quo nomen eius deest, apparet; vide infra pag. 213, 19. 17 Gratianus, Decreti pars II, causa XI, quaest. III, cap. 27: Valde enim est timenda sententia episcopi, licet iniuste liget. 19 Gratianus, Decreti pars II, causa XI, quaest, III, cap. 49: Temerarium iudicium plerumque nihil nocet ei, de quo temere iudicatur. 23 Aristot. Rhet. I 1, pag. 1354b 8. 153
non extiterunt, ut notum est. Ex eo enim dicuntur dependencia, quia iam existunt et non eternaliter extiterunt. Vel ergo dedit eis esse, quod habuit, vel quod non habuit. Et oportet dari primum, quia nichil dat, quod non habet — ex 2° Elencorum. Tunc sic: Prima causa dedit esse omnibus dependentibus et non aliud quam 5 suum esse. Nec dedit eis suum totum esse, cum non omnino, ut ipsa est, ipsa de- pendencia sunt; igitur participavit eis esse ; quod fuit probandum. Item sic: Nisi omne dependens participaret potencia, sapiencia et bonitate primi esse, omne ens dependens non potenter, non sapienter, non bene effectum esset et conservaretur a prima causa. Consequens inpossibile, sed consequencia probatur: 10 Nam da oppositum, quod omne ens dependens non participet potencia, sapientia et bonitate : sequitur, quod omne ens dependens non est effectum potenter, sapi- enter et bene a prima causa ; istud iterum est inconveniens ; igitur etc. 15 M. Symon de Praga officialis. UTRUM OMNIS PRELATICA IUDICIARIA EXCOM- MUNICACIO SIT NOCIVA EXCOMMUNICATO. Arguitur, quod sic. Nam sentencia excommunicacionis, sive sit iusta, sive iniusta, est timenda, ut patet XI. q. 33; sed non esset timenda, si non esset excommunicato nociva; igitur questio vera. In oppositum arguitur sic: XI. q. 3 dicitur : »Temerarium iudi- 20 cium plerumque nichil nocet ei, de quo temere iudicatur«; igitur non omnis prelatica iudiciaria excommunicacio excommunicato est nociva, et per consequens questio falsa. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus 1° Rethoricorum, prefectis et iudicibus et amare et odire et proprium comodum annexa sunt? 7 primi*] primo M 3 Aristot. Elench. 23, pag. 179a 21. Cf. supra 147, 16. 13 Simon Nicolai de Praga, bac. in art. 1394, determ. 18. II. 1395 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 298, 299), a. 1406 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 51), mag. art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 396), bac. in decr. 1410 (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 22). Alias in annalibus universitatis non commemoratur. Huius disputationis de quolibet eum participem non ſuisse e conspectu finali, in quo nomen eius deest, apparet; vide infra pag. 213, 19. 17 Gratianus, Decreti pars II, causa XI, quaest. III, cap. 27: Valde enim est timenda sententia episcopi, licet iniuste liget. 19 Gratianus, Decreti pars II, causa XI, quaest, III, cap. 49: Temerarium iudicium plerumque nihil nocet ei, de quo temere iudicatur. 23 Aristot. Rhet. I 1, pag. 1354b 8. 153
Strana 154
M. Procopius de Plzna velud Apuleyus. Iam querendus est nobis Platonis discipulus, qui sui magistri repetat sentenciam, ne iuniores sint ignorancia percussi. Occurit autem nobis Apuleyus Affer, Platonicus philosophus, qui Platonis sentenciam, quam noluit Aristotiles repetere, nostro auditorio repetet ad profectum. Fuit autem sentencia Apuley ista: »Eque homines speculari debemus ut equos, quos mercamur. Neque enim in equis emendis falleras consideramus, sed equm ipsum nudum et solum, ut sit ad ascensum honestus, ad cursum vivax et velox, ad vecturam valli- dus. Sic in hominibus contemplandis noli aliena existimare, sed ipsum 10 hominem penitus considera. Nam si generosus est, parentes laudas ; dives est — non credo fortune, quia faciliter vertit rotam ; validus — egritudine fatigabitur ; iuvenis est — ibit in senectutem ; formosus est — expecta paulisper et non erit. Sed si bonis artibus doctus et aput me est eruditus, sic contemplare.« Ecce quam subtiliter iste Platonis 15 discipulus iubet speculari! 5 13 ſatigabitur*] ſugabitur M 1 Procopius de Plzna, bac. 1403/4, mag. in art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377, 396); iam 31. VII. 1410 Wyclifi tractatum De ydeis defendebat (Loserth, op. 1., pag. 277—285 ); posterius facultatis artium decanus sem. hib. 1414/15 et toto anno 1439/40 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 429; 12, pag. 14), universitatis rector sem. hib. 1420/21 nec nona. 1425/26 et 1443/44 (Winter, O ži- votě, pag. 570); a. 1439—1448 administrator cleri; canonicus Omnium Sanctorum usque ad a. 1457 commemoratur (K. Krofta OSN XX 751). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 213, 20. 4 Burley, op. l. (Mus X A 7, fol. 140c) : Apuleius Affer, philosophus Platonicus, Athenis cla- ruit... Hic Platoni successit... 6 Burley (ibid., fol. 140cd): Huius hee sunt sentencie... Item (De deo Socr. 22—23): Eque ho- mines spectare debemus (Apul.: aeque divites spectari solere) ut equos, quos mercamur. Neque enim in equis emendis phaleras consideramus et balthei polimina inspicimus, sed equm ipsum nudum et solum, ut sit ad speciem honestus, ad cursum velox (Apul.: ad cursu- ram vegetus), ad vecturam validus. Sic ergo in hominibus contemplandis noli aliena e(xi )- stimare, sed ipsum hominem (penitus) considera... 11 (ibid.) : Generosus est: parentes laudas; dives est: non credo fortune; validus est: (egritu- dine) fatigabitur; iuvenis (Apul.: pernix) est: abit (loco a criticis vexatissimo, supra in textu Hussii coniecturam non insulsam cognovimus ) in senectutem ; formosus est : expecta paulisper et non erit. At si bonis artibus doctus et aput me (Apul.: apprime) est eruditus et, quantum licet homini, sapiens, tunc ipsum hominem laudas... 12 Praeter nonnulla leviter mutata in primis animadvertendum est sententiam de fortuna rotam ver- tente Hussio ipsi esse tribuendam. 154
M. Procopius de Plzna velud Apuleyus. Iam querendus est nobis Platonis discipulus, qui sui magistri repetat sentenciam, ne iuniores sint ignorancia percussi. Occurit autem nobis Apuleyus Affer, Platonicus philosophus, qui Platonis sentenciam, quam noluit Aristotiles repetere, nostro auditorio repetet ad profectum. Fuit autem sentencia Apuley ista: »Eque homines speculari debemus ut equos, quos mercamur. Neque enim in equis emendis falleras consideramus, sed equm ipsum nudum et solum, ut sit ad ascensum honestus, ad cursum vivax et velox, ad vecturam valli- dus. Sic in hominibus contemplandis noli aliena existimare, sed ipsum 10 hominem penitus considera. Nam si generosus est, parentes laudas ; dives est — non credo fortune, quia faciliter vertit rotam ; validus — egritudine fatigabitur ; iuvenis est — ibit in senectutem ; formosus est — expecta paulisper et non erit. Sed si bonis artibus doctus et aput me est eruditus, sic contemplare.« Ecce quam subtiliter iste Platonis 15 discipulus iubet speculari! 5 13 ſatigabitur*] ſugabitur M 1 Procopius de Plzna, bac. 1403/4, mag. in art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377, 396); iam 31. VII. 1410 Wyclifi tractatum De ydeis defendebat (Loserth, op. 1., pag. 277—285 ); posterius facultatis artium decanus sem. hib. 1414/15 et toto anno 1439/40 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 429; 12, pag. 14), universitatis rector sem. hib. 1420/21 nec nona. 1425/26 et 1443/44 (Winter, O ži- votě, pag. 570); a. 1439—1448 administrator cleri; canonicus Omnium Sanctorum usque ad a. 1457 commemoratur (K. Krofta OSN XX 751). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 213, 20. 4 Burley, op. l. (Mus X A 7, fol. 140c) : Apuleius Affer, philosophus Platonicus, Athenis cla- ruit... Hic Platoni successit... 6 Burley (ibid., fol. 140cd): Huius hee sunt sentencie... Item (De deo Socr. 22—23): Eque ho- mines spectare debemus (Apul.: aeque divites spectari solere) ut equos, quos mercamur. Neque enim in equis emendis phaleras consideramus et balthei polimina inspicimus, sed equm ipsum nudum et solum, ut sit ad speciem honestus, ad cursum velox (Apul.: ad cursu- ram vegetus), ad vecturam validus. Sic ergo in hominibus contemplandis noli aliena e(xi )- stimare, sed ipsum hominem (penitus) considera... 11 (ibid.) : Generosus est: parentes laudas; dives est: non credo fortune; validus est: (egritu- dine) fatigabitur; iuvenis (Apul.: pernix) est: abit (loco a criticis vexatissimo, supra in textu Hussii coniecturam non insulsam cognovimus ) in senectutem ; formosus est : expecta paulisper et non erit. At si bonis artibus doctus et aput me (Apul.: apprime) est eruditus et, quantum licet homini, sapiens, tunc ipsum hominem laudas... 12 Praeter nonnulla leviter mutata in primis animadvertendum est sententiam de fortuna rotam ver- tente Hussio ipsi esse tribuendam. 154
Strana 155
5 Huius philosophi vicem tenebit venerandus Magister noster, Magi- ster Procopius de Plzna), qui tamquam alter Apulegius, Platonis discipulus, alte et subtiliter, ut audietis, multitudinem ydearum, que sunt raciones pulcerrime rerum creatarum, more Platonis divinissimi quasi eius repetitor precipuus declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM SIMPLICITER NECESSARIO MULTITUDO YDEARUM PREREQUIRITUR AD MULTITUDINEM PRODUCTORUM. M 41 a K 150b Arguitur, quod non, quia ad produccionem omnium productibi- 10 lium sufficit potencia, sapiencia et voluntas primi entis ; sed nullum illorum est ydea vel multitudo ydearum; ergo questio falsa. Maior probatur, quia si non, tunc primum ens esset insufficiens. In oppositum sic: Multitudo productorum est et non potest nec 15 potuit esse simpliciter, nisi multitudo racionum illorum productibilium eternaliter precederet ; igitur questio vera. Prima pars nota est; et secunda sic probatur: Simpliciter necessario Deus eternaliter habet distinctas raciones omnium productibilium, sed ille sunt multitudo ydearum; ergo questio vera. Assumptum patet, quia aliam racionem 20 est dare, qua Deus produxit C effectum, et aliam, qua produxit B effectum; igitur etc. Probleuma : Quare, ut dicit Tulius Contra Kathelinam, castratorum hominum vox clarescit, anhelitus dulcescit, gene florescunt et labia rubescunt? 25 Concedenti : 1° sic: Non simpliciter necessario multitudo productorum est; igitur questio falsa. Assumptum probatur, quia contingenter multitudo productorum est, sicud contingenter quodlibet productum illius multitudinis est. 10 productibilium* collatis lineis 15 et 18, ubi productibilium MK produdibilium (!) M, producibilium K 11 potencia sopiencia M] sapiencia potencia K 16 et M] sed K 19 patet M] probatur K 7 Positionis elaborate textus in cod. NUK X E 24, fol. 150b—155b et in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 134a—137a exstat. 22 A Cicerone alienissimum. Cſ. Alexandri Aphrodisiei Problematum lib. I8 (Aristot. Operum vol. IX, Venetiis 1560, fol. 350 b): Cur iidem (spadones) vocem reddunt acutiorem; II 102 (fol. 379 a ): Cur barba spadones careant. 155
5 Huius philosophi vicem tenebit venerandus Magister noster, Magi- ster Procopius de Plzna), qui tamquam alter Apulegius, Platonis discipulus, alte et subtiliter, ut audietis, multitudinem ydearum, que sunt raciones pulcerrime rerum creatarum, more Platonis divinissimi quasi eius repetitor precipuus declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM SIMPLICITER NECESSARIO MULTITUDO YDEARUM PREREQUIRITUR AD MULTITUDINEM PRODUCTORUM. M 41 a K 150b Arguitur, quod non, quia ad produccionem omnium productibi- 10 lium sufficit potencia, sapiencia et voluntas primi entis ; sed nullum illorum est ydea vel multitudo ydearum; ergo questio falsa. Maior probatur, quia si non, tunc primum ens esset insufficiens. In oppositum sic: Multitudo productorum est et non potest nec 15 potuit esse simpliciter, nisi multitudo racionum illorum productibilium eternaliter precederet ; igitur questio vera. Prima pars nota est; et secunda sic probatur: Simpliciter necessario Deus eternaliter habet distinctas raciones omnium productibilium, sed ille sunt multitudo ydearum; ergo questio vera. Assumptum patet, quia aliam racionem 20 est dare, qua Deus produxit C effectum, et aliam, qua produxit B effectum; igitur etc. Probleuma : Quare, ut dicit Tulius Contra Kathelinam, castratorum hominum vox clarescit, anhelitus dulcescit, gene florescunt et labia rubescunt? 25 Concedenti : 1° sic: Non simpliciter necessario multitudo productorum est; igitur questio falsa. Assumptum probatur, quia contingenter multitudo productorum est, sicud contingenter quodlibet productum illius multitudinis est. 10 productibilium* collatis lineis 15 et 18, ubi productibilium MK produdibilium (!) M, producibilium K 11 potencia sopiencia M] sapiencia potencia K 16 et M] sed K 19 patet M] probatur K 7 Positionis elaborate textus in cod. NUK X E 24, fol. 150b—155b et in cod. Vindob. Nat. 4673, fol. 134a—137a exstat. 22 A Cicerone alienissimum. Cſ. Alexandri Aphrodisiei Problematum lib. I8 (Aristot. Operum vol. IX, Venetiis 1560, fol. 350 b): Cur iidem (spadones) vocem reddunt acutiorem; II 102 (fol. 379 a ): Cur barba spadones careant. 155
Strana 156
2° sic: Si sic, tunc claudit contradiccionem formalem ydeam esse, nisi Deus congnoscat illam. Cum ergo absolute necessarium sit quamlibet ydeam esse, se- quitur, quod absolute necessarium est Deum scire quodlibet scibile in sua ydea, cum sciencia Dei eque formaliter consequitur de natura scientem ac scitum, sicud simili- tudo consequitur duo extrema. 3°: Sequitur, quod Deus non posset destruere ydeam et quod non posset cessare ad tempus congnoscere datum scibile vel actualiter cogitare de signando scibili ; sed ista videntur esse inconveniencia; igitur etc. 4°. Si ydee simpliciter necessario prerequiruntur etc., tunc Deus per ydeas intelligit res ad extra, et cum Deus combinat ydeas secundum omnem combina- 10 cionem possibilem, sequitur, quod componens unam ydeam cum alia et per con- sequens conplexe intelligit, quod est falsum, cum Deus quidquid intelligit, intelligit distinctissime sine discursu non componendo vel dividendo, sicud componit, discurrit et dividit creatura. 5° sic: Ydea singularis componeret cum ydea eius universali et eius differencia; 15 quod non potest esse in Deo. 6°: Ydea et creatura cum sua ydea distingwitur secundum essenciam, vel non. Si primum, ergo distingwitur secundum esse, cum omnis essencia sit esse. Con- sequens falsum, quia esse ydee est esse creature ydeate, secundum quod esse ipsa creatura est eterna iuxta illud Ioh. 1°: »Quod factum est in ipso, vita erat.« Si vero 20 non distingwitur secundum essenciam, tunc quodlibet ydeatum est sua ydea essen- cialiter. Consequens falsum, cum ydea sit Deus et ydeatum pura creatura. 7°. Y dee absolute necessario representant divino intellectui, cum quelibet ydea est ante omnem volicionem Dei distincte a Deo ; igitur sequitur, quod absolute necessario ydeata sunt representata. Consequens falsum; igitur etc. Nam tunc se- 25 quitur, quod absolute necessario omnia possibilia existerent. 8° sic : Datis ydeis erit processus in infinitum, cum pari evidencia ydee erit ydea sicud cuiuscunque effectus signabilis ad extra. 90: Sequitur, quod sicud producibilitas creature et eius intelligibilitas distin- gwuntur, sic forent due maneries ydearum, secundum quarum primam Deus intel- 30 ligit rem ad extra. 10°: Ydee nec sunt substancie nec accidencia, quod est contra illud Philosophi: Singulum incor positorum aut significat substanciam aut qualitatem. 11°: Sequitur, quod Deus haberet ydeam peccati, et cum omne secundum esse ydeale sit Deus, sequitur, quod peccatum secundum esse ydeale sit Deus. Con- 35 sequens inpossibile; ergo etc. 12° sic: Capta omni vel tota multitudine ydearum quero, si Deus intelligit 4 ac*] ad M 20 Ioh. 1, 3. M 41 b 156
2° sic: Si sic, tunc claudit contradiccionem formalem ydeam esse, nisi Deus congnoscat illam. Cum ergo absolute necessarium sit quamlibet ydeam esse, se- quitur, quod absolute necessarium est Deum scire quodlibet scibile in sua ydea, cum sciencia Dei eque formaliter consequitur de natura scientem ac scitum, sicud simili- tudo consequitur duo extrema. 3°: Sequitur, quod Deus non posset destruere ydeam et quod non posset cessare ad tempus congnoscere datum scibile vel actualiter cogitare de signando scibili ; sed ista videntur esse inconveniencia; igitur etc. 4°. Si ydee simpliciter necessario prerequiruntur etc., tunc Deus per ydeas intelligit res ad extra, et cum Deus combinat ydeas secundum omnem combina- 10 cionem possibilem, sequitur, quod componens unam ydeam cum alia et per con- sequens conplexe intelligit, quod est falsum, cum Deus quidquid intelligit, intelligit distinctissime sine discursu non componendo vel dividendo, sicud componit, discurrit et dividit creatura. 5° sic: Ydea singularis componeret cum ydea eius universali et eius differencia; 15 quod non potest esse in Deo. 6°: Ydea et creatura cum sua ydea distingwitur secundum essenciam, vel non. Si primum, ergo distingwitur secundum esse, cum omnis essencia sit esse. Con- sequens falsum, quia esse ydee est esse creature ydeate, secundum quod esse ipsa creatura est eterna iuxta illud Ioh. 1°: »Quod factum est in ipso, vita erat.« Si vero 20 non distingwitur secundum essenciam, tunc quodlibet ydeatum est sua ydea essen- cialiter. Consequens falsum, cum ydea sit Deus et ydeatum pura creatura. 7°. Y dee absolute necessario representant divino intellectui, cum quelibet ydea est ante omnem volicionem Dei distincte a Deo ; igitur sequitur, quod absolute necessario ydeata sunt representata. Consequens falsum; igitur etc. Nam tunc se- 25 quitur, quod absolute necessario omnia possibilia existerent. 8° sic : Datis ydeis erit processus in infinitum, cum pari evidencia ydee erit ydea sicud cuiuscunque effectus signabilis ad extra. 90: Sequitur, quod sicud producibilitas creature et eius intelligibilitas distin- gwuntur, sic forent due maneries ydearum, secundum quarum primam Deus intel- 30 ligit rem ad extra. 10°: Ydee nec sunt substancie nec accidencia, quod est contra illud Philosophi: Singulum incor positorum aut significat substanciam aut qualitatem. 11°: Sequitur, quod Deus haberet ydeam peccati, et cum omne secundum esse ydeale sit Deus, sequitur, quod peccatum secundum esse ydeale sit Deus. Con- 35 sequens inpossibile; ergo etc. 12° sic: Capta omni vel tota multitudine ydearum quero, si Deus intelligit 4 ac*] ad M 20 Ioh. 1, 3. M 41 b 156
Strana 157
illam multitudinem ydearum. Et oportet dici, quod sic. Tunc iterum sic : Vel Deus intelligit se intelligere illam multitudinem ydearum, vel non. Et oportet dari pri- mum. Sed ad hoc sequitur reflexio intelligencie et per consequens intelligencia vel congnicio complexa, que non potest Deo competere; igitur etc. 5 M. Wenczeslaus de Mirowicz velud Eraclitus. Post congnicionem ydearum, que sunt in Deo raciones altissime, quibus Deus omnipotens ponderavit, numeravit et mensuravit, ponde- rat, numerat et mensurat singulas creaturas, placet iam ad mensuras rerum descendere, quibus multipliciter mensurantur. Cum autem distinccio activa requirit sapientem philosophum, procedat in medium Eraclitus congnomine Stochion, qui obscuros libros composuit, quod magni philosophi insudantes vix eos poterant intelligere. Cuius sen- tencie hee fuere : »Unus dies pax hominum est.« »In eundem fluvium descendimus et non descendimus.« Hic Eraclitus dixit deos igne con- 1s stare, animam dixit esse scintillam stellarum essencie. Unde propter obscuras suas sentencias dictus est a philosophis Eraclitus tenebrosus. Huius Eracliti iam vices tenebit venerandus Magister Venczeslaus Mirowecz, quia, ut estimo, vult esse obscurus in sentencia. Dixit enim ad me, quod valde obscuram dedi sibi questionem, innuens, quod 20 obscura vult in responsione sua auditorio propinare. Unde etc. 10 UTRUM MENSURE RERUM, TEMPUS, EWUM ET ETERNITAS REALITER SUNT DISTINCTE. 13 pax hominum M] lectionem pravam cur non attigerin, vide infra 5 Wenczeslaus de Mirowicz, bac. 1403, mag. in art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377, 396, 398), in annalibus universitatis saepius commemoratur, postremum sem. hib. 1417/18 facultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I1, pag. 445). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 22. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 135c): Eraclitus philosophus, cognomine Scotinon (=Sko- teinos ), Asianus, libros composuit adeo obscuros, quod sapientes philosophi vix res intelli- gerent. 13 Burley (ibid.): Huius hec est sentencia: Unus dies pax omnium est (recte Sen. Epist. 12, 7: par omni est). Item : eundem fluvium descendimus et non descendimus. 14 Burley (ibid.): Hic dixit deos omnes ex igne constare. Dixit eciam animam esse scintillam stellaris essencie. Hic propter ipsius nimis obscuras sentencias dictus est a philosophis Eracli- tus tenebrosus. 20 sc. proponitur sibi questio sub hac forma. 157
illam multitudinem ydearum. Et oportet dici, quod sic. Tunc iterum sic : Vel Deus intelligit se intelligere illam multitudinem ydearum, vel non. Et oportet dari pri- mum. Sed ad hoc sequitur reflexio intelligencie et per consequens intelligencia vel congnicio complexa, que non potest Deo competere; igitur etc. 5 M. Wenczeslaus de Mirowicz velud Eraclitus. Post congnicionem ydearum, que sunt in Deo raciones altissime, quibus Deus omnipotens ponderavit, numeravit et mensuravit, ponde- rat, numerat et mensurat singulas creaturas, placet iam ad mensuras rerum descendere, quibus multipliciter mensurantur. Cum autem distinccio activa requirit sapientem philosophum, procedat in medium Eraclitus congnomine Stochion, qui obscuros libros composuit, quod magni philosophi insudantes vix eos poterant intelligere. Cuius sen- tencie hee fuere : »Unus dies pax hominum est.« »In eundem fluvium descendimus et non descendimus.« Hic Eraclitus dixit deos igne con- 1s stare, animam dixit esse scintillam stellarum essencie. Unde propter obscuras suas sentencias dictus est a philosophis Eraclitus tenebrosus. Huius Eracliti iam vices tenebit venerandus Magister Venczeslaus Mirowecz, quia, ut estimo, vult esse obscurus in sentencia. Dixit enim ad me, quod valde obscuram dedi sibi questionem, innuens, quod 20 obscura vult in responsione sua auditorio propinare. Unde etc. 10 UTRUM MENSURE RERUM, TEMPUS, EWUM ET ETERNITAS REALITER SUNT DISTINCTE. 13 pax hominum M] lectionem pravam cur non attigerin, vide infra 5 Wenczeslaus de Mirowicz, bac. 1403, mag. in art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377, 396, 398), in annalibus universitatis saepius commemoratur, postremum sem. hib. 1417/18 facultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I1, pag. 445). Cf. in conspectu finali, infra pag. 213, 22. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 135c): Eraclitus philosophus, cognomine Scotinon (=Sko- teinos ), Asianus, libros composuit adeo obscuros, quod sapientes philosophi vix res intelli- gerent. 13 Burley (ibid.): Huius hec est sentencia: Unus dies pax omnium est (recte Sen. Epist. 12, 7: par omni est). Item : eundem fluvium descendimus et non descendimus. 14 Burley (ibid.): Hic dixit deos omnes ex igne constare. Dixit eciam animam esse scintillam stellaris essencie. Hic propter ipsius nimis obscuras sentencias dictus est a philosophis Eracli- tus tenebrosus. 20 sc. proponitur sibi questio sub hac forma. 157
Strana 158
Arguitur, quod non. Nam tempus, ewum et eternitas sunt idem; igitur questio falsa. Consequencia videtur esse nota, sed assumptum probatur : Quibuscunque debetur secundum se interminabilitas, ipsa secundum illam sunt indistincta; sed tempori, ewo et eternitati debetur interminabilitas ; igitur ut sic non distingwuntur. In oppositum est Boecius dicens: »Qui tempus ab ewo ire iubes.« Probleuma: Quare, ut ait Ambrosius in libro Exameron, aves in magna serenitate minus garriunt, post pluviam vero magis? Nota : Eternitas est duracio Dei secundum esse inmobile. Boccius in De conso- 10 lacione ponit: »Eternitas est interminabilis vite tota simul et perfecta possessio,« quia in eternitate non succedunt partes sive instancia, eo quod Deus non habet esse transmutabile vel obumbracionem vicissitudinis sicud mundus. Evum vel evitas est mensura spiritualis et mole indivisibilis create substancie, secundum quam dicitur perdurare et non consistit in successione sicud nec eter- 15 nitas. Tempus est duracio mundi in esse transmutabili secundum prius et posterius successivum. Philosophus autem dicit, quod tempus est mensura motus secundum prius et posterius. Concedenti: 20 1° sic: Ista tria, eternitas, tempus et evum, concurrunt in eo, quod est mensura 5°, prosa ultima, cum quodlibet illorum sit mensura, sive hoc sit univoce sive analoyce ; igitur sunt unum realiter, et per consequens non sunt mensure realiter distincte. 2° sic: In diffinicione eternitatis ponitur tota possessio et tota partem inportat 25 6 Boethius, De consol. philos. III metr. 9, 1 (ed. Stewart-Rand): O qui perpetua mundum ratione gubernas, terrarum caelique sator, qui tempus ab aevo ire iubes... Cf. Thomas Aquinas, Summae pars prima, q. 103, art. 1.: Boetius dicit: O qui perpetua mundum ratione guber- nas. 8 Vide supra ad pag. 76, 20. 10 Bocthius, De consol. philos. V prosa 6, 9 (ed. Stewart-Rand): Aeternitas igitur est etc. Cf. Hus, Super IV Sententiarum I 19, 3 (pag. 114, 8 ed. Flajšhans): sciendum, quod eternitas secundum Boecium in De consolacione est interminabilis vite tota simul et perfecta possessio. 18 Aristot. Phys. IV 12, pag. 221b 22; cf. excerpta e IV. libro Phys. in cod. Capit. N 31, fol. 42a: Tempus est mensura motus rerum motabilium. 22 Bocthius, De consol. philos. V prosa 6 (cſ. supra annot. ad lin. 10) tangitur; qua in prosa Boethius de acternitale quidem multa, de mensura nihil exponit. 158
Arguitur, quod non. Nam tempus, ewum et eternitas sunt idem; igitur questio falsa. Consequencia videtur esse nota, sed assumptum probatur : Quibuscunque debetur secundum se interminabilitas, ipsa secundum illam sunt indistincta; sed tempori, ewo et eternitati debetur interminabilitas ; igitur ut sic non distingwuntur. In oppositum est Boecius dicens: »Qui tempus ab ewo ire iubes.« Probleuma: Quare, ut ait Ambrosius in libro Exameron, aves in magna serenitate minus garriunt, post pluviam vero magis? Nota : Eternitas est duracio Dei secundum esse inmobile. Boccius in De conso- 10 lacione ponit: »Eternitas est interminabilis vite tota simul et perfecta possessio,« quia in eternitate non succedunt partes sive instancia, eo quod Deus non habet esse transmutabile vel obumbracionem vicissitudinis sicud mundus. Evum vel evitas est mensura spiritualis et mole indivisibilis create substancie, secundum quam dicitur perdurare et non consistit in successione sicud nec eter- 15 nitas. Tempus est duracio mundi in esse transmutabili secundum prius et posterius successivum. Philosophus autem dicit, quod tempus est mensura motus secundum prius et posterius. Concedenti: 20 1° sic: Ista tria, eternitas, tempus et evum, concurrunt in eo, quod est mensura 5°, prosa ultima, cum quodlibet illorum sit mensura, sive hoc sit univoce sive analoyce ; igitur sunt unum realiter, et per consequens non sunt mensure realiter distincte. 2° sic: In diffinicione eternitatis ponitur tota possessio et tota partem inportat 25 6 Boethius, De consol. philos. III metr. 9, 1 (ed. Stewart-Rand): O qui perpetua mundum ratione gubernas, terrarum caelique sator, qui tempus ab aevo ire iubes... Cf. Thomas Aquinas, Summae pars prima, q. 103, art. 1.: Boetius dicit: O qui perpetua mundum ratione guber- nas. 8 Vide supra ad pag. 76, 20. 10 Bocthius, De consol. philos. V prosa 6, 9 (ed. Stewart-Rand): Aeternitas igitur est etc. Cf. Hus, Super IV Sententiarum I 19, 3 (pag. 114, 8 ed. Flajšhans): sciendum, quod eternitas secundum Boecium in De consolacione est interminabilis vite tota simul et perfecta possessio. 18 Aristot. Phys. IV 12, pag. 221b 22; cf. excerpta e IV. libro Phys. in cod. Capit. N 31, fol. 42a: Tempus est mensura motus rerum motabilium. 22 Bocthius, De consol. philos. V prosa 6 (cſ. supra annot. ad lin. 10) tangitur; qua in prosa Boethius de acternitale quidem multa, de mensura nihil exponit. 158
Strana 159
et possessio ad duracionem non pertinet ; eternitas autem partem excludit et dura- cionem ostendit ; igitur mala diffinicio. 3° sic: Si eternitas est tota simul possessio, sequitur, quod de pure eterno non erit verum dicere, quod ipsum fuit vel erit. Consequens falsum, quia vere conce- ditur, quod eternitas fuit et erit, sicud et Deus fuit vel erit. Si autem verum est dicere, quod eternitas fuit vel erit, sequitur, quod non est tota simul, sic(ud) fuisse et fore non possunt esse simul ; igitur etc. 4°: Quoad evitatem videtur sequi, quod tot sunt evitates, quot sunt spiritus M 42 a taliter perdurantes. Consequencia videtur tenere ex co, quod ewum est aliud unum 1o spiritum mensurans et aliud alterum. Si conceditur consequencia, tunc videtur racione sequi, quod tot sunt eternitates, quot sunt eterne res, et similiter quod tot sunt tempora incommunicancia, quot sunt res tempore mensurate ; sed ista sunt inconveniencia ; igitur ex quo sequitur, est falsum. 5° sic: Iste tres me(n)sure habent ordinem, quod primo est eternitas, demum 15 evitas et ultimo tompus, et si non, detur melior ordo. Quo dato queritur: Incepit esse evitas ut tempus vel non? Si non incepit et est, tunc evitas est eternitas — con- sequens contra posicionem. Si incepit, tunc verum est dicere, quod aliquando non fuit evitas, similiter tempus, et nunc sunt. Detur illud aliquando, quo evitas non fuit,similiter et tempus ; et qualitercumque dicctur, sequitur inconveniens ; igitur etc. 6° sic: Si eternitas, evum et tempus differunt sic, quia eternitas caret principio et fine, evum quia caret fine et habet principium, tempus autem habet principium et finem, tunc evum et tempus possent esse cternitas. Consequens falsum. Probatur consequencia, quia potuit Deus evitatem et tempus producere eternaliter, vel non. Si primum, tunc potuit evum et tempus esse eternum, et per consequens 25 consequencia prima fuit bona. Si non potuit eternaliter producere, tunc quoad hoc inpotens fuit ; sed hoc potencie infinite derogat ; igitur stabit primum. 5 20 M. Mathias de Bidžowia velud Erasistratus. Quia medici soliciti sunt de tempore, ut possent medicinas con- gruas applicare debite et, quantum in eis est, infirmum hominem 3o sanitati reddendo perpetuare tamquam in ewo, procedat ergo medi- cus Erasistratus, qui tempore Onye, Iudeorum pontificis, claruit. 31 pontificis*] pontifice M 27 Mathias de Bidżowia, bac.1397, mag. in art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 329, 397), in annalibus academicis nonnumquam commemoratur, postremum a. 1417/18 (ibid. pag. 445). Cf. in conspectu finali, infra pag. 214, 1. 31 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 143d ): Herasistratus medicus floruit tempore Onie Iudeorum. 159
et possessio ad duracionem non pertinet ; eternitas autem partem excludit et dura- cionem ostendit ; igitur mala diffinicio. 3° sic: Si eternitas est tota simul possessio, sequitur, quod de pure eterno non erit verum dicere, quod ipsum fuit vel erit. Consequens falsum, quia vere conce- ditur, quod eternitas fuit et erit, sicud et Deus fuit vel erit. Si autem verum est dicere, quod eternitas fuit vel erit, sequitur, quod non est tota simul, sic(ud) fuisse et fore non possunt esse simul ; igitur etc. 4°: Quoad evitatem videtur sequi, quod tot sunt evitates, quot sunt spiritus M 42 a taliter perdurantes. Consequencia videtur tenere ex co, quod ewum est aliud unum 1o spiritum mensurans et aliud alterum. Si conceditur consequencia, tunc videtur racione sequi, quod tot sunt eternitates, quot sunt eterne res, et similiter quod tot sunt tempora incommunicancia, quot sunt res tempore mensurate ; sed ista sunt inconveniencia ; igitur ex quo sequitur, est falsum. 5° sic: Iste tres me(n)sure habent ordinem, quod primo est eternitas, demum 15 evitas et ultimo tompus, et si non, detur melior ordo. Quo dato queritur: Incepit esse evitas ut tempus vel non? Si non incepit et est, tunc evitas est eternitas — con- sequens contra posicionem. Si incepit, tunc verum est dicere, quod aliquando non fuit evitas, similiter tempus, et nunc sunt. Detur illud aliquando, quo evitas non fuit,similiter et tempus ; et qualitercumque dicctur, sequitur inconveniens ; igitur etc. 6° sic: Si eternitas, evum et tempus differunt sic, quia eternitas caret principio et fine, evum quia caret fine et habet principium, tempus autem habet principium et finem, tunc evum et tempus possent esse cternitas. Consequens falsum. Probatur consequencia, quia potuit Deus evitatem et tempus producere eternaliter, vel non. Si primum, tunc potuit evum et tempus esse eternum, et per consequens 25 consequencia prima fuit bona. Si non potuit eternaliter producere, tunc quoad hoc inpotens fuit ; sed hoc potencie infinite derogat ; igitur stabit primum. 5 20 M. Mathias de Bidžowia velud Erasistratus. Quia medici soliciti sunt de tempore, ut possent medicinas con- gruas applicare debite et, quantum in eis est, infirmum hominem 3o sanitati reddendo perpetuare tamquam in ewo, procedat ergo medi- cus Erasistratus, qui tempore Onye, Iudeorum pontificis, claruit. 31 pontificis*] pontifice M 27 Mathias de Bidżowia, bac.1397, mag. in art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 329, 397), in annalibus academicis nonnumquam commemoratur, postremum a. 1417/18 (ibid. pag. 445). Cf. in conspectu finali, infra pag. 214, 1. 31 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 143d ): Herasistratus medicus floruit tempore Onie Iudeorum. 159
Strana 160
Qui ad tantum scivit pulsum venarum congnoscere, quod amantem per pulsum congnovit. Refert enim Valerius, quod cum Anthiochus, Seleuci filius, nimio amore noverce fuisset correptus, ab Erasistrato medico est sanatus. Qui pulsum eius modo vegeciorem, modo langwidiorem senciens secundum accessum et recessum noverce, id medicus patri indicavit. Qui karissimam coniugem filio concessit, ut sanaretur. Cum autem omnis pulsus venarum a corde habet originem, ideo venerandus Magister Mathias nos de ipso corde tamquam Erasistra- tus medicus peritissimus informabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: [Utrum etc.] UTRUM COR, QUOD IN ANIMALI EST PRIMUM VIVENS ET ULTIMUM MORIENS, INTER OMNIA MEMBRA TENEAT PRINCIPATUM. Arguitur, quod non: Nam cerebrum multis operacionibus est magis precipuum quam cor, eciam quoad vivificacionem ; ergo cor non tenet 15 inter omnia alia membra principatum. Consequencia nota est et assump- tum probatur : Nam operaciones animales plus leduntur ex lesione cerebri quam ex lesione cordis, ut docet experiencia, et eciam difficilius recuperantur; igitur assumptum verum. In oppositum est Philosophus in libro De animalibus et con- 20 sequenter alii philosophi, qui ipsum in dicto huiusmodi imitantur. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, acuta pars cordis solidior est et durior quam basis? 5 10 Concedenti: 1° sic: Vita, que est vivere, est prius vive(n)s quam cor, eo quod cor vivit ab 25 ipso vivere et non econtra; igitur cor non est primum vivens in animali. Consequen- 2 Selcuci*] Silenti M 3 correptus*] corruptus M 25 prius*] prius prius M 1 Burley (ibid. ): Hic, ut legitur, pulsis cognovit amantem. Refert enim Valerius (narratione prolixiore V 7, ext. 1), quod cum Anthiochus, Seleuciſe] filius, novercae infinito amore cor- reptus esset, ab Herasistrato medico sanatus est. Qui pulsum eius modo veg(e)ciorem, modo languidiorem senciens secundum recessum et accessum noverce, id patri indicavit. Qui caris- simam coniugem filio cedere non dubitavit. 20 Aristot. De partib. animalium III 4, pag. 666a 11. 22 Non legitur in Aristot. Probl., sed (f. Hist. anim. I 17, pag. 496a 12. 160
Qui ad tantum scivit pulsum venarum congnoscere, quod amantem per pulsum congnovit. Refert enim Valerius, quod cum Anthiochus, Seleuci filius, nimio amore noverce fuisset correptus, ab Erasistrato medico est sanatus. Qui pulsum eius modo vegeciorem, modo langwidiorem senciens secundum accessum et recessum noverce, id medicus patri indicavit. Qui karissimam coniugem filio concessit, ut sanaretur. Cum autem omnis pulsus venarum a corde habet originem, ideo venerandus Magister Mathias nos de ipso corde tamquam Erasistra- tus medicus peritissimus informabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: [Utrum etc.] UTRUM COR, QUOD IN ANIMALI EST PRIMUM VIVENS ET ULTIMUM MORIENS, INTER OMNIA MEMBRA TENEAT PRINCIPATUM. Arguitur, quod non: Nam cerebrum multis operacionibus est magis precipuum quam cor, eciam quoad vivificacionem ; ergo cor non tenet 15 inter omnia alia membra principatum. Consequencia nota est et assump- tum probatur : Nam operaciones animales plus leduntur ex lesione cerebri quam ex lesione cordis, ut docet experiencia, et eciam difficilius recuperantur; igitur assumptum verum. In oppositum est Philosophus in libro De animalibus et con- 20 sequenter alii philosophi, qui ipsum in dicto huiusmodi imitantur. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, acuta pars cordis solidior est et durior quam basis? 5 10 Concedenti: 1° sic: Vita, que est vivere, est prius vive(n)s quam cor, eo quod cor vivit ab 25 ipso vivere et non econtra; igitur cor non est primum vivens in animali. Consequen- 2 Selcuci*] Silenti M 3 correptus*] corruptus M 25 prius*] prius prius M 1 Burley (ibid. ): Hic, ut legitur, pulsis cognovit amantem. Refert enim Valerius (narratione prolixiore V 7, ext. 1), quod cum Anthiochus, Seleuciſe] filius, novercae infinito amore cor- reptus esset, ab Herasistrato medico sanatus est. Qui pulsum eius modo veg(e)ciorem, modo languidiorem senciens secundum recessum et accessum noverce, id patri indicavit. Qui caris- simam coniugem filio cedere non dubitavit. 20 Aristot. De partib. animalium III 4, pag. 666a 11. 22 Non legitur in Aristot. Probl., sed (f. Hist. anim. I 17, pag. 496a 12. 160
Strana 161
cia nota est et assumptum probatur : Vita, que est vivere, est pridem vivens et non datur prius nec eque pridem vivens ; igitur vita, que est vivere, est prius vivens quam cor; ergo questio quoad suppositum falsa. 2° sic: Vita radicalis, que fit per unionem anime cum corpore, equaliter et eque M 42 b 5 primo est in omnibus membris viventibus eiusdem animalis ; igitur cor non est primum vivens in animali. Consequencia nota est et assumptum probatur, quia dicit Philosophus de ipsa : »Vivere est viventibus esses. Cum igitur esse non deter- minat sibi prius partem in corpore, sed convenit cuilibet parti corporis, sic et vi- vere, quod est vita ; igitur assumptum verum. 3° sic: Avicenna dicit, quod cor est domicilium anime et eius habitator est anima; sed manifestum est, quod prius vivit anima quam ipsum domicilium vivi- ficat ; igitur non est primum vivens ipsum cor in animali. 4° sic: Non datur mensura, quando animal incipit vivere ; igitur nec datur men- sura, quando cor animalis incipit vivere. Consequencia tenet, quia par est racio 15 utrobique. Assumptum probatur, quia nec primo vivit sccundum animam vege- tativam, nec secundo secundum animam sensitivam, nec quando est in embrione et sic de aliis ; igitur etc. Si dicitur, quod animal primo vivit in embrione vita vege- tativa, secundo vita sensitiva, tunc sequitur, quod homo tercio viveret vita intel- lectiva. Ergo prius esset planta, secundo brutum et tercio homo, et sic realiter ex 20 bruto fieret homo, vel prius fieret brutum ; sed hec sunt inconveniencia ; igitur etc. 5° sic: Si locus anime est cerebrum, cerebrum est prius vivens quam cor ; sed locus anime est cerebrum ; igitur etc. Consequencia bona a tota condicionali etc. Et minor probatur per Platonem et multos philosophos sequentes Platonem in hac parte. Unde recte dicebant periti medici, quod vita animalis est in cerebro, natu- ralis in epate, generativa in testiculis, et primo virtus vitalis in corde. Propter ista enim medici ponunt quatuor membra principalia, scilicet cor, epar, cerebrum et testiculos, ex eo quod, quando leduntur operaciones vitales, applicant medicinas ad cor, quando animales, ad cerebrum, quando naturales, ad epar, et quando inpe- ditur generacio, tunc ad testiculos. Sed quando offenditur anima, nichil curant. Ideo de ipsis nichil quoad animam, ex quo non subiacet regimini corporis, quo d) est subiectum medicine. Et hinc medici, quando sanum aliquem vident in corpore, dicunt : »Bene valets, sed quando considerant sanum in anima et egrum in corpore, dicunt : »Merdam valet.« 6° sic: Caput est nobilius membrum inter omnia alia membra; igitur questio 35 falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur: Illud membrum est princi- 10 25 30 27 medicinas*] medicos M 7 Aristot. De vita et morte 1, pag. 467b 18. 23 Cſ. Hieron. Epist. 64, 1: quaeritur, ubi sit animae principale. Plato in cerebro, Christus mon- strabat in corde. 11 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 161
cia nota est et assumptum probatur : Vita, que est vivere, est pridem vivens et non datur prius nec eque pridem vivens ; igitur vita, que est vivere, est prius vivens quam cor; ergo questio quoad suppositum falsa. 2° sic: Vita radicalis, que fit per unionem anime cum corpore, equaliter et eque M 42 b 5 primo est in omnibus membris viventibus eiusdem animalis ; igitur cor non est primum vivens in animali. Consequencia nota est et assumptum probatur, quia dicit Philosophus de ipsa : »Vivere est viventibus esses. Cum igitur esse non deter- minat sibi prius partem in corpore, sed convenit cuilibet parti corporis, sic et vi- vere, quod est vita ; igitur assumptum verum. 3° sic: Avicenna dicit, quod cor est domicilium anime et eius habitator est anima; sed manifestum est, quod prius vivit anima quam ipsum domicilium vivi- ficat ; igitur non est primum vivens ipsum cor in animali. 4° sic: Non datur mensura, quando animal incipit vivere ; igitur nec datur men- sura, quando cor animalis incipit vivere. Consequencia tenet, quia par est racio 15 utrobique. Assumptum probatur, quia nec primo vivit sccundum animam vege- tativam, nec secundo secundum animam sensitivam, nec quando est in embrione et sic de aliis ; igitur etc. Si dicitur, quod animal primo vivit in embrione vita vege- tativa, secundo vita sensitiva, tunc sequitur, quod homo tercio viveret vita intel- lectiva. Ergo prius esset planta, secundo brutum et tercio homo, et sic realiter ex 20 bruto fieret homo, vel prius fieret brutum ; sed hec sunt inconveniencia ; igitur etc. 5° sic: Si locus anime est cerebrum, cerebrum est prius vivens quam cor ; sed locus anime est cerebrum ; igitur etc. Consequencia bona a tota condicionali etc. Et minor probatur per Platonem et multos philosophos sequentes Platonem in hac parte. Unde recte dicebant periti medici, quod vita animalis est in cerebro, natu- ralis in epate, generativa in testiculis, et primo virtus vitalis in corde. Propter ista enim medici ponunt quatuor membra principalia, scilicet cor, epar, cerebrum et testiculos, ex eo quod, quando leduntur operaciones vitales, applicant medicinas ad cor, quando animales, ad cerebrum, quando naturales, ad epar, et quando inpe- ditur generacio, tunc ad testiculos. Sed quando offenditur anima, nichil curant. Ideo de ipsis nichil quoad animam, ex quo non subiacet regimini corporis, quo d) est subiectum medicine. Et hinc medici, quando sanum aliquem vident in corpore, dicunt : »Bene valets, sed quando considerant sanum in anima et egrum in corpore, dicunt : »Merdam valet.« 6° sic: Caput est nobilius membrum inter omnia alia membra; igitur questio 35 falsa. Consequencia nota est; et assumptum probatur: Illud membrum est princi- 10 25 30 27 medicinas*] medicos M 7 Aristot. De vita et morte 1, pag. 467b 18. 23 Cſ. Hieron. Epist. 64, 1: quaeritur, ubi sit animae principale. Plato in cerebro, Christus mon- strabat in corde. 11 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 161
Strana 162
palissimum, quod exercet omnes operaciones omnium sensuum quinque et cum hoc operaciones sensuum interiorum; sed capud est huiusmodi; igitur etc. Item: Si capud egrotat, cetera membra dolent et non e converso ; igitur si capud dolet, cor dolet et non e converso ; sed hoc non fieret, nisi vita principaliter in cerebro et non in corde [con]consisteret ; igitur cerebrum est primum vivificans et ultimum moriens, et non cor. 8°: Cor nullius est conplexionis; igitur non est primum vivificans et princi- patum tenens. Consequencia nota est; et assumptum probatur, quia nec est con- plexionis calide et sicce, nec calide et humide, et sic de aliis ; igitur etc. 5 Neganti, quod cor tenet principatum: 10 M 43 a 1° sic : Vita conservativa in singulis membris — aliis a corde — illa servatur a corde principaliter. Probacio : In corde generatur calor et spiritus, ex quibus conservatur vita in omnibus membris, et sic vita principalis est in corde, ut loquitur Philosophus, similiter et Avicenna. Cum igitur cor sit membrum effective et origi- naliter alia membra vivificans, sequitur, quod sit membrum principalissimum. Et binc cor est in homine in medio, sicud Sol in maiori mundo, quia sicud Sol illu- minat omnes partes mundi absente obstaculo, sic cor influit super omnes partes corporis, et per consequens, sicud Sol est planeta tenens principatum inter planetas, sic cor est membrum inter alia membra tenens principatum. 2° sic: Sicud est una anima in animali principalissima, sic unde est principium 20 vite, membrum debet esse principalissimum in ordine dignitatis; sed illud est cor secundum Philosophum, cum ipsum cor est principium vite, quia primum vivens in animali; igitur tenet principatum. 3° sic: Virtus vitalis excedit vim naturalem, animalem et generativam ; igitur cor excedit epar, cerebrum et testiculos. Tenet consequencia ex proprietatis eorum 25 attribucione, nam cordi attribuitur vis vitalis, epati vis naturalis, cerebro animalis et testiculis vis generativa. Si ergo vis vitalis excedit vires illorum membrorum, tunc et cor excedit illa membra ; sed quia illa membra sunt principalissima, igitur intentum. 4° sic: Illud membrum, quod sapientissimus phisicus reputat principalius et 30 omnes operaciones bonas ei attribuit, illud tenet inter membra alia principatum ; sed cor est huiusmodi. Maior nota, sed minor patet Cristo, qui omnes operaciones ipsi cordi ascribit etc. 15 14 Aristot. De iuv. et sen. 2, pag. 469b 4. 22 Aristol. De iuv. et sen. 2, pag. 468b 28. 32 Vide supra ad pag. 161, 23. Cf. Matth. 9, 4: Ut quid cogitatis mala in cordibus vestris? 13, 5: et corde intelligant; 15, 19: de corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria etc. 162
palissimum, quod exercet omnes operaciones omnium sensuum quinque et cum hoc operaciones sensuum interiorum; sed capud est huiusmodi; igitur etc. Item: Si capud egrotat, cetera membra dolent et non e converso ; igitur si capud dolet, cor dolet et non e converso ; sed hoc non fieret, nisi vita principaliter in cerebro et non in corde [con]consisteret ; igitur cerebrum est primum vivificans et ultimum moriens, et non cor. 8°: Cor nullius est conplexionis; igitur non est primum vivificans et princi- patum tenens. Consequencia nota est; et assumptum probatur, quia nec est con- plexionis calide et sicce, nec calide et humide, et sic de aliis ; igitur etc. 5 Neganti, quod cor tenet principatum: 10 M 43 a 1° sic : Vita conservativa in singulis membris — aliis a corde — illa servatur a corde principaliter. Probacio : In corde generatur calor et spiritus, ex quibus conservatur vita in omnibus membris, et sic vita principalis est in corde, ut loquitur Philosophus, similiter et Avicenna. Cum igitur cor sit membrum effective et origi- naliter alia membra vivificans, sequitur, quod sit membrum principalissimum. Et binc cor est in homine in medio, sicud Sol in maiori mundo, quia sicud Sol illu- minat omnes partes mundi absente obstaculo, sic cor influit super omnes partes corporis, et per consequens, sicud Sol est planeta tenens principatum inter planetas, sic cor est membrum inter alia membra tenens principatum. 2° sic: Sicud est una anima in animali principalissima, sic unde est principium 20 vite, membrum debet esse principalissimum in ordine dignitatis; sed illud est cor secundum Philosophum, cum ipsum cor est principium vite, quia primum vivens in animali; igitur tenet principatum. 3° sic: Virtus vitalis excedit vim naturalem, animalem et generativam ; igitur cor excedit epar, cerebrum et testiculos. Tenet consequencia ex proprietatis eorum 25 attribucione, nam cordi attribuitur vis vitalis, epati vis naturalis, cerebro animalis et testiculis vis generativa. Si ergo vis vitalis excedit vires illorum membrorum, tunc et cor excedit illa membra ; sed quia illa membra sunt principalissima, igitur intentum. 4° sic: Illud membrum, quod sapientissimus phisicus reputat principalius et 30 omnes operaciones bonas ei attribuit, illud tenet inter membra alia principatum ; sed cor est huiusmodi. Maior nota, sed minor patet Cristo, qui omnes operaciones ipsi cordi ascribit etc. 15 14 Aristot. De iuv. et sen. 2, pag. 469b 4. 22 Aristol. De iuv. et sen. 2, pag. 468b 28. 32 Vide supra ad pag. 161, 23. Cf. Matth. 9, 4: Ut quid cogitatis mala in cordibus vestris? 13, 5: et corde intelligant; 15, 19: de corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria etc. 162
Strana 163
5° sic: Cor est productivum principalis instrumenti corporis, cum quo omnia membra in esse conservantur et absque cuius presencia statim deficiunt et in opera- cionibus destruuntur ; igitur cor est principium. Consequencia nota est, assumptum probatur: Nam cor producit actuale calidum in membra dirigens, quo conservantur 5 in suo perfecto esse ; iste enim est maximus principatus ipsius cordis, quem cor habet super singula membra alia; igitur merito inter illa tenet potissime principatum. M. Iohannes de Gyczyn velud Anaxagoras. Quia nostrum scire est antiquorum reminisci, hoc est, que antiqui tradiderant, nos dum studio insudamus, antiquorum scienciam ad 10 memoriam revocamus. Cum autem antiqua de materia prima sit sciencia, consonum videtur, ut antiquus philosophus, qui tractavit illam scienciam, excitetur. Est autem ille Anaxagoras, qui ylon' ipsam materiam primam et chaos vocavit. Fuit autem Anaximenis et Archelay preceptorum auditor, philoso- is phus Athiniensis. Hic cum dives esset, relictis possessionibus studendi gracia peregrinacionem assumpsit diutinam. Unde interrogatus a quo- dam, utrum ante mortem in patriam vellet ferri, ut in patria more- retur: »Nichil necesse est, undique enim ad inferos via eadem est.« 15 studendi*] stupendii M 7 Iohannes Andree de Gyczyn, bac. in art. 1404, mag. art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 383, 397); iam 30. VII. 1410 Wyclifi opus De materia et forma deſendebat (Loserth, op. l. pag- 289—290); a. 1412 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 173, 177, 180, unde patris nomen comperimus ); alias in annalibus academicis non commemoratur. Cf. in conspectu finali, infra pag. 214, 5. Minime confundendus cum Iohanne Nicolai de Giczin, licentiato in art. a. 1404 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 377, 378) et presbytero a. 1407 ordinato (Lib. ordin. pag. 139). 12 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 127b ): Anaxagoras philosophus... Athenis claruit... 12 Vocem Graecam ,hylen' e commentariis Aristotelicis noverant; (f. Clareti Gloss. 36 yle. 14 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 127b ): Auditor autem fuit Anaximenis et Archelay pre- ceptor. Hus Burlaei verborum ordine deceptus preceptorum legendum esse existimavit itaque rationem inter magistrum et discipulum intercedentem turbavit. 15 Burley (ibid.): Hic cum admodum dives esset, possessionibus derelictis studendi gracia diutinam peregrinacionem assumpsit... 16 Burley (ibid. ): Interroganti amico, dum senex esset, ut ait Tulius libro 1° De Tusculanis questionibus (Cic. Tusc. disp. I 43, 104), an ante mortem in patriam vellet afferri (Cic.: auferri ), ut in patria moreretur, ait: »Nichil necesse est; undique enim ad inferos tantundem vie est« (sic Burlaeus Ciceronem secutus; in Burlaeo abbreviato Capit. Prag. G 21, fol. 10a legi- mis: ait: »Undique ad inferos eadem est via« ). 163
5° sic: Cor est productivum principalis instrumenti corporis, cum quo omnia membra in esse conservantur et absque cuius presencia statim deficiunt et in opera- cionibus destruuntur ; igitur cor est principium. Consequencia nota est, assumptum probatur: Nam cor producit actuale calidum in membra dirigens, quo conservantur 5 in suo perfecto esse ; iste enim est maximus principatus ipsius cordis, quem cor habet super singula membra alia; igitur merito inter illa tenet potissime principatum. M. Iohannes de Gyczyn velud Anaxagoras. Quia nostrum scire est antiquorum reminisci, hoc est, que antiqui tradiderant, nos dum studio insudamus, antiquorum scienciam ad 10 memoriam revocamus. Cum autem antiqua de materia prima sit sciencia, consonum videtur, ut antiquus philosophus, qui tractavit illam scienciam, excitetur. Est autem ille Anaxagoras, qui ylon' ipsam materiam primam et chaos vocavit. Fuit autem Anaximenis et Archelay preceptorum auditor, philoso- is phus Athiniensis. Hic cum dives esset, relictis possessionibus studendi gracia peregrinacionem assumpsit diutinam. Unde interrogatus a quo- dam, utrum ante mortem in patriam vellet ferri, ut in patria more- retur: »Nichil necesse est, undique enim ad inferos via eadem est.« 15 studendi*] stupendii M 7 Iohannes Andree de Gyczyn, bac. in art. 1404, mag. art. 1408 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 383, 397); iam 30. VII. 1410 Wyclifi opus De materia et forma deſendebat (Loserth, op. l. pag- 289—290); a. 1412 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 173, 177, 180, unde patris nomen comperimus ); alias in annalibus academicis non commemoratur. Cf. in conspectu finali, infra pag. 214, 5. Minime confundendus cum Iohanne Nicolai de Giczin, licentiato in art. a. 1404 (Mon. univ. Prag. 11, pag. 377, 378) et presbytero a. 1407 ordinato (Lib. ordin. pag. 139). 12 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 127b ): Anaxagoras philosophus... Athenis claruit... 12 Vocem Graecam ,hylen' e commentariis Aristotelicis noverant; (f. Clareti Gloss. 36 yle. 14 Burley, op. l. (Mus. X A 7, ſol. 127b ): Auditor autem fuit Anaximenis et Archelay pre- ceptor. Hus Burlaei verborum ordine deceptus preceptorum legendum esse existimavit itaque rationem inter magistrum et discipulum intercedentem turbavit. 15 Burley (ibid.): Hic cum admodum dives esset, possessionibus derelictis studendi gracia diutinam peregrinacionem assumpsit... 16 Burley (ibid. ): Interroganti amico, dum senex esset, ut ait Tulius libro 1° De Tusculanis questionibus (Cic. Tusc. disp. I 43, 104), an ante mortem in patriam vellet afferri (Cic.: auferri ), ut in patria moreretur, ait: »Nichil necesse est; undique enim ad inferos tantundem vie est« (sic Burlaeus Ciceronem secutus; in Burlaeo abbreviato Capit. Prag. G 21, fol. 10a legi- mis: ait: »Undique ad inferos eadem est via« ). 163
Strana 164
Interrogatus, quis ei felix esse videretur, ait interroganti: »Nemo ex hiis, quos tu felices existimas, sed eum in illo numero reperies, qui a te miser creditur.« Interrogatus, ad quid factus fuisset, ait : »Ad contemplacionem celi, Solis et Lune.« Unde multa de motu celi et cursu siderum et natura rerum scripsit. Unde in carcere ab Atheniensibus positus et multa passus venenatus est, quia Solem dicebat lapidem ignitum, quem ipsi pro deo colebant. Huius ergo Anaxagore, antiqui philosophi, Magister noster vene- randus (Iohannes de Gyczyn) de materia prima propalabit sen- tenciam, ut videamus, si tractatus De materia et forma Magistri Wik- 10 leph contineat heresim et errores. Unde proponitur (sibi) questio sub hac forma: 5 UTRUM MATERIA PRIMA EST IDEM COMPOSI- TUM IN NUMERO CUM FORMA AN INFORMIS. Arguitur, quod non : Nam materia prima nec est quid nec quantum 15 nec quale — 7° Methaphisice ; ergo non est compositum. Et materia prima nullam habet formam omnino, ut dicit Commentator 1° Metha- phisice ; igitur materia prima est informis ; igitur questio falsa. In oppositum arguitur sic: Triplex est substancia, scilicet materia, 14 an*] et M 1 Burley (ibid. Mus. X A 7, fol. 127b): Interrogatus, ut ait Valerius libro VII (Val. Max. VII 2, ext. 12), quis ei felix videretur, ait interroganti: »Nemo ex hiis, quos tu fellices existimas, sed eum in illo numero reperies, qui a te miser (Val.: ex miseris constare ) creditur.« 3 Burley (ibid.): Interrogatus aliquando, ad quid factus fuisset, »Ad contemplacionem Solis et Lune et celi.« 4 Burley (ibid., fol. 127c): Sic studiosus valde fuit et multa de motu celi et cursu siderum et natura rerum scripsit. 5 Burley, op. l. (Capit. Prag. G 21, fol. 10a): Ab Athinensibus enim multa passus est et in carcerem positus, inedia afflictus, deinde venenatus est ab eis, quia Solem dicebat esse lapi- dem ignitum, quem illi pro deo colebant. 11 Libelli De materia et forma Hus iam a. 1398 apographon conſecit, quod in codice inde ab a. 1649 Holmiae servato exstat; ed. M. H. Dziewicki in Miscellaneorum philos. vol. I (Wyclif's Latin Works XVII1), pag. 163—242. 16 Aristot. Metaphys. VI (VII) 3, pag. 1029 a 24. 17 Averroes, ad Metaphys. I, 3 comm. 16 (Aristotelis Opera VIII, Venetiis 1560, fol. 30E): Ma- teria vero non est forma universalis, quia non habet in se actu aliquod omnio, quaia ex his, quae recipit, nullam habet formam omuino, nec universalis, nec particularis... 164
Interrogatus, quis ei felix esse videretur, ait interroganti: »Nemo ex hiis, quos tu felices existimas, sed eum in illo numero reperies, qui a te miser creditur.« Interrogatus, ad quid factus fuisset, ait : »Ad contemplacionem celi, Solis et Lune.« Unde multa de motu celi et cursu siderum et natura rerum scripsit. Unde in carcere ab Atheniensibus positus et multa passus venenatus est, quia Solem dicebat lapidem ignitum, quem ipsi pro deo colebant. Huius ergo Anaxagore, antiqui philosophi, Magister noster vene- randus (Iohannes de Gyczyn) de materia prima propalabit sen- tenciam, ut videamus, si tractatus De materia et forma Magistri Wik- 10 leph contineat heresim et errores. Unde proponitur (sibi) questio sub hac forma: 5 UTRUM MATERIA PRIMA EST IDEM COMPOSI- TUM IN NUMERO CUM FORMA AN INFORMIS. Arguitur, quod non : Nam materia prima nec est quid nec quantum 15 nec quale — 7° Methaphisice ; ergo non est compositum. Et materia prima nullam habet formam omnino, ut dicit Commentator 1° Metha- phisice ; igitur materia prima est informis ; igitur questio falsa. In oppositum arguitur sic: Triplex est substancia, scilicet materia, 14 an*] et M 1 Burley (ibid. Mus. X A 7, fol. 127b): Interrogatus, ut ait Valerius libro VII (Val. Max. VII 2, ext. 12), quis ei felix videretur, ait interroganti: »Nemo ex hiis, quos tu fellices existimas, sed eum in illo numero reperies, qui a te miser (Val.: ex miseris constare ) creditur.« 3 Burley (ibid.): Interrogatus aliquando, ad quid factus fuisset, »Ad contemplacionem Solis et Lune et celi.« 4 Burley (ibid., fol. 127c): Sic studiosus valde fuit et multa de motu celi et cursu siderum et natura rerum scripsit. 5 Burley, op. l. (Capit. Prag. G 21, fol. 10a): Ab Athinensibus enim multa passus est et in carcerem positus, inedia afflictus, deinde venenatus est ab eis, quia Solem dicebat esse lapi- dem ignitum, quem illi pro deo colebant. 11 Libelli De materia et forma Hus iam a. 1398 apographon conſecit, quod in codice inde ab a. 1649 Holmiae servato exstat; ed. M. H. Dziewicki in Miscellaneorum philos. vol. I (Wyclif's Latin Works XVII1), pag. 163—242. 16 Aristot. Metaphys. VI (VII) 3, pag. 1029 a 24. 17 Averroes, ad Metaphys. I, 3 comm. 16 (Aristotelis Opera VIII, Venetiis 1560, fol. 30E): Ma- teria vero non est forma universalis, quia non habet in se actu aliquod omnio, quaia ex his, quae recipit, nullam habet formam omuino, nec universalis, nec particularis... 164
Strana 165
forma et compositum ex hiis, ut dicitur 2° De anima; ergo materia prima cum forma est idem compositum et ipsa est informis dicente Commentatore 1° Phisicorum : »Materia nullam habet in se formam, sed est in potencia ad omnes.« Probleuma: Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, flos naribus applicatus sitim mitigat et in manu detentus lassum recreat? Concedenti. Concedenti, quod materia est idem compositum in numero cum forma, arguitur sic: Materia prima nec est quid nec quale nec quantum ; igitur non est 10 materia prima compositum. Consequencia tenet, quia ex opposito consequentis potest inferri oppositum antecedentis. Et assumptum patet per Philosophum 7° Methaphisice, ut allegatum est pro falsitate questionis. 2° sic: Nullum compositum est esse medium inter esse in actu et non esse; sed esse materie medium est inter esse in actu et non esse ; igitur nullum esse materie est compositum. Consequencia nota est ; et minor patet per Commentatorem 8° Methaphisice. Sed maior probatur: Nam omne compositum est ens in actu, et per M 43 b consequens transit de non esse in actu ad esse in actu, quod est terminus generacionis terminans esse potenciale ipsius materie. 3° sic: Omne compositum ex materia et forma est generabile ; nulla materia 20 prima est generabile ; igitur nulla materia prima est compositum. Consequencia tenet in 'camestres', maior patet 1° De generacione et 1° Celi, et minor 7° Metha- phisice. Ymmo pro maiori et minori dicitur 7° Methaphisice : »Materia non fit, forma non fit, sed totum compositum fits. Idem dicitur 12° Methaphisice et 1° Phisi- corum dicitur : »Materia per se est ingenerabilis et incorruptibilis«. 15 1 Aristot. De anima II 2, pag. 414a 14; in excerptis e II. libro De anima in cod. Capit. M 115, fol. 23d: Triplex est substancia, scilicet materia, forma et compositum. 3 Averroes; in excerptis e Commentatore libri 1. Phys. in cod. Capit. M 115, fol. 22b: Materia prima nullam in se habet formam, sed est in potencia ad recipiendum omnes formas. 5 Alienum est et a Plinii Hist. nat. et a Vincentii Bellovacensis Speculo naturali. 12 Vide supra ad 164, 16. 15 Averroes; in excerptis e Commentatore VIII. libri Metaphys. in cod. Capit. M 115, fol. 21 d: Esse materie medium est inter esse in actu et inter esse in potencia. 21 Aristot. De gener. et corr. I 4, pag. 332a 1. 22 Aristot. Metaphys. VI (VII) 15, pag. 1039b 24. 22 Aristot. Metaphys. VI (VII) 8, pag. 1033b 17; in excerptis e VII. libro Metaphys. in cod. Capit N 31, fol. 39d: Materia non fit nec forma fit, sed totum compositum fit. 23 Aristot. Metaphys. XI (XII) 3, pag. 1069b 35. 24 Aristot. Phys. I 9, pag. 192a 28; in excerptis e I. libro Phys. in cod. Capit. N 31, fol. 41a: Materia secundum se est ingenita et incorruptibilis. 165
forma et compositum ex hiis, ut dicitur 2° De anima; ergo materia prima cum forma est idem compositum et ipsa est informis dicente Commentatore 1° Phisicorum : »Materia nullam habet in se formam, sed est in potencia ad omnes.« Probleuma: Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, flos naribus applicatus sitim mitigat et in manu detentus lassum recreat? Concedenti. Concedenti, quod materia est idem compositum in numero cum forma, arguitur sic: Materia prima nec est quid nec quale nec quantum ; igitur non est 10 materia prima compositum. Consequencia tenet, quia ex opposito consequentis potest inferri oppositum antecedentis. Et assumptum patet per Philosophum 7° Methaphisice, ut allegatum est pro falsitate questionis. 2° sic: Nullum compositum est esse medium inter esse in actu et non esse; sed esse materie medium est inter esse in actu et non esse ; igitur nullum esse materie est compositum. Consequencia nota est ; et minor patet per Commentatorem 8° Methaphisice. Sed maior probatur: Nam omne compositum est ens in actu, et per M 43 b consequens transit de non esse in actu ad esse in actu, quod est terminus generacionis terminans esse potenciale ipsius materie. 3° sic: Omne compositum ex materia et forma est generabile ; nulla materia 20 prima est generabile ; igitur nulla materia prima est compositum. Consequencia tenet in 'camestres', maior patet 1° De generacione et 1° Celi, et minor 7° Metha- phisice. Ymmo pro maiori et minori dicitur 7° Methaphisice : »Materia non fit, forma non fit, sed totum compositum fits. Idem dicitur 12° Methaphisice et 1° Phisi- corum dicitur : »Materia per se est ingenerabilis et incorruptibilis«. 15 1 Aristot. De anima II 2, pag. 414a 14; in excerptis e II. libro De anima in cod. Capit. M 115, fol. 23d: Triplex est substancia, scilicet materia, forma et compositum. 3 Averroes; in excerptis e Commentatore libri 1. Phys. in cod. Capit. M 115, fol. 22b: Materia prima nullam in se habet formam, sed est in potencia ad recipiendum omnes formas. 5 Alienum est et a Plinii Hist. nat. et a Vincentii Bellovacensis Speculo naturali. 12 Vide supra ad 164, 16. 15 Averroes; in excerptis e Commentatore VIII. libri Metaphys. in cod. Capit. M 115, fol. 21 d: Esse materie medium est inter esse in actu et inter esse in potencia. 21 Aristot. De gener. et corr. I 4, pag. 332a 1. 22 Aristot. Metaphys. VI (VII) 15, pag. 1039b 24. 22 Aristot. Metaphys. VI (VII) 8, pag. 1033b 17; in excerptis e VII. libro Metaphys. in cod. Capit N 31, fol. 39d: Materia non fit nec forma fit, sed totum compositum fit. 23 Aristot. Metaphys. XI (XII) 3, pag. 1069b 35. 24 Aristot. Phys. I 9, pag. 192a 28; in excerptis e I. libro Phys. in cod. Capit. N 31, fol. 41a: Materia secundum se est ingenita et incorruptibilis. 165
Strana 166
4° sic: Materia est causa omnium, que sunt, id est generantur, ut dicitur 1° Phisi- corum; si ergo materia est compositum, tunc materia prima est causa compositi, et cum ipsamet est compositum, sequitur, quod sit causa sui. Consequens inpossibile. Ymmo materia generaret compositum, sicud compositum generat compositum, et per consequens materia prima esset activa et generaret se ipsam. Consequens falsum, quia nichil causat se ipsum secundum omnes philosophos, nec aliquid generat se ipsum, ut dicitur 2° De anima, nec materia est activa, ut patet 1° Phisi- corum tam secundum Philosophum, quam secundum Commentatorem. Concedenti, quod materia prima sit informis, arguitur sic: Quam cito materia, sive eternaliter, sive temporaliter, est, tam 10 cito est bona; sed cum omnis bonitas rei sit eius forma, sive sit substancialis, sive accidentalis, igitur materia prima non est informis. Maior ex eo patet, quod cuius- libet esse consequitur bonitas. Et sic minor probatur : Nam sive accipiatur bonitas pro bonitate substanciali scilicet essenciali, sive accidentali, necessario bonitas illa est forma. Item Philosophus 1° De generacione dicit : »Materia nunquam separatur ab omni forma«. Et Commentator 1° Phisicorum dicit : »Materia prima non potest separari ab omni forma«. 15 Contra questionem in se arguitur sic : Materia non est unum cum forma. Assumptum probatur : Nam Philosophus 5° Methaphisice, capitulo de uno, distingwens modos unius, scilicet 20 unum numero et unum forma, unum genere et unum analogia, ait, quod illa sunt unum numero, quorum est una materia. Et quia una est materia prima omnium transmutabilium, ut dicit Commentator 3° Celi, sequitur, quod omnia ex materia et forma composita sunt unum numero ; sed quid inconveniencius, quia tunc asinus, bos, homo et sic de aliis forent unum per se numero ? 25 2 Aristot. Phys. I9, pag. 192a 13. 7 Aristot. De anima II 4, pag. 416b 16. 8 Aristot. Phys. I9, pag. 192a 20. 8 Volumen IV. Operum Aristotelis editionis Venetae, in quo Averrois commentarii Physicorum typis expressi sunt, mihi praesto non ſuit. 15 Aristot. De gener. et corr. II 1, pag. 329a 30. 16 Averroes; in excerptis e Commentat. I. lib. Phys. in cod. Capit. M 115, fol. 22b: Prima materia non potest separari ab omni forma. 20 Aristot. Metaphys. IV (V) 6, pag. 1016b 31. 23 Cſ. in excerptis in cod. Capit. N 31, fol. 43b statim post Comment. III. lib. Celi: Omnium trans- mutacionum ad invicem habencium eadem est materia prima. 166
4° sic: Materia est causa omnium, que sunt, id est generantur, ut dicitur 1° Phisi- corum; si ergo materia est compositum, tunc materia prima est causa compositi, et cum ipsamet est compositum, sequitur, quod sit causa sui. Consequens inpossibile. Ymmo materia generaret compositum, sicud compositum generat compositum, et per consequens materia prima esset activa et generaret se ipsam. Consequens falsum, quia nichil causat se ipsum secundum omnes philosophos, nec aliquid generat se ipsum, ut dicitur 2° De anima, nec materia est activa, ut patet 1° Phisi- corum tam secundum Philosophum, quam secundum Commentatorem. Concedenti, quod materia prima sit informis, arguitur sic: Quam cito materia, sive eternaliter, sive temporaliter, est, tam 10 cito est bona; sed cum omnis bonitas rei sit eius forma, sive sit substancialis, sive accidentalis, igitur materia prima non est informis. Maior ex eo patet, quod cuius- libet esse consequitur bonitas. Et sic minor probatur : Nam sive accipiatur bonitas pro bonitate substanciali scilicet essenciali, sive accidentali, necessario bonitas illa est forma. Item Philosophus 1° De generacione dicit : »Materia nunquam separatur ab omni forma«. Et Commentator 1° Phisicorum dicit : »Materia prima non potest separari ab omni forma«. 15 Contra questionem in se arguitur sic : Materia non est unum cum forma. Assumptum probatur : Nam Philosophus 5° Methaphisice, capitulo de uno, distingwens modos unius, scilicet 20 unum numero et unum forma, unum genere et unum analogia, ait, quod illa sunt unum numero, quorum est una materia. Et quia una est materia prima omnium transmutabilium, ut dicit Commentator 3° Celi, sequitur, quod omnia ex materia et forma composita sunt unum numero ; sed quid inconveniencius, quia tunc asinus, bos, homo et sic de aliis forent unum per se numero ? 25 2 Aristot. Phys. I9, pag. 192a 13. 7 Aristot. De anima II 4, pag. 416b 16. 8 Aristot. Phys. I9, pag. 192a 20. 8 Volumen IV. Operum Aristotelis editionis Venetae, in quo Averrois commentarii Physicorum typis expressi sunt, mihi praesto non ſuit. 15 Aristot. De gener. et corr. II 1, pag. 329a 30. 16 Averroes; in excerptis e Commentat. I. lib. Phys. in cod. Capit. M 115, fol. 22b: Prima materia non potest separari ab omni forma. 20 Aristot. Metaphys. IV (V) 6, pag. 1016b 31. 23 Cſ. in excerptis in cod. Capit. N 31, fol. 43b statim post Comment. III. lib. Celi: Omnium trans- mutacionum ad invicem habencium eadem est materia prima. 166
Strana 167
M. Iohannes Laurini de Bzenecz velud Chilo. Quia adhuc magna loyce latitat sentencia de intencionibus secundis, querendus est philosophus, qui illam clare discuteret materiam et scolas nostras utiliter informaret. Occurrit autem Chilo, unus de septem sapientibus Grecie, qui noluit principibus et senioribus populi in alea ludentibus coniungi, ne socie- tate mala suam macularet famam. Qui Chilo interrogatus ab Esopo poeta, quid ageret Iupiter, respondit: »Alta humiliat et humilia exaltat.« Interrogatus, quid est difficile, ait: »Iniuriam pacienter to pati.« Docebat eciam dominari lingwe. Item non esse minandum cuiquam, quia hoc est muliebre. Item nupcias humiles facere. Item (uti solicitudine) in hiis, que dicuntur, de eo ad propriam mentem recurrere. Fuit autem brevis in persona et brevilogus, qualis est noster vene- 15 randus Magister Iohannes de Bzenecz, alias Laurinus, qui nos de intencionibus breviter et utiliter, ut estimo, informabit. Cui pro- ponitur questio etc.: 1 Iohannes Laurinus (167, 15 et 214, 8; Laurini hic) de Bzenecz, bac. in art. 1403/4 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377, ubi Ioannes Petri de Bizencz), mag. art. 1408 (ibid., pag. 397, ubi Ioan. de Bzenecz, et pag. 398, ubi Ioannes Laurentius Petri de Reczicz ) alias in monumentis universitatis non commemoratur. Idem est, de quo O. Odložilík, CČM 49, 1925, pag. 64; quae prius C. Targányio auctore de Iohannis loco natali affirmabantur, erronea fuerunt. Cſ. in conspectu finali, infra pag. 214, 8. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122d): Chilo Lacedemonius Athenis claruit, unus de VII sapientibus Grecie ... missus fuit Corinthum, ubi duces et seniores populi ludentes invenit in alea ; propter quod infecto negocio reversus est (dicens ) se nolle gloriam Spartanorum... hac maculare infamia, ut diceretur cum alleatoribus contraxisse societatem. 7 Burley (ibid.): Hunc, ut ait Laercius, interrogavit Esopus poeta, quid novi ageret Iupiter; respondit Chilon: »Alta humiliat et humilia exaltat«... 9 Burley (ihid.): ... Interrogatus, quid difficile) : »Ineffabilia tacere, diligenciam bene disponere et iniuriam passis pacienter pati posse ...« Docebat autem hic dominari lingwe... Item non esse mi(r)andum cuiquam, quo(niam ) hoc muliebre est... Nupcias humiles facere... (fol. 123a:) ... Legibus obedire. Uti sollicitudine [de] (in) hiis, que dicuntur; de co ad propriam mentem recurrere... 14 Quae de Chilonis personae brevitate Hus dixit, videtur ipse invenisse, et breviloquium a Burlaeo traditum et Magistri Iohannis staturam respiciens. 14 Burley, op. l. (ibid., fol. 123a): ... Fuit autem Chilon breviloqus... 17 i. e. sub hac forma. 167
M. Iohannes Laurini de Bzenecz velud Chilo. Quia adhuc magna loyce latitat sentencia de intencionibus secundis, querendus est philosophus, qui illam clare discuteret materiam et scolas nostras utiliter informaret. Occurrit autem Chilo, unus de septem sapientibus Grecie, qui noluit principibus et senioribus populi in alea ludentibus coniungi, ne socie- tate mala suam macularet famam. Qui Chilo interrogatus ab Esopo poeta, quid ageret Iupiter, respondit: »Alta humiliat et humilia exaltat.« Interrogatus, quid est difficile, ait: »Iniuriam pacienter to pati.« Docebat eciam dominari lingwe. Item non esse minandum cuiquam, quia hoc est muliebre. Item nupcias humiles facere. Item (uti solicitudine) in hiis, que dicuntur, de eo ad propriam mentem recurrere. Fuit autem brevis in persona et brevilogus, qualis est noster vene- 15 randus Magister Iohannes de Bzenecz, alias Laurinus, qui nos de intencionibus breviter et utiliter, ut estimo, informabit. Cui pro- ponitur questio etc.: 1 Iohannes Laurinus (167, 15 et 214, 8; Laurini hic) de Bzenecz, bac. in art. 1403/4 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 377, ubi Ioannes Petri de Bizencz), mag. art. 1408 (ibid., pag. 397, ubi Ioan. de Bzenecz, et pag. 398, ubi Ioannes Laurentius Petri de Reczicz ) alias in monumentis universitatis non commemoratur. Idem est, de quo O. Odložilík, CČM 49, 1925, pag. 64; quae prius C. Targányio auctore de Iohannis loco natali affirmabantur, erronea fuerunt. Cſ. in conspectu finali, infra pag. 214, 8. 5 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122d): Chilo Lacedemonius Athenis claruit, unus de VII sapientibus Grecie ... missus fuit Corinthum, ubi duces et seniores populi ludentes invenit in alea ; propter quod infecto negocio reversus est (dicens ) se nolle gloriam Spartanorum... hac maculare infamia, ut diceretur cum alleatoribus contraxisse societatem. 7 Burley (ibid.): Hunc, ut ait Laercius, interrogavit Esopus poeta, quid novi ageret Iupiter; respondit Chilon: »Alta humiliat et humilia exaltat«... 9 Burley (ihid.): ... Interrogatus, quid difficile) : »Ineffabilia tacere, diligenciam bene disponere et iniuriam passis pacienter pati posse ...« Docebat autem hic dominari lingwe... Item non esse mi(r)andum cuiquam, quo(niam ) hoc muliebre est... Nupcias humiles facere... (fol. 123a:) ... Legibus obedire. Uti sollicitudine [de] (in) hiis, que dicuntur; de co ad propriam mentem recurrere... 14 Quae de Chilonis personae brevitate Hus dixit, videtur ipse invenisse, et breviloquium a Burlaeo traditum et Magistri Iohannis staturam respiciens. 14 Burley, op. l. (ibid., fol. 123a): ... Fuit autem Chilon breviloqus... 17 i. e. sub hac forma. 167
Strana 168
UTRUM INTENCIONES SECUNDE SINT RES PO- SITIVE, SIBI INVICEM ESSENCIALITER SUBOR- DINATE. Arguitur, quod non: Intencio secunda nichil est; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum probatur, quia nec est substancia nec accidens ; igitur nichil est. In oppositum sic : Intenciones secunde habent scienciam pro- priam, quia logicam ; igitur sunt res positive. Consequencia tenet, quia alias logica solum esset sciencia sicud pars philosophie est negative de vacuo. Probleuma: Quare, ut dicit Tharencius in Libro veritatis et falsitatis, in homine puritas corporis sapiencie et artibus est bene apta? 5 10 1° sic arguitur : Si intenciones secunde sunt res positive, ergo vel omnes, vel alique et alique non. Non primum, quia »chimeram non predicari de pluribus« est 15 intencio secunda et tamen non est res positiva alicui essencialiter subordinata; nec secundum potest salvari, quia qua racione una esset positiva essencialiter alteri sub- ordinata, eadem racio et quelibet ; igitur etc. 2° sic: Singularitas et universalitas sunt intenciones secunde et precipue, et tamen non habent ordinacionem essencialem, cum sint disparate ad invicem. Nam 20 hec est inpossibilis »singularitas est universalitas«. Nec eciam sunt res positive, quia universalitas directe causatur a negacione, scilicet ista »hoc non esse unum«, simi- liter singularitas causatur ab illa negacione »hoc non esse in pluribus«. Igitur etc. 30 sic: Sicud intencionis secunde signa habent se ad invicem, sic proporciona- liter suo modo habent se intenciones secunde signate per illa signa ; sed secunde 25 intencionis signa non sunt sibi invicem essencialiter subordinata ; igitur nec inten- ciones secunde. Consequencia tenet, quia sicud se habet signum ad signum, sic proporcionaliter signatum ad signatum ; sed quia in signis singulare non subordi- natur universali intelligendo de signis, ut sunt secunde intencionis, ergo nec in signatis. 4° contra suppositum questionis arguitur sic: Omnis intencio vel est activa, quia actus intendentis, vel passiva rei intente. Si primo modo, tunc est intelleccio anime activa. Si secundo modo, tunc est intelleccio passiva, que solum est rem esse sic intellectam. Sed quelibet talis est inpertinens rebus universalibus et singularibus, 30 M 44 2 Concedenti: 15 De chimera (f. Dziewicki, Wyclif's Latin Works XVII 1, pag. 104. 168
UTRUM INTENCIONES SECUNDE SINT RES PO- SITIVE, SIBI INVICEM ESSENCIALITER SUBOR- DINATE. Arguitur, quod non: Intencio secunda nichil est; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum probatur, quia nec est substancia nec accidens ; igitur nichil est. In oppositum sic : Intenciones secunde habent scienciam pro- priam, quia logicam ; igitur sunt res positive. Consequencia tenet, quia alias logica solum esset sciencia sicud pars philosophie est negative de vacuo. Probleuma: Quare, ut dicit Tharencius in Libro veritatis et falsitatis, in homine puritas corporis sapiencie et artibus est bene apta? 5 10 1° sic arguitur : Si intenciones secunde sunt res positive, ergo vel omnes, vel alique et alique non. Non primum, quia »chimeram non predicari de pluribus« est 15 intencio secunda et tamen non est res positiva alicui essencialiter subordinata; nec secundum potest salvari, quia qua racione una esset positiva essencialiter alteri sub- ordinata, eadem racio et quelibet ; igitur etc. 2° sic: Singularitas et universalitas sunt intenciones secunde et precipue, et tamen non habent ordinacionem essencialem, cum sint disparate ad invicem. Nam 20 hec est inpossibilis »singularitas est universalitas«. Nec eciam sunt res positive, quia universalitas directe causatur a negacione, scilicet ista »hoc non esse unum«, simi- liter singularitas causatur ab illa negacione »hoc non esse in pluribus«. Igitur etc. 30 sic: Sicud intencionis secunde signa habent se ad invicem, sic proporciona- liter suo modo habent se intenciones secunde signate per illa signa ; sed secunde 25 intencionis signa non sunt sibi invicem essencialiter subordinata ; igitur nec inten- ciones secunde. Consequencia tenet, quia sicud se habet signum ad signum, sic proporcionaliter signatum ad signatum ; sed quia in signis singulare non subordi- natur universali intelligendo de signis, ut sunt secunde intencionis, ergo nec in signatis. 4° contra suppositum questionis arguitur sic: Omnis intencio vel est activa, quia actus intendentis, vel passiva rei intente. Si primo modo, tunc est intelleccio anime activa. Si secundo modo, tunc est intelleccio passiva, que solum est rem esse sic intellectam. Sed quelibet talis est inpertinens rebus universalibus et singularibus, 30 M 44 2 Concedenti: 15 De chimera (f. Dziewicki, Wyclif's Latin Works XVII 1, pag. 104. 168
Strana 169
quod non existentibus illis est humanitas communis et singularitas Sortis vel cuius- cumque hominis. 5°: Si intenciones huiusmodi sunt, igitur vel sunt substancie, vel proprie passio- nes, vel accidencia communia. Non primum ; nec secundum, quia pari racione risi- bilitas et hinibilitas essent intenciones secunde; tercium eciam non, quia nec sunt qualitates nec quantitates, nisi dicatur, quod sint per se relaciones, sed hoc iterum non poterit stare, ut probabitur. 6° sic: Intencio prima est intencio secunda; igitur non est distinccio essencialis inter intenciones primas et secundas. Consequens falsum, cum intencio prima sit 10 fundamentum substratum intencioni secunde. Si autem dicitur, quod essencialiter distingwuntur, igitur nulla intencio prima predicabitur de intencione secunda. Igitur hec erit falsa »Sor est species et homo est species similiter«. Et par racio erit de aliis. 7° sic: Universalitas, singularitas, particularitas, specialitas, generalitas, differen- cialitas, individualitas, predicabilitas, communicabilitas, incommunicabilitas, esse 15 substanciam primam, esse substanciam secundam, communicari, participari, in- communicari, singularisari, particularisari et sic de aliis sunt intenciones secunde nichil ponentes positive preter operacionem intellectus nec habentes se invicem essencialiter subordinate; igitur questio falsa. 8°: "Istam chimeram non predicari de pluribus« et »chimeram non predicari de 20 pluribus« sunt intenciones secunde nichil positive ponentes; igitur etc. 9°. Vel dicitur intencio (secunda), quia secundo intenditur a natura, vel dicitur intencio secunda, quia habet esse secundum intentum, vel dicitur intencio secunda respectu prime, et per consequens dicetur intencio tercia, quarta, quinta et sic ascendendo etc. 5 25 M. Zdyslaus de Zwierzetycz velud Solon. Cum adhuc restat discussio de rerum essenciali ordine et earum communitate, prodire debet in medium Solon, philosophus Athenien- 5 Cf. Porphyrii Isagoge a Boethio translata (1. c. pag. 39, 4): homini (proprium) esse risibile... hoc autem ei semper est naturale, ut et equo hinnibile. 25 Zdyslaus de Zwierzetycz, baro, a. 1403 in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 50), a. 1405 bac. in artibus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 384), sub M. Iohanne Hus (Höfler op. l. II 96), a. 1410 mag. art. sub eodem (ibid. pag. 407, 409), 6. VIII. 1410 Wyclefi opus De universalibus defendebat (Loserth, op. 1., pag. 285—289), sem. aest. 1417 universitatis rector (Palacký, Documenta pag. 663), praepositus Litomericii usque ad a. 1421 (de quo nuperrime F. M. Bartoš, Věst. Ces. akad. 53, 1944, pag. 106); vide in conspectu finali, infra pag. 214, 10. 27 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 52a): Solon philosophus, unus de VII Grecie sapientibus, Atheniensis nacione. Hic Atheniensibus optimas leges edidit, quas postmodum Romani ab ipsis acceperunt. 169
quod non existentibus illis est humanitas communis et singularitas Sortis vel cuius- cumque hominis. 5°: Si intenciones huiusmodi sunt, igitur vel sunt substancie, vel proprie passio- nes, vel accidencia communia. Non primum ; nec secundum, quia pari racione risi- bilitas et hinibilitas essent intenciones secunde; tercium eciam non, quia nec sunt qualitates nec quantitates, nisi dicatur, quod sint per se relaciones, sed hoc iterum non poterit stare, ut probabitur. 6° sic: Intencio prima est intencio secunda; igitur non est distinccio essencialis inter intenciones primas et secundas. Consequens falsum, cum intencio prima sit 10 fundamentum substratum intencioni secunde. Si autem dicitur, quod essencialiter distingwuntur, igitur nulla intencio prima predicabitur de intencione secunda. Igitur hec erit falsa »Sor est species et homo est species similiter«. Et par racio erit de aliis. 7° sic: Universalitas, singularitas, particularitas, specialitas, generalitas, differen- cialitas, individualitas, predicabilitas, communicabilitas, incommunicabilitas, esse 15 substanciam primam, esse substanciam secundam, communicari, participari, in- communicari, singularisari, particularisari et sic de aliis sunt intenciones secunde nichil ponentes positive preter operacionem intellectus nec habentes se invicem essencialiter subordinate; igitur questio falsa. 8°: "Istam chimeram non predicari de pluribus« et »chimeram non predicari de 20 pluribus« sunt intenciones secunde nichil positive ponentes; igitur etc. 9°. Vel dicitur intencio (secunda), quia secundo intenditur a natura, vel dicitur intencio secunda, quia habet esse secundum intentum, vel dicitur intencio secunda respectu prime, et per consequens dicetur intencio tercia, quarta, quinta et sic ascendendo etc. 5 25 M. Zdyslaus de Zwierzetycz velud Solon. Cum adhuc restat discussio de rerum essenciali ordine et earum communitate, prodire debet in medium Solon, philosophus Athenien- 5 Cf. Porphyrii Isagoge a Boethio translata (1. c. pag. 39, 4): homini (proprium) esse risibile... hoc autem ei semper est naturale, ut et equo hinnibile. 25 Zdyslaus de Zwierzetycz, baro, a. 1403 in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 50), a. 1405 bac. in artibus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 384), sub M. Iohanne Hus (Höfler op. l. II 96), a. 1410 mag. art. sub eodem (ibid. pag. 407, 409), 6. VIII. 1410 Wyclefi opus De universalibus defendebat (Loserth, op. 1., pag. 285—289), sem. aest. 1417 universitatis rector (Palacký, Documenta pag. 663), praepositus Litomericii usque ad a. 1421 (de quo nuperrime F. M. Bartoš, Věst. Ces. akad. 53, 1944, pag. 106); vide in conspectu finali, infra pag. 214, 10. 27 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 52a): Solon philosophus, unus de VII Grecie sapientibus, Atheniensis nacione. Hic Atheniensibus optimas leges edidit, quas postmodum Romani ab ipsis acceperunt. 169
Strana 170
sis, unus de septem Grecorum sapientibus, qui Atheniensibus optimas leges statuit, quas Romani ab eis gratantissime acceperunt. Hic Solon modestus fuit in sermone. Unde cum in quodam loco multis lo- quentibus ipse taceret, interrogatus est a Periandro philosopho, utrum propter verborum inopiam an quia stultus esset taceret ; ipse ait: »Nemo stultus tacere potest.« Huius Solonis sentencie hee fuere : »Si quis paren- tes indigentes non alit, inglorius est.« »Filii eorum, qui pro republica obierunt, publice nutriantur et doceantur.« Hic eciam statuit tutorem cum matre orphanorum non habitare. Item dicebat : »Que non po- suisti, ne tollas.« »Ne menciaris.« »Consule non dulciora, sed opti- 10 M 44b ma.« »Intellectum fac ducem.« »Ne mala loquaris.« »Deos honora et parentes reverere.« »Neminem, quamdiu vivit, dicas esse felicem, eo quod usque ad ultimum vite fortuna diem possit mutari ; felicitatis enim index dies ultimus est.« Ecce, quam clare huius philosophi sen- tencie! Quas nobilis dominus et venerandus Magister noster Z(dyslaus) de Z(wierzetycz) — et forsan non opere, sed mente — tenet et velud alter Solon ordinem universi cum suis appendiciis limpidissime declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: 5 15 UTRUM AD PERFECTUM ORDINEM ESSENCI- 20 ALEM UNIVERSI NECESSARIO SIT PONENDUM ENS ANALOGUM, COMMUNE DEO ET CREATU- RIS. 10 consule*] consulo M 13 mutari*] mutare M 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122c): Cum in loco quodam multis loquentibus Solon vero taceret [loqueretur], interrogatus est a P(e)r(i)andro, utrum propter vocabulorum inopiam, an quia stultue esset, taceret. Qui ait : Nemo stultus tacere potest. 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122b): Huius hee leguntur fuisse sentencie... 6 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 52a ): Si quis parentes suos indigentes non alit, inglorius est. Eorum filii, qui pro re publica obierunt, publice nutriantur et doceantur. Item statuit tutorem cum matre orphanorum non habitare. 9 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122b): Que non posuisti, ne tollas. Ne menciaris... 10 Burley (ibid.): Consule non dulciora, sed optima. Intellectum fac ducem. Ne malis loquaris. Deos honora et parentes reverere... Cf. etiam praef. pag. XXVI, 16. 12 Burley (ibid.): Neminem, quamdiu vivat, dicas esse felicem, eo quod usque ad ultimum diem vite possit fortuna mutari. Felicitatis enim index dies ultimus est. 170
sis, unus de septem Grecorum sapientibus, qui Atheniensibus optimas leges statuit, quas Romani ab eis gratantissime acceperunt. Hic Solon modestus fuit in sermone. Unde cum in quodam loco multis lo- quentibus ipse taceret, interrogatus est a Periandro philosopho, utrum propter verborum inopiam an quia stultus esset taceret ; ipse ait: »Nemo stultus tacere potest.« Huius Solonis sentencie hee fuere : »Si quis paren- tes indigentes non alit, inglorius est.« »Filii eorum, qui pro republica obierunt, publice nutriantur et doceantur.« Hic eciam statuit tutorem cum matre orphanorum non habitare. Item dicebat : »Que non po- suisti, ne tollas.« »Ne menciaris.« »Consule non dulciora, sed opti- 10 M 44b ma.« »Intellectum fac ducem.« »Ne mala loquaris.« »Deos honora et parentes reverere.« »Neminem, quamdiu vivit, dicas esse felicem, eo quod usque ad ultimum vite fortuna diem possit mutari ; felicitatis enim index dies ultimus est.« Ecce, quam clare huius philosophi sen- tencie! Quas nobilis dominus et venerandus Magister noster Z(dyslaus) de Z(wierzetycz) — et forsan non opere, sed mente — tenet et velud alter Solon ordinem universi cum suis appendiciis limpidissime declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: 5 15 UTRUM AD PERFECTUM ORDINEM ESSENCI- 20 ALEM UNIVERSI NECESSARIO SIT PONENDUM ENS ANALOGUM, COMMUNE DEO ET CREATU- RIS. 10 consule*] consulo M 13 mutari*] mutare M 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122c): Cum in loco quodam multis loquentibus Solon vero taceret [loqueretur], interrogatus est a P(e)r(i)andro, utrum propter vocabulorum inopiam, an quia stultue esset, taceret. Qui ait : Nemo stultus tacere potest. 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122b): Huius hee leguntur fuisse sentencie... 6 Burley, op. l. (Mus. XIII F 8, fol. 52a ): Si quis parentes suos indigentes non alit, inglorius est. Eorum filii, qui pro re publica obierunt, publice nutriantur et doceantur. Item statuit tutorem cum matre orphanorum non habitare. 9 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 122b): Que non posuisti, ne tollas. Ne menciaris... 10 Burley (ibid.): Consule non dulciora, sed optima. Intellectum fac ducem. Ne malis loquaris. Deos honora et parentes reverere... Cf. etiam praef. pag. XXVI, 16. 12 Burley (ibid.): Neminem, quamdiu vivat, dicas esse felicem, eo quod usque ad ultimum diem vite possit fortuna mutari. Felicitatis enim index dies ultimus est. 170
Strana 171
Probleuma: Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus, homo in ambulando preponit pedem dextrum, sed in descendendo sinistrum? 15 M. Iohannes de Werona velud Gracianus. Decursis multorum philosophorum sentenciis, que humanum intel- 5 lectum ad speculandum erigunt, superest hominem iuridicum inquirere, quia pro humanis conservacionibus sciret optime leges ad invicem con- cordare. Sed quis pocior reperiri poterit quam Gracianus iuris peritissi- mus, qui librum Decretorum constituit, in quo leges adducens contra- rias, secundum veram sentenciam discuciens, partem determinavit pu- 1o blice veritatis. Cum autem venerandus Magister Io�hannes) de Verona ) ip- sius Graciani sequitur vestigia, videtur fore consonum, ut leges divinam et pure humanam conspiciens declaret publice et concordet. Unde pro huiusmodi concordia proponitur sibi questio in hac forma: UTRUM LEX PURE HUMANA CANONICA LEGI EWANGELICE IN ALIQUO QUOAD DIRECCIO- NEM HOMINIS SIT ADVERSA. Arguitur, quod non. Nam omnis lex humana canonica est lex ewangelica; ergo questio falsa. Consequencia nota est, quia nichil ad- 20 versatur sibi ipsi. Assumptum patet per canonistas, qui dicunt, quod lex ewangelica est solum premisse et lex canonica conclusiones ; sed cadem est sciencia premissarum et conclusionis ; igitur etc. In oppositum sic : Lex pure humana canonica est revocabilis, sed lex ewangelica est irrevocabilis quoad direccionem hominis ; igitur lex 2 descendendo*] defendendo M 1 Quodammodo simile est in Aristot. Probl. V 19, pag. 882b 25: Cur ascendentes genibus, descendentes femoribus laboramus ? 3 Iohannes Franconis de Werona (Ioh. de Berun, Bohemice Berunecz, Palacký, Documenta pag. 252),bac. in art. a. 1404 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 380), a. 1407 in facultate iuridica in- scriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 52, unde patris nomen comperimus), a. 1410 mag. art. (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 407, 408); postea sem. aest. a. 1414 facultatis artium decanus (ibid. pag. 427), in annalibus academicis postremum a. 1419 commemoratur (ibid. pag. 450). Vide in conspectu finali, infra pag. 214, 12. 8 Gratiani Liber decretorum aliter Concordia discordantium canonum appellatur. 171
Probleuma: Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus, homo in ambulando preponit pedem dextrum, sed in descendendo sinistrum? 15 M. Iohannes de Werona velud Gracianus. Decursis multorum philosophorum sentenciis, que humanum intel- 5 lectum ad speculandum erigunt, superest hominem iuridicum inquirere, quia pro humanis conservacionibus sciret optime leges ad invicem con- cordare. Sed quis pocior reperiri poterit quam Gracianus iuris peritissi- mus, qui librum Decretorum constituit, in quo leges adducens contra- rias, secundum veram sentenciam discuciens, partem determinavit pu- 1o blice veritatis. Cum autem venerandus Magister Io�hannes) de Verona ) ip- sius Graciani sequitur vestigia, videtur fore consonum, ut leges divinam et pure humanam conspiciens declaret publice et concordet. Unde pro huiusmodi concordia proponitur sibi questio in hac forma: UTRUM LEX PURE HUMANA CANONICA LEGI EWANGELICE IN ALIQUO QUOAD DIRECCIO- NEM HOMINIS SIT ADVERSA. Arguitur, quod non. Nam omnis lex humana canonica est lex ewangelica; ergo questio falsa. Consequencia nota est, quia nichil ad- 20 versatur sibi ipsi. Assumptum patet per canonistas, qui dicunt, quod lex ewangelica est solum premisse et lex canonica conclusiones ; sed cadem est sciencia premissarum et conclusionis ; igitur etc. In oppositum sic : Lex pure humana canonica est revocabilis, sed lex ewangelica est irrevocabilis quoad direccionem hominis ; igitur lex 2 descendendo*] defendendo M 1 Quodammodo simile est in Aristot. Probl. V 19, pag. 882b 25: Cur ascendentes genibus, descendentes femoribus laboramus ? 3 Iohannes Franconis de Werona (Ioh. de Berun, Bohemice Berunecz, Palacký, Documenta pag. 252),bac. in art. a. 1404 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 380), a. 1407 in facultate iuridica in- scriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 52, unde patris nomen comperimus), a. 1410 mag. art. (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 407, 408); postea sem. aest. a. 1414 facultatis artium decanus (ibid. pag. 427), in annalibus academicis postremum a. 1419 commemoratur (ibid. pag. 450). Vide in conspectu finali, infra pag. 214, 12. 8 Gratiani Liber decretorum aliter Concordia discordantium canonum appellatur. 171
Strana 172
pure humana canonica legi ewangelice in aliquo est contraria sive adversa. Probleuma: Quare scolares plurimum de lege pure humana canonica sunt magis solliciti quam de lege pure divina ewangelica, cum ipsa sit suffi- cientissima ad salutem? M. Nicolaus de Stogeczyn velud Protagoras. Quia zophistam realem, scilicet iuristam, sequi debet sophista iocundus ad intelligenciam, ergo Gracianum sequitur sophista Protha- goras Atheniensis. Cui Eucallus adolescens se ad discendum eloquen- ciam in causis dedit pepigitque grandem peccuniam se daturum quoad 10 hoc, ut primum inpetentem se vicisset aput iudicem. Cum ergo Eucallus habunde profecisset et decurso tempore precium Protagore denegaret, Protagoras litem contestatur cum Eucallo. Cum ergo ad iudicem per- venissent in causa, Prothagoras ait: »Redde michi, quod peto. Sive pronuncciatum fuerit contra te, sive pro te, victor sum. Nam si contra 15 te, merces michi ex sentencia debetur, quia ego vicero. Si vero contra me, teneris michi ex pacto, quia te debui docere, ut vinceres et premium acciperes.« 3 pure humana*] humana pure M 8 Prothagoras*] prothagorus M 6 Protagoras*] protagorus M (sed inferius 172, 14 et 214, 14 recte -as) 13 Protagoras*] Protagorus M 6 Nicolaus Andree de Stogeczyn (Stogyczin), a. 1399 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 49), a. 1405 bac. in art. (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), a. 1410 mag. art. sub M. Iohanne Hus (ibid. pag. 407, 412); postea in annalibus universitatis saepius, a. 1417 praepositus collegii Caroli commemoratur (ibid. pag. 446); plebanus in Wratinga (Vratěnín, a. 1434, Tadra, Acta iud. VII 245); etiam a. 1444—1445 in facultate artium docebat (Mon. univ. Prag. I2, pag. 22—25), ubi postremum 8. IV. 1445 commemoratur; eodem anno obiit (F. M. Bartoš, Čechy v době Husově, pag. 451, n. 2). Vide in conspectu finali, infra pag. 214, 14. 8 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 129 a): Prothagoras zophista Athenis claruit... 9 Burley (ibid.): Huic, ut ait Agellius libro V° Atticarum noccium (Gell. V 10, 6), se dedit in disciplinam Euchalus (= Euathlus ) adolescens ad discendum eloquenciam in causis orandis pepigitque ei pecuniam se grandem daturum, quo primo causam die aput iudices orasset et vicisset. Cumque ille habunde péro) fecisset in facundia et transcorso tempore longiori... premiacionem denegaret..., Protagoras... litem cum Eucalo contestatur. 13 Burley (ibid.): Cumque ad iudices committende cause gracia venissent, Prothagoras ait: Redde michi, quod peto, sive pronunciatum (erit) pro te, sive contra te. Nam, si pro te, ex pacto michi merces debetur, quia tu viceris. Si vero contra te, michi merces ex sentencia debetur, quia ego vicero... 172
pure humana canonica legi ewangelice in aliquo est contraria sive adversa. Probleuma: Quare scolares plurimum de lege pure humana canonica sunt magis solliciti quam de lege pure divina ewangelica, cum ipsa sit suffi- cientissima ad salutem? M. Nicolaus de Stogeczyn velud Protagoras. Quia zophistam realem, scilicet iuristam, sequi debet sophista iocundus ad intelligenciam, ergo Gracianum sequitur sophista Protha- goras Atheniensis. Cui Eucallus adolescens se ad discendum eloquen- ciam in causis dedit pepigitque grandem peccuniam se daturum quoad 10 hoc, ut primum inpetentem se vicisset aput iudicem. Cum ergo Eucallus habunde profecisset et decurso tempore precium Protagore denegaret, Protagoras litem contestatur cum Eucallo. Cum ergo ad iudicem per- venissent in causa, Prothagoras ait: »Redde michi, quod peto. Sive pronuncciatum fuerit contra te, sive pro te, victor sum. Nam si contra 15 te, merces michi ex sentencia debetur, quia ego vicero. Si vero contra me, teneris michi ex pacto, quia te debui docere, ut vinceres et premium acciperes.« 3 pure humana*] humana pure M 8 Prothagoras*] prothagorus M 6 Protagoras*] protagorus M (sed inferius 172, 14 et 214, 14 recte -as) 13 Protagoras*] Protagorus M 6 Nicolaus Andree de Stogeczyn (Stogyczin), a. 1399 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 49), a. 1405 bac. in art. (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), a. 1410 mag. art. sub M. Iohanne Hus (ibid. pag. 407, 412); postea in annalibus universitatis saepius, a. 1417 praepositus collegii Caroli commemoratur (ibid. pag. 446); plebanus in Wratinga (Vratěnín, a. 1434, Tadra, Acta iud. VII 245); etiam a. 1444—1445 in facultate artium docebat (Mon. univ. Prag. I2, pag. 22—25), ubi postremum 8. IV. 1445 commemoratur; eodem anno obiit (F. M. Bartoš, Čechy v době Husově, pag. 451, n. 2). Vide in conspectu finali, infra pag. 214, 14. 8 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 129 a): Prothagoras zophista Athenis claruit... 9 Burley (ibid.): Huic, ut ait Agellius libro V° Atticarum noccium (Gell. V 10, 6), se dedit in disciplinam Euchalus (= Euathlus ) adolescens ad discendum eloquenciam in causis orandis pepigitque ei pecuniam se grandem daturum, quo primo causam die aput iudices orasset et vicisset. Cumque ille habunde péro) fecisset in facundia et transcorso tempore longiori... premiacionem denegaret..., Protagoras... litem cum Eucalo contestatur. 13 Burley (ibid.): Cumque ad iudices committende cause gracia venissent, Prothagoras ait: Redde michi, quod peto, sive pronunciatum (erit) pro te, sive contra te. Nam, si pro te, ex pacto michi merces debetur, quia tu viceris. Si vero contra te, michi merces ex sentencia debetur, quia ego vicero... 172
Strana 173
Huius ergo Prothagore similem quem invenio ? Certe Magistrum venerandum nostrum Nicolaum) de S(togeczyn), qui in arte peritus sophistica regulas optimas scolaribus propinabit. De quo pro- ponitur etc.: UTRUM OBLIGACIO LOGICA PROPTER POSSI- BILE POSITUM COGIT, UT INCONVENIENS SIT CONCEDENDUM. Arguitur, quod sic. Nam posito et admisso casu in materia insolu- bilium, ut termini communiter pretendunt, sequitur necessario incon- 10 veniens ; igitur questio vera. Consequencia nota est, et assumptum ponit Auctor communis De insolubilibus. In contrarium posito et admisso quocunque possibili non cogi- M 45 2 tur sequi inconveniens ; igitur questio falsa. Et assumptum est Philo- sophi per totam Logicam novam, principaliter 1° Priorum. Probleuma: Quare, ut ait carnifex Buchta in sua experiencia, vesica est levior, dum est inflata, quam dum est non inflata? 15 Pono primo, quod si aliquid est homo, ipsum est asinus. Si negatur, probatur possibilitas eius dupliciter: Primo, quia casus non est proposicio aliena includens contradiccionem ; secundo, quia possibile est, quod non aliqualiter potest esse, et si sic, tunc nemo potest esse nisi sit asinus, eo quod dato opposito oportet concedere, quod homo potest esse cum hoc, quod non sit asinus, et per consequens ex hoc, quod non potest esse, aliqualiter potest esse; ex quo probatur, quod homo sit asinus vel quidlibet aliud probandum. Nam sequitur : Si homo potest esse, ipse est asinus ; sed homo potest esse; igitur ipse est asinus. Totum antecedens est possibile, ergo consequens. Possibilitas maioris patet ex hoc, quod possibile est non aliqualiter posse esse. Et absoluta necessitas minoris patet ex hoc, quia absolute necessarium est, quod potest esse, ut non aliqualiter possit esse. Item pono, quod in quacunque proposicione ponitur A, quod illa est falsa. Si admittis, propono candem, demum propono »tu es A«. Si negas, quia falsa per casum, demum propono "tu non es A«. Si concedis, contra sequitur: In quacunque proposicione ponitur A, illa est falsa ; sed in ista »tu non es A« ponitur A; igitur ipsa 1 Prothagore*] prothagora M 4 sc. sibi questio sub hac forma. 14 Aristot. Anal. priora I 13, pag. 32a 19. 15 Lanio quidam Pragensis pro auctoritate per iocum afferri videtur. 173
Huius ergo Prothagore similem quem invenio ? Certe Magistrum venerandum nostrum Nicolaum) de S(togeczyn), qui in arte peritus sophistica regulas optimas scolaribus propinabit. De quo pro- ponitur etc.: UTRUM OBLIGACIO LOGICA PROPTER POSSI- BILE POSITUM COGIT, UT INCONVENIENS SIT CONCEDENDUM. Arguitur, quod sic. Nam posito et admisso casu in materia insolu- bilium, ut termini communiter pretendunt, sequitur necessario incon- 10 veniens ; igitur questio vera. Consequencia nota est, et assumptum ponit Auctor communis De insolubilibus. In contrarium posito et admisso quocunque possibili non cogi- M 45 2 tur sequi inconveniens ; igitur questio falsa. Et assumptum est Philo- sophi per totam Logicam novam, principaliter 1° Priorum. Probleuma: Quare, ut ait carnifex Buchta in sua experiencia, vesica est levior, dum est inflata, quam dum est non inflata? 15 Pono primo, quod si aliquid est homo, ipsum est asinus. Si negatur, probatur possibilitas eius dupliciter: Primo, quia casus non est proposicio aliena includens contradiccionem ; secundo, quia possibile est, quod non aliqualiter potest esse, et si sic, tunc nemo potest esse nisi sit asinus, eo quod dato opposito oportet concedere, quod homo potest esse cum hoc, quod non sit asinus, et per consequens ex hoc, quod non potest esse, aliqualiter potest esse; ex quo probatur, quod homo sit asinus vel quidlibet aliud probandum. Nam sequitur : Si homo potest esse, ipse est asinus ; sed homo potest esse; igitur ipse est asinus. Totum antecedens est possibile, ergo consequens. Possibilitas maioris patet ex hoc, quod possibile est non aliqualiter posse esse. Et absoluta necessitas minoris patet ex hoc, quia absolute necessarium est, quod potest esse, ut non aliqualiter possit esse. Item pono, quod in quacunque proposicione ponitur A, quod illa est falsa. Si admittis, propono candem, demum propono »tu es A«. Si negas, quia falsa per casum, demum propono "tu non es A«. Si concedis, contra sequitur: In quacunque proposicione ponitur A, illa est falsa ; sed in ista »tu non es A« ponitur A; igitur ipsa 1 Prothagore*] prothagora M 4 sc. sibi questio sub hac forma. 14 Aristot. Anal. priora I 13, pag. 32a 19. 15 Lanio quidam Pragensis pro auctoritate per iocum afferri videtur. 173
Strana 174
est falsa. Si negas, tunc negas duo contradictoria, quia illa sunt contradictoria »tu es A« et »tu non es A«. Item: Alterum illorum non est verum demonstrando ipsammet et illam »Deus est«. Item inpono, quod ista proposicio »homo est asinus« precise convertibiliter signi- ficet cum ista »Deus est«. Quo admisso propono istam: »Concedendum est a te, quod Deus est«. Quo concesso proponatur ista: »Concedendum est a te, quod homo est asinus«. Si negatur, contra unum convertibilium etc. Item ponatur, quod Sor non fuit in isto lectorio. Qua admissa vadat Sor et sit in lectorio et revertatur. Tunc proposita ista »Sor non fuit in lectorio« debet con- 10 cedi, quia posita et admissa. Si conceditur, contra : ipsa est inpossibilis, quia eius contradictoria est necessaria. Item pono, quod respondens simulet se esse ypocritam. Quo admisso, quia pos- sibile, quero : vel hec est vera »Respondens simulat se ypocritam«, vel falsa. Si primum, ergo respondens est ypocrita. Si secundum, tunc ipse simulat se, qualis 15 non est; ergo est ypocrita. Item pono, quod solum Sor habeat unum denarium et quilibet homo preter Sortem habeat duos denarios. Tunc arguo sic: Quicunque habet duos denarios, habet unum denarium ; sed omnis homo preter Sortem habet duos denarios ; igitur omnis homo preter Sortem habet unum denarium. Et ex consequente infertur, 20 quod Sor non habet denarium etc. 5 M. Anthonius de Luna velud Galienus. Quamvis iam tactum est de conplexione membrorum humani cor- poris per M. Zigismundum velud Ypocratem, medicum eximium, et de principatu cordis per M. Mathiam (velud) Erasistratum, medicum 25 in pulsibus venarum peritissimum, tamen adhuc necessarium videtur de anathomia cerebri et suis humoribus gracia decem sensuum aliquid specialiter disserendum, cum sensus illi iuvant intellectum et preparant ad sensum misticum Scripturarum. Et cum de numero animalium 22 Antonius de Luna, bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 391), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 409), praeterea bac. in medic. (ibid. pag. 447); sem. hib. a. 1413/14 universitatis rector (ibid. pag. 426), sem. aest. 1418 facultatis artium decanus (ibid. pag. 447), a. 1414—1418 cano- nicus et vicedecanus in capella Omnium Sanctorum (Lib. conf. VII 256, Tomek, Děj. m. Pr. V 159), in annalibus universitatis postremum a. 1419 commemoratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 450). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 214, 16. 23 Supra pag. 98, 20 et 159, 27. 174
est falsa. Si negas, tunc negas duo contradictoria, quia illa sunt contradictoria »tu es A« et »tu non es A«. Item: Alterum illorum non est verum demonstrando ipsammet et illam »Deus est«. Item inpono, quod ista proposicio »homo est asinus« precise convertibiliter signi- ficet cum ista »Deus est«. Quo admisso propono istam: »Concedendum est a te, quod Deus est«. Quo concesso proponatur ista: »Concedendum est a te, quod homo est asinus«. Si negatur, contra unum convertibilium etc. Item ponatur, quod Sor non fuit in isto lectorio. Qua admissa vadat Sor et sit in lectorio et revertatur. Tunc proposita ista »Sor non fuit in lectorio« debet con- 10 cedi, quia posita et admissa. Si conceditur, contra : ipsa est inpossibilis, quia eius contradictoria est necessaria. Item pono, quod respondens simulet se esse ypocritam. Quo admisso, quia pos- sibile, quero : vel hec est vera »Respondens simulat se ypocritam«, vel falsa. Si primum, ergo respondens est ypocrita. Si secundum, tunc ipse simulat se, qualis 15 non est; ergo est ypocrita. Item pono, quod solum Sor habeat unum denarium et quilibet homo preter Sortem habeat duos denarios. Tunc arguo sic: Quicunque habet duos denarios, habet unum denarium ; sed omnis homo preter Sortem habet duos denarios ; igitur omnis homo preter Sortem habet unum denarium. Et ex consequente infertur, 20 quod Sor non habet denarium etc. 5 M. Anthonius de Luna velud Galienus. Quamvis iam tactum est de conplexione membrorum humani cor- poris per M. Zigismundum velud Ypocratem, medicum eximium, et de principatu cordis per M. Mathiam (velud) Erasistratum, medicum 25 in pulsibus venarum peritissimum, tamen adhuc necessarium videtur de anathomia cerebri et suis humoribus gracia decem sensuum aliquid specialiter disserendum, cum sensus illi iuvant intellectum et preparant ad sensum misticum Scripturarum. Et cum de numero animalium 22 Antonius de Luna, bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 391), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 409), praeterea bac. in medic. (ibid. pag. 447); sem. hib. a. 1413/14 universitatis rector (ibid. pag. 426), sem. aest. 1418 facultatis artium decanus (ibid. pag. 447), a. 1414—1418 cano- nicus et vicedecanus in capella Omnium Sanctorum (Lib. conf. VII 256, Tomek, Děj. m. Pr. V 159), in annalibus universitatis postremum a. 1419 commemoratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 450). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 214, 16. 23 Supra pag. 98, 20 et 159, 27. 174
Strana 175
solus homo erectum caput habeat ad celum, cuius causa est secundum philosophos, ut homo elevetur a terrestribus ad celestia anhelando, et secundum Aristotilem cum capud sit elevacius propter depuracionem spirituum, cum quibus illa divina substancia, que est anima hominis, in operacionibus sensibilibus operetur, igitur querendus est expertissimus medicus, qui ex anathomia possit nobis ostendere inesse humano capiti decem sensus. Et quis est pocior quoad hoc quam Galienus, insignis medicus, toto orbe celebris Atheniensis philosophus, qui in philosophia et sciencia medicine profecit plurimum, libros elegantissimos in pro- 1o fectum posteris relinquendo? Inter quos eciam librum De anathomi- sacionibus conpilavit. Scripsit autem Galienus in quadam epistola ad Patermannum ista verba: "Sicud graviter morbidus, donec vivit, non M 45 b desistit medicinis insistere, ut ad salutem perveniat, ad quam conplete pervenire non potest : sic nos oportet animarum nostrarum saluti agre- 15 gare salutem et bonitatem bonitati adiungere, licet nequeamus in- gentis et sapientis anime attingere statum.« Cum autem venerandus Magister noster A(nthonius) de L(una) Galieni potitur regulis, ideo velud alter Galienus anathomia ostensa decem sensus humani capitis declarabit. Cui proponitur questio etc. 5 20 UTRUM EX ANATOMIA POTEST OSTENDI INES- SE HUMANO CAPITI DECEM SENSUS. Arguitur, quod non. Nam nullum est capud humanum, cui insunt decem sensus; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum 3 Aristot. De anim. gen. II6, pag. 744 a 8. 7 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 153a): Galienus, insignis medicus, toto orbe celebris, natus est apud Pergamum Asie ... claruit Athenis et Alexandrie et Rome ... plurimum in philo- sophia et sciencia medicine profecit... conscripcioni librorum medicinalium summe uti- lium plurimum insudavit... 11 An ex De anatomicis administr ationibus? 12 An ex ad Patrophilum ? 12 Burley, op. l. (ibidem ): Huius hee leguntur esse sentencie... Sicut graviter morbidus, donec vivit, non desistit medicinis insistere, ut ad salutem perveniat, ad quam complete pervenire non potest, sic nos oportet animarum nostrarum saluti aggregare salutem et bonitati boni- tatem adiungere, licet nequeamus ingentis et sapientis anime attingere statum. 19 i. e. sub hac forma. 175
solus homo erectum caput habeat ad celum, cuius causa est secundum philosophos, ut homo elevetur a terrestribus ad celestia anhelando, et secundum Aristotilem cum capud sit elevacius propter depuracionem spirituum, cum quibus illa divina substancia, que est anima hominis, in operacionibus sensibilibus operetur, igitur querendus est expertissimus medicus, qui ex anathomia possit nobis ostendere inesse humano capiti decem sensus. Et quis est pocior quoad hoc quam Galienus, insignis medicus, toto orbe celebris Atheniensis philosophus, qui in philosophia et sciencia medicine profecit plurimum, libros elegantissimos in pro- 1o fectum posteris relinquendo? Inter quos eciam librum De anathomi- sacionibus conpilavit. Scripsit autem Galienus in quadam epistola ad Patermannum ista verba: "Sicud graviter morbidus, donec vivit, non M 45 b desistit medicinis insistere, ut ad salutem perveniat, ad quam conplete pervenire non potest : sic nos oportet animarum nostrarum saluti agre- 15 gare salutem et bonitatem bonitati adiungere, licet nequeamus in- gentis et sapientis anime attingere statum.« Cum autem venerandus Magister noster A(nthonius) de L(una) Galieni potitur regulis, ideo velud alter Galienus anathomia ostensa decem sensus humani capitis declarabit. Cui proponitur questio etc. 5 20 UTRUM EX ANATOMIA POTEST OSTENDI INES- SE HUMANO CAPITI DECEM SENSUS. Arguitur, quod non. Nam nullum est capud humanum, cui insunt decem sensus; ergo questio falsa. Consequencia nota est. Et assumptum 3 Aristot. De anim. gen. II6, pag. 744 a 8. 7 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 153a): Galienus, insignis medicus, toto orbe celebris, natus est apud Pergamum Asie ... claruit Athenis et Alexandrie et Rome ... plurimum in philo- sophia et sciencia medicine profecit... conscripcioni librorum medicinalium summe uti- lium plurimum insudavit... 11 An ex De anatomicis administr ationibus? 12 An ex ad Patrophilum ? 12 Burley, op. l. (ibidem ): Huius hee leguntur esse sentencie... Sicut graviter morbidus, donec vivit, non desistit medicinis insistere, ut ad salutem perveniat, ad quam complete pervenire non potest, sic nos oportet animarum nostrarum saluti aggregare salutem et bonitati boni- tatem adiungere, licet nequeamus ingentis et sapientis anime attingere statum. 19 i. e. sub hac forma. 175
Strana 176
probatur: Tantum unus sensus est in capite humano, sicud tantum est unum capud hominis ; igitur etc. In oppositum sic: Secundum philosophos capud est pars humani corporis dignissima ex eo, quod sensibus superat omnia alia membra; sed non sic superaret, nisi omnes sensus decem haberet ; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Iohannicius De regimine sanitatis, lunaribus per fenestram ingredientibus radiis sompnus morbidissimus est hominibus uni- versis? 5 (M294) M. Paulus de Praga velud Paulus apostolus. Declaratis decem sensibus in capite humano consistentibus, qui de- 10 bent ad plenum secundum sibi possibile in presencia saciari, restat iam dicere de felicitate. Que cum secundum philosophos sit quid optimum et delectabilissimum, sed ab humanis sensibus occultum et mirabilis- simum, quis erit philosophus, qui de ipsa felicitate aliquid dissereret ? Et non potest inveniri pertinencior quam ille, qui humanam transcen- 15 dens conversacionem ultra tercium celum raptus cum Deo in celestibus M29b habitavit. Vere hic est Paulus, olim Saulus, qui depingitur calwus, sed precipuus Cristi apostolus, qui felicitatis tangens eminenciam clamat ad Romanos XI: »O altitudo diviciarum sa«piencie) et scicencie) Dei, quam incon(prehensibilia ) etc.« Et innuens mercedem felicitatis ocultam 20 ait 1° Cor. 2° : "Quod nec oculus vidit etc.« Ipsa ergo felicitas est altitudo diviciarum, de qua nos venerandus Magister Paulus de Praga , ut Dominus sibi concesserit, informabit. UTRUM SINGULI RACIONALES SPIRITUS SINT EIUSDEM SPECIEI SPECIALISSIME. 25 6 Laudatur lohanicii Isagoge in De regimine sanitatis, quae etiam in Berengarii Speculo anime nonnumquam adhibita est. 9 M. Paulus de Praga, mag. art. a. 1400 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 347, 353), a. 1409 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), tertius ex iis, de quibus O. Odložilik, Cas. Mat. mor. 49, 1925, pag. 54; a. 1432 ultimum commemoratur (Podlaha, Series canon., pag. 84). Cf. in conspectu finali, infra pag. 214, 18. 19 Rom. 11, 33: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei: quam incomprehensibilia sunt iudicia cius et investigabiles viae eius ! 21 I Cor. 2, 9: Quod oculus non vidit nec auris audivit... 176
probatur: Tantum unus sensus est in capite humano, sicud tantum est unum capud hominis ; igitur etc. In oppositum sic: Secundum philosophos capud est pars humani corporis dignissima ex eo, quod sensibus superat omnia alia membra; sed non sic superaret, nisi omnes sensus decem haberet ; igitur questio vera. Probleuma: Quare, ut dicit Iohannicius De regimine sanitatis, lunaribus per fenestram ingredientibus radiis sompnus morbidissimus est hominibus uni- versis? 5 (M294) M. Paulus de Praga velud Paulus apostolus. Declaratis decem sensibus in capite humano consistentibus, qui de- 10 bent ad plenum secundum sibi possibile in presencia saciari, restat iam dicere de felicitate. Que cum secundum philosophos sit quid optimum et delectabilissimum, sed ab humanis sensibus occultum et mirabilis- simum, quis erit philosophus, qui de ipsa felicitate aliquid dissereret ? Et non potest inveniri pertinencior quam ille, qui humanam transcen- 15 dens conversacionem ultra tercium celum raptus cum Deo in celestibus M29b habitavit. Vere hic est Paulus, olim Saulus, qui depingitur calwus, sed precipuus Cristi apostolus, qui felicitatis tangens eminenciam clamat ad Romanos XI: »O altitudo diviciarum sa«piencie) et scicencie) Dei, quam incon(prehensibilia ) etc.« Et innuens mercedem felicitatis ocultam 20 ait 1° Cor. 2° : "Quod nec oculus vidit etc.« Ipsa ergo felicitas est altitudo diviciarum, de qua nos venerandus Magister Paulus de Praga , ut Dominus sibi concesserit, informabit. UTRUM SINGULI RACIONALES SPIRITUS SINT EIUSDEM SPECIEI SPECIALISSIME. 25 6 Laudatur lohanicii Isagoge in De regimine sanitatis, quae etiam in Berengarii Speculo anime nonnumquam adhibita est. 9 M. Paulus de Praga, mag. art. a. 1400 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 347, 353), a. 1409 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), tertius ex iis, de quibus O. Odložilik, Cas. Mat. mor. 49, 1925, pag. 54; a. 1432 ultimum commemoratur (Podlaha, Series canon., pag. 84). Cf. in conspectu finali, infra pag. 214, 18. 19 Rom. 11, 33: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei: quam incomprehensibilia sunt iudicia cius et investigabiles viae eius ! 21 I Cor. 2, 9: Quod oculus non vidit nec auris audivit... 176
Strana 177
Arguitur, quod sic. Nam quorum est idem per se finis, illa sunt eiusdem speciei specialissime; sed singuli spiritus racionales sunt, quo- rum idem est per se finis; igitur etc. Consequencia nota est et maior ex eo videtur patere, quod finis per se mensurat perfeccionem ultimam essencialem; et minor probatur, nam omnium spirituum racionalium beatitudo est per se finis. In oppositum sic : Quecunque sunt innaturalia, illa non multipli- cantur in specie specialissima ; sed huiusmodi sunt omnes spiritus ra- cionales; igitur etc. Consequencia nota est cum minore et maior est 10 Philosophi 9° Methaphisice et Commentator(is) 1° Celi, qui dicit : »In celestibus non sunt plura individua sub una specie.« Probleuma: Quare, ut docet communis experiencia, spiritus, qui di- cuntur titivilli, conversantur cum virginibus plus quam cum aliis hominibus? 5 Conce [n]denti: 20 25 Sequitur, quod anima racionalis et intelligencia sint eiusdem specici specialis- sime. Consequens falsum et consequencia probatur. Nam tunc sequitur, quod homo et intelligencia sive angelus sint eiusdem speciei specialissime et tunc indubie hec erit vera, "homo est spiritus« et e contra. Consequens falsum. Nam nullum cor- ruptibile corporale est spiritus ; sed omnis homo est corruptibile corporale ; igitur etc. Consequencia nota est; sed prima consequencia probatur. Homo et ar- gelus sunt essencialiter racionales et non sunt essencialiter mortales ; igitur homo cum sit mortalis, accidentaliter est mortalis, et angelus sive intelligencia non. Sequitur, quod mortale, additum homini secundum Porfirium solum acciden- taliter, ipsum separat ab intelligencia. Et cum non sit dabilis alia differencia essen- cialis inter hominem et intelligenciam, sequitur, quod esse racionale est ultima dif- ferencia specifica constituens ea in specie specialissima. Et sic corruptibile et in- corruptibile erunt eiusdem speciei specialissime, que plus differunt quam genere etc. Item: Si omnis spiritus racionalis habet aliquid materiale in sui essencia, tunc individua multiplicantur in spiritus specie ; sed sic est, quod omnis spiritus racio- 29 specie*] spacio M (sed inferius 178, 2 recte specie) 15 10 Vide supra ad pag. 81, 2. 13 Cf. Clareti Gloss. 61: sskrzietek titivillus (ed. Flajšhans II, pag. 471); cf. LF 72, 180. 23 Revera aliter Porphyrii Isagoge (a Boethio translata, l. l. pag. 35, 4): nam rationale per se inest homini et mortale et disciplinae esse perceptibile ; at vero aquilum esse vel simum secundum accidens et non per se ; item alibi (pag. 47, 7): rationale enim et mortale compositum est in substantia hominis. 12 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 177
Arguitur, quod sic. Nam quorum est idem per se finis, illa sunt eiusdem speciei specialissime; sed singuli spiritus racionales sunt, quo- rum idem est per se finis; igitur etc. Consequencia nota est et maior ex eo videtur patere, quod finis per se mensurat perfeccionem ultimam essencialem; et minor probatur, nam omnium spirituum racionalium beatitudo est per se finis. In oppositum sic : Quecunque sunt innaturalia, illa non multipli- cantur in specie specialissima ; sed huiusmodi sunt omnes spiritus ra- cionales; igitur etc. Consequencia nota est cum minore et maior est 10 Philosophi 9° Methaphisice et Commentator(is) 1° Celi, qui dicit : »In celestibus non sunt plura individua sub una specie.« Probleuma: Quare, ut docet communis experiencia, spiritus, qui di- cuntur titivilli, conversantur cum virginibus plus quam cum aliis hominibus? 5 Conce [n]denti: 20 25 Sequitur, quod anima racionalis et intelligencia sint eiusdem specici specialis- sime. Consequens falsum et consequencia probatur. Nam tunc sequitur, quod homo et intelligencia sive angelus sint eiusdem speciei specialissime et tunc indubie hec erit vera, "homo est spiritus« et e contra. Consequens falsum. Nam nullum cor- ruptibile corporale est spiritus ; sed omnis homo est corruptibile corporale ; igitur etc. Consequencia nota est; sed prima consequencia probatur. Homo et ar- gelus sunt essencialiter racionales et non sunt essencialiter mortales ; igitur homo cum sit mortalis, accidentaliter est mortalis, et angelus sive intelligencia non. Sequitur, quod mortale, additum homini secundum Porfirium solum acciden- taliter, ipsum separat ab intelligencia. Et cum non sit dabilis alia differencia essen- cialis inter hominem et intelligenciam, sequitur, quod esse racionale est ultima dif- ferencia specifica constituens ea in specie specialissima. Et sic corruptibile et in- corruptibile erunt eiusdem speciei specialissime, que plus differunt quam genere etc. Item: Si omnis spiritus racionalis habet aliquid materiale in sui essencia, tunc individua multiplicantur in spiritus specie ; sed sic est, quod omnis spiritus racio- 29 specie*] spacio M (sed inferius 178, 2 recte specie) 15 10 Vide supra ad pag. 81, 2. 13 Cf. Clareti Gloss. 61: sskrzietek titivillus (ed. Flajšhans II, pag. 471); cf. LF 72, 180. 23 Revera aliter Porphyrii Isagoge (a Boethio translata, l. l. pag. 35, 4): nam rationale per se inest homini et mortale et disciplinae esse perceptibile ; at vero aquilum esse vel simum secundum accidens et non per se ; item alibi (pag. 47, 7): rationale enim et mortale compositum est in substantia hominis. 12 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 177
Strana 178
M 30 a nalis habet aliquid materiale in sui essencia ; igitur individua multiplicantur in spiritus specie. Quo dato non singuli spiritus racionales sunt eiusdem speciei specia- lissime. Consequencia ista nota est et prima patet a condicionali cum posicione antecedentis ad posicionem consequentis. Et posicio antecedentis patet per Aucto- rem De causis, qui dicit : »Omnis intelligencia et anima habet aliquid yliachim, id est aliquod materiale«. Et idem patet per Platonem in Thimeo dicentem, quod dii, id est intelligencie, sunt corpore acrea, anima passiva et tempore eterna. 3° sic: Pono, quod singuli racionales spiritus per Dei potenciam uniantur cor- poribus. Quo dato sequitur, quod omne ex unione spiritus et corpore resultans erit homo. Patet, quia animal racionale mortale. Et ex illo ulterius sequitur, quod to anima humana et intelligencia sunt eiusdem specici specialissime, et per consequens intelligencia erit actus primus corporis organici phisici, vitam in potencia habentis. 4° sic: Diversarum operacionum secundum speciem non est eadem potencia ; sed spiritus racionalis humanus nunc intelligit cum discursu, nunc sine discursu, intelligencia autem non sic ; igitur ille actus captus a potencia intellectiva distingwit 15 spiritum humanum ab intelligencia in specie specialissima. 5° sic: In substanciis separatis a materia non potest esse diversitas secundum nu- merum absque diversitate secundum speciem et absque naturali inequalitate, quia, si non sint composite ex materia et forma, sed sint forme subsistentes, manifestum est, quod necesse est in eis esse diversitatem speciei. Non enim potest intelligi, quod 20 aliqua forma separata sit, nisi sit una, unius speciei; sicud si est albedo separata, non posset esse nisi una tantum ; hec enim albedo non differt ab alia nisi per hoc, quo est huius vel illius. Diversitas autem secundum speciem semper habet diversitatem naturalem concomitantem, sicud in speciebus colorum unus est inperfeccior alio. Ista est racio potissima sancti Thome cum Philosopho. Idem eciam sequeretur, si 25 5 Ps.-Aristot. De causis, propos. 9 (Aristot. Opera VI, Venetiis 1560, fol. 289E): Et intelligentia quidem est habens ylcachim (!), quoniam est esse et forma, similiter anima est habens ylcachim, et natura est habens ylcachim ; et causae quidem primae non est ylcachim... Cf. excerpta Libri de causis in cod. Capit. M 115, ſol. 27b: Omnis causa yliachim non habet, i. e. aliquid materiale (= úNICKÓV), sed intelligencia vel anima habet yliachim. 6 Cſ. Chalcidius in Plat. Timaeum 135 (pag. 197, 6 ed. Wróbel): Daemon est animal rationabile, inmortale, patibile, aetherium... 25 Thomas Aquinas, Summae pars prima, q. 76, art. 7: in substantiis incorporeis non potest esse diversitas secundum numerum absque diversitate secundum speciem et absque naturali in- acqualitate ; quia cum non sint compositae ex materia et forma, sed sint formae subsistentes, manifestum est, quod necesse erit in eis esse diversitatem in specie. Non enim potest intel- ligi, quod aliqua forma separata sit nisi una unius specici ; sicut si esset albedo separata, non posset esse nisi una tantum; haec enim albedo non differt ab alia nisi per hoc, quod est huius vel illius. Diversitas autem secundum speciem semper habet diversitatem natura- lem concomitantem, sicut in speciebus colorum unus est perfectior altero, et similiter in aliis. Aristot. De sensu 3, pag. 439b 23. 178
M 30 a nalis habet aliquid materiale in sui essencia ; igitur individua multiplicantur in spiritus specie. Quo dato non singuli spiritus racionales sunt eiusdem speciei specia- lissime. Consequencia ista nota est et prima patet a condicionali cum posicione antecedentis ad posicionem consequentis. Et posicio antecedentis patet per Aucto- rem De causis, qui dicit : »Omnis intelligencia et anima habet aliquid yliachim, id est aliquod materiale«. Et idem patet per Platonem in Thimeo dicentem, quod dii, id est intelligencie, sunt corpore acrea, anima passiva et tempore eterna. 3° sic: Pono, quod singuli racionales spiritus per Dei potenciam uniantur cor- poribus. Quo dato sequitur, quod omne ex unione spiritus et corpore resultans erit homo. Patet, quia animal racionale mortale. Et ex illo ulterius sequitur, quod to anima humana et intelligencia sunt eiusdem specici specialissime, et per consequens intelligencia erit actus primus corporis organici phisici, vitam in potencia habentis. 4° sic: Diversarum operacionum secundum speciem non est eadem potencia ; sed spiritus racionalis humanus nunc intelligit cum discursu, nunc sine discursu, intelligencia autem non sic ; igitur ille actus captus a potencia intellectiva distingwit 15 spiritum humanum ab intelligencia in specie specialissima. 5° sic: In substanciis separatis a materia non potest esse diversitas secundum nu- merum absque diversitate secundum speciem et absque naturali inequalitate, quia, si non sint composite ex materia et forma, sed sint forme subsistentes, manifestum est, quod necesse est in eis esse diversitatem speciei. Non enim potest intelligi, quod 20 aliqua forma separata sit, nisi sit una, unius speciei; sicud si est albedo separata, non posset esse nisi una tantum ; hec enim albedo non differt ab alia nisi per hoc, quo est huius vel illius. Diversitas autem secundum speciem semper habet diversitatem naturalem concomitantem, sicud in speciebus colorum unus est inperfeccior alio. Ista est racio potissima sancti Thome cum Philosopho. Idem eciam sequeretur, si 25 5 Ps.-Aristot. De causis, propos. 9 (Aristot. Opera VI, Venetiis 1560, fol. 289E): Et intelligentia quidem est habens ylcachim (!), quoniam est esse et forma, similiter anima est habens ylcachim, et natura est habens ylcachim ; et causae quidem primae non est ylcachim... Cf. excerpta Libri de causis in cod. Capit. M 115, ſol. 27b: Omnis causa yliachim non habet, i. e. aliquid materiale (= úNICKÓV), sed intelligencia vel anima habet yliachim. 6 Cſ. Chalcidius in Plat. Timaeum 135 (pag. 197, 6 ed. Wróbel): Daemon est animal rationabile, inmortale, patibile, aetherium... 25 Thomas Aquinas, Summae pars prima, q. 76, art. 7: in substantiis incorporeis non potest esse diversitas secundum numerum absque diversitate secundum speciem et absque naturali in- acqualitate ; quia cum non sint compositae ex materia et forma, sed sint formae subsistentes, manifestum est, quod necesse erit in eis esse diversitatem in specie. Non enim potest intel- ligi, quod aliqua forma separata sit nisi una unius specici ; sicut si esset albedo separata, non posset esse nisi una tantum; haec enim albedo non differt ab alia nisi per hoc, quod est huius vel illius. Diversitas autem secundum speciem semper habet diversitatem natura- lem concomitantem, sicut in speciebus colorum unus est perfectior altero, et similiter in aliis. Aristot. De sensu 3, pag. 439b 23. 178
Strana 179
huiusmodi substancic essent composite ex materia et forma. Si enim materia huius distingwatur a materia illius, necesse est, quod vel forma sit principium distinccio- nis, vel, si materie sint diverse propter habitudinem ad diversas formas, et tunc adhuc sequitur diversitas sccundum speciem. 119 15 20 25 Neganti: Quilibet spiritus racionalis est substancia incorporca, intellectiva et inmortalis ; igitur singuli spiritus racionales sunt ciusdem speciei specialissime. Tenet conse- quencia, quia esse substanciam incorporcam intellectivam inmortalem constituit speciem specialissimam, sicud ex opposito esse substanciam incorporcam intellecti- vam mortalem constituit speciem specialissimam, puta hominem. 2° sic: Spiritus Petri et spiritus Pauli sunt ciusdem speciei specialissime ; ergo pari racione et alii spiritus, cum non sit diversitas assignanda. Assumptum probatur: Petrus et Paulus sunt ciusdom speciei specialissime, ut notum est, et non ex eo, quod corporci, sed quia racionales essencialiter et mortales accidentaliter ; quia propter hoc sunt speciei specialissime, quia sunt racionales et mortales. Sed cum esse racio- nale dicit perfeccionem substancialem, inmortale vero inperfeccionem, sequitur, quod spiritus Petri et spiritus Pauli sunt per se causa qualificans essencialiter ; quare Petrus et Paulus sunt speciei specialissime, et per consequens prius ipsi spiritus sunt specici specialissime. 3° sic: Ultima differencia specifica est nobilissima, quia conplet racionem speciei ; sed nichil est nobilius in angelo bono vel malo et in anima intellectiva quam intelligere sive esse intellectivum vel esse racionale ; sed in illo conveniunt omnes et singuli spiritus racionales ; igitur sunt speciei specialissime eiusdem. 4° sic: Anima racionalis non videtur differre ab angelo sive spirituali inteli- gencia nisi per hoc, quod est corpori unita vel unibilis; corpus autem sive unio cius ad corpus est extra eius essenciam ; igitur tam unio sive unibilitas quam corpus non pertinent ad cius esse specificum, et per consequens adhuc sunt eiusdem speciei specialissime. 5° sic : Quorumcunque est unus finis proprius per naturam, ad quem inclinan- 3o tur, illa sunt eiusdem speciei specialissime; sed omnium spirituum intellectivorum est unus finis, ad quem per naturam inclinantur, quia beatitudo ; igitur sunt eiusdem speciei specialissime. 6°: Magnus philosophus Origenes posuit omnes angelos et omnes animas intellectivas esse unius speciei specialissime ex isto, quia diversificantur in suis 33 Thomas Aquinas, Summae pars prima, q. 76, art. 7: Origenes (Peri archon II 8, 2, PG 11, 220 B) posuit omnes animas humanas et angelos esse unius speciei, et hoc ideo, quia posuit diver- sitatem gradus in huiusmodi substantiis inventam accidentalem, utpote ex libero arbitrio provenientem. Quod non potest esse, quia (sequuntur verba supra ad pag. 178, 25 allata). 179
huiusmodi substancic essent composite ex materia et forma. Si enim materia huius distingwatur a materia illius, necesse est, quod vel forma sit principium distinccio- nis, vel, si materie sint diverse propter habitudinem ad diversas formas, et tunc adhuc sequitur diversitas sccundum speciem. 119 15 20 25 Neganti: Quilibet spiritus racionalis est substancia incorporca, intellectiva et inmortalis ; igitur singuli spiritus racionales sunt ciusdem speciei specialissime. Tenet conse- quencia, quia esse substanciam incorporcam intellectivam inmortalem constituit speciem specialissimam, sicud ex opposito esse substanciam incorporcam intellecti- vam mortalem constituit speciem specialissimam, puta hominem. 2° sic: Spiritus Petri et spiritus Pauli sunt ciusdem speciei specialissime ; ergo pari racione et alii spiritus, cum non sit diversitas assignanda. Assumptum probatur: Petrus et Paulus sunt ciusdom speciei specialissime, ut notum est, et non ex eo, quod corporci, sed quia racionales essencialiter et mortales accidentaliter ; quia propter hoc sunt speciei specialissime, quia sunt racionales et mortales. Sed cum esse racio- nale dicit perfeccionem substancialem, inmortale vero inperfeccionem, sequitur, quod spiritus Petri et spiritus Pauli sunt per se causa qualificans essencialiter ; quare Petrus et Paulus sunt speciei specialissime, et per consequens prius ipsi spiritus sunt specici specialissime. 3° sic: Ultima differencia specifica est nobilissima, quia conplet racionem speciei ; sed nichil est nobilius in angelo bono vel malo et in anima intellectiva quam intelligere sive esse intellectivum vel esse racionale ; sed in illo conveniunt omnes et singuli spiritus racionales ; igitur sunt speciei specialissime eiusdem. 4° sic: Anima racionalis non videtur differre ab angelo sive spirituali inteli- gencia nisi per hoc, quod est corpori unita vel unibilis; corpus autem sive unio cius ad corpus est extra eius essenciam ; igitur tam unio sive unibilitas quam corpus non pertinent ad cius esse specificum, et per consequens adhuc sunt eiusdem speciei specialissime. 5° sic : Quorumcunque est unus finis proprius per naturam, ad quem inclinan- 3o tur, illa sunt eiusdem speciei specialissime; sed omnium spirituum intellectivorum est unus finis, ad quem per naturam inclinantur, quia beatitudo ; igitur sunt eiusdem speciei specialissime. 6°: Magnus philosophus Origenes posuit omnes angelos et omnes animas intellectivas esse unius speciei specialissime ex isto, quia diversificantur in suis 33 Thomas Aquinas, Summae pars prima, q. 76, art. 7: Origenes (Peri archon II 8, 2, PG 11, 220 B) posuit omnes animas humanas et angelos esse unius speciei, et hoc ideo, quia posuit diver- sitatem gradus in huiusmodi substantiis inventam accidentalem, utpote ex libero arbitrio provenientem. Quod non potest esse, quia (sequuntur verba supra ad pag. 178, 25 allata). 179
Strana 180
gradibus ex diversitate accidentali, ut puta ex libero arbitrio proveniente. Sed quia non est reperibilis in illis diversitas sive differencia essencialis, videtur assumptum fore verum. M. Symon de Rokyczano velud Pitagoras. Multis iam transcursis sentenciis restat ad solacii scienciam descen- 5 dere, sonorum delectabilem musicam. Cuius, ut ait Boecius in prin- cipio sue Musice, inventor fuit Pitagoras, qui in anxietate diu manens, quomodo artem de melodiis racionabiliter inveniret, quadam vice fa- brorum officinam preteriens hanc consideracionem instrumentaliter circumvolvens quosdam maleos super incudem mirabilem armoniam 10 emittentes iam quasi attonitus audivit et quasi ad se reveniens ad maleos est conversus, per inequalium maleorum pondera, demum per cor- darum inequalem tensionem et per calamorum inequalem longitudi- nem proporcionem sonorum pro fundamento musice adinvenit. Unde Magister noster venerandus, Magister Symon) de R(oky- 15 czano) abs dubio positis fundamentis in musica Pitagore de omnibus consonanciis nos iocundissime informabit. De quo proponitur sibi questio: UTRUM TANTUM TRES SUNT PERFECTE MUSI- CALES CONSONANCIE COMENSURABILES AD INVICEM, SCILICET DYAPASON, DYATESSERON 20 ET DYAPENTE. (M 45 b) Arguitur, quod non ; nam infinite sunt consonancie ; igitur questio falsa. Assumptum probatur : Infinite sunt proporciones sonorum, maio- res in tono, quarum quelibet est consonancia; igitur etc. 7 Musice, inventor*] inventor musice M 12 altero loco per*] pre M 4 Symon de Rokyczano, bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 392), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 408 ); canonicus capellae regis Omnium Sanctorum in eccl. Prag. ab a. 1414 (To- mek, Děj. m. Pr. V 159); sem. aest. a. 1416 facultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 438); in annalibus academicis saepius, postremum a. 1419, commemoratur (ibid. pag. 450); occasione Veronae a Taboritis expugnandae combustus est 1. IV. 1421 (Palacký, Děj. III 23, pag. 74). 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 126 a): Pitagoras philosophus... Hic, ut Boecius ait in primo Musi (c)e (I 10, PL 63, 1177 A), artis musice inventor fuisse aput Grecos dicitur per malleorum feriencium inequaliter pondera et per cordarum inequalem tensionem et per calamorum inequalem longitudinem. 180
gradibus ex diversitate accidentali, ut puta ex libero arbitrio proveniente. Sed quia non est reperibilis in illis diversitas sive differencia essencialis, videtur assumptum fore verum. M. Symon de Rokyczano velud Pitagoras. Multis iam transcursis sentenciis restat ad solacii scienciam descen- 5 dere, sonorum delectabilem musicam. Cuius, ut ait Boecius in prin- cipio sue Musice, inventor fuit Pitagoras, qui in anxietate diu manens, quomodo artem de melodiis racionabiliter inveniret, quadam vice fa- brorum officinam preteriens hanc consideracionem instrumentaliter circumvolvens quosdam maleos super incudem mirabilem armoniam 10 emittentes iam quasi attonitus audivit et quasi ad se reveniens ad maleos est conversus, per inequalium maleorum pondera, demum per cor- darum inequalem tensionem et per calamorum inequalem longitudi- nem proporcionem sonorum pro fundamento musice adinvenit. Unde Magister noster venerandus, Magister Symon) de R(oky- 15 czano) abs dubio positis fundamentis in musica Pitagore de omnibus consonanciis nos iocundissime informabit. De quo proponitur sibi questio: UTRUM TANTUM TRES SUNT PERFECTE MUSI- CALES CONSONANCIE COMENSURABILES AD INVICEM, SCILICET DYAPASON, DYATESSERON 20 ET DYAPENTE. (M 45 b) Arguitur, quod non ; nam infinite sunt consonancie ; igitur questio falsa. Assumptum probatur : Infinite sunt proporciones sonorum, maio- res in tono, quarum quelibet est consonancia; igitur etc. 7 Musice, inventor*] inventor musice M 12 altero loco per*] pre M 4 Symon de Rokyczano, bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 392), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 408 ); canonicus capellae regis Omnium Sanctorum in eccl. Prag. ab a. 1414 (To- mek, Děj. m. Pr. V 159); sem. aest. a. 1416 facultatis artium decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 438); in annalibus academicis saepius, postremum a. 1419, commemoratur (ibid. pag. 450); occasione Veronae a Taboritis expugnandae combustus est 1. IV. 1421 (Palacký, Děj. III 23, pag. 74). 6 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 126 a): Pitagoras philosophus... Hic, ut Boecius ait in primo Musi (c)e (I 10, PL 63, 1177 A), artis musice inventor fuisse aput Grecos dicitur per malleorum feriencium inequaliter pondera et per cordarum inequalem tensionem et per calamorum inequalem longitudinem. 180
Strana 181
In oppositum est Iohannes de Muris in sua Musica. (Probleuma:) Quare, ut ait Aristotiles ad Allexandrum in De regimine principum, armonia tristiciam tristibus et letis leticiam confert? M. Elias de Tyn velud Vitulo. Quia nec musica valet pro solacio, que iocunditatem prestat auribus, nisi oculi lumine illustrentur, ideo ad perspective scienciam utile est descendere, ut quid bonitatis lumen teneat et mirabilitatis ac proprie- tatis eleganciam ostendat, quam retinet, qui paratus sit illa ostendere, est querendus. Occurrit autem Vitulo, demonstrator proprietatum lu- 10 minis peritissimus, qui non solum ad intellectum, verum eciam ad sensum demonstrative homines dirigit, ut ipsius lucis cum suis pro- prietatibus sint capaces. Talis autem est Magister noster venerandus, Magister E(lias) de Tyn), qui, illi sciencie hoc anno specialiter in leccione deditus, scolas i5 nostras in hac materia clarissime informabit. Unde proponitur sibi questio etc.: UTRUM NECESSE EST IN OMNI ILLUMINACIO- NE NATURALI LUMEN MULTIPLICARI ET RADIOS REFLECTI. 20 Arguitur, quod non. Nam in illuminacione medii uniformis non necesse est lumen reflecti; igitur questio falsa. Consequencia nota est et assumptum probatur et patet ex communi perspectiva; igitur etc. 1 Iohannis de Muris (saec. XIV) Musica in cod. Capit. Prag. L 29, fol. 77b sqq. legitur. 2 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 27c): Aristotiles in De regimine principum ad Allexandrum: Armonia quidem tristibus tristiciam, letis quoque confert leticiam. 4 Elias Zdeslai de Tyn Horssowiensi, a. 1399 acol. ordinatus (Lib. ordin. 45), bac. in art. a 1407 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 394; (f. Tadra, Acta iud. VI, pag. 214); mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 407, 408 ); in annalibus universitatis nonnumquam, postremum a. 1414, com- memoratur (ibid. pag. 427). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 1. 9 Witelonem Silesium, Perspectivac auctorem celeberrimum, de quo (ſ. Birkenmajer, Witelo (Kato- wice 1936) et J. Skalák E. Stein, Ref. shornik VIII, 1946, 44 sqq., Hus, ut infra ostendemus, e Wyclifio noverat. 181
In oppositum est Iohannes de Muris in sua Musica. (Probleuma:) Quare, ut ait Aristotiles ad Allexandrum in De regimine principum, armonia tristiciam tristibus et letis leticiam confert? M. Elias de Tyn velud Vitulo. Quia nec musica valet pro solacio, que iocunditatem prestat auribus, nisi oculi lumine illustrentur, ideo ad perspective scienciam utile est descendere, ut quid bonitatis lumen teneat et mirabilitatis ac proprie- tatis eleganciam ostendat, quam retinet, qui paratus sit illa ostendere, est querendus. Occurrit autem Vitulo, demonstrator proprietatum lu- 10 minis peritissimus, qui non solum ad intellectum, verum eciam ad sensum demonstrative homines dirigit, ut ipsius lucis cum suis pro- prietatibus sint capaces. Talis autem est Magister noster venerandus, Magister E(lias) de Tyn), qui, illi sciencie hoc anno specialiter in leccione deditus, scolas i5 nostras in hac materia clarissime informabit. Unde proponitur sibi questio etc.: UTRUM NECESSE EST IN OMNI ILLUMINACIO- NE NATURALI LUMEN MULTIPLICARI ET RADIOS REFLECTI. 20 Arguitur, quod non. Nam in illuminacione medii uniformis non necesse est lumen reflecti; igitur questio falsa. Consequencia nota est et assumptum probatur et patet ex communi perspectiva; igitur etc. 1 Iohannis de Muris (saec. XIV) Musica in cod. Capit. Prag. L 29, fol. 77b sqq. legitur. 2 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 27c): Aristotiles in De regimine principum ad Allexandrum: Armonia quidem tristibus tristiciam, letis quoque confert leticiam. 4 Elias Zdeslai de Tyn Horssowiensi, a. 1399 acol. ordinatus (Lib. ordin. 45), bac. in art. a 1407 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 394; (f. Tadra, Acta iud. VI, pag. 214); mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 407, 408 ); in annalibus universitatis nonnumquam, postremum a. 1414, com- memoratur (ibid. pag. 427). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 1. 9 Witelonem Silesium, Perspectivac auctorem celeberrimum, de quo (ſ. Birkenmajer, Witelo (Kato- wice 1936) et J. Skalák E. Stein, Ref. shornik VIII, 1946, 44 sqq., Hus, ut infra ostendemus, e Wyclifio noverat. 181
Strana 182
M 46 2 In oppositum sic : In omni illuminacione lumen terminatur ad obiectum; sed quantum(cum)que illuminabile fuerit dyaphanum, ipsum est grossius quam lumen, cum omne tale sit materiale, lumen vero inmateriale; ergo questio vera. (Probleuma:) Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus, ut limpi- dius videamus, unum oculum claudimus et visum obumbrando quodammodo tegimus? 5 Concedenti : Arguitur, quod non. 1° sic: Nulla substancia multiplicatur ét reflectitur; omne lumen est substancia; 10 ergo nullum lumen multiplicatur et reflectitur. Consequencia nota est cum maiori. Et minor probatur: Nam dicit Philosophus, quod lumen est species ignis ; sed omnis ignis est substancia ; igitur etc. 2° sic: Fieri, reflecti, hoc solum convenit corporibus ; si igitur lumen multipli- catur et reflectitur, sequitur, quod ipsum sit corpus. 3° sic: Lumen vel habet esse intencionale in aere, sicud similitudo coloris habet sic esse, vel habet esse naturale, sicud habet esse color in pariete. Si primum, hec erit falsa »aer est luminosus«, sicud hec est falsa »aer est coloratus«. Si secundum, ergo sicud color non multiplicatur in pariete, sic nec lumen in acre, et qua racione non in aere, eadem racione in alio dyaphano. 4° sic : Si lumen necessario multiplicatur in illuminacionc et radius reflectitur, sequitur, quod possibile esset alicubi esse puram tenebram. Consequens falsum, nam dicunt philosophi, quod a summo celo empireo usque ad mundi medium est diffusa. Et consequencia probatur: Nam si reflectitur occurrente corpore opacis- simo, puta terra, radius lucis reflexus usque ad centrum terre non pertinget ; ergo 25 ibi erit pura tenebra. 5° sic: Si lumen multiplicatur et radius reflectitur, igitur in instanti, vel succes- sive. Non secundum, quia dicit Philosophus 2° De anima, quod lumen subito multiplicat se ab oriente in occidens. Nec primum, cum inpossibile sit accidens 5 Aristot. Probl. XXXI 2, pag. 957b 5; XXXI 4, pag. 957b 18. Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUK X B 17, fol. 48c): Philosophus in Problematibus: Ut quidem intra solis ra- dium videamus limpidius, unum oculum claudimus et visum manibus obumbramus. 12 Aristot. De anima II 7, pag. 418b 16. 28 Aristot. De anima II 7, pag. 418b 25; Wyclif, Opus evangelicum I 25 (pag. 84 ed. Loserth ): cum subito ex ipsius spiritualitate se multiplicat ab oriente in occidens. ut dicitur 2° De anima. 182
M 46 2 In oppositum sic : In omni illuminacione lumen terminatur ad obiectum; sed quantum(cum)que illuminabile fuerit dyaphanum, ipsum est grossius quam lumen, cum omne tale sit materiale, lumen vero inmateriale; ergo questio vera. (Probleuma:) Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus, ut limpi- dius videamus, unum oculum claudimus et visum obumbrando quodammodo tegimus? 5 Concedenti : Arguitur, quod non. 1° sic: Nulla substancia multiplicatur ét reflectitur; omne lumen est substancia; 10 ergo nullum lumen multiplicatur et reflectitur. Consequencia nota est cum maiori. Et minor probatur: Nam dicit Philosophus, quod lumen est species ignis ; sed omnis ignis est substancia ; igitur etc. 2° sic: Fieri, reflecti, hoc solum convenit corporibus ; si igitur lumen multipli- catur et reflectitur, sequitur, quod ipsum sit corpus. 3° sic: Lumen vel habet esse intencionale in aere, sicud similitudo coloris habet sic esse, vel habet esse naturale, sicud habet esse color in pariete. Si primum, hec erit falsa »aer est luminosus«, sicud hec est falsa »aer est coloratus«. Si secundum, ergo sicud color non multiplicatur in pariete, sic nec lumen in acre, et qua racione non in aere, eadem racione in alio dyaphano. 4° sic : Si lumen necessario multiplicatur in illuminacionc et radius reflectitur, sequitur, quod possibile esset alicubi esse puram tenebram. Consequens falsum, nam dicunt philosophi, quod a summo celo empireo usque ad mundi medium est diffusa. Et consequencia probatur: Nam si reflectitur occurrente corpore opacis- simo, puta terra, radius lucis reflexus usque ad centrum terre non pertinget ; ergo 25 ibi erit pura tenebra. 5° sic: Si lumen multiplicatur et radius reflectitur, igitur in instanti, vel succes- sive. Non secundum, quia dicit Philosophus 2° De anima, quod lumen subito multiplicat se ab oriente in occidens. Nec primum, cum inpossibile sit accidens 5 Aristot. Probl. XXXI 2, pag. 957b 5; XXXI 4, pag. 957b 18. Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUK X B 17, fol. 48c): Philosophus in Problematibus: Ut quidem intra solis ra- dium videamus limpidius, unum oculum claudimus et visum manibus obumbramus. 12 Aristot. De anima II 7, pag. 418b 16. 28 Aristot. De anima II 7, pag. 418b 25; Wyclif, Opus evangelicum I 25 (pag. 84 ed. Loserth ): cum subito ex ipsius spiritualitate se multiplicat ab oriente in occidens. ut dicitur 2° De anima. 182
Strana 183
10 per tantam distanciam tam subito multiplicari, nisi causaret encia infinita secun- dum punctorum infinitatem ; igitur etc. 6° sic: Si multiplicatur lumen, igitur in medio uniformi multiplicatur unifor- miter, vel difformiter. Si primum, sequitur, quod in aere uniformi radius secundum 5 partem suam propinquiorem corpori lucido est tantum luminosus, quantum se- cundum partem remociorem ; sed hoc videtur fore falsum, quia tunc illuminarct in oriente quantum in occidente et non plus neque minus. Si vero difformiter, tunc forcius illuminat in oriente vel in occidente. Et quodcunque dictum fuerit, sequetur falsum. Nam si in oriente plus, tunc forcior esset vis radii in oriente quoad illumi- nacionem. Consequens falsum, cum in occidente ex refraccione plus illuminat medium, co quod retinet vim suam et causat ex refraccione maiorem resplenden- ciam ; igitur nec in occidente. Nam omne luminosum continue eque multum effundit de lumine, in minori spacio conclusum ipsum forcius illuminat quam spacium mayus illo ; patet 2° Vitulonis 242. 15 Neganti: 20 20 1° sic: Lux in omni capaci medio, quantum potest, sine differencia se diffundit; igitur multiplicatur. Consequencia nota est et assumptum est proprietas lucis; sed quia lucis diffusio est luminis multiplicacio, igitur etc. Quod autem necessario reflectitur, patet, quia in omni illuminacione occurrit densius medium ; igitur reflectitur. Tenet consequencia, quia 2° Vitulonis 39 dicitur, quod occurrente den- siori medio radius incidens perpendiculariter reflectitur, incidens vero oblique re- frangitur ad perpendicularem. 2° sic: Radii ab uno puncto luminis procedentes secundum linearum longitu- dinem ad equedistanciam plus accedunt, ut patet 2° Vitulonis 25 ; sed inpossibile 25 est medium clare illuminari, nisi a radiis lumen multiplicetur ; igitur etc. 3° sic: Lux vel lumen quors(um)cunque secundum lineas radiosas rectissimas subducto obstaculo sperice se diffundit; sed non potest se sic diffundere, nisi multi- plicetur et radii occurrente ultimo termina (n)te ipsam reflectantur ; igitur questio vera. Maior patet 2° Vitulonis 1 , ut hoc clare deducitur. Et minor, quoad primam partem, patet ex co, quod lumen multiplicari et ipsum diffundi idem sunt, et M 46 b 12 Wyclif, Opus euangelicum I 25 (pag. 85, art. 8): omne luminosum, cum continue eque mul- tum effundit de lumine in minori spacio circumclusum ipsum forcius illuminat quam spacium maius illo — patet 2° Vitulonis 24a. 20 Hus Wyclifi textum integriorem habuisse veri simile est; in editione Loserthiana hic articulus deest. 23 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 9): radii ab uno puncto luminis procedentes secundum linearum longitudinem ad equedistanciam plus attendunt — patet 2° Vitulonis 25. 26 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 3): quorsumlibet secundum lineas radiosas rectissimas subducto obstaculo sperice se diffundit, ut probatur 2° Vitulonis 1a. 183
10 per tantam distanciam tam subito multiplicari, nisi causaret encia infinita secun- dum punctorum infinitatem ; igitur etc. 6° sic: Si multiplicatur lumen, igitur in medio uniformi multiplicatur unifor- miter, vel difformiter. Si primum, sequitur, quod in aere uniformi radius secundum 5 partem suam propinquiorem corpori lucido est tantum luminosus, quantum se- cundum partem remociorem ; sed hoc videtur fore falsum, quia tunc illuminarct in oriente quantum in occidente et non plus neque minus. Si vero difformiter, tunc forcius illuminat in oriente vel in occidente. Et quodcunque dictum fuerit, sequetur falsum. Nam si in oriente plus, tunc forcior esset vis radii in oriente quoad illumi- nacionem. Consequens falsum, cum in occidente ex refraccione plus illuminat medium, co quod retinet vim suam et causat ex refraccione maiorem resplenden- ciam ; igitur nec in occidente. Nam omne luminosum continue eque multum effundit de lumine, in minori spacio conclusum ipsum forcius illuminat quam spacium mayus illo ; patet 2° Vitulonis 242. 15 Neganti: 20 20 1° sic: Lux in omni capaci medio, quantum potest, sine differencia se diffundit; igitur multiplicatur. Consequencia nota est et assumptum est proprietas lucis; sed quia lucis diffusio est luminis multiplicacio, igitur etc. Quod autem necessario reflectitur, patet, quia in omni illuminacione occurrit densius medium ; igitur reflectitur. Tenet consequencia, quia 2° Vitulonis 39 dicitur, quod occurrente den- siori medio radius incidens perpendiculariter reflectitur, incidens vero oblique re- frangitur ad perpendicularem. 2° sic: Radii ab uno puncto luminis procedentes secundum linearum longitu- dinem ad equedistanciam plus accedunt, ut patet 2° Vitulonis 25 ; sed inpossibile 25 est medium clare illuminari, nisi a radiis lumen multiplicetur ; igitur etc. 3° sic: Lux vel lumen quors(um)cunque secundum lineas radiosas rectissimas subducto obstaculo sperice se diffundit; sed non potest se sic diffundere, nisi multi- plicetur et radii occurrente ultimo termina (n)te ipsam reflectantur ; igitur questio vera. Maior patet 2° Vitulonis 1 , ut hoc clare deducitur. Et minor, quoad primam partem, patet ex co, quod lumen multiplicari et ipsum diffundi idem sunt, et M 46 b 12 Wyclif, Opus euangelicum I 25 (pag. 85, art. 8): omne luminosum, cum continue eque mul- tum effundit de lumine in minori spacio circumclusum ipsum forcius illuminat quam spacium maius illo — patet 2° Vitulonis 24a. 20 Hus Wyclifi textum integriorem habuisse veri simile est; in editione Loserthiana hic articulus deest. 23 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 9): radii ab uno puncto luminis procedentes secundum linearum longitudinem ad equedistanciam plus attendunt — patet 2° Vitulonis 25. 26 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 3): quorsumlibet secundum lineas radiosas rectissimas subducto obstaculo sperice se diffundit, ut probatur 2° Vitulonis 1a. 183
Strana 184
secunda pars patet ex eo, quia non (in) infinitum possunt radii extendi, sed ad maximum in celi corpore terminari. 4° sic: Inpediente opaco penetracionem luminis lumen secundum angulum reflexionis equalem angulo incidencie regulariter se reflectit et extendit, ut de- monstratur 2° Vitulonis 39 (! ) ; sed in tali reflexione necesse est lumen per resplen- denciam multiplicari ; igitur etc. 5° sic: A quolibet puncto luminis illuminabili directe opposito diffunditur ad illuminabile radius luminosus, unica tantum linea perpendiculariter incidente, ut patet ex 2° Vitulonis ; igitur a puncto luminis multiplicatur lumen perpendicula- riter et radius incidens perpendiculariter super obiecto grossiori refrangitur ; 10 igitur etc. 6° sic : Omne lumen per foramina angularia incidens rotundatur ; sed non pot- est rotundari, nisi multiplicetur; igitur etc. Assumptum est Vitulonis in 2°. Sed secunda pars probatur : Nam in rotundacione huiusmodi radius non multiplicatur, sed lumen, quod causatur a radio ; igitur etc. 7° sic: Radius luminis per foramen super obiectum sollidum incidentis crit perimeter in solido super perimetrum foraminis ampliata, ut libro 2° Vitulonis 36; sed non potest sic ampliari perimeter, nisi per diffusionem et multiplicacionem luminis ; igitur etc. 8°: Radio perpendic(ul)ari luminis omne corpus dyafanum penetrante radius 20 oblique incidens in medio secundi dyaphani densioris refrangitur ad perpendicu- larem ductam super secundam secundi dyaphani superficiem et in medio secundi dyaphani rarioris refrangitur ab codem, ut patet 2° Vitulonis 47; sed sive sic, sive sic refrangatur radius, necesse est lumen multiplicari et radium reflecti ; igitur 5 15 etc. 25 3 angulum*I radium M 4 angulo*] angulum M 3 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 4): impediente opaco penetracionem luminis secundum angulum reflexionis equalem angulo incidencie regulariter se reflectat, ut demonstratur 2° Vitu- lonis 20a. 7 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 6): a quolibet puncto luminis illuminabili directe opposito dif- funditur ad illuminabile radius luminosus, unica tantum linea perpendiculariter incidente — patet ex 20a secundi Vitulonis. 12 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 10): omne lumen per foramina angularia incidens rotundatur... patet... 2° Vitulonis 39. 16 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 11): radius luminis per foramen super obiectum solidum inci- dentis erit perimeter in solido super perimetrum foraminis ampliata... 2° Vitulonis... 36. 20 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 12): radio perpendiculari omne corpus diaphanum penctrante radius oblique incidens in medio secundi diaphani densioris refringitur ad perpendicularem ductum super secundi diaphani superficiem et in medio secundi diaphani rarioris refrin- gitur ab codem — patet 2° Vitulonis 47. 184
secunda pars patet ex eo, quia non (in) infinitum possunt radii extendi, sed ad maximum in celi corpore terminari. 4° sic: Inpediente opaco penetracionem luminis lumen secundum angulum reflexionis equalem angulo incidencie regulariter se reflectit et extendit, ut de- monstratur 2° Vitulonis 39 (! ) ; sed in tali reflexione necesse est lumen per resplen- denciam multiplicari ; igitur etc. 5° sic: A quolibet puncto luminis illuminabili directe opposito diffunditur ad illuminabile radius luminosus, unica tantum linea perpendiculariter incidente, ut patet ex 2° Vitulonis ; igitur a puncto luminis multiplicatur lumen perpendicula- riter et radius incidens perpendiculariter super obiecto grossiori refrangitur ; 10 igitur etc. 6° sic : Omne lumen per foramina angularia incidens rotundatur ; sed non pot- est rotundari, nisi multiplicetur; igitur etc. Assumptum est Vitulonis in 2°. Sed secunda pars probatur : Nam in rotundacione huiusmodi radius non multiplicatur, sed lumen, quod causatur a radio ; igitur etc. 7° sic: Radius luminis per foramen super obiectum sollidum incidentis crit perimeter in solido super perimetrum foraminis ampliata, ut libro 2° Vitulonis 36; sed non potest sic ampliari perimeter, nisi per diffusionem et multiplicacionem luminis ; igitur etc. 8°: Radio perpendic(ul)ari luminis omne corpus dyafanum penetrante radius 20 oblique incidens in medio secundi dyaphani densioris refrangitur ad perpendicu- larem ductam super secundam secundi dyaphani superficiem et in medio secundi dyaphani rarioris refrangitur ab codem, ut patet 2° Vitulonis 47; sed sive sic, sive sic refrangatur radius, necesse est lumen multiplicari et radium reflecti ; igitur 5 15 etc. 25 3 angulum*I radium M 4 angulo*] angulum M 3 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 4): impediente opaco penetracionem luminis secundum angulum reflexionis equalem angulo incidencie regulariter se reflectat, ut demonstratur 2° Vitu- lonis 20a. 7 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 6): a quolibet puncto luminis illuminabili directe opposito dif- funditur ad illuminabile radius luminosus, unica tantum linea perpendiculariter incidente — patet ex 20a secundi Vitulonis. 12 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 10): omne lumen per foramina angularia incidens rotundatur... patet... 2° Vitulonis 39. 16 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 11): radius luminis per foramen super obiectum solidum inci- dentis erit perimeter in solido super perimetrum foraminis ampliata... 2° Vitulonis... 36. 20 Wyclif, ibid. (pag. 85, art. 12): radio perpendiculari omne corpus diaphanum penctrante radius oblique incidens in medio secundi diaphani densioris refringitur ad perpendicularem ductum super secundi diaphani superficiem et in medio secundi diaphani rarioris refrin- gitur ab codem — patet 2° Vitulonis 47. 184
Strana 185
Nota: Lux est qualitas naturalis activa corporis lucidi consequens formam sub- stancialem corporis celestis, sicud calor est qualitas corporis calidi. Unde sicud a caliditate procedit actus calefaciendi, sic a luce actus lucendi. Item : Sccundum Thomam ista quatuor differunt : lux, lumen, radius et splen- 5 dor, quia lux dicit formam naturalem corporis luminosi, ut in sole, lumen dicit qualitatem dyaphani, secundum quod ab alio per illuminacionem est recepta; radius dicit directam opposicionem luminis ad corpus lucidum, secundum lincam rectam, et ideo, ubicunque est radius, ibi est lumen, et non convertitur, sicud patet de lumine in domo, quando ipsam nullus radius illuminat ex directo, sed causatur ibi lumen ex radiorum reflexione ; splendor autem dicit reflexionem radii a corpore polito et terso ad corpus opacum ; et presuponit splendor lucem et radium, sed non vice versa. Notandum eciam, quod aliqui dixerunt lumen esse corpus, sed hoc est inpos- sibile. Nam primo sequitur, quod duo corpora realiter distincta essent in eodem 20 loco. Secundo sequitur, quod, si lumen esset corpus, tunc illuminacio esset motus localis, ergo non fieret in instanti, cum nullum corpus naturaliter potest moveri localiter in instanti. Illuminacio autem fit in instanti, ut patet 2° De anima. Eciam nullum corpus movetur localiter naturaliter ad omnem posicionem, sed illumina- cio fit ad omnem posicionem. Tercio sequeretur, quod quandocunque aer tene- bresceret, [quod] tunc corrumperetur corpus et materia cius acciperet aliam for- mam; sed hoc non est verum, quia tunc tenebra non esset privacio qualitatis, sed corrupcio corporis ; igitur etc. 15 25 5 solc*] solo M 10 polito*] polite M 1 Hic repetuntur, quae Hus, Super IV Sent. II, dist. 13, 3 (pag. 247, 9 ed. Flajšhans) annotavit: Pro quo notandum, quod secundum Scotum lux est qualitas naturalis activa corporis lucidi consequens formam substancialem corporis celestis, sicut calor est qualitas corporis calidi ; et sicut a caliditate procedit actus calefaciendi, sic a luce actus lucendi Cf. iam supra pag- 121, 1. 4 Hus, ibidem (pag. 247, 15—26): Iterum sciendum, quod secundum beatum Thomam et Petrum de Tharantasia ista quatuor differunt - -- sed non vice versa. 19 Hus, ibidem (pag. 247, 35): Similiter inpossibile est duo corpora naturaliter esse simul in codem loco; sed lux est cum alio corpore in eodem loco; ergo non potest esse corpus sive substancia corporea. 20 Hus, ibidem (pag. 247, 41): Item: si lux vel lumen esset corpus, tunc illuminacio esset motus localis et sic non posset esse in instanti, ut patet 2° De anima. Cf. in excerptis e II. libro Aristoi. De anima in cod. Capit. Prag. M 115, ſol. 24 a: Illuminacio non fit successive et in tempore, sed in instanti. 23 Hus, ibidem (pag. 247, 43): Eciam quia omne corpus habet aliquem naturalem motum, lumen autem fit subito ad omnem partem. 185
Nota: Lux est qualitas naturalis activa corporis lucidi consequens formam sub- stancialem corporis celestis, sicud calor est qualitas corporis calidi. Unde sicud a caliditate procedit actus calefaciendi, sic a luce actus lucendi. Item : Sccundum Thomam ista quatuor differunt : lux, lumen, radius et splen- 5 dor, quia lux dicit formam naturalem corporis luminosi, ut in sole, lumen dicit qualitatem dyaphani, secundum quod ab alio per illuminacionem est recepta; radius dicit directam opposicionem luminis ad corpus lucidum, secundum lincam rectam, et ideo, ubicunque est radius, ibi est lumen, et non convertitur, sicud patet de lumine in domo, quando ipsam nullus radius illuminat ex directo, sed causatur ibi lumen ex radiorum reflexione ; splendor autem dicit reflexionem radii a corpore polito et terso ad corpus opacum ; et presuponit splendor lucem et radium, sed non vice versa. Notandum eciam, quod aliqui dixerunt lumen esse corpus, sed hoc est inpos- sibile. Nam primo sequitur, quod duo corpora realiter distincta essent in eodem 20 loco. Secundo sequitur, quod, si lumen esset corpus, tunc illuminacio esset motus localis, ergo non fieret in instanti, cum nullum corpus naturaliter potest moveri localiter in instanti. Illuminacio autem fit in instanti, ut patet 2° De anima. Eciam nullum corpus movetur localiter naturaliter ad omnem posicionem, sed illumina- cio fit ad omnem posicionem. Tercio sequeretur, quod quandocunque aer tene- bresceret, [quod] tunc corrumperetur corpus et materia cius acciperet aliam for- mam; sed hoc non est verum, quia tunc tenebra non esset privacio qualitatis, sed corrupcio corporis ; igitur etc. 15 25 5 solc*] solo M 10 polito*] polite M 1 Hic repetuntur, quae Hus, Super IV Sent. II, dist. 13, 3 (pag. 247, 9 ed. Flajšhans) annotavit: Pro quo notandum, quod secundum Scotum lux est qualitas naturalis activa corporis lucidi consequens formam substancialem corporis celestis, sicut calor est qualitas corporis calidi ; et sicut a caliditate procedit actus calefaciendi, sic a luce actus lucendi Cf. iam supra pag- 121, 1. 4 Hus, ibidem (pag. 247, 15—26): Iterum sciendum, quod secundum beatum Thomam et Petrum de Tharantasia ista quatuor differunt - -- sed non vice versa. 19 Hus, ibidem (pag. 247, 35): Similiter inpossibile est duo corpora naturaliter esse simul in codem loco; sed lux est cum alio corpore in eodem loco; ergo non potest esse corpus sive substancia corporea. 20 Hus, ibidem (pag. 247, 41): Item: si lux vel lumen esset corpus, tunc illuminacio esset motus localis et sic non posset esse in instanti, ut patet 2° De anima. Cf. in excerptis e II. libro Aristoi. De anima in cod. Capit. Prag. M 115, ſol. 24 a: Illuminacio non fit successive et in tempore, sed in instanti. 23 Hus, ibidem (pag. 247, 43): Eciam quia omne corpus habet aliquem naturalem motum, lumen autem fit subito ad omnem partem. 185
Strana 186
M 47 a M. Laurencius de Nimburga velud Xenofon. Quia nondum sciencia de generacione substanciali similiter et cor- rupcione prolata est in medium, excitandus est Xenofon philosophus, Socratis discipulus et Platonis singularis socius, qui, ut ait Laercius, fuit vir verecundus, speciosus, vir politicus probus, in sermonibus modestus, hominibus gratus, ediditque libros circiter quadragenos de diversis na- turis rerum. Qui Xenofon, ut ait Agelius, cum ei quidam malediceret, respondit ei : »Tu studium tuum ad maledicendum didicisti, ego vero, teste consciencia, didici maledicta contempnere.« Revera similis Xenofoni est venerandus Magister noster, Magister 10 Laurencius) de Nimburga) tam actibus quam sciencia. Ideo pro informacione nostra proponitur sibi questio in hac forma: [Utrum etc.] UTRUM GENERACIO ET CORRUPCIO SUBSTAN- CIALIS MUTACIONEM ALIAM PRESUPPONUNT. 5 15 Arguitur, quod non. Nullum eternum presupponit aliquid ante se ; sed generacio est eterna, similiter et corrupcio; igitur nulla generacio substancialis et corrupcio mutacionem aliam presupponunt. Conse- quencia nota est cum maiori ; et minor patet 2° De generacione. In oppositum sic: Generacio substancialis et corrupcio presup- 20 1 Laurencius de Nimburga, bac. in art. a. 1407 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 394, ubi perperam de Norenberga), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 408), codem anno in ſacultate iuridica in- scriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), sem. aest. a. 141 7 facultatis artium decanus (Mon. uniu. Prag. I 1, pag. 444), in annalibus universitatis saepissinie, postremum a. 1420, commemoratur (Mon. univ. Prag. 12, pag. 2); occasione Veronac a Taboritis expugnandac combustus est 1. IV. 1421 (Palacký, Děj. III 2°, pag. 74). Vide in conspectu finali, infra pag. 215, 3. 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 132c): Xenofon, philosophus Athinensis, Socratis discipulus, in Grecia claruit nec non in curia Ciri, regis Persarum, cuius amicus fuit. Verecundus et speciosissimus vir polliticus, probus et gratus fuit. Quamobrem sibi invicem emulabantur, ipse et Plato. 4 Burley (ibiden): Hic, (ut) ait Laercius, fuit verecundus et gratus, ediditque libros circiter quadragenos de diversis naturis rerum et de arte militari et venatica... Vide praef. pag- XXIV, 14. 7 Burley (ibidem ): Agellius (quod Burlacus aliunde, non ex Gellio sumpsit ) de Xenofonte sicut ait, cum quidam ei malediceret, ita respondit: Tu studium tuum ad maledicendum dedisti, ego vero consciencia teste didici maledicta contempnere. 19 Aristot. De gener. et corr. II 11, pag. 338a 2. 186
M 47 a M. Laurencius de Nimburga velud Xenofon. Quia nondum sciencia de generacione substanciali similiter et cor- rupcione prolata est in medium, excitandus est Xenofon philosophus, Socratis discipulus et Platonis singularis socius, qui, ut ait Laercius, fuit vir verecundus, speciosus, vir politicus probus, in sermonibus modestus, hominibus gratus, ediditque libros circiter quadragenos de diversis na- turis rerum. Qui Xenofon, ut ait Agelius, cum ei quidam malediceret, respondit ei : »Tu studium tuum ad maledicendum didicisti, ego vero, teste consciencia, didici maledicta contempnere.« Revera similis Xenofoni est venerandus Magister noster, Magister 10 Laurencius) de Nimburga) tam actibus quam sciencia. Ideo pro informacione nostra proponitur sibi questio in hac forma: [Utrum etc.] UTRUM GENERACIO ET CORRUPCIO SUBSTAN- CIALIS MUTACIONEM ALIAM PRESUPPONUNT. 5 15 Arguitur, quod non. Nullum eternum presupponit aliquid ante se ; sed generacio est eterna, similiter et corrupcio; igitur nulla generacio substancialis et corrupcio mutacionem aliam presupponunt. Conse- quencia nota est cum maiori ; et minor patet 2° De generacione. In oppositum sic: Generacio substancialis et corrupcio presup- 20 1 Laurencius de Nimburga, bac. in art. a. 1407 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 394, ubi perperam de Norenberga), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 408), codem anno in ſacultate iuridica in- scriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), sem. aest. a. 141 7 facultatis artium decanus (Mon. uniu. Prag. I 1, pag. 444), in annalibus universitatis saepissinie, postremum a. 1420, commemoratur (Mon. univ. Prag. 12, pag. 2); occasione Veronac a Taboritis expugnandac combustus est 1. IV. 1421 (Palacký, Děj. III 2°, pag. 74). Vide in conspectu finali, infra pag. 215, 3. 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 132c): Xenofon, philosophus Athinensis, Socratis discipulus, in Grecia claruit nec non in curia Ciri, regis Persarum, cuius amicus fuit. Verecundus et speciosissimus vir polliticus, probus et gratus fuit. Quamobrem sibi invicem emulabantur, ipse et Plato. 4 Burley (ibiden): Hic, (ut) ait Laercius, fuit verecundus et gratus, ediditque libros circiter quadragenos de diversis naturis rerum et de arte militari et venatica... Vide praef. pag- XXIV, 14. 7 Burley (ibidem ): Agellius (quod Burlacus aliunde, non ex Gellio sumpsit ) de Xenofonte sicut ait, cum quidam ei malediceret, ita respondit: Tu studium tuum ad maledicendum dedisti, ego vero consciencia teste didici maledicta contempnere. 19 Aristot. De gener. et corr. II 11, pag. 338a 2. 186
Strana 187
ponunt motum localem; igitur questio vera. Consequencia nota est et assumptum est Philosophi 2° De generacione. (Probleuma:) Quare, ut dicit communitas venatorum et specialiter Mar- tin Kladny, wespeſs] cerwo viventi generantur in capite, qui cerebrum eius 5 comedunt, ut eciam cornua decidant, et tamen non moritur? 15 [Concedenti.] Nota: Generacio est transmutacio huius tocius in hoc totum nullo sensibili re- manente ut subiecto codem — 1° De gencracione. Item: Generacio est transitus de non esse ad esse — Commentator 1° Phisi- to corum. Item: Generacio unius est corrupcio alterius et e converso — 2° Metaphisice. Item: Generacio est medium inter esse et non esse — 2° Metaphisice. Item: Generacio et corrupcio sunt termini alteracionis. Alteracio est divisibilis, sed generacio et corupcio sunt indivisibiles — Commentator 6° Phisicorum. Corupcio est mutacio de esse ad non esse — 5° Phisicorum. Omne coruptibile de necessitate corrumpetur — 1° Celi. Istis notatis possunt trahi multa argumenta pro utraque parte. Concedenti: Si nichil generatur et nichil corumpitur, generacio et corupcio nullam muta- 20 cionem presupponunt; sed ita est; igitur etc. Consequencia tenet a tota condicio- 2 Aristot. De gener. et corr. II 10, pag. 336b 1. 7 Aristot. De gener. et corr. I 4, pag. 319b 14, (f. in excerptis e I. libro De gener. in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 23b: Generacio est, quando totum sive conpositum ex materia et forma trans- mutatur in totum nullo subiecto sensibili codem manente (in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 43b: remanente). Cſ. Hus, Super IV Sentent. II, dist. 1, 4 (pag. 213, 4 ed. Flajšhans): gene- racionis diffinicio ista, quam ponit Philosophus in De generacione : »Generacio est trans- mutacio huius tocius in hic totums, i. e. conpositi in conpositum, »nullo sensibili remanente« sc. actu »ut subiecto codem«. 9 Cf. Hus, Super IV Sentent. II, dist. 1, 4 (pag. 212, 36 ed. Flajšhans): generacio descriptive secundum Philosophum et Commentatorem est transitus de non esse ad esse. 11 Aristot. Metaphys. 1 (II) 2, pag. 994b 5; cf. in excerptis e II. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 38c: Generacio unius est corrupcio alterius et e converso. 12 Aristot. Metaphys. 1 (II) 2, pag. 994 a 27; (ſ. in excerptis e II. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, ſol. 38c: Generacio est medium inter esse et non esse. 14 Vide supra ad pag. 166, 8. 15 Aristor. Phys. V 1, pag. 224b 8; (f. in excerptis c V. libro Phys. in cod. Capit. Prag. M 115, ſol. 22c: Corrupcio est mutacio de esse in non esse. 16 Aristot. De caclo 1 10, pag. 279b 20; cf. in excerptis e I. libro De caelo in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 23a: Omne corruptibile de necessitate corrumpetur. 187
ponunt motum localem; igitur questio vera. Consequencia nota est et assumptum est Philosophi 2° De generacione. (Probleuma:) Quare, ut dicit communitas venatorum et specialiter Mar- tin Kladny, wespeſs] cerwo viventi generantur in capite, qui cerebrum eius 5 comedunt, ut eciam cornua decidant, et tamen non moritur? 15 [Concedenti.] Nota: Generacio est transmutacio huius tocius in hoc totum nullo sensibili re- manente ut subiecto codem — 1° De gencracione. Item: Generacio est transitus de non esse ad esse — Commentator 1° Phisi- to corum. Item: Generacio unius est corrupcio alterius et e converso — 2° Metaphisice. Item: Generacio est medium inter esse et non esse — 2° Metaphisice. Item: Generacio et corrupcio sunt termini alteracionis. Alteracio est divisibilis, sed generacio et corupcio sunt indivisibiles — Commentator 6° Phisicorum. Corupcio est mutacio de esse ad non esse — 5° Phisicorum. Omne coruptibile de necessitate corrumpetur — 1° Celi. Istis notatis possunt trahi multa argumenta pro utraque parte. Concedenti: Si nichil generatur et nichil corumpitur, generacio et corupcio nullam muta- 20 cionem presupponunt; sed ita est; igitur etc. Consequencia tenet a tota condicio- 2 Aristot. De gener. et corr. II 10, pag. 336b 1. 7 Aristot. De gener. et corr. I 4, pag. 319b 14, (f. in excerptis e I. libro De gener. in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 23b: Generacio est, quando totum sive conpositum ex materia et forma trans- mutatur in totum nullo subiecto sensibili codem manente (in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 43b: remanente). Cſ. Hus, Super IV Sentent. II, dist. 1, 4 (pag. 213, 4 ed. Flajšhans): gene- racionis diffinicio ista, quam ponit Philosophus in De generacione : »Generacio est trans- mutacio huius tocius in hic totums, i. e. conpositi in conpositum, »nullo sensibili remanente« sc. actu »ut subiecto codem«. 9 Cf. Hus, Super IV Sentent. II, dist. 1, 4 (pag. 212, 36 ed. Flajšhans): generacio descriptive secundum Philosophum et Commentatorem est transitus de non esse ad esse. 11 Aristot. Metaphys. 1 (II) 2, pag. 994b 5; cf. in excerptis e II. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 38c: Generacio unius est corrupcio alterius et e converso. 12 Aristot. Metaphys. 1 (II) 2, pag. 994 a 27; (ſ. in excerptis e II. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, ſol. 38c: Generacio est medium inter esse et non esse. 14 Vide supra ad pag. 166, 8. 15 Aristor. Phys. V 1, pag. 224b 8; (f. in excerptis c V. libro Phys. in cod. Capit. Prag. M 115, ſol. 22c: Corrupcio est mutacio de esse in non esse. 16 Aristot. De caclo 1 10, pag. 279b 20; cf. in excerptis e I. libro De caelo in cod. Capit. Prag. M 115, fol. 23a: Omne corruptibile de necessitate corrumpetur. 187
Strana 188
nali etc. Minor probatur, quia nec generatur in instanti, nec successive, nec eterna- liter aliquid, similiter nec corumpitur ; igitur etc. Quod non in instanti: quia nichil potest agere in instanti, cum sit indivisibile; ergo nec generare. Nec successive: quia tunc generacio propria foret alteracio vel augmentacio. Nec tercium; igitur etc. 2° sic: In unoquoque secundum ordinem procedente est dare unum primum, ad quod alia reducuntur ; sed non est dare primam generacionen, similiter nec primam corrupcionem ; igitur tam in generacionibus quam in corrupcionibus non est ordo. 3° sic: Non generatur homo nec corrumpitur ; igitur nec pari racione aliquid 10 aliud. Assumptum probatur: Nullum perpetuum generatur aut corrumpitur ; omnis homo est perpetuus tam secundum corpus quam secundum animam ; igitur etc. Consequencia nota est. Maior patet 1° Celi et 1° De generacione. Et racione patet sic, quia generacio ad hoc est, ut conservetur in specie, quia in individuo coruptibili conservari non potest ; unde in illis individuis, que in perpetuum du- 15 rant, generacio non invenitur. Sed minor probatur : Nam omnis homo est eter- naliter beatificabilis ; igitur omnis homo est perpetuus. 4° sic: Si generatur aliquid, sit verbi gracia pullus ex ovo. Contra: Prius est pullus quam owum, secundum se utrumque accipiendo, quia pullus gignit ovum. Itam e contra: Ovum generat pullum. Vel detur, quod illorum est prius, et non 20 potest dici, quod simul eternaliter aut simul temporaliter sunt. 5° sic: Nec motus localis presupponitur ante generacionem et ante corrup- cionem nec aliqua alia species mutacionis ; igitur questio quoad quesitum est falsa. Assumptum probatur: Quam primo est motus localis vel alia mutacio, tam primo est generacio et corrupcio, quia quodlibet secundum Philosophum est 25 eternum. M. Petrus de Dobrziechow, dictus Boczek, velud Escines. Quia generacionem consequitur relacio, prodire debet peritus lo- gicus in medium, qui de relacionibus plus ceteris gessit curam. Est 30 13 Aristot. De caclo I 12, pag. 282b 1. Aristot. De gener. et corr. I3, pag. 318a 4. 27 Petrus de Dobrziechow, dictus Boczek, bac. in art. a. 1399 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 343, ubi perperam de Dobrizschaw), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407), in annalibus universitatis praeterea ter, postremum a. 1415, commemoratur (ibid. pag. 433); ctiam a. 1417 disputationi de quolibet interſuit (Bartoš, CČM 102, 70). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 6. 188
nali etc. Minor probatur, quia nec generatur in instanti, nec successive, nec eterna- liter aliquid, similiter nec corumpitur ; igitur etc. Quod non in instanti: quia nichil potest agere in instanti, cum sit indivisibile; ergo nec generare. Nec successive: quia tunc generacio propria foret alteracio vel augmentacio. Nec tercium; igitur etc. 2° sic: In unoquoque secundum ordinem procedente est dare unum primum, ad quod alia reducuntur ; sed non est dare primam generacionen, similiter nec primam corrupcionem ; igitur tam in generacionibus quam in corrupcionibus non est ordo. 3° sic: Non generatur homo nec corrumpitur ; igitur nec pari racione aliquid 10 aliud. Assumptum probatur: Nullum perpetuum generatur aut corrumpitur ; omnis homo est perpetuus tam secundum corpus quam secundum animam ; igitur etc. Consequencia nota est. Maior patet 1° Celi et 1° De generacione. Et racione patet sic, quia generacio ad hoc est, ut conservetur in specie, quia in individuo coruptibili conservari non potest ; unde in illis individuis, que in perpetuum du- 15 rant, generacio non invenitur. Sed minor probatur : Nam omnis homo est eter- naliter beatificabilis ; igitur omnis homo est perpetuus. 4° sic: Si generatur aliquid, sit verbi gracia pullus ex ovo. Contra: Prius est pullus quam owum, secundum se utrumque accipiendo, quia pullus gignit ovum. Itam e contra: Ovum generat pullum. Vel detur, quod illorum est prius, et non 20 potest dici, quod simul eternaliter aut simul temporaliter sunt. 5° sic: Nec motus localis presupponitur ante generacionem et ante corrup- cionem nec aliqua alia species mutacionis ; igitur questio quoad quesitum est falsa. Assumptum probatur: Quam primo est motus localis vel alia mutacio, tam primo est generacio et corrupcio, quia quodlibet secundum Philosophum est 25 eternum. M. Petrus de Dobrziechow, dictus Boczek, velud Escines. Quia generacionem consequitur relacio, prodire debet peritus lo- gicus in medium, qui de relacionibus plus ceteris gessit curam. Est 30 13 Aristot. De caclo I 12, pag. 282b 1. Aristot. De gener. et corr. I3, pag. 318a 4. 27 Petrus de Dobrziechow, dictus Boczek, bac. in art. a. 1399 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 343, ubi perperam de Dobrizschaw), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407), in annalibus universitatis praeterea ter, postremum a. 1415, commemoratur (ibid. pag. 433); ctiam a. 1417 disputationi de quolibet interſuit (Bartoš, CČM 102, 70). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 6. 188
Strana 189
autem Escines, philosophus Atheniensis, a iuventute sua studiosus et amator librorum, Socratis discipulus, qui aliis discipulis Socrati munera offerentibus, quia erat pauper, se ipsum pro munere obtulit dicens: »Obsecro te, ut hoc munusculum paupertatis mee excolas, tua dili- 5 gencia et sedulitate melius et ornacius reddas.« Cui ait Socrates : »Mu- M47b nus maximum obtulisti; ego dabo operam, ut te reddam meliorem.« Hic Escines adeo sub Socrate profecit et ita in eloquencia potens extitit, quod Athenas suo versavit arbitrio. Huic ergo philosopho in actibus similis est venerandus Magister 10 noster Pletrus) de (Dobrziechow, dictus) Bloczek), qui se humilem Cristo obtulit, quem ipse Cristus effecit in sciencia meliorem. Ne ergo illa pro talento sibi data sciencia ponatur sub modio, sed supra candelabrum nostre scole, ut qui assunt, illam intellectu conspiciant, proponitur sibi questio sub hac forma: [Utrum.] 15 UTRUM OMNIS RELACIO PREDICAMENTALIS SIT POSITIVA ENTITAS PRETER OPERACIONEM HUMANI INTELLECTUS. Arguitur, quod non. Nam omnis relacio huiusmodi est solum actus ipsius intellectus, quo comparat unam rem ad aliam vel ad non ens ; 20 igitur est solum ens in intellectu. Consequencia nota est. Assumptum videtur de intencione Philosophi in Predicamento relacionis, ubi de- clarat, quo modo milium non diceretur magnum nisi per compara- cionem intellectus, nec mons parwus. 1 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 133a): Esch[IJines, philosophus Atheniensis, a iuventute sua studiosus et amator laborum, Socratis discipulus fuit. Cum igitur Socrati discipuli ceteri plura offer (r)ent, Esch[Iines pauper se solum obtulit dicens, quidquid melius haberet, se illi obtulisse... »Obsecro te, ut hoc munusculum paupertatis mee excolas et tua diligencia et sedulitate melius et ornacius reddas.« Cui respondit Socrates se ab illo munus maximum sus- cepisse... et... daturum operam, ut eum faceret meliorem. Vide praef. pag. XXVII, 9. 7 Burley (ibidem): Hic adeo sub Socrate profecit et ita potens in elloquencia (exstitit), quod Athenas suo versavit arbitrio... 12 Cſ. Luc. 11, 33: Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque sub modio, sed su- pra candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant. 21 Aristot. Categ. 6, pag. 5b 18. 189
autem Escines, philosophus Atheniensis, a iuventute sua studiosus et amator librorum, Socratis discipulus, qui aliis discipulis Socrati munera offerentibus, quia erat pauper, se ipsum pro munere obtulit dicens: »Obsecro te, ut hoc munusculum paupertatis mee excolas, tua dili- 5 gencia et sedulitate melius et ornacius reddas.« Cui ait Socrates : »Mu- M47b nus maximum obtulisti; ego dabo operam, ut te reddam meliorem.« Hic Escines adeo sub Socrate profecit et ita in eloquencia potens extitit, quod Athenas suo versavit arbitrio. Huic ergo philosopho in actibus similis est venerandus Magister 10 noster Pletrus) de (Dobrziechow, dictus) Bloczek), qui se humilem Cristo obtulit, quem ipse Cristus effecit in sciencia meliorem. Ne ergo illa pro talento sibi data sciencia ponatur sub modio, sed supra candelabrum nostre scole, ut qui assunt, illam intellectu conspiciant, proponitur sibi questio sub hac forma: [Utrum.] 15 UTRUM OMNIS RELACIO PREDICAMENTALIS SIT POSITIVA ENTITAS PRETER OPERACIONEM HUMANI INTELLECTUS. Arguitur, quod non. Nam omnis relacio huiusmodi est solum actus ipsius intellectus, quo comparat unam rem ad aliam vel ad non ens ; 20 igitur est solum ens in intellectu. Consequencia nota est. Assumptum videtur de intencione Philosophi in Predicamento relacionis, ubi de- clarat, quo modo milium non diceretur magnum nisi per compara- cionem intellectus, nec mons parwus. 1 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 133a): Esch[IJines, philosophus Atheniensis, a iuventute sua studiosus et amator laborum, Socratis discipulus fuit. Cum igitur Socrati discipuli ceteri plura offer (r)ent, Esch[Iines pauper se solum obtulit dicens, quidquid melius haberet, se illi obtulisse... »Obsecro te, ut hoc munusculum paupertatis mee excolas et tua diligencia et sedulitate melius et ornacius reddas.« Cui respondit Socrates se ab illo munus maximum sus- cepisse... et... daturum operam, ut eum faceret meliorem. Vide praef. pag. XXVII, 9. 7 Burley (ibidem): Hic adeo sub Socrate profecit et ita potens in elloquencia (exstitit), quod Athenas suo versavit arbitrio... 12 Cſ. Luc. 11, 33: Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque sub modio, sed su- pra candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant. 21 Aristot. Categ. 6, pag. 5b 18. 189
Strana 190
In oppositum est Philosophus 6° Methaphisice dividens ens reale in decem kathegorias. (Probleuma:) Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, oculus sanus egrum inspiciens oculum incipit lacrimari et demum infirmari? Concedenti: 1° sic: Nichil est relacio ; igitur etc. Assumptum probatur, quia nec est ens per se nec ens in alio ; igitur nichil est. Consequencia tenet ex divisione entis negative, co quod omne ens vel est ens per se, vel ens in alio. Quod non primum, notum est. Nec secundum. Probatur : Nam equalitas est relacio et tamen nec est in alio, data quacunque predicamentali equalitate. 2° sic: Relacio secundum se, que est genus generatum, non est aliquid, cum, si esset, competeret ei proprietas proprie propria, que est secundum se dici ad aliud ; sed hec ei non convenit, quia ad nichil dicitur relacio secundum se. 3° sic: Relacio inter ens et non ens est et illa nichil est. Assumptum probatur: Melius est simpliciter esse quam non esse; igitur melioritas est inter esse et non 15 esse. Consequencia ex eo evidet, quod non potest esse quidquam melius altero, nisi melioritate sit melius. Et antecedens, si negatum fuerit, probabitur ex co, quod inter quelibet contradictoria est relacio. 4° sic: Prioritas inter »Deum esse« et »me esse« est relacio et illa nichil est, quia nec est Deus nec ego nec Deum esse nec me esse, et cum non sit formaliter de- 20 nominare Deum, non potest in Deo esse; igitur si est res positiva, tunc est ens per se existens, et per consequens substancia; sed hoc est inconveniens, cum omnis relacio huiusmodi sit de genere accidentis. 5° sic: Si esset omnis relacio huiusmodi entitas positiva et cum non sit eterna secundum existenciam, sequitur, quod sit acquisibilis, vel acquisita ; ergo vel in 25 instanti, vel successive [vel]. Non successive, quia omnis talis est indivisibilis forma, cui repugnat acquiri successive ; nec in instanti, quia tunc prioritas naturalis non esset relacio, que est inter causam et suum causatum. Consequens falsum; igitur etc. 10 Neganti: 1° sic : Nulla operacione intellectus humani existente actualiter relacio est vere ens; igitur etc. Assumptum probatur: Nulla consideracione humana existente pro- 30 1 Aristot. Metaphys. V (VI) 2, pag. 1026 a 36. 3 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 35b): Galienus in VI° libro Medicinalium : Oculus lacrimantem intuens oculum et ipse protinus lacrimatur ; (ibid. ſol. 7b ): Doctor lib. De oculo: Oculus oculum egrum aut lacrimantem intuens et ipse protinus lacrimatur. 190
In oppositum est Philosophus 6° Methaphisice dividens ens reale in decem kathegorias. (Probleuma:) Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, oculus sanus egrum inspiciens oculum incipit lacrimari et demum infirmari? Concedenti: 1° sic: Nichil est relacio ; igitur etc. Assumptum probatur, quia nec est ens per se nec ens in alio ; igitur nichil est. Consequencia tenet ex divisione entis negative, co quod omne ens vel est ens per se, vel ens in alio. Quod non primum, notum est. Nec secundum. Probatur : Nam equalitas est relacio et tamen nec est in alio, data quacunque predicamentali equalitate. 2° sic: Relacio secundum se, que est genus generatum, non est aliquid, cum, si esset, competeret ei proprietas proprie propria, que est secundum se dici ad aliud ; sed hec ei non convenit, quia ad nichil dicitur relacio secundum se. 3° sic: Relacio inter ens et non ens est et illa nichil est. Assumptum probatur: Melius est simpliciter esse quam non esse; igitur melioritas est inter esse et non 15 esse. Consequencia ex eo evidet, quod non potest esse quidquam melius altero, nisi melioritate sit melius. Et antecedens, si negatum fuerit, probabitur ex co, quod inter quelibet contradictoria est relacio. 4° sic: Prioritas inter »Deum esse« et »me esse« est relacio et illa nichil est, quia nec est Deus nec ego nec Deum esse nec me esse, et cum non sit formaliter de- 20 nominare Deum, non potest in Deo esse; igitur si est res positiva, tunc est ens per se existens, et per consequens substancia; sed hoc est inconveniens, cum omnis relacio huiusmodi sit de genere accidentis. 5° sic: Si esset omnis relacio huiusmodi entitas positiva et cum non sit eterna secundum existenciam, sequitur, quod sit acquisibilis, vel acquisita ; ergo vel in 25 instanti, vel successive [vel]. Non successive, quia omnis talis est indivisibilis forma, cui repugnat acquiri successive ; nec in instanti, quia tunc prioritas naturalis non esset relacio, que est inter causam et suum causatum. Consequens falsum; igitur etc. 10 Neganti: 1° sic : Nulla operacione intellectus humani existente actualiter relacio est vere ens; igitur etc. Assumptum probatur: Nulla consideracione humana existente pro- 30 1 Aristot. Metaphys. V (VI) 2, pag. 1026 a 36. 3 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 35b): Galienus in VI° libro Medicinalium : Oculus lacrimantem intuens oculum et ipse protinus lacrimatur ; (ibid. ſol. 7b ): Doctor lib. De oculo: Oculus oculum egrum aut lacrimantem intuens et ipse protinus lacrimatur. 190
Strana 191
porcio inter duo et quattuor est, similiter paternitas — filialitas, equalitas — in- cqualitas est ; igitur etc. 2°. Nulla existente operacione humani intellectus ydemptitas est, similiter di- versitas est ; sed maxime videtur de hiis duobus, quod non sint positiva entitas preter operacionem intellectus humani. Assumptum probatur, quia nullo homine existente idem sunt mundus et ens; et diversa sunt, mundus et ens; igitur etc. 3° sic: Omnis relacio est vere rem se habere ad alteram, et per consequens est ordo; sed non stat ordinem esse, nisi sit res positiva; igitur etc. 4° sic: Omnis ydemptitas est res positiva; sed omnis relacio predicamentalis M48 a 10 est ydemptitas ; igitur omnis talis est res positiva preter operacionem intellectus. 5° sic: Omnis inherencia ad subiectum est res positiva; sed relacio predicamen- talis est inherencia ad subiectum; igitur etc. Maior nota est. Sed minor probatur: Omnis predicamentalis relacio est accidens inherens subiccto ; igitur est inherencia. Tenet consequencia, quia idem est accidens et inherencia accidentis. 5 15 M. Nicolaus de Dessna velud Averoys. Cum antiquorum longa fuerit certacio, an duo contradictoria possint esse simul vera vel opinari, dicente Philosopho 4° Metaphisice: »Qui- dam autem fingunt possibile esse affirmare, quod negacio et affirmacio sunt simul; nos autem iam diximus, quod inpossibile est, ut affirmacio 20 et negacio sint simul, et ideo declaravimus, quod hoc principium est firmissimum omnium principiorum« — ut ergo de contradiccione pateat veritas, prodeat in palam Averoys, Commentator Aristotilis, suam nobis ostendens sentenciam, si possunt contradictoria simul stare. Averoys autem noster sit Magister venerandus, Magister Nico- laus) de Dessna) , qui forte dicet sequendo Aristotilem hec verba 4° Methaphisice: »Si contradictoria opponuntur sibi ad invicem, mani- 25 15 Nicolaus de Dessna, bac. in art. a. 1399/1400 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 346), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 408); a. 1417 etiam in ſacultate iuridica inscriptus (Mag. Nicolaus de Desstna, plebanus in Strazow, Mon. univ. Prag. II 1, pag. 57); in annalibus universitatis nonnumquam, postremum a. 1418, commemoratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 447). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 8. 17 Aristot. Metaphys. III (IV) 4, pag. 1005b 35. 26 Aristor. Metaphys. III (IV) 3, pag. 1005b 23. 191
porcio inter duo et quattuor est, similiter paternitas — filialitas, equalitas — in- cqualitas est ; igitur etc. 2°. Nulla existente operacione humani intellectus ydemptitas est, similiter di- versitas est ; sed maxime videtur de hiis duobus, quod non sint positiva entitas preter operacionem intellectus humani. Assumptum probatur, quia nullo homine existente idem sunt mundus et ens; et diversa sunt, mundus et ens; igitur etc. 3° sic: Omnis relacio est vere rem se habere ad alteram, et per consequens est ordo; sed non stat ordinem esse, nisi sit res positiva; igitur etc. 4° sic: Omnis ydemptitas est res positiva; sed omnis relacio predicamentalis M48 a 10 est ydemptitas ; igitur omnis talis est res positiva preter operacionem intellectus. 5° sic: Omnis inherencia ad subiectum est res positiva; sed relacio predicamen- talis est inherencia ad subiectum; igitur etc. Maior nota est. Sed minor probatur: Omnis predicamentalis relacio est accidens inherens subiccto ; igitur est inherencia. Tenet consequencia, quia idem est accidens et inherencia accidentis. 5 15 M. Nicolaus de Dessna velud Averoys. Cum antiquorum longa fuerit certacio, an duo contradictoria possint esse simul vera vel opinari, dicente Philosopho 4° Metaphisice: »Qui- dam autem fingunt possibile esse affirmare, quod negacio et affirmacio sunt simul; nos autem iam diximus, quod inpossibile est, ut affirmacio 20 et negacio sint simul, et ideo declaravimus, quod hoc principium est firmissimum omnium principiorum« — ut ergo de contradiccione pateat veritas, prodeat in palam Averoys, Commentator Aristotilis, suam nobis ostendens sentenciam, si possunt contradictoria simul stare. Averoys autem noster sit Magister venerandus, Magister Nico- laus) de Dessna) , qui forte dicet sequendo Aristotilem hec verba 4° Methaphisice: »Si contradictoria opponuntur sibi ad invicem, mani- 25 15 Nicolaus de Dessna, bac. in art. a. 1399/1400 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 346), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 408); a. 1417 etiam in ſacultate iuridica inscriptus (Mag. Nicolaus de Desstna, plebanus in Strazow, Mon. univ. Prag. II 1, pag. 57); in annalibus universitatis nonnumquam, postremum a. 1418, commemoratur (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 447). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 8. 17 Aristot. Metaphys. III (IV) 4, pag. 1005b 35. 26 Aristor. Metaphys. III (IV) 3, pag. 1005b 23. 191
Strana 192
festum est, quod inpossibile est, ut aliquis estimet, quod affirmacio et negacio sint insimul.« Unde proponitur sibi questio in hac forma: UTRUM CUILIBET CONTRADICCIONI IN SIG- NIS PRETER SIGNA INTELLECTIVUM ALIQUID CORESPONDET. Arguitur, quod sic. Nam si contradiccio in signis est, intellectus aliquid per contradiccionem signorum intelligit; ergo questio vera. Consequencia prima tenet, quia alias intellectus, intelligendo contra- diccionem in signis, non haberet relativam corespondenciam ad signa- tum. In oppositum sic: Inpossibile est contradiccionem distinctam a signis esse ; igitur inpossibile est ipsam ut aliquid intellectivum cores- pondere ; igitur questio falsa. Consequencia nota est et assumptum de- ducit Philosophus in multis locis, quia arguit, quod aliquid simul esset et non esset, quod est inpossibile. Probleuma:) Quare, ut dicit Amphites tractatu De comemorabilibus antiquorum, vespertilio circumvolans circularem motum facit, sed ad evagi- natum gladium facit rectum? 10 15 M. Iohannes de Borotin velud Avicenna. Cum circa visionem pulcra antiquorum sit sentencia, contraria ta- 20 men quoad aliquid, et Avicenna cum Averoy Comentatore semper fuere contrarii, bonum est, ut iam Averoym Avicenna nunc in ordine sequatur, nec in vacuum, sed ut disserat utiliter, an visio et sensaciones relique fiunt (per) extramissionem. 14 Aristot. Metaphys. III (IV) 3, pag. 1005b 23, al. 16 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 45b): Theophilus in Breviloquio diversarum arcium: Extracto gladio vespertiliones in sero capimus. Alibi in eodem Speculo (fol. 43b) Amphites in De turmis philosophorum laudatur. 19 Iohannes de Borotin, bac. in art. a. 1400 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 348), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 411); postea facultatis artium decanus primum sem. aest. a. 1415 (ibid. pag. 432), iterum sem. aest. 1432 et sem. hib. 1432/33 (Mon. univ. Prag. 12, pag. 10); in annalibus universi- tatis saepissime, postremum a. 1450, commemoratur (ibid. pag. 41); obiit a. 1458 (Tomek, Děj. m. Pr. IX 224). Cf. supra ad pag. 103, 1 et in conspectu finali, infra pag. 215, 10. 192
festum est, quod inpossibile est, ut aliquis estimet, quod affirmacio et negacio sint insimul.« Unde proponitur sibi questio in hac forma: UTRUM CUILIBET CONTRADICCIONI IN SIG- NIS PRETER SIGNA INTELLECTIVUM ALIQUID CORESPONDET. Arguitur, quod sic. Nam si contradiccio in signis est, intellectus aliquid per contradiccionem signorum intelligit; ergo questio vera. Consequencia prima tenet, quia alias intellectus, intelligendo contra- diccionem in signis, non haberet relativam corespondenciam ad signa- tum. In oppositum sic: Inpossibile est contradiccionem distinctam a signis esse ; igitur inpossibile est ipsam ut aliquid intellectivum cores- pondere ; igitur questio falsa. Consequencia nota est et assumptum de- ducit Philosophus in multis locis, quia arguit, quod aliquid simul esset et non esset, quod est inpossibile. Probleuma:) Quare, ut dicit Amphites tractatu De comemorabilibus antiquorum, vespertilio circumvolans circularem motum facit, sed ad evagi- natum gladium facit rectum? 10 15 M. Iohannes de Borotin velud Avicenna. Cum circa visionem pulcra antiquorum sit sentencia, contraria ta- 20 men quoad aliquid, et Avicenna cum Averoy Comentatore semper fuere contrarii, bonum est, ut iam Averoym Avicenna nunc in ordine sequatur, nec in vacuum, sed ut disserat utiliter, an visio et sensaciones relique fiunt (per) extramissionem. 14 Aristot. Metaphys. III (IV) 3, pag. 1005b 23, al. 16 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 45b): Theophilus in Breviloquio diversarum arcium: Extracto gladio vespertiliones in sero capimus. Alibi in eodem Speculo (fol. 43b) Amphites in De turmis philosophorum laudatur. 19 Iohannes de Borotin, bac. in art. a. 1400 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 348), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 411); postea facultatis artium decanus primum sem. aest. a. 1415 (ibid. pag. 432), iterum sem. aest. 1432 et sem. hib. 1432/33 (Mon. univ. Prag. 12, pag. 10); in annalibus universi- tatis saepissime, postremum a. 1450, commemoratur (ibid. pag. 41); obiit a. 1458 (Tomek, Děj. m. Pr. IX 224). Cf. supra ad pag. 103, 1 et in conspectu finali, infra pag. 215, 10. 192
Strana 193
Hanc autem difficultatem venerandus Magister noster, Magister Io(hannes) de Borotin), cum sit preclarus perspectivus et medicus, velud Avicenna alius, nostro auditorio declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: 5 UTRUM SENSACIONES FIUNT PER EXTRAMIS- SIONES VIRTUTUM AB ORGANIS SENSITIVIS. Arguitur, quod sic. Nam inpossibile est, quod fiat visio, nisi vis visiva sensibili, quod est visibile, assit presens; sed cum in oculo intus non fiat visio, sed extra, igitur oportet, quod fiat per extramissionem 1o ab oculo ad ipsum sensibile, quod movit ipsam visivam potenciam ad egressum etc. In oppositum est Philosophus De sensu et sensato et similiter Comentator et alii philosophi. (Probleuma:) Quare, ut ait Avicenna in suo libro Mineralium, loca 15 circa centrum terre sunt magis auro, argento et aliis metallis consita et con- ferta? Neganti: Visio fit per extramissionem virtutis ab organo; igitur questio vera. Assump- tum probatur : Si visio fit sub piramide radiosa, ubi radius visualis concurrit cum 20 catheto, ipsa visio fit per extramissionem virtutis ab organo ; sed sic est, quod ipsa visio fit sub piramide radiosa, ubi radius visualis concurrit cum catheto ; igitur etc. Secunda pars patet per experienciam. Sed consequencia prima probatur: Nam in concurrencia radii visualis et catheti res videtur; sed planum est, quod nullum M48 b corpus exit ab ipso visibili penetrans ipsum speculum, nec ipsa res visa est ibi 25 realiter ; igitur oportet, quod aliqua virtus ab ipso organo multiplicetur usque ad concurrenciam visualis radii et catheti. Augustinus, Linconiensis et quam plures tenent, quod fit sensacio mixtim per extramissionem virtutis ab organis senciendi et intus recipiendi speciei sensibilis, cum sicud organum virtutis visive recipit lumen species coloris ab obiecto sen- 6 extramissiones MH (fol. 58a)] extramissionem H (fol. 57a) 12 oppositum H (fol. 57a et 58a)I contrarium M 5 Positio Utrum sensaciones etc. in cod. NUK X H 18, fol. 57a—57b, iterum et integrius fol. 58 a—61 a legitur. 12 Aristot. De sensu et sens. 2, pag. 437b 23. 13 Vide supra ad pag. 119, 11. 13 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 193
Hanc autem difficultatem venerandus Magister noster, Magister Io(hannes) de Borotin), cum sit preclarus perspectivus et medicus, velud Avicenna alius, nostro auditorio declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: 5 UTRUM SENSACIONES FIUNT PER EXTRAMIS- SIONES VIRTUTUM AB ORGANIS SENSITIVIS. Arguitur, quod sic. Nam inpossibile est, quod fiat visio, nisi vis visiva sensibili, quod est visibile, assit presens; sed cum in oculo intus non fiat visio, sed extra, igitur oportet, quod fiat per extramissionem 1o ab oculo ad ipsum sensibile, quod movit ipsam visivam potenciam ad egressum etc. In oppositum est Philosophus De sensu et sensato et similiter Comentator et alii philosophi. (Probleuma:) Quare, ut ait Avicenna in suo libro Mineralium, loca 15 circa centrum terre sunt magis auro, argento et aliis metallis consita et con- ferta? Neganti: Visio fit per extramissionem virtutis ab organo; igitur questio vera. Assump- tum probatur : Si visio fit sub piramide radiosa, ubi radius visualis concurrit cum 20 catheto, ipsa visio fit per extramissionem virtutis ab organo ; sed sic est, quod ipsa visio fit sub piramide radiosa, ubi radius visualis concurrit cum catheto ; igitur etc. Secunda pars patet per experienciam. Sed consequencia prima probatur: Nam in concurrencia radii visualis et catheti res videtur; sed planum est, quod nullum M48 b corpus exit ab ipso visibili penetrans ipsum speculum, nec ipsa res visa est ibi 25 realiter ; igitur oportet, quod aliqua virtus ab ipso organo multiplicetur usque ad concurrenciam visualis radii et catheti. Augustinus, Linconiensis et quam plures tenent, quod fit sensacio mixtim per extramissionem virtutis ab organis senciendi et intus recipiendi speciei sensibilis, cum sicud organum virtutis visive recipit lumen species coloris ab obiecto sen- 6 extramissiones MH (fol. 58a)] extramissionem H (fol. 57a) 12 oppositum H (fol. 57a et 58a)I contrarium M 5 Positio Utrum sensaciones etc. in cod. NUK X H 18, fol. 57a—57b, iterum et integrius fol. 58 a—61 a legitur. 12 Aristot. De sensu et sens. 2, pag. 437b 23. 13 Vide supra ad pag. 119, 11. 13 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 193
Strana 194
sibili, sic organa aliorum sensuum species ab obiectis requirunt. Et in primo est error notabilis, cum quidam grossi concipiunt, quod a sensu exit virtus cum cor- pore et organo senciendi, et sic in brevi consumeretur totum organum; non autem sic debet concipi, sed quod habilitas senciendi in finibus talium actuum limitatur et ad tantum extendit se huiusmodi aptitudo vel habilitas, quod perspectivi vere intelligunt, quod sit visionis indicium, ubi radius visualis concurrit cum katheto. Aristotiles in De sensu et sensato, Comentator, Allexander, Albertus et Avi- cenna tenent, quod fit intus susci(pi)endo et non extramittendo. Empedocles, Plato et eorum multi sequaces tenent, quod fit intus suscipiendo et extramittendo. 5 10 Concedenti, quod fit intus suscipiendo: Contra suppositum: Sensacio visionis nichil est, sicud nec visio, quia nec est aparicio rei visibilis in oculo nec ipsa res visa. Item: Ad hoc, quod fiat visio, oportet, aut quod visus aliquid emittat agendo in visibile, aut quod visibile agat in visum; sed visibile non agit in visum; igitur etc. 15 M. Wenczeslaus de Nymburga velud Permenides. Ne iuvenum rutillans ingenium in nostro auditorio sit expers logice principiis, in quibus principaliter intellectus habet discurrere, veniat de rupe philosophus Permenides, qui Athenis claruit et qui consorcia ho- minum fugiens in rupem montis Cauchasi conscendit, in quo logicam 20 dicitur invenisse, que eciam rupes postea rupes Permenidis est vocata. Huius Permenidis venerandus Magister noster, Magister Wencze- slaus de Nimburga tenens scienciam, de logice consequenciis nos subtiliter informabit. 20 Cauchasi*] Cauthasi M 21 Permenidis*] permenides M 7 Cf. supra ad pag. 193, 12; ad Allexandrum (f. cod. Capit. M 86, fol. 56a sqq. 9 Empedocles et Plato apud Aristot. De sensu et sens. 2, pag. 437b 11. 16 Wenczeslaus Thome de Nymburga, bac. in art. a. 1403 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 377), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407); a. 1412 subdiaconus (Lib. ordin. pag. 189, ubi Mgr. Wenczeslaus Thome de Nymburga), a. 1413 diaconus ordinatus (ibid. pag. 199). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 13. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135d): Per[ilmenides (=Parmenides) philosophus Athenis claruit... Hic (h)ominum habitaciones et consorcia fugiens in rupem Caucasi montis con- scendit, ubi loycam invenisse dicitur; hec postmodum rupes Permenidis appelata est. Vide etiam praef. pag. XXV, 13. 194
sibili, sic organa aliorum sensuum species ab obiectis requirunt. Et in primo est error notabilis, cum quidam grossi concipiunt, quod a sensu exit virtus cum cor- pore et organo senciendi, et sic in brevi consumeretur totum organum; non autem sic debet concipi, sed quod habilitas senciendi in finibus talium actuum limitatur et ad tantum extendit se huiusmodi aptitudo vel habilitas, quod perspectivi vere intelligunt, quod sit visionis indicium, ubi radius visualis concurrit cum katheto. Aristotiles in De sensu et sensato, Comentator, Allexander, Albertus et Avi- cenna tenent, quod fit intus susci(pi)endo et non extramittendo. Empedocles, Plato et eorum multi sequaces tenent, quod fit intus suscipiendo et extramittendo. 5 10 Concedenti, quod fit intus suscipiendo: Contra suppositum: Sensacio visionis nichil est, sicud nec visio, quia nec est aparicio rei visibilis in oculo nec ipsa res visa. Item: Ad hoc, quod fiat visio, oportet, aut quod visus aliquid emittat agendo in visibile, aut quod visibile agat in visum; sed visibile non agit in visum; igitur etc. 15 M. Wenczeslaus de Nymburga velud Permenides. Ne iuvenum rutillans ingenium in nostro auditorio sit expers logice principiis, in quibus principaliter intellectus habet discurrere, veniat de rupe philosophus Permenides, qui Athenis claruit et qui consorcia ho- minum fugiens in rupem montis Cauchasi conscendit, in quo logicam 20 dicitur invenisse, que eciam rupes postea rupes Permenidis est vocata. Huius Permenidis venerandus Magister noster, Magister Wencze- slaus de Nimburga tenens scienciam, de logice consequenciis nos subtiliter informabit. 20 Cauchasi*] Cauthasi M 21 Permenidis*] permenides M 7 Cf. supra ad pag. 193, 12; ad Allexandrum (f. cod. Capit. M 86, fol. 56a sqq. 9 Empedocles et Plato apud Aristot. De sensu et sens. 2, pag. 437b 11. 16 Wenczeslaus Thome de Nymburga, bac. in art. a. 1403 (Mon. univ. Prag. 1 1, pag. 377), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407); a. 1412 subdiaconus (Lib. ordin. pag. 189, ubi Mgr. Wenczeslaus Thome de Nymburga), a. 1413 diaconus ordinatus (ibid. pag. 199). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 13. 19 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 135d): Per[ilmenides (=Parmenides) philosophus Athenis claruit... Hic (h)ominum habitaciones et consorcia fugiens in rupem Caucasi montis con- scendit, ubi loycam invenisse dicitur; hec postmodum rupes Permenidis appelata est. Vide etiam praef. pag. XXV, 13. 194
Strana 195
UTRUM POTEST IN CONSEQUENCIA BONA AN- TECEDENS ESSE VERUM SINE CONSEQUENTE. Arguitur, quod sic. Nam hec est consequencia bona »si ego loquor, ego sum« et antecedens potest esse verum, scilicet »ego loquor«, sine 5 isto consequente, quod »ego sum«; igitur questio vera. In oppositum est tota scola omnium logicorum. (Probleuma:) Quare, ut dicit Gilbertus in De secretis mulierum, mu- lieres, que in iuventute cito pariunt, parere cicius desistunt? Neganti: Ista consequencia est bona: »tu credis, quod aliquis homo decipitur; igitur aliquis homo decipitur« et in illa antecedens potest esse verum sine consequente. Quod consequencia sit bona, patet, nam ex opposito contradictorio consequentis et ex antecedente sequitur contradiccio. Quod autem antecedens eiusdem con- sequencie potest esse verum sine consequente, patet ponendo casum, quod tu 15 credas primo, quod aliquis homo decipitur, et sit rei veritas, quod nullus alius a te decipitur. Tunc antecedens est verum, scilicet tu credis, quod aliquis homo de- cipitur. Et quod consequens falsum sit, probatur : Nam nullus homo alius a te decipitur, ut ponit rei veritas, et tu non deciperis ; ergo nullus homo decipitur. Consequencia nota est. Sed quod tu non deciperis, patet, quia tu credis precise sicud est, ergo non deciperis. Assumptum probatur, quia tu credis precise, quod aliquis homo decipitur, et ita est, sicud tu credis ; ergo non deciperis. Item: In ista consequencia: »Si hec condicionalis est falsa, tu es asinus« potest antecedens esse verum sine consequente ; et illa condicionalis est bona consequen- cia ; igitur etc. Item in ista consequencia bona: »A significabit precise, quod verum est falsum; ergo A est falsums, tunc antecedens potest esse etc. Quod sit bona consequencia, probatur: Nam oppositum consequentis contradictorium et antecedens repugnant. Probatur : Ista repugnant »A non erit falsum« et tamen »A significabit precise, quod quodlibet verum erit falsum«, quia sequitur : A significabit precise, quod quod- libet verum erit falsum, et ita non erit per te, quia A non erit falsum ; ergo A signi- ficabit aliter quam erit. Et ultra: ergo A erit falsum. Sed quod potest antecedens esse verum sine consequente, probatur : Ponatur, quod in Cinstanti Asignificabit M 49 a precise, quod quodlibet verum erit falsum, et quod sic erit, quod quodlibet verum 20 25 30 10 7 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 13c): Galienus (fol. 44 a: Gil- bertus ) in De secretis mulierum, quod muliercule, que mox in iuventute concipiunt et pariunt, parere mox desistunt. 195
UTRUM POTEST IN CONSEQUENCIA BONA AN- TECEDENS ESSE VERUM SINE CONSEQUENTE. Arguitur, quod sic. Nam hec est consequencia bona »si ego loquor, ego sum« et antecedens potest esse verum, scilicet »ego loquor«, sine 5 isto consequente, quod »ego sum«; igitur questio vera. In oppositum est tota scola omnium logicorum. (Probleuma:) Quare, ut dicit Gilbertus in De secretis mulierum, mu- lieres, que in iuventute cito pariunt, parere cicius desistunt? Neganti: Ista consequencia est bona: »tu credis, quod aliquis homo decipitur; igitur aliquis homo decipitur« et in illa antecedens potest esse verum sine consequente. Quod consequencia sit bona, patet, nam ex opposito contradictorio consequentis et ex antecedente sequitur contradiccio. Quod autem antecedens eiusdem con- sequencie potest esse verum sine consequente, patet ponendo casum, quod tu 15 credas primo, quod aliquis homo decipitur, et sit rei veritas, quod nullus alius a te decipitur. Tunc antecedens est verum, scilicet tu credis, quod aliquis homo de- cipitur. Et quod consequens falsum sit, probatur : Nam nullus homo alius a te decipitur, ut ponit rei veritas, et tu non deciperis ; ergo nullus homo decipitur. Consequencia nota est. Sed quod tu non deciperis, patet, quia tu credis precise sicud est, ergo non deciperis. Assumptum probatur, quia tu credis precise, quod aliquis homo decipitur, et ita est, sicud tu credis ; ergo non deciperis. Item: In ista consequencia: »Si hec condicionalis est falsa, tu es asinus« potest antecedens esse verum sine consequente ; et illa condicionalis est bona consequen- cia ; igitur etc. Item in ista consequencia bona: »A significabit precise, quod verum est falsum; ergo A est falsums, tunc antecedens potest esse etc. Quod sit bona consequencia, probatur: Nam oppositum consequentis contradictorium et antecedens repugnant. Probatur : Ista repugnant »A non erit falsum« et tamen »A significabit precise, quod quodlibet verum erit falsum«, quia sequitur : A significabit precise, quod quod- libet verum erit falsum, et ita non erit per te, quia A non erit falsum ; ergo A signi- ficabit aliter quam erit. Et ultra: ergo A erit falsum. Sed quod potest antecedens esse verum sine consequente, probatur : Ponatur, quod in Cinstanti Asignificabit M 49 a precise, quod quodlibet verum erit falsum, et quod sic erit, quod quodlibet verum 20 25 30 10 7 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 13c): Galienus (fol. 44 a: Gil- bertus ) in De secretis mulierum, quod muliercule, que mox in iuventute concipiunt et pariunt, parere mox desistunt. 195
Strana 196
erit falsum per totum tempus, per quod A erit ; tunc antecedens est verum, A significabit precise, quod quodlibet verum erit falsum. Quod consequens sit falsum, probatur : Quandocunque A erit, A erit verum ; igitur entecedens verum, scilicet quod A significabit precise, quod verum est falsum. Item: Ista consequencia est bona: »Sor credit, quod omnis homo decipitur; igitur Sor decipitur« et potest antecedens illius esse verum sine consequente. Quod sit bona, probatur, quia sequitur: Sor credit, quod omnis homo decipitur; et sic non est ; igitur Sor decipitur. Tenet consequencia ex eo, quia quicunque credit aliter, quam est, ille decipitur. Quod autem potest antecedens esse verum sine con- sequente, probatur: Ponatur, quod Sor credat, quod omnis homo decipitur et 10 quod Deus est, et quod alius a Sorte decipitur ; tunc patet, quod antecedens est verum. Quod consequens sit falsum, probatur : Sor non decipitur nec aliquis alius ab illo; ergo sequitur, quod Sor non decipitur. Patet, quia Sor credit precise, sicud est. Quia Sor credit precise, quod omnis homo decipitur et quod Deus est ; et sic est; igitur etc. Item: Si in consequencia bona antecedens non est in potestate mea nec con- sequens, et facio istam consequenciam: »Si ego sum asinus, ego nolo loqui«, ecce antecedens non est in potestate mea et consequens est in potestate mea tam ad signum quam ad signatum. Item ibi »Deus vult me diligere ipsum, ergo diligo ipsum.« Item: Ad simpliciter necessarium sequitur contingens ; nam sequitur: »Vult eternaliter Deus mundum existere ; igitur mundus existit.« Ecce ista consequencia est bona et antecedens simpliciter necessarium et consequens contingens, quia ex parte rei, antecedens est eternum et consequens temporale. Ex quo videtur, quod antecedens potest esse sine consequente etc. 5 15 20 25 M. Iacobus de Molda velud Symachus. Ne accidentis distinccio, veritas et diffinicio nostrum subterfugiat auditorium, Symachus patricius, philosophus eximius, qui Rome claruit, accidentis quidditatem et essenciam nunc declaret. Ipse namque loquens 26 Iacobus de Molda, bac. in art. a. 1402 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 371, ubi Iacobus Moldanie); a. 1408 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 407, 409); praeterea in annalibus universitatis semel eodem a. 1410 commemoratur (ibid. pag. 412). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 15. 28 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 153b): Simachus patricius, philosophus, claruit Rome... 29 Symmachum de varietate accidentium locutum esse Hus finxit, quaestionem Magistro Iacobo pro- ponendam respiciens. 196
erit falsum per totum tempus, per quod A erit ; tunc antecedens est verum, A significabit precise, quod quodlibet verum erit falsum. Quod consequens sit falsum, probatur : Quandocunque A erit, A erit verum ; igitur entecedens verum, scilicet quod A significabit precise, quod verum est falsum. Item: Ista consequencia est bona: »Sor credit, quod omnis homo decipitur; igitur Sor decipitur« et potest antecedens illius esse verum sine consequente. Quod sit bona, probatur, quia sequitur: Sor credit, quod omnis homo decipitur; et sic non est ; igitur Sor decipitur. Tenet consequencia ex eo, quia quicunque credit aliter, quam est, ille decipitur. Quod autem potest antecedens esse verum sine con- sequente, probatur: Ponatur, quod Sor credat, quod omnis homo decipitur et 10 quod Deus est, et quod alius a Sorte decipitur ; tunc patet, quod antecedens est verum. Quod consequens sit falsum, probatur : Sor non decipitur nec aliquis alius ab illo; ergo sequitur, quod Sor non decipitur. Patet, quia Sor credit precise, sicud est. Quia Sor credit precise, quod omnis homo decipitur et quod Deus est ; et sic est; igitur etc. Item: Si in consequencia bona antecedens non est in potestate mea nec con- sequens, et facio istam consequenciam: »Si ego sum asinus, ego nolo loqui«, ecce antecedens non est in potestate mea et consequens est in potestate mea tam ad signum quam ad signatum. Item ibi »Deus vult me diligere ipsum, ergo diligo ipsum.« Item: Ad simpliciter necessarium sequitur contingens ; nam sequitur: »Vult eternaliter Deus mundum existere ; igitur mundus existit.« Ecce ista consequencia est bona et antecedens simpliciter necessarium et consequens contingens, quia ex parte rei, antecedens est eternum et consequens temporale. Ex quo videtur, quod antecedens potest esse sine consequente etc. 5 15 20 25 M. Iacobus de Molda velud Symachus. Ne accidentis distinccio, veritas et diffinicio nostrum subterfugiat auditorium, Symachus patricius, philosophus eximius, qui Rome claruit, accidentis quidditatem et essenciam nunc declaret. Ipse namque loquens 26 Iacobus de Molda, bac. in art. a. 1402 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 371, ubi Iacobus Moldanie); a. 1408 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 407, 409); praeterea in annalibus universitatis semel eodem a. 1410 commemoratur (ibid. pag. 412). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 15. 28 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 153b): Simachus patricius, philosophus, claruit Rome... 29 Symmachum de varietate accidentium locutum esse Hus finxit, quaestionem Magistro Iacobo pro- ponendam respiciens. 196
Strana 197
5 10 de varietate accidencium in suo libro ita scribit: »Omnis ostentacio non caret suspicione mendacii, quia quidquid assumitur, proprium non putatur.« »Mollis est animus diligentis et ad omnem sensum doloris arguitur: si negligencius tractes, marcescit ut rosa; si durius teneas, liquescit ut lilium.« »Semper natura gaudet equalibus et familiare sibi est omne, quod simile.« "Natura rerum est, ut qui balbuciunt, plus loquantur.« "Minus est alienam sentenciam spernere quam a propria discrepare.« Ecce quam pulcre sentencie huius philosophi iuxta varie- tatem accidentis ! De quo venerandus Magister noster, Magister Ia(cobus) de Molda) velud subtilis ille discussor accidencium Symachus plenius nostrum auditorium informabit. Unde proponitur etc.: UTRUM OMNE ACCIDENS, SUBIECTUM FORMA- LITER DENOMINANS, SIT INPERFECCIUS QUAM SUBIECTUM. 15 Arguitur, quod non. Nam aliquod accidens perficit subiectum, ut patet de se ; ergo dat esse perfeccius subiecto. Patet consequencia ex virtute huius verbi »perficit«. In oppositum sic: Omnis substancia est simpliciter perfeccior 20 accidente; igitur questio vera. Consequencia nota est. Et assumptum patet, nam dicit Philosophus 7° Methaphisice: Substancia est prior accidente : congnicione, diffinicione et tempore. Probleuma: Quare, ut dicit Theophillus in Breviario diversarum ar- cium, si pix et plumbum non starent retro, speculum nullatenus reluceret? 1 Burley (ibis.): Hic scripsit librum Epistolarum, de quo pauca hic inserta sunt notabilia: Omnis ostentacio non caret suspicione mendacii, quia quidquid assumitur, proprium non putatur. Mollis est animus diligentis et ad omnem sensum doloris arguitur : si negligencius tractes, marcescit ut rosa ; si durius teneas, liquescit ut lilium. Semper natura gaudet equali- bus et familiarius sibi est omne, quod simile est sibi. (Epist. I 76:) Natura rerum est, ut qui balbuciunt, (plus ) [philosophis] loquantur ; affectant enim copiam sermonis... Minus est alienam sentenciam spernere (quam ) a propria discrepare. 12 sc. sibi questio sub hac forma. 21 Aristot. Metaphys. VI (VII) 1, pag. 1028 a 32; cſ. in excerptis e VII. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, ſol. 39d: Substancia prior est accidente: cognicione, diffinicione et tempore. 23 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 44a ): Theofillus in Breviloquio diversarum arcium: Si pix et plumbum non retro staret, speculum nullatenus reluceret. 197
5 10 de varietate accidencium in suo libro ita scribit: »Omnis ostentacio non caret suspicione mendacii, quia quidquid assumitur, proprium non putatur.« »Mollis est animus diligentis et ad omnem sensum doloris arguitur: si negligencius tractes, marcescit ut rosa; si durius teneas, liquescit ut lilium.« »Semper natura gaudet equalibus et familiare sibi est omne, quod simile.« "Natura rerum est, ut qui balbuciunt, plus loquantur.« "Minus est alienam sentenciam spernere quam a propria discrepare.« Ecce quam pulcre sentencie huius philosophi iuxta varie- tatem accidentis ! De quo venerandus Magister noster, Magister Ia(cobus) de Molda) velud subtilis ille discussor accidencium Symachus plenius nostrum auditorium informabit. Unde proponitur etc.: UTRUM OMNE ACCIDENS, SUBIECTUM FORMA- LITER DENOMINANS, SIT INPERFECCIUS QUAM SUBIECTUM. 15 Arguitur, quod non. Nam aliquod accidens perficit subiectum, ut patet de se ; ergo dat esse perfeccius subiecto. Patet consequencia ex virtute huius verbi »perficit«. In oppositum sic: Omnis substancia est simpliciter perfeccior 20 accidente; igitur questio vera. Consequencia nota est. Et assumptum patet, nam dicit Philosophus 7° Methaphisice: Substancia est prior accidente : congnicione, diffinicione et tempore. Probleuma: Quare, ut dicit Theophillus in Breviario diversarum ar- cium, si pix et plumbum non starent retro, speculum nullatenus reluceret? 1 Burley (ibis.): Hic scripsit librum Epistolarum, de quo pauca hic inserta sunt notabilia: Omnis ostentacio non caret suspicione mendacii, quia quidquid assumitur, proprium non putatur. Mollis est animus diligentis et ad omnem sensum doloris arguitur : si negligencius tractes, marcescit ut rosa ; si durius teneas, liquescit ut lilium. Semper natura gaudet equali- bus et familiarius sibi est omne, quod simile est sibi. (Epist. I 76:) Natura rerum est, ut qui balbuciunt, (plus ) [philosophis] loquantur ; affectant enim copiam sermonis... Minus est alienam sentenciam spernere (quam ) a propria discrepare. 12 sc. sibi questio sub hac forma. 21 Aristot. Metaphys. VI (VII) 1, pag. 1028 a 32; cſ. in excerptis e VII. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, ſol. 39d: Substancia prior est accidente: cognicione, diffinicione et tempore. 23 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 44a ): Theofillus in Breviloquio diversarum arcium: Si pix et plumbum non retro staret, speculum nullatenus reluceret. 197
Strana 198
M. Stephannus de Broda velud Porphirius. Iam nimis diu introductor universalium in Predicamenta Aristo- tilis tacuit Porphirius, Atheniensis philosophus, qui librum compen- diosissimum de universalibus composuit, quem Ysagogas in Kathegorias Aristotilis nunccupavit, id est sentencias introductorias in decem pre- dicamenta Aristotilis, sine quorum congnicione non possunt decem kathegorie consistere et congnosci. Et certe ipse Porphirius tam glo- riose et subtiliter diffinicionem speciei specialissime posuit, similiter et M 49b generis, quod omnes logici usque hodie nequeunt eam infringere aut quomodolibet emendare. Unde de ipsius speciei essencia et differencia venerandus Magister Stephannus de Broda Boemicali declarabit sentenciam breviter, velud ipse Porphirius compendiosissime declaravit. Unde proponitur sibi questio etc.: 5 10 UTRUM CUIUSLIBET SPECIEI SPECIALISSIME 15 DIFFERENCIA, QUE EIUS EST ESSENCIALIS QUA- LITAS, SIT EIDEM ADEQUABILIS. Arguitur, quod sic. Nam cuiuslibet speciei specialissime essencialis qualitas est eius essencialis mensura; igitur est ei adequabilis. Conse- quencia tenet ex eo, quod mensuratum et mensura adequantur. Et 20 assumptum arguitur de qualibet essenciali differencia ; quelibet enim talis est qualificans ipsam speciem secundum eius totalem essendi lati- tudinem, et per consequens mensurat ipsam speciem. In oppositum: Nulla pars est suo toti adequabilis nec e contra; ergo nec species differencie nec differencia ipsi speciei specialissime. 25 13 declaravit*] declarabit M 1 Stephannus de Broda (Boemicali), bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 410), in annalibus universitatis saepius, postremum a. 1418/19, com- memoratur (ibid. pag. 448). Vide in conspectu finali, infra pag. 215, 17. 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 153a): Porphirius philosophus Atheniensis... Hic scripsit librum De ysagogis ad Cathegorias Aristotilis. 8 Porphyrii Isagoge a Boethio translata, pag. 28, 16 ed. Busse. 9 Porphyrii Isagoge a Boethio translata, pag. 26, 1 ed. Busse. 198
M. Stephannus de Broda velud Porphirius. Iam nimis diu introductor universalium in Predicamenta Aristo- tilis tacuit Porphirius, Atheniensis philosophus, qui librum compen- diosissimum de universalibus composuit, quem Ysagogas in Kathegorias Aristotilis nunccupavit, id est sentencias introductorias in decem pre- dicamenta Aristotilis, sine quorum congnicione non possunt decem kathegorie consistere et congnosci. Et certe ipse Porphirius tam glo- riose et subtiliter diffinicionem speciei specialissime posuit, similiter et M 49b generis, quod omnes logici usque hodie nequeunt eam infringere aut quomodolibet emendare. Unde de ipsius speciei essencia et differencia venerandus Magister Stephannus de Broda Boemicali declarabit sentenciam breviter, velud ipse Porphirius compendiosissime declaravit. Unde proponitur sibi questio etc.: 5 10 UTRUM CUIUSLIBET SPECIEI SPECIALISSIME 15 DIFFERENCIA, QUE EIUS EST ESSENCIALIS QUA- LITAS, SIT EIDEM ADEQUABILIS. Arguitur, quod sic. Nam cuiuslibet speciei specialissime essencialis qualitas est eius essencialis mensura; igitur est ei adequabilis. Conse- quencia tenet ex eo, quod mensuratum et mensura adequantur. Et 20 assumptum arguitur de qualibet essenciali differencia ; quelibet enim talis est qualificans ipsam speciem secundum eius totalem essendi lati- tudinem, et per consequens mensurat ipsam speciem. In oppositum: Nulla pars est suo toti adequabilis nec e contra; ergo nec species differencie nec differencia ipsi speciei specialissime. 25 13 declaravit*] declarabit M 1 Stephannus de Broda (Boemicali), bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 410), in annalibus universitatis saepius, postremum a. 1418/19, com- memoratur (ibid. pag. 448). Vide in conspectu finali, infra pag. 215, 17. 3 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 153a): Porphirius philosophus Atheniensis... Hic scripsit librum De ysagogis ad Cathegorias Aristotilis. 8 Porphyrii Isagoge a Boethio translata, pag. 28, 16 ed. Busse. 9 Porphyrii Isagoge a Boethio translata, pag. 26, 1 ed. Busse. 198
Strana 199
Consequencia tenet ex eo, quod omnis differencia essencialis est pars constitutiva speciei. Et antecedens patet tam per naturales philosophos quam per mathematicos, qui ponunt pro uno principio in suis scienciis. (Probleuma:) Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, corpus mor- 5 tuum magis fetet, serico quam lineo panno involutum? M. Borziwogius de Praga velud Plotinus. Cum valde utile sit hominibus de peccato facere memoriam, ut eius agnoscatur vilitas et ab opposito virtus meritum compensetur, restat post philosophie et logice materias iterum ad peccata et privaciones 1o regredi, ut possit virtutis medium celerius inveniri. Ad quod scrutan- dum debet Plotinus consurgere, Platonis discipulus, cuius doctrine vite sequebantur insignia, cum id, quod docebat, non alieno, sed proprio virtutis ostenderet exemplo. Fuit namque vir ille ad viam virtutis ornamento compositus, studio firmatus, iustus, fortis, prudens et tem- i5 peratus. Quem nulla diviciarum desideria ceperunt, sed virtutes dicebat animi esse veras divicias ; quas virtutes excludens a viciis singillatim descripserat, quod foret nimis prolixum auditorio enarrare. 11 Plotinus*] ploninus M 12 non alieno sed*] sed alieno sed M 13 lectiones viam et ornamento, a Burlaeo discrepantes, cur retinendae sint, vide in praef. pag. XXIV, 17. 4 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 14a): Fontinus in Descripcio- nibus universi: Corpus mortuum magis fetet serico quam lineo involutum. 6 Borziwogius (Borzek) de Praga, bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 389), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 413); postea in annalibus universitatis nonnumquam commemoratur, sem. aest. 1419 facultatis artium decanus (ibid. pag. 450). Vide infra, pag. 215, 19. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 140d—141a): Plotinus philosophus, Platonis discipulus et Porphirii preceptor... Burley (ibid.): De hoc ait Mercurius sic: Plotinus singularis philosophus, quas philosophie non attigit partes! Tamen cius doctrina vite sequeretur insignia, cum id, quod docebat, non alieno, sed proprio vir tutis) [tunc] ostenderet exemplo. Fuit namque vir ille ad omnia virtutis ornamenta compositus omnique divinarum disposicionum studio firmatus, iustus, fortis, providus, temperatus... Vide etiam praef. pag. XXIV, 17. 15 Burley (ibid., ſol. 141 a ): Nulla quoque diviciarum desideria eum ceperunt, sed has putabat divicias veras esse, quibus... Plotinus in libro, quem scripsit de virtutibus, dicit... 17 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 3, 4 (pag. 218, 22 ed. Flajshans): quorum ex utraque parte raciones discutere foret longum. 199
Consequencia tenet ex eo, quod omnis differencia essencialis est pars constitutiva speciei. Et antecedens patet tam per naturales philosophos quam per mathematicos, qui ponunt pro uno principio in suis scienciis. (Probleuma:) Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, corpus mor- 5 tuum magis fetet, serico quam lineo panno involutum? M. Borziwogius de Praga velud Plotinus. Cum valde utile sit hominibus de peccato facere memoriam, ut eius agnoscatur vilitas et ab opposito virtus meritum compensetur, restat post philosophie et logice materias iterum ad peccata et privaciones 1o regredi, ut possit virtutis medium celerius inveniri. Ad quod scrutan- dum debet Plotinus consurgere, Platonis discipulus, cuius doctrine vite sequebantur insignia, cum id, quod docebat, non alieno, sed proprio virtutis ostenderet exemplo. Fuit namque vir ille ad viam virtutis ornamento compositus, studio firmatus, iustus, fortis, prudens et tem- i5 peratus. Quem nulla diviciarum desideria ceperunt, sed virtutes dicebat animi esse veras divicias ; quas virtutes excludens a viciis singillatim descripserat, quod foret nimis prolixum auditorio enarrare. 11 Plotinus*] ploninus M 12 non alieno sed*] sed alieno sed M 13 lectiones viam et ornamento, a Burlaeo discrepantes, cur retinendae sint, vide in praef. pag. XXIV, 17. 4 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 14a): Fontinus in Descripcio- nibus universi: Corpus mortuum magis fetet serico quam lineo involutum. 6 Borziwogius (Borzek) de Praga, bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 389), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 413); postea in annalibus universitatis nonnumquam commemoratur, sem. aest. 1419 facultatis artium decanus (ibid. pag. 450). Vide infra, pag. 215, 19. 11 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 140d—141a): Plotinus philosophus, Platonis discipulus et Porphirii preceptor... Burley (ibid.): De hoc ait Mercurius sic: Plotinus singularis philosophus, quas philosophie non attigit partes! Tamen cius doctrina vite sequeretur insignia, cum id, quod docebat, non alieno, sed proprio vir tutis) [tunc] ostenderet exemplo. Fuit namque vir ille ad omnia virtutis ornamenta compositus omnique divinarum disposicionum studio firmatus, iustus, fortis, providus, temperatus... Vide etiam praef. pag. XXIV, 17. 15 Burley (ibid., ſol. 141 a ): Nulla quoque diviciarum desideria eum ceperunt, sed has putabat divicias veras esse, quibus... Plotinus in libro, quem scripsit de virtutibus, dicit... 17 Cf. Hus, Super IV Sententiarum II 3, 4 (pag. 218, 22 ed. Flajshans): quorum ex utraque parte raciones discutere foret longum. 199
Strana 200
Huius Plotini venerandus Magister noster, Magister Borziwo- gius) de Praga) vicem tenebit et quomodo de individuacione vici- orum et formarum privat(iv)arum sit senciendum, sufficientissime declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM ACTUUM MALORUM ET ALIARUM FOR- MARUM PRIVAT�IV)ARUM INDIVIDUACIO CAPI- TUR PRINCIPALISSIME A SUBIECTO. 5 Arguitur, quod sic. Sicud actus positivus capit individuacionem et quelibet forma positiva singularis a subiecto, sic actus privativus et forma privativa ; sed actus positivus cum omni forma positiva accipiunt 10 individuacionem a subiecto; ergo et reliqua. In oppositum sic: Actuum malorum et aliarum formarum pri- vat(iv)arum individuacio capitur ab obiecto principalissime; ergo non a subiecto. Consequencia nota est. Et assumptum probatur : Nam forme huiusmodi et actus similiter causantur principalissime ab obiecto, quod 15 est movens voluntatem; igitur etc. Probleuma: Quare, ut dicit Iohannes Mesue in prima Practica, cuncta, que ad mortem vergunt, vulnera sunt solis virgineis manibus alliganda? Concedenti: 1° sic arguitur: Omnium actuum malorum individuacio, cum sit ens crcatum, 20 dependet principalissime a primo agente; sed ipsum primum agens non est subiectum actuum huiusmodi; igitur principalius actuum malorum individuacio capitur ab efficiente quam a subiecto; ergo questio falsa. Consequencia nota est cum minori. Sed maior ex eo evidet, quod primum agens est causa potissima omnium productorum. 2° sic: Primo obiective et sic effective actus mali individuantur ab obiecto; ergo non principalissime a subiecto. Consequencia nota est. Et assumptum pro- batur. Nam omne sensibile primo movet sensum, ut fiat sensacio, ut patet ex 20 M 50 a et 3° De anima; sed cum non possit esse actus moraliter malus nisi vel secundum 25 17 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 9b): Meswe Io. in prima Prac- tica: Cuncta quidem, que ad mortem vergunt, vulnera virgineis sunt utique manibus alli- ganda. Ad Iohannis Mesue Damasceni opus alludi videtur, quod in editione a. 1471 typis excusa (L. Hain, Repertorium II 1, n. 11107) ſol. 101 a his verbis affertur: Incipit Practica Ioannis Mesue de Medicinis particularium aegritudinum. 29 Aristot. De anima III 13, pag. 435a 15. 200
Huius Plotini venerandus Magister noster, Magister Borziwo- gius) de Praga) vicem tenebit et quomodo de individuacione vici- orum et formarum privat(iv)arum sit senciendum, sufficientissime declarabit. Unde proponitur sibi questio sub hac forma: UTRUM ACTUUM MALORUM ET ALIARUM FOR- MARUM PRIVAT�IV)ARUM INDIVIDUACIO CAPI- TUR PRINCIPALISSIME A SUBIECTO. 5 Arguitur, quod sic. Sicud actus positivus capit individuacionem et quelibet forma positiva singularis a subiecto, sic actus privativus et forma privativa ; sed actus positivus cum omni forma positiva accipiunt 10 individuacionem a subiecto; ergo et reliqua. In oppositum sic: Actuum malorum et aliarum formarum pri- vat(iv)arum individuacio capitur ab obiecto principalissime; ergo non a subiecto. Consequencia nota est. Et assumptum probatur : Nam forme huiusmodi et actus similiter causantur principalissime ab obiecto, quod 15 est movens voluntatem; igitur etc. Probleuma: Quare, ut dicit Iohannes Mesue in prima Practica, cuncta, que ad mortem vergunt, vulnera sunt solis virgineis manibus alliganda? Concedenti: 1° sic arguitur: Omnium actuum malorum individuacio, cum sit ens crcatum, 20 dependet principalissime a primo agente; sed ipsum primum agens non est subiectum actuum huiusmodi; igitur principalius actuum malorum individuacio capitur ab efficiente quam a subiecto; ergo questio falsa. Consequencia nota est cum minori. Sed maior ex eo evidet, quod primum agens est causa potissima omnium productorum. 2° sic: Primo obiective et sic effective actus mali individuantur ab obiecto; ergo non principalissime a subiecto. Consequencia nota est. Et assumptum pro- batur. Nam omne sensibile primo movet sensum, ut fiat sensacio, ut patet ex 20 M 50 a et 3° De anima; sed cum non possit esse actus moraliter malus nisi vel secundum 25 17 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 9b): Meswe Io. in prima Prac- tica: Cuncta quidem, que ad mortem vergunt, vulnera virgineis sunt utique manibus alli- ganda. Ad Iohannis Mesue Damasceni opus alludi videtur, quod in editione a. 1471 typis excusa (L. Hain, Repertorium II 1, n. 11107) ſol. 101 a his verbis affertur: Incipit Practica Ioannis Mesue de Medicinis particularium aegritudinum. 29 Aristot. De anima III 13, pag. 435a 15. 200
Strana 201
sensum vel secundum intellectum, moveatur ab obiecto, circa quod se male ha- bebit, tunc senciens vel intelligens; ergo individuacio huiusmodi actus capitur primo originaliter et sic principalissime ab huiusmodi obiecto; oportet enim, quod sit movens extrinsecum ipsam voluntatem, in qua consistit actus malus. 3° sic: Ab obiecto et subiecto et a tempore actuum malorum et aliarum for- marum privat(iv)arum individuacio capitur principalissime; ergo non a subiecto principalissime. Consequencia nota est. Sed assumptum probatur: 1° de actu in- continencie sive actu luxurie. Nam oportet actum illum malum primo ab extrin- seco movente et 2° esse ipsum in subiecto moto et 3° in tempore, in quo sit, quod 10 tempus erit mensura ipsius actus vel instans mensurans. Sicud enim ad unitatem individualem ipsius motus requiritur movens, motum et in quo movetur, sic in omni actu malo illa pariter requiruntur, tam per se cause sufficientes et complete. 4° sic: Actus mali secundum se sumpti nichil sunt; igitur non individuantur, et per consequens a nullo capitur principalissime eorum individuacio. Consequencia 15 nota est. Et assumptum probatur, quia si sunt, tunc sunt virtutibus contrarii, et per consequens sunt habitus et ita qualitates et per consequens creature et ulterius a Deo bono eternaliter ordinati. Consequens falsum, quia contra fidem, cum di- citur Ioh. 1°: »Sine ipso factum est nichil.« 5° sic: Actus mali de se vel sunt privaciones, vel non. Si primum, tunc peccatum 20 dictum formaliter est privacio virtuti opposita. Consequens falsum, quia tunc pec- catum foret iustum, sicud iustum est et decretum a Deo; igitur nullum peccatum dictum formaliter potest dici privacio, quod est contra prius dictum. Si autem di- citur, quod actus mali secundum se non sunt privaciones, tunc pari racione nec cecitas erit privacio visus, sicud actus secundum se malus non est privacio virtutis. 6°. Si actuum malorum etc. capitur principalissime individuacio a subiecto, sequitur, quod tot actus malos faciens, quot interrupciones facte sunt secundum tempora vel instanciam, solum unico peccato singulari sive individuali peccaret. Consequens falsum, eo quod tot sunt peccata singulariter distincta, quot sunt in- tercise vel interrupte facte voluntates male sive actus mali. Nam alterum est male velle in A hora et alterum in B hora, facta interrupcione in medio, cum enim quodlibet instans temporis datum est homini, ut grate se habeat aput Deum in eo et ipse illud negligit vel cciam voluntarie refutat. Patet, quia tot peccata distincta individualiter comittit, quot malas voliciones habuit interruptas, et hinc penitentes numerant, quod occies vel decies erant fo(r)nicati. 25 30 24 cecitas*] cecitatas M 18 Ioh. 1, 3. 201
sensum vel secundum intellectum, moveatur ab obiecto, circa quod se male ha- bebit, tunc senciens vel intelligens; ergo individuacio huiusmodi actus capitur primo originaliter et sic principalissime ab huiusmodi obiecto; oportet enim, quod sit movens extrinsecum ipsam voluntatem, in qua consistit actus malus. 3° sic: Ab obiecto et subiecto et a tempore actuum malorum et aliarum for- marum privat(iv)arum individuacio capitur principalissime; ergo non a subiecto principalissime. Consequencia nota est. Sed assumptum probatur: 1° de actu in- continencie sive actu luxurie. Nam oportet actum illum malum primo ab extrin- seco movente et 2° esse ipsum in subiecto moto et 3° in tempore, in quo sit, quod 10 tempus erit mensura ipsius actus vel instans mensurans. Sicud enim ad unitatem individualem ipsius motus requiritur movens, motum et in quo movetur, sic in omni actu malo illa pariter requiruntur, tam per se cause sufficientes et complete. 4° sic: Actus mali secundum se sumpti nichil sunt; igitur non individuantur, et per consequens a nullo capitur principalissime eorum individuacio. Consequencia 15 nota est. Et assumptum probatur, quia si sunt, tunc sunt virtutibus contrarii, et per consequens sunt habitus et ita qualitates et per consequens creature et ulterius a Deo bono eternaliter ordinati. Consequens falsum, quia contra fidem, cum di- citur Ioh. 1°: »Sine ipso factum est nichil.« 5° sic: Actus mali de se vel sunt privaciones, vel non. Si primum, tunc peccatum 20 dictum formaliter est privacio virtuti opposita. Consequens falsum, quia tunc pec- catum foret iustum, sicud iustum est et decretum a Deo; igitur nullum peccatum dictum formaliter potest dici privacio, quod est contra prius dictum. Si autem di- citur, quod actus mali secundum se non sunt privaciones, tunc pari racione nec cecitas erit privacio visus, sicud actus secundum se malus non est privacio virtutis. 6°. Si actuum malorum etc. capitur principalissime individuacio a subiecto, sequitur, quod tot actus malos faciens, quot interrupciones facte sunt secundum tempora vel instanciam, solum unico peccato singulari sive individuali peccaret. Consequens falsum, eo quod tot sunt peccata singulariter distincta, quot sunt in- tercise vel interrupte facte voluntates male sive actus mali. Nam alterum est male velle in A hora et alterum in B hora, facta interrupcione in medio, cum enim quodlibet instans temporis datum est homini, ut grate se habeat aput Deum in eo et ipse illud negligit vel cciam voluntarie refutat. Patet, quia tot peccata distincta individualiter comittit, quot malas voliciones habuit interruptas, et hinc penitentes numerant, quod occies vel decies erant fo(r)nicati. 25 30 24 cecitas*] cecitatas M 18 Ioh. 1, 3. 201
Strana 202
M. Nicolaus de Pawlikow velud Terrencius Publius. Iam de mutabilitate vocum superest dicendum, de qua mutabilitate Terrencius Publius, poeta Karthagin(i)ensis, vir studiosissimus, plura scri- psit conspiciens conversacionem hominum, qualiter in suis sermonibus sunt variabiles. Unde dixit : »Ita fere corrupta est natura hominum omni- um, ut aliena melius iudice (n)t quam sua.« Ius summum sepe est summa malicia.« »Homine inperito nichil est iniustius, qui nichil rectum putat, nisi quod ipse facit.«»Inspicere tamquam in speculo vitas hominum iubeo atque ex aliis sumere exemplum.« »Numquam periculum sine periculo 10 vincitur.« �Nimium altercando amittitur veritas.« »Pars beneficii est, quod petitur si bene negetur.« Necesse est, ut multos timeat, quem multi timent.« Et quoad nostrum propositum dicit : »Illud est sapere, non, quod ante pedes est modo, videre, sed eciam ea, que futura sunt, prospicere.« Ad que futura in proposicionibus venerandus Magister noster, Ma- 15 5 1 Nicolaus Iohannis de Pawlikow, bac. in art. a. 1407 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 393), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407) sub Mag. Iohanne Hus incepit (ibid. pag. 409), a. 1411 acol., a. 1412 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 170, 173, 175, 180, ubi perperam Pawlow), ſacultatis artium sem. hib. 1416/17 decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 441), in anna- libus academicis saepius, postremum a. 1418/19, commemoratur (ibid. pag. 448); 18. II. 1422 ple- banus in Slabecz (Lib. confirm. VIII9, ubi erronce mag. Paulo de Pawlicow), a. 1423 plebanus in Racownik (ibid. VIII 28, Tadra, Acta iudic. VII pag. 54). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 22. 4 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 147c): Terencius Publius Carthaginiensis... Scripsit autem iste librum comediarum... Ita fere corrupta est omnium hominum natura, ut aliena melius iudicent quam sua (Ter. Heaut. 503—5: itan comparatam esse hominum naturam omnium, aliena ut melius videant et diiudicent quam sua ). Ius summum est sepe summa malicia (Ter. Heaut. 796: ius summum saepe summast malicia)... 8 Burley (ibid. ): Homine imperito nichil iniustius, qui nichil rectum putat, nisi quod ipse fecit (Ter. Adelphoe 98—9: homine inperito numquam quicquam iniustius, qui, nisi quod ipse fecit, nil rectum putat)... 9 Burley (ibid.): Inspicere tamquam in speculum vitam hominum (Ter.: in vitas omnium) iubeo atque ex aliis sum[mJere exemplum sibi (Adelphoe 415—6). 10 Burley (ibid., fol. 147d): Agelius libro 14. (- Cell. XVII 14, 4) has Publii (=Publilii Syri!) sentencias recitat: ... Numquam peric(u)um) sine peric(u)lo vincitur. Nimium alter- cando amittitur veritas (Gell.: veritas amittitur). Pars benefici(i) est, quod petitur, si bene negetur (Gell.: belle neges). Necesse est, [quod] multos timeat, quem multi timent (Sen. De ira II 11, 3). Cf. Publilii Syri Sent. 383, 416, 469, Ps.-Publ. 217 ed. Woelfflin. 13 Burley (ibid., fol. 147c): Istud est sapere, non, quod ante pedes est modo, videre, sed eciam illa, que futura sunt, prospicere (Ter. Adelphoe 386-8: istuc...ante pedes modost... prospicere). 202
M. Nicolaus de Pawlikow velud Terrencius Publius. Iam de mutabilitate vocum superest dicendum, de qua mutabilitate Terrencius Publius, poeta Karthagin(i)ensis, vir studiosissimus, plura scri- psit conspiciens conversacionem hominum, qualiter in suis sermonibus sunt variabiles. Unde dixit : »Ita fere corrupta est natura hominum omni- um, ut aliena melius iudice (n)t quam sua.« Ius summum sepe est summa malicia.« »Homine inperito nichil est iniustius, qui nichil rectum putat, nisi quod ipse facit.«»Inspicere tamquam in speculo vitas hominum iubeo atque ex aliis sumere exemplum.« »Numquam periculum sine periculo 10 vincitur.« �Nimium altercando amittitur veritas.« »Pars beneficii est, quod petitur si bene negetur.« Necesse est, ut multos timeat, quem multi timent.« Et quoad nostrum propositum dicit : »Illud est sapere, non, quod ante pedes est modo, videre, sed eciam ea, que futura sunt, prospicere.« Ad que futura in proposicionibus venerandus Magister noster, Ma- 15 5 1 Nicolaus Iohannis de Pawlikow, bac. in art. a. 1407 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 393), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407) sub Mag. Iohanne Hus incepit (ibid. pag. 409), a. 1411 acol., a. 1412 subdiaconus, diaconus, presbyter ordinatus (Lib. ordin. pag. 170, 173, 175, 180, ubi perperam Pawlow), ſacultatis artium sem. hib. 1416/17 decanus (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 441), in anna- libus academicis saepius, postremum a. 1418/19, commemoratur (ibid. pag. 448); 18. II. 1422 ple- banus in Slabecz (Lib. confirm. VIII9, ubi erronce mag. Paulo de Pawlicow), a. 1423 plebanus in Racownik (ibid. VIII 28, Tadra, Acta iudic. VII pag. 54). Cſ. in conspectu finali, infra pag. 215, 22. 4 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 147c): Terencius Publius Carthaginiensis... Scripsit autem iste librum comediarum... Ita fere corrupta est omnium hominum natura, ut aliena melius iudicent quam sua (Ter. Heaut. 503—5: itan comparatam esse hominum naturam omnium, aliena ut melius videant et diiudicent quam sua ). Ius summum est sepe summa malicia (Ter. Heaut. 796: ius summum saepe summast malicia)... 8 Burley (ibid. ): Homine imperito nichil iniustius, qui nichil rectum putat, nisi quod ipse fecit (Ter. Adelphoe 98—9: homine inperito numquam quicquam iniustius, qui, nisi quod ipse fecit, nil rectum putat)... 9 Burley (ibid.): Inspicere tamquam in speculum vitam hominum (Ter.: in vitas omnium) iubeo atque ex aliis sum[mJere exemplum sibi (Adelphoe 415—6). 10 Burley (ibid., fol. 147d): Agelius libro 14. (- Cell. XVII 14, 4) has Publii (=Publilii Syri!) sentencias recitat: ... Numquam peric(u)um) sine peric(u)lo vincitur. Nimium alter- cando amittitur veritas (Gell.: veritas amittitur). Pars benefici(i) est, quod petitur, si bene negetur (Gell.: belle neges). Necesse est, [quod] multos timeat, quem multi timent (Sen. De ira II 11, 3). Cf. Publilii Syri Sent. 383, 416, 469, Ps.-Publ. 217 ed. Woelfflin. 13 Burley (ibid., fol. 147c): Istud est sapere, non, quod ante pedes est modo, videre, sed eciam illa, que futura sunt, prospicere (Ter. Adelphoe 386-8: istuc...ante pedes modost... prospicere). 202
Strana 203
gister N(icolaus) de Pawlikow) in sua posicione prospiciet, et quid de proposicionum variabilitate sit senciendum stabiliter, optime declarabit. Unde proponitur sibi etc.: UTRUM POTEST PROPOSICIO, STANTE SIGNI- FICACIONE EIUS PRIMARIA, DE VERITATE IN FALSITATEM MUTARI VEL E CONVERSO. (Arguitur) quod sic. Nam eadem proposicio, que nunc est vera iuxta primariam significacionem, postea erit falsa, ut patet de ista: »ego loquor«; et similiter potest esse e contra; ergo questio vera. In oppositum sic: Si non potest esse mutacio de contradictorio in contradictorium, tunc questio ista est falsa; sed ita est, quod non po- test etc. ; igitur etc. Assumptum patet, quia numquam res potest mu- tari de esse in non esse, nec de non esse in esse, cum oporteret [fieri illam mutacionem fieri per medium ; sed quia inter contradictoria non 15 datur medium, igitur assumptum verum. (Probleuma:) Quare, ut dicit Commentator super 4 Metheororum, ferrum candens melli iniectum liquescit? 10 20 M. Martinus de Zacz. UTRUM OMNE TEMPORALE, QUOD ACCIPITUR A MUTUUM DANTE EX INTENCIONE ULTRA SORTEM, SIT USURA. M 50b Arguitur, quod sic. Per diffinicionem usure 14. q. 3. »Si feneraveris«, usura est, quidquid ultra sortem rei mutuate accipitur vel exigitur, pacto vel spe lucri interveniente ; igitur questio vera. 3 sc. questio sub hac forma. 16 Laudatur Averroes. Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 7d): Theo- philus in Breviloquio diversarum arcium: Ferrum candens dum melli... inmersum fuerit, ipsum instar stanni continuo emolescit ; nam et cuprum, dum cera inungitur, cicius illiquatur. 18 Martinus de Zacz, bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 409). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 22 Gratianus, Decreti pars II., causa 14, quaest. 3, c. 1 (»Si feneraveris«): Si feneraveris homini, i.c. mutuam pecuniam dederis, a quo aliquid plus quam dedisti expectes accipere, ...fenerator es et in hoc improbandus; ibid. c. 3 (»Plerique refugientes«): ... Et esca usura est et vestis usura est et quodcunque sorti accedit, usura est. 203
gister N(icolaus) de Pawlikow) in sua posicione prospiciet, et quid de proposicionum variabilitate sit senciendum stabiliter, optime declarabit. Unde proponitur sibi etc.: UTRUM POTEST PROPOSICIO, STANTE SIGNI- FICACIONE EIUS PRIMARIA, DE VERITATE IN FALSITATEM MUTARI VEL E CONVERSO. (Arguitur) quod sic. Nam eadem proposicio, que nunc est vera iuxta primariam significacionem, postea erit falsa, ut patet de ista: »ego loquor«; et similiter potest esse e contra; ergo questio vera. In oppositum sic: Si non potest esse mutacio de contradictorio in contradictorium, tunc questio ista est falsa; sed ita est, quod non po- test etc. ; igitur etc. Assumptum patet, quia numquam res potest mu- tari de esse in non esse, nec de non esse in esse, cum oporteret [fieri illam mutacionem fieri per medium ; sed quia inter contradictoria non 15 datur medium, igitur assumptum verum. (Probleuma:) Quare, ut dicit Commentator super 4 Metheororum, ferrum candens melli iniectum liquescit? 10 20 M. Martinus de Zacz. UTRUM OMNE TEMPORALE, QUOD ACCIPITUR A MUTUUM DANTE EX INTENCIONE ULTRA SORTEM, SIT USURA. M 50b Arguitur, quod sic. Per diffinicionem usure 14. q. 3. »Si feneraveris«, usura est, quidquid ultra sortem rei mutuate accipitur vel exigitur, pacto vel spe lucri interveniente ; igitur questio vera. 3 sc. questio sub hac forma. 16 Laudatur Averroes. Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, fol. 7d): Theo- philus in Breviloquio diversarum arcium: Ferrum candens dum melli... inmersum fuerit, ipsum instar stanni continuo emolescit ; nam et cuprum, dum cera inungitur, cicius illiquatur. 18 Martinus de Zacz, bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 409). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 22 Gratianus, Decreti pars II., causa 14, quaest. 3, c. 1 (»Si feneraveris«): Si feneraveris homini, i.c. mutuam pecuniam dederis, a quo aliquid plus quam dedisti expectes accipere, ...fenerator es et in hoc improbandus; ibid. c. 3 (»Plerique refugientes«): ... Et esca usura est et vestis usura est et quodcunque sorti accedit, usura est. 203
Strana 204
In oppositum sic arguitur : Si sic, sequitur, quod omnes munera recipientes racione mutui forent usurarii. Consequens videtur grave et falsum divitibus mutuantibus ; igitur et questio falsa. Probleuma: Quare, ut ait Hermes in libro De semitis arcium, aurum attenuatum in laminas liquescit balsamo absque igne? M. Pržech de Branicz. UTRUM CUILIBET POTENCIE ACTIVE CORES- PONDET PASSIVA POTENCIA ETE CONTRA. Arguitur, quod sic. Potencia activa relative dicitur ad potenciam passivam et passiva ad activam, ut docet Philosophus 5° Methaphisice; 10 sed relativorum si unum est in natura, et reliquum, ut patet in Predi- camentis de relativis ; igitur questio vera. In oppositum sic: Continuum habet potenciam passivam ad divisionem in infinitum ; huic autem potencie passive non corespondet aliqua activa potencia, que posset continuum in infinitum dividere; 15 igitur questio falsa ſetc.]. (Probleuma:) Quare, ut dicit Ambrosius in Exameron, irundo tem- pore estatis in tempestate et tempore tonitrui alcius volat quam sine illis? Concedenti: 1°: Potencie infinite active non corespondet potencia infinita passiva; ergo etc. 20 Assumptum probatur: Nam nichil potest in infinitum pati ; alias oporteret, quod 5 balsamo*] balsano M 4 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 44d ) : Hermes in libro De semitis arcium: Aurum attenuatum in laminas linquescit in balsamo absque igni. 6 Przech Martini de Branicz, a. 1396 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 23, ubi Prziecho Martini de Bran[czlicz), bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 389), a. 1408 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 407, 408): postea in annalibus academicis nonnunquam, postremum a. 1413/14, commemo- ratur (ibid. pag. 425). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 10 Aristot. Metaphys. IV (V) 15, pag. 1021 a 14; cf. in excerptis e V. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 39c: Potencia activa et passiva ad invicem recipiunt se: uniuscuiusque potencie passive coincidet activa et e converso. 11 Aristot. Categ. 7, pag. 7b 15. 17 Vide supra ad pag. 76, 21. 204
In oppositum sic arguitur : Si sic, sequitur, quod omnes munera recipientes racione mutui forent usurarii. Consequens videtur grave et falsum divitibus mutuantibus ; igitur et questio falsa. Probleuma: Quare, ut ait Hermes in libro De semitis arcium, aurum attenuatum in laminas liquescit balsamo absque igne? M. Pržech de Branicz. UTRUM CUILIBET POTENCIE ACTIVE CORES- PONDET PASSIVA POTENCIA ETE CONTRA. Arguitur, quod sic. Potencia activa relative dicitur ad potenciam passivam et passiva ad activam, ut docet Philosophus 5° Methaphisice; 10 sed relativorum si unum est in natura, et reliquum, ut patet in Predi- camentis de relativis ; igitur questio vera. In oppositum sic: Continuum habet potenciam passivam ad divisionem in infinitum ; huic autem potencie passive non corespondet aliqua activa potencia, que posset continuum in infinitum dividere; 15 igitur questio falsa ſetc.]. (Probleuma:) Quare, ut dicit Ambrosius in Exameron, irundo tem- pore estatis in tempestate et tempore tonitrui alcius volat quam sine illis? Concedenti: 1°: Potencie infinite active non corespondet potencia infinita passiva; ergo etc. 20 Assumptum probatur: Nam nichil potest in infinitum pati ; alias oporteret, quod 5 balsamo*] balsano M 4 Cf. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 44d ) : Hermes in libro De semitis arcium: Aurum attenuatum in laminas linquescit in balsamo absque igni. 6 Przech Martini de Branicz, a. 1396 acol. ordinatus (Lib. ordin. pag. 23, ubi Prziecho Martini de Bran[czlicz), bac. in art. a. 1406 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 389), a. 1408 etiam in facultate iuridica inscriptus (Mon. univ. Prag. II 1, pag. 53), mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 407, 408): postea in annalibus academicis nonnunquam, postremum a. 1413/14, commemo- ratur (ibid. pag. 425). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 10 Aristot. Metaphys. IV (V) 15, pag. 1021 a 14; cf. in excerptis e V. libro Metaph. in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 39c: Potencia activa et passiva ad invicem recipiunt se: uniuscuiusque potencie passive coincidet activa et e converso. 11 Aristot. Categ. 7, pag. 7b 15. 17 Vide supra ad pag. 76, 21. 204
Strana 205
quam infinitum esset agens, tam infinitum esset eciam ipsum paciens. Consequens inpossibile, quia tunc tam bonum esset infinite paciens, quam bonum est infinite agens, et per consequens pass (iv)um esset summe bonum. 2°: Alicui potencie passive non corespondet potencia activa; ergo conversim 5 non cuilibet potencie active corespondet potencia passiva. Assumptum probatur: Continuum habet potenciam passivam ad divisionem in infinitum et illi potencie non corespondet aliqua potencia activa, qua quis posset continuum in infinitum dividere, nam talis potencia non posset esse nisi aliqua naturalis potencia infinita; sed nullam talem naturalem potenciam ponimus ; ponimus, que sit infinita, licet 10 aliqua sit supernaturalis infinita ; igitur etc. 30 sic: Deus habet potenciam activam faciendi aliquod infinitum et illi potencie non corespondet aliqua potencia passiva; igitur etc. Assumptum patet, quia infi- nitum agens infinitam habet potenciam. Secunda pars ex eo evidet, quia infinitum pass (iv)um non potest fieri aut esse. 4° sic: Me posse fieri papam vel episcopum est potencia passiva et illi nulla corespondent potencia activa. Prima pars nota est. Secunda probatur: Nam non est in Deo potencia activa, qua posset Deus efficere, quod ego sum papa vel epi- scopus ; nam si est in Deo illa potencia activa, tunc ego sum papa vel episcopus. Consequens falsum et consequencia patet ex eo, quia in divinis secundum Philo- 20 sophum idem est (esse) et posse, et ex eo, quia omne possibile in Deo est actualiter in Deo. 5° sic: In respondente est potencia generandi activa, ut suppono, et illi nulla corespondent potencia passiva, quia nec potencia passiva Margarethe nec K. et sic de aliis ; igitur etc. 15 25 Neganti: 1° sic: Potencia activa diffinitur in ordine ad potenciam passivam, nam secun- dum Philosophum 9° Methaphisice potencia activa est principium transmutandi alterum in quantum alterum ; sed non poneretur in diffinicione, nisi necessario M 51 a cuilibet potencie active coresponderet passiva; igitur etc. Confirmatur, nam dicit Philosophus 5° Methaphisice: Potencia activa et passiva necessario se ad invicem re- spiciunt, nam cuilibet active corespondet passiva et e converso; igitur questio vera. 3° (!) sic: Per se relativa sunt simul natura, ut dicit Philosophus in Predica- mento ad aliquid, unum enim ponitur in racione alterius, unde »necesse est in utro- 23 Ad respondentis amicas quasdam per iocum alludi videtur. 27 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 2, pag. 1046b 4; of. in excerptis e IX. libro Metaph. in cod. capit. Prag. M 115, fol. 21 d: Potencia activa est principium transmutandi aliud in quoddam aliud. 30 Aristot. Metaphys. IV (V) 15, pag. 1021 a 14; vide sup ra ad pag. 204, 10. 33 Aristot. Categ. 7, pag. 7b 15. 30 205
quam infinitum esset agens, tam infinitum esset eciam ipsum paciens. Consequens inpossibile, quia tunc tam bonum esset infinite paciens, quam bonum est infinite agens, et per consequens pass (iv)um esset summe bonum. 2°: Alicui potencie passive non corespondet potencia activa; ergo conversim 5 non cuilibet potencie active corespondet potencia passiva. Assumptum probatur: Continuum habet potenciam passivam ad divisionem in infinitum et illi potencie non corespondet aliqua potencia activa, qua quis posset continuum in infinitum dividere, nam talis potencia non posset esse nisi aliqua naturalis potencia infinita; sed nullam talem naturalem potenciam ponimus ; ponimus, que sit infinita, licet 10 aliqua sit supernaturalis infinita ; igitur etc. 30 sic: Deus habet potenciam activam faciendi aliquod infinitum et illi potencie non corespondet aliqua potencia passiva; igitur etc. Assumptum patet, quia infi- nitum agens infinitam habet potenciam. Secunda pars ex eo evidet, quia infinitum pass (iv)um non potest fieri aut esse. 4° sic: Me posse fieri papam vel episcopum est potencia passiva et illi nulla corespondent potencia activa. Prima pars nota est. Secunda probatur: Nam non est in Deo potencia activa, qua posset Deus efficere, quod ego sum papa vel epi- scopus ; nam si est in Deo illa potencia activa, tunc ego sum papa vel episcopus. Consequens falsum et consequencia patet ex eo, quia in divinis secundum Philo- 20 sophum idem est (esse) et posse, et ex eo, quia omne possibile in Deo est actualiter in Deo. 5° sic: In respondente est potencia generandi activa, ut suppono, et illi nulla corespondent potencia passiva, quia nec potencia passiva Margarethe nec K. et sic de aliis ; igitur etc. 15 25 Neganti: 1° sic: Potencia activa diffinitur in ordine ad potenciam passivam, nam secun- dum Philosophum 9° Methaphisice potencia activa est principium transmutandi alterum in quantum alterum ; sed non poneretur in diffinicione, nisi necessario M 51 a cuilibet potencie active coresponderet passiva; igitur etc. Confirmatur, nam dicit Philosophus 5° Methaphisice: Potencia activa et passiva necessario se ad invicem re- spiciunt, nam cuilibet active corespondet passiva et e converso; igitur questio vera. 3° (!) sic: Per se relativa sunt simul natura, ut dicit Philosophus in Predica- mento ad aliquid, unum enim ponitur in racione alterius, unde »necesse est in utro- 23 Ad respondentis amicas quasdam per iocum alludi videtur. 27 Aristot. Metaphys. VIII (IX) 2, pag. 1046b 4; of. in excerptis e IX. libro Metaph. in cod. capit. Prag. M 115, fol. 21 d: Potencia activa est principium transmutandi aliud in quoddam aliud. 30 Aristot. Metaphys. IV (V) 15, pag. 1021 a 14; vide sup ra ad pag. 204, 10. 33 Aristot. Categ. 7, pag. 7b 15. 30 205
Strana 206
rumque racionibus utrisque utis, ut dicit Porphirius ; sed potencia activa refertur ad potenciam passivam et e converso ; igitur manifestum est, quod simul sunt natura et per consequens sibi mutuo corespondent ; igitur questio vera. 4° sic: Tam agenti secundum artem quam agenti secundum naturam corespon- det passivum ; sed non coresponderet nisi per potenciam passivam ; igitur questio vera. Et assumptum est Philosophi 9° Methaphisice. Nullum enim agens agit quid- quam nisi in aliquod presuppositum, nisi diceretur contra Philosophum, quod ex nichilo aliquid fit, vel in nichilo aliquid fit. Item sequitur: In isto est potencia activa; igitur secundum illam potest in ali- quid ; igitur aliquid habet potenciam respondentem passivam. 5 10 M. Iohannes Kunssonis de Praga. UTRUM OMNE ARGUMENTUM SOPHISTICUM IN PRINCIPIIS NECESSARIIS SIT FUNDATUM. Arguitur, quod non, quia nullum principium sophisticum est ne- 15 cessarium; ergo questio falsa. Assumptum probatur, quia nec dici de omni, nec dici de nullo, de quibus maxime videtur esse verum; igitur etc. In oppositum est Philosophus per totum Priorum et similiter Posteriorum. (Probleuma:) Quare, ut dicit Fontinus in Descripcionibus universi, fulmen accendit sub aqua piscatorum recia, sed extra aquam nullo modo? 20 1 Porphyrii Isagoge a Boethio translata, pag. 29, 1 ed. Busse. 6 Aristot. Metaph. VIII (IX) 8, pag. 1046 a 19. 7 Aristot. De gener. et corr. I3, pag. 317a 34 al. 11 Iohannes Kunssonis de Praga, qui erat filius Cunssonis, sartoris domini archiepiscopi (Tadra, Acta iudic. V, pag. 302/3), a. 1406 vel paulo ante bac. in art. (ibid. pag. 147), a. 1408 subdiaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 147, ubi Ioh. Cunssonis de Praga ad tit. eccl. in Chwoynow), mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 407, 408). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 19 Aristot. Anal. priora et Anal. posteriora. 21 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 30b ): Fontinus in Descripcio- nibus universi: Fulmen accendit recia piscatorum subter aquas, extra aquas vero minime. 206
rumque racionibus utrisque utis, ut dicit Porphirius ; sed potencia activa refertur ad potenciam passivam et e converso ; igitur manifestum est, quod simul sunt natura et per consequens sibi mutuo corespondent ; igitur questio vera. 4° sic: Tam agenti secundum artem quam agenti secundum naturam corespon- det passivum ; sed non coresponderet nisi per potenciam passivam ; igitur questio vera. Et assumptum est Philosophi 9° Methaphisice. Nullum enim agens agit quid- quam nisi in aliquod presuppositum, nisi diceretur contra Philosophum, quod ex nichilo aliquid fit, vel in nichilo aliquid fit. Item sequitur: In isto est potencia activa; igitur secundum illam potest in ali- quid ; igitur aliquid habet potenciam respondentem passivam. 5 10 M. Iohannes Kunssonis de Praga. UTRUM OMNE ARGUMENTUM SOPHISTICUM IN PRINCIPIIS NECESSARIIS SIT FUNDATUM. Arguitur, quod non, quia nullum principium sophisticum est ne- 15 cessarium; ergo questio falsa. Assumptum probatur, quia nec dici de omni, nec dici de nullo, de quibus maxime videtur esse verum; igitur etc. In oppositum est Philosophus per totum Priorum et similiter Posteriorum. (Probleuma:) Quare, ut dicit Fontinus in Descripcionibus universi, fulmen accendit sub aqua piscatorum recia, sed extra aquam nullo modo? 20 1 Porphyrii Isagoge a Boethio translata, pag. 29, 1 ed. Busse. 6 Aristot. Metaph. VIII (IX) 8, pag. 1046 a 19. 7 Aristot. De gener. et corr. I3, pag. 317a 34 al. 11 Iohannes Kunssonis de Praga, qui erat filius Cunssonis, sartoris domini archiepiscopi (Tadra, Acta iudic. V, pag. 302/3), a. 1406 vel paulo ante bac. in art. (ibid. pag. 147), a. 1408 subdiaconus ordinatus (Lib. ordin. pag. 147, ubi Ioh. Cunssonis de Praga ad tit. eccl. in Chwoynow), mag. art. a. 1410 (Mon. univ. Prag. I1, pag. 407, 408). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 19 Aristot. Anal. priora et Anal. posteriora. 21 Cſ. Berengarii de Londora Speculum anime (NUKX B 17, ſol. 30b ): Fontinus in Descripcio- nibus universi: Fulmen accendit recia piscatorum subter aquas, extra aquas vero minime. 206
Strana 207
M. Paulus de Oless. UTRUM POTEST VOLUNTAS HUMANA VELLE INPOSSIBILE. Arguitur, quod sic. Potest voluntas humana velle malum morum ; 5 ergo potest velle inpossibile. Tenet consequencia, quia par racio videtur de uno sicud de reliquo. Et antecedens patet, quia multorum hominum est voluntas mala et non ex alio, nisi [nisi quia preeligit malum. Igitur questio vera. In oppositum arguitur sic : Non potest intellectus humanus intel- 1o ligere inpossibile ; ergo nec voluntas velle. Tenet consequencia, quia nichil potest esse volitum, nisi fuerit congnitum — ex 2° Ethicorum. Neganti: 15 20 1° sic arguitur : Voluntas humana est ita ampla sicud humana racio; sed racio intelligit omne bonum ; ergo voluntas potest sibi concupiscere omne bonum. Cum ergo esse Deum sit summe bonum, sequitur, quod voluntas humana potest appe- tere esse Deus. 2° sic: Si equalitas summi boni sive Dei esset incompassibilis homini vel angelo, tunc posset angelus ipsam appetere ; sed inpossibilitas non prohibet, quin sic posset, cum voluntas sit inpossibilium; ergo etc. 3° sic: Dampnati odiunt Deum volendo ipsum non esse; et hoc est inpossibile; ergo questio vera. Assumptum probatur, quia Psalmo 44 dicit Dominus de pecca- toribus »Odio habuerunt me gratis«, et Ioh. 15 »Qui odit me, et Patrem meum odit«. Cum ergo odire sit velle malum odito, videtur, quod humana voluntas potest velle malum Deo ; et cum eque inpossibile sit quantumlibet parvum malum 25 inesse Deo sicud et summum, videtur, quod creatura potest velle Deum anichi- lari vel simpliciter non esse. 4° sic : Voluntas humana vult iniquitatem; sed cum par sit racio de volicione cause iniquitatis sicud de volicione inposibilitatis, igitur questio vera. Et assumptum patet: Nam homo diligit iniquitatem dicente Psalmista : "Qui diligit iniquitatem, odit ani- 30 mam suam; sed quia non diligit, nec potest diligere iniquitatem, nisi velit, igitur etc. 1 Paulus de Oless, bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid pag. 407, 408). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 11 Aristot. Eth. Nic. III 2, pag. 1111a 2. 21 Psalm. 34, 19: oderunt me gratis. 22 Ioh. 15, 23: Qui me odit, et Patrem meum odit. 29 Psalm. 10, 6. 207
M. Paulus de Oless. UTRUM POTEST VOLUNTAS HUMANA VELLE INPOSSIBILE. Arguitur, quod sic. Potest voluntas humana velle malum morum ; 5 ergo potest velle inpossibile. Tenet consequencia, quia par racio videtur de uno sicud de reliquo. Et antecedens patet, quia multorum hominum est voluntas mala et non ex alio, nisi [nisi quia preeligit malum. Igitur questio vera. In oppositum arguitur sic : Non potest intellectus humanus intel- 1o ligere inpossibile ; ergo nec voluntas velle. Tenet consequencia, quia nichil potest esse volitum, nisi fuerit congnitum — ex 2° Ethicorum. Neganti: 15 20 1° sic arguitur : Voluntas humana est ita ampla sicud humana racio; sed racio intelligit omne bonum ; ergo voluntas potest sibi concupiscere omne bonum. Cum ergo esse Deum sit summe bonum, sequitur, quod voluntas humana potest appe- tere esse Deus. 2° sic: Si equalitas summi boni sive Dei esset incompassibilis homini vel angelo, tunc posset angelus ipsam appetere ; sed inpossibilitas non prohibet, quin sic posset, cum voluntas sit inpossibilium; ergo etc. 3° sic: Dampnati odiunt Deum volendo ipsum non esse; et hoc est inpossibile; ergo questio vera. Assumptum probatur, quia Psalmo 44 dicit Dominus de pecca- toribus »Odio habuerunt me gratis«, et Ioh. 15 »Qui odit me, et Patrem meum odit«. Cum ergo odire sit velle malum odito, videtur, quod humana voluntas potest velle malum Deo ; et cum eque inpossibile sit quantumlibet parvum malum 25 inesse Deo sicud et summum, videtur, quod creatura potest velle Deum anichi- lari vel simpliciter non esse. 4° sic : Voluntas humana vult iniquitatem; sed cum par sit racio de volicione cause iniquitatis sicud de volicione inposibilitatis, igitur questio vera. Et assumptum patet: Nam homo diligit iniquitatem dicente Psalmista : "Qui diligit iniquitatem, odit ani- 30 mam suam; sed quia non diligit, nec potest diligere iniquitatem, nisi velit, igitur etc. 1 Paulus de Oless, bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid pag. 407, 408). Abest in conspectu finali, infra pag. 215, 24. 11 Aristot. Eth. Nic. III 2, pag. 1111a 2. 21 Psalm. 34, 19: oderunt me gratis. 22 Ioh. 15, 23: Qui me odit, et Patrem meum odit. 29 Psalm. 10, 6. 207
Strana 208
Concedenti: M51b 1° sic: Non potest inpossibile movere intellectum; igitur nec voluntatem. Con- sequencia nota est. Et assumptum probatur: Nam si posset inpossibile movere intel- lectum, tunc posset causare intelleccionem, similiter et volicionem, et per con- sequens esset causa ; quod inplicat contradiccionem etc. Item: Non potest creatura sine ignorancia plene apprehendere inpossibile ; ergo nec fuit possibile angelum plene apprehendentem inpossibilitatem equalitatis sui ad Deum sine passione vel perturbacione eius per ignoranciam simpliciter illud velle, cum non sit possibile penam esse priorem peccato, et talis volicio non potest carere obliquitate. Quis igitur principaret illam volicionem simplicem, oporteret, quod tam Deus primo necessitando quam volibile in racione apparentis boni saltim inesse(t) intelligibili etc. Item: Aliqua creduntur esse intelligibilia, que non possunt appeti propter de- fectum apparencie bonitatis, ut hominem anichilari vel ipsum non esse, secundum Augustinum 3° De libero arbitrio ; sed omnia simpliciter inpossibilia eque non 15 possunt appetere esse bona; igitur omnia talia non possunt esse volita. Cum igitur omnis non errans previe in intellectu scit, quod creaturam equari Deo non habet apparenciam boni, ymmo si foret, esset summe malum, sequitur, quod non sit possibile potissime creaturam non previe errantem illud appetere, cum claudit contradiccionem hominem quidquam appetere, nisi ad minimum appareat sibi 20 esse bonum, ut, si simpliciter appetit, simpliciter sibi apparet possibilitas ad id et sic illud esse bonum possibile ; si condicionaliter appetit, tunc condicionaliter apparet sibi bonum intelligibile. 10 M. Nicolaus de Rzeczycz, ultimus in responsione, velud Valerius. 25 Quia omnes humani actus debent in ultimum ordinari finem secun- dum philosophorum sentenciam, hoc autem non potest quisquam effi- cere, ut actus suos debite in finem beatitudinis ordinet, nisi in se ipso 15 Augustinus De libero arbitrio III 1, 3 (PL 32, 1272): Hoc autem monendum, non esse homi- nem quisquis existimat, de hominum numero exterminandus est. 24 Nicolaus de Rzeczycz, bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 409), sem. hib. 1415/16 facultatis artium decanus (ibid. pag. 436), in annalibus academicis saepius, postremum a. 1430, commemoratur (Mon. univ. Prag. I2, pag. 7); a. 1433 Agnes vidua ab eo relicta nota est (Tomek, Déj. m. Pr. IX pag. 224). Cſ. in conspectu finali, in- fra pag. 216, 1. 208
Concedenti: M51b 1° sic: Non potest inpossibile movere intellectum; igitur nec voluntatem. Con- sequencia nota est. Et assumptum probatur: Nam si posset inpossibile movere intel- lectum, tunc posset causare intelleccionem, similiter et volicionem, et per con- sequens esset causa ; quod inplicat contradiccionem etc. Item: Non potest creatura sine ignorancia plene apprehendere inpossibile ; ergo nec fuit possibile angelum plene apprehendentem inpossibilitatem equalitatis sui ad Deum sine passione vel perturbacione eius per ignoranciam simpliciter illud velle, cum non sit possibile penam esse priorem peccato, et talis volicio non potest carere obliquitate. Quis igitur principaret illam volicionem simplicem, oporteret, quod tam Deus primo necessitando quam volibile in racione apparentis boni saltim inesse(t) intelligibili etc. Item: Aliqua creduntur esse intelligibilia, que non possunt appeti propter de- fectum apparencie bonitatis, ut hominem anichilari vel ipsum non esse, secundum Augustinum 3° De libero arbitrio ; sed omnia simpliciter inpossibilia eque non 15 possunt appetere esse bona; igitur omnia talia non possunt esse volita. Cum igitur omnis non errans previe in intellectu scit, quod creaturam equari Deo non habet apparenciam boni, ymmo si foret, esset summe malum, sequitur, quod non sit possibile potissime creaturam non previe errantem illud appetere, cum claudit contradiccionem hominem quidquam appetere, nisi ad minimum appareat sibi 20 esse bonum, ut, si simpliciter appetit, simpliciter sibi apparet possibilitas ad id et sic illud esse bonum possibile ; si condicionaliter appetit, tunc condicionaliter apparet sibi bonum intelligibile. 10 M. Nicolaus de Rzeczycz, ultimus in responsione, velud Valerius. 25 Quia omnes humani actus debent in ultimum ordinari finem secun- dum philosophorum sentenciam, hoc autem non potest quisquam effi- cere, ut actus suos debite in finem beatitudinis ordinet, nisi in se ipso 15 Augustinus De libero arbitrio III 1, 3 (PL 32, 1272): Hoc autem monendum, non esse homi- nem quisquis existimat, de hominum numero exterminandus est. 24 Nicolaus de Rzeczycz, bac. in art. a. 1405 (Mon. univ. Prag. I 1, pag. 386), mag. art. a. 1410 (ibid. pag. 407, 409), sem. hib. 1415/16 facultatis artium decanus (ibid. pag. 436), in annalibus academicis saepius, postremum a. 1430, commemoratur (Mon. univ. Prag. I2, pag. 7); a. 1433 Agnes vidua ab eo relicta nota est (Tomek, Déj. m. Pr. IX pag. 224). Cſ. in conspectu finali, in- fra pag. 216, 1. 208
Strana 209
fuerit ordinatus, ideo procedat in medium Valerius Maximus, qui ait : "Quid prodest foris strenuum esse, si domi male vivitur?« »Illa potencia tuta est, que viribus suis modum inponit.« Cum autem venerandus Magister noster, Magister Nicolaus de 5 Rzeczycz sit vir domi in vita propria compositus, merito velud alter Valerius de actuum humanorum ordinacione in finem ultimum no- strum auditorium efficaciter informabit. Cui proponitur questio sub hac forma: [Utrum.] 10 UTRUM OMNES ACTUS HUMANI, DE LIBERO ARBITRIO FACTI, DEBENT IN FINEM ULTIMUM ORDINARI. Arguitur, quod non. Nam multi sunt actus humani libere facti, qui non possunt finem ultimum attingere ; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Multi sunt actus necessario valde subito desinentes, ut hu- 15 mana cogittacio, locucio et sic de aliis, que nullo modo finem possunt attingere ; igitur etc. In oppositum sic arguitur: Ultimus finis est causa ordinatissima omnium actuum humanorum ; igitur omnes illi actus debent in illum finem ordinari, quia alias essent frustra. Nam 2° Phisicorum dicitur: 20 Vanum et frustra est, quod ordinatum in finem, finem non attingit ; igi- tur etc. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus 2° De anima, omnia a fine denominari iustum est? 1 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 148c): Valerius Maximus... Hic librum edidit De factis et dictis m(em)ora(bi ) libus antiquorum virorum... Ex quibus pauca hic inserta sunt... (II 9, prooem.:) Quid prodest foris esse strenuum, si (domi) [foris] male vivitur? — (IV 1, ext. 8: ) Illa potencia tuta est (Val.: ea enim demum tuta est potentia), que viribus suis modum inponit. 19 Aristot. Phys. II 6, pag. 197b 26; (. in excerptis e II. libro Phys. in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 41 c: Frustra... est illud, quod est ordinatum ad aliquem finem, quem non includit. 22 Aristot. De anima II 4, pag. 416b 23. 14 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 209
fuerit ordinatus, ideo procedat in medium Valerius Maximus, qui ait : "Quid prodest foris strenuum esse, si domi male vivitur?« »Illa potencia tuta est, que viribus suis modum inponit.« Cum autem venerandus Magister noster, Magister Nicolaus de 5 Rzeczycz sit vir domi in vita propria compositus, merito velud alter Valerius de actuum humanorum ordinacione in finem ultimum no- strum auditorium efficaciter informabit. Cui proponitur questio sub hac forma: [Utrum.] 10 UTRUM OMNES ACTUS HUMANI, DE LIBERO ARBITRIO FACTI, DEBENT IN FINEM ULTIMUM ORDINARI. Arguitur, quod non. Nam multi sunt actus humani libere facti, qui non possunt finem ultimum attingere ; ergo questio falsa. Assumptum probatur: Multi sunt actus necessario valde subito desinentes, ut hu- 15 mana cogittacio, locucio et sic de aliis, que nullo modo finem possunt attingere ; igitur etc. In oppositum sic arguitur: Ultimus finis est causa ordinatissima omnium actuum humanorum ; igitur omnes illi actus debent in illum finem ordinari, quia alias essent frustra. Nam 2° Phisicorum dicitur: 20 Vanum et frustra est, quod ordinatum in finem, finem non attingit ; igi- tur etc. Probleuma: Quare, ut dicit Philosophus 2° De anima, omnia a fine denominari iustum est? 1 Burley, op. l. (Mus. X A 7, fol. 148c): Valerius Maximus... Hic librum edidit De factis et dictis m(em)ora(bi ) libus antiquorum virorum... Ex quibus pauca hic inserta sunt... (II 9, prooem.:) Quid prodest foris esse strenuum, si (domi) [foris] male vivitur? — (IV 1, ext. 8: ) Illa potencia tuta est (Val.: ea enim demum tuta est potentia), que viribus suis modum inponit. 19 Aristot. Phys. II 6, pag. 197b 26; (. in excerptis e II. libro Phys. in cod. Capit. Prag. N 31, fol. 41 c: Frustra... est illud, quod est ordinatum ad aliquem finem, quem non includit. 22 Aristot. De anima II 4, pag. 416b 23. 14 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 209
Strana 210
Consumato disputacionis opere de quolibet omnipotentis Dei assi- stente gracia, pro cuius honore illud opus principaliter aggressus fueram, et pro honore preclarissimi regni nostri Bohemie, cuius caput esse dino- scitur rutillans Praga civitas, denique pro alme nostre universitatis honore ac exercicio venerabilium Magistrorum et scolarium, quorum ego sum minimus, ad propellendam eciam adversariorum eiusdem universitatis vesaniam — Qui more vipperino conantur ventrem sue matris scindere, sibillantes veluti serpentes, quod non est iam Pragensis universitas. Quiſa] ad tantum exarserunt veneno invidie, quod — si M 52 a possent — in toto ipsam universitatem extingwerent. Nam nunc 10 conantur personas eius confundere, nunc cassare privilegia, nunc actus utiliores — si valeant —inpedire. Conati sunt namque ignari, quibus in odium est sciencia, ne disputacio iam facta progressum habere potuisset. Sed dissipati sunt, quoniam divine ordinancie non valuerunt resistere, que tam claram responsionem Magistrorum venerabilium ordinavit. 15 Mutescant ergo ipsorum tremulenta labia, honor sit Deo altissimo, gaudeat clarissimum regnum Boemie et presertim Praga civitas, quod tam celsa dignitate almam universitatem continens sit efficaciter insignita. O Praga civitas, in te refulget excelsa dignitas, universitas philoso- 20 phorum, Magistrorum et Doctorum mira subtilitas, quam in suis ele- gantibus posicionibus actenus clarissime ostenderunt. Et, ut possum, saltim aliquas subtilitatum perstringam materias: Ecce illic venerabilis dominus noster Rector, alme Pragensis uni- versitatis primicerius, velud sapientissimus philosophus Socrates sapien- 25 ciam et ethicam perstringebat. Illic venerabilis Magister et dominus Decanus facultatis arcium, 5 9 tantum Flajsh] tantam M 18 quod M que Flajšh 2 aggressus Flajsh] aggressum M 24 noster M] noster et Flajsh 25 primicerius*] primicerus M 23 possum Flajšh] possim M 7 Cf. Aristot. Hist. anim. V 34, pag. 558a 30, ubi aliquando catulos viperinos ex utero erosis mem- branis egredi dicit; Mirab. ausc. 165, pag. 846b 18 ubi nigrae viperae ſemellam masculo in coitu caput demordere, quapropter viperae partus, tamquam patris necem ulciscentes, matris ventrem perrumpere narrantur. 24 M. Iacobus de Sobieslawia, vide supra pag. 31, 21. 27 M. Petrus de Policz, vide supra pag. 34, 5. 210
Consumato disputacionis opere de quolibet omnipotentis Dei assi- stente gracia, pro cuius honore illud opus principaliter aggressus fueram, et pro honore preclarissimi regni nostri Bohemie, cuius caput esse dino- scitur rutillans Praga civitas, denique pro alme nostre universitatis honore ac exercicio venerabilium Magistrorum et scolarium, quorum ego sum minimus, ad propellendam eciam adversariorum eiusdem universitatis vesaniam — Qui more vipperino conantur ventrem sue matris scindere, sibillantes veluti serpentes, quod non est iam Pragensis universitas. Quiſa] ad tantum exarserunt veneno invidie, quod — si M 52 a possent — in toto ipsam universitatem extingwerent. Nam nunc 10 conantur personas eius confundere, nunc cassare privilegia, nunc actus utiliores — si valeant —inpedire. Conati sunt namque ignari, quibus in odium est sciencia, ne disputacio iam facta progressum habere potuisset. Sed dissipati sunt, quoniam divine ordinancie non valuerunt resistere, que tam claram responsionem Magistrorum venerabilium ordinavit. 15 Mutescant ergo ipsorum tremulenta labia, honor sit Deo altissimo, gaudeat clarissimum regnum Boemie et presertim Praga civitas, quod tam celsa dignitate almam universitatem continens sit efficaciter insignita. O Praga civitas, in te refulget excelsa dignitas, universitas philoso- 20 phorum, Magistrorum et Doctorum mira subtilitas, quam in suis ele- gantibus posicionibus actenus clarissime ostenderunt. Et, ut possum, saltim aliquas subtilitatum perstringam materias: Ecce illic venerabilis dominus noster Rector, alme Pragensis uni- versitatis primicerius, velud sapientissimus philosophus Socrates sapien- 25 ciam et ethicam perstringebat. Illic venerabilis Magister et dominus Decanus facultatis arcium, 5 9 tantum Flajsh] tantam M 18 quod M que Flajšh 2 aggressus Flajsh] aggressum M 24 noster M] noster et Flajsh 25 primicerius*] primicerus M 23 possum Flajšh] possim M 7 Cf. Aristot. Hist. anim. V 34, pag. 558a 30, ubi aliquando catulos viperinos ex utero erosis mem- branis egredi dicit; Mirab. ausc. 165, pag. 846b 18 ubi nigrae viperae ſemellam masculo in coitu caput demordere, quapropter viperae partus, tamquam patris necem ulciscentes, matris ventrem perrumpere narrantur. 24 M. Iacobus de Sobieslawia, vide supra pag. 31, 21. 27 M. Petrus de Policz, vide supra pag. 34, 5. 210
Strana 211
Magister Petrus de Policz, veluti Plato divinissimus, futurorum contingenciam clarissime declarabat. Illic venerandus Magister Petrus Konieprus, velud Tales philo- sophus, bonitatem virtutis moralis super bona temporalia efferebat. Illic venerandus Magister Iohannes Pusmir, Archita Tarentinus, qui virtutum gradus et sufficienciam perstringens detestabatur maliciam viciorum. Illic venerandus Magister Cristannus de Prachaticz, velud Euclides profundissimus, longitudines, profunditates, distancias et alti- 10 tudines infallibilibus ostendebat regulis. Illic venerandus Magister Cztiborius de Welvaro, velud Noe, vini inventor, inter duo eligibilia quid foret eligibile sine vicio, decla- rabat. Illic Stephannus Palecz, velud Ysocrates, de potencia infinita Dei, 15 qua mundum creavit corporeum, claram deducebat sentenciam. Illic Iohannes Rzysst, velud Miso philosophus, ostendebat lucide, qualis debeat hominis esse consciencia. Illic Thomas de Lyssa, tamquam Epicurus philosophus, virtutum cardinalium ponebat numerum. 20 Illic Laurencius de Brzezowa, sicud Plutarcus, nobilitatis hu- mane diffundebat disertissime dignitatem. Illic Gallus de Utery, velud Theofrastus, quis verus est diviciarum posses (s)or, vallide ostendebat. Illic Gregorius Leonis de Praga , velud Ligurtus philosophus, 25 pollicias optime distingwebat. 3 Vide supra pag. 43, 15. 5 Vide supra pag. 47, 8. 8 Vide supra pag. 52, 5. 11 Vide supra pag. 54, 19. 14 Vide supra pag. 57, 1. 16 Vide supra pag. 61, 16. 18 Vide supra pag. 66, 1. 20 Vide supra pag. 69, 10. 22 Vide supra pag. 71, 15. 24 Vide supra pag. 75, 4. 211
Magister Petrus de Policz, veluti Plato divinissimus, futurorum contingenciam clarissime declarabat. Illic venerandus Magister Petrus Konieprus, velud Tales philo- sophus, bonitatem virtutis moralis super bona temporalia efferebat. Illic venerandus Magister Iohannes Pusmir, Archita Tarentinus, qui virtutum gradus et sufficienciam perstringens detestabatur maliciam viciorum. Illic venerandus Magister Cristannus de Prachaticz, velud Euclides profundissimus, longitudines, profunditates, distancias et alti- 10 tudines infallibilibus ostendebat regulis. Illic venerandus Magister Cztiborius de Welvaro, velud Noe, vini inventor, inter duo eligibilia quid foret eligibile sine vicio, decla- rabat. Illic Stephannus Palecz, velud Ysocrates, de potencia infinita Dei, 15 qua mundum creavit corporeum, claram deducebat sentenciam. Illic Iohannes Rzysst, velud Miso philosophus, ostendebat lucide, qualis debeat hominis esse consciencia. Illic Thomas de Lyssa, tamquam Epicurus philosophus, virtutum cardinalium ponebat numerum. 20 Illic Laurencius de Brzezowa, sicud Plutarcus, nobilitatis hu- mane diffundebat disertissime dignitatem. Illic Gallus de Utery, velud Theofrastus, quis verus est diviciarum posses (s)or, vallide ostendebat. Illic Gregorius Leonis de Praga , velud Ligurtus philosophus, 25 pollicias optime distingwebat. 3 Vide supra pag. 43, 15. 5 Vide supra pag. 47, 8. 8 Vide supra pag. 52, 5. 11 Vide supra pag. 54, 19. 14 Vide supra pag. 57, 1. 16 Vide supra pag. 61, 16. 18 Vide supra pag. 66, 1. 20 Vide supra pag. 69, 10. 22 Vide supra pag. 71, 15. 24 Vide supra pag. 75, 4. 211
Strana 212
Illic Zdeniko, velud Ptolomeus, astronomus peritissimus, planeta- rum ordinem, virtutes et numerum cum attinenciis certis sufficientis- sime declarabat. Illic Petrus Letowicz, velud Aristenes, sacerdotibus seculare do- minium ascribebat. Illic Iacobus de Mysa, velud Empedocles, vitam seculi deserens legem Dei cum mandatorum regulis seriosissime propalabat. Illic Iohannes Swarczstern de Praga convertibilitatem sex transcendencium deducebat. Illic Michael de Malenicz, velud Remistocles, relativam Dei 10 scienciam altissime efferebat. Illic Sygismundus de Praga, velud alter Ypocras, insignis medi- M53b cus, humani corporis singula membra cum eorum differenciis — et presertim cum dominis testiculis — loculentissime numerabat. Illic Symon de Tyssnow, velud Anatharsis, invariabilem Dei 15 scienciam efferebat. Illic Petrus de Brandis, tamquam Omerus, negativas veritates refutabat. Illic Gregorius Thome de Praga, tamquam alius Symonides, quod numquam sit menciendum, racionibus vallidis deducebat. Illic Briccius de Zacz, velud philosophus nomine Secundus, constanciam dilucidans, quod pro veritate est moriendum, Scripture auctoritatibus roborabat. 20 2 virtutes MI virtutem Flajšh 14 dominis M] dicimus Flajšh 17 tamquam Mi tamquam alius Flajsh 1 Vide supra pag. 78, 1. 4 Vide supra pag. 83, 6. 6 Vide supra pag. 84, 16 8 Vide supra pag. 88, 13. 10 Vide supra pag. 91, 8. 12 Vide supra pag. 98, 20. 14 Hac iunctura ioci audacitas ingeniose obtegebatur. In iudiciis Bohemi dominorum testium appella- tione utebantur. Cf. etiam Gallicum témoins eodem sensu quo testicules. 15 Vide supra pag. 95, 18. 17 Vide supra pag. 105, 19. 19 Vide supra pag. 108, 25. 21 Vide supra pag. 113, 1. 212
Illic Zdeniko, velud Ptolomeus, astronomus peritissimus, planeta- rum ordinem, virtutes et numerum cum attinenciis certis sufficientis- sime declarabat. Illic Petrus Letowicz, velud Aristenes, sacerdotibus seculare do- minium ascribebat. Illic Iacobus de Mysa, velud Empedocles, vitam seculi deserens legem Dei cum mandatorum regulis seriosissime propalabat. Illic Iohannes Swarczstern de Praga convertibilitatem sex transcendencium deducebat. Illic Michael de Malenicz, velud Remistocles, relativam Dei 10 scienciam altissime efferebat. Illic Sygismundus de Praga, velud alter Ypocras, insignis medi- M53b cus, humani corporis singula membra cum eorum differenciis — et presertim cum dominis testiculis — loculentissime numerabat. Illic Symon de Tyssnow, velud Anatharsis, invariabilem Dei 15 scienciam efferebat. Illic Petrus de Brandis, tamquam Omerus, negativas veritates refutabat. Illic Gregorius Thome de Praga, tamquam alius Symonides, quod numquam sit menciendum, racionibus vallidis deducebat. Illic Briccius de Zacz, velud philosophus nomine Secundus, constanciam dilucidans, quod pro veritate est moriendum, Scripture auctoritatibus roborabat. 20 2 virtutes MI virtutem Flajšh 14 dominis M] dicimus Flajšh 17 tamquam Mi tamquam alius Flajsh 1 Vide supra pag. 78, 1. 4 Vide supra pag. 83, 6. 6 Vide supra pag. 84, 16 8 Vide supra pag. 88, 13. 10 Vide supra pag. 91, 8. 12 Vide supra pag. 98, 20. 14 Hac iunctura ioci audacitas ingeniose obtegebatur. In iudiciis Bohemi dominorum testium appella- tione utebantur. Cf. etiam Gallicum témoins eodem sensu quo testicules. 15 Vide supra pag. 95, 18. 17 Vide supra pag. 105, 19. 19 Vide supra pag. 108, 25. 21 Vide supra pag. 113, 1. 212
Strana 213
Illic Iulius Celsus, Venczeslaus de Praga Magnus soni quiddita- tem cum proprietatibus declarabat. Illic Henricus Klobuk distinccionem predicamentorum essen- cialem velud Aristotiles demonstrabat. Illic Allexius, tamquam alter Tulius, causarum distinccionem et effectuum personabat. Illic Martinus Kunssonis de Praga, velud Zeno, motus quid- ditatem cum distinccione a mobili in medium proponebat. Illic Petrus Nahossycz, ut venerabilis Boecius, persone quiddi- 10 tatem et pertinencias naturarum, que persone conpetunt, evidentissime declarabat. Illic Iohannes Nausedlicz, velud Leobollus, libertatem arbitrii magistraliter ostendebat. Illic Procopius de Kladrub, velud Ysscus philosophus, quando 15 et in quo sit obediendum superioribus, auctoritatibus astruebat. Illic Nicolaus Myliczyn peccati maliciam et efficaciam quoad penam et beatitudinem velud moralissimus Seneca ostendebat. Illic Sobieslaus , velud Quintilianus, quid sit anima et qualiter insunt ei intellectus agens et possibilis, vivacibus racionibus affirmabat. Illic Procopius de Plzna ydearum eternitatem cum plurimis difficultatibus velud Apulegius limpidissime monstrabat. Illic Myrowecz, ut Eraclitus, mensuarum seriem, que sunt eter- nitas, evum et tempus cum adiacenciis, lucide astruebat. 20 3 predicamentorum MI putatorum Flajsh 6 effectuum M] affectuum Flajšh 21 monstrabat M] astruebat Flajšh 22 sunt M] sit Flajsh 1 Vide supra pag. 121, 6. 3 Vide supra pag. 123, 15. 5 Vide supra pag. 125, 18. 7 Vide supra pag. 128, 1. 9 Vide supra pag. 130, 6. 12 Vide supra pag. 133, 19 14 Vide supra pag. 137, 21 16 Vide supra pag. 142, 1. 18 Vide supra pag. 146, 1. 20 Vide supra pag. 154, 1. 22 Vide supra pag. 157, 5. 213
Illic Iulius Celsus, Venczeslaus de Praga Magnus soni quiddita- tem cum proprietatibus declarabat. Illic Henricus Klobuk distinccionem predicamentorum essen- cialem velud Aristotiles demonstrabat. Illic Allexius, tamquam alter Tulius, causarum distinccionem et effectuum personabat. Illic Martinus Kunssonis de Praga, velud Zeno, motus quid- ditatem cum distinccione a mobili in medium proponebat. Illic Petrus Nahossycz, ut venerabilis Boecius, persone quiddi- 10 tatem et pertinencias naturarum, que persone conpetunt, evidentissime declarabat. Illic Iohannes Nausedlicz, velud Leobollus, libertatem arbitrii magistraliter ostendebat. Illic Procopius de Kladrub, velud Ysscus philosophus, quando 15 et in quo sit obediendum superioribus, auctoritatibus astruebat. Illic Nicolaus Myliczyn peccati maliciam et efficaciam quoad penam et beatitudinem velud moralissimus Seneca ostendebat. Illic Sobieslaus , velud Quintilianus, quid sit anima et qualiter insunt ei intellectus agens et possibilis, vivacibus racionibus affirmabat. Illic Procopius de Plzna ydearum eternitatem cum plurimis difficultatibus velud Apulegius limpidissime monstrabat. Illic Myrowecz, ut Eraclitus, mensuarum seriem, que sunt eter- nitas, evum et tempus cum adiacenciis, lucide astruebat. 20 3 predicamentorum MI putatorum Flajsh 6 effectuum M] affectuum Flajšh 21 monstrabat M] astruebat Flajšh 22 sunt M] sit Flajsh 1 Vide supra pag. 121, 6. 3 Vide supra pag. 123, 15. 5 Vide supra pag. 125, 18. 7 Vide supra pag. 128, 1. 9 Vide supra pag. 130, 6. 12 Vide supra pag. 133, 19 14 Vide supra pag. 137, 21 16 Vide supra pag. 142, 1. 18 Vide supra pag. 146, 1. 20 Vide supra pag. 154, 1. 22 Vide supra pag. 157, 5. 213
Strana 214
M 54 a Illic Mathias de Bydzow, ut Erasistratus, in pulsibus venarum medicus peritissimus, quod quattuor sunt membra animalis principalis- sima, inter que cor tenet principatum, naturalibus deducebat argu- mentis. Illic Iohannes Gyczyn, ut Anaxagoras, materie cum eius depen- 5 denciis ad formam pertinentibus substanciale[m] et conpositum con- pendiosissime perstringebat. Illic Iohannes Laurinus, velud Chilo, de intencionibus secundis nowam realem et subtilem sentenciam facundissime declarabat. Illic Zdyslaus, ut Solon, universi essencialem ordinem subtilissime 10 deducebat. Illic Iohannes Berun, velud Gracianus, leges concordabat, iniquas efficaciter confutando. Illic Nicolaus Stogeczyn, ut Prothagoras, primus sophista, artem sophisticam planis et brevibus verbis conprehendebat regulis. Illic Anthonius de Luna, velud Galienus, autenticus medicus, ex anathomia inesse humano capiti decem sensus ostendebat. Illic Paulus de Praga, velud Paulus apostolus, cuilibet homini ostendens inesse appetitum naturalem beatitudinis, quid sit beatitudo, diffinivit. Illic Symon de Rokyczano, velud Pitagoras, inventor musice, totam musicam fundamentaliter, tam speculative, quam quoad sono- rum, tonorum et consonanciarum proporciones, practice, primordia ad sensum deducens, inter ceteros musicos eciam supra lohannem de Muris emicabat. 15 20 25 1 pulsibus* coll. supra pag. 174,26] pulsuum M, pulsum Flajsh 5 materic MI materiam Flajsh 9 facundissime M] om Flajsh 13 confutando M] confundendo Flajsh 23 proporciones M] proporcionem Flajsh 1 Vide supra pag. 159, 27. 5 Vide supra pag. 163, 7. 8 Vide supra pag. 167, 1. 10 Vide supra pag. 169, 25. 12 Vide supra pag. 171, 3. 14 Vide supra pag. 172, 6. 16 Vide supra pag. 174, 22. 18 Vide supra pag. 176, 9. 21 Vide supra pag. 180, 4. 214
M 54 a Illic Mathias de Bydzow, ut Erasistratus, in pulsibus venarum medicus peritissimus, quod quattuor sunt membra animalis principalis- sima, inter que cor tenet principatum, naturalibus deducebat argu- mentis. Illic Iohannes Gyczyn, ut Anaxagoras, materie cum eius depen- 5 denciis ad formam pertinentibus substanciale[m] et conpositum con- pendiosissime perstringebat. Illic Iohannes Laurinus, velud Chilo, de intencionibus secundis nowam realem et subtilem sentenciam facundissime declarabat. Illic Zdyslaus, ut Solon, universi essencialem ordinem subtilissime 10 deducebat. Illic Iohannes Berun, velud Gracianus, leges concordabat, iniquas efficaciter confutando. Illic Nicolaus Stogeczyn, ut Prothagoras, primus sophista, artem sophisticam planis et brevibus verbis conprehendebat regulis. Illic Anthonius de Luna, velud Galienus, autenticus medicus, ex anathomia inesse humano capiti decem sensus ostendebat. Illic Paulus de Praga, velud Paulus apostolus, cuilibet homini ostendens inesse appetitum naturalem beatitudinis, quid sit beatitudo, diffinivit. Illic Symon de Rokyczano, velud Pitagoras, inventor musice, totam musicam fundamentaliter, tam speculative, quam quoad sono- rum, tonorum et consonanciarum proporciones, practice, primordia ad sensum deducens, inter ceteros musicos eciam supra lohannem de Muris emicabat. 15 20 25 1 pulsibus* coll. supra pag. 174,26] pulsuum M, pulsum Flajsh 5 materic MI materiam Flajsh 9 facundissime M] om Flajsh 13 confutando M] confundendo Flajsh 23 proporciones M] proporcionem Flajsh 1 Vide supra pag. 159, 27. 5 Vide supra pag. 163, 7. 8 Vide supra pag. 167, 1. 10 Vide supra pag. 169, 25. 12 Vide supra pag. 171, 3. 14 Vide supra pag. 172, 6. 16 Vide supra pag. 174, 22. 18 Vide supra pag. 176, 9. 21 Vide supra pag. 180, 4. 214
Strana 215
Illic Elias de Tyn, velud alter Vitulo, perspective scienciam eciam ad oculum artificialiter demonstrabat. Illic Laurencius de Nimburga, velud Xenofon, generacionis et corrupcionis phisicam cum ceteris rerum mutacionibus realiter decla- 5 rabat. Illic Petrus de Dobrziech, velud Escines, relacionum dependen- cias ponebat in regulis. Illic Nicolaus de Dessna, velud Averoys, inpossibilitatem con- tradictoriorum a parte rei refutabat. 10 Illic Iohannes Borotyn, ut Avicenna, sensaciones, qualiter fiunt intus suscipiendo et extramittendo, cum ceteris difficultatibus con- pendiosissime declarabat. Illic Wenczeslaus de Nymburga, ut logice inventor Perme- nides, de consequenciis scolas auditorii illustrabat. Illic Iacobus de Molda naturam accidentis et perfeccionem cum habitudine ad subiectum clarissime ostendebat. Illic Stephannus de Broda, ut alter Porphirius, universalium osten- dens differenciam, generis et speciei dissertissime edocebat quidditatem. Illic Borziwogius de Praga, velud Plotinus, privativarum for- 20 marum monstrabat individuacionem, naturam peccati singulariter per- stringendo. Illic Nicolaus de Pawlikow, ut Terencius, proposicionum quoad veritatem et falsitatem mutacionem quodam modo subtilissimo pro- pallabat. 15 20 formarum*] formas M 1 scienciam*] sentenciam M 16 ostendebat M] extendebat Flajsh 24 propallabat* coll. pag. 31,13. praeeunte Flajsh, qui propalabat] 23 subtilissimo M) subtilissime Flajšh propellebat M 1 Vide supra pag. 181, 4. 3 Vide supra pag. 186, 1. 6 Vide supra pag. 188, 27. 8 Vide supra pag. 191, 15. 10 Vide supra pag. 192, 19. 13 Vide supra pag. 194, 16. 15 Vide supra pag. 196, 26 17 Vide supra pag. 198, 1. 19 Vide supra pag. 199, 6. 22 Vide supra pag. 202, 1. 215
Illic Elias de Tyn, velud alter Vitulo, perspective scienciam eciam ad oculum artificialiter demonstrabat. Illic Laurencius de Nimburga, velud Xenofon, generacionis et corrupcionis phisicam cum ceteris rerum mutacionibus realiter decla- 5 rabat. Illic Petrus de Dobrziech, velud Escines, relacionum dependen- cias ponebat in regulis. Illic Nicolaus de Dessna, velud Averoys, inpossibilitatem con- tradictoriorum a parte rei refutabat. 10 Illic Iohannes Borotyn, ut Avicenna, sensaciones, qualiter fiunt intus suscipiendo et extramittendo, cum ceteris difficultatibus con- pendiosissime declarabat. Illic Wenczeslaus de Nymburga, ut logice inventor Perme- nides, de consequenciis scolas auditorii illustrabat. Illic Iacobus de Molda naturam accidentis et perfeccionem cum habitudine ad subiectum clarissime ostendebat. Illic Stephannus de Broda, ut alter Porphirius, universalium osten- dens differenciam, generis et speciei dissertissime edocebat quidditatem. Illic Borziwogius de Praga, velud Plotinus, privativarum for- 20 marum monstrabat individuacionem, naturam peccati singulariter per- stringendo. Illic Nicolaus de Pawlikow, ut Terencius, proposicionum quoad veritatem et falsitatem mutacionem quodam modo subtilissimo pro- pallabat. 15 20 formarum*] formas M 1 scienciam*] sentenciam M 16 ostendebat M] extendebat Flajsh 24 propallabat* coll. pag. 31,13. praeeunte Flajsh, qui propalabat] 23 subtilissimo M) subtilissime Flajšh propellebat M 1 Vide supra pag. 181, 4. 3 Vide supra pag. 186, 1. 6 Vide supra pag. 188, 27. 8 Vide supra pag. 191, 15. 10 Vide supra pag. 192, 19. 13 Vide supra pag. 194, 16. 15 Vide supra pag. 196, 26 17 Vide supra pag. 198, 1. 19 Vide supra pag. 199, 6. 22 Vide supra pag. 202, 1. 215
Strana 216
Illic Nico laus de Rzeczycz, qui finem tenere debuit, quod omnia fieri propter beatitudinem nostra debent opera, ut Valerius devotissime personabat. Et ecce, quid tunc Ieronimus de Praga, velud Crisippus, mira- bilis philosophus, subtilissime et facundissime disseruit primi entis in- 5 mensitatem et dignissimam participacionem creaturarum, cum ipso primo et dignissimo et ab ipso astruens infringibilibus argumentis. O preclarissimum regnum Bohemie, o Praga, gloriosa civitas, surge, contemplare et gaude ! Omnes isti congregati sunt, venerunt tibi, filii tui sunt, tibi venerunt, ut tuos in prudencia et sapiencia edocerent, tibi 10 venerunt. Gaude, Praga civitas ! De latere tuo surrexerunt, tu eos fo- visti, tu docuisti, tu elevasti, tui sunt, tuum querunt honorem. Ergo gaude et exulta! Nil paveas de emulorum strepitu, qui tuam filiam, universitatem Pragensem, iniquis detraccionibus et insidiis suffocare cottidie moliuntur. Nec cogites, o Praga civitas, quod tam paucos in numero posui. Scito, quia multi sunt sacre theologie Magistri, medicine Doctores, sacre theologie Baccalarii et philosophi plurimi, qui ad responsionem nostre disputacionis propter labores pristinos non sunt astricti de solito, quia iam sunt a nobis iunioribus sicud patres precipui venerandi; de- 20 mum eciam multi alii, qui sunt excusabiliter aliis negociis occupati. Illos autem, o Praga civitas, qui te, nec solum te, sed capud tuum, M54b regnum Boemie, et suam matrem, almam universitatem, spernunt ex proposito, revoca sicud filios adulteros, si filii esse voluerint, qui exi- stentes in medio tui te irritant et derident! Aspice filios tuos, quam 25 mire elegancie, sapiencie et eloquencie fructibus te decorant! Da glo- 15 2 nostra M] nostram Flajšh 13 Nil M Nichil Flajsh 16 civitas M] om Flajsh 17 quia M] quod Flajšh 19 de solito M] om Flajšh 20 nobis M] nostris Flajšh 24 qui M] si Flajšh 1 Vide supra pag. 208, 24. 4 Vide supra pag. 150, 8. 8 Cf. Isaias 60, 1: Surge, illuminare, Ierusalem; 60, 4: Leva in circuitu oculos tuos et vide: omnes isti congregati sunt, venerunt tibi; filii tui de longe venient... 13 Cf. Isaias 14, 7: gavisa est et exultavit; Matth. 5, 12: gaudete et exultate; Apocal. 19, 7: gau- deamus et exultemus. 24 Cf. Hebr. 12, 8: Quodsi extra disciplinam estis, cuius participes facti sunt omnes, ergo adul- teri et non filii estis. 216
Illic Nico laus de Rzeczycz, qui finem tenere debuit, quod omnia fieri propter beatitudinem nostra debent opera, ut Valerius devotissime personabat. Et ecce, quid tunc Ieronimus de Praga, velud Crisippus, mira- bilis philosophus, subtilissime et facundissime disseruit primi entis in- 5 mensitatem et dignissimam participacionem creaturarum, cum ipso primo et dignissimo et ab ipso astruens infringibilibus argumentis. O preclarissimum regnum Bohemie, o Praga, gloriosa civitas, surge, contemplare et gaude ! Omnes isti congregati sunt, venerunt tibi, filii tui sunt, tibi venerunt, ut tuos in prudencia et sapiencia edocerent, tibi 10 venerunt. Gaude, Praga civitas ! De latere tuo surrexerunt, tu eos fo- visti, tu docuisti, tu elevasti, tui sunt, tuum querunt honorem. Ergo gaude et exulta! Nil paveas de emulorum strepitu, qui tuam filiam, universitatem Pragensem, iniquis detraccionibus et insidiis suffocare cottidie moliuntur. Nec cogites, o Praga civitas, quod tam paucos in numero posui. Scito, quia multi sunt sacre theologie Magistri, medicine Doctores, sacre theologie Baccalarii et philosophi plurimi, qui ad responsionem nostre disputacionis propter labores pristinos non sunt astricti de solito, quia iam sunt a nobis iunioribus sicud patres precipui venerandi; de- 20 mum eciam multi alii, qui sunt excusabiliter aliis negociis occupati. Illos autem, o Praga civitas, qui te, nec solum te, sed capud tuum, M54b regnum Boemie, et suam matrem, almam universitatem, spernunt ex proposito, revoca sicud filios adulteros, si filii esse voluerint, qui exi- stentes in medio tui te irritant et derident! Aspice filios tuos, quam 25 mire elegancie, sapiencie et eloquencie fructibus te decorant! Da glo- 15 2 nostra M] nostram Flajšh 13 Nil M Nichil Flajsh 16 civitas M] om Flajsh 17 quia M] quod Flajšh 19 de solito M] om Flajšh 20 nobis M] nostris Flajšh 24 qui M] si Flajšh 1 Vide supra pag. 208, 24. 4 Vide supra pag. 150, 8. 8 Cf. Isaias 60, 1: Surge, illuminare, Ierusalem; 60, 4: Leva in circuitu oculos tuos et vide: omnes isti congregati sunt, venerunt tibi; filii tui de longe venient... 13 Cf. Isaias 14, 7: gavisa est et exultavit; Matth. 5, 12: gaudete et exultate; Apocal. 19, 7: gau- deamus et exultemus. 24 Cf. Hebr. 12, 8: Quodsi extra disciplinam estis, cuius participes facti sunt omnes, ergo adul- teri et non filii estis. 216
Strana 217
riam et honorem Deo, o Praga civitas, quod talentum [indulgencie intelligencie ab ipso Domino concessum non abscondunt in terra, sed ponunt ad mensam Domini, ut lucrum exinde percipiat; nec lucernam ponunt sub modio, sed supra candelabrum, ut, qui scolas ingrediuntur. 5 lumen videant veritatis. Considerant namque, quod Dominus talenta sua multiplicantem de dono habundanti remunerat, servum vero a bono opere torpentem durius dampnat. Quod et ego anim(o) considerans, nolui talentum, quod habeo, quantumvis modicum, abscondere, sed monendo venerabilium Ma- 1o gistrorum ingenia subtilissima, utcumque datum est, debiliter ad meam et scolarium erudicionem provocare. Non enim hunc laborem teme- rarie acceperam, sed videns excusacionem Magistrorum ad hoc electo- rum, ut in principio actus dixeram, laborem subii, curam gerens assi- duam, ne alma nostra universitas sine exercicio in scienciis sterilesce- 15 ret, sed Magistrorum floreret mira subtilitas et iuvenum corda excita- rentur amplius ad sciencias capiendas, denique ne emulis alme nostre universitatis detrahendi prestaretur occasio, sed ora latrancia clau- derentur. Si ergo in hoc meo opere aliquem ex Magistris aliquo verbo obrui 2o vel tetigi, ut non debui, prestate, queso, reverendissimi Magistri, de- linquenti veniam ! Et estote viri fortes et in veritate unanimes, docentes veritatem intrepide! Nolite timere veritatis adversarios, diligite invi- cem, instruite iuvenes ! Et vos, scolares dilectissimi, cavete vicia, discordias, emulaciones! 25 Estote obedientes Magistris vestris in licitis! Honorate eos sicud patres! 1 indulgencic secl Flajšh 3 ut in ipso Meexstat 6 multiplicantem M] per multiplicitatem Flajsh 8 animo Flajsh] anim M 14 sterilesceret M] sterilisceret Flajsh 17 latrancia My latrancium Flajsh 24 discordias M] discordia Flajšh 1 Cf. Matth. 25, 25: abscondi talentum tuum in terra; Luc. 19, 23: et quare non dedisti pecu- niam meam ad mensam, ut ego veniens cum usuris utique exegissem illam? 3 Cf. Luc. 11, 33: Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque sub modio, sed supra candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant. Cf. etiam supra pag. 189, 12. 5 Cf. Matth. 25, 21 sqq.; Luc. 19, 17 sqq. 13 Vide supra pag. 2, 5 sqq. 21 Cf. I Petri 5, 8—9: sobrii estote... fortes in fide. 21 Cſ. I Petri 3, 8: in fine autem omnes unanimes. 22 Cf. I Petri 1, 22: simplici ex corde invicem diligite. 217
riam et honorem Deo, o Praga civitas, quod talentum [indulgencie intelligencie ab ipso Domino concessum non abscondunt in terra, sed ponunt ad mensam Domini, ut lucrum exinde percipiat; nec lucernam ponunt sub modio, sed supra candelabrum, ut, qui scolas ingrediuntur. 5 lumen videant veritatis. Considerant namque, quod Dominus talenta sua multiplicantem de dono habundanti remunerat, servum vero a bono opere torpentem durius dampnat. Quod et ego anim(o) considerans, nolui talentum, quod habeo, quantumvis modicum, abscondere, sed monendo venerabilium Ma- 1o gistrorum ingenia subtilissima, utcumque datum est, debiliter ad meam et scolarium erudicionem provocare. Non enim hunc laborem teme- rarie acceperam, sed videns excusacionem Magistrorum ad hoc electo- rum, ut in principio actus dixeram, laborem subii, curam gerens assi- duam, ne alma nostra universitas sine exercicio in scienciis sterilesce- 15 ret, sed Magistrorum floreret mira subtilitas et iuvenum corda excita- rentur amplius ad sciencias capiendas, denique ne emulis alme nostre universitatis detrahendi prestaretur occasio, sed ora latrancia clau- derentur. Si ergo in hoc meo opere aliquem ex Magistris aliquo verbo obrui 2o vel tetigi, ut non debui, prestate, queso, reverendissimi Magistri, de- linquenti veniam ! Et estote viri fortes et in veritate unanimes, docentes veritatem intrepide! Nolite timere veritatis adversarios, diligite invi- cem, instruite iuvenes ! Et vos, scolares dilectissimi, cavete vicia, discordias, emulaciones! 25 Estote obedientes Magistris vestris in licitis! Honorate eos sicud patres! 1 indulgencic secl Flajšh 3 ut in ipso Meexstat 6 multiplicantem M] per multiplicitatem Flajsh 8 animo Flajsh] anim M 14 sterilesceret M] sterilisceret Flajsh 17 latrancia My latrancium Flajsh 24 discordias M] discordia Flajšh 1 Cf. Matth. 25, 25: abscondi talentum tuum in terra; Luc. 19, 23: et quare non dedisti pecu- niam meam ad mensam, ut ego veniens cum usuris utique exegissem illam? 3 Cf. Luc. 11, 33: Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque sub modio, sed supra candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant. Cf. etiam supra pag. 189, 12. 5 Cf. Matth. 25, 21 sqq.; Luc. 19, 17 sqq. 13 Vide supra pag. 2, 5 sqq. 21 Cf. I Petri 5, 8—9: sobrii estote... fortes in fide. 21 Cſ. I Petri 3, 8: in fine autem omnes unanimes. 22 Cf. I Petri 1, 22: simplici ex corde invicem diligite. 217
Strana 218
Nam sic honor Dei crescet in populis, gaudebit regni Bohemie com- munitas, fulgebit Praga civitas, habundabit in scienciis et virtutibus pre aliis universitatibus Pragensis universitas. Ut ergo finis disputacionis ad finem reducatur ultimum, sit summo Deo vero, Patri et Filio et Spiritui sancto, uni in essencia, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia, suprema gloria ! Sit post Deum bene- dicta intemerata Virgo castissima, Mater Domini lesu Cristi! Sit toti curie celesti honor et gloria, cuius nos dignetur participes efficere ipse Deus! 5 1 crescet MI crescit Flajsh 6 in Mj de Flajsh suprema M] summa Flajsh 7 domini MJ Dei Flajšh 5 Vide supra pag. 1, 10. 218
Nam sic honor Dei crescet in populis, gaudebit regni Bohemie com- munitas, fulgebit Praga civitas, habundabit in scienciis et virtutibus pre aliis universitatibus Pragensis universitas. Ut ergo finis disputacionis ad finem reducatur ultimum, sit summo Deo vero, Patri et Filio et Spiritui sancto, uni in essencia, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia, suprema gloria ! Sit post Deum bene- dicta intemerata Virgo castissima, Mater Domini lesu Cristi! Sit toti curie celesti honor et gloria, cuius nos dignetur participes efficere ipse Deus! 5 1 crescet MI crescit Flajsh 6 in Mj de Flajsh suprema M] summa Flajsh 7 domini MJ Dei Flajšh 5 Vide supra pag. 1, 10. 218
Strana 219
MAGISTRORVM SERIES num. nomen velut fol. mag. pag. 1. M. Iacobus de Sobieslawia 2. M. Petrus de Policz 3. M. Helcopius 4. M. Przybislaus de Gessenycz 5. M. Nicolaus Cacabus 6. M. Iohannes de Kralowicz 7. M. Petrus Konieprus 8. M. Iohannes Pusmyr 9. M. Cristannus de Prachaticz 10. M. Cztiborius de Welwar 11. M. Stephannus de Palecz 12. M. Iohannes de Rzist 13. M. Thomas de Lyssa 14. M. Laurencius de Brziezowaa 15. M. Gallus de Utery 16. M. Gregorius Leonis de Praga 17. M. Zdeniko de Labun 18. M. Petrus de Letowicz 19. M. Iacobus de Mysa 20. M. Iohannes de Praga, dictus Virgo sive Swarczstern 21. M. Michael de Malenycz 22. M. Symon de Tyssnow 23. M. Zigismundus de Praga 24. M. Kunsso de Herzmanicz 25. M. Petrus de Brandis 26. M. Gregorius Thome de Praga 27. M. Briccius de Zacz 28. M. Wenczeslaus Beran 29. M. Wenczeslaus Longus de Praga 30. M. Henricus de Klobuk 31. M. Matheus monachus de Aula Regia 32. M. Allexius 33. M. Martinus de Praga 34. M. Petrus de Nahossycz Tales Archita Euclides Noe Ysocrates Myso Epicurus Plutarcus Theofrastus Ligurtus Ptolomeus Aristenes Empedocles Democritus Remistocles Anatharsis Ypocras Omerus Symonides Secundus Iulius Celsus Aristotiles 10b rector 11a decanus 12b 1382 12b 13a 13a 1386 13b 1387 15a 1388 16b 1390 14b 1390 17a 1391 1392 18a 19a 1391 20b 1394 20 a 1395 21b 1396 1396 22a 1397 23a 23a 1397 31 34 39 40 40 41 43 47 52 54 57 61 66 69 71 75 78 83 84 34a 1404 34a 1404 34b 1405 1405 35a 88 24a 1398 1399 24b 91 1399 26 a 95 1398 26b 98 103 1398 27b 105 28b 1399 1402 108 30 a 113 1404 31a 1404 118 32a 121 (1404) 33a 33b 1404 123 125 125 128 130 Socrates Plato Tulius Zeno Boecius 219
MAGISTRORVM SERIES num. nomen velut fol. mag. pag. 1. M. Iacobus de Sobieslawia 2. M. Petrus de Policz 3. M. Helcopius 4. M. Przybislaus de Gessenycz 5. M. Nicolaus Cacabus 6. M. Iohannes de Kralowicz 7. M. Petrus Konieprus 8. M. Iohannes Pusmyr 9. M. Cristannus de Prachaticz 10. M. Cztiborius de Welwar 11. M. Stephannus de Palecz 12. M. Iohannes de Rzist 13. M. Thomas de Lyssa 14. M. Laurencius de Brziezowaa 15. M. Gallus de Utery 16. M. Gregorius Leonis de Praga 17. M. Zdeniko de Labun 18. M. Petrus de Letowicz 19. M. Iacobus de Mysa 20. M. Iohannes de Praga, dictus Virgo sive Swarczstern 21. M. Michael de Malenycz 22. M. Symon de Tyssnow 23. M. Zigismundus de Praga 24. M. Kunsso de Herzmanicz 25. M. Petrus de Brandis 26. M. Gregorius Thome de Praga 27. M. Briccius de Zacz 28. M. Wenczeslaus Beran 29. M. Wenczeslaus Longus de Praga 30. M. Henricus de Klobuk 31. M. Matheus monachus de Aula Regia 32. M. Allexius 33. M. Martinus de Praga 34. M. Petrus de Nahossycz Tales Archita Euclides Noe Ysocrates Myso Epicurus Plutarcus Theofrastus Ligurtus Ptolomeus Aristenes Empedocles Democritus Remistocles Anatharsis Ypocras Omerus Symonides Secundus Iulius Celsus Aristotiles 10b rector 11a decanus 12b 1382 12b 13a 13a 1386 13b 1387 15a 1388 16b 1390 14b 1390 17a 1391 1392 18a 19a 1391 20b 1394 20 a 1395 21b 1396 1396 22a 1397 23a 23a 1397 31 34 39 40 40 41 43 47 52 54 57 61 66 69 71 75 78 83 84 34a 1404 34a 1404 34b 1405 1405 35a 88 24a 1398 1399 24b 91 1399 26 a 95 1398 26b 98 103 1398 27b 105 28b 1399 1402 108 30 a 113 1404 31a 1404 118 32a 121 (1404) 33a 33b 1404 123 125 125 128 130 Socrates Plato Tulius Zeno Boecius 219
Strana 220
35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 56. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 220 M M M M EEEEEEEESEEEE SEEEEEEEEZEEZEEEEE . Iohannes de Neusedlicz . Procopius de Cladrub . Nicolaus de Miliczyn . Sobieslavus, dictus Skala, de Roznow . leronimus de Praga . Symon dc Praga officialis . Procopius de Plzna . Wenczeslaus de Mirowicz . Mathias de Bidzowia Iohannes de Gyczyn Iohannes Laurini de Bzenecz . Zdyslaus de Zwierzetycz Iohannes de Werona Nicolaus de Stogeczyn Anthonius de Luna . Paulus de Praga Symon de Rokyczano . Elias de Tyn . Laurencius de Nimburga . Petrus de Dobrziechow, dictus Boczek . Nicolaus de Dessna . Iohannes de Borotin Wenczeslaus de Nymburga Iacobus de Molda Stephannus de Broda Borziwogius de Praga Nicolaus de Pawlikow Martinus de Zacz Przech de Branicz Iohannes Kunssonis de Praga . Paulus de Oless . Nicolaus de Rzeczycz Elcobolus Yscus Seneca Quintilianus Crisippus Apuleyus Eraclitus Erasistratus Anaxagoras Chilo Solon Gracianus Protagoras Galienus Paulus apostolus Pitagoras Vitulo Xenofon Escines Averoys Avicenna Permenides Symachus Porphirius Plotinus Terrencius Publius Valerius 35b 37a 38a 39a 40a 40b 40b 41b 42a 43a 43b 44a 44b 44b 45a 29a 45b 45b 46b 47a 48a 48a 48b 49a 49a 49b 50a 50b 50b 51a 51a 51b 1405 1405 1406 1406 1407 1408 1408 1408 1408 1408 1408 1410 1410 1410 1410 1400 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 133 137 142 146 150 153 154 157 159 163 167 169 171 172 174 176 180 181 186 188 191 192 194 196 198 199 202 203 204 206 207 208
35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 56. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 220 M M M M EEEEEEEESEEEE SEEEEEEEEZEEZEEEEE . Iohannes de Neusedlicz . Procopius de Cladrub . Nicolaus de Miliczyn . Sobieslavus, dictus Skala, de Roznow . leronimus de Praga . Symon dc Praga officialis . Procopius de Plzna . Wenczeslaus de Mirowicz . Mathias de Bidzowia Iohannes de Gyczyn Iohannes Laurini de Bzenecz . Zdyslaus de Zwierzetycz Iohannes de Werona Nicolaus de Stogeczyn Anthonius de Luna . Paulus de Praga Symon de Rokyczano . Elias de Tyn . Laurencius de Nimburga . Petrus de Dobrziechow, dictus Boczek . Nicolaus de Dessna . Iohannes de Borotin Wenczeslaus de Nymburga Iacobus de Molda Stephannus de Broda Borziwogius de Praga Nicolaus de Pawlikow Martinus de Zacz Przech de Branicz Iohannes Kunssonis de Praga . Paulus de Oless . Nicolaus de Rzeczycz Elcobolus Yscus Seneca Quintilianus Crisippus Apuleyus Eraclitus Erasistratus Anaxagoras Chilo Solon Gracianus Protagoras Galienus Paulus apostolus Pitagoras Vitulo Xenofon Escines Averoys Avicenna Permenides Symachus Porphirius Plotinus Terrencius Publius Valerius 35b 37a 38a 39a 40a 40b 40b 41b 42a 43a 43b 44a 44b 44b 45a 29a 45b 45b 46b 47a 48a 48a 48b 49a 49a 49b 50a 50b 50b 51a 51a 51b 1405 1405 1406 1406 1407 1408 1408 1408 1408 1408 1408 1410 1410 1410 1410 1400 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 1410 133 137 142 146 150 153 154 157 159 163 167 169 171 172 174 176 180 181 186 188 191 192 194 196 198 199 202 203 204 206 207 208
Strana 221
CONSPECTUS QVAESTIONVM Utrum a primo ente intellectivo et inmutabili, omnipotenti, omniscienti, dependeat optima disposicio universi. . . . . . . . . . . . . . pag. Utrum actuum. malorum et aliarum formarum privativarum individuacio capitur principalissime a subiecto |... .........- Utrum ad perfectum ordinem esscncialem universi necessario sit 5s ponendum ens analogum, commune Deo etcreaturis. . . . D Utrum anime, que est spiritus inmortalis, insunt intellectus. agens et possibilis Utrum brachium seculare potest licite bona temporalia tollere a clero actuali- ter delinquente . . . . . Dl ... Utrum constancia timorem excuciens is culpabilem ostendit, quod laudabilius sit se bene haberc in adversis quam in prosperis . . Utrum cor, quod in animali est primum vivens et ultimum moriens, intcr omnia membra teneat principatum . . . . . Utrum cuilibet contradiccioni in signis preter signa , intellectivt 'um » aliquid co- respondet es D Utrum cuilibet potencie active corespondet passiva potencia et e contra . Utrum cuiuslibet speciei specialissime differencia, que eius est essencialis qualitas, sit eidem adequabilis . . Utrum Deus, cui omnia possibilia sunt presencia, omnem proposicionem veram sic primarie signando scit invariabiliter esse veram . e. Utrum Deus, qui creavit mundum sensibilem in primo instanti temporis, potuit ipsum prius producere et communicare creanciam alicui crea- ture. ... . D. en Utrum ens, verum, unum, bonum et aliquid convertuntur . . . . . . - Utrum essencie predicamentorumsingule ad invicem essencialiter sunt distincte Utrum ex anatomia potest ostendi incsse humano capiti decem sensus . Utrum ex generis nobilitate nobiles nobilibus ex morum honestate sint me- liores_ . . .............. RE Utrum cxpedicius sit comunitatem regi secundum legem Dei a iudicibus quam secundum legem civilem a regibus vel e contra . Utrum felicitas, forma plene sacians hominem, sit accidentalis bonitas ciusdem Utrum generacio ct corrupcio substancialis mutacionem aliam presupponunt Utrum homini in aliquo casu licitum sit mentiri . Utrum humani corporis, quod non capit conplexionem ad pondus, membra in suis conplexionibus contrarcsistant ... Utrum in polliciis benc rectis expediens sit super bonis fortune sacerdotcs sccu- lariter. dominari 200 170 146 41 115 160 192 204 198 96 58 89 124 175 70 41 40 186 109 99 84 221
CONSPECTUS QVAESTIONVM Utrum a primo ente intellectivo et inmutabili, omnipotenti, omniscienti, dependeat optima disposicio universi. . . . . . . . . . . . . . pag. Utrum actuum. malorum et aliarum formarum privativarum individuacio capitur principalissime a subiecto |... .........- Utrum ad perfectum ordinem esscncialem universi necessario sit 5s ponendum ens analogum, commune Deo etcreaturis. . . . D Utrum anime, que est spiritus inmortalis, insunt intellectus. agens et possibilis Utrum brachium seculare potest licite bona temporalia tollere a clero actuali- ter delinquente . . . . . Dl ... Utrum constancia timorem excuciens is culpabilem ostendit, quod laudabilius sit se bene haberc in adversis quam in prosperis . . Utrum cor, quod in animali est primum vivens et ultimum moriens, intcr omnia membra teneat principatum . . . . . Utrum cuilibet contradiccioni in signis preter signa , intellectivt 'um » aliquid co- respondet es D Utrum cuilibet potencie active corespondet passiva potencia et e contra . Utrum cuiuslibet speciei specialissime differencia, que eius est essencialis qualitas, sit eidem adequabilis . . Utrum Deus, cui omnia possibilia sunt presencia, omnem proposicionem veram sic primarie signando scit invariabiliter esse veram . e. Utrum Deus, qui creavit mundum sensibilem in primo instanti temporis, potuit ipsum prius producere et communicare creanciam alicui crea- ture. ... . D. en Utrum ens, verum, unum, bonum et aliquid convertuntur . . . . . . - Utrum essencie predicamentorumsingule ad invicem essencialiter sunt distincte Utrum ex anatomia potest ostendi incsse humano capiti decem sensus . Utrum ex generis nobilitate nobiles nobilibus ex morum honestate sint me- liores_ . . .............. RE Utrum cxpedicius sit comunitatem regi secundum legem Dei a iudicibus quam secundum legem civilem a regibus vel e contra . Utrum felicitas, forma plene sacians hominem, sit accidentalis bonitas ciusdem Utrum generacio ct corrupcio substancialis mutacionem aliam presupponunt Utrum homini in aliquo casu licitum sit mentiri . Utrum humani corporis, quod non capit conplexionem ad pondus, membra in suis conplexionibus contrarcsistant ... Utrum in polliciis benc rectis expediens sit super bonis fortune sacerdotcs sccu- lariter. dominari 200 170 146 41 115 160 192 204 198 96 58 89 124 175 70 41 40 186 109 99 84 221
Strana 222
Utrum intenciones secunde sint res positive, sibi invicem essencialiter sub- ordinate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Utrum inter bona nature, fortune, amicicie et virtutis melius ceteris est habere bonum virtutis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum inter pollicias regalia sit optima pollicia . . . . . . . . . . . . . Utrum lex pure humana canonica legi ewangelice in aliquo quoad direc- cionem hominis sit adversa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Utrum licet sine revelacione Dei Cristiano pugnare cum Cristiano pro tem- 44 76 poralibus civiliter conquirendis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Utrum materia prima est idem compositum in numero cum forma an informis 164 Utrum mensure rerum, tempus, ewum et eternitas realiter sunt distincte . . 157 Utrum necesse est in omni illuminacione naturali lumen multiplicari et radios reflecti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Utrum negaciones, pretericiones et futuriciones sint veritates . . . . . . . 106 Utrum obligacio logica propter possibile positum cogit, ut inconveniens sit concedendum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Utrum oculus, existens luminosus intrinsece, sit coloratus . . . . . . . . 118 Utrum omne accidens, subiectum formaliter denominans, sit inperfeccius quam subiectum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Utrum omne argumentum sophisticum in principiis necessariis sit fundatum 206 Utrum omne contingens, quod eveniet, absolute necessario eveniet . . . . . 35 Utrum omne dependens sit ens per participacionem prime cause . . . . . 151 Utrum omne principium mathematice, cuius obiectum primarium est quan- titas, sit necessarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Utrum omne temporale, quod accipitur a mutuum dante ex intencione ultra sortem, sit usura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Utrum omnes actus humani, de libero arbitrio facti, debent in finem ultimum ordinari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Utrum omnis causa, existens naturaliter prior suo effectu, distingwitur essen- cialiter ab eodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Utrum omnis homo, faciens contra conscienciam, edificat ad gehennam . . 62 Utrum omnis motus localis sit res distincta a mobili habens esse successivum 128 Utrum omnis natura racionalis producta sit persona . . . . . . . . . . . 130 Utrum omnis prelatica iudiciaria excommunicacio sit nociva excommuni- cato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Utrum omnis racionativus rector, summi rectoris subditus legibus, debeat subditos precellere sapiencia et virtute . . . . . . . . . . . . . . . 33 Utrum omnis relacio predicamentalis sit positiva entitas preter operacionem humani intellectus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 222
Utrum intenciones secunde sint res positive, sibi invicem essencialiter sub- ordinate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Utrum inter bona nature, fortune, amicicie et virtutis melius ceteris est habere bonum virtutis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum inter pollicias regalia sit optima pollicia . . . . . . . . . . . . . Utrum lex pure humana canonica legi ewangelice in aliquo quoad direc- cionem hominis sit adversa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Utrum licet sine revelacione Dei Cristiano pugnare cum Cristiano pro tem- 44 76 poralibus civiliter conquirendis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Utrum materia prima est idem compositum in numero cum forma an informis 164 Utrum mensure rerum, tempus, ewum et eternitas realiter sunt distincte . . 157 Utrum necesse est in omni illuminacione naturali lumen multiplicari et radios reflecti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Utrum negaciones, pretericiones et futuriciones sint veritates . . . . . . . 106 Utrum obligacio logica propter possibile positum cogit, ut inconveniens sit concedendum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Utrum oculus, existens luminosus intrinsece, sit coloratus . . . . . . . . 118 Utrum omne accidens, subiectum formaliter denominans, sit inperfeccius quam subiectum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Utrum omne argumentum sophisticum in principiis necessariis sit fundatum 206 Utrum omne contingens, quod eveniet, absolute necessario eveniet . . . . . 35 Utrum omne dependens sit ens per participacionem prime cause . . . . . 151 Utrum omne principium mathematice, cuius obiectum primarium est quan- titas, sit necessarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Utrum omne temporale, quod accipitur a mutuum dante ex intencione ultra sortem, sit usura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Utrum omnes actus humani, de libero arbitrio facti, debent in finem ultimum ordinari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Utrum omnis causa, existens naturaliter prior suo effectu, distingwitur essen- cialiter ab eodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Utrum omnis homo, faciens contra conscienciam, edificat ad gehennam . . 62 Utrum omnis motus localis sit res distincta a mobili habens esse successivum 128 Utrum omnis natura racionalis producta sit persona . . . . . . . . . . . 130 Utrum omnis prelatica iudiciaria excommunicacio sit nociva excommuni- cato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Utrum omnis racionativus rector, summi rectoris subditus legibus, debeat subditos precellere sapiencia et virtute . . . . . . . . . . . . . . . 33 Utrum omnis relacio predicamentalis sit positiva entitas preter operacionem humani intellectus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 222
Strana 223
Utrum peccatum moris sumptum formaliter, quod non potest esse a Deo volitum, potest crescere in infinitum . . . . . . . . . . . . 143 . . . Utrum peritus geometra longitudines, altitudines, profunditates et distancias corporum instrumentis geometricis potest infallibiliter invenire . . . . 52 Utrum possit illibertari liberum arbitrium potencie volitive . . . . . . . . 134 Utrum potest homo iniustus iuste dominative bona temporalia possidere . . 73 Utrum potest in consequencia bona antecedens esse verum sine consequente 195 Utrum potest proposicio, stante significacione eius primaria, de veritate in fal- sitatem mutari vel e converso . . . . . 203 . . . . . . . . . . . . . Utrum potest summus princeps in exsecucione sui mandati a minori principe inpediri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Utrum potest voluntas humana velle inpossibile . . . . . . . . . . . . 207 Utrum quilibet homo propositis duobus bonis, maiori et minori, eque sibi 55 facilibus, faciendo minus bonum et dimittendo mayus, peccet moraliter Utrum quilibet suo superiori homo subditus tenetur ei in singulis actibus in- differentibus obedire 139 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum religio privata addit aliquid perfeccionis supra communi lege domini lesu Cristi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Utrum sensaciones fiunt per extramissiones virtutum ab organis sensitivis 193 Utrum sequentes opiniones doctorum erroneas sint excusabiles a peccato 39 Utrum simpliciter necessario multitudo ydearum prerequiritur ad multitudi- 155 . . . . . . . . nem productorum . . . . . . . . . . . . . . . Utrum singuli racionales spiritus sint eiusdem speciei specialissime . . . . . 176 Utrum sonus, qui est obiectum primum auditus, sit a percussis corporibus res 121 distincta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum tantum septem sunt planete, ad quorum motum requiruntur epicicli et ecentrici, in quibus sunt stacionarii vel retrogradi, ex quorum coniunc- cione a facie celi contingit hominem limitari in fortuniis et sua periodo, et stellam comatam, ardentem draconem, halonem, yridem, sub, asub, 79 hiatum et bochim generari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum tantum tres sunt perfecte musicales consonancie comensurabiles ad invicem, scilicet dyapason, dyatesseron et dyapente . . . . . . . . . . 180 Utrum veritas creata secundum esse existere causat Dei scienciam relativam 92 Utrum virtutes cardinales, que capiunt suum esse a subiecto, distingwuntur formaliter ex obiecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Utrum virtutes morales in voluntate subiective connexe ad invicem habeant vicia sibi opposita et connexa . . . . . . . . . . . . . . 47 . . . . . 223
Utrum peccatum moris sumptum formaliter, quod non potest esse a Deo volitum, potest crescere in infinitum . . . . . . . . . . . . 143 . . . Utrum peritus geometra longitudines, altitudines, profunditates et distancias corporum instrumentis geometricis potest infallibiliter invenire . . . . 52 Utrum possit illibertari liberum arbitrium potencie volitive . . . . . . . . 134 Utrum potest homo iniustus iuste dominative bona temporalia possidere . . 73 Utrum potest in consequencia bona antecedens esse verum sine consequente 195 Utrum potest proposicio, stante significacione eius primaria, de veritate in fal- sitatem mutari vel e converso . . . . . 203 . . . . . . . . . . . . . Utrum potest summus princeps in exsecucione sui mandati a minori principe inpediri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Utrum potest voluntas humana velle inpossibile . . . . . . . . . . . . 207 Utrum quilibet homo propositis duobus bonis, maiori et minori, eque sibi 55 facilibus, faciendo minus bonum et dimittendo mayus, peccet moraliter Utrum quilibet suo superiori homo subditus tenetur ei in singulis actibus in- differentibus obedire 139 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum religio privata addit aliquid perfeccionis supra communi lege domini lesu Cristi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Utrum sensaciones fiunt per extramissiones virtutum ab organis sensitivis 193 Utrum sequentes opiniones doctorum erroneas sint excusabiles a peccato 39 Utrum simpliciter necessario multitudo ydearum prerequiritur ad multitudi- 155 . . . . . . . . nem productorum . . . . . . . . . . . . . . . Utrum singuli racionales spiritus sint eiusdem speciei specialissime . . . . . 176 Utrum sonus, qui est obiectum primum auditus, sit a percussis corporibus res 121 distincta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum tantum septem sunt planete, ad quorum motum requiruntur epicicli et ecentrici, in quibus sunt stacionarii vel retrogradi, ex quorum coniunc- cione a facie celi contingit hominem limitari in fortuniis et sua periodo, et stellam comatam, ardentem draconem, halonem, yridem, sub, asub, 79 hiatum et bochim generari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utrum tantum tres sunt perfecte musicales consonancie comensurabiles ad invicem, scilicet dyapason, dyatesseron et dyapente . . . . . . . . . . 180 Utrum veritas creata secundum esse existere causat Dei scienciam relativam 92 Utrum virtutes cardinales, que capiunt suum esse a subiecto, distingwuntur formaliter ex obiecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Utrum virtutes morales in voluntate subiective connexe ad invicem habeant vicia sibi opposita et connexa . . . . . . . . . . . . . . 47 . . . . . 223
Strana 224
CONSPECTVS PROBLEMATVM Quare homines peccant, cum naturaliter debent ad bonum virtutis inclinari et a malo vicii declinare . Wr Quare scolares plurimum de lege pure umana canonica sunt magis solliciti quam de lege pure divina ewangelica, cum. ipsa sit sufficientissima ad salutem Quare, ut ait Ambrosius in libro Exameron, aves in magna serenitate minus garriunt, post pluviam vero magis . o. . o. Ouare, ut ait Ambrosius in Exameron, apis mel geriti in ore, c, sed cauda veneno pollet v . aa Ouare, ut ait Ambrosius in Exameron libro 50, perdix obliviosa, ovorum suo- rum oblita, sibi agregat aliena et sacerdos rolinduens propria opcra vult vivificare aliena . . PANNU . Ouare, ut ait Aristoteles ad Allexandrum i in De regimine principum, armonia tristiciam tristibus et letis leticiam confert . Maka Ouare, ut ait Avicenna in libro Medicine 6% hominis irati visus rubescit, ligwa nigrescit et labium intumescit WR Quare, ut ait Avicenna in suo libro Mineralium, loca circa centrum terre sunt magis auro, argento et aliis metallis consita et conferta . 0 Ouare, ut ait carnifex Buchta in sua experiencia, vesica est levior, dum est inflata, guam dum est non inflata Ouare, ut ait Hermes in libro De semitis arcium, aurum attenuatum in laminas linquescit balsamo absque igne ....... SA Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, ridentes et ; gaudentes obtusas ct magnas voces faciunt, plorantes autem acutas . 2 Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, venenum, sangwis ct oleum ignem magnum et validum efflamant i... Ouare, ut ait Plato in libro De inmortalitate anime, lumine presente guando- cumgue oculos claudimus, apparencia luminis nobis inest . Quare, ut ait Solinus in Libro rerum, lilium clausum nondumque apertum in manu virginis cicius aperitur . ... o. Quare, ut ait Theofrastus in libro De causa Longitudinis et : brevitatis v vite, ho- mines astuti et lascivi sunt brevis vite ......000000000040 4 Quare, ut ait Theophillus in Breviario diversarum arcium, vitrum a parwo igne frangitur, a maiori vero liquatur et consolidatur ....... Ouare, ut dicit Alanus in Probleumatibus, homo bis est puer, guem licet esse semel WR Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, oculus percussus ignem inse habere videtur s... 0 0010000000000 224 58 172 158 76 84 181 144 193 173 204 122 97 129 152 90 107 39 118
CONSPECTVS PROBLEMATVM Quare homines peccant, cum naturaliter debent ad bonum virtutis inclinari et a malo vicii declinare . Wr Quare scolares plurimum de lege pure umana canonica sunt magis solliciti quam de lege pure divina ewangelica, cum. ipsa sit sufficientissima ad salutem Quare, ut ait Ambrosius in libro Exameron, aves in magna serenitate minus garriunt, post pluviam vero magis . o. . o. Ouare, ut ait Ambrosius in Exameron, apis mel geriti in ore, c, sed cauda veneno pollet v . aa Ouare, ut ait Ambrosius in Exameron libro 50, perdix obliviosa, ovorum suo- rum oblita, sibi agregat aliena et sacerdos rolinduens propria opcra vult vivificare aliena . . PANNU . Ouare, ut ait Aristoteles ad Allexandrum i in De regimine principum, armonia tristiciam tristibus et letis leticiam confert . Maka Ouare, ut ait Avicenna in libro Medicine 6% hominis irati visus rubescit, ligwa nigrescit et labium intumescit WR Quare, ut ait Avicenna in suo libro Mineralium, loca circa centrum terre sunt magis auro, argento et aliis metallis consita et conferta . 0 Ouare, ut ait carnifex Buchta in sua experiencia, vesica est levior, dum est inflata, guam dum est non inflata Ouare, ut ait Hermes in libro De semitis arcium, aurum attenuatum in laminas linquescit balsamo absque igne ....... SA Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, ridentes et ; gaudentes obtusas ct magnas voces faciunt, plorantes autem acutas . 2 Quare, ut ait Philosophus in Probleumatibus, venenum, sangwis ct oleum ignem magnum et validum efflamant i... Ouare, ut ait Plato in libro De inmortalitate anime, lumine presente guando- cumgue oculos claudimus, apparencia luminis nobis inest . Quare, ut ait Solinus in Libro rerum, lilium clausum nondumque apertum in manu virginis cicius aperitur . ... o. Quare, ut ait Theofrastus in libro De causa Longitudinis et : brevitatis v vite, ho- mines astuti et lascivi sunt brevis vite ......000000000040 4 Quare, ut ait Theophillus in Breviario diversarum arcium, vitrum a parwo igne frangitur, a maiori vero liquatur et consolidatur ....... Ouare, ut dicit Alanus in Probleumatibus, homo bis est puer, guem licet esse semel WR Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, oculus percussus ignem inse habere videtur s... 0 0010000000000 224 58 172 158 76 84 181 144 193 173 204 122 97 129 152 90 107 39 118
Strana 225
Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, si quis speculum ex tri- bus speculis convexis compositum introspexerit, quocumque se verterit, faciem videbit quandam sue faciei similem in aere apparere . . . . . . Quare, ut dicit Ambrosius in Exameron, irundo tempore estatis in tempe- state et tempore tonitrui alcius volat quam sine illis . . . . . . . . . 204 Quare, ut dicit Amphites libro 5° De descripcionibus rerum, laudabilius sit se bene habere in adversis quam in prosperis . . . . . . . . . . . . 115 Quarc, ut dicit Amphites tractatu De comemorabilibus antiquorum, vesper- tilio circumvolans circularem motum facit, sed ad evaginatum gladium facit rectum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Quare, ut dicit Aristotiles in De regimine principum ad Allexandrum, summe valet sanitati conservande humane aliqualem cottidie globum auri deglutire. 40 Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus et Ambrosius in Exameron, ursus nequaquam aggreditur sedentem aut stantem in aqua . . . . . . 139 Quare, ut dicit Aristoteles in Probleumatibus, homo in ambulando preponit . . . pedem dextrum, sed in descendendo sinistrum. . . . . . . . . 171 Quare, ut dicit Aristoteles in Probleumatibus, ut limpidius videamus, unum oculum claudimus et visum obumbrando quodammodo tegimus . . . 182 Quare, ut dicit auctor in libro Apiario, rector apum caret aculeo et comedit cum apibus non laborans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Quare, ut dicit auctor Veteris lilii, homines sicciores sunt humidis hominibus vite longioris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Quare, ut dicit Avempace in 4° Metheororum, serenitas yemalis frigus efficit et algorem, serenitas autem estivalis estum generat et calorem . . . . . 62 Quare, ut dicit Avicebron auctor in libro Fontis vite, bos habundancius cadit in montibus quam in vallibus . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 . Quare, ut dicit Calcidius in Thimeo Platonis, inhabilis redditur sciencie et virtutum, qui feminarum negociis studet inplicari. . . . . . . . . . . 147 Quare, ut dicit Commentator super 4um Metheororum, ferrum candens melli iniectum liquescit . . . . . . . . . . . . 203 . Quare, ut dicit communis experiencia, ex genere nobiles ignobilibus commu- niter sunt maiores . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit communitas venatorum et specialiter Martin Kladny, wespe cerwo viventi generantur in capite, qui cerebrum eius comedunt, ut eciam cornua decidant, et tamen non moritur . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Constantinus libro 8° Moralium, febris, sepum, venenum, ebrietas et sompnolencia inpediunt gustum . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Egidius De causa longitudinis et brevitatis vite, humidum radi- cale et calidum naturale vitam conservant . . . . . . . . . . . . . 100 70 187 53 56 15 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 225
Quare, ut dicit Algazel in tractatu De forma speculi, si quis speculum ex tri- bus speculis convexis compositum introspexerit, quocumque se verterit, faciem videbit quandam sue faciei similem in aere apparere . . . . . . Quare, ut dicit Ambrosius in Exameron, irundo tempore estatis in tempe- state et tempore tonitrui alcius volat quam sine illis . . . . . . . . . 204 Quare, ut dicit Amphites libro 5° De descripcionibus rerum, laudabilius sit se bene habere in adversis quam in prosperis . . . . . . . . . . . . 115 Quarc, ut dicit Amphites tractatu De comemorabilibus antiquorum, vesper- tilio circumvolans circularem motum facit, sed ad evaginatum gladium facit rectum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Quare, ut dicit Aristotiles in De regimine principum ad Allexandrum, summe valet sanitati conservande humane aliqualem cottidie globum auri deglutire. 40 Quare, ut dicit Aristotiles in Probleumatibus et Ambrosius in Exameron, ursus nequaquam aggreditur sedentem aut stantem in aqua . . . . . . 139 Quare, ut dicit Aristoteles in Probleumatibus, homo in ambulando preponit . . . pedem dextrum, sed in descendendo sinistrum. . . . . . . . . 171 Quare, ut dicit Aristoteles in Probleumatibus, ut limpidius videamus, unum oculum claudimus et visum obumbrando quodammodo tegimus . . . 182 Quare, ut dicit auctor in libro Apiario, rector apum caret aculeo et comedit cum apibus non laborans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Quare, ut dicit auctor Veteris lilii, homines sicciores sunt humidis hominibus vite longioris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Quare, ut dicit Avempace in 4° Metheororum, serenitas yemalis frigus efficit et algorem, serenitas autem estivalis estum generat et calorem . . . . . 62 Quare, ut dicit Avicebron auctor in libro Fontis vite, bos habundancius cadit in montibus quam in vallibus . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 . Quare, ut dicit Calcidius in Thimeo Platonis, inhabilis redditur sciencie et virtutum, qui feminarum negociis studet inplicari. . . . . . . . . . . 147 Quare, ut dicit Commentator super 4um Metheororum, ferrum candens melli iniectum liquescit . . . . . . . . . . . . 203 . Quare, ut dicit communis experiencia, ex genere nobiles ignobilibus commu- niter sunt maiores . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit communitas venatorum et specialiter Martin Kladny, wespe cerwo viventi generantur in capite, qui cerebrum eius comedunt, ut eciam cornua decidant, et tamen non moritur . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Constantinus libro 8° Moralium, febris, sepum, venenum, ebrietas et sompnolencia inpediunt gustum . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Egidius De causa longitudinis et brevitatis vite, humidum radi- cale et calidum naturale vitam conservant . . . . . . . . . . . . . 100 70 187 53 56 15 M. Ioh. Hus Quodlibet 1411, ed. Ryba 225
Strana 226
Quare, ut dicit Fontinus in Descripcionibus universi, fulmen accendit sub aqua . . . . . . . . . . 206 . piscatorum recia, sed extra aquam nullo modo Quare, ut dicit Gilbertus in De secretis mulierum, mulieres, que in iuven- tute cito pariunt, parere cicius desistunt . . . . . . . . . . . . . . 195 Quare, ut dicit Hermes Trismegistus ad Asclepium, amarissima est mors, quam voluptas precessit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Ieronimus contra Iovinianum, virgines, quamdiu virgines, ipsi quoque viri, quamdiu continentes sunt, absque rugis leviores atque 48 45 placidiores in facie manent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Iohanicius De regimine sanitatis, lunaribus per fenestram in- gredientibus radiis sompnus morbidissimus est hominibus universis . . . 176 Quare, ut dicit Iohannes Mesue in prima Practica, cuncta, que ad mortem vergunt, vulnera sunt solis virgineis manibus alliganda . . . . . . . . 200 Quare, ut dicit Maczko Boemus in suo libello De trinitate, panter dum pre- dam non rapit in tribus saltibus, amplius ipsam non insequitur . . . . . 73 Quare, ut dicit Magister Iohannes Wikleph, homines diversorum ydiomatum computant super numero denario replicantes . . . . . . . . . . . . 103 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, acuta pars cordis solidior est et durior quam basis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum liquorem amarum lingwa attingimus, mox oculos in parte claudimus et dentes conplicamus . 92 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum pluvia sepe descendunt serpentes, rane et pisces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, vehementer vulnerati irasci minime possunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Quare, ut dicit Philosophus 1° Rethoricorum, prefectis et iudicibus et amare et odire et proprium comodum annexa sunt . . . . . . . . . . . . 153 Quare, ut dicit Philosophus 2° De anima, omnia a fine denominari iustum est. 209 Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, corpus mortuum magis fetet, serico quam lineo panno involutum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, flos naribus applicatus sitim miti- gat et in manu detentus lassum recreat . . . . . . . . . . . . . . . 165 Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, oculus sanus egrum inspiciens oculum incipit lacrimari et demum infirmari . . . . . . . . . . . . 190 Quare, ut dicit Solinus in Speculo naturali, vinea circa valles dulcius redolet quam vinea in alto monte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Quare, ut dicit Sydonius, difficile est in re prospera amicos congnoscere, in adversa vero facile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 226
Quare, ut dicit Fontinus in Descripcionibus universi, fulmen accendit sub aqua . . . . . . . . . . 206 . piscatorum recia, sed extra aquam nullo modo Quare, ut dicit Gilbertus in De secretis mulierum, mulieres, que in iuven- tute cito pariunt, parere cicius desistunt . . . . . . . . . . . . . . 195 Quare, ut dicit Hermes Trismegistus ad Asclepium, amarissima est mors, quam voluptas precessit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Ieronimus contra Iovinianum, virgines, quamdiu virgines, ipsi quoque viri, quamdiu continentes sunt, absque rugis leviores atque 48 45 placidiores in facie manent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Iohanicius De regimine sanitatis, lunaribus per fenestram in- gredientibus radiis sompnus morbidissimus est hominibus universis . . . 176 Quare, ut dicit Iohannes Mesue in prima Practica, cuncta, que ad mortem vergunt, vulnera sunt solis virgineis manibus alliganda . . . . . . . . 200 Quare, ut dicit Maczko Boemus in suo libello De trinitate, panter dum pre- dam non rapit in tribus saltibus, amplius ipsam non insequitur . . . . . 73 Quare, ut dicit Magister Iohannes Wikleph, homines diversorum ydiomatum computant super numero denario replicantes . . . . . . . . . . . . 103 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, acuta pars cordis solidior est et durior quam basis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum liquorem amarum lingwa attingimus, mox oculos in parte claudimus et dentes conplicamus . 92 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, cum pluvia sepe descendunt serpentes, rane et pisces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Quare, ut dicit Philosophus in Probleumatibus, vehementer vulnerati irasci minime possunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Quare, ut dicit Philosophus 1° Rethoricorum, prefectis et iudicibus et amare et odire et proprium comodum annexa sunt . . . . . . . . . . . . 153 Quare, ut dicit Philosophus 2° De anima, omnia a fine denominari iustum est. 209 Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, corpus mortuum magis fetet, serico quam lineo panno involutum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, flos naribus applicatus sitim miti- gat et in manu detentus lassum recreat . . . . . . . . . . . . . . . 165 Quare, ut dicit Plinius in Speculo naturali, oculus sanus egrum inspiciens oculum incipit lacrimari et demum infirmari . . . . . . . . . . . . 190 Quare, ut dicit Solinus in Speculo naturali, vinea circa valles dulcius redolet quam vinea in alto monte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Quare, ut dicit Sydonius, difficile est in re prospera amicos congnoscere, in adversa vero facile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 226
Strana 227
Quare, ut dicit Sydonius in Epistolari, detestabilior est verbositas in mulieri- bus quam in viris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Quare, ut dicit Tharencius in Libro veritatis et falsitatis, in homine puritas . . corporis sapientie et artibus est bene apta. . . . . . 168 . . Quare, ut dicit Theophillus in Breviario diversarum arcium, si pix et plum- . . bum non starent retro, speculum nullatenus reluceret . . . . 197 Quare, ut dicit Tulius Contra Kathelinam, castratorum hominum vox cla- rescit, anhelitus dulcescit, gene florescunt et labia rubescunt . . . . . . 155 Quare, ut dicit Tulius in Tusculanis questionibus, homines animosi sunt ce- teris miciores . . . . . . . 86 . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Voxa in sua experiencia, bibulorum lingwa non utitur bene suo officio et in crastino magis sitit . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Quare, ut docet communis experiencia, spiritus, qui dicuntur titivilli, con- versantur plus cum virginibus quam cum aliis hominibus . . . . . . . 177 Quare, ut docet experiencia et ut dicunt Erveus, Linconiensis et Simplicius, aqua, que erat calida, cicius congelatur quam frigida . . . . . . . . . 41 227
Quare, ut dicit Sydonius in Epistolari, detestabilior est verbositas in mulieri- bus quam in viris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Quare, ut dicit Tharencius in Libro veritatis et falsitatis, in homine puritas . . corporis sapientie et artibus est bene apta. . . . . . 168 . . Quare, ut dicit Theophillus in Breviario diversarum arcium, si pix et plum- . . bum non starent retro, speculum nullatenus reluceret . . . . 197 Quare, ut dicit Tulius Contra Kathelinam, castratorum hominum vox cla- rescit, anhelitus dulcescit, gene florescunt et labia rubescunt . . . . . . 155 Quare, ut dicit Tulius in Tusculanis questionibus, homines animosi sunt ce- teris miciores . . . . . . . 86 . . . . . . . . . . . . . . . . Quare, ut dicit Voxa in sua experiencia, bibulorum lingwa non utitur bene suo officio et in crastino magis sitit . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Quare, ut docet communis experiencia, spiritus, qui dicuntur titivilli, con- versantur plus cum virginibus quam cum aliis hominibus . . . . . . . 177 Quare, ut docet experiencia et ut dicunt Erveus, Linconiensis et Simplicius, aqua, que erat calida, cicius congelatur quam frigida . . . . . . . . . 41 227
Strana 228
INDEX NOMINUM Numeris paginae huius editionis indicantur. Typi inclinati ad annotationes pertinent. Achab 111, 112 Adam 71, 106 Adrianus (Hadrianus) 113, 114 Aeschines, v. Escines Aesopus, v. Esopus Affer (Afer) 154 Agelius (Aulus Gellius ) 88, 98, 99, 172, 186, 202 Agnes (vidua a Nicolao de Rzeczycz relicta) 208 Agnus, v. Wenczeslaus Beran Agrigentina civitas 128 Alanus ab Insulis, De planctu nature 85, Problcum. (Lib. parabolarum ) 39 Albertus ( Magnus) 194 Alcibiades 91 Alexander, v. Allexander Alexander Aphrodisieus 118, 155 Alexandria 175 Alexius, v. Allexius Algazcl 53, 118, 123 Alkabicius 81 Allexander (Magnus) 40, 181 Allexander (philosophus) 194 Allexius de Peckari 125—126, 213 Altimetra 53 Ambrosius in Examcron 76, 84, 139, 158, 204 Amphites 115, 192 Anacharsis, v. Anatharsis Anatharsis ( Anacharsis) 95—96, 212 Anaxagoras 163—164, 214 Anaximenes 163 Andreas (Iohannis de Gyczyn pater) 163 Andreas (Nicolai de Stogeczyn pater) 172 Anglia 41 Anglus 67 Anselmus Cantuarensis 135 Anthiochus ( Antiochus) 160 Anthonius de Luna 174—175, 214 Anticristus (Antichristus) 26, 37, 106 228 Antiochus, v. Anthiochus Antisthenes, v. Aristenes Apiarius, v. Thomas Cantipratensis Apollinaris, v. Sydonius Apostolus (Paulus), v. Scriptura Apulegius, Apuleyus (Apuleius) 154—155, 213; Asclep. 48; De deo Socr. 154 Archelaus 163 Archita ( Archytas ) Tarentinus, Tharentinus 47, 211 Areopagita, Ariopagita, v. Dyonisius Aristencs ( Antisthenes) 83, 212 Aristotiles (Philosophus, Zristoteles) 3, 34, 39, 58, 71, 103, 120, 123—124, 129, 130, 154, 156, 188, 191, 192, 198, 213; Analy- tica, v. Priorum, Posteriorum; Anteprc- dicam. (Praedicam. s. Categ. pars anterior ) 68; Categ., v. Antepredicam., Predicam., Postpredicam.; Celi (Dc caclo ) 20, 26, 27, 58, 80—83, 86, 87, 102, 104, 116, 119, 151, 165, 187, 188; De anima 24, 27, 49, 119, 120, 132, 140, 147—150, 165, 166, 182, 185, 200, 209; De animalibus, v. Part. anim.; De animalium gen. 175; De caclo, v. Celi; De gener. ct corr. 27, 98, 104, 165, 166, 186—188, 206; De interpr., v. Peryarmenias; De iuv. et sen. 162; De long. et brev. 90; De sensu 120, 122, 178, 193; De vita ct morte 161; Elencorum (Elench. ) 147, 153; Eth. Meg., v. Mag. moral.; Ethicorum (Eth. Nic.) 27, 36, 40, 45—48, 67, 68, 70, 71, 76, 98, 110, 111, 115—117, 141, 144, 207; Hist. anim. 160, 210; Katheg., v. Categ.; Logica nova 173; Mag. moral. 68; Methaphis. ( Metaphys. ) 17, 18, 20, 27, 35, 36, 50, 69, 81—84, 86, 90, 95—98, 105, 126, 127, 132, 151, 152, 164—166, 177, 187, 190—192, 197, 204— — 206; Mctyororum ( Meteor. ) 41; Mirab. ausc. 210; Part. anim. 160; Peryarmcnias (Peri herm., De interpr. ) 5, 18, 27, 35, 36,
INDEX NOMINUM Numeris paginae huius editionis indicantur. Typi inclinati ad annotationes pertinent. Achab 111, 112 Adam 71, 106 Adrianus (Hadrianus) 113, 114 Aeschines, v. Escines Aesopus, v. Esopus Affer (Afer) 154 Agelius (Aulus Gellius ) 88, 98, 99, 172, 186, 202 Agnes (vidua a Nicolao de Rzeczycz relicta) 208 Agnus, v. Wenczeslaus Beran Agrigentina civitas 128 Alanus ab Insulis, De planctu nature 85, Problcum. (Lib. parabolarum ) 39 Albertus ( Magnus) 194 Alcibiades 91 Alexander, v. Allexander Alexander Aphrodisieus 118, 155 Alexandria 175 Alexius, v. Allexius Algazcl 53, 118, 123 Alkabicius 81 Allexander (Magnus) 40, 181 Allexander (philosophus) 194 Allexius de Peckari 125—126, 213 Altimetra 53 Ambrosius in Examcron 76, 84, 139, 158, 204 Amphites 115, 192 Anacharsis, v. Anatharsis Anatharsis ( Anacharsis) 95—96, 212 Anaxagoras 163—164, 214 Anaximenes 163 Andreas (Iohannis de Gyczyn pater) 163 Andreas (Nicolai de Stogeczyn pater) 172 Anglia 41 Anglus 67 Anselmus Cantuarensis 135 Anthiochus ( Antiochus) 160 Anthonius de Luna 174—175, 214 Anticristus (Antichristus) 26, 37, 106 228 Antiochus, v. Anthiochus Antisthenes, v. Aristenes Apiarius, v. Thomas Cantipratensis Apollinaris, v. Sydonius Apostolus (Paulus), v. Scriptura Apulegius, Apuleyus (Apuleius) 154—155, 213; Asclep. 48; De deo Socr. 154 Archelaus 163 Archita ( Archytas ) Tarentinus, Tharentinus 47, 211 Areopagita, Ariopagita, v. Dyonisius Aristencs ( Antisthenes) 83, 212 Aristotiles (Philosophus, Zristoteles) 3, 34, 39, 58, 71, 103, 120, 123—124, 129, 130, 154, 156, 188, 191, 192, 198, 213; Analy- tica, v. Priorum, Posteriorum; Anteprc- dicam. (Praedicam. s. Categ. pars anterior ) 68; Categ., v. Antepredicam., Predicam., Postpredicam.; Celi (Dc caclo ) 20, 26, 27, 58, 80—83, 86, 87, 102, 104, 116, 119, 151, 165, 187, 188; De anima 24, 27, 49, 119, 120, 132, 140, 147—150, 165, 166, 182, 185, 200, 209; De animalibus, v. Part. anim.; De animalium gen. 175; De caclo, v. Celi; De gener. ct corr. 27, 98, 104, 165, 166, 186—188, 206; De interpr., v. Peryarmenias; De iuv. et sen. 162; De long. et brev. 90; De sensu 120, 122, 178, 193; De vita ct morte 161; Elencorum (Elench. ) 147, 153; Eth. Meg., v. Mag. moral.; Ethicorum (Eth. Nic.) 27, 36, 40, 45—48, 67, 68, 70, 71, 76, 98, 110, 111, 115—117, 141, 144, 207; Hist. anim. 160, 210; Katheg., v. Categ.; Logica nova 173; Mag. moral. 68; Methaphis. ( Metaphys. ) 17, 18, 20, 27, 35, 36, 50, 69, 81—84, 86, 90, 95—98, 105, 126, 127, 132, 151, 152, 164—166, 177, 187, 190—192, 197, 204— — 206; Mctyororum ( Meteor. ) 41; Mirab. ausc. 210; Part. anim. 160; Peryarmcnias (Peri herm., De interpr. ) 5, 18, 27, 35, 36,
Strana 229
90, 98; Phisic. (Phys. ) 20, 27, 35, 39, 50, 58, 81, 86, 90, 98, 101, 102, 104, 129, 131, 147, 151, 158, 165, 166, 187, 209; Pol (l)i- tic. 45, 76, 77, 84; Posteriorum (Anal. post.) 20, 46, 206; Postpredicam. (Prac- dicat. s. Categ. pars posterior ) 28, 71, 108, 145; Predicam. (Categ.) 98, 100, 125, 189, 198, 204, 205; Priorum (Anal.priora) 25—27, 36, 173, 206; Probleumatibus (Problematis) 92, 97, 122, 126, 134, 139, 160, 171, 182; Rethorice, Rethoricorum (Rhetor. ) 45, 107, 153; T (h)opic. 46, 56, 107, 117; Ps.- Aristoteles, De causis 11, 59, 178; De regimine principum ad Alle- xandrum 24, 40, 181 Armandus 90 Asclepius 48 Asia 175 Athene ( Athenae ) 85, 88, 98, 105, 114, 123, 167, 175, 189, 194 Atheniensis, Athiniensis, Athinensis, Ati- nensis 33, 91, 105, 112, 163, 164, 169, 170, 172, 175, 186, 189, 198 Attice noctes v. Agelius Auctor in Apiario, v. Thomas Cantimpra- tensis Auctor De causis, v. (Ps.-) Aristotiles extr. Auctor De insolubilibus 173 Auctor Veteris lilii 125 Augustinus 45, 193; Confess. 34; De civ. Dei 43; De doctr. 1; De lib. arbitrio 134, 208; Retract. 138; Soliloquia 1, 18 Aula Regia (Zbraslav), v. Mathcus Avempace 62 Averoys ( Averroes, Commentator ) 62, 191, 192, 193, 215; Celi 80—82, 166, 177; Co- lorum 119; Dec anima 118, 133, 149; De inpress. aeris 1265; De long. et brev. 90; De sensu 119, 120; Methaph. 164, 165; Mc- theor. 203; Phisic. 165, 166, 187 Aviccbron 131 Avicenna 99, 100, 102, 144, 161, 192—194, 215; Mineralium 1. 193 Baal 112 Bartholomeus Claretus 80, 163, 177 Bellovacensis, v. Vincentius Benedictus de Nahossicz. (Petri de Nahossicz pater) 130 Beran, v. Wenczeslaus Berengarius de Londora 40, 81, 100, 118, 122, 125, 126, 144, 152, 176, 181, 182, 190, 192, 195, 197, 199, 200, 203, 204, 206 Bernhardus Silvestris 85 Berun, v. Werona Berunecz (Beránec), v. lohannes de Werona Biblia, v. Scriptura Bidzowia, v. Matthias Boczek, v. Petrus de Dobrziechow Boecius (Boethius) 130—131, 135, 138, 213; Contra Eutychen 130, 131; De arte musica 85, 89, 180; De consol. 111, 117, 158; Peri herm. 5, 18, 36; Porphyrii Isagoge 90, 169, 177, 198; Ps.-Boeth., De discipl. scol. 3; Euclidis 1. 104 Bocinia, Bohemia 44, 210, 216, 218 Boemicalis 198 Boemus 2, 73 Boethius, v. Boecius Bohemia, v. Boemia Borotin, Borotyn, v. Iohannes Borziwogius (Borzek ) de Praga 199—200 215 Bracara, v. Martinus Bragwardinus ( Bradwardinus), Thomas 105 Brandis, v. Petrus Branicz, v. Przech Briccius de Buda 113 Briccius (Nicolai) de Zacz 113, 115, 212 Broda (Boemicalis), v. Stephannus Brzezowa, Brziezowaa, v. Laurencius Buchta carnifex 173 Buda, v. Briccius Burley (Burlaeus), Walterus, De vita et mo- ribus philosophorum 32—34, 43—44, 57, 61—62, 66—67, 69, 71—73, 75—76, 78—79, 83, 85—86, 88—89, 91, 95—96, 98—99, 105—106, 109—110, 113—114, 121, 123—126, 128, 130, 133, 138, 142— —143, 146, 150—151, 154, 157, 159—160, 163—164, 167, 169—170, 172, 189, 194, 196—199, 202, 209 229
90, 98; Phisic. (Phys. ) 20, 27, 35, 39, 50, 58, 81, 86, 90, 98, 101, 102, 104, 129, 131, 147, 151, 158, 165, 166, 187, 209; Pol (l)i- tic. 45, 76, 77, 84; Posteriorum (Anal. post.) 20, 46, 206; Postpredicam. (Prac- dicat. s. Categ. pars posterior ) 28, 71, 108, 145; Predicam. (Categ.) 98, 100, 125, 189, 198, 204, 205; Priorum (Anal.priora) 25—27, 36, 173, 206; Probleumatibus (Problematis) 92, 97, 122, 126, 134, 139, 160, 171, 182; Rethorice, Rethoricorum (Rhetor. ) 45, 107, 153; T (h)opic. 46, 56, 107, 117; Ps.- Aristoteles, De causis 11, 59, 178; De regimine principum ad Alle- xandrum 24, 40, 181 Armandus 90 Asclepius 48 Asia 175 Athene ( Athenae ) 85, 88, 98, 105, 114, 123, 167, 175, 189, 194 Atheniensis, Athiniensis, Athinensis, Ati- nensis 33, 91, 105, 112, 163, 164, 169, 170, 172, 175, 186, 189, 198 Attice noctes v. Agelius Auctor in Apiario, v. Thomas Cantimpra- tensis Auctor De causis, v. (Ps.-) Aristotiles extr. Auctor De insolubilibus 173 Auctor Veteris lilii 125 Augustinus 45, 193; Confess. 34; De civ. Dei 43; De doctr. 1; De lib. arbitrio 134, 208; Retract. 138; Soliloquia 1, 18 Aula Regia (Zbraslav), v. Mathcus Avempace 62 Averoys ( Averroes, Commentator ) 62, 191, 192, 193, 215; Celi 80—82, 166, 177; Co- lorum 119; Dec anima 118, 133, 149; De inpress. aeris 1265; De long. et brev. 90; De sensu 119, 120; Methaph. 164, 165; Mc- theor. 203; Phisic. 165, 166, 187 Aviccbron 131 Avicenna 99, 100, 102, 144, 161, 192—194, 215; Mineralium 1. 193 Baal 112 Bartholomeus Claretus 80, 163, 177 Bellovacensis, v. Vincentius Benedictus de Nahossicz. (Petri de Nahossicz pater) 130 Beran, v. Wenczeslaus Berengarius de Londora 40, 81, 100, 118, 122, 125, 126, 144, 152, 176, 181, 182, 190, 192, 195, 197, 199, 200, 203, 204, 206 Bernhardus Silvestris 85 Berun, v. Werona Berunecz (Beránec), v. lohannes de Werona Biblia, v. Scriptura Bidzowia, v. Matthias Boczek, v. Petrus de Dobrziechow Boecius (Boethius) 130—131, 135, 138, 213; Contra Eutychen 130, 131; De arte musica 85, 89, 180; De consol. 111, 117, 158; Peri herm. 5, 18, 36; Porphyrii Isagoge 90, 169, 177, 198; Ps.-Boeth., De discipl. scol. 3; Euclidis 1. 104 Bocinia, Bohemia 44, 210, 216, 218 Boemicalis 198 Boemus 2, 73 Boethius, v. Boecius Bohemia, v. Boemia Borotin, Borotyn, v. Iohannes Borziwogius (Borzek ) de Praga 199—200 215 Bracara, v. Martinus Bragwardinus ( Bradwardinus), Thomas 105 Brandis, v. Petrus Branicz, v. Przech Briccius de Buda 113 Briccius (Nicolai) de Zacz 113, 115, 212 Broda (Boemicalis), v. Stephannus Brzezowa, Brziezowaa, v. Laurencius Buchta carnifex 173 Buda, v. Briccius Burley (Burlaeus), Walterus, De vita et mo- ribus philosophorum 32—34, 43—44, 57, 61—62, 66—67, 69, 71—73, 75—76, 78—79, 83, 85—86, 88—89, 91, 95—96, 98—99, 105—106, 109—110, 113—114, 121, 123—126, 128, 130, 133, 138, 142— —143, 146, 150—151, 154, 157, 159—160, 163—164, 167, 169—170, 172, 189, 194, 196—199, 202, 209 229
Strana 230
Bydzow, v. Matthias Bzenecz, v. Iohannes Cacabus, v. Nicolaus Calcidius (Chalcidius) 57, 147, 178 Cantimpratensis, v. Thomas Cardinalis, v. Iohannes Carthaginiensis 202 Catilina, v. Kathelina Cato, v. Katho Cauc(h)asus 194 Celsus, Iulius 121, 213 Cenomanensis, v. Erveus Cesar (Nero) 143 Chalcidius, v. Calcidius Cham 55 Chilo 167, 214 Christus, v. Cristus Chrysippus, v. Crisippus Chwoynow 206 Cicero, v. Tulius Cirus (Cyrus) 186 Cladrub, v. Procopius Claretus, v. Bartholomeus Cleobulus, v. Elcobolus Clobuczko, v. Henricus de Klobuk Cobham, v. Iohannes Oldcastel Coloniensis universitas (Köln) 150, 151 Com(m)entator, v. Averoys Constantinus 56 Cordubensis 142, 146, v. Seneca Corinthus 167 Cracovia 105, 123, 125 Crisippus (Chrysippus) 150—151, 216 Cristannus de Prachaticz 52, 211 Cristianus,Cristiani 40,42, 61,73,83, 107, 139 Cristus ( Christus) lesus, Salvator 3, 19, 35, 37, 38, 42, 61, 64, 74, 108, 139, 140, 161, 162, 176, 189, 218; v. etiam Scriptura Cunsso, v. Kunsso Cyrus, v. Cirus Czizek, v. Michael Cztiborius de Daczicz 54 Cztiborius de Welwar(o) 54—55, 211 Dares 3 230 Decretum, v. Gratianus Democritus 88—89 Demonicus 57 Dess(t)na, v. Nicolaus Dimionius (Demonicus) 57 Diogenes, v. Dyogenes Diogenes, v. Laercius Dobrziech, Dobrziechow, v. Petrus Drachow, v. Wenceslaus Dyogencs (Diogenes) 83 Dyonisius Ariopagita (Dionysius Areopa- gita) 148 Egidius 100 Elcobolus, Lcobollus (Cleobulus) 133, 213 Eleazarus 78 Elias (Zdeslai) de Tyn (Horssowiensi) 181, 215 Eliazarus, v. Elcazarus Elimandus (Helinandus) 105 Empedocles 84—86, 194, 212 Epicurus 66—67, 211 Eraclitus (Heraclitus) 157, 213 Erasistratus 159—160, 174, 214 Erastothenes (Eratosthenes) 79 Eratosthenes, v. Grastothenes Erveus (Hervaeus Cenomanensis) 41 Escines (Aeschines) 188—189, 215 Esopus (Aesopus) 167 Euathlus, v. Eucallus Eucallus, Euchalus (Euathlus) 172 Euclides 3, 52, 104, 105, 211 Eudoxus 110 Exameron, v. Ambrosius Ezcchias 88 Fontinus 118, 122, 199, 206 Fortuna 44, 154 de Fulgineo, v. Gentilis Galienus, Gallienus (Galenus, Ps.-Galenus) 100, 174—175, 214; Dc accidenti et mor- bo 101; De creticis diebus 102; Dc iuva- mentis membrorum 102; De secretis mulie- rum 195; Medicinalium I. 190; Tegni 102
Bydzow, v. Matthias Bzenecz, v. Iohannes Cacabus, v. Nicolaus Calcidius (Chalcidius) 57, 147, 178 Cantimpratensis, v. Thomas Cardinalis, v. Iohannes Carthaginiensis 202 Catilina, v. Kathelina Cato, v. Katho Cauc(h)asus 194 Celsus, Iulius 121, 213 Cenomanensis, v. Erveus Cesar (Nero) 143 Chalcidius, v. Calcidius Cham 55 Chilo 167, 214 Christus, v. Cristus Chrysippus, v. Crisippus Chwoynow 206 Cicero, v. Tulius Cirus (Cyrus) 186 Cladrub, v. Procopius Claretus, v. Bartholomeus Cleobulus, v. Elcobolus Clobuczko, v. Henricus de Klobuk Cobham, v. Iohannes Oldcastel Coloniensis universitas (Köln) 150, 151 Com(m)entator, v. Averoys Constantinus 56 Cordubensis 142, 146, v. Seneca Corinthus 167 Cracovia 105, 123, 125 Crisippus (Chrysippus) 150—151, 216 Cristannus de Prachaticz 52, 211 Cristianus,Cristiani 40,42, 61,73,83, 107, 139 Cristus ( Christus) lesus, Salvator 3, 19, 35, 37, 38, 42, 61, 64, 74, 108, 139, 140, 161, 162, 176, 189, 218; v. etiam Scriptura Cunsso, v. Kunsso Cyrus, v. Cirus Czizek, v. Michael Cztiborius de Daczicz 54 Cztiborius de Welwar(o) 54—55, 211 Dares 3 230 Decretum, v. Gratianus Democritus 88—89 Demonicus 57 Dess(t)na, v. Nicolaus Dimionius (Demonicus) 57 Diogenes, v. Dyogenes Diogenes, v. Laercius Dobrziech, Dobrziechow, v. Petrus Drachow, v. Wenceslaus Dyogencs (Diogenes) 83 Dyonisius Ariopagita (Dionysius Areopa- gita) 148 Egidius 100 Elcobolus, Lcobollus (Cleobulus) 133, 213 Eleazarus 78 Elias (Zdeslai) de Tyn (Horssowiensi) 181, 215 Eliazarus, v. Elcazarus Elimandus (Helinandus) 105 Empedocles 84—86, 194, 212 Epicurus 66—67, 211 Eraclitus (Heraclitus) 157, 213 Erasistratus 159—160, 174, 214 Erastothenes (Eratosthenes) 79 Eratosthenes, v. Grastothenes Erveus (Hervaeus Cenomanensis) 41 Escines (Aeschines) 188—189, 215 Esopus (Aesopus) 167 Euathlus, v. Eucallus Eucallus, Euchalus (Euathlus) 172 Euclides 3, 52, 104, 105, 211 Eudoxus 110 Exameron, v. Ambrosius Ezcchias 88 Fontinus 118, 122, 199, 206 Fortuna 44, 154 de Fulgineo, v. Gentilis Galienus, Gallienus (Galenus, Ps.-Galenus) 100, 174—175, 214; Dc accidenti et mor- bo 101; De creticis diebus 102; Dc iuva- mentis membrorum 102; De secretis mulie- rum 195; Medicinalium I. 190; Tegni 102
Strana 231
Gallus de Novoforo, v. Gallus de Utcry Gallus de Utery, Uteri 71, 73, 211 Gellius, v. Agelius Gentilis de Fulgineo 100 Gessenycz, v. Przybislaus Giczin, v. Gyczyn Gilbertus 195 Gira, v. Gyra Gorgias 57 Gracianus (Gratianus, Decreti auctor ) 55, 62, 64, 112, 153, 171, 203, 214 Graecia, v. Grecia Graecus, v. Grecus Grastothenes ( Eratosthenes ) 79 Gratianus, v. Gracianus Grccia (Graecia) 167, 169, 186 Grecus (Graecus) 6, 35, 44, 106, 138, 170, 180 Grcgorius Lconis dc Praga 75, 211 Gregorius Thome de Praga 108, 212 Grosseteste, v. Robertus Gyczyn, v. lohannes Gyra (Gira de Roztok) 69 Hadrianus, v. Adrianus Hali (Haly) 102 Heidclbergensis, v. Holdberiensis Helcopius, v. Iohannes Helinandus, v. Elimandus Henricus de Klobuk 123—124, 213 Heraclitus, v. Eraclitus Herasistratus, v. Erasistratus Hermannus (Iohannis de Kralowicz pater) 41 Hermannus Tepelstensis, Stella clericorum 61 Hermes Trismegistus ( Mercurius) 48, 199; De semitis arcium 204 Hervacus, v. Ervcus Herzmanicz, v. Kunsso Hesiodus 70 Hieronymus, v. leronimus Hierosolyma, v. lerosolima Hippocrates, v. Ypocras Hispanus 146 Holdbcriensis (Heidelbergensis) universitas 150, 151 Homcrus, v. Omerus Horatius, v. Oracius Hronow, v. Sobieslaus de Roznow Hus, Iohannes: Recom. 39; Serm. de sanctis 142; Serm. in capella Betl. 142; Super IV Sent. 1, 11, 45, 47, 49, 51, 61—65, 67, 68, 71, 84, 117, 121, 125, 131, 134, 144, 147, 158, 185, 187, 199; eius Quodlibet laudatur 3 (ad lin. 22), 109; eius verba ab aliis repetuntur 1, 32, 34, 85, 98; a Burlaeo et Wydiffio pendet, v. Burley, Wyclif; a Burlaeo recedit 33, 34, 44, 47, 71, 91, 99, 109, 134, 138, 150, 151, 154, 167, 196; protestacio q. d. 2 Hyeu, v. Yeu Iacobellus, v. lacobus dc Mysa Iacobus (Iohannis de Neusedlicz pater) 133 Iacobus de Molda 196—197, 215 lacobus de Mysa (Jakoubek ze Stříbra) 84—86, 212 Iacobus de Sobieslawia 31, 210 Iacobus de Vitkow 84 Ianow, v. Matthias Iehu, v. Yeu Ieronimus (Hieronymus), gloriosus Slawus 142; Contra (Adversus) Iovinianum 45, 66, 71—73; De viris illustr. 142; Epist. 99, 146, 161 Ieronimus dc Praga 150—151, 216 Ierosolima (Hierosolyma) 41 Iesus, v. Cristus Iohannes (apostolus) v. Scriptura Iohanncs (quilibet) 49 Iohannes (Nicolai de Pawlikow pater) 202 Iohannes Berun, v. Iohannes de Werona Iohanncs de Borotin, Borotyn 103, 192— — 193, 215 Iohannes Laurinus (Laurentius, filius Petri de Reczicz ) de Bzenecz 167, 214 Iohannes Cardinalis, v. Iohannes de Reynsteyn Iohannes (Nicolai) de Giczin 163 Iohannes (Andrec) de Gyczyn 163—164, 214 Iohannes Hclcopius 39 lohannes Hus, v. Hus Iohannes (Hertanni) de Kralowicz 41 231
Gallus de Novoforo, v. Gallus de Utcry Gallus de Utery, Uteri 71, 73, 211 Gellius, v. Agelius Gentilis de Fulgineo 100 Gessenycz, v. Przybislaus Giczin, v. Gyczyn Gilbertus 195 Gira, v. Gyra Gorgias 57 Gracianus (Gratianus, Decreti auctor ) 55, 62, 64, 112, 153, 171, 203, 214 Graecia, v. Grecia Graecus, v. Grecus Grastothenes ( Eratosthenes ) 79 Gratianus, v. Gracianus Grccia (Graecia) 167, 169, 186 Grecus (Graecus) 6, 35, 44, 106, 138, 170, 180 Grcgorius Lconis dc Praga 75, 211 Gregorius Thome de Praga 108, 212 Grosseteste, v. Robertus Gyczyn, v. lohannes Gyra (Gira de Roztok) 69 Hadrianus, v. Adrianus Hali (Haly) 102 Heidclbergensis, v. Holdberiensis Helcopius, v. Iohannes Helinandus, v. Elimandus Henricus de Klobuk 123—124, 213 Heraclitus, v. Eraclitus Herasistratus, v. Erasistratus Hermannus (Iohannis de Kralowicz pater) 41 Hermannus Tepelstensis, Stella clericorum 61 Hermes Trismegistus ( Mercurius) 48, 199; De semitis arcium 204 Hervacus, v. Ervcus Herzmanicz, v. Kunsso Hesiodus 70 Hieronymus, v. leronimus Hierosolyma, v. lerosolima Hippocrates, v. Ypocras Hispanus 146 Holdbcriensis (Heidelbergensis) universitas 150, 151 Homcrus, v. Omerus Horatius, v. Oracius Hronow, v. Sobieslaus de Roznow Hus, Iohannes: Recom. 39; Serm. de sanctis 142; Serm. in capella Betl. 142; Super IV Sent. 1, 11, 45, 47, 49, 51, 61—65, 67, 68, 71, 84, 117, 121, 125, 131, 134, 144, 147, 158, 185, 187, 199; eius Quodlibet laudatur 3 (ad lin. 22), 109; eius verba ab aliis repetuntur 1, 32, 34, 85, 98; a Burlaeo et Wydiffio pendet, v. Burley, Wyclif; a Burlaeo recedit 33, 34, 44, 47, 71, 91, 99, 109, 134, 138, 150, 151, 154, 167, 196; protestacio q. d. 2 Hyeu, v. Yeu Iacobellus, v. lacobus dc Mysa Iacobus (Iohannis de Neusedlicz pater) 133 Iacobus de Molda 196—197, 215 lacobus de Mysa (Jakoubek ze Stříbra) 84—86, 212 Iacobus de Sobieslawia 31, 210 Iacobus de Vitkow 84 Ianow, v. Matthias Iehu, v. Yeu Ieronimus (Hieronymus), gloriosus Slawus 142; Contra (Adversus) Iovinianum 45, 66, 71—73; De viris illustr. 142; Epist. 99, 146, 161 Ieronimus dc Praga 150—151, 216 Ierosolima (Hierosolyma) 41 Iesus, v. Cristus Iohannes (apostolus) v. Scriptura Iohanncs (quilibet) 49 Iohannes (Nicolai de Pawlikow pater) 202 Iohannes Berun, v. Iohannes de Werona Iohanncs de Borotin, Borotyn 103, 192— — 193, 215 Iohannes Laurinus (Laurentius, filius Petri de Reczicz ) de Bzenecz 167, 214 Iohannes Cardinalis, v. Iohannes de Reynsteyn Iohannes (Nicolai) de Giczin 163 Iohannes (Andrec) de Gyczyn 163—164, 214 Iohannes Hclcopius 39 lohannes Hus, v. Hus Iohannes (Hertanni) de Kralowicz 41 231
Strana 232
Iohannes Kunssonis de Praga 206 Johannes Laurinus, v. Iohannes de Bzenccz Iohannes Mesue (Damascenus ) 200 Iohannes de Muris 181, 214 Iohannes (Iacobi ) de Neusedlicz, Nausedlicz 133—134, 213 Iohannes Nigrastella, v. lohannes Swarcz- stern Iohannes Oldcastel 67 Iohannes de Praga, v. Iohannes Kunssonis, Iohannes Swarczstern Iohannes de Pusmyr, Pusmir 47, 211 Iohannes de Reynsteyn 2 Iohannes de Rokyczano 34 Iohannes de Rzist, Rzysst 61—62, 211 lohannes Saresberiensis 106 Iohannes Swarczstern 88—89, 212 Iohannes Virgo, v. Iohannes Swarczstern Iohannes (Franconis) de Werona, Berun 171, 214 Iohannes Wicleph, v. Wyclif Iohannes de Zbraslawicz 85 Iohannicius 40, 176 Iomonius (Demonicus ) 57 Ioscphus, De causis rerum 54 Iosue 88; v. etiam Scriptura Iovinianus 45 Iscus, v. Yscus Isidorus, v. Ysiodorus Isocrates, v. Ysocrates Israel 88, 112 Iuda 36 Iudeus, Iudci 39, 73, 74, 78, 159 Iulius, v. Celsus Iupiter (luppiter) 167 Karthaginicnsis 202 Kathelina (Catilina) 155 Katho (Ps.-Cato) 117 Kladny, v. Martinus Kladrub, v. Procopius Klobuk, v. Henricus Konieprus, v. Petrus Kralowicz, v. Iohannes Kunsso, sartor archiepiscopi (Iohannis dc Praga pater) 206 232 Kunsso ( Martini de Praga pater) 128, 213 Kunsso de Herzmanicz 103 Laberius 88 Labun, v. Zdeniko Lacedemonii 75 Laercius (Laberius) 88, 89 Laercius (Laertius Diogenes) 44, 167, 186 Latinus 138 Laurencius de Brziczowaa, Brzezowa 69, 211 Laurencius de Nimburga 186, 215 Laurinus, v. Iohannes dc Bzenecz Leo (Gregorii de Praga pater) 75, 211 Leo (Symonis de "'yssnow pater) 95 Lcobollus, v. Elcobolus (Cleobulus ) Letowicz, v. Petrus Ligurtus (Lycurgus) 75—76, 211 Linconiensis (Lincolniensis ), v. Robertus Lipsia 137 Lombardus, v. Petrus Londora, v. Berengarius Lucillus (Lucilius, v. Seneca) 32 Luna (civitas Louny), v. Anthonius Luna (corpus caeleste ) 88, 164 Lycurgus, v. Ligurtus Lyssa, v. Thomas Maczko Boemus 73 Magister, v. Petrus Lombardus Malenicz, Malenycz, v. Michacl Margaretha (quaedam ) 205 Mars 80 Martinus (Przechonis de Branicz pater) 204 Martinus de Bracaris, v. (Ps.-) Scncca Martin (us) Kladny 187 Martinus Kunssonis de Praga 1, 32, 34, 85, 98, 128, 213 Martinus de Zacz 203 Matheus monachus dc Aula Regia 125 Matthias (Michaclis de Malenycz pater) 91 Mat(t)hias de Bidzowia, Bydzow 159— —160, 174, 214 Matthias de Ianow 51, 63 Maximus, v. Valerius Mercurius, v. Hermes
Iohannes Kunssonis de Praga 206 Johannes Laurinus, v. Iohannes de Bzenccz Iohannes Mesue (Damascenus ) 200 Iohannes de Muris 181, 214 Iohannes (Iacobi ) de Neusedlicz, Nausedlicz 133—134, 213 Iohannes Nigrastella, v. lohannes Swarcz- stern Iohannes Oldcastel 67 Iohannes de Praga, v. Iohannes Kunssonis, Iohannes Swarczstern Iohannes de Pusmyr, Pusmir 47, 211 Iohannes de Reynsteyn 2 Iohannes de Rokyczano 34 Iohannes de Rzist, Rzysst 61—62, 211 lohannes Saresberiensis 106 Iohannes Swarczstern 88—89, 212 Iohannes Virgo, v. Iohannes Swarczstern Iohannes (Franconis) de Werona, Berun 171, 214 Iohannes Wicleph, v. Wyclif Iohannes de Zbraslawicz 85 Iohannicius 40, 176 Iomonius (Demonicus ) 57 Ioscphus, De causis rerum 54 Iosue 88; v. etiam Scriptura Iovinianus 45 Iscus, v. Yscus Isidorus, v. Ysiodorus Isocrates, v. Ysocrates Israel 88, 112 Iuda 36 Iudeus, Iudci 39, 73, 74, 78, 159 Iulius, v. Celsus Iupiter (luppiter) 167 Karthaginicnsis 202 Kathelina (Catilina) 155 Katho (Ps.-Cato) 117 Kladny, v. Martinus Kladrub, v. Procopius Klobuk, v. Henricus Konieprus, v. Petrus Kralowicz, v. Iohannes Kunsso, sartor archiepiscopi (Iohannis dc Praga pater) 206 232 Kunsso ( Martini de Praga pater) 128, 213 Kunsso de Herzmanicz 103 Laberius 88 Labun, v. Zdeniko Lacedemonii 75 Laercius (Laberius) 88, 89 Laercius (Laertius Diogenes) 44, 167, 186 Latinus 138 Laurencius de Brziczowaa, Brzezowa 69, 211 Laurencius de Nimburga 186, 215 Laurinus, v. Iohannes dc Bzenecz Leo (Gregorii de Praga pater) 75, 211 Leo (Symonis de "'yssnow pater) 95 Lcobollus, v. Elcobolus (Cleobulus ) Letowicz, v. Petrus Ligurtus (Lycurgus) 75—76, 211 Linconiensis (Lincolniensis ), v. Robertus Lipsia 137 Lombardus, v. Petrus Londora, v. Berengarius Lucillus (Lucilius, v. Seneca) 32 Luna (civitas Louny), v. Anthonius Luna (corpus caeleste ) 88, 164 Lycurgus, v. Ligurtus Lyssa, v. Thomas Maczko Boemus 73 Magister, v. Petrus Lombardus Malenicz, Malenycz, v. Michacl Margaretha (quaedam ) 205 Mars 80 Martinus (Przechonis de Branicz pater) 204 Martinus de Bracaris, v. (Ps.-) Scncca Martin (us) Kladny 187 Martinus Kunssonis de Praga 1, 32, 34, 85, 98, 128, 213 Martinus de Zacz 203 Matheus monachus dc Aula Regia 125 Matthias (Michaclis de Malenycz pater) 91 Mat(t)hias de Bidzowia, Bydzow 159— —160, 174, 214 Matthias de Ianow 51, 63 Maximus, v. Valerius Mercurius, v. Hermes
Strana 233
Mesuc, v. Iohannos Michael (Mathie, Czizek) de Malenicz, Malenycz 91— 92, 103, 212 Michalus (Michael Psellus) 3 Milcsius, v. Talcs Miliczyn, v. Nicolaus Mirowccz, de Mirowicz, v. Wenczeslaus Miso, v. Myso Miza (Stfibro ), v. Iacobus de Mysa Molda, v. Iacobus Muri, v. Iohanncs Myliczyn, v. Nicolaus Myrowccz, v. Wenczcslaus Mysa (Stfibro), v. lacobus Myso, Miso (Myson ) 61—62, 211 Nahossycz, v. Benedictus, Pctrus Nero, v. Cesar Neusedlicz, v. lohannes Nicolaus (Bricci de Zacz pater) 113 Nicolaus (Iohannis de Giczin pater) 163 Nicolaus (Symonis de Praga pater) 153 Nicolaus Cacabus 40 Nicolaus de Dess(t)na 191, 215 Nicolaus dc Miliczyn, Myliczyn 142—143, 213 Nicolaus (Iohannis) de Pawlikow 202— —203, 215 Nicolaus de Rzeczycz 208—209, 216 Nicolaus (Andrec) dc Stogeczyn, Stogy- czin 172—173, 214 Nigrastella, v. Yohanncs Nimburga, Nymburga, v. Laurencius, Wenczeslaus Noc 54—55, 211 Nymburga, v. Nimburga Oldcastel, v. Iohannes Oless, v. Paulus Omerus (Homerus) 105—106, 212 Onyas (Onias) 159 Oracius (Horatius) 117 Origenes 179 Palecz, v. Stephannus Parisicnsis univcrsitas 150, 151 Parmenides, v. Permenidcs Patermannus (Patrophilus? ) 175 Paulus (quilibet ) 22 (v. apparatum), 141, 179 Paulus apostolus 142, 143, 176, 214; v. etiam Scriptura Paulus de Oless 207 Paulus de Praga 176, 214 Pawlikow, v. Nicolaus Peckari, v. Allexius Pergamum 175 Periander 170 Permenides (Parmenides) 194, 215 Perse (Persae) 186 Petrus (quilibet) 22, 49, 132, 141, 179 Petrus (apostolus), v. Scriptura Pctrus Boczck, v. Pctrus de Dobrzicchow Petrus de Brandis 105—106, 212 Petrus dc Dobrziechow, Dobrziech 188— —189, 215 Petrus de Konieprus 43, 44, 211 Petrus ( Wenceslai) dc Letowicz 83, 212 Petrus Lombardus (Magister) 134 Petrus (Benedicti) de Nahossycz 130, 213 Petrus dc Policz 34, 210, 211 Petrus de Policzca, Polyczka 34 Petrus de Reczicz (Iohannis de Bzenecz pater ) 167 Petrus de Tharantasia 185 Philadelphus, v. Ptolomeus Philosophus, v. Aristotiles Pilatus 63, 139 Pitagoras, Pittagoras (Pythagoras) 47, 180, 214 Pitagoricus (Pythagoricus) 138 Pittagoras, v. Pitagoras Plato 3, 22 (sed ef. apparatum), 32, 34—35, 47, 123, 129, 132, 154, 155, 161, 186, 194, 199, 211; Thimceus (Timaeus) 147, 178 Platonicus 154 Plinius 165, 190, 199 Plotinus 199—200, 215 Plutarcus (Plutarchus) 69, 211 Plzna, v. Procopius Policraticus, v. Iohannes Saresberiensis Policz, v. Petrus Policzca, Polyczka, v. Pctrus
Mesuc, v. Iohannos Michael (Mathie, Czizek) de Malenicz, Malenycz 91— 92, 103, 212 Michalus (Michael Psellus) 3 Milcsius, v. Talcs Miliczyn, v. Nicolaus Mirowccz, de Mirowicz, v. Wenczeslaus Miso, v. Myso Miza (Stfibro ), v. Iacobus de Mysa Molda, v. Iacobus Muri, v. Iohanncs Myliczyn, v. Nicolaus Myrowccz, v. Wenczcslaus Mysa (Stfibro), v. lacobus Myso, Miso (Myson ) 61—62, 211 Nahossycz, v. Benedictus, Pctrus Nero, v. Cesar Neusedlicz, v. lohannes Nicolaus (Bricci de Zacz pater) 113 Nicolaus (Iohannis de Giczin pater) 163 Nicolaus (Symonis de Praga pater) 153 Nicolaus Cacabus 40 Nicolaus de Dess(t)na 191, 215 Nicolaus dc Miliczyn, Myliczyn 142—143, 213 Nicolaus (Iohannis) de Pawlikow 202— —203, 215 Nicolaus de Rzeczycz 208—209, 216 Nicolaus (Andrec) dc Stogeczyn, Stogy- czin 172—173, 214 Nigrastella, v. Yohanncs Nimburga, Nymburga, v. Laurencius, Wenczeslaus Noc 54—55, 211 Nymburga, v. Nimburga Oldcastel, v. Iohannes Oless, v. Paulus Omerus (Homerus) 105—106, 212 Onyas (Onias) 159 Oracius (Horatius) 117 Origenes 179 Palecz, v. Stephannus Parisicnsis univcrsitas 150, 151 Parmenides, v. Permenidcs Patermannus (Patrophilus? ) 175 Paulus (quilibet ) 22 (v. apparatum), 141, 179 Paulus apostolus 142, 143, 176, 214; v. etiam Scriptura Paulus de Oless 207 Paulus de Praga 176, 214 Pawlikow, v. Nicolaus Peckari, v. Allexius Pergamum 175 Periander 170 Permenides (Parmenides) 194, 215 Perse (Persae) 186 Petrus (quilibet) 22, 49, 132, 141, 179 Petrus (apostolus), v. Scriptura Pctrus Boczck, v. Pctrus de Dobrzicchow Petrus de Brandis 105—106, 212 Petrus dc Dobrziechow, Dobrziech 188— —189, 215 Petrus de Konieprus 43, 44, 211 Petrus ( Wenceslai) dc Letowicz 83, 212 Petrus Lombardus (Magister) 134 Petrus (Benedicti) de Nahossycz 130, 213 Petrus dc Policz 34, 210, 211 Petrus de Policzca, Polyczka 34 Petrus de Reczicz (Iohannis de Bzenecz pater ) 167 Petrus de Tharantasia 185 Philadelphus, v. Ptolomeus Philosophus, v. Aristotiles Pilatus 63, 139 Pitagoras, Pittagoras (Pythagoras) 47, 180, 214 Pitagoricus (Pythagoricus) 138 Pittagoras, v. Pitagoras Plato 3, 22 (sed ef. apparatum), 32, 34—35, 47, 123, 129, 132, 154, 155, 161, 186, 194, 199, 211; Thimceus (Timaeus) 147, 178 Platonicus 154 Plinius 165, 190, 199 Plotinus 199—200, 215 Plutarcus (Plutarchus) 69, 211 Plzna, v. Procopius Policraticus, v. Iohannes Saresberiensis Policz, v. Petrus Policzca, Polyczka, v. Pctrus
Strana 234
Poloni 39 Polonia 57, 105; v. etiam Cracovia Porfirius, Porfyrius, Porphirius (Porphy- rius) 90, 169, 177, 198, 199, 206, 215 Prachaticz, v. Cristannus, Wenczeslaus Praga 210, 216—218; v. Borziwogius, Gre- gorius Leonis, Gregorius Thome, Iero- nimus, Iohannes Kunssonis, Iohannes Swarczstern, Martinus Kunssonis, Pau- lus, Symon, Wenczeslaus Beran, Wencze- slaus Longus (Magnus), Zigismundus Pragensis studii universitas 32, 151, 210, 216, 218 Procopius (Wenczeslai) de Cladrub, Klad- rub 137—138, 213 Procopius de Plzna 154—155, 213 Protagoras, Prothagoras 172—173, 214 Przech (Martini) de Branicz 204 Przybislaus de Gessenycz 40 Ptolomeus (Ptolemaeus) 3, 78—79, 212 Publilius Syrus 202 Publius, v. Ter(r)encius Pusmir, Pusmyr, v. Iohannes Pythagoras, v. Pittagoras Quintilianus 146, 213 Reczicz, v. Petrus Remistocles (Themistocles) 91—92, 212 Reynsteyn, v. Iohannes Robertus Grosseteste, episcopus Lincolniensis (Linconiensis) 41, 130, 193 Rokyczana, v. Iohannes Rokyczanum, v. Symon Roma 130, 146, 175, 196 Romanus 170 Roznow, v. Sobieslaus Roztok, v. Gyra Ruffinus 138 Rzeczycz, v. Nicolaus Rzist, Rzysst, v. Iohannes Saulus 176 Sbinco archiepiscopus 116 Scite (Scythae) 96 Scotinon (Skoteinos) 157 Scriptura sacra, Scripture (Testamentum Vetus et Novum) 78, 174, 212; Gen. 54; Exo. 63; Iosue 88; IV Reg. 111; Psalm. 207; Isai. 88, 216; Ierem. 36; Matth. 31, 38, 50, 64, 74, 83, 140, 162, 216, 217; Luc. 31, 83, 189, 217; Ioh. 34, 108, 156, 201, 207; Act. 1, 43, 49; Rom. 1, 61, 176; I Cor. 112, 176; II Cor. 133; I Tim. 42; II Tim. 56, 140; Hebr. 216; I Petri 74, 110, 217; Apoc. 1, 94, 216 Scythae, v. Scite Sdenko de Zlyv, v. Zdeniko de Labun Secundus 113—114, 212 Seleucus 160 Seneca Cordubensis (philosophus) 142— —143, 146, 213; De benef. 150; De ira 202; De tranq. an. 128; Epist. ad Lucillum (Lucilium) 3, 32, 66, 89, 142, 150, 157, (Seneca rhetor) Declamacionum 1. 143; (Ps.-Seneca) De quatuor virtutibus 117 Septuaginta 78 Sextus, v. Yscus Sidonius Apollinaris, v. Sydonius Sigismundus, v. Zigismundus Silesia 133 Silesius 181 Simachus, v. Symachus Simon, v. Symon Simonides, v. Symonides Simplicius 41 Slawus 142 Skala, v. Sobieslaus Sobieslaus Skala de Roznow 146, 213 Sobieslawia, v. Iacobus Socrates 31—33, 34, 47, 83, 91, 123, 128, 186, 189, 210 Sol 88, 162, 164 Solinus 125, 152 Solon 33, 169—170, 214 Sor, Sortis (Socrates) 12, 21, 26, 36, 65, 108, 112, 132, 133, 141, 169, 174, 196 Spartani 167 Salvator, v. Cristus Saresberiensis (Salisbury), v. Iohannes Saturnus 80, 81 234
Poloni 39 Polonia 57, 105; v. etiam Cracovia Porfirius, Porfyrius, Porphirius (Porphy- rius) 90, 169, 177, 198, 199, 206, 215 Prachaticz, v. Cristannus, Wenczeslaus Praga 210, 216—218; v. Borziwogius, Gre- gorius Leonis, Gregorius Thome, Iero- nimus, Iohannes Kunssonis, Iohannes Swarczstern, Martinus Kunssonis, Pau- lus, Symon, Wenczeslaus Beran, Wencze- slaus Longus (Magnus), Zigismundus Pragensis studii universitas 32, 151, 210, 216, 218 Procopius (Wenczeslai) de Cladrub, Klad- rub 137—138, 213 Procopius de Plzna 154—155, 213 Protagoras, Prothagoras 172—173, 214 Przech (Martini) de Branicz 204 Przybislaus de Gessenycz 40 Ptolomeus (Ptolemaeus) 3, 78—79, 212 Publilius Syrus 202 Publius, v. Ter(r)encius Pusmir, Pusmyr, v. Iohannes Pythagoras, v. Pittagoras Quintilianus 146, 213 Reczicz, v. Petrus Remistocles (Themistocles) 91—92, 212 Reynsteyn, v. Iohannes Robertus Grosseteste, episcopus Lincolniensis (Linconiensis) 41, 130, 193 Rokyczana, v. Iohannes Rokyczanum, v. Symon Roma 130, 146, 175, 196 Romanus 170 Roznow, v. Sobieslaus Roztok, v. Gyra Ruffinus 138 Rzeczycz, v. Nicolaus Rzist, Rzysst, v. Iohannes Saulus 176 Sbinco archiepiscopus 116 Scite (Scythae) 96 Scotinon (Skoteinos) 157 Scriptura sacra, Scripture (Testamentum Vetus et Novum) 78, 174, 212; Gen. 54; Exo. 63; Iosue 88; IV Reg. 111; Psalm. 207; Isai. 88, 216; Ierem. 36; Matth. 31, 38, 50, 64, 74, 83, 140, 162, 216, 217; Luc. 31, 83, 189, 217; Ioh. 34, 108, 156, 201, 207; Act. 1, 43, 49; Rom. 1, 61, 176; I Cor. 112, 176; II Cor. 133; I Tim. 42; II Tim. 56, 140; Hebr. 216; I Petri 74, 110, 217; Apoc. 1, 94, 216 Scythae, v. Scite Sdenko de Zlyv, v. Zdeniko de Labun Secundus 113—114, 212 Seleucus 160 Seneca Cordubensis (philosophus) 142— —143, 146, 213; De benef. 150; De ira 202; De tranq. an. 128; Epist. ad Lucillum (Lucilium) 3, 32, 66, 89, 142, 150, 157, (Seneca rhetor) Declamacionum 1. 143; (Ps.-Seneca) De quatuor virtutibus 117 Septuaginta 78 Sextus, v. Yscus Sidonius Apollinaris, v. Sydonius Sigismundus, v. Zigismundus Silesia 133 Silesius 181 Simachus, v. Symachus Simon, v. Symon Simonides, v. Symonides Simplicius 41 Slawus 142 Skala, v. Sobieslaus Sobieslaus Skala de Roznow 146, 213 Sobieslawia, v. Iacobus Socrates 31—33, 34, 47, 83, 91, 123, 128, 186, 189, 210 Sol 88, 162, 164 Solinus 125, 152 Solon 33, 169—170, 214 Sor, Sortis (Socrates) 12, 21, 26, 36, 65, 108, 112, 132, 133, 141, 169, 174, 196 Spartani 167 Salvator, v. Cristus Saresberiensis (Salisbury), v. Iohannes Saturnus 80, 81 234
Strana 235
Speculum anime, v. Berengarius Stella clericorum, v. Hermannus Tepelstensis Stephannus de Broda (Boemicali) 198,215 Stephannus de Palecz 2, 57, 211 Stobaeus 134 Stochion (Skoteinos) 157 Stogeczyn, Stogyczin, v. Nicolaus Stoycus (Stoicus) 128, 150 Strazow 191 Stříbro, v. Iacobus de Mysa Swarczstern, v. Iohannes Sydonius (Sidonius Apollinaris) 35, 110 Sygismundus, v. Zigismundus Symachus (Symmachus) 196—197 Symon (Nicolai) de Praga 153, 212 Symon de Rokyczano 180, 214 Symon (Leonis) de Tyssnow 2, 95—96 Symonides (Simonides) 108—109,212 Syrus, v. Publilius Taboritae 180, 186 Tales (Thales ) Milesius 43—44, 211 Tarentinus, v. Archita Tepelstensis, v. Hermannus Terencius, Terrencius ( Terentius ), Publius 202, 215 Tertul (I)ianus 88, 89 Testamentum, v. Scriptura, Septuaginta Thales, v. Tales Tharantasia, v. Petrus Tharencius 168 Tharentinus (Tarentinus), p. Archita Thatectus (Theotectus) 78 Themistocles, v. Remistocles Theofrastus (Theophrastus) 71, 73, 211; De nupciis 71; (Ps.-Th.) De causa long. et brev. vite 90 Theophil(1)us 107, 192, 197, 203 Theophrastus, u. Theofrastus Theorica planctarum 81, v. Alkabicius Theotectus 78 Thimeus (Timacus) 147, 178, v. Plato Thomas (Gregorii de Praga pater) 108, 212 Thomas (Wenczeslai de Nimburga pater) 194 Thomas Aquinas, sanctus 158, 178, 179, 185 Thomas Bradwardinus, p. Bragwardinus Thomas Cantipratensis in Apiario 34 Thomas de Lyssa 66, 211 Titus 41 Trayanus (Traianus) 69 Tripons (Tyrpon) 114 Trismegistus, v. Hermes Tulius, Marcus (Tullius Cicero) 67, 125.— —126, 213; Contra Kathelinam 155; De senect. 47; Rethorica 115, 126; Tuscul. quest. 86, 163 Tyn (Tyn Horssowiensis), v. Elias Tyssnow, v. Symon Uteri, Utery, v. Gallus Waldstein, v. Voxa Valerius Maximus 33, 91, 128, 160, 164, 208—209, 216 Walterus, v. Burley Welwar, Welvarum, v. Cztiborius Wenczeslaus IV. rex 78, 125 Wenczeslaus (Petri de Letowicz pater) 83 Wenczeslaus (Procopii de Cladrub pater) 137 Wenczeslaus Beran de Praga 118 Wenczeslaus de Drachow 32 Wenczeslaus Longus (Magnus) de Praga 118, 121, 213 Wenczeslaus de Mirowicz, Venczeslaus Mi- rowecz, Myrowccz 157, 213 Wenczeslaus (Thome) de Nimburga, Nym- burga 194, 215 Wenczeslaus de Prachaticz 98 Werona (Verona in Boh., Berún) 113, 180, 186; v. Iohannes Vespesianus (Vespasianus) 41 Wikleph, v. Wyclif Vincentius Bellovacensis 165 Virgo, v. Iohannes Swarczstern Witelo, v. Vitulo Vitkow, v. Iacobus de Mysa Vitulo (Witelo Silesius) 181, 183—184, 215 Woksa, v. Voxa Voxa (Woksa de Waldstein) 67 Wyclif, Iohannes 57, 67, 103, 116, 134; De civili dominio 42, 103, 146; De ecclesia 41, 55, 86; De materia et forma 163, 164; 235
Speculum anime, v. Berengarius Stella clericorum, v. Hermannus Tepelstensis Stephannus de Broda (Boemicali) 198,215 Stephannus de Palecz 2, 57, 211 Stobaeus 134 Stochion (Skoteinos) 157 Stogeczyn, Stogyczin, v. Nicolaus Stoycus (Stoicus) 128, 150 Strazow 191 Stříbro, v. Iacobus de Mysa Swarczstern, v. Iohannes Sydonius (Sidonius Apollinaris) 35, 110 Sygismundus, v. Zigismundus Symachus (Symmachus) 196—197 Symon (Nicolai) de Praga 153, 212 Symon de Rokyczano 180, 214 Symon (Leonis) de Tyssnow 2, 95—96 Symonides (Simonides) 108—109,212 Syrus, v. Publilius Taboritae 180, 186 Tales (Thales ) Milesius 43—44, 211 Tarentinus, v. Archita Tepelstensis, v. Hermannus Terencius, Terrencius ( Terentius ), Publius 202, 215 Tertul (I)ianus 88, 89 Testamentum, v. Scriptura, Septuaginta Thales, v. Tales Tharantasia, v. Petrus Tharencius 168 Tharentinus (Tarentinus), p. Archita Thatectus (Theotectus) 78 Themistocles, v. Remistocles Theofrastus (Theophrastus) 71, 73, 211; De nupciis 71; (Ps.-Th.) De causa long. et brev. vite 90 Theophil(1)us 107, 192, 197, 203 Theophrastus, u. Theofrastus Theorica planctarum 81, v. Alkabicius Theotectus 78 Thimeus (Timacus) 147, 178, v. Plato Thomas (Gregorii de Praga pater) 108, 212 Thomas (Wenczeslai de Nimburga pater) 194 Thomas Aquinas, sanctus 158, 178, 179, 185 Thomas Bradwardinus, p. Bragwardinus Thomas Cantipratensis in Apiario 34 Thomas de Lyssa 66, 211 Titus 41 Trayanus (Traianus) 69 Tripons (Tyrpon) 114 Trismegistus, v. Hermes Tulius, Marcus (Tullius Cicero) 67, 125.— —126, 213; Contra Kathelinam 155; De senect. 47; Rethorica 115, 126; Tuscul. quest. 86, 163 Tyn (Tyn Horssowiensis), v. Elias Tyssnow, v. Symon Uteri, Utery, v. Gallus Waldstein, v. Voxa Valerius Maximus 33, 91, 128, 160, 164, 208—209, 216 Walterus, v. Burley Welwar, Welvarum, v. Cztiborius Wenczeslaus IV. rex 78, 125 Wenczeslaus (Petri de Letowicz pater) 83 Wenczeslaus (Procopii de Cladrub pater) 137 Wenczeslaus Beran de Praga 118 Wenczeslaus de Drachow 32 Wenczeslaus Longus (Magnus) de Praga 118, 121, 213 Wenczeslaus de Mirowicz, Venczeslaus Mi- rowecz, Myrowccz 157, 213 Wenczeslaus (Thome) de Nimburga, Nym- burga 194, 215 Wenczeslaus de Prachaticz 98 Werona (Verona in Boh., Berún) 113, 180, 186; v. Iohannes Vespesianus (Vespasianus) 41 Wikleph, v. Wyclif Vincentius Bellovacensis 165 Virgo, v. Iohannes Swarczstern Witelo, v. Vitulo Vitkow, v. Iacobus de Mysa Vitulo (Witelo Silesius) 181, 183—184, 215 Woksa, v. Voxa Voxa (Woksa de Waldstein) 67 Wyclif, Iohannes 57, 67, 103, 116, 134; De civili dominio 42, 103, 146; De ecclesia 41, 55, 86; De materia et forma 163, 164; 235
Strana 236
De probacionibus proposicionum 95; De uni- versalibus 169; De ydeis 154; Opus evan- gelicum 182—184 Ysscus, v. Yscus Xenofon (Xenophon) 186, 215 Xistus, Xystus, v. Yscus Yeu (Hyeu, Iehu) 111—112 Ypocras, Yppocras (Hippocrates) 3, 89, 98—99, 174, 212 Yscus (Iscus, Ysscus, Xistus, Sextus) 137— —138, 213 Ysiodorus Ethimoloyarum (Etymolog.) 32 Ysocrates (Isocrates) 57, 211 Zacz (Zatec), v. Briccius, Martinus Zbraslav, v. Aula Regia Zbraslawicz, v. Iohannes 85 Zdeniko de Labun 78—79, 212 Zdeslaus (Eliae de Tyn pater) 181 Zdyslaus de Zwierzetycz 169—170, 214 Zeno 128, 213 Zigismundus, Sygismundus, Sigismundus de Praga 98—99, 174, 212 Zittavia 41 Zlyv, v. Zdeniko de Labun Zwierzetycz, v. Zdyslaus
De probacionibus proposicionum 95; De uni- versalibus 169; De ydeis 154; Opus evan- gelicum 182—184 Ysscus, v. Yscus Xenofon (Xenophon) 186, 215 Xistus, Xystus, v. Yscus Yeu (Hyeu, Iehu) 111—112 Ypocras, Yppocras (Hippocrates) 3, 89, 98—99, 174, 212 Yscus (Iscus, Ysscus, Xistus, Sextus) 137— —138, 213 Ysiodorus Ethimoloyarum (Etymolog.) 32 Ysocrates (Isocrates) 57, 211 Zacz (Zatec), v. Briccius, Martinus Zbraslav, v. Aula Regia Zbraslawicz, v. Iohannes 85 Zdeniko de Labun 78—79, 212 Zdeslaus (Eliae de Tyn pater) 181 Zdyslaus de Zwierzetycz 169—170, 214 Zeno 128, 213 Zigismundus, Sygismundus, Sigismundus de Praga 98—99, 174, 212 Zittavia 41 Zlyv, v. Zdeniko de Labun Zwierzetycz, v. Zdyslaus
Strana 237
LIBRI CONSPECTUS Pracfatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX Sigla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXII M. IOHANNIS HUS QUODLIBET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Magistrorum series . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Conspectus quaestionum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Conspectus problematum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Index nominum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
LIBRI CONSPECTUS Pracfatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX Sigla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXII M. IOHANNIS HUS QUODLIBET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Magistrorum series . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Conspectus quaestionum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Conspectus problematum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Index nominum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
- I: Array
- IX: Array
- 1: Array
- 228: Array
- 237: Array