Strana I
COMMENTARIUS brevis et iucundus itineris atque peregrinationis, pietatis et religionis causa susceptae ab Illustri et Magnifico Domino, Domino Leone, libero barone de Rosmital et Blatna Denuo edidit KAROLUS HRDINA ACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM BOHEMICA IN OFFICINA ORBIS PRAGAE 1951

Strana II

Strana III

Strana IV

Strana V
De Commentarii origine, progressione, forma, de archetypi eius Bohemici scriptore atque indole, de Latino libri interprete. Georgius de Poděbrad, baro Bohemus, qui iam inde ab anno p. Chr. n. 1452 gubernatoris regni Bohemiae officium optime gesserat, anno 1458, cum Ladi- slaus rex, dictus Postumus, decessisset, propter suas egregias domi militiaeque res gestas et auctoritatem, qua apud omnes fere incolas regni, quorum maxima pars fidei sub utraque specie corpus Domini Jesu Christi communicantium addita erat, valebat, ipse cunctorum statuum votis electus est rex et proclama- tus. Brevi tempore etiam id assecutus est, ut ipsius electio non solum ab impe- ratore Romano Friderico III. rata haberetur, sed etiam ut apud alios principes, praesertim autem illos, qui finitimi erant regno Bohemiae et adiacentibus eius provinciis, favorem nancisceretur. Accidit autem, ut paucis mensibus post, i. e. die 19. Aug. 1458, Aeneas Sylvius Piccolomini, vir doctissimus et Histo- riae Bohemorum scriptor, summus pontifex Romanus crearetur. Qui, nomine Pii II. insignitus, primo quidem Georgio, regi Hussitico, cui iam pridem cognitus erat, placari velle videbatur, sed cum obtinere non potuisset, ut postu- lata sua, quae regi aeque ac Bohemis inexsuperabilia erant, perficeret vimque iis adferre vellet, tantopere a rege Georgio animum avertit, ut die 31. m. Martii a. 1462 compactata illa, quae Bohemis sub utraque communicantibus a. 1436 in concilio Basiliensi concessa erant, irrita faceret. Sed deiectus est etiam tunc spe regem Georgium ad sua placita coacturum: hic enim publice pronuntiavit se suamque familiam totam calici fidem servare velle. Volvebat enim rex eo tempore animo suo consilium, cuius auctor erat Antonius Marini, natione Gallus Gratianopolitanus, eius consiliarius. Qui proposuerat animo confoederationem regum et principum Europae, Christia- nam fidem profilentium, condere, cuius societatis ratio imprimis eo conver- tenda et conferenda esset, ut de controversiis aliisque rebus magni moment sollemni more in concilio quodam sociorum, sed sine auctoritate summi ponti- ficis provideretur. Quod animi omnium eo tempore hoc sequebantur, ut Europa periculo et metu Turcico liberaretur, Marini studium suum ad legationes suscipiendas contulil el Venelias, Hungariam, Poloniam, Burgundiam, Fran- ciam adiit, ut principibus persuaderet oportere Ludovicum, regem Franciae, V

Strana VI
magnis viribus copiarum adversus Turcas praefici. Marini intererat etiam legationi, quae Alberto Koslka de Postupic duce anno 1464 cum ad supra dictum regem missa esset, saltem id adepta est, ut Ludovicus enuntiaret se cum rege Georgio in amicitia vivere velle. Cuius itineris commentarius, lingua Bohemica a puero nobili Jaroslao scriptus exstat, typis vero 1827 demum anno excusus est. Cum Pius II. anno 1464 mortem obiisset, Paulus II., eius successor, regi Georgio ad res regni stabiliendas otium quidem parumper praebuit, sed impla- cabili animo cardinalis Ioannis de Carvajal atque aliorum, qui eadem mente et cogitatione erant, morem gerens die 2. m. Augusti a. 1465 regem monuit, ut intra centum et octoginta dies ad suum iudicium adesset. Qua tempestale rex hoc incommodi remedium sibi comparandum utile putabat, si in consilio viri iuris consulti et rerum imperii Romani civilium peritissimi, Martini Mair acquiesceret. Cum enim rationes omnium principum, qui regno Bohe- miae erant vicini, ita ferrent, ut concordia cum rege Georgio inita non inter- pellaretur, rex, quidquid virium habuit, in eam operam contulit, ut quam- primum convocaretur congressus regum et principum, quo ex numero quosdam sibi amicos paraturus esset, quorum intercessione usus se ipsum publice de suspicione haeresis et de falsa opinione vexationis regnicolarum fidem Roma- nam profitentium excusare posset. Licet in Commentario itineris, quod Leo, baro de Rožmitál et Blatná, regis Georgii affinis, aliquot possessionum in Bohemia dominus, ad aulas princi- pum Europae occidentalis visitandas suscepit, aut in verbis scriptoris ipsius aut in litteris commendaticiis commentario insertis nulla eius rei mentio fiat, ea videtur fuisse propria legationis intentio, ut Dominus Leo personam regis gerens animos principum intercessione et familiari interpretatione ad causam mariti sororis suae Iohannae reginae habiles faceret sperans fore, ut sibi, cum ipse esset Romanae religioni addictus, liber baro nobílissimus, militaris nor- mae equestris peritissimus, fides, si quando occasionem habiturus esset defen- dendi rem causamque affinis sui, haberetur. Commentarium de Domini Leonis itinere scripsit unus ex eius comitatu, cui nomen erat Sašek vel, ut in commentarii versione Latina scribitur, Schasch- co, cuius verbi vis in lingua Bohemica,scurra' vel ,morio' declaratur. Iosephus VI

Strana VII
Dobrovský, litterarum nostrarum indagator acerrimus, putavit quidem (anno 1818) Schaschconem re vera scurrae aulici vices egisse; hodie autem stat sen- tentia auctorem libri supra dictum fuisse virum equestri ordine natum unumque ex iis, quibus Dominus Leo confidebat maxime: illi enim a rege Angliae symbolum aureum dari expetivit, illum ad visendum eremitam, qui pro rege Poloniae habebatur, secum duxil, illum imperatori Friderico III. equestribus insignibus ornandum obtulit atque, quod maximi momenti haberi potest, illum habuit dignum, quem ad regem Georgium ex itinere Pragam praemitteret. E duabus equestris ordinis familiis Schaschconum, quorum alteri titulus erat „de Mezihoře“, alteri ,de Bířkova“, illa sexto decimo demum saeculo armis gentiliciis ornata clarescere coepit; qua de causa hodie probatur opinio virorum doctorum et genealogiae, quae dicitur, patriae peritissimorum Martini Kolář et Augusti Sedláček, qui coniecerunt Schaschconem, auctorem Commentarii, eundem esse atque Venceslaum Šašek de Bířkova, de quo in tabulis publicis ad annos 1483 et 1493 mentio fit. Schaschco commentarios suos scripsisse videtur non ex itinere ipso, alioquin in aliquot errores non inductus esset, velut cum scripsisset peregrinatores nostros bis flumen Minium transgressos esse, bis apud insulam Garnisam appulisse, se circa urbem Teneramundam molendina, quae ventis agitarentur, primum vidisse, quamuis ea iam pridem prope Buscumducis conspexisset. Adde, quod scriptor cum digressionem ad Sarracenorum mores pertinentem fecisset, se ipsum monet, ut ad propositum redeat; deinde quod supersedere vult de narratione, qua describit, quid comites Domini Leonis Angliam peten- tes perpessi sint. Ex his documentis intellegitur Schaschconem domi demum, cum otium nactus esset, ad iter describendum se contulisse. Commentarii auctor, ubicunque de se loquitur, Schaschconis nomine se ob- ruit, interdum autem suae consuetudinis oblitus, quis sit, se aperit, velut cum de spelunca, quae dicitur Sancti Iacobi, loquitur: ,in ea et ego fui“, praesertim autem in ea parte libri, in qua cultus et victus aulae ducis Burgundiae descri- bitur: „adversarium prostravi“ — „decidi, ut daemonem parere potuerim“ — „potus eram“ — „a Domino discedere non potui. Dominus Leo comitem sibi praeter alios elegit patricium Noribergensem et equitem strenuum, nomine Gabrielem Tetzel (Tacelius dicilur in libro) a VII

Strana VIII
Graefenberg eique rationes pecuniarum in itinere suo videtur commisisse. Confecta peregrinatione Telzel largis praemiis a rege Georgio et Domino Leone donatus Noribergam rediit et aliquot annis post nonnulla, quae ei in itinere commemoratu digna videbantur, lingua Germanica conscripsit. Qui liber manu scriptus in bibliotheca Monacensi asservatur et anno 1843 primum in lucem emissus est. Tetzel quidem pariter ac Schaschco a Domino Leone de pro- posito peregrinationis, quam regis Georgii et regni Bohemiae causa fecit, celatus est, ad eum autem iure fortasse referendus est locorum totius Terrae sanctae index, Commentario Pavlovskiano in fine additus; nam Gabrielis Muffel, qui una cum Tacelio comitatui Domini Leonis se adiunxit, nomen in peregrinatione quadam in Terram sanctam et in Aegyptum, quae lingua Germanica scripta est, occurrit. Illam autem Visitationem terrae sanctae, quae in Pavlovskiano Commentario in fine (fol. 130—135) addita est, in hac, quae in manibus est, editione silentio praetereundam esse duximus, quia Do- minus Leo, si quod consilium fortasse habuerat Terram sanctam visitandi, hoc conatu destitit. Schaschconis commentarius centum fere annos intra parietes tabularii ba- ronum Leonum de Rožmitál latuit. Tempore Zdenconis et Adami Leonum, quorum ille filius, hic autem nepos erat Domini Leonis, gloria domus eius consenuit opesque eius diffluxerunt, sed cum imperator Rudolphus rerum potitus esset, Zdenco Leo, Adami filius, agri Hrotovicensis in Moravia do- minus, creatus est anno 1576 supremus capitaneus marchionatus Moraviae. Quo in magistratu cum acerrimum se fidei Romanae propugnatorem praestitis- set, Stanislaus Pavlovský a Pavlovicz, equestri familia Silesiaca natus, anno 1574 Romae doctor iuris canonici pronuntiatus et anno uno post Senensis scholaris, tunc temporis ecclesiae Olomucensis cathedralis canonicus, qui, ut ipse fatetur, Zdenconis favorem et benevolentiam non raro expertus erat, et qua erat ambitione, in futurum quoque se ad altiora pervenire posse sperabat, gloriae Zdenconis augendae causa Schaschconis opus in Latinum vertere sermonem operam sibi imposuit. Quas rationes Pavlovský in vertendo libro manu scripto secutus sil, latet; sed iam J. E. Horky opinionem protulit Pavlovskium verbum e verbo expri- mere haudquaquam in animo habuisse, sed potius quaedam immutasse; qua VIII

Strana IX
in re consensum nactus est viri docti Rudolphi Urbánek, qui propriis argu- mentis sententiam eius corroborare studuit. Urbánek sibi persuasit Pavlov- skium non solum, ut eral renascentium litterarum aelate hominum doclorum mos, temporum ordines observare neglexisse, cum dies itineri in commentario adscribere omnino fere omisisset, sed etiam ea, quae pertinerent ad mores in luxuriam lapsos aut hilariorem vivendi normam, quae fuisset terrarum Euro- pae occidentalis propria, in libro Schaschconis de medio sustulisset; nec non absurdum putat Pavlovskium idem fecisse, ubicunque legisset Schaschconem laudantem homines, qua cum concordia viverent licet dissimiles religione, quam profiterentur. Legatio Bohemica anno 1464, ut e Diario Iaroslai apparet, in Germania nonnullas calumnias perpessa est religionis suae causa, quae imperitis et malevolis haeresim redolebat, in Commentario autem Schaschconis nulla eius rei fit mentio; hoc Urbánek ita interpretatur Pavlovskium de in- dustria praetermisisse, si quam talis odii apud Schaschconem mentionem repperisset. Pro certo autem dici potest Pavlovskium quasdam doctas, ut ita dicam, adnotationes in verba Schaschconis contulisse, sunt autem hoc genus nomina, quae e tabulis vel chartis geographicis addidit, velut: „Sibenburga (Syburg in mappa)“; idem legere potes de locis Siczailo-Sacillo, Ponthavio-Pontafell, aut „Saragosam Caesaraugustam Latini vocant“, aut „Bilbilis olim, nunc Calalayud“, ubi Pavlovskio in mentem venit Martialis poetae; videas porro velim adnotationem, qua verba Schaschconis his interpretatur: „Hiberniam, in qua etiam Scoti habitabant, intelligit“ vel aliam, quae in verba scriptoris — incertum an consulto - influxit: „imperatorem (Fridericum 3. intelligit)“ Quamquam Pavlovský tum, cum librum vertebat in linguam Latinam, bene cam callebal, Schaschconis genus dicendi sententiarum, colorum, florum exor- natione inculcare noluit aut circuitibus cum arte conformatis oratores imitari, quo factum est, ut scribendi stilus simplicissimus, quo Schaschco utebatur, etiam vesti Latinae intextus venustate propria niteat. Latine autem scribit Pavlovský salis quidem eleganter, attamen eius genus dicendi vitiis quibusdam mendosum est, quod idiomata nonnulla in scholis Societatis Jesu usitata adamavit; praeterea procul dubio in vertendo nimium festinanter se gessit, quippe qui in plurimis suis epistulis et in aliis libris suis provectiore IX

Strana X
aetate scriptis scriptor purioris latinitatis appareat. Duo ad minimum hoc loco proferri exempla festinationis liceat: accidit ei, ut bohemismus, qui di- citur, in prisca lingua Bohemica quidem tolerabilis, dormitanti elaberetur: „nos in illos fluctus immittentes, vos hic consistite“, nec non ut quandam arcem ad Rhenum adiacentem nomine Hradclopium fingeret, perperam in exemplari suo Bohemico ,hrad Klop", id est ,arcem Klop“ legens. Adnotan- dum est Pavlovskium linguae Germanicae non fuisse gnarum. Sed revertamur ad auctorem, qui iter descripsit. Fieri potest, ut commenta- rium de itinere legenti risum moveat, quantopere ille superstitione imbutus sit, ut narret de arce prope Halam sita, quam cacodaemones incoluerint, aut de alia, quae ab iisdem exstructa sit in ora Britannica (Dubris), aut de ponte Segoviensi, quem diabolus intra unam noctem fecerit. At nonne adhuc hac aetale in ore populi fabulae narrantur de molibus et aedificiis, quae ad incre- dibilem admirationem efferuntur? Et licet Schaschco reliquias sanctorum dili- genter enumeret, tamen cum quadam dubitatione perpendit, sintne vera an falsa, velut cum in dubium vocat famam, quae percrebruit Noribergae caelitus a Deo datum esse ensem imperatori Carolo Magno; item minime credulum se praebet, cum narrat de lignea cruce haud procul a Londinio distante, quam cum hominibus locutam esse incolae eius loci pro certo affirmaverunt. Veri simillimum est Schaschconem sicut et alios comites Domini Leonis reli- gioni Romanae addictum esse; in nullam autem controversiam induci potest, quod praecepta religionis Christianae austerius in rebus ad ethicam spectan- tibus observare solitus est, ut mos erat eorum, qui fidem sub utraque profite- bantur. Quod facile cognoscas, si legas eum quasi indignanter dicentem Cata- lonios, qui licet Christianae sint professionis, homines esse perfidos et scele- ratos, propterea quod terra marique praedentur et ter in peregrinatores Bo- hemos impetum fecerint. Olmedanos autem habet ipsis ethnicis deteriores, qui sacerdote corpus Domini in missa elevante stantes permaneant velut bruta animalia et vitam impuram et Sodomiticam agant. Nimium saltandi amorem miratur et reprehendit in Italis Brixianis. Discrimina quoque in ritibus ho- mini religioso Bohemo sunt cordi, velut cum commemorat Hailsbrunae inter missae celebrationem sanguinem Christi non elevari aut Sarisburiae sacrificos missam agentes nullis luminibus in altari uti. X

Strana XI
Schaschco pro eruditione, qua usus est, et consuetudine, quae ei erat cum Domino Leone, linguam Latinam noverat; veri simile est eum etiam linguae Germanicae aliquantum gnarum fuisse. Nomina, quae dicimus geographica, maximam partem apud eum bene reddita sunt; si quando autem peius, admi- niculis quibusdam adhibitis aut emendari aut restitui omnia fere possunt, exceptis arcium et civitatum ad Rhenum adiacentium, in quibus nominibus errores paene inemendabiles occurrunt; in quem haec culpa conferri debeat, ambigitur. Prout erat priscus mos Bohemorum, diligentius in historia locorum, urbium, regionum, regnorum inquirebat, cum recentes — quo in numero est illa, quam narrat de praedone magnifico, qui thesauros sancti Marci Venetiis furatus est — tum antiquas. Qua in re evenit quidem interdum, ut fabulas referret valde mendosas, quo ex genere sunt, quas narrat testibus Gallicis nimis confisus de origine Ioannae Aurelianensis, et illae, quae ad Rolandum el eius familiam pertinent. Mediolani recordatur coronationum Vladislai II., regis Bohemiae, et imperatoris Sigismundi Lucemburgici. Multum valet ad historiam Vladislai, regis Poloniae, enucleandam, quae refert de arcano illo eremita, quocum peregrinatores Bohemi apud Cantalapiedram congressi sunt, ut infra declarabitur. Ad fastigium autem artis narrandi pervenit Schaschco, quamvis minime ambitiosus, fabula sua, quam refert auditam, cum in pago, quae vocatur Stella obscura, stetisset suspicatus illic non esse finem terrae, sed ultra illas aquas, quarum terminos neminem novisse ait praeter ipsum Deum, patere orbem quendam ad it tempus ignotum. Complures errores animadvertes legens, quae pertinent ad historiam Hispa- niae, ad genealogiam principum eius seriemque episcoporum; sed meretur noster, ut sibi in hac re venia detur. Eo enim tempore, quo Bohemi in Hispa- niam venerunt, tumultibus civilibus tota fere terra agitabatur neque advena, quibus cognationis vel adfinitatis vinculis singuli aemuli, qui imperium sibi debere existimabant, iuncti essent, sub aspectum subicere poterat. At laudandus est scriptor, quam diligenter observet, quot milliarium inter- vallo in ilinere inter se singula loca distent; numeri enim spatiorum magna ex parte cum iis consentiunt, qui hac aetate in chartis terrarum depictis vel in hodoeporicis, quae vocantur, legi possunt. Dominus Leo, ut ipse prae se fert, iter suscepit non solum, ut pietatis causa XI

Strana XII
loca sacra inviseret, sed imprimis ut aulas regum, principum aliorumque virorum illustrium adiret, unde certiorem militiae scientiam et normam asse- queretur et actibus virtuosis se exerceret adeoque famam nominis Bohemorum, qui inde a prioribus saeculis iam virtute bellica floruerant, per orbem differret. Qua de causa ubique ita se gessil, ut semper nominis sui famae integerrimae memor esset et dona, quae a legationis suae constantia longe abhorrerent, reiceret. Idem cum Molindaregii peregrinatores a turba plebis hostiliter pete- rentur, hortatus est socios: audacter resislerent, ut bonos et fortes viros deceret, dum vires sufficerent, se non recusaturum, quominus comitibus suis vel vivis vel mortuis comes adesset. Dominus Leo comitem sibi adscivit generosum do- minum Ioannem Zehroviensem de Kolovrat, luctatorum, quos tum terra Bo- hema habebat, optimum, qui toto itinere in certaminibus semper fere victor evasil et praesertim in aula ducis Burgundiae tantam spectantium admirati- onem movit, ut cum Gigantibus antiquis compararetur. Quo Ioanne familia- riter utebatur Schaschco; hic quoque, ut conicere possumus, a pueritia institu- tioni militari operam dederal, nam Bruxellis ipse petivit, ut sibi ad luctam par attribueretur adversarius. Schaschco, si quam in urbem bene munitam ve- nerat, diligenter observabat aggerum, fossarum, turrium molem, lapidum mu- ralium magnitudinem, armatorum et tormentorum numerum, in Catalonia autem et in Gallia ad meridiem spectante magnam arcium multitudinem admirabatur, Venetiis navalia et armamentarium, in Delphinatu vero et in Alpibus Carniis stupor eum oppressit, cum viderat illas natura et arte mu- nitissimas clausas, quas inexpugnabiles esse putabat; nec non equis delecta- batur, nam laeto et grato animo commemorat a rege Portugalliae Domino Leoni duos ianettos (Jinetes), equos optimo cultu, donatos esse. Haec ergo sunt, unde militaris indoles Schaschconis praeter alia efflorescat. Schaschco bona quaedam in patria possidebat, quorum cultura res ad victum necessariae ei parabantur, et quoniam sui quisque ruris paterni amore tra- hitur, non est mirum, si hic scriptor etiam in externis regionibus reminiscitur patriae suae et condiciones, quae ad agri culturam domi pertinent, cum illis, quas apud externas gentes observavit, comparat. Imprimis accenditur studio earum rerum, quae patriam ei in mentem revocant, velut piscinae, silvae quercinae, saepes inter agros lapideae, quas vidit in Britannia Gallica, aut XII

Strana XIII
venationes, in quibus cervos, damas, cuniculos, lepores capi conspexit, aut mira fertilitas agrorum in Santarém, regione Portugalliae, et in Lombardia, quae admirationem eius movet; ante oculos eius eminet priscus ille modus triturae frumenti in regione Segoviensi, magnus numerus molarum, quae vento agitantur, in regionibus Belgicis, pomorum cullura et musti usus in Biscaia regione, cura boum prorsus ab ea, quam in patria cognovit, aliena, ibidemque nullus casei aut butyri usus. Vidit complures arbores et herbas, quae in Bo- hemia aut prorsus ignotae aut parum notae sunt, velut buxum, cupressum, iuniperum sabinam, ficum, castaneam, poma granata et aurantia et paradi- siaca, rorem marinum, salviam, absinthium, cistum ladaniferum, alia id genus. Erant autem et aliae res in itinere, quibus hominis Bohemi admiratio movebatur vel subitus animi motus exsistebat, velul varia navium genera, procellarum marilimarum pericula, quae ipse perpessus est, aestus maritimi mutuo accedentes et recedentes, Venetiarum, quae urbs commercii usu cum Bohemia florebat, potentia, mores legesque; inopinanti obiecil se illi in ilinere multorum templorum, arcium, monasteriorum moles alque aularum princi- pum magnificentia; carbonum, qui dicuntur lapidei, usum ad id tempus in patria fere ignotum cognovit. Fieri non potest, quin scriptor, qui saeculo p. Chr. n. XV. vixerit, ele- gantem se esse ipse cupiat aut elegantia innata ipsi insit; aliena enim ei aetati erat cognilio, quam nunc aestheticam vocamus. Schaschco quidem vir erat rusticanus, cui non licuit gymnasium aliquod illustre aut academiam adire, neque satis promptus erat res ad eloquendum verbis altioribus difficiles digne exprimere; itaque non est ex eo genere scriptorum, qui describere ament tellurem floridam, mare spumans, montes glacie nivium rigidos, artis monu- menta ad unguem castigata; attamen quantum differt ab illis peregrinatoribus, qui solum ea, quae in itinerariis videndo digna legerant, inquirebant, vel quibus tantummodo loca sacra, ubi indulgentiae dabantur, reliquiae sancto- rum, hospitia et deversoria, milliaria erant curae. Immo vero Schaschco singulis rebus, quae varietatem prae se ferunt, lumen non sine quadam proprietate mentis suae addere valet. Hic liber, paucis verbis a nobis adumbratus, eandem sortem tulit, quam XIII

Strana XIV
complures eius generis alii: deeral litteris Bohemicis, quia cum profuturus esset saeculis, diutius latuit. Nam eliam saeculo XVI., quisquis sumptum fecit in editionem illam Commentarii Olomucensem, sine dubio non admodum magnum numerum librorum typis excudendum curavit, habetur enim Pavlov- skiana versio rarissimorum librorum numero. Cum etiam e Stutgardiana editione multa exemplaria temporum iniquitate periissent, dignum visum est suum Commentario illi honorem iure meriloque restitui. K. HRDINA Karolum Hrdina (*13. I. 1882, ƒ28. VIII. 1949), virum doctum de litterarum in Bohe- mia renascentium aetale indaganda optime merilum, iam antequam peregrinationibus Chris- tophori Harant de Polžic (1926) et Ulrici Praefati de Vlkanova (1947) in lucem emiltendis operam dedisset, de Commentario ilineris a Leone de Rožmitál suscepti denuo edendo cogi- tavisse ex eius commentatiuncula (1924) ad Iohannem Žehrovicensem, luctatorem praestan- tissimum, pertinente satis elucel. Annis 1932—1935 plurima subsidia ad Commentarii quaestiones topographicas et historicas solvendas interpretem sollertissimum sibi paravisse vel complures epistulae archiviorum, quorum consilia per lilteras adiit, dilucide testantur. Denique omnibus iisque gravissimis difficultatibus superatis ineunte anno 1946 Hrdina Commentarii textum, praefatione succincta el indice locupletissimo munitum, Academiae litlerarum et artium Bohemicae edendum obtulit, sed priusquam plagulae lypis exscriptae in paginarum modum redigerentur, immatura morte correplus est. Ilaque meum erat, ut viro amicissimo, cuius obitum omnes in Academia nostra lugemus sodales, officium praestarem et typothetarum laborem ad finem perducerem. Plagulas iterum perlegi, varias nolas ab auctore relictas evolvi, paginarum numeros indici inserui, pauca supplevi, paucissima emendavi. Pragae Kal. Nov. a. MCMXLIX. Bohumil Ryba

Strana XV
COMMENTARIUS brevis et iucundus itineris atque peregrinationis, pietatis et religionis causa susceptae ab Illustri et Magnifico Domino, Domino Leone, libero barone de Rosmital et Blatna, Iohannae, reginae Bohemiae, fratre germano, proavo Illustris ac Magnifici Domini, Domini Zdenco Leonis, liberi baronis de Rosmital et Blatna, nunc supremi Marchionatus Moraviae capitanei, ante centum annos Bohemice conscriptus et nunc primum in latinam linguam translatus et editus. * Ex consensu reverendissimi Domini, Domini Ioannis, Olomucensis episcopi. ANNO DOMINI MDLXXVII

Strana XVI

Strana 1
Ad Illustrem et Magnificum Dominum, Dominum Zdenko Leonem, 2a liberum Baronem de Rosmital et de Blatna in Ruttovvitz etc., supremum Marchionatus Moraviae Capitaneum, Dominum ac pa- tronum suum observandissimum. Laborem utilem et fructuosum suscipiunt, Illustris et Magnifice Do- mine, Domine gratiosissime, qui vel historias integras vel etiam ô8tлОрIà conscribunt. Non enim sine causa a M(arco) T(ullio) Cicerone historia, cuius beneficio res praeclare gestae e tenebris in lucem proferuntur et viri illustres ad hominum notitiam perveniunt, testis temporum, lumen veri- tatis, vitae memoria, morum magistra et nuncia vetustatis appellata est. Porro nescire quid acciderit, antequam natus sis, eodem Cicerone teste, hoc est semper esse puerum. Neque vero solum ad rerum variarum multi- plicem cognitionem acquirendam, verum etiam ad morum vitae emenda- tionem plurimum confert rerum praeteritarum narratio. Dum enim exem- plis propositis quid bene, quid male gestum et quis eventus quamque actionem consecutus sit, perspicuis verbis ostenditur, prudens cautusque lector efficitur, ut et quid sequi et quid fugere debeat, facillime per se ipsum cognoscere atque intelligere queat. Quare iure optimo laudem me- retur is, qui res gestas maiorum posteritati, tanquam in tabula depictas, proponit magnorumque virorum pietatem, laborem et industriam interire cum morte non patitur, sed quantum in se est, memoriae con secrat sem- 3a piternae. Ex quo genere laudis, meo quidem iudicio, non minimam partem consecutus est, qui hunc libellum contexuit suique Illustris ac Magnifici Domini pietatem, laborem et magnanimitatem literarum monumentis fideli narratione commendavit. Quamvis autem hic libellus proprie non historiam, sed tantum ôôtлодмOV contineat itinerisque et peregrinationis Illustris et Magnificae Dominati- onis Tuae proavi labores et pericula breviter ante oculos ponat, plurima tamen, ut in huiuscemodi commentariis fieri necesse est, more historico non solum auditu iucunda, sed etiam scitu perutilia in eo recensentur. Primum enim haud obscure demonstrat, quae proavi Illustris et Magni- ficae Dominationis Tuae pietas, quis ardor religionis et fides fuerit, quod sumptus maximos facere| et iter longissimum periculisque plenissimum 3b suscipere non dubitarit, tum ut loca sacra invisendo animi sui pietatem et religionem augeret, tum ut aulas regum, principum ac illustrissimorum virorum adeundo mores varios et ritus gentium cognosceret multaque variarum rerum notitia pectus locupletatum domum reportaret. Deinde 2b

Strana 2
4a 4b permultae variae iucundaeque narrationes saepenumero intercurrunt, quae lectorem merito allicere et possint ac debeant, eaque commemo- rantur, quorum notitia magno studio a mortalibus quaeri solet. Postremo etiam regionum, urbium et locorum descriptiones, quae hic admodum frequentes sunt, nequaquam fructu et emolumento suo carent. Quod si forte loca quaedam, arces aut civitates hoc tempore eum splendorem eamque ] formam et consuetudinem, quae hic depingitur, non habent, mi- rari Tua Magnifica Dominatio minime debet, cum iam seculum integrum sit elapsum, ex quo hic libellus primum Bohemico idiomate est conscriptus, neminemque lateat tanto temporis spatio non solum in hominum moribus et consuetudinibus, verum etiam in provinciis, urbibus et aedificiis ma- gnam fieri solere mutationem. Neque statim animus scriptoris in iudicium vocandus est, si res quaepiam minus verisimilis aut fide maior appareat, cum author, qui hanc peregrinationem describendam suscepit, saepenu- mero se multa non propriis oculis spectasse, sed tantum ex aliorum rela- tione percepisse fateatur. Cum igitur Illustris et Magnificae Dominationis Tuae nobilitas et generis splendor, cum] propter avi, pientissimi nobilis- simique viri, celeberrimam memoriam, tum etiam propter regum et prin- cipum clarissimorum literas huic libello insertas, non parum hinc elucescat, ego, qui Illustris ac Magnificae Dominationis Tuae favorem et benevolen- tiam singularem non raro sum expertus, operae precium me facturum putavi, si eidem hunc libellum dedicarem, ut potissimum eius patrocinio et nominis authoritate tutus in lucem exiret, cuius familiae pietatem et virtutem praedicaret. Deus Opt(imus) Max(imus) Illustrem Dominatio- nem tuam in avita pietate ac religione cum omni foelicitate tum animi, tum corporis quam diutissime tueri ac conservare velit, Amen. Datum Olomucii Calend. Ianuarii Anno post Virginis partum MDLXXVII. Dominationis Tuae Magnificae ac Generosae observantissimus Stanislaus Pawlowski a Pawlowicz, I(uris) P(rudentiae) Doctor, Protonotarius Apostolicus, Praepositus Brunensis, Olomucensis et Vratislaviensis Ecclesiae Cathedralis Canonicus. 2

Strana 3
LEOA S — A Hoc insigne gerit veterum domus alta Leonum, quam placido semper numine Christe fove.

Strana 4
5b In Insignia Illustris et Magnifici Domini, Domini Zdenco Leonis, liberi Baronis de Rosmital et Blatna in Ruttowicz etc., supremi Marchionatus Moraviae Capitanei. Quid spumantis apri caput et generosa leonis forma notant? animi robora firma probi. Vadit in adversas aper imperterritus hastas obviaque haud dubio corpora dente ferit. Sic Zdenco infractis animis et pectore celso excipit instabilis tela inimica deae constantique ferit stygios pietate dracones, dum colit antiqua numina sancta fide. Ut leo magnanimus subiectis parcere gaudet atque rebellantum colla superba premit, sic inopum Zdenco admittit pia vota precantum atque humili placidus cernitur esse gregi. His, quos fastus alit tumidus stimulatque rebelles excutere imperium, fit Leo terrificus. Crescat in immensum generosi stemma Leonis successuque gemat livida turba novo. 6a Liber ad Illustrem et Magnificum Dominum, Dominum Zdenco Leonem, supremum Moraviae Capitaneum, etc. Erutus ex tenebris in claram prodeo lucem, qui bis lustra decem carcere clausus eram. Gaude igitur mecum, Zdenco generose Leonis, impiger invisit qui loca sacra, nepos. Haec mea libertas stirpis commendat honorem et probat antiquum cum pietate genus. Quantus avus fuerit, quam celso pectore quamque antiquae semper relligionis amans, ex me scire potest hoc, quisquis nesciit ante: multa simul doceo, quae didicisse iuvet. Numinis aeterni sancto compulsus amore limina quaesivit, dive Iacobe, tua. Per rabidum ventis aequor perque invia saxa suscepit longum relligionis iter. 4

Strana 5
Ille quidem poterat patriae dulcedine captus inter opes proprio se tenuisse lare, sed pietas vicit, vicit quoque gloria laudis, cuius amor segnes nescit habere moras. Quo se cunque tulit, quascunque accessit ad aulas, exceptus summo semper honore fuit. Is, qui me caeco disclusit carcere, multa imposuit gremio regia scripta meo. Haec lege! — nam labor est facilis — bene lecta docebunt, in quanto fuerit priscus honore Leo. At, generose Leo, longis ne ambagibus utar, ad te cur veniam, carmine disce brevi. Ire foras metuo sine defensore: malignos aetas, ut nosti, procreat ista viros. Quod rectum est, rident, quodque est sine fraude doloque, contemnunt, fraudes insidiasque probant. Me precor ergo tui defendat nominis umbra, te tutore nihil turba maligna potest. Quod rectum est, quaeris, quodque est sine fraude doloque, commendas, fraudes insidiasque fugis. Tu priscum sequeris propria virtute Leonem et meritis auges stemmata clara tuis. Tu facis, ut Moravum vigeat pietatis avitae semen agris, priscae et relligionis honor. Te uno respirat iactata Astraea patrono teque colit probitas improbitasque timet. Te fautore foras prodibo laetus, ut omnis nomen avi discat foemina virque tui. Te Deus incolumem Pylios conservet in annos et vehat in superas post pia fata domos. 6b Ad Generosum Adolescentem ac Dominum, Dominum Maximili- 7a anum Leonem, Illustris ac Magnifici Domini Dni Zdenco Leonis Capitanei etc. primogenitum. Nomen habes clarum, clarus quoque patris honore es, clarus avis, atavis, Maxmiliane, tuis. Et mage clarus eris, si rem cum nomine iunges: in te si virtus prisca Leonis erit. 5

Strana 6
Quae fuerit pietas, prisci quod stemma Leonis, testis Praga potens, testis et iste liber. Reginae frater, fidei defensor et aequi, rebus in adversis ut leo fortis erat. Quem latet illustris probitas virtusque parentis, consessu procerum qui loca prima tenet? Fortis in afflicta, prudens in sorte secunda, numinis et priscae relligionis amans. Ergo tuos imitare atavos, imitare parentem et meritis orna stemmata prisca novis. 7b Ad Generosum Adolescentem ac Dominum, Dominum Ioannem Leonem, Illustris ac Magnifici Domini Domini supranominati Ca- pitanei etc. secundum filium. Tu quoque Ioannes, sanguis generose Leonis, cuius in ingenuo pectore candor inest, illustri ne sis contentus stirpe parentum, sed propria studeas quaerere laude decus. Te patriae spondent spem praesidiumque ruentis mens proba, pura fides iudiciumque sagax. Christe, diu serva hunc puerum et virtutibus auge, ut fuget exemplo crimina cuncta suo. 8a Ad Generosum Adolescentem ac Dominum, Dominum Zdenco Leonem, eiusdem Magnifici Domini Domini Capitanei etc., mini- mum natu filium. Tu quoque, parve puer, Zdenco dulcissime, cresce: es reliquis aevo, haud nobilitate minor. Et nisi veridicae fallunt oracula Musae, germanis cedes laudis honore nihil. Indolis excelsae vis sese prodit apertis naturae indiciis: parvule, cresce, Leo. 6

Strana 7
Ad Generosum Adolescentem ac Dominum, Dominum Ioannem 8b Wilhelmum ex Zelting, filium secundae uxoris Iustinae Illustris ac Magnifici D. Domini supremi Capitanei, etc. Restat Ioannes Wilihelmus, gloria stirpis ex Zelting, patrii lausque decusque soli. Nobilis hunc genuit coniunx Iustina Leonis, heu nimium cito quam livida Parca tulit. Non minus ac propriam sobolem complectitur istum iure Leo titulis condecoratque suis. Dignus es aeterna, iuvenis clarissime, laude, dignus, quem foveat numen ametque Leo. Quae Natura potens et quae Fortuna benigna divisim tribuit pluribus, unus habes. In tenero si tanta viget sapientia corde, in te grandaevo quanta futura viro est? Vive diu foelix, iuvenis formose, tuisque dotibus aeternum nomen in astra feras.

Strana 8

Strana 9
PRAEFATIO 9a Aurium humanarum consuetudo semper prompta sedulitate ad audien- dum res ignotas parata est, praesertim ex longinquis et variis regionibus allatas, quae ab hominibus ad delectandas et reficiendas mentes legentium describi consueverunt. Iis de causis et hic liber conscriptus est. Praecipue quemadmodum viri principes aliique excelso et nobili loco nati diversa terrarum et maris loca peragrando in certa corporis vitaeque discrimina sese immittant, quod quidem illis, qui talia experiuntur, notissimum est. Id autem ab illis has ferme ob causas fit: nempe quidam gloriae cupiditate stimulati, ut ea ratione nominis sui famam propagent certioremque mi- litiae scientiam assequantur, eiusmodi labores suscipiunt; quidam pio vitae instituto et loca sacra, reliquias sepulchraque sanctorum visendi studio adducti peregrinationum pericula subeunt; quidam vero utroque proposito id faciunt. Verum Deus omnipotens suos in talibus periculis tuetur et pro voluntate sua conservat salvosque et incolumes ad patrios penates remittit. Sicut etiam his temporibus in regno Bohemiae anno millesi mo quadringentesimo sexagesimo quinto evenit inclyto et generoso 9b Domino, D. Leoni a Rozmital et Blatna, tunc temporis supremo regni Bohemiae iudici, fratri germano illustrissimae Bohemiae reginae Ioannae, coniugis Georgii regis. Qui utroque proposito, itinere suscepto et feliciter confecto, salvus et multarum rerum experientia locupletatus in patriam rediit. Cuius iter nunc describere exordiemur positis primum literis com- mendatitiis, datis ab imperatore et regina Bohemiae. 9

Strana 10
Literae Friderici Imperatoris. Fridericus Divina favente clementia Romanorum Imperator semper Augus- tus, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. Rex ac Austriae, Stiriae, Carin- thiae et Carniolae Dux Comesque Tirolis etc. Universis et singulis Regibus fratribus nostris charissimis, salutem et fraterni amoris continuum incre- mentum/ necnon Principibus Ecclesiasticis et Saecularibus, Ducibus, Mar- chionibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus, Clientibus, Officialibus quibus- cunque, Capitaneis, Burggraviis, Vicariis generalibus, Potestatibus, Anci- anis, Gubernatoribus, Praesidibus, Iudicibus, Teloneariis, Tributariis, Bo- letariis, passuum Custodibus, Civitatum, Oppidorum, Villarum et locorum Communitatibus ac Rectoribus eorundem caeterisque nostris dilectis, cuiuscun- que dignitatis, praeeminentiae, status, gradus seu conditionis fuerint, tam in Imperio sacro quam alibi ubicunque constitutis, ad quos praesentes per- venerint, gratiam nostram Caesaream et omne bonum. Serenissimi, vene- rabiles, illustres, magnifici, nobiles, circumspecti, fideles, dilecti: Quia No- bilis Leo de/ Rosmital et Blatna, familiaris noster et Imperii sacri fidelis dilectus, maioris experientiae gratia et ut ex moribus diversorum regnorum meliorem vitae frugem probatioremque militarem normam sibi comparare valeat, ad diversa Imperii sacri loca et regna proficisci conatur, Nos autem hoc suum militare institutum magnopere probantes et cupientes memoratum Leonem in sui progressu itineris plena securitate gaudere, vobis ipsum sin- cero recommendamus affectu vos exhortantes, nostris vero ac Sacri Romani Imperii et terrarum nostrarum subditis districte praecipientes mandamus, quatenus, cum eundem Leonem ad vos, terras vestras et loca declinare conti- gerit, in huiusmodi eius transitu nostrae considerationis intuitu recommissum susci pere, favorabiliter tractare atque in his, quae securitatem et celeritatem sui concernunt itineris, promotivam et gratuitam velitis ostendere et exhibere voluntatem ipsumque una cum familia, equis, rebus et bonis suis universis per quoscunque passus, portus, pontes, terras, regna, dominia, districtus, civitates, oppida, castra, castella, villas et quaelibet alia nostrae et vestrae iurisdictionis loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione telonii, pedagii, pontivegii, gabellae, gustumae sive alterius cuiuscunque exactionis onere, impedimento et molestia quibusvis semotis transire, stare, morari et redire secure et libere permittatis et permitti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum et ubi opus fuerit, atque pro parte ipsorum desuper 1lb adhortati fue ritis et requisiti, de securo et salvo conductu providentes Cae- sareae nostrae Maiestati ad complacentiam, honorem et reverentiam singu- larem. 10a 10b 1la 10

Strana 11
Datum in Nova civitate die septima mensis Septembris Anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quinto, Regnorum nostrorum Ro- mani vicesimo sexto, Imperii quartodecimo, Hungariae vero septimo. Ad mandatum Domini Imperatoris Udalricus, Episcopus Pataviensis, Cancellarius. Literae Reginae Bohemiae. Iohanna Dei Gratia Regina Bohemiae, Marchio Moraviae, Lucemburgensis I et Silesiae Ducissa ac Lusatiae Marchio, etc. Universis et singulis serenis- 12a simis Regibus, fratribus nostris, Salutem et omnis boni incrementum et Re- verendissimis ac Reverendis nec non Illustribus, Ecclesiasticis et secularibus Principibus, Ducibus, Marchionibus, Lantgraviis, Comitibus, Baronibus, Nobilibus, Proceribus, Militibus, Clientibus, Capitaneis, Potestatibus, Gu- bernatoribus, Praesidibus, Teloneariis, Tributariis, Iudicibus, cuiuscunque status, dignitatis aut praeeminentiae existant, castrorum, civitatum, castel- lorum, oppidorum, villarum et locorum Communitatibus et Rectoribus eorun- dem, ad quos praesentes nostrae literae pervenerint vel qui pracsentibus fue- rint requisiti, amicis nobis sincere dilectis salutem et omne bonum; Subditis autem no stris gratiam regiam et omne bonum. Serenissimi, Reverendissimi, 12b Reverendi, Illustres, Magnifici, Spectabiles, Nobiles, Strenui, Circumspecti, Providi fratres, amici et fideles dilecti. Quia Magnificus et Generosus Leo de Rosental et de Blatna, germanus noster sincerrime dilectus, praesentium ostensor, diversas mundi partes, regna, principatus, terras, dominia, iuris- dictiones et districtus gratia exercitii militaris proposuit visitare, ut sic consideratis multifariis generibus morum et moribus generum melius com- modum et vitae suae utilitatem deligere et probatiorem militiae experientiam nancisci valeal et possit, quanquam illud suum laudabile propositum parte ex una laetanter accepimus sperantes, quia cunclipotens, qui pugillo suo I totam machinam mundi continel et omnia verbo virtutis suae solidantur, 13a incolumem atque sanum ad nos redire faciet et prospere gubernabit, verum tamen ex altera parte singultosa suspiria emittere non cessamus, tanquam de nostri proprii sanguinis resolutione condolentes. Sed quid faciendum? Deo committendum et ad prospera fortunae fata continue clamitandum, ut id suum laudisonum propositum bono principio, meliori medio et optimo sine terminetur. Cupientes itaque, ut ubicunque locorum cum eo velut cum couterino nostro praedilecto, quem non minus velut nosmet ipsas diligimus, amicabiliter et benevole agatur, ut sic plena securitate fruatur et gaudeat, 11

Strana 12
Universitati vestrae ipsum omni ea, qua possumus, diligentia recommenda- 13b mus, istis nostris lifteris vos et quemlibet vestrum rogatos esse volentes, Sub- ditis autem terrarum nostrarum seriose mandantes praecipimus, quatenus praefatum fratrem nostrum dilectissimum, dum ad vos pervenerit, grate suscipere, favorabiliter tractare ac in his, quae celeritatem et securitatem ipsius concernunt itineris, tam per terram, quam per aquam promotivam et gratuilam velitis et debeatis ostendere voluntatem, nec non ipsum cum comi- tiva et famulis, equis, valisiis, arnesiis et aliis rebus suis singulis per quos- cunque passus, portus, pontes, terras, dominia, districtus, iurisdictiones, civi- tates, oppida, castra, villas et quaelibet alia loca vestra sine aliquali solutione dacii, pedagii, gabellae, pontanagii, tributi et alio quovis solutionis onere 14a omnique prorsus impe dimento procul moto transire, stare, morari et redire libere permittatis sibique et suis, dum opus fuerit, de securo et salvo provi- deatis conductu, gratissimam nobis in hoc et magnam complacentiam fa- cientes. Eo, quod omnem promotionis et favoris affectum, quem eidem fratri nostro cordintime dilecto modo quocunque feceritis, omnia reputabimus nobis fore facta. Pro quibus etiam unicuique vestrum duce Deo grata et maiori vicissitudine gliscimus remereri. Datum Pragae die X. Novembris Anno Domini MCCCCLXV, Regni nostri Anno quinto. Ad mandatum proprium Dominae Reginae. 12

Strana 13
Incipit iter Domini Leonis. Anno redemptionis nostrae MCCCCLXV die insequenti festum divae 14b Catharinae virginis Dominus Leo profectus est primamque noctem egit Pilsnae ibique cum omnibus comitibus delicta sua confessus est. Secunda nocte mansimus Teplae in coenobio, inde progressi sumus Egram atque ibi per noctem substitimus. Egra Neustadium, inde Paierreutum, id oppi- dum est ditionis marchionis Brandenburgensis, in Voitlandia situm; Paier- reuto Grevenbergam, Grevenberga Noribergam perventum est. Noribergae duos dies commorati sumus et has sanctorum reliquias spectavimus: primo monstratum est nobis praesepe, in quo Genitrix Dei infantem Iesum posuerat; deinde cubitus s(anctae) Annae et dens s(ancti) Ioannis Baptis- tae, item frustulum ligni de sancta cruce, in qua Christus crucifixus fuerat, et clavus dextrae manus, quo idem cruci affixus erat. Postea ostendebatur nobis gladius divi Mauritii itemque alius ensis divi Caroli Imperatoris, qui ipsi coelitus a Deo datus esse dicitur, ut eo adversus hostes suos ethni- cos uteretur, eiusdemque calcaria, ocreae, calcei. Vidimus deinde catenas sanctorum Petri et Pauli, qui pro nomine Dei passi sunt. Deinceps conspe- ximus lanceam, qua divinum latus Christi transverberatum fuerat. Super eam sacerdotes annulos nostros ponebant, ut, qui dolore vel punctione lateris infestarentur, praesens et certum apud se remedium haberent. Praeter ] eas multae aliae sanctorum reliquiae Domino comitibusque eius 15a monstrabantur, quae hoc loco assignatae non sunt. Deinde a Noribergen- sibus Domino tormenta, bombardas aliumque apparatum bellicum inspi- ciendi copia facta est, quibus rebus, si ulla alia, maxime illa civitas abundat, ibique Dominus comiter et benigne habitus est. Noriberga Hailsbrunam deventum est, id est monasterium marchionis ditioni subiectum. In eo monasterio inter missae administrationem sanguis Domini non elevatur; quam ob causam id fiat, non habeo compertum. Hailsbruna profecti Onspa- chium pervenimus, ubi marchionis regia est; in eo loco per biduum sub- stitimus. Ibique d(ominus) Ioannes Zehroviensis cum Mirossio concurrit, quorum uterque mutuo ictu de equo delapsus est. Frodnarus autem cum ministro quodam marchionis congressus est, sed ambo in equis permansere. Spectabat id coniunx marchionis cum virginibus illustribus et nobilibus suis aliaque hominum multitudine. Finito spectaculo marchio Dominum manu apprehensum in arcem cum reliquis comitibus deduxit ibique eum honorifice tractavit choreis aliisque ludis et spectaculis exhibitis. 13

Strana 14
Literae Marchionis Brandenburgensis. 16a 16b Universis et singulis Regibus, Principibus, tam Spiritualibus, quam Sac- cularibus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, Proceribus, No- bilibus, Militibus, Clientibus, Rectoribus, Potestatibus, Vicariis, Officialibus, Iudicibus et Universitatibus Communitatum, Oppidorum, Villarum nechon caeteris, ad quos praesentes nostrae literae pervenerint, Albertus Dei gratia Marchio Brandenburgensis et Burggravius Nurembergensis etc., cum promp- titudine famulandi, complacendi voluntatem, affectum sincerum, salutem et omne bonum. Serenissimi, Illustres, Praeclari, Magnifici, Generosi, Nobiles et famosi Domini et amici charissimi, caeteri! quoque sincere dilecti. Quia no- bilis Leo de Rosmital et de Blatna, nobis praecipue dilectus, maioris expe- rientiae gratia et ut ex moribus diversorum regnorum meliorem vitae frugem probatioremque militarem normam sibi comparare valeat, ad diversa Imperii sacri loca et regna proficisci conatur, Nos hoc suum militare institutum magno- pere probantes et cupientes memoratum Leonem in sui progressu itineris plena securitate gaudere, vobis ipsum sincero recommendamus affectu, Sere- nitates, dilectiones et amicitias vestras ac quemlibet vestrum affectuose exhor- tantes, Nostris vero subditis districte praecipiendo mandamus, quatenus cum eundem Leonem ad vos, terras vestras et loca declinare contigerit, in huius- modi suo transitu nostrae con templationis intuitu recommissum suscipere, favorabiliter tractare alque in his, quae securitatem et celeritatem sui concer- nunt itineris, promotivam et gratuitam velitis ostendere et exhibere voluntatem, ipsumque una cum familia, equis, rebus et bonis suis universis per quoscun- que passus, portus, pontes, terras, regna, dominia, districtus, civitates, oppida, castra, castella, villas et quaelibet alia vestrae iurisdictionis loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione telonii, pedagii, pontivegii, gabellae, gustumae sive alterius cuiuscunque exactionis onere, impedimento et molestia quibusvis semotis transire, stare, morari et redire secure el libere permittatis et permitti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum et 17a opus fuerit atque pro parte ip sorum desuper adhortati fueritis et requisiti de securo et salvo conductu providendo. In quo nobis gralam exhibebitis complacentiam, erga vos et vestrum quemlibet loco et tempore se offerentibus per nos deserviendam ac paratis voluntatibus semper promerendam. Datum ex castro nostro Onolezpach subpresso nostro sigillo decima die mensis De- cembris Anno a Nativitate Domini MCCCCLXV. 15b Onspachio digressi pernoctavimus Feituonii, post Halam pervenimus. Ea est urbs imperialis, in qua sal ex aqua coquitur. Puteus est in ea urbe, 14

Strana 15
ex quo viginti quatuor urnis aquae hauriuntur, quae tam diu coquuntur, quoad condensentur et ita sal fiat. Hanc urbem praeterlabitur Neccarus amnis. Ab Hala miliari uno distat arx a cacodaemonibus inhabitata, qui neminem in ea diversari patiuntur. Inde pervenimus Valdenbergam oppi- dum, cui arx in excelso monte sita imminet. Hinc Neustadii noctem egi- mus, quod item oppidum est arci iunctum, ubi comes quidam domicilium suum habet. Inde venimus Oringam; et haec urbs est cum arce comitis 17b eiusdem. Oringa processimus Aystadium, quae urbs etiam est dicto comiti subiecta. Aystadio salvo conductu comitis Sulmam processimus; impe- rialis haec est civitas arci subiecta. Deinde pernoctavimus Halbrunnae, et haec est imperii civitas in patenti loco sita et flumine Neccaro irrigatur. Circa urbem horti sunt pulchri et prata amoena. Hinc attigimus Vimpham, imperii urbem et magnam. Vimpha venimus Cronam; pagus est, quatuor milliaribus ab Heidelberga distans. Heidelbergae invenimus Palatinum Rheni. Ibi Dominus extulit signum cum suis comitibus cupiens in eius aula equestribus ludis exerceri. Sed posteaquam eo ventum est, conve- nerunt nos in diversorio consiliarii palatini, qui dominum suum domo abesse dicebant. Cur eum abnegaverint, non habeo compertum. Supra eam urbem sunt duae arces, altera novae, altera veteris nomine appellata. Hanc ut plurimum palatinus ipse incolere consuevit. Literae Friderici Comitis Palatini Rhenensis. Universis et singulis Regibus, Principibus, tam Spiritualibus quam Sae- cularibus, Ducibus, Marschionibus, Comitibus, Baronibus, Proceribus, No- 18a bilibus, Militibus, Clientibus, Rectoribus, Potestatibus, Capitaneis, Vicariis, Officialibus, Iudicibus et Universitatibus Communitatum, Oppidorum, Vil- larum caeterisque personis Ecclesiasticis et mundanis, quibuscunque emi- nentiae, status vel conditionis fuerint vel nominibus censeantur et ad quos praesentes nostrae literae pervenerint, Fridericus Dei gratia Comes Palatinus Rheni, Sacri Romani Imperii archidapifer, Princeps Elector, Bavariae Dux, Salutem in Domino. Serenissimi, Illustres, Praeclari, Magnifici, Generosi, Nobiles et famosi Domini et amici charissimi, caeteri quoque sincere dilecti. Quia nobilis Leo de Rosmital et de Blatna, nobis praecipue dilectus expe- rientiae maioris gratia, tum ut meliorem vitae frugem, tum ut probatiorem 18b sibi militarem normam nobileque eius exercitium diversorum regnorum e mo- ribus comparare valeat, Imperii sacri loca el ad regna diversa proficisci conatur, Nos hoc suum militare institutum magnopere laudanles, cupientes 15

Strana 16
19a 19b quoque memoratum Leonem in sui progressu itineris securitate plena gaudere, vobis omnibus et singulis eundem Leonem sincero recommendamus affectu, Serenitates, Dilectiones et Amicitias vestras ac quemlibet vestrum affectuose exhortantes, Nostris vero subditis districte praecipiendo mandamus, quatenus, cum eundem Leonem ad vos, terras vestras et loca declinare contigerit, in huiusmodi suo transitu, nostrae contemplationis intuitu, recommissum sus- cipere, favorabiliter tractare atque in his, quae securitatem et celeritatem sui concernunt itineris, promotivam et gratam velitis ostendere et exhibere volun- tatem ipsumque una cum familia, equis, rebus et bonis suis quibuscunque, per quoscunque passus, portus, pontes, terras, regna, dominia, districtus, civitates, oppida, castra, villas et quaelibet alia vestrae iurisdictionis loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione telonii, pedagii, pontivegii, gabellae sive alterius cuiuscunque exactionis onere, impedimento et molestia quibusvis semotis transire, stare, morari et redire secure et libere permittatis et permilti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum et opus fuerit atque pro parte ipsorum desuper adhortati fueritis et requisiti, de securo et salvo conductu provideri. In quo nobis/ gratam exhibebitis compla- centiam, erga vos et vestrum quemlibet loco et tempore se offerentibus per nos sincere recompensandam. Et in praemissorum testimonium has nostras li- teras fecimus sigilli nostri appensione communiri. Datum Heydelberg civitate nostra, vicesima mensis Decembris, Anno MCCCCLXV. Heidelberga digressi noctem egimus Benshaimii, post Francofurti. Haec est civitas imperialis ampla et opulenta, eam praeterfluit Maenus fluvius, qui supra Moguntiam Rheno miscetur. Eo pervenimus die praecedenti Natalitia Christi atque ibi usque in diem tertiam mansimus. Die tertia invitatus est Dominus a civibus et mercatoribus in curiam. Namque ibi eum observant morem, si quis vir nobilitate clarus peregrinandi causa eo pervenerit, eum ut in curiam invitent. Ubi cibi et potus affatim praebent et apponunt potionesque meliores inveniri non possunt quam ibi. Legibus suis cautum habent, ne pro totius diei esu et potu amplius quam duodenos nummos accipiant. Tantum et nos numeravimus. Francofurto profecti Moguntiae sumus per noctem commorati. Haec urbs est episcopi Moguntini imperio subiecta, eius moenia Rheno amni lambuntur. Hinc stativa per noctem ha buimus Radischhemii; pagus est iuxta Rhe- num situs. Deinde Hradclopii, qui locus etiam Rheno adiacet. Hradclopio venimus Neustadium, pagus est. Hinc Trambubachium perventum; oppi- dum est et arx comitis cuiusdam, in ripa Rheni situm. Postea substitimus 20a 16

Strana 17
Neustadii; urbs est episcopi Trevirensis ditioni subiecta et ea ripae Rheni imposita. Neustadio profecti Copelimi pernoctavimus. Arx ei imminet iuxta Rhenum nomine Hilpenstein. Copelimo pervenimus Hilpufelstenum; urbs est et arx iuxta Rhenum posita. Inde pernoctavimus Confluentiae, civitate episcopi Trevirensis. Hanc urbem a parte una Mosella amnis irrigat, ab altera Rhenus, cui infra urbem Mosella illabitur. In adversa Rheni ripa contra urbem sunt duae arces, etiam ditioni eiusdem episcopi subiectae. Confluentia conscensis navigiis Conigstenum pervenimus; arx est propter Rhenum sita. Hinc Meinum attigimus; ea quoque arx est Rheno imminens. Meino digressi Englichii noctem egimus; urbs est ad Rhenum. Englichio venimus Andernacum; arx est itidem ripae Rheni imposita. Andernaco pro- fecti Hamerstenii substitimus, et is locus est ad Rhenum. Inde praetervecti sumus Reinecium arcem, Ruburgam arcem, Linsium, Cronam, Starbergam arcem, Ramachum oppidum, Sibenburgam — Syburg in mappa —, Crachen- burgam, Gutenspergam arces, Bonnam urbem, Radischbergam arcem. Hae omnes urbes et arces iam dictae occurrunt Rheno secundo peten- tibus Coloniam, ubi Tres reges sepulti sunt et s(ancta) Ursula cum suis 20b virginibus sociis divaque Helena, quae sanctam Crucem reperit et Hiero- solimis sepulchrum extrui curavit; ea quoque in eo templo, ubi Tres reges sepulti iacent, tumulata est. Coloniae octiduum fuimus. Altera die mon- strati sunt nobis Tres reges in cathedrali ecclesia et corpus sanctae Vero- nicae aliaeque reliquiae complures. Tertia die ducti sumus in illud tem- plum, in quo sancta virgo Ursula sepulta est cum undecim millibus virgi- num. Sacerdotes, a quibus eae reliquiae nobis monstrabantur, affirma- bant cum illis undecim millibus virginum triginta sex millia aliorum caesa fuisse. Postea deducti sumus in sacellum quoddam, ibi singulae reliquiae nomine quaeque suo recensebantur. Primo ostendebatur nobis s(ancta) Ursula, deinde rex Angliae, cui sancta Ursula desponsata fuerat, et pater materque eiusdem regis, quos diva Ursula ad religionem Christianam con- verterat, postea Aethyopissa quaedam, regis ethnici cuiusdam filia, et alia complura capita, capilli, crura, cubiti, quae omnia singillatim recensere multi laboris esset. Die quarta famuli Domini concurrere Coloniae: Iohannes Zehroviensis cum Frodnaro, Tacelius a Craffenberg cum quodam ex familia episcopi Coloniensis. Eorum in mutuo concursu nullus equo decidit. Ea die, qua haec spectacula edebantur, iussit Dominus illustres matronas et puellas convocari. Convenere magno numero; si ullo in loco, tum in eo convivio multas conspexi. Convivium variis ludis et choreis celebrabatur. Interea 17

Strana 18
2la matronae et puellae Dominum adeunt atque episcopi nomine submisse orant, ut Dominus episcopi gratia una cum suis comitibus choreas more patrio duceret. Domino annuente choreasque ducere incipiente viginti quatuor iuvenes singuli integris armis circumdati facesque manu tenentes praesultabant. Hos armatos alii viginti quatuor praecedebant, itidem sin- guli faces manibus gerentes. Choreis peractis varia Domino allata sunt ciborum et potionum munera. Deinde Dominus comitesque honorifice a puellis et matronis usque in diversorium deductus est. Colonia ab una parte Rheno fluvio alluitur, ab altera laetam prospectat planitiem estque urbs satis ampla. Literae Roperti Archiepiscopi Coloniensis. 21b 22а Universis et singulis Regibus, Principibus tam Spiritualibus quam saecu- laribus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, Proceribus, Nobi- libus, Militibus, Clientibus, Rectoribus, Potestatibus, Capitaneis, Vicariis, Officialibus, Iudicibus et Universitatibus communitatum, oppi/dorum, vil- larum caeterisque personis Ecclesiasticis et mundanis, quibuscunque eminen- tiae, status vel conditionis fuerint vel nominibus censeantur et ad quos prae- sentes nostrae literae devenerint, Ropertus Dei gratia Sanctae Coloniensis Ecclesiae electus et confirmatus, Sacri Imperii princeps Elector, Vestphaliae et Angariae Dux, etc. Salutem in Domino. Serenissimi, Illustres, Praeclari, Magnifici, Generosi, Nobiles et Famosi Domini et amici charissimi, caeteri quoque sincere dilecti. Quia Nobilis Leo de Rosmital et Blatna, praecipue nobis dilectus, experientiae maioris gratia, tum ut meliorem vitae frugem, tum ut probatiorem sibi militarem normam nobileque eius exercitium diver- sorum regnorum e moribus comparare valeat, ad Imperii Sacri loca et ad I regna diversa proficisci conatur, Nos hoc suum militare institutum magno- pere laudantes, cupientes quoque memoratum Leonem in sui progressu iti- neris securitate plena gaudere, vobis omnibus et singulis eundem Leonem sincero recommendamus affectu, Serenitates, dilectiones et amicitias vestras ac quemlibet vestrum affectuose exhortantes, Nostris vero subditis districte praecipiendo mandamus, quatenus cum eundem Leonem ad vos, terras vestras et loca declinare contigerit, in huiusmodi suo transitu nostrae contemplationis intuitu recommissum suscipere, favorabiliter tractare atque in his, quae secu- ritatem et celeritatem sui concernunt itineris, promotivam et gratam velitis ostendere et exhibere voluntatem ipsumque una cum familia, equis, rebus et 22b bonis sulis quibuscunque per quoscunque passus, portus, ponles, terras, regna, 18

Strana 19
dominia, districtus, civilates, oppida, castra, villas et quaelibet alia vestrae iurisdictionis loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione telonii, pedagii, pontivegii, gabellae sive alterius cuiuscunque exactionis onere, impedimento et molestia quibusvis semotis transire, stare, morari et redire secure et libere permittatis et permitti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum el opus fuerit atque pro parte ipsorum desuper adhortati fueritis et requisili, de securo et salvo conductu provideri. In quo nobis gratam exhibebitis complacentiam, erga vos et vestrum quem- libet loco et tempore se offerentibus per nos sincere recompensandam. Et in praemissorum testimonium has no stras literas fecimus signi nostri appen- 23a sione communiri. Datum in Civitate nostra Coloniensi VII. die Ianuarii Anno MCCCCLXVI. Colonia egressi noctem egimus Iuliaci decem inde milliaribus. Inde processimus Aquisgranum, quatuor milliaribus isthinc distantem urbem. Ibi per biduum stativa habita. Eo ubi ventum erat, Dominus a civibus postulabat, ut sibi reliquias sanctorum, quas haberent, ostende- rent. Ii invitato Domino in curiam humanis eum verbis compellabant di- centes: se non solum reliquias, quas cuperet, libenti animo ostensuros, sed etiam, quodcunque ab iis Dominus petiturus esset, eius gratia effectum daturos his tantummodo sacris reliquiis exceptis, quae recensebuntur. Namque illas nulli unquam monstrare se posse aiebant, nisi intra septen- nium semel, aut si caesare defuncto alius in locum eius creatus diadematis sumendi gratia eo se conferret. In illa etenim urbe caesar electus primo omnium diademate confirmatur, cui istae reliquiae, quae nominabuntur, eo tempore ostendi solent: Nempe tria lintea, quibus virgo Maria Christum recens natum invol- verat; subucula virginis Mariae, qua induta erat, cum Christum pareret, idque linteum, quo Christus in cruce pendens velatus fuerat, isque pannus lineus, super quo caput divi loannis Baptistae absectum depositum fuerat. Has reliquias se monstrare posse negabant; caeteras vero omnes nobis 23b ostendere paratos esse, extemploque nobiscum progressi has reliquias con- templari nobis permiserunt: primum tres dentes s(ancti) Thomae, s(anctae) Catharinae dentem et crines, Genitricis Dei capillos eiusdemque zonam, qua uterum gestans accincta erat; ea non est admodum lata nec longa, confecta ex lana alba, cuius mediam longitudinem intersecat linea nigra. Fibula annexa est illi nigra et bullae nigrae pice illitae. Deinde divi Caroli tubam, gladium, caput et crus diademaque, quo rex Romanorum redi- mitur; item catenam divi Pauli et sanguinem Stephani martyris ossaque 19

Strana 20
eiusdem et eam arundinem, qua Christo in cruce pendenti potus porrige- batur, funiculumque, quo Christus columnae, cum flagris caederetur, alli- gatus erat. Vidimus etiam sepulchrum divi Caroli, cingulum Domini lesu, quo cinctus ambulabat, quod ex loro factum erat, bene longum, sed non adeo latum; id aurea bulla consignatum erat. Divum Carolum ab ethnicis illud redemisse sacerdotes praedicabant. Item frustum de sancta cruce clavumque, quo pedes Christi ad crucem affixi fuerant, et alias reliquias plurimas. Spectavimus item sepulchrum quoddam, cui excellentes quae- dam reliquiae inclusae sunt, itidem monumentum, in quo s(anctus) Quiri- nus Romanus sepultus est cum aliis Romanis. Illud est totum aureum, sesquialteram orgyam longum et sesquialterum cubitum latum. Haec, quorum nunc mentio facta est, vidimus Aquisgrani. Inde profecti noctem egimus in oppido Crerel nominato, a quo non procul arx, Crazon appellata, sita est. Oppidum illud comitis cuiusdam ditioni subiectum est. His in locis vidimus, quo pacto cuniculos venentur ictide mansuefacta. In qua ca- verna cuniculus latitat, illam ingrediens ictis eum mordendo expellit, venator autem reticulis circum extensis eum caverna egressum capit. Affirmatur ab incolis eius loci una die quinquagenos vel sexagenos capi posse auxilio illius ictidis. Quod quidem non adeo a vero discrepare mihi visum est, nam nobis praesentibus aliquot a venatore quodam capti sunt. Hinc Geldriam progressi sumus. Ea urbs principis cuiusdam imperio paret. Inde pervenimus in urbem, quae Vetus Geldria dicitur; ibi invenimus principem istius regionis. Nulloque usquam in loco huius peregrinationis elegantiores simul equos conspicere nobis licuit quam in stabulo principis illius. Ea tempestate, cum ibi diversaremur, princeps ille in custodia te- nebat parentem proprium. Eius autem provincia confinis est terris duci Burgundiae subiectis. Eodemque tempore dux Burgundiae cum Geldrio bellum gerebat eique denunciasse fertur, ut patrem custodia emitteret; si nollet, id se effecturum, etiamsi omnia sua bona in eam rem sibi impen- denda essent. Per eam regionem difficilem transitum habuimus. Nam ab utraque parte fidem publicam nobis postulare necesse fuit, qua impetrata vix tamen transivimus. Inde egressi in urbe Graffa pernoctavimus, quam Mosa fluvius praeter- fluit. Urbs sita est in campis patentibus loco palustri. Postea per noctem 24b man simus in urbe, quae Buscumducis nuncupatur. Ultra eam urbem incipitur Brabantia, provincia ducis Burgundiae. Buscumducis est urbs ampla, inter magnas paludes vel sinus maris in 24a 20

Strana 21
plano posita, ad quam a duabus tantum partibus accessus patet. Namque illae paludes ab una parte duorum milliarium latitudine diffunduntur, ab altera longe latius. Ab eo latere, qua aquae non sunt, per aliquot mil- liaria iter est arenosum. Circa urbem molae sunt, quae vento agitantur, complures. Deinde venimus in pagum Bekium nomine, qui amplitudine sua oppidum aliquod aequat. Hinc in alium pagum progressi sumus Tur- nouth nomine; is est magnus et lapide constratus, in urbis similitudinem. Hunc duo iudices regunt. Aedes in eo bene extructae omnesque tegalis lapideis contectae atque insuper quinque templa visuntur. Eo dux Bur- gundiae saepius venationis causa secedere solet. Circa eum etenim pagum sylvae sunt amplae, variarum ferarum copia refertae. Deinceps pernocta- vimus in pago Niclashaim, qui itidem satis amplus est. Hinc venimus Liram; urbs est aggeribus altis circumvallata, ut nihil periculi a tormentis bellicis metuat. Nam prae altitudine aggerum culmina tectorum vix con- spici queunt. Quae in plano sita est et sinu maris lambitur. Inde Mechliniam perventum, urbem amplam et munitam in planitie sitam, quae etiam mari alluitur. Per eam sex horas aquae fluunt et vicissim sex horas eam siccam destituunt exaestuante vel deficiente mari. Inde pervenimus Bruxellam, quae quatuor milliaribus a Melchlinia 25a distat. Ea est caput Brabantiae. Ibi invenimus ducem Burgundiae. Altera die, postquam eo ventum esset, ducti sumus in curiam et omnia conclavia eius perlustravimus. In atrio quodam sunt excellentes picturae, si usquam ullo in loco inveniri possunt. Postea ascendimus turrim eiusdem curiae ex eaque totius urbis situm spectavimus. Nam turris est structura elegans et insigni altitudine in auras prominens, cum ipsa curia in umbilico urbis posita. Urbs ab altera parte clivo adiacet, ab altera in convalle sita est. In ea dies complures commorati sumus. Eius ducis filius tunc temporis Leodium urbem obsidione premebat famaque erat eum centum et quinquaginta hominum millia sub signis habere. Ad eum misit Dominus heroldum principis senioris, qui denunci- aret: Dominum hoc iter noticiae et familiaritatis cum principibus viris contrahendae et militiae exercendae studio suscepisse. Cum igitur audiat eum esse principem fortem et victoriosum bonisque viris benevolum atque insuper nunc hostes suos bello persequi, his de causis se nunc heroldum mittere et, si more militiae vocatus fuerit, propria impensa cum suo co- mitatu ad eum se conferre paratum esse. Id nuncium dux admodum pro- pensis auribus audivit heroldumque tale responsum referre iussit: eam denunciationem sibi gratissimam esse et ex eo se perspicere Dominum esse virum excellentem militiaeque gnarum eique pro tam prompta volun- 21

Strana 22
tatis oblatione gratias quam maximas agere. Sed ut veniat, opus non esse. 25b Hostes enim, qui adversus se arma ceperant, victos in ditionem suam cessisse. Porro orare, si fieri posset, ut sui honoris gratia paulisper praesto- laretur, donec exercitum deduceret. Nam se cum Domino et comitatu eius noticiae ineundae percupidum esse. Idcirco Dominus eum Bruxellae, ubi parens ipsius habitabat, octodecim dies expectavit. Ad ducem seniorem die demum octava admissus est. Qui missis ad Do- minum in diversorium consiliariis eum ad se invitavit. Ii Dominum hu- manis verbis principis nomine exceperunt a Dominoque itidem blanda responsa tulerunt. Postea Dominus ab illis in arcem eius urbis deductus cum aliquot ducibus mensae accumbere iussus est, videlicet Clevensi, Geldrio et cum tribus filiis nothis ducis Burgundiae et comitibus quibus- dam. Sed Domino supremus locus supra duces concessus est, itidem eius comitatui seorsim apud aliam mensam locus prae aliis est attributus. Primum Domino honorifice ministrabatur, deinde et eius comitatui. A prandio deductus est Dominus ad seniorem ducem Burgundiae, qui ei in tertium usque conclave obviam progressus est apprehensaque Domini manu in proprium eum conclave deduxit. Eo in loco, quoad visum est, cum Domino collocutus eum dimisit rogans, ut sui honoris gratia ibi ali- quantisper commoraretur, donec filius suus, qui hostibus bello victis brevi rediturus esse crederetur, appelleret. Id se praestiturum Dominus pollicitus est et aliud, quodcunque dux iussisset. Tum dux subiunxit: cum filius 26a noster domum reversus fuerit, dabimus operam, ut equestres ludi more nostrae regionis edantur. Dominus respondit: si dux vellet, se etiam cum suis ministris consuetudine patriae suae decursurum. Eius vero rei percu- pidum se esse dux dicebat orabatque, ut id faceret, quo etiam pugnam equestrem more Bohemis usitato cognoscere posset. Tertia ab eo colloquio die misit dux heroldum in diversorium ad Do- minum percontatum, an obviam duci filio suo proficisci vellet, nunciari enim eum duo milliaria tantum ab urbe abesse. Tum Dominus, cum suos quam magnificentissime ornatos esse iussisset, obviam ei ad duo milliaria processit. Ibi legiones eius nobis obvias factas vidimus atque item, quales currus qualiaque arma et alia bellica instrumenta haberent, conspeximus. Cum quaereremus, ubi princeps esset, non longe aucupio falconum inten- tum abesse respondebant. Nobis iam appropinquantibus nunciatum est duci eum Dominum, qui ad eum in castra miserit, si pugna instaret, se venire velle, adesse. His dux auditis aucupio et aliis rebus posthabitis celeriter Domino obviam progressus est. Ut iam dux in conspectu erat, Dominus quibusdam sibi ad latus equitantibus ab equo descendere nite- 22

Strana 23
batur. Dux ea re visa e longinquo citato cursu ad Dominum una cum co- mitatu et tubicinibus advolat et, ne id fiat, prohibet. Apprehensaque Do- mini manu seorsim e medio comitatu cum eo abequitat neque eum prius a latere suo dimittit, quam in civitatem ventum esset. Iam nox adventabat, ideo magna multitudo duci obviam cum facibus accensis magno ab urbe intervallo effusa erat viaque continenti et nusquam interrupta per totam 26b civitatem luminum serie usque in arcem relucebat. Cum per urbem transi- remus, multa et varia edebantur ludorum spectacula. Idque vere affir- mare possum ad aliquot millia luminum tunc adfuisse. Postquam in arcem, ubi dux senior habitabat, ventum esset, dux de- scendens ex equo et Domino etiam descendere iusso manu eum apprehen- sum ad principem seniorem deduxit. Qui in atrio quodam in sella, circa quam omnia undique pannis auro intertextis magnifice, ut aulam ducis decet, constrata erant, sedebat. Ad eum cum propius accessissent, genua flexerunt. Sed princeps quasi alio respiciens id se videre dissimulabat; tum illi altera vice, nec tunc conspecti, deinde tertio cum genu inflexis- sent, demum senior princeps porrexit dextram filio, deinde quoque Do- mino. Atque ita utriusque manum tenens medius eos in conclave pro- prium deduxit per novem alia conclavia, in quorum singulorum vestibulo circiter centeni armati excubabant. An id semper fieri soleat, non satis exploratum habeo. De ea re quidem mihi percontanti relatum est nullo unquam tempore pauciores esse solere nocte dieque. Si ita se res habet, affirmaverim nullum Christianum regem aulam tam splendidam et magni- ficam habere. Postero die dux iunior ludos equestres indici iussit, ut si quis iis exerceri vellet, in loco iis assignato adesset. Cum convenissent, spectavimus eorum in decurrendo morem: qui con- citatis equis sepe interposita concurrunt; hastis utuntur admodum te- nuibus. Qui earum maximum numerum perfregerit, is victoriae laudem 27a adipiscitur. Statimque priusquam ex eo loco discedant, cuiusque hastae perfractae recensentur. Eum autem, qui plurimas fregerit, magna homi- num turba ingenti clamore nomen eius ingeminans et victoriam celebrans usque ad diversorium comitatur. His rebus peractis tertia hora noctis misit dux ad Ioannem Zehroviensem, ut aliquibus senioribus ex comitatu secum assumptis, qui lucta certare vellent, ad se veniret, se singulis adver- sarios daturum esse. Quapropter d(ominus) Ioannes adiunctis, qui visi essent, in arcem ascendit. Postquam in illud atrium, ubi dux erat cum tribus du- cissis, Burgundica, Clevensi et Geldria, aliisque foeminis et virginibus nobi- libus, venimus, accesserunt ad Ioannem Zehroviensem ministri ducis eique 23

Strana 24
27b denunciarunt, ut ad certamen accinctus esset, adversarios enim mox affore. Percunctante autem d(omino) Ioanne, quo pacto certaturi essent, an nudi vel in thoracibus: in thoracibus certamen inituros more istius regionis responderunt; sed ea lege, ne infra cingulum, scilicet pedes, prehenderet, aliter licere, quocunque modo velit, adversarium humi deponere. Nam ista consuetudo est, inquiunt, nostrae regionis, ut interioribus vestibus indu- tum, nempe thorace et caligis, etiam matronis et puellis quam plurimis praesentibus luctae certamen ingredi nullum sit dedecus. Certamine inito luctator ille nulla ex parte d(omino) Ioanni adversari poterat, ter enim prostratus est ab illo. Quae res spectatores magno affecit miraculo. Prae- dicabant enim in omnibus ducis Burgundiae provinciis neminem parem illi inveniri potuisse a nulloque homine ante illud tempus eo certamine victum fuisse ideoque supra solitum stipendium quotannis quingentos aureos accepisse. Sed iam fortasse mercedem illam amittet, cum ter victus sit. Ab eo certamine dux d(ominum) Ioannem accersitum, thorace tan- tum, ut certaverat, amictum attrectans omnia eius membra, pedes, manus corpusque totum perlustravit demirabaturque luctatorem suum victum esse. Deinde ex d(omino) Ioanne quaesivit, num virum aliquem nobilem secum haberet; comitem quendam illustrem adversarium illi ab se datum iri. Habuit autem d(ominus) Ioannes quendam tunc praesentem Kevar- dum nomine. Is cum eo comite luctatus ter illum humi stravit. Postea accessit ad principem Schaschco dicens: Illustrissime princeps, rogo, ut mihi Celsitudo vestra adversarium aliquem attribuat, quem mihi parem iudicet. Eo audito iussit princeps acciri quendam, qui cum eo luctaretur. Cum certamem aggressi essemus, primum quidem illum prostravi. Sed cum duce iubente altera vice cum eo congrederer, adeo humi proiectus decidi, ut daemonem parere potuerim. Luctae certamine peracto curavit dux adferri vinum et zaccarum confectum, cuius tanta vis per pavimentum dissipata est, quanta vix aliquot aureis comparari posset. Sed mihi du- cissae eius affatim praebuerunt, ut aegre in diversorium reverterer, nam potus eram. Die illa luctamina insequenti Dominus cum Iohanne Zehroviensi de- 28a currit in aula ducis Burgundiae adeoque ar dentibus animis concurrerunt, ut Dominus hastam suam adverso in pectore perfregerit. Neuter tamen ab eo ictu equo deturbatus est. Tum d(ominus) Ioannes Dominum orabat, ut hastam suam foeminarum illustrium et virginum spectantium gratia frangere liceret. Ad quod cum Dominus annuisset, concitato calcaribus equo adversus murum hastam dirigit sub eam fenestram, qua dux cum 24

Strana 25
coniuge et aliis ducissis prospectabat, adeoque fortiter murum hasta feriit, ut equus ex ictu in clunibus resideret. Interea accedentes quidam ex aulicis ducis perlustrabant, num d(ominus) Ioannes alligatus fuisset, quod tam vehementi ictu ab equo delapsus non esset. Tum vero ille se- cundo concitat equum hastamque perfringit nec tamen quicquam laesus est, quod iis magno fuit miraculo; nam illi concurrere non solent nisi sepe interiecta. Postea quotidie ad eum locum commeabant plurimi prae- dicabantque eum non esse ex eo genere hominum, quod nunc in terris degeret, prognatum, sed ex progenie antiquorum illorum Gigantum. Illo certamine finito iussit dux adferri arma illa, in quibus concurrerant, quaerebatque, num omnes in nostra regione talibus in his spectaculis armis uterentur, addiditque: Vos ea pro ludo ducitis, sed nobis magnae sunt admirationi. Si quis parricidium admisisset, superflua esset poena, ut tali pugna exerceretur. Ita ludis pro tua vita, ac si vivere nolles. De- currerunt enim in pectoralibus, quod illi nunquam viderant. Post Domini certamen decurrerunt et ministri, Frodnarus cum Tacelio, uterque in equo immotus permansit. Certamine peracto Frodnarus saltu sese ab equo 28b deiecit ita armatus, nullis stapedis innixus, spectante magna hominum multitudine. Iis rebus omnibus peractis dux misit ad Dominum in diversorium eum- que in thesaurarium suum deduci iussit ibique omnes gemmas pretiosas, varia nomina sortitas, et vestes suas margaritis et gemmis adornatas in mensam exponi et commonstrari curavit mandavitque consiliariis, ut Do- minum orarent, ut quodcunque placeret ex iis clenodiis, quae videret, ob ducis sui honorem auferret. Sed Dominus quicquam accipere noluit et principi gratias ingentes agere iussit subiungens: Deus avertat, ut quip- piam accipiam. Nam huc cum meo comitatu donorum capiendorum causa non veni, sed virtutis militaris exercendae gratia hoc iter suscepi, quod ad finem perducere in animo est Deo auxiliatore. Pecunia et opes parari facile possunt, sed nominis fama in perpetuum duratura est. Eius conse- quendae cogitatione semper animus meus occupatus fuit, quam etiam Deo volente mecum in sepulchrum deferam. Die decima octava ab adventu nostro Dominus ducem ei valedicturus adiit, et posteaquam gratias egisset pro eo honore, qui sibi exhibitus esset, principem oravit, ut sibi heroldum attribueret, quo tutius provincias eius peragrare posset. Ad haec princeps: Exiguum, inquit, a nobis, amice, munus postulas, flagita ampliora et praestantiora, nullam repulsam feres. Attamen hac in re quoque, quam poscis, libenti animo tibi gratificabimur. Est nobis heroldus, qui apud omnes Christianos reges! diversatus est, 29a 25

Strana 26
29b linguas septemdecim callet, eum tibi tradere volumus eique mandabimus, ut te fideliter deducat usque in patriam tuam, qui, si fideli tibi praestita opera ad nos reversus fuerit, propitium nos erga se dominum experietur. Huic nobis praesentibus eadem verba loquebatur eademque mandata dabat. Qui postea nobiscum in Bohemiam pervenit. Ea die, qua Dominus duci valedicebat, mirabile spectaculum conspeximus. Vivarium est Bruxellae arci contiguum in eoque piscina, cuius summum tum glacie obductum fuit. Id vivarium dux ministros suos aliquot ingredi iussit et super piscinam glacie concretam depugnare. Illi, duodetriginta erant, tanta agilitate pedites inter se depugnabant, ut me nunquam tam agiles homines vel vidisse vel audivisse affirmare possim. Praecipue unus eorum tanta agilitate praestabat, ut saepissime viginti duos adversus se pugnantes solus sustinuerit. Tantaque erat eorum in cursu velocitas et in convertendo celeritas, ut nullius equi cursus eis aequiparari possit. Cupidus eram explorandi, quidnam pedibus supponerent, quod se tam celeriter in glacie convertere possent. Nam magnum esset miraculum, si supra terram tanta in convertendo celeritate uti quirent, quod quidem facile assecutus fuissem, sed a Domino, qui ex arce cum duce ea spectabat, discedere non potui. Varias etiam feras in eodem vivario conspeximus. Secundum ea omnia Dominus duci Burgundiae et filio illius valedixit. Aderant tum tres bastardi eiusdem, qui in nostra regione spurii appel- lantur. Ii in illis regionibus in nullo probro habentur veluti apud nos. Namque itidem illis cibus et potus praegustatur sicut filio ducis legitimo. Eam consuetudinem habent reges et principes aliqui, ut pellices in suis arcibus alant. Earum filiis, quot ex eis sustulerint, vita incolumi ditiones aliquas attribuunt. Has eis patre vita defuncto filii iusti non adimunt. Si cui principi cum aliquo tali bastardo iurgium intercederet et ad pu- gnam deveniret, is non posset pugnam detrectare dicendo bastardum non esse dignum, ut secum contenderet, quod esset nothus, cum ipse sit ex legitimo matrimonio prognatus; nam eum reiicere non potest, sed cogitur cum eo pugnare. In iis enim regionibus non sese vituperant et conviciis lacerant uti apud nos. Literae Philippi Ducis Burgundiae. Philippus Dei gratia Dux Burgundiae, Lotharingiae, Brabantiae et Lim- burgiae, Comes Flandriae, Arthesii, Burgundiae, Palatinus Hannoniae, Hol- 30a landiae, Zelandiae et Namurci, Marchio Sacri Imperii, Dominus Phrisiae, 26

Strana 27
Salinarum et Mechliniae, Universis et singulis nostris locumtenentibus, Mareschallis, Admiraldis, Capitaneis et Conductoribus gentium, armorum, balistariorum et sagittariorum et aliis guerras frequentantibus, Gubernatoribus, Seneschallis, Baillivis, Praepositis, Amptmannis, Maioribus, Scultelis, Rec- toribus, Capitaneis et loca tenentibus principatuum, patriarum, terrarum iurisdictionumque nostrarum nec non civitatum, oppidorum, castrorum, for- taliciorum, passagiorum, pontium, portuum, pedagiorum, districtuum et locorum quorumcunque custodibus, scabinis, iuratis caeterisque iusticiariis, officiariis, vasallis, serviloribus atque subditis, amicis, confoederatis ac bene- volis nostris et aliis quibusvís,ſubilibet constitutis, quibus praesentes nostrae 30b ostensae fuerint litterae, Salutem et dilectionem. Quia Illustris atque Inclytus Princeps, Dominus Leo de Rosenthal, Dominus de Fryenbergk et Comes de Platten, consanguineus noster sincere dilectus, hodie nobis exponi fecit et declarari, qualiter ipse causa devotionis terram Promissionis et specialiter sanctum Sepulchrum Dominicum Hierosolymitanum et tam illa, quae Dominí Salvatoris nostri Iesu Christi sacro Sanguine conspersa sunt, quam alia plurima citra et ultra maria, in diversis mundi regionibus constituta pia loca peregre visitare proponat et intendat uniceque peroptet etiam nostram videre personam et nostras visitare patrias, quarum oras iam attigerat, securum a nobis pro se suisque comitibus ac faſmulis transitum sive conductum postu- 3la lando, hinc est quod nos pium nobilemque animum dicti nostri consanguinei in Domino commendantes ac suae petitioni liberaliter annuentes, eidem Do- mino Leoni, consanguineo nostro, tam pro sua persona, quam pro quadra- ginta aliis personis de familia et comitiva sua, cuiuscunque gradus, status, ordinis aut conditionis existant, dummodo tamen nostri aut patriarum nostra- rum inimici publici diffidati non fuerint, et pro totidem equis et quibusvis eorum bonis plenum, validum et securum harum nostrarum serie literarum damus et concedimus salvum conductum, hinc ad unum annum integrum, a Data ipsarum proxime sequente duraturum. Quapropter vobis, nostris loca tenentibus, officiariis, servitoribus, vasal lis ac subditis, et cuilibel vestrum 31b districte praecipimus et mandamus, alios vero requirimus et rogamus, quate- nus praedictum Dominum Leonem, consanguineum nostrum, cum ex causa supradicta penes vos vel aliquem vestrum applicuerit, tum nobilitatis tumque charitatis intuitu recommissum suscipiatis ac favorabiliter etiam nostri amore et contemplatione tractetis ipsumque una cum dictis aliis quadraginta personis de comitiva seu familia sua, totidem equis aut inferius, in et per provincias, patrias, terras, dominia, iurisdictiones, passus, districtus et loca, tam nostra, quam vestra et vobis commissa, die noctuque per mare, per aquam dulcem et terram, equestres, pedestres, aut navigio, curribus et aliis vehiculis 27

Strana 28
32b 33a 32a sive vecturis ire, pertransire, stare, pernoctare, morari ac inde reverti el red- ire, ubi, quando, prout et quotiens sibi placuerit, una cum equis eorum, li- teris, vestibus, valisiis, bulgiis, fardellis, auro, argento, iocalibus, vecturis et aliis rebus suis quibuscunque libere, tute, secure, pacifice pariter et quiele faciatis ac permittatis, et quilibet vestrum faciat et permillat, sine disturbio vel impedimento quocunque in corporibus aut in bonis eorum faciendo vel procurando et absque alicuius telonii, dacii, pedagii, gabellae, fundinavis sive alterius debili seu tributi solutione vel exactione. Quinimo de securo conductu, guidis, victualibus et similibus aliis rebus necesariis eis provideatis seu faciatis per alios provideri, rationabilibus eorum sumptibus et expensis, proviso tamen, quod dictus Dominus Leo, consanguineus noster, vel illi de comitiva seu familia sua pendentes termino supradicto rem non faciant vel procurent nobis nostrisve patriis, ditionibus vel subditis fidelibus praciudi- ciabilem. Et si forte per aliquem de praedicta comitiva vel familia, sub numero huiusmodi comprehensum, contrarium fieri et praesentem nostrum salvum conductum transgredi aut violari contigerit, infractio illa violatoribus dum- taxal praeiudicari debebil. In praemissis igitur tantum facientes vos, locum tenentes, officiarii, vasalli, servitores ac subditi nostri, quatenus de bona et prompta obedientia veniatis merito penes nos commendandi et non de negli- gentia vel contemplu puniendi. Vos vero alii quantum pro vobis ac vestris cuperetis in simili ca/su nos esse facturos, quod animo perlibenti faceremus, praesentibus usque ad unum annum, ut praefertur, a Data ipsarum compu- tando duntaxat, et non amplius in suo robore permansuris. Datum in oppido nostro Bruxellensi die XXI. mensis Ianuarii. Anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quinto. Per Dominum Ducem. Steenberch manu propria. Literae Philippi Ducis eiusdem. Philippus Dei gratia Dux Burgundiae, Lotharingiae, Brabantiae et Lim- burgiae, Comes Flandriae, Arthesii, Burgundiae, Palatinus Hannoniae, Hol- 33b landiae, Zelandiae et Namurci, Marchio Sacri Imperii, Dominus Frisiae, Salinarum et Mechliniae. Universis et singulis, Dominis Regibus paratum et obsequiosum animum, Ducibus, Marchionibus, Comitibus et aliis principibus charitatem sinceram, Baronibus vero, militibus, scutiferis et aliis nobilibus, communitatibus nec 28

Strana 29
non patriarum, terrarum et locorum dominis, benevolentiam nostram, Con- nestabulariis, Mareschallis, Admiraldis, Capitaneis gentium, armorum et aliis guerram in terra vel mari frequentantibus, Seneschallis, Baillivis, Prae- positis, Sculletis, Maioribus, Scabinis, Gubernatoribus, Rectoribus, Capi- taneis et loca tenentibus, oppidorum, villarum, civitatum, castrorum, fortali- ciorum, pontium, portuum, districtuum et locorum custodibus, iusticiariis, officiariis, subditis, amicis, con foederatis et benevolis Domini mei Regis 34a atque nostris ubilibet constitutis ac caeteris omnibus, quibus nostrae prae- sentes ostensae fuerint literae, dilectionem et salutem. Quia Illustris et Magni- ficus Dominus Leo, Dominus de Rosmital, alias de Blathna et Frynnpergk de regno Bohemiae, pridem apud nos descendens nobis exposuit, quod tum devotionis et peregrinationis causa, tumque ut more Illustrium nobiliumque virorum nobilitates, proprietates, conditiones ac mores diversorum regnorum, provinciarum, patriarum, principatuum, dominiorum et locorum scrutetur el cognoscat, imo verius animum suum in actibus virtuosis amplius exerceat, ad diversas tam remotas, quam propinquas mundi regiones ac partes trans- ferre se disponat, postulans etiam per patentes apices nostros commendari; 34b cuius tam favorabili petitioni nobilitatis intuitu duxímus non abnuendum; eapropter nos, qui commendaticia tam Imperialis Maiestatis, quam aliorum Germanicae nationis principum scripta sui favore suscepimus, tum aspectu personae, tumque multiplicium suarum experimento virtutum comprobata, vos excellentissimos Dominos Reges obsecramus, Duces vero, Marchiones, Comites aliosque Principes rogamus Caeterosque omnes alios et singulos hortamur et requirimus; Nostris tamen vasallis, servitoribus ac subditis districtius praecipientes pariter et mandantes, quatenus praefatum Dominum Leonem, dum penes vos declinaverit, tum nobilitatis intuitu, tumque meri- forum suorum probatissimorum considera tione ac nostri contemplatione el 25a favore recommissum suscipere et habere favorabiliterque tractare, nec non ipsum una cum quadraginta personis proceribus et nobilibus aliisque fami- liaribus suis et de comitiva sua, et totidem equis aut inferius, et cum eorum equis, lileris, auro, argento, valisiis, bulgiis, fardellis, rebus et bonis quibusvis ad eos pertinentibus in et per regna vestra per provinciasque patrias, ditiones, iurisdictiones, civitates, districtus, passus et loca, tam vestra quam nostra et alia etiam vobis credita et commissa, ubilibet secure pertransire, stare, pernoctare, morari ac inde abire, reverti et redire permittere velitis salvos, tutos, pacificos, liberos et quietos, in corporibus, rebus et bonis suis huiusmodi quibuscunque, nocte dieque, in terra marique vel fluvio, totiens quotiens ac 35b ubi, quo et prout eis accommodum fuerit vel videbitur expedire, cessantibus disturbio et impedimento quibuscunque, et absque alicuius telonii, dacii, 29

Strana 30
pedagii, gabellae, fundinavis sive alterius debiti vel tributi solutione vel exactione. Quin imo de securo et salvo conductu, guidis, victualibus et aliis rebus eis necesariis sibi provideatis et faciatis per alios, quorum intererit, provideri. In praemissis facientes vos, Domini Reges, principes et alii supra- dicti, quod pro vobis et pro vestris in simili vel maiori casu fieri per nos cuperetis, quod animo utique libenti faceremus. Vos vero, nostri servitores ac subditi, quatenus de bona et prompta penes nos obedientia veniatis com- 36a mendandi et non de inobedientia puniendi, praesen tibus usque ad unum annum a die Datae ipsarum computando duntaxat et non amplius in suo robore permansuris. Datum in oppido nostro Bruxellensi die nona Mensis Februarii, Anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quinto. Per Dominum Ducem. Steenberch manu propria. Literae Caroli de Burgundia Comitis Cadralesii. Carolus de Burgundia Comes Cadralesii, Castribae elc. ac Bethinnae Dominus. Universis et singulis, Dominis Regibus paratum et obsequiosum animum, Ducibus, Marchionibus, Comitibus et aliis Principibus charitatem sinceram, 36b Baronibus vero, militibus, scutiferis et aliis no bilibus communitatibusque necnon patriarum, terrarum et locorum dominis benevolentiam nostram, Con- nestabulariis, Mareschallis, Admiraldis, Capitaneis gentium, armorum et aliis guerram in terra et mari frequentantibus, Seneschallis, Baillivis, Prae- positis, Scultetis, Maioribus, Scabinis, Gubernatoribus, Rectoribus, Capi- taneis et loca tenentibus, oppidorum, villarum, civitatum, castrorum, forta- liciorum, pontium, portuum, districtuum et locorum custodibus, iusticiariis, officiariis, subditis, amicis, confoederatis ac benevolis Domini mei regis, metuendissimi Domini genitoris mei, atque nostris ubilibet constitutis ac caeteris omnibus, quibus nostrae praesentes ostensae fuerint literae, dilecti- 37a onem el salutem. Quia Illustris et Magnificus Dominus Leo, dominus de Rozmital, alias de Blathna et Frynnpergk de regno Bohemiae, pridem apud nos descendens nobis exposuit, quod tum devotionis et peregrinationis causa tumque, ut more illustrium nobiliumque virorum nobilitates, proprietates, conditiones ac mores diversorum regnorum, provinciarum, patriarum, princi- patuum, dominiorum et locorum scrutetur et cognoscal, imo verius animum suum in actibus virtuosis amplius exerceat, ad diversas tam remotas, quam propinquas mundi regiones ac partes transferre se disponat, postulans etiam 30

Strana 31
per patentes apices nostros commendari, cuius tam favorabilí petitioni nobi- litatis intuitu duximus non abnuendum; eapropter nos, qui commendaticia tam Imperialis Maiestatis, quam aliorum diversorum Gerſmanicae nationis 37b Principum scripta sui favore suscepimus, tum aspectu personae tumque multiplicium suarum experimento virtutum comprobata, Vos excellentissimos Dominos Reges obsecramus, Duces vero, Marchiones, Comites aliosque Prin- cipes rogamus caeterosque omnes alios et singulos hortamur et requirimus, Nostris tamen vasallis, servitoribus ac subditis districtius praecipientes pa- riter et mandantes, quatenus praefatum Dominum Leonem, dum penes vos declinaverit, tum nobilitatis intuitu tumque meritorum suorum probatissi- morum consideratione nostrique contemplatione et favore recommissum sus- cipere et habere favorabiliterque tractare nec non ipsum una cum quadraginta personis, proceribus et nobilibus aliisque familiaribus suis et de comitiva 38a sua et totidem equis aut inferius et cum eorum equis, literis, auro, argento, valisiis, bulgiis, fardellis, rebus et bonis quibusvis ad eos pertinentibus, in et per regna vestra, per provincias quoque, patrias, ditiones, iurisdictiones, civitates, districtus, passus et loca, tam vestra, quam nostra et alia, etiam vobis credita et commissa, ubilibet venire, pertransire, stare, pernoctare, mo- rari ac inde abire, reverti et redire permittere velitis salvos, tutos, pacificos, liberos et quietos in corporibus, rebus et bonis suis huiusmodi quibuscunque nocte dieque in terra marique vel fluvio, totiens quotiens ac ubi, quo et prout eis accommodum fuerit vel videbitur expedire, cessantibus disturbio et impe- dimento quibuscunque et absque alicuius telonii, dacii, pedagii, gabelſlae, 38b fundinavis sive alterius debiti vel tributi solutione vel exactione. Quin imo de securo et salvo conductu, guidis, victualibus et aliis rebus eis necessariis sibi provideatis et faciatis per alios, quorum intererit, provideri. In praemissis facientes vos Domini Reges, Principes et alii supradicti, quantum pro vobis et pro vestris in simili vel maiori casu fieri per nos cuperetis, quod animo utique libenti faceremus, Vos vero, nostri servitores ac subditi, quatenus de bona el prompta penes nos obedientia veniatis commendandi el non de ino- bedientia puniendi, praesentibus usque ad unum annum a die Datae ipsarum compulando duntaxat et non amplius in suo robore permansuris. Datum in oppido Bruxel(lensi) die X. Febru(arii) Anno MCCCCLXV. Per Domi(num) Comitem. Schalebom. manu propria. Bruxella a duce Burgundiae digressi Teneramundam pervenimus, ur- 39a bem quinque milliaribus inde distantem, ducis Burgundiae imperio sub- iectam. Ad eam iter est palustre. Hinc Gandavi pernoctavimus. 31

Strana 32
Quae urbs quinque a Teneramunda milliaribus abest atque itidem via paludosa aditur. Ea est omnium urbium duci Burgundiae subiectarum maxima et validissima. Fama tenet, si duci domino ipsorum opus esset, eos quinquaginta millia armatorum vel amplius conficere posse. Urbs enim est amplissima, longitudine unius milliaris, latitudine paulo minori. Haec quoque paludibus maris adiacet. Perhibent eam ter duci Burgundiae rebellasse. Circa eam urbem magnus est numerus molendinorum, quae a ventis agitantur, quod nullo usquam in loco mihi videre contigit. Arbitror plus minus trecenta esse. In arce Gandavensi vidimus coniugem ducis Burgun- diae senioris. Gandavum autem in Brabantia adhuc situm est loco plano. Ab ea urbe pagus quatuor milliaribus distat, qui Brabantiam et Flandriam disterminat. Brabantiam nobis peragrantibus persaepe contigit, ut lignis et aliis ignis alimentis careremus, quibus cibos coqueremus. Idcirco fimo bubulo eorum loco atque cespite uti cogebamur, quem in magnas strues compositum in modum lignorum quodammodo siccant. Habent quoque in iis locis terram quandam, quae flammam praebet sicut carbones, quibus fabri uti consueverunt. Ea enim loca, qua transi- vimus, sylvis et lignis carent. Ideo illis rebus, quas diximus, ad ignis ali- 39b mentum utuntur. Gandavo profecti Brugas Flandrorum pervenimus. Eo iter est octo milliarium omnino palustre et arenosum usque ad ipsa moenia. Quae urbs itidem est ampla, pulchra mercimoniisque opulenta. Nam ex omnibus christiani orbis provinciis ad eam terra marique accessus patet. Ibi negociatores aedes habent peculiares amplissimas, in quibus multa sunt conclavia fornicata. Eae adiacent paludibus maris, quae per urbem usque ad illas aedes diffunduntur. Nam in ea urbe multae sunt aquae pontibus constratae circiter quingentis viginti quinque, ut fama accepi, namque egomet ipse eorum numerum non inivi. Brugas pervenimus octo diebus ante Bacchanalia, quae ibidem celebravimus oblectantes nos variis ludis atque choreis. In ea regione, praesertim Brugis, haec est con- suetudo, ut novissimis diebus Bacchanaliorum homines nobiles larvati et personati incedant. In ea re quisque quam ornatissimus esse contendit. Et quem colorem dominus gestat, eodem et ministri ipsius ornantur. Insuper larvas faciei obducunt, ne cognosci queant, eoque se conferunt, ubi chorea et alia ludicra exercentur. Tum maximo tubarum clangore tympanorumque strepitu omnia personant. Et si quis amicam suam, quam ambit, ibi repererit, schedula tradita nomen illi suum aperit, sed nihil praeterea cum illa colloquitur; qua lecta, quis sit, illa et praeterea nemo 32

Strana 33
cognoscit; deinde cum illa saltat. Saltatione peracta ipsa cum eo variis ludorum generibus ludit ad aliquot aureorum summam periculo facto, prout cuiusque res patitur. His discedentibus alii cum iisdem ludis super- 40a veniunt. Atque is omnium diebus illis ultimis labor est. Est et alia consuetudo in Flandria: Homines nobili et claro genere orti non solent in pagis, sed in urbibus habitare. Ideo multifaria oblectamenta et delicias habent. Hinc Dunkercam processimus; ea urbs est etiam duci Burgundiae sub- iecta. Tunc primum ad mare pervenimus, nam ea urbs in littore sita est. Haec tantopere est munita, ut ei inter urbes ducis Burgundiae, qui quatuor- decim provincias sub imperio suo habet, nulla aequari hac in re queat. Nam undique aquis marinis circundari potest, ut per duo milliaria ad eam accessus praecludatur. Ab ea urbe ventis secundis ultra centum naves piscationis causa emittuntur, quae multam piscium capturam faciunt. Circa unam eius regionis civitatem nusquam tantam leporum copiam con- speximus quam apud eam. Postera die spectavimus, qua ratione pisces esca illis in sicco posita caperentur. Eius rei haec est ratio, quod in aestu maris aquis una vice unum vel duo milliaria a littore decedentibus magnum loci intervallum siceum destituitur, eo piscatores escam ad pisces illiciendos ponunt. Exaestuante autem mari et aquis vicissim accedentibus omnia ista loca undis complentur piscesque eo escam quaerentes subeunt atque ita capiuntur. E regione eius littoris terra iacet, quae Freilandia nuncupatur et ea ducis Burgundiae imperio subiecta. Ex ea, si duci opus sit, centum millia hominum ad arma evocari posse perhibent. Nam ille dux opibus et po- tentia cuivis Christianorum principi facile par est. Magnos enim the- 40b sauros et pecunias possidet, duces quatuordecim, comites plurimos imperio suo subiectos habet. Filium autem legitimum, tantarum opum haeredem, unicum tantum et tres nothos habet. Dictae urbis moenia mari alluuntur. Inde Gravelingam venimus; urbs est tribus milliaribus a Dunkerca distans, ad mare in ipsis paludibus sita. Gravelinga Calesiam, tribus milliaribus distantem urbem in littore maris sitam, ditioni regis Angliae subiectam, ultra quam dimidio milliari Flandria terminatur. Qui in Angliam navigare volunt, necesse est, ut ab ea urbe solvant. Nos cum eo venissemus, duodecim dies ventos, qui in Angliam flarent, opperiri cogebamur. Postea navi conscensa in altum evecti magno in periculo constituti fuimus, de cuius narratione nunc supersedebo. Nam ex mari repulsi Ca- lesiam redire coacti sumus. Quod quidem foelici fortunae sorte nobis con- tigit, ut omnes nostrum casum demirarentur, qui haec viderant. Praedi- 33

Strana 34
cabant enim annis abhinc centum nemini id ac nobis evenisse. Post eum casum die tertia rursus navim conscendentes in Angliam cursum tenuimus. Cumque appropinquaremus, conspeximus montes excelsos calce plenos, quam igni urere opus non est. Ii montes e longinquo nivibus operti videntur. lis arx adiacet a caco- daemonibus extructa, adeo valida et munita, ut in nulla Christianorum provincia par ei reperiri queat. Montes illos arcemque praetervecti Sand- vico urbi appulimus; ea mari adiacet, unde multae regiones navibus adiri 4la possunt. Haec prima urbium Angliae in eo littore occurrit. Ibi primum conspexi navigia maritima, naves, galeones et cochas. Navis dicitur, quae ventis et velis solis agitur. Galeon est, qui remigio ducitur; eorum aliqui ultra ducentos remiges habent. Id navigii genus est magni- tudine et longitudine praecellenti, quo et secundis et adversis ventis na- vigari potest. Eo, ut plurimum, bella maritima geri consuevere, utpote quod aliquot centenos homines simul capere possit. Tertium genus est cocha, quam dicunt, et ea satis magna. Sed nullam rem magis demirabar quam nautas malum ascendentes et ventorum adventum distantiamque praedicentes, et quae vela intendi quaeve demi debeant, praecipientes. Inter eos unum nautam ita agilem vidi, ut vix cum eo quisquam comparari possit. Sandvici consuetudo est, ut totam noctem cum fidicinibus et tubici- nibus obambulent clamantes, et quis eo tempore ventus flet, annunciantes. Eo audito negociatores, si ventus sibi commodus flare nunciatur, egressi naves conscendunt et ad patrias suas cursum dirigunt. Sandvico Cantuariam octo milliarium iter est. Ea urbs est archiepiscopo Angliae subiecta, qui ibi domicilium suum habet. Coenobium ibi visitur tanta elegantia, ut ei vix in ulla Christianorum provincia par inveniatur, sicut hac in re omnes peregrinatores consentiunt. Id templum triplici con- tignatione fornicata constat, ita ut tria templa, unum supra alterum, cen- seri possint; desuper stanno totum contegitur. In eo templo occisus est divus Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, 41b ideo quod iniquis legibus, quas rex Henricus contra ecclesiae catholicae libertatem rogabat, sese constanter opposuit. Qui primum in exilium pul- sus est, deinde cum revocatus esset, in templo sub vespertinis precibus a nefariis hominibus, qui regi impio gratificari cupiebant, Deum et sanctos invocans capite truncatus est. Ibi vidimus sepulchrum et caput ipsius. Sepulchrum ex puro auro con- flatum est et gemmis adornatum tamque magnificis donariis ditatum, ut par ei nesciam. Inter alias res pretiosas spectatur in eo et carbunculus 34

Strana 35
gemma, qui noctu splendere solet, dimidii ovi gallinacei magnitudine. Illud enim sepulchrum a multis regibus, principibus, mercatoribus opu- lentis aliisque piis hominibus munifice locupletatum est. Ibi omnes reli- quiae nobis monstratae sunt: primum caput divi Thomae archiepiscopi rasuraque vel calvities eiusdem; deinde columna ante sacellum Genitricis Dei, iuxta quam orare et colloquio Beatae virginis — quod a multis visum et auditum esse nobis certo affirmabatur — perfrui solitus est. Sed ex eo tempore, quo haec facta fuerant, iam anni trecenti elapsi sunt. Divus autem ipse non statim pro sancto habitus est, verum post annos demum ducentos, cum ingentibus miraculis inclaresceret, in numerum divorum relatus est. Fons est in eo coenobio, cuius aquae quinquies in sanguinem et semel in lac commutatae fuerant, idque non multo ante, quam nos eo venissemus, factum esse dicitur. Caeteras sacras reliquias, quas ibi conspeximus, omnes annotavi, quae hae sunt: primum vidimus redemi culum Beatae virginis, frustum de veste 42a Christi tresque spinas de corona eiusdem. Deinde contemplati sumus sancti Thomae subuculam et cerebrum eius et divorum Thomae Iohannisque apostolorum sanguinem. Spectavimus etiam gladium, quo decollatus est sanctus Thomas Cantuariensis, et crines matris Dei et portionem de sepulchro eiusdem. Monstrabatur quoque nobis pars humeri divi Simeonis, eius, qui Christum in ulnis gestaverat, beatae Lustrabenae caput, crus unum s(ancti) Georgii, frustum corporis et ossa s(ancti) Laurentii, crus s(ancti) Romani epis(copi), crus Ricordiae virginis, calix beati Thomae, quo in administratione missae Cantuariae uti fuerat solitus, crus Mildae virginis, crus Euduardae virginis. Aspeximus quoque dentem Iohannis Baptistae, portionem crucis Petri et Andreae apostolorum, ossa Philippi et Iacobi apostolorum, dentem et digitum Stephani martyris, ossa Catharinae virginis oleumque de sepulchro eius, quod ad hanc usque diem inde manare fertur; crines beatae Mariae Mag- dalenae, dentem divi Benedicti, digitum sancti Urbani, labia unius in- fantium ab Herode occisorum, ossa beati Clementis, ossa divi Vincentii. Et alia plurima nobis monstrabantur, quae hoc loco a me annotata non sunt. Cantuaria digressi per noctem substitimus Rochestriae, urbe viginti milliaribus inde distante. Rochestria Londinum viginti quatuor milliarium itinere confecto progressi sumus. Ea est urbs ampla et magnifica, arces habet duas. Earum alteram, quae in extremo urbis sita sinu maris alluitur, rex Angliae incolit, [ quem ibi offendimus. Ille sinus — Thamesis fl(umen) — 42b 35

Strana 36
ponte lapideo longo, super quem per totam eius longitudinem aedes sunt extructae, sternitur. Nullibi tantum milvorum numerum vidi quam ibi, quos laedere capitale est. Londini cum essemus, deducti sumus in id templum, in quo divus Tho- mas natus esse fertur; ibi matris et sororis ipsius sepulchra visuntur; deinde et in alterum, ubi s(anctus) Keuhardus sepultus est. In eo osten- ditur sepulchrum aureum, amplum, auro gemmisque pretiosissimis con- spicuum. Caelaturam nusquam ullo in loco subtiliorem elegantioremque intueri mihi contigit quam in eo templo. Templa itidem, quae iis pulchri- tudine praestarent, nullibi, ex quo domo egressi sumus, conspexi. Nec maior numerus sacrarum reliquiarum asservatur et commonstratur ulla in urbe quam ibi. Londini sunt viginti sepulchra aurea, gemmis pretiosis exornata, per totum autem regnum ad octoginta, similiter ex auro conflata lapidibusque pretiosis adornata. Angliae etenim regnum auri et argenti ditissimum est, nabli siquidem aliaque moneta bona ibi cuditur; et quam- vis nimia amplitudine non praestet, populo tamen frequentissimum est foeminarumque et virginum forma praestantium ferax, quas, cum Do- minus a rege ad prandium invitatus esset, spectavimus. Ibi thesauros regios videndi nobis copia facta est, inter quos crater unus erat aureus. Eius causa ex quadam regione octoginta millia nablorum regi penduntur. Is si a rege amitteretur, omne illud tributum perderetur. 43a Verum diligenter asservatur neminique eius videndi potestas conceditur praeterquam hospitibus ex alienis regionibus advenientibus, nam iis iure eum commonstrare tenetur. In prandio Dominus laute ac benigne trac- tatus est caeterique omnes ipsius comites, praesertim Schaschco, ut in aula regia, ita et alibi. Ostenderunt nobis duos hortos, in quibus multa diversi generis animalia servantur. Caeterum Anglia non est plana, sed montosa multisque sylvis impedita, nigras tamen sylvas non producit. Sylva quaeque fossa cingitur, similiter et agricolae circum agros suos et prata fossas ducunt et eos obsepiunt, ita ut nemo neque pedes neque eques ea transire queat nisi via publica. Angliam mare undique circumdat, ita ut eo quasi hortulus sepiatur. In ea regione curribus non utuntur, sed equis tantum, quibus tum vehuntur, tum res necessarias portant, quamvis ad easdem res carris etiam duabus rotis constantibus uti consueverint. Foeminae longas vestium caudas post se trahunt, ut in nulla regione tam longas conspexerim. Duabus ab adventu nostro septimanis elapsis rex Dominum ad se accer- situm magnifice donavit symbolo vel societate, quam vocant, aurea ipsi attributa. D(ominum) Iohannem Zehroviensem, Burianum, Frodnarum, 36

Strana 37
Petipescensem, Mirossium, equestri prius decoratos dignitate, ad eundem modum symbolis aureis ornavit. Caeteris vero, qui equestrem honorem non susceperant, argentea symbola attribuit. Atque ita Domino magnum honorem exhibuit. Londini, ubi Angliae regum domicilium est, ductus est Dominus in elegantes hortos variis arboribus et herbis instructos, quae 43b in aliis regionibus non inveniuntur. Postea quoque in templa elegantissime constructa perductus est, ubi ei complura sepulchra aurea monstrabantur. Reliquiarum sacrarum, ut antea dixi, nullo in loco tantum simul numerum vidi. Quas mihi conscribere et annotare conanti dicebatur nequaquam possibile esse, ut eas omnes assignare possim, tantam enim earum vim esse, ut a duobus scribis per duas septimanas conscribi non queant. Inter eas primum vidi zonam Deiparae virginis, quam propriis manibus confecisse dicitur, et crus divi Georgii. Deinde conspexi eum lapidem, super quem Christus sepulchro egrediens prima pedum fixit vestigia, ubi adhuc clare apparent. Postea spectavi unam sex hydriarum, quae iussu Christi aquis impletae pro aquis vina convivis reddiderant. In ea urbe magna est aurifabrorum multitudo, cui parem nusquam vidi. Soli enim magistri praeter operas quadringenti recensentur; eorum tamen nemo ociatur urbis amplitudine et opulentia materiam laboris affatim illis sup- peditante. Id moris est in ea urbe, ut, si quis hospes illustris ex alienis regionibus eo advenerit, virgines et matronae in diversorium venientes eum excipiant donariaque adferant. Ea omnia et nobis facta sunt. Promissa caesaries capitum nostrorum magnae illis admirationi fuit; praedicabant enim nullos sibi unquam visos esse, qui longitudine et ve- nustate capillorum nobis praestarent, nulloque modo adduci poterant, ut eos ita natura enatos esse credejrent; sed dicebant eos bitumine adglu- 44a tinatos esse. Et si quis nostrum ita crinitus in conspectum prodibat, plures spectatores habebat, quam si mirabile aliquod animal adductum esset. Et haec ibi consuetudo observatur: in primo hospitum in diversorium adventu hospita cum universa familia obviam egreditur hospites excep- tura, quam caeterosque omnes deosculari necesse est. Apud eos namque idem est, si osculum tuleris, ac si manum dextram porrexeris; non enim manum porrigere consueverunt. Eae sunt istius et confinium regionum consuetudines. Nulla in regione tanto in honore habiti sumus quam ibi. Namque tum a rege, tum a subditis omnibus, qua iter fecimus, usque ad mare honorifice et benigne tractati sumus. Musicos nullo uspiam in loco iucundiores et suaviores audivimus quam ibi; eorum chorus sexaginta circiter cantoribus constat. Anglia sylvas vel 37

Strana 38
ligna producit, ex quibus, si imaginem sculpseris et in terram defoderis, per annuum spacium in lapidem convertitur. Ea sylva triginta milliaribus a Londino abest. Celebre quoque nomen est ligneae crucis cuiusdam octo milliaria Londino distantis, quam cum hominibus locutam esse pro certo affirmatur. Literae Eduardi Regis Angliae. 45a 45b Eduardus Dei gratia Rex Angliae, Franciae et Dominus Hiberniae, universis et singulis, Admiraldis, Capitaneis, Castellanis et eorum loca te- nentibus, custumariis, custodibus portuum maris et aliorum locorum mariti- morum nec non vicecomitibus, maioribus, baillivis, constabulariis ac aliis officiariis, ministris fidelibus, legiis et subditis nostris quibuscunque infra libertates et extra, tam per terram, quam per mare constitutis, ad quos prae- sentes literae pervenerint, salutem. Sciatis, quod de gratia nostra speciali suscepimus in salvum et securum conductum nostrum ac in protectionem, tuitionem et defensionem nostras speciales Leonem, Dominum de Rozmital et Blathna et in[Frimperg, fratrem Reginae Bohemiae et clientem familiarem imperatori, in regnum nostrum Angliae ac alia dominia, iurisdictiones et territoria nostra quaecunque cum quadraginta personis equiatis vel non equiatis in comitiva sua vel infra et totidem equis ac bonis, rebus, habilimentis guerrae et harnesiis suis quibuscunque coniunctim vel divisim, tam per terram quam per mare et aquas dulces equestre vel pedestre, totiens quotiens sibi placuerit, durante praesenti salvo conductu nostro, veniendo, ibidem morando, perhendinando et conversando et exinde ad quascunque partes exteras transeundo et redeundo liber et absque impedimento, impetitione, perturbatione, molestatione, aresto seu gravamine quocunque nostro aut offi- ciariorum seu ministrorum quorumcunque. Et ideo vobis mandamus, quod ipsum Leonem in regnum, dominia, iurisdictiones et territoria praedicta cum personis, bonis, rebus, equis, habilimentis et harnesiis suis praedictis quibuscunque coniunctim vel divisim, tam per terram, quam per mare et aquas dulces equestre vel pedestre, totiens quotiens sibi placuerit, durante praesenti salvo conductu nostro, veniendo, ibidem morando, perhendinando et conversando et exinde ad quascunque partes exteras transeundo, et ut praedictum est, redeundo manuteneatis, protegatis et defendatis non infe- rentes eis aut eorum alicui, seu quantum in vobis est, ab aliis inferri permit- tentes iniuriam, molestiam, damnum, violentiam, impedimentum aliquod 46a seu gravamen. Et si quid aut eorum alicui forisfactum sive iniuriatum fuelrit, 44b 38

Strana 39
id eis et eorum cuilibet sine dilatione debite corrigi et reformari faciatis. Proviso semper, quod praedictus Leo ac secum comitantes se bene et honeste erga nos et populum nostrum habeant et gerant, et quicquam, quod in nostrum contemptum seu praeiudicium aut populi nostri praedicti damnum seu gra- vamen cedere valeat, non attentent, nec eorum aliquis attentet seu attentari faciat. Proviso etiam, quod si contingat praedictum Leonem aut aliquem secum comitantium praesentem salvum conductum nostrum infringere, Nolumus ta- men alicui dictum salvum conductum nostrum minime infringenti aliquod damnum vel praeiudicium generari, sed illi vel illis sic infringenti vel infrin- gentibus. In cuius rei testimonium has literas nostras fieri fecimus patentes, per sex menses proxime futuros durantes. A me ipso apud Vestmonasterium XXVI. die Februarii Anno Regni nostri quinto. 46b Per ipsum regem. Alterae Literae eiusdem Regis. Eduardus Dei gratia Rex Angliae et Franciae et Dominus Hiberniae, Universis et singulis, Regibus, Principibus tam ecclesiasticis quam saecu- laribus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, Praesidentibus, Potestatibus, Gubernatoribus, Rectoribus ac Custodibus provinciarum, patri- arum, civitatum, villarum, oppidorum, portuum, pontium, passagiorum, districtuum, iurisdictionum et aliorum locorum, capitaneis, castellanis cae- 47a terisque officialibus quibuscunque aut eorum loca tenentibus, amicis confoe- deratis et benevolis nostris, cuiuscunque status, praeeminentiae, gradus con- ditionisve fuerint, ad quos praesentes literae pervenerint, salutem in eo, qui est omnium salus vera. Nobilium virorum et praesertim principum quasi proprium iudicamus laudabilia hominum proposita et eos, qui illustria fa- cinora quadam strenuitate animi ducti efficere student, favoribus amplexari alque commendatione extollere. Cum itaque nobilis vir Leo de Rosmital et de Platna mundi varias regiones peragrare aveat et sanctarum reliquiarum limina visitare iterque suum agere habeat per districtus, dominia, terras, regna et provincias quam plurium re- gum, principum et magnatum,/ Nos igitur laudabile eius propositum, morum 47b elegantiam ac virtutum cumulos, quae eum gratum nobis efficiunt, nostros ante oculos ponentes, amicos et benevolos nostros rogamus, subditis vero nos- tris strictissime damus in mandatis, quatenus amici et benevoli ipsi nostra prece et subditi obedientiae virtute praefatum Leonem una cum familia, equis, rebus et bonis suis universis, ubicunque locorum declinaverit, tam per terram 39

Strana 40
quam per aquam, singulariter recommendatum habentes pio suscipiant affectu tractentque omni humanitate et favore libereque eum ire et redire absque ali- cuius impositionis solutione permittant, salvos etiam conductus oportunos velint, cum petierit, nostro intuitu, prout convenit, procurare, quae omnia 48a nostrae singulari complaſcentiae asscribemus. Datum in Palatio nostro Vest- monasterii vicesima die mensis Martii Regnorum nostrorum Anno quinto. Langport manu propria. Postquam Londino egressi essemus, rex nobis adiunxit nobilem quen- dam et clarum virum, qui nos usque ad mare deduceret et navim nobis, qua in Britanniam transmitteremus, procuraret. Primam noctem transegimus in arce Vindisorensi, cui vicus subiectus est, qui amne quodam irrigatur. In ea arce sunt sodales ordinis sancti Georgii, qui omnes ex claris baronum vel comitum familiis originem tra- hunt. Ab iis postera die invitatus est Dominus ad prandium. Ibi postea monstratum est nobis cor sancti Georgii atque aliae sacrae reliquiae. Damarum maiorem numerum nigrarum, candidarum, variega- tarum aliusque coloris nusquam vidi quam in ea arce. Finito prandio Do- minoque valedicente dicebant nunquam se chariorem gratioremque hos- pitem habuisse atque eum et magnopere Dominum orabant, ut nomen proprium annotandum curaret; se id velle in librum, ex quo missae ca- nuntur, referre, ut talis praestantis viri perpetua memoria penes se per- maneret. Atque insuper nos iam iter ingressos cursu sunt insecuti Domini nomen inquirentes. Londino Vindisoram viginti milliarium iter est, Vin- 48b disora Redinum sedecim. Vicus est, in quo coenobium est amplum et elegans, cui praesunt sacerdotes regulae Deiparae virginis. In eo templo tabula arae praefixa et imago Genitricis Dei elegans ad- modum visitur, ita ut opiner me neque conspexisse nec unquam ei confe- rendam conspecturum esse, etiamsi ad extremos mundi terminos pro- grediar. Nihil enim ea formosius et venustius effingi potest. Redino Ando- veriam viginti quatuor milliarium via est. In eo oppido statuam Beatae virginis ex alabastro lapide excisam, similiter admodum elegantem, con- spexi. Andoveria quindecim milliarium itinere Sarisburia distat. Urbs est arci subiecta. Arci iungitur vivarium milliaris unius latitudine et octo milli- arium longitudine. In eo tanta ferarum copia est, ut sit incredibile. Nam damae aliquoties centenarium numerum exuperantes apparuerunt, cu- niculi vero et lepores innumeri in conspectu erant. Perhibent, si rex aliqua 40

Strana 41
die mandaverit, ad viginti millia ferarum facile capi vel occidi posse. Quod haud negaverim; nam ea regio iis quam maxime abundat. Affirma- verim me nullis uspiam in locis tantam ferarum vim visurum esse quam ibi. Vivaria habent frequentia, ubi ferae ab omni nocumento tutae red- duntur. Lupos etiam ea tellus non alit. Et si quis importatus fuerit, extem- plo expirat, quod multo usu et experientia manifestum est. In medio vivarii iam dicti arx aedificata est. Templa autem et coenobia in nulla regione, ut ego quidem existimo, elegantiora conspecturus sum quam in Anglia. Omnia namque sunt desuper plumbo et stanno contecta, interius 49a vero mirum in modum exornata. Ea regio est metallifera. Argentum enim, aes, stannum, plumbum incolae fodiunt, ideo terra est ditissima. Haud parva etiam pars opum incolis accedit ex gregibus ovium, qui maximi ubique pascuntur omnesque ferme coloris nivei, inter quos rari nigri conspiciuntur. Quorum lana non parvo aere ab exteris mercatoribus permutatur et in diversas regiones exportatur. Sarisburia est urbs aperta, sed ampla. Ibi offendimus alterum fratrem regis, Georgium nomine. In ea urbe coenobium est pulcherrimum et am- plissimum, quod interioris exteriorisque structurae elegantiam conside- rando nulli est secundum. Ei turris est adiuncta artificioso opere exae- dificata. Imagines fictas nusquam elegantiores conspexi: quarum altera Matrem Dei, Christum infantem ulnis tenentem, et Tres reges ei dona ferentes, altera angelum sepulchrum aperientem Christumque resuscitatum a morte, vexillum manu tenentem, ita repraesentant, ut haec non ficta, sed viva et coram geri videantur. Illud etiam adiicere haud abs re fuerit: sacrifici missam administrantes nullis luminibus in altaribus utuntur eo, quod ter a religione Christiana defecerint. Haec quoque in ea regione consuetudo observatur: die Parasceues dieque praecedenti, Coenae Dominicae memoria insigni, omnes in templo coenant et apud singulas aras specula constituta habent. Rex quoque die Coenae Dominicae id moris habet, ut tredecim pauperes invitet et singulis ipse pedes abluat et unicuique nummum, qui 49b nabel nuncupatur, vestemque novam dari curet. Panis vel corpus Domini- cum eadem ibi magnitudine a sacerdotibus populo distribuitur ut apud nos. Plura de Anglis quae scribam, non habeo praeter id, quod sint homines — ut mihi videtur - infidi et astuti, vitae hominum peregrinorum exitium molientes, qui licet submisse genu inflectant, non tamen illis fidem habeas. Sarisburiam venimus die Veneris praecedenti Dominicam palmarum. Die palmarum Dominus cum omni comitatu a duce ad prandium vocatus est, quod opipare pro eorum consuetudine instructum fuerat. Inter alia 41

Strana 42
fercula apposuerunt anates aves, quae in mari nascuntur nulloque cibo, sed solo aëre vivunt. Ultra Angliam ad occiduum latus iacet insula Hybernia, in qua est specus sancti Patricii. Ea regio non magno maris freto ab Anglia dirimitur. Eius incolae, qui ad Anglica littora proxime vergunt, Angliae regi sunt vectigales. Sed qui in ulterioribus insulae habitant, duorum fratrum co- mitum imperio parent, quin imo insula tota. Verum vi adacti Angliae regibus quoque tributa pendere coguntur. Sarisburia viginti quatuor milliarium itinere Polla distat; oppidum est nullis moenibus cinctum. Tunc rursus ad mare pervenimus ibique octi- duum ventos in Britanniam flantes operiri coacti sumus. Inde digressis altumque tenentibus duo galeones armati, qui Angliae regis erant, occurrerunt atque tormenta in nos explodere coeperunt, hos- tes enim nos esse arbitrabantur. Ibi ventum habuimus adversum, ut 50a nobis in regionem, quae vocatur Garinse, regredi necesse fuerit. Eo in loco ad duodecimam diem commorati sumus. His peractis ventum secundum nacti et in altum evecti in Britanniam cursum tenuimus ibique conspeximus littora Normandiae, quae regio Franciae confinis est. Contra ea littora ad nos iterum duo galeones bellici magno clamore tor- mentorumque explosione navim nostram adorientes pervenerunt Gallos nos esse rati. Ii galeones Angliae regis erant, qui ea maria contra Gallos tuebantur. Dominus autem intelligens eos exitium nobis moliri et sub- mergere conari navim ascendere heroldum iussit atque cum iis more he- roldorum colloqui. Tum is vociferans dicebat, ut nominis et professionis Christianae memores essent neve nos tam crudeliter et immaniter perditum irent. Virum enim illustrem et summo loco natum, qui varias regiones regumque aulas perlustraret, ea navi vehi, qui nunc a rege Angliae digressus in alias regiones discedat. Haec ubi sunt dicta, illi nunquid literas a rege Angliae haberemus, percunctabantur. Cum nos habere responsum esset, rogabant, ut sibi ostenderentur. Quod ut facturum se Dominus annuit, prae- fecti eorum, posteaquam nautas nostros tanquam pugna victos vela detra- here iussissent, conscenso lembo ad nostrum galeonem adnavigarunt. Ubi literis regis conspectis omnes in genua procumbentes eas deosculabantur. Namque id moris habent, cum nomen regium audierint vel literas ipsius viderint, ut eas eiusmodi honore prosequantur. Tum dicebant: Perspi- 50b cimus ex litteris domini nostri te virum esse inclytum summoque genere natum, quamobrem si cupis, Compostellam usque te comitari volumus proque eo praemium nullum deposcimus. Quibus Dominus gratiis actis 42

Strana 43
hac re tantopere non esse opus dicebat. Sed cum aulas regum Christiano- rum invisere in animo habeat, qua ad regem Galliae et Siciliae proficisci deberet, ab iis sciscitabatur. Tum ii nautis nostris, ad quae loca cursum dirigere et quae sidera observare necesse esset, edoctis abierunt. Cum illi discessissent a nobis, ea nocte ventus adversus nos longe a recto cursu detulit, ferme ad 200 milliaria, compulitque ad insulam quandam nomine Garnisam, quae tribus milliaribus in latitudinem et totidem in longitu- dinem patet. Ad eam insulam undecim dies commorati sumus vento, qui nos in Bri- tanniam ferret, destituti. In ea insula ad ignis materiam utuntur lignis laurinis et cupressinis, ea namque terra alia non producit. Haec imperio regis Angliae subiecta est, sed regi Franciae quadraginta coronatorum millia tributi nomine pendere cogitur. Si illud tributum regi Franciae non exolveretur, iamdudum ab eo eversa esset. Nam non procul a Normandia, provincia populosa, dissita est. Post undecim dies ventum commodum adepti mare conscendimus in Britanniam Gallicam cursu directo. Altera nocte nobis pelagus sulcantibus procella ingens coorta est, qui ventus omnibus magno timori esse consue- vit. Verum non diu durat: nam si diuturnus esset, ingentem mortalium numerum pessundaret. Nullus enim eo periculosior est. Qui tam insperatus no bis supervenit, ut eum nostri nautae nihil praesenserint. Ibi non procul 51a abfuit, quin submersi fuissemus omnes, namque navis salo per ea fora- mina, qua in navim ingressus est, iam implebatur. Vela etenim ob ingen- tem ventorum vim detrahi non poterant. Quibus cum maxima difficultate et labore demissis demum navis recta, uti debuerat, stare coepit, nam impetu venti victa in latus usque ad undas inclinata fuerat. Ex his tem- pestatibus et periculis cum emersissemus, omnes in genua procumbentes Deo gratias egimus, quod nos ex tanto discrimine liberatos incolumes conservasset. Inde demum Britanniam tenuimus urbique Sammalo appli- cuimus. Ea urbs est episcopi cuiusdam subiecta ditioni, unam tantummodo portam habens et duas turres. Superiorem tamen dominum ducem Britan- niae agnoscit. Si quis mari Britanniam petit, eius urbis portui applicare cogitur, tum propter eius commoditatem, tum quod alii eius littoris por- tus sint praeclusi, ne ea vectigalia et portoria, quae ibi immensa exiguntur, alio avertantur. Urbs adeo mari propinqua est, ut cum ventis mare intu- mescit, undique per urbis plateas aquae salsae diffundantur. Ea non est magna amplitudine, sed operibus munitissima. Aluntur in ea urbe canes, qui noctu loco excubitorum per urbem discurrunt. Ii vin- 43

Strana 44
culis liberi facti neminem per urbem obambulare patiuntur, eum siquidem statim discerperent. Huic urbi templum Deiparae virginis in excelso monte extructum imminet, quod decedentibus tempore reciprocationis post me- 51b ridiem undis sicco pede adiri potest, sed vesperi vicissim aquis acceden- tibus mons magna ex parte aquis tectus vix conspicitur. Sammalo Tetiniacum septem abest milliaribus; castellum est apertum. Tetiniaco Renes sex milliaribus distant. Ea urbs est amplissima Britan- niaeque caput. Inde Bainum sex milliaria; pagus est. Hinc Nozaium itidem sex milliaria; et hic pagus est. Nozaio Ihirkium tribus, hinc Nannetum qua- tuor milliaribus distat. Haec urbs satis est ampla arcemque impositam habet, quae ducis Bri- tanniae sedes est. Circa eam urbem prata amoena hortique elegantissimi iuxta Ligerim fluvium visuntur. Ligeris fluvius ponte lapideo valde longo iungitur, ut longior hucusque a nobis conspectus non sit. Is inde defluens duobus milliaribus infra urbem in mare sese exonerat. Lampetra pisce maxime abundat, ut earum copiam maiorem nullo uspiam in loco simul viderim, quadringentas enim una vice extrahi animadverti. Caeterum Britannia montibus impedita est, agros tamen habet fertiles sylvasque bonas, quae raras alias arbores quam quercus ferunt. Agricola quivis agrum suum sepe lapidea cinctum habet, ideo non postulat neces- sitas, ut pecori suo in pascuis versanti ipsi adsint et id custodiant; nullum siquidem damnum ab eo vicinis inferri potest. Lupi in ea regione pauci conspiciuntur, et si qui capti fuerint, iuxta viam tanquam fures suspen- duntur pelle tamen manente integra. Eorum si quis in conspectum sese dederit, ab uno pago ad alterum pellitur; eo fit, ut tam rari inveniantur. Nusquam gentium ex eo die, quo e patria digressi sumus, maiorem pis- cinarum numerum mihi videre contigit quam in Britannia. Dux Britanniae piscinam possidet, quae per duo milliaria in longitudinem extenditur. Eam intra sex annos semel emissis aquis siccare solet. Ex illius piscatione viginti aureorum millia vel amplior aliquando summa provenit. Ad Nantes pons est in dimidii milliaris longitudinem sese extendens, tam late videlicet fluminis aquis se diffundentibus. Ibi commorati sumus duodecim dies. 52a Literae Francisci Britonum Ducis. Franciscus Dei gratia Britonum Dux, Montisfortis, Richemondis, Stam- parum et Virtutum comes, Universis et singulis Dominis Regibus volunta- rium debiti honoris obsequium, Ducibus, Marchionibus, Comitibus et aliis 44

Strana 45
Principibus charitatis fructus assequi salutares, Baronibus vero, Militibus, Sculiferis, Conestabulariis, Mareschallis, Admiraldis, Ca/pitaneis, Senes- 52b callis, Baillivis, Praepositis, pontium, districtuum et locorum custodibus, iusticiariis caeterisque benevolis nostris ubilibet constitutis, quibus nostrae praesentes ostensae fuerint literae, salutem et virtutum praemia mereri sem- piterna. Quia Generosus et Magnificus Dominus Leo de Rozmital, miles de regno Bohemiae, Dominus de Blatna et de Frymperg, peragratis regnorum, dominiorum, provinciarum, patriarum, principatuum et terrarum locis quam- plurimis animum suum in actibus virtuosis, gralia experientiae et ut ex moribus diversorum regnorum el provinciarum, quarum quilibet suo sensu abundat, meliorem sortiatur animam maioremque creatoris sui cognita po- testale nec non diversitate el magnitudine creaturarum habere valeat notitiam, Qui tandem nobis ex patria nostra visitatis cupiens ulterius, quod bene per 53a ipsum coeptum dignoscitur, debita perseverantia consummare, et quod pro- posuit super visitatione aliarum partium orbis, opere adimplere, quia non qui incipit, sed qui perseverat, coronabitur; absque enim perseverantia nec qui pugnat victoriam, nec palmam victor consequetur. Nempe perseverantia sola meretur viris gloriam, virtutibus coronam. Nos igitur perseverantiam et laudabile propositum dicti Domini de Rozmital plurimum probantes cupien- tesque ipsum in sui progressu itineris plena securitate gaudere, Vobis omni- bus et vestrum singulis ipsum, quem progenitorum nobilitas morumque ge- nerositas commendabilem reddunt, sincero recommendamus affectu, sereni- tates, dile ctiones et amicitias vestras et cuiuslibet vestrum affectuose rogantes, 53b nostris vero subditis districte praecipiendo mandantes, quatenus cum eundem de Rozmital ad vos, terras et loca vestra declinare contigerit, favorabiliter tractare, una cum familia, equis, rebus et bonis suis universis per quoscun- que passus, portus, pontes et districtus, civitates, oppida, castra, villas et quaelibet alia vestrae et nostrae iurisdictionis loca, lam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione pedagii, gabellae, costumae sive allerius cuius- cunque exactionis onere transire, stare et morari secure et libere permittatis. Quae omnia nostrae singulari complacentiae asscribemus. Datum in Civitate nostra Nannetensi die quarla mensis Maii Anno MCCCCLXVI. Per Ducem. Milet manu propria. [Hine posteaquam ad Divum Iacobum itinere directo digressi essemus, 54a in via comperimus regem Siciliae non procul hinc habitare biduique itinere ad eum perveniri posse. Quapropter retrogressi iter ad eum convertimus, quod quatridui spacio confecimus. Primam vero noctem Nantibus digressi 45

Strana 46
54b Kersini peregimus. Hinc Clissonium trium milliarium itinere pervenimus. Urbs est et arx ducis Britanniae ditioni subiecta, in confinio Britanniae et Franciae posita. Eam amnis nomine Salber praeterlabitur, qui Fran- ciam a Britannia dividit. Clissonio Maium, pagus est, septem sunt milli- aria; Maio Doiam decem milliaria, vicus est regis Siciliae. Doia Sammurum tribus milliaribus abest. Urbs est eximia et arx elegans urbi imposita, e saxo quadrato extructa tegulisque lapideis contecta. Muri fossarumque parietes similiter ex saxo quadrato erecti. In ea urbe regem Siciliae cum regina filioque, duce Calabriae, offendimus. Hanc urbem ar- cemque amnis, latitudine undarumque mole longe Danubium superans, alluit. In adversa fluminis ripa rex villam habet, quo aestivo tempore secedere variisque venationibus sese oblectare consuevit. Eam sylva quercina circumdat, varii generis volucrum et ferarum abun- dantissima. Ab urbe vero paulo minus dimidio milliari distat. Urbs monti adiacet in agro ubere. Circa urbem prata spaciosa amoenaque, horti et pomaria pulcherrima undique virent. Eam lambit flumen Ligeris, quod ex Francia per Britanniam defluens in mare evolvitur. Hinc non longe mo nasterium abest, quod episcopus quidam incolit; id pedestri itinere adivimus. Primum nobis ibi monstratus est calix, quo Christus in novis- sima coena usus fuit, deinde divorum Philippi et Iacobi capita, itidem caput sancti Martini, qui Turonibus sepultus iacet, Andreaeque apostoli cubitus dextrae manus et alia plurima. Observantur quoque ibidem qua- tuor apostolorum capita. Huic monasterio arx iungitur, in qua episcopus domicilium suum habet. Ex eius monasterii bonis redditus sunt annui vi- ginti duo millia coronatorum. Dum ea contemplaremur, invitavit epi- scopus Dominum, ut viseret, num penus recte sibi instructa esset. Ibi tan- tam varii commeatus copiam vidimus, quantam nusquam ullo in loco, ex quo domo egressi sumus, nobis spectare licuit. Tertia die rogabat rex Siciliae Dominum, ut urbem suam decem mil- liaribus inde distantem inviseret. Eam petentes flumine secundo usque in vicum Pontem de Saleto nuncupatum vecti sumus. Apud eum vicum pons est unius milliaris longitudine, ex cuius vectigali quadraginta coro- natorum millia annua in fiscum regium deferuntur. Ultra id oppidulum arx est in mediis fluvii Ligeris undis, supra columnas et fornices extructa, quae satis longo a ripa intervallo posita est. Postridie pedibus ex eo vico urbem Andegavensem adivimus. Illa est sub imperio regis Franciae, sed tunc temporis a rege Siciliae obtinebatur. Flumen magnum, Mayne nomine, eam intersecat. Arcem, quae in urbe est, 55a comitissa quaedam aedificari curavit, annis ex eo tempore, quo nos ibi 46

Strana 47
fuimus, mille trecentis retro numeratis. In ea arce viginti duae turres magnae, omnes in eandem formam erectae, visuntur. Hac arce validior et munitior nulla hactenus a me visa est. In ea Dominus et nos omnes be- nigne et honorifice tractati fuimus. Ibi nobis diversi generis volucres aliae atque aliae monstrabantur. Ca- veas pulchriores nunquam conspexi, quarum aliquot erant eximia ampli- tudine in modum aedium fabricatae. Eae omnes erant avibus refertae, quarum aliquibus nomina ignorantur. Leones quoque tres, duo strutiones, leopardi duo capraeque Saracenicae, ex remotissimis orbis provinciis alla- tae, nobis ibi commonstrabantur, quales nunquam antea videram. Postea ducti sumus in monasterium sancti Mauritii. Ibi nobis ostendebatur se- pulchrum, quod sibi rex Siciliae extrui curavit, admodum eleganter ex candido marmore excisum. Iuxta sepulchrum tres milites, singuli gladio et hasta armati, efficti visuntur. Intra sepulchrum autem regis et reginae simulachra, utrumque diademate aureo gemmis exornato redimitum, ex- cisa spectantur. In eius aula octiduum commorati sumus. Literae Renati Siciliae Regis. [ Renatus Dei gratia Iherusalem et Siciliae Rex, Ducatuum Andegaviae 55b et Barri Dux Comitatuumque Provinciac el Forlaquerii ac Pedemontis Co- mes, Universis et singulis, Regibus, fratribus nostris charissimis, salutem et prosperorum ad vota successuum incrementa, Ducibus autem, Marchioni- bus, Comitibus caeterisque Principibus, amicis nostris, charitatis fomentum et benevolentiam effectivam, Baronibus vero, Militibus, Senescallis, Con- nestabulariis, Scutiferis, Militibus, Mareschallis, Capitaneis, Admiraldis, Baillivis, Communitatibus, Ancianis, Praepositis, pontium, portuum, distric- tuum et locorum custodibus, navium, triremium ac aliarum maritimarum fustium armorumque gentium capitaneis et guerrarum aliis tam in terra, quam in mari frequentantium gubernatoribus provinciarumque praesidibus, rectoribus eorumque et cuiuslibet eorum loca tenentibus et substitutis, villarum, civitatum, castrorum et locorum et fortalliciorum officiariis, subditis quibus- libet amicis, consanguineis, confoederatis, adhaerentibus devotisque, benevolis nostris, ubicunque constitutis, cuiuscunque gradus, status et conditionis existant, ad quos nostrae patentes literae pervenerint, gratiam et bonam vo- luntatem. Sane adiens provinciam nostram Magnificus et Strenuus Leo de Rozmital, Dominus de Blatna et de Frimpergk de regno Bohemiae, nobis exposuit, qualiter motus salutari devotione ac peregrinationis affectu, opta- 56а 47

Strana 48
56b mine quoque mundi/ partes aliquas ad sui memoriam et solatium permeandi, adeo quod suo itinere provinciarum, regionum, et quoad poterit, orbis locorum mores, virtutes et gentium nationum sui intellectus scrutamine gestaque vestigia ad bonitatis et virtutum fomenta valeal adipisci, postulans nostros per hos apices ubilibet commendari, Nos autem advertentes nobiles et proceres ad virtutum semitas inclinatos fore, a cunctis potentibus oportuni favoris praesidio committendos, suis igitur praeaffatis iustis petitionibus aures be- nevolas exhibentes, tum respectu suae prosapiae generosae tumque suarum exigenti experimento virtutum ac nobilitate animi venustisque moribus et genere decoratum, cupientes ipsum quocunque perrexerit amabiliter recipi 57a et tractari ilerque suum illi fore/ liberum et expeditum ubique, qua transiturus sit, Vos serenissimos Reges, fratres nostros, affectuose precamur, Duces vero, Marchiones, Comites aliosque Principes rogitamus caeterosque omnes alios el singulos praelibatos requirentes amabiliter perhortamur, nostris tamen va- sallis, servitoribus, stipendiariis el subiectis praecipiendo mandamus: Quate- nus praefatum Leonem, cum penes vos seu vestrum aliquem se duxerit confe- rendum, habito ad suas strenuitatem proceritatemque respectu et animum vír- tuosum nostrive contemplatione favorabiliter habere et velitis suscipere com- mendatum nec non et ipsum cum quadraginta personis nobilibus aliisque familiaribus suis et de comitiva sua, tam equestribus quam pedestribus, vel infra et cum eorum equis, bonis, aufro, argento, valisiis, bulgiis, fardellis, rebus et bonis quibusvis eorum, in et per regna, provincias quoque, patrias, ditiones, iurisdictiones, civitates, districtus, passus et loca tam vestra quam nostra et alia, etiam vobis credita et commissa, civitates, loca, passus aut illac eundo, morando, dietando, pernoctando, redeundo transiveril cum dictis suis quadraginta personis, proceribus et nobilibus aliisque familiaribus suis et comitiva, totiens, quotiens sibi placuerit, abire et redire permittere velitis, salvos, pacificos atque tutos absque corporum rerumque suarum quarumlibet laesione, quacunque die et nocte, in terra, mari et in fluminibus, in via et extra viam, prout eis melius et commodius expedire videbitur, impedimento omni cessante et remota qualibet solutione dacii, passagii, gabellae, bulata- rum, fundinavis et aliorum quorumcunque iurium et exactionum, vectigalium seu tributorum et quolibet alio impedimento, provideatisque eis, si opus fueril, de securo et salvo conductu, guidis, victualibus et aliis rebus eis necessariis sibique faciatis per alios, quorum interest et interesse poterit, provideri, quibus tutius ipse Dominus Leo de Rosmital cum hominibus supradictis iter suum prosequi possit et valeat cum salute habeatisque eum cunctis in suis negociis nostro intuitu maxime commendatum. Quicquid enim commodi et favoris sibi et suis praelibatis hominibus commendatione nostris praesen- 57b 58a 48

Strana 49
tibus et intuitu feceritis, id ipsum nobis fore gratissimum et ad complacen- tiam reputabimus singularem. Vos vero, nostri officiales, subditi fi/deles et 58b obedientes, de vestrae obedientiae promptitudine habebimus merito commen- datos. In quorum praedictorum testimonium has nostras patentes literas sibi scribi iussimus et fieri per unum tantum annum et non ultra efficaciter va- lituras a die Datae praesentium in antea numerando. Post quarum inspecti- onem singulis vicibus illas restitui volumus praesentanti. Datum apud locum nostrum de Saleto prope villam nostram Salmuri undecimo mensis Maii, Anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo sexto. Per Regem ore proprio. Fardeau manu propria. Inde ad regem Franciae contendentes in pago Sose quatuor milliaribus Sammuro distanti noctem transegimus. Deinde Turones perventum est tredecim milliarium itinere confecto. In hanc usque urbem barones Bohemici, quondam regi Ladislao coniugem i petentes, progressi sunt regemque dimidio milliari ab urbe invenerunt. 59a Eam praeterlabitur flumen Ligeris, quod longo ponte, partim saxeo, par- tim ligneo, sternitur. In ea urbe tria sunt templa elegantissima, si unquam eis similia conspexerim. Turonibus duobus milliaribus distat arx Maylly et altera quinque milliaribus, Langessium nuncupata. Hanc rex denuo novis et magnificis operibus instaurare incipiebat iamque eo tempore duae turres ex lapide quadrato structura eleganti eductae fuerant. Turonibus sepultus est divus Martinus et aliorum sanctorum corpora plurima. Supra eam urbem e regione situm est monasterium elegantissi- mum et amplissimum, quod monachi ordinis divi Benedicti inhabitant. Turonibus Ambosia septem milliaribus abest, urbs est arci subiecta. Arcem frequentissime rex Franciae senior inhabitare consueverat. In ea natus est rex iunior, qui tunc temporis, cum nos ibi essemus, imperio po- tiebatur, Ludovicus nomine. Ambosia Bloysium decem milliarium iter est; haec urbs cum arce a latere adiacente ducissae Aurelianensis ditioni subiecta est. Pontem lapideum pulchriorem nusquam vidimus quam apud eam urbem. Bloysio ad Sanctum Laurentium septem sunt milliaria; pagus est. Inde Bogentiam duo milliaria; urbs est arci coniuncta, supra Ligerim amnem posita. Tunc temporis, cum nos ibi essemus, nempe die Lunae post festum missionis Spiritus sancti celebre, sexaginta homines in aquis submersi sunt resque monstro similis accidit. Mulier enim inter eos in aquas delapsa 49

Strana 50
59b ultra duo milliaria sub undis cum infante navit, quae deinde apud quan- dam urbem inventa est; hanc rem nos vidimus. Bogentia Madinum duo milliaria; urbs et arx colli imposita. In ea in- venimus regem Franciae cum uxore, a quo Dominus honorifice exceptus atque cum omni comitatu ad prandium invitatus est. In eo loco perman- simus novem dies. Franciae regnum est amplissimum et omnium rerum abundantissimum, si ullum aliud inter Christianorum regna. Literae Ludovici Francorum Regis. 60a 60b 6 1a Ludovicus, Dei gratia Francorum Rex, universis et singulis Regibus, Principibus, Ducibus, Comitibus, Marchionibus, Vicecomitibus, Connesta- bulariis, Marescallis, Admiraldis, Senescallis, Baillivis, Praesidibus, Se- natoribus Capitaneisque et Ductoribus gentium, armorum nec non urbium, oppidorum, portuum alio rumque locorum et districtuum custodibus caete- risque iusticiariis et officiariis, tam subditis, quam confoederatis amicis et be- nevolis nostris, ad quos hae nostrae praesentes literae pervenerint praesenta- taeve fuerint, salutem et sincerae dilectionis affectum. Quia spectabilis et Magnificus Leo de Rosental, Platnae dominus, Serenis- simi fratris, consanguinei et confoederati nostri charissimi Romanorum Regis familiaris atque Serenissimae reginae Bohemiae germanus, varia sanctorum limina atque diversas mundi provincias perlustrare intendit, Nos felices sui itineris successus desiderantes eundem cunctis, per quorum iurisdictiones iter sibi duxerit faciendum, plurimum commendare decrevimus. Quapropter vobis Iusticiariis, officiariis et subditis nostris tenore prae sentium praeci- pimus et mandamus, vos vero amicos confoederatos et benevolos nostros attente rogamus, quatenus, cum eundem Leonem ad vos, regna, dominia, loca et districtus vestros declinare contigerit, in huiusmodi suis transitu et reditu nostri contemplatione, suarum etiam virtutum ac meritorum intuitu recom- missum suscipere, benigne tractare alque in his, quae securitatem et celeritatem sui concernunt itineris, favorabilem et gratuitam voluntalem exhibere velitis ipsumque et quos de eius comitiva asseruerit, usque ad numerum quadraginta personarum equestrium vel pedestrium una cum bonis et rebus suis universis per quoscunque passus, portus, pontes, terras, regna, dominia, districtus, ci- vitates, oppida, castra, villas et quaelibet alia nostra et vestra loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione dacíi, pedagii, telonii, ga- bellae sive alterius cuiuscunque exactionis onere transire, stare, morari et redire die noctuque secure et libere permittatis eidemque, familiae, equis et 50

Strana 51
rebus suis, dum et ubi opus fuerit atque pro parte eorum adhorlati fueritis et requisiti, de securo et salvo conductu provideatis. Taliter inde vos iusticiarii, officiarii et subditi nostri in hoc habentes, quod de prompta erga nos obe- dientia mereamini commendari, Vos vero amici, benevoli et confoederati nostri, sicuti nos pro vobis et vestris velletis effecturos. Quancunque enim gratuitatem, amicitiam atque favorem, quam sibi suisque exhibueritis, illam nobismet ipsis factam esse asscribemus. Datum Madini supra Ligerim XXVI. die Mensis! Maii Anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo sexto. 61b Et regni nostri quinto. Per regem, Domino duce Barbonio, Do(mi)nis de Crussol et de la Forest et aliis presentibus. Toustam manu propria. Inde retro ad Divum Iacobum itinere converso Turones rediimus. Turo- nibus in pagum S(anctae) Catharinae perventum est. Eo tanta hominum multitudo voti suscepti perficiendi vel delictorum expiandorum causa concurrit, ut vix maiorem hominum frequentiam in toto Christiano orbe invenias. Ibi nobis ostensae sunt reliquiae sanctae Catharinae, crines et costa digitusque eius. In templo eiusdem tredecim statuae viriles et una muliebris, vulgaris hominum staturae magnitudine, ex cera conflatae spec- tantur. A Sancta Catharina pervenimus Castelrautium septem milliarium itinere. Urbs est et arx, quae amni praeterfluente nomine Licca irrigatur. Ea urbs comiti, fratri regis Siciliae, ibi habitanti paret. Postquam eo ventum esset, statim Domino munus honorarium in diversorium allatum est tam- que deinceps honorifice tractati sumus, ut nesciam an melius in ullo eius peregrinationis loco habiti fuerimus. Literae Caroli Cenomaniae Comitis. 62а Carolus Cenomaniae, Guisiae, Moritonii Gieniique Comes Vicecomesque Castriayraudi nec non pro Domino meo rege in suis patriis linguae Occitanae el Ducatus Aquitaniae locumtenens Generalis ac Gubernator, Universis et singulis Principibus, Ducibus et Comitibus, Marchionibus, Vicecomitibus, Senescallis, Baillivis, Baronibus, Militibus, Scutiferis nec non urbium, op- pidorum, portuum aliorumque locorum et districtuum custodibus, caeteris iusticiariis et officiariis, ad quos hae nostrae praesentes literae pervenerint 51

Strana 52
praesentataeve fuerint, salutem et sincerae dilectionis affectum. Quio Magni- ficus / et Strenuus Leo de Rosenthal, Platnae Dominus, de Regno Bohemiae, nobis exponere fecit, qualiter varia sanctorum limina diversasque mundi provincias intendit perlustrare, Nos felices sui itineris successus desiderantes eundem per quorum iurisdictiones iter sibi contigerit faciendum, plurimum commendare decrevímus. Quapropter iusticiariis, officiariis et subditis nostris tenore praesentium praecipimus et mandamus caeterosque confoederatos et benevolos nostros attente rogamus, quatenus, cum eundem Leonem ad vos, dominia, loca et districtus vestros declinare contigerit, in huiusmodi suis trans- itu et reditu, nostri favore et suarum etiam virtutum ac meritorum intuitu recommissum suscipere, benigne tractare atque in his, quae securitatem el celeritatem sui con cernunt itineris, gratuitam voluntatem exhibere velitis Ipsumque et quos de eius comitiva asseruerit, usque ad numerum quadraginta personarum, equestrium vel pedestrium, una cum bonis et rebus suis universis per quoscunque passus, portus, pontes, passagia, terras, dominia, districtus, civitates, oppida, castra, villas et quaelibet alia vestra loca, tam per terram, quam per aquas, absque cuiuscunque exactionis onere transire, stare, morari et redire die noctuque secure et libere permittatis eidemque, famulis, equis et rebus suis, dum et ubi opus fuerit, atque pro parte eorum requisiti fueritis, de securo et salvo conductu provideatis. Taliter vos iusticiarii, officiarii et subditi nostri in hoc habentes, quod de vestrae obedientiae promptitudine erga 63b nos mereamini commendari. Vos vero amici, benevoli et confoederati nostri sicuti nos pro vobis aut vestrorum aliquibus velletis effecturos. Quamcunque ením gratuitatem, amicitiam atque favorem, quam sibi suis- que exhibueritis, illam nobismet factam esse reputabimus. Datum Castriay- raudi, prima die mensis Iunii, Anno MCCCCLXVI. 63а 62b Per Dominum Comitem in suo consilio. Feude manu propria. Castelrautio devenimus Pictavum septem milliaribus inde distantem urbem. Ea in monte posita est et arx infra urbem iacet; ea cum urbe epi- scopi cuiusdam ditionis est. Pictavo Lusignanum sex sunt milliaria; urbs est cum arce in editiori loco sita. Sub arce vivarium est egregium. Hanc arcem foeminam quandam aedificasse vulgus fabulatur, quam in draco- nem propter malitiam et petulantiam commutatam esse perhibent. Ea urbs est regio imperio subiecta et adeo diligenter custoditur, ut nullus in eam, nisi regias habens literas, intromittatur ideo, quod rex Franciae nul- lam praeter eam in eo tractu possideat, cum hostes habeat plurimos. 52

Strana 53
Lusignano Mella septem miljliaribus distat; pagus est et arx in convalle 64a sita. Ad eum locum proficiscentibus occurrunt duae arces, altera a dextra, altera a sinistra sita. Eae sunt sub dominio fratris regis Siciliae. Inde in urbem Sanctonum tria sunt milliaria; urbs est elegans et arx in plano sita, quam fluvius ille, qui Parisiorum Luteciam interfluit, praeterlabitur. Flu- mina sunt quadraginta, quae Galliam intersecant, sed ex iis sunt quatu- ordecim tantum, quibus merces in Galliam importantur. Sanctonibus Pe- trasanctam quinque milliarium iter est; ea urbs sylvae adiacet et flumine Caranta rigatur, qui et ipse mari miscetur. Petrasancta Punsium quatuor milliaribus distat; oppidum est in colle situm, quod duo suburbia habet muro et fossa munita. Punsio Miranbium quatuor milliaribus abest; vicus est arci subiectus. Ad eum tendentibus arx Plasacium a laeva spectatur. Miranbio Blayum septem milliarium iter est. Ea urbs viae Compostel- lanae imposita est,ita ut Parisiis et ex omnibus inferioribus regionibus Compostellam proficiscentibus apud illam fretum septem milliarium trans- mittere necesse sit. Hanc praeterfluit Garumna flumen, quod in mare sese exonerat. Hanc urbem reges Angliae quondam centum et quinquaginta annos obtinuerunt. Sed ea per foeminam quandam fatidicam, quae totum etiam Galliae regnum ab Anglis receperat, recuperata est. Illa mulier, pastore quodam nata, tantis a Deo virtutibus ornata fuit, ut quodcunque aggrederetur, ad exitum perduceret. In novissimo autem proelio a rege Angliae capta et in Angliam perducta, postquam iussu eiusdem ibi equo aeneo imposita 64b et per urbem Londinensem traducta esset, flammarum violentia enecata atque demum in cineres, qui in mare postea dissipati sunt, redacta fuit. Ad eam urbem contendentes triduum per nemora quercubus et castaneis consita iter fecimus, in quibus exigua alii generis arborum copia reperitur praeter eas, quas dixi. Per duo milliaria urbi proxima via est difficilior paulo et impeditior. Pecora ferasque pulchriores nullibi vidimus neque visuri sumus quam apud eam urbem. Ibi Garumnam, fluvium amplissi- mum, qui in mare influit vicissimque a mari effluit, traiecimus. In ea urbe divae Appoloniae, s(ancti) Romani episcopi Rolandique se- pulchra contemplati sumus. Hic Rolandus filius Salomonis regis fuit, qui iussu eius interfectus est. Gladius ipsius quoque ibi asservatur undecim spithamarum mearum et dimidiae longitudine. Hic fuerat divi Oliverni, qui socius fuerat Rolandi. Extat etiam ibi sepulchrum s(anctae) Belandae, quae filia Salomonis regis et soror Rolandi fuerat. Ea tanta staturae pro- ceritate eminebat, ut ei par magnitudine nulla foemina sit conspecta. Ex ea urbe solventes Garumna fluvio traiecto Burdegalam appulimus. 53

Strana 54
Haec urbs est amplissima tresque arces in se continet. In fluminis trans- missione insulas aliquot conspiciebamus diversis locis sitas. In earum una apri diversantur, in altera phasiani, in tertia vineta pulcherrima conspi- ciuntur. Burdegala Belinum octo milliaribus distat, villa tantummodo est inter 65a sylvas desertas Compostellam iter habentibus obvia; ibi noctem trans- egimus. Belino Erfetum decem milliarium itinere distat; vicus est in de- serto intra sylvas situs. Erfeto Farinam quatuor sunt milliaria; pagus est. Farina Daxium octo milliaria; urbs et arx est, locis palustribus sita sub montibus altissimis, qui nivibus nunquam liquescentibus semper albent. Ab ea urbe tribus milliaribus a via defleximus in thermas, ubi lavimus et multiplicia oblecta- menta habuimus. Daxium praeterfluit amnis Dura nomine, satis magnus, qui ponte ligneo sternitur. Inde milliari uno iacet pagus, in quo etiam aquae calidae scaturiunt. Daxio Baiona septem milliaribus distat; urbs ampla, duas habens arces diversis urbis partibus sitas, quarum altera novae, altera veteris nomine nuncupatur. Per eam urbem bipartito aquae marinae diffunduntur mis- centurque cum aqua dulci. In hac tantus trutarum et salmonum piscium numerus capitur, ut vix fidem sit habiturus is, qui ipse non fuerit ea intu- itus, iique vili pretio veneunt. Haec urbs sita est in finibus Galliae et His- paniae distatque a montibus Hispaniae quatuor milliaribus, qui Galliam ab Hispania dirimunt. Ab ea urbe quatuor milliaribus adhuc Gallia usque ad fines patet. Baiona Saniandelusium tria sunt milliaria; pagus est ad mare situs, in quo aedes sunt omnes tegulis lateritiis contectae. Ei montes imminent, quos nobis superare necesse fuit. Ab eo pago milliari uno disiacet urbs ad viam Compostellanam loco edito iuxta mare posita. Eam rigat fluvius, 65b qui quatuor regionum terminus est: Galliae scilicet, Hispaniae, Navarrae et Gasconiae. Amni Bidasum nomen est, urbi Fonterabia. Saniandelusio Ernanium quinque distat milliaribus; urbs est in monte sita, flumine praeterfluente Uronica alluitur. Circa hanc urbem in iis montibus tanta est arborum po- miferarum copia, ut nullo in loco maiorem viderim. Serunt eas sicuti apud nos canabim. Unus civis aut agricola aliquot earum millia possidet. quas ea de causa tam multas plantant, quod cum vinum non habeant cerevisiamque ignorent, potum sibi ex pomis conficiunt. Ea regio altissi- mis montibus cingitur diciturque Biscaia. Ibi primum vidimus foeminas et puellas capite raso incedentes, inter 54

Strana 55
quas rarissimae, quae crines alerent, inveniuntur tamque mirabili vestitu foeminae puellaeque utuntur, ut ei similem in nulla earum, quas peragravi- mus, regionum conspexerim. Ernanio Tolosetam trium milliarium iter est. Urbs haec sub montibus sita flumine Orio lambitur. Is trutarum pis- cium maxime est ferax duobusque pontibus lapideis sternitur. Toloseta Virealium quatuor milliarium via processimus; pagus est montibus altis- simis subiectus. Virealio Dunacum quinque milliarium et dimidii iter est; hic vicus itidem montibus subiacet in convalle loco uliginoso. Dunaco quinque milliaribus distat Divaium, urbs non admodum ampla, sed po- pulosa, inter montes sita. Eam praeterlabitur fluvius nomine Velbada, ponte lapideo iunctus. Huic urbi montes excelsi, ferri fodinas habentes frequentibusque vineis consiti, imminent. Ab ea urbe mare uno milliari distat. [Ultra Divaium milliari uno incipit regio nomine Malmazeda. Divaio Malmazedam quinque milliaria; vicus est muro cinctus, sed exiguus, quem amnis Cadecum nomine praeterfluit. Hunc amnem intra quinque milliarium intervallum decies septies transvadavimus ibique mi- rabilis casus nobis accidit. Flumen id Cadecum ponte ligneo non valde longo iunctum est, supra pontem in colle turris eleganti structura aedi- ficata cernitur, quam incolunt ii, qui vectigal a transeuntibus exigunt. Ad eum pontem cum nos venissemus portoriumque, quoniam nullo uspiam in loco a nobis antea exactum fuisset, exolvere recusaremus, equos nobis, qui praecedentes impedimenta nostra ferebant, publicani ademerunt atque insuper concursu ex turri facto trucidare nos voluerunt. Nos contra defensi- onem parare, sclopettos expedire atque in eos dirigere. Sed Dominus, ne a quo sclopettum exploderetur aut telum stringeretur, prohibuit. Nam si quispiam eorum a nobis sauciatus fuisset, omnes ab illis trucidati fuissemus. Quod postea unus ex illis fatebatur: ita inter ipsos constitutum fuisse, si unus ipsorum vulnus accepisset, ut nos omnes occiderent et quod in capsis manticisque haberemus, id loco portorii, quod exolvendum nobis fuisset, auferrent. Portorio exoluto equos ab illis et literas insuper consignatas re- cepimus, ut si quid eiusmodi eveniret, earum praesidio tutiores essemus. Malmazeda Vilsanum tribus milliaribus distat. Pagus est muro cinctus, in quo Christiani pariter et Iudei unanimiterviventes habitant. [Christiani 66b eum pagum incolentes diebus sabbathi pulmonibus et iecinoribus anima- lium vescuntur, sed caeteris carnibus abstinent. Cum huius rei causam quaereremus, responsum est eas res carnes non esse, sed in carne contineri. In eo pago mortuus est equus Domino gratissimus, in quo Dominus maxi- mam spem habebat eum quam diutissime victurum. Pagus hic montibus subiectus est. Hinc profecti per montana iter fecimus, ibi alter equus Do- 66a 55

Strana 56
mino expiravit. In iis locis primum comperimus Christianos diebus sab- bathi carnibus vesci. Per ea montana via admodum aspera et impedita iter faciendo tredecim dies consumpsimus. Villasano Medina de Pumare quinque milliarium in- tervallo disiacet. Urbs haec montibus subiecta est et comitis cuiusdam dominio paret fluvioque praeterlabente nomine Rivo alluitur. Apud eam monasterium elegans visitur. Inde duobus milliaribus pagus distat eius- dem comitis, in quo sal sole duratum conficitur, quod hoc fit modo: Aqua aliunde derivata in piscinulam quandam vel lacunam immittitur, ubi aliquandiu relinquitur, ut concrescat et duretur, atque ita sal in simili- tudinem lapidis efficitur. Medina de Pumare Czernelum septem sunt mil- liaria; pagus est. Ea die, qua pagum illum peteremus, montes attigimus, in quibus nulla alia arbor crescit quam buxus triduumque per illos montes iter fecimus. Verum omnes ferme dolore capitis laboravimus ex gravissimo illarum arborum odore, quem tunc temporis pluviae solutae et calefactae 67a adversissimum naribus nostris emittebant. Ii mon tes maximam copiam ferunt fruticis, qui rosmarinus appellatur. In illis locis ad ignis alimenta buxo et rosmarino utuntur. Czernelo Burgi septem milliaribus distant. Citra Burgos duobus milliaribus finitur Biscaia et incipit Hispania. Burgi est urbs et arx urbi superimposita, in Hispania sita, elegans et ampla eiusque regni haud postrema. Ibi universa, quae veneunt, certo pondere appenduntur. In ea templum est elegantissimum, in quo tabula altari praetensa pulcherrime depicta et artificiosissimo opere caelata vi- situr, ita ut omnes a me conspectas ea in re longo post se intervallo relin- quat. Ibi quoque statua Deiparae virginis pulcherrima tota argentea et inaurata spectatur, quam trecentarum argenti marcarum pondus aequare perhibent. Conflationis vero tantum esse pretium, quanti ipsa materia constat. Multaeque aliae sanctorum reliquiae in eo fano asservantur et ostenduntur. Huic adiunctae sunt duae turres eleganter ex lapide quadrato extructae, tertia tum, cum ibi essemus, aedificabatur. Patibulum habent unum in urbe, alterum extra urbem in loco edito. Burgis milliari uno mons abest, quem urbem petentibus superare necesse est; per eum sole splendente iter facere valde est adversum. Constat si- quidem mons ille lapillis quibusdam pellucidis, qui solis splendore illu- minati lucem illam, ut in speculo fieri consuevit, repercutiunt et reflec- tunt, quae ad oculos perveniens, iis est adversissima. Urbs isthaec mon- tibus subiacet in loco declivi, quam rigant duo rivi sine nomine. Sed is, qui propius urbem alluit, Arlazon nominatur, qui duobus pontibus lapi- deis iungitur. 67b 56

Strana 57
Extra urbem monasterium novum elegans visitur, quod episcopus qui- dam, qui e prosapia Genitricis Dei originem ducere ferebatur, extruxerat. Is quatuor fratres habuit, hos omnes ad Christi fidem perductos sacro baptismate lustravit, parentem itidem utrumque; natione enim Iudaei erant. Qui omnes in eo templo, singuli sepulchro peculiari magnifice ex- tructo, tumulati sunt. Ea tempestate, cum nos Hispaniam peragraremus, eorum quatuor fratrum unus adhuc superstes erat, is in ordinem eques- trem cooptatus fuerat. Hic nos in hospitio visitavit Dominumque cum omni comitatu salvum eorum adventum gratulatus humane excepit quae- sivitque, ex quibus regionibus advenissemus. Cui, cum e Bohemia nos esse, quam illi Altam Almaniam cognominant, responderetur, referebat ille se quoque in Bohemia fuisse ibique equestrem dignitatem consecutum esse, cum Albertus rex Taborensem urbem obsideret. Posthaec orabat Dominum, ut illud monasterium, quod archiepiscopus frater suus aedi- ficasset et ubi parentes sui ac fratres tumulati essent, inviseret. Domino annuente deduxit nos in templum illud ibique nobis sepulchrum archie- piscopi et reliquorum fratrum suorum, postremo et suum proprium, in quo vita functus sepeliendus foret, quod eleganti opere erectum fuerat, com- monstravit. Verum enimvero archiepiscopus ille cum parentibus et fra- tribus omnibus inter divos ab Hispanis relatus est. Quin imo et ille, qui adhuc in vivis erat, pro s(ancto) viro habebatur. | Ille archiepiscopus suo 68a ipsius aere trecentos Christianos captivos ab ethnicis redemit atque in singulos vestem novam et aureos aliquot nummos dedit. Eas autem vestes, quibus illi ex captivitate redeuntes induti fuerant, omnes in eo templo in perpetuam eius facti memoriam suspendi curavit, quas nos omnes vidimus. Est et alterum adhuc monasterium haud procul ab urbe. In eo asservatur crux quaedam; ei simulachrum hominis pilis in capite et barba vestitum affixum est. Eius imaginis singula membra, magna cum reverentia canentes et omnibus campanis insonantes, sacerdotes attrecta- bant referebantque Domino eam imaginem annis abhinc quingentis in mari repertam esse adiiciebantque a nemine investigari posse, unde ter- rarum appulsa esset. Insuper addebant inventas esse cum eadem imagine in arca pice illita tabellas quasdam, in quibus scriptum erat: Cuicunque littori illud sacrum corpus undis appulsum esset, ut id receptum magnifice in loco honesto, uti deceret, deponeretur. Hoc autem modo id sacrum cor- pus inventum fuisse enarrabant: Nautae Hispani, cum in quandam regio- nem cursum tenentes pelagus sulcarent, in galeonem, cui sacratum illud corpus impositum erat, inciderunt. Et primum, cum procul cernerent, navem esse hostilem rati in magnum timorem adducti fuerunt. Ad resis- 57

Strana 58
tendum igitur sese praeparabant, ut in mari consuetudo est. Catalonios enim — qui licet Christianae professionis homines sint, plurimum tamen in pelago praedari et cunctis timori esse consueverunt — adesse existimabant. Deinde magno cum metu ad navim propius accedentes, postquam in navi nemo conspiciebatur, insidias esse arbitrati et eam ob causam sese ho- mines occultasse, quosdam suorum in parvo lembo exploratum emiserunt, ut eo citius, si periculum impenderet, ad suos se recipere possent. Ii paulu- lum provecti nullo tumultu, sed magno silentio in navi perspecto propius, verum non sine magno timore, accedere et aliqui eorum galeonem etiam illum conscendere sunt ausi. Ubi tamen neminem repererunt praeter iam dictum corpus. Navi igitur ea cum corpore et cruce assumpta retro in pa- triam Burgos redierunt. Illud corpus omnes, qui in Domini comitatu fuimus, spectavimus nilque magis demirabamur, quam quod a sacerdotibus eius collegii dicebatur nemini compertum esse, unde id corpus, quod cruci affixum esset, advenisset. Id est statura magna et procera. Secundum ea sacerdotum quidam altari conscenso omnia istius membra attrectavit et commovit, pedes, manus et omnes flexuras. Crucem illam personamque ante annos ducentos magna in eo monasterio miracula edidisse perhibent, ut etiam mortuos ad vitam revocaret, sed ex eo tempore talia facere desiisse. Spectavimus etiam in ea urbe venationem taurorum efferatorum, quos canibus venaticis capiunt. In Hispania enim et Portugallia pecora non domi aluntur velut in aliis regionibus, sed in desertis locis quaeque domini sui signo notata pascuntur. Caseus namque et butyrum ibi non conficitur nec sciunt incolae, quid caseus vel butyrum sit. Butyri autem vice oliva- 69a rum utuntur oleo, cuius ibi magna est copia. Caeterum cum tauris illis talem diebus festis oblectationem habent : captis ex armento tauris duobus vel tribus sigillatim eos in urbem intromittunt praeclusisque plateis et conscensis equis eos circumagunt et spiculis vel sagittis in modum stimu- lorum confectis in eos iaculantur, ita ut in uno tauro plurima talia spicula aliquando haereant. Ille incitatus et inflammatus undique circumcurrit et obvium quenque aggreditur. Postquam cursu defatigatus et spiculis con- fectus fuerit, canes demum duo vel tres in eum immittuntur, qui eum mordicus auribus arreptum firmissime tenent, adeo ut et aliud, quodcun- que arripuerint, iis nulla vi eripi queat, nisi id abscindatur aut iis ferro ora aperiantur. Eius tauri caro civibus non divenditur, sed tantum rusticis. In ea venatione taurorum unus equum interemit et hominem aliosque duos equos laesit. Tertium monasterium haud procul est Burgis, in quo est tabula altari praefixa argentea. Id monasterium rex Hispaniae extrui curavit, cum id 68b 58

Strana 59
in bello, si sibi a Deo victoria de ethnicis hostibus concederetur, vovisset. In eo coenobio sunt moniales formosissimae, inter quas vel earum mi- nistras nulla est inferioris conditionis, sed summo genere, videlicet ex ducum, comitum, equitum nobiliumque prosapiis natae. Eae Dominum comitatumque ipsius humane exceperunt variisque ludis deliciisque, ut choreis et eiusmodi rebus refecerunt atque in hortos elegantissimos, variis arboribus et herbis consitos, deduxerunt. Burgis Lermam venimus octo milliaribus. Ea urbs in monte po sita est 69b arcemque coniunctam habet et comitis cuiusdam dominio subiicitur. Hanc petentes circa viam undique frutices enatos, qui rosmarini nomen habent, vidimus et arbusculas quasdam non admodum altas, quae florem rosae similem producunt gratumque odorem non flores, sed folia earum emittunt. Lerma Roam septem sunt milliaria. Ea urbs tumulo imposita est planitie circundato, arcem itidem coniunctam a latere prospicit et dominio epi- scopi cuiusdam Castilici paret. Ad eam contendentes transivimus sylvam, nullas alias arbores quam iuniperos et sabinas, quae apud nos in hortis plantantur, ferentem. Postea per campos incultos salviam et rosmarinum producentes iter habuimus; ii per quinque milliaria extenduntur. Postquam ad eam urbem ventum esset, intromittere nos noluerunt, bellis enim tum eae regiones infestae erant. Ibi in itinere equus nobis ablatus est. Ab ea urbe dimidio milliari processimus in pagum nomine Duron ibique commorati sumus per triduum fidei publicae diploma a rege Hispaniae expectantes. Nam in ea regione mos est, qui externus ibi locorum celebri- um visendorum causa peregrinari cupit, ut a principe eius regionis diploma habeat, quo tutius eius provincias peragrare possit. Eum locum fluvius Durius nomine praeterfluit, ponte lapideo non adeo longo constratus. Inde Navam duorum milliarium iter est; is pagus sub montibus situs et episcopi cuiusdam Hispani ditioni subiectus est. Ille episcopus ministrum suum nobiscum misit, qui esset dux viae Segoviam usque, ubi regia sedes est. Nava Fon teduenam tria sunt milliaria. Id oppidum amnis lambit 70a Castama nomine. Fonteduena Villafuentem 5 milliarium intervallum est. Is vicus in plano situs est vinetis pulchris circumiacentibus. Ad eum per 5 milliaria iter est campis incultis, pineas sylvas, rosmarinos frutices, salviam, pulegium minus et alias herbas innumeras ferentibus. Toto istius peregrinationis tempore nullis in locis plures sylvas pineas conspeximus quam ibi. Quamvis et Gallia iis abundat, attamen non tam frequentes in ea visuntur. Illius pineti eo melius recordor, quod equis labore fessis duo nostrum pe- dites id nemus transivimus atque ex magno aestu siti correpti potum, quo 59

Strana 60
70b eam levaremus, nancisci non potuimus. Haustum namque vini vel aquae aureo nummo tunc redemissemus. Eodem die Dominum amisimus, cur- sum enim eius aequare non potuimus. Iamque magno sociorum desiderio tenebamur, quam cepissent viam ignari, donec a sacerdote quodam ad nostros iam ultra duo milliaria progressos perducti sumus. Villafuente Cantipalum 6 sunt milliaria; pagus est, in quo primum vidi, quo pacto in iis locis frumenta triturentur mulis vel bobus. Huic instru- mento foemina quaedam cum infante insidebat et triturabat. Quod hoc fit modo: Tribulum in similitudinem valvae ex asseribus vel tignis, silicibus interpositis vel tabulae infixis, contabulatum est. Quod super frumentum in area dispositum ponitur et postea hinc inde vectatur, donec stramen tanquam palea conteratur. Stramen id pazem dicunt atque bobus et equis illud substernunt, nam aliud stramen non habent. In eo pago man- simus sex dies. [Cantipalo Segovia tribus distat milliaribus. Urbs est arci iuncta. Ibi offendimus regem Hispaniae. In urbem tamen intrandi non statim nobis copia facta est, sed a rege in pagum quendam dimidio milliari ab urbe distantem, Santescopum nomine, commigrare iussi sumus. Nam in urbe locus, quo diverteremus, dum rex ibi esset, non erat. Sed rege discedente demum in urbem intromissi sumus eo tamen nondum viso. Eo postquam ventum est, primum iussu regis in monasterium quoddam deducti sumus, quod ante annos duodecim rex a fundamentis opere et structura magnifica erigi curavit. In eo templo tabula est elegantissima altari praefixa, auro argentoque exornata. Ita fama tenet aedificium illud templi cum tabula iam dicta regi duodecim aureorum millibus constare. Chorus est auro et artificiosissimis lapidum sculpturis — quas raros artifices, etiam ex ligno, in effingendo aemulari posse reor — pulcherrime exornatus. Porticum vel deambulacrum nullo in loco pulchrius oculis nostris intuiti sumus quam in eodem monasterio. Sed postea ulterius progressi longe ornatiora vidimus. In medio illius deambulacri hortus est admodum amoe- nus, variis herbis arboribusque cupresseis et aliis diversi generis instructus. Hoc coenobium monachi institutionis divi Francisci incolunt. Postera die ducti sumus in arcem, quo non omnes simul, sed quini tantum intromitte- bamur, ideo quod ibi thesauri regii praecipui asservarentur bellaque tunc temporis in iis regionibus gererentur. In ea arce palatium est elegantissi- 7la mum, auro, argento caeruleoque colore, quem azulium vocant, exornatum pavimentaque lapide alabastro constrata. Spectantur etiam ibi porticus duae ex eodem lapide aedificatae. In eo palatio circumquaque simulachra regum, qui ab initio regni ordine regnarunt, numero triginta quatuor 60

Strana 61
efficta visuntur. Quae omnia ex puro auro conflata eos singulos in sellis regiis sedentes et sceptrum pomumque manu tenentes repraesentant. Omnesque reges Hispaniae ea lege tenentur, ut qui sint diademate regio insigniti et confirmati, tantum auri imperii sui tempore congerant et accu- mulent, quod gravitate ipsorum corporis pondus aequet, ut vita functi inter alios reges in palatio Segoviensi locum habere possint. Ego quidem arcem hac elegantiorem in Hispania non vidi neque auro, argento et aliis clenodiis ditiorem. Nam ferunt regem Hispaniae praecipuos thesauros resque pretiosas in ea arce reconditas habere. Ex eo palatio perducti sumus in quinque conclavia alia, quae extructa ex alabastro et auro ornata fue- rant eorumque solum alabastro albo constratum erat. In ea camera, in qua rex somnum capere consuevit, laquearia ex solido auro refulgent et stragulae lecti itidem ex auro contextae conspiciuntur. Tapetis illius, qui supra lectum dependet, textura praeter materiam, ex qua contextus est, mille septingentis coronatis Francicis regi constare dicitur. Aliaque com- plura in ea arce visu digna conspiciuntur. Tertia die deducti sumus in monasterium ex altera parte urbis situm, quod etiam rex atque alia duodecim admodum pulchra extrui curavit. 71b Ea urbs in convalle inter montes sita est, non adeo ampla. Ab uno urbis et arcis latere montes altissimi conspiciuntur, alterum latus non ita excelsi occupant. In iis montibus magna est copia lacertarum et scorpionum, ut nunquam plures simul viderim. Locus, in quo urbs iacet, paulo editior est. Urbem praeterfluit fluvius ponte lapideo admodum excelso constra- tus, ut curru vel equo transiri nequeat, sed pedibus tantum. Nam ascensu est valde arduus et descensu praeceps. Referebatur nobis eum pontem per unam noctem a diabolis extructum esse, qui totus ex saxo quadrato constat. Ea nocte, qua pons aedificabatur, omnes ingens horror et pavor invaserat; ex qua tamen re oriretur, ignorabatur, cum ecce summo mane pons nunquam antea visus apparuit. Id accidit, antequam nos eo ve- nissemus. Segovia Santiustam octo sunt milliaria. In eo pago triduum expecta- vimus, dum a rege, ut nos Olmedum conferremus, accerseremur. Distat autem Olmedum Santiusta tribus milliaribus. In urbe Olmedensi offendimus regem Hispaniae. Ibi d(ominus) Iohannes Zehroviensis lucta certavit cum quodam Hispano, quod tres episcopi et alii homines complures spectaverunt, sed rex ei certamini non adfuit. Cacterum cum iam certamen ineundum esset, conditio vel lex certaminis d(omino) Iohanni dicebatur: id ibi in luctae certamine moris observari, ne alter alterum locis vel membris, quae infra zonam sunt, sed supra zo- 61

Strana 62
nam praehenderet. Certamine inito d(ominus) Iohan(nes) Zehroviensis 72a ] humeris luctatoris praehensis appressit eum ad scamnum lapideum quod- dam — homo enim ille erat parva, dominus vero Iohannes procera corporis statura — quo ille adactus pede quodammodo titubavit, quem d(ominus) Iohannes labentem adegit, ut caderet, superque lapsum sedit. Sed haec victoria prospera sorte d(omino) Iohanni obtigit. Nam id, quod eum pro- straverit, iis episcopis et aliis hominibus, qui spectabant, magnae admira- tioni fuit, nunquam siquidem is eo certamine antea victus abiit. Rex hac de re ab iis edoctus misit eosdem episcopos et aliquot ex ordine equestri ad Dominum, qui ipsum nomine suo rogarent, ut d(ominum) Iohannem secundo cum luctatore certamen repetere iuberet. Eo renuente Dominus nolens episcoporum postulata irrita esse mandavit illi, ut iterum cum isto luctatore certamen aggrederetur. Quo facto luctator admodum leviter d(ominum) Iohannem humi posuit. Huius certaminis spectaculo ipse rex atque episcopi illi aderant aliique homines, qui magna laeticia exultantes victoriam ei gratulabantur, quorum clamore rex, episcopi et alii ex nobi- litate magnopere offensi sunt. Secundum ea ille ipse luctator in diversorium ad Dominum accessit attrectansque eum dicebat magno corporis robore illum praeditum esse oportere apprehensaque Domini dextra paululum eum a priori loco seduxit, quod Dominus magnopere mirabatur, quid sibi hac re vellet. Postea acce- dens ad Iohannem Zehroviensem imposita manu sua humero ipsius saltu 72b manum suam humerumque illius coniunctis pedibus supersiliit. Tum d(ominus) Iohannes dicebat ad Dominum: Nunquam hercle ei similem conspexi, ut tam parvus homuncio tanto robore polleret. Si non expertus essem, non ipse fidem adhiberem. Illa vero fama de ipso erat — sed nos id non vidimus - eum armis onustum per quinque vel sex milliaria tam ce- leriter currere consuevisse, ut nullus interiori tantum linea veste indutus eius cursum aequare, multo minus superare possit. In urbe Olmedana rex frequentissime habitare consuevit. Ab eo Dominus et comites eius symbolum vel sodalitatem expetebant, quod illis rex attribui curavit. De hac urbe aliud, quod scribam, non habeo, nisi eam ab hominibus incoli, ipsis ethnicis deterioribus. Nam sacrifico corpus Dominicum in missa elevante nemo in genua procumbit, sed stantes permanent tanquam bruta animalia. Vitam vero tam impuram et Sodomiticam agunt, ut me eorum scelera enarrare pigeat pudeatque. Quin imo ipsi hoc praedicant huic urbi similem in tota Castilia non inveniri. Quod facile crediderim ita rem sese habere. Nam in nos ter impetum fecerunt exitium nobis struentes 62

Strana 63
aedesque et conclavia oppugnantes. Cumque nostrum aliquis aedes egres- sus esset, iaciebant et spuebant in eum aliisque contumeliis afficiebant causam quaerentes, ut ea, quae habebamus, eo commodius nobis eripere atque insuper nos trucidare possent. Inter eos multi habitant ethnici, qui vocantur Sarraceni, sed utri meliores sint, ethnici an Christiani, non facile iudicaverim. Haec etiam iniuria nobis ab illis illata est: Iohannes Zehroviensis col- lu dens cum quadam puella mammam illius attrectavit, quod videns 73. quidam Hispanus maledicebat illi lingua sua, id autem a nobis non fuit intellectum. Ad quem accedens d(ominus) Iohannes colaphum illi inflixit atque e diversorio eiecit. Postea duarum ferme horarum spacio interiecto ille collectis quadringentis circiter hominibus aedes nostras adortus est trucidare nos cupiens. Id factum cum rex rescivisset, statim viros quos- dam nobiles misit, qui eam rem sedarent. Eo tempore magna dissensio erat inter regni proceres, nam eorum pars maior regis fratrem suffragiis suis regem declaraverat. Quam ob causam tunc temporis unum ex eis veste aurata amictum rex comprehendi eumque in locum supplicii duci atque supra columnam ad id praeparatam collocari iaculisque impeti eadem veste indutum iussit. Quaerenti mihi, cur eiusmodi supplicio affi- ceretur, responsum est eam in illa regione consuetudinem esse, ut si quis morte mulctandus sit, eo modo interficiatur, aliud enim se supplicii genus non nosse. Scopus qui peti debet, in mamma eius dextra signatur. Qui scopo quam proximum locum tetigerit, dantur illi viginti quatuor Mara- vedini nummi aënei. Sed scopo aberrans aureum Hispanicum solvere co- gitur. Quam pecuniam postea in convivia et potationes insumunt. Et quicunque vult, iaculandi potestatem habet nullique id dedecori, sed ho- nori potius imputatur. Huiusmodi supplicio ipse adfui multosque scopo aberrasse vidi, qui omnes singulos aureos nummos deponere sunt coacti. Rursus in Biscaia aliud [ supplicii genus spectavi: qui morte est afficien- 73b dus, in supplicii locum adductus cathena medius constringitur et colum- nae vel palo ferreo alligatur. Circa eam columnam extruuntur quatuor py- rae, ipsa columna altiores, quae accenduntur. Et antequam ignis excitatus subsidat in cineres, totus homo comburitur, ossibus tantum manentibus integris. Contemplatus sum et alia suppliciorum genera varia, quae in nostra regione in usu non sunt. In Biscaia in unaquaque urbe paulo maiori patibula habent columnis, quae in medio foro erigi solent, adiuncta. Et si quis suspenditur, in tertium usque diem in patibulo relinquitur, postea deponitur et in coemiterio tumulatur. Tamque severe furta ibi vindicantur, ut, si quis obuli pretio rem quampiam abstulerit, suspendatur. 63

Strana 64
Literae Henrici Castellae Regis. 74b Henricus, Dei gratia Rex Castellae, Legionis, Toleti, Galeciae, Ispalis, Cordubae, Murciae, Iahennae, Algarbae, Algexirae et Gibrallal ac Dominus Biscaiae et Molinae, Universis/ et singulis, serenissimis confratribus nostris, Regibus, Illustribus et Venerabilibus, Secularibus et Ecclesiasticis Princi- pibus, Magnificis Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus caeteris- que nobilibus, clientibus et officialibus quibuscunque in civitatibus, terris, castris, villis, oppidis et ubilibet constitutis, tam nostrae, quam alienae iuris- dictioni subiectis, cuiuscunque gradus, dignitatis, praeeminentiae vel condi- tionis fuerint, ad quos praesentes nostrae literae pervenerint, amoris incre- mentum et salutem in Domino sempiternam. Cum inpraesentiarum Nobilis vir Leo de Rosmital de Blatna, Illustrissimi Domini Federici sacri Roma- norum Imperatoris semper Augusti familiaris ac eiusdem Imperii fidelis dilectus, ad nos personaliter se contulerit cupiatque quibusdam de causis animum suum moventibus ad diversa regnorum nostrorum, eorundem et do- miniorum loca et ad alias mundi partes proficisci, Nos huiusmodi suum lauda- bile propositum comprobantes cupientesque praefatum Leonem in sui itineris progressu plena ubique securitate et immunitate gaudere, Universitati vestrae ipsum, quantum possumus, sincero commendamus affectu, eandem universi- tatem exhortantes, subditis vero nostris districte praecipiendo mandantes, quatenus eundem Leonem, cum ad vos declinare contigerit, in huiusmodi suo transitu, nostrae contemplationis intuitu recommissum suscipere, favorabiliter tractare atque in his, quae securitatem et celeritatem concernunt sui itineris, 75a velitis gratam ostendere voluntatem Ipsumque cum familia, fequis, rebus et bo- nis suis universis per quoscunque passus, portus pontes, terras, regna, dominia, districtus, civitates, oppida, castra, castella, villas et quaelibet alia nostrae et vestrae iurisdictionis loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione dacii, pedagii, gabellae, fundinavis seu alterius cuiuscunque ex- actionis onere, impedimento et molestia cessantibus quibusvis ire, transire, stare, morari et redire secure et libere permittatis et permitti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum et ubi opus fuerit, atque pro parte ipsorum desuper adhortati et requisiti fueritis, de securo et salvo conductu providendo. Id a vobis ad rem nobis gratissimam asscripturi et a nostris ad servitium sin- gulare offerentes nos ad similia et maiora. Datum Ulmeti die vigesima/ mensis Iulii Anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo sexto, Regni nostri Anno XII. 74a 75b Yo el Rey. De Mandato Serenissimi D(omi)ni mei Regis Johannes de Viterbio secretarius m(anu) prop(ri)a. 64

Strana 65
Olmedo Medinam Campi trium milliarium iter est. Hae duae sunt urbes, altera monti imposita est, altera monti subiacet: haec satis ampla, illa vero minor est. In ea, quae sub monte iacet, domus est ampla magnificeque et apparate extructa, in qua nati sunt duo reges, Aragoniae et Navarrae. Itaque ferebatur illum, qui fuit rex Navarrae, patrem fuisse istius prin- cipis, quem in aula regis Galliae vidimus. Qui, cum ibi essemus, in matri- monium ducturus erat sororem regis Galliae Magdalenam, quae regi La- dislao gloriosae memoriae desponsata fuerat. Et ille princeps legitimus est haeres regni Navarrae, sed eo tempore, quo in Gallia essemus, nondum eo potiebatur rege Aragoniae illud obtinente. Verum eo anno debebat illud ab Aragonio, uti per Galliae regem pactum erat, Navarreno restitui, qui demum diademate insigniendus et confirmandus erat. Sed ut ad eos reges, qui in urbe Medinensi nati sunt, revertar, ii habuerunt adhuc fratrem tertium, quibus omnibus rex Navarrae supervixit. Ex ea urbe digressi quindecim milliarium intervallo nulla prata vel sylvas vidimus. Ad ignis usum fimum pecorum accipiunt eoque ad cibaria 76a percoquenda utuntur. Implet etiam in eadem causa lignorum vicem ces- pes aestivo tempore effossus et in strues, ut arescat, compositus aut sar- menta vitium. Medina Campi Cantalapedram sex sunt milliaria. Ea urbs episcopo cuidam paret. Ab ea quatuor milliaribus pagus distat, ultra quem casa extructa est, quam eremita quidam incolit. Is rex Poloniae, quem ab ethnicis occisum esse fama erat, esse putatur, sed ego id non affirmo. Idem et Domino narrabatur, nempe eum esse regem, qui cum proelio ab ethnicis victus esset, perpetuae sese solitudini ob fidem illis non servatam devovisset. Cum in castellum quoddam venissemus, dicebatur eundem eremitam trium milliarium intervallo inde abesse. Quapropter Dominum videndi illius cupido incessit. Deflectentes igitur amplius 4 milliaribus de via ad eum profecti sumus prius admoniti circa eius casam loca esse ne- morosa eumque, si nos e longinquo conspexisset, statim sese in latebras occultaturum. Eo Dominus contendens Iohannem Zehroviensem, herol- dum, Frodnarum, Schaschconem sibi adiunxit reliqua familia itinere con- sueto praemissa. Tum ille, qui itineris dux erat, Dominum monuit in- quiens: Domine, ille ex eremo e longinquo nos advenientes poterit con- spicere seseque occultare. Quem Dominus relicto aliquo, qui viam monstra- ret, praecedere iussit, ut eum inventum, dum nos veniremus, retineret, ne aliquo secederet. Postquam in desertum ad eius casam ventum esset, ille ex casa ad Dominum [egressus est Dominoque per heroldum eum allo- 76b quenti et, ex qua regione oriundus esset, percunctanti, respondit inquiens: 65

Strana 66
77a Quid eius domini vel principis tantopere interest scire de patria mea, quod tam sedulo, unde an ex hac vel alia provincia oriundus sim, per- quirit? Ego quidem bonum virum non novi, imo coram videt me, paupe- rem eremitam, in hoc deserto degentem esse. Aderat tum peregrinator quidam gente Polonus, qui nos per quinquaginta milliaria iuxta iumenta pedes eundo antea comitatus fuerat. Is rogabat Dominum, ut eremitam pedes nudare iuberet, dicebat enim, si sex digitos in alterutro pedum habuerit, pro certo regem Poloniae, qui a barbaris victus esset, existi- mandum esse. Hanc rem Dominus cum ab eremita postularet, ille diu facere denegabat, sed tandem precibus Domini victus pedes calceamentis exuit. Tum Polonus ille conspectis in pede sex digitis accedens ad eum in genua procubuit pedemque amplexatus dixit: Tu es haeres noster et rex, qui bello ab ethnicis superatus es. Ille respondens dixit: Demiror te, quod coram me in genua procidas pedesque meos amplexeris, cum me eo honore indignum esse non ignores, namque ego sum homo peccatis multis obno- xius, quae in hoc deserto expiare constitui, si mihi Deus op(timus) ma- x(imus) in eo proposito perdurare concesserit. Haec locutus surrexit et lachrymans in casam suam secessit. Cum inde discederemus, Polonus ille dixit ad Dominum: Profecto, Domine, scias staturam et signum, quod in pede vidi, certo arguere eum esse regem Polloniae, nam earum rerum a prima pueritia recordor. Eremita autem ille tunc temporis magno erat natu, annorum circiter septuaginta, statura procera, facie oblonga, colore fusco, naso eminenti, capillis nigris, barba longa et cana. Veste indutus erat longa cinerei coloris et interula sub veste setacea, quam tamen, ne conspiceretur, occultabat. Ab eo pago Salmantica distat novem milliaribus. Haec urbs est ampla in valle sita arcemque coniunctam habet. In ea magna est studiosorum bonarum artium frequentia, nam ferunt in nulla Christianorum provincia tantopere studia florere atque ibi. In media urbe in foro patibulum specta- tur; in eo si quis domesticorum furto quippiam abstulerit, suspenditur et in tertium usque diem ibi relinquitur, postea in coemiterio sepelitur. Verum peregrinos in alio extra urbem patibulo suspendere consueverunt. Eam urbem praeterfluit fluvius nomine Tormes, ponte lapideo non valde longo stratus. Ibi episcopus habitat, qui nos comiter ac benigne accepit. Eius urbis nobiles consuetudinem observant, ut die divo Iacobo sacro boves indomitos in foro venentur. Quod etiam spectavimus, nam die Iacobi nobis ibi esse contigit. Inter eos boves unus, qui tertius ordine emissus fuerat, duos homines interemit octoque alios laesit et unum equum. Salmantica Bovedum octo sunt milliaria. Nullo antea in loco plures 66

Strana 67
ciconias conspexi, quam in eo pago, numerum millenarium eas superasse arbitror. Nec locustarum mihi maior multitudo visa est, quarum tanta vis erat, ut regiunculam aliquam cooperire possent. Bovedo Rodricum ventum est novem milliarium itinere; urbs arci coniuncta est, non admo- dum ampla, in qua episcopalis sedes est. Ea in confinio Portugalliae posita est, circa quam delubra et coenobia quatuordecim visuntur, iacetque inter montes loco plano. In ea urbe D(omi)nus honorifice tractatus est, si in ulla Castiliae urbe vel alio eius peregrinationis loco. Ea nullis suburbiis circundatur praeter tribus casis, quae ante portam urbis conspiciuntur. Rodrico 5 sunt milliaria ad Sanctum Felicem, pagum amplum et partim sepibus, partim muro cinctum. In eo pago arx est eximia pulcritudine et magnitudine. Eius pagi causa lis est exorta inter regem Castiliae et fratrem ipsius iis temporibus, cum nos in illis locis essemus, ideo quod rex eum pagum cum arce occupatum dederit episcopo Rodricensi. Eius regni pro- cerum nobilitatisque pars a rege stabant, pars fratrem eius studiis suis fovebant, ita ut maior pars duci, fratri regio, adhaereret. Sancto Felice Hinoziozam 3 milliaria; is pagus est amplus, aedibus lapideis, tegulis lateritiis contectis exornatus, eiusdem episcopi dominio subiectus. Hinozioza ad amnem Durium unius milliaris iter est: is magnam aqua- rum molem trahit, ita ut eo in Castilia fluvius maior non sit. Hic Casti- liam a Portugallia dirimit, ita ut altera eius ripa Castiliae, altera Portu- galliae adnumeretur. Id flumen petentibus occurrunt montes altissimi difficilia itinera prae- bentes. Ubi eo ventum est, id bini semper equi et bini homines transmisi- mus, nam tum ratis plurium capax non erat. Ab eo flumine Frezium trium 78a milliarium disiacet intervallo; pagus est et arx elegans et ampla, prima arcium regis Portugalliae a finibus Castilicis peregrinantibus obvia, in montanis sita. Eum pagum arcemque vineta pulchra et frequentia circumiacent. Frezio Turrim Montis corvi sex milliarium minus dimidio intervallum est. Urbs haec in montanis posita aspero et impedito itinere aditur. Ii montes varias arbores producunt, quas nec ego nec ullus nostrum unquam vidit. Turri Montis corvi Alebram sex sunt milliaria; pagus est in monte excelso ad- modum situs, ut eques ad eum evadere nequeat, cum vix pedes ardua su- perare possit. Sub eo pago amnis defluit nomine Tua. Ad eum pagum im- peditae sunt viae et difficiles. In circumiacentibus montibus magna est copia serpentum, scorpionum et lacertarum. Serpentes sunt breves, sed crassi, alas vespertilionum similes habentes et capita cuspidibus aduncis armata. Ii conspecto homine vel 77b 67

Strana 68
78b 79а pecude volatu eum insequuntur et adunca illa cuspide sese applicantes morsus infigunt solentque volare per duo stadia vel ulterius. Scorpiones sunt canis venatorii mediocris magnitudine, tergo variato et picto, quales nullus unquam nostrum conspexit. Lacertae sunt non multo fele minores, capite quoque iisdem non dissimiles, colore viridi. Eos montes transire volentes aestu quam maximo iter ut faciant necesse est et theriacam in promptu habeant, alioquin transire propter ea venenosa insecta non pot- erunt. Nam si theriacae subsidio in tali morsu venenato non uterentur, statim expirarent, nisi totum locum morsu venenato infectum excinde- rent. Per eos montes decem milliarium spacio vel ulterius iter est, per quos, ut dixi, calore quam intensissimo iter facere transeuntes oportet. Ea siquidem insecta tunc temporis intra saxa et specus abdita quiescunt, sed calore remittente egrediuntur et saxis vel terrae incubant. Ea montana celerius transiissemus, verum aestu abscedente extemplo in diversoria metu illorum insectorum divertere cogebamur; magnaque esset in iis mon- tibus ferarum copia, ni ab illis insectis interimerentur, montes enim sunt excelsi et lapidosi. In urbibus vel pagis in iis montanis sitis nullum pecus ali potest propter eorundem insectorum impedimentum. Namque ii serpen- tes alte admodum volant et longe sese iaculantur. In iis montibus arbores quaedam crescunt, quales in nostris terris non inveniuntur; eae folia pi- retro herbae similia producunt, ferunt et fructum quendam, qui si refrin- gatur, fortem emittit odorem. Aliae quoque arbores non admodum altae ibi visuntur, quarum folia suavis sunt odoris. Quercuum sunt tria genera in iis montibus: primum habet folia carduo similia, alterum producit folia albentia et inferius lanugine quadam obducta, tertium est iis, quae in nostris regionibus crescunt, quod ad folia simile, praeterquam quod illae in extremitatibus plures rimulas vel lacinias habeant. Conspiciuntur et aliae arbores ac herbae plurimae in istis montibus, quae in aliis regionibus non crescunt. His montibus superatis Portugalliam tum primum attigimus. Statim sub ipsis montibus magna est copia arborum fraga quaedam ferentium. quae fraga marina nuncupantur. Ea aestate, qua nos ibi versabamur, magnus eorum proventus fuit. Et quivis ea decerpere nemine prohibente potestatem habet. Ea regio ficubus, amygdalis, vino passo vel arefacto, quod apud nos vinum Graecum appellatur, maxime abundat. Et quamvis nullas auri vel argenti secturas habeat, aliarum tamen rerum ditissima est, pro quibus affatim auri vel argenti ab externis in eam importatur. Alebra Paucam septem sunt milliaria; is pagus est inter montes situs, ad quem iter est per magnos montes et sylvas, quae raras alias arbores 68

Strana 69
praeter castaneas producunt. Pauca Varcodeboule sex milliarium via est; hic itidem pagus est casas stadio inter se distantes habens. Ad eum iter est per maximos et altissimos montes, si qui alii hac in re, quos nobis superare contigit, iis comparandi sunt. Inter eos montes amnis defluit nomine Tameca, qui ponte lapideo valde excelso iungitur. Infra eius pon- tem alius fluvius sine nomine huic miscetur, etiam ponte stratus. Intra sex milliarium spacium denavigantes sexaginta duos rivos in hunc amnem influentes, qui aquas purissimas volvunt et trutis piscibus abundant, recensuimus. Varcodebonle Lanusam sex sunt milliaria; pagus hic arci desolatae subiectus est. In iis montanis aliquot arces desertae conspiciuntur, ab agrestibus tantum inhabitatae, qui circa eas fodiendo et serendo fruges vitam sustentant. Nam nulli per aliquot milliaria sunt campi, idcirco 79b difficilem et laboriosam vitam per eos montes homines exercent. Ab eo pago discedentibus templum a latere inter montes apparet, in quo s(anctus) Dominicus sepultus est, ubi sacrum eius corpus vidimus. Hinc Lanusa pagus quatuor milliaribus distat, quem Ava fluvius praeterlabitur. Lanusa Bragam 2 sunt milliaria. Urbs est et arx inter montes sita, a qua triginta milliarium non magnorum itinere Divus Iacobus abesse dicitur. In ea urbe archiepiscopus Portugalliae domicilium suum habet. Arbores, quae paradisiaca, aurantia, limonia granataque poma ferunt, aliasque di- versi generis, tum etiam herbas a me antea non visas nullibi plures quam apud eam urbem conspeximus. In moenibus urbis huius haedera circum- quaque crescit. A Braga tribus abest milliaribus oppidum Gimarantium nomine, satis amplum. Id et Braga montuoso difficilique itinere aditur, circa vias salvia minor et pulegium herbae undique crescunt. Bragae offen- dimus regem Portugalliae, qui Dominum omnemque eius comitatum ho- norifice excepit. Attulerat enim Dominus literas ad regem a germana ipsius sorore, coniuge imperatoris, manu ipsius propria scriptas. In ea urbe octiduum commorati sumus. Cumque inde discessuri regique vale- dicturi essemus, rex admodum humane cum Domino collocutus est, pri- mum ipse, deinde per heroldum his verbis: Intelligo te, inquit, amplissimo genere natum esse itaque a te peto, ut id propter nostrum regnique nostri honorem facias et a nobis quippiam, quodcunque placuerit, postules, eius per nos compos fies. Eo sermone audito Dominus magnas regi agebat gratias pro honore 80a et benevolentia sibi exhibita rogabatque regem, ut sibi donaret duos Aethyopes. Quam postulationem frater regis astans cum audisset, in cachinnum effusus dixit: Amice, illud, quod poscis, nullius est momenti, 69

Strana 70
80b postula ampliora honestioraque quam istos Aethyopes. Sed quoniam id tantummodo expetis, rogo, adiunge his tertium a me donum, simiam vi- delicet, atque ita egregie donatus in patriam tuam reverteris. Forsan, inquit, in vestris regionibus Aethyopibus et simiis caretis, quod eas potis- simum res expetiveris. Cum Dominus raros conspici diceret: Ast apud nos, respondit dux, abunde earum rerum est. Hic rex, frater meus, tres urbes in Africa possidet, in quam regionem quotannis exercitum ducere solet a nullaque expeditione, quantumvis levi, tam inanis redit, quin omnis aetatis et sexus ad centum millia vel amplius Aethyopum adducat. Et id, quod adductum fuerit, omne divenditur tanquam pecus. Nam ea est consuetudo, ut ex aliis regionibus homines ad eorum mercatum conveniant et eos coëmant. Ex quorum pretio rex plus fructus capit quam ex totius regni sui vectigalibus. Parvulus siquidem Aethyops duodecim vel tredecim aureis nummis Portugallicis venit, maior vero multo cariori pretio. Isque mos est, si quis Aethyopem robustum et labori aptum nactus fue- rit, ut eum baptizari curet eumque non vendat vel a se alienet, nisi eum amico dono dederit. Sed quoad baptismate initiatus non fuerit, quanti potest eum vendere potestatem habet. Cum ex regia digressi essemus, rex Domino duos equos elegantes, quos ianettos cognominant, quibus celeritate et pernicitate vix ulla Christianorum provincia pares procreat, in diversorium dono misit et omnia in diversorio pro nobis exolvit. Braga profecti Pontem Limae venimus. Quinque milliaribus inde distat ea urbs estque inter montes sita. Quam petentibus transeundum est flu- men Cavadum, quod non procul Braga ponte lapideo non adeo longo iunctum defluit. Ille vero amnis, qui Pontem Limae praeterlabitur, Limia vocatur, is etiam ponte lapideo bene longo sternitur. Urbs ea muro ex saxo quadrato constructo circumdatur turresque omnes ex eiusmodi lapide forma quadrangulari erectas habet. Ponte Limae Valentia 5 milliarium itinere distat. Ea urbs non admodum ampla, in colle inter montes sita eminet amnique Minio praeterlabente irrigatur. Hic fluvius Portugalliam a Gallitia, in qua regione divus Iacobus se- pultus iacet, disterminat atque inde fluens in mare conditur. Hunc tra- iecimus ad Divum Iacobum eundo et redeundo. In adversa ripa iacet arx et urbs, nomine Tuium, equitis cuiusdam dominio subiecta, a quo ii, qui Divi Iacobi limina visitare cupiunt, commeatum vel salvum conductum, quem vocant, petere coguntur. Valentiam tendentibus mons altissimus et saxosus superandus est equiti impermeabilis, cum pediti eius ardua vix sint pervia. Quapropter equos circa montem per duo milliaria ducere co- 81a gebamur, ubi tam difficilis et aspera via est, ut peior esse nequeat. Tuii 70

Strana 71
sepultus est sanctus Petrus de Sala, qui plurimum miraculis olim claruit multumque iis hominibus, qui iter eius sepulchri invisendi gratia susce- pissent, auxilii tulit. Tuio Redundela quinque milliarium spacio distat; id est oppidum non magnum inter montes situm, ad mare. Cum Redundela proficisceremur, monstrabatur nobis a dextra regnum Scotiae,* quod mari adiacet, contra Angliam situm. Scoti continenter cum Anglis bella gerunt a multis annis. Ea terra regem non habet, sed ducem, cui paret et obse- quitur, quem et nos vidimus. Ad Redundelam monasterium est divo Si- moni dedicatum, quod in loco mari circumfluo positum est. Pontebedram, quod oppidum viae Iacobeae adiacet, petentibus pons per sinum maris non valde longus, ex lapide constructus, occurrit. Inter Redundelam et Pontebedram trium milliarium spacium interiacet. Hoc oppidum est va- lidum et amplum, quod palus marina, ponte saxeo longo strata, ab uno latere late amplectitur. Ab eo loco ad Divum Iacobum decem milliarium via est. Inde duodecim nostrum ad divi Iacobi urbem pedites ivimus Domino aliquando equo, aliquando pedibus nobiscum iter faciente. In eo itinere cum nemora casta- neas ferentia attigissemus, puer Domini praeparata quadam virgula la- pides per ea nemora iaculabatur, ut ab indigenis fieri viderat, qui longe et alte admodum eos lapillos librare consueverunt. Id ille aemulari cupiens hac illac istos lapillos evibrabat, cum ecce imprudens hominem quendam, qui forte nobis inscientibus post virgulta iacebat, usque ad sanguinem 81b sauciavit. Qui admodum iracunde per heroldum nobiscum loquebatur minitans paenitentiam eius rei animos nostros subituram. Cui heroldus: Mi homo, ne hoc factum tam indigne feras, cum intelligas puerum id, cum te non videret, inscientem fecisse. His dictis abiimus. Iuxta eam viam taberna cauponaria erat, in quam peregrinantes potus vel cibi su- mendi causa divertere consueverunt, nam intra quinque milliaria nullum castellum aut vicus occurrit. In reditu igitur a S(ancto) Iacobo quibusdam nostrum equis, quibus- dam pedibus iter facientibus, cum ad hanc tabernam ventum esset, offen- dimus ibi circiter centum homines ensibus, hastis, balistis, arcuferreis armatos, qui congregati illum a puero vulneratum ulcisci et nos adoriri volebant. Tum heroldus noster eos compellabat lingua Gallitica dicens: Propterne tam leve vulnus vindicandum nobis universis exitium struitis ignari hunc Dominum amplissimo et clarissimo genere natum esse, qui illustrium principum et regum aulas visendi gratia in his regionibus pere- grinatur, ut tali viro competit. Quapropter scitote, si nos occideritis, id * Hiberniam, in qua olim etiam Scoti habitabant, intelligit. 71

Strana 72
vos, ut arbitramini, impune non laturos. Eo audito circiter quinquaginta ex iis seorsim secedentes hac de re consultabant reliquis nos circumstan- tibus. Ast Dominus suos compellans dicebat: Amici charissimi, videtis eos nostri exitii gratia convenisse. Quapropter si eo devenerit, fortiter eis resistamus et nos tueamur, nam precibus apud eos locus nullus erit. Me igitur in eos vadentem, si necessitas postulabit, intuemini et sequimini. Si ab illis trucidati fuerimus, nomen tamen nostrum et virtutis in ultimum conservatae gloria manebit perennis. Caeterum illi inter se collocuti con- verso ad heroldum sermone: Denuncia, inquiunt, viro illi eximio nos nec ei nec comitatui ipsius ullam vim inferre velle remque illam omnem, quae accidit, ex animo mittere, et si Dominus cupit, nos ad deducendum eum usque in diversorium paratos esse. Hoc modo ab iis discessimus nulla iniuria affecti. Pontebedra Padronem sex sunt milliaria. Haec urbs duobus fluminibus ex diversis partibus alluitur, quorum alterum ponte iunctum est lapideo et Ulla dicitur, alterum nec pontem nec nomen habet. Hoc navigari potest Padrone usque ad Divum Iacobum. Huic urbi arx imminet Rotyaplanta nomine, quam regina ethnica, Lupa dicta, eo tempore, quo divus lacobus in Gallicia Christum praedicabat, incoluisse fertur. Ea saevissima erat, ut ex crudelitate facile ethnicam agnosceres. In ea urbe concionatus est divus Iacobus integrum annum, sed nullum praeter duos homines ad fidem Christi convertere potuit. Supra urbem templum in monte situm est, in quo s(anctus) Iacobus praedicabat; ei rupes ingens adiuncta est, quae speluncam arctas fauces habentem continet. Haec dicitur rupes divi Iacobi, ideo quod in eo templo et rupe concionari sit solitus. Qui eam speluncam religioso animo ingreditur, multorum peccatorum veniam consequitur. In ea et ego fui, Burianus, Kniesekius cum fratre, 82b Petipescensis, Mirossius. [Iohannes Zehroviensis in eam sese demittens totus exanguis et nigrefactus defecit, ut eum vix extraheremus, namque foramen erat admodum arctum. Quod Dominus, qui etiam ingredi volebat, animadvertens a proposito discessit. Eam speluncam ingredientibus mul- torum delictorum remissio a summo pontifice conceditur. Nam s(anctus) Iacobus, cum concionans ab ethnicis lapidibus impeteretur, in illud an- trum se recipere consueverat. Illi monti, in quo concionatus erat, templum beatae Mariae Magdalenae sacrum impositum est. Quondam divus Iacobus cum ab ethnicis lapidibus et fustibus verberatus esset, admodum iis verberibus debilitatus sitique ardenti correptus orabat Deum dicens: Mi Deus! Tu bene nosti me isthaec omnia pro causa tua patienter tolerare, aspice me igitur et humorem, quo 82a 72

Strana 73
linguam meam humectem, mihi demitte. Haec ubi dixit, accepto baculo suo terram feriit et extemplo ex eo loco, qui percussus erat, rivus aquae purissimae exiliit, quo una rota molaris agi posset. In eo loco fons elegan- tissimus extructus est, ex quo peregrinatores, qui ea loca adeunt, bibere solent. Verum divus Iacobus, cum in Gallitia multis adversis rebus pressus diutius perdurare non posset, in alias regiones secessit, nempe Hyeroso- limam. Ibi Christum praedicans et Iudeos ad Christianam fidem adducere contendens (Actor. 12) ab Herode comprehensus est, cui caput falce mes- soria desectum est. Quae falx apud Divum Iacobum, ubi eius sacratum corpus conditum est, adhuc altari affixa visitur. Caeterum corpus ipsius a discipulis eius furtim ablatum et navi cuidam, quae in littore stabat, 83a impositum est. Eius navis cursum angelus ad eos accedens regebat confes- timque stella super eos emicuit, quae refulgens viam illis monstrabat usque ad urbem Padronensem, ubi antea concionatus erat, quae quatuor milliaribus distat ab eo loco, ubi nunc sepultus est. Cum igitur ad eam urbem flumine, qui Sar vocatur, subiissent, corpus eius sacrum in littus exposuerunt in saxum quoddam, quod nos omnes vidimus, in quo adhuc vestigia corporis impressa manent atque ita apparent, ac si hodie facta essent. Quod saxum cum peregrinatores undique circumfringere pontifex maximus audiret, in aquam illud devolvi et gradus lapideos, quibus adiri et ab hominibus spectari posset, extrui curavit. Id satis profunde in aquis positum est, sed bene ex iis gradibus aqua purissima intercedente conspici potest. Ministri reginae Lupae, cum haec navis appulisset, aderant et in arcem ad reginam euntes ei Iacobum, qui prius in hic locis concionatus esset et populum seduxisset, advectum esse renunciaverant. Secundum ea discipuli Iacobi regina in arce conventa eam rogarunt, ut sibi boves vel mulos usui daret, quibus corpus sancti Iacobi in eum locum, quem stella sit monstratura, deveherent. Ea regina, quae inhumanitate crude- litateque, praesertim in Christianos, cunctos mortales anteibat, alebat draconem quendam saevum et trucem, cui, quos interimi volebat, obii- ciebat, a quo statim omnes discerpebantur. Habebat etiam tauros duos admodum efferatos, quibus similiter illos, quorum internecionem machi- 83b nabatur, obiectabat. Ii confestim, quemcunque nacti essent, occidebant, ita ut ad eos nemo accedere auderet. Hos itaque discipulos Iacobi ad dra- conem primum duci mandavit, ut eos dilaceraret: Ite eo, inquiens, ibique iumenta, quibus eum devehatis, assumite. Qui cum ad draconem, ut ab illo interimerentur, demissi essent, non solum nihil ab eo incommodi ac- ceperunt, sed, quod mirum est, ab illo venerabundo et coram ipsis sese 73

Strana 74
submittente, honore quodam affecti sunt, quod supra stantibus magnam peperit admirationem. Haec cum regina accepisset, itidem supra modum mirabatur, qui id fieret, quoniam antea, quicunque illi obiectus fuisset, extemplo ab eo voratus fuerit. Cum igitur illud non successisset, ad tauros eos deduci iussit, quos nemo adire audebat. Ii discipulis conspectis conter- riti sunt. Illi vero qui despectabant, id miraculum videntes iterum reginae rem, ut gesta erat, denunciaverunt. Quae his territa et commota miraculis cum omnibus suis fidem Christi amplexa est. Postea iussit, ut illi tauri discipulis divi Iacobi darentur; qui his acceptis corpus illud sacrum eo devexerunt, quo stella antecedens ducebat. Eo postquam ventum esset, stella immota consistente, tauris quoque sua sponte subsistentibus corpus sacrum deposuerunt eo in loco, ubi ad hodiernam diem sepultum iacet. Ibi a divo Iacobo ethnici plurima et maxima miracula edita videntes ad religionem Christianam in nomine divi Iacobi convertebantur templumque 84a ibi fundarunt, ipsius nomini dicatum, quod ita] inclaruit, ut etiam urbs monti illi subiecta antiquo Compostellae nomine relicto Divi Iacobi cogno- mento gaudeat. Padrone ad Divum Iacobum quatuor milliarium est intervallum. Eo via est montosa, iuxta quam sub tilia arbore pulchritudine et proceritate con- spicua fons scaturit, ex quo ipse divus sub arbore quiescens bibere solitus erat. Is uno milliari ab urbe D(ivi) Iacobi disiungitur. Sub illa arbore et nos quievimus atque ex fonte bibimus. Eaque opinio est, qui ex eo fonte potaverint, eos totum illum annum a febris periculo divino et sancti Iacobi praesidio immunes esse. Inde ad Divum lacobum profecti sumus. Ea urbs est sita inter montes magnos estque bene ampla, unico tantum muro cincta. In eius moenibus ab altera parte magna copia violae luteae provenit, ut procul conspiciatur, ac altera haedera in muris crescit, ut eos tanquam sylva cooperiat. Fossa urbem circumdat admodum exilis turresque quadratae, antiquo opere ex- tructae, parvo inter se intervallo distantes, muros undique coronant. Ad Divum Iacobum die Martis praecedenti festum Beatae virginis in coelum assumptione celebre venimus. Eo tempore urbe capta templum, in quo divus Iacobus sepultus est, oppugnabatur. Eius templi archiepiscopus captus erat antea cum sacer- dotibus quibusdam, viginti tribus numero. Mater autem ipsius et frater portis clausis obsidionem in eo templo sustinebant. Illi vero, qui urbem expugnavit, universisque illis, qui templum obsidebant, omnibus item 84b Galliciae sacerdotibus, sacris a pontifice maximo interdictum erat, ideo quod archiepiscopum cum canonicis in custodia tenerent. Hanc ob causam 74

Strana 75
nulla in tota provincia missa administrabatur, infantes nulli baptisabantur, corpora defunctorum inhumata iacebant. Tota etenim regio ab eius domi- ni, qui templum obsidebat, partibus erat. Cum eo venissemus, propter illud bellum et discordiam templum adire non poteramus usque ad diem tertiam, quoad potestatem ab eo barone, qui templum obsidebat, impetrassemus. Dominus enim ipse eo convento hac de re illum compellabat orans, ne impediret, si ab iis, qui templum obtinebant, impetrari posset, quominus ad eum locum, ubi divus Iacobus sepultus esset, admitteretur. Nam se aulas regum principumque Christia- norum visitantem multasque regiones, etiam ethnicas, peragrantem pio studio eo deflexisse, ut eum sacrum locum, ubi divi Iacobi ossa tumulata essent, inviseret. Magno siquidem desiderio se comitesque suos omnes eius loci oculis perlustrandi iam dudum arsisse. Cui ille respondit: Amice, intelligo et video te virum esse praestantem et eximium principemque ali- cuius regionis, nam de te fama accepi, priusquam huc appelleres. Quod autem rogas, an impetrari possit, ut in id templum intromittaris, haec scito te quidem intromissum iri, sed an egrediendi tibi rursus facultas dabitur, incertum est. Obtinent enim templum illud mater, mulier scele- rata, cum filio sibi haud dissimili, qui nullum virum bonum fortemque, qui nominis sui famaeque memor esset, penes se habent.] Quapropter tibi 85a non suaserim, ut ad eos introeas. Verum enimvero is hac de causa eam rem Domino dissuadebat, quod prospiceret, si Dominus intromissus esset, se a matre et fratre archiepiscopi accusatum iri, quod scelerate et contra ius archiepiscopum, dominum suum, cui subiectus erat, cepisset et urbem ipsius aliasque arces complures occupasset. Cum intromissi essemus, primum nobis obviam viri aliquot militares processerunt, qui Dominum et omnem eius comitatum humane exceperunt. Deinde et mater cum filio progressa Domino comitibusque salvum adven- tum gratulata est incusans eum, qui archiepiscopum cepisset et illum ce- lebrem locum oppugnaret tamque sacras reliquias pessundare vellet. Postea ad Dominum dixit: Amice, scisne te excommunicatum esse, nam qui cum istis hominibus conversantur, cum iis potum et cibum capiunt, eiusdem criminis sunt rei, ut ii, qui illis auxilio sunt. Sed ea res non clam erat. Secundum ea ducti sumus ad arcem quandam contra ostium templi sitam, in quam subiectam aqua ex tubis per siphones profluere solebat, sed tunc aqua vacuam, nam ab hostibus intercepta erat. Ibi cum omnes calceamenta deponere et iuxta illam ordine in genua procumbere iussi essemus, legatus cum sacerdotum et scholasticorum choro praelata nigra 75

Strana 76
cruce templo exiit. Qui consistentes ante templum in suggestu, qui pro ostio templi ex lapide extructus erat gradibusque lapideis adibatur, ca- nebant. Cantionibus, quas expiantes nos et ab anathemate absolventes diu peragebant, abso lutis legatus descendit assumptaque zona primo Do- minum, deinde nos omnes, quenque semel, ea cecidit. Postea cum Dominum ipse erexisset et nos consurgere iussisset, temp- lum nobis nudis pedibus intrare mandavit. Illic Domino et nobis universis flamines cum honoris exhibitione omnes reliquias, quae in eo templo ha- bebantur, ostenderunt. Primum monstratum est nobis sepulchrum divi Iacobi, in quo conditus est, in ipso altari extructum. Ad hanc aram con- spicitur falx, qua sancto Iacobo caput amputatum est, catenula ferrea ab altari dependens. Supra id sepulchrum quotidie sacra celebrantur. Sacer- dotes eius templi sunt ex ordine canonicorum, quos vocant, ut in templo s(ancti) Venceslai in arce Pragensi. Postea nobis est ostensus baculus, quo divus innitens orbem terrarum peragrare solebat, qui plumbo circum illito altari affixus est. Peregrinatores enim frustulatim eum abscindebant, ita ut totus ab illis discerptus esset, nisi a summo pontifice, ut plumbo circum- daretur, mature procuratum fuisset. De eo nihil conspici potest praeter clavum ferreum, qui infimae eius parti infixus manibus attrectari potest. Postea nobis monstratum est caput Iacobi minoris, cognomento Alphei, et spina de corona Christi frustumque sanctae crucis. Contemplati sumus etiam alias sanctorum reliquias plurimas, quae non nominantur neque ostenduntur nisi anno iubilaeo. Postea oculis perlustravimus vexillum divi Iacobi, quo Christiani proe- 86a lium cum ethnicis ineuntes usi sunt. Id est coloris rubei, in quo depicta est imago equo insidens candido et vestibus induta candidis. In equo et pileo equitis pictae visuntur conchae vel squamae, quas peregrinatores in pileis gestare consueverunt. Sed vexillum illud iam vetustate fere con- sumptum est. Narrabant sacerdotes, cum primum bellum cum eo vexillo initum esset, tredecim millia Christianorum sub signis tantum fuisse, qui post mortem divi Iacobi ad Christianam religionem conversi fuerant, ethni- corum vero centum millia, qui tamen auxilio divino et sancti Iacobi fusi fugatique sunt, apparuisseque in eo proelio divum lacobum vestimentis albis amictum et equo insidentem albo, ita ut in eo vexillo expressum esset, idque accidisse post obitum divi Iacobi. Deinde monstrata est nobis catena, qua divus constrictus erat. Ea affixa est columnae, quae chorum lapideum ingredientibus occurrit. Templum autem illud est magnum, sed interius obscurum et tenebrosum, quod sex turribus cingitur, quatuor rotunda, duabus quadrata forma extructis. 85b 76

Strana 77
Una earum erecta est in angulo non procul ab ostio, quo templum intratur, iuxta dictum suggestum lapideum. Extra urbem in colle templum sancto Dominico dedicatum visitur. Est et alterum templum extra urbem ipsis moenibus adhaerens, in quo peregrinatores, si quibus ibi vitam finire con- tigerit, aut homines egeni ex nosocomaeo, tumulantur. Circa eam urbem intra dimidium milliare 8 coenobia conspiciuntur. A Divo Iacobo ad Stel- lam obscuram quatuordecim milliarium via est, sed parvorum, quae medio 86b die confici possunt. Verum ille locus aliter ab indigenis appellatur, nempe Finis terrae. Eum locum petentibus medio ferme viae navis cum remis, rudentibus et alio navali apparatu in saxum durata stans in littore conspicitur. Ita perhibent ea navi vectum esse Deum cum matre sua, ex qua egressos montem illum, qui Stella obscura dicitur, ascendisse ibique templum Dei- parae virgini sacrum fundavisse, quod ad hunc diem extat. Sub eo templo est pagus amplus, qui vocatur Finis terrae, nam ultra eum nihil aliud est quam aquae et pelagus, cuius terminos nemo novit praeter ipsum Deum. Id vero in annalibus eorum memoriae proditum est: Regum Portugalliae quendam naves tres fabricari curasse easque omnibus rebus necessariis implevisse et cuique navi scribas duodenos imposuisse eosque commeatu in quadriennium instructos, ut ab eo loco quam longissime 4 annorum spacio possent, navigarent et in unaquaque navi, quid visuri, ad quas de- sertas regiones appulsuri, quid denique in mari adversi experturi forent, conscriberent, iussisse. Ii igitur, ut nobis referebatur, cum 2 annos integros maria sulcassent, in tenebras quasdam devenerunt, ex quibus duarum septimanarum tempore in iis consumpto cum emersissent, ad insulam quandam appulerunt. Ibi littori navibus applicatis cum egressi essent, domos sub terra extructas invenerunt auro et argento abundantes, quarum rerum tamen nihil auferre ausi sunt. Supra eas domos horti et vineae con- sitae erant — quod etiam [ in Gallia conspicere licet, quod supra aedes hortos 87a et vineas excultas habeant —. Caeterum cum ex iis aedibus exiissent, cir- citer tres horas in insula sunt commorati consultantes inter se, quid esset faciendum, auferendumne aliquid vel non. Quorum unus: Mea est, inquit, sententia, ne hine quicquam auferamus, nam quid posthac accidere posset, incertum est. Conscensis itaque vicissim navibus, cum haud breve tempus iterum navigassent, e longinquo conspexerunt mare in ingentes fluctus tanquam petras vel montes exurgere, qui usque ad nubes extolli videban- tur: ex quo omnes pavor ingens occupavit, ac si novissima iudicii dies adesset. Quapropter omnium trium navium cursu inhibito constiterunt et consultantes inter se dixerunt: Iam videmus, quo pervenerimus, po- 77

Strana 78
tentiaque divina manifesta est, consilium igitur capiamus, quid facere praestet, an in illum fluctuum fremitum ingredi vel retrocedere. Tum quidam eorum dixerunt: Qualis hic noster reditus esset? Quae qualiaque miracula regi nostro, qui nos exploratum misit, referremus? Exploremus potius, quis sit undarum iste fremitus. Decreto igitur duabus id navibus tentare tertiam in eo loco consistere iusserunt dicentes: Nos in illos fluctus immittentes, vos hic consistite; si quarta vel quinta die ad vos non fueri- mus reversi, nos interiisse certo arbitremini. Haec locuti duabus navibus eos fluctus sunt invecti. Illi vero in tertia navi eorum reditum usque ad sedecimam diem operiebantur, qui cum non reverterentur, ignari, quid 87b illis accidisset, magno cum timore biennio Lisibonam, quae est urbs pri- maria et amplissima regni Portugalliae, reversi sunt. Cum portum intras- sent, obviam illis homines ex urbe sunt egressi rogantes, quinam et ex quibus regionibus essent. Illi respondebant se esse eos, quos rex fines pelagi exploratum misisset, ut quae ibi miracula conspicerent, annotarent. Tum quidam dicebant: Amici dilecti, imo et nos aderamus, cum rex eas naves emitteret, eiusmodi vero homines eoque corporis habitu eo non misit, ut vos estis simul cani, sed iuvenes annos viginti sex natos. Idque erat magnum Dei miraculum, nam ii consanguineos in urbe et circa urbem habebant, a nemine tamen eorum agnoscebantur, tam enim cani erant, ut arbores hyberno tempore pruina contectae. Haec cum regi Portugalliae nunciata essent, magnopere mirabatur eos tantopere consenuisse, cum non multum amplius biennio in mari egissent, dicebatque: Omnia quidem probabilia et verisimilia prae- dicant de dimissione sua et reliquis rebus, sed forsan nacti naves nostros trucidarunt. Percontamini eos, an iuxta mandata, quae illis dedimus, ege- rint. Praecepimus enim eis, cum Stella obscura solverint, ut quascunque insulas aut deserta adierint vel quaecunque discrimina in mari subierint, haec omnia conscriberent et annotarent. Ob id namque triginta sex no- tarios, in singulas naves duodenos, iis attribuimus. Cum ad regem accersiti venissent, tum rex sic inquit: Amici dilecti, qui 88a factum est, quod, cum tres naves emiserimus, una tantum reversa sit? Tum illi responderunt: Clementissime rex, omnia vere Tuae Maiestati enarrabimus. Cum acceptis a T(ua) M(aiestate) in singulas naves duodenis notariis, qui omnia, quae in mari visuri essemus, conscriberent, a littore solvissemus, maria sulcavimus totos quinque menses, intra quod tempus, ut putamus, sex millia leucarum emensi sumus, nullis enim impedimentis vel obstaculis retardati fuimus ventosque secundissimos habuimus. Deinde post annum et semestre ferme tempus a discessu hinc nostro ad loca maris 78

Strana 79
tenebrosa et obscura pervenimus, quibus duarum septimanarum spatio superatis ad insulam quandam tria milliaria in longitudinem et latitudinem patentem appulimus. Ubi descensione ex navibus facta eam tribus horis perlustravimus. Illic elegantes aedes sub terra reperimus, auro et argento ditissimas, sed hominibus vacuas, inde tamen nihil abstulimus. Supra eas domos horti et vineae amoenae excultae visuntur. Haec videntes in unum congregati dicebamus inter nos: Iam magnas et inauditas opes invenimus, sed si quid inde abstulerimus, quid deinceps futurum sit, ignoramus. Tum quidam nostrum dicebant: Nostrum est consilium, ut nihil accipiamus, sed celeriter conscensis navibus hinc navigemus, nam vix periculum ali- quod evitabimus. Atque ita repetitis navibus ab ea insula solvimus nihil adversi experti. [Hine digressi longum rursum tempus pontum secantes ad easdem tene- 88b bras devenimus. Ibi cum constitissemus, consultabamus, an eae tenebrae nobis intrandae vel retrocedendum esset. Quidam disserebant retro eun- dum non esse, eam etenim ob causam nos a rege missos esse, ut quousque navibus ire licuerit et quid nobis videre contigerit, annotaremus. Consti- tutum igitur, ut audacter in eas tenebras inveheremur. Eas itaque intran- tes aliquot tempora in iis vicissim navigavimus, donec in apertum et luci- dum oceanum delati essemus. Eo cum ventum esset, ab aliquot milliaribus fluctus ingentes volvi conspeximus, quorum vertices usque ad coelum pertingere videbantur; iique tanto fremitu et mugitu reboabant, ut nos omnes pavore ingenti consternati extremam diem adesse opinaremur. Tum vicissim consultavimus, num in eos fluctus nos immittere vel retro reverti satius esset. His in medium propositis ii, qui in reliquis duabus navibus erant, dixerunt nobis: Vos hic cum tertia navi consistite et nos, quid rei sit, propius exploratum euntes operimini usque ad diem quartam; si tum reversi non fuerimus, nos periisse certo credite. Haec ubi dicta, in eum undarum fremitum sese immiserunt. Nos autem eos in illo loco, in quo nos reliquerant, dies sedecim praestolati, cum non redirent, ulterius prae metu progredi ausi non fuimus, sed velis retro conversis Lisibonam, unde solveramus, repetiimus. In hanc sententiam et non aliter isthaec regi Portugalliae ab illis narrata et conscripta sunt, ut hic referuntur. A Fine terrae, qui Stella obscura dicitur, rursus eodem itinere Bragam 89a rediimus, ubi antea regem Portugalliae offenderamus. Braga Gimarantem tria sunt milliaria. Haec urbs in montanis sita est, duas arces in se conti- nens, ditioni comitis cuiusdam subdita, qui locuples est admodum et pri- marius procerum Portugalliae habetur. Is honorifice Dominum et comites eius tractavit. Ibi vidimus, quo pacto ethnici Sarraceni choreas agitent. 79

Strana 80
Literae Fernandi Comitis, Filii Ducis Bragantiae. 89b Universis et singulis Regibus, Principibus tam spiritualibus, quam secu- laribus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, Proceribus, Nobi- libus, Militibus, Clientibus, Rectoribus, Potestatibus, Vicariis, Officialibus, Iudicibus et universitatibus communitatum, oppidorum, villarum neque non caeteris, ad quos praesentes hae pervenerint, Fernandus cojmes, primogenitus Domini mei Ducis Bragantiae Marchionisque Villae delectabilis, Comitis de Bartelos et de Orem et de Rayolos et de Neina, Domini Petrae fidelis ac Montis fortis, cum promptitudine famulandi complacendi voluntatem, affec- tum syncerum, salutem et omne bonum. Serenissimi, Illustres, Praeclari, Magnifici, Generosi, Nobiles et Famosi, Domini et amici charissimi, caeteri quoque syncere dilecti. Quia Nobilis Leo de Rosmital el de Blatna, mihi prae- cipue dilectus, maioris experientiae gratia et ut ex moribus diversorum regno- rum meliorem vitae frugem probationemque militarem sibi comparare valeat, ad aliqua Domini mei Regis loca et ad diversa alia regna proficisci conatur; 90a et hoc suum militare institutum magnopere probando et cupiendo memora- tum Leonem in sui progressu itineris plena securitate gaudere, vobis ipsum syncero recommendo affectu, Serenitates, Dilectiones et amicitias vestras ac quemlibet vestrum affectuose obsecrando, meis vero subditis districte praeci- piendo, quatenus, cum eundem Leonem ad vos, terras vestras et loca declinare contigerit, suo transitu, mei contemplationis intuitu, recommissum suscipere, favorabiliter tractare atque in his, quae securitatem sui concernunt itineris, promotivam et gratuitam velitis ostendere et exhibere voluntatem ipsumque una cum familia, equis, rebus et bonis suis universis, per quoscunque passus, portus, pontes, terras, castra et regna, dominia, districtus, castella, villas, 90b civitates et quaelibet alia vestrae iurisdictionis loca, tam per terfram quam per aquas, absque aliqua solutione telonii, pedagii, pontivegii, gabellae, gustumae sive alterius cuiuscunque exactionis onere, impedimento et molestia quibusvis semotis transire, stare, morari et redire secure et libere permittatis et permitti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum et ubi opus fuerit atque pro parte ipsorum desuper adhortati fueritis et requisiti, de securo et salvo con- ductu providendo. In quo nobis gratam exhibebitis complacentiam, erga vos et vestrum quemlibet loco et tempore se offerentibus, per nos deserviendam atque paratas voluntates semper promerendam. Datum ex villa nostra Anno MCDLXVI. Urbium Portugalliae princeps est Lisibona. Circa eam intra quinque milliaria frater regis maximum habet vectigal ex vino, quod illi die Iohan- 80

Strana 81
nis Baptistae exolvi solet bonum et defaecatum. Si vinum non datur, 91a pecunia ingens eius loco penditur. Gimarante Portus octo milliaribus distat. Ibi episcopus aedes habet loco alto extructas, urbs autem inter montes ad mare sita est, cuius latus unum sinus maris amplectitur, quem transmisimus. Ad nullam aliam urbem iuxta mare sitam plures naves conspeximus quam apud eam. Nam eo multa mercimonia aliunde mari comportantur multique sunt ethnici in ea urbe, qui a Christianis divenduntur. Nam quotannis multa eorum millia captiva adducuntur atque ita venduntur et emuntur. Ii nunquam in patrias regiones revertuntur, nisi ab aliquo eo venditi fuerint. Qui baptismate sacro lustrati fuerint, a dominis suis non venduntur, praeter cum ab iis dono amicis dati fuerint, alioquin usque ad extremum vitae finem ab illis retinentur. Talis quivis ex barba coloribus illita, qui nunquam ablui possunt, cognosci potest. Sed alii ethnici, qui ex Barbaria adducuntur, corpora habent picturata, corum aliorumque magnus est in Portugallia numerus. Rex enim Portu- galliae in eorum regionem cum exercitu impetu facto multa millia virorum, mulierum, infantium inde abducit, quod singulis annis facere consuevit, et quicquid foeminarum aut infantium adductum fuerit, id per urbes suas civibus distribuit, qui eos suo sumptu alere coguntur. Eos adultos quaestores regii in servitutem divendunt, ex quibus multa aureorum millia rediguntur et in fiscum referuntur. Et quotcunque servi liberos procreaverint, eos ad adul|tiorem aetatem alere coguntur, tum 91b demum et ii divenduntur. Portu Rifanam quinque milliarium itinere pervenimus. Is pagus in montanis non procul a mari iacet. Ex illa urbe ad hunc pagum iter est perpetuum non longe a mari, quod a dextra nobis erat. Et ab ea parte nullus est Christianorum rex vel princeps, sed Sarraceni habitant, qui sunt duplices: Nigri et Albi. Rifana sex milliaribus Aquada distat, itidem pagus, quem lambit amnis Aquada, qui a pago nomen habet, ponte la- pideo iunctus. Aquada Anneladum quatuor milliaria, et is pagus inter montes situs, non magnus, quatuor casis tantummodo constans. Anne- lado Coimbram trium milliarium via est. Urbs haec et arx flumine Monda praeterfluente irrigatur, quod ponte lapideo non longo iunctum est, est- que inter montes sita in colle declivi. Non est magna, sed elegans et mu- nita. Infra urbem secundo flumine planities est amoenissima. Iter ad eam urbem est per montes, qui anisum ferunt. Et inde non procul alii conspiciuntur montes, qui oleas producunt, inter quas sunt vineta et aliae varii generis arbores. Apud eam urbem ex adversa fluminis parte coeno- 81

Strana 82
bium est elegantissimum. Ibi quoque plurimae visuntur cupressi arbores, horti item elegantissimi. In eam urbem nos ingressi non sumus, nam tum ibi aër pestilens erat, sed circa urbem transivimus pernoctavimusque in pago quodam quatuor milliaribus inde distante nomine Rabazala, qui in montanis situs est, in quo quatuor tantum aedes visuntur. Rabazala Alvayazerum quatuor 92a sunt mil liaria; is locus in montanis est. Inde Tomaram 4 est milliarium iter; id oppidum apertum est, sed amplum et inter montes situm, torrente quodam anonymo irrigatur, cui arx valida imminet. In eo loco vidimus, quo pacto sacrifici recens sacris initiati primitiam suam missam celebrantes saltent. Namque missa peracta eo die et inse- quenti cum tubicinibus per oppidum obambulant. Ibique saltu et cantu virorum, mulierum sacerdotumque omnia perstrepunt illo recens inau- gurato sacerdote chorum ducente, reliquis autem insequentibus. Et haec ibi consuetudo est in exequiis alicuius demortui: Vita aliquo defuncto adfertur in templum vinum, caro, panis aliaque cibaria et co- gnati illius demortui funus sequuntur alba veste funebri induti, cui sunt assuti cuculli, in modum monachorum, ea veste sese mirabiliter obvol- vunt. Ii vero, qui ad eum deplorandum mercede conducuntur, nigra veste amicti incedunt eiulatumque mirabilem, qualis apud nos laeticia gestien- tium vel potorum vox est, edunt. Tomara Punnetum tria sunt milliaria; pagus est in montanis situs, supra quem arx deserta iacet. Eum pagum duo flumina ex diversis partibus rigant, quae infra pagum in unum con- fluunt. Id quod in alterum evolvitur, Dura vocatur et in Portugallia fontes suos habet. Alterum, quod Duram recipit, Tagus appellatur. Id in Castilia exortum per Portugalliam fluens ad Lisibonam in mare sese ex- onerat. Punneto Montragilum septem sunt milliaria; is pagus inter mon- 92b tes loco edito situs est, ad eum via est per deserta et oliveta. Intra id septem milliarium intervallum, quod intra Punnetum et Montragilum interiacet, nullus est pagus. Circa hunc pagum maxima est copia leporum et cuniculorum, ut non verisimile videatur ei, qui non ipse conspexerit, quanta eorum vis in eum pagum adferatur. Pro vero nobis narrabatur una vice ducentos vel tre- centos capi et afferri posse, et id quotiescunque placitum fuerit. Venandi potestatem habent non solum eius pagi, sed etiam finitimae regionis in- colae, nam horum animalium ubique maxima est copia. Montragilo Rea- lum septem milliaribus abest; id est castellum in monte situm, cui arx superne imminet. Ad id castellum via est difficilis per deserta. Realo Ebora tribus milliaribus disiuncta est. 82

Strana 83
Haec altera est urbs regni Portugalliae primaria, ubi regem cum aula offendimus. Haec urbs nullam habet arcem, sed domus episcopalis tantum et altera ducalis, qui frater est regis, insignes in ea conspiciuntur. Episco- palis domus templo est vicina, cui et porticus lapideae eleganter extructae et hortulus amoenus, variis herbis et arboribus excultus, contiguus est. Urbs ipsa in plano sita est vinetis frequentibus circumiectis, quae vina fortia admodum et austera producunt, ut ea aqua dilui sit necesse, alio- quin bibi non possent. In hac urbe sunt multi Sarraceni et Aethyopum Aethyopissarumque ex Barbaria ad tria millia. Et id addere operae pre- tium erit, quod verissimum est: in iis locis triticum vel siliginem tribus mensibus, postquam sata fuerint, maturescere et demeti. Ille tractus qua- 93a tuordecim milliaribus a Lisibona distat, Santarin nomine, qui rerum om- nium est feracissimus. Nec abs re fuerit hoc loco memorare, quibus urbibus rex Portugalliae in Africa potiatur: una earum nuncupatur Alkacer, hanc expugnavit annis abhinc octo idem rex, qui tunc rerum potiebatur, alteram urbem occu- pavit avus ipsius ante annos quadraginta. Apud regem Portugalliae con- spexi animalia suavi odore fragrantia, quae cati Alcaliae vocantur. Literae Alfonsi Regis Portugalliae. Alfonsus Dei gratia Portugalliae et Algarbii Rex Sceptaeque et Alcasaris in Aſrica Dominus. Universis el singulis Regibus, fratribus nostris charissimis, plurimas cum recommendatione salutes nec non Principibus Ecclesiasticis et Saecularibus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus, Cliſentibus, Offi- 93b cialibus quibuscunque, Capitaneis, Burggraviis, Vicariis, Generalibus, Po- lestatibus, Ancianis, Gubernatoribus, Praesidibus, Iudicibus, Telonariis, Tributariis, passuum Custodibus, civitatum, opidorum, villarum et locorum communitatibus ac rectoribus eorundem caeterisque nostris dilectis, cuiuscun- que dignilatis et praeeminentiae fuerint, status, gradus et conditionis, ad quos praesentes pervenerint, Salutem et syncerae dilectionis affectum. Se- renissimi, Venerabiles, Illustres, Magnifici, Nobiles et caeleri circum- specti. Quia nobilis Leo de Rosandala, de Platna, maioris experientiae gratia et ut ex moribus diversorum regnorum meliorem vitae frugem pro- babilioremque militarem normam sibi comparare valeat, ad varias orbis partes et regna proficisci conalus est operaeque iam partem implevit, Nos auſtem hoc illius propositum magnopere commendantes et cupientes in 94a 83

Strana 84
omni progressu sui itineris plena securitate gaudere, vobis ipsum syncero recommendamus affectu vos exhortando, nostris vero regnicolis el provin- cialibus et terrarum nostrarum subditis stricte praecipienles, quatenus, cum eundem Dominum Leonem ad vos terrasque vestras declinare contigerit, in huiusmodi suo transitu recommissum favorabiliter suscipere et tractare atque in his, quae securitatem sui concernunt itineris, promotivam et gra- tuitam velitis ostendere et exhibere voluntatem ipsumque una cum familia, equis, rebus bonisque suis universis, per quoscunque passus, portus, pontes, terras, regna, dominia, districtus, civitates, oppida, castella, villas et quae- 94b libet alia nostrae et vestrae Iurisdictionis loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione telonii, pedagii, pontivegii, gabellae sive alte- rius cuiuscunque exactionis onere, impedimento et molestia quibusvis semotis transire, stare, morari et redire secure et libere permittatis et permitti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum et ubi opus fuerit, alque pro parte ipsorum desuper cohortati fueritis et requisili, de securo et salvo conductu providentes ad nostram complacentiam. Datum ex civitate nostra Eborensi XIII. die Septembris, Anno Domini MCCCCLXVI. El Rey. Ep(iscop)us Columbrien(sis). Vy Doctor y V. 95a Literae Ferdinandi Visiensis Begiaeque Ducis. Infans Dominus Ferdinandus, Visiensis Begiaeque Dux ac Covilhaa et Maurae Dominus necnon ordinum militiae Domini nostri lesu Christi et Beati Iacobi Gubernator in Regnis Portugalliae et Algarbii, equitum prae- fectus, Universis et singulis Regibus paratum et obsequiosum animum, Du- cibus, Marchionibus, Comitibus et aliis Principibus charitatem synceram, Baronibus vero, Militibus, Scutiferis et aliis Nobilibus Communitatibusque necnon patriarum, terrarum et locorum dominis benevolentiam meam, Con- nestabulariis, Marescalis, Admiraldis, Capitaneis gentium, armorum et aliis guerram in lerra vel mari frequentantibus, Senescallis, Baillivis, Praepositis, 95b Scultetis, Maioribus, Scabinis, Gubernatoribus, Rectoribus, Capitaneis et loca tenentibus, oppidorum, villarum, civilatum, castrorum, fortaliciorum, pontium, portuum, districtuum et locorum custodibus, Iusticiariis, Officiariis. subditis, amicis, confoederatis et benevolis Domini mei regis atque meis ubi- libet constitutis ac caeteris omnibus, quibus nostrae praesentes ostensae fue- rint literae, dilectionem et salutem. Quia Illustris et Magnificus Dominus 84

Strana 85
Leo de Rosmital, alias de Blatna et Frimperg, de Regno Bohemiae, pridem apud me descendens mihi exposuit, quod tum devotionis et peregrinationis causa, tumque, ut more illustrium nobiliumque virorum nobilitates, proprie- tates, condiliones ac mores diversorum regnorum, provinciarum, patriarum, principatuum, dominiorum et locofrum scruletur et cognoscat, imo verius 96a animum suum in actibus virtuosis amplius exerceat, ad diversas tam remotas quam propinquas mundi regiones ac partes transferre se disponat, postulans etiam per patenles apices meos commendari, cuius tam favorabili petitioni nobilitatis intuitu duximus non abnuendum. Eapropter me, qui commenda- ticia tam Imperialis maiestatis, quam aliorum diversorum Germanicae na- tionis principum scripta sui favore suscepi, tum aspectu personae tumque mulliplicium suarum experimento virtutum comprobata, Vos excellentissimos Dominos Reges obsecro, Duces vero, Marchiones, Comites aliosque Principes rogo caeterosque omnes alios et singulos hortor et requiro, Meis tamen vasallis, servitoribus ac subditis/ districtius praecipiendo pariter et mandando, quatenus 96b praefatum Dominum Leonem, dum penes vos declinaverit, tum nobilitatis intuitu tumque meritorum suorum probatissimorum consideratione ac mei contemplatione et favore recommissum suscipere et habere favorabiliterque tractare nec non ipsum una cum quadraginta personis proceribus et nobilibus aliisque familiaribus suis et de comitiva sua et totidem equis aut inferius, et cum corum equis, literis, auro, argento, valisiis, bulgiis, fardelis, rebus et bonis quibusvis ad eos pertinentibus in et per regna vestra, per provincias atque patrias, ditiones, iurisdictiones, civitates, districtus, passus et loca tam vestra quam mea et alia etiam vobis credita et commissa ubilibet venire, per- transire, stare, pernoctare, morari ac inde abire, reverti el redire permittere 97a velitis salvos, tutos, pacificos, liberos et quietos in corporibus, rebus et bonis suis huiusmodi quibuscunque nocte dieque, in terra marique vel fluvio, totiens quotiens ac ubi, quo et prout eis accommodum fuerit vel videbitur, expedire, cessantibus disturbio et impedimento quibuscunque et absque alicuius telonii, dacii, pedagii, gabelae, fundinavis sive alterius debili vel tributi solutione vel exactione; quinimo de securo et salvo conductu, guidis, victualibus et aliis rebus eis necessariis sibi provideatis et faciatis per alios, quorum intererit, pro- videri. In praemissis faciendo vos, Domini Reges, Principes et alii supradicti, quantum pro vobis et pro vestris in simili vel maiori casu fieri me cuperetis, quod animo utique libenti facereſmus, Vos vero mei servitores ac subditi, eatenus de bona et prompta penes me obedientia veniatis commendandi et non de inobedientia puniendi; Praesentibus usque ad unum annum a die Datae ipsarum compulando duntaxat et non amplius in suo robore permansuris. Ex Civitate Eborensi decima sexta die Septembris Anno Domini MCDLXVI. 97b 85

Strana 86
Eborensi urbe a rege Portugalliae digressi noctem transegimus Evora- monte, quae urbs quatuor milliaribus inde distat, in montanis editissimo loco posita, non adeo ampla, in qua nullus est fons vel puteus, sed aquam infra urbem incolae petere coguntur. Molendina ibi, quae equis aguntur, habent. Evoramonte Estremosium duo sunt milliaria; hoc oppidum et arx itidem in montanis excelso in loco situm est olivetis plurimis id circum- dantibus. Estremosio Elvasium sex milliaribus distat; urbs est magna arci coniuncta, inter montes loco alto extructa, hinc campestria, hinc montana prospectans. Ea a finibus Castiliae quatuor milliaribus parvis abest. In hanc intromissi non sumus nisi iuramento prius praestito. Elva sio Badaios 3 sunt milliaria; urbs est et arx in montanis editiori loco imposita. Eam praeterlabitur amnis nomine Guadiana, — Anas olim dictus —. Haec urbs iacet in finibus Portugalliam a Castilia disterminan- tibus. Badaiis Lobona quinto distat lapide; pagus est in colle campis un- dique circumdato situs eodem flumine Guadiana collis radices lambente. Lobona Meridam 4 numerantur milliaria. Urbs est destructa in convalle inter montes sita. Eam urbem deleverunt quondam Romani, quae tanta amplitudine fuisse apparet, ut cuivis earum, quas nobis hucusque magnas intueri licuit, comparari possit. Haec vicissim Romam destruxit. Eam irri- gat Guadiana amnis, qui specu montis excelsi urbi impendentis septem milliarium intervallo conditus ad Meridam iterum erumpit. Merida profi- ciscentibus iter est quinque milliaribus per deserta, quae nihil aliud ferunt quam anisum et pulegium herbas. Merida Medelinum quinque distat mil- liaribus; urbs est arci subiecta, non admodum ampla, quam undique pla- nities cingit praeterquam ab uno latere, quod montes occupant. Haec ab arce per declivia collis sese extendens in planitie desinit. Medelino Macri- calegum sexto abest lapide; pagus est in plano situs, ad quem via est per ne- mora amoenissima, quae varii generis feris abundant, utpote cervis, damis et aliis. In illo pago aedes sunt elegantes, quae alias in eo pago praecellunt, eae ad coenobium quoddam, de quo infra dicturi sumus, pertinent. In eas aedes divertere solent homines nobiles, sed quae absumpserint, ea solvere 98b coguntur. [ In iis stabulari possunt circiter centum equi vel plures, nam domus est plane regia. Macricalego Guadalupam octo milliarium iter est; pagus est et coeno- bium Deiparae virgini dedicatum. Id inter montes maximos et altissimos iacet itineraque ad id ferentia sunt admodum aspera et difficilia. Fama est in nulla Christianorum provincia maiorem hominum concursum pio et devoto studio susceptum esse solere quam ibi. In eo coenobio sepultus est rex Portugalliae cum uxore, parens eius, quem nos regnantem adiimus. 98a 86

Strana 87
Ille rex Portugalliae multis muneribus et donariis aliquot millium pretio id coenobium ditavit, quod et filius patrem aemulatus fecit multisque illud millibus locupletavit. Ea dona, quae pater et quae filius dederant, omnia nobis monstrata sunt, ut inferius dicetur, cum aliis compluribus reliquiis et muneribus aureis, argenteis et gemmeis, quibus paria nunquam videram. Monasterium est omnium rerum locuples et abundans, si un- quam ei simile conspexerim. A sacerdotibus eius loci nobis narratum est, quo pacto primum illud monasterium fundatum sit: Pastores nempe gre- ges pascentes invenisse imaginem Deiparae virginis in eo loco, ubi mo- nasterium conditum est, quae huc usque in eo monasterio observatur, quam et nos, qui in Domini comitatu fuimus, vidimus. Eam imaginem cum multa miracula edere in illo coenobio reges et principes rescivissent, largis id muneribus ornarunt. Idque affirmabatur eius monasterii pro- ventus annuos esse quadraginta millia trecentos viginti et quatuor dub- 99a los: ii sunt nummi Portugallici aurei, in Castilia etiam vulgares, ducati Hungarici pretium aequantes. Monasterium illud aedificatum est a sa- cerdotibus, qui etiam pagum monasterio adiacentem adeo magnifice exor- narunt, ut aedium structura urbi alicui adaequari possit. Coenobium ipsum est amplum et elegans, in quo triginta duo sunt siphones aquam evomentes, ut plures in nullo coenobio viderim. A prima monacho- rum in illud collegium inductione anni sunt mille trecenti octoginta no- vem. Nam ibi antea eremitae habitabant, praecipue nobili genere orti. In eo coenobio talis est lex: si quis militiam sectans vel locorum sacrorum invisendorum gratia peregrinans ad eos devenerit et apud eos in morbum inciderit, eum obnoxii sunt ii sacerdotes in coenobium recipere et omnes res necessarias suppeditare. Si vitam ibi finierit, funere honesto iusta per- solvere, sin autem ex morbo convaluerit, in quascunque regiones vel pro- vincias proficisci voluerit, tenentur eum rogati proprio sumptu per totam regionem usque ad fines deduci curare. Id in suis statutis habent. In eo coenobio morbo est correptus Burianus a Schuanberg, quem ibi morbo detentum ad regem Aragoniae proficiscentes reliquimus. Qui postea confirmatus et in patriam reversus eorum humanitatem praedicabat, quem- admodum eum tractaverint atque per totam Hispaniam usque ad Galliae limites deduci curaverint. Hoc coenobium iacet in finibus Hispaniae, Gal- liae, Navarrae et Portugalliae. Et id nobis relatum fuit: eo in loco habitasse eremitam quendam atque 99b sacellum quoddam ligneum extruxisse. Apud quod cum magna edi mira- cula innotuisset, homines ad eum locum frequentes commeasse pecuniam- que contribuisse, ut magnificentius templum instauraretur. Eo mortuo 87

Strana 88
100a alium in ipsius locum eremitam successisse, qui sacellum vel templum lapideum aedificavit. Idque addebant sacerdotes eiusdem coenobii annales suos memoriae prodere: cum id monasterium fundari coeptum est, Geni- tricem Dei lapides suppeditantem in forma virginis manifeste laboratoribus apparuisse. In eo coenobio haec spectavimus: primum monstratae sunt nobis variae sanctorum reliquiae, deinde calix ex puro auro conflatus et gemmis adornatus, quem ex dono regis Portugalliae habebant; eo maio- rem nunquam conspexi. Vidimus et loculum, in quo corpus Dominicum consecratum asservari solet — quem monstrantiam quoque nuncupant — totum aureum et gemmis interlucentibus disterminatum, tanta magni- tudine, ut ab uno homine allevari nequeat. Contemplati sumus et spinam roseam, frondes vel virgulas ex puro auro habentem, quae bene magna erat. Haec omnia rex Portugalliae, qui tunc regno pracerat, apud quem nos fuimus, donaverat. Namque ibi pater et mater ipsius conditi iacent, et ipse cum vita defunctus fuerit, ibi sepeliendus est, sepulchrum enim iam praeparatum habet. Ei regi Alphonso nomen est. Illud coenobium urbem aliquam amplitudine repraesentat, in quo singulis diebus missae minimum centum peraguntur, diebus ultimae Coenae Christi et altere Pas sionis eiusdem memoria insignibus sabbathoque insequenti exceptis. Hoc monasterium est opulentum resque necessariae in eo, ut in urbe non- nulla, inveniri possunt. Guadalupa Bedrosum septem milliarium intervallo disiunctum est; hic pagus inter montes magnos iacet. Bedroso Pontem Archiepiscopi duorum milliarium itinere pervenimus; pagus est amplus, quem praeterfluit Tagus amnis ponte lapideo iunctus, cui impositae sunt turres duae elegantis structurae. Ibi vicissim montibus superatis plana attigimus. Ponte Archie- piscopi Talaveram sex sunt milliaria; urbs est arci coniuncta, in campestri loco posita, quam idem Tagus irrigat. Ad eam iter est per vineta et oliveta, quae a duobus lateribus urbem circumdant. Talavera Burvionum octo milliaribus abest, pagus est in convalle positus. Burviono Toletum quarto lapide disiungitur. Urbs est arcem habens, colli planitie circumdato imposita, quae quod ad munitionem vix ulli Castiliae urbi secunda est. In ea templum est pulcherrimum, in quo multae sanctorum reliquiae asservantur. Fama est, cum quondam hanc urbem ethnici cepissent, templo huic eos propter elegantiam pepercisse. Sed haec urbs ab ethnicis vicissim recuperata est, cum Alphonsus eius templi archi- episcopum ageret. Tempore quodam, cum die Natalitiorum Christi divus Alphonsus primitium suum sacrum celebraret, ferunt apparuisse ei Ge- nitricem Dei, vestem missalem offerentem, qua ille tantum ipse, et non 88

Strana 89
alius, in administranda missa uteretur. Toletum Tagus fluvius praeterla- bitur. [Inde Cabaniasum tribus milliaribus abest; pagus est in plano colli 100b impositus. Hinc Xetafam septem milliarium iter est; hic pagus quoque est campestris. Xetafa Madridum duobus milliaribus disiunctum est. Id oppidum locis campestribus in colle iacet, non admodum amplum. Madrido Alcala de Henares sex milliaribus distat; oppidum est et arx, ab altera parte planitiem, ab altera montem altissimum prospectans. Inde Guadalaiara quarto abest milliari. Urbs est, quam incolit marchio quidam, nomine Iacobus, procerum regni Castiliae haud postremus, ubi aedes habet magnifice exaedificatas. Urbs haec in convalle inter montes sita est. Guadalaiara Hitam quatuor sunt milliaria. Urbs est arci supposita, ipsa iacet in declivi montis, arcem impendentem loco alto habet. Hita Siguentiam septem milliarium iter est. Haec urbs arci adiuncta et in con- valle sita inter montes, episcopi Siguenciani ditioni paret, quae munitione et amplitudine cuivis urbium Castiliae comparari potest. Siguencia Me- dinam celi quatuor milliaria numerantur. Ea urbs et arx in montanis loco altissimo imposita est, ibi habitabat comes quidam. Haec quatuor milli- aribus abest a finibus Aragoniae. Ab ea urbe iter est per terram ethnicorum, qui magnam regionem obti- nent nullumque Christianum inter se patiuntur habitare. In eo itinere tres arces in finibus sitae conspiciuntur. Medina celi Monrealum quinque distat milliaribus; pagus est, cui arx imminet, inter montes iam in Aragonia situs. Ultra eum pagum saxa ingentia limites Ara goniae et Castiliae de- 10la signant. Eum pagum ingressi primum terram Aragoniam attigimus. Mon- realo Bubiercam venimus quatuor milliarium itinere. Is pagus, arci im- pendenti subiectus, inter eosdem montes iacet, quem praeterfluit torrens nomine Schalun, primus ab eo Aragoniae latere. Bubierca olim Bilbilis, nunc Calatayud, tribus distat milliaribus. Oppi- dum est in montanis situm, cui duae arces impendent. In eius suburbio complures aedes in rupe excisae conspiciuntur. Ab ea urbe digressi mon- tibus rursum superatis, per quos quatriduum via difficili iter fecimus, in plana devenimus. Calatayudo Almuniam quinque milliarium intervallo superato progressi sumus; id oppidum non admodum amplum in campestri loco situm est. Almunia Muelam itidem quinque sunt milliaria; pagus est in monte situs. Sarracenorum Granatensium hi sunt mores: Unus eorum septem uxores habere, et si quae non placuerit, eam repudiare aliamque ducere potesta- tem habet. Inter eos multi Iudaei habitant, cum quibus unanimiter vivunt. 89

Strana 90
Regi suo, si eis non probatur, imperium abrogant vel occidunt aliumque ei sufficiunt, quae res frequenti apud eos in usu est. In ea regione foeminae sunt elegantissimae et formosissimae, sed viri valde deformes. Terra est bona et frugum ferax. Delubra suo more elegantia habent. Verum ad pro- positum. Muela Saragosam — Caesaraugustam Latini vocant — quatuor sunt milliaria. Haec caput est Aragoniae in planitie sita, ab una parte vinetis 101b elegantibus, ab altera locis palustribus et uliginosis cingitur. [Eam flumen magnum praeterlabitur, nomine Iberus, quod cum inundaverit, urbi ali- quot millium detrimentum affert. Id ponte lapideo longo constratum est. In ea urbe offendimus regem Aragoniae cum filio. Posteaquam in diversorium ventum et ab equis descensum esset, rex extemplo eo misit barones et nobiles, ministros suos, qui Dominum et co- mitatum ipsius honorificis humanisque verbis regis et suo nomine exce- perunt. Secundum ea consurgentes Dominum orabant, ne gravaretur ex- ponere, ex qua provincia vel regno esset; ex familia etiam nostra scisci- tabantur, quis, an princeps vel rex alicunde esset, quod tam honorifice in aulam Aragonicam advenisset. Tum vero Dominus literas, quas ab aliis regibus et principibus, priusquam in Aragoniam venisset, acceperat, iis commonstravit. Quibus illi perlectis magnum Domino honorem exhibe- bant, quod tam magnificas a regibus et principibus haberet commenda- tiones, dicebantque ad Dominum, si literas a rege suo vel aurum vel argen- tum expetierit, nullam eius preces repulsam laturas. Tum Dominus con- surgens maximas illis et regi agebat gratias, quod tam propenso et bene- volo animo in se essent. His dictis illi a Domino petebant, ut literas eas, quarum antea copiam fecisset, sibi committeret, se illas regi commonstra- turos, eam rem admodum gratam regi futuram esse, fidemque dabant eas integras atque inviolatas ab se relatas et restitutas iri. Quod se Dominus perlubentem facturum respondit atque extemplo illis eas tradi dit. Pos- tera die iidem ipsi omnes ad Dominum redierunt literasque relatas cum honoris exhibitione in mensa deposuerunt gratias agentes, quod tantum Dominus iis tribuerit et literas crediderit. Simulque munera Domino attu- lerunt dicentes se a rege Domino suo mitti, qui denunciarent, quodcunque Dominus a rege petiturus esset, eius rei compotem futurum. Ad haec Do- minus respondit: Amici charissimi, in primis regi domino vestro gratias ingentes ago, deinde et vobis, quod me cum comitatu meo tantis honoribus dignum duxeritis. Ego quidem quantum ad me attinet, a Regia Maiestate nullum aurum nec argentum exposco, sed R(egiam) M(aiestatem) meo et comitum meorum nomine id tantum submisse oro, ut nobis R(egia) 102a 90

Strana 91
M(aiestas) symbolum suum attribuat, quemadmodum illud et ab aliis regibus ac principibus concessum est. Namque ego cum hisce meis comi- tibus non ea de causa ex patria mea profectus sum, ut dona acciperem, sed ut aulas regum principumque inviserem et perlustrarem. Die tertia venerunt ad D(omi)num rogantes, ne aegre ferret, quod ipsi tam diu ac- cessus ad regem non pateat, regem enim gravibus negociis nunc distineri. Magni tum in eo regno, cum nos ibi essemus, motus erant. Et regni pro- ceres per iusiurandum in fidem et obsequium filii regis adigebantur, ut ei, si regi longiorem vitam fata denegarent, parerent, nam multi certas ob causas contra regem rebellabant. Saragosae domus est eleganter et magni- fice exaedificata, in qua iudicium regni haberi solet. Ea urbs est antiquis- sima, ita ut inter omnes Christiani orbis civitates nulla ea antiquior esse existimetur.] Quae recepta est ab ethnicis per regem Galliae, ad quem multi 102b principes et gentes originem suam referunt. Ibi captus erat rex ethnicorum et postea supplicio affectus. In ea urbe quoque versatus est divus Iacobus apostolus, Christi nomen ethnicis prae- dicans, sed eius conciones nihil proficiebant, converti enim ad Christi fidem nemo poterat. Concessum est tamen illi, ut sacellum Deiparae virgini ex- trueret, in quo ille ipse manu propria imaginem eius delineavit, quae cum templo in hodiernam diem integra et inviolata extat. Perhibent nullum fanum in ulla Christianorum provincia, quod Beatae virgini sacrum esset, eo vetustius reperiri. In ea urbe ad ignis alimenta utuntur lignis cupres- seis, oleagnis et rosmarino frutice, nam ibi agri ubique rosmarini et sal- viae sunt feraces. Eam enim regionem per quadraginta et duo milliaria peragrantes nihil aliud ibi quam rosmarinum et salviam crescentem vi- dimus. Ea tempestate regina cum exercitu urbes nonnullas obsidebat, quae regi rebellaverant. Die quarta advenerunt ad Dominum de baronum et equitum ordine nonnulli, qui ipsum cum comitatu ad regem deduxerunt. Cum in regiam ventum esset, rex Domino obviam progressus est in pala- tium quoddam eumque honorifice excepit cum omni comitatu. Tum Do- minus regem omnium regum et principum, quos adierat, nomine per he- roldum, ut mos est, salutavit. Deinde dixit rex ad Dominum: Scimus et audivimus te aulas regum visitare et perlustrare, ut virum nobilem decet. Quapropter, amice dilecte, quamcunque rem a nobis postulaveris, eius 103a compos fies. Tum Dominus submisse regem orabat, ut se comitesque suos symbolo regio cohonestare non gravaretur. Id se rex libenti animo praesti- turum promisit, et si quid amplius munerum auri vel argenti deposceret, promptissime largiturum. Ad haec Dominus respondit: Serenissime rex, 91

Strana 92
non ideo patrios penates reliqui, ut ad eos muneribus locupletatus reverterer, sed ut aulis regum et principum perlustratis prudentior factus eos revise- rem. Id tantummodo a T(ua) M(aiestate) postulavi et adhuc postulo meo et comitum meorum nomine, ut symbolum T(uae) M(aiestatis) nobis con- sequi liceat. Eo rex audito statim ea adferri iussit iam omnia praeparata. Quae manu capiens omnium primum Domino illud sua manu imposuit, deinde et alios comites, qui cum Domino erant, singulos seorsim iis ornavit subiungens: Hoc symbolo, quod nunc tibi et tuis comitibus a nobis attri- butum est, plenam tibi facultatem concedimus ornandi viros bonos et nobili sanguine prognatos ea autoritate, ac si nos ipsi in regio solio sedentes id illis attribueremus, et id usque ad vitae tuae finem. Tum ingentes Do- minus regi gratias agebat cum magno honore, suo et comitum nomine, quod eo munere dignos iudicasset. Secundum ea rex dixit: Hoc autem sym- bolum ad hunc modum conservare debetis: Primum frequentes preces ad Deum effundite, deinde ieiunio corpora vestra domate pauperibusque stipem liberaliter largimini. His peractis Dominus et alii comites, cum regi valedi- 103b xissent, in hospitium reversi sunt. Postea quinta die Saragosa discessimus comitantibus nos ductoribus a rege attributis usque ad fines Cataloniae. Literae Iohannis Regis Aragonum. Serenissimis et potentissimis Principibus quibusvis, Regibus, Fratribus, Consanguineis et Amicis nobis charissimis Ioannes, Dei gratia Rex Arago- num, Navarrae, Siciliae, Valentiae, Maioricarum, Sardiniae, Corsicae, Comes Barehnae, Dux Athenarum et Neopaterae ac etiam Comes Rossilionis et Ceritamae, salutem et prosperos ad vota successus, nec non Illustribus, Reverendis, Venerandis, Ecclesiasticis et secularibus Principibus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Vicecomiti/bus, Baronibus, Nobilibus, Militibus, Capitaneis, Senescallis, Gubernatoribus caeterisque omnibus, cuiuscunque status, conditionis aut praeeminentiae existant, devotis nobis plurimum syn- cereque dilectis salutem integram ac dilectionem et omne bonum. Officialibus vero et subditis nostris quibuscunque, ad quos praesentes pervenerint, salutem et dilectionem. Quia nobilis Leo de Rosental de Platna, affinis Illustrissimi Regis Bohemiae, maioris experientiae gratia et ul ex moribus diversorum regnorum meliorem vitae frugem probatioremque militarem normam sibi comparare valeat, per diversa mundi loca proficiscendo ad Maiestatem nos- tram venit, Nos autem hoc suum militare institutum magnopere probantes 104b et cupientes memoratum Leonem in sui progressu itineris plena securitate 104a 92

Strana 93
gaudere Vobis ipsum syncero recommendamus affectu vos ex animo depre- cantes, nostris vero officialibus et subditis districle praecípiendo mandamus, quatenus, cum eundem Leonem ad vos, terras vestras et loca declinare conti- gerit, in huiusmodi suo transitu nostrae considerationis intuitu recommissum suscipere, favorabiliter tractare atque in his, quae securitatem et celeritatem sui concernunt itineris, promotivam et gratuitam velitis ostendere et exhibere voluntatem ipsumque una cum familia, equis, rebus et bonis suis universis per quoscunque passus, portus, pontes, terras, regna, dominia, districtus, civitates, oppida, castra, castella, villas et quaelibet alia nostrae et vestrae iuris- dictionis loca, tam per terram, quam per aquas, absque aliqua solutione te- 105a lonii, pedagii, pontagii, gabellae, gustumae sive alterius cuiuscunque ex- actionis onere, impedimento et molestia quibusvis semotis, stare, morari et redire secure et libere permittatis et permitti faciatis, sibi, familiae, equis et rebus suis, dum et opus fuerit, atque pro parte ipsorum desuper adhortati fueritis et requisili, de securo et salvo conductu provideri, pro nostra maxima complacentia, grata per nos vicissiludine compensanda. Datum Caesarau- guslae vicesima die Octobris Anno a nativitate Domini millesimo quadrin- gentesimo sexagesimo sexto. Dominus Rex mandavit mihi Philippo Clementis. Saragosa Osseram sex sunt milliaria: castellum est, cuius incolae omnes sunt ethnici et Mauri praeter tres, qui Christum Deum colunt. Ibi ethnici D(omi)no contemplari permiserunt aedem, in qua orare consueverunt. 105b In eo tractu multa oppida, castella pagosque ethnici possident; qui ethnici et Mauri sunt coloris candidi. Circa vias, qua transivimus, crescunt iuniperi duplices, vulgares et rubeae; hae truncum habent admodum crassum, ut vix duorum hominum brachiis extensis circumdari possit, in eamque altitudinem excrescunt, ut apud nos pinus maximae, frondes in latitudinem extendunt in modum piri arboris. Iter illac est per deserta, quae nihil aliud quam rosmarinum, salviam absynthiumque generant. Sed absynthium alio modo ibi crescit quam apud nos, nam illic est exile, quotannis bis florem emittens, tem- pore scilicet verno circa quadragesimale ieiunium et in autumno circa festum Martini; regio etenim est calida. Ossera Pinalvam septem milliaria numerantur. Super hunc pagum in convalle situm arx eminet ampla, sed deserta, loco alto posita. A Pinalva 4. milliari Fraga distat; oppidum est supra fluvium in declivi montis si- tum. Fluvio Cinga nomen est, qui ponte ligneo exili iungitur, sed alveum 93

Strana 94
106b habet profundum. Fraga Alcares 2 abest mil(liaribus); urbs est, quae dis- terminat Aragoniam a Catalonia. Inde uno milliari distat urbs nomine Lerida, quae prima ex Aragonia proficiscentibus Cataloniae urbium occurrit estque ampla et sub monte sita. Eius moenia ab altero latere praeterfluit fluvius nomine Sexgra, ab altero vero campis patentibus cingitur. Ea regio circumiacens est malorum granatorum feracissima. Lerida Tarracam 6 mill(iarium) via est; id oppi- 106a dum campestre est, ex altera parte locis palustribus, ex altera vineis circumdata. Tarraca Cervaria 1 mill(iari) disiuncta est. Haec urbs monti imposita cardinalis cuiusdam domicilio est insignis. Cervaria Mommaneum 3. lapide disiacet. Pagus est arci subiectus. Inde Iqualadam 3 milliarium itinere pervenimus; haec urbs in plano ad radices montium sita est. Iqua- lada Pieram 2 sunt milli(aria); oppidum est loco edito, sub montanis po- situm. Piera Martorelum 3 abest milli(aribus); et id oppidum est, ab uno latere montem, ab altero campos spectans. Supra hoc oppidum arx eminet loco valde excelso extructa. Id diversis partibus irrigant 2 amnes, alter maior, alter minor. Maior dicitur Rubricatum, minor nullo nomine insignitus est. Martorelo Molindaregium duo sunt milliaria. Urbs est, quam flumen iam dictum lambit. Eam urbem petentibus iter facere necesse est iuxta paludem marinam semita quadam duo milliaria a mari distanti, quae est admodum arcta, ut pediti vel equiti tantum pateat; ei mons ex- celsus et rupes praerupta impendet. Ea semita cum nos iter faceremus, exilierunt ex anfractibus duo prae- dones maritimi et comprehenderunt Schaschconem, qui reliquis ex comita- tu ultra ea saxa progressis paulo lentius incedebat. Tum respiciens Iohannes Zehroviensis ad suos conclamavit, ut illi opem ferrent neque eum abduci paterentur. Qui eum liberare volentes sub ventrem equorum sese sub- mittere cogebantur, quo ad eum pervenire citius possent, nam semita ad- modum erat angusta. Praedones vero conspicati, quod eum e manibus suis eripere vellent, [ in aquas eum detrudere conabantur, sed celeri socio- rum adventu oppressi illo relicto veloci gressu in ea saxa sese receperunt, ita ut eos nemo assequi posset. Cum Molindaregium venissemus, accessit ad nos in diversorium Catalo- nius quidam, homo validus et robustus, qui nostros more militari ad luc- tam invitabat. Eum d(ominus) Iohannes Zehroviensis certamine inito vicit et prostravit. Qui victus ad secundum eum certamen provocavit, nempe ut vecti ferreo iaciendo in platea secum certaret, in quo certamine longe d(ominum) Iohannem post se reliquit, namque illi sunt in eo cer- taminis genere exercitatissimi. Postea tertia ferme hora noctis magnus est 94

Strana 95
tumultus in urbe exortus: clamor et sonitus campani aeris undique ex- audiebatur, cum ecce magna hominum turba ad diversorium nostrum concurrit variis telis armata iamque aedes oppugnare incepit. Nos, quid rei esset inscii, necem omnium nostrum animo praemeditabamur. Tum Dominus confirmans suos dixit: Amici dilecti, isti homines nihil boni in animo habent, aedes nostras oppugnant, tela in manibus habent. Ego nihil aliud opinor, quam quod internecionem nostram moliantur. Agite ergo, resistamus iis, ut bonos et fortes viros decet, quousque vires suffecerint. Ego, quamvis et mihi eiusmodi exitus timori sit, ut vestrum cuilibet, ta- men vobis vel vivis vel mortuis comes adesse non recuso. Eo sermone confirmati arreptis armis ad scalas, quibus nostrum conclave adibatur, accessimus, ibi cuique Dominus locum suum tueri mandavit eumque, quoad vita maneret,] non deserere. Tum illi heroldum nostrum ad collo- 107a quium provocabant admonentes, ut aequo essemus animo. Quibus Do- minus heroldum respondere iussit nos aequo ista animo ferre non posse, cum videamus in aedes nostras impetum fieri et tantam multitudinem armatam circumstare, quam se non aliter arbitrari nisi ad nos omnes tru- cidandos concurrisse, sed sperare nos non inultos casuros, si quid ab ea ten- tatum fuerit. Haec illis postquam renunciata fuerant, quatuor ex illa multitudine viri nobiles grandes natu processerunt dicentes ad heroldum: Denuncia Domino et aliis bonis viris, ut nos ad se intromittant, nos cau- sam huius tumultus iis enarraturos, pollicemurque eos ab omni periculo tutos fore, si quid a reliquis susceptum fuerit, imo nos obsidum loco in potestate sua habebunt. His auditis Dominus suos consulebat, quid esset faciendum. Ii censebant illos quatuor ad colloquium admittendos esse, sed non plures. Qui in atrium intromissi ita locuti sunt: Domine, ne hic motus animum tuum terreat vel turbet, qui hanc ob causam exortus est: Vir ille militaris, qui interdiu apud vos fuerat et cum vestro luctae et vectis ferrei certamen inierat, is hac nocte cum uxore cuiusdam in adulterio deprehensus a marito ipsius occisus est. Qua de causa homicidam illum in diversorio vestro vestigavimus arbitrati eum ad vos confugisse. Cum autem non intromitteremur, impetum fecimus. Quibus Dominus respon- dit: Ideo vos admittere noluimus, quod vos armatos et ad necem nostram paratos accurrentes vi|deremus. Ii postea Dominum orabant, ne id factum 107b indigne ferret, hanc enim ob causam, quae memorata esset, id accidisse. Quorum dictis tamen non multum credebamus. Catalonii enim sunt homines perfidi et scelerati, Christianae quidem pro- fessionis, verum quibusvis ethnicis deteriores. Ab iis Borzita captus erat. Molindaregio Barcellonam — Barchio Latinis — venimus duorum milli- 95

Strana 96
108a arium itinere. Haec urbs est ampla et elegans celebrisque in Catalonia, iuxta mare sita, in quam multae merces mari importantur. In nulla re- gione, quas peragravimus, plures arces vidi quam in Catalonia nullibique maiorem palmarum copiam conspexi quam circa hanc urbem. Ea tempestate, cum nos ibi essemus, obierat eius regionis rex, qui filium superstitem reliquit, praestantem forma puerum, quem et nos in diverso- rium ad Dominum adductum vidimus. Eratque magna dissensio tempore interregni. Quidam rerum summam ad ducem Calabriae trahebant, qui- dam ad Aragonium, nam ille rex defunctus filius erat regis Aragoniae. Quidam censebant filio regis demortui, qui haeres legitimus esset, regnum conservandum esse. Dum in ea urbe versaremur, hospes nos admonuit, ne bini vel terni tantum ex diversorio egrederemur, sed si expatiari vellemus, ut omnes simul iremus, multos enim aiebat praedones maritimos ibi obversari, qui homines furtim praehendant et capiant eosque divendant. Cum quem ceperint, in navi eum constringunt et alligant, ne aufugere possit, atque eum postea in servitutem vendunt. A littore navim solventes vinculis eum exi munt, nullo enim modo, cum mare tantum et coelum in conspectu sit, effugere potest. Sed cum ad terram applicuerint, rursus eum astrin- gunt, ne discedere possit, ac ita homines pecudum modo venales elocant. Aliud, quod de hac provincia narrem, nescio, praeter quod homines ferat mortalium sceleratissimos et perfidiosissimos, si ulla Christianorum terra. Tres ethnicorum provincias peragravimus, nempe: Barbaros, Sarracenos et Granacerenos, inter quos multo tutiores fuimus quam inter Catalonios. Eo anno, quo nos ibi fuimus, rex eorum vita decesserat, nomine Petrus, qui a summo pontifice in divorum numerum relatus est, ob multa eo tem- pore edita miracula. Eius corpus vidimus in eo templo, ubi sepultus est. Barcellona est urbs ampla et pulchra. Eius plateae ita sunt purae, ut, si maximus imber decidat, pedes tamen luto non foedentur, nam omnes lapide constratae sunt. Imbre siquidem cadente omnes sordes abluuntur et in mare deferuntur, nam urbs in ipso maris littore iacet. Iuxta mare vicus est, ubi negociatores advenientes merces suas exponunt. Circa eam urbem magna est copia palmarum arborum, quae dactylos ferunt; eae fructum non prius ostendunt quam centesimo anno. Fructus earum similis est ficubus, sed dulcior iis et commodior. Hae in magnam altitudinem ex- crescunt, ab inferiore parte usque ad summum squamoso cortice truncum obductum habent, in summitate frondes et fructum emittunt. Istae sunt eae, quarum frondibus Christo Hyerosolymas invehenti viae sternebantur. [Id etiam hoc loco addere non abs re fuerit de viro quodam huius re- 108b 96

Strana 97
gionis, ex cuius stemmate comites ortos in Gallia vidimus. Cum quidam ex antiquis regibus Galliae divi Dominici visitandi gratia peregrinationem suscepisset iter faciens per Cataloniam, virum quempiam magnum natu palmam serentem conspexit, quem compellavit dicens: Amice, quid hoc plantas? Cui cum ille palmam se serere dixisset, rex addidit: Cur hoc facis? Nam centesimo demum anno fructum ferre dicitur. Ad haec ille: Serenis- sime rex, multas vides eius generis arbores, non a me, sed ab alio quopiam plantatas, quarum tamen fructibus ego fruor. Quam ob causam et ego nunc facio, ut me mortuo, qui superstes erit, ex hac fructum capiat. Rex his auditis inquit: Iam intelligo te non solum tui ipsius, verum etiam pos- teritatis curam agere. Itaque tuae istius iustae sollicitudinis gratia te mecum ducam et in altiorem locum eveham. Ad hunc originem suam re- ferunt ii comites, quos in Gallia a nobis visos esse dixi. Literae Hispanicae. Los diputats del General del Principat de Cathalunya residents en Barce- lona, Als nobles, magnifichs e hosnorables, tots e sengles Capitans aixi ge- 109a nerals com particulars, gents d'armes, cauallers de la geneta, les armes exercints per lo dit principat, jurats, cónsols, regidors e prohomens de ciutats, viles, castells e lochs d'obediencia del Serenissimo Senyor nostre lo Senyor Rey e a nostres deliberacions adherents, salut. Com lo Egregi e gran baró lo Senyor don Leó de Rosita e Blanna, de la Illustrissima Regina de Boemia germano, ab sa companyia peregrinant lo mon, sie arribat en la present ciutat de Barcelona se pertane d'aquella vulle e'entene andar la uia de Perpenya. Per co considerants la gran casa d'on és y que ab si aporte la diuisa o empavesa del Serentssimo senyor Rey don Iohan primogénit nostre, Duch de Calabria y encara va ab ell per conduhir lo hun araud del Illustrissiſmo monsir de 109b Charloys al qual molt desijam complaure, al tenor de les presents vos pregam e encarregam quant mes podem, que lo dit don Leó ab tota sa companyia lexeu passar liberament fahentli bona companyia senes contradicció alguna. Datum en Barcelona à dos de Nohembre l'an de la Natiuitat de nostro Senyor MCDLXVI. F. Colom Ardian. Barcelona Mammoleum tribus milliaribus distat: pagus est, partim locis palustribus et nemorosis circumdatus, partim montibus excelsis. Mammo- leo Castelricum sex disiungitur milliaribus, urbs est in monte sita, arci 97

Strana 98
110a subiecta. Eam praeterlabitur Tardera fluvius. Castelrico — Stalric in mappa — Gironam — Gerund olim — quinque sunt milliaria; haec urbs arcem habet et ab altero latere planitie circumdatur, ab altero montibus, inter quos altera arx conspicitur. Moenia eius duo flumina lambunt, unum maius, alterum minus: maius, nomine Ther, ponte lapideo brevi iungitur, minus Flavina dicitur. Ea ex diversis partibus decurrentia urbem irrigant. Girona Figaras quinque milliarium iter est; ea urbs in plano iacet amoe- nisque hortis et nemoribus paludosis cingitur. Figaris Perpennianum no- vem milliaribus Italicis distat; urbs est arci iuncta, quam rigat Ther amnis ponte lapideo non longo iunctus. Circa eam urbem quatuor milliaribus finitur Catalonia et incipit pro- vincia, quae Rosilionis nuncupatur. Ea regi Galliae subiecta est, sed illam rex Angliae trecentis millibus coronatorum oppignoratam obtinet. Haec provincia non est ampla, Galliae, Cataloniae Castiliaeque confinis. Per- penniamo Siga septem milliarium itinere disiacet. Urbs est non admodum ampla, ad mare in planitie sita, ex qua rex Galliae sex millia coronatorum annua ex salis vectigali fructus capit. Coronatus autem eiusdem est pretii sicut ducatus vel aureus Hungaricus. Siga Narbonem venimus trium milliarium itinere; urbs est in campestri loco posita, quam alluit fluvius nomine Libron. Narbona Santyberium 7 milli(aribus) distat. Haec urbs in plano sita est, in qua sanctus Tyberius, s(anctus) Modestus et beata Florentia sepulti iacent. In via Narbonensi lacus est ponte constratus, in quo vectigal regi Galliae exigitur. Hic lacus disterminat Galliam a provincia Rosilionis. Eam urbem praeterfluit flu- men magnum, quod in mare evolvitur, Herut nomine. Qua nos transivi- mus, provincia est opulenta et arcibus urbibusque frequentibus exculta. Multae quoque arces et urbes monasteriaque elegantia in insulis contra ea littora iacentibus spectantur. Santyberio Montempessulanum octo milliaribus processum est; haec 110b urbs in plano non longe a mari iacet. Non procul inde amnis defluit, no- mine Rems, qui ponte lapideo non longo sternitur. In hac urbe s(anctus) Urbanus Papa sepultus est. Montepessulano Nemausum octo milliaria numerantur. Haec urbs arcem habet et in plano sita est, eius latus unum montes occupant. Supra urbem in monte turris est desolata, quam rex quidam ethnicus, Uzes nomine aedificasse fertur, qui et in urbe amphitheatrum amplum et elegans extrui curavit, in quo * * *, ubi idola ethnica constituta erant, magnifice exornatum erat. Nemauso septem sunt milliaria Avenionem, quae urbs est amplitudine 98

Strana 99
et pulchritudine eximia, muris quadrato saxo constructis quaternis fossis- que item aqua plenis quaternis undique cincta. Muros turres omnes ex quadrato lapide erectae coronant. Ea urbs in plano posita est, Galliam a regione, quae Insula Venetiae nuncupatur et summo pontifici cum omni circumiecta provincia paret, disterminans arcemque habet elegantissimam et magnificentissime extructam. Hanc urbem alluit Rhodanus amnis pro- fundus et latus, qui ponte lapideo longissimo iungitur. In eo toto itinere pontem eo magnificentiorem non vidimus. Eius pontis pars dimidia ad regem Galliae pertinet, dimidia ad papam: hinc papa, illinc rege Galliae vectigal exigente. In adversa ripa fluminis urbs in monte flumini immi- nente sita est Avenioni obiecta, nomine Novavilla. Avenione Carpento- ractum quatuor milliaribus abest, ibi habitat cardinalis, qui pontificis maximi nomine regioni illi, Insulae Venetiae, praeest. Ea urbs iacet loco 11la campestri in radicibus montium. Ad eam urbem iter faciendo urbes cir- cumiacentes, quae conspiciebantur, sexdecim numeravi, arces tredecim, nam is tractus quam maxime aedificiis excultus est. Duobus ab ea urbe milliaribus montana intravimus, qua per quinque milliaria iter habuimus; ii montes sunt magni et excelsi. Carpentoracto Egofemina octo milliarium intervallo distat; castellum est muro cinctum, in montanis situm, quod alluit amnis Ovisdis. Egofemina Beopera quatuor abest milliaribus. Urbs est ampla in montanis sita, arci subiecta, quam torrens irrigat. Ultra eam urbem duobus milliaribus incipit regio, quae Delphinatus nuncupatur, et desinit Insula Venetiae. Beopera Tallartum sex milliarium intervallum est; haec urbs in mon- tibus sita est, non admodum ampla, arcem habens, cui altera arx in monte imminet. Tallarto Eburodunum septem distat milliaribus; urbs est et arx, domicilio episcopi Delphinatus insignis, loco alto sita montibus maximis et altissimis circumiacentibus, qui nivibus nunquam liquescentibus sem- per albescunt. Inter illos montes sunt urbes, arces pagique frequentes. Hanc urbem Druentia amnis praeterfluit. Eburoduno Brigantiam septem milliarium itinere pervenimus; urbs loco edito in montanis sita, cui super- ne arx imminet. Brigantio Lusannam quatuor sunt milliaria; hic pagus in montanis iacet, quem irrigat fluvius magnus sine nomine. Lusanna Susa sex milliaribus distat, urbs est et arx monti aliis montibus circumiectis imposita; haec in [finibus, quae terminant Delphinatum, iacet. 111b Eaque est consuetudo: nullus rex Galliae sceptris potiri potest, nisi ab infantia in Delphinatu sit educatus. Semper autem maximus natu filius eo mittitur, qui est haeres regni patri demortuo successurus. Eo rege creato frater natu proximus in Delphinatu subrogatur, regni successor, si eve- 99

Strana 100
niret, futurus. Hac consuetudine, vetusta et diuturna observatione con- firmata, effectum est, ut regnum Galliae nunquam rege caruerit. Haec provincia non est magna, sed montium undique eam claudentium muni- mento firmissima, ita ut ad eam unico tantum loco aditus pateat, similiter et exitus; quae loca, cum sint quasi portae regionis, clausae appellantur. Eae clausae tam sunt firmae, ut si omnes Christiani reges eam regionem oppugnatum venirent, ab iis nihil periculi pertimescant, semper enim sunt validissimis praesidiis permunitae. Tormentorum bellicorum nullibi maiorem numerum conspeximus, quam apud eam clausam; aliquot cen- tena fuisse arbitror. Regio ista est fertilis, vineis, pomariis, hortis et aliis rebus necessariis abundans. Ex Delphinatu egressi primam noctem egimus in finibus re- gionis, quae Pedemontium appellatur; ea ducibus Sabaudiae, quorum sororem rex Galliae in matrimonio habet, subdita est. Susa prima urbium Pedemontii eos montes transgredientibus obvia est. Per hos montes quadraginta et tria milliaria emensi sumus, qui nullum aliud ferme lignum producunt praeter buxum, quo incolae ignem alunt, 112a nam alia ligna non habent. Susae coe nobium est pulcherrimum, in quo tres sancti conditi iacent: s(anctus) Mauritius, s(anctus) Iustus et s(anctus) Hugo, qui primus in eo coenobio abbatis munere functus est. Ibi postea nobis monstratum est crus s(ancti) Antonii et frustum de s(ancta) cruce et aliae plurimae sanctorum reliquiae, quae hoc loco assignatae non sunt. Ab ea urbe numerari incipiunt milliaria parva Italica. Inter eos montes circa urbem planicies est amoenissima. Susa Viglianam 10 numerantur passuum millia: duae sunt urbes, altera in monte, altera sub monte sita; ea quae editior est, arcem imminentem habet. Circa eas urbes loca sunt campestria. Vigliana Rivulos 4 mill(iaria) passuum processimus; urbs et arx non longe a montibus sita. Rivulis Taurinum 6 mill(iaribus) passuum distat. Haec urbs est ampla, in plano sita, quam Duria amnis ponte ligneo non valde longo iunctus praeterfluit. Taurino Salugiam 15 sunt passuum millia; hic pagus in monte situs fluvio Duria quoque dicto alluitur, quem transmisimus. Salugia Vercellae 20 passuum mill(ibus) absunt. Urbs haec est magna in campes- tribus sita, quam fluvius Sesitis ponte ligneo duo stadia in longitudinem patenti iunctus irrigat. Is fluvius dividit Pedemontium a regione, quae Mazenta vocatur. Eius regionis pars ad ducem Mediolanensem, pars ad marchionem Montisferrati pertinet, quem, cum ad ducem Mediolanensem venissemus, vidimus. A latere Pedemontii iacet quaedam provincia campestris, pul- 100

Strana 101
cherrimis vineis exculta, inter quas varii generis arbores sunt consitae, quibus vites alligantur, ut palis opus non sit. Secundum earum arborum magnitudinem et latitudinem vites palmites suos extendunt. Subter iis 112b vitibus et arboribus frumenta seruntur, ubi tam laeta proveniunt, ut mirum sit. Atque ita ex uno loco triplicem fructum capiunt: vinum, poma et frumenta. Agri in ea regione sunt uberes, urbes pulchrae, arces fre- quentes pagique innumeri iique ut plurimum muris cincti. Est et altera iuxta Pedemontium regio trans montes sita, quae Monsferratus appellatur; marchioni, cui Gulielmo nomen est, subiecta. Ille marchio divitiis et opibus clarus est in iisque regionibus haud po- stremus. Regio vero, quam dux Mediolani obtinet, Mazenta dicitur. Ver- cellis Novaria decem millium intervallo disiacet. Urbs est ampla, arci iuncta, in campestri loco posita, vinetis et hortis pulcherrimis cincta. Novaria Mazentam duodecim millia passuum; pagus est, ultra quem qua- tuor milliaribus defluit amnis Ticinus, quem traiecimus. Is in mare de- currens navibus aditum praebet Venetias usque ei fluvio mixtus, in quo Bohemi quondam ad Mediolanum belligerantes vadum repererant. Ex eo pago misit Dominus heroldum suum ad ducem Mediolanensem, quem, donec rediret, biduum ibi expectavimus. Cum eo postea advenerunt duo heroldi ducis Mediolanensis excipientes et salutantes Dominum ducis sui nomine dicentesque duci suo admodum rem gratam esse, quod Do- minus tacitus praeterire noluisset, sed aulam ipsius invisere animo pro- posuisset. Acceptam item esse duci benevolentiam Domini, quam per heroldum declarasset. Orare igitur, ut in urbem suam Mediolanensem 113a Dominus veniret, nam noticiae contrahendae cum Domino ducem magno teneri desiderio nec non omnis erga Dominum humanitatis declarandae cupidissimum esse diversoriumque iam pro Domino honestum conductum Mediolani esse, quod Ad fontem dicitur. Mazenta digressi Mediolanum ve- nimus quindecim millibus passuum. Milliari ferme uno ab urbe occurrrit nobis frater ducis cum nobilitate et tubicinibus a duce nobis obviam missus, qui honorifice Dominum cum omni comitatu excepit et ad diversorium usque deduxit. Cum eo ventum esset, dux extemplo suos coquos et obsonatores in diversorium misit, qui dicebant ad nostrum coquinae magistrum, ut ex Domino quaereret, quos- nam cibos vel potus habere vellet, ea se cuncta praeparaturos, ut a duce suo in mandatis haberent, nobis autem non esse opus quicquam coëmere, omnium enim rerum copiam ex aula affore, quod et factum est. Nam omnibus rebus necessariis abundavimus, ac si Dominus in domo sua pro- pria esset. In ea urbe octiduum commorati sumus. Tertia die Dominus ad 101

Strana 102
113b 114a templum Deiparae virginis profectus est, quod contra aulam ducalem situm est. Ab eo cum iam Dominus cum comitatu discedens diversorium peteret, obviam est factus duci in aulam contendenti, qui Dominum honorifice excepit eumque per heroldos, tum suum, tum nostrum humane compel- lavit. Postea volebat D(omi)num ad diversorium deducere, quod Dominus renuebat rogans, ne id faceret, opus enim non esse, gratiasque ingentes agebat ] pro eo honore, qui sibi ab ipsius Celsitudine exhiberetur et decla- raretur, id se ubique praedicaturum et laudibus celebraturum. His peractis iussit dux consiliarios suos, ut Dominum ad diversorium comitarentur. Die sexta misit dux ad Dominum in diversorium rogans, ut ad se veniret. Cum in aulam venissemus, obviam nobis processit dux cum matre et fratre in palatium quoddam admodum elegans ibique Dominum ipse et omnis nobilitas eius humanissime excepit. Postea Dominus medius inter ducem et matrem ipsius incedens in conclave quoddam deductus est. Quem dux compellans dixit: Amice charissime, nobis omnibus, mihi, matri fratrique acceptissimus es hospes gratiamque tibi quam maximam habemus, quod nos cum his bonis viris, comitibus tuis, inviseris et nos regum et principum aulas, ut virum nobili progenitum sanguine decet, perlustrans, in aliquo inter eos loco posueris. Quapropter quodcunque a nobis postulaveris, im- petrabis. Rogamus itaque idque pro singulari honore nobis et aulae nostrae exhibito ducemus, ut rem quampiam a nobis exposcas. Ad haec Dominus respondit: Illustrissime princeps, pro hac animi erga me benevolentia et promptitudine tuae Celsitudini gratias ingentes ago. Sed ut munus aliquod a tua Celsitudine postulem, in animum meum inducere non possum; nam non eam ob causam domo sum profectus, sed potius ut aulas regum et principum peragrarem et oculis perlustrarem, sicut viro nobili convenit. Cum aliquandiu collocuti essent, D(omi)nus diver sorium repetiit; quem dux fratri suo deducere mandavit. Mediolanum est urbs amplissima, ita ut inter maximas Christiani orbis civitates merito censeri possit; in plano iacet et Ticino amni irrigatur. Arcem habet elegantissimam et amplissimam, in qua atrium amplum visitur, quod centum viginti meos passus et 23 pedes patet. Ipsa extructa est ex lapide quadrato et marmore candido. In ea templum magnum et elegans spectatur, quod tunc temporis, cum nos adessemus, nondum totum extructum erat. In illo et in reliquis missa non administratur Romanae ecclesiae more, sed ex praescripto canonis divi Ambrosii. Deinceps ducti sumus in fanum d(ivo) Ambrosio sacrum, ibi contem- plati sumus sepulchrum ipsius. Id est affabre auro et argento gemmisque exornatum. In eo sepulchro praeter Ambrosium 2 equites sepulti iacent, 102

Strana 103
quod hac ratione accidit: Equites illi vaticinati fuerant vita sua et Am- brosii adhuc incolumi Ambrosium, cum ex hac vita decesserit, medium inter se tumulatum iri. Quibus mortuis d(ivus) Ambrosius multos annos supervivens tandem etiam e vivis excessit. Cum corpus eius ad eum locum, in quo illi conditi fuerant, delatum esset, sepulchrum statim sua sponte apertum est et ii duo equites moventes sese locum divo Ambrosio medium inter se concesserunt. Ab obitu Ambrosii anni 1085 sunt elapsi. In eo tem- plo Sigismundus imperator, item primus Bohemiae rex coronati sunt, quorum vestimenta, quibus sub tempus coronationis induti fuerant, nobis sunt monstrata. In eodem templo sepulchrum s(anctae) Marcellinae, quae soror erat d(ivi) Ambrosii, vidimus. Spectatur etiam adhuc] in eo templo 114b idolum ethnicum, nam illam urbem antea ethnici incoluerant. E regione aliud est delubrum s(ancto) Francisco sacrum, in eo duorum puerorum ab Herode occisorum corpora et sacellum elegantissime extructum vidimus. Deinde ducti sumus in arcem, quae in urbe est; ea tum aedificabatur monstrataque sunt nobis omnia eius conclavia. Arx est ampla in plano sita, urbi quinque pontibus iuncta adeoque munita, ut ei nulla Christiani orbis hac in re aequiparari queat. Qua in re omnes, quicunque eam vi- derint, mihi assentientur. Sed sub id tempus, cum nos ibi essemus, nondum tota extructa erat. Hanc novenae fossae aquis plenae circumdant, quarum orae muro sunt undique firmatae et quaeque interiecto aggere supra for- nices erecto distinctae, ita ut sub iis fornicibus tota arx circumiri possit. Intra illos aggeres magna telorum copia recondita asservatur. Qui eam arcem conspexerit et eam circumierit, fieri non potest, quin eius structu- ram magnopere admiretur. Eam urbem, cum ibi Ambrosius praesulem ageret, Christiani simul et ethnici incolebant. Mediolano distat viginti millibus passuum Pavia urbs, in qua sepultus est divus Augustinus. Octava die interiit Domino equus gradarius, quem ei d(ominus) Zdenco dono dederat. Literae Gulielmi Marchionis Montisferrati. Gulielmus Marchio Montisferrati, etc., Sacri Romani Imperii Princeps 115a Vicariusque perpetuus. Ulyssem, qui Graecorum omnium prudentissimus atque disertissimus existimatus est, post captam Troiam atque solo aequatam tempestatibus el maritimis erroribus actum multorum urbes adiisse, pluri- morum mores vidisse ferunt. Qua ex re, licet illi viro nihil addi posse videretur nihilque amplius in eo desiderari, mullum tamen et rerum experientiae et 103

Strana 104
116a 116b facundiae et consilii accessisse postea cognitum est. Eius exemplo — ut multis — sic hac tempestate R(everendo) et Illustri Domino Leoni de Rosental, Platnae etc. Domino, de regno Bohemiae, plerosque principes, regna, na- 115b tiones et loca petendi cupido incessit. Quem nos, cum his diebus apud nos fuerit, non minus ob eius domini dignitatem, sanguinis nobilitatem, huma- nitatem caeterasque et animi et corporis dotes, quam ob eam, qua Serenissi- mum et Serenissimam Regem et Reginam Bohemiae, quibus consanguinitate iunctus est, devotionem et animi affectionem observamus, et vidímus non in- grata fronte et honorifice excepimus, quantum vires et ea, in quae incidimus, tempora patiuntur. In quibus omnibus si facultas, certe animus alque voluntas nequaquam defuere. Delectati insuper in mirandum modum eius praesentia, ex his, quae ex eo cognovimus, nihil aeque cupimus quam ei et commodo et honori esse posse. Et cum nobis desit occasio, hunc saltem animum nostrum lestari non alienum ab officio et desiderio nostro arbitrati sumus. Quas ob res cum iter et profectionem suam prosequi, et quae animum induxit, exequi paret atque constituerit, optemusque ubique locorum quam maxime liberum et expeditum iter ei praeberi grateque etiam, cum res poscit, suscipi cum omni eius comitiva aliquidque officii et honoris nostra etiam causa in eum conferri, et si quid ei praestitimus, per amicos nostros cumulari: rogamus ex animo Serenissimos, Illustrissimos et Illustres quoscunque Principes, Dominos, Respublicas, Amicos et Benevolos nostros, Officialibus vero, gentibus armi- geris et subditis quibuscunque nostris stricte praecipiendo mandamus, qua- tenus praefatum Illustrem d(ominum) Leonem cum omni eius comitiva cumque omnibus suis armis, carriagiis, capsis, valixiis, fardellis et rebus om/nibus per omnes passus, portus, pontes, flumina, loca et oppida tamque nostrae et alienae ditionis ire, transire, stare, morari, redire et pernoctari, totiens quotiens opus fuerit et sibi libuerit, permittant et omnino patiantur tute, libere et impune ac sine solutione alicuius dacii, pedagii, gabellae, trans- versus et fundinavis omnique alio impedimento prorsus et omnino cessantibus. Quin potius eundem, si nobis gratificari cupiunt, in omnibus benigne colligant et gratiose pertractent eique provideant de guidis, salvis conductibus et viarum ducibus, si opus fuerit et requirendum duxerit. Id enim adeo nobis gratum atque iocundum futurum est, ut nihil gratius nobis neque acceptius praestari aut exhiberi posset, mutuas vices pro eo, si dabitur, libenti animo repen- 117a suſris. Datum Mediolani sub ſide nostri sigilli dei quarto Decembris. Anno MCCCCLXVI. Hinc ea die egredientes comitatus est nos frater ducis per duo milliaria cum magno famulatu, tubicinibus et aliis eiusmodi generis hominibus. 104

Strana 105
Inter eundum narrabat Domino singulis diebus ducem ex solius urbis Mediolanensis vectigalibus millenos aureos fructum capere. Qui postea- quam Domino valedixisset, retro Mediolanum reversus est duce itineris, qui nos Veronam Theodorici, viri illius fortissimi, deduceret, attributo. Mediolano Cassianum septem millibus passuum distat. Hic pagus in plano situs et arci subiectus est, quae fluvio maximo nomine Abduae im- minet, quem transmisimus. Cassiano Chocaium viginti quinque millibus passuum distat; et hic pagus in campestribus situs est ab uno latere monti- bus excelsis impendentibus. Huic pago imminent coenobium duoque tem- pla et vineta pulchra. Ultra eum finitur provincia ducis Mediolanensis et incipit terra ditionis Venetorum, quae vocatur Brises. Ea regio formosas foeminas et puellas habet, ut vix formosiores in ulla regionum, quas peragravimus, viderimus. Ea provincia est pars Longo- bardiae, nam ea regio longe et late patet in multasque dividitur provincias diversa sortitas nomina. Veronam petentes a dextra reliquimus marchiona- tum Montisferrati. Ille marchio habet ] in matrimonio sororem ducum 117b Monachensium. Inde etiam non procul ditionem suam habet princeps Ferrariae, qui non ducis, sed marchionis titulo appellatur. Chocaio Brixia duodecim millibus passuum abest. Ea urbs in planitie montibus subiacet arce loco altissimo posita impen- dente. Haec est pulchra et ampla, vineis amoenis et frequentibus cincta. Inde proficiscentes magnam hominum multitudinem in monte quodam choreas agitantem vidimus, in quem quotannis ab aliquot milliaribus ii homines ad choreas istas peragendas convenire coguntur et ab ortu solis usque ad occasum sine intermissione saltare. Ea saltatione ita fatigantur et debilitantur, ut eos die sequenti plaustris inde avehi ad domicilia cuius- que necesse sit. Nobis, num templi alicuius encaenia vel nuptiale sacrum celebraretur, quod tantopere hilaritati et saltationi dediti essent, percon- tantibus, responsum est se ad id singulari poena divina cogi. Nam maiorum memoria, cum sacerdos corpus Dominicum gestaret, ex magna congregata multitudine hominum pars, quae in altera fluminis ripa stabat, venera- bunda in genua procubuit, reliqui vero eorum, qui in hoc monte saltabant, non procubuerunt. Quapropter omnes, qui sunt ex eorum progenie, eo die in hunc montem ab aliquot milliaribus convenire coguntur. Sed qua id die fieri consueverit, non quaesivimus. Brixia Lunam 15 millium inter- vallum est. Urbs haec arci subiecta et in ipsis radicibus montis sita est. Ab ea Veronam Theodorici petentes iter fecimus iuxta lacum quendam, a sinistra nobis positum et Venetorum ditioni subiectum. Is 32 millia 118a passuum in longitudinem et aliquot in latitudinem patet desinitque apud 105

Strana 106
118b oppidum quoddam, cuius incolae universi sunt piscatores vectigal ex piscatione illius lacus Venetis pendentes. Luna Verona 25 passuum millibus disiacet. Urbs est ampla et elegans in plano sita, montes ab uno latere prospectans. Ea quatuor arcibus, hine binis collibus impositis, illinc binis in plano iacentibus munita est. Eam flumen latum, nomine Athesis, intersecat. Ibi fuimus in aedibus Theodo- rici, quae olim eleganter et magnifice extructae fuerant, sed nunc sunt desolatae et collapsae. Eas nunc incolunt foeminae nobiles, interdiu tamen tantum, nam noctu spectris quibusdam pulsae in vicinis aedibus agere coguntur. In media domo eo in loco, ubi atrium antea fuerat, patibulum erectum visitur. Cum sciscitaremur, cur id patibulum eo in loco erectum esset, respondebatur nobis eo id consilio factum esse, ut si quis Veronensis patria eiusmodi quippiam furaretur, quo tale supplicium meritus esset, in hanc furcam tolleretur et ne tanta ignominia afficeretur, si in vulgari patibulo inter externos suspensus esset; postea etenim eum a furca demitti et in loco sepulturae tumulari, quod externis fieri non soleat. Sub arce Veronensi iuxta flumen balneum est, in quo Theodoricus Ve- ronensis lavare consueverat. Fama tenet Theodoricum, cum in balneo lavaret, visis quibusdam feris extemplo equum conscendisse atque eas insecutum esse, ex eo tempore postea nunquam apparuisse, ita ut quo de- venerit, in hanc usque diem ignoretur. Ea de re cum quaereremus, quid illi arbitrarentur, quonam pervenisset, an terrae hiatu absorptus, vel quo pacto periisset, hospes noster, ad quem diverteramus, vir grandi aetate, dicebat se de parentibus suis hac de re quondam narrantibus audivisse pro- certo existimari eum ab aliis heroibus, qui ipsius vitae saepius insidiati fuissent, interemptum esse. Nam cum circa eas arces montes sint excelsi, haud dissimile a vero esse illum istas feras persequentem fauces convallium intrasse atque ibi ab iis comprehensum in lacum, qui non longe ab arce distat, coniectum esse; lacus enim est magnus et immensae profunditatis. Perhibent aliquando homines eo commeare et in eum canes vel alia ani- malia proiicere solere, qui coniecti statim voraginibus profundis hauri- untur, ut quonam devenerint, conspici nequeat. Haec quidem, quae nunc memorantur, audita sunt tantummodo nobis, non re ipsa comprobata. Domus autem Theodorici supra dicta ex saxis ingentibus constructa est, quorum vestigia ad hodiernam usque diem apparent, rudera enim adhuc spectantur et scalae, quae in palatium ferebant, in quo Theodoricus fre- quentissime commorari consueverat. Visuntur etiam valvae fenestrarum supra flumen, quod urbem interfluit. Scamna quoque, super quae cum aliis heroibus sedere solebat, admodum alta in iis fenestris conspiciuntur, 106

Strana 107
unde coniici potest eum ingenti corporis statura virum fuisse. Fertur etiam eum cum aliis heroibus illas aedes extruxisse, quod non videtur a vero dissentire, parietes enim ingentis magnitudinis lapidibus constant. Vero- nenses sub Venetorum sunt imperio, quibus magna vectigalia ex omnibus 119a rebus, quae venduntur vel emuntur, pendere coguntur. Ex vino vel alio potus genere, quodcunque venditum fuerit, tertia pars iis tribuitur. Ita narrabatur ex sola tantum Veronensi urbe summam annui proventus esse ducenta millia ducatorum. Inde colligi potest, quantum Veneti aliorum vectigalium et redituum habeant. Verona Vicentiam triginta milliarium Italicorum iter est. Haec urbs vine- tis cincta est et arces habet duas aliis tribus arcibus circa eam in iugis mon- tium eminentibus. Eam praeterfluit Bachillio amnis et alter urbem inter- secat, nomine Veron, qui ambo infra urbem confluunt. Apud illam inchoatur regio, quae Forum Iulii nuncupatur, Venetorum imperio subiecta. Vicentia Padua octodecim millium intervallo dissita est. Ea urbs est amplissima, quae Brenta amni irrigatur. Hinc navibus Venetias viginti quinque millibus passuum inde distantes navigari potest. Padua misit Dominus heroldum suum ad ducem Venetiarum, qui ab eo edoctus, qua die Dominus Venetias esset appulsurus, obviam ei misit in navi praetoria cancellarium suum. Is Domino duobus ab urbe Veneta milliaribus obvius factus, Domino salutato a duce Venetiarum sese ei obviam missum aiebat, ut ipsius verbis Dominum exciperet; quapropter se et ducis et suo nomine gratulari Domino, quod ei salvo et incolumi eo devenire contigerit. Simul ducem excusans orabat, ne Dominus id aegre ferret, quod dux ipse ei obviam profectus non sit, eum enim gravissimis 119b negociis publicis occupatum id exequi non potuisse. Venetias deinde ventum est, quatuor diebus antequam reliqua familia eo perveniret, quam Dominus cum iumentis terra Tervisium praemiserat, urbem duodecim millibus passuum a Venetiis distantem. Caeterum Paduae curia est eleganter exaedificata et tota stanneis laminis contecta, in ea visitur atrium amplissimum affabre extructum marmoreque constratum. In ea urbe plurimae etiam sanctorum reliquiae asservantur, quas non annotavimus. Est quoque ibi gymnasium studiis variarum arti- um florentissimum et studiosorum adolescentum frequentia celeberrimum. Padua Tervisium viginti quinque millium passuum intervallo abest. Urbs est, quam praeterfluit Syl amnis, supra quem in urbe et circa urbem qua- dringentae circiter molae frumentariae visuntur, quae omnes Venetae urbi panem suppeditant, nam ita legibus cautum habent, ne ullum alium in locum quam Venetias eae res illinc exportarentur. Eo flumine usque in 107

Strana 108
mare et inde Venetias perveniri potest. Tervisium terra a Padua adivimus itinere impedito et difficili. Per aquam eundo sunt triginta duo milliaria parva. Eo cum venissemus, divertimus in hospicium, quod ad Turrim rubeam vocatur. Tervisio Venetias duodecim millia passuum numerantur et aqua triginta duo milliaria. Venetias cum Dominum insecuti venissemus, Veneti convento Domino eum ducis nomine suoque comiter exceperunt et honorarium munus attu- lerunt. Quod postea singulis diebus Franciscus, cancellarius ducis, cum aliquot nobilibus Dominum visitans facere solitus erat. Venetiis sumus commorati octiduum. Tertia die monstrata est nobis s(ancta) Lucia, nam eo die memoria eius celebrabatur, quo omnibus conspicere cupientibus eius videndae fit copia. Quarta die ducti sumus in aedem s(ancti) Marci, quae est pulcherrimo opere extructa. In ea est sacellum firmum et munitum, in quo Veneti omnes suos thesauros conditos habent, quos conspiciendi potestatem nobis fecerunt. Primum intuiti sumus duodecim coronas magnifice auro et gem- mis adornatas, itidem duodecim pectoralia similiter aurea et gemmis splen- dentia. His coronis et pectoralibus ornantur uxores senatorum ad id delectae diebus sacris, nempe die Corporis Christi, die Nativitatis vel Resurectionis aut diebus festis Deiparae virginis memoria insignibus, cum corporis Do- minici gestationem prosequuntur. Eae foeminae, quibus ista portanda dantur, pallas habent in anteriori parte eo loco, quo pectus prominet, excisas, quem locum illis pectoralibus obtegunt. Ostensae sunt nobis etiam gemmae plurimae auro inclusae et inter eas una, quae turcus vocatur, tanta magnitudine, ut D(omi)no imposita caput eius tanquam pileus con- tegeret; ea fuerat olim d(ivi) Marci. Postea monstrata est nobis patera ex pallasrubino confecta, bene magna, quae etiam s(ancti) Marci fuerat. Deinde sumus contemplati cornu monocerotis, quanta magnitudine nul- lum unquam vidimus, aliosque thesauros innumerabiles. Sed nihil mirum est eos tantam thesaurorum pretiosorum copiam possidere; namque est 120b civitas ditissima, quae, ut nobis narrabatur, novem regna imperio suo subiecta habet et alios proventus innumeros. Referebant etiam ii, qui hos thesauros monstrabant: Hominem quen- dam Venetiis oriundum omnes eos thesauros inde asportasse, posteaquam muro intra annuum et quatuordecim septimanarum tempus perfosso ad- itum sibi ad eos fecisset. Id furtum per longum tempus in occulto nemini cognitum permansisset, etiam illis ipsis, quorum curae thesauri commissi erant, nisi ille fur, qui eos abstulerat, eam rem sub fide compatri suo ape- ruisset. Is hac re cognita illud ad ducem deferre constituit; idcirco pala- 120a 108

Strana 109
tium, ubi dux cum suis consilium habebat, ingressus pulsavit. Dux, quis tam audax esset, quod conclave suum adiret, cum id ante eam diem nun- quam factum esset, admiratus quendam suorum egredi, ut haec exploraret, iussit. Ille egressus homine conspecto: Unde, inquit, tantum tibi animi praesumis, quod conclave ducis tanto cum impetu adoriri audeas? Forsan ignoras, quod hic magnis de rebus consilium habeatur; quapropter teme- ritatis tuae capite poenas lues. Ille respondit: Hocne praemium ille, qui fideli et solicito animo, quae ad reipub(licae) salutem pertinent, curat, feret? Tum ille intelligens eum aliquid ardui afferre, duci renunciat rem esse gravem, ob quam ille intromitti postulet. Qui cum iussu ducis intro- missus esset, haec ad ducem et consiliarios locutus est: Domini, circum- spicite, ubi vestros thesauros habeatis, an in loco solito vel alibi. Ea re audita dux e vestigio ad illos, qui thesaurorum curam agebant, misit, ut explorarent, an thesauri essent in suo loco integri. Qui cum eo venissent, 121a ne vestigium quidem eorum repererunt, quod statim duci renunciarunt. Tum dux confestim eum, qui antea se de thesauris admonuisset, vocari iussit. Quem, ubi venit, interrogavit, quo pacto thesauri ex eo conclavi, ubi asservabantur, ablati essent. Tum ille: Clementissime, inquit, princeps, compater meus — quem nominabat — mihi hanc rem concredidit et aperuit, quod thesauros illos, qui ad divum Marcum in conclavi servabantur, abs- tulisset, quos mihi commonstravit. Huius rei indicium et argumentum est hic annulus, quem mihi dono dedit. Eum simul in medium protulit dicens: Agnoscitis eum? Cui dux cum consiliariis respondit: Quid non agnosceremus? Hic annulus est, quem divus Marcus in pollice gestare consueverat. Ille annulus ingentis erat pretii, qui etiam inter reliquos thesauros in illo conclavi observabatur. Postea dux iussit quosdam suorum, ut cum indice, qui tanta cura, ne tanti thesauri a republica alienarentur, providisset, irent, quo ille ipsos ducturus esset. Qui ad furem deducti illum thesauros eos manibus volutantem et inspicientem offenderunt. Is iam ex una corona exemerat tres gemmas, quae aliquot millium pretio constabant, thesauris reliquis adhuc integris, quos iam in utrem quendam composuerat et inter paleas abdiderat mari cum iis fugam arrepturus, ni compatris proditione praeventus fuisset. Hoc cum omnibus iis rebus com- prehenso et custodiae tradito consilium est habitum, quonam supplicio affilciendus esset. Quidam censebant eum, cum tam magnas et pretiosas 121b res furto abstulisset, tale supplicium meritum esse, cuius exemplum adhuc nunquam editum esset, nempe ut in patibulo in mari erecto catena aurea suspenderetur; in eam sententiam alii omnes iverunt. Hoc patibulum, cum Venetiis essemus, vidimus, sed fur ille hinc ablatus in coemiterio ad 109

Strana 110
divam Helenam sepultus erat. Eius sententiae ducem paenituisse ferunt, quod illum suspendi curaverit. Nam cum ab exordio mundi de nullo huius- modi fure, qui tantum abstulisset, auditum sit, conservandum et locuple- tandum potius fuisse, ut in perpetuam memoriam ea familia extaret, cuius autor tantum furto surripuisset, et si calluisset abscondendi artem, obtinuisset compatremque eius, qui illum prodiderat, digniorem ea poena fuisse. Caeterum ex eo conclavi, ubi thesauri servantur, egressi deducti sumus ad sepulchrum s(ancti) Marci, inde vero in palatium ducis, quod huic templo proximum est. Supra fores templi tres equi aurei, quos Veneti ab ethnicis redemerunt, spectantur. Contra palatium ducis patibulum lapideum e regione ianuae, qua palatium intratur, erectum est. Cum percontaremur, cur in eo loco adversus palatium id erectum esset, cum in alio loco poni potuisset, respondebant: Ideo si quis dux contra rempublicam aliquid admitteret, ut in eo suspenderetur; hoc autem loco idcirco constitutum esse, ut esset monimentum et cautio cuique duci. Sed non proditur memoriae ullum unquam eorum ducem eo supplicio affectum esse. Veneti nullum externum sive imperatorem sive regem, qui sibi praesit, admittunt, sed e medio sui ducem creant. Et qui non est Venetus, etiam si esset opibus et generis nobilitate clarissimus, nec ad legum nec ad consiliorum communionem admittitur. Palatium ducale nobis ingredientibus dux obviam processit et Dominum humane et ho- norifice salutatum apprehensa eius dextra in conclave suum deduxit, comiter cum illo sermones conferens et de omnibus regibus et principibus, quos adierit, sciscitans. A duce digressi diversorium repetiimus comitan- tibus nos quibusdam Venetis senatoribus, quibus aderant duodecim ex equestri ordine et alii complures. Die sexta misit dux ad Dominum, ut si cupidus esset videndi, quas con- suetudines Veneti in iudiciis servarent quove pacto praetores et alios regionum praefectos crearent et quem locum dux in senatu haberet, in palatium adveniret. Eius rei conspiciendae se percupidum esse Dominus respondit. Eo cum ventum esset, Dominus a dextra ducis considere est iussus. Dux vero ipse in sella pulcherrima et alias altitudine superante se- debat. Alii senatores ordine per longitudinem palatii a lateribus et in medio in subselliis considebant. Existimo duo vel tria hominum millia ibi adfuisse. In eo comitio praefectus quidam est creatus, quod hoc fit modo: Contra tri- bunal ducis stant 4 columnae ligneae, supra quas posita sunt quasi tympana 122b interius excavata Jet in suprema parte foramina non ampliora, quam qui- bus manus in erri posset, habentia. In iis servantur globuli partim inaurati, 122a 110

Strana 111
partim argentei, partim tenuissima tantum tela serica obducti. Primum igitur consurgunt viginti quatuor viri, singuli pixidem in manu habentes, ex quibus baccas illas vel globulos eximunt et palatium circumeuntes, eas, cui volunt, distribuunt. Deinde et alii circumeunt et itidem globulos eximunt et palatium circumeuntes, eas, cui volunt, distribuunt. Deinde et alii circumeunt et itidem globulos illos, quibus visum fuerit, dividunt. Secundum eos adhuc alii viginti quatuor palatium obeuntes globulos ab iis, quibus dati fuerant, repetitos colligunt et aliis rursus, quibus placet, attribuunt. Deinde baccarum numero inito exploratur, quot quisque ha- buerit et cui plurimae aureae attributae fuerint; is praefectus creatur et in aliquam regionem, quo dux et senatus censuerint, mittitur, qui tamen suo magistratu diutius annuo spacio non fungitur. Eo temporis spacio multorum millium accessione ditatur iis tamen vectigalibus, quae rei- publicae sunt, integris. Ad eum modum Veneti suos magistratus eligunt, quorum suffragia sorte colliguntur. Nam nemo, nec ipse dux amicitiae vel alicuius cognationis gratia adiutus magistratum ullum assequi potest nisi sorte. Quod ita fit, ut nunc memoratum est. Inde perducti sumus in eum locum, ubi naves fabricantur et alia eo pertinentia, rudentes, vela et reliqua conficiuntur. Id opus nunquam intermittitur, sed continuo labore peragitur. Artificum ea fabricantium magna est multitudo. Aedes ad hanc rem destinatae iuxta mare seorsim ia cent aliquot sta- 123a diorum longitudine magno conclavium, in quibus vela et rudentes conti- nentur, numero distinctae. Et quae quo anno naves fabricatae fuerint, eac subductae reservantur, ut si usus posceret, omnia praeparata in prom- ptu adessent. Nam Veneti continenter cum ethnicis bella gerunt et sin- gulis annis multa militum millia alere coguntur, ut oras maritimas tueri, ubi necessitas postulat, possint. Postea deducti sumus in armamentarium, ubi tormenta et machinae bellicae, pulveres, tela, bombardae et alii bellici apparatus custodiuntur. Quas res nullo uspiam in loco plures magisque affabre et apparate factas conspicere nobis licuit quam ibi. Die septima Dominus ducem convenit et ei valedixit. Inde navicula conscensa cum aliquot senatoribus Venetis in coenobium quoddam navigavit, ubi erat legatus pontificius, qui delictorum veniam et remissionem, quas indul- gentias vocant, liberaliter hominibus id expetentibus largiebatur. Hinc navigio devecti sumus in aedes quasdam, quae olim ducis Medio- lanensis fuerant, sed tum eas mercator quidam, qui Alexandria Venetias commigraverat, obtinebat. Is cum illum locum semiaedificatum septua- ginta quatuor aureorum millibus emisset — fundamenta autem tunc tan- 111

Strana 112
tum quatuor spitamas aquis prominentia erant — tanta eum postea struc- turae elegantia et magnificentia exornavit, ut pulchrius aedificium nun- quam viderimus. Nam omnes porticus sunt extructae ex candido alabastro. 123b In cubiculo, in quo mercator cum uxore cubare solebat, stragula erant ex argento contexta et pavimenta albo alabastro constrata et laquearia argentea inaurata. In lecto duo conspiciuntur pulvini unionibus ornati et unum cervical itidem margaritis et gemmis exornatum. Dependebat etiam ibi supra lectum aulaeum extensum, cuius textura praeter mate- riam, ex qua contextum erat, viginti quatuor millibus ducatorum con- stare dicebatur. Ex eo conclavi ducti sumus in atrium quoddam, in quo est fumarium calefaciendi causa factum; ab eius structura tredecim millia ducatorum data esse feruntur. In iis aedibus est puteus aquae dulcis, videlicet talis, quam nos in nostris fontibus habemus. Nam ad differentiam aquae marinae, quae salsa est, haec dulcis vocatur. His omnibus conspectis et perlustratis Dominus ad quosdam dicebat: Forsan hic mercator omnia sua bona, quae habebat, in structuram harum aedium insumpsit. Tum illi quaerebant ex Domino, quid censeret, quantum in aedificium illud col- latum esset. Eo ultra centum millia insumpta esse dicente in risum effusi dicebant: Mercator iste coram duce nostro iureiurando affirmavit hasce aedes ei trecentis et tribus millibus aureorum constare. Nobis iam egre- dientibus mercator ille cum uxore navi vectus advenit, nam cum uxore et liberis animi gratia tunc temporis, cum nos aedes eius inviseremus, per mare exspatiatus fuerat. Is Dominum magnopere orabat, ut paulisper regrederetur, ne tanquam ex deserta domo vacuus abiret. Cum in atrium reversi essemus, mandavit adferri zuccarum confectum in tribus patinis argen teis et vinum aliaque potus genera in tribus scyphis aureis et reli- quis argenteis. Quibus rebus nos ita tractabat ut rex quispiam vel prin- ceps, quos adieramus. Uxorem habebat formosissimam, ac si principis alicuius coniunx esset; ea circa sese duodecim puellas pedissequas habebat. Liberos ex ea quinque sustulerat, duos mares et tres foemellas. Cum iam inde abiremus, mercator eundem lembum, quo Dominus cum senatoribus vehebatur, conscendit et eum in diversorium comitatus est. Eo abeunte sciscitabatur Dominus ex Francisco, cancellario ducis, quid existimaret, quantum illi bonorum supra sumptus in aedificationem istius domus factos permansisset. Ille arridens dixit: Quid tu, Domine, arbitraris eum in ha- rum aedium structuram omnia sua bona impendisse? Ille vere adhuc praeter aedes et eam impensam trecenta millia ducatorum possidet. Octa- va die ducti sumus in domum, quae vocatur Germanorum, in qua merca- tores peregrini diversari consueverunt. 124a 112

Strana 113
In ea ex omnium Christianarum provinciarum primariis urbibus suam mensam seorsim quisque habere potest, ita ut et cibum et potum, quem voluerit, nanciscatur. Nam in ea omnium rerum necessariarum maxima habetur copia. Inde ducti sumus ad textores panni aurei, damasceni, holo- serici, postea quoque in tabernas mercatorias, ubi nobis inaestimabiles opes ostendebantur. Literae Christophori Mauro Ducis Venetiarum. Christophorus Mauro, Dei gratia Dux Venetiarum etc. Universis et 124b singulis tam amicis, quam fidelibus, ad quos praesentes advenerint, salutem et syncerae dilectionis affectum. Laudat Theophrastus, inclytus philosophus, ius hospitalitatis, et recte quidem. Est enim humanitatis praecipuum argu- mentum non modo privatim, sed etiam publice patere domus et civitates illustres, cum omnibus, tum praesertim illustribus hospitibus. Quo instituto laudatissimo, sí qua unquam civitas claruit, nostra haec merito gloriari potest. Nam, ut est libertatis et securitatis sedes, ita continue omnibus patuit et in externos ius hospitalitatis comiter, officiose et amanter excoluit. Quemad- modum nuper usu venit in personam Illustris Domini Leonis de Rosenthal, 125a Blatnae etc. dominí de regno Bohemiae. Qui dum pro magnorum virorum heroumque more contempto domestico otio omnique labore et viarum aspe- ritale posthabita orbem terrarum peragrare pergit, ad hanc urbem nostram studio eius visendae nostrique adeundi divertit, excepimus eum perlibenter, vidimus, convenimus. Nam praeterquam quod praesentia et species corporis non denegat, quin claro et inclyto sanguine cretus sit, affinitate etiam tangit Serenissimum Dominum Regem Bohemiae, cui maxima benevolentia afficimur. Cupientes namque, ut ita Ex(cellentiae) suae ubique terrarum eveniat, harum nostra- rum patentium literarum serie amicos rogamus, Fidelibus autem et subditis nostris praeſcipiendo mandamus, ut praefatum Dominum cum omni comitiva 125b sua per quascunque civitates, oppida, castella, pontes, passus, portus, aquas, flumina, palatas et quaelibet alia loca vestra seu vobis commissa euntem, stantem et redeuntem, die noctuque, tam per terram quam per aquam, et tam pedestrem quam equestrem, simul et divisim tractare et expedire tractarique et expediri facere placeat et velitis, tute, secure, libere, honorifice, comiter, favorabiliter et expedite, sine solutione alicuius dacii, pedagii, fundinavis, restariae, transitus vel gabellae omnique alio impedimento et molestia cessante penitus et amota. Sicut de amicorum benevolentia fideliumque ac subditorum 113

Strana 114
plene speramus amplissimeque confidimus. Datae in nostro Ducali palatio 126a die sextodecimo mensis Decembris Indice XV. MCCCCLXVI. 126b Nona die conscensa navi Venetiis discessimus et Mestriam urbem, quae duobus milliaribus a Venetiis distat, in littore, quod Venetiis proximum est, sitam pervenimus. Hinc navibus relictis omnes et Dominus quoque pedibus Tervisium, quo equos, ut dictum est, praemiseramus, profecti su- mus. Tervisio Siczailum — Sacillum in mappa — 25 millibus passuum abest; oppidum est in planitie positum, quod praeterfluit Liquentia amnis. Inde discedentes a latere vidimus urbem nomine Spembergam, eam praeter- labitur fluvius nomine Tiliaventum. Siczailo Santalenam 25 millium iter est. Id oppidum est exiguum, muro circumdatum, sub montanis situm. Ab eo Clausam petentes transivimus urbem viae impositam, nomine Peusedorfum, et alteram sub montibus sitam, Clemam dictam, quae etiam viae, qua transivimus, adiacet. Santalena Clausa viginti quinque millibus passuum distat; castellum est parvum, inter montes maximos positum, quod torrens quidam alluit. Ea clausa est Venetorum, admodum munita, nam montes muris per convalles ductis coniuncti sunt, ita ut nemo ex Venetorum ditione in caesaris provincias aut vicissim ex caesarianis terris in Venetas montibus altissimis obstantibus transire queat nisi per illam clausam. Quae adeo militum et tormentorum praesidio firmata est, ut illum, qui eam expugnare voluerit, magnas opes et vires habere oporteat. Clausa Ponthavium — Pontafell in mappa — septem sunt millia passuum: vicus est inter eosdem montes, quem rivus ponte lapideo stratus alluit. Is vicus ab altera parte Forum Iulii, ab altera Carniolam, quae episcopo Pambergensi paret, attingit. Ponthavio Malvercum uno milliari Germa- nico distat. Ibi finiuntur milliaria Italica et incipiunt Germanica. Is vicus montibus subiacet. Malverco Villacum quinque milliarium iter est. Urbs est in plano posita, quam a latere amnis Dravus alluit ponte ligneo iunctus. Haec urbs viae, quae Venetias fert, imposita est. In iis montanis, qua transivimus, habitant maxima parte homines strumosi, inter quos rari sine strumis reperiuntur nisi externi. Villaco Cla- genfurtum proficiscentibus lacus occurrit duorum milliarium longitudine et latitudine non exigua, qui aliquot dominorum ditioni subiectus est. Eum a dextra Gratium petentes reliquimus. Villaco Clagenfurtum quatuor sunt milliaria. Oppidum est muro cinctum, in planitie situm, non adeo amplum, quod praeterfluit torrens nomine Glan, ponte ligneo non longo stratus. Clagenfurto Velcmarcum quatuor milliarium intervallo distat. Oppidum est in colle montibus subiacens, non magnum, domini Georgii 114

Strana 115
ditioni subiectum. Velemarco Tragburgum quinque disiacet milliaribus. Vicus est inter montes positus, arci in monte impendenti subiectus, quem amnis haud exiguus praeterfluit, nomine Dravus, iuxta quem iter fecimus tamdiu, quoad ista montana ] superaremus. Tragburgo Caienwurczvaldum 127a quatuor milliarium intervallum est. Hic vicus montibus subiacet, citra quem Gratium a Venetiis petentibus arces duae a sinistra et tres a dextra occurrunt. Caienwurzvaldo Leibnicium quatuor milliarium spatio abest, id castellum in plano positum torrente, qui Sovum dicitur, irrigatur. Supra quod iacent quatuor arces, omnes uno munimento circumdatae atque in uno monte sitae, quae trium dominorum ditioni sunt subiectae: una est episcopi Salisburgensis, altera episcopi Secan, tertia Polheimii. Id castellum cum arcibus quatuor milliaribus a Gratio abest. Leibnicio Gratium quatuor milliarium iter est. Urbs haec est ampla arcem habens, quam duo propugnacula ante eam erecta muniunt. Ea urbs ab altera parte montes, ab altera planitiem prospectat et Mura amni, qui ponte ligneo iungitur, irrigatur. In huius amnis ulteriore ripa Stiria provincia inchoatur. Gratii imperatorem — Fridericum 3. intelligit —, principem Misniae et ducem Albertum offendimus spectaculis equestribus edendis intentos, in quibus deni adversus denos concurrerunt. Ibi etiam Iohannes Zehroviensis decurrit cum quodam Germano, no- mine Rimbergero, qui pro forti et valido decursore existimabatur. Ad id spectaculum dux Albertus suum equum concessit Iohanni Zehroviensi. Eam pugnam spectavit caesar, dux Albertus et alii plurimi barones et nobiles. Cum decurreretur, Germanus ille equum sub domino lohanne confodit, sed ipse praecipiti admodum ca'su a suo equo deturbatus est, 127b ut id magnae admirationi caesari et aliis esset, Iohanne tamen immoto in suo equo permanente. Die quarta Dominus cum principe Alberto et episcopo Pataviensi ora- runt caesarem, ut Schaschconem equestribus insignibus ornaret, quod statim impetratum est. In arce Gracensi caesar ut plurimum commorari consuevit. Cum eo venerit, paucos secum cubicularios in arcem assumit reliqua familia in urbem relegata. In hac arce pretiosiores caesaris thesauri custodiri di- cuntur, sed ii non sunt nobis commonstrati, uti apud alios reges, praeter unam vestem Damascenam rubeam, cuius oram maeandri ex unionibus et gemmis contexti palmi latitudine circumibant. De ea ita consiliarii caesaris praedicabant: si caesari pecunia opus esset, eam vestem oppigno- rari posse plus quam pro quingentis millibus aureorum, nam aliquot gem- 115

Strana 116
128a 128b mas in ea ostendebant, quae vicenis aut tricenis millibus constare diceban- tur. An ita vere sese res habeat, ignoro, illi quidem ita referebant, sed nos parce fidem huic rei adhibebamus. Quinta die Gratio discessimus et qua- tuor milliarium itinere confecto Frunlautenum venimus; vicus est in mon- tanis Stiriae situs et Mura fluvio alluitur. Ad eum Gratio tendentes a dextra conspeximus Phanbergam arcem, quae caesarianae ditionis est. Inde Brucam tria sunt milliaria. Oppidum est et arx in monte supra oppidum sita. Id in montanis positum eodem Mura fluvio alluitur. Gratio usque in id oppidum eo flumine profecti sumus. Bruca Coppenbergam uno milliari venimus; vicus est, quem Murcius fluvius irrigat. Ei vico duae arces con- iunctae imminent, quae D(omi)no Stumbergero parent. Ille amnis duobus pontibus ligneis non longis iuxta dictum oppidum iungitur. Coppenberga Merczenschlagum quinque milliaribus disiacet. Castellum est in montibus Stiriacis, quod idem fluvius, qui Coppenbergam, alluit. Merczenschlago Schotvinum sex milliaribus, Schotvino Neustadium quatuor milliaribus distat. Neustadii arx est, in qua caesar saepius commorari consuevit. Haec urbs iacet in confinio Austriae, Stiriae et Hungariae. Ibi offendimus uxo- rem caesaris, ad quam literas habebat Dominus a fratre eius, rege Portu- galliae. Ea Dominum humane excepit et omnem comitatum blandeque cum Domino colloquebatur de fratre suo perquirens et quomodo Domino Portugallia placuerit quamque benigne a fratre suo tractatus sit, percon- tans. Cui Dominus respondit se a fratre eius, rege Portugalliae, liberaliter et comiter habitum esse atque duobus equis elegantibus, quos sibi in di- versorium misisset, et insuper binis Aethyopibus et simia, quae tantum a rege expetivisset, donatum. Praeterea per omnes regias provincias tutum et liberum commeatum sibi concessum fuisse usque ad limites Hispaniae. Hos sermones coniunx caesaris propenso et laeto animo audiebat. Nam cum eas regiones petituri essemus, eadem literas Domino ad fratrem suum, regem Portugalliae, dederat propria manu exaratas. Ex ea urbe Dominus discessurus praemisit Schaschconem ad regem Georgium et reginam Iohannam, sororem suam, qui denunciaret se ex peregrinatione reversum Neustadii apud coniugem imperatoris esse. Cum Neustadii essemus, deducti sumus in monasterium novum, quod caesar sibi ad sepulturam extrui curaverat, iamque eo tempore sepulchrum praeparatum erat. Lapis, quo sepulchrum claudi debebat, mille et centum aureis constare dicebatur. Postea ascendimus turrim et eam campanam, quae aureos circulos habet, spectavimus. Qui hoc pacto ad eam campanam devenisse feruntur: 116

Strana 117
Mercator quidam locuples advexerat in eam urbem aurum, quod massae aeris inclusum erat, idque cuidam civi custodiendum tradiderat. Sub id tempus in ea urbe conflabatur campana, ad cuius magnitudinem cum aliquantum aeris desideraretur, ille civis, qui id aurum custodiebat, igno- rans aurum aeri esse inclusum, senatum adiit dicens: Ego aes conflationi campanae competens domi meae habeo, quod tamen non est meum, sed meae fidei commissum. Eum illi rogabant, ut illud aes sibi usui daret, quo campana perfici posset, se cum mercatore, postquam venerit, rem composituros et pecuniam convenientem soluturos. Id, ut orabant, factum est. Deinde cum mercator advenisset et aes suum ab eo, cui asservandum tradiderat, repeteret, respondit ille id amplius penes se non esse, nam se illud civibus rogatu eorum, quos ad conflationem campanae aes deficiebat, mutuo dedisse, id tamen illi pro ipsius placito a civibus exolutum iri. Haec ille audiens orabat hospitem, ut sibi campanae conspiciendae copia 129a fieret. Eo cum deductus esset, conspicatus illos circulos aureos interrogabat hospitem dicens: Quo pacto hoc aurum ad campanam devenit? Quonam convenienti pretio mihi ab hac republica meum aes exolutum erit? Nam vides aurum admixtum aeri fuisse. Tum subiunxit: Sed cum iam factum sit, nullum pretium pro aere reposco praeter id tantum, ut in mei memo- riam tam pauperi quam diviti gratis hac campana exequiae celebrentur. Neustadio Thermae quatuor milliaribus absunt. Inde Vienna itidem quatuor. Ea caput est Austriae, in plano sita, quam alluit Danubius flu- vius. Vienna Blatnam 27 milliarium iter est omnibus notissimum.

Strana 118
Adnotationes criticae. Editionis principis (in his adnotationibus littera P ex Pawlowskii nomine signatae) plurimi errores iam in Schmelleri editione Stutgardiana (hic littera S notata) correcti sunt, at vero nonnullis nova ratione additis oratio scriptoris in eadem editione deterior facta est, quod, ut veri simile est, incuriae typographi neglegentius exemplar Pawlowski- anum legenti culpae tribuendum est. In adnotationibus, quae infra positae sunt, prorsus omittendas duxi lectiones, quae apparent manifesta errata, velut: similter, Olmendo, Bastilia, in planitiae, relinquiae, moeniae, ubia. Si in editione P verba quaedam diversis modis scripta sunt, ubique eam, quae praevalet, formam, restituimus; sunt autem eaedem plerumque rectiores, velut: necessarius, necessitas (necesarius), Hispania (Hyspania), Iudaci (Iudei), appel- lare (apellare, appelare), pretium (precium), aggredi (agredi), amocnus (amenus). Verba totius Commentarii exceptis litteris commendatitiis in editione principe iis typis excusa sunt, qui recenti tempore nomine cursivae insigniuntur, et quod, ut iure conicere possumus, officina Millichthaleri penuria typorum, qui diphthongum ae adumbrant, laboravit, pro utraque diphthongo ae et oe eadem form ligaturae, et qui- dem — ut unicam exceptionem omittam — paene ubique ae usa est. Compertum habeo Pawlowskium ligaturam oe a ae discernere voluisse, at vero numerus librorum, quos edidit, vel epistularum, quas sua manu scripsit, paucior est quam ut scripturam omnium vocum, in quibus diphthongi oe occurunt, ipsius ratione scribendi probatam habeamus. Hoc valet de verbis: amoenus, coelum, foedus, foemina, poena et de verbis, quae ab iis ducta sunt. Ubi autem norma scribendi in dubium vocari potest, orthographiam, quae Pawlowskii actate apud nos percrebruit, sequi optimum esse duxi. Verba, quae per notas scripta sunt, perscribere malui, ne prava eorum interpretatio oreretur (velut notam D, quae in hoc libro aut Dominum aut Divum significat). Fol. Ia Iohannae scripsi coll. 11b] Annae P — 2a vitae memoria scripsi Ciceronis De or. 2, 9, 36 laudatum locum secutus] vita memoriae P — 17b Oringam... Oringa Ryba] Otingam... Otinga P — 21b ad Imperii S] ad Imperi P —25a oblatione S] ablatione P — 26a abequitat scripsi] obequitat P —33a et 36a sexagesimo quinto retinendam putavi lectionem P, quia dies stilo Francico vel more Gallicano in litleris commendaticiis scriptus es!] sexagesimo sexto S — 33a Steenberch scripsi] Mteenberch P — 34b et 37b Germani- cae nationis S coll. 96a] Germaniae nationis P — 44b legiis Ryba] ligeis P — 44b impeti- tione scripsi] impeditione P — 48b exuperantes scripsi, quoad scribendi rationem Paw- lowskium seculus] excuperante P, exsuperante S — 53b post alterius cuiuscunque ex- actionis addidi onere coll. 11a, 19a, 61a, 63a, 75a, 90b, 94b, 105a] om. P — 54b tantam S tantum P — 54b ullo S] illo P — 58b de Saleto scripsi] de Alveto P — 60a Serenissimae reginae Bohemiae scripsi coll. 45a et 115b] Serenissimae Bohemiae P — 60b concernunt S) concernent P — 61b Castelrautium Ryba] Castelrantium P — 63b Castelrautio Ryba] Castelrantio P — 70a pedites scripsi coll. 29a illi... pedites inter se depugnabant) pedes P, pede S — 74b sincero S] sincere P — 79a Varcodeboule Ryba] Varcodebonle P — 80b Ponte Limae scripsi, praecedit enim bis: Pontem Limae] Pontelima P —81a pedi- tes ivimus scripsi coll. 29a illi... pedites inter se depugnabant, 76b Polonus pedes eundo) pedes ivimus P — 82a Kniesekius scripsi] Kmesekius P — 93b communitatibus ac rectoribus eorundem supplevi coll. 10a] om. P — 103b Rossilionis scripsi coll. 110a Rosi- 118

Strana 119
lionis] Rossihoms P — 108a Hae S] Haec P — 109ab in litterarum Hispanicarum textu consilio virorum doctorum linguae Catalonicae peritorum adiutus complura typis perperam expressa emendare conatus sum — 109b Stalric Ryba] Starlic P — 110b post in quo plura verba excidisse Ryba conicil] in quo, ubi P; in quo (templums, ubi S; sed eum, qui Ne- mausum vidisset, templum (Maison Carée) ab amphitheatro valde remotum in amphitheatro vix ponere potuisse Ryba monet — 112b Mazentam scripsi, praecedit enim Mazenta et subsequitur Mazenta] Mazantam P — 123a Alexandria S] Alexandriae P.

Strana 120
Librorum, qui ad Commentarium pertinent, summarium. Joseph Dobrowsky, Geschichte der Boehmischen Sprache und aeltern Literatur. Ganz umgearbeitete Ausgabe. Prag 1818, pag. 275 sq. (= Josef Dobrovský, Dějiny české řeči a literatury, vyd. B. Jedlička. V Praze 1936, pag. 360). Des böhmischen Freiherrn, Löw von Rožmital und Blatna, Denkwürdigkeiten und Reisen durch Deutschland, England, Frankreich, Spanien, Portugal und Italien. Ein Beitrag zur Zeit- und Sittengeschichte des fünfzehnten Jahrhunderts, von Joseph Edmund Horky, Mitgliede mehrerer gelehrten Gesellschaften. Brünn 1824. Erster Theil (XX, 298 pp.). Zweiter Theil (6, 293 pp.). Horky (1790—1844), Moravus genere, homo litteratus, qui cum diu in bibliothecis et archiviis commoratus historiam patriam adamavisset, vitam Leonis de Rožmitál eiusque stirpis conscripsit atque descriptionem itineris eius commentariis auxit, in quibus nonnulla denuo eam rem tractantibus hodie quoque emolumento esse possint. Des böhmischen Herrn Leo's von Rožmital Ritter-, Hof- und Pilger-reise durch die Abendlande 1465—1467. Beschrieben von zweien seiner Begleiter. Itineris a Leone de Rosmital nobili Bohemo annis 1465—1467 per Germaniam, Angliam, Franciam, His- paniam, Portugalliam atque Italiam confecti, Commentarii coaevi duo. Stuttgart, ge- druckt auf Kosten des literarischen Vereins. 1843. — 212 pp. Liber quidem sine nomine auctoris prodiit, sed mox eum editum esse a Johanne An- drea Schmeller (1785—1852), professore universitatis Monacensis, patuit. Quamquam textus Latinus pluribus locis mendosus est, praesertim cum in eo typographi incuria errata manserint, tamen editionis auctor gratiam meretur, quod narrationem Gabrielis Tacelii, quae ad id tempus in codice manu scripto bibliothecae Monacensis (Cod. Germ. 1279) incognita latebat, typis imprimendam curavit, nec non quod variis indicibus edi- tionem suam ad usum legentium commodiorem fecit. Isidor Hye, Notice sur les voyages faits en Belgique par des étrangers à différentes époques. (Messager des sciences historiques et archives des arts de Belgique. Gand. Année 1847, pp. 14 à 51). Hye, qui anno 1843 Pragae morans in notitiam editionis principis Pawlowskianae pervenerat, eam secutus, partem itinerarii Schasconis, regnum Belgarum concernen- tem, typis edidit praemissa praefatione, in qua de auctore itinerarii, de editionibus, de narrationis existimatione disseruit. Reflexöes breves sobre o Itinerario de Barăo de Rosmital lidas em duas Sessoes da Academia Real das Sciencias de Lisboa no anno de 1851, pelo seu Socio Effectivo Ioăo da Cunha Neves e Carvalho Portugal. (Actas das Sessôes da Academia Real de Lisboa. Tomo III. Lisboa 1851, p. 44—65). Disputationis auctor disseruit de quattuor rebus, quae in Commentario ad Portu- galliam pertinent, ea, quae fidem historiae in se habent, a fabulis et erroribus secernens, primum de prioribus Portugallorum navigationibus, dein de captivis Aethiopibus, tum de munificentia et splendore aulae regis Portugalliae atque de divitiis eius filii, postremo 120

Strana 121
de liberalitate regis Alphonsi V. aliorumque principum Portugalliae, quam coenobio Beatae Mariae Guadalupensi praestabant. Viajes por España de Iorge de Einghen, del baron Leon de Rosmithal de Blatna, de Francisco Guicciardini y de Andrés Navajero. Traducidos, anotados y con introduccion por D. Antonio María Fabié, de la Academia de la Historia. — Libros de antaño. Madrid 1879. Fabié in praefatione copiosa (pp. XVII—LXXIV) cursum itineris D. Leonis de Rož- mitál per totam paeninsulam Ibericam prosequitur, multa ex libris historicis patriae suae ad illustrandos tumultus et seditiones, quibus eo tempore Hispania agitabatur, addens. Etiam versio Hispanica cum itinerarii Schaschconis (pp. 47—154), tum fragmen- torum e narratione Tacelii (pp. 155—190), quoad ad Hispaniam pertinent, adnotatio- nibus est instructa. Franz Krones, Land und Leute Westeuropas am Schlusse des Mittelalters nach gleich- zeitigen Reiseberichten. Zeitschrift für allgemeine Geschichte IV (1887), 678. Krones per summa rerum capita repetit iter Schaschconis et Tacelii, nec non etiam Nicolai Popplau, equitis Silesii, qui anno 1483 iter per Germaniam, Angliam, Hispa- niam, Franciam fecit (v. Scriptores rerum Silesiacarum, III. Bd., Breslau 1847), pauca ad meliorem cognitionem trium commentariorum addens. Persuasit autem sibi nullum scriptorem, qui indolem exeuntis aevi medii, dictis et factis eiusdem aetatis illustratam, velut in speculo cernere et legentibus sub oculos subicere studeret, commentarios scriptorum, quorum supra facta esset mentio, silentio praeterire posse. Bibliotheca geographica Palaestinae. Herausgegeben von Reinhold Röhricht. Berlin 1890. Auctor operis p. 118 facit mentionem peregrinationis cuiusdam in Terram sanctam et in Aegyptum susceptae et lingua Germanica conscriptae, ubi etiam nomen Gabrielis Muffel, unius ex comitatu Domini Leonis occurrit (ad an. 1465); erat autem frater minor Nicolai Muffel, qui anno 1461 iter Hierosolymitanum fecit. De Commentario ipso vide p. 119. Alois Jirásek. Z Čech až na konec světa. Vlasť a svět č. 4. V Praze 1890. Alois Jirásek (1851—1930), eorum, qui apud nos historias patriae fabulosas scri- pserunt, facile princeps, poetarum licentia usus praesertim iuventuti narrationem Schaschconis, in hac opera a pictore suavi M. Aleš adiutus, prospere accomodavit. Cesta pana Lva z Rožmitála po západní Evropě roku 1465—1467. Podle jeho prů- vodců rytíře Šaška z Mezihoří a Gabriela Tetzela z Norimberka upravil Fr. A. Slavík. V Telči 1890. Franc. Aug. Slavík (1846—1919), historicus, latinam interpretationem Pawlowskianam retractavit partibus quibusdam e Tacelio nec non adnotatiunculis pro tempore utilibus narrationi suae insertis. Edmond Bonnaffé, Voyages et voyageurs de la Renaissance. Paris 1895. In hoc libro continentur: praefatio (Leo de Rozmital. Les deux relations de son voyage, p. 21—24); ex utroque itinerario selectae et ad legentium animos alliciendos aptae narrationes (Leo de Rozmital en Allemagne et en Flandres, L. de R. en Espagne 121

Strana 122
et en Italie, pp. 25—60); in fine ,Extraits de la relation de Tetzel“ (pp. 144—145). Bibliographie des voyages en Espagne et en Portugal. Revue Hispanique. Troisième année 1896. Paris 1896. De itinere D. Leonis de Rožmitál v. pp. 16—19, 36—37. Jaroslav Vlček, Dějiny české literatury. I. V Praze 1897, pag. 245—249. August Sedláček, Ottův Slovník Naučný, XV (1900) p. 976 et XXIV (1906) p. 565. P. M. Haškovec, K cestopisu pana Lva z Rožmitálu. Časopis pro moderní filologii a literatury 10 (1924), pp. 45—46. Haškovec enucleare conatus est, quales fuissent vices fabulae Rolandinae, quae in urbe Franciae Blayo versata esset. Karel Hrdina, Pan Jan Žehrovský, slavný český zápasník, in ephemeride Širým svě- tem I (1924) pag. 2—5. Jan Jakubec, Dějiny literatury české. I. V Praze 1929, pag. 525 sq., 539. Arturo Farinelli, Viajes por España y Portugal. Suplemento al volumen de la Di- vagaciones bibliográficas. Madrid 1930. Vladislav Varnenčík. Skutečnost i legenda. Napsal Rudolf Urbánek. Historická knihovna, svazek 1. Praha 1937. R. Urbánek, professor universitatis Brunensis, pro veri simili habet paenitentem illum, quocum D. Leo apud Cantalapedram, urbem Hispaniae, congressus esset, fuisse regem Poloniae Vladislaum. Qui cum pugna cum Turcis apud Varnam, nunc Bulga- riae urbem, a. 1444 commissa victus esset neque usquam post pugnam comparuisset, famam, quae etiam in Bohemia percrebruisset, ortam esse illum poenas violati iuris iurandi nescio ubi paenitentis more luere; qua de causa D. Leonem avidiorem fuisse cognoscendi eum. Praeter omnia ea, quae Schaschco adfert, constat regem Vladislaum fuisse procero corpore, fusca facie, crinibus nigris, inediae tolerantissimum. (Pauca ad hanc quaestionem scriptor quidam proposuerat in: Rozmaitosci naukowe. Craco- viae 1831, p. 159—162.) Ve službách Jiříka krále. Deníky panoše Jaroslava a Václava Šaška z Bířkova. Pro své členy vydal Evropský literární klub v Praze dne 1. května 1940 jako 5. svazek Národní klenotnice. pp. I—XLVIII, 1—223. Liber, compluribus imaginibus et tabulis exornatus, continet: a) dissertationem uberrimam supra dicti v. cl. Rudolphi Urbánek de Bohemorum pere- grinationibus occidentem versus et de duobus antiquissimis itinerariis Bohemicis; b) diarium, lingua Bohemica scriptum a Jaroslao, puero nobili e cohorte Alberti Kostka de Postupic, qui anno p. Chr. n. 1464 legationis causa a Georgio, rege Bohemiae, ad Ludovicum XI., regem Franciae, missus est (textum recognovit R. Urbánek); c) diarium Venceslai Šašek (Schaschconis) a Bířkov de itinere Domini Leonis de Rožmi- tál per Europam mediam et occidentalem a. 1465—1467 facto, suppletum excerptis e commentario Gabrielis Tetzel, in linguam Bohemicam versum a Bohumilo Mathesio; d) adnotationes et additamenta, utrumque opera eiusdem v. d. R. Urbánek contextum. 122

Strana 123
Index nominum. In hoc indice principum tituli, omnes fere, qui solum in litteris commendaticiis occur- runt, omissi sunt nec non voces, quae nominum propriorum naturam iam amiserunt, velut Christiani. Nomina propria hominum, pagorum, urbium, arcium, fluviorum, cet., plerumque sua cuiusque rei publicae lingua vernacula expressa sunt. Nomina topica, quae vocantur, nota prov. insignita sunt, si qua res publica in provincias dividitur, velut in Belgio, Hispania, Hollandia, Italia, Portugallia, aut dép. (département, in Francia), et subtilius nota arr. (arrondisment, in Belgio et in Francia), distr. (districto, in Portugallia), p. j. (partido judicial, in Hispania), aut sine notis nomina inducuntur, velut comitatuum (county) in Anglia, terrarum (Land) in Austria. Numeris paginae huius editionis indicantur. Abdua fluvius, Adda, ſlume della Lombar- 83-88, 116; eius litterae 83-84; frater regis v. Ferdinandus Visiensis; eius pa- dia (Italia) 105 Aethiopes, homines nigri coloris 69, 70, ter (Eduardus I, 1433-1438) 86, 87 83, 116; Aethiopissa, regis ethnici filia, Algarbium, Algarve, olim regnum, nunc cuius reliquiae servantur in urbe Colo- provincia Portugalliae 83 nia 17; Aethiopissae 83 Alkacer, Alcasar, urbs Africae ab Alphon- Africa 70, 83 so V., rege Portugalliae, anno 1458 (alii Albertus, Albrecht (* 1397), rex Bohemiae habent 1453) expugnata, nunc al-Ksár 1438—1439 57 al-Kbîr in Hispanica zona Marocana 83 Almania Alta, Hispanis sic dicebatur olim Albertus, dictus Achilles, marchio Bran- deburgensis et burggravius Nurember- Bohemia 57 Almunia oppidum, la Almunia de Doña gensis (*1416, elector ab a. 1471, †1486) 13, 14; cius litterae 14; coniunx: Anna, Godina, prov. Zaragoza 89 filia Friderici, electoris Saxoniae 13; Alpheus v. Iacobus minor minister quidam marchionis: Sebestian Alphonsus divus, San Ildefonso, episcopus von Seckendorf 13 Toletanus († 667) 88 Albertus, dux Saxoniae, gener Georgii, Quae de templo Toletano Schaschco re- regis Bohemiae (*1443, † 1500) 115 fert, contaminatio est rerum gestarum Alphonsi (Alfonso el Bravo, A. el Em- Alcala de Henares oppidum, Alcalá de Henares, España, prov. de Madrid 89 perador, regis Castiliae 1065-1109), qui cati Alcaliae, animalia suavi odore fra- Toleto recuperato (a. 1085) et sede grantia, Viverra genetta 83 archiepiscopali restaurata Bernardum OSB, natione Gallum, abbatem de Sa- Alcares urbs, Alcarraz, España, prov. de Lérida 94 hagun, archiepiscopum (1086-1124) ibi constituit, et fabulae, quae de vita sanc- Alcasar, v. Alkacer ti Ildefonsi memoriae prodita est 88 Alebra pagus, San Estevan de Abreiro, Portugal, prov. Trás-os-Montes, distr. Alvayazerum locus, Alvayazero, Portugal, de Bragança 67, 68 prov. de Estremadura, distr. de Leiria 82 Alexandria, urbs Aegypti, v. Venetiae Ambosia urbs, Ambois, France, dép. d'Indre-et-Loire, arr. de Tours 49 Alfonsus, rex Portugalliae et Algarbii Alfonso V (* 1432) 1438-1481 69, 70, 81, Ambrosius divus, episcopus Mediolanensis 123

Strana 124
374—397 (Schasco, legendas secutus, per errorem ponit eum mortuum esse anno 381) 102, 103; cius soror s. Marcellina 108 Anas, priscum apud Homanos nomen amnis, qui nunc Hispanis Guadiana appellatur 86 Andegavensis urbs, Anger, France, dép. de Maine-et-Loire; arx (aedificata intra annos 1228—1238) 46; v. etiam Sam- murum Andernaeum arx, Andernach, Rheinpro- vinz, RgBz Koblenz, Kr. Mayen 17 Andoverla oppidum, Andover, Great Bri- tain, Hampshire 40 Andreae apostoli cubitus, servatus Sam- muri 46; Andreae et Petri apostolorum crucis portio, servata Cantuariae 35 Angli 47, 53; Anglia 33, 34, 36, 37, 38, 41, 42, 68, 71; Angliae rex 17, 33, 35, 42, 43, 53, 98, v. Eduardus, Georgius, Rosilionis provincia; Angliae archiepis- copus 44; Anglica litora 42 Annae sanctae cubitus servabatur Nori- bergae 13 Anneladum pagus, Avelhanas do Caminho vel potius Mehalada, Portugal, prov. de Beira, distr. Aveiro 81 Antonii sancti crus Susae servatum 100 Appoloniae divae sepulchrum in urbe Blayo 53 Aquada pagus, Agueda, Portugal, prov. de Beira, distr. Aveiro 81; Aquada amnis, Agueda 81 Aquisgranum urbs, Aachen, Deutschland, Rheinprovinz 19, 20 Aragonia terra, olim regnum 65, 89, 90, 94; aula Aragonica 90; rex Aragoniae, Aragonum v. Iohannes II Arlazon rivus, Arlanzon, río de la provin- cia de Burgos (España) 56 Astraca, dea Iuslilia 5 Athesis flumen, Adige, fiume del Veneto (Italia) 106 Augustinus divus (354—430), sepultus in templo cathedrali Paviae 103 Aurelianensis ducissa, Marie de Cléves, filia Adolphi, comitis Cliviae, uxor Ca- roli, ducis Aurelianensis (d'Orléans) 49 Austria (archiducatus), Nieder-Oesterreich 116, 117 Ava fluvius, Ave, rio de Portugal 69 Avenio urbs, Avignon, France, dép. de Vaucluse 98, 99 Aystadium urbs, Neustadl, Deutschland, Württemberg 13 Bacehanalla 32 Baehillio amnis, DBacchiglione, fiume del Veneto occidentale (Italia) 107 Badaios urbs, Badajoz, Espana 86 Bainum pagus, Bains, France, dép. d'Ille- et-Vilaine, arr. de Redon 44 Baiona urbs, Bayonne, l‘rance, dép. des Basses-Pyrénées 54 Barbari ethnici, Berberi, Arabes, incolac Africae septentrionalis (Mauretaniae, Numidiae, Tunisiae, al.) 96; Barbaria 81, 83 Barbonius dux 5/7 Barcellona urbs, Barcelona, Esparia, prov. de Cataluňa 95—97 Barehio v. Barcellona Beata virgo v. Maria Bedrosum pagus, Villar del Pedroso, Espa- fia, prov. de Cáceres, p. j. Navalmoral de la Mata 88 Begiao dux v. Ferdinandus Bekium pagus, Hilvarenbeek (Behr olim), Nederland, prov. Noord-Brabant 21 Belandae sanetae, sororis Rolandi, sepul- crum in urbe Blayo; designari videtur „„Aude (la Belle)", Rolandi sponsa 53 Belinum villa, Belin, France, dép. de la Gironde, arr. de Bordeaux 54 Benedieti divi dens, Cantuariae servatus 35; monachi ordinis divi Benedicti Tu- ronibus 49 Benshaimium, Bensheim, Deutschland, Hessen, Prov. Starkenburg 16 Beopera urbs, Orpierre, France, dép. des Hautes-Alpes, arr. de Gap. 99 Bidassum amnis, Bidassoa, río en la prov. de Pamplona (Espaňa) 54 124 

Strana 125
Bilbills, Baubola, Espana, prov. de Zara- goza, p. j. de Calatayud 89 Biseaia regio, Vizcaya, Espana 54, 56, 63 Blatna (Blathna, Blanna, Platna, Plat- ten) Blalnd, oppidum in Bohemia si- tum, sedes Domini Leonis a Rozmital l, 4, 10, 11, 14, 15, 18, 27, 29, 30, 38, 39, 45, 47, 50, 52, 64, 80, 83, 85, 92, 97, 104, 113, 116 Blayum urbs, Blaye, France, dép. de la Gironde 33; foemina fatidica: Jeanne d'Arc, de cuius fato Schasco narrat his- toriam, ut eam in Francia audivit, sed a vero longe abhorrentem 53 Bloysium urbs, Blois, France, dép. de Loir-et-Cher 49 Bogentia urbs, Beaugency, France, dép. du Loiret, arr. d' Orléans 49, 50 Bohemi 22; Bohemi ad Mediolanum belli- gerantes (anno 1158) 701; barones Do- hemici quondam (a. 1457) regi Ladislao coniugem (Magdalenam) petentes 49; Hohemicum idioma 2 Bohemia 26, 57; Bohemiae regnum 9, 29, 30, 45, 47, 52, 85, 104, 118; Bohemiae regina, v. Iohanna; Bohemiae rex, v. Georgius; Bohemiae primus rex (Vladi- slav IL. anno 1158) Mediolani coronatus 108 Bonna urbs, Ponn, Deutschland, Rhein- provinz, RgBz Kóln 17 Borzita, sine controversia DBorila z Marti- nic, mareschalcus aulae regiae 1453— 1461, magister aulae reginae Iohannae 1463—1465, postea capitaneus arcis Pon- tanae (Most) 95 Bovedum pagus, ÁAldehuela de la Bóveda, Espana, prov. de Salamanca 66, 67 Brabantia ducatus, Brabant, nunc provin- cia regni Belgarum 20, 21, 32 Braga, urbs et arx, Braga, Portugal, prov. ao Minho 69, 70, 79 Bragantlae ducis filius, v. Fernandus Brandenburgensis marchio, v. Albertus Brenta amnis, Brenla, fiume della Ve- nezia que sbocca nell' Adriatico (Italia) 107 Drigantia urbs, Briançon, France, dép. des Hautes-Alpes 95 Brises, quondam terra ditionis Venetorum, Bresciano 105 Britannia, B. Gallica, Bretagne 40, 42—44, 46; dux Britanniae, Britonum, v. Fran- ciscus Brixia urbs, Brescia, Italia 705 Bruea oppidum et arx, Bruck an der Mur, Oesterreich, Steiermark (Stiria, provin- cia Austriae) 116 Brugae (B. Flandrorum), Brugge, Bruges, Belgie, prov. West-Vlaanderen 32 Brunensis praepositus (Brno in Moravia) v. Pawlowski Bruxella, oppidum Bruxellense, caput Brabantiae, Bruzelles ( Brussel) Belgique 21, 22, 26, 28, 30, 31 Bubierca pagus, Bubierca, Espańa, prov. de Zaragoza, p. j. de Ateca 89 Burdegala urbs, Bordeaux, France, dép. de la Gironde 53, 54 Burgi, urbs et arx, Burgos, España 56—69; monasterium monialium (Las Huelgas de Burgos, fundatum a rege Alphonso VIII a. 1187) 58—59; aliud haud procul ab urbe (convento de San Agustin) 57; archiepiscopus: Alfonso de Santa Maria (*1384) 1435—1456, scriptor doctissi- mus, a. 1438—39 legatus concilii Dasile- ensis in Bohemia. Cuius pater Paulus (Pablo), Iudaeus natu (Śelómó hal- Lévt) ad fidem Christi se convertit, doctor theologiae univ. Parisiensis, epi- scopus Cartagenensis et Burgensis (ab a. 1415), scriptor ecclesiasticus eximius (f 1435). Praeter Alphonsum tres ha- buit filios, quibus nomina erant: Gon- zalo, episcopus Placentianus (1427— 1446) et Segontianus (1446—1448), Ped- ro, Sancho. Pedro, consiliarius regis Castillae, qui ceteris supervixit, obiit a. 1478, natus annos nonaginta 57, 59 Burgundia, ducatus 20, 30; dux Burgun- diae v. Philippus; ducissa Burgundica, coniunx ducis senioris (Philippi) Isabel- la (Portugallica) 23; filius v. Carolus 125 

Strana 126
Burianus, v. Schuanberg Burvionum pagus, Burujön, Espana, prov. de Toledo, p. j. de Torrijos 88 Buseumducis, s’Herlogenbosch, Duc, Nederland 20 Bois-le- Cabaniasum pagus, Cabaňas de la Sagra, España, prov. de Toledo, p. j. de Illescas 89 Cadecum amnis, Cadagua, rio en la prov. de Burgos (España) 55 Cadralesium, comitatus Charolais, France, dép. Saône-et-Loire 30 Caesaraugusta, v. Saragosa Caienwurzwaldum vicus, Eibiswald, Oesterreich, Steiermark (Stiria), Bez. Deutschlandsberg 115; arces, quae inde Gratium petentibus occurrunt (a si- nistra: Bischofsegg, Wildon, a dextra: Arnfels, Thunan bei Oberhag, St. Geor- gen a. d. Stiefing, Laubegg) 115 Calabriae dux, Jean d’Anjou, filius Renati (René d' Anjou) 127. Iul. 1471 Barce- lonae 46, 96 Calatayud oppidum, Calatagud, prov. de Zaragoza 89 Calesia, Calais, France, dép. Pas-de-Calais 33 Cantalapedra urbs, Canlalapiedra, Espa- ňa, prov. de Salamanca, p. j. de Pe- ňaranda de Bracamonte 65 Cantipalum pagus, Canlimpalos, España, prov. de Segovia 60 Cantuaria urbs, Canlerbury, Great Bri- tain, Kent 34, 35; Cantuariensis archi- episcopus, v. Thomas Caranta flumen, /a Charente, fleuve côtier de France (dép. de la Ch., dép. de la Ch. - Infér.) 53 Carniola, ducatus quondam, nunc Jugo- slaviae provincia 7114 Caroli divi, imperatoris, tuba et cetera, quae Aquisgrani servantur 79, 20, eius- dem ensis Noribergae 73 Carolus, Cenomaniae comes, Charles IV. d'Anjou, comte du Maine etc. (* 1414, 11473), frater Renati, regis Siciliae, ab a. 1443 gubernator Occitaniae (Lan- guedoc) 41—53; cius litterae 81—52 Carolus de Burgundia, Charles le Témérai- re (Pugnax vcl Audax), comte de Charo- lais (*1433), Philippi fllius, dux Burgun- diae 1467—1477 21—26, 30, 31; cius litte- rae 30—31; eius uxor: Isabelle de Bour- bon, nupsit a. 1454, obiit a. 1465 25 Carpentoraetum urbs, Carpentras, France, dép. du Vaucluse, ancienne capital du Cointat Venaissin 99 Cassianum pagus, Cassano d' Adda, Italia, prov. Milano 103 Castama amnis, Duratón, río de Castilla (Espaňa) 49 Castella, v. Castilia Castelrautium urbs, Chálellerault, France, dép. de la Vienne 51, 52 Castelrieum, Stalric, urbs, Hostalrich, Espaňa, prov. de Gerona, p. j. Santa Coloma de Farnés 97, 98 Castilia, regnum 62, 67, 82, 86—89, 98; fines Castilici 67; episcopus Castilicus, v. Burgi, archiepiscopus; rex Castellae, Castiliae, v. Henricus IV; ipsius frater Alphonsus 67 Castriayraudum v. Castelrautium Catalonia, Calaluiia, prov. de Espana 92, 94, 96-98; Cataloniae rex, v. Petrus; Cat(h)alonii, homines scelerati et perfi- di 48, 95, 96; Catalonius quidam lucta- tor 94; litterae Catalonicae 96 Catharinae sanetae dens et crines, servati Aquisgrani 19; ossa oleumque de se- pulero eius Cantuariae 35; eius crines, costa, digitus Stae Catharinae 51 Sanetae Catharinae pagus, Sainle-Catheri- ne-de-Fierbois, France, dép. d'Indre ct Loire 51 Cavadum amnis, Cavado, rio de Portugal 70 Cenomania, v. Carolus Cervaria urbs, Cervera, Espafia, prov. dc Lérida 94; insignis domicilio cardina- lis: el cardenal de Cardona, hermano del Conde de Prades (T1. Dec. 1466) 94 Choeaium pagus, Coccaglio, Italia, prov. Brescia 105 126 

Strana 127
Christus 3, 6, 16, 19, 20, 27, 35, 87, 41, 46, 57, 72, 78, 91, 93, 96; Christi calix servatus in monasterio prope Sammurrum sito 46; cingulum ct clavus, quo pedes eius ad crucem affixi sunt, alia, serv. Aquisgrani 20; frustu- lum de cruce eius et lancea, qua latus eius transverberatum est, serv. Nori- bergae 13; hydriae eius iussu aquis impletae et lapis, in quo sepulcro egre- diens vestigia fixit, serv. Londini 37; veslis et spinae de corona eius, serv. Cantuariae 35 Cieero, M. Tullius orator 7; laudantur loci: de orat. 2, 9, 36 et Orator 34 7 Cinga fluvius, Cinca, río de la provincia de Huesca (Esparia) 93 Clagenfurtum (urbs), Klagenfurt, Oester- reich, Kárnten (Carantania) 714; lacus propinquus (Wórthersee) 114 Clausa castellum, Chíusaforle, Italia, prov. Udine 714; torrens quidam (Fella) 114 Clema urbs, Gemona del Friuli, Italia, prov. Udine 114 Clementis beati ossa servata Cantuariae 35 Clementis Philippus, secretarius Iohannis, regis Aragonum 93 Clevensis dux, Ioannes I. (11481) 22; ducissa Clevensis: aut Isabella de Ne- vers, Ioannis inde ab a. 1455 uxor, aut Anna, filia notha Philippi Boni, uxor Adolphi Clivii 23 Clissonium urbs, Clisson, France, dép. de Loire-Inférieure 46 Coimbra urbs et arx, Coimbra, Portugal, prov. de Bcira 81; Columbriensis episco- pus Ioannes (VI) Roderici Galvao, ves- covo de Coimbra 1459—1469 (1483) 84 Colonia urbs, civitas Coloniensis, Kóln am Rhein, Deutschland, Rheinprovinz 17—19; episcopus (archiepiscopus) Co- loniensis v. Ropertus Columbriensis v. Coimbra Compostella v. Divus Iacobus; via Com- postellana (Iacobaea) 68, 54, 71 Coniluentia civitas, Koblenz, Deutschland, Rheinprovinz 17; duae arces in adversa Rheni ripa (Ehrenbreitstein et Aster- stein) 17 Conigstenum arx (situs huius loci termi- nari non potest) 17 Copelimum, Kapellen, Deutschland, Rheinprovinz, RgBz. Düsseldorf, Kr. Grevenbroich-Neuss. 17; de arce huic loco imminenti v. Hilpenstein Coppenberga vicus, Kapfenberg, Steier- mark (Stiria), Bez. Bruck a. d. Mur 116 Crachenburga arx, Ruine Drachenfels, Deutschland, Rheinprovinz, RgBz. Köln, Siegkreis (bei Königswinter) 77 Craffenberg, patria Tacelii (Tetzel), Grä- fenberg, Bayern, RbBz. Oberfranken, BzA Forchheim 17 Crazon arx, Cracaw ( Kracou), olim arx haud procul ab oppido Krefeld 20 Crerel oppidum, Krefeld Uerdingen, Deutschland, Rheinprovinz, Rg Bz Düs- seldorf 20 Crona pagus, Kronau, ABz. Bruchsal, Ba- den, Deutschland 15 Crona (prope Linsium) forsan arx Lands- kron apud Heppingen, Ldg. Heimers- heim 17 de Crussol 51 Czernelum urbs, Cernégula, España, prov. de Burgos, p. j. de Sedano 56 Damaseena vestis 115 Danubius amnis, Donau, Dunaj 46, 117 Daxium urbs, Dax, dép. des Landes 54; thermae vicinae (Tercis aut Saubisse) 24 Deipara virgo, v. Maria Delphinatus regio, Dauphiné, France 99, 100 Divaium urbs, Bilbao, Esparia, prov. de Vizcaya §5 Divus Iacobus, v. Iacobus Doia vicus, Doué, France, dép. de Maine- et-Loire, arr. de Saumur 46 Dominieus sanetus (f et sepultus Bono- niae a. 1221) 69, 77, 97 Dominus: Leo de Rozmilal 13, 15-19, 21- 26, 36, 37, 40-42, 46, 47, 50, 51, 55-60, 62, 65-67, 69-72, 75, 76, 79, 87, 90-92, 127 

Strana 128
95-96, 101-103, 105, 107, 108, 110-112, 114-116; eius soror, v. Iohanna regina Dravus amnis, Drau, Drava, amnis fluens per Austriam et Jugoslaviam 114, 115 Druentia amnis, la Durance, rivière de France (France du Midi) 99 (Dubris) arx a cacodaemonibus exstructa, Dower 34 Dunacum vicus, Durango, Espaňa, prov. de Vizcaya 55 Dunkerea urbs, Dunkerque, France, dép. du Nord 33 Dura amnis, l’Adour, fleuve de France (Gascogne) 54 Dura flumen, Zézere, rio de Portugal 82 Duria amnis, Dora Riparia, fiume del Piemonte, affluente del Po (Italia) 100 Durius fluvius (amnis), Duero (esp.), Douro (port.), río de la península Ibé- rica 49, 67 Duron pagus, Espafia, prov. de Guadala- jara 59 Ebora, urbs, civitas Eborensis, Evora, Portugal, prov. de Alemtejo 82, 84-86 Eburodunum, urbs et arx, Embrun, Fran- ce, dép. des Hautes-Alpes 99; episco- pus Embrodunensis (Ioannes 11494) 99 Eduardus, rex Angliae, Edward IV (*1442) 1461—1483 38, 39; eius litterae 38-40 Egofemina castellum, Sainte-Euphémie, France, dép. dela Dróme, arr. de Nyons 99 Egra (urbs), Cheb, Československo, Čechy (Bohemia occidentalis) 73 Elvasium urbs, Elvas, Portugal, prov. de Alemtejo, distr. de Portalegre 86 Englichium urbs, Engers, Deutschland, Rheinland, RgBz Koblenz, Kr. Neu- wied 17 Eríetum pagus, nomen corruptum, potis- simum designari potest Labrit (olim Alebret), France, dép. des Landes 54 Ernanium urbs, Hernani, Espana, prov. de Guipuzcoa, p. j. San Sebastián 54, 55 Estremosium, oppidum et arx, Estremoz, Bayle, Portugal, prov. de Alemtejo, distr. de Evora 86 Euduarda virgo, Enswida (Eanswitha), abbatissa, quae in Anglia saeculo VII. mortem obiit 35 Evoramonte urbs, Portugal, Alemtejo, distr. de Evora 86 prov. de Fardeau, cancellarius Renati, Siciliae regis 49 Farina pagus in tabulis geographicis in- veniri non potest, nomen videtur esse corruptum aut e Tarlas aut e Rion, France, dép. des Landes, arr. Dax 54 Federieus, v. Fridericus Feituonium, Feuchlwangen, Deutschland, Bayern, Kreis Mittelfranken 74 Sanetus Felix, pagus, San Felices de los Gallegos, Espana, prov. de Salamanca, p. j. de Vitigudino 67 Ferdinandus Visiensis Begiaeque dux, Infante D. Fernando, frater Alphonsi V., regis Portugalliae (*1433 11470) 69, 70, 80, 88, 84; cius litterae 84—85 Fernandus comes, fllius ducis Bragantiae (Ferdinandi I.), Fernando II. de Bra- ganza (1430—1483) 80; eius litterae 80 Ferrariae princeps, Borso d'Esle, duca di Modena e Reggio e conte di Rovigo ab a. 1452, duca di Ferrara ab a. 1471, eodemque anno obiit 705 Feude, cancellarius Caroli Anghiani 52 Figarae urbs, Figueras (Figueres), Espa- fa, prov. de Gerona 98 Finis terrae, Stella obscura, Finislerre, (proprie) Santa María de F., Espaňa, prov. de la Coruňa 77—79; templum Deiparae (Nuestra Seijora de la Barca de Mugia) 77 Flandria comitatus, Vlaanderen 32, 33 Flavina flumen, Oriá ( Onya), río de la prov. de Gerona (Espana) 98 Florentia beata, martyr, Diocletiani tem- pore mortua, sepulta Santyberii 98 Fonteduena oppidum, Fuenfidueńa, Espa- ria, prov. de Segovia, p. j. de Cuéllar 59 Fonterabia urbs, Fuenlerrabía, España, 128 

Strana 129
prov. de Guipúzcoa, p. j. de San Sebas- tián 54 de la Forest 51 Fortuna 7 Forum Iulii regio, Friuli, olim marchiona- tus, Udinensem ferc, quae nunc est, pro- vinciam in Italia occupans 107, 114 Fraga oppidum, Fraga, Espana, prov. de Huesca 93, 94 Francia, regnum 42, 46, 50; Franciae (Gal- liae) rex 48, 46, 52, 98, 99; Franciae, Francorum rex (iunior), v. Ludovicus; Franciae rex senior Charles VII 1422— 1461 49, 65; cius fllia, v. Magdalena; coronati Francici 61 Franciscus (de Assisio), eius delubrum Mediolani 703; v. etiam Segovia Franelseus, Britonum, Britanniae dux, François II. (*1435), duc de Bretagne 1459—1488 43—46; eius litterae 44—45 Franelscus, cancellarius ducis Venetiarum (1439—1471), Francesco della Sciega, amicus Gregorii de Heimburg, regis Georgii a Poděbrad a secretis 108, 112 Franeofurtum, civitas imperialis, Frank- furt am Main, Deutschland, Hessen 16 Freilandia terra 33 Frezium pagus, Freixo de Espada á Cinta, Portugal, prov. de Trás-os-Montes, distr. de Braganca 67 Friderleus (* 1415), Romanorum imperator e. n. III. 1452-1493 9, 10, 64, 115; eius litterae 70—11; eius uxor Eleonora v. Portugallia Friderieus (*1425), comes Palatinus Rhe- nensis, Palatinus Hheni 1452-1476 15; eius litterae 78—16 Frimpergk (Frimperg, Fryenbergk, Frym- perg, Frynnpergk) Primda in Bohemia, distr. Tachov 27, 29, 80, 38, 45, 47, 85 Frodnarus, Achatz Frodner, comes itineris et amicus (Stallbruder) G. Tacelii 13, 17, 25, 36, 65 Fruniautenum, Frohnleilen, Oesterreich, Steiermark (Stiria), Bez. Graz 116 Galli, cives Franciae 42 Gallia 43, 53, 54, 59, 65, 87, 91, 97,98—100; v. etiam Francia Gallicia regio, olim regnum, pars paenin- sulae Ibericae 70, 72—74; Gallitica lin- gua 71 Gandavum urbs, Gent, Gand, Belgie-Bel- gique, prov. Oost Vlaanderen 81, 82; arx Gandavensis 32 Garinse regio; Garnisa insula imperio regis Angliae subiecta. Peregrinatores Bohe- mi tempestatibus coacti videntur non bis, sed semel tantummodo ad terram appulisse, scilicet ad insulam, quae nunc Jersey appellatur et ad regnum Britan- niae Magnae pertinet 42, 43 Garumna flumen, /a Garonne, fleuve de France 53 Gaseonia regio, Gascogne, France 54 Geldria urbs, Geldern, Deutschland, Rhein- land, RgBz Düsseldorf 20; Geldria Ve- tus 20; Geldria regio, olim ducatus; princeps istius regionis Adolphus, dux Geldriae et comes Zutphaniae 1465— 1477 tenebat in custodia patrem Arnol- dum Egmontanum per sexennium 1465—1471 (11473) 20, 22; ducissa Geld- ria: Catharina aut uxor Arnoldi, filia Adolphi, ducis Cliviae, aut filia Arnoldi ducis 23 Genltrix Dei, v. Maria Georgius sanetus, eius cor servatum Vin- disorae 40, crus Cantuariae 35, Londini quoque 37; ordo sancti Georgii Vindi- sorae 40 Georgius, Jiří z Kunšlátu a z Poděbrad (*1420), rex Bohemiae (1458—1471) 9, 92, 104, 113, 116; eius secunda uxor, v. Iohanna Georgius, frater Eduardi, regis Angliae, George, duke of Clarence 1449—1478 41 Georgius, dominus Velcmarci 174 Germaniea natio 29, 31, $5; Germanicum milliare 774; Germanorum domus, v. Venetiae; Germanus quidam, luctator, v. Rimberger Gerund (recte Gerunda), v. Girona 129 

Strana 130
Gigantes antigui 25 Gimarans urbs, Gimarantium oppidum, Gimardes, Portugal. prov. do Minho, distr. do Porto 69, 79, 81 Girona urbs, Gerona, Espana, prov. de Barcelona 98 Glan torrens, Glan, Fluss in Kárnten (Ca- rantania, provincia Austriae) 114 Gracensis arx v. Gratium Graecum vinum 68; Graecorum pruden- tissimus Ulysses 103 Grafía urbs, Grave, Noord-Brabant 20 Granacereni 96 Granatenses, v. Sarraceni Gratium urbs, caput Stiriae, arx Gracensis Graz, Oesterreich, Steiermark 174—116 Gravellnga urbs, Gravelines, France, dép. du Nord, arr. de Dunkerque 33 Grevenberga, Grdfenberg, Deutschland, Bayern, RgBz. Oberfranken, Kreis Forchheim 13; v. etiam Craflenberg Guadalaiara urbs, Guadalajara (capital de la provincia), Espatia 89; v. etiam Iaco- bus marchio Guadalupa pagus, Guadalupe, Espatíia, prov. de Cáceres, p. j. de Logrosán 86, 88; coenobium (Nuestra Serora de Gu., conditum ab Alphonso XI. rege a. 1358) 86 Guadiana amnis, rio de Espaňa 86 Gulielmus, marchio Montisferrati, Gug- lielmo VIII Paleologo, marchese del Monteferrato 1464—1483 100, 101, 103; eius litterae 703—104 Gutensperga arx, Ruine Godesberg bei Bad G., Deutschland, Rheinland, Rg- Bz Koln, Ldkr. Bonn 77 Nederland, prov. Hallshruna monasterium, Heilsbronn, Deutschland, Bayern, Mittelfranken, BA Ansbach 13 Hala, urbs imperialis, Hall (Schwábisch Hall), Deutschland, Württemberg, Kreis (sita est supra flumen Kocher) 14, 15 Halbrunna, imperii civitas, Heilbronn, Deutschland, Württemberg 15 Hamerstenium locus, Oberhammerslein, Deutschland, Rheinprovinz, Kreis Neu- wied 17 Heidelberga urbs, olim caput Palatinatus Rhenensis, Heidelberg, Deutschland, Baden 15, 16 Helena diva, sepulta Coloniae 17; v. etiam Venetiae Henricus, Angliae rex, Henry II (*1133) 1154—1189, 34 Henricus, Enrique IV, Rey de Castilla, Castellae, Hispaniae rex (*1425) 1454— 1474 59—64; eius litterae 64 Herodes Antipas, tetrarcha Galileae 73; Herodes Magnus, rex ludaeorum 85, 103 Herut flumen, Herault, fleuve du Langue- doc (France méridionale) 98 Hibernia, terra, Ireland 42, 71 Hierosolyma 73, 96; Hierosolymitanum sepulcrum Iesu Christi 77, 27 Hilpenstein arx, videtur esse Stolzenfels (prope Confluentiam) 17 Hilpufelstenum urbs et arx (prope Conflu- entiam) 17 Hinozioza pagus, Hinojosa de Duero, Espaňa, prov. de Salamanca, p. j. de Vitigudino 67 Hispani 57; Hispania 54, §6—58, 61, 87, 116; rex Hispaniae v. Henricus; rex Hispaniae, qui exstruxit monasterium haud procul a Burgis: Alphonsus VITI., rex Castillae (anno 1187) 58; literae His- panicae (Catalonicae) 97; Hispanicus aureus 63; Hispanus episcopus quidam 49; Hispanus quidam luctator 61; His- panus quidam maledicus 63 Hita urbs, Hita, Espańa, prov. de Guada- lajara, p. j. de Brihuega 89 Hradelopium locus, Burg Klopp (bei Bin- gen) Deutschland, Prov. Rheinhessen 16, v. etiam supra p. X Hugo sanetus, sepultus Susae in coenobio 100 Hungaria (regnum) 11, 116; (aureus) Hungaricus 87, 98 Hybernia v. Hibernia ducatus 130 

Strana 131
laeobnea via, v. Compostellana Iaeobus cognomento Alpheus, caput eius servatum Compostellae 76 Iaeobus divus (sanetus) apostolus (fa. 43 aut 44) in Gallicia praedicabat 72, 73; eius ossa Cantuariae servata Jó; caput Sammuri servatum 46; eius rupes 72; sepulcrum 76; divi Iacobi urbs, ubi sepultus est (Compostella), v. infra Di- vus Iacobus; eius discipuli 74 Divus Iacobus urbs, Compostella, Santiago de Compostela (S. de Galicia), Espaňa, prov. de la Coruňa, p. j. de Pontevedra 4, 42, 45, 51, 53, 54, 69, 70—77; eius templi archiepiscopus: Alphonsus (Alon- so) de Fonseca y Azevedo, (11512) con- sobrinus Alphonsi I. de Fonseca (* 1418, 11473), episcopi Hispalensis (de Sevil- la), quocum commutavit a. 1463 suam sedem, captivus factus est a Bernardo Ioannis (Bernaldo Yafiez de Moseoso) in Villa Doncia anno 1465 74; dominus, qui templum obsidebat: D. Alvaro Pe- rez Osario, conde de Trastamara 74 Iacobus, marchio Guadalaiarae, Ifiigo Ló- pez de Mendoza, Marqués de Santillana (f 25. Mart. 1458); fllius eius: Don Pedro (Gonzales) de Mendoza, episcopus Se- gontianus 1468—1483, deinde archiepi- scopus Toletanus, cardinalis a. 1473, T 1495 89 Iberus, Ebro, río de Espaňa 90 lesus, v. Christus, Maria Ihirkium pagus, Héric, France, dép. de Loire-Inférieure, arr. de Cháteaubriant 44 Insula, v. Venetiae Insula Ioannes, Olomucensis episcopus, J. Me- zoun (1576—1578) XV Iohanna, Ioanna regina Bohemiae (coro- nata 1458, t 1475), uxor Georgii de Po- débrad ab anno 1451, soror Domini Leonis de RoZmitál 6, 9, 11, 12, 38, 50, 69, 97, 104, 116; eius litterae 11—12 Iohannes (Juan 11.), rex Aragonum, Na- varrae, Siciliae, fllius Ferdinandi I. de Antequera, regis Aragoniae et Siciliae, natus a. 1397, rex Navarrae (ab a. 1425), Aragonum (ab a. 1458), obiit a. 1479 65, 87, 90 —98, 96, 97; eius litterae 92—93. In matrimonium duxit primum Blan- cam (f11442), filiam Caroli IIL, regis Navarrae, altera autem coniunx eius erat Doria Juana Enríquez. E Blanca suscepit filium Carolum (Don Carlos, principe de Viana), qui obiit a. 1461, veneno a noverca, ut fama ferebat, ex- stinctus, et duas filias: Blancam, quae erat prima uxor Henrici IV., regis Cas- tillae, et Leonoram, uxorem Gastonis de Foix. Juana Enríquez autem pe- perit Iohanni anno 1452 filium Ferdi- nandum (Fernando el Católico) 91 Iohannes Baptista sanetus, eius pannus servatus Aquisgrani 79, dens servatus Cantuariae 35, Noribergae 13 Iohannis Apostoli sanguis servatus Can- tuariae 35 Iqualada urbs, Igualada, Espana, prov. de Barcelona 94 Ttalicum milliare 98, 100, 107, 114 Iudaei 55, 57 (v. Burgi), 73, 89 Iuliaeum (oppidum), Jülich, Deutschland, Rheinprovinz 19 Iustina, J. de Polheim, secunda (ab a.1594) uxor Zdenconis Leonis de RoZmitál 7 Iustus sanetus, conditus in coenobio Susae 100 Kersinum, locus quidam, potissimum si- gnificari videtur Rezé, France, dép. de Ja Loire-Inférieure, arr. de Nantes 46 Keuhardus sanctus, Eduardus, cognomine Confessor, rex Angliae (mortuus a. 1066) 36 Kevardus, nobilis Bohemus, fortasse qui- dam de stirpe a Kovárov oriundus 24 Knieseklus, unus de comitatu Leonis de RoZmitál, haud dubie Jan mladsí z Kné- Zic (Yohannes iunior de Kné£Zic), circa a. 1478 burggravius in arce Hluboká (prope Budvicium) 72 Ladislaus, dictus Posthumus, rex Bohe- miae 1453—1457 49, 65 131 

Strana 132
Langessium arx, Langeais, France, dép. d'Indre-et-Loire, arr. de Chinon 49 Langobardia, v. Longobardia Langport, secretarius Eduardi IV., regis Angliae 40 Lanusa pagus, Dovoa de Lanhoso, Portu- gal, prov. do Minho, distr. de Braga 69 Latinl (lingua Latina loquentes) 90, 95 Laurentii saneti ossa, servata Cantuariae 35 Sanetus Laurentius pagus, Saint-Laurent- des-Eaux, France, dép. de Loir-et-Cher, arr. de Blois 49 Leibnieium castellum, Leibnitz, reich, Steiermark (Stiria) 115 Leo de Rosmital et Blatna et de Frim- pergk, Lev z RoXmilálu a Blatné a na Piimdé (t 1480), Iohannae, reginae Bo- hemiae frater, supremus regni Bohe- miae iudex (i. ab a. 1464), deinde (ab a. 1467) supremus aulae magister 7, 3, 9—11, 13—16, 18, 27, 28, 30, 31, 38, 39, 45, 47, 48, 50, 52, 64, 80, 83, 85, 92, 97, 104, 113; in Commentario huius itineris vulgo dictus Dominus (v. ibi). Zdenco Leo de Rozmital a Blatna, do- minus in Hrotovic Zdenék Lev z Rożmi- tálu a Blatné na Hrotovicích Domini Leo- nis pronepos, supremus marchionatus Moraviae capitaneus (f 1580) 1, 4—7; tres habuit fllios: Maximilianum, Ioan- nem, Zdenconem 5, 6 Leodium urbs, Liege, Belgique 21 Lerlda urbs, Lerida, Espańa 94 Lerma urbs, Lerma, Espańa, prov. de Burgos 59 Libron fluvius, Canal de la Robine (Fran- ce, dép. de l'Aude) 98 Lleea amnis, Vienne, fleuve de France (dép. Vienne et Indre-et-Loire) 51 Ligeris flumen, la Loire, fleuve de France 44, 46, 49 Liguentia amnis, Livenza, fiume del Ve- neto orientale (Italia) 114 Limia amnis, Limia (esp.), Lima (port.), rio da prov. do Minho (port.) e Orense (esp.) 70 Oester- Linsium, Linz am Rhein, Deutschland, Rheinland, RgBz Koblenz, Kreis Neu- wied 17 Lira urbs, Lier, Lierre, Belgie, prov. Ant- werpen 21 Lisibona, urbium Portugalliae princeps, Lisbôa 78—80, 82, 83 Lobona pagus, Lobôn, España, prov. de Badajoz, p. j. de Mérida 86 Londinum, Londinensis urbs, London, Great Britain 35—38, 40; eius arces: Tower, Westminster (Vestmonasterium, palatium) 35, 39, 40, 53 Longobardla (Langobardia in Italia sept.) 105 Luciae sanetae corpus servatum Venetiis 108 Ludovieus, rex Francorum Franciae (iu- nior), Louis XI. (natus a. 1423 Bituri- cae, non, ut Schaschco scribit, Ambo- siae; successit patri a. 1461, t a. 1483) 49—51, 100; eius litterae 50—51; eius secunda uxor Charlotte de Savoie (nup- sit 1451, 11483) 50, 100 Luna urbs, Lona!o, Italia, prov. Brescia 105, 106 Lupa, regina ethnica (secundum legenda- rum, quae vocantur, de s. Iacobo nar- rationem) 72—74 Lusnnna, urbs et arx, Cesana Torinese, Italia, prov. Torino 99; fluvius, qui hunc pagum irrigat, v. Duria Lusignanum, urbs cum arce, Lusignari, France, dép. de la Vienne, arr. de Poi- tiers 52, 53 Lustrabena beata, videtur esse Lewinna, virgo et martyr, quae vixisse fertur saeculo VII. in Anglia 35 Lutetia Parisiorum, Paris, France 53 Macricalegum pagus, Madrigalejo, España, prov. de Cáceres, p. j. de Logrosan 86 Madinum supra Ligerim, urbs et arx, Meung-sur-Loire, France, dép. de Loiret, arr. d'Orléans 50, 51 Madridum oppidum, Madrid, Espańa 89 Magdalena, Madelaine de France ou de 132 

Strana 133
Viane, filia Caroli VII., regis Franciae, 1443-1495, nupsit anno 1462 Gastoni, fllüio Gaslonis, comitis Bearnii, Foxii, Bigorrae ac Viennae (t 1470) et Leono- rae de Novarra, Iohannis II. (iliae 49, 65 Maium pagus, le May-sur-Evre, France, dép. de Maine-et-Loire, arr. de Cholet 46 Małmazeda regio, vicus, Valmaseda, Espa- ria, prov. de Vizcaya 55 Malvereum vicus, Malborghetlo- Valbruna, Italia, prov. Udine 714 Mammoleum pagus, Montmelo, España, prov. de Barcelona, p. j. de Granollers 97 Maravedini nummi 63 Mareellinae sanetae sepulcrum Mediolani 103 Mareus sanetus v. Venetiae Maria (saneta, virgo, Beata virgo, Deipara virgo, Genitrix Dei, Mater Dei) 87, 88; coenobium Guadalupae 86, 87; fanum Saragosae Virgen del Pilar 97; imago Redini 40; imago cius Christum tenen- lis Sarisburiae 47; praesepe, in quo Christum posuit, Noribergae 13; reli- quiae plurimae Aquisgrani 79; sacellum Cantuariense (redimiculum, crines) 3ó; sLatua Andoveriae 40; statua Burgis 56; templum Mediolani 702; t. Sammali 44; zona Londini 37; episcopus de prosapia eius (Pablo de Santa María) 57; filius eius Alphonsus v. Burgi (archiepisco- pus); sacerdos regulae Deiparae virginis Redini 40 Maria Magdalena beata, eius crines Can- tuariae servati 350; templum Compostel- lae 72 zartinus divus sepultus Turonibus 46, 49; cius caput servatum Sammuri 46 Martorelum, oppidum cum arce, Martorell, España, prov. de Barcelona, p. j. de San Feliu de Llobregat; minor amnis, quo oppidum irrigatur: Noya; arx supra hoc oppidum eminens: Montser- rat 94 Mater Dei, v. Maria Mauri, incolae castelli Osserae 93 Mauritii sancti (divi) monasterium in urbe Andegavensi 47; gladius servatus Nori- bergae 13; sepulcrum Susae 100 Mauro Christophorus, dux reipublicae Ve- netiarum 707—109, 111, 113; eius lit- terae 113—114 Maylly arx prope Turones, forsan cháteau de Luynes 49 Mayne flumen, la Maine, riviére angevine de Maine-et-Loire, affluent de la Loire 46 Mazenta pagus, Magenla, Milano 100. 101 Mechlinia urbs, Mecheln ( Malines), Belgie, prov. Antwerpen (Anvers) 21 Medelinum urbs, Medellin, España, prov. de Badajoz, p. j. de Don Benito 86 Medina Campi urbs, urbs Medinensis, Me- dina del Campo, España, prov. de Val- ladolid 65 Medina celi urbs, Medinaceli, España, prov. de Soria 89; comes, qui ibi habita- bat, Don Luis de la Cerda, in ordinem ducalem promotus a. 1491 89 Medina de Po- mar, España, prov. de Burgos, p. j. de Villarcayo; paret dominio comitis cuius- dam: conde de Haro; pagus, in quo sal conficitur: Salinas de Rosa 56 Mediolanum, urbs Mediolanensis, Milano Italia, prov. Medina de Pumare urbs, 101—105; amnis, quo urbs irrigatur (Olona, non Ticinus) 702; dux Mediola- ni, Mediolanensis (Galeazzo Maria Sfor- za 1466-1476) 100—102, 105; eius ma- ter (Bianca) 102; frater ducis (Filippo Maria Sforza, conte di Corsica, vixit 1449-1492) 101, 102; v. etiam Venetiae Meinum arx, ubi sita fuerit, aperire ne- quimus; nam urbs Mayen (RgBz Kob- lenz) procul a Hheno iacet 17 Mella pagus et arx, Melle, France, dép. des Deux-Sèvres 53 Merezenschlagum — castellum, Miirzzu- schlag, oppidum Stiriae, Oesterreich, Steiermark 116 Merida urbs, Merida, Espafa, prov. de Badajoz 86 133 

Strana 134
Mestria urbs, Mestre, Italia, prov. Venezia 114 Milda virgo, Mildreda (vixit circa a. 700) abbatissa in Anglia in insula Thaneto, crus eius servatum Cantuariae 35 Milet, cancellarius Francisci, Britonum ducis 45 Minius amnis, Minho (port.), Miňo (esp.) 70 Miranbium Mirambeau, France, dép. de la Charente-Inférieure, arr. de Ionzac 53 Mirossius, potest esse Jan Miroś z Vocho- va, eques Bohemus, capitaneus arcis Strakonice, qui anno 1476 in Terram sanctam peregrinatus est 13, 37, 72 Misniae princeps: Ernestus, elector Saxo- niae (natus 1441, obiit 14806), frater Alberti, ducis Saxoniae 115 Modestus sanetus, martyr Domitiani aeta- te mortuus, sepultus Santyberii 98 Moenus fluvius, Main flumen in Franco- nia (Germania meridionali) 16 Moguntia urbs, Mainz, Deutschland, Rheinhessen 76; episcopus Moguntinus (Adolf v. Nassau) 16 Molindaregium urbs, Molins de Rey, Espa- fia, prov. de Barcelona, p. j. San Feliu de Llobregat 94, 95 Mommaneum pagus, Monmoneu ( Mont- mancu), Espaňa, prov. de Barcelona, p. j. de Igualada 94 Monachenses duces (Monaco) 105 Monda flumen, Mondego, rio en la prov. de Beira (Port.) 81 Monrealum pagus, vicus, Monreal de Ariza, Espaňa, prov. de Zaragoza, p. j. de Ateca 89 Monsferratus regio, marchionatus, Mon- ferrato, Italia 190, 101, 103, 105; mar- chio Montisferrati v. Gulielmus Monspessulanus, urbs, Montpellier, Fran- ce, dép. de l'Hérault 98 Montragilum pagus, Monlargil, Portugal, prov. de Alemtejo, distr. de Portalegre 82 Moravia marchionatus, Morava, terra per- tinens ad rem publicam Bohemoslove- nicam 7, 4; Moravum semen pietatis 5 Mosa fluvius, Meuse, Maas 20 Mosella amnis, Mosclle, Mosel 17 Muela pagus, La Muela, Esparia, prov. de Zaragoza, p. j. de (la Almunia de) Doria Godina 89 Mura amnis (fluvius), Mur, Mura, Haupt- fluss von Steiermark (Stiria, Oesterreich) 115, 116 Murclus fluvius, Mürz, Fluss in Steier- mark (Stiria, prov. Austriae) 116 Musae 6 Nannetum, civitas Nannetensis, Nantes, Nantes, France, dép. de la Soire-Infé- rieure 44, 45 Narbo urbs, Narbonne, France, dép. de l’Aude 98; via Narbonensis 98 Nava pagus, Nava de Roa, España, prov. de Burgos, p. j. de Roa 59 Navarra regio, regnum quondam in His- pania 54, 65, 87; Navarrae rex, v. lo- hannes Necearus amnis, Neckar, Tluss in Süd- deutschland, falso nominatur pro flu- mine Kocher (v. Hala) 15 Nemausum urbs, Nîmes, France, chef-lieu du dép. du Gard 98; arx (La Tour Magne) 98 Neustadium Neusladt an der Waldnaao. Deutschland, Bayern, Reg.-Bez. Ober- pfalz u. Regensburg 73 Neustadium oppidum arci iunctum, Neii- enslein, Württemberg, OA Öhringen 15; domicilium comitis (de Hohenlohe) 75 Neustadium pagus 16 Neustadium, urbs cum arce, Nova civitas, Wiener Neuslad!, urbs Austriae, Ocster- reich (Unteroesterreich) 11, 116, 117 Neustadium, urbs episcopi Trevirensis di- tioni subiecta, Rheni ripae imposita, quac fuerit, interpretari conanti est difficillimum. Inter Trambubachium (Braubach) et Copelinum (Kapellen) situm erat antiquum oppidum Rlens (RgBz Koblenz) 16, 17 134 

Strana 135
Niclasheim, pagus satis amplus. Proficis- centibus ab oppido Turnhaut Liram nullus eius nominis pagus occurrit, nisi lorte vicum N ylen intellegere velis 27 Noriberga urbs, Nürnberg, Deutschland, Bayern 13; Noribergenses 13 Normandia regio, Normandie 42 Nova civitas, v. Neustadium, urbs cum arce Novaria urbs, Novara, Italia 101 Novavilla urbs, Villeneuve-lès-Avignon, France, dép. du Gard, arr. de Nîmes 99 Nozalum pagus, Nozay, France, dép. de la Loire-Inférieure, arr. de Château- briant 44 Oliverpus haudquaquam divus, sed Oli- verius, Rolandi illius socius 53 Olmedum, urbs Olmedensis, Olmedana, Ulmetum, Olmedo, Espafia, prov. de Valladolid 61, 62, 64, 65 Olomueium, urbs, Olomouc, Moraviae quondam caput 2; Olomucehsis ecclesia, v. Pawlowski; Olomucensis episcopus, v. Ioannes Onspachium urbs, Onolezpach castrum,re- gia marchionis Brandenburgensis, Ans- bach, Deutschland, Baycrn, RgBz Mit- telfranken 13, 14 Oringa urbs cum arce, Oehringen, Deutsch- Jand, Württemberg, subiecta ditioni co- mitis (de Hohenlohe) 15; v. etiam Neu- stadium oppidum Orius flumen, Orio, río de la prov. de Guipüzcoa (Espana) 55 Ossera castellum, Osera, Espana, prov. de Zaragoza, p. j. de Pina 93 Ovisdis amnis, l’Ouvèze, rivière proven- çale des départements de la Drôme et du Vaucluse 99 Padro, urbs Padronensis, Padrón, Esparia, prov. de La Coruňa 72—74 Padua urbs, Padova, Italia 707, 108 Palerreutum oppidum, Bayreulh, Deutsch- land, Bayern, Oberfranken 73 Pambergensis cpiscopus, sedem habens in urbe Bamberg, ad cuius dioecesin Car- niola pertinuit (usque ad a. 1462) 114 Parca 7 Parisii, v. Lutecia Pataviensis episcopus, v. Udalricus Patricii sancti specus in Hibernia 42 Pauca pagus, Villa Pouca de Aguiar, Por- tugal, prov. de Trás-os-Montes, distr. de Villa Real 68, 69 Pauli divi catena (catenae) serv. Aquis- grani 79; Noribergae 13 Pavia urbs, Pavia, Italia 103 Pawlowski a Pawlowicz Stanislaus ( Slani- slav Pavlovský z Pavlovic), canonicus Olomucensis (ab a. 1569), praepositus Brunensis (ab a. 1575, episcopus Olomu- censis 1579—1598 2; vide etiam p. VIII Pedemontium regio, Piemonte, Italia 100, 101 Perpennianum urbs, Perpignan, France, dép. des Pyrénées-Orientales 94 Petipeseensis, veri simillime videtur esse Václav Pětipeský z Chy$, eques Bohe- mus (anno 1480 non vivus) 37, 72 Petra Saneta, urbs, Saint-Pierre-d'Oléron, France, dép. Charente-Inférieure, ar. Marennes 54 Petri et Pauli sanctorum catenae, servatae Noribergae 13; Petrus apostolus, v. An- dreas Petrus, rex Cataloniorum, condestable D. Pedro de Portugal, Coimbra, a Cata- lanis a. 1463 electus rex Aragonum et comes Darcelonae. Mortuus est 29. d. m. Iun. a. 1466, relicto filio Petro, se- cundum vero alios sine prole. Petrus successit Carolo, regi Catalaniae (Don Carlos de Viana), qui cum patre bellare coactus est et plurima perpessus a. 1461 mortem obiit. Superfuerunt duo nothi. Neque Carolus neque Petrus in divorum numerum relatus est, Carolus tamen a pluribus Cataloniis pro sancto adora- batur 96 Petrus sanetus de Sala, San Pedro Gonzá- lez (San Telmo), beatificatus a. 1254 a pontifice Romano Innocentio IV. 71 135 

Strana 136
Peusedorfum urbs (apud alios scriptores Peyscheldorf), Venzone, Italia, prov. Udine 114 Phanberga arx 116 Philippus apostolus, eius ossa Cantuariae servata 86, caput Sammuri servatum 46 Philippus, dux Burgundiae (*1396) 1419— 1467 21—26, 28, 31—33; eius filius: Ca- rolus Pugnax, Charles le Téméraire (11477) 21—26, 28, 30; eius litterae 26—80; ducis coniunx: Isabella Ioannis, regis Portugalliae filia, *1397, nupsit ei 1430, 11472 32; Ph. bastardi: ex aliquot paelicibus quatuordecim suscepit not- hos (sex fllias et octo filios; quorum no- mina sunt: Cornelius, Antonius, David, Philippi duo, Raphaél, Ioannes, Bal- duinus) 26 Pietavum urbs, Poiliers, France, dép. de la Vienne 52 Piera oppidum, Piera, Espaňa, prov. de Barcelona, p. j. de Igualada 94 Pilsna urbs, Plzeň, Československo, Čechy (in occidentali parte Bohemiae sita) 73 Pinalva castellum, Peňalva, Espaňa, prov. de Huesca, p. j. de Fraga 93 Plasaclum arx, Plassac, France, dép. de la Charente-Inferieure, arr. de Ionzac 53 Platna, Platten, v. Blatna Polheimlus 715; v. etiam Iustina Polla oppidum, Poole, Great Britain, Dorsetshire 42 Poloniae rex, Władyslaw, dictus Warneń- czyk, *1424, regnavit ab a. 1434, rex autem Hungariae ab a. 1444, 65, 66; vide etiam supra p. XI, 122 Polonus quidam peregrinator 66 Pons Archiepiseopi, Puenle del Arzobispo, Espaňa, prov. de Toledo 88 Pons de Saleto vicus, locus de Saleto, les Ponts-de-Cé, France, dép. de Maine-et- Loire, arr. d'Angers; olim sedes regis Renati Siciliensis 46, 49 Pons Limae, Ponte do Lima, Portugal, prov. do Minho, distr. de Viana do Cas- tello 70 Pontaiell, v. Ponthavium Pontebedra oppidum, Pontevedra, Espańa 71, 72 Ponthavium (Pontafífel) vicus, Pontebba, Italia, prov. Udine 114 Portugallia, regnum, Portugal 58, 67, 68. 70, 77—84, 86, 87; Portugalliae rex, v. Alphonsus V; germana ipsius soror: d. Leonor de Porlugal, flia regis Eduardi 1.(*1434, 11467), nupsit a. 1451 impe- ratori Romano Friderico III., 69, 116; frater regis Portugalliae 69, 70, 80, 83, v. Ferdinandus Visiensis; archiepiscopus Portugalliae 69; Portugallici aurei 70, 87 Portus urbs, Porlo, Portugal, prov. do Minho, distr. Porto 81; episcopus (Io- annes de Azevedo 1465-1495) 81 Praga urbs, regni Dohemiae caput, Praha, Ceskoslovensko 6, 12; templum S. Ven- ceslai in arce Pragensi 76 Punnetum pagus, usque ad a. 1836 Pug- nele vel Punhelo, nunc Conslancia, Por- tugal, Estremadura, distr. de Santa- rem 82 Punsium oppidum, Pons, France, dép. dela Charante-Inférieure, arr. de Saintes 53 Pylii anni, i. q. Nestorei anni, acta aetas 5 nummi Quirinus sanetus Romanus, monumentum eius in templo Aquisgranensi 20 Rabazala pagus, Rabagal, Portugal, prov. de Beira 82 Radisehberga arx (prope Bonam), forsan Rheidl-Rodenkirchen 17 Radisehhemium pagus, Rüdesheim, Deutschland, IHessen-Nassau, Reg.- Dez. Wiesbaden 16 Ramachum oppidum, Remagen, Deutsch- land, Rheinprovinz, RgBz Koblenz, Kr. Ahrweiler 17 Realum, castellum, Arroyolhos, Portugal, prov. de Alemtejo, distr. de Evora 82 Redinum vicus, Reading, Great Britain, Berkshire 40 Redundela oppidum, Redondela, España, prov. de Pontevedra 77 136 

Strana 137
Relneclum arx, Burg, Rheineck, Deutsch- land, Rheinland bei Brohl 77 Rems [íluvius, Lez, dép. de l'Hérault (France) 98 Renatus, Ierusalem et Siciliae rex, René d'Anjou (,le Bon roi René“), duc d'Anjou et de Lorraine, vixit 1409— 1480 48, 45—47, 49; eius litterae 47—49; regina: Isabella, filia Caroli II., Lotha- ringiae ducis 46; fllius: Jean, dux Ca- labriae (11471) v. Calabria; frater, v. Ca- rolus, Cenomaniae comes Renes urbs, Rennes, France, dép. de l'Ille- et-Vilaine 44 Rhenus amnis (fluvius), Rhein, Rhin, Rijn 16—18 Rhodanus amnis, le Rhóne, fleuve de Fran- ce 99 Rieordia virgo, Richardis imperatrix (obiit saec. IX.), eius crus servatum Cantua- riae 35 Rifána pagus, Arrifana, Portugal., prov. de Beira, distr. de Aveiro 87 Rimberger, Reinprecht von Reichenburg, eques Stirius, Juctator 115 Rivuli, urbs et arx, Rivoli, Italia, prov. Torino 700 Rivus fluvius, quo alluitur urbs Medina de Pomar, Trueba, río de la prov. de Burgos 56 Roa urbs, Roa, Esparia, prov. de Burgos ó9 Roehestrla urbs, Rochester, Great Britain, Kent 35 Rodrieum urbs, Ciudad Rodrigo, España, prov. de Salamanca 67; episcopus Rod- ricensis (Alphonsus Palenzuela) 67 Rolandus, clarissimus de duodecim pala- tinis seu heroibus, imperatori Carolo Magno assistentibus, de quibus fabulae narrantur 53 Roma (urbs) 86; Romani 20, 86; Romana ecclesia 102; Romanorum imperator, v. Fridericus; S. Romanum imperium 10, 11; Romanorum rex 50, Romanum regnum 477; regis Romanorum diadema Aquisgrani 79 Romani sanetl, episcopi et martyris crus servatum Cantuariae 45; sepulcrum in urbe Blayo 53 Ropertus, frater Friderici, comitis Pala- tini ad Rhenum, archiepiscopus Colo- niensis (1463—1480) 77, 18; eius litterae 18—19 Rosilionis provincia, Roussillon, France, (nunc dép. des Pyrenées-Orientales). Quae de oppignoratione provinciae Schaschco tradit, ad Ludovicum, regem Franciae referendum est (a. 1462) 98 Rosmital (Rozmital, Rosenthal, Rosental, Rosandala, Rosita), v. Leo de Rosmital Rotyaplanta, arx imminens urbi Padroni 72 Rubrieatum amnis, Llobregat, río de la prov. de Barcelona (Esp.) 94 Ruburga arx, potissimum Rheinbrohl, Deutschland, Rheinprovinz, RgBz Kob- lenz, Kr. Neuwied 17 Ruttowitz, Hrulovice, nunc Hrolovice, Ces- koslovensko, Morava 1, 4 Sabaudia, olim ducatus, Savoie (Savoia) 100; dux Sabaudiae: Amatus Ame- deo IX il Beato (1465—1472); eius uxor Iolanda, soror Ludovici XI., regis Fran- ciae (nupsit 1452, 11478) 100 Saeillum v. Siczailum Salber amnis, la Sévre Nanlaise, riviére du Poitou et du pays nantais (France), affluent de la Loire 46 Saletum, v. Pons de Saleto Salisburga, Salzburg, Oesterreich (Austria) 115; episcopus Salisburgensis (Bernar- dus de Rohr, 1462—1466) 115 Salmantiea urbs, Salamanca, Espana 66, episcopus eius sedis (Gundisalvus Vi- vero, 1447—1482) 66 Salmuri villa v. Sammurum Salomon rex, per errorem appellatur pa- ter Rolandi et sanctae Belandae 53 Salugia pagus, Saluggia, Italia, prov. Ver- celli 700 Sammalum urbs, Sain(- Malo, France, dép. d'Ille-et-Vilaine 43, 44 137 

Strana 138
Sammurum urbs, villa Salmuri, Saumur, France, dép. de Maine-et-Loire 46, 49; monasterium non longe hinc Saint- Hilaire-Saint-Florent 46; episcopus, gui Dominum Leonem invitavit: Ioannes de Beauvau, episcopus Andegavensis (An- gers, 1451—1465, 1470—1479) 46 Saneta Catharina, v. Catharina Sanetonum urbs, Saintes, France, dép. Charente-Inférieure 53; fluvium (Cha- renle) cum Sequana (Seine) Schaschco confudit 53 Sanctus Felix, v. Felix Sanctus Laurentius, v. Laurentius Sandvieum urbs, Sandwich, Great Britain, Kent 34 Saniandelusium pagus, Sainl-Iean-de-Luz, France, dép. des Basses-Pyrénées, arr. de Bayonne 54 Santalena oppidum, San Daniele del Fri- uli, Italia, prov. Udine 114 Santarin tractus Portugalliae, Santarém, distr. da prov. de Estremadura 83 Santescopus pagus (prope Segoviam) 60 Santiusta pagus, Santiusle de San luan Bautista, Espafia, prov. de Segovia, p. j. de Santa Maria la Real de Nieva 61 Santyberium urbs, Sain!- Thibéry, France, dép. de l’ Herault, arr. de Béziers 98 Sar flumen, Sar, río de la prov. de La Co- ruňa (Espaňa) 73 Saragosa, caput Aragoniae, Zaragoza, Espana 90—93; sacellum Deiparae vir- ginis (Virgen del Pilar) 97 Sarisburia, urbs et arx, Salisbury, Great Britain, Wiltshire 40—42 Sarracení ethnici 63, 79, 83, 96; Grana- tenses 89; Nigri et Albi 81; caprae Sa- racenicae 47 Schalebom, secretarius Caroli de Burgun- dia, I. Schareel 31 Sehalun torrens, Jalon, río de la prov. de Soria y Zaragoza (Esparia) 89 Schaschco, (Václav) Šašek z Bířkova 24, 26 (polui), 36, 65, 72 (ego), 94, 115, 116; v. etiam supra p. VI, VII Schotvinum, oppidum, Scholtwin, Oester- reich (Austria), Niederoesterreich, Bez. Neunkirchen 116 Sehuanberg Burianus, Burián z Svamber- ka, baro Bohemus, fortasse idem, qui erat a. 1480—1489 burggravius arcis Blatna 36, 72, 87 Scoti 71; Scotiae regnum 71; v. Hibernia Secan episcopus, e. Secoviensis (Secovia, oppidulum in Stiria, erat i. a. 1218 — 1786 sedes episcopalis) 115 Segovia urbs, Segovia, España, 59, 60; arx (El Alcázar de Segovia) 60; coenobi- um institutionis divi Francisci (Real Monasterio de Santa Maria del Parra!) 60; palatium Segoviense 60, 61; pons (el acueducto Romano) 61 Sesitis flumen, Sesia, fiume piemontese (Italia) che sbocca in Pado 100 Sexgra fluvius, Segre, río de la prov. de Lérida (Esp.) 94 Sibenburga, Syburg arx, Siegburg, Deutschland, Rheinprovinz, RgBz Köln, Kreis Sieg 17 Sielliae rex, regina, eorum filius, v. Re- natus Siezailum (Sacillum) oppidum, Sacile, Italia, prov. Udine 114 Siga urbs, Sigean, France, dép. de l'Aude, arr. de Narbonne 98 Sigismundus, Romanorum imperator, rex Bohemiae 1419-1437, ferrea corona Lombardica coronatus Mediolani 25. Nov. 1431 108 Siguentia urbs, Siguenza, España, prov. de Guadalajara 89; episcopus Siguenci- anus (Ioannes de Mella, ad cardinalis dignitatem a. 1465 promotus, mortuus Romae 1467) 89 Simeon divus, pars humeri ipsius, servata Cantuariae 35 Simoni divo dedicatum monasterium Re- dundelae 71 Sodomitica vita Olmedanorum 62 Sose pagus, Chauze-sur-Loire dép. d'Indre-et-Loire, arr. de Chinon 49 Sovum torrens, Sulm, Fluss in Steiermark (Stiria), Oesterreich 115 138 

Strana 139
Spemberga urbs, Spilimbergo, Italia, prov. Udine 114 Stalrie, v. Castelricum Starberga arx (prope Ramachum) 17 Steenberch, M. de S., secretarius cancel- lariae ducis Burgundiae 28, 30 Stella obseura, locus, v. Finis terrae Stephanl martyris dens et digitus servati Cantuariae 35; sanguis et ossa servata Aquisgrani 19 Stiria, Steiermark, olim ducatus, nunc provincia Austriae 115, 116; montes Stiriaci 116 Stumbergerus dominus, Leuthold von Stu- benberg (1423-1469) 116 Stygil dracones 4 Sulma, imperialis civitas, Neckarsulm, Deutschland, Württemberg, Sitz des Oberamtes 15 Susa urbs, Susa, Italia, prov. Torino 99, 100 Syburg, v. Sibenburga Syl amnis, Sile, fiume della prov. Treviso e Venezia 107 Taborensis urbs, Tábor, Československo, Čechy; a rege Alberto obsidebatur mens. Augusto et Sept. 1438 57 Tacelius Gabriel, Telzel, patricius Norim- bergensis, civis consularis patriae a. 1469, †1479 17, 25 Tagus flumen, Tajo (esp.), Tejo (port.), río de la península Ibérica 82, 88, 89 Talavera, Talavera de la Reina, España, prov. de Toledo 88 Tallartum urbs, Tallard, France, dép. des Hautes-Alpes, arr. de Gap 99 Tameca amnis, Tamega, rio da prov. Min- ho (Port.) 69 Tardera fluvius, Tordera, río de las prov. de Barcelona y Gerona (España) 98 Tarraca oppidum, Tárraga, España, prov. de Lérida, p. j. de Cervera 94 Taurinum urbs, Torino, Italia 100 Teneramunda urbs, Dendermond (Ter- monde), Belgie, prov. Oost Vlanderen 31, 32 Tepla coenobium, (in parte occidentali Bohemiae) Teplá, Československo, Če- chy 13 Tervisium urbs, Treviso, Italia 107, 108, 114 Tetiniacum castellum, Tinténiac, France, dép. d'Ille-et-Vilaine, arr. de Saint-Malo 44 Thamesis (flumen), Thames 35 Theodoricus Veronensis, Dietrich von Bern, princeps auctor rerum, quae de Germanorum heroum casibus narrantur; idem personam Theoderici, regis Ostro- gothorum, media, quam vocant, aetate agere videtur 105, 106 Theophrastus, philosophus peripateticus 113 Ther flumen, Ter, río de Cataluña, en las provincias de Barcelona y Gerona 98 Thermae, Baden, Oesterreich (Austria), Niederoesterreich 117 Thomas apostolus, eius sanguis servatus Cantuariae 35, tres dentes servati Aquis- grani 19 Thomas divus Cantuariensis, archiepisco- pus, Thomas Becket (ƒ1170), canoni- satus a. 1175 34—36 Ticinus amnis, Ticino, fiume che sbocca in Pado (Italia settentrionale) 101, (cum Olona confusus) 102 Tiliaventum fluvius, Tagliamento, flume (Italia settentrionale) 114 Toletum urbs, Toledo, España 88, 89 Toloseta urbs, Tolosa, España, prov. de Guipúzcoa 55 Tomara oppidum, Thomar, Portugal, prov. de Estremadura, distr. de Santa- rém 82; torrens, quo irrigatur: Nabäo 82 Tormes fluvius, Tormes, rio de las provin- cias Avila y Salamanca (España) 66 Toustam, Tristan l'Hermite (ou l'Ermite), grande prévot des maréchaux de France sous Charle VII. et Louis XI. 51 Tragburgum vicus, Spodni Dravograd, Jugoslavija, Slovenia 115 Trambubachium oppidum, Braubach am Rhein, Deutschland, Hessen-Nassau, 139

Strana 140
RgBz Wiesbaden, Kr. St. Goarshausen 16; arx comitis cuiusdam: Marksburg, guae ad dominium comitum de Kat- zenellenbogen pertinebat 76 Tres reges, imago eorum in templo Saris- buriensi 47; sepulti Coloniae 77 Trevirensis (Tréves, Trier) episcopus 16, 17 Troia, urbs Asiae 708 Tua amnis, Tíia, río de la península Ibé- rica 67 Tuium, Túy, Espaňa, prov. de Panteved- ra 70, 71; mons altissimus (Monte de Hoya) 70 Turnouth pagus, Turnhoul, Belgie, prov. Antwerpen 27 Turones urbs, Tours, France, dép. d'Indre- et-Loire 46, 49, 51 Turris Montls earvi, urbs, Torre de Mon- corvo; Portugal, prov. de Trás-os-Mon- tes, distr. de Braganga 67 Tyberius sanetus, Tiberius martyr, se- pultus Santyberii 98 Udalricus, episcopus Pataviensis (Pas- sau), Friderici imperatoris secretarius, Ulrich III. von Nussdorf, 1451—1479 11, 115 Ulla flumen, Ulla, rio de Galicia (Espana) 72; apud Padronem in id influit Sarela Sar 72 Ulmetum, v. Olmedo Ulysses Graecus, Ulixes (Odysseus) 103 Urbanus sanetus, papa, sepultus in urbe Montepessulano 98; digitus eius serva- tus Cantuariae 35 Uroniea flumen, Urumea, río de la prov. de Guipüzcoa (Espana) 54 Ursula sancta, sepulta Coloniae 17 Uzes, rex guidam ethnicus; Schaschco confudisse videtur hoc nomen cum no- mine oppidi Uzés (olim Ucetia) 98 Valdenberga, oppidum cum arce ei immi- nente, Waldenburg, Deutschland, Würt- temberg, OA Oehringen 15 Valentia urbs, Valenca do Minho, Portu- gal, prov. do Minho, distr. Vianna do Castello 70 Vareodeboule pagus, Arco de Baülhe, Por- tugal, prov. do Minho, distr. de Braga 69 Velbada fluvius, Nervión río de las prov. Álava y Vizcaya (Espafia) 55 Velemareum oppidum, Vólkermarkt, Oesterreich, Kárnten (Carantania) J/4, 115 Venecslaus sanetus v. Praga Veneti. 705—108, 110, 111; senatores Ve- neti 110, 111 Venetiae, urbs Veneta, Venezia, Italia 101, 107—109, 111, 113—115; Nenetia- rum dux, v. Mauro; aedes, quae olim erant ducis Mediolanensis (Cà del Duca a S. Samuele, nomen autem mercatoris Alexandria oriundi, hospitis Veneti, ignoratur) 111; Germanorum domus (Fondaco dei Tedeschi) 112; aedes s. Marci 108, 109; aunulus d. Marci 109; sepulcrum s. Marci 110; palatium ducale (Palazzo ducale) 110, 114; coe- miterium ad d. Helenam 109, 110; ho- mo qui anno 1449 thesauros s. Marci furatus est (Stamati Crassioti di Can- dia) 108, 109; legatus pontificius indul- gentias largiens (Ioannes cardinalis de Carvayal) 111 Venetiae Insula, le Comtat Venaissin, France, Provence 99 Vercellae urbs, Vercelli, Italia 100, 101 Veron amnis, Relrone, flume della pro- vincia Vicenza (Italia) 107 Verona, V. Theodorici, Veronensis urbs, Verona, Italia 105—107; domus Theodorici, v. Theodoricus Veronenses 107; Veronensis 106 Veronieae sanetae corpus sepultum Co- loniae 17 Vestmonasterium palatium, v. Londinum Vieentia urbs, Vicenza, Italia 107 Vienna urbs, caput Austriae, Wien, Oesterreich 117 Vigliana urbs, Avigliana, Italia, prov. Torino 100 arx, 140 

Strana 141
Villacum urbs, Villach, Oesterreich, Kärn- ten (Carantania) 114 Villafuente vicus, Aguilafuente, España, prov. de Segovia, p. j. de Cuéllar 59, 60 Villasanum Vilsanum pagus, Villasana de Mena, España, prov. de Burgos, p. j. de Villarcayo 55, 56 Vimpha, urbs imperii magna, Wimpfen, Deutschland, Hessen, Kr. Heppen- heim (Exklave) 15 Vincentii divi ossa Cantuariae servata 35 Vindisora pagus, Windsor, Great Britain, Berkshire 40; Vindisorensis arx (Wind- sor Castle) 40 Vireallum pagus, Villarreal, España, prov. de Guipúzcsa, p. j. 55 Virglnum undecim millia, earum reli- quiae servantur Coloniae 17 Vislensis dux, v. Ferdinandus de Viterbio Iohannes, secretarius Henrici, Castellae regis 64 Voitlandia, Voigtland, regio Germaniae, imperatori subiecta, ab Egra, urbe Bo- hemiae, ad occidentem versus patens, ad quam partes Saxoniae, Thuringiae, Bavariae pertinebant 13 Vratislaviensis ecclesia cathedralis (in Silesia, nune Wroclaw in Polonia), v. Pawlowski Xetafa pagus, Gelafe, España, prov. de Madrid 89 Zdenco dominus, aut Zdeněk z Šternberka aut Zdeněk Kostka z Postupic, quorum uterque erat baro Bohemus 103 Zehroviensis Ioannes, Jan Žehrovský z Ko- lovrat, baro Bohemus († 1473) 13, 23— 25, 36, 61—63, 65, 94, 115; v. etiam supra p. XII ex Zelting, Ioannes Wilhelmus, Johann Wilhelm (Postumus) von Zelking, auf Wartberg, baro Austriacus (* 1563, † 1626) 7

Strana 142

Strana 143
LIBRI CONSPECTUS De Commentarii origine, progressione, forma, de archetypi eius Bohemici scriptore atque indole, de Latino libri interprete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V-XIV Commentarius peregrinationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1—117 Adnotationes criticae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118—119 Librorum, qui ad Commentarium pertinent, summarium .. 120—122 Index nominum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123—141

Strana 144

Strana 145
COMMENTARIUS BREVIS ET IUCUNDUS ITINERIS ATQUE PEREGRINATIONIS, PIETATIS ET RELIGIONIS CAUSA SUSCEPTAE AB ILLUSTRI ET MAGNIFICO DOMINO, DOMINO LEONE, LIBERO BARONE DE ROSMITAL ET BLATNA. DENUO EDIDIT KAROLUS HRDINA. Anno 1951 in officina Orbis Pragae Academia scientiarum el arlium Bohemica edendum curavil. Typis expressit Orbis 3. Editionis huius mille exemplaria prodierunt. Prostat 112 coronis bohemoslov. 30113-479, 48144/7-51-111/1, 110