z 464 stránek
Titulus
I
II
III
IV
Úvod
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
Praefatio
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
Conspectus argumenti
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
Liber quartus
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
Index locorum
378
379
380
381
382
383
384
Index nominum
385
386
387
388
389
390
Index rerum
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
Název:
Matthiae de Janov dicti Magistri Parisiensis Regulae veteris et novi testamenti. Vol. V, De corpore Christi
Autor:
Odložilík, Otakar
Rok vydání:
1926
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
464
Počet stran předmluvy plus obsahu:
XXXII+432
Obsah:
- I: Titulus
- V: Úvod
- XXII: Praefatio
- XXVIII: Conspectus argumenti
- 1: Liber quartus
- 378: Index locorum
- 385: Index nominum
- 391: Index rerum
upravit
Strana I
MATHIAE DE JANOV DICTI MAGISTER PARISIENSIS REGULÆ VETERIS ET NOVI TESTAMENTI PRIMUM IN LUCEM EDIDERUNT V. KYBAL ET O. ODLOŽILÍK Volumen V. De corpore Christi Monumentorum ad historiam reformationis religionis in Bohemia saec. XIV. et XV. spectantium vol. XIII. PRAGAE 1926 SUMPTIBUS COLLEGII AD EDENDA MONUMENTA REFORMATIONIS RELIGIONIS IN BOHEMIA SAEC. XIV. ET XV. SPECTANTIA AB ACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM BOHEMICA CONSTITUTI.
MATHIAE DE JANOV DICTI MAGISTER PARISIENSIS REGULÆ VETERIS ET NOVI TESTAMENTI PRIMUM IN LUCEM EDIDERUNT V. KYBAL ET O. ODLOŽILÍK Volumen V. De corpore Christi Monumentorum ad historiam reformationis religionis in Bohemia saec. XIV. et XV. spectantium vol. XIII. PRAGAE 1926 SUMPTIBUS COLLEGII AD EDENDA MONUMENTA REFORMATIONIS RELIGIONIS IN BOHEMIA SAEC. XIV. ET XV. SPECTANTIA AB ACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM BOHEMICA CONSTITUTI.
Strana II
MATĚJE Z JANOVA MISTRA PAŘÍŽSKÉHO REGULÆ VETERIS ET NOVI TESTAMENTI VYDALI VL. KYBALA O. ODLOŽILÍK Svazek V. O těle Kristově Sbírky pramenů českého hnutí náboženského ve stol. XIV. a XV. sv. 13. V PRAZE 1926 NÁKLADEM KOMISE PRO VYDAVANÍ PRAMENU CESKÉHO HNUTI NABOŽENSKÉHO VE STOL. XIV.AXV. ZŘÍZENÉ PŘI ČESKÉ AKADEMII VĚD A UMĚNÍ V PRAZE.
MATĚJE Z JANOVA MISTRA PAŘÍŽSKÉHO REGULÆ VETERIS ET NOVI TESTAMENTI VYDALI VL. KYBALA O. ODLOŽILÍK Svazek V. O těle Kristově Sbírky pramenů českého hnutí náboženského ve stol. XIV. a XV. sv. 13. V PRAZE 1926 NÁKLADEM KOMISE PRO VYDAVANÍ PRAMENU CESKÉHO HNUTI NABOŽENSKÉHO VE STOL. XIV.AXV. ZŘÍZENÉ PŘI ČESKÉ AKADEMII VĚD A UMĚNÍ V PRAZE.
Strana III
TISKEM „POLITIKY V PRAZE
TISKEM „POLITIKY V PRAZE
Strana IV
TISKEM „POLITIKY“ V PRAZE
TISKEM „POLITIKY“ V PRAZE
Strana V
Uvod. Objemný svazek, který po delší přestávce právě předkládáme veřejnosti, přináší čtvrtou knihu Regulí Matěje z Janova, po jednávající vesměs o častém přijímání svátosti oltářní. Obsahově souvisí tato kniha s druhým traktátem první knihy, nadepsaným De communione corporis Christi (vydán v I. sv., str. 51 — 165), s třetím traktátem třetí knihy, v němž jsou zahrnuty Determina ciones de frequenti communione (vydán v II. sv., str. 68 — 139), a zejména s pátou knihou Regulí, která se obírá touž otázkou, která jest thematem čtvrté knihy. Obě poslední knihy Matějova díla jsou vzájemně dosti úzce spiaty, jak bude ukázáno v úvodě k páté knize, jíž bude edice Regulí uzavřena. Ctvrtá kniha jest též logickým pokračováním předchozích částí Regulí, zejména obou velkých traktátů třetí knihy De Antichristo a De abhominacione in loco sancto (III. a IV. svazek edice), ač se na první pohled zdá, že svým thematem představuje něco různorodého. Regule, jak známo a jak vysvítá již z titulu, přinášejí výklad třinácti pravidel Starého a Nového zákona. O dva nácti jest pojednáno v prvních dvou knihách, o třináctém, t. j. pravidle učení a života Ježíše Krista, jež má býti svrchovanou normou života křesťanova a církve křesťanské jako celku, pro mlouvá Matěj z Janova v obsáhlé třetí knize (sv. II.— IV. edice). Čtvrtá kniha vykládá zevrubně, jak aplikovati toto poslední a stěžejní pravidlo na otázku řídkého a častého přijímání svá- tosti oltářní od laiků. V důkaze prospěšnosti a nutnosti častého přijímání zbožných křesťanů, který provádí autor právě ve čtvrté a pak v páté knize, můžeme spatřovati vyvrcholení jeho oprav- ného úsilí. Bylo již jinde pověděno2, jak důmyslný jest rozvrh celého Srov. Kybal, M. Matěj z Janova str. 43 a 292. Viz tamtéž str. 43—44.
Uvod. Objemný svazek, který po delší přestávce právě předkládáme veřejnosti, přináší čtvrtou knihu Regulí Matěje z Janova, po jednávající vesměs o častém přijímání svátosti oltářní. Obsahově souvisí tato kniha s druhým traktátem první knihy, nadepsaným De communione corporis Christi (vydán v I. sv., str. 51 — 165), s třetím traktátem třetí knihy, v němž jsou zahrnuty Determina ciones de frequenti communione (vydán v II. sv., str. 68 — 139), a zejména s pátou knihou Regulí, která se obírá touž otázkou, která jest thematem čtvrté knihy. Obě poslední knihy Matějova díla jsou vzájemně dosti úzce spiaty, jak bude ukázáno v úvodě k páté knize, jíž bude edice Regulí uzavřena. Ctvrtá kniha jest též logickým pokračováním předchozích částí Regulí, zejména obou velkých traktátů třetí knihy De Antichristo a De abhominacione in loco sancto (III. a IV. svazek edice), ač se na první pohled zdá, že svým thematem představuje něco různorodého. Regule, jak známo a jak vysvítá již z titulu, přinášejí výklad třinácti pravidel Starého a Nového zákona. O dva nácti jest pojednáno v prvních dvou knihách, o třináctém, t. j. pravidle učení a života Ježíše Krista, jež má býti svrchovanou normou života křesťanova a církve křesťanské jako celku, pro mlouvá Matěj z Janova v obsáhlé třetí knize (sv. II.— IV. edice). Čtvrtá kniha vykládá zevrubně, jak aplikovati toto poslední a stěžejní pravidlo na otázku řídkého a častého přijímání svá- tosti oltářní od laiků. V důkaze prospěšnosti a nutnosti častého přijímání zbožných křesťanů, který provádí autor právě ve čtvrté a pak v páté knize, můžeme spatřovati vyvrcholení jeho oprav- ného úsilí. Bylo již jinde pověděno2, jak důmyslný jest rozvrh celého Srov. Kybal, M. Matěj z Janova str. 43 a 292. Viz tamtéž str. 43—44.
Strana VI
VI Uvod. díla: po počátečním výkladu pravidel křesťanského života ná- sleduje kritika zlořádů v životě jednotlivců i posouzení tehdej- šího stavu církve, které vrcholí v obou uvedených traktátech De Antichristo a De abhominacione in loco sancto. Na tento pronikavý rozbor, jenž dodnes působí mocným dojmem, při- píná autor výklad o prostředcích, jimiž by bylo možno docíliti nápravy. Nejbezpečnějším jeví se Matějovi časté přijímání svá- tosti oltářní od zbožných laiků. V tomto požadavku se sbíhají všechny kladné reformní ideje Matěje z Janova. Jako v prvních třech knihách obrací autor všechen svůj zřetel k rozlišení pra vého a falešného křesťanství, pravých křesťanů, služebníků Kri- stových, od pokrytců, kteří jsou nápomocni Antikristovi: tak jsou poslední dvě knihy věnovány výkladu o užitečnosti častého přijímání jakožto hlavního prostředku k nápravě1 a tvoří tak protiklad prvé části díla. Časté přijímání jest proto bezpečnou záchranou jednotlivce i církve jako celku, že přivádí křesťana v neustálý styk s Kri stem a Bohem a vede jej k tomu, aby podřizoval svou vůli vůli boží. Matěj z Janova vidí v něm jedinou cestu, jíž mohou i jednotlivci i zavedená a vnitřně rozvrácená církev uniknouti hrozícímu úpadku a zkáze. Poznáme to nejlépe při četbě knihy a není tudíž třeba šířiti se o tom v úvodě. Z četby bude též patrno, že se autor znovu a znovu k tomuto požadavku vraci a že jej stále staví do popředí. Z celé knihy vane hluboká úcta k velebné svátosti, o níž užívá nejrozmanitějších označení, jimiž se snaží vystihnouti její důstojnost i moc; na mnoha místech setkáváme se přímo s nadšenými hymny, které svou vroucností, hloubkou a působivostí směle se mohou řaditi k obdobným projevům středověké literatury a v nichž se nejlépe zračí hlou bavý a zbožný duch spisovatelův (srv. na př. str. 309 n.). Otázka, kterou Matěj z Janova ve čtvrté knize svého díla probírá a řeší, nebyla jenom theoretická; zanícený výklad nás velmi často poučuje, že není jenom plodem suché spekulace, nýbrž že tryská z životního zájmu, posilovaného skutečnosti a rozmanitými současnými událostmi. Hned v první větě úvodu autor naznačuje, že o otázku se jevil v pražské diecesi velký zájem, a také jinde na to naráží. Požadavek častého přijímání se nevynořuje jenom v Čechách, avšak u nás upoutal k sobě 1 Srvn. tamtéž str. 44—45.
VI Uvod. díla: po počátečním výkladu pravidel křesťanského života ná- sleduje kritika zlořádů v životě jednotlivců i posouzení tehdej- šího stavu církve, které vrcholí v obou uvedených traktátech De Antichristo a De abhominacione in loco sancto. Na tento pronikavý rozbor, jenž dodnes působí mocným dojmem, při- píná autor výklad o prostředcích, jimiž by bylo možno docíliti nápravy. Nejbezpečnějším jeví se Matějovi časté přijímání svá- tosti oltářní od zbožných laiků. V tomto požadavku se sbíhají všechny kladné reformní ideje Matěje z Janova. Jako v prvních třech knihách obrací autor všechen svůj zřetel k rozlišení pra vého a falešného křesťanství, pravých křesťanů, služebníků Kri- stových, od pokrytců, kteří jsou nápomocni Antikristovi: tak jsou poslední dvě knihy věnovány výkladu o užitečnosti častého přijímání jakožto hlavního prostředku k nápravě1 a tvoří tak protiklad prvé části díla. Časté přijímání jest proto bezpečnou záchranou jednotlivce i církve jako celku, že přivádí křesťana v neustálý styk s Kri stem a Bohem a vede jej k tomu, aby podřizoval svou vůli vůli boží. Matěj z Janova vidí v něm jedinou cestu, jíž mohou i jednotlivci i zavedená a vnitřně rozvrácená církev uniknouti hrozícímu úpadku a zkáze. Poznáme to nejlépe při četbě knihy a není tudíž třeba šířiti se o tom v úvodě. Z četby bude též patrno, že se autor znovu a znovu k tomuto požadavku vraci a že jej stále staví do popředí. Z celé knihy vane hluboká úcta k velebné svátosti, o níž užívá nejrozmanitějších označení, jimiž se snaží vystihnouti její důstojnost i moc; na mnoha místech setkáváme se přímo s nadšenými hymny, které svou vroucností, hloubkou a působivostí směle se mohou řaditi k obdobným projevům středověké literatury a v nichž se nejlépe zračí hlou bavý a zbožný duch spisovatelův (srv. na př. str. 309 n.). Otázka, kterou Matěj z Janova ve čtvrté knize svého díla probírá a řeší, nebyla jenom theoretická; zanícený výklad nás velmi často poučuje, že není jenom plodem suché spekulace, nýbrž že tryská z životního zájmu, posilovaného skutečnosti a rozmanitými současnými událostmi. Hned v první větě úvodu autor naznačuje, že o otázku se jevil v pražské diecesi velký zájem, a také jinde na to naráží. Požadavek častého přijímání se nevynořuje jenom v Čechách, avšak u nás upoutal k sobě 1 Srvn. tamtéž str. 44—45.
Strana VII
Uvod. VII větší, tuším, pozornost než kdekoliv jinde. Jest známo 1, že poprvé s ním u nás vystoupil Milíč a po něm jej hájili i jiní, jako Vojtěch Raňků, Štítný, Matouš z Krakova a j. Matěj z Janova mu pak věnoval soustavnou pozornost a pokusil se jej zdůvod- niti a podepříti, můžeme říci, vědecky. Neboť i tento požadavek, jehož splněním chtěli reformní horlitelé utvrditi své snahy, na razil na mnoha stranách na odpor, a bylo třeba se přičiňovati, aby se rozptýlila nechut určitých kruhů. Nepřízeň, která se projevovala zejména od Milíčovy smrti, šla tak daleko, že na synodě z 19. října r. 1388 bylo stanoveno, aby laikové nebyli připouštěni k přijímání častěji než jednou za měsíc, a zakázáno přemlouvati laiky k dennímu nebo častému přijímání2. O rok později byl autor Regulí dokonce donucen odvolati své názory o častém přijímání. Teprve na červnové synodě r. 1391 bylo vydáno příznivější nařízení a stanoveno, »ut veri penitentes, cum sint bene confessi et contriti et digni, possint communi- care, quocienscumque affectant«3. Avšak ani potom, jak se zdá, odpůrcové neumlkli a v pří- tomném svazku Regulí dočteme se velmi často o jejich názorech. V první kapitole prvního článku vypočítává spisovatel jedenáct nejvýznačnějších námitek, uváděných protivníky; jejich soustav- nému rozboru a vyvrácení věnoval Matěj z Janova celý pátý článek. O jiných námitkách se zmiňuje porůznu a ihned proti nim staví důvody své. Traktát tak získává na živosti a zajíma- vosti a někde má výklad přímo dramatický spád, jako na př. v několika kapitolách pátého článku, kde autor rozvíjí fingo- vaný dialog mezi laikem, usilovně se dožadujícím svátostného těla Kristova a neochotným knězem (str. 177). Za požadavkem častého přijímání stojí autor celou svou osobností. S počátku (str. 20) praví, že se na to dal a určil, aby byl podpůrcem a prů bojníkem častého přijímání: v celém traktátě nenajdeme stopy, že by nedbal povinnosti, již takto na se vzal, nebo že by ve svém zápalu ochaboval. Byliť mu ti, kdo bránili častému při- jímání a zrazovali od něho lid, zrovna služebníky Antikristovými a tudíž zhoubci lidu. V pokusech zameziti časté přijímání viděl 1 O tom i o dalším viz tamtéž str. 299 n. I po námitkách Bartošových jest možno podržeti datum této sy- nody, jak již ukázal Kybal v ČČM. 1916, str. 167 n. a jak vysvítá ze způ- sobu, jakým jest zapsána zmínka o ní v rukop. 211; srv. níže str. XVI. Höfler, Prager Concilien, str. 40.
Uvod. VII větší, tuším, pozornost než kdekoliv jinde. Jest známo 1, že poprvé s ním u nás vystoupil Milíč a po něm jej hájili i jiní, jako Vojtěch Raňků, Štítný, Matouš z Krakova a j. Matěj z Janova mu pak věnoval soustavnou pozornost a pokusil se jej zdůvod- niti a podepříti, můžeme říci, vědecky. Neboť i tento požadavek, jehož splněním chtěli reformní horlitelé utvrditi své snahy, na razil na mnoha stranách na odpor, a bylo třeba se přičiňovati, aby se rozptýlila nechut určitých kruhů. Nepřízeň, která se projevovala zejména od Milíčovy smrti, šla tak daleko, že na synodě z 19. října r. 1388 bylo stanoveno, aby laikové nebyli připouštěni k přijímání častěji než jednou za měsíc, a zakázáno přemlouvati laiky k dennímu nebo častému přijímání2. O rok později byl autor Regulí dokonce donucen odvolati své názory o častém přijímání. Teprve na červnové synodě r. 1391 bylo vydáno příznivější nařízení a stanoveno, »ut veri penitentes, cum sint bene confessi et contriti et digni, possint communi- care, quocienscumque affectant«3. Avšak ani potom, jak se zdá, odpůrcové neumlkli a v pří- tomném svazku Regulí dočteme se velmi často o jejich názorech. V první kapitole prvního článku vypočítává spisovatel jedenáct nejvýznačnějších námitek, uváděných protivníky; jejich soustav- nému rozboru a vyvrácení věnoval Matěj z Janova celý pátý článek. O jiných námitkách se zmiňuje porůznu a ihned proti nim staví důvody své. Traktát tak získává na živosti a zajíma- vosti a někde má výklad přímo dramatický spád, jako na př. v několika kapitolách pátého článku, kde autor rozvíjí fingo- vaný dialog mezi laikem, usilovně se dožadujícím svátostného těla Kristova a neochotným knězem (str. 177). Za požadavkem častého přijímání stojí autor celou svou osobností. S počátku (str. 20) praví, že se na to dal a určil, aby byl podpůrcem a prů bojníkem častého přijímání: v celém traktátě nenajdeme stopy, že by nedbal povinnosti, již takto na se vzal, nebo že by ve svém zápalu ochaboval. Byliť mu ti, kdo bránili častému při- jímání a zrazovali od něho lid, zrovna služebníky Antikristovými a tudíž zhoubci lidu. V pokusech zameziti časté přijímání viděl 1 O tom i o dalším viz tamtéž str. 299 n. I po námitkách Bartošových jest možno podržeti datum této sy- nody, jak již ukázal Kybal v ČČM. 1916, str. 167 n. a jak vysvítá ze způ- sobu, jakým jest zapsána zmínka o ní v rukop. 211; srv. níže str. XVI. Höfler, Prager Concilien, str. 40.
Strana VIII
VIII Uvod. přímo dílo odvěkého protivníka Kristova, jenž odnětím stálé oběti, t. j. svátosti oltářní, chce zbaviti lid největší a nejbezpeč nější záštity proti nástrahám dábelským. Uvědomíme-li si to, po chopíme snadno, proč ve svých Regulích věnoval Matěj z Janova obhajobě častého přijímání tolik pozornosti a místa. Ačkoliv se spisovatel neustále vrací k námitkám svých pro tivníků a obírá se jimi, polemický ráz nenabývá v díle vrchu a nepůsobí rušivě. Četné nájezdy na odpůrce, i když tu a tam přinášejí lehké vyšinutí z řetězu myšlenek, jsou dostatečně vy- váženy klidnými výklady, takže četba působí přímo lahodným dojmem, zejména na toho, kdo pronikne až k jádru autorových výkladů, vnikne do způsobu jeho argumentace a postihne spád jeho vět, jeho bohatství myšlenkové i slovní. Matěj z Janova dotýká se místy i jiných otázek, jež s thematem knihy souvisely, nebo které se při výkladu vynořily, avšak nevěnuje jim více pozornosti, než kolik je v daném případě nevyhnutelně třeba, a vrací se zase k ústřednímu thematu knihy. Posuzujeme-li knihu jako celek, nemůžeme zatajiti svého ob- divu nad způsobem zpracování, i když tu a tam vidíme menší kazy. Autor nepominul nic, co by mohlo probíranou otázku osvětliti, a vedle přečetných dokladů z bible a z církevních otců pokusil se podepříti na mnoha místech svůj požadavek i roz- umovými důvody. Zápal, s nímž bojuje za spravedlivou věc, jej svádí arci tu a tam k upřílišování, avšak není to na úkor díla jako celku. Možno říci, že i čtvrtá kniha se řadí i svou myšlenkovou hloubkou i způsobem zpracování i mnohými slo- vesnými přednostmi ke třem předchozím a že i po staletích za slouží, aby byla vydána tiskem jako vzácný plod českého ducha. Jsouc dokladem opravdovosti reformního úsilí Matějova, svědčí velmi zřetelně, že neulpíval jenom na povrchním kritisování sou- časných poměrů, nýbrž že dovedl rozpoznati, jaké jsou možnosti nápravy a čím jí lze napomoci. Ctvrtá kniha Regulí též ukazuje, na jak pevných základech budovalo reformní hnutí před Husem a jak opravdově pracovalo k uskutečnění svého hlavního cíle: nápravy církve. Pozornost, jíž se tato kniha těšila u pozdějších význačných osobností, jako na př. Jakoubka ze Stříbra, Rokycany, Příbrama, Prokopa z Plzně, Lupáče a j., jest zajisté rovněž do kladem jejího významu i vnitřní ceny.
VIII Uvod. přímo dílo odvěkého protivníka Kristova, jenž odnětím stálé oběti, t. j. svátosti oltářní, chce zbaviti lid největší a nejbezpeč nější záštity proti nástrahám dábelským. Uvědomíme-li si to, po chopíme snadno, proč ve svých Regulích věnoval Matěj z Janova obhajobě častého přijímání tolik pozornosti a místa. Ačkoliv se spisovatel neustále vrací k námitkám svých pro tivníků a obírá se jimi, polemický ráz nenabývá v díle vrchu a nepůsobí rušivě. Četné nájezdy na odpůrce, i když tu a tam přinášejí lehké vyšinutí z řetězu myšlenek, jsou dostatečně vy- váženy klidnými výklady, takže četba působí přímo lahodným dojmem, zejména na toho, kdo pronikne až k jádru autorových výkladů, vnikne do způsobu jeho argumentace a postihne spád jeho vět, jeho bohatství myšlenkové i slovní. Matěj z Janova dotýká se místy i jiných otázek, jež s thematem knihy souvisely, nebo které se při výkladu vynořily, avšak nevěnuje jim více pozornosti, než kolik je v daném případě nevyhnutelně třeba, a vrací se zase k ústřednímu thematu knihy. Posuzujeme-li knihu jako celek, nemůžeme zatajiti svého ob- divu nad způsobem zpracování, i když tu a tam vidíme menší kazy. Autor nepominul nic, co by mohlo probíranou otázku osvětliti, a vedle přečetných dokladů z bible a z církevních otců pokusil se podepříti na mnoha místech svůj požadavek i roz- umovými důvody. Zápal, s nímž bojuje za spravedlivou věc, jej svádí arci tu a tam k upřílišování, avšak není to na úkor díla jako celku. Možno říci, že i čtvrtá kniha se řadí i svou myšlenkovou hloubkou i způsobem zpracování i mnohými slo- vesnými přednostmi ke třem předchozím a že i po staletích za slouží, aby byla vydána tiskem jako vzácný plod českého ducha. Jsouc dokladem opravdovosti reformního úsilí Matějova, svědčí velmi zřetelně, že neulpíval jenom na povrchním kritisování sou- časných poměrů, nýbrž že dovedl rozpoznati, jaké jsou možnosti nápravy a čím jí lze napomoci. Ctvrtá kniha Regulí též ukazuje, na jak pevných základech budovalo reformní hnutí před Husem a jak opravdově pracovalo k uskutečnění svého hlavního cíle: nápravy církve. Pozornost, jíž se tato kniha těšila u pozdějších význačných osobností, jako na př. Jakoubka ze Stříbra, Rokycany, Příbrama, Prokopa z Plzně, Lupáče a j., jest zajisté rovněž do kladem jejího významu i vnitřní ceny.
Strana IX
Úvod. IX KNIHA ČTVRTA. De corpore Christi sive Quaestio, utrum omnibus et singulis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et san- guinem Christi, sacramentaliter manducare. (Obsahuje celý svazek od str. 1 až do 377.) 1. Titul knihy jest jednak uveden v kod. A (knih. Národ ního musea XIIIE 13), f 289a slovy: Incipit liber quartus de corpore Christi, jednak jest vzat z autorovy předmluvy ke knize na f. 291b (srv. níže str. 12). 2. O důvodech, které daly podnět k sepsání knihy, mluví spisovatel výslovně na několika místech. Přímou pohnutkou byly neustálé prosby přítele, snad světského kněze (srv. níže str. 5, pozn. 1.), který žádal odpověď na otázku, zda jest dovo- leno zbožným laikům přistupovati často a denně ke stolu Páně. Ctvrtá kniha Regulí jest, jak ještě níže uvedeme, zevrubnou odpovědí na tuto zbožnou a naléhavou otázku. Jiným popudem byla spisovateli činnost odpůrců častého přijímání, kteří pod rozličnými záminkami zrazovali lid od častého přijímání; z nich působili na jeho rozhodnutí hlavně ti zbožní kněží, kteří do poručovali laikům řídké přijímání, protože měli svátost v ne- konečné úctě, chvěli se před její nesmírnou velebností a měli obavy, že by často přijímající laikové jedli a pili sobě odsou- zení a svátost tak byla zneužívána (srv. zde str. 12). Zároveň přivedla jej k spisování díla i obava z úhon, které by utrpěli na svých duších ti, kdo zdržují, nebo dokonce z rozmanitých důvodů odstrašují laiky od častého přijímání (srv. níže str. 21). O jiném podnětu se zmiňuje na samém závěru traktátu, kde praví, že napsal svůj spis proto, aby přesvědčil a poučil lid o nutnosti obecného častého přijímání Krista ve svátosti a aby ukázal, že nedobře jednají ti, kdo se spokojují pouhým du chovním přijímáním (srv. zde str. 376). 3. Účel knihy vysvítá dostatečně z toho, co uvedeno výše. Měla podati příteli autorovu, na jehož prosby se spisování podjal, tři chleby evangelické, chléb víry, naděje a lásky a měla po sloužiti jednak k jeho vyléčení i utvrzení, jednak k vzdělání zbožných křesťanů a to především těch, kteří mají svatou touhu a náklonnost k častému přijímání, jednak konečně k obraně přítele i laiků proti útokům odpůrců (srv. níže str. 4—5). Má
Úvod. IX KNIHA ČTVRTA. De corpore Christi sive Quaestio, utrum omnibus et singulis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et san- guinem Christi, sacramentaliter manducare. (Obsahuje celý svazek od str. 1 až do 377.) 1. Titul knihy jest jednak uveden v kod. A (knih. Národ ního musea XIIIE 13), f 289a slovy: Incipit liber quartus de corpore Christi, jednak jest vzat z autorovy předmluvy ke knize na f. 291b (srv. níže str. 12). 2. O důvodech, které daly podnět k sepsání knihy, mluví spisovatel výslovně na několika místech. Přímou pohnutkou byly neustálé prosby přítele, snad světského kněze (srv. níže str. 5, pozn. 1.), který žádal odpověď na otázku, zda jest dovo- leno zbožným laikům přistupovati často a denně ke stolu Páně. Ctvrtá kniha Regulí jest, jak ještě níže uvedeme, zevrubnou odpovědí na tuto zbožnou a naléhavou otázku. Jiným popudem byla spisovateli činnost odpůrců častého přijímání, kteří pod rozličnými záminkami zrazovali lid od častého přijímání; z nich působili na jeho rozhodnutí hlavně ti zbožní kněží, kteří do poručovali laikům řídké přijímání, protože měli svátost v ne- konečné úctě, chvěli se před její nesmírnou velebností a měli obavy, že by často přijímající laikové jedli a pili sobě odsou- zení a svátost tak byla zneužívána (srv. zde str. 12). Zároveň přivedla jej k spisování díla i obava z úhon, které by utrpěli na svých duších ti, kdo zdržují, nebo dokonce z rozmanitých důvodů odstrašují laiky od častého přijímání (srv. níže str. 21). O jiném podnětu se zmiňuje na samém závěru traktátu, kde praví, že napsal svůj spis proto, aby přesvědčil a poučil lid o nutnosti obecného častého přijímání Krista ve svátosti a aby ukázal, že nedobře jednají ti, kdo se spokojují pouhým du chovním přijímáním (srv. zde str. 376). 3. Účel knihy vysvítá dostatečně z toho, co uvedeno výše. Měla podati příteli autorovu, na jehož prosby se spisování podjal, tři chleby evangelické, chléb víry, naděje a lásky a měla po sloužiti jednak k jeho vyléčení i utvrzení, jednak k vzdělání zbožných křesťanů a to především těch, kteří mají svatou touhu a náklonnost k častému přijímání, jednak konečně k obraně přítele i laiků proti útokům odpůrců (srv. níže str. 4—5). Má
Strana X
X Úvod. tedy kniha účel vzdělávací i obranný zároveň, což při její četbě stále zřetelně vystupuje. 4. Rozdělení. Kniha jest, jak už svrchu uvedeno, odpo vědí na ožehavou otázku přítelovu; jest zpracována ve formě kvestie a dělí se na osm článků. Jim jest předeslána předmluva, v níž autor líčí, co jej vedlo k spisování díla. Kvestie, položená na závěru třetí kapitoly předmluvy (srv. níže str. 12), zní: »Utrum omnibus et singulis christianis licet cottidie communionem, id est corpus et sanguinem Christi, sacramentaliter manducare«; na ni navazuje autor své podrobné výklady a podává konečně její řešení. Postup jest tento:1 V prvním článku uvádí přehledně po způsobu v kvestiích obvyklém důvody, jež mluví proti kladnému řešení položené otázky, nato se znovu zmiňuje o mo- tivech, které jej podnítily k napsání knihy, a připojuje svou protestaci. V druhém až čtvrtém článku probírá postupně vý- značné obraty z položené kvestie. V druhém článku se obírá obratem »manducare sacramentum« a pojednává o roz- ličných způsobech požívání těla Kristova. Thematem třetího článku jest rozbor obratu »communionis Jhesu Christi«. Rozsáhlý čtvrtý článek, dělící se na patnáct kapitol, zabývá se nejprve obratem »christianis sanctis« a to v kapitole I—VI. K šesté kapitole se pak připíná výklad obratu »licet cottidie frequentare«, jenž by měl vlastně tvořiti samostatný článek (viz str. 75). Výklad počíná rozlišením výrazů „licet', ,expedit, a ,necessarium“; k tomu připojuje spisovatel výčet osmi konklusi (str. 78), z nichž první čtyři se probírají zevrubně v šesté až tři- nácté kapitole, druhé čtyři zběžně ve čtrnácté a patnácté kapitole; třináctá kapitola přináší výčet dvanácti korrelarií, završujících vý klad 4. konkluse, v 15. kapitole se uvádí 5 korrelarií, vyplývajících z předchozích konklusí. Jest patrno, že ve čtvrtém artikulu jsou vlastně zahrnuty dva články, první pojednávající o obratu »chri- stianis sanctis« (str. 51—75), druhý, v němž se podává rozbor obratu »licet cottidie frequentare« (str. 75—128). V edici jsme ponechali samozřejmě původní autorovo rozdělení, dosvědčené všemi rukopisy. V pátém článku se vrací autor k námitkám odpůrců častého přijímání laiků, uvedeným souhrnně v první kapitole prvního Podrobně jest uveden obsah knihy v Kybalově M. Matěji z Janova na str. 223—268.
X Úvod. tedy kniha účel vzdělávací i obranný zároveň, což při její četbě stále zřetelně vystupuje. 4. Rozdělení. Kniha jest, jak už svrchu uvedeno, odpo vědí na ožehavou otázku přítelovu; jest zpracována ve formě kvestie a dělí se na osm článků. Jim jest předeslána předmluva, v níž autor líčí, co jej vedlo k spisování díla. Kvestie, položená na závěru třetí kapitoly předmluvy (srv. níže str. 12), zní: »Utrum omnibus et singulis christianis licet cottidie communionem, id est corpus et sanguinem Christi, sacramentaliter manducare«; na ni navazuje autor své podrobné výklady a podává konečně její řešení. Postup jest tento:1 V prvním článku uvádí přehledně po způsobu v kvestiích obvyklém důvody, jež mluví proti kladnému řešení položené otázky, nato se znovu zmiňuje o mo- tivech, které jej podnítily k napsání knihy, a připojuje svou protestaci. V druhém až čtvrtém článku probírá postupně vý- značné obraty z položené kvestie. V druhém článku se obírá obratem »manducare sacramentum« a pojednává o roz- ličných způsobech požívání těla Kristova. Thematem třetího článku jest rozbor obratu »communionis Jhesu Christi«. Rozsáhlý čtvrtý článek, dělící se na patnáct kapitol, zabývá se nejprve obratem »christianis sanctis« a to v kapitole I—VI. K šesté kapitole se pak připíná výklad obratu »licet cottidie frequentare«, jenž by měl vlastně tvořiti samostatný článek (viz str. 75). Výklad počíná rozlišením výrazů „licet', ,expedit, a ,necessarium“; k tomu připojuje spisovatel výčet osmi konklusi (str. 78), z nichž první čtyři se probírají zevrubně v šesté až tři- nácté kapitole, druhé čtyři zběžně ve čtrnácté a patnácté kapitole; třináctá kapitola přináší výčet dvanácti korrelarií, završujících vý klad 4. konkluse, v 15. kapitole se uvádí 5 korrelarií, vyplývajících z předchozích konklusí. Jest patrno, že ve čtvrtém artikulu jsou vlastně zahrnuty dva články, první pojednávající o obratu »chri- stianis sanctis« (str. 51—75), druhý, v němž se podává rozbor obratu »licet cottidie frequentare« (str. 75—128). V edici jsme ponechali samozřejmě původní autorovo rozdělení, dosvědčené všemi rukopisy. V pátém článku se vrací autor k námitkám odpůrců častého přijímání laiků, uvedeným souhrnně v první kapitole prvního Podrobně jest uveden obsah knihy v Kybalově M. Matěji z Janova na str. 223—268.
Strana XI
Uvod. XI článku, a potírá je a vyvrací ve 24 kapitolách, na něž se tento článek dělí. V šestém článku podrobuje autor pečlivému zkou- mání jiných pět námitek proti častému přijímání, promlouvá o obřadu mše, o kněžském úřadu, o ustanovení a vlastnostech svátostí a o přijímání statků v církvi (kap. 2—10) a přechází potom k vyvrácení oněch pěti námitek. V sedmém článku odů vodňuje dvě věty: 1) kněz slouže mši přijímá svátost pouze pro sebe, nikoliv pro jiné, 2) nestačí, aby laikové přítomní při mši přijímali svátost pouze duchovně, chtějí-li býti plně účastni mi lostí, v ní obsažených, nýbrž jest třeba, aby přijímali též svá- tostně. V osmém, posledním článku pokračuje spisovatel ve výkladu z předešlého článku. Vyvrácí tvrzení, jakoby kněz při mši přijímal tělo Kristovo za všechny přítomné, staví se proti názoru, že není prospěšné, aby všichni laikové přijímali svátost osobně, a vyličuje, jaké užitky plynou ze svátostného požívání těla Kristova. V poslední (15) kapitole (viz níže str. 374 n) shrnuje přehledně ve dvanácti bodech obsah celého spisu a zdůrazňuje tak znovu, že jest třeba, aby zbožní laikové přijímali často svá- tostně tělo Kristovo. Jak jest z naznačeného přehledu patrno, jest autorův výklad dobře promyšlen a rozvržen; přes některé menší odbočky stojí hlavní idea stále v popředí a autor ji rozvíjí a osvětluje se všech stran, aniž by logický řetěz jeho vývodů byl rušivě přerýván. 5. Incipit díla zní na str. 1 takto: Dilecte mi in Christo Jhesu! Questionem de cottidiana vel frequenti manducacione a personis laicis divini sacramenti... explicit na str. 377 takto... vide, obsecro, humilitatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spiritu sancto vivis et regnas deus in secula seculorum, Amen. V rukop. C jest při- pojen ještě pozdější dodatek písaře tohoto rukopisu, uvedený zde na str. 377 pozn. b. 6. Čas, kdy byl spis napsán, nelze docela bezpečně stanoviti a jest třeba spokojiti se pouze přibližným určením. Spolehlivě můžeme říci, že vznikl po roce 1389, ježto jest v něm jednak zmínka o synodě, konané dne 19. října 13881, a zmínky o pa peži Urbanovi VI. zdají se nasvědčovati tomu, že v době, kdy byl spis psán, byl již mrtev († 15. října 1389). Za druhou hra Srv. Kybal, M. Matěj z Janova, str. 211, pozn. 1 a zde níže, str. 18 a 196; zde v pozn. 5 omylem proklouzlo datum 1389 místo 1388.
Uvod. XI článku, a potírá je a vyvrací ve 24 kapitolách, na něž se tento článek dělí. V šestém článku podrobuje autor pečlivému zkou- mání jiných pět námitek proti častému přijímání, promlouvá o obřadu mše, o kněžském úřadu, o ustanovení a vlastnostech svátostí a o přijímání statků v církvi (kap. 2—10) a přechází potom k vyvrácení oněch pěti námitek. V sedmém článku odů vodňuje dvě věty: 1) kněz slouže mši přijímá svátost pouze pro sebe, nikoliv pro jiné, 2) nestačí, aby laikové přítomní při mši přijímali svátost pouze duchovně, chtějí-li býti plně účastni mi lostí, v ní obsažených, nýbrž jest třeba, aby přijímali též svá- tostně. V osmém, posledním článku pokračuje spisovatel ve výkladu z předešlého článku. Vyvrácí tvrzení, jakoby kněz při mši přijímal tělo Kristovo za všechny přítomné, staví se proti názoru, že není prospěšné, aby všichni laikové přijímali svátost osobně, a vyličuje, jaké užitky plynou ze svátostného požívání těla Kristova. V poslední (15) kapitole (viz níže str. 374 n) shrnuje přehledně ve dvanácti bodech obsah celého spisu a zdůrazňuje tak znovu, že jest třeba, aby zbožní laikové přijímali často svá- tostně tělo Kristovo. Jak jest z naznačeného přehledu patrno, jest autorův výklad dobře promyšlen a rozvržen; přes některé menší odbočky stojí hlavní idea stále v popředí a autor ji rozvíjí a osvětluje se všech stran, aniž by logický řetěz jeho vývodů byl rušivě přerýván. 5. Incipit díla zní na str. 1 takto: Dilecte mi in Christo Jhesu! Questionem de cottidiana vel frequenti manducacione a personis laicis divini sacramenti... explicit na str. 377 takto... vide, obsecro, humilitatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spiritu sancto vivis et regnas deus in secula seculorum, Amen. V rukop. C jest při- pojen ještě pozdější dodatek písaře tohoto rukopisu, uvedený zde na str. 377 pozn. b. 6. Čas, kdy byl spis napsán, nelze docela bezpečně stanoviti a jest třeba spokojiti se pouze přibližným určením. Spolehlivě můžeme říci, že vznikl po roce 1389, ježto jest v něm jednak zmínka o synodě, konané dne 19. října 13881, a zmínky o pa peži Urbanovi VI. zdají se nasvědčovati tomu, že v době, kdy byl spis psán, byl již mrtev († 15. října 1389). Za druhou hra Srv. Kybal, M. Matěj z Janova, str. 211, pozn. 1 a zde níže, str. 18 a 196; zde v pozn. 5 omylem proklouzlo datum 1389 místo 1388.
Strana XII
XII Úvod. nici můžeme velmi pravděpodobně považovati konec r. 1392, ježto potom se věnoval Matěj z Janova, jak všechno nasvědčuje, jenom celkovému uspořádávání svého díla. Jde nyní o to sta- noviti, kterému z obou krajních dat je doba vzniku traktátu bližší. Bylo o tom vysloveno několik mínění. Kybal soudil pů- vodně (1. c. str. 73), že čtvrtá kniha Regulí vznikla nejpozději v první polovici r. 1392 a že byla jedním z oněch dvou spisů, které musil Matěj předložiti konsistoři k censuře (tamtéž, str. 76). Později modifikoval svůj názor a měl za pravděpodobnější, že onou závadnou knihou, která byla censurována konsistoří, jest traktát »o ohavnosti zpuštění na místě svatém«, obsahující pro- nikavou kritiku církevních poměrů a ostré útoky na kněžstvo, které byly jistě s to, aby vzbudily živou pozornost. Soudil-li původně, že traktát o ohavnosti zpuštění vznikl r. 1391, rozhodl se později pro r. 1392. Důvody, které pro to uvádíl, nejsou však tak rozhodující, aby k vůli nim bylo nutno zříkati se jeho staršího mínění. Prohlásil-li Matěj z Janova před konsistoří, že »tempus dictos libros corrigendi non habuit et eosdem tradidit tamquam non correctos et non visos per eum post primam eorum inscriptionem«, není z toho nevyhnutelně nutno uzavírati, že traktát »o ohavnosti zpuštění« byl napsán těsně před oním před- voláním ke konsistoři, ježto uvedená slova můžeme pokládati spíše za omluvu; byla konečně pravdivá, ježto konečnou revisi díla mínil autor jistě provésti po jeho ukončení. Mám za to tudíž, že jest možno přidržeti se staršího názoru Kybalova a klásti vznik traktátu »o ohavnosti zpuštění« již do r. 1391. Když se Kybal rozhodl, usoudiv, tuším, správně, že k censuře byl předložen spis »o ohavnosti zpuštění«, posunouti datum jeho vzniku do r. 1392, byl nucen pozastaviti se i u otázky, kdy byla napsána čtvrtá kniha. Už v úvodě ke IV. svazku edice (str. XI) nadhodil možnost, že mohla povstati před traktátem »o ohavnosti zpuštění«. Později v polemice s Bartošem2 rozvedl své mínění a vyslovil domněnku, že Matěj napsal IV. knihu v době od jara 1390 do června 1391; usoudil, že vznikla jako reakce na synodní 1 Viz úvod k IV. sv. edice, str. IX n. 2 Srv. ČČM. 1915, str. 457—60, a 1916, str. 162—73; o tom, co svrchu dotčeno, viz str. 172. K námětům, tam vysloveným, zaujímám zde stanovisko jenom potud, pokud se týkají čtvrté knihy. O jiných, hlavně o datování V. knihy, míním pojednati ve zvláštní studii, kde chci zevrubněji promlu viti o rukop. olom. kap. knih. č. 211 a univ. HIIA 10.
XII Úvod. nici můžeme velmi pravděpodobně považovati konec r. 1392, ježto potom se věnoval Matěj z Janova, jak všechno nasvědčuje, jenom celkovému uspořádávání svého díla. Jde nyní o to sta- noviti, kterému z obou krajních dat je doba vzniku traktátu bližší. Bylo o tom vysloveno několik mínění. Kybal soudil pů- vodně (1. c. str. 73), že čtvrtá kniha Regulí vznikla nejpozději v první polovici r. 1392 a že byla jedním z oněch dvou spisů, které musil Matěj předložiti konsistoři k censuře (tamtéž, str. 76). Později modifikoval svůj názor a měl za pravděpodobnější, že onou závadnou knihou, která byla censurována konsistoří, jest traktát »o ohavnosti zpuštění na místě svatém«, obsahující pro- nikavou kritiku církevních poměrů a ostré útoky na kněžstvo, které byly jistě s to, aby vzbudily živou pozornost. Soudil-li původně, že traktát o ohavnosti zpuštění vznikl r. 1391, rozhodl se později pro r. 1392. Důvody, které pro to uvádíl, nejsou však tak rozhodující, aby k vůli nim bylo nutno zříkati se jeho staršího mínění. Prohlásil-li Matěj z Janova před konsistoří, že »tempus dictos libros corrigendi non habuit et eosdem tradidit tamquam non correctos et non visos per eum post primam eorum inscriptionem«, není z toho nevyhnutelně nutno uzavírati, že traktát »o ohavnosti zpuštění« byl napsán těsně před oním před- voláním ke konsistoři, ježto uvedená slova můžeme pokládati spíše za omluvu; byla konečně pravdivá, ježto konečnou revisi díla mínil autor jistě provésti po jeho ukončení. Mám za to tudíž, že jest možno přidržeti se staršího názoru Kybalova a klásti vznik traktátu »o ohavnosti zpuštění« již do r. 1391. Když se Kybal rozhodl, usoudiv, tuším, správně, že k censuře byl předložen spis »o ohavnosti zpuštění«, posunouti datum jeho vzniku do r. 1392, byl nucen pozastaviti se i u otázky, kdy byla napsána čtvrtá kniha. Už v úvodě ke IV. svazku edice (str. XI) nadhodil možnost, že mohla povstati před traktátem »o ohavnosti zpuštění«. Později v polemice s Bartošem2 rozvedl své mínění a vyslovil domněnku, že Matěj napsal IV. knihu v době od jara 1390 do června 1391; usoudil, že vznikla jako reakce na synodní 1 Viz úvod k IV. sv. edice, str. IX n. 2 Srv. ČČM. 1915, str. 457—60, a 1916, str. 162—73; o tom, co svrchu dotčeno, viz str. 172. K námětům, tam vysloveným, zaujímám zde stanovisko jenom potud, pokud se týkají čtvrté knihy. O jiných, hlavně o datování V. knihy, míním pojednati ve zvláštní studii, kde chci zevrubněji promlu viti o rukop. olom. kap. knih. č. 211 a univ. HIIA 10.
Strana XIII
Uvod. XIII ustanovení z r. 1388 a 1389 a že přispěla k vydání výše uvede- ného ustanovení červnové synody z r. 1391. Dohad Kybalův jest velmi bystrý, avšak přes to dávám i v tomto bodě před- nost jeho staršímu názoru, byť poněkud modifikovanému. Vy- cházím z celkového rozvrhu jeho díla a ze vzájemné posloupnosti jeho jednotlivých knih a tu se mi zdá pravděpodobnějším, že traktát »o ohavnosti zpuštění«, završující jeho analysu součas ného stavu církve, vznikl ihned po předchozích, k nimž se ob- sahově připíná, a zejména po traktátu o Antikristovi. Sluší si též povšimnouti toho, že ve čtvrté knize (srv. níže str. 161, pozn. 2) se dovolává traktátu »o ohavnosti zpuštění« jako hotového (... prout habes hoc deductum late et plene supra in tractatu 3°, distinc cione XII. per totum), kdežto naopak v traktátu »o ohavnosti zpuštění« odkazu na čtvrtou knihu není. To by sice samo o sobě nerozhodovalo, poněvadž uvedený odkaz mohl býti dodán po zději při revidování celého díla, avšak v souvislosti s jinými mo menty přísluší tomu přece jistá váha. Ve čtvrté knize nápadně působí poměrně klidný tón v kritisování současného stavu církve, výrazně se odrážející od prudkého rozhorlení, jímž se vyznačuje traktát o ohavnosti zpuštění, a jest tudíž na snadě domněnka, že spis vznikl až po onom usnesení červnové synody z r. 1391. ovšem jest zajímavé, že se o něm nezmiňuje, ač by mluvilo v jeho prospěch. Důvody, čerpané z vnitřního rozboru Matějova díla jakožto celku, jsou však, tuším, s to, aby tuto jedinou možnou námitku oslabily. Kdybychom předpokládali, že čtvrtá kniha vznikla před traktátem »o ohavnosti zpuštění«, bylo by nám vysvětliti, proč spisovatel přerušil souvislý řetěz původního roz- vrhu a napsal napřed poměrně klidnou a vyrovnanou knihu o častém přijímání a teprve potom spis »o ohavnosti zpuštění«, řadící se myšlenkově i svou vzrušenou dikcí k předešlým, ze jména k traktátu o Antikristu. Jest tudíž nejlépe předpokládati, že čtvrtá kniha vznikla až r. 1392 a že byla téhož roku dokon- čena, jelikož r. 1393 přistoupil k přepracování páté knihy a potom k redigování celého díla. 7. Rukopisů samostatných není. Kniha (nebo excerpta z ní) jest zachována v těchto celkových rukopisech: 1. Cod. knih. Národního Musea v Praze XIII E 13, f. 289a — 366b (А). 2. Cod. knih. kapituly olomoucké čís. 211, f. 285b — 361 (B).
Uvod. XIII ustanovení z r. 1388 a 1389 a že přispěla k vydání výše uvede- ného ustanovení červnové synody z r. 1391. Dohad Kybalův jest velmi bystrý, avšak přes to dávám i v tomto bodě před- nost jeho staršímu názoru, byť poněkud modifikovanému. Vy- cházím z celkového rozvrhu jeho díla a ze vzájemné posloupnosti jeho jednotlivých knih a tu se mi zdá pravděpodobnějším, že traktát »o ohavnosti zpuštění«, završující jeho analysu součas ného stavu církve, vznikl ihned po předchozích, k nimž se ob- sahově připíná, a zejména po traktátu o Antikristovi. Sluší si též povšimnouti toho, že ve čtvrté knize (srv. níže str. 161, pozn. 2) se dovolává traktátu »o ohavnosti zpuštění« jako hotového (... prout habes hoc deductum late et plene supra in tractatu 3°, distinc cione XII. per totum), kdežto naopak v traktátu »o ohavnosti zpuštění« odkazu na čtvrtou knihu není. To by sice samo o sobě nerozhodovalo, poněvadž uvedený odkaz mohl býti dodán po zději při revidování celého díla, avšak v souvislosti s jinými mo menty přísluší tomu přece jistá váha. Ve čtvrté knize nápadně působí poměrně klidný tón v kritisování současného stavu církve, výrazně se odrážející od prudkého rozhorlení, jímž se vyznačuje traktát o ohavnosti zpuštění, a jest tudíž na snadě domněnka, že spis vznikl až po onom usnesení červnové synody z r. 1391. ovšem jest zajímavé, že se o něm nezmiňuje, ač by mluvilo v jeho prospěch. Důvody, čerpané z vnitřního rozboru Matějova díla jakožto celku, jsou však, tuším, s to, aby tuto jedinou možnou námitku oslabily. Kdybychom předpokládali, že čtvrtá kniha vznikla před traktátem »o ohavnosti zpuštění«, bylo by nám vysvětliti, proč spisovatel přerušil souvislý řetěz původního roz- vrhu a napsal napřed poměrně klidnou a vyrovnanou knihu o častém přijímání a teprve potom spis »o ohavnosti zpuštění«, řadící se myšlenkově i svou vzrušenou dikcí k předešlým, ze jména k traktátu o Antikristu. Jest tudíž nejlépe předpokládati, že čtvrtá kniha vznikla až r. 1392 a že byla téhož roku dokon- čena, jelikož r. 1393 přistoupil k přepracování páté knihy a potom k redigování celého díla. 7. Rukopisů samostatných není. Kniha (nebo excerpta z ní) jest zachována v těchto celkových rukopisech: 1. Cod. knih. Národního Musea v Praze XIII E 13, f. 289a — 366b (А). 2. Cod. knih. kapituly olomoucké čís. 211, f. 285b — 361 (B).
Strana XIV
XIV Úvod. 3. Cod. knih. Dietrichštejnské v Mikulově II, 196, f. 77a—183 (C). 4. Cod. kapitulní knihovny pražské D 55, f. 68a— 117b (D) (excerpta). 5. Cod. Gersdorfské knihovny v Budyšíně in 8° n. 7, f. 324.— 362b (excerpta). 6. Cod. Národní knihovny ve Vídni č. 4940, f. 195a—221a (E) (excerpta). 7. Cod. Národní knihovny ve Vídni č. 4550, f. 109a— 136 (F) (excerpta). 8. Cod. univ. knih. v Praze XI D 9, f. 134a (G) (excerpta). K vydání jsem použil prvních čtyř a 6—8; rukopis gersdorf- ské knihovny přes opětovné žádosti, učiněné prostřednictvím univ. knihovny pražské i ministerstva zahraničních věcí, i přes soukromou intervenci nebyl do Prahy zapůjčen. Úprava textu neutrpěla však tím, jak doufám, újmy, ježto rukopis má pouze excerpta, odvozená z rukopisu kapituly pražské D 55. O ruko- pisech B a C, jichž jsem k edici Regulí použil poprvé, jest třeba promluviti podrobněji, ovšem opětně s hlavním zřetelem na čtvrtou knihu. Na prvním místě sluší uvésti rukopis B, který jest vskutku jedinečné ceny. Obsahujeť s výjimkou druhého traktátu druhé knihy »De distincta veritate« všech pět knih Regulí, takže po této stránce předčí i musejní kodex XIII E 13, o němž i Palacký i Kybal soudili, že jest současný přepis, opravovaný samotným autorem, a proto jej kladli na první místo. Srovnáním s olo- mouckým kodexem jsem dospěl k přesvědčení, že toto mínění, které se zdálo nejpravděpodobnějším, dokud nebyl znám olo moucký kodex, jest třeba pozměniti. Odkládaje zevrubnější vy- klad o tom, jenž by vypadal z rámce tohoto úvodu, do připo- menuté už studie, vytýkám zde jenom závažné některé okolnosti, ktere mne vedou k tomu, abych nahradil mínění Palackého a Kybalovo, že kodex A byl opravován autorem, soudem jiným, tím totiž, že spíše o kodexu B se můžeme domnívati, že jej doplňoval buď sám spisovatel Regulí nebo někdo, kdo měl po ruce originál. Důvody, o něž se opírám, jsou tyto: Rukopis čís. 211 jest papírový, dodnes velmi dobře zacho- Palacký-Jordan, Vorläufer... str. 51 a Kybal, M. Matěj z Janova, str. 49—50.
XIV Úvod. 3. Cod. knih. Dietrichštejnské v Mikulově II, 196, f. 77a—183 (C). 4. Cod. kapitulní knihovny pražské D 55, f. 68a— 117b (D) (excerpta). 5. Cod. Gersdorfské knihovny v Budyšíně in 8° n. 7, f. 324.— 362b (excerpta). 6. Cod. Národní knihovny ve Vídni č. 4940, f. 195a—221a (E) (excerpta). 7. Cod. Národní knihovny ve Vídni č. 4550, f. 109a— 136 (F) (excerpta). 8. Cod. univ. knih. v Praze XI D 9, f. 134a (G) (excerpta). K vydání jsem použil prvních čtyř a 6—8; rukopis gersdorf- ské knihovny přes opětovné žádosti, učiněné prostřednictvím univ. knihovny pražské i ministerstva zahraničních věcí, i přes soukromou intervenci nebyl do Prahy zapůjčen. Úprava textu neutrpěla však tím, jak doufám, újmy, ježto rukopis má pouze excerpta, odvozená z rukopisu kapituly pražské D 55. O ruko- pisech B a C, jichž jsem k edici Regulí použil poprvé, jest třeba promluviti podrobněji, ovšem opětně s hlavním zřetelem na čtvrtou knihu. Na prvním místě sluší uvésti rukopis B, který jest vskutku jedinečné ceny. Obsahujeť s výjimkou druhého traktátu druhé knihy »De distincta veritate« všech pět knih Regulí, takže po této stránce předčí i musejní kodex XIII E 13, o němž i Palacký i Kybal soudili, že jest současný přepis, opravovaný samotným autorem, a proto jej kladli na první místo. Srovnáním s olo- mouckým kodexem jsem dospěl k přesvědčení, že toto mínění, které se zdálo nejpravděpodobnějším, dokud nebyl znám olo moucký kodex, jest třeba pozměniti. Odkládaje zevrubnější vy- klad o tom, jenž by vypadal z rámce tohoto úvodu, do připo- menuté už studie, vytýkám zde jenom závažné některé okolnosti, ktere mne vedou k tomu, abych nahradil mínění Palackého a Kybalovo, že kodex A byl opravován autorem, soudem jiným, tím totiž, že spíše o kodexu B se můžeme domnívati, že jej doplňoval buď sám spisovatel Regulí nebo někdo, kdo měl po ruce originál. Důvody, o něž se opírám, jsou tyto: Rukopis čís. 211 jest papírový, dodnes velmi dobře zacho- Palacký-Jordan, Vorläufer... str. 51 a Kybal, M. Matěj z Janova, str. 49—50.
Strana XV
Úvod. XV ván, svázaný v původních deskách, potažených koží, se dvěma sponami. Na přední desce nahoře jest přilepen na proužku pa píru současnou rukou psaný nápis De discrecione spirituum et prophetarum. Rukopis má 461 folií, rozměrů 265X210, a jest z největší části psán dvěma písaři; tahy písma obou hlavních písařů ukazují do posledního desítiletí XIV. stol., takže už z toho můžeme usuzovati, že kodex jest buď současný, nebo alespoň době autorově velmi blízký. To, že obsahuje celé Regule (schá- zející traktát De distincta veritate, ač byl napsán, asi autor při poslední redakci z díla vyřadil), zaslouží jistě rovněž pozornosti, poněvadž je to zjev zcela ojedinělý. Avšak činiti jenom z toho závěr, bylo by jistě ukvapené. Za rozhodující však považují jinou okolnost. Po stranách listů i v textu jsou v celém kodexu připojovány opravy a doplňky jednou rukou, asi rovněž současnou (v po- známkách edice jsem ji označil jako manus x; srv. str. 2, pozn. c). Všechny poznámky jsou psány sytě černým inkoustem, jenž do- sud podržel svěží barvu, takže již při zběžném prohlížení ruko- pisu upoutají pozornost. Po věcné stránce jsou velmi důležité; jak bude níže patrno, 1. mnohé doplňují text tak, že by bez nich byl kusý a nedával smyslu (z mnoha uvádím na příklad alespoň tyto: str. 66, pozn. a; str. 74, c; 103, h; 156, a; 164, q; 172, i; 203, q; 241, 1, o; 322, b). Vedle těchto dodatků, které doplňují text tak, že teprve s nimi jest dobře srozumitelný, a které jsou pominuty v rukp. A i C a tuším i ve všech jiných, dodala 2. ruka x četné doplňky, které jsou i v A i v C správně uvedeny a byly vynechány opisovačem kodexu B (srv. na př. str. 85, d; 133, f; 142, a; 164, d; 185, g; 199, e; 200, c; 347, k; a. j.). Ruka x dodala na mnoha místech i jednotlivá slova, pro vedla četné opravy chyb a p. Kdo by se chtěl věcí blíže obí- rati, snadno si shledá doklady v poznámkách naší edice. Posoudíme-li úhrnně veškeré proměny touto rukou prove- dené, poznáme, že jsou dílem prvního pozorného korektora celého díla; ježto nikde smyslu textu neporušují, ba naopak všude zlepšují, opravňují, tuším, dostatečně k závěru, že byly dodány z původního textu Regulí ať už autorem samotným, nebo někým jiným. Máme však proto i závažné svědectví vý slovné. Na fol. 43a rukopisu A (srov. edice sv. I, str. 203) čteme poznámku: Require hic addicionem magnam in exemplari; totéž se čte i v rukopise B na f. 44a. Zde však jest mezi fol. 43 a 44
Úvod. XV ván, svázaný v původních deskách, potažených koží, se dvěma sponami. Na přední desce nahoře jest přilepen na proužku pa píru současnou rukou psaný nápis De discrecione spirituum et prophetarum. Rukopis má 461 folií, rozměrů 265X210, a jest z největší části psán dvěma písaři; tahy písma obou hlavních písařů ukazují do posledního desítiletí XIV. stol., takže už z toho můžeme usuzovati, že kodex jest buď současný, nebo alespoň době autorově velmi blízký. To, že obsahuje celé Regule (schá- zející traktát De distincta veritate, ač byl napsán, asi autor při poslední redakci z díla vyřadil), zaslouží jistě rovněž pozornosti, poněvadž je to zjev zcela ojedinělý. Avšak činiti jenom z toho závěr, bylo by jistě ukvapené. Za rozhodující však považují jinou okolnost. Po stranách listů i v textu jsou v celém kodexu připojovány opravy a doplňky jednou rukou, asi rovněž současnou (v po- známkách edice jsem ji označil jako manus x; srv. str. 2, pozn. c). Všechny poznámky jsou psány sytě černým inkoustem, jenž do- sud podržel svěží barvu, takže již při zběžném prohlížení ruko- pisu upoutají pozornost. Po věcné stránce jsou velmi důležité; jak bude níže patrno, 1. mnohé doplňují text tak, že by bez nich byl kusý a nedával smyslu (z mnoha uvádím na příklad alespoň tyto: str. 66, pozn. a; str. 74, c; 103, h; 156, a; 164, q; 172, i; 203, q; 241, 1, o; 322, b). Vedle těchto dodatků, které doplňují text tak, že teprve s nimi jest dobře srozumitelný, a které jsou pominuty v rukp. A i C a tuším i ve všech jiných, dodala 2. ruka x četné doplňky, které jsou i v A i v C správně uvedeny a byly vynechány opisovačem kodexu B (srv. na př. str. 85, d; 133, f; 142, a; 164, d; 185, g; 199, e; 200, c; 347, k; a. j.). Ruka x dodala na mnoha místech i jednotlivá slova, pro vedla četné opravy chyb a p. Kdo by se chtěl věcí blíže obí- rati, snadno si shledá doklady v poznámkách naší edice. Posoudíme-li úhrnně veškeré proměny touto rukou prove- dené, poznáme, že jsou dílem prvního pozorného korektora celého díla; ježto nikde smyslu textu neporušují, ba naopak všude zlepšují, opravňují, tuším, dostatečně k závěru, že byly dodány z původního textu Regulí ať už autorem samotným, nebo někým jiným. Máme však proto i závažné svědectví vý slovné. Na fol. 43a rukopisu A (srov. edice sv. I, str. 203) čteme poznámku: Require hic addicionem magnam in exemplari; totéž se čte i v rukopise B na f. 44a. Zde však jest mezi fol. 43 a 44
Strana XVI
XVI Uvod. vložen půllist, na němž jest ona velká poznámka vepsána a to právě rukou x. Stěží lze pochybovati, že »exemplar«, na něž se odkazuje, jest právě původní rukopis díla. Už tam byl onen odstavec vepsán jako poznámka. Písaři rukop. A i B pozname- nali na stejném místě, že jest třeba ji doplniti. Do rukop. A už vepsána nebyla. Když však byl kodex B podle originálu do- plňován, přišel korektor i na poznámku a vepsal ji na zvláštní půllist. Ježto pak jsou touto rukou vepsány i dodatky, sub 1) uvedené, které zřejmě text zlepšují, a ježto se v rukop. A ne- nalézají, dlužno z toho učiniti závěr, že doplněný a opravený text rukop. B jest původnímu znění bližší než rukop. A, ba že nám nahrazuje originál, ježto byl podle něho opraven. Nejbezpečnější oporou úsudku Palackého a Kybalova, že rukopis A byl opraven autorem, byla známá marginálie o synodě z r. 1388 na f. 17a (viz facsimile připojené k I. sv. edice). Pa lacký i Kybal soudili, že byla vepsána do kodexu, jenž byl psán dříve, samotným autorem. Prozkoumání rukop. B ukazuje, že této domněnky nelze hájiti v původní podobě. Co uvedeno o do- plňcích rukou x do kodexu B, otřásá míněním, že rukopis A byl autorem doplňován. Pozoruhodné jest, že v rukop. B jest tato marginálie zařazena správně do textu. Soudím, že už v onom »exemplaru« byla zmínka o synodě jako marginálie. Písař rukop. B ji zapsal správně; písař A nikoliv a teprve později byla do- plněnal. Oporou je mi i to, že i obdobná iuxta z V. knihy, o níž Kybal rovněž soudil2, že jest psána rukou autorovou, čte se v B rovněž v textu a to v úplnějším znění než jest v rukop III A 10; o tom však více na jiném místě. Zříkáme-li se mínění, že zmínku o synodě z r. 1388 vepsal do kodexu A autor Regulí, neotřásáme nijak její věrohodností. To, že jest vepsána přímo do textu v rukop. B, vyvrací všechny pochybnosti, jež o ní byly proneseny, a ukazuje, že názoru, jakoby byla až pozdějšího pů- vodu a neudávala správně data synody, nelze se nyní přidržeti. Po zjištění, že opravený rukopis B jest bližší původnímu textu než A, zbývá odpověděti na otázku, jaký jest jejich 1 O tom, co řečeno, svědčí, že i písař rukop. Nár. knih. ve Vídní č. 3971 iuxtu vynechal, což mu vytkl korektor rukop. slovy: »Hic deficit fere una co lumpna aut plus«; viz CČM. 1916, str. 165. 2 O tom viz tamtéž, str. 165, pozn. Pozoruhodné je, že prof. Friedrich se rozpakoval stotožniti písaře obou iuxt; že právem, míním ukázati rovněž v připomenuté studii.
XVI Uvod. vložen půllist, na němž jest ona velká poznámka vepsána a to právě rukou x. Stěží lze pochybovati, že »exemplar«, na něž se odkazuje, jest právě původní rukopis díla. Už tam byl onen odstavec vepsán jako poznámka. Písaři rukop. A i B pozname- nali na stejném místě, že jest třeba ji doplniti. Do rukop. A už vepsána nebyla. Když však byl kodex B podle originálu do- plňován, přišel korektor i na poznámku a vepsal ji na zvláštní půllist. Ježto pak jsou touto rukou vepsány i dodatky, sub 1) uvedené, které zřejmě text zlepšují, a ježto se v rukop. A ne- nalézají, dlužno z toho učiniti závěr, že doplněný a opravený text rukop. B jest původnímu znění bližší než rukop. A, ba že nám nahrazuje originál, ježto byl podle něho opraven. Nejbezpečnější oporou úsudku Palackého a Kybalova, že rukopis A byl opraven autorem, byla známá marginálie o synodě z r. 1388 na f. 17a (viz facsimile připojené k I. sv. edice). Pa lacký i Kybal soudili, že byla vepsána do kodexu, jenž byl psán dříve, samotným autorem. Prozkoumání rukop. B ukazuje, že této domněnky nelze hájiti v původní podobě. Co uvedeno o do- plňcích rukou x do kodexu B, otřásá míněním, že rukopis A byl autorem doplňován. Pozoruhodné jest, že v rukop. B jest tato marginálie zařazena správně do textu. Soudím, že už v onom »exemplaru« byla zmínka o synodě jako marginálie. Písař rukop. B ji zapsal správně; písař A nikoliv a teprve později byla do- plněnal. Oporou je mi i to, že i obdobná iuxta z V. knihy, o níž Kybal rovněž soudil2, že jest psána rukou autorovou, čte se v B rovněž v textu a to v úplnějším znění než jest v rukop III A 10; o tom však více na jiném místě. Zříkáme-li se mínění, že zmínku o synodě z r. 1388 vepsal do kodexu A autor Regulí, neotřásáme nijak její věrohodností. To, že jest vepsána přímo do textu v rukop. B, vyvrací všechny pochybnosti, jež o ní byly proneseny, a ukazuje, že názoru, jakoby byla až pozdějšího pů- vodu a neudávala správně data synody, nelze se nyní přidržeti. Po zjištění, že opravený rukopis B jest bližší původnímu textu než A, zbývá odpověděti na otázku, jaký jest jejich 1 O tom, co řečeno, svědčí, že i písař rukop. Nár. knih. ve Vídní č. 3971 iuxtu vynechal, což mu vytkl korektor rukop. slovy: »Hic deficit fere una co lumpna aut plus«; viz CČM. 1916, str. 165. 2 O tom viz tamtéž, str. 165, pozn. Pozoruhodné je, že prof. Friedrich se rozpakoval stotožniti písaře obou iuxt; že právem, míním ukázati rovněž v připomenuté studii.
Strana XVII
Úvod. XVII vzájemný poměr. Velmi mnoho okolností svědčí o úzké sou vislosti. V obou najdeme dosti velkou řadu písařských chyb, které byly později opravovány a které ukazují, že písaři obou opisovali z jedné předlohy, nejspíše z onoho »exemplaru« (srv. na př. 4, a; 5, g, k; 7, i, q; 12, c; 25, i; 40, d, m; 42, g; 43, i; 50, d; 51, e; 53, g; 66, i; 67, s; 77, h, m, s; 94, e; 96, 0, p; 99, a, m; 112, e; 116, b; 118, n; atd.). Právě tento úzký vztah mohl by vzbuditi domněnku, že snad písař A opisoval z rukop. B, nebo naopak; avšak při bližším přihlédnutí a uvážení všech okolností se přesvědčíme, že tomu tak asi není. Vzhledem k tomu, že rukopis B obsahuje celé dílo, kdežto A jenom čtyři knihy, bylo by nasnadě předpokládati, že předlohou písaře A byl ko- dex B. Přisvědčiti této domněnce však brání to, že rukop. A jest úplnější než B před provedením oprav rukou x. Kdyby byl A opsán před vepsáním těchto doplňků, neměli bychom vysvětlení, proč má na některých místech už to, co bylo do B teprve později rukou x vpisováno; mínění, že byl opsán až po oněch opra vách, také není možné, poněvadž zase leccos z toho, co ruka x doplnila (viz výše str. XV sub 1), v rukop. A není. A tak nej- pravděpodobnější jest asi domněnka, že rukopisy A i B byly opisovány nezávisle ze společné předlohy, kde byly všechny ony chyby, které se v obou rukopisech shodují a z nichž některé byly výše vypočteny. Mimo to se arci dopustili písaři indivi- duelně celé řady jiných nedopatření a chyb, které byly skoro úplně opraveny v rukop. B rukou x i jinak (to zřídka), v rukop. A pak jiným písařem, jenž už neměl »exemplar« po ruce a opra- voval podle smyslu. Kodex B se dostal asi brzo po smrti autora Regulí a po provedení korektury rukou x na Moravu a nebylo z něho opisováno, pokud je možno z dnešního stavu badání o rukopisech Regulí souditi. Jest nutno též dotknouti se otázky, kdo byl oním korektorem rukop. B, čí rukou jsou vepsány cenné poznámky a doplňky. Bylo by možno souditi přímo na autora Regulí, ač ovšem průkazného dokladu nemáme; buď jak buď, tolik jest jisto, že opravováno bylo podle původního znění a že kodex B s opravami a doplňky podává text Regulí nejvěrněji. Zbývá probrati ještě velmi důležitou otázku, z které doby pochází rukop. A a jaký jest jeho poměr k původnímu textu, ježto otázka byla rozvířena v diskusi vedené Bartošem a Kyba- lem, a to, co bylo výše uvedeno, snadno by se zdálo otřásati vírou v jeho veliké stáří, které mu přisuzovali Palacký a Kybal
Úvod. XVII vzájemný poměr. Velmi mnoho okolností svědčí o úzké sou vislosti. V obou najdeme dosti velkou řadu písařských chyb, které byly později opravovány a které ukazují, že písaři obou opisovali z jedné předlohy, nejspíše z onoho »exemplaru« (srv. na př. 4, a; 5, g, k; 7, i, q; 12, c; 25, i; 40, d, m; 42, g; 43, i; 50, d; 51, e; 53, g; 66, i; 67, s; 77, h, m, s; 94, e; 96, 0, p; 99, a, m; 112, e; 116, b; 118, n; atd.). Právě tento úzký vztah mohl by vzbuditi domněnku, že snad písař A opisoval z rukop. B, nebo naopak; avšak při bližším přihlédnutí a uvážení všech okolností se přesvědčíme, že tomu tak asi není. Vzhledem k tomu, že rukopis B obsahuje celé dílo, kdežto A jenom čtyři knihy, bylo by nasnadě předpokládati, že předlohou písaře A byl ko- dex B. Přisvědčiti této domněnce však brání to, že rukop. A jest úplnější než B před provedením oprav rukou x. Kdyby byl A opsán před vepsáním těchto doplňků, neměli bychom vysvětlení, proč má na některých místech už to, co bylo do B teprve později rukou x vpisováno; mínění, že byl opsán až po oněch opra vách, také není možné, poněvadž zase leccos z toho, co ruka x doplnila (viz výše str. XV sub 1), v rukop. A není. A tak nej- pravděpodobnější jest asi domněnka, že rukopisy A i B byly opisovány nezávisle ze společné předlohy, kde byly všechny ony chyby, které se v obou rukopisech shodují a z nichž některé byly výše vypočteny. Mimo to se arci dopustili písaři indivi- duelně celé řady jiných nedopatření a chyb, které byly skoro úplně opraveny v rukop. B rukou x i jinak (to zřídka), v rukop. A pak jiným písařem, jenž už neměl »exemplar« po ruce a opra- voval podle smyslu. Kodex B se dostal asi brzo po smrti autora Regulí a po provedení korektury rukou x na Moravu a nebylo z něho opisováno, pokud je možno z dnešního stavu badání o rukopisech Regulí souditi. Jest nutno též dotknouti se otázky, kdo byl oním korektorem rukop. B, čí rukou jsou vepsány cenné poznámky a doplňky. Bylo by možno souditi přímo na autora Regulí, ač ovšem průkazného dokladu nemáme; buď jak buď, tolik jest jisto, že opravováno bylo podle původního znění a že kodex B s opravami a doplňky podává text Regulí nejvěrněji. Zbývá probrati ještě velmi důležitou otázku, z které doby pochází rukop. A a jaký jest jeho poměr k původnímu textu, ježto otázka byla rozvířena v diskusi vedené Bartošem a Kyba- lem, a to, co bylo výše uvedeno, snadno by se zdálo otřásati vírou v jeho veliké stáří, které mu přisuzovali Palacký a Kybal
Strana XVIII
XVIII Uvod. na rozdíl od Bartoše, jenž jej považuje už za zutrakvisovaný. Přes to, že nemám onu iuxtu o synodě z r. 1388 za vlastno- ruční dodatek autorův, soudím, že kodex A vznikl buď ještě za života autorova současně s kodexem B, nebo brzo po jeho smrti a že byl pořízen přímo z originálu, třebas už nebyl podle něho opraven. Představují tak oba kodexy dvě nejstarší znění prvních čtyř knih a tudíž i té, kterou dnes předkládáme čtenářům. Není arci pochyby, že ten, kdo by dnes začínal edici Regulí, dal by přednost kodexu olomouckému, jenž přináší úplné dílo a po doplňcích rukou x jest nejbližší originálu; nestalo-li se tak dříve, není to jistě vinou vydavatelovou, když rukopis zůstal až do Sedlákovy návštěvy olomoucké kap. knihovny veřejnosti úplně neznám. Ctvrtou knihu, k níž poprvé rukopisu používám, vydávám tak, že za základ textu opět béřu rukopis A, t. j. řídím se jeho pravopisem, uvádím z něho foliaci, marginalie a p., avšak kombinuji jej s rukopisem B, takže opravy a doplňky, přičiněné rukou x, až na zcela nepatrné výjimky přejímám do textu a jimi jej opravuji tak, aby edice podávala znění originálu nejbližší. Po tom, co bylo svrchu řečeno, není zapotřebí, abych své roz- hodnutí místněji odůvodňoval. Abych však předešel výtkám, připojuji k tomu ještě několik slov. K tomu, že jsem nedal bez- výhradně přednost kodexu B, vedlo mne především rozpoznání, jež jsem shora naznačil, že opis A jest bližší originálu než B před revisí, provedenou rukou x; dále rozhodovala i snaha, aby V. sv. edice blížil se co možná nejvíce předchozím čtyřem; ko- nečně rozhodly i důvody praktické: rukopis A jsem měl stále po ruce a mohl jsem s ním text stále i při korekturách srov- návati, rukopis B mohl jsem prohlédnouti a svůj opis s ním zkolacionovati jenom v poměrně krátké době, kterou jsem měl k pobytu v Olomouci odměřenou. Že tak zřetelnost a přesnost textu neutrpěla, bude, tuším, čtenáři dostatečně patrno. O rukopisu Dietrichštejnské knihovny v Mikulově II, 196, jehož jsem k edici rovněž poprvé užil, stačí pojednati stručněji. Jest to papírový kodex, obsahující 191 listů, rozměrů 313x213. Popsán jest na f. 1—186 ve dvou sloupcích úhlednou gotickou kursivou, jež ukazuje až za první desítiletí XV. stol. Je vázán v původních, dobře zachovaných deskách, potažených koží. Na přední desce jest současný nápis, dnes sotva znatelný: Liber magistri Mathie Parisiensis de communione. Uvnitř jsou rovněž nápisy a to jednak na přídeští, jednak v záhlaví f. 1a. Přes to
XVIII Uvod. na rozdíl od Bartoše, jenž jej považuje už za zutrakvisovaný. Přes to, že nemám onu iuxtu o synodě z r. 1388 za vlastno- ruční dodatek autorův, soudím, že kodex A vznikl buď ještě za života autorova současně s kodexem B, nebo brzo po jeho smrti a že byl pořízen přímo z originálu, třebas už nebyl podle něho opraven. Představují tak oba kodexy dvě nejstarší znění prvních čtyř knih a tudíž i té, kterou dnes předkládáme čtenářům. Není arci pochyby, že ten, kdo by dnes začínal edici Regulí, dal by přednost kodexu olomouckému, jenž přináší úplné dílo a po doplňcích rukou x jest nejbližší originálu; nestalo-li se tak dříve, není to jistě vinou vydavatelovou, když rukopis zůstal až do Sedlákovy návštěvy olomoucké kap. knihovny veřejnosti úplně neznám. Ctvrtou knihu, k níž poprvé rukopisu používám, vydávám tak, že za základ textu opět béřu rukopis A, t. j. řídím se jeho pravopisem, uvádím z něho foliaci, marginalie a p., avšak kombinuji jej s rukopisem B, takže opravy a doplňky, přičiněné rukou x, až na zcela nepatrné výjimky přejímám do textu a jimi jej opravuji tak, aby edice podávala znění originálu nejbližší. Po tom, co bylo svrchu řečeno, není zapotřebí, abych své roz- hodnutí místněji odůvodňoval. Abych však předešel výtkám, připojuji k tomu ještě několik slov. K tomu, že jsem nedal bez- výhradně přednost kodexu B, vedlo mne především rozpoznání, jež jsem shora naznačil, že opis A jest bližší originálu než B před revisí, provedenou rukou x; dále rozhodovala i snaha, aby V. sv. edice blížil se co možná nejvíce předchozím čtyřem; ko- nečně rozhodly i důvody praktické: rukopis A jsem měl stále po ruce a mohl jsem s ním text stále i při korekturách srov- návati, rukopis B mohl jsem prohlédnouti a svůj opis s ním zkolacionovati jenom v poměrně krátké době, kterou jsem měl k pobytu v Olomouci odměřenou. Že tak zřetelnost a přesnost textu neutrpěla, bude, tuším, čtenáři dostatečně patrno. O rukopisu Dietrichštejnské knihovny v Mikulově II, 196, jehož jsem k edici rovněž poprvé užil, stačí pojednati stručněji. Jest to papírový kodex, obsahující 191 listů, rozměrů 313x213. Popsán jest na f. 1—186 ve dvou sloupcích úhlednou gotickou kursivou, jež ukazuje až za první desítiletí XV. stol. Je vázán v původních, dobře zachovaných deskách, potažených koží. Na přední desce jest současný nápis, dnes sotva znatelný: Liber magistri Mathie Parisiensis de communione. Uvnitř jsou rovněž nápisy a to jednak na přídeští, jednak v záhlaví f. 1a. Přes to
Strana XIX
Úvod. XIX nebyl rukopis v Paterově soupisu »Bohemika kníž. Dietrichštein ské knihovny v Mikulově« ani zmíněn, ani popsán. Obsahuje na f. 12— 5a Prooemium k Regulím, na f. 5a—41a první knihu Regulí, na f. 41'—76a druhou knihu a konečně na f. 77a — 183 čtvrtou knihu o častém přijímání. Na f. 183b— 186b jsou pozdější rukou XV. stol. vepsány zápisky o některých papežích a jejich ustanoveních a pak výpisky ze starozákonní historie. Co se týká ceny rukopisu a jeho poměru ke kodexům A a B, stačí zde řící několik slov, pokud jde o knihu čtvrtou. Rukopis, jak už písmo na první pohled prozrazuje, pochází z pozdější doby než oba zmíněné. Svým zněním blíží se ruko- pisu A a byl buďto opsán z něho přímo nebo z jiného kodexu, jenž se o sborník A opíral. Srovnání ukazuje, že opis byl po- řízen, když už rukopis A byl částečně opraven. Na některých místech jest patrno, že opisovač už textu dobře nerozuměl a chtěje opravovati, pozměnil jeho smysl (srv. na př. str. 251, pozn. i). Výraznější jsou doplňky, jež opisovač do textu připojil. Z nich poznáváme, že psal už v době, kdy jméno Wyclifovo bylo v Ce- chách známé (srv. str. 9, g; 204, b, e). Jinde proráží zřetelně jeho odpor k mnichům (str. 11, r; 43, m) a projevuje se jeho smý- šlení, na němž jest patrný vliv pozdějších, radikálnějších názorů (srv. str. 11, n; 20, e; 23, n; 32, n; 161, o, kde se činí zajímavá di- stinkce mezi creatur a conficitur a j.). Z několika vsuvek pak jest patrno, že opisovač už byl stoupencem přijímání pod obojí a že doplňoval v tom smyslu (srv. str. 29, f; 92, m; 162, n; 229, d; a j.) To vše zajisté potvrzuje náš závěr, učiněný z charakteru písma a opravňuje úsudek, že kodex vznikl až po r. 1415, nejspíše v době blízké tomuto datu. Doplnil jsem z něho na několika místech text, ač jsem mnohdy dal přednost staršímu znění před pozmě- něným v C, když bylo dostatečně srozumitelné. O kodexu kapitulní knih. pražské D 55 a Gersdorfské in 89 n. 7 byla zmínka v úvodě k I. sv.edice (str. VI) a není tudíž třeba se o nich šířiti. Popisy rukopisů 6—8, v nichž se zacho- vala excerpta, najdou se pod příslušnými čísly v Tabulích co dicum a v Truhlářově Katalogu. Excerpta v č. 6—8 jsou odvo- zena asi z jedné předlohy a nenapomáhají nijak k objasnění textu; proto z nich uvedeny jenom důležitější varianty. Jsou však dokladem, že traktát byl znám i pozdějším generacím a že z něho bylo vypisováno (srv. na př. i rukop. Dietrichšt. knih. v Mikulově II, 115, f. 68), což máme i jinak dotvrzeno.
Úvod. XIX nebyl rukopis v Paterově soupisu »Bohemika kníž. Dietrichštein ské knihovny v Mikulově« ani zmíněn, ani popsán. Obsahuje na f. 12— 5a Prooemium k Regulím, na f. 5a—41a první knihu Regulí, na f. 41'—76a druhou knihu a konečně na f. 77a — 183 čtvrtou knihu o častém přijímání. Na f. 183b— 186b jsou pozdější rukou XV. stol. vepsány zápisky o některých papežích a jejich ustanoveních a pak výpisky ze starozákonní historie. Co se týká ceny rukopisu a jeho poměru ke kodexům A a B, stačí zde řící několik slov, pokud jde o knihu čtvrtou. Rukopis, jak už písmo na první pohled prozrazuje, pochází z pozdější doby než oba zmíněné. Svým zněním blíží se ruko- pisu A a byl buďto opsán z něho přímo nebo z jiného kodexu, jenž se o sborník A opíral. Srovnání ukazuje, že opis byl po- řízen, když už rukopis A byl částečně opraven. Na některých místech jest patrno, že opisovač už textu dobře nerozuměl a chtěje opravovati, pozměnil jeho smysl (srv. na př. str. 251, pozn. i). Výraznější jsou doplňky, jež opisovač do textu připojil. Z nich poznáváme, že psal už v době, kdy jméno Wyclifovo bylo v Ce- chách známé (srv. str. 9, g; 204, b, e). Jinde proráží zřetelně jeho odpor k mnichům (str. 11, r; 43, m) a projevuje se jeho smý- šlení, na němž jest patrný vliv pozdějších, radikálnějších názorů (srv. str. 11, n; 20, e; 23, n; 32, n; 161, o, kde se činí zajímavá di- stinkce mezi creatur a conficitur a j.). Z několika vsuvek pak jest patrno, že opisovač už byl stoupencem přijímání pod obojí a že doplňoval v tom smyslu (srv. str. 29, f; 92, m; 162, n; 229, d; a j.) To vše zajisté potvrzuje náš závěr, učiněný z charakteru písma a opravňuje úsudek, že kodex vznikl až po r. 1415, nejspíše v době blízké tomuto datu. Doplnil jsem z něho na několika místech text, ač jsem mnohdy dal přednost staršímu znění před pozmě- něným v C, když bylo dostatečně srozumitelné. O kodexu kapitulní knih. pražské D 55 a Gersdorfské in 89 n. 7 byla zmínka v úvodě k I. sv.edice (str. VI) a není tudíž třeba se o nich šířiti. Popisy rukopisů 6—8, v nichž se zacho- vala excerpta, najdou se pod příslušnými čísly v Tabulích co dicum a v Truhlářově Katalogu. Excerpta v č. 6—8 jsou odvo- zena asi z jedné předlohy a nenapomáhají nijak k objasnění textu; proto z nich uvedeny jenom důležitější varianty. Jsou však dokladem, že traktát byl znám i pozdějším generacím a že z něho bylo vypisováno (srv. na př. i rukop. Dietrichšt. knih. v Mikulově II, 115, f. 68), což máme i jinak dotvrzeno.
Strana XX
XX Uvod. 8. Tisků ani překladů čtvrté knihy, pokud dnes víme, není. O způsobu, jímž bylo pořízeno vydání přítomného svazku, stačí se zmíniti rovněž stručně. Vůdčí zásady edice byly vytčeny už v úvodě k prvnímu svazku (str. XIII) a řídil jsem se celkem jimi, ježto se dostatečně osvědčily a byly kritikou uznány za správné. V jednotlivostech jsem arci tu a tam leccos pozměnil (na př. marginálie, nesouvisící s textem, uvádím jenom z ruko- pisu A), avšak jinak byl jsem veden snahou přiblížiti i tento svazek způsobem zpracovaní i vydavatelské techniky předešlým čtyřem. Z výše dotčených zásad chci zde jenom znovu zdů razniti hlavní myšlenku: »poříditi takový text, jaký autor sám učiniti zamýšlel nebo skutečně učinil«. Proto jsem prováděl opravy v textu neopřené o rukopisy, jenom v krajně nutných případech a výslovně je označil. Na vydání tohoto svazku pracovali jsme společně: vydava- tel prvních čtyř svazků Regulí V. Kybal, dnes vyslanec CSR. v Rio de Janeiro, a já. Kybal dal poříditi opis, srovnal jej z části s rukopisem A a excerpty E, F, G a shledal z části odkazy. Když byl před léty povolán na odpovědné místo ve státní správě a byl nucen přípravu edice přerušiti, navázal jsem na nedokon- čenou práci a provedl, co zbývalo, t. j. dokončil kolacionování s rukop. A, srovnal opis s rukop. B, C, D, vyhledal z části bi- blické a j. odkazy a konečně upravil definitivně edici pro tisk. Při práci, která vyžádala drahně času i pozornosti, dostalo se mi s mnoha stran podpory a ochotného přispění. Děkuji sprá- vám knihoven, které mi ochotně usnadnily používání rukopisů a to jak správě knih. Nár. Musea, tak kap. knihovny pražské, tak Dietrichšteinské a Národní knihovny ve Vídni. Rovněž děkuji správě univ. knihovny v Praze za vypůjčování cizích rukopisů a správci olom. knih. kapitulní p. pap. prelátu Dru Ant. Ko blihovi, jenž dovolil, abych za dvojího pobytu v Olomouci provedl srovnání se vzácným kodexem č. 211. Díky jsem též zavázán I. třídě České akademie věd a umění, jež mi v zimě r. 1923 udělila jedno ze svých cestovních stipendií a tak umož- nila pobyt v Olomouci. Tak jako vydavateli prvních čtyř svazků dostalo se i mně vzácné pomoci a pokynů při úpravě textu od univ. prof. Dra Václava Novotného a prof. v. v. Dra- Jindřicha Neuderta, kteří mi vypomohli i při korekturách;
XX Uvod. 8. Tisků ani překladů čtvrté knihy, pokud dnes víme, není. O způsobu, jímž bylo pořízeno vydání přítomného svazku, stačí se zmíniti rovněž stručně. Vůdčí zásady edice byly vytčeny už v úvodě k prvnímu svazku (str. XIII) a řídil jsem se celkem jimi, ježto se dostatečně osvědčily a byly kritikou uznány za správné. V jednotlivostech jsem arci tu a tam leccos pozměnil (na př. marginálie, nesouvisící s textem, uvádím jenom z ruko- pisu A), avšak jinak byl jsem veden snahou přiblížiti i tento svazek způsobem zpracovaní i vydavatelské techniky předešlým čtyřem. Z výše dotčených zásad chci zde jenom znovu zdů razniti hlavní myšlenku: »poříditi takový text, jaký autor sám učiniti zamýšlel nebo skutečně učinil«. Proto jsem prováděl opravy v textu neopřené o rukopisy, jenom v krajně nutných případech a výslovně je označil. Na vydání tohoto svazku pracovali jsme společně: vydava- tel prvních čtyř svazků Regulí V. Kybal, dnes vyslanec CSR. v Rio de Janeiro, a já. Kybal dal poříditi opis, srovnal jej z části s rukopisem A a excerpty E, F, G a shledal z části odkazy. Když byl před léty povolán na odpovědné místo ve státní správě a byl nucen přípravu edice přerušiti, navázal jsem na nedokon- čenou práci a provedl, co zbývalo, t. j. dokončil kolacionování s rukop. A, srovnal opis s rukop. B, C, D, vyhledal z části bi- blické a j. odkazy a konečně upravil definitivně edici pro tisk. Při práci, která vyžádala drahně času i pozornosti, dostalo se mi s mnoha stran podpory a ochotného přispění. Děkuji sprá- vám knihoven, které mi ochotně usnadnily používání rukopisů a to jak správě knih. Nár. Musea, tak kap. knihovny pražské, tak Dietrichšteinské a Národní knihovny ve Vídni. Rovněž děkuji správě univ. knihovny v Praze za vypůjčování cizích rukopisů a správci olom. knih. kapitulní p. pap. prelátu Dru Ant. Ko blihovi, jenž dovolil, abych za dvojího pobytu v Olomouci provedl srovnání se vzácným kodexem č. 211. Díky jsem též zavázán I. třídě České akademie věd a umění, jež mi v zimě r. 1923 udělila jedno ze svých cestovních stipendií a tak umož- nila pobyt v Olomouci. Tak jako vydavateli prvních čtyř svazků dostalo se i mně vzácné pomoci a pokynů při úpravě textu od univ. prof. Dra Václava Novotného a prof. v. v. Dra- Jindřicha Neuderta, kteří mi vypomohli i při korekturách;
Strana XXI
Úvod. XXI také jim zde projevuji své díky. Válka a změněné poměry po ní přinesly změnu edice i po zevní stránce; pátý svazek nevy- chází již nákl. Wagnerovým v Inšpruku, nýbrž úplně nákladem komise zřízené při České akademii k vydávání pramenů českého hnutí náboženského ve XIV. a XV. stol. a vytiskla jej »Politika«. Ze sličná typografická úprava tohoto svazku nezůstáva nijak za prvními čtyřmi, ba spíše je předčí, bude jistě každému na první pohled patrno. Zůstala-li přes všechnu péči, tisku věnovanou, tu a tam chyba nebo nedopatření, laskavý čtenář si je zajisté shovívavě opraví.
Úvod. XXI také jim zde projevuji své díky. Válka a změněné poměry po ní přinesly změnu edice i po zevní stránce; pátý svazek nevy- chází již nákl. Wagnerovým v Inšpruku, nýbrž úplně nákladem komise zřízené při České akademii k vydávání pramenů českého hnutí náboženského ve XIV. a XV. stol. a vytiskla jej »Politika«. Ze sličná typografická úprava tohoto svazku nezůstáva nijak za prvními čtyřmi, ba spíše je předčí, bude jistě každému na první pohled patrno. Zůstala-li přes všechnu péči, tisku věnovanou, tu a tam chyba nebo nedopatření, laskavý čtenář si je zajisté shovívavě opraví.
Strana XXII
PRAEFATIO. Intermisso longo temporis spatio post editum quartum M. M�ae de Janov Regularum tomum amplum volumen hoc, quartum Regularum librum de frequenti sacramenti altaris communione continens, benignis legentibus in manus traditur. Cuius libri quarti summa est arte connexa cum altero tractatu libri primi (vide tom. I. p. 51—165) et cum tertio tractatu libri tertii (vide tom. II. p. 68— 131), imprimis vero cum libro quinto, qui suo tempore in lucem edetur, sextum atque postremum tomum huius Regularum editionis effecturus. Nec minus dici potest quarto hoc libro argumentum priorum Regularum librorum continuari, prae sertim magnorum tractatuum, qui inscribuntur »De Antichristo« et »De abhominatione in loco sancto« (III. et IV. tomus edi- tionis). Cum enim in istis tractatibus praesens ecclesiae status pertractetur eiusque vitia graviter reprehendantur, quartus liber demonstrare studet frequentem piorum laicorum communionem optimam esse medelam, qua et singulorum christianorum vita emendetur totaque ecclesia exornetur et exaltetur. Etenim per frequentem communionem christiani cum Jhesu Christo et Deo suo perpetuo coniunguntur atque ideo animis ad altiora ele vantur et sanctificantur. Quanta autem reverentia erga venera- bile eucharistiae sacramentum Mg. M. sit affectus, ex toto hoc libro luculentissime patet; infinita enim nominum varietate hoc sacramentum, quod quasi vinculum plebem christianam cum do mino Jhesu coniungit, exornat, ut immensam maiestatem et po testatem eius accurate illustret. Praeterea etiam in libro hoc multi loci reperiuntur, qui ob ardorem et altitudinem animi, quibus sunt compositi, suo jure hymni dici merentur nec ab similibus partibus singulorum medii aevi scriptorum differunt; sine dubio optime eis cum pietas tum acumen animi M. M�ae demonstratur
PRAEFATIO. Intermisso longo temporis spatio post editum quartum M. M�ae de Janov Regularum tomum amplum volumen hoc, quartum Regularum librum de frequenti sacramenti altaris communione continens, benignis legentibus in manus traditur. Cuius libri quarti summa est arte connexa cum altero tractatu libri primi (vide tom. I. p. 51—165) et cum tertio tractatu libri tertii (vide tom. II. p. 68— 131), imprimis vero cum libro quinto, qui suo tempore in lucem edetur, sextum atque postremum tomum huius Regularum editionis effecturus. Nec minus dici potest quarto hoc libro argumentum priorum Regularum librorum continuari, prae sertim magnorum tractatuum, qui inscribuntur »De Antichristo« et »De abhominatione in loco sancto« (III. et IV. tomus edi- tionis). Cum enim in istis tractatibus praesens ecclesiae status pertractetur eiusque vitia graviter reprehendantur, quartus liber demonstrare studet frequentem piorum laicorum communionem optimam esse medelam, qua et singulorum christianorum vita emendetur totaque ecclesia exornetur et exaltetur. Etenim per frequentem communionem christiani cum Jhesu Christo et Deo suo perpetuo coniunguntur atque ideo animis ad altiora ele vantur et sanctificantur. Quanta autem reverentia erga venera- bile eucharistiae sacramentum Mg. M. sit affectus, ex toto hoc libro luculentissime patet; infinita enim nominum varietate hoc sacramentum, quod quasi vinculum plebem christianam cum do mino Jhesu coniungit, exornat, ut immensam maiestatem et po testatem eius accurate illustret. Praeterea etiam in libro hoc multi loci reperiuntur, qui ob ardorem et altitudinem animi, quibus sunt compositi, suo jure hymni dici merentur nec ab similibus partibus singulorum medii aevi scriptorum differunt; sine dubio optime eis cum pietas tum acumen animi M. M�ae demonstratur
Strana XXIII
Praefatio. XXIII (cf. ex. gr. p. 309 sq.). Et si iuste rem aestimare volumus, libri quartus et quintus, quibus utilitas et necessitas frequentis com munionis piorum laicorum probatur, fastigium M. M-ae studio- rum, quae ad emendandos mores pertinent, significat. Quaestio, quam Mr. M. libro quarto pertractat, animos ho- minum illius temporis, quo ipse vixit, vehementer occupabat. Frequentem autem communionem pari modo mystici Eckehart, Tauler, H. Suso ac indefessi reformatores, in quibus Simon Fida- tus de Cassia, Gerardus Groot aliique, commendabant. In Bohe mia vero postulati huius propugnatores inter alios fuerunt Milič de Kroměříž, Adalbertus Ranconis de Ericinio, Thomas de Štítné, Matthaeus de Cracovia. Ac praesertim Mr M. de Janov hanc rem summa animi attentione moliebatur diligentemque operam dedit, ut eam subtilissimis argumentis fulciret et probaret. At contra frequentem communionem etiam satis multi adversarii exstiterunt. In Bohemia utique post Milicii mortem sacerdotes parvum fa- vorem ei praestabant et synodus undevicesimo die Octobris anni 1388 habita aperte sanxit, ne laici saepius quam semel in mense ad communionem admitterentur, vetuitque eos ad cottidianam vel frequentem communionem excitari. Anno post autem Regu- larum auctor ad revocandas sententias suas de frequenti com- munione coactus est. Benevolentius de hac re decretum demum synodo mense Junio anni 1391 factum est, quo statutum est, »ut veri paenitentes, cum essent bene confessi et contriti et digni, possent communicare, quotienscumque affectarent.« Sed singuli adversarii etiam postea manserunt, quorum sententias Mr. M. in hoc libro multis locis refutat. Undecim rationes eorum in capi- tulo primo articuli primi enumerat et singulas articulo quinto ordine refellit. Alias vero adversariorum opiniones oblata oc- casione in aliis libri locis commemorat statimque iis argumenta sua opponit. Cum autem adversarios frequentis communionis directe pro servis Antichristi habeat, facile est ad intellegendum, cur acerrime eos impugnet. Ratio, quam in pertractanda libri sui materia Mr. M. adhibet, profecto summa admiratione digna est. Nullam enim rem praes termittit, quae aliquo modo ad quaestionem illustrandam con- ferre valeat et praeter plurima testimonia ex sacris litteris atque ex patribus desumpta sententias suas etiam argumentis, quae consideranti sana mens suppeditat, fulcire studet. Itaque optimo iure dici potest quartum Regularum librum manifestum esse
Praefatio. XXIII (cf. ex. gr. p. 309 sq.). Et si iuste rem aestimare volumus, libri quartus et quintus, quibus utilitas et necessitas frequentis com munionis piorum laicorum probatur, fastigium M. M-ae studio- rum, quae ad emendandos mores pertinent, significat. Quaestio, quam Mr. M. libro quarto pertractat, animos ho- minum illius temporis, quo ipse vixit, vehementer occupabat. Frequentem autem communionem pari modo mystici Eckehart, Tauler, H. Suso ac indefessi reformatores, in quibus Simon Fida- tus de Cassia, Gerardus Groot aliique, commendabant. In Bohe mia vero postulati huius propugnatores inter alios fuerunt Milič de Kroměříž, Adalbertus Ranconis de Ericinio, Thomas de Štítné, Matthaeus de Cracovia. Ac praesertim Mr M. de Janov hanc rem summa animi attentione moliebatur diligentemque operam dedit, ut eam subtilissimis argumentis fulciret et probaret. At contra frequentem communionem etiam satis multi adversarii exstiterunt. In Bohemia utique post Milicii mortem sacerdotes parvum fa- vorem ei praestabant et synodus undevicesimo die Octobris anni 1388 habita aperte sanxit, ne laici saepius quam semel in mense ad communionem admitterentur, vetuitque eos ad cottidianam vel frequentem communionem excitari. Anno post autem Regu- larum auctor ad revocandas sententias suas de frequenti com- munione coactus est. Benevolentius de hac re decretum demum synodo mense Junio anni 1391 factum est, quo statutum est, »ut veri paenitentes, cum essent bene confessi et contriti et digni, possent communicare, quotienscumque affectarent.« Sed singuli adversarii etiam postea manserunt, quorum sententias Mr. M. in hoc libro multis locis refutat. Undecim rationes eorum in capi- tulo primo articuli primi enumerat et singulas articulo quinto ordine refellit. Alias vero adversariorum opiniones oblata oc- casione in aliis libri locis commemorat statimque iis argumenta sua opponit. Cum autem adversarios frequentis communionis directe pro servis Antichristi habeat, facile est ad intellegendum, cur acerrime eos impugnet. Ratio, quam in pertractanda libri sui materia Mr. M. adhibet, profecto summa admiratione digna est. Nullam enim rem praes termittit, quae aliquo modo ad quaestionem illustrandam con- ferre valeat et praeter plurima testimonia ex sacris litteris atque ex patribus desumpta sententias suas etiam argumentis, quae consideranti sana mens suppeditat, fulcire studet. Itaque optimo iure dici potest quartum Regularum librum manifestum esse
Strana XXIV
XXIV Praefatio. documentum seriae et gravis reformatoriae contentionis M. M-ae, quoniam aperte ostendit non acquivisse auctorem eius in levi et ieiuna aestimatione praesentis status ecclesiae, sed ingenii sui acie etiam apta remedia ad vitia eius emendanda repperisse. Simul etiam cognoscimus, in quam firmis fundamentis studia reformatoria ante Magistrum Johannem Hus in Bohemia posita fuerint et quam severe singuli reformatores elaboraverint, ut exoptatum finem, nempe reformationem ecclesiae assequerentur. Ex certis autem signis iudicare possumus M. M-ae librum non solum aequales eius studiose legisse sed eum etiam apud poste riores viguisse, nam in libris insignium posterioris temporis scrip torum exempli gratia Jacobelli de Misa, Johannis de Rokycany, Johannis de Příbram, Procopii de Plzeň, Martini Lupáč aliorum- que aperta vestigia eius invenimus. Quoniam autem utilitas fre quentis communionis non solum in Bohemia, sed etiam in fini- timis regionibus praedicabatur a viris in theologia eruditis, quo rum aliquos supra nominavimus, liber M. M-ae maximi momenti et ponderis habendus ac iuste inter insignia theologica opera illius temporis numerandus est. LIBER QUARTUS. De corpore Christi seu Quaestio, utrum omnibus et singulis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et san- guinem Christi, sacramentaliter manducare. (Quaestionem complectitur totus tomus inde a p. 1. usque ad 377.) 1. Titulum libri indicant cum haec verba codicis A (f. 289a): ,Incipit liber quartus de corpore Christi', tum ex auctoris pro- oemio f. 291b (cf. infra p. 12) depromptus est. 2. De causis, quae auctorem ad hunc librum scribendum commoverunt, Mr. M. aliquot locis mentionem facit. Et quidem comperimus partim eum incitatum fuisse precibus amici (cf. p. 5, n. 1.), partim assiduo conatu adversariorum frequentis commu- nionis, qui varias rationes praetendentes plebem a frequenti communione avocabant, partim sincera cura iacturarum, quas necessario paterentur animae eorum, qui laicos a frequenti com- munione retinent et deterrent (p. 21). Praeterea in fine libri (p. 376) auctor professus est causam huius libri componendi fuisse etiam studium, ut plebs de necessitate frequentis com-
XXIV Praefatio. documentum seriae et gravis reformatoriae contentionis M. M-ae, quoniam aperte ostendit non acquivisse auctorem eius in levi et ieiuna aestimatione praesentis status ecclesiae, sed ingenii sui acie etiam apta remedia ad vitia eius emendanda repperisse. Simul etiam cognoscimus, in quam firmis fundamentis studia reformatoria ante Magistrum Johannem Hus in Bohemia posita fuerint et quam severe singuli reformatores elaboraverint, ut exoptatum finem, nempe reformationem ecclesiae assequerentur. Ex certis autem signis iudicare possumus M. M-ae librum non solum aequales eius studiose legisse sed eum etiam apud poste riores viguisse, nam in libris insignium posterioris temporis scrip torum exempli gratia Jacobelli de Misa, Johannis de Rokycany, Johannis de Příbram, Procopii de Plzeň, Martini Lupáč aliorum- que aperta vestigia eius invenimus. Quoniam autem utilitas fre quentis communionis non solum in Bohemia, sed etiam in fini- timis regionibus praedicabatur a viris in theologia eruditis, quo rum aliquos supra nominavimus, liber M. M-ae maximi momenti et ponderis habendus ac iuste inter insignia theologica opera illius temporis numerandus est. LIBER QUARTUS. De corpore Christi seu Quaestio, utrum omnibus et singulis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et san- guinem Christi, sacramentaliter manducare. (Quaestionem complectitur totus tomus inde a p. 1. usque ad 377.) 1. Titulum libri indicant cum haec verba codicis A (f. 289a): ,Incipit liber quartus de corpore Christi', tum ex auctoris pro- oemio f. 291b (cf. infra p. 12) depromptus est. 2. De causis, quae auctorem ad hunc librum scribendum commoverunt, Mr. M. aliquot locis mentionem facit. Et quidem comperimus partim eum incitatum fuisse precibus amici (cf. p. 5, n. 1.), partim assiduo conatu adversariorum frequentis commu- nionis, qui varias rationes praetendentes plebem a frequenti communione avocabant, partim sincera cura iacturarum, quas necessario paterentur animae eorum, qui laicos a frequenti com- munione retinent et deterrent (p. 21). Praeterea in fine libri (p. 376) auctor professus est causam huius libri componendi fuisse etiam studium, ut plebs de necessitate frequentis com-
Strana XXV
Praefatio. XXV munionis Jhesu Christi in sacramento per omnes christianos sine discrimine edoceretur simulque ut ostenderetur, quanto errore ii tenerentur, qui spirituali tantum communione contenti esse vellent. 3. Propositum M. M-ae erat, ut hoc libro et amici sententiam de frequenti communione confirmaret et pios christianos ac prae- sertim eos, quibus sanctum desiderium et studium frequentis communionis inerat, de hac re edoceret denique ut etiam contra adversariorum impetus cum amicum tum pios laicos defenderet. Itaque duplici munere cum praeceptoris tum defensoris Mr. M. in hoc libro fungitur. 4. Dispositio libri clarissime elucet ex conspectu argumenti, quem infra posuimus. Liber in octo articulos et unusquisque ar ticulus in aliquot capitula dividitur, ut infra apparebit. Hoc loco sufficiet commemorare articulo quarto re vera duos articulos esse comprehensos, unum, qui »sanctis christianis« explica tionem complexi praebet (p. 51—75), alterum, quo complexum »licet cottidie frequentare« explanatur (p.75— 128). Hac re est effectum, ut sextum quarti articuli capitulum sit discissum (cf. p. 75, n. 1). 5. Incipit autem liber p. 1. his verbis: ,Dilecte mi in Christo Jhesu. Questionem de cottidiana vel frequenti manducatione a personis laicis divini sacramenti'..., contra explicit p. 377 hoc modo: �vide, obsecro, humilitatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spiritu sancto vivis et regnas deus in secula seculorum. Amen'. 6. Quo tempore liber scriptus sit, accurate dici non potest, sed multa indicia demonstrant eum post tractatum »De abhomi- nacione in loco sancto« et post synodum mense Junio anni 1391 habitam, de qua supra mentionem fecimus, confectum esse. Ma- xime consentaneum est opus hoc anno 1392 esse perfectum. 7. Libri manu scripti, qui hunc tractatum solum contineant, non exsistunt. Totum opus vel excerpta ex eo ad nostra tem- pora his libris manu scriptis conservata sunt: 1. Cod. bibl. Musaei nat. Pragensis XIII E 13, f. 289a—366a (A). 2. Cod. bibl. capituli Olomucensis N° 211, f. 285a—361b (B). 3. Cod. bibl. familiae Dietrichstein II, 196, f. 77a — 183b (C). 4. Cod. bibl. capituli Pragensis D 55, f. 68a— 117 (D) (ex cerpta). 5. Cod. bibl. Gersdorfensis (Budissinus) in 8° n. 7, f. 324b — 362 (excerpta).
Praefatio. XXV munionis Jhesu Christi in sacramento per omnes christianos sine discrimine edoceretur simulque ut ostenderetur, quanto errore ii tenerentur, qui spirituali tantum communione contenti esse vellent. 3. Propositum M. M-ae erat, ut hoc libro et amici sententiam de frequenti communione confirmaret et pios christianos ac prae- sertim eos, quibus sanctum desiderium et studium frequentis communionis inerat, de hac re edoceret denique ut etiam contra adversariorum impetus cum amicum tum pios laicos defenderet. Itaque duplici munere cum praeceptoris tum defensoris Mr. M. in hoc libro fungitur. 4. Dispositio libri clarissime elucet ex conspectu argumenti, quem infra posuimus. Liber in octo articulos et unusquisque ar ticulus in aliquot capitula dividitur, ut infra apparebit. Hoc loco sufficiet commemorare articulo quarto re vera duos articulos esse comprehensos, unum, qui »sanctis christianis« explica tionem complexi praebet (p. 51—75), alterum, quo complexum »licet cottidie frequentare« explanatur (p.75— 128). Hac re est effectum, ut sextum quarti articuli capitulum sit discissum (cf. p. 75, n. 1). 5. Incipit autem liber p. 1. his verbis: ,Dilecte mi in Christo Jhesu. Questionem de cottidiana vel frequenti manducatione a personis laicis divini sacramenti'..., contra explicit p. 377 hoc modo: �vide, obsecro, humilitatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spiritu sancto vivis et regnas deus in secula seculorum. Amen'. 6. Quo tempore liber scriptus sit, accurate dici non potest, sed multa indicia demonstrant eum post tractatum »De abhomi- nacione in loco sancto« et post synodum mense Junio anni 1391 habitam, de qua supra mentionem fecimus, confectum esse. Ma- xime consentaneum est opus hoc anno 1392 esse perfectum. 7. Libri manu scripti, qui hunc tractatum solum contineant, non exsistunt. Totum opus vel excerpta ex eo ad nostra tem- pora his libris manu scriptis conservata sunt: 1. Cod. bibl. Musaei nat. Pragensis XIII E 13, f. 289a—366a (A). 2. Cod. bibl. capituli Olomucensis N° 211, f. 285a—361b (B). 3. Cod. bibl. familiae Dietrichstein II, 196, f. 77a — 183b (C). 4. Cod. bibl. capituli Pragensis D 55, f. 68a— 117 (D) (ex cerpta). 5. Cod. bibl. Gersdorfensis (Budissinus) in 8° n. 7, f. 324b — 362 (excerpta).
Strana XXVI
XXVI Praefatio. 6. Cod. bibl. nat. Vindobonensis N° 4940, f. 195a—221' (E) (excerpta). 7. Cod. bibl. nat. Vindobonensis N° 4550, f. 109a — 136" (F) (excerpta). 8. Cod. bibl. univ. Pragensis XI D 9, f. 134a (G). Ad hanc editionem tantum codices 1.—4., 6.—8. adhibiti sunt; codicem 5. opus erat omittere, quoniam bibliotheca Gersdorfen sis, licet aliquotiens rogata, eum Pragam commodare negavit. De codicum B et C, quibus in editione Regularum conficienda nunc primum usi sumus, praestantia paucis exponendum est. Ac primum commemoramus codicem B unicum ex omnibus Regula- rum codicibus omnes earum libros integros continere. Ex litte rarum forma autem iudicare possumus intra ultimam decadem saeculi XIV. scriptum esse. Postea vero secundum archetypum Regularum suppletus et correctus est manu, quam infra ut »ma- num x« adducimus (p. 2., n. c). Quam correcturam utrum ipse Regularum auctor an aliquis alius perpetraverit, tuto dici non potest, id tantum certum est supplementa ex archetypo esse deprompta, itaque codicem B post correcturam integerrimum Regularum textum praebere. Codex A eodem fere tempore, quo codex B, descriptus est. Etiam in hoc codice emendationes re- perimus, sed non secundum archetypum, verum secundum sen sum factas. Et eius rei ratione habita, quod codex A a prima origine accuratius quam codex B ante correctionem per manum x descriptus est, eum quidem pro fundamento huius editionis reti- nuimus, sed ex codice B omnia, quae manus x addiderat, sup plevimus et hoc modo assecuti sumus, ut editio haec maxime congrueret cum verbis, quibus ipse auctor sententias suas ex- presserat. Codex C confectus demum est post annum 1415, nam librarius, qui eum scripsit, communioni sub utraque specie ad- haerebat et ex animi sui sententia in aliquot locis textum sup plevit (cf. p. 29, f; 92, m; 162, n; 229, d; etc.). Quamobrem in textu, qui dicitur, constituendo raro tantum eum secuti sumus, iis solum locis, ubi antiquiores codices lectiones pravum sensum praebentes habent. De codice D et de codice Gersdorfensi in praefatione ad volumen I. huius editionis sufficienter disputa tum est, quare hoc loco silentio eos praeterire possumus. Codices E—G nonnisi excerpta ex uno, ut videtur, exemplari hausta, sed ne minime quidem ad statuendum textum valentia com- plectuntur.
XXVI Praefatio. 6. Cod. bibl. nat. Vindobonensis N° 4940, f. 195a—221' (E) (excerpta). 7. Cod. bibl. nat. Vindobonensis N° 4550, f. 109a — 136" (F) (excerpta). 8. Cod. bibl. univ. Pragensis XI D 9, f. 134a (G). Ad hanc editionem tantum codices 1.—4., 6.—8. adhibiti sunt; codicem 5. opus erat omittere, quoniam bibliotheca Gersdorfen sis, licet aliquotiens rogata, eum Pragam commodare negavit. De codicum B et C, quibus in editione Regularum conficienda nunc primum usi sumus, praestantia paucis exponendum est. Ac primum commemoramus codicem B unicum ex omnibus Regula- rum codicibus omnes earum libros integros continere. Ex litte rarum forma autem iudicare possumus intra ultimam decadem saeculi XIV. scriptum esse. Postea vero secundum archetypum Regularum suppletus et correctus est manu, quam infra ut »ma- num x« adducimus (p. 2., n. c). Quam correcturam utrum ipse Regularum auctor an aliquis alius perpetraverit, tuto dici non potest, id tantum certum est supplementa ex archetypo esse deprompta, itaque codicem B post correcturam integerrimum Regularum textum praebere. Codex A eodem fere tempore, quo codex B, descriptus est. Etiam in hoc codice emendationes re- perimus, sed non secundum archetypum, verum secundum sen sum factas. Et eius rei ratione habita, quod codex A a prima origine accuratius quam codex B ante correctionem per manum x descriptus est, eum quidem pro fundamento huius editionis reti- nuimus, sed ex codice B omnia, quae manus x addiderat, sup plevimus et hoc modo assecuti sumus, ut editio haec maxime congrueret cum verbis, quibus ipse auctor sententias suas ex- presserat. Codex C confectus demum est post annum 1415, nam librarius, qui eum scripsit, communioni sub utraque specie ad- haerebat et ex animi sui sententia in aliquot locis textum sup plevit (cf. p. 29, f; 92, m; 162, n; 229, d; etc.). Quamobrem in textu, qui dicitur, constituendo raro tantum eum secuti sumus, iis solum locis, ubi antiquiores codices lectiones pravum sensum praebentes habent. De codice D et de codice Gersdorfensi in praefatione ad volumen I. huius editionis sufficienter disputa tum est, quare hoc loco silentio eos praeterire possumus. Codices E—G nonnisi excerpta ex uno, ut videtur, exemplari hausta, sed ne minime quidem ad statuendum textum valentia com- plectuntur.
Strana XXVII
Praefatio. XXVII 8. Liber quartus, quod sciamus, adhuc nec typis expressus nec in alium sermonem translatus est. In edendo hoc volumine omnino eaedem regulae observatae sunt, quae in praefatione ad primum volumen expositae sunt. In eo conficiendo communiter occupati erant editor primorum quattuor voluminum Dr V. Kybal, hoc tempore legatus reipu- blicae Cechoslovenicae in Brasilia, et auctor huius praefationis. In lucem autem hic liber prodit ut XIII. volumen monumen torum ad historiam reformationis religionis in Bohemia saeculo XIV. et XV. spectantium, editur sumptibus collegii ab Academia litterarum et artium Bohemica ad eum finem creati. Typis dili gentissime est expressus a typographia ephemeridis »Politica« Pragae. Attamen, quamvis summa cura in libro typis descri- bendo collata sit, si nihilominus alicubi errores vel menda re- manserint, lectores benevolos rogamus, ut ea clementi animo ipsi emendent. Pragae die 3. Maii 1926. O. Odložilík.
Praefatio. XXVII 8. Liber quartus, quod sciamus, adhuc nec typis expressus nec in alium sermonem translatus est. In edendo hoc volumine omnino eaedem regulae observatae sunt, quae in praefatione ad primum volumen expositae sunt. In eo conficiendo communiter occupati erant editor primorum quattuor voluminum Dr V. Kybal, hoc tempore legatus reipu- blicae Cechoslovenicae in Brasilia, et auctor huius praefationis. In lucem autem hic liber prodit ut XIII. volumen monumen torum ad historiam reformationis religionis in Bohemia saeculo XIV. et XV. spectantium, editur sumptibus collegii ab Academia litterarum et artium Bohemica ad eum finem creati. Typis dili gentissime est expressus a typographia ephemeridis »Politica« Pragae. Attamen, quamvis summa cura in libro typis descri- bendo collata sit, si nihilominus alicubi errores vel menda re- manserint, lectores benevolos rogamus, ut ea clementi animo ipsi emendent. Pragae die 3. Maii 1926. O. Odložilík.
Strana XXVIII
CONSPECTUS ARGUMENTI. LIBER QUARTUS. De corpore Christi [sive Quaestio, utrum omnibus et singulis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et san guinem Christi, sacramentaliter manducare]. Pagina [PROOEMIUM.] [Peroratio] Cap. I. — Capitulum de vario zelo prohibencium et dissuadencium crebram vel cottidianam communionem Christi Jhesu corporis a populo christiano . . Cap. II. — De hiis, qui habent zelum amarum et contenciosum contra laycos volentes frequenter communicare . . Cap. III. — De illis, qui habent zelum ex superbia spirituali et invi diam contra sanctos populares frequenter communicantes 10 ARTICULUS PRIMUS. [Cap. I. — Obiecta contra frequentem communionem laicorum] „ [Cap. II. — Declaratio auctoris] [Cap. III. — Protestatio auctoris] 13 20 23 ARTICULUS SECUNDUS. [De termino quaestionis: »manducare sacramentum«.] [Cap. unicum. — Triplex modus corpus Christi manducandi. Propo= sitio prima]: Omnis christianus, cui conceditur corpus Christi spiritualiter solum frequenter vel cottidie man- ducare, talis est ydoneus ad cottidianam vel alias fre . . quentem eucharistie sumpcionem . 24 ARTICULUS TERTIUS. [De termino quaestionis: »communionis Jhesu Christi«.] Cap. I. — [Triplex modus communionis] Cap. Il. — [Conclusio sive propositio secunda]: Quod omnis christias nus, qui est particeps in primo modo posite commus nionis, dignus est et expedit sibi sepe corpus domini manducare . . . . . . . . 30 . . . D)
CONSPECTUS ARGUMENTI. LIBER QUARTUS. De corpore Christi [sive Quaestio, utrum omnibus et singulis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et san guinem Christi, sacramentaliter manducare]. Pagina [PROOEMIUM.] [Peroratio] Cap. I. — Capitulum de vario zelo prohibencium et dissuadencium crebram vel cottidianam communionem Christi Jhesu corporis a populo christiano . . Cap. II. — De hiis, qui habent zelum amarum et contenciosum contra laycos volentes frequenter communicare . . Cap. III. — De illis, qui habent zelum ex superbia spirituali et invi diam contra sanctos populares frequenter communicantes 10 ARTICULUS PRIMUS. [Cap. I. — Obiecta contra frequentem communionem laicorum] „ [Cap. II. — Declaratio auctoris] [Cap. III. — Protestatio auctoris] 13 20 23 ARTICULUS SECUNDUS. [De termino quaestionis: »manducare sacramentum«.] [Cap. unicum. — Triplex modus corpus Christi manducandi. Propo= sitio prima]: Omnis christianus, cui conceditur corpus Christi spiritualiter solum frequenter vel cottidie man- ducare, talis est ydoneus ad cottidianam vel alias fre . . quentem eucharistie sumpcionem . 24 ARTICULUS TERTIUS. [De termino quaestionis: »communionis Jhesu Christi«.] Cap. I. — [Triplex modus communionis] Cap. Il. — [Conclusio sive propositio secunda]: Quod omnis christias nus, qui est particeps in primo modo posite commus nionis, dignus est et expedit sibi sepe corpus domini manducare . . . . . . . . 30 . . . D)
Strana XXIX
Conspectus argumenti. XXIX Pagina Cap. III. — [Correlaria 1—5. De profectu frequentis communionis bo= norum christianorum] . . . . . . . . . . — Cap. IV. — [Correlaria 6—7. Quibus de causis peccatores repellendi sint a communione) . . . . . . . . . . . . Cap. V. — [Correlarium 8. De punitione manifestorum peccatorum et de excommunicatione] . . . . . . . . . . . . . Cap. VI. — [Continuatio de excommunicatione] . . . . . . . . . . 36 58 42 48 ARTICULUS QUARTUS. [De termino quaestionis: »christianis sanctis«.] Cap. I. — [De nominibus synonymis: christianus et sanctus] . . . Cap. Il. — [Conclusio tertia et quarta. Probatio conclusionis tertiae]: Quod, licet sancti, qui sunt in tercio gradu sanctitatis, scilicet perfeccionis, sunt magis digni corpus et sangui- nem Christi sepius manducare, tamen sancti, qui sunt de primo et secundo gradibus, scilicet incipientes et pro- ficientes, frequentare divinum sacramentum sunt magis neccessarii. [Probatio partis primae et secundae, art. 1—3) [Continuatio, art. 4] . . . . . . . . [Continuatio, art. 5—7. Correlarium 1—3] [Probatio conclusionis quartae] : Quod quamvis boni chri- stiani solum digne sumunt corpus Christi, tamen sacra- mentum hoc commune in presenti statu convenienter et iuste datur communiter venientibus ad ipsum christianis non obstante, quod ipsum sic contingat eciam malis mi nistrari et indignis] . . . . Cap. VI. — [Continuatio et correlaria 1—5 . . . . . . . . . . . . Cap. III. — Cap. IV. — Cap. V. — 51 55 59 62 65 69 [De termino quaestionis: »licet cottidie frequentare«.] [De differentia inter terminos »licet«, »expedit« et »nec . . . . . . . . . cessarium«. Conclusiones 1—8] . [Conclusio prima: Nulla determinata hora vel certus dies in anno debet poni vel constitui communitati hominum vel personis ad sacramentum altaris] . . . . . . . . [Conclusio secunda: Omnibus sanctis christianis licitum est communicare cottidie corpus domini nostri Jhesu Christi] [Conclusio tertia: Sanctis christianis expedit ad salutem singulis diebus dominicis accedere ad communionem sacramenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [Conclusio quarta: Christianis contritis et confessis nec cessarium est ad salutem ad minus semel in anno quo- libet sacramentum altaris manducare] . . . . . . Cap. VII.— [Probatio conclusionis quartae : De illis, qui differunt com munionem corporis Christi] . . . . . . . . . . [Continuatio: De illis, qui coacti et non ex desiderio Cap. VIII. — accedunt ad sacramentum] . . . . . . . . . . . . . — 75 79 81 89 99 104 106
Conspectus argumenti. XXIX Pagina Cap. III. — [Correlaria 1—5. De profectu frequentis communionis bo= norum christianorum] . . . . . . . . . . — Cap. IV. — [Correlaria 6—7. Quibus de causis peccatores repellendi sint a communione) . . . . . . . . . . . . Cap. V. — [Correlarium 8. De punitione manifestorum peccatorum et de excommunicatione] . . . . . . . . . . . . . Cap. VI. — [Continuatio de excommunicatione] . . . . . . . . . . 36 58 42 48 ARTICULUS QUARTUS. [De termino quaestionis: »christianis sanctis«.] Cap. I. — [De nominibus synonymis: christianus et sanctus] . . . Cap. Il. — [Conclusio tertia et quarta. Probatio conclusionis tertiae]: Quod, licet sancti, qui sunt in tercio gradu sanctitatis, scilicet perfeccionis, sunt magis digni corpus et sangui- nem Christi sepius manducare, tamen sancti, qui sunt de primo et secundo gradibus, scilicet incipientes et pro- ficientes, frequentare divinum sacramentum sunt magis neccessarii. [Probatio partis primae et secundae, art. 1—3) [Continuatio, art. 4] . . . . . . . . [Continuatio, art. 5—7. Correlarium 1—3] [Probatio conclusionis quartae] : Quod quamvis boni chri- stiani solum digne sumunt corpus Christi, tamen sacra- mentum hoc commune in presenti statu convenienter et iuste datur communiter venientibus ad ipsum christianis non obstante, quod ipsum sic contingat eciam malis mi nistrari et indignis] . . . . Cap. VI. — [Continuatio et correlaria 1—5 . . . . . . . . . . . . Cap. III. — Cap. IV. — Cap. V. — 51 55 59 62 65 69 [De termino quaestionis: »licet cottidie frequentare«.] [De differentia inter terminos »licet«, »expedit« et »nec . . . . . . . . . cessarium«. Conclusiones 1—8] . [Conclusio prima: Nulla determinata hora vel certus dies in anno debet poni vel constitui communitati hominum vel personis ad sacramentum altaris] . . . . . . . . [Conclusio secunda: Omnibus sanctis christianis licitum est communicare cottidie corpus domini nostri Jhesu Christi] [Conclusio tertia: Sanctis christianis expedit ad salutem singulis diebus dominicis accedere ad communionem sacramenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [Conclusio quarta: Christianis contritis et confessis nec cessarium est ad salutem ad minus semel in anno quo- libet sacramentum altaris manducare] . . . . . . Cap. VII.— [Probatio conclusionis quartae : De illis, qui differunt com munionem corporis Christi] . . . . . . . . . . [Continuatio: De illis, qui coacti et non ex desiderio Cap. VIII. — accedunt ad sacramentum] . . . . . . . . . . . . . — 75 79 81 89 99 104 106
Strana XXX
XXX Conspectus argumenti. Pagina Cap. IX. — [Continuatio: De illis, qui solum ex consuetudine man ducant corpus Christi] . . . . . . . . Cap. X. — [Continuatio: Christiani, qui solum ex consuetudine ve . niunt ad mensam Domini, sunt contrarii Christo] . Cap. XI. — [Continuatio: De christianis, qui ex timore vel obliga tione accedunt ad sacramentum] . . . . . Cap. XII. — [Continuatio: Quales sacerdotes digne sumant corpus Christi] . . . . . . . . . . . . [Correlaria 1—12] . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIII. — [Conclusiones 5—8 . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIV. — — [Correlaria 1—5] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XV. 108 111 115 118 121 123 125 ARTICULUS QUINTUS. [Responsiones ad rationes in contrarium in articulo primo adductas.] Cap. I. — [Responsio ad rationem primam] . . . . . . . . . . II. — [Responsio ad rationem secundam] . Cap. . . . Cap. III. — [Continuatio: Non sufficit semel tantum in vita sumere . . . sacramentum] . . . . . . . Cap. IV. — [Continuatio: In sacramento vita aeterna tota simul datur participare hominibus ex deo et summa et perfecta sa tietas sanctorum fontaliter] . . . . . . . Cap. V. — [Continuatio: Quare sit neccessarium, ut christiani saepe manducent corpus Christi] . . . . . . . . . . . . Cap. VI. — [Continuatio: Sacramentum corporis Christi paratum est . pro pauperibus et mendicis] . . . . . . . . . . . Cap. VII. — [Continuatio: Ad quid deus instituerit sacramentum cor poris Christi . . . . . . . . . . . . . . . Cap. VIII. — [Continuatio: De sacerdotibus, qui repellunt homines a communione] . . . . . . . . . . . . Cap. IX. — [Continuatio: Quantum periculum immineat illis, qui de . trahuntur a communione] . . . . . . . . . . Cap. X. — [Responsio ad rationem tertiam et quartam] . Cap. XI. — [Continuatio: De sacerdotibus indignis, qui nolunt dare . . . . . laicis sacramentum corporis Christi] Cap. XII. — [Continuatio: Dissuadere laicos a frequenti communione est opus sathanae] . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIII. — Responsio ad racionem quintam ante oppositam . . . Responsio ad racionem sextam . . . Cap. XIV. — Cap. XV.— Responsio ad correlarium vel inconveniens illatum [Ra= tio VII] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XVI. — [Continuatio: De instantia laicorum pro sacramento) Cap. XVII.— Quod inportunitas et inpaciencia ex racione et caritate . pro sacramento altaris summe Christo placet etc. Cap. XVIII.— Quod audacia et inpaciencia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed gracia . . . . . . . . . . Cap. XIX. — Quod audacia et talis inportuna instancia plebeiorum pro . sacramento non est temeritas, sed veritas 137 139 142 145 147 151 155 159 165 167 170 172 175 179 183 129 133 184 189
XXX Conspectus argumenti. Pagina Cap. IX. — [Continuatio: De illis, qui solum ex consuetudine man ducant corpus Christi] . . . . . . . . Cap. X. — [Continuatio: Christiani, qui solum ex consuetudine ve . niunt ad mensam Domini, sunt contrarii Christo] . Cap. XI. — [Continuatio: De christianis, qui ex timore vel obliga tione accedunt ad sacramentum] . . . . . Cap. XII. — [Continuatio: Quales sacerdotes digne sumant corpus Christi] . . . . . . . . . . . . [Correlaria 1—12] . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIII. — [Conclusiones 5—8 . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIV. — — [Correlaria 1—5] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XV. 108 111 115 118 121 123 125 ARTICULUS QUINTUS. [Responsiones ad rationes in contrarium in articulo primo adductas.] Cap. I. — [Responsio ad rationem primam] . . . . . . . . . . II. — [Responsio ad rationem secundam] . Cap. . . . Cap. III. — [Continuatio: Non sufficit semel tantum in vita sumere . . . sacramentum] . . . . . . . Cap. IV. — [Continuatio: In sacramento vita aeterna tota simul datur participare hominibus ex deo et summa et perfecta sa tietas sanctorum fontaliter] . . . . . . . Cap. V. — [Continuatio: Quare sit neccessarium, ut christiani saepe manducent corpus Christi] . . . . . . . . . . . . Cap. VI. — [Continuatio: Sacramentum corporis Christi paratum est . pro pauperibus et mendicis] . . . . . . . . . . . Cap. VII. — [Continuatio: Ad quid deus instituerit sacramentum cor poris Christi . . . . . . . . . . . . . . . Cap. VIII. — [Continuatio: De sacerdotibus, qui repellunt homines a communione] . . . . . . . . . . . . Cap. IX. — [Continuatio: Quantum periculum immineat illis, qui de . trahuntur a communione] . . . . . . . . . . Cap. X. — [Responsio ad rationem tertiam et quartam] . Cap. XI. — [Continuatio: De sacerdotibus indignis, qui nolunt dare . . . . . laicis sacramentum corporis Christi] Cap. XII. — [Continuatio: Dissuadere laicos a frequenti communione est opus sathanae] . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIII. — Responsio ad racionem quintam ante oppositam . . . Responsio ad racionem sextam . . . Cap. XIV. — Cap. XV.— Responsio ad correlarium vel inconveniens illatum [Ra= tio VII] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XVI. — [Continuatio: De instantia laicorum pro sacramento) Cap. XVII.— Quod inportunitas et inpaciencia ex racione et caritate . pro sacramento altaris summe Christo placet etc. Cap. XVIII.— Quod audacia et inpaciencia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed gracia . . . . . . . . . . Cap. XIX. — Quod audacia et talis inportuna instancia plebeiorum pro . sacramento non est temeritas, sed veritas 137 139 142 145 147 151 155 159 165 167 170 172 175 179 183 129 133 184 189
Strana XXXI
Conspectus argumenti. XXXI Pagina Cap. XX. — Responsio ad omnia et singula inconveniencia, quae sequi affirmantur. . . . . . . . Cap. XXI. — Responsio ad octavam racionem . Cap. XXII. — Responsio ad nonam racionem ante oppositam . . . Cap. XXIII.— Responsio ad instanciam decimam . . . . . . . . Cap. XXIV.— Responsio ad racionem undecimam . . . . . . . . 192 196 201 202 205 ARTICULUS SEXTUS. [De quinque obiectis, quae adducuntur contra frequentem commu nionem personarum laicarum.] I. — Quod layci non possunt equiparari sacerdotibus in crebra communione sacramenti, probatur per articulum in contrarium [Obiecta 1—5] . . . . . . . Cap. II. — Responsio ad argumenta in oppositum in capitulo pre cedenti [adducta. De officio missae] . . [De officio sacerdotis] . III. — . Ad quid ecclesiae sacramenta sint instituta] . . . . . IV. — [De magna excellentia sacramenti altaris] V. — . . . [Quantam reverentiam homines exhibere debeant sacra VI. — mento altaris] . . . . . . . . . . . . . . . Cap. VII. — [De imaginibus et aliis adinventionibus hominum]. Cap. VIII. — [De differentia inter verum christianum et amatorem huius mundi] . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. IX. — [De triplici communione vel participatione omnium bo= norum, quae fiunt in ecclesia] . . . . . . . X. — [Quid facere debeat homo, ut accipiat gratiam a deo) XI. — [Responsio ad rationes dissuadentes crebram sive cotti- dianam communionem laicorum. Ad I] . . [Responsio ad rationem secundam] . Cap. XII. — Responsio ad rationem tertiam et quartam] . . . . Cap. XIII. — [Responsio ad rationem quintam] . . Cap. XIV. — [De paritate sacerdotum et laicorum quoad crebram com Cap. XV. — munionem sacramenti] . . . . . . . . . Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Caр. Cap. 209 214 221 226 228 234 237 243 246 251 253 257 258 260 263 ARTICULUS SEPTIMUS. [De profectibus, quos affert crebra sacramentalis communio personarum laicarum.] I. — [De malis, quae proveniunt ex ablatione panis cottidiani . . . hominum] . . . . . . . II. — [De effectu crebrae communionis. Quare neccesse sit, ut Cap. unusquisque personaliter sumat sacramentum] . . . Cap. III. — [Omnis, qui vult assequi gratiam sacramenti, per se ipsum communicare debet] . . . . . . . . . . . Cap. IV. — [Nulla ratione potest probari utilius et magis expediens esse, ut sacerdos pro laicis sumat sacramentum altaris Cap. V. — [De illis, qui nolunt accedere ad mensam Domini et sunt contenti sola spirituali manducatione] . Caр. 267 270 274 276 . 280
Conspectus argumenti. XXXI Pagina Cap. XX. — Responsio ad omnia et singula inconveniencia, quae sequi affirmantur. . . . . . . . Cap. XXI. — Responsio ad octavam racionem . Cap. XXII. — Responsio ad nonam racionem ante oppositam . . . Cap. XXIII.— Responsio ad instanciam decimam . . . . . . . . Cap. XXIV.— Responsio ad racionem undecimam . . . . . . . . 192 196 201 202 205 ARTICULUS SEXTUS. [De quinque obiectis, quae adducuntur contra frequentem commu nionem personarum laicarum.] I. — Quod layci non possunt equiparari sacerdotibus in crebra communione sacramenti, probatur per articulum in contrarium [Obiecta 1—5] . . . . . . . Cap. II. — Responsio ad argumenta in oppositum in capitulo pre cedenti [adducta. De officio missae] . . [De officio sacerdotis] . III. — . Ad quid ecclesiae sacramenta sint instituta] . . . . . IV. — [De magna excellentia sacramenti altaris] V. — . . . [Quantam reverentiam homines exhibere debeant sacra VI. — mento altaris] . . . . . . . . . . . . . . . Cap. VII. — [De imaginibus et aliis adinventionibus hominum]. Cap. VIII. — [De differentia inter verum christianum et amatorem huius mundi] . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. IX. — [De triplici communione vel participatione omnium bo= norum, quae fiunt in ecclesia] . . . . . . . X. — [Quid facere debeat homo, ut accipiat gratiam a deo) XI. — [Responsio ad rationes dissuadentes crebram sive cotti- dianam communionem laicorum. Ad I] . . [Responsio ad rationem secundam] . Cap. XII. — Responsio ad rationem tertiam et quartam] . . . . Cap. XIII. — [Responsio ad rationem quintam] . . Cap. XIV. — [De paritate sacerdotum et laicorum quoad crebram com Cap. XV. — munionem sacramenti] . . . . . . . . . Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Caр. Cap. 209 214 221 226 228 234 237 243 246 251 253 257 258 260 263 ARTICULUS SEPTIMUS. [De profectibus, quos affert crebra sacramentalis communio personarum laicarum.] I. — [De malis, quae proveniunt ex ablatione panis cottidiani . . . hominum] . . . . . . . II. — [De effectu crebrae communionis. Quare neccesse sit, ut Cap. unusquisque personaliter sumat sacramentum] . . . Cap. III. — [Omnis, qui vult assequi gratiam sacramenti, per se ipsum communicare debet] . . . . . . . . . . . Cap. IV. — [Nulla ratione potest probari utilius et magis expediens esse, ut sacerdos pro laicis sumat sacramentum altaris Cap. V. — [De illis, qui nolunt accedere ad mensam Domini et sunt contenti sola spirituali manducatione] . Caр. 267 270 274 276 . 280
Strana XXXII
XXXII Conspectus argumenti. Pagina Cap. VI. — [Quam male instructi sint illi, qui, praesentes in missa, contenti sunt spirituali communione per sacerdotem]. Cap. VII. — [De illis, qui propter reverentiam ad sacramentum et humi- litatem nolunt saepe communicare . . . . . . Cap. VIII. — [De illis, qui dimittunt manducare corpus Christi, eo quia . . in crastinum melius se praeparare intendunt [Qualiter deus adorandus sit ab hominibus] Cap. IX. — Cap. X. — [De imaginibus et aliis adinventionibus hominum. Qui bus de causis sacramentum Christi corporis aput chri- . . . . . . . stianos obsolescat) . . . . . . Cap. XI. — [Qui contenti sunt sola visione sacramenti, non habent tantum respectum ad corpus Christi, quantum habent illi, qui frequenter communicant . . . . . . . Cap. XII. — [Sacerdotes in missa tantum pro se ipsis communicant. De . . spirituali manducatione corporis Christi] . . Cap. XIII. — [De summa excellentia sacramenti corporis Christi] 285 286 289 295 297 302 305 309 ARTICULUS OCTAVUS. [De neccessitate sacramentalis manducationis corporis Christi.] [Quam utilis sit crebra sacramentalis communio laicorum I. — II. — [Sacerdos non potest manducare pro aliis corpus Christi. In quo spiritus sanctus operetur spiritualem mandu- cationem] . . . . . . . . . . . . . . . Cap. III. — [Qui vult manducare corpus Christi in sacramento, debet . . . . . . . . . . prius probare se ipsum] . . Cap. IV. — [Quis timere debeat venire ad mensam domini et com municare] . . . . . . . . . . . Cap. V. — [De peccatoribus, qui nolunt manducare sacramentaliter corpus Christi propter suam indignitatem] . . . . Cap. VI. — [De duobus indignis: uno communicante, alio vero omit tente communionem] . . . - . . . . . . . [Qualiter debeant se praeparare homines volentes mandu- Cap. VII. — care corpus Christi in sacramento] . . . . . Cap. VIII. — [Quid facere debeant illi, qui sunt indigni et volunt communicare] . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. IX. — [De bonis, quae proveniunt ex frequenti sacramentali communione laicorum] . . . . . . . . . Cap. X. — [De differentia sacramentalis et spiritualis communionis [Responsio ad obiecta de spirituali communione] . . Cap. XI. — Cap. XII. — [Quam grata sit deo et Christo crebra communio omnium christianorum] . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIII. — [Nihil melius, principalius, iocundius et magis neccessarium habet ecclesia, quam crebram communionem sacramenti Cap. XIV. — [De ablatione iugis sacrificii tempore Antichristi] . Cap. XV. — [Recapitulatio praedictorum] . Cар. Cap. 313 320 324 327 331 335 342 345 349 357 361 363 . . . 367 372 374
XXXII Conspectus argumenti. Pagina Cap. VI. — [Quam male instructi sint illi, qui, praesentes in missa, contenti sunt spirituali communione per sacerdotem]. Cap. VII. — [De illis, qui propter reverentiam ad sacramentum et humi- litatem nolunt saepe communicare . . . . . . Cap. VIII. — [De illis, qui dimittunt manducare corpus Christi, eo quia . . in crastinum melius se praeparare intendunt [Qualiter deus adorandus sit ab hominibus] Cap. IX. — Cap. X. — [De imaginibus et aliis adinventionibus hominum. Qui bus de causis sacramentum Christi corporis aput chri- . . . . . . . stianos obsolescat) . . . . . . Cap. XI. — [Qui contenti sunt sola visione sacramenti, non habent tantum respectum ad corpus Christi, quantum habent illi, qui frequenter communicant . . . . . . . Cap. XII. — [Sacerdotes in missa tantum pro se ipsis communicant. De . . spirituali manducatione corporis Christi] . . Cap. XIII. — [De summa excellentia sacramenti corporis Christi] 285 286 289 295 297 302 305 309 ARTICULUS OCTAVUS. [De neccessitate sacramentalis manducationis corporis Christi.] [Quam utilis sit crebra sacramentalis communio laicorum I. — II. — [Sacerdos non potest manducare pro aliis corpus Christi. In quo spiritus sanctus operetur spiritualem mandu- cationem] . . . . . . . . . . . . . . . Cap. III. — [Qui vult manducare corpus Christi in sacramento, debet . . . . . . . . . . prius probare se ipsum] . . Cap. IV. — [Quis timere debeat venire ad mensam domini et com municare] . . . . . . . . . . . Cap. V. — [De peccatoribus, qui nolunt manducare sacramentaliter corpus Christi propter suam indignitatem] . . . . Cap. VI. — [De duobus indignis: uno communicante, alio vero omit tente communionem] . . . - . . . . . . . [Qualiter debeant se praeparare homines volentes mandu- Cap. VII. — care corpus Christi in sacramento] . . . . . Cap. VIII. — [Quid facere debeant illi, qui sunt indigni et volunt communicare] . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. IX. — [De bonis, quae proveniunt ex frequenti sacramentali communione laicorum] . . . . . . . . . Cap. X. — [De differentia sacramentalis et spiritualis communionis [Responsio ad obiecta de spirituali communione] . . Cap. XI. — Cap. XII. — [Quam grata sit deo et Christo crebra communio omnium christianorum] . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cap. XIII. — [Nihil melius, principalius, iocundius et magis neccessarium habet ecclesia, quam crebram communionem sacramenti Cap. XIV. — [De ablatione iugis sacrificii tempore Antichristi] . Cap. XV. — [Recapitulatio praedictorum] . Cар. Cap. 313 320 324 327 331 335 342 345 349 357 361 363 . . . 367 372 374
Strana 1
[Cod. A. f. 289 a] INCIPIT LIBER QUARTUS DE CORPORE CHRISTT. [PROOEMIUM'.] [PERORATIO.] Dilecte mi in Christo Jhesu! Questionem de cottidiana vel frequenti manducacione a personis laycis divini sacramenti, sci- licet Christi corporis et sanguinis, inferius notatamd, que in dyo- cesi et ecclesia Pragensi ardue est exorta et nimis divulgata, cuius determinacionem admodum“ devote et sedule a me preci 10 bus tuis requisisti, arbitror supervacue, ymmo superflue, iterum de novo renovare et tractare, cum dudum ante per multos et magnos viros sit ad plenum tue huic questioni satisfactum, ita ut quilibet, nisi intellectu careret, bene informatum fore et con tentum se dignum duceret ab illis viris, utpote Crisostomo, 15 Augustino, Ambrosio, Jeronimo et multis aliis, de quibus et dictis eorum et responsis ad quesitum satis invenies in tractatu precedente“, distinccione tercia per totum 1. 6 Questio de communione m. p. A. a ita A colore rubro in fronte fol. super. (quasi totum abscissum). Sequitur 20 prohemium in quartum librum ita colore rubro f. 285b cod. B (bibl. cap. Olom. 211). In librum quartum et quintum secundum prescriptam divisonem operis ita manu saec. XVI, f. 77a cod. C (bibl. Dietrichstein. Nicolsburgensis II, 196). b add. ab editore. “ add. ab editore. dannotatam C. e ita B; quam f assidue C. admodum A; quemadmodum C. g et magnos om. C. 25 h tercio C. I vide libri tertii tractatum tertium, c. 23—27, vol. II, pag. 125—133. Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae, V.
[Cod. A. f. 289 a] INCIPIT LIBER QUARTUS DE CORPORE CHRISTT. [PROOEMIUM'.] [PERORATIO.] Dilecte mi in Christo Jhesu! Questionem de cottidiana vel frequenti manducacione a personis laycis divini sacramenti, sci- licet Christi corporis et sanguinis, inferius notatamd, que in dyo- cesi et ecclesia Pragensi ardue est exorta et nimis divulgata, cuius determinacionem admodum“ devote et sedule a me preci 10 bus tuis requisisti, arbitror supervacue, ymmo superflue, iterum de novo renovare et tractare, cum dudum ante per multos et magnos viros sit ad plenum tue huic questioni satisfactum, ita ut quilibet, nisi intellectu careret, bene informatum fore et con tentum se dignum duceret ab illis viris, utpote Crisostomo, 15 Augustino, Ambrosio, Jeronimo et multis aliis, de quibus et dictis eorum et responsis ad quesitum satis invenies in tractatu precedente“, distinccione tercia per totum 1. 6 Questio de communione m. p. A. a ita A colore rubro in fronte fol. super. (quasi totum abscissum). Sequitur 20 prohemium in quartum librum ita colore rubro f. 285b cod. B (bibl. cap. Olom. 211). In librum quartum et quintum secundum prescriptam divisonem operis ita manu saec. XVI, f. 77a cod. C (bibl. Dietrichstein. Nicolsburgensis II, 196). b add. ab editore. “ add. ab editore. dannotatam C. e ita B; quam f assidue C. admodum A; quemadmodum C. g et magnos om. C. 25 h tercio C. I vide libri tertii tractatum tertium, c. 23—27, vol. II, pag. 125—133. Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae, V.
Strana 2
2 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, peroratio. Qua igitur utilitate seu necessitate hoc exposcis, non video, nisi quia habundas sancta devocione ad illud deo plenissimum sacramentum, ideoque de ipso audire multa et legere delectaris paschaque nostrum, nobis ymolatum et propositum, qui est Christus Jhesus1, siccine cupis epulari et ruminare. Et forte credis, quod quidam modernorum, qui obsistunt frequenti com munioni vulgi christiani, eo quod scripta canonica et sanctorum doctorum, quasi iam inveterata, ipsos non monent et quasi ni- mis com[mlunia viluerunt, quod hii huiusmodi per aliqua nova 10 documenta vel argumenta studeant nunc“ inpedire crebram chris- tianorum sanctorumb plebeiorum communionem corporis et san- guinis Jhesu Christi. Sed dico, quod si tales Moysen et prophetas, ymo dominum Jhesum et apostolos non audiunt, neque beatos, magnos doctores, tunc omnino me non audient, unum ex mortuis? et tamquam nichil in ipsorum opinione, et presertim“ me, qui in veri tate" sum purgamentum, non dico huius mundi, sed eciam ec clesie primitive ete omnium peripsima?. Quam ob rem ego, non quidem vir, sed vermis 4, et non quivis vermis, sed vermis 20 vilissimus, venenatus peccato, videns' paupertatem meam, coram veritate Christi“ cogor fere cottidie proclamare cum viro, cum quo deus erat, et qui deo secum morante confortatus ait: »Stultis- simus sum virorum et sapiencia hominum non est mecum. Non didici sapienciam et non novi scienciam sanctorum«". Insuper et 25 in lumine Jhesu crucifixi, a quo continuo" arguor, me ipsum iudicans, deo teste, cottidie mente et spiritu revolvo, dicendo illud davidicum": »Vilior ero" plus, quam factus sum, et ero 15 30 22 Prover. 30 alia manu post. A. 27 2. Re. 6. alia manu post. A. b et seq. C. a ita C; suadeantur non A, B. presertim me add. in B in marg, alia manu coæva (= manus x), qua in multis locis codicis huius ad ditiones marg. ex codice, verisimiliter originali, factæ sunt. Cf. de hoc præfa- tionem. d presertim a me, qui seq. in A, sed postea deletum. sup. lin. h continue add. A. f post cor. A; owium C. g parvitatem et seq. C. m) ego C. 1) cogor C. k) om. C. 1) del., sed postea renov. B. 35 B, C. 1 Cf. I. Cor. V, 7: »etenim pascha nostrum immolatus est Christus...« 2 Cf. Luca XVI, 29—31. Cf. I. Cor. IV, 13 (tamquam purgamenta huius mundi facti sumus, omnium peripsema usque adhuc). Cf. Psalm. XXI. Cf. Threnor. III, 1: »Ego 5 7: »Ego autem sum vermis et non homo«. 40 vir videns paupertatem meam in virga indignationis eius.« Cf. Proverb. II. Reg. VI, 22. XXX, 1—3.
2 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, peroratio. Qua igitur utilitate seu necessitate hoc exposcis, non video, nisi quia habundas sancta devocione ad illud deo plenissimum sacramentum, ideoque de ipso audire multa et legere delectaris paschaque nostrum, nobis ymolatum et propositum, qui est Christus Jhesus1, siccine cupis epulari et ruminare. Et forte credis, quod quidam modernorum, qui obsistunt frequenti com munioni vulgi christiani, eo quod scripta canonica et sanctorum doctorum, quasi iam inveterata, ipsos non monent et quasi ni- mis com[mlunia viluerunt, quod hii huiusmodi per aliqua nova 10 documenta vel argumenta studeant nunc“ inpedire crebram chris- tianorum sanctorumb plebeiorum communionem corporis et san- guinis Jhesu Christi. Sed dico, quod si tales Moysen et prophetas, ymo dominum Jhesum et apostolos non audiunt, neque beatos, magnos doctores, tunc omnino me non audient, unum ex mortuis? et tamquam nichil in ipsorum opinione, et presertim“ me, qui in veri tate" sum purgamentum, non dico huius mundi, sed eciam ec clesie primitive ete omnium peripsima?. Quam ob rem ego, non quidem vir, sed vermis 4, et non quivis vermis, sed vermis 20 vilissimus, venenatus peccato, videns' paupertatem meam, coram veritate Christi“ cogor fere cottidie proclamare cum viro, cum quo deus erat, et qui deo secum morante confortatus ait: »Stultis- simus sum virorum et sapiencia hominum non est mecum. Non didici sapienciam et non novi scienciam sanctorum«". Insuper et 25 in lumine Jhesu crucifixi, a quo continuo" arguor, me ipsum iudicans, deo teste, cottidie mente et spiritu revolvo, dicendo illud davidicum": »Vilior ero" plus, quam factus sum, et ero 15 30 22 Prover. 30 alia manu post. A. 27 2. Re. 6. alia manu post. A. b et seq. C. a ita C; suadeantur non A, B. presertim me add. in B in marg, alia manu coæva (= manus x), qua in multis locis codicis huius ad ditiones marg. ex codice, verisimiliter originali, factæ sunt. Cf. de hoc præfa- tionem. d presertim a me, qui seq. in A, sed postea deletum. sup. lin. h continue add. A. f post cor. A; owium C. g parvitatem et seq. C. m) ego C. 1) cogor C. k) om. C. 1) del., sed postea renov. B. 35 B, C. 1 Cf. I. Cor. V, 7: »etenim pascha nostrum immolatus est Christus...« 2 Cf. Luca XVI, 29—31. Cf. I. Cor. IV, 13 (tamquam purgamenta huius mundi facti sumus, omnium peripsema usque adhuc). Cf. Psalm. XXI. Cf. Threnor. III, 1: »Ego 5 7: »Ego autem sum vermis et non homo«. 40 vir videns paupertatem meam in virga indignationis eius.« Cf. Proverb. II. Reg. VI, 22. XXX, 1—3.
Strana 3
Assiduae preces amici cuiusdam ad auctorem. 5 humilis in oculis meis," et cupio me abscondere in fossa humi1, vel in desertis montibus silendo et quiescendo, sicut mortuus in sepulchro. Tu autem, frater karissime in Christo Jhesu, me ad hoc so- licitare non desinis, nec vereris irrumpere humilitatis mee ac mititatis quietem'. Et iterum atque iterum pulsas, petis et ite rum repetis, queris, nec cessas querere, persuasiones tuas multi plicas', in eas excusaciones non admittis, et forte interim“ non advertis, quod per hoce vis, ut carnalis de spiritualibus iudicem, vis, ut ego ipse insipiens sapienciam coram perfectis elloquar', 10 vis, ut me ipsum et dicta mea quibusdam, qui parati sunt omnia, que ad eorum manus venerint, carpere et pesumdare, exponam talibus laceranda. »Hii namque sunt tales, qui, quecumque ignorant, blasphe mant, quecumque autem naturaliter tamquam bruta animalia nos 15 runt, in hiis corrumpuntur2«. Sed »ve illis, qui in viam Cayn abierunt [289 b] et errore Balaam mercede" effusi sunt et in contradiccione Chore perierunt. Hii sunt, qui in epulis suis macule convivantesh, sine timore semetipsos pascentese,« non plebem redemptam sanguine Jhesu Christi, quemadmodum infrai, Jhesu 20 crucifixo propicio, lacius hoc deducetur 4, »que sua sunt, querunt!, non, que Jhesu Christi«5, »nubes sine aqua, que a ventis circum feruntur6", non habentes spiritum Jhesu crucifixi suavem, et per consequens qui non sunt eius, — vanus est enim omnis" homo", in quo non subest spiritus dei" —, hoc testimonium' sue ypocrisis 25 preferentes, quod pro communitate ecclesie non" zelant, frater nitatem Christi fidelium catholicam non amant, sed segregan tes semetipsos8, in suis patribus gloriantur, dicendo?: »Ego sum Cephe, ego Apollo«". Nonne adhuc tales carnales tibi videntur, 5 14 Jude A alia manu post. a ne corr nec A. b ad praecedit in A et B, sed false; adquietum C. e multiplicatas C. diterum C. e excusaciones — per hoc in marg. add. A. loquar C. g lin. superpos. et in marg. add. a. m. C. h corr. A. 1add. in k Christo C. I queruntur corr. querunt A. marg. manu x B; om. A, C. m quisque C. " in seq., sed del. B. o post corr. A. p laborant neque 35 seq. C. q post corr. A. Cf. Isaiæ II, 10 (abscondere in fossa humo). 2 Judae 10. a Judae 11—12. vide infra art. V. 5 Cf. Philipp. II, 21. 6 Cf. Judae 12. " Cf. Sap. XIII, I: »Vani autem sunt omnes homines, in quibus non subest sci- encia dei.« Cf. Judae 19: »Hi sunt, qui segregant semetipsos, animales, 40 9 Cf. I. Cor. I, 12. spiritum non habentes." 30
Assiduae preces amici cuiusdam ad auctorem. 5 humilis in oculis meis," et cupio me abscondere in fossa humi1, vel in desertis montibus silendo et quiescendo, sicut mortuus in sepulchro. Tu autem, frater karissime in Christo Jhesu, me ad hoc so- licitare non desinis, nec vereris irrumpere humilitatis mee ac mititatis quietem'. Et iterum atque iterum pulsas, petis et ite rum repetis, queris, nec cessas querere, persuasiones tuas multi plicas', in eas excusaciones non admittis, et forte interim“ non advertis, quod per hoce vis, ut carnalis de spiritualibus iudicem, vis, ut ego ipse insipiens sapienciam coram perfectis elloquar', 10 vis, ut me ipsum et dicta mea quibusdam, qui parati sunt omnia, que ad eorum manus venerint, carpere et pesumdare, exponam talibus laceranda. »Hii namque sunt tales, qui, quecumque ignorant, blasphe mant, quecumque autem naturaliter tamquam bruta animalia nos 15 runt, in hiis corrumpuntur2«. Sed »ve illis, qui in viam Cayn abierunt [289 b] et errore Balaam mercede" effusi sunt et in contradiccione Chore perierunt. Hii sunt, qui in epulis suis macule convivantesh, sine timore semetipsos pascentese,« non plebem redemptam sanguine Jhesu Christi, quemadmodum infrai, Jhesu 20 crucifixo propicio, lacius hoc deducetur 4, »que sua sunt, querunt!, non, que Jhesu Christi«5, »nubes sine aqua, que a ventis circum feruntur6", non habentes spiritum Jhesu crucifixi suavem, et per consequens qui non sunt eius, — vanus est enim omnis" homo", in quo non subest spiritus dei" —, hoc testimonium' sue ypocrisis 25 preferentes, quod pro communitate ecclesie non" zelant, frater nitatem Christi fidelium catholicam non amant, sed segregan tes semetipsos8, in suis patribus gloriantur, dicendo?: »Ego sum Cephe, ego Apollo«". Nonne adhuc tales carnales tibi videntur, 5 14 Jude A alia manu post. a ne corr nec A. b ad praecedit in A et B, sed false; adquietum C. e multiplicatas C. diterum C. e excusaciones — per hoc in marg. add. A. loquar C. g lin. superpos. et in marg. add. a. m. C. h corr. A. 1add. in k Christo C. I queruntur corr. querunt A. marg. manu x B; om. A, C. m quisque C. " in seq., sed del. B. o post corr. A. p laborant neque 35 seq. C. q post corr. A. Cf. Isaiæ II, 10 (abscondere in fossa humo). 2 Judae 10. a Judae 11—12. vide infra art. V. 5 Cf. Philipp. II, 21. 6 Cf. Judae 12. " Cf. Sap. XIII, I: »Vani autem sunt omnes homines, in quibus non subest sci- encia dei.« Cf. Judae 19: »Hi sunt, qui segregant semetipsos, animales, 40 9 Cf. I. Cor. I, 12. spiritum non habentes." 30
Strana 4
4 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, prooemium, c. 1. nonne adhuc carnaliter iudicant? »Arbores autu m]puales, bis mortue, eradicate, fluctus feria maris, dispumantes suas con fusiones, sydera errancia1«, in quibus et per quos' angelus sathane in lucis angelum transformatur2. Quia igitur propter huiusmodi instant tempora periculosa3 et error incumbit et tribulacio, qualis non fuit ab inicio creature4, ita ut, si fieri potest, eciam electi in errorem perducantur — ecce enim ad litteram illud Ve- ritatis impletum esse videmus prophetice inquientis“: »In illis diebus [si] dicetur vobis: In deserto est Christus, nolite exire; 10 ecce in penetralibus est Christus, nolite credere. Multi enim venient in nomine meo dicentes, quia ego sum. Nolite ergo ire post illos« — ideoque, mi frater, mallem, quod sineres me modo plangere dolorem meum" gemere“ quoque super hiis malis, quibus Jerusalem, mater sancta, perturbatur, presertim in hiis malis diebus, 15 de quibus propheta loquitur, dicenss: »Prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est“.« 5 CAPITULUM PRIMUM.] 20 Capitulum de vario zelo prohibencium et dissuadencium crebram vel cottidianam communionem Christi Jhesu corporis a populo christiano." Verumtamen, quia, fiducialiter in domino agens?, petis in- stanter, queris diligenter et ut amicus pulsas oportune“, in- portune10, ut accomodarem tibih tres panesl1 ewangelicos, scilicet fidei, spei et caritatis, hoc est unum ad tue infirmitatis 25 remedium et confirmacionemk, unum ad piorum edificacionem et specialiter eorum, qui habent sanctum desiderium et devo- 21 Prover. 11 alia manu post A. a ita B, C; seu corr. feri A. b ita B, C; quod A. Coita B, C; om. A. d etc. seq. C. e add. ab editore. f ita A, B; capitulum christiano om. C. k post corr. ita C; om. A, B. h i verum corr. unum B. 30 g om. C. 1 alium C. A, B. m que corr. qui A. 1 Judae 12—13. 2 Cf. II. Cor. XI, 14 (ipse enim satanas transfigurat Cf. II. Tim. III, I. (instabunt tempora periculosa). se in angelum lucis). 4 voces error, tribulatio et ab initio creaturae (cf. II. Petri III, 4) etiam in 5 6 35 biblia occurrunt. Cf. Matth. XXIV, 26 et Cf. Matth. XXIV, 24. Lucae XXI, 8. Cf. Job X, 20 (dimitte ergo me, ut plangam paululum 8 Amos V, 13. Cf. Act. XIV, 3 (fiducialiter agentes dolorem meum). 11 Cf. Lu- 10 Cf. II. Tim. IV, 2 (insta opportune, importune). in domino) cae XI, 5 (amice, commoda mihi tres panes).
4 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, prooemium, c. 1. nonne adhuc carnaliter iudicant? »Arbores autu m]puales, bis mortue, eradicate, fluctus feria maris, dispumantes suas con fusiones, sydera errancia1«, in quibus et per quos' angelus sathane in lucis angelum transformatur2. Quia igitur propter huiusmodi instant tempora periculosa3 et error incumbit et tribulacio, qualis non fuit ab inicio creature4, ita ut, si fieri potest, eciam electi in errorem perducantur — ecce enim ad litteram illud Ve- ritatis impletum esse videmus prophetice inquientis“: »In illis diebus [si] dicetur vobis: In deserto est Christus, nolite exire; 10 ecce in penetralibus est Christus, nolite credere. Multi enim venient in nomine meo dicentes, quia ego sum. Nolite ergo ire post illos« — ideoque, mi frater, mallem, quod sineres me modo plangere dolorem meum" gemere“ quoque super hiis malis, quibus Jerusalem, mater sancta, perturbatur, presertim in hiis malis diebus, 15 de quibus propheta loquitur, dicenss: »Prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est“.« 5 CAPITULUM PRIMUM.] 20 Capitulum de vario zelo prohibencium et dissuadencium crebram vel cottidianam communionem Christi Jhesu corporis a populo christiano." Verumtamen, quia, fiducialiter in domino agens?, petis in- stanter, queris diligenter et ut amicus pulsas oportune“, in- portune10, ut accomodarem tibih tres panesl1 ewangelicos, scilicet fidei, spei et caritatis, hoc est unum ad tue infirmitatis 25 remedium et confirmacionemk, unum ad piorum edificacionem et specialiter eorum, qui habent sanctum desiderium et devo- 21 Prover. 11 alia manu post A. a ita B, C; seu corr. feri A. b ita B, C; quod A. Coita B, C; om. A. d etc. seq. C. e add. ab editore. f ita A, B; capitulum christiano om. C. k post corr. ita C; om. A, B. h i verum corr. unum B. 30 g om. C. 1 alium C. A, B. m que corr. qui A. 1 Judae 12—13. 2 Cf. II. Cor. XI, 14 (ipse enim satanas transfigurat Cf. II. Tim. III, I. (instabunt tempora periculosa). se in angelum lucis). 4 voces error, tribulatio et ab initio creaturae (cf. II. Petri III, 4) etiam in 5 6 35 biblia occurrunt. Cf. Matth. XXIV, 26 et Cf. Matth. XXIV, 24. Lucae XXI, 8. Cf. Job X, 20 (dimitte ergo me, ut plangam paululum 8 Amos V, 13. Cf. Act. XIV, 3 (fiducialiter agentes dolorem meum). 11 Cf. Lu- 10 Cf. II. Tim. IV, 2 (insta opportune, importune). in domino) cae XI, 5 (amice, commoda mihi tres panes).
Strana 5
Varia argumenta eorum, qui obsistunt crebrae communioni. cionem ad beatificam sacramenti frequentem communionem, et unumb ad defensionem tui et aliorum simplicium contra illos, qui remurmurant, retrahunt,“ inpediunt et prohibent sanctorum communionem cottidianam vel frequentem, placet michi inpor- tunitas tua, nam et domino Jhesu sine dubio reputof ean dem conplacere. Ideo dignum duxi tuis bonis conatibus oc currere operamque' tuis votis adhibere iuxta illud, quantum nobis in nomine Jhesu congregatis divina miseracio dignabitur suffragari. Considero nempe te esse sollicitum de salute pro- ximorum et precipue vulgi communis1, quos optas omnes uniri 10 sepius Jhesu Christo per manducacionem corporis et sangui nis! eius preciosi, quod plane fit ex tua bona anima, spiritu sancto operante. Nam et ego ipse ad scribendum aliquid impellor de fre quenti plebis beatam communione a zelo [290a] quoru[m]dam 15 non bono", ut aput' me recensui, qui huiusmodi communioni beatifice verbo et facto obsistunt, licet non de iure, sed neque de scripturis sanctis suffulti, nec racionibus innixi, audent par vulos ad dominum Jhesum venientes retrahere ac prohibere2, licet talium emulacio non secundum scienciam dei', sed ex tumorep 20 magis cordis ipsorum veniens, pro divino sacramento vario modo se habeat. [a] Quidam enim videntur sibi ipsis zelari pro domino, quam- vis non secundum scienciam4, et nituntur reverencie huius sacramenti esse defensores, sicque causam dei assercionibus qui 25 busdam tueri conantur, quemadmodum" amici Job, aliquibus mendaciis beato viro infesti, deumr inutiliter propungnabant, causam dei contra Job zelanter, non sine peccato, defendebant5. Eodem modo et isti, nescio, quid carnaliss de hoc sacramento alta 5 a frequentacionem seq. C. b tercium C. C post corr. B. d disua- 30 f reperio C. dent seq. C. e prohibunt A. g ita B post corr. ex con- h adherere C. i dignacio ac seq. C. paravique ; conparavique A, C. k ad salutem C. 1 Christi seq. eius preciosi om. C. m beatissima C. ita A; bene B, C. ° in C. P timore corr. tumore A, B; timore C. q post. corr. A. eum C. r s carnali corr. carnalis A; carnale C. 35 1 His verbis probatum esse videtur auctoris amicum sacerdotem sæcularem 2 Cf. Matth. XIX, 14: fuisse; cf. V. Kybal, M. Matěj z Janova, 225, 1. »Jesus vero ait eis: Sinite parvulos, et nolite eos prohibere ad me venire«. 3 Cf. Rom. X, 2 (quod aemulationem dei habent, sed non secundum scientiam). Cf. III. Reg. XIX, 10 (zelo zelatus sum pro domino deo exercituum). 40 Cf. Job. IV, sq. (passim). n 4
Varia argumenta eorum, qui obsistunt crebrae communioni. cionem ad beatificam sacramenti frequentem communionem, et unumb ad defensionem tui et aliorum simplicium contra illos, qui remurmurant, retrahunt,“ inpediunt et prohibent sanctorum communionem cottidianam vel frequentem, placet michi inpor- tunitas tua, nam et domino Jhesu sine dubio reputof ean dem conplacere. Ideo dignum duxi tuis bonis conatibus oc currere operamque' tuis votis adhibere iuxta illud, quantum nobis in nomine Jhesu congregatis divina miseracio dignabitur suffragari. Considero nempe te esse sollicitum de salute pro- ximorum et precipue vulgi communis1, quos optas omnes uniri 10 sepius Jhesu Christo per manducacionem corporis et sangui nis! eius preciosi, quod plane fit ex tua bona anima, spiritu sancto operante. Nam et ego ipse ad scribendum aliquid impellor de fre quenti plebis beatam communione a zelo [290a] quoru[m]dam 15 non bono", ut aput' me recensui, qui huiusmodi communioni beatifice verbo et facto obsistunt, licet non de iure, sed neque de scripturis sanctis suffulti, nec racionibus innixi, audent par vulos ad dominum Jhesum venientes retrahere ac prohibere2, licet talium emulacio non secundum scienciam dei', sed ex tumorep 20 magis cordis ipsorum veniens, pro divino sacramento vario modo se habeat. [a] Quidam enim videntur sibi ipsis zelari pro domino, quam- vis non secundum scienciam4, et nituntur reverencie huius sacramenti esse defensores, sicque causam dei assercionibus qui 25 busdam tueri conantur, quemadmodum" amici Job, aliquibus mendaciis beato viro infesti, deumr inutiliter propungnabant, causam dei contra Job zelanter, non sine peccato, defendebant5. Eodem modo et isti, nescio, quid carnaliss de hoc sacramento alta 5 a frequentacionem seq. C. b tercium C. C post corr. B. d disua- 30 f reperio C. dent seq. C. e prohibunt A. g ita B post corr. ex con- h adherere C. i dignacio ac seq. C. paravique ; conparavique A, C. k ad salutem C. 1 Christi seq. eius preciosi om. C. m beatissima C. ita A; bene B, C. ° in C. P timore corr. tumore A, B; timore C. q post. corr. A. eum C. r s carnali corr. carnalis A; carnale C. 35 1 His verbis probatum esse videtur auctoris amicum sacerdotem sæcularem 2 Cf. Matth. XIX, 14: fuisse; cf. V. Kybal, M. Matěj z Janova, 225, 1. »Jesus vero ait eis: Sinite parvulos, et nolite eos prohibere ad me venire«. 3 Cf. Rom. X, 2 (quod aemulationem dei habent, sed non secundum scientiam). Cf. III. Reg. XIX, 10 (zelo zelatus sum pro domino deo exercituum). 40 Cf. Job. IV, sq. (passim). n 4
Strana 6
6 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, c. 1. ris sencientes, obiurgant" christianos' corpus Jhesu frequentare cu pientes, cum tamen inibi spiritus et vita fidelibus existant reposita. Apparet namque ex eorum zelo et verbis, quod timeant sibi pro Christi corpore et sanguine, ne forte diminuatur, vel ne minus sufficiat omnibus et singulis Christi fidelibus, si com muniter et cottidie ab omnibus sanctis christianis manducetur; ideo parcos" quodam modo se fidelibus in hoc sacramento exhibent et difficiles et cum quadam scarsitate illud populis amministrant. Timent sibi insuper, ut apparet, ubi tamen non est 10 timor1, ne forte iterum“ dominus Jhesus in se ipso in hoc sacra- mento paciatur aliquamh viloniam' et contemptum, vel quam vis lesionem, cum tamen domino semel mortuo mors illi ultra non valeat" in ullo" dominari2, et suum corpus iam spirituale et inpassibile" toti mundo, omnibus et singulis habundanter man 15 ducandum largiens, nullam mutacionem in se ipso prorsus paciatur. Et hii sunt tales, qui sacramento huic conpacientes se ostendunt coram populis, sed ficte et cum" perdicione animarum, cum plurimos retrahant per hoc ab ipsorum viatico salutari, flebiliterque, ut apparet, sed ex corde crudeli condolent Christo 20 Jhesu, cum parvulos Christi per hoc inpediant comedere panem cottidianum ipsorum, eis° datum. Compaciuntur, inquam, nimis insipienter" domino Jhesu Christo in eo ipso, quia impie senciunt de suis proximis", sunt crudeles membris Jhesu Christi, puta illis, qui frequentant vel cupiunt frequentare communionem beatifici 25 sacramenti. Volunt isti itaque esse propicii domino et miseri- cordes in eius sacramentum, qui ipsorum fatua misericordia non indiget, et inmisericordes in sanctos dei et amicos Jhesu Christi, quibus crudelitas talium' nimis nocet, cum faciat per hoc eosdem mori fame' mala. 30 3 Nota alia manu post. A. 29 Nota bene a. m. post. A. b Christus seq. sed del. C. a sanctos seq. C. c add. in marg. manu e post corr. in marg A. dispensacione huius sacra- x B; om A, C. d frita B, C; om. A. g om. C. h om. C. i ita A, menti ita seq. C. k valet C. m iam I nullo C. 35 violenciam C et post corr. etiam B. add. in marg. manu x B. n et cum om.; in seq. C. o ab eorum patre q et seq. C. add. in marg. manu x B; om. seq. C. P post corr. A. s fama corr. fame A. A, C. Cf. Psalm. XIII, 5 et LII, 6 (illic trepidaverunt timore, ubi non erat 40 timor). 2 Cf. Rom. VI, 9 (Christus resurgens ex mortuis iam non moritur, mors illi ultra non dominabitur).
6 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, c. 1. ris sencientes, obiurgant" christianos' corpus Jhesu frequentare cu pientes, cum tamen inibi spiritus et vita fidelibus existant reposita. Apparet namque ex eorum zelo et verbis, quod timeant sibi pro Christi corpore et sanguine, ne forte diminuatur, vel ne minus sufficiat omnibus et singulis Christi fidelibus, si com muniter et cottidie ab omnibus sanctis christianis manducetur; ideo parcos" quodam modo se fidelibus in hoc sacramento exhibent et difficiles et cum quadam scarsitate illud populis amministrant. Timent sibi insuper, ut apparet, ubi tamen non est 10 timor1, ne forte iterum“ dominus Jhesus in se ipso in hoc sacra- mento paciatur aliquamh viloniam' et contemptum, vel quam vis lesionem, cum tamen domino semel mortuo mors illi ultra non valeat" in ullo" dominari2, et suum corpus iam spirituale et inpassibile" toti mundo, omnibus et singulis habundanter man 15 ducandum largiens, nullam mutacionem in se ipso prorsus paciatur. Et hii sunt tales, qui sacramento huic conpacientes se ostendunt coram populis, sed ficte et cum" perdicione animarum, cum plurimos retrahant per hoc ab ipsorum viatico salutari, flebiliterque, ut apparet, sed ex corde crudeli condolent Christo 20 Jhesu, cum parvulos Christi per hoc inpediant comedere panem cottidianum ipsorum, eis° datum. Compaciuntur, inquam, nimis insipienter" domino Jhesu Christo in eo ipso, quia impie senciunt de suis proximis", sunt crudeles membris Jhesu Christi, puta illis, qui frequentant vel cupiunt frequentare communionem beatifici 25 sacramenti. Volunt isti itaque esse propicii domino et miseri- cordes in eius sacramentum, qui ipsorum fatua misericordia non indiget, et inmisericordes in sanctos dei et amicos Jhesu Christi, quibus crudelitas talium' nimis nocet, cum faciat per hoc eosdem mori fame' mala. 30 3 Nota alia manu post. A. 29 Nota bene a. m. post. A. b Christus seq. sed del. C. a sanctos seq. C. c add. in marg. manu e post corr. in marg A. dispensacione huius sacra- x B; om A, C. d frita B, C; om. A. g om. C. h om. C. i ita A, menti ita seq. C. k valet C. m iam I nullo C. 35 violenciam C et post corr. etiam B. add. in marg. manu x B. n et cum om.; in seq. C. o ab eorum patre q et seq. C. add. in marg. manu x B; om. seq. C. P post corr. A. s fama corr. fame A. A, C. Cf. Psalm. XIII, 5 et LII, 6 (illic trepidaverunt timore, ubi non erat 40 timor). 2 Cf. Rom. VI, 9 (Christus resurgens ex mortuis iam non moritur, mors illi ultra non dominabitur).
Strana 7
De illis, qui ex compassione et timore dissuadent a laicis crebram comm. 7 Isti enim servi inprudentes et infideles, ad pauca respicien- tes, sunt amici eorum, qui male vivunt et contempnunt divinum sacramentum per eorum malam vitam tota die et fovent partem ipsorum, cum detestantur crebram dominici corporis a populo sumpcionem, per hoc, ut videtur ipsis, misericorditer agentes cum indignis, cum precavent eis, ne forte indigne sumerent et ad iudicium sibi divinum' sacramentuml. Et non respiciunt duces ceci2, quod per hoc, quod impediunt et prohibent cottidianam aut crebram communionem domini in ecclesia, sunt inimici magne cene patris familias' in eo, quod eam destruunt, secundo, quia per hoc faciunt 10 iniuriam sanctis dei et piis emulatoribus corporis et sanguinis domini Jhesu Christi et faciunt eis" nimis multa dampna, im pedientes et removentes ipsos a pane cottidiano ipsorum, de celis [290b] ipsis dato. Bene igitur infidelis est ista dispensacio im pedire sanctos dei pios a pane ipsorum, ne forte impii sibi ius 15 dicium manducent et bibant4, et fatua et crudelis est ista miseri- cordia, ne mali mortem forte incurrant, negare vitam eorum sanctis dei, qui ipsam" iuste querunt et iuste" petunt. Quomodo ergo poterit evitare, ne forte indignis non ministret sacramentum! Et tunc eciam nimis in magno periculo dominus posuisset suos mis 20 nistros et sacerdotes°. [b] Alii quoque sunt, qui ideo pavent hoc sacramentum plebi communiter" ministrare, ne" periculum proprium sue anime in currant, eciam' malos ad hoc sacramentum, licet inscienter, ad- mittendo', sicque forte infideles dispensatores huius tritici germis 25 nantis virgines" ac inprudentes' condempnentur, cum tamen domi- nus, huius panis et vini electorum“ primus et independens effector, dyabolo ipsum, puta Jude", scienter tradiderit' manducandum", 28 Communicare omnes decet A alia manu (s. XV?). a crebram sacramenti sumpcionem ita seq. C. b terribile C. deter 30 rent seq. C. d cottidianam aut om. C. Com. C. feciam (false) C. g ip- vere corr. bene A, B; vere C. k lin. superpos. C. sis C. h magna C. om. C. m eam C. " add. in marg. manu x B; om. A, C. ° quo- P plebi communiter modo — sacerdotes add. in marg. manu x B; om. A, C. om. C. q corr. ex ut ne B; ut ne A, C. r et B. s admitti corr. ad 35 v dedit C. mittendo A. t ac inprudentes om. C. u traditori seq. C. Cf. I. Cor. XI, 29. 2 Cf. Matth. XXIII, 24 (duces caeci). 3 de qua Cf. I. Cor. XI, 29. Zacharias IX, 17 lo- caena v. Lucae XIV, 16 sq. Cf. annotationem praeced. quitur de vino germinanti virgines. Matth. XXVI, 26 (de caena Christi). Cf. 40
De illis, qui ex compassione et timore dissuadent a laicis crebram comm. 7 Isti enim servi inprudentes et infideles, ad pauca respicien- tes, sunt amici eorum, qui male vivunt et contempnunt divinum sacramentum per eorum malam vitam tota die et fovent partem ipsorum, cum detestantur crebram dominici corporis a populo sumpcionem, per hoc, ut videtur ipsis, misericorditer agentes cum indignis, cum precavent eis, ne forte indigne sumerent et ad iudicium sibi divinum' sacramentuml. Et non respiciunt duces ceci2, quod per hoc, quod impediunt et prohibent cottidianam aut crebram communionem domini in ecclesia, sunt inimici magne cene patris familias' in eo, quod eam destruunt, secundo, quia per hoc faciunt 10 iniuriam sanctis dei et piis emulatoribus corporis et sanguinis domini Jhesu Christi et faciunt eis" nimis multa dampna, im pedientes et removentes ipsos a pane cottidiano ipsorum, de celis [290b] ipsis dato. Bene igitur infidelis est ista dispensacio im pedire sanctos dei pios a pane ipsorum, ne forte impii sibi ius 15 dicium manducent et bibant4, et fatua et crudelis est ista miseri- cordia, ne mali mortem forte incurrant, negare vitam eorum sanctis dei, qui ipsam" iuste querunt et iuste" petunt. Quomodo ergo poterit evitare, ne forte indignis non ministret sacramentum! Et tunc eciam nimis in magno periculo dominus posuisset suos mis 20 nistros et sacerdotes°. [b] Alii quoque sunt, qui ideo pavent hoc sacramentum plebi communiter" ministrare, ne" periculum proprium sue anime in currant, eciam' malos ad hoc sacramentum, licet inscienter, ad- mittendo', sicque forte infideles dispensatores huius tritici germis 25 nantis virgines" ac inprudentes' condempnentur, cum tamen domi- nus, huius panis et vini electorum“ primus et independens effector, dyabolo ipsum, puta Jude", scienter tradiderit' manducandum", 28 Communicare omnes decet A alia manu (s. XV?). a crebram sacramenti sumpcionem ita seq. C. b terribile C. deter 30 rent seq. C. d cottidianam aut om. C. Com. C. feciam (false) C. g ip- vere corr. bene A, B; vere C. k lin. superpos. C. sis C. h magna C. om. C. m eam C. " add. in marg. manu x B; om. A, C. ° quo- P plebi communiter modo — sacerdotes add. in marg. manu x B; om. A, C. om. C. q corr. ex ut ne B; ut ne A, C. r et B. s admitti corr. ad 35 v dedit C. mittendo A. t ac inprudentes om. C. u traditori seq. C. Cf. I. Cor. XI, 29. 2 Cf. Matth. XXIII, 24 (duces caeci). 3 de qua Cf. I. Cor. XI, 29. Zacharias IX, 17 lo- caena v. Lucae XIV, 16 sq. Cf. annotationem praeced. quitur de vino germinanti virgines. Matth. XXVI, 26 (de caena Christi). Cf. 40
Strana 8
8 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, c. 2. et ecclesia domini in commune statuit1 scitos eciam malos per ministrum ab altari repelli non debere, dum tales sacramentum" exposcunt in communi; nec ulli est dubium, quin et malis plu rimis et indignis semel in anno communicantibus a ministris per 5 annos singulos dispensetur. CAPITULUM SECUNDUM'. De hiis, qui habent zelum amarum et contenciosum contra laycos volentes frequenter communicare“. [c] Sunt et alii, qui neque ex humilitate, neque ex reverencia 10 Christi corporis', neque a periculo proprio vel aliorum circa hoc sacramentum inminente conmoti, sed solum ex contencione, dumtaxat amaro zelo2 instigati, resistunt frequenti plebis com- munioni. Hii sunt mendaces, quis dicunt se deum ore nosse, factis autem negant3, dicunt se deum amare, quem non vident, 15 et ideo pro sacramento litigant, fratres autem", quos vident, non amantes; cuius signum manifestum in eis apparet, quia non congaudent veritati4, nec de conversione peccatorum gratulantur, neque in plebis emendacione letantur. Huius argumentum mani festum preferunt, ex quo non gaudent' de frequenti personarum 20 laycarum communione, sed magis in se ipsis anxiantur, et opus, quod in se" bonum est, ad partem sinistram litigiose interpres tando; propter quos dicit Jacobus': »Quodsi zelum amarum habetis et contenciones sunt in cordibus vestris, nolite gloriari et mendaces esse adversus veritatem. Non est enim ista sapiencia 25 desursum descendens, sed terrena, animalis et dyabolica.« Sic namque et Judei litigabant ad invicem, dicentes“: »Quo modo potest hic dare' nobis«, et cetera. Super quo' dicit Augustinus" a om. C. b colore rubro B ; om. A, C. post corr. B; animarum A. dita A, B; de — communicare om. C. e post. corr. A.; corpus false C. h suos seq. C. add. a. m. super lin. B 30 f Christi seq. C. g quia C. om. A. k congaudent C. I ex C. m add. in marg. manu x B; om A n animarum corr. amarum A, B. o carnem suam ad manducandum seq. C. p verbo seq. C 2 Cf. Jas Cf. Decr. III, de consecr. d. II, c. 15(Friedberg 1319) libere. 35 cobi III, 14: »Quod si zelum amarum habetis, et contentiones sunt in cor- dibus vestris, nolite gloriari et mendaces esse adversus veritatem.« Cf. Tit I, 16 (confitentur se nosse deum, factis autem negant). 4 phrasis biblica cf. I. Cor. XIII, 6. Jacobi III, 14—15. Joan. VI, 53. Cf. S. Au- gustini: In Joannis evangelium tractatus CXXIV, ed. Migne Patr. lat. v. 35, 40 col. 1613 (lib. all.).
8 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, c. 2. et ecclesia domini in commune statuit1 scitos eciam malos per ministrum ab altari repelli non debere, dum tales sacramentum" exposcunt in communi; nec ulli est dubium, quin et malis plu rimis et indignis semel in anno communicantibus a ministris per 5 annos singulos dispensetur. CAPITULUM SECUNDUM'. De hiis, qui habent zelum amarum et contenciosum contra laycos volentes frequenter communicare“. [c] Sunt et alii, qui neque ex humilitate, neque ex reverencia 10 Christi corporis', neque a periculo proprio vel aliorum circa hoc sacramentum inminente conmoti, sed solum ex contencione, dumtaxat amaro zelo2 instigati, resistunt frequenti plebis com- munioni. Hii sunt mendaces, quis dicunt se deum ore nosse, factis autem negant3, dicunt se deum amare, quem non vident, 15 et ideo pro sacramento litigant, fratres autem", quos vident, non amantes; cuius signum manifestum in eis apparet, quia non congaudent veritati4, nec de conversione peccatorum gratulantur, neque in plebis emendacione letantur. Huius argumentum mani festum preferunt, ex quo non gaudent' de frequenti personarum 20 laycarum communione, sed magis in se ipsis anxiantur, et opus, quod in se" bonum est, ad partem sinistram litigiose interpres tando; propter quos dicit Jacobus': »Quodsi zelum amarum habetis et contenciones sunt in cordibus vestris, nolite gloriari et mendaces esse adversus veritatem. Non est enim ista sapiencia 25 desursum descendens, sed terrena, animalis et dyabolica.« Sic namque et Judei litigabant ad invicem, dicentes“: »Quo modo potest hic dare' nobis«, et cetera. Super quo' dicit Augustinus" a om. C. b colore rubro B ; om. A, C. post corr. B; animarum A. dita A, B; de — communicare om. C. e post. corr. A.; corpus false C. h suos seq. C. add. a. m. super lin. B 30 f Christi seq. C. g quia C. om. A. k congaudent C. I ex C. m add. in marg. manu x B; om A n animarum corr. amarum A, B. o carnem suam ad manducandum seq. C. p verbo seq. C 2 Cf. Jas Cf. Decr. III, de consecr. d. II, c. 15(Friedberg 1319) libere. 35 cobi III, 14: »Quod si zelum amarum habetis, et contentiones sunt in cor- dibus vestris, nolite gloriari et mendaces esse adversus veritatem.« Cf. Tit I, 16 (confitentur se nosse deum, factis autem negant). 4 phrasis biblica cf. I. Cor. XIII, 6. Jacobi III, 14—15. Joan. VI, 53. Cf. S. Au- gustini: In Joannis evangelium tractatus CXXIV, ed. Migne Patr. lat. v. 35, 40 col. 1613 (lib. all.).
Strana 9
De illis, qui ex contentione et superbia resistunt frequenti communioni.9 »Litigabanta, quia panem hunc non intelligebant', nam, qui man- ducant hunc panem, non litigant ad invicem, quoniam unus panis et unum corpus multi sumus, et per hunc panem facit deus unius moris habitare in domo°." [d) Sunt et alii se ipsos amantes et elatii, [qui], eod quod sunt in plebe ete super plebem elevati, gloriantur, simplices de facili contempnunt et inde parificari sibi dedignantur com- munes personas de plebe, quamvis sanctas, in frequentacione sacramenti. Hii sunt, qui fermef quemlibet de plebe dedignantur, bestias et ribaldos" pauperes plebeios" audacter nuncupando; 10 de quibus scriptum est2: »Multum erigimini, filii Levi.« Habent de more quidem' huiusmodi stomachanter dicere ad frequenter sacramento! communicantes: »Isti Beghardi et Begyne iam ni- tuntur sacerdotibus similari! Quis dyabolusm ad hoc eas conse cravit«, — temere ignorantes, [291a] quod ad omnes fideles Jhesu dictum est': »Vos estis" genus electum, regale sacerdocium,« etc° ; item" in Apokalypsi Johannis94: »Fecisti nos [deo nostro] reg- num et sacerdotes." Hii sunt, qui mirantur personas divites in hoc seculo questus causa', in quorum conspectu terribilis est et honorandus potens', 20 id est dives' in hoc' seculo, licet malignus, timentes autem domi- num parvificant et contempnunt. Si namque ad tales dives huius seculi petens confessionem se (!) audiri" accederet vel sibi sacra- menta ministrari, o, quam prompti et quam grate sibi singula ministrantur, magno applausu commitante! Sed pauperes plebis 25 si confessionem et sacramenta exigant, vix tarde et cum tedio audiuntur; quodsi iterum atque' iterum sacramenta, quamvis ecclesie, exposcant, mox murmurant se gravari per eos in capite, vel conqueruntur se nimis cum talibus eorum truphis, utpote 3 15 13 Pikarti manu posteriori A. 16 Omnes layci sunt sacerdotes m. s. XV ex. A. a ad invicem —litigabant in marg. add. A. b manducabant C. c in marg, add. A ; unum seq., sed del. A. add. m. x in marg. B. e om A, B. f fere C. g ac viklefistas seq. C. h de plebibus C. om. C. kita B, 1 m hoc false seq. C. 35 C; stomachari et post corr. A. sacramentum C. n ras. seq. A. P ita C; om. B, A. q om. C. ° ita B, C; om. A. s id est dives sup. lin. a. m. add. A; om. C. potentes corr. potens A. V ac C. post corr. A. u se audiri om. C. 1 Cf. II. Tim. III, 2. 3 I. Petri II, 9. 2 Numer. XVI, 7. V. 10.5 Cf. Judae 16 (mirantes personas quaestus causa). 4 Apoc. 30 40
De illis, qui ex contentione et superbia resistunt frequenti communioni.9 »Litigabanta, quia panem hunc non intelligebant', nam, qui man- ducant hunc panem, non litigant ad invicem, quoniam unus panis et unum corpus multi sumus, et per hunc panem facit deus unius moris habitare in domo°." [d) Sunt et alii se ipsos amantes et elatii, [qui], eod quod sunt in plebe ete super plebem elevati, gloriantur, simplices de facili contempnunt et inde parificari sibi dedignantur com- munes personas de plebe, quamvis sanctas, in frequentacione sacramenti. Hii sunt, qui fermef quemlibet de plebe dedignantur, bestias et ribaldos" pauperes plebeios" audacter nuncupando; 10 de quibus scriptum est2: »Multum erigimini, filii Levi.« Habent de more quidem' huiusmodi stomachanter dicere ad frequenter sacramento! communicantes: »Isti Beghardi et Begyne iam ni- tuntur sacerdotibus similari! Quis dyabolusm ad hoc eas conse cravit«, — temere ignorantes, [291a] quod ad omnes fideles Jhesu dictum est': »Vos estis" genus electum, regale sacerdocium,« etc° ; item" in Apokalypsi Johannis94: »Fecisti nos [deo nostro] reg- num et sacerdotes." Hii sunt, qui mirantur personas divites in hoc seculo questus causa', in quorum conspectu terribilis est et honorandus potens', 20 id est dives' in hoc' seculo, licet malignus, timentes autem domi- num parvificant et contempnunt. Si namque ad tales dives huius seculi petens confessionem se (!) audiri" accederet vel sibi sacra- menta ministrari, o, quam prompti et quam grate sibi singula ministrantur, magno applausu commitante! Sed pauperes plebis 25 si confessionem et sacramenta exigant, vix tarde et cum tedio audiuntur; quodsi iterum atque' iterum sacramenta, quamvis ecclesie, exposcant, mox murmurant se gravari per eos in capite, vel conqueruntur se nimis cum talibus eorum truphis, utpote 3 15 13 Pikarti manu posteriori A. 16 Omnes layci sunt sacerdotes m. s. XV ex. A. a ad invicem —litigabant in marg. add. A. b manducabant C. c in marg, add. A ; unum seq., sed del. A. add. m. x in marg. B. e om A, B. f fere C. g ac viklefistas seq. C. h de plebibus C. om. C. kita B, 1 m hoc false seq. C. 35 C; stomachari et post corr. A. sacramentum C. n ras. seq. A. P ita C; om. B, A. q om. C. ° ita B, C; om. A. s id est dives sup. lin. a. m. add. A; om. C. potentes corr. potens A. V ac C. post corr. A. u se audiri om. C. 1 Cf. II. Tim. III, 2. 3 I. Petri II, 9. 2 Numer. XVI, 7. V. 10.5 Cf. Judae 16 (mirantes personas quaestus causa). 4 Apoc. 30 40
Strana 10
10 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, c. 3. solitum" est' eis dicere, de tempore occupari', et tandem ultimo" non sine indignacione pauperes per eos repelluntur, cum tamen dicat Jacobuse1: »Sed utinam hoc tales huiusmodi adverterent et intelligerent ac novissima providerent.« Dicit, inquam, Jacobus ad tales2: »Fratres, nolite in personarum accepcione habere fidem domini nostri Jhesu Christi glorie. Etenim si introierit in con- ventum vestrum vir aureum annulum habens in veste candida, introierit [autem] et pauper in sordido habitu', [et] intendatis in eum, qui indutus" est veste preclara, et" dixeritis: Tu', sede hic 10 bene; pauperi autem [dicatis] : Tu sta illuc, aut sede sub scabello pedum meorum, nonne iudicatis aput vosmetipsos et facti estis iudices cogitacionum iniquarum ?« 15 CAPITULUM TERCIUM". De illis, qui habent zelum ex superbia spirituali et invidiam" contra sanctos populares frequenter communicantes'. [e] Sunt' et alii, qui, concepto fervore devocionis, amplius in quadam singulari vita sanctitatis, quam communitas christiana" vulgi non prevalet ascendere, profecerunt et exinde, semetipsos a plebe quodam modo segregantes per cerimonias, 20 per consuetudinem, per vestiture* habitum et formam vivendi specialem, iusti sibi ipsis videntur, confidentes in sua iusticia, in' suis adinvencionibus circumscripta et statuta, supra populum plebeium' habundante; a quibus, ut plurimum, spiritus vane glorie subrepit, ut aspernentur ceteros dedignentur quoque sese 25 reputare ex communitate populi christiani, eob quod gradum perfecciorem, prout eis videtur, ambulandi in via“ domini' ascen- derunt. Inde est, quod vulgus christianum mundum, Egiptum a sollicitum false C. d b c occupare C. hoc seq. C. ultimos e cum — Jacobus om. C. fom. C. g adverterent corr. ultimo A, B. 30 et om. C. h de novissimis providendo ea, que ad tales Jacobus dicit ita i in m. add. A ; add. in marg. m. x B; om. C. k et pauper in seq. C. m 1 — bitu in marg. A. inductus corr. sordida, intendatis... ita seq. C. n si seq., sed del A; si seq. C. P ita A; col. indutus A. ° om. C. rubro B. q invidua (sic) A. rita A, B; de — communicantes om. C. s adhuc seq. C. t del., sed add. m. post. in marg. B. u christiani post corr. B. V inde C. x investiture corr. vestiture B; investiture A, C. y ita C; ut A; sit B; plebium C. aa habundantem B. ab ita B, C; et A. ac viam corr. via B. 35 recte Deuteron. XXXII, 29. Jacobi II, 1.—4. phrasis biblica.
10 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, prooemium, c. 3. solitum" est' eis dicere, de tempore occupari', et tandem ultimo" non sine indignacione pauperes per eos repelluntur, cum tamen dicat Jacobuse1: »Sed utinam hoc tales huiusmodi adverterent et intelligerent ac novissima providerent.« Dicit, inquam, Jacobus ad tales2: »Fratres, nolite in personarum accepcione habere fidem domini nostri Jhesu Christi glorie. Etenim si introierit in con- ventum vestrum vir aureum annulum habens in veste candida, introierit [autem] et pauper in sordido habitu', [et] intendatis in eum, qui indutus" est veste preclara, et" dixeritis: Tu', sede hic 10 bene; pauperi autem [dicatis] : Tu sta illuc, aut sede sub scabello pedum meorum, nonne iudicatis aput vosmetipsos et facti estis iudices cogitacionum iniquarum ?« 15 CAPITULUM TERCIUM". De illis, qui habent zelum ex superbia spirituali et invidiam" contra sanctos populares frequenter communicantes'. [e] Sunt' et alii, qui, concepto fervore devocionis, amplius in quadam singulari vita sanctitatis, quam communitas christiana" vulgi non prevalet ascendere, profecerunt et exinde, semetipsos a plebe quodam modo segregantes per cerimonias, 20 per consuetudinem, per vestiture* habitum et formam vivendi specialem, iusti sibi ipsis videntur, confidentes in sua iusticia, in' suis adinvencionibus circumscripta et statuta, supra populum plebeium' habundante; a quibus, ut plurimum, spiritus vane glorie subrepit, ut aspernentur ceteros dedignentur quoque sese 25 reputare ex communitate populi christiani, eob quod gradum perfecciorem, prout eis videtur, ambulandi in via“ domini' ascen- derunt. Inde est, quod vulgus christianum mundum, Egiptum a sollicitum false C. d b c occupare C. hoc seq. C. ultimos e cum — Jacobus om. C. fom. C. g adverterent corr. ultimo A, B. 30 et om. C. h de novissimis providendo ea, que ad tales Jacobus dicit ita i in m. add. A ; add. in marg. m. x B; om. C. k et pauper in seq. C. m 1 — bitu in marg. A. inductus corr. sordida, intendatis... ita seq. C. n si seq., sed del A; si seq. C. P ita A; col. indutus A. ° om. C. rubro B. q invidua (sic) A. rita A, B; de — communicantes om. C. s adhuc seq. C. t del., sed add. m. post. in marg. B. u christiani post corr. B. V inde C. x investiture corr. vestiture B; investiture A, C. y ita C; ut A; sit B; plebium C. aa habundantem B. ab ita B, C; et A. ac viam corr. via B. 35 recte Deuteron. XXXII, 29. Jacobi II, 1.—4. phrasis biblica.
Strana 11
De illis, qui ex superbia spirituali et invidia non favent crebrae commun. 11 aut Babilonem autumant. Nam eos »seculares« vocitant et quid- quid mencionis fit de seculo, de mundo vel de Babilone in scripturis, totum allegant de vulgaria communitate christiana. Quapropter" fugiunt ad heremum, intrant claustra et associant conventus monachorum. Et ex tali pharizeaca fronte et sinistra fraternitatis opinione, ypocrisi fermentati1, indigne ferunt, quod plebei fideles frequens tent Christi corporis' sumpcionem, inquientes: »Unde hoc laycis secularibus, et presertim coniugatis, ut sepius se ingerant com- munioni huius tremendi sacramenti, cum monachis, quinymo et 10 Carthusiensibus sancte et caste viventibus, vix semels in mense hoc sacramentum manducare" sit indultum?« [291 bl. Quodsi huiusmodi aliquas personas de plebe Christi spiritu devocionis fervere audiant et magnanimiter assurgere ad virtutes, illico eas dedignantur, eciam criminari' tales sanctos dei audentes, Beg- 15 hardos et Begynas publice“ appellant et persecuntur, nec credunt, quod quisquam talium in spiritu et veritate possit patrem adorare2, nisi intret" eorum religionem. Et hoc manifeste suadent virgini- bus et viduis sexus utriusque, cum tamen dicat Psalmista': »Om nis spiritus laudet dominum«", et in communitate sancte' eccles 20 sie per mille annos vel circa sancte virgines et vidue de sexu utroque fuerunt, communionem panis celestis frequentando, cum adhuc" de statu et regula religiosorum talium, necnon eorum conventibus modica vel nulla memoria ageretur. Obsecro tamen hic quemlibet lectorem, ne credat me per 25 ista velle inpungnare vel ullo modo contempnere sanctos mo- nachos" et religiosos humilitate et caritate dei exuberantes', qui sunt dilectissimi' dei filii et' multum ecclesie sancte catholice profecerunt verbo suo et exemplo usque modo. Sed contra 25 Nota a. m. A. a propter quod C. populari C. b que non habet ex lege dei d frequentant C. in marg. add. m. x B; om A. fundamentum seq. C. f et sagvinis seq. C. g solum C. ipost cor. B. k post h sumere C. m corr. A. n add. in marg. A. sancto seq. A, sed del. corr. C. o ita C, sanctorum A, B. P ita C; ad hoc eras. adhuc A; ad hoc B. 35 q pauperes seq. C. r et precipue tales, qui docent plebem Christi legem et precepta eius. Alii monachi non sunt monachi, sed stomachi pleni epulis et deliciis huius mundi. Sed illi, inquam, monachi seq.C. dulcissimi B. V aut proficiunt seq. C. qui C. u om. C. fermentum yppocrisis phrasis biblica. 2 Cf. Joann. IV, 23 (adorare 40 Psalm. CL. 6. patrem in spiritu et veritate). 30
De illis, qui ex superbia spirituali et invidia non favent crebrae commun. 11 aut Babilonem autumant. Nam eos »seculares« vocitant et quid- quid mencionis fit de seculo, de mundo vel de Babilone in scripturis, totum allegant de vulgaria communitate christiana. Quapropter" fugiunt ad heremum, intrant claustra et associant conventus monachorum. Et ex tali pharizeaca fronte et sinistra fraternitatis opinione, ypocrisi fermentati1, indigne ferunt, quod plebei fideles frequens tent Christi corporis' sumpcionem, inquientes: »Unde hoc laycis secularibus, et presertim coniugatis, ut sepius se ingerant com- munioni huius tremendi sacramenti, cum monachis, quinymo et 10 Carthusiensibus sancte et caste viventibus, vix semels in mense hoc sacramentum manducare" sit indultum?« [291 bl. Quodsi huiusmodi aliquas personas de plebe Christi spiritu devocionis fervere audiant et magnanimiter assurgere ad virtutes, illico eas dedignantur, eciam criminari' tales sanctos dei audentes, Beg- 15 hardos et Begynas publice“ appellant et persecuntur, nec credunt, quod quisquam talium in spiritu et veritate possit patrem adorare2, nisi intret" eorum religionem. Et hoc manifeste suadent virgini- bus et viduis sexus utriusque, cum tamen dicat Psalmista': »Om nis spiritus laudet dominum«", et in communitate sancte' eccles 20 sie per mille annos vel circa sancte virgines et vidue de sexu utroque fuerunt, communionem panis celestis frequentando, cum adhuc" de statu et regula religiosorum talium, necnon eorum conventibus modica vel nulla memoria ageretur. Obsecro tamen hic quemlibet lectorem, ne credat me per 25 ista velle inpungnare vel ullo modo contempnere sanctos mo- nachos" et religiosos humilitate et caritate dei exuberantes', qui sunt dilectissimi' dei filii et' multum ecclesie sancte catholice profecerunt verbo suo et exemplo usque modo. Sed contra 25 Nota a. m. A. a propter quod C. populari C. b que non habet ex lege dei d frequentant C. in marg. add. m. x B; om A. fundamentum seq. C. f et sagvinis seq. C. g solum C. ipost cor. B. k post h sumere C. m corr. A. n add. in marg. A. sancto seq. A, sed del. corr. C. o ita C, sanctorum A, B. P ita C; ad hoc eras. adhuc A; ad hoc B. 35 q pauperes seq. C. r et precipue tales, qui docent plebem Christi legem et precepta eius. Alii monachi non sunt monachi, sed stomachi pleni epulis et deliciis huius mundi. Sed illi, inquam, monachi seq.C. dulcissimi B. V aut proficiunt seq. C. qui C. u om. C. fermentum yppocrisis phrasis biblica. 2 Cf. Joann. IV, 23 (adorare 40 Psalm. CL. 6. patrem in spiritu et veritate). 30
Strana 12
12 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, prooemium, c. 3. 25 inflatos sua iusticia propria et se ipsos amantesl et segregantes semetipsos dedignantesque profectum plebis simplicium, vel contra invidentes vel murmurantes ad modum phariseorum contra Christum2, contra tales, inquam, tantummodo hic decer 5 tat meus stilus. [f] Sunt insuper aliib, qui magna fide pollentes, Petrum ad verbum domini recia“ laxantem et dicentem3: »Exi a me, domine, quia homo peccator sum«, et centurionem sapiunt do- mino inquientem4: »Domine, non sum dignus, ut intres sub 10 tectum meum«; et hii, moti a sacramenti infinita reveren- cia et a maiestate inmensa' corporis Jhesu Christi, suadent populo christiano nequaquam hoc sacramentum terribile sepius frequentare, ne quis corpus Christi non iudicans, neque se ipsum probare festinans, iudicium sibi biberet et manducaret'. 15 Dicunt namque: »Si sacramentum vulgo seculari per crebram sumpcionem esset commune, faciliter veniret in abusum non sine abutencium dampnacione«, cum tamen alias' scriptum sit6: »Omnia munda mundis«. Et: »Diligentibus deum omnia cooperantur in bonum hiis, qui secundum propositum dei vocati 20 sunt sancti«. Horum itaque maxime, qui ultimo loco ponuntur, conmotus racione, que videtur sapere in dominih reverenciam et pietatem, necnon' tua, mi frater karissime, satis inportuna, sed tamen devota peticione, accedo, spiritu Jhesu duce, ad decisionem petite a me questionis, in qua queritur: Utrum omnibus et singulis sanctis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et sanguinem Christi, sacramentaliter manducare. a om. C. c in m. post cor. A. aliqui corr. qui A; aliqui B. b d retra B. e sup. lin. A. f in marg. add. A. g faciliter veniret seq. 30 in A, sed del. h in domini om. C. i ut non false C. k transeam in I utrum — manducare om. C; decisa accedo spiritu Jhesu duce seq. C. explicit prohemium; incipit tractatus, capitulum primum seq. col. rubr. scr. B. 1 Cf. II. Tim. III, 2. 2 Cf. Luc. V, 30 et XV, 2 (et murmurabant pharisaei...) Lucae V, 8. Math. VIII, 8. Cf. I. Cor. XI. 29. 35 " Ad Titum I, 15. Rom. VIII, 28.
12 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, prooemium, c. 3. 25 inflatos sua iusticia propria et se ipsos amantesl et segregantes semetipsos dedignantesque profectum plebis simplicium, vel contra invidentes vel murmurantes ad modum phariseorum contra Christum2, contra tales, inquam, tantummodo hic decer 5 tat meus stilus. [f] Sunt insuper aliib, qui magna fide pollentes, Petrum ad verbum domini recia“ laxantem et dicentem3: »Exi a me, domine, quia homo peccator sum«, et centurionem sapiunt do- mino inquientem4: »Domine, non sum dignus, ut intres sub 10 tectum meum«; et hii, moti a sacramenti infinita reveren- cia et a maiestate inmensa' corporis Jhesu Christi, suadent populo christiano nequaquam hoc sacramentum terribile sepius frequentare, ne quis corpus Christi non iudicans, neque se ipsum probare festinans, iudicium sibi biberet et manducaret'. 15 Dicunt namque: »Si sacramentum vulgo seculari per crebram sumpcionem esset commune, faciliter veniret in abusum non sine abutencium dampnacione«, cum tamen alias' scriptum sit6: »Omnia munda mundis«. Et: »Diligentibus deum omnia cooperantur in bonum hiis, qui secundum propositum dei vocati 20 sunt sancti«. Horum itaque maxime, qui ultimo loco ponuntur, conmotus racione, que videtur sapere in dominih reverenciam et pietatem, necnon' tua, mi frater karissime, satis inportuna, sed tamen devota peticione, accedo, spiritu Jhesu duce, ad decisionem petite a me questionis, in qua queritur: Utrum omnibus et singulis sanctis christianis liceat cottidie communionem, id est corpus et sanguinem Christi, sacramentaliter manducare. a om. C. c in m. post cor. A. aliqui corr. qui A; aliqui B. b d retra B. e sup. lin. A. f in marg. add. A. g faciliter veniret seq. 30 in A, sed del. h in domini om. C. i ut non false C. k transeam in I utrum — manducare om. C; decisa accedo spiritu Jhesu duce seq. C. explicit prohemium; incipit tractatus, capitulum primum seq. col. rubr. scr. B. 1 Cf. II. Tim. III, 2. 2 Cf. Luc. V, 30 et XV, 2 (et murmurabant pharisaei...) Lucae V, 8. Math. VIII, 8. Cf. I. Cor. XI. 29. 35 " Ad Titum I, 15. Rom. VIII, 28.
Strana 13
ARTICULUS PRIMUS'. CAPITULUM PRIMUM. Ad questionem igitur, qua queritur: »Utrum manducare sacramentum" communionis Jhesu Christi singulis sanctis chris- tianis liceat cottidie frequentando« primo [1] secundum beatum Thomam de Aquino super IIII° Sentenciarum, super distinc cione XIIa, questione 3a, articulo primo arguitur, quod non , sed tantum semel in tota vital. Nam apostolus [ad] Hebreos X. probat ex unitate 1292 a] hostie vel passione Christi unitatem baptismi2. Sed hoc sacras 10 mentum magis convenit cum passione Christi et magis proprie eam exprimit, in quantum est iterabiles, quamb baptismus; ergo baptismus cum semel tantum percipiatur in tota vita, eigo et hoc sacramentum semel tantum debet percipi in tota vita. [2] Preterea ad idem: In sumpcione huius sacramenti sumi- 15 tur simul omne bonum atque summum, de quo ad litteram Moysy dictum est a domino3: »Ego ostendam tibi omne bonum«. Sumitur etenim' per hoc Christus, in quo omnes thesauri sa 5 3 Questio utilis A et alia manu post.: Questio bona. 15 Secunda racio A. a ita in marg. manu alia A; om. B, C. b add. ab edit.; in C haec in- scriptio col. rubro scr. legitur: Sequitur questio cum suis articulis membratim C omnibus cum suis argumentis, scriptura sancta concludente, declaratis. et singulis devotis christianis liceat cottidie corpus et sangvinem Christi sacra mentaliter manducare ita seq. C. d nam seq. in A, sed del. e ita B, C; 25 g terribilius C. h post post corr. A. f et magis proprie seq., sed del. C. corr. B. ad idem om. C. k et seq. A, B; del. C. 1ita C; et tantum A, B. � plenitudo divinitatis habitat seq., sed del. C. 1 vide S. Thomae Aquinatis Super Lombardi IV. Sent., dist. XII, q. 3, 2 Cf. Hebr. X, 14: Una enim 30 art. I, sol. III. (ed. Parm. VII. 1, p. 666). 3 Exodi XXIII, 19. oblatione consummavit in sempiternum sanctificatos. 20
ARTICULUS PRIMUS'. CAPITULUM PRIMUM. Ad questionem igitur, qua queritur: »Utrum manducare sacramentum" communionis Jhesu Christi singulis sanctis chris- tianis liceat cottidie frequentando« primo [1] secundum beatum Thomam de Aquino super IIII° Sentenciarum, super distinc cione XIIa, questione 3a, articulo primo arguitur, quod non , sed tantum semel in tota vital. Nam apostolus [ad] Hebreos X. probat ex unitate 1292 a] hostie vel passione Christi unitatem baptismi2. Sed hoc sacras 10 mentum magis convenit cum passione Christi et magis proprie eam exprimit, in quantum est iterabiles, quamb baptismus; ergo baptismus cum semel tantum percipiatur in tota vita, eigo et hoc sacramentum semel tantum debet percipi in tota vita. [2] Preterea ad idem: In sumpcione huius sacramenti sumi- 15 tur simul omne bonum atque summum, de quo ad litteram Moysy dictum est a domino3: »Ego ostendam tibi omne bonum«. Sumitur etenim' per hoc Christus, in quo omnes thesauri sa 5 3 Questio utilis A et alia manu post.: Questio bona. 15 Secunda racio A. a ita in marg. manu alia A; om. B, C. b add. ab edit.; in C haec in- scriptio col. rubro scr. legitur: Sequitur questio cum suis articulis membratim C omnibus cum suis argumentis, scriptura sancta concludente, declaratis. et singulis devotis christianis liceat cottidie corpus et sangvinem Christi sacra mentaliter manducare ita seq. C. d nam seq. in A, sed del. e ita B, C; 25 g terribilius C. h post post corr. A. f et magis proprie seq., sed del. C. corr. B. ad idem om. C. k et seq. A, B; del. C. 1ita C; et tantum A, B. � plenitudo divinitatis habitat seq., sed del. C. 1 vide S. Thomae Aquinatis Super Lombardi IV. Sent., dist. XII, q. 3, 2 Cf. Hebr. X, 14: Una enim 30 art. I, sol. III. (ed. Parm. VII. 1, p. 666). 3 Exodi XXIII, 19. oblatione consummavit in sempiternum sanctificatos. 20
Strana 14
14 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. 1. c. 1. piencie et sciencie dei sunt absconditi1, item, in quo plenitudo divinitatis habitat corporaliter2, ergo non relinquitur extra ali- quoda bonum post huius sacramenti sumpcionem, quod ibi non sumatur. Igitur non est neccesse, quod iterum atque iterum assu matur, ymo videtur, quod nec possit" iterum digne sumi sine iniuria sacramenti — iniuriam siquidem facit sacramento, qui sacra mentum iterat sine causa. Quod dictum est de tali sacramento, quod, semel assumptum, totum suum effectum perficit completum et efficacem ad salutem, quia tale frustra et non sine abusu itera 10 tur. Sed sic est omnino in hoc sacramento, ergo et cetera'. Ad hoc potest adduci“ similitudo in divinis. Nam, sicut dicit dominus Wylhelmus Antissiodorensis et alii doctores, quod ideo in divinis est unicus filius et non plures, nec possi- bile est esse plures, quia deus pater totum, quod est, et omnia 15 sua, que habet in se ipso, dat et filio habere in semetipso ita, ut dicat filius3: »Pater in me est et ego in patre, ete omnia mea tua' sunt et omnia tua mea sunt««: quare per omnia conformiter dici poterit de hoc altaris sacramento, quod ex causis eisdem et supradictis debet in' tota vita hominis tantum semel cum ma 20 xima reverencia acceptari. Item et! ad idem" dominus dicit Johanis VI': »Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem", habet vitam eternam." Sed eterna vita est tota simul, nec recipit augmentum, nec patitur detrimentum, alias non esset eterna; et qui semel manducat 25 digne, iam habet in se ipso' vitam eternam manentem, id est Christum, ut ipse dicit': »Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo"«, igitur frustra iterum manducat 9. Et confirmatur idem ; nam' hic est vere cibus et potus, qui perpetuam afferunt sumenti sacietatem, prout iterum 30 dixit' dominus Jhesus ad Samaritanam, ponens differenciam inter aquam corporalem et aquam spiritus', inquiens““: »Qui biberit ex hac aqua, siciet iterum; qui autem biberit ex aqua, quam ego 5 40 a corr. A. b posset B. Cin marg. A alia manu; om B, C. dras. A. f sua C. g ita per omnia conformiter dici ita seq. C. ras. seq. B. k om. C. 1 om. C. et supradictis om. C 35 h et ideo seq., sed del A. m ita C; id A, B. n in me manet et ego in eo et ex hoc habet vitam o om. C. q manducant p et... in eo om. C. eternam ita seq. C. t spiritualem; aquam om. C rita C, om. A, B. S om. C. A, C. u dicit C. v bibit biblia. 1 Cf. Coloss. II. 3. 2 Cf. Coloss. II, 9. Joann. X, 38 (libere allatum) 6 Joann. VI. 57. Joann. VI, 55. Joann. IV. 13.
14 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. 1. c. 1. piencie et sciencie dei sunt absconditi1, item, in quo plenitudo divinitatis habitat corporaliter2, ergo non relinquitur extra ali- quoda bonum post huius sacramenti sumpcionem, quod ibi non sumatur. Igitur non est neccesse, quod iterum atque iterum assu matur, ymo videtur, quod nec possit" iterum digne sumi sine iniuria sacramenti — iniuriam siquidem facit sacramento, qui sacra mentum iterat sine causa. Quod dictum est de tali sacramento, quod, semel assumptum, totum suum effectum perficit completum et efficacem ad salutem, quia tale frustra et non sine abusu itera 10 tur. Sed sic est omnino in hoc sacramento, ergo et cetera'. Ad hoc potest adduci“ similitudo in divinis. Nam, sicut dicit dominus Wylhelmus Antissiodorensis et alii doctores, quod ideo in divinis est unicus filius et non plures, nec possi- bile est esse plures, quia deus pater totum, quod est, et omnia 15 sua, que habet in se ipso, dat et filio habere in semetipso ita, ut dicat filius3: »Pater in me est et ego in patre, ete omnia mea tua' sunt et omnia tua mea sunt««: quare per omnia conformiter dici poterit de hoc altaris sacramento, quod ex causis eisdem et supradictis debet in' tota vita hominis tantum semel cum ma 20 xima reverencia acceptari. Item et! ad idem" dominus dicit Johanis VI': »Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem", habet vitam eternam." Sed eterna vita est tota simul, nec recipit augmentum, nec patitur detrimentum, alias non esset eterna; et qui semel manducat 25 digne, iam habet in se ipso' vitam eternam manentem, id est Christum, ut ipse dicit': »Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo"«, igitur frustra iterum manducat 9. Et confirmatur idem ; nam' hic est vere cibus et potus, qui perpetuam afferunt sumenti sacietatem, prout iterum 30 dixit' dominus Jhesus ad Samaritanam, ponens differenciam inter aquam corporalem et aquam spiritus', inquiens““: »Qui biberit ex hac aqua, siciet iterum; qui autem biberit ex aqua, quam ego 5 40 a corr. A. b posset B. Cin marg. A alia manu; om B, C. dras. A. f sua C. g ita per omnia conformiter dici ita seq. C. ras. seq. B. k om. C. 1 om. C. et supradictis om. C 35 h et ideo seq., sed del A. m ita C; id A, B. n in me manet et ego in eo et ex hoc habet vitam o om. C. q manducant p et... in eo om. C. eternam ita seq. C. t spiritualem; aquam om. C rita C, om. A, B. S om. C. A, C. u dicit C. v bibit biblia. 1 Cf. Coloss. II. 3. 2 Cf. Coloss. II, 9. Joann. X, 38 (libere allatum) 6 Joann. VI. 57. Joann. VI, 55. Joann. IV. 13.
Strana 15
Obiectiones contra crebram communionem laicorum. 15 dabo ei, non siciet in eternum.« Et similiter dicit, loquens ad Iudeos eta ponens differenciam huius vivi panis ad manna moys saycum et“ dicensi: »Hic est panisd, etc.« Super quo dicit Augus tinus in Omelia2: »Cum enim in cibo et potu id appetant homines, ut non' esuriant neque siciant, hoc veraciter non prestat nisi iste cibus et potus, qui eos, a quibus sumitur, inmortales et incorporales facit, et illud est sacietas ipsa sanctorum.« Sed tale, quod, semel sumptum, affert et facit perpetuam et plenariam sacietatem in sumente, frustra et non sine iniuria sacramenti iterum atque iterum sumitur; peccatum siquidem est fieri per 10 plura, quod potest fieri per pauciora, et cetera‘. [3] Ad hoc reperiuntur' exempla sanctorum, ut Maria Magdalena, que in tota vita sua et notabiliter post XXXa annos, quos fecit in heremo, tantum semel et ante mortem suam legitur sumpsisse a Maximino episcopo sacrum domini sacramentum 15 [292 b]. Et sic de beata Maria Egipciaca, que in tota vita sua et post LXX annos heremi in fine vite sue tantum semel a sancto abbate Zozyma sumpsit' tremendum hoc sacramentum. Et simile invenies in multis sanctis patribus et heremitis, qui vix in multis annis et aliqui in vita sua semel dominico communicaverunt 20 sacramento. Neque potest exemplum trahi a sacerdotibus in vulgus ple- beium in frequentacione huius" sacramenti, nam et de" illis dicitur in figura, ut caveat' eciam" summus sacerdos, ne" omni tempore introeat in sancta sanctorum, ne forte irascatur sibi dominus et 25 percuciat eum. Dicitur enim' Levitici XVI3: »Loqueres ad Aaron, fratrem tuum, ne int omni tempore ingrediatur sanctuarium, quod est inter" velum coram propiciatorio', quo tegitur archa, ut non moriatur«. Nam eciamě [4] plurimi sanctorum in tantum exhor 30 11 3a racio A. 22 4a racio A, a d om. C. b qui de celo descen et seq. A, B; om. C. C om. C. h requiruntur C. g om. C. dit etc. seq. C. e om. C. f corr. A. i om. C. k om. C. I sumpsisse seq. C. nom. C. o ca= 35 m om. C. P ne seq. C. q om. C. veant C. rne... enim om.; seq. ut habetur C. S ras. seq.B. tom. C. " intra biblia. Vpost corr. A. et seq. A, sed del. 1 Joan. VI, 59: »Hic est panis, qui de caelo descendit. Non sicut man ducaverunt patres vestri manna, et mortui sunt. Qui manducat hunc panem, 2 Cf. S. Augustini, In Joannis evangelium tractatus 40 vivet in aeternum.« Levitici XVI. 2. CXXIV. (ed. Migne Patr. lat., v. 35, col. 1614). 3
Obiectiones contra crebram communionem laicorum. 15 dabo ei, non siciet in eternum.« Et similiter dicit, loquens ad Iudeos eta ponens differenciam huius vivi panis ad manna moys saycum et“ dicensi: »Hic est panisd, etc.« Super quo dicit Augus tinus in Omelia2: »Cum enim in cibo et potu id appetant homines, ut non' esuriant neque siciant, hoc veraciter non prestat nisi iste cibus et potus, qui eos, a quibus sumitur, inmortales et incorporales facit, et illud est sacietas ipsa sanctorum.« Sed tale, quod, semel sumptum, affert et facit perpetuam et plenariam sacietatem in sumente, frustra et non sine iniuria sacramenti iterum atque iterum sumitur; peccatum siquidem est fieri per 10 plura, quod potest fieri per pauciora, et cetera‘. [3] Ad hoc reperiuntur' exempla sanctorum, ut Maria Magdalena, que in tota vita sua et notabiliter post XXXa annos, quos fecit in heremo, tantum semel et ante mortem suam legitur sumpsisse a Maximino episcopo sacrum domini sacramentum 15 [292 b]. Et sic de beata Maria Egipciaca, que in tota vita sua et post LXX annos heremi in fine vite sue tantum semel a sancto abbate Zozyma sumpsit' tremendum hoc sacramentum. Et simile invenies in multis sanctis patribus et heremitis, qui vix in multis annis et aliqui in vita sua semel dominico communicaverunt 20 sacramento. Neque potest exemplum trahi a sacerdotibus in vulgus ple- beium in frequentacione huius" sacramenti, nam et de" illis dicitur in figura, ut caveat' eciam" summus sacerdos, ne" omni tempore introeat in sancta sanctorum, ne forte irascatur sibi dominus et 25 percuciat eum. Dicitur enim' Levitici XVI3: »Loqueres ad Aaron, fratrem tuum, ne int omni tempore ingrediatur sanctuarium, quod est inter" velum coram propiciatorio', quo tegitur archa, ut non moriatur«. Nam eciamě [4] plurimi sanctorum in tantum exhor 30 11 3a racio A. 22 4a racio A, a d om. C. b qui de celo descen et seq. A, B; om. C. C om. C. h requiruntur C. g om. C. dit etc. seq. C. e om. C. f corr. A. i om. C. k om. C. I sumpsisse seq. C. nom. C. o ca= 35 m om. C. P ne seq. C. q om. C. veant C. rne... enim om.; seq. ut habetur C. S ras. seq.B. tom. C. " intra biblia. Vpost corr. A. et seq. A, sed del. 1 Joan. VI, 59: »Hic est panis, qui de caelo descendit. Non sicut man ducaverunt patres vestri manna, et mortui sunt. Qui manducat hunc panem, 2 Cf. S. Augustini, In Joannis evangelium tractatus 40 vivet in aeternum.« Levitici XVI. 2. CXXIV. (ed. Migne Patr. lat., v. 35, col. 1614). 3
Strana 16
16 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. 1, c. 1. ruerunt“ sacerdotale officium, trepidantes a frequentacione com munionis huius tremendi" sacramenti“, ut pocius se mutillarent, ne sacerdocio fungerentur, quemadmodum beatus Marcus et sanctus Leo et alii. Ceteri“ vero“ fugiebant et abscondebant se ip sos, ut beatus Augustinus, et alii multi ita inviti et non sine multis lacrimis ad tale officium trahebantur timentes, ne opor teret cottidie vel sepe illud sacramentum deo plenum ipsos in- digne manducare. Ergo multo minus homines communes et plebeios decens" et iustum est cottidie se ingerere ad communio- 10 nem illius sacramenti tam tremendi. Ad hoc facit [5] statutum patrum, quod omnis christia- nus semel in anno communicet, ergo non frequenter. Videntes equidem patres christianos communiter secularibus negociis impli cari' peccatisque gravibus obligari, sicque indigne vivere hoc 15 maiestatis sacramento', et quoniam" hoc ipsum refrigerium cari- tatis et habundancia iniquitatis multorum requirebatl, in com mune primum statuerunt, ut maxime ter in anno seu" in summis festivitatibus ex plebeis communicarent christiani, ut dicit° Fa bianus papa et allegat idem Thomas de Aquino, ubi supra2. 20 Dehinc adhuc magis iniquitate habundante et malis semper in peius proficientibus, tantum semel in anno" ut possent accedere, puta in sancto festo pasche, statutum posuerunt. [6] Item" requiritur condigna preparacio ante illius tremendi sacramenti communionem'. Ideo patres sancti fieri eam 25 statuerunt' post tempus quadragesimale et ante pascha, quatenus sic ante per ieiunium quadragesimale" diutinum, elimosinas' atque per dignos fructus sacre“ penitencie3 preparati communicarent". Et hoc bene figure congruit, nam Iudei, semel in anno agnum 5 11 5a racio A. 23 6a racio ex duabus folii partibus A; a post corr. A. b trementi corr. tremendi A. Cpost corr. A. "ras. li est seq. C. f invite C. g traherentur A. e del. B. seq. B. participium huius ita C. k ita A et post. cor. B; inplicatos C. I huic m ita B, C; del. A. n post corr. A. ° ponit C. sacramento ita C. 35 p videlicet in festo pasce communicandum statuerunt ita seq. C. q quia s r sumpcionem C. posuerunt C. ante per in marg. A; t seq. C. y ita C; om. A, B. x om. C. ante om. C. u om. C. Vsanctas seq. C. z convenit ac seq. C. Cf. Math. XXIV, 12. 2 Cf. Decret Grat., p. III. de consecr. dist. II, 40 c. 16 (ed. Friedberg, CIC, I, 1319); allatum in S. Thomae Aq. S. Th. 3, q. 3 Cf. Matth. III, 8. 80, 10 ad 5, ed. Parm. IV. 382. 30
16 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. 1, c. 1. ruerunt“ sacerdotale officium, trepidantes a frequentacione com munionis huius tremendi" sacramenti“, ut pocius se mutillarent, ne sacerdocio fungerentur, quemadmodum beatus Marcus et sanctus Leo et alii. Ceteri“ vero“ fugiebant et abscondebant se ip sos, ut beatus Augustinus, et alii multi ita inviti et non sine multis lacrimis ad tale officium trahebantur timentes, ne opor teret cottidie vel sepe illud sacramentum deo plenum ipsos in- digne manducare. Ergo multo minus homines communes et plebeios decens" et iustum est cottidie se ingerere ad communio- 10 nem illius sacramenti tam tremendi. Ad hoc facit [5] statutum patrum, quod omnis christia- nus semel in anno communicet, ergo non frequenter. Videntes equidem patres christianos communiter secularibus negociis impli cari' peccatisque gravibus obligari, sicque indigne vivere hoc 15 maiestatis sacramento', et quoniam" hoc ipsum refrigerium cari- tatis et habundancia iniquitatis multorum requirebatl, in com mune primum statuerunt, ut maxime ter in anno seu" in summis festivitatibus ex plebeis communicarent christiani, ut dicit° Fa bianus papa et allegat idem Thomas de Aquino, ubi supra2. 20 Dehinc adhuc magis iniquitate habundante et malis semper in peius proficientibus, tantum semel in anno" ut possent accedere, puta in sancto festo pasche, statutum posuerunt. [6] Item" requiritur condigna preparacio ante illius tremendi sacramenti communionem'. Ideo patres sancti fieri eam 25 statuerunt' post tempus quadragesimale et ante pascha, quatenus sic ante per ieiunium quadragesimale" diutinum, elimosinas' atque per dignos fructus sacre“ penitencie3 preparati communicarent". Et hoc bene figure congruit, nam Iudei, semel in anno agnum 5 11 5a racio A. 23 6a racio ex duabus folii partibus A; a post corr. A. b trementi corr. tremendi A. Cpost corr. A. "ras. li est seq. C. f invite C. g traherentur A. e del. B. seq. B. participium huius ita C. k ita A et post. cor. B; inplicatos C. I huic m ita B, C; del. A. n post corr. A. ° ponit C. sacramento ita C. 35 p videlicet in festo pasce communicandum statuerunt ita seq. C. q quia s r sumpcionem C. posuerunt C. ante per in marg. A; t seq. C. y ita C; om. A, B. x om. C. ante om. C. u om. C. Vsanctas seq. C. z convenit ac seq. C. Cf. Math. XXIV, 12. 2 Cf. Decret Grat., p. III. de consecr. dist. II, 40 c. 16 (ed. Friedberg, CIC, I, 1319); allatum in S. Thomae Aq. S. Th. 3, q. 3 Cf. Matth. III, 8. 80, 10 ad 5, ed. Parm. IV. 382. 30
Strana 17
An laicis cottidie liceat communicare; rationes pro et contra. 17 paschalem' ymolantes, manducabant parascheve, id est digna pre paracione, in eis preeuntes. Et ecclesia dei huic alludit, nam pas sionem domini eciam" semel in anno et pro eo tempore solemp- niter memoratur, sicut veteris instrumenti pontifex in figuram huius memorie annualis' mortis Christi tantum semel in anno in sancta sanctorum introibat!. [7] Correlarium' ex predictis et singula eciam conveniencia, que secuntur: Qua igiturs temeritate quidam modo de plebe audent et nituntur in idipsum, ut non tantum [semel] in anno, nec solum semel in mense, sed nec solumk dominicis diebus, 10 sed iam, excusso rubore, contendunt pro cottidiana commu nione ita, ut suorum" confessorum suasionibus in eo reluctentur; si confessor votis eorum huiusmodi non correspondeat, non verentur et sacerdotes ob id contemnere", ad alios' confessores" [293 a] prurientes auribus iuxta sua desideria discurruntr2, ad 15 alias parrochiass se in communione inmiscent, et quadam inpa ciencia frontosa' inpellente, idcirco et loca et habitaciones con mutant", ut' frequencius corpori Christi communicent, alii vero quodam modo illudunt suis patribus in Christo, quod, si eis denegaverint' iuxta eorum propositum pertinax iteracionem fres 20 quentem sacramenti, saltem obtinent' inportunea, ut eis licencia concedatur, ubi possent, uta ina ecclesia Pragensi, vel confiteri vel communicariad, et dum frequentaverint communio- nema alibi, nichilominus in sua parrochia communionem exqui= runt, nullam mencionem de communione iam facta alibi faciendo, et 25 sic quodam modo furantur, ut comedant hoc divinum sacramentum. 5 7 7a racio ex una et Rubrica ex altera parte A. 15 An plebeis quottidie liceat communicare. Raciones pro et contra A ad calcem fol. sup. rubr. a. m. a manducantes seq., sed del. A. b huic ecclesia dei alludit ita seq. C. 30 c corr. A. d om. C. e et pro eo tempore om. C. amabilis C. f g correlarium ... secuntur om. C. h ex causa et qua ... seq. C. 1 om. C; ymmo C. m suis A. n post corr. sub k semel seq. C. 1 eras. B. o et C. P sacerdotes ac seq. C. q post corr. add. in marg. linea A. r inquirunt et C. manu x B. discurrunt seq. se in communione in 35 miscent et om. C. eos seq. C. u ita A; mutant B; inmutant C. ubi x om. C. y ita C; dene- frequencius communicare possunt ita seq. C. aa oportune C. ab om. B, C. ac sup. gaverit A, B. post corr. B. ae frequentaverunt A. af sermonem C. lin. A. ad communicare C. 1 Cf. Levitici XVI, 2, 1. c. 2 Cf. II. Tim. IV, 3: »Erit enim tempus, 40 cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus.« Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V.
An laicis cottidie liceat communicare; rationes pro et contra. 17 paschalem' ymolantes, manducabant parascheve, id est digna pre paracione, in eis preeuntes. Et ecclesia dei huic alludit, nam pas sionem domini eciam" semel in anno et pro eo tempore solemp- niter memoratur, sicut veteris instrumenti pontifex in figuram huius memorie annualis' mortis Christi tantum semel in anno in sancta sanctorum introibat!. [7] Correlarium' ex predictis et singula eciam conveniencia, que secuntur: Qua igiturs temeritate quidam modo de plebe audent et nituntur in idipsum, ut non tantum [semel] in anno, nec solum semel in mense, sed nec solumk dominicis diebus, 10 sed iam, excusso rubore, contendunt pro cottidiana commu nione ita, ut suorum" confessorum suasionibus in eo reluctentur; si confessor votis eorum huiusmodi non correspondeat, non verentur et sacerdotes ob id contemnere", ad alios' confessores" [293 a] prurientes auribus iuxta sua desideria discurruntr2, ad 15 alias parrochiass se in communione inmiscent, et quadam inpa ciencia frontosa' inpellente, idcirco et loca et habitaciones con mutant", ut' frequencius corpori Christi communicent, alii vero quodam modo illudunt suis patribus in Christo, quod, si eis denegaverint' iuxta eorum propositum pertinax iteracionem fres 20 quentem sacramenti, saltem obtinent' inportunea, ut eis licencia concedatur, ubi possent, uta ina ecclesia Pragensi, vel confiteri vel communicariad, et dum frequentaverint communio- nema alibi, nichilominus in sua parrochia communionem exqui= runt, nullam mencionem de communione iam facta alibi faciendo, et 25 sic quodam modo furantur, ut comedant hoc divinum sacramentum. 5 7 7a racio ex una et Rubrica ex altera parte A. 15 An plebeis quottidie liceat communicare. Raciones pro et contra A ad calcem fol. sup. rubr. a. m. a manducantes seq., sed del. A. b huic ecclesia dei alludit ita seq. C. 30 c corr. A. d om. C. e et pro eo tempore om. C. amabilis C. f g correlarium ... secuntur om. C. h ex causa et qua ... seq. C. 1 om. C; ymmo C. m suis A. n post corr. sub k semel seq. C. 1 eras. B. o et C. P sacerdotes ac seq. C. q post corr. add. in marg. linea A. r inquirunt et C. manu x B. discurrunt seq. se in communione in 35 miscent et om. C. eos seq. C. u ita A; mutant B; inmutant C. ubi x om. C. y ita C; dene- frequencius communicare possunt ita seq. C. aa oportune C. ab om. B, C. ac sup. gaverit A, B. post corr. B. ae frequentaverunt A. af sermonem C. lin. A. ad communicare C. 1 Cf. Levitici XVI, 2, 1. c. 2 Cf. II. Tim. IV, 3: »Erit enim tempus, 40 cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus.« Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V.
Strana 18
18 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. I, c. 1 [8] Item reverendissimus in Christo pater' dominus Johan- nes', sanctissimi in Christo patris ac domini, domini pape Urbani" sexti legatus', atque venerabiles domini pro tunc sui in spiritualibus vicarii statuerunt et sinodaliter promulgari procurarunt'l, ut plebeis tantum semel in mense hoc‘ sacra- mentum altaris terrificum poscentibus a presbiteris deberet mi- nistrari; per" hoc, utpote servi fideles suit patris familias et prudentes, non inpigre providerunt, ut pro captu cuiuslibet tritici mensura eidem suo tempore ministreture, ne fortasse, quod absit, 10 per dispensatorum negligenciam dari sanctum canibus et marga- ritas contingeret proici ante porcos, patre familias ewangelico reclamante." 20 [9] Consideraverunt nimirum huiusmodi domini supradicti, quod caucius foret eciam bonos", quamvis ad tempus, ab hoc 15 sacramento propter obedienciam abstinere, quam [ut] bonis et malis passim ad hoc se ingerentibus donaretur, unde contingeret procul dubio malis et" indignis suam mortem atque iudicium bibi et manducarit sacramentoque domini per hunc modum irreve- renciam multiplicari' non nimi rjum sine culpa agravante. [10] Consideraverunt nichilominus prefati et" venerabiles do mini, gregi" sibi subiecto invigilantes, quod ex huiusmodi fre- quenti communicacione' corporis et sanguinis Jhesu Christi multe hereses prodierunt, et precipue quidam pessimi heretici dicti Beghardi quoad masculos et Begine quoad sexum' mu- 25 1 8a racio A. 13 Racio nona A. 20 Racio 10a A. 24 Beghardi, Begine rubr. A. a et dominus seq. C. b sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus seq. C. d posterius interscr. A. e cardinalis add. in 30 c sup. lin. A et C; om. B. f procuraverunt C; g hoc altaris sacramentum poscen marg. a. m. B. i nempe tibus per presbiteros ministraretur seq. C. h ita C; pro A, B. n malis m bonis C. k domini et seq. C. I in evangelio C. seq. C. o non seq. A, sed. del. q dominico seq. C. P om. C. et om C. s om. C. 35 1 communione; corporis... Christi om. C. 1 2 Cf. Lucae Cf. de hac synodo V. Kybal, M. Matěj z Janova, 211, 1. XII, 42 : »dicit autem dominus: Quis putas est fidelis dispensator et prudens, quem constituit dominus supra familiam suam, ut det illis in tempore tritici 3 Cf. Matthaei VII, 6: »Nolite dare sanctum canibus neque mensuram?« nota phrasis biblica, cf. I. 40 mittatis margaritas vestras ante porcos"... Cor. XI, 29.
18 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. I, c. 1 [8] Item reverendissimus in Christo pater' dominus Johan- nes', sanctissimi in Christo patris ac domini, domini pape Urbani" sexti legatus', atque venerabiles domini pro tunc sui in spiritualibus vicarii statuerunt et sinodaliter promulgari procurarunt'l, ut plebeis tantum semel in mense hoc‘ sacra- mentum altaris terrificum poscentibus a presbiteris deberet mi- nistrari; per" hoc, utpote servi fideles suit patris familias et prudentes, non inpigre providerunt, ut pro captu cuiuslibet tritici mensura eidem suo tempore ministreture, ne fortasse, quod absit, 10 per dispensatorum negligenciam dari sanctum canibus et marga- ritas contingeret proici ante porcos, patre familias ewangelico reclamante." 20 [9] Consideraverunt nimirum huiusmodi domini supradicti, quod caucius foret eciam bonos", quamvis ad tempus, ab hoc 15 sacramento propter obedienciam abstinere, quam [ut] bonis et malis passim ad hoc se ingerentibus donaretur, unde contingeret procul dubio malis et" indignis suam mortem atque iudicium bibi et manducarit sacramentoque domini per hunc modum irreve- renciam multiplicari' non nimi rjum sine culpa agravante. [10] Consideraverunt nichilominus prefati et" venerabiles do mini, gregi" sibi subiecto invigilantes, quod ex huiusmodi fre- quenti communicacione' corporis et sanguinis Jhesu Christi multe hereses prodierunt, et precipue quidam pessimi heretici dicti Beghardi quoad masculos et Begine quoad sexum' mu- 25 1 8a racio A. 13 Racio nona A. 20 Racio 10a A. 24 Beghardi, Begine rubr. A. a et dominus seq. C. b sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus seq. C. d posterius interscr. A. e cardinalis add. in 30 c sup. lin. A et C; om. B. f procuraverunt C; g hoc altaris sacramentum poscen marg. a. m. B. i nempe tibus per presbiteros ministraretur seq. C. h ita C; pro A, B. n malis m bonis C. k domini et seq. C. I in evangelio C. seq. C. o non seq. A, sed. del. q dominico seq. C. P om. C. et om C. s om. C. 35 1 communione; corporis... Christi om. C. 1 2 Cf. Lucae Cf. de hac synodo V. Kybal, M. Matěj z Janova, 211, 1. XII, 42 : »dicit autem dominus: Quis putas est fidelis dispensator et prudens, quem constituit dominus supra familiam suam, ut det illis in tempore tritici 3 Cf. Matthaei VII, 6: »Nolite dare sanctum canibus neque mensuram?« nota phrasis biblica, cf. I. 40 mittatis margaritas vestras ante porcos"... Cor. XI, 29.
Strana 19
Alia argumenta contra crebram communionem laicorum. 19 liebrem, de quibus sufficienter in Clementinis decretis pertrac taturl. [11] Nec profecto [usus] primitivorum fidelium, cottidie corpus Christi communicancium, — sicud scriptum est2: »Et erant cottidiea in fraccione panis« — potest vel debet moderni seculi ec clesie in exemplum allegari. Nam quamvis sic cottidie frequenta bant, hoc tamen sic eisdem necesse extitit ex duplici racione, [1] tum quia cottidie ad mortem raptim ducebantur inprovisi, et ex inde merito stabant omni momento temporis muniti et ad exitum huius vite parati, tamquam oves iam morti destinati, quemad 10 modum inquiebant3: »Propter te mortificamur tota die, facti sumus sicut oves occisionis«, [2] tum quia ob novitatem ac pro pinquitatem mortis Christi, prout dicit beatus Thomas de Aquino in loco prius allegato4d, erant ferventes spiritu et maior devocio et caritas in eisdem habundabat et per consequens digne 15 deo ambulantes ydonei fuerunt ad cottidianam communionem. In seculo autem ecclesie presentis, ut hodie cernitur, nec ad mor tem christiani rapiuntur inprovisi, nec digne deo vocacione, qua vocati sunt, ambulants, iniquitate habundante multitudinis atque caritate frigescente“6, et per consequens non exhibent se capaces 20 huismodi christiani frequenti corporis Christi communione. Nam sanctis hec quidem sunt concessa, prout dicit' Crisostomus super epistolam ad Hebreos sermone XVII°7. Ex his omnibus colligitur, quod in presenti tempore non licet neque expedit christianis plebeis seus laycis cottidie aut fre 25 quenter communiterque' sacramentum Christi Jhesu corporis et sanguinis manducare. 5 3 racio ultima A. b a perdurantes seq. C. tunc fuit neccesse duplici... ita seq. C. c f dictus 30 aestimati biblia. d in ... allegato om. C. e frigefacti A. h sacramento communicare. In... g seu laycis om C. corr. dicit A. seq. C. Cf. Clementinarum lib. V, tit. III, c. 3 (ed. Friedberg, CIC, t. II; p. 1183). Act. II, 42: »Erant autem perseverantes in doctrina apostolorum et 3 Cf. Rom. VIII, 36. communicatione fractionis panis et orationibus.« 4 Cf. S. Thomae Aquinatis S. Th. 3, q. 80, 10 ad 5, ed Parm. IV, 381—382 et Sup. Lombardi IV. Sent., dist. XII, q. 3, art. I, sol. III (ed Parm. VII. I, 5 Cf. Eph. IV, I p. 666.), utroque loco libere allatum. Cf. pag. 13, 16. 6 Cf. Matth. XXIV, 12. »ut digne ambuletis vocatione, qua vocati estis«. Cf. S. Joannis Chrysostomi in ep. ad Hebraeos cap. 10, hom. XVII (ed. 40 Migne Patr. Gr. t. 63, col. 131). 2 35 2.
Alia argumenta contra crebram communionem laicorum. 19 liebrem, de quibus sufficienter in Clementinis decretis pertrac taturl. [11] Nec profecto [usus] primitivorum fidelium, cottidie corpus Christi communicancium, — sicud scriptum est2: »Et erant cottidiea in fraccione panis« — potest vel debet moderni seculi ec clesie in exemplum allegari. Nam quamvis sic cottidie frequenta bant, hoc tamen sic eisdem necesse extitit ex duplici racione, [1] tum quia cottidie ad mortem raptim ducebantur inprovisi, et ex inde merito stabant omni momento temporis muniti et ad exitum huius vite parati, tamquam oves iam morti destinati, quemad 10 modum inquiebant3: »Propter te mortificamur tota die, facti sumus sicut oves occisionis«, [2] tum quia ob novitatem ac pro pinquitatem mortis Christi, prout dicit beatus Thomas de Aquino in loco prius allegato4d, erant ferventes spiritu et maior devocio et caritas in eisdem habundabat et per consequens digne 15 deo ambulantes ydonei fuerunt ad cottidianam communionem. In seculo autem ecclesie presentis, ut hodie cernitur, nec ad mor tem christiani rapiuntur inprovisi, nec digne deo vocacione, qua vocati sunt, ambulants, iniquitate habundante multitudinis atque caritate frigescente“6, et per consequens non exhibent se capaces 20 huismodi christiani frequenti corporis Christi communione. Nam sanctis hec quidem sunt concessa, prout dicit' Crisostomus super epistolam ad Hebreos sermone XVII°7. Ex his omnibus colligitur, quod in presenti tempore non licet neque expedit christianis plebeis seus laycis cottidie aut fre 25 quenter communiterque' sacramentum Christi Jhesu corporis et sanguinis manducare. 5 3 racio ultima A. b a perdurantes seq. C. tunc fuit neccesse duplici... ita seq. C. c f dictus 30 aestimati biblia. d in ... allegato om. C. e frigefacti A. h sacramento communicare. In... g seu laycis om C. corr. dicit A. seq. C. Cf. Clementinarum lib. V, tit. III, c. 3 (ed. Friedberg, CIC, t. II; p. 1183). Act. II, 42: »Erant autem perseverantes in doctrina apostolorum et 3 Cf. Rom. VIII, 36. communicatione fractionis panis et orationibus.« 4 Cf. S. Thomae Aquinatis S. Th. 3, q. 80, 10 ad 5, ed Parm. IV, 381—382 et Sup. Lombardi IV. Sent., dist. XII, q. 3, art. I, sol. III (ed Parm. VII. I, 5 Cf. Eph. IV, I p. 666.), utroque loco libere allatum. Cf. pag. 13, 16. 6 Cf. Matth. XXIV, 12. »ut digne ambuletis vocatione, qua vocati estis«. Cf. S. Joannis Chrysostomi in ep. ad Hebraeos cap. 10, hom. XVII (ed. 40 Migne Patr. Gr. t. 63, col. 131). 2 35 2.
Strana 20
20 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 1, c. 2. In oppositum est textus ewangelii et dicta et figure [293 b) legis et prophetarum'. In oppositum eciam sunt sancti doctores, puta Ambrosius, Jeronimus, Augustinus, Crisostos mus. Similiter determinaciones doctorum' multorum", antiquo- rum et modernorum; que dicta et determinaciones supra libro 3°, distinccione 4" reperiuntur comportatal. In oppositum eciam est consuetudo' primitive et sancte ecclesie catholice, que per multa centena annorum tenuit et predicavit cottidianam atque publicam' communionem‘ sacramenti altaris tamquam licitam, 10 necessariam et concessam fieri" communiter ab' omnibus christia nis“, sive clericis, sive laycis, qui eandem cupiebant et querebant. 5 CAPITULUM SECUNDUM". Quia" igitur, ut° in prohemio huius tractatus dictum est?, me ipsum ad hoc obtuli et destinavi in Christo Jhesu, 15 ut sim promotor et propugnator' crebre commu- nionis corporis et sanguinis domini? Jhesu Christi in" sancta ecclesia a sanctis et devotis Christi plebeis' et communiter communibus personis ex familia Jhesu Christi, et quia per hoc et in hoc cupio Jhesu Christo', patri familias et liberalissimo domino sue cene4, maxime et communis', deservire et credo firmiter sibi in hoc“ ipso' conplacere, quod puta eius dilectas animas, castas et pias christianas communiter invito om nesque tales persuadeo et hortor atque variis modis induco ad cenam et cottidianum convivium celeste cum dei angelis — quas 25 quidem animas in tantum apreciavit dulcis Jhesus et appreciat usquequaque, quod eas per suam mortem et pro sua anima rede 20 a item sancti... ita seq. C. b d e om. C. ut patet in om. C. 3 huius distinccionis 4e seq. C; antiquorum ... comportata om. C. e sancte primitive ecclesie, que... ita seq. C. f atque publicam om. C. g ita B. C; om. C. k sive clericis, sive laycis i 30 communicacionem A. h om. C. m 1 in marg. m. x B. add. ab ed.; in marg. legitur cissa (?) A. om. C. n in hoc loco incipiunt excerpta in cod. bibl. cap. Pragens. D 55 (=cod. D). f. 68a hisce scilicet verbis: Tractatus de frequenti communione (rubr). Quia me ipsum ad hoc obtuli et destinavi... ° sup. lin. B. Pom. C. eciam christianis C. s r crucifixo C. 35 A; eciam del. et corr. m. x in B. t del.; in marg. communis corr. m. x communionis B. " eo C. Yom. D. 2 Vide supra pag. 5. 1 Vide librum III. tract. III, in. vol. II, pag. 75 sq. 3 vox propugnator legitur in Isaiae LXIII, 1. 1/ Cf. Lucae XIV, 16 sq.
20 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 1, c. 2. In oppositum est textus ewangelii et dicta et figure [293 b) legis et prophetarum'. In oppositum eciam sunt sancti doctores, puta Ambrosius, Jeronimus, Augustinus, Crisostos mus. Similiter determinaciones doctorum' multorum", antiquo- rum et modernorum; que dicta et determinaciones supra libro 3°, distinccione 4" reperiuntur comportatal. In oppositum eciam est consuetudo' primitive et sancte ecclesie catholice, que per multa centena annorum tenuit et predicavit cottidianam atque publicam' communionem‘ sacramenti altaris tamquam licitam, 10 necessariam et concessam fieri" communiter ab' omnibus christia nis“, sive clericis, sive laycis, qui eandem cupiebant et querebant. 5 CAPITULUM SECUNDUM". Quia" igitur, ut° in prohemio huius tractatus dictum est?, me ipsum ad hoc obtuli et destinavi in Christo Jhesu, 15 ut sim promotor et propugnator' crebre commu- nionis corporis et sanguinis domini? Jhesu Christi in" sancta ecclesia a sanctis et devotis Christi plebeis' et communiter communibus personis ex familia Jhesu Christi, et quia per hoc et in hoc cupio Jhesu Christo', patri familias et liberalissimo domino sue cene4, maxime et communis', deservire et credo firmiter sibi in hoc“ ipso' conplacere, quod puta eius dilectas animas, castas et pias christianas communiter invito om nesque tales persuadeo et hortor atque variis modis induco ad cenam et cottidianum convivium celeste cum dei angelis — quas 25 quidem animas in tantum apreciavit dulcis Jhesus et appreciat usquequaque, quod eas per suam mortem et pro sua anima rede 20 a item sancti... ita seq. C. b d e om. C. ut patet in om. C. 3 huius distinccionis 4e seq. C; antiquorum ... comportata om. C. e sancte primitive ecclesie, que... ita seq. C. f atque publicam om. C. g ita B. C; om. C. k sive clericis, sive laycis i 30 communicacionem A. h om. C. m 1 in marg. m. x B. add. ab ed.; in marg. legitur cissa (?) A. om. C. n in hoc loco incipiunt excerpta in cod. bibl. cap. Pragens. D 55 (=cod. D). f. 68a hisce scilicet verbis: Tractatus de frequenti communione (rubr). Quia me ipsum ad hoc obtuli et destinavi... ° sup. lin. B. Pom. C. eciam christianis C. s r crucifixo C. 35 A; eciam del. et corr. m. x in B. t del.; in marg. communis corr. m. x communionis B. " eo C. Yom. D. 2 Vide supra pag. 5. 1 Vide librum III. tract. III, in. vol. II, pag. 75 sq. 3 vox propugnator legitur in Isaiae LXIII, 1. 1/ Cf. Lucae XIV, 16 sq.
Strana 21
Quid moverit auctorem ad scribendum de crebra communione. 21 mit sanguine sui cordis pro ipsis effusoa, easdem lavit a peccatis, mundavitque et ornavit et sibi ipsi in fide et miseracione“ ac caritate perpetua univit et copulavit, cibans eas etd potans suo corpore et sanguine ex sua nimia dileccione; quas quidem animas per hec" nimis honoravit et dignificavit, magnificavit et glorificavit, osten dens in hoc suam potenciam et divicias sue glorie et inmense boni- tatisl, quia potens est et sanctum nomen eius2, equiparavit ita que isto modo christianos angelis in celis et homines adhuc utique in lutea domo habitantes“, ex sua dignacione benignis sima visitans, ipsos pauperes de stercore errexit et ad mensam et ad panem ac potum angelorum celestium collocavit4, ut ita fideles Christi Jhesu panem angelorum quocienscumque manducarent — ego igitur vocatus servus, quamvis inutilis5, Jhesu Christi, huius dominih et patris familias, et per preceptum ewangelii sancti ad id promotus, festino hospitalitatem largissimam, sci licet' domini Jhesu crucifixi“, sedule promovere et dicere invi- tatis, ut venirent6. 10 15 Et agravor valde anime eorum", qui Christi Jhesu fideles parvuloss, id est simplices plebeios, non tantum a communione frequenti prohibent, sed quodammodo exhorrescunt personas 20 laycas cottidie vel omni die dominicom corpus et sanguinem Christi manducare, per hoc sibi dedignantes huiusmodi personas equiparari in frequentacione sacramenti, vel alias laborem, qui ad hoc cum plebe domini sequeretur, fugientes, utputa" crebram pauperum confessionis audicionem', et aliorum pro eorum con 25 sciencia atque vita sollicitudinem cottidianam ecclesie non ha- bentes, publice et in cathedra Moysy? plebem domini docent miseracio- pro ipsis effuso om. C. easdemque C. b mundavit C. c nibus C. d atque C. e hoc C. f post corr. A. g et ad om. C. h ter k Christi C. seq., sed eras. A; huius domini om. C. i om. C. per 30 sonas—sacramenti om.; cottidie vel omni die dominico sacramentum frequen= tantes seq. C. m dominicum D. " post vocem ut ras. seq.B; utpote C; utputa — subiungetur — in fine cap. om. D. o confessionem C. Cf. Rom. II, 4 (divitias bonitatis eius). 2 phrasis sanctum nomen eius in biblia saepe occurrit. Cf. Is. LVII, 15. Cf. Job. IV, 19 (hi, qui 35 a habitant domos luteas). Cf. Psalm. CXII, 7: »de stercore erigens paupe rem, ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui«. Cf. etiam Psalm. LXXVII, 25: »Panem angelorum manducavit homo.« 5 Cf. Matth. Cf. Matthaei XXII, 4. XXV, 30 (inutilis servus). " Cf. Eccli. XV, 3 (aggravor valde animae illorum). de parvulis in Christo loquitur ap. I. 40 o Cf. Matthaei XXIII, 2. Cor. III. 1.
Quid moverit auctorem ad scribendum de crebra communione. 21 mit sanguine sui cordis pro ipsis effusoa, easdem lavit a peccatis, mundavitque et ornavit et sibi ipsi in fide et miseracione“ ac caritate perpetua univit et copulavit, cibans eas etd potans suo corpore et sanguine ex sua nimia dileccione; quas quidem animas per hec" nimis honoravit et dignificavit, magnificavit et glorificavit, osten dens in hoc suam potenciam et divicias sue glorie et inmense boni- tatisl, quia potens est et sanctum nomen eius2, equiparavit ita que isto modo christianos angelis in celis et homines adhuc utique in lutea domo habitantes“, ex sua dignacione benignis sima visitans, ipsos pauperes de stercore errexit et ad mensam et ad panem ac potum angelorum celestium collocavit4, ut ita fideles Christi Jhesu panem angelorum quocienscumque manducarent — ego igitur vocatus servus, quamvis inutilis5, Jhesu Christi, huius dominih et patris familias, et per preceptum ewangelii sancti ad id promotus, festino hospitalitatem largissimam, sci licet' domini Jhesu crucifixi“, sedule promovere et dicere invi- tatis, ut venirent6. 10 15 Et agravor valde anime eorum", qui Christi Jhesu fideles parvuloss, id est simplices plebeios, non tantum a communione frequenti prohibent, sed quodammodo exhorrescunt personas 20 laycas cottidie vel omni die dominicom corpus et sanguinem Christi manducare, per hoc sibi dedignantes huiusmodi personas equiparari in frequentacione sacramenti, vel alias laborem, qui ad hoc cum plebe domini sequeretur, fugientes, utputa" crebram pauperum confessionis audicionem', et aliorum pro eorum con 25 sciencia atque vita sollicitudinem cottidianam ecclesie non ha- bentes, publice et in cathedra Moysy? plebem domini docent miseracio- pro ipsis effuso om. C. easdemque C. b mundavit C. c nibus C. d atque C. e hoc C. f post corr. A. g et ad om. C. h ter k Christi C. seq., sed eras. A; huius domini om. C. i om. C. per 30 sonas—sacramenti om.; cottidie vel omni die dominico sacramentum frequen= tantes seq. C. m dominicum D. " post vocem ut ras. seq.B; utpote C; utputa — subiungetur — in fine cap. om. D. o confessionem C. Cf. Rom. II, 4 (divitias bonitatis eius). 2 phrasis sanctum nomen eius in biblia saepe occurrit. Cf. Is. LVII, 15. Cf. Job. IV, 19 (hi, qui 35 a habitant domos luteas). Cf. Psalm. CXII, 7: »de stercore erigens paupe rem, ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui«. Cf. etiam Psalm. LXXVII, 25: »Panem angelorum manducavit homo.« 5 Cf. Matth. Cf. Matthaei XXII, 4. XXV, 30 (inutilis servus). " Cf. Eccli. XV, 3 (aggravor valde animae illorum). de parvulis in Christo loquitur ap. I. 40 o Cf. Matthaei XXIII, 2. Cor. III. 1.
Strana 22
22 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 1, c. 2 non frequentare hoc venerabile sacramentum, sicque non verentur destruere devocionem fidelium' et extinguere fervorem, cumb dicat apostolus!: »Spiritu ferventes«, et alibi2: »Spiritum devocionis nolite extinguere, prophecias nolite spernere.« Isti autem scripturas sanctas spernentes et viros illustres spiritu sancto afflatos omnes, qui de hac materia locuntur, et ab eorum veritate aversi, fabulas eciam' in domo dei prolocuntur3 [294 a], suum sensum" insequendo', docent sua sompnia, mandata homi- num et tradiciones seniorum et doctrinas magnificant ac magno- 10 pere commendant, ut in eis glorientur, eis complaceant nichilque pro veritate paciantur, ut scriptum sit (!)4: »Qui habet sompnia, loquatur sompnia, qui habet sermones meos, loquatur sermones meos vere; quid paleis ad triticum, dicit dominus? Numquid non verba mea' [sunt] tamquam ignis" et [quasi] maleus conterens 15 petras?« Et alibi ad huiusmodi iudex vivorum et mortuorum sentenciam suam propalat, dicens': »Ipocrite, bene prophetavit de vobis Isaias dicens: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Frustra autem colunt mel, docentes [doctrinas et] mandata hominum«. »Hii sunt, qui colant culicem, camelum 20 autem degluciunt, mentam et anetum decimant et, que graviora sunt legis, derelinquunt, videlicet misericordiam et iudicium«" Talium itaque“ raciones, adductas iam atque' adducibiles vel adhuc" pro eorum proposito infra" adducendas, mee° parvitatis pro modulo dissolvam, domino Jhesu concendente. Nec hee 25 raciones omnes iam per ipsos et" pro ipsis adducte, obsecro", moveant quempiam, antequam videat earum solucionem. Scrip tum quippe ests: »Ne respondeas, antequam audias«, et Ari stoteles" in primo de generacione: »Ad pauca respicientes 26 Infra folio 317 et ultimo a. m. col. rubr. A. b tamen seq. C. a populi fidelis C; et fervorem extinguere ita seq. C. om. C. dras. seq.B. post corr. A. f dicit dominus seq. A, sed del. g conburens montes seq. C. h seq. ras. ad sp. un. vocis B. i dicentes corr. docentes B. Rigitur C. 1 et B, C. mita B, C; ad hoc A. "om. C. O post cor. B; ita C; me A. P et pro ipsis om. C. q osecro corr. obsecro r item C. 35 in marg. m. x B. 1 Roman. XII, 11. 2 I. Thess. V, 19—20 (vox devocionis in biblia non legitur). Cf. II. Tim. IV, 4: »Et a veritate quidem auditum avertent, 1 5 Cf. Act. Cf. Jerem. XXIII, 28—29. ad fabulas autem convertentur«. 3 Cf. Mat= Matth. XV, 7—9. X, 42 (iudex vivorum et mortuorum). 40 thaei XXIII, 23—24. Eccli. XI, 8. Cf. Aristotelis De generatione et corruptione (ed. Lips. 1503), ƒ 4. 30 C
22 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 1, c. 2 non frequentare hoc venerabile sacramentum, sicque non verentur destruere devocionem fidelium' et extinguere fervorem, cumb dicat apostolus!: »Spiritu ferventes«, et alibi2: »Spiritum devocionis nolite extinguere, prophecias nolite spernere.« Isti autem scripturas sanctas spernentes et viros illustres spiritu sancto afflatos omnes, qui de hac materia locuntur, et ab eorum veritate aversi, fabulas eciam' in domo dei prolocuntur3 [294 a], suum sensum" insequendo', docent sua sompnia, mandata homi- num et tradiciones seniorum et doctrinas magnificant ac magno- 10 pere commendant, ut in eis glorientur, eis complaceant nichilque pro veritate paciantur, ut scriptum sit (!)4: »Qui habet sompnia, loquatur sompnia, qui habet sermones meos, loquatur sermones meos vere; quid paleis ad triticum, dicit dominus? Numquid non verba mea' [sunt] tamquam ignis" et [quasi] maleus conterens 15 petras?« Et alibi ad huiusmodi iudex vivorum et mortuorum sentenciam suam propalat, dicens': »Ipocrite, bene prophetavit de vobis Isaias dicens: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Frustra autem colunt mel, docentes [doctrinas et] mandata hominum«. »Hii sunt, qui colant culicem, camelum 20 autem degluciunt, mentam et anetum decimant et, que graviora sunt legis, derelinquunt, videlicet misericordiam et iudicium«" Talium itaque“ raciones, adductas iam atque' adducibiles vel adhuc" pro eorum proposito infra" adducendas, mee° parvitatis pro modulo dissolvam, domino Jhesu concendente. Nec hee 25 raciones omnes iam per ipsos et" pro ipsis adducte, obsecro", moveant quempiam, antequam videat earum solucionem. Scrip tum quippe ests: »Ne respondeas, antequam audias«, et Ari stoteles" in primo de generacione: »Ad pauca respicientes 26 Infra folio 317 et ultimo a. m. col. rubr. A. b tamen seq. C. a populi fidelis C; et fervorem extinguere ita seq. C. om. C. dras. seq.B. post corr. A. f dicit dominus seq. A, sed del. g conburens montes seq. C. h seq. ras. ad sp. un. vocis B. i dicentes corr. docentes B. Rigitur C. 1 et B, C. mita B, C; ad hoc A. "om. C. O post cor. B; ita C; me A. P et pro ipsis om. C. q osecro corr. obsecro r item C. 35 in marg. m. x B. 1 Roman. XII, 11. 2 I. Thess. V, 19—20 (vox devocionis in biblia non legitur). Cf. II. Tim. IV, 4: »Et a veritate quidem auditum avertent, 1 5 Cf. Act. Cf. Jerem. XXIII, 28—29. ad fabulas autem convertentur«. 3 Cf. Mat= Matth. XV, 7—9. X, 42 (iudex vivorum et mortuorum). 40 thaei XXIII, 23—24. Eccli. XI, 8. Cf. Aristotelis De generatione et corruptione (ed. Lips. 1503), ƒ 4. 30 C
Strana 23
Protestatio auctoris. 23 de facili enuncciant.« Istas quippe adduxi raciones pro tanto, ut videant hii, qui ex adverso contendunt, quod nichil horum, que ipsi adducunt vel possunt adducere, reliqui sine satisfaccione superficientis solucionis, que postea in fine tractatus subiungetur'. 1294b] [CAPITULUM TERTIUM. Protestor" igitur, quod in hac questione' non intendo dicere vel scribere, sicud neque' in ullos actul per me facto vel fiendo in futurum, ymo intendo non dicere omne illud, quod est contra sacrosanctam ecclesiam Christi Jhesu' catholicam vel contra fidem christianam per directum vel indirectum, vel quod esset ullo 10 modo contra sacram' scripturam aut bonos mores ecclesie, aut quod posset" aliquo modo offendere pias aures fidelis hominis christiani. Quodsi forte, quod absit, aliquid horum contrarium me dicere, scribere vel sentire contingeret ex mea ignorancia vel inadvertencia aut quavis alia negligencia et inperfeccione, quam 15 cognosco in me ipso esse multam nimis, illud statim in principio revoco et retracto, rogans habere pro non dicto. Propter quod et ad securitatem maiorem ista dicta mea et scripta, quemad modum et omnia alia facta mea et me ipsum submitto correc cioni sancte catholice ecclesie et meis patribus orthodoxis", para 20 tus existens et cupiens usquequaque emendari et per ipsam piam matrem meam' et patres ad viam veritatis et gracie per Christum Jhesum sancte in ecclesia duci et reduci ac deduci. Propter" quod clamo ad dominum Jhesum crucifixum et ad ipsius ecclesiam di cens!: »Emitte lucem tuam et veritatem tuam, ipsa" me deduxerunt 25 et adduxerunt'«. Et alibi2: »Notam michit fac viam, in qua am bulem, quia" deus meus es tu«; et sequitur: »Spiritus bonus de ducet me'« et cetera“. a b que-subiungetur om. C. subiungetur seq. false A, sed del.; plus dautem 30 c add. ab edit. quam media pagina inperscripta seq. in cod. A. e in hac questione om. D. in questione hac, quod non ita seq. C. fom. C. g nullo C. h meo factum vel in futurum faciendo ymmo ita seq. C. Christi Jhesu om. C. kposset C. 1 sanctam C, im possit C. n precipue illis, qui spiritu dei aguntur seq. C. 0 om. C. p ita D; per A, B, C. q etc. seq.; me—alibi om. D. r me cor. michi in marg.(false) A. S ita biblia et C; adduxerunt et deduxerunt A; deduci et adduci B. t add. in marg. A. u quia—questionis om. D; igitur est notandum ... ita seq D. V in terram rectam etc. seq. C. x plus quam dimidia pagina inperscripta seq. A. Psalm. XLII, 3 (ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem sanc- 2 Psalm CXLII, 8 et 10. tum tuum). 35 40
Protestatio auctoris. 23 de facili enuncciant.« Istas quippe adduxi raciones pro tanto, ut videant hii, qui ex adverso contendunt, quod nichil horum, que ipsi adducunt vel possunt adducere, reliqui sine satisfaccione superficientis solucionis, que postea in fine tractatus subiungetur'. 1294b] [CAPITULUM TERTIUM. Protestor" igitur, quod in hac questione' non intendo dicere vel scribere, sicud neque' in ullos actul per me facto vel fiendo in futurum, ymo intendo non dicere omne illud, quod est contra sacrosanctam ecclesiam Christi Jhesu' catholicam vel contra fidem christianam per directum vel indirectum, vel quod esset ullo 10 modo contra sacram' scripturam aut bonos mores ecclesie, aut quod posset" aliquo modo offendere pias aures fidelis hominis christiani. Quodsi forte, quod absit, aliquid horum contrarium me dicere, scribere vel sentire contingeret ex mea ignorancia vel inadvertencia aut quavis alia negligencia et inperfeccione, quam 15 cognosco in me ipso esse multam nimis, illud statim in principio revoco et retracto, rogans habere pro non dicto. Propter quod et ad securitatem maiorem ista dicta mea et scripta, quemad modum et omnia alia facta mea et me ipsum submitto correc cioni sancte catholice ecclesie et meis patribus orthodoxis", para 20 tus existens et cupiens usquequaque emendari et per ipsam piam matrem meam' et patres ad viam veritatis et gracie per Christum Jhesum sancte in ecclesia duci et reduci ac deduci. Propter" quod clamo ad dominum Jhesum crucifixum et ad ipsius ecclesiam di cens!: »Emitte lucem tuam et veritatem tuam, ipsa" me deduxerunt 25 et adduxerunt'«. Et alibi2: »Notam michit fac viam, in qua am bulem, quia" deus meus es tu«; et sequitur: »Spiritus bonus de ducet me'« et cetera“. a b que-subiungetur om. C. subiungetur seq. false A, sed del.; plus dautem 30 c add. ab edit. quam media pagina inperscripta seq. in cod. A. e in hac questione om. D. in questione hac, quod non ita seq. C. fom. C. g nullo C. h meo factum vel in futurum faciendo ymmo ita seq. C. Christi Jhesu om. C. kposset C. 1 sanctam C, im possit C. n precipue illis, qui spiritu dei aguntur seq. C. 0 om. C. p ita D; per A, B, C. q etc. seq.; me—alibi om. D. r me cor. michi in marg.(false) A. S ita biblia et C; adduxerunt et deduxerunt A; deduci et adduci B. t add. in marg. A. u quia—questionis om. D; igitur est notandum ... ita seq D. V in terram rectam etc. seq. C. x plus quam dimidia pagina inperscripta seq. A. Psalm. XLII, 3 (ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem sanc- 2 Psalm CXLII, 8 et 10. tum tuum). 35 40
Strana 24
[2954 ARTICULUS SECUNDUS. [CAPITULUM UNICUM'. Quantum ad secundum articulum et quantum ad hoc com plexum' »manducare sacramentum!«, quod in[a] primo loco ponitur in titulo questionis, est notandum, quod triplex est modus corpus Christi manducandi — prout“ habetur in Gloza ordinaria in decreto super illo verbo: »Quicumque manduca- verite panem et biberit' calicem domini“ indigne, reus erit« etc2 — spiritualiter solum, quod est solum bonorum, vel 10 sacramentaliter“ solum, quod est solum malorum et sacra mentaliter et spiritualiter, quod est solum eciam bo- norum. [1] Manducare‘ solum spiritualiter est per graciam, que alias dicitur res' sacramenti, deo adherere et in deum ire de" claritate 9 Nota triplicem modum manducandi a. m. post. A. a in marg. A, B; col. rubr. C. b add. ab edit. ras. A. d prout—erit f hunc seq. in A, sed del. g in etc. om. D. e duae voces eras. seq. A. i simul seq. C. sacramentabiliter B; bonum seq., sed del. B. marg. A. h k in hoc loco incipiunt excerpta in cod. Palat. Vindob. 4940, ƒ 195a—221a (= cod. E) 20 et cod. 4550, f) 109a—136b (= cod. F), hisce scil. verbis: Corpus Christi man ducare solum spiritualiter etc. Quae excerpta in cod. E inscribuntur: Reverendi Magistri Mathie de corpore Christi, et in cod. F: De corpore Christi notabilia preciosa. Manducacio spiritualis (rubr.) et manu poster.: De spirituali manduca= cione. Verba sequentia etiam leguntur in cod. bibl. univ. Prag. XI D 9 f. 134a (=textus G) prout [Dictum] reverendi Magistri Mathie de corpore Christi. quod ponitur inter alias auctoritates ab auctore probabiliter hussitico, ut dicitur in tractatu »de corpore«, qui incipit ibidem f. 132b hisce verbis: »Convenientibus vobis in unum Ia Cor. XI. In ista epistola apostolus docet« etc; —itaque seq. D. I om. G. m et unum esse spiritum cum deo iuxta illud: Qui adheret... etc. 30 E, F, G. Cf. supra art. I, c. 1, p. 13. (ed. Migne, Patr. l. v. 114, col. 539). 2 Cf. Walafridi Strabonis Glossam ord. 25 15
[2954 ARTICULUS SECUNDUS. [CAPITULUM UNICUM'. Quantum ad secundum articulum et quantum ad hoc com plexum' »manducare sacramentum!«, quod in[a] primo loco ponitur in titulo questionis, est notandum, quod triplex est modus corpus Christi manducandi — prout“ habetur in Gloza ordinaria in decreto super illo verbo: »Quicumque manduca- verite panem et biberit' calicem domini“ indigne, reus erit« etc2 — spiritualiter solum, quod est solum bonorum, vel 10 sacramentaliter“ solum, quod est solum malorum et sacra mentaliter et spiritualiter, quod est solum eciam bo- norum. [1] Manducare‘ solum spiritualiter est per graciam, que alias dicitur res' sacramenti, deo adherere et in deum ire de" claritate 9 Nota triplicem modum manducandi a. m. post. A. a in marg. A, B; col. rubr. C. b add. ab edit. ras. A. d prout—erit f hunc seq. in A, sed del. g in etc. om. D. e duae voces eras. seq. A. i simul seq. C. sacramentabiliter B; bonum seq., sed del. B. marg. A. h k in hoc loco incipiunt excerpta in cod. Palat. Vindob. 4940, ƒ 195a—221a (= cod. E) 20 et cod. 4550, f) 109a—136b (= cod. F), hisce scil. verbis: Corpus Christi man ducare solum spiritualiter etc. Quae excerpta in cod. E inscribuntur: Reverendi Magistri Mathie de corpore Christi, et in cod. F: De corpore Christi notabilia preciosa. Manducacio spiritualis (rubr.) et manu poster.: De spirituali manduca= cione. Verba sequentia etiam leguntur in cod. bibl. univ. Prag. XI D 9 f. 134a (=textus G) prout [Dictum] reverendi Magistri Mathie de corpore Christi. quod ponitur inter alias auctoritates ab auctore probabiliter hussitico, ut dicitur in tractatu »de corpore«, qui incipit ibidem f. 132b hisce verbis: »Convenientibus vobis in unum Ia Cor. XI. In ista epistola apostolus docet« etc; —itaque seq. D. I om. G. m et unum esse spiritum cum deo iuxta illud: Qui adheret... etc. 30 E, F, G. Cf. supra art. I, c. 1, p. 13. (ed. Migne, Patr. l. v. 114, col. 539). 2 Cf. Walafridi Strabonis Glossam ord. 25 15
Strana 25
Triplex modus manducandi corporis Christi. 25 in claritatem, tamquam a domini spiritu transformatum iri1, ut' qui adheret deo, unus spiritus efficiaturs cum illo. Manducare' spiritualiter est gustare et videre in spiritu, »quo niam suavis est dominus2«. Manducare“ spiritualiter, prout dicit Augustinus" est in Christo manere et Christum in se ma nentem habere, proute dicit Veritast: »Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo«, etc. Et hec" manducacio fit per fidem, spem et caritatem. Per fidem fit, ut dicit Ambrosius super Lucam': »Fides in corde meo est Christus in corde meo«, etc. Per fidem etenim" rectam 10 itur in deum, quemadmodum cibus corporis in carnem et san guinem hominis' transformatur. Quapropter inquit! Augusti nus super Johanem6: »Utquid paras dentem et ventrem"? Crede et manducasti«. Fit eciam hec" spiritualis manducacio per spem vivam, de qua dicitur la Petri I°7: »Vocati estis in spem vivam«. Et" ideo scriptum ests: »Qui sperant in domino, mutabunt forti tudinem,« id est in se deficient, et dei virtute ex alto induen tur', sicud apostolus, qui dicit 10: »Libenter gloriabor in infirmi tatibus meis, ut in me inhabitet " virtus Christi«. Et exinde" dictum est 11: »Diligam te, virtus mea«. Et alibi 12: »Talem fiduciam habes 20 mus per Christum ad deum, ut non sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, tamquam ex nobis, sed omnis nostra suffi 15 6 Manducare spiritualiter tribus [modis] A alia manu. 10 Nota A alia manu post. a demum seq., sed del. A; seq. C, D. b efficitur C, E, F. C man 25 d item m. etc. E, F, G; manducare—Au= ducare—dominus om. E, F, G. e prout—manducare gustinus om. D; et secundum Augustinum seq. D. f et—eo om. C. g fidem per preterea spiritualiter in lin. 15 p. 26 om. D. seq., sed del. B. igitur C. i corpus corr. corporis A, B. k corporis (sic) m ita C; et ventrem om. A, B. 1 add. in 30 E, F, G. 1 dicit E, F, G. marg. m. x B. o et... ex deo est om. E, F, G. p habitet C. q inde B. C. r ita biblia et C; cogitare aliquid cet. cod. om. 2 Cf. Psalm. XCIX, 5. Cf. II. Cor. III, 18. 3 Cf. S. Augustini de verbis domini, serm. 46 allatum a S. Thoma Aq. 3, q. 80, a. 2, 3, (ed. Parm. 4 Cf. Joan. VI, 57. IV. 376). 5 Verba haec S. Ambrosii in Exp. evang. 35 sec. Lucam (ed. Migne Patr. l. t. 15, pag 1527 sq.) non invenimus. 6 Cf. S. Augustini de remedio poenitentiae (tract. 25. in Joan., n. 12) cf. Decreti Gratiani, p. III, de consecr., dist. II, c. 47 (ed. Friedberg p. 1331). Cf. 1. Petri I, 3 (qui regeneravit nos in spem vivam). Cf. Isaiae XL, 31. " Cf. Lucae XXIV, 49 (quoadusque induamini virtute ex alto). 1° Cf. II. Cor. XII, 9. 40 11 Cf. Psalm. XVII, 2: »Diligam te, domine, fortitudo mea«. 12 Cf. II. Cor. III, 4—5.
Triplex modus manducandi corporis Christi. 25 in claritatem, tamquam a domini spiritu transformatum iri1, ut' qui adheret deo, unus spiritus efficiaturs cum illo. Manducare' spiritualiter est gustare et videre in spiritu, »quo niam suavis est dominus2«. Manducare“ spiritualiter, prout dicit Augustinus" est in Christo manere et Christum in se ma nentem habere, proute dicit Veritast: »Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo«, etc. Et hec" manducacio fit per fidem, spem et caritatem. Per fidem fit, ut dicit Ambrosius super Lucam': »Fides in corde meo est Christus in corde meo«, etc. Per fidem etenim" rectam 10 itur in deum, quemadmodum cibus corporis in carnem et san guinem hominis' transformatur. Quapropter inquit! Augusti nus super Johanem6: »Utquid paras dentem et ventrem"? Crede et manducasti«. Fit eciam hec" spiritualis manducacio per spem vivam, de qua dicitur la Petri I°7: »Vocati estis in spem vivam«. Et" ideo scriptum ests: »Qui sperant in domino, mutabunt forti tudinem,« id est in se deficient, et dei virtute ex alto induen tur', sicud apostolus, qui dicit 10: »Libenter gloriabor in infirmi tatibus meis, ut in me inhabitet " virtus Christi«. Et exinde" dictum est 11: »Diligam te, virtus mea«. Et alibi 12: »Talem fiduciam habes 20 mus per Christum ad deum, ut non sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, tamquam ex nobis, sed omnis nostra suffi 15 6 Manducare spiritualiter tribus [modis] A alia manu. 10 Nota A alia manu post. a demum seq., sed del. A; seq. C, D. b efficitur C, E, F. C man 25 d item m. etc. E, F, G; manducare—Au= ducare—dominus om. E, F, G. e prout—manducare gustinus om. D; et secundum Augustinum seq. D. f et—eo om. C. g fidem per preterea spiritualiter in lin. 15 p. 26 om. D. seq., sed del. B. igitur C. i corpus corr. corporis A, B. k corporis (sic) m ita C; et ventrem om. A, B. 1 add. in 30 E, F, G. 1 dicit E, F, G. marg. m. x B. o et... ex deo est om. E, F, G. p habitet C. q inde B. C. r ita biblia et C; cogitare aliquid cet. cod. om. 2 Cf. Psalm. XCIX, 5. Cf. II. Cor. III, 18. 3 Cf. S. Augustini de verbis domini, serm. 46 allatum a S. Thoma Aq. 3, q. 80, a. 2, 3, (ed. Parm. 4 Cf. Joan. VI, 57. IV. 376). 5 Verba haec S. Ambrosii in Exp. evang. 35 sec. Lucam (ed. Migne Patr. l. t. 15, pag 1527 sq.) non invenimus. 6 Cf. S. Augustini de remedio poenitentiae (tract. 25. in Joan., n. 12) cf. Decreti Gratiani, p. III, de consecr., dist. II, c. 47 (ed. Friedberg p. 1331). Cf. 1. Petri I, 3 (qui regeneravit nos in spem vivam). Cf. Isaiae XL, 31. " Cf. Lucae XXIV, 49 (quoadusque induamini virtute ex alto). 1° Cf. II. Cor. XII, 9. 40 11 Cf. Psalm. XVII, 2: »Diligam te, domine, fortitudo mea«. 12 Cf. II. Cor. III, 4—5.
Strana 26
26 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 2. ciencia ex deo est«. — Fit eciam per caritatem, per quam homo in deum transfertur, iuxta' quod dictum estl: »Deus cari- tas est', et qui manet in caritate, in deo manet« etc. Et inde caritas nomen' ignis sibi in scripturis vendicavit, prout dicit Veritas? »Ignem veni mittere in terram et quid volo, nisi ut ardeat?« Ignis siquidem inter alia elementa est maxime activitatis et“ omne sibi adhibitum consumit' inpetuose et devorat' et in suam formam commutat, nec quiescit, donec totum iniectum assimilet. Sic omnis dilectio habet naturam secundum id, quod diligit, 10 animam alterare. Propterea dictum est per prophetam3: »Facti sunt abhominabiles, prout eak, que' dilexerunt«. Ita eciam, qui deum diligit, ad dei luciformem similitudinem transformatur; secundum" hoc scriptum est4: »Scimus, [quoniam], cum apparuerit, similes ei erimus.« Manducare preterea" spiritualiter est corpori Christi mistico uniri" per fraternum" amorem, hoc est in societate sanctorum permanere per unitatem spiritus, per voluntatum concordiam, per donorum" omnium participium, de qua loquitur luculenter beatuss Augustinus super Johanne in Omelia'; si gracia huius 20 spiritualis manducacionis in homine est spiritus sancti visitacio, per septem eius donorum percepcionem, puta spiritus, timoris, pietatis etc., epulacionem et operacionem successivam, de qua loquitur beatus Gregorius I° Moralium, epulacionem septem filiorum Job ad suum" propositum deducendo'. Signum quoque 25 huius manducacionis in homine est percepcio' fructuum spiritus, de quo dicit apostolus": »Fructus autem spiritus est caritas, gau- dium, pax, paciencia, benignitas, bonitas«, etc. 2] Manducare solum sacramentaliter' est sacramentum" 5 15 a iuxta illud E, F, G. b etc. Que ignis dicitur iuxta »Ignem veni« etc. dom. E, F. G. e conbustibile add. E, F, G. 30 E, F, G. C ras. seq. A. f consumens E, F, G. g et devorans—commutans E, F, G. h sibi add. k post corr. A. 1 quando E, F. m secundum— E, F, G. i illud F. o post corr. erimus om. F, G. n post corr. A; item manducare E, F, G. r de qua- add. in marg. m. x B. P om. E, F, G. q dolorum F. 35 bonitas etc. om. E, G; de qua... deducendo om. D. F. ' in marg. m. x B. t et C. u ras. seq.; propositum add. in marg. m. x B. v perecepcio * est—bonitas om. D. y spiritualiter F. z om. G. corr. percepcio A. 4 Cf. I. Joan. Oseae IX, 10. 2 Lucae XII, 49. I. Joan. IV, 16. III, 2. 5 Cf. S. Augustini In Joannis evang. tract. CXXIV (ed. Migne, Patr. Cf. S. Gregorii Moralis expositio in beatum Job, 40 lat. t. 35, col. 1614). 7 Galat. V. 22. lib. I, cap. XV (ed. Migne, Patr. lat. t. 75, pag. 547).
26 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 2. ciencia ex deo est«. — Fit eciam per caritatem, per quam homo in deum transfertur, iuxta' quod dictum estl: »Deus cari- tas est', et qui manet in caritate, in deo manet« etc. Et inde caritas nomen' ignis sibi in scripturis vendicavit, prout dicit Veritas? »Ignem veni mittere in terram et quid volo, nisi ut ardeat?« Ignis siquidem inter alia elementa est maxime activitatis et“ omne sibi adhibitum consumit' inpetuose et devorat' et in suam formam commutat, nec quiescit, donec totum iniectum assimilet. Sic omnis dilectio habet naturam secundum id, quod diligit, 10 animam alterare. Propterea dictum est per prophetam3: »Facti sunt abhominabiles, prout eak, que' dilexerunt«. Ita eciam, qui deum diligit, ad dei luciformem similitudinem transformatur; secundum" hoc scriptum est4: »Scimus, [quoniam], cum apparuerit, similes ei erimus.« Manducare preterea" spiritualiter est corpori Christi mistico uniri" per fraternum" amorem, hoc est in societate sanctorum permanere per unitatem spiritus, per voluntatum concordiam, per donorum" omnium participium, de qua loquitur luculenter beatuss Augustinus super Johanne in Omelia'; si gracia huius 20 spiritualis manducacionis in homine est spiritus sancti visitacio, per septem eius donorum percepcionem, puta spiritus, timoris, pietatis etc., epulacionem et operacionem successivam, de qua loquitur beatus Gregorius I° Moralium, epulacionem septem filiorum Job ad suum" propositum deducendo'. Signum quoque 25 huius manducacionis in homine est percepcio' fructuum spiritus, de quo dicit apostolus": »Fructus autem spiritus est caritas, gau- dium, pax, paciencia, benignitas, bonitas«, etc. 2] Manducare solum sacramentaliter' est sacramentum" 5 15 a iuxta illud E, F, G. b etc. Que ignis dicitur iuxta »Ignem veni« etc. dom. E, F. G. e conbustibile add. E, F, G. 30 E, F, G. C ras. seq. A. f consumens E, F, G. g et devorans—commutans E, F, G. h sibi add. k post corr. A. 1 quando E, F. m secundum— E, F, G. i illud F. o post corr. erimus om. F, G. n post corr. A; item manducare E, F, G. r de qua- add. in marg. m. x B. P om. E, F, G. q dolorum F. 35 bonitas etc. om. E, G; de qua... deducendo om. D. F. ' in marg. m. x B. t et C. u ras. seq.; propositum add. in marg. m. x B. v perecepcio * est—bonitas om. D. y spiritualiter F. z om. G. corr. percepcio A. 4 Cf. I. Joan. Oseae IX, 10. 2 Lucae XII, 49. I. Joan. IV, 16. III, 2. 5 Cf. S. Augustini In Joannis evang. tract. CXXIV (ed. Migne, Patr. Cf. S. Gregorii Moralis expositio in beatum Job, 40 lat. t. 35, col. 1614). 7 Galat. V. 22. lib. I, cap. XV (ed. Migne, Patr. lat. t. 75, pag. 547).
Strana 27
De sacramentali et spirituali manducatione corporis Christi. 27 in ore corporali ruminare et tantum speciesa seu accidencia panis degustare, rem autem' sacramenti nullo modo percipere neque panem vivum celestem ullo' modo gustare, sicut scriptum est 1: »Animalis homo non percipit ea, que sunt spiritus dei«. Et sicut homini mortuo corporaliter cibus in nullo sapit, in nullo proficite, sic prorsus et iste panis homini animali. [3] Manducare autem spiritualiter et sacramentali- ter est sacramentum in ore ruminare" et pasci vini et panis speciebus et rem sacramenti, id est graciam, in spiritu et veritate degustare et verum corpus Christi et sanguinem ore novi hominis, qui secundum deum creatus est2, et spiritualis, de quo superius dictum est, in racionibus ante oppositum, spiritualiter ruminare'. Et iuxta hec, que dicta sunt, ponam proposicionem: [A] Omnis christianus, cui conceditur corpus Christi spiritualiter solum fre- quenter vel cottidie manducare, talis est ydoneus ad cottidianam 15 vel alias frequentem eucharistie sumpcionem. Et hoc videtur sequi evidenter ex predictis; nam omnis, qui dignus est illo, quod solum sanctis concessum est!, eciam est et illo dignus, quod bonis et malis concessum est. Sed sic est de illo, cui conceditur solum spiritualiter corpus Christi manducare per fidem etm spiritus 20 devocionem, igitur, etc". Item aliud°: Omne tale, quod solus deus in homine ope ratur, debet minister eius" cooperari, [295b] sicut dicit aposto- lus': »Cooperatores etenim dei sumus«. Sed manducacionem spi- ritualem prius descriptam solus deus operatur secundum deter 25 minacionem Veritatis dicentisa: »Spiritus est, qui vivificat", caro 5 10 1 Signum 2m et Manducare sacramentaliter duabus man. A. 6 3° et Manducare spiritualiter et sacramentaliter duabus man. A. bonis 15 Sacramentum concessum; A manu poster. malis species panis gustare (degustare E, F), sicut scriptum est E, F, G; cet. om. 30 solum seq. B, C; del. A. nam E, F, G. d nullo B. e in nullo f om. E, F, G, sed add. verba sequentia de signo proficit om. E, F, G. huius manducationis: Signum huius manducacionis in homine est percepcio fructuum spiritus. De quo dicit apostolus: »Fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax, paciencia, benignitas, bonitas«. g manducare C. h spiri 35 tuali spiritualiter ruminare D, E, F, G, cet. om.; in sequentibus excerpta tantum manducare C. in cod. E, F, G adducuntur. k et—predictis om. D. 1 om. B. et seq. A. n m P ei C. o post corr. B; om. C, D. om. B. q etc. seq.; caro—operatur om. D. 1 I Cor. II, 14. 2 Cf. Ephes. IV, 24. III. Joan. 8 (ut cooperatores 40 simus veritatis). Joan. VI, 64. b
De sacramentali et spirituali manducatione corporis Christi. 27 in ore corporali ruminare et tantum speciesa seu accidencia panis degustare, rem autem' sacramenti nullo modo percipere neque panem vivum celestem ullo' modo gustare, sicut scriptum est 1: »Animalis homo non percipit ea, que sunt spiritus dei«. Et sicut homini mortuo corporaliter cibus in nullo sapit, in nullo proficite, sic prorsus et iste panis homini animali. [3] Manducare autem spiritualiter et sacramentali- ter est sacramentum in ore ruminare" et pasci vini et panis speciebus et rem sacramenti, id est graciam, in spiritu et veritate degustare et verum corpus Christi et sanguinem ore novi hominis, qui secundum deum creatus est2, et spiritualis, de quo superius dictum est, in racionibus ante oppositum, spiritualiter ruminare'. Et iuxta hec, que dicta sunt, ponam proposicionem: [A] Omnis christianus, cui conceditur corpus Christi spiritualiter solum fre- quenter vel cottidie manducare, talis est ydoneus ad cottidianam 15 vel alias frequentem eucharistie sumpcionem. Et hoc videtur sequi evidenter ex predictis; nam omnis, qui dignus est illo, quod solum sanctis concessum est!, eciam est et illo dignus, quod bonis et malis concessum est. Sed sic est de illo, cui conceditur solum spiritualiter corpus Christi manducare per fidem etm spiritus 20 devocionem, igitur, etc". Item aliud°: Omne tale, quod solus deus in homine ope ratur, debet minister eius" cooperari, [295b] sicut dicit aposto- lus': »Cooperatores etenim dei sumus«. Sed manducacionem spi- ritualem prius descriptam solus deus operatur secundum deter 25 minacionem Veritatis dicentisa: »Spiritus est, qui vivificat", caro 5 10 1 Signum 2m et Manducare sacramentaliter duabus man. A. 6 3° et Manducare spiritualiter et sacramentaliter duabus man. A. bonis 15 Sacramentum concessum; A manu poster. malis species panis gustare (degustare E, F), sicut scriptum est E, F, G; cet. om. 30 solum seq. B, C; del. A. nam E, F, G. d nullo B. e in nullo f om. E, F, G, sed add. verba sequentia de signo proficit om. E, F, G. huius manducationis: Signum huius manducacionis in homine est percepcio fructuum spiritus. De quo dicit apostolus: »Fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax, paciencia, benignitas, bonitas«. g manducare C. h spiri 35 tuali spiritualiter ruminare D, E, F, G, cet. om.; in sequentibus excerpta tantum manducare C. in cod. E, F, G adducuntur. k et—predictis om. D. 1 om. B. et seq. A. n m P ei C. o post corr. B; om. C, D. om. B. q etc. seq.; caro—operatur om. D. 1 I Cor. II, 14. 2 Cf. Ephes. IV, 24. III. Joan. 8 (ut cooperatores 40 simus veritatis). Joan. VI, 64. b
Strana 28
28 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 2. non prodest quidquam«, et omnium doctorum theologie dicen cium, quod graciam soluma spiritus sanctus in animabus operatur, et sacramentalis corporis Christi manducacio auget graciam in digne' sumentibus; igitur minister debet gracie dei cooperari per 5 dispensacionem frequentem dei populo beatifici sacramenti. Item, quod spiritus sanctus construxit in homine, homo non debet destruere, secundum quod dicit apostolus1: »In edi- ficacionem posuit nos spiritus sanctus et non in destruccionem.« Sed fervorem devocionis" in hominibus spiritus sanctus constru- 10 xite et exinde desiderium et sitim ad crebram sacramenti sump cionem. Illa enim profecto sitis ad sacramentum, que surgit ex devocione fidei, est primum opus spiritus sancti et proprium, quod requirebat dominus in salvandis, dicens?: »Si quis‘ sitit, veniat [ad me] et bibat.« Eth propheta3: »Sicientes, venite ad 15 aquas.« Et Sapiens4: »Bibent me et adhuc sicient.« Hoc, inquam, sitire est plane illa traccio, qua pater trahit ad filium; de qua dominus Jhesus ad litteram loquens de manducacione huius sa- cramenti, dicit": »Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum.« Minister autem denegans hoc sacramentum fidelibus 20 poscentibus, illam devocionem spiritus, illud opus spiritus sancti, illam attraccionem patris ad filium procul dubio destrueret in eisdem; igitur nullo' modo audeat prohibere. Et" ad hoc facit illud Actuum°, ubi dixit eunuchus ad Philippum: »Ecce, aqua, quis me prohibet baptizari?« Et ibidem XII', ubi loquente Petro 25 verba dei cecidit spiritus sanctus super omnes, qui audiebant verbum"7, sequiturs: »Et obstupuerunt ex circumcisione fideles, qui venerant cum Petro, quia et in naciones gracia spiritus sancti effusa est,« quod proprie concernit modernos, qui stupent et mirantur, quod et plebei, [qui] religiose viventes' devocionem 30 sectantur", cupiunt creberrime sacramentum altaris manducare. Sed intellige, quod sequiture: »Tunc dixit Petrus ad huiusmodi 35 a solus C. ita A, B ; in om. C; indigne cor. digne G. C post b corr. B. dita B; devocionem A, C; et devocionem D. e construit post cor. B. f in seq. A, B; om. C, D. g veniat seq., sed. del. A. h et—illum om. D. i eum C; spiritus seq., sed del. B; minister—spiritus Iita D; ullo A, B, C. k destruit C. in marg. add. manu alia A, B. m et-eucaristie sacrosancte om. D. n dei seq. C. O venientes; ob seq. C. p et seq.B. 1 II. Cor. XIII, 10, (libere allatum). 2 Joan. VII, 37. 3 Isaiae LV, 1. 5 40 Eccli. XXIV, 29 (qui bibunt me, adhuc sitient). Joan. VI. 44 (libere Act. VIII, 36. Act. X, 47—48. 8 Act. X, 44. Act. X. 45. allatum).
28 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. 2. non prodest quidquam«, et omnium doctorum theologie dicen cium, quod graciam soluma spiritus sanctus in animabus operatur, et sacramentalis corporis Christi manducacio auget graciam in digne' sumentibus; igitur minister debet gracie dei cooperari per 5 dispensacionem frequentem dei populo beatifici sacramenti. Item, quod spiritus sanctus construxit in homine, homo non debet destruere, secundum quod dicit apostolus1: »In edi- ficacionem posuit nos spiritus sanctus et non in destruccionem.« Sed fervorem devocionis" in hominibus spiritus sanctus constru- 10 xite et exinde desiderium et sitim ad crebram sacramenti sump cionem. Illa enim profecto sitis ad sacramentum, que surgit ex devocione fidei, est primum opus spiritus sancti et proprium, quod requirebat dominus in salvandis, dicens?: »Si quis‘ sitit, veniat [ad me] et bibat.« Eth propheta3: »Sicientes, venite ad 15 aquas.« Et Sapiens4: »Bibent me et adhuc sicient.« Hoc, inquam, sitire est plane illa traccio, qua pater trahit ad filium; de qua dominus Jhesus ad litteram loquens de manducacione huius sa- cramenti, dicit": »Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum.« Minister autem denegans hoc sacramentum fidelibus 20 poscentibus, illam devocionem spiritus, illud opus spiritus sancti, illam attraccionem patris ad filium procul dubio destrueret in eisdem; igitur nullo' modo audeat prohibere. Et" ad hoc facit illud Actuum°, ubi dixit eunuchus ad Philippum: »Ecce, aqua, quis me prohibet baptizari?« Et ibidem XII', ubi loquente Petro 25 verba dei cecidit spiritus sanctus super omnes, qui audiebant verbum"7, sequiturs: »Et obstupuerunt ex circumcisione fideles, qui venerant cum Petro, quia et in naciones gracia spiritus sancti effusa est,« quod proprie concernit modernos, qui stupent et mirantur, quod et plebei, [qui] religiose viventes' devocionem 30 sectantur", cupiunt creberrime sacramentum altaris manducare. Sed intellige, quod sequiture: »Tunc dixit Petrus ad huiusmodi 35 a solus C. ita A, B ; in om. C; indigne cor. digne G. C post b corr. B. dita B; devocionem A, C; et devocionem D. e construit post cor. B. f in seq. A, B; om. C, D. g veniat seq., sed. del. A. h et—illum om. D. i eum C; spiritus seq., sed del. B; minister—spiritus Iita D; ullo A, B, C. k destruit C. in marg. add. manu alia A, B. m et-eucaristie sacrosancte om. D. n dei seq. C. O venientes; ob seq. C. p et seq.B. 1 II. Cor. XIII, 10, (libere allatum). 2 Joan. VII, 37. 3 Isaiae LV, 1. 5 40 Eccli. XXIV, 29 (qui bibunt me, adhuc sitient). Joan. VI. 44 (libere Act. VIII, 36. Act. X, 47—48. 8 Act. X, 44. Act. X. 45. allatum).
Strana 29
Omnis fidelis christianus potest frequenter sumere corpus Christi. 29 stupentes: Numquid aquam quis prohibere potest, ut non bap tizentur hii, qui spiritum sanctum acceperunt, sicut et nos? Et iussit eos baptisari in nomine domini Jhesu Christi.« Quod tantum est dictum: Quis audebit prohibere sacramentum corporale hiis, quibus data est a deo gracia spiritualis sacramenti cuiuscumque sive baptismi, sive eucaristie sacrosancte? Inde' correlarie sequitur [primo], quod omnis christianus, qui habet fidem in Christum, que per dileccionem operaturl, potest digne sepe corporis Christi' frequentare sumpcionemd. Patet ex pre dictis. Et quia talis continue et sepe manducat spiritualiter corpus' 10 Christi, secundo sequitur, quod omnis, qui donorum spiritus sancti est particeps vel percipit fructus spiritus sancti“ superius conscriptos, habet signa manifesta, quod est ydoneus ad crebram corporis Christi sacramentalem sumpcionem. Sequitur tercio quod omnis, qui in missa presens existit et fideliter adorat corpus 15 Christi et devote et peccatorem se corde et ore confitetur, iam dignus est et expedit sibi in missa eadem sacramentum mandu care. Patet ex predictis', quoniam iam talis manducat spiritualiter et facit unum magnum bonum; et si manducat eciam sacramenta liter, idem facit vel aliud magnum'; sed duplex bonum prevalet 20 simplici bono, manducare siquidem sacramentaliler et spirituas liter" corpus Christi" est utique magnum bonum. 20 [De communione duplici (?) a. m. A. 22 Nota a. m. A. 2 c et sagwinis b inde—sequitur om. C. add. in marg. m. x B. seq. C. d manducare tantum E, F, G; patet—Christi om. D. e ita C; 25 ut A; vel B. f et sagwinem Jesu seq. C. g superius conscriptos om. D. h om. D. quod omnis, qui donorum spiritus sancti est particeps vel percipit fructus spiritus sancti superius conscriptos, habet signa manifesta, quod est vdoneus ad crebram corporis Christi sacramentalem sumpcionem. Sequitur 4°... ita seq. false C. patet ex predictis om. D. k sicut corr. si A, B. 1 bonum seq. D. m ita C; et spiritualiter cet. cod. om. n et sagwinem Jesu seq. C. 30 Cf. Galat. V. 6.
Omnis fidelis christianus potest frequenter sumere corpus Christi. 29 stupentes: Numquid aquam quis prohibere potest, ut non bap tizentur hii, qui spiritum sanctum acceperunt, sicut et nos? Et iussit eos baptisari in nomine domini Jhesu Christi.« Quod tantum est dictum: Quis audebit prohibere sacramentum corporale hiis, quibus data est a deo gracia spiritualis sacramenti cuiuscumque sive baptismi, sive eucaristie sacrosancte? Inde' correlarie sequitur [primo], quod omnis christianus, qui habet fidem in Christum, que per dileccionem operaturl, potest digne sepe corporis Christi' frequentare sumpcionemd. Patet ex pre dictis. Et quia talis continue et sepe manducat spiritualiter corpus' 10 Christi, secundo sequitur, quod omnis, qui donorum spiritus sancti est particeps vel percipit fructus spiritus sancti“ superius conscriptos, habet signa manifesta, quod est ydoneus ad crebram corporis Christi sacramentalem sumpcionem. Sequitur tercio quod omnis, qui in missa presens existit et fideliter adorat corpus 15 Christi et devote et peccatorem se corde et ore confitetur, iam dignus est et expedit sibi in missa eadem sacramentum mandu care. Patet ex predictis', quoniam iam talis manducat spiritualiter et facit unum magnum bonum; et si manducat eciam sacramenta liter, idem facit vel aliud magnum'; sed duplex bonum prevalet 20 simplici bono, manducare siquidem sacramentaliler et spirituas liter" corpus Christi" est utique magnum bonum. 20 [De communione duplici (?) a. m. A. 22 Nota a. m. A. 2 c et sagwinis b inde—sequitur om. C. add. in marg. m. x B. seq. C. d manducare tantum E, F, G; patet—Christi om. D. e ita C; 25 ut A; vel B. f et sagwinem Jesu seq. C. g superius conscriptos om. D. h om. D. quod omnis, qui donorum spiritus sancti est particeps vel percipit fructus spiritus sancti superius conscriptos, habet signa manifesta, quod est vdoneus ad crebram corporis Christi sacramentalem sumpcionem. Sequitur 4°... ita seq. false C. patet ex predictis om. D. k sicut corr. si A, B. 1 bonum seq. D. m ita C; et spiritualiter cet. cod. om. n et sagwinem Jesu seq. C. 30 Cf. Galat. V. 6.
Strana 30
ARTICULUS TERCIUS'. CAPITULUM PRIMUMS. 15 Sequitur' ille terminus [3] »communionis Jhesu Chris stil« in tytulo questionis. Pro quo est notandum secundum verba cuiusdam doctoris 5 inquientis: »Nota, ad spiritum sanctum pertinet sanctorum com municacio“, id est unio membrorum in corpore ecclesie et ad caput et ad invicem, sicut' spiritus hominis in corpore humano membra unit; cuius unionis signum est sacramentum dominici corporis. Item' ad spiritum sanctum pertinet communio, quam 10 habent ad invicem" in hoc, quod sunt socii in lucro; quod tangit David, dicens2: »Particeps ego sum omnium timencium te et custodiencium mandata tua«. In communione igitur sanctorum tria intelligamus: [i] sacramentum communionis mistici corporis', quod est ecclesia; [2] communionem sancte" societatis, ex qua accidit, quod quilibet, qui est de ecclesia vere, partem habet in omnibus bonis, que fiunt in ecclesia, per" quam viam aliquis de facili ditatur'; [3] ad quam eciam communionem sequi debet com municacio tam bonorum quam malorum temporalium, ut mala 20 30 15 Nota bene A. a ita A in marg.; rubr. B, C, b ita A in marg.; rubr. C. c sequitur— d sanctorum verbis doctoris colligitur quod om. D; item nota seq. D. communicacío in marg. add. A; m. x add. in marg. B; hic inc. excerpta in cod, E, F, G: Communicacio uno modo est etc. Com. E, F. f sic E. F. g Item—tua om. E, F. h sicut spiritus hominis seq. in A, sed. del. i in 25 telligimus, scilicet E, F. G. k societatem mistici corporis G; s. c., com- munionem sanctorum intelligimus societatem mistici corporis etc. E, F. I eciam praecedit, sed del. A. id est sancta societas, ex qua etc. E, F, G. n sanc torum C. n sequentia om. E, F et prosequuntur hoc modo: Communio ° dicatur omn. cod. corporis Christi tribus modis accipitur etc. 1 v. supra artic. I, c. 1., pag. 13. De hoc quoque capitulo aliqua desumpta Cf. Psalm. CXVIII. 63. sunt in cod. G. 2
ARTICULUS TERCIUS'. CAPITULUM PRIMUMS. 15 Sequitur' ille terminus [3] »communionis Jhesu Chris stil« in tytulo questionis. Pro quo est notandum secundum verba cuiusdam doctoris 5 inquientis: »Nota, ad spiritum sanctum pertinet sanctorum com municacio“, id est unio membrorum in corpore ecclesie et ad caput et ad invicem, sicut' spiritus hominis in corpore humano membra unit; cuius unionis signum est sacramentum dominici corporis. Item' ad spiritum sanctum pertinet communio, quam 10 habent ad invicem" in hoc, quod sunt socii in lucro; quod tangit David, dicens2: »Particeps ego sum omnium timencium te et custodiencium mandata tua«. In communione igitur sanctorum tria intelligamus: [i] sacramentum communionis mistici corporis', quod est ecclesia; [2] communionem sancte" societatis, ex qua accidit, quod quilibet, qui est de ecclesia vere, partem habet in omnibus bonis, que fiunt in ecclesia, per" quam viam aliquis de facili ditatur'; [3] ad quam eciam communionem sequi debet com municacio tam bonorum quam malorum temporalium, ut mala 20 30 15 Nota bene A. a ita A in marg.; rubr. B, C, b ita A in marg.; rubr. C. c sequitur— d sanctorum verbis doctoris colligitur quod om. D; item nota seq. D. communicacío in marg. add. A; m. x add. in marg. B; hic inc. excerpta in cod, E, F, G: Communicacio uno modo est etc. Com. E, F. f sic E. F. g Item—tua om. E, F. h sicut spiritus hominis seq. in A, sed. del. i in 25 telligimus, scilicet E, F. G. k societatem mistici corporis G; s. c., com- munionem sanctorum intelligimus societatem mistici corporis etc. E, F. I eciam praecedit, sed del. A. id est sancta societas, ex qua etc. E, F, G. n sanc torum C. n sequentia om. E, F et prosequuntur hoc modo: Communio ° dicatur omn. cod. corporis Christi tribus modis accipitur etc. 1 v. supra artic. I, c. 1., pag. 13. De hoc quoque capitulo aliqua desumpta Cf. Psalm. CXVIII. 63. sunt in cod. G. 2
Strana 31
Triplex acceptio complexi »communio corporis Christi«. 31 proximorum nobis assumamus per conpassionem et bona nostra eis' communicemus per elemosinarum largicionem«. Hec ille. Ex quibus verbis doctoris colligitur, quod hoc complexum »communio corporis Christi« similiter tribus modis ac- cipitur : [Primo modo'] secundum communem usum sermonis; dici tur enim communio corporis Christi societas ipsorum“ sanctorum secundum Augustinume1, prout ecclesia sanctorum, et solum" talium est unum corpus Christi misticum, cuius caput est Christus. In qua ecclesia seu communitate fidelium talis est et tanta unio, 10 ut quodlibet membrum eius sit particeps omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, et tota ecclesia in nullo bono a singulis membris dividatur', nisi sit membrum per mortale peccatum mortuum et abscisum. Exemplums illius accipe de corpore humano penes doctrinam apostoli in multis locis2. Et de illa [296a] communione, id' est omnium' bonorum participacione, que fiunt in ecclesia, est articulus in symbolo', ubi dicitur": »Sanctorum communionem«. Secundo modo" communio signat° sacramentum corporis et sanguinis Jhesu" Christi, per cuius sumpcionem dignam homo ingeritur" ad communionem primo modo acceptam et fit de socie tate sanctorum. Et' istud dicit Augustinus in' Omelia super Johanem super illo verbo ewangelii3: »Caro mea vere est cibus et" sanguis meus vere est potus«; dicit: »Corpus domini, a quibus sumitur, inmortales et incorruptibiles reddit et facit? socios ipso- 15 20 11 Nota bene A et ad calc. fol. infer. alia manu notatur: In communio 25 ne sanctorum tria intelliguntur. Nota. Item hoc complexum »communio corporis Christi« tripliciter sumitur. 18 2° A. a ei B, C. b modo—sermonis om. E, F; ita et in subsequentibus multa dipsorum corr. ipsa B. e se 30 abbreviantur, quod om. primo seq. D. cundum Augustinum om. D; Augustinum—talium m. eadem, sed. a. atr. B. h exemplum—multis locis om. D; ut f post corr. A, B. g dividitur D. i id est—in ecclesia om. D. patet de corpore humano seq. D. k bea= om. D. „ torum seq. A; del. B, C. 1 apostolorum seq. D. m om. D. o significat D. E, F. r ita, quod fit etc. pom. D. q ingreditur F. s et istud—unum corpus om.; seq. et ideo dicit apostolus. Multi E. F. t in Omelia—dicit om. D. u et—potus om. C. sumus omnes etc. D. v alios seq. in A, sed del. 1 Cf. S. Augustini. In Joannis evang. tract. CXXIV (ed. Migne Patr., l. t. 35, 2 Cf. ex. gr. Roman. XII, 4—5, I. Cor. VI, 15 etc. 3 Cf. S. 40 col. 1614). Augustini: In Joannis evangelium tractatus CCXXIV (ed. Migne, Patr. lat. v. 35 col. 1614; lib. all.). 35
Triplex acceptio complexi »communio corporis Christi«. 31 proximorum nobis assumamus per conpassionem et bona nostra eis' communicemus per elemosinarum largicionem«. Hec ille. Ex quibus verbis doctoris colligitur, quod hoc complexum »communio corporis Christi« similiter tribus modis ac- cipitur : [Primo modo'] secundum communem usum sermonis; dici tur enim communio corporis Christi societas ipsorum“ sanctorum secundum Augustinume1, prout ecclesia sanctorum, et solum" talium est unum corpus Christi misticum, cuius caput est Christus. In qua ecclesia seu communitate fidelium talis est et tanta unio, 10 ut quodlibet membrum eius sit particeps omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, et tota ecclesia in nullo bono a singulis membris dividatur', nisi sit membrum per mortale peccatum mortuum et abscisum. Exemplums illius accipe de corpore humano penes doctrinam apostoli in multis locis2. Et de illa [296a] communione, id' est omnium' bonorum participacione, que fiunt in ecclesia, est articulus in symbolo', ubi dicitur": »Sanctorum communionem«. Secundo modo" communio signat° sacramentum corporis et sanguinis Jhesu" Christi, per cuius sumpcionem dignam homo ingeritur" ad communionem primo modo acceptam et fit de socie tate sanctorum. Et' istud dicit Augustinus in' Omelia super Johanem super illo verbo ewangelii3: »Caro mea vere est cibus et" sanguis meus vere est potus«; dicit: »Corpus domini, a quibus sumitur, inmortales et incorruptibiles reddit et facit? socios ipso- 15 20 11 Nota bene A et ad calc. fol. infer. alia manu notatur: In communio 25 ne sanctorum tria intelliguntur. Nota. Item hoc complexum »communio corporis Christi« tripliciter sumitur. 18 2° A. a ei B, C. b modo—sermonis om. E, F; ita et in subsequentibus multa dipsorum corr. ipsa B. e se 30 abbreviantur, quod om. primo seq. D. cundum Augustinum om. D; Augustinum—talium m. eadem, sed. a. atr. B. h exemplum—multis locis om. D; ut f post corr. A, B. g dividitur D. i id est—in ecclesia om. D. patet de corpore humano seq. D. k bea= om. D. „ torum seq. A; del. B, C. 1 apostolorum seq. D. m om. D. o significat D. E, F. r ita, quod fit etc. pom. D. q ingreditur F. s et istud—unum corpus om.; seq. et ideo dicit apostolus. Multi E. F. t in Omelia—dicit om. D. u et—potus om. C. sumus omnes etc. D. v alios seq. in A, sed del. 1 Cf. S. Augustini. In Joannis evang. tract. CXXIV (ed. Migne Patr., l. t. 35, 2 Cf. ex. gr. Roman. XII, 4—5, I. Cor. VI, 15 etc. 3 Cf. S. 40 col. 1614). Augustini: In Joannis evangelium tractatus CCXXIV (ed. Migne, Patr. lat. v. 35 col. 1614; lib. all.). 35
Strana 32
32 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 1. rum sanctorum, ubi pax erit perfecta et unitas plena; propterea quippe, sicut eciam ante nos hoc intellexerunt homines, dominus noster Jhesus Christus corpus et sanguinem suum in hiis rebus commendavit, que ad unum aliquoda rediguntur. Ex multis nam= que granis unus panis' conficitur et ex multis racemis vinum confluit.« Et idem super illo verbol: »Litigabant igitur Judei«, etc., dicit: »Litigabant, quia panem hunc non intelligebant, nam qui manducant hunc panem, non litigant ad invicem, quoniam unus panis et unum corpus multi sumus omnes, qui de uno 10 calice et uno pane participamus', et per hunc facit deus unius moris habitare" in domo«. Hec ille. Tercio modo capitur communio pro congregacione om= nium credencium' in Christum et' fide formata caritate et fide informih, bonorum christianorum simul et malorum. Et hec est 15 vulgaris accepcio communionis et minus propria; et ab ista com- munione sic accepta fit excommunicacio hominum a iudicibus ecclesie, que fertur quam plurimum non pro mortali peccato contra hominem et quandoque solum de facto et non de iure", quandoque non de iure et de facto, sed solum pro veniali". Prima communio est dicta principaliter et proprie et est solum bonorum. Communio secundo modo accepta dicitur proprie ab effectu, quem facit, sed non principaliter, nisi solum ob ra- cionem prime, et est° malorum et bonorum, quantum ad sacramentalem manducacionem�. Communio tercio modo accepta 25 est dicta neque principaliter neque proprie, quia boni christiani cum malis non habent unitatem vite et spiritus in Christo, sicut vivum membrum cum mortuo et lumen cum tenebris. Unde apostolus2: »Non potestis calicem Christi " bibere et calicem demo- niorum.« Et alibi3: »Que est enim convencio Christi ad Belyal, 30 aut que participacio lucis ad tenebras?« Sed solum huiusmodi 20 12 3° A. a aliquid post cor. B; om. C. b in marg. m. a. A; in marg. m. x B. post corr. B; et per—hec ille om. D. e accipitur E, F, G. d om. C. post corr. B. g om. E, F, G. h uniformi C. similiter et E, F. kom. C. n et quandoque—ecclesie sacramentis om. D. 35 I qui plurimum E, F, G. m talis excommunicacio non est excommunicacio, sed solum terror humanus quandoque non de iure et de facto; et talis excommunicacio est permissa solum pro peccato mortali seq. C. ° om. C. P mandacionem corr. in marg. manducacionem B. q domini C. 1 Cf. ibidem, col. 1613 (lib. all.); vide supra pag. 9. II. Cor. VI, 14—15. 2 I. Cor. X, 20. 40 c
32 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 1. rum sanctorum, ubi pax erit perfecta et unitas plena; propterea quippe, sicut eciam ante nos hoc intellexerunt homines, dominus noster Jhesus Christus corpus et sanguinem suum in hiis rebus commendavit, que ad unum aliquoda rediguntur. Ex multis nam= que granis unus panis' conficitur et ex multis racemis vinum confluit.« Et idem super illo verbol: »Litigabant igitur Judei«, etc., dicit: »Litigabant, quia panem hunc non intelligebant, nam qui manducant hunc panem, non litigant ad invicem, quoniam unus panis et unum corpus multi sumus omnes, qui de uno 10 calice et uno pane participamus', et per hunc facit deus unius moris habitare" in domo«. Hec ille. Tercio modo capitur communio pro congregacione om= nium credencium' in Christum et' fide formata caritate et fide informih, bonorum christianorum simul et malorum. Et hec est 15 vulgaris accepcio communionis et minus propria; et ab ista com- munione sic accepta fit excommunicacio hominum a iudicibus ecclesie, que fertur quam plurimum non pro mortali peccato contra hominem et quandoque solum de facto et non de iure", quandoque non de iure et de facto, sed solum pro veniali". Prima communio est dicta principaliter et proprie et est solum bonorum. Communio secundo modo accepta dicitur proprie ab effectu, quem facit, sed non principaliter, nisi solum ob ra- cionem prime, et est° malorum et bonorum, quantum ad sacramentalem manducacionem�. Communio tercio modo accepta 25 est dicta neque principaliter neque proprie, quia boni christiani cum malis non habent unitatem vite et spiritus in Christo, sicut vivum membrum cum mortuo et lumen cum tenebris. Unde apostolus2: »Non potestis calicem Christi " bibere et calicem demo- niorum.« Et alibi3: »Que est enim convencio Christi ad Belyal, 30 aut que participacio lucis ad tenebras?« Sed solum huiusmodi 20 12 3° A. a aliquid post cor. B; om. C. b in marg. m. a. A; in marg. m. x B. post corr. B; et per—hec ille om. D. e accipitur E, F, G. d om. C. post corr. B. g om. E, F, G. h uniformi C. similiter et E, F. kom. C. n et quandoque—ecclesie sacramentis om. D. 35 I qui plurimum E, F, G. m talis excommunicacio non est excommunicacio, sed solum terror humanus quandoque non de iure et de facto; et talis excommunicacio est permissa solum pro peccato mortali seq. C. ° om. C. P mandacionem corr. in marg. manducacionem B. q domini C. 1 Cf. ibidem, col. 1613 (lib. all.); vide supra pag. 9. II. Cor. VI, 14—15. 2 I. Cor. X, 20. 40 c
Strana 33
Omni christiano de societate sanctorum licet saepe communicare. 33 communio bonorum christianorum et malorum est dumtaxat in actu credendi et in conversacione mutua in cerimoniis, in adinven cionibus' et tradicionibus seniorum et in ecclesie sacramentis“. CAPITULUM SECUNDUM'. Et iuxta hec‘ pono hanc conclusionem: [B] Quod omnis 5 christianus, qui est particeps in primo modo posite communionis, dignus est et expedit sibi sepe corpus domini manducare. Ista conclusio evidenter sequitur ad precedentem conclusio- neml, quia [i] omnis talis iam manducat corpus Christi spiri- tualiter, sed omnis talis, ut dictum est, potest et expedit sibi 10 sepe corporis Christi sacramentum manducare, ut deductum est in prima conclusione. Item [2] omnis talis est assumptus in socie tatem sanctorum: ergo equaliter potest et debet edere de altari seu de mensa filiorum, del quo altari non habent potestatem edere hii, qui thabernaculo corporis deserviunt2; igitur etc.m Item I3] omnis talis est membrum vivum sui corporis, quod vitam accipit ab hoc vivo pane; sed quodlibet" vivum membrum, ut vegetet° in corpore et vitam continuet", necesse habet sepe su mere corporis nutrimentum; igitur etc." Unde dicit Augustinus super illo verbo: »Caro mea 20 vere est cibus«3; dicit: »apostolus, exponens hunc panem, dicit: „Unus panis, unum corpus multi sumus.' O, sacramentum pie tatis, o, signum unitatis, o, vinculum caritatis, qui vult vivere, habet, unde vivat; accedat, credat, incorporetur, ut vivificetur, non abhorreat a' conpage membrorum, non sit putridum mem 25 brum, quod resecari mereatur, non sit distortum', de quo eru 15 5 Conclusio A alia manu post. 20 Nota a. m. post. A. a est seq. in A, sed del. b in actu credendi seq. in A, sed del. C om. E, F, G. d post hanc vocem sequuntur in E, F, G varia alia excerpta de 30 sequentibus verbis M. Mathiae, sed modo valde dissoluto; ex quibus excerpta tantum rei maioris hic annotantur. e Articulus 3us. Cap.m 2m A in marg.; col. rubr. B; capitulum 2marticuli tercii col. rubr. C. f Dt (false) A. g om. D. h om. C. i ista—conclusionem om. D. k ut dictum est om. D. 1 de quo—deserviunt om. D. m om. D. n quod C. ° vegetetur D. P ita B, 35 C, D; post cor. A. q etc—vivat deo om. D. r mera (false) A. S om. C. tita C; disortum A, B. 1 V. supra p. 27. a 2 Cf. Hebr. XIII, 10. Cf. S. Augustini In Joannis evang. tractatus CXXIV (ed. Migne Patr. lat. v. 35, col. 1613) partim allatum in Decret., p. III, de consecr., dist. II, c. 63 (ed. Friedberg, I. 1337). 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 3
Omni christiano de societate sanctorum licet saepe communicare. 33 communio bonorum christianorum et malorum est dumtaxat in actu credendi et in conversacione mutua in cerimoniis, in adinven cionibus' et tradicionibus seniorum et in ecclesie sacramentis“. CAPITULUM SECUNDUM'. Et iuxta hec‘ pono hanc conclusionem: [B] Quod omnis 5 christianus, qui est particeps in primo modo posite communionis, dignus est et expedit sibi sepe corpus domini manducare. Ista conclusio evidenter sequitur ad precedentem conclusio- neml, quia [i] omnis talis iam manducat corpus Christi spiri- tualiter, sed omnis talis, ut dictum est, potest et expedit sibi 10 sepe corporis Christi sacramentum manducare, ut deductum est in prima conclusione. Item [2] omnis talis est assumptus in socie tatem sanctorum: ergo equaliter potest et debet edere de altari seu de mensa filiorum, del quo altari non habent potestatem edere hii, qui thabernaculo corporis deserviunt2; igitur etc.m Item I3] omnis talis est membrum vivum sui corporis, quod vitam accipit ab hoc vivo pane; sed quodlibet" vivum membrum, ut vegetet° in corpore et vitam continuet", necesse habet sepe su mere corporis nutrimentum; igitur etc." Unde dicit Augustinus super illo verbo: »Caro mea 20 vere est cibus«3; dicit: »apostolus, exponens hunc panem, dicit: „Unus panis, unum corpus multi sumus.' O, sacramentum pie tatis, o, signum unitatis, o, vinculum caritatis, qui vult vivere, habet, unde vivat; accedat, credat, incorporetur, ut vivificetur, non abhorreat a' conpage membrorum, non sit putridum mem 25 brum, quod resecari mereatur, non sit distortum', de quo eru 15 5 Conclusio A alia manu post. 20 Nota a. m. post. A. a est seq. in A, sed del. b in actu credendi seq. in A, sed del. C om. E, F, G. d post hanc vocem sequuntur in E, F, G varia alia excerpta de 30 sequentibus verbis M. Mathiae, sed modo valde dissoluto; ex quibus excerpta tantum rei maioris hic annotantur. e Articulus 3us. Cap.m 2m A in marg.; col. rubr. B; capitulum 2marticuli tercii col. rubr. C. f Dt (false) A. g om. D. h om. C. i ista—conclusionem om. D. k ut dictum est om. D. 1 de quo—deserviunt om. D. m om. D. n quod C. ° vegetetur D. P ita B, 35 C, D; post cor. A. q etc—vivat deo om. D. r mera (false) A. S om. C. tita C; disortum A, B. 1 V. supra p. 27. a 2 Cf. Hebr. XIII, 10. Cf. S. Augustini In Joannis evang. tractatus CXXIV (ed. Migne Patr. lat. v. 35, col. 1613) partim allatum in Decret., p. III, de consecr., dist. II, c. 63 (ed. Friedberg, I. 1337). 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 3
Strana 34
34 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 2. bescat, sit pulchrum, sit aptum, sit sanum, hereat corpori, vivat deo." Item [41 omnis talis christianus dereliquit mundum vel mente ita, ut sit habens divicias quasi non habens, habens uxorem tamquam non habens, emens“ et vendens tamquam non vendens, et utens hoc mundo tamquam non utensi, vel dereli- quit seculum mente et de facto, sicut apostoli et eorum suc cessores', ex persona quorum dicitur2: »Ecce, nos reliquimus omnia et' secuti sumus te etc.«, ut vivat deo per Christum; 10 dereliquit mundi vitam, ut habeat in Christo vitam, dereli- quit seculi delicias, ut fruatur cum Christo deliciis, dereliquit ollas carnium, cepas et porros Egipti, ut commedat agnum paschalem, et exivit in desertum, ut sit ibi dignus manna cot- tidie de novo creatum, omne delectamentum continens, sua- 15 viter manducare3. Sed nullus talis est a cena agni repellendus, cum dominus dicat 4. »Omne, quod venit ad me, non eiciam foras«, et venire ad se parvulos non prohibere stricte deman- davit?, ymmo cum invitati venire recusarunt ad cenam sue beati- tudinis, conpellendum cecos, claudos et debiles et quicumque 20 in exitu sepium et viarum inveniri poterant, suos servos cum festinacione misit et eis imperavit“. 5 25 Et ideo pro isto tali dicitur a Christo': »Hic est panis promundi vita.« Cuius est duplex intellectus: primus, ut sic dicatur: Omnis, qui dereliquit propter Christum vitam lu bricam huius mundi, talis habet vitam Christi sibi traditam [296 b] in hoc pane secundum ea, que superius dixit Augua stinus': »Qui vult vivere, habet, unde vivat, accedat, credat, incorporetur, ut vivificetur, vivat deo de deos.« Secundo 30 16 Parvulorum communio A alia manu, sed antiqua. 22 »Hic est panis pro mundi vita«, dupplex sensus huius A eadem manu. a emens—non utens om.; etc seq. D. b sequaces C. C et secuti—etc. om. D. d ut dominus dicit C. e et venire—dicit prorsus idem in fine f secundo—operatur seq. false, sed del. B. cap. om. D. 1 Cf. I. Cor. VII, 29—31... qui habent uxores, tamquam non habens 35 tes sint, et qui flent tamquam non flentes, et qui gaudent tamquam non gaudentes, et qui emunt tamquam non possidentes, et qui utuntur hoc mundo, 2 Cf. Mathaei XIX, 27. tamquam non utantur... Cf. Ex. XVI, 3, 3 Numer. XI, 5., Sap. XVI, 20. 5 Cf. Matth. XIX, 14. 4 Joann. VI, 37. 6 Cf. Lucae XIV, 23. Joann. VI, 52 (panis, quem ego dabo, caro mea 40 est pro mundi vita). S. Augustini l. c. (supra p. 33.)
34 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 2. bescat, sit pulchrum, sit aptum, sit sanum, hereat corpori, vivat deo." Item [41 omnis talis christianus dereliquit mundum vel mente ita, ut sit habens divicias quasi non habens, habens uxorem tamquam non habens, emens“ et vendens tamquam non vendens, et utens hoc mundo tamquam non utensi, vel dereli- quit seculum mente et de facto, sicut apostoli et eorum suc cessores', ex persona quorum dicitur2: »Ecce, nos reliquimus omnia et' secuti sumus te etc.«, ut vivat deo per Christum; 10 dereliquit mundi vitam, ut habeat in Christo vitam, dereli- quit seculi delicias, ut fruatur cum Christo deliciis, dereliquit ollas carnium, cepas et porros Egipti, ut commedat agnum paschalem, et exivit in desertum, ut sit ibi dignus manna cot- tidie de novo creatum, omne delectamentum continens, sua- 15 viter manducare3. Sed nullus talis est a cena agni repellendus, cum dominus dicat 4. »Omne, quod venit ad me, non eiciam foras«, et venire ad se parvulos non prohibere stricte deman- davit?, ymmo cum invitati venire recusarunt ad cenam sue beati- tudinis, conpellendum cecos, claudos et debiles et quicumque 20 in exitu sepium et viarum inveniri poterant, suos servos cum festinacione misit et eis imperavit“. 5 25 Et ideo pro isto tali dicitur a Christo': »Hic est panis promundi vita.« Cuius est duplex intellectus: primus, ut sic dicatur: Omnis, qui dereliquit propter Christum vitam lu bricam huius mundi, talis habet vitam Christi sibi traditam [296 b] in hoc pane secundum ea, que superius dixit Augua stinus': »Qui vult vivere, habet, unde vivat, accedat, credat, incorporetur, ut vivificetur, vivat deo de deos.« Secundo 30 16 Parvulorum communio A alia manu, sed antiqua. 22 »Hic est panis pro mundi vita«, dupplex sensus huius A eadem manu. a emens—non utens om.; etc seq. D. b sequaces C. C et secuti—etc. om. D. d ut dominus dicit C. e et venire—dicit prorsus idem in fine f secundo—operatur seq. false, sed del. B. cap. om. D. 1 Cf. I. Cor. VII, 29—31... qui habent uxores, tamquam non habens 35 tes sint, et qui flent tamquam non flentes, et qui gaudent tamquam non gaudentes, et qui emunt tamquam non possidentes, et qui utuntur hoc mundo, 2 Cf. Mathaei XIX, 27. tamquam non utantur... Cf. Ex. XVI, 3, 3 Numer. XI, 5., Sap. XVI, 20. 5 Cf. Matth. XIX, 14. 4 Joann. VI, 37. 6 Cf. Lucae XIV, 23. Joann. VI, 52 (panis, quem ego dabo, caro mea 40 est pro mundi vita). S. Augustini l. c. (supra p. 33.)
Strana 35
Quare fideli christiano liceat frequenter communicare. 35 potest sic intelligi: »Hic est panis« etc., id est, qui in hoc mundo vult vivere in Christo per fidem, que per dileccionem operaturl, hic est panis sibi traditus pro vita huius mundi2, acci piendo mundum in bono, id est pro vita in Christo Jhesu electo- rum, adhuc degencium in hoc mundo, vel in hac via continuanda et augenda. Quemadmodum cibus corporis est homini traditus, ut eum frequenter sumendo continuet suam vitam corporalem in hoc mundo, sic iste panis celestis, scilicet sacramentum, con tinuatus vel sepe conmestus continuat vitam Christi in homine in hoc mundo. Et exinde dicitur panis viaticus ex eo, quod 10 eius frequentacios prebet sanctis in deo vivere in via huius mundi. Unde dominus': »Amen, amen, dico vobis, nisi mandu caveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis." Item [5] omnis talis iam habet Christum in se manentem et 15 cum eo epulantem realiter, sicut scriptum est 4: »Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ego sum in medio eorum.« Sed omnis talis, qui audierit vocem Christi et apperuerit sibi ianuam, ut Christus ad eum introeat5, dignus est cenare cum Christo eciam corpus et sanguinem eius manducando; igitur, etc. 20 precipue hoc attento, quod iste panis est, qui habitare facit unius moris in domos. Item cum membro, quod in suo corpore existenss cottidie vulneratur, caput eius seu corpus necnon alia membra debent ei conpati secundum' doctrinam apostoli" et de medicina contra 25 huiusmodi vulnerad providere et eidem cottidie ministrare; sed omnem christianum degentem in hac vita contingit cottidie vulnerari, sicud scriptum est8: »Sepcies in die cadit iustus«, sacra mentum autem hoc est medicina peccaminum, prout dicit do minus, ministrans hoc sacramentum': »Hic est sanguis novi 30 testamenti, misterium fidei, qui pro vobis et pro multis effun detur in remissionen peccatorum.« Et ad hoc Ambrosius De a ita B post corr.; frequentacionibus A, C. b existentes corr. existens B. e sed corr. secundum A. dcorr. A. 1 Cf. Galat. V. 6. 2 Cf. Joann. VI, 52... »et panis, quem ego dabo, caro 35 Matth. XVIII, 20. 5 Cf. Joann. VI, 54. mea est pro mundi vita«. Apoc. III, 20 : »Si quis audierit vocem meam et aperuerit mihi ianuam, in trabo ad illum et coenabo cum illo et ipse mecum«. 6 Cf. Psalm. LXVII, 7. 9 Cf. I. Cor. XII, 26. V 8 Proverb. XXIV, 16. Cf. Matthaei XXVI, 28 (libere allatum) ; mysterium fidei, of. I. Tim. III, 9. 40
Quare fideli christiano liceat frequenter communicare. 35 potest sic intelligi: »Hic est panis« etc., id est, qui in hoc mundo vult vivere in Christo per fidem, que per dileccionem operaturl, hic est panis sibi traditus pro vita huius mundi2, acci piendo mundum in bono, id est pro vita in Christo Jhesu electo- rum, adhuc degencium in hoc mundo, vel in hac via continuanda et augenda. Quemadmodum cibus corporis est homini traditus, ut eum frequenter sumendo continuet suam vitam corporalem in hoc mundo, sic iste panis celestis, scilicet sacramentum, con tinuatus vel sepe conmestus continuat vitam Christi in homine in hoc mundo. Et exinde dicitur panis viaticus ex eo, quod 10 eius frequentacios prebet sanctis in deo vivere in via huius mundi. Unde dominus': »Amen, amen, dico vobis, nisi mandu caveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis." Item [5] omnis talis iam habet Christum in se manentem et 15 cum eo epulantem realiter, sicut scriptum est 4: »Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ego sum in medio eorum.« Sed omnis talis, qui audierit vocem Christi et apperuerit sibi ianuam, ut Christus ad eum introeat5, dignus est cenare cum Christo eciam corpus et sanguinem eius manducando; igitur, etc. 20 precipue hoc attento, quod iste panis est, qui habitare facit unius moris in domos. Item cum membro, quod in suo corpore existenss cottidie vulneratur, caput eius seu corpus necnon alia membra debent ei conpati secundum' doctrinam apostoli" et de medicina contra 25 huiusmodi vulnerad providere et eidem cottidie ministrare; sed omnem christianum degentem in hac vita contingit cottidie vulnerari, sicud scriptum est8: »Sepcies in die cadit iustus«, sacra mentum autem hoc est medicina peccaminum, prout dicit do minus, ministrans hoc sacramentum': »Hic est sanguis novi 30 testamenti, misterium fidei, qui pro vobis et pro multis effun detur in remissionen peccatorum.« Et ad hoc Ambrosius De a ita B post corr.; frequentacionibus A, C. b existentes corr. existens B. e sed corr. secundum A. dcorr. A. 1 Cf. Galat. V. 6. 2 Cf. Joann. VI, 52... »et panis, quem ego dabo, caro 35 Matth. XVIII, 20. 5 Cf. Joann. VI, 54. mea est pro mundi vita«. Apoc. III, 20 : »Si quis audierit vocem meam et aperuerit mihi ianuam, in trabo ad illum et coenabo cum illo et ipse mecum«. 6 Cf. Psalm. LXVII, 7. 9 Cf. I. Cor. XII, 26. V 8 Proverb. XXIV, 16. Cf. Matthaei XXVI, 28 (libere allatum) ; mysterium fidei, of. I. Tim. III, 9. 40
Strana 36
36 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 3. sacramentis!: »Si, quocienscumque [ef funditur sanguis Christi, in remissionem peccatorum [ef]funditur, debeo illum semper accipere, ut michi semper peccata dimittantur. Qui semper peccoa, semper debeo accipere medicinam.« Et in Decreto, De Con- secratione, dist. IIa: »Si, quocienscumque«, etc. dicit ibi glossa interlinearis: Semper, id est cottidie2. Et Augustinus, tractans illud Matthei: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«, dicit prorsus idem3. CAPITULUM TERCIUM'. Sequitur correlarie quod", qui est de prima communione, est dignus secunda et tercia, et omnis, qui indignus est prima, indignus est secunda et tercia, quamvis non omnis, qui eiectus est de tercia, puta per excommunicacionem iudicis, eiectus est de prima et secunda. Patet hoc, nam multi sentenciam ferunt 15 iudices sine crimine mortali. Sequitur eciam, quode magis timendum est eici de com munione primo modo accepta, hoc est per mortale peccatum, cuilibet christiano, quam eici a' tercia vel secunda. Et minus est perniciosum" et incautum communicare cum scito excommuni 20 cato a iudice, quam cum scito mortaliter peccante. Patet, quia pri- mum quandoque prohibetur solum, puta a iudice errante in sen tenciam ferendo et non a deo. Sed secundum prohibetur a do- mino — apostolus4h: »Nolite communicare operibus eorum infruc tuosis tenebrarum«—et ab homine non errante, ut postea patebit. 25 Item secundum est semper contagiosum et communicativum peccatis aliorum, primum vero quandoque non. Sequitur insuper correlarie, quod nulli christiano, qui est de prima communione, id est de societate sanctorum, est peri- 10 30 14 De excommunicacione A. b a ras. A. manu x in marg. B. c ita A in marg.; rubr. B. C. d omnis seq. D. e ita D; eciam, quod om. A, B, C. f de C; prima seq. A, C; del. B. g perniciosum corr. periculosum B. h'apostolus—quandoque non om., seq. et apostolo D. i et—patebit in marg. del. textu ad 11/2 lin. B. 1 Cf. S. Ambrosii lib. IV. de sacramentis, c. 6 (sed non est Ambrosii); locus 35 allatus est in Decret. Grat., p. III, de consecr., dist. II, c. 14 (ed. Friedberg, I. 1319) et in S. Thomae Aq. S. Theol. 3, q. 80. 10 (ed. Parmen., Opp. IV. 2 Cf. Decreti partem III. de consecr., dist. II, c. 14 (sed glossa p. 381). interlin. hic non adfertur). 3 Cf. S. Augustini De sermone domini in monte, Ephes. V. 11. ed. Migne. Patr. lat. v. 34, col. 1280—1.
36 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 3. sacramentis!: »Si, quocienscumque [ef funditur sanguis Christi, in remissionem peccatorum [ef]funditur, debeo illum semper accipere, ut michi semper peccata dimittantur. Qui semper peccoa, semper debeo accipere medicinam.« Et in Decreto, De Con- secratione, dist. IIa: »Si, quocienscumque«, etc. dicit ibi glossa interlinearis: Semper, id est cottidie2. Et Augustinus, tractans illud Matthei: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«, dicit prorsus idem3. CAPITULUM TERCIUM'. Sequitur correlarie quod", qui est de prima communione, est dignus secunda et tercia, et omnis, qui indignus est prima, indignus est secunda et tercia, quamvis non omnis, qui eiectus est de tercia, puta per excommunicacionem iudicis, eiectus est de prima et secunda. Patet hoc, nam multi sentenciam ferunt 15 iudices sine crimine mortali. Sequitur eciam, quode magis timendum est eici de com munione primo modo accepta, hoc est per mortale peccatum, cuilibet christiano, quam eici a' tercia vel secunda. Et minus est perniciosum" et incautum communicare cum scito excommuni 20 cato a iudice, quam cum scito mortaliter peccante. Patet, quia pri- mum quandoque prohibetur solum, puta a iudice errante in sen tenciam ferendo et non a deo. Sed secundum prohibetur a do- mino — apostolus4h: »Nolite communicare operibus eorum infruc tuosis tenebrarum«—et ab homine non errante, ut postea patebit. 25 Item secundum est semper contagiosum et communicativum peccatis aliorum, primum vero quandoque non. Sequitur insuper correlarie, quod nulli christiano, qui est de prima communione, id est de societate sanctorum, est peri- 10 30 14 De excommunicacione A. b a ras. A. manu x in marg. B. c ita A in marg.; rubr. B. C. d omnis seq. D. e ita D; eciam, quod om. A, B, C. f de C; prima seq. A, C; del. B. g perniciosum corr. periculosum B. h'apostolus—quandoque non om., seq. et apostolo D. i et—patebit in marg. del. textu ad 11/2 lin. B. 1 Cf. S. Ambrosii lib. IV. de sacramentis, c. 6 (sed non est Ambrosii); locus 35 allatus est in Decret. Grat., p. III, de consecr., dist. II, c. 14 (ed. Friedberg, I. 1319) et in S. Thomae Aq. S. Theol. 3, q. 80. 10 (ed. Parmen., Opp. IV. 2 Cf. Decreti partem III. de consecr., dist. II, c. 14 (sed glossa p. 381). interlin. hic non adfertur). 3 Cf. S. Augustini De sermone domini in monte, Ephes. V. 11. ed. Migne. Patr. lat. v. 34, col. 1280—1.
Strana 37
Profectus frequentis communionis bonorum christianorum. 37 culum ingerere se frequenter ad communionem secundam, id est ad corpus Christi manducandum. Patet ex predictis. Item nulli, qui est dignes in tercia communione, id est in congregacione fidelium vel existencium in communitate ecclesie, puta quod habet aliquem statum certum vel ordinem in ecclesia dei, ut coniugalem, virginalem vel vidualem vel alias penitentis, et digne vocacione, qua vocatus est', ambulat1, est tali pericu losum' accedere sepe ad“ secundam communionem, id est corpus Christi. Patete hoc, quod talis christianus iam est et de prima. Item solum illi christiano, qui indigne est in tercia com 10 munione fidelium et inutiliter, quia non digne, prout decet christianum, conversatur seu inordinate vivit, ita quod nullum statum prefert, vel indigne ambulat sua vocacione, talis, inquam, est valde periculosum se ingerere ad secundam communionem, non dico sepe, sed eciam semel in anno, quia quocienscumque manducat et' bibit huiusmodi, iudicium sibi manducat et bibit2 et magis gravatur seu' induratur in peccatis et per consequens magis accelerat suam perdicionem. Item sequitur ulterius ex predictis [primo], quod omnis, qui est de communione primo modo accepta, puta de societate 20 sanctorum, particeps est omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, et quidquid ipse boni facit in ecclesia, omnes eius sunt parti- cipes. Patet! ex conclusione, et quia est articulus fidei, ubi di citur: »Credo in spiritum sanctum«; sequitur: »communionem sanctorum.« Item quia est una vita, unus spiritus, una fides, unus 25 panis, unus dominus omnium, qui est deus benedictus in secula seculorum3 [297 a]. Secundo sequitur, quod cuiuslibet manducantis corpus Christi sunt omnes alii in ecclesia participes. Patet" hoc iterum ex predictis, quia digna manducacio sacramenti est factum sim 30 pliciter bonum; quod si alicui malum est, hoc est ex accidenti et secundum quid", puta quia malus est in se manducans et excisus a communione sanctorum. 15 19 Nota bene A. c a om. C. b es corr. est B. perniciosum C. dras. ad 1 voc. seq. B. 35 e patet—prima om. D; hoc om. C. fita C et post. corr. B; indigne A; indigne et bibit om. C. non prout ita D. g ita C; om. cet. cod. h om. D. k vel B. 1 patet—seculorum om. D. m patet—sanctorum om. D. n om. B. a 2 Cf. Ephes. IV, 1. Cf. I. Cor. XI, 29. Cf. Ephes. IV, 4—5.
Profectus frequentis communionis bonorum christianorum. 37 culum ingerere se frequenter ad communionem secundam, id est ad corpus Christi manducandum. Patet ex predictis. Item nulli, qui est dignes in tercia communione, id est in congregacione fidelium vel existencium in communitate ecclesie, puta quod habet aliquem statum certum vel ordinem in ecclesia dei, ut coniugalem, virginalem vel vidualem vel alias penitentis, et digne vocacione, qua vocatus est', ambulat1, est tali pericu losum' accedere sepe ad“ secundam communionem, id est corpus Christi. Patete hoc, quod talis christianus iam est et de prima. Item solum illi christiano, qui indigne est in tercia com 10 munione fidelium et inutiliter, quia non digne, prout decet christianum, conversatur seu inordinate vivit, ita quod nullum statum prefert, vel indigne ambulat sua vocacione, talis, inquam, est valde periculosum se ingerere ad secundam communionem, non dico sepe, sed eciam semel in anno, quia quocienscumque manducat et' bibit huiusmodi, iudicium sibi manducat et bibit2 et magis gravatur seu' induratur in peccatis et per consequens magis accelerat suam perdicionem. Item sequitur ulterius ex predictis [primo], quod omnis, qui est de communione primo modo accepta, puta de societate 20 sanctorum, particeps est omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, et quidquid ipse boni facit in ecclesia, omnes eius sunt parti- cipes. Patet! ex conclusione, et quia est articulus fidei, ubi di citur: »Credo in spiritum sanctum«; sequitur: »communionem sanctorum.« Item quia est una vita, unus spiritus, una fides, unus 25 panis, unus dominus omnium, qui est deus benedictus in secula seculorum3 [297 a]. Secundo sequitur, quod cuiuslibet manducantis corpus Christi sunt omnes alii in ecclesia participes. Patet" hoc iterum ex predictis, quia digna manducacio sacramenti est factum sim 30 pliciter bonum; quod si alicui malum est, hoc est ex accidenti et secundum quid", puta quia malus est in se manducans et excisus a communione sanctorum. 15 19 Nota bene A. c a om. C. b es corr. est B. perniciosum C. dras. ad 1 voc. seq. B. 35 e patet—prima om. D; hoc om. C. fita C et post. corr. B; indigne A; indigne et bibit om. C. non prout ita D. g ita C; om. cet. cod. h om. D. k vel B. 1 patet—seculorum om. D. m patet—sanctorum om. D. n om. B. a 2 Cf. Ephes. IV, 1. Cf. I. Cor. XI, 29. Cf. Ephes. IV, 4—5.
Strana 38
38 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 4. Tercio sequitur, quod nulli est inconveniens christiano digno hoc sacramento, sive sit vir, sive mulier, puta quod velit et promittat se sumere corpus Christi pro aliis fidelibus sive aliorum salutem. Hoca patet ex predictis. Nam, quamvis hoc non eligat alias voluntate actuali neque in verbo exprimat, tamen ita est de facto', ita quod non tantum pro se sumit, sed eciam pro aliis, ut“ declaratum est, ymmo tenetur hoc velle“ voluntate saltem habituali. Quarto sequitur, quod persone devote utriusque sexus, fre 10 quenter corpus Christi manducantes, valde prosunt totie com munitati christiane, ex qua multi occupati circa secularia negocia, negligunt vel recusant seu non audent sepe corpus Christi man ducare. Item [quinto] sequitur ulterius, quod huiusmodi devoti', 15 prout sunt virgines et vidue et alias digne penitentes utriusque sexus, debent promoveri a vulgo christiano ad vacandum de- vocioni et frequentacioni sacramenti, debent inquam, promoveri eciam bonis temporalibus et elemosinis et in id hortari, quia per hoc faciunt magnum gaudium! populo plebeio et in spi- 20 ritu profectum, sicud et sacerdotes faciunt consolacionem plebi Christih, multas missas et sepe celebrantes'. CAPITULUM QUARTUMS. Sexto sequitur ad predicta, quod omnis christianus, qui abscisus est a communione primo modo dicta, puta per mortale 25 peccatum, abscisus est quoad participacionem vite et spiritus eciam a secunda iam de facto; quodsi talis se ingerat ad sacra- menta ecclesie, iudicium sibi manducat et bibit2. Item omnis talis notorius peccator, qui a prima communione est manifeste excommunicatus, deberet repelli per aliquam mo- 30 destam censuram et a secunda et tercia communione, utpote per denuncciacionem in communi", non nominando aliquem ex no- 28 Nota hoc A alia manu. a hoc—predictis om. D. b ut declaratum est om. D. c ras. seq. B, d valde C. e tota corr. toti A, B, f devote C. g plebei corr. plebi A. 35 B; plebei C. h christiane C. i celebratas etc. C. k Capitulum quartum est seq. A, sed del.; est seq. B. tercii articuli A in marg ; tubr. B. C. m expelli C. nras. A, B. 1 Cf. Act. XV, 3 (faciebant gaudium magnum omnibus patribus). 2 Cf. I. Cor. XI. 29.
38 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 4. Tercio sequitur, quod nulli est inconveniens christiano digno hoc sacramento, sive sit vir, sive mulier, puta quod velit et promittat se sumere corpus Christi pro aliis fidelibus sive aliorum salutem. Hoca patet ex predictis. Nam, quamvis hoc non eligat alias voluntate actuali neque in verbo exprimat, tamen ita est de facto', ita quod non tantum pro se sumit, sed eciam pro aliis, ut“ declaratum est, ymmo tenetur hoc velle“ voluntate saltem habituali. Quarto sequitur, quod persone devote utriusque sexus, fre 10 quenter corpus Christi manducantes, valde prosunt totie com munitati christiane, ex qua multi occupati circa secularia negocia, negligunt vel recusant seu non audent sepe corpus Christi man ducare. Item [quinto] sequitur ulterius, quod huiusmodi devoti', 15 prout sunt virgines et vidue et alias digne penitentes utriusque sexus, debent promoveri a vulgo christiano ad vacandum de- vocioni et frequentacioni sacramenti, debent inquam, promoveri eciam bonis temporalibus et elemosinis et in id hortari, quia per hoc faciunt magnum gaudium! populo plebeio et in spi- 20 ritu profectum, sicud et sacerdotes faciunt consolacionem plebi Christih, multas missas et sepe celebrantes'. CAPITULUM QUARTUMS. Sexto sequitur ad predicta, quod omnis christianus, qui abscisus est a communione primo modo dicta, puta per mortale 25 peccatum, abscisus est quoad participacionem vite et spiritus eciam a secunda iam de facto; quodsi talis se ingerat ad sacra- menta ecclesie, iudicium sibi manducat et bibit2. Item omnis talis notorius peccator, qui a prima communione est manifeste excommunicatus, deberet repelli per aliquam mo- 30 destam censuram et a secunda et tercia communione, utpote per denuncciacionem in communi", non nominando aliquem ex no- 28 Nota hoc A alia manu. a hoc—predictis om. D. b ut declaratum est om. D. c ras. seq. B, d valde C. e tota corr. toti A, B, f devote C. g plebei corr. plebi A. 35 B; plebei C. h christiane C. i celebratas etc. C. k Capitulum quartum est seq. A, sed del.; est seq. B. tercii articuli A in marg ; tubr. B. C. m expelli C. nras. A, B. 1 Cf. Act. XV, 3 (faciebant gaudium magnum omnibus patribus). 2 Cf. I. Cor. XI. 29.
Strana 39
Peccatores debent repelli a communione corporis Christi. 39 mine, saltema omni dominico die, extinctis candelis et pulsatis campanis ab omnibus episcopis et prelatis, ut sic illi, qui tales sunt, confusi timore et erubescencia cicius cessarent a peccato, ete ceteri timorem haberent, ut' infra dicetur, secundum quod dicit apostolus!: »Peccantem" publice argue.« Hoc tamen correlarium sicud et alia omnia pono salvo iudicio meliori et cum informacione sancte Romane ecclesie et solum in tantum pono illud, in quantum trahi potest ex cano- nicis scripturis et sanctis doctoribus confirmari. Unde" dicit apo stolus I“ [ad] Corinthienses V°2: »Scripsi vobis, non conmisceas 10 mini fornicariis«, etc., ut infra capitulo inmediate sequenti". Et ad Corinthienses° [V.]3: »Propter quod tradidi huiusmodi Sathane.« Et hoc idem Johannes in canonica suat: »Si quis venit ad vos et hanc doctrinam non afferat, nolite recipere eum in domos', nec ave ei dixeritis.« Et Augustinus »De dogmatibus ecclesias ticis« 5: »Nisi peccatum sit, ut excommunicandus sit aliquis, id est mortale peccatum notorium, pro quibus tunc excommuni- cabant«". Et ita fiebat communiter in ecclesia primitiva per multa tempora, prout dicit Crisostomus in Omeliis' supra ad He breos Omelia XVIIa6, quod dyaconi denuncciabant in communi 20 non communicandos exire de ecclesia. Sequitur septimo: Quodsi fiunt notorii peccatores seu ma nifeste obligati peccatis, ut adulteri, mechi et concubinet, usurarii, iram invicem manifestam exhibentes, vel huiusmodi, deberent eciam publice nominari et a communione sacramentorum" repelli 25 ita, ut publice a secunda communione et a tercia fidelium ex 15 15 Nota A alia manu. a dominico die cum... ita seq. D. b ita post corr. B; cum A, tamen C; diebus dominicis ita seq. C. C ita C; si A; scilicet B. d peccatis mortalibus C. e ut C. f ut infra dicetur om. D. g ut corr. quod B; 30 h coram omnibus argue ita seq. D; ras. seq. B. i sicud— ut A, C, D. k matris C. I ita D; eum A, B, C. omnia om. D. n unde—ad hoc convenienter potest dici quod... in cap. sexto om. D. " ita C, frequenti cor. p domum C. sequenti B; frequenti A. o lac. seq. A; ibidem m. a. B. q lac. seq. A, B. s omelia C. 35 1 post corr. A ; excommunicabantur B. concubinarii C. u sanctorum C. 1 I. Tim. V, 20: »Peccantes coram omnibus argues. 2 I. Cor. V. 9. 3 I. Cor. V, 5 (tradere huiusmodi satanae in interitum carnis). II. Joann. 10. Cf. S. Augustini De eccles. dogm. (apocr.), c. 53, in Decreto p. III. de consecr., dist. II, c. 13 (sensus). 6 Cf. S. Chrysostomi Homiliae XXXIV in ep. ad 40 Hebraeos (ed. Migne Patr. gr. t. 63, p. 349).
Peccatores debent repelli a communione corporis Christi. 39 mine, saltema omni dominico die, extinctis candelis et pulsatis campanis ab omnibus episcopis et prelatis, ut sic illi, qui tales sunt, confusi timore et erubescencia cicius cessarent a peccato, ete ceteri timorem haberent, ut' infra dicetur, secundum quod dicit apostolus!: »Peccantem" publice argue.« Hoc tamen correlarium sicud et alia omnia pono salvo iudicio meliori et cum informacione sancte Romane ecclesie et solum in tantum pono illud, in quantum trahi potest ex cano- nicis scripturis et sanctis doctoribus confirmari. Unde" dicit apo stolus I“ [ad] Corinthienses V°2: »Scripsi vobis, non conmisceas 10 mini fornicariis«, etc., ut infra capitulo inmediate sequenti". Et ad Corinthienses° [V.]3: »Propter quod tradidi huiusmodi Sathane.« Et hoc idem Johannes in canonica suat: »Si quis venit ad vos et hanc doctrinam non afferat, nolite recipere eum in domos', nec ave ei dixeritis.« Et Augustinus »De dogmatibus ecclesias ticis« 5: »Nisi peccatum sit, ut excommunicandus sit aliquis, id est mortale peccatum notorium, pro quibus tunc excommuni- cabant«". Et ita fiebat communiter in ecclesia primitiva per multa tempora, prout dicit Crisostomus in Omeliis' supra ad He breos Omelia XVIIa6, quod dyaconi denuncciabant in communi 20 non communicandos exire de ecclesia. Sequitur septimo: Quodsi fiunt notorii peccatores seu ma nifeste obligati peccatis, ut adulteri, mechi et concubinet, usurarii, iram invicem manifestam exhibentes, vel huiusmodi, deberent eciam publice nominari et a communione sacramentorum" repelli 25 ita, ut publice a secunda communione et a tercia fidelium ex 15 15 Nota A alia manu. a dominico die cum... ita seq. D. b ita post corr. B; cum A, tamen C; diebus dominicis ita seq. C. C ita C; si A; scilicet B. d peccatis mortalibus C. e ut C. f ut infra dicetur om. D. g ut corr. quod B; 30 h coram omnibus argue ita seq. D; ras. seq. B. i sicud— ut A, C, D. k matris C. I ita D; eum A, B, C. omnia om. D. n unde—ad hoc convenienter potest dici quod... in cap. sexto om. D. " ita C, frequenti cor. p domum C. sequenti B; frequenti A. o lac. seq. A; ibidem m. a. B. q lac. seq. A, B. s omelia C. 35 1 post corr. A ; excommunicabantur B. concubinarii C. u sanctorum C. 1 I. Tim. V, 20: »Peccantes coram omnibus argues. 2 I. Cor. V. 9. 3 I. Cor. V, 5 (tradere huiusmodi satanae in interitum carnis). II. Joann. 10. Cf. S. Augustini De eccles. dogm. (apocr.), c. 53, in Decreto p. III. de consecr., dist. II, c. 13 (sensus). 6 Cf. S. Chrysostomi Homiliae XXXIV in ep. ad 40 Hebraeos (ed. Migne Patr. gr. t. 63, p. 349).
Strana 40
40 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 4. pellantur, ut sciant fideles cum talibus non communicare in sacra mentis nec eciam conversari, ne malis eorum polluantur et ne tam quam consencientes puniantur. Ministri enim ecclesie tales denun cciantess iam non publicarent peccata talium, sed quia ex adipe malicie eorum iniquitas in publicum prodiit et plurimos scan- dalose pertransivit 1. Et tales sunt publice arguendi, ne“ alii eorum malis involvantur. Exemplum illius habetur a Moyse de Dathan et Abyron Numeri XVI, ubie Moyses ex mandato dei dixit ad turbam' populorum2: »Recedite a tabernaculis hominum in 10 piorum et nolite tangere, que ad eos pertinent, ne involvamini in" peccatis eorum«. Et ad hoc est preceptum domini in multis locis Veteris Testamenti, ubi iussit dominus aufferri malum de medio Israel, ne multus populus, a contagione letali unius iniqui pollutus, communiter experiatur divinam ulcionem3. Idem patet ex eol, quia, si excommunicantur fideles, ut iam dictum est, a tercia communione per sentencias iudicum' quan doque propter causas pecuniales et prophanas et plerumque in- nocenter vel solum propter peccata venialia, utpote pro modica offensa clerici vel negligencia ad parendum iuri in presencia iu- 20 dicis vel alias pro inobediencia, que non procedit ex contemptu dei vel superioris, sed solum ex infirmitate vel ex ignorancia iuris vel facti, qui tamen tales nullo modo sunt a prima com munione [297b] et a secunda eiecti, quia eos deus nequaquam sine culpa mortali excommunicavit: quare igitur non excommu 25 nicentur illi predicti notorii peccatores ita solempniter, ut dictum est, puta ex nomine et in' publico, pulsatis cam[panis] etc., ex quo iam de facto sunt a prima communione eiecti per dei iudicium et a secunda deberent repelli, quia ex contemptu dei et eius ecclesie peccant et quia sunt contagiosi sancte plebi" ex multis 30 causis: tum [il quia plebs videns eos non" puniri per ecclesiam et publice, credunt ea non esse peccata, que ipsi faciunt, vel cre dunt non esse tanta peccata et tam gravia, prout in se sunt, 5 15 a sup. lin. A; add. m. x in marg. B. b —te— sup. lin. A. Com. A, B. d ut corr. ne (ita et infra) A; ut cor. ne B. e quod seq. A, sed del.; quod g sup. lin. A ; om. C. h evangelio C; com- 35 seq. B, C. f turbas C. m plebei corr. om. A. B. municantur C. k ita A, B; iudicium C. sup. lin. A; om. B. plebi A, B. n 1 Cf. Psalm. LXXII, 7: »Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum: tran- 3 Numer. XVI, 26. sierunt in affectum cordis.« Cf. ex. gr. Num. 40 XIX. passim.
40 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 4. pellantur, ut sciant fideles cum talibus non communicare in sacra mentis nec eciam conversari, ne malis eorum polluantur et ne tam quam consencientes puniantur. Ministri enim ecclesie tales denun cciantess iam non publicarent peccata talium, sed quia ex adipe malicie eorum iniquitas in publicum prodiit et plurimos scan- dalose pertransivit 1. Et tales sunt publice arguendi, ne“ alii eorum malis involvantur. Exemplum illius habetur a Moyse de Dathan et Abyron Numeri XVI, ubie Moyses ex mandato dei dixit ad turbam' populorum2: »Recedite a tabernaculis hominum in 10 piorum et nolite tangere, que ad eos pertinent, ne involvamini in" peccatis eorum«. Et ad hoc est preceptum domini in multis locis Veteris Testamenti, ubi iussit dominus aufferri malum de medio Israel, ne multus populus, a contagione letali unius iniqui pollutus, communiter experiatur divinam ulcionem3. Idem patet ex eol, quia, si excommunicantur fideles, ut iam dictum est, a tercia communione per sentencias iudicum' quan doque propter causas pecuniales et prophanas et plerumque in- nocenter vel solum propter peccata venialia, utpote pro modica offensa clerici vel negligencia ad parendum iuri in presencia iu- 20 dicis vel alias pro inobediencia, que non procedit ex contemptu dei vel superioris, sed solum ex infirmitate vel ex ignorancia iuris vel facti, qui tamen tales nullo modo sunt a prima com munione [297b] et a secunda eiecti, quia eos deus nequaquam sine culpa mortali excommunicavit: quare igitur non excommu 25 nicentur illi predicti notorii peccatores ita solempniter, ut dictum est, puta ex nomine et in' publico, pulsatis cam[panis] etc., ex quo iam de facto sunt a prima communione eiecti per dei iudicium et a secunda deberent repelli, quia ex contemptu dei et eius ecclesie peccant et quia sunt contagiosi sancte plebi" ex multis 30 causis: tum [il quia plebs videns eos non" puniri per ecclesiam et publice, credunt ea non esse peccata, que ipsi faciunt, vel cre dunt non esse tanta peccata et tam gravia, prout in se sunt, 5 15 a sup. lin. A; add. m. x in marg. B. b —te— sup. lin. A. Com. A, B. d ut corr. ne (ita et infra) A; ut cor. ne B. e quod seq. A, sed del.; quod g sup. lin. A ; om. C. h evangelio C; com- 35 seq. B, C. f turbas C. m plebei corr. om. A. B. municantur C. k ita A, B; iudicium C. sup. lin. A; om. B. plebi A, B. n 1 Cf. Psalm. LXXII, 7: »Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum: tran- 3 Numer. XVI, 26. sierunt in affectum cordis.« Cf. ex. gr. Num. 40 XIX. passim.
Strana 41
Quibus de causis manifesti peccatores cohibendi sint a communione. 41 vel non tantum exhorrescunt talia admittere, videntes ea in- punita pertransire, [2] tum quia alliciuntura et ipsi ad peccan dum peccatis similibus, ['] tum quia facilius admittunt alia pec cata forte minora et habent excusacionem sue malicie, dicentes: »Modo isti talia faciunt et isti talia, et tamen inpuniti pertran- seunt«; et dicunt: »Tunc deberent omnes dampnari, quia talia faciunt«, acsi dicere[n]t: »Non est verum, quod hocd sit pecca tum, quod sacerdotes ostendunt esse peccatum«, [4] tum quia tota communitas dampnatur coram deo propter tales publicos peccatores et luit penas divine vindicte. Et merito et iuste con 10 dempnatur, quia permittite deo suo ita publice adversari, deum palam contempnere et blasphemare inpunite, ex quo nullus zelans contra tales iniquos pro deo ab eius dilectis exhibetur; merito, inquam', omnes plagandi sunt, quemadmodum consencientes, sicut facientes 1 Exemplum habes in multis locis in Veteri Testamento, ut de idolo Beelphegor? et Balaam3, ubi tota communitas subiecta fuit divine vindicte et passa est propter quosdam nequam mechos. Sed et principes tribuum missi sunt suspendi in patibulis contra solem" — et ex hoc ve principibus, quoni am durissimum iudicium pro 20 eo cum hiis, qui presunt, fiet', — donec Finees zelo dei iratus duos coeuntes in igwine', id est in genitalibus', perfodit et tunc cessavit quassacio". Et similiter et de Nachor anathemate" et de Jonatas et de aliis valde multis, ubi tota communitas fuit confusa propter crimen persone unius et est passa tota plebs exicium et iacturam. Et idcirco 25 modo' eciam veniunt pestilencie publice et strages et fames et in populo christiano debachantur. Quod inde videtur manifeste eve nire, quod nequam� huiusmodi publice peccando, publice domini Jhesu nomen factis blasphemando permittuntur cum fidelibus com= municare in ecclesia divinis sacramentis et inpune pertransire. 15 30 9 Nota hoc »communitas» A alia manu. a alliciunt B, C. maiora C. d add. in marg. b admittuntur C. c m. x B. corr. A; promittit B. f itaque C. g pari pena puniuntur princeps corr. principes A. i ingvem B. h k in igwine, id seq. C. est in genitalibus in marg. add. a. m. A; in ignem seq. A, sed del.; id— m nequaquam corr. nequam A, B. 1om. C. genitalibus om. B, C. 2 Cf. Numer. XXV. 3 sq. et Psalm. CV. 28 sq. Cf. Rom. I, 32. Cf. Judic. II, 1I sq. et locis aliis. 4 Cf. Numer. XXV, 4. Cf. Sap. 5 VI, 6:... »quoniam iudicium durissimum his, qui praesunt, fiet«. 6 Cf. De Nachor anathemate nihil in 40 7 Num. XXV, 7—8 et Psalm. CV, 30. 8 Cf. I. Reg. XXXI, 2. scriptura legitur. 3 35
Quibus de causis manifesti peccatores cohibendi sint a communione. 41 vel non tantum exhorrescunt talia admittere, videntes ea in- punita pertransire, [2] tum quia alliciuntura et ipsi ad peccan dum peccatis similibus, ['] tum quia facilius admittunt alia pec cata forte minora et habent excusacionem sue malicie, dicentes: »Modo isti talia faciunt et isti talia, et tamen inpuniti pertran- seunt«; et dicunt: »Tunc deberent omnes dampnari, quia talia faciunt«, acsi dicere[n]t: »Non est verum, quod hocd sit pecca tum, quod sacerdotes ostendunt esse peccatum«, [4] tum quia tota communitas dampnatur coram deo propter tales publicos peccatores et luit penas divine vindicte. Et merito et iuste con 10 dempnatur, quia permittite deo suo ita publice adversari, deum palam contempnere et blasphemare inpunite, ex quo nullus zelans contra tales iniquos pro deo ab eius dilectis exhibetur; merito, inquam', omnes plagandi sunt, quemadmodum consencientes, sicut facientes 1 Exemplum habes in multis locis in Veteri Testamento, ut de idolo Beelphegor? et Balaam3, ubi tota communitas subiecta fuit divine vindicte et passa est propter quosdam nequam mechos. Sed et principes tribuum missi sunt suspendi in patibulis contra solem" — et ex hoc ve principibus, quoni am durissimum iudicium pro 20 eo cum hiis, qui presunt, fiet', — donec Finees zelo dei iratus duos coeuntes in igwine', id est in genitalibus', perfodit et tunc cessavit quassacio". Et similiter et de Nachor anathemate" et de Jonatas et de aliis valde multis, ubi tota communitas fuit confusa propter crimen persone unius et est passa tota plebs exicium et iacturam. Et idcirco 25 modo' eciam veniunt pestilencie publice et strages et fames et in populo christiano debachantur. Quod inde videtur manifeste eve nire, quod nequam� huiusmodi publice peccando, publice domini Jhesu nomen factis blasphemando permittuntur cum fidelibus com= municare in ecclesia divinis sacramentis et inpune pertransire. 15 30 9 Nota hoc »communitas» A alia manu. a alliciunt B, C. maiora C. d add. in marg. b admittuntur C. c m. x B. corr. A; promittit B. f itaque C. g pari pena puniuntur princeps corr. principes A. i ingvem B. h k in igwine, id seq. C. est in genitalibus in marg. add. a. m. A; in ignem seq. A, sed del.; id— m nequaquam corr. nequam A, B. 1om. C. genitalibus om. B, C. 2 Cf. Numer. XXV. 3 sq. et Psalm. CV. 28 sq. Cf. Rom. I, 32. Cf. Judic. II, 1I sq. et locis aliis. 4 Cf. Numer. XXV, 4. Cf. Sap. 5 VI, 6:... »quoniam iudicium durissimum his, qui praesunt, fiet«. 6 Cf. De Nachor anathemate nihil in 40 7 Num. XXV, 7—8 et Psalm. CV, 30. 8 Cf. I. Reg. XXXI, 2. scriptura legitur. 3 35
Strana 42
42 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 5. CAPITULUM QUINTUM. Dico octavo, quod omnes tales sunt' solo nomine christiani, qui non habent aliquem certum statum in ecclesia confunduntque ecclesiam dei per vitam inordinatam, ac nomen Jhesu Christi propter mala eorum opera blasphematur inter gentes manifestel, ut sunt illi, qui publice deferunt signa evidencia et manifesta mortalium peccatorum; deberent eciam publice et solempniter diebus dominicis singulis denuncciari et a communione primo modo dicta et secundo per excommunicacionem separari. Quales 10 sunt, qui deportant calceos rostratos in pedibus, aurum et ar- gentum in nodulis“, cornuti in pedibus, in barbis et omnes induti veste czottata et peregrina, que sunt signa superbie manifesta, ita ut nullam excusacionem racionabilem possinte pro se allegare. Et tunc fiet sermo dei, qui scriptus est Zophonie primo2: »Dis- perdam de loco reliquias« Baal et nomina edituorum cum sacer dotibus, et Jeos], qui adorant super tecta miliciam celi«, nota bene illos, qui manifesta signa superbie deferunt in publico. Nam subditur" infra': »Et erit: in die hostie domini visitabo super principes et super filios regis et super omnes, qui induti 20 sunt veste peregrina. Et visitabo super omnem, qui arroganter ingreditur super limen in die illa, qui conplent domum domini [dei sui] iniquitate et dolo.« Hec ille. Nota prelate, nota pastor, si habes intelligenciam4, — sicut scriptum est;" »Qui habet aures audiendi, audiat«, — ut saltem 25 iam congnoscas, quod tempus' iam incepit istius prophecie ad- inplende et ipsius principia iam agitari inceperunt. Et quemad modum gutte sequentis' fluminis presage precurrentes et ad modum quedam gemmule ubertim e terra prorumpentes, mox ymbrem" robustam presignant secuturam, ita" primicias spirituss huius pro 15 2 Nota A alia manu. 23 Nota A alia manu. b a Capitulum quintum tercii articuli A in marg.; rubr. B, C. del. B. c data C. d ita C; nobis in A, sed—obis del. et post hanc vocem lacuna pro una voce adimplenda seq. A, B; murenulis add. in marg. m. x in B, sed del. e possent C. g —a— sup. lin. A, B. fita B post corr.; fieret A, C. h post cor. A, B. i s seq. A, sed del. k ita C; tempore A, B. I se- quentes C. m ita C; arborem A, B. n istas C. 1 Cf. Rom. I, 24. (Nomen enim dei per vos blasphematur inter gentes...). 2 Sophon. I, 4—5. Sophon. I, 8. 3 * Cf. Job. XXXVIII. 4 (indica mihi, 40 si habes intelligentiam). 5 Matth. XI, 5. Cf. Rom. VIII, 23 (nos ipsi primitias spiritus habentes). 35 30
42 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 5. CAPITULUM QUINTUM. Dico octavo, quod omnes tales sunt' solo nomine christiani, qui non habent aliquem certum statum in ecclesia confunduntque ecclesiam dei per vitam inordinatam, ac nomen Jhesu Christi propter mala eorum opera blasphematur inter gentes manifestel, ut sunt illi, qui publice deferunt signa evidencia et manifesta mortalium peccatorum; deberent eciam publice et solempniter diebus dominicis singulis denuncciari et a communione primo modo dicta et secundo per excommunicacionem separari. Quales 10 sunt, qui deportant calceos rostratos in pedibus, aurum et ar- gentum in nodulis“, cornuti in pedibus, in barbis et omnes induti veste czottata et peregrina, que sunt signa superbie manifesta, ita ut nullam excusacionem racionabilem possinte pro se allegare. Et tunc fiet sermo dei, qui scriptus est Zophonie primo2: »Dis- perdam de loco reliquias« Baal et nomina edituorum cum sacer dotibus, et Jeos], qui adorant super tecta miliciam celi«, nota bene illos, qui manifesta signa superbie deferunt in publico. Nam subditur" infra': »Et erit: in die hostie domini visitabo super principes et super filios regis et super omnes, qui induti 20 sunt veste peregrina. Et visitabo super omnem, qui arroganter ingreditur super limen in die illa, qui conplent domum domini [dei sui] iniquitate et dolo.« Hec ille. Nota prelate, nota pastor, si habes intelligenciam4, — sicut scriptum est;" »Qui habet aures audiendi, audiat«, — ut saltem 25 iam congnoscas, quod tempus' iam incepit istius prophecie ad- inplende et ipsius principia iam agitari inceperunt. Et quemad modum gutte sequentis' fluminis presage precurrentes et ad modum quedam gemmule ubertim e terra prorumpentes, mox ymbrem" robustam presignant secuturam, ita" primicias spirituss huius pro 15 2 Nota A alia manu. 23 Nota A alia manu. b a Capitulum quintum tercii articuli A in marg.; rubr. B, C. del. B. c data C. d ita C; nobis in A, sed—obis del. et post hanc vocem lacuna pro una voce adimplenda seq. A, B; murenulis add. in marg. m. x in B, sed del. e possent C. g —a— sup. lin. A, B. fita B post corr.; fieret A, C. h post cor. A, B. i s seq. A, sed del. k ita C; tempore A, B. I se- quentes C. m ita C; arborem A, B. n istas C. 1 Cf. Rom. I, 24. (Nomen enim dei per vos blasphematur inter gentes...). 2 Sophon. I, 4—5. Sophon. I, 8. 3 * Cf. Job. XXXVIII. 4 (indica mihi, 40 si habes intelligentiam). 5 Matth. XI, 5. Cf. Rom. VIII, 23 (nos ipsi primitias spiritus habentes). 35 30
Strana 43
De punitione manifestorum peccatorum tempore auctoris facta. 43 phecie hiis temporibus inplende reverendissimus pater in Christo Johannes archiepiscopus Pragensis ecclesie, ruc tuabata. Temporibus nempe illustrissimi inperatoris Karoli quarti Jet] iam nostris temporibus idem archiepiscopus publice excom municari precepit huiusmodi filios Beliall, qui deferebant rostra in calceis et curtas vestes et inpudicas2. Nam et ego, qui scribo, coram Jhesu sum testis illius et stabam ante fores templi3 vetans" tales anathemate percussos divinis officiis interessee. Sed et in Lucca, solempni in Lombardia4 civitate, tempore pape Urbani VI., audivi publice per vicos et plateas voce preconia proclamari, quod mulieres innupte non deferant aurum [298a] et argentum necnon alie quecumque vestes inpudicas et profanas. Usura insuper et alii contractus illiciti in laicis', beneficia plura et pinguia in clericis, — hoc solo excepto, si esset vir sic ydoneus, sic illustris, potens edificare dei ecclesiam opere et ser mone, tali“ forte liceret beneficia in pluribus ecclesiis diversis possidere, quatenus detur eidem occasio fructum plus Christo" afferre5 et sic plures edificare exemplo suo et sermone, hoc addito, si sit? ad hoc, licet invitus', a domino evocatus“, — pondera iniusta et mensure minores debito in negociatoribus, exacciones iniuste, 20 10 15 2 De censuris ecclesiasticis tempore autoris factis A alia manu. 9 Nota de Luca civitate A alia manu. a ita C; ructuabant A, B. bita C; m. x add. B; lacuna pro una vel duabus vocibus adimplendis A. C in—sup. lin. A. d post corr. B. e intesse (!) B. primum—i— sup. lin. A, B. g forte liceret om. C; seq. permissum est C. h om. C. i deo C. k sic B. 1 post corr. A; invictus corr. invitus B. in Eciam ego insuper vidi nostris de temporibus monachos precipue mendicos ita dissolutos, quod in magnis ecclesie sollempnitatibus necnon patronorum suorum solempniis correa per eosdem multa facienda, concursus precipue mulierum ac virginum famosarum et eisdem conversari necnon corrisari cum eisdem nullo eis opponente. Ve talibus monachis et eorum sectis, quia do minus eos disperdet a facie terre, sicut scriptum est: Plantacio, quam non plantavit pater celestis, erradicabitur. Taceo de eorum nequiciis; hoc puto, quod melius ecclesia dei regeretur per simplices sacerdotes et predicatores, quia monachi multa nimis mala faciunt in populo per fictas et falsas induls 35 gencias et promociones reliquiarum ad eorum lucrum sonantes. Illi, inquam, sunt lupi rapaces non parcentes gregi dominico, domestici inimici Jesu Christi domos viduarum penetrantes et longas oraciones orantes, canes inpudentis simi seq. C. 2 Cf. 40 Cf. ex. gr. II. Paralip. XIII, 7 (viri vanissimi et filii Belial). 3 Cf. II. Par. III, de hoc V. Kybal, M. Matěj z Janova, pag. 16,, et 230,. recte Tuscania. fructum affere nota 17 (ante fores etiam templi). 4 phrasis biblica. 25 30
De punitione manifestorum peccatorum tempore auctoris facta. 43 phecie hiis temporibus inplende reverendissimus pater in Christo Johannes archiepiscopus Pragensis ecclesie, ruc tuabata. Temporibus nempe illustrissimi inperatoris Karoli quarti Jet] iam nostris temporibus idem archiepiscopus publice excom municari precepit huiusmodi filios Beliall, qui deferebant rostra in calceis et curtas vestes et inpudicas2. Nam et ego, qui scribo, coram Jhesu sum testis illius et stabam ante fores templi3 vetans" tales anathemate percussos divinis officiis interessee. Sed et in Lucca, solempni in Lombardia4 civitate, tempore pape Urbani VI., audivi publice per vicos et plateas voce preconia proclamari, quod mulieres innupte non deferant aurum [298a] et argentum necnon alie quecumque vestes inpudicas et profanas. Usura insuper et alii contractus illiciti in laicis', beneficia plura et pinguia in clericis, — hoc solo excepto, si esset vir sic ydoneus, sic illustris, potens edificare dei ecclesiam opere et ser mone, tali“ forte liceret beneficia in pluribus ecclesiis diversis possidere, quatenus detur eidem occasio fructum plus Christo" afferre5 et sic plures edificare exemplo suo et sermone, hoc addito, si sit? ad hoc, licet invitus', a domino evocatus“, — pondera iniusta et mensure minores debito in negociatoribus, exacciones iniuste, 20 10 15 2 De censuris ecclesiasticis tempore autoris factis A alia manu. 9 Nota de Luca civitate A alia manu. a ita C; ructuabant A, B. bita C; m. x add. B; lacuna pro una vel duabus vocibus adimplendis A. C in—sup. lin. A. d post corr. B. e intesse (!) B. primum—i— sup. lin. A, B. g forte liceret om. C; seq. permissum est C. h om. C. i deo C. k sic B. 1 post corr. A; invictus corr. invitus B. in Eciam ego insuper vidi nostris de temporibus monachos precipue mendicos ita dissolutos, quod in magnis ecclesie sollempnitatibus necnon patronorum suorum solempniis correa per eosdem multa facienda, concursus precipue mulierum ac virginum famosarum et eisdem conversari necnon corrisari cum eisdem nullo eis opponente. Ve talibus monachis et eorum sectis, quia do minus eos disperdet a facie terre, sicut scriptum est: Plantacio, quam non plantavit pater celestis, erradicabitur. Taceo de eorum nequiciis; hoc puto, quod melius ecclesia dei regeretur per simplices sacerdotes et predicatores, quia monachi multa nimis mala faciunt in populo per fictas et falsas induls 35 gencias et promociones reliquiarum ad eorum lucrum sonantes. Illi, inquam, sunt lupi rapaces non parcentes gregi dominico, domestici inimici Jesu Christi domos viduarum penetrantes et longas oraciones orantes, canes inpudentis simi seq. C. 2 Cf. 40 Cf. ex. gr. II. Paralip. XIII, 7 (viri vanissimi et filii Belial). 3 Cf. II. Par. III, de hoc V. Kybal, M. Matěj z Janova, pag. 16,, et 230,. recte Tuscania. fructum affere nota 17 (ante fores etiam templi). 4 phrasis biblica. 25 30
Strana 44
44 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 5. addicio reddituum de novo in suis subditis, causa nulla requi- rente, in militibus furta et latrocinia in vagis clientibus, que omnia sunt manifesta signa et indicia avaricie. Frequentacio thaber narum, precipue in diebus“ festivis, scurilitas insanier in diebus LXXe, observancia kalendarum, quas vulgo colendizare nuncu- pant, frequens quoque ebrietas et conmessacio, que omnia sunt signa gule evidencia. Congregacio meretricum in publicis do- mibus et, qui tenent et fovent easdem in vicis suis et domibus, choree publice virorum et mulierum promiscue ac publice et 10 maxime diebus festis vel eciam in noctibus, que omnia sunt signa fornicacionis favorabilia et manifesta. Iram retinere per longinqua tempora non celatam, minari" publice, arma de- ferre adversus inimicum homini christiano, qui non est iudex vel alias publice iusticiarius', non loqui cum proximo aut nolle cum 15 fratre ob odium conversari, detrahere vel alias male loqui de christiano, que sunt signa iracundie manifeste, de quibus omnibus dicit apostolus [ad] Galathas V.1: »Manifesta sunt opera carnis, que sunt fornicacio, immundicia, inpudicicia, luxuria, ydo= lorum servitus, veneficia, inimicicie, contenciones, emulaciones, 20 ire, rixe, dissensiones, secte, invidie, homicidia, ebrietates, con messaciones et hiis similia, que predico vobis, sicut predixi, quo niam' qui talia agunt, regnum dei non consequentur!«. Nam, quia »non probaverunt tales deum habere in noticia, ideo iam tradidit illos' in reprobum sensum, ut faciant ea, que non conveniunt«, 25 repletos omni iniquitate, malicia, fornicacione, avaricia, nequicia, plenos invidia, homicidiis, contencione, dolo, malignitate, susur rones', detractores" deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos inventores malorum, parentibus non obedientes, insipientes, in conpositos, sine affeccione, absque federe, sine misericordia. Qui 30 cum iusticias dei congnovissent, non intellexerunt, quoniam, qui talia agunt, digni sunt morte [et] non solum, qui faciunt ea, sed eciam, qui consenciunt facientibus?.« Quod autem talibus omnibus et singulis sit utile et neces- sarium arceri per censuram ecclesie a maliciis talibus, 35 40 30 tu (?) A alia manu. a dominicis et seq. C. e corr.; minatam A, C. h dicia B, C. g om. C. ita A, B; susuriones C. Galat. V, 19—21. b ita B post d eosdem A, B. om. C. iustiarius A, B, C. f —ci— sup. lin. A ; inpu possidebunt C. deus seq. C. k convenit C. m ita biblia et post corr. B; detracciones A, C. 2 Rom. I, 28—32.
44 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 5. addicio reddituum de novo in suis subditis, causa nulla requi- rente, in militibus furta et latrocinia in vagis clientibus, que omnia sunt manifesta signa et indicia avaricie. Frequentacio thaber narum, precipue in diebus“ festivis, scurilitas insanier in diebus LXXe, observancia kalendarum, quas vulgo colendizare nuncu- pant, frequens quoque ebrietas et conmessacio, que omnia sunt signa gule evidencia. Congregacio meretricum in publicis do- mibus et, qui tenent et fovent easdem in vicis suis et domibus, choree publice virorum et mulierum promiscue ac publice et 10 maxime diebus festis vel eciam in noctibus, que omnia sunt signa fornicacionis favorabilia et manifesta. Iram retinere per longinqua tempora non celatam, minari" publice, arma de- ferre adversus inimicum homini christiano, qui non est iudex vel alias publice iusticiarius', non loqui cum proximo aut nolle cum 15 fratre ob odium conversari, detrahere vel alias male loqui de christiano, que sunt signa iracundie manifeste, de quibus omnibus dicit apostolus [ad] Galathas V.1: »Manifesta sunt opera carnis, que sunt fornicacio, immundicia, inpudicicia, luxuria, ydo= lorum servitus, veneficia, inimicicie, contenciones, emulaciones, 20 ire, rixe, dissensiones, secte, invidie, homicidia, ebrietates, con messaciones et hiis similia, que predico vobis, sicut predixi, quo niam' qui talia agunt, regnum dei non consequentur!«. Nam, quia »non probaverunt tales deum habere in noticia, ideo iam tradidit illos' in reprobum sensum, ut faciant ea, que non conveniunt«, 25 repletos omni iniquitate, malicia, fornicacione, avaricia, nequicia, plenos invidia, homicidiis, contencione, dolo, malignitate, susur rones', detractores" deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos inventores malorum, parentibus non obedientes, insipientes, in conpositos, sine affeccione, absque federe, sine misericordia. Qui 30 cum iusticias dei congnovissent, non intellexerunt, quoniam, qui talia agunt, digni sunt morte [et] non solum, qui faciunt ea, sed eciam, qui consenciunt facientibus?.« Quod autem talibus omnibus et singulis sit utile et neces- sarium arceri per censuram ecclesie a maliciis talibus, 35 40 30 tu (?) A alia manu. a dominicis et seq. C. e corr.; minatam A, C. h dicia B, C. g om. C. ita A, B; susuriones C. Galat. V, 19—21. b ita B post d eosdem A, B. om. C. iustiarius A, B, C. f —ci— sup. lin. A ; inpu possidebunt C. deus seq. C. k convenit C. m ita biblia et post corr. B; detracciones A, C. 2 Rom. I, 28—32.
Strana 45
Rationes suadentes excommunicationem publicorum peccatorum. 45 puta per denuncciacionem publicam et expulsionem de plebe catholica, potest facile ex premissis comprehendi, si fideli animo contemplentur'. Potest insuper hoc idem concludi ex ewangelio et argui Veritate dicente Mathei Vol: »Audistis, quia dictum est antiquis: Non occides; qui autem occiderit, reus erit iudicio. Ego autem dico vobis, quia omnis, qui irascitur fratri suo, reus est iudicio. Qui autem dixerit fratri suo racha, reus erit con- cilio. Qui autem dixerit fatue, reus erit“ yehenne ignis«; et hoc, quantum ad signa iracundie. Sequitur infra, quoad signa luxurie2: »Audistis“, quia dictum est antiquis: Non mecha 10 beris. Ego autem dico vobis, quoniam omnis, qui viderit mu lierem ad concupiscendum eam', mechatus est eam in corde suo. Quodsi oculus tuus dexter scandalizet te, erue eum et proice abs te. Expedit enim' tibi, ut pereat unum membrorum“ tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam. Quodsi" dextera 15 manus tua scandalizet te, abscinde eam et proice eam abs te. Expedit enim tibi, ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in yehennam.« Quod liquide et sole clarius apparet, quod hic dominus lo- quatur ad corpus ecclesie et de eius membris, de quo' loquitur 20 apostolus3 [ad] Romanos', et Corinthios“, ita ut sit" sensus ad propositum': quodsi unum membrum" ecclesie, quamvis" sit eciam principale, per sua facta nepharia et evidencia totam ecclesiam scandalizet, expedit ecclesie, ut abscidatur illud mem brum et foras eiciatur, quam tota ecclesia scandalizetur, quia 25 hoc dominus luculencius infra, puta Mathei XVIII°, edisserit, dicens4: »Qui scandalizaverit unum de pusillis istis minimis', qui in me credunt, expedit ei, ut suspendatur' mola asinaria in collo eius et ut [298 b] demergatur' in profundum maris. Ve" mundo ab scandalis. Neccesse est, ut' veniant scandala, verum 30 5 a ita post corr. B; fideliter A, C. b ita B, C; contempletur A. c ita B, C; om. A. d ita C.—tis sup. lin. alia manu A; audis B. e ras. h Quodsi dextera f g membrum C. del. B. ad 1 voc. seq. B. — yehennam in marg. m. x B; om. C. i de—Corinthios del. et seq. lacuna dim. lin. continens B. k qua C. 1 lacuna seq. in A, C. m lacuna dim. 35 lineam continens seq. A. n ita B, C; fit A. ° oppositum C. P mem- brorum C. q ita C; quam A, B. r minimis—credunt om. C. s sus= u de pendantur corr. suspendatur A. t ita biblia; mergatur A, B, C. V non seq. in A, sed del.; non seq. B. corr. ve sup. lin. A; cor. B. 1 Matthaei V. 21—22. 2 Matth. V, 27—30. 3 Cf. Rom. XII, 4—5 40 et Corint. VI, 15 (cf. supra p. 31.) Matth. XVIII, 6—8.
Rationes suadentes excommunicationem publicorum peccatorum. 45 puta per denuncciacionem publicam et expulsionem de plebe catholica, potest facile ex premissis comprehendi, si fideli animo contemplentur'. Potest insuper hoc idem concludi ex ewangelio et argui Veritate dicente Mathei Vol: »Audistis, quia dictum est antiquis: Non occides; qui autem occiderit, reus erit iudicio. Ego autem dico vobis, quia omnis, qui irascitur fratri suo, reus est iudicio. Qui autem dixerit fratri suo racha, reus erit con- cilio. Qui autem dixerit fatue, reus erit“ yehenne ignis«; et hoc, quantum ad signa iracundie. Sequitur infra, quoad signa luxurie2: »Audistis“, quia dictum est antiquis: Non mecha 10 beris. Ego autem dico vobis, quoniam omnis, qui viderit mu lierem ad concupiscendum eam', mechatus est eam in corde suo. Quodsi oculus tuus dexter scandalizet te, erue eum et proice abs te. Expedit enim' tibi, ut pereat unum membrorum“ tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam. Quodsi" dextera 15 manus tua scandalizet te, abscinde eam et proice eam abs te. Expedit enim tibi, ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in yehennam.« Quod liquide et sole clarius apparet, quod hic dominus lo- quatur ad corpus ecclesie et de eius membris, de quo' loquitur 20 apostolus3 [ad] Romanos', et Corinthios“, ita ut sit" sensus ad propositum': quodsi unum membrum" ecclesie, quamvis" sit eciam principale, per sua facta nepharia et evidencia totam ecclesiam scandalizet, expedit ecclesie, ut abscidatur illud mem brum et foras eiciatur, quam tota ecclesia scandalizetur, quia 25 hoc dominus luculencius infra, puta Mathei XVIII°, edisserit, dicens4: »Qui scandalizaverit unum de pusillis istis minimis', qui in me credunt, expedit ei, ut suspendatur' mola asinaria in collo eius et ut [298 b] demergatur' in profundum maris. Ve" mundo ab scandalis. Neccesse est, ut' veniant scandala, verum 30 5 a ita post corr. B; fideliter A, C. b ita B, C; contempletur A. c ita B, C; om. A. d ita C.—tis sup. lin. alia manu A; audis B. e ras. h Quodsi dextera f g membrum C. del. B. ad 1 voc. seq. B. — yehennam in marg. m. x B; om. C. i de—Corinthios del. et seq. lacuna dim. lin. continens B. k qua C. 1 lacuna seq. in A, C. m lacuna dim. 35 lineam continens seq. A. n ita B, C; fit A. ° oppositum C. P mem- brorum C. q ita C; quam A, B. r minimis—credunt om. C. s sus= u de pendantur corr. suspendatur A. t ita biblia; mergatur A, B, C. V non seq. in A, sed del.; non seq. B. corr. ve sup. lin. A; cor. B. 1 Matthaei V. 21—22. 2 Matth. V, 27—30. 3 Cf. Rom. XII, 4—5 40 et Corint. VI, 15 (cf. supra p. 31.) Matth. XVIII, 6—8.
Strana 46
46 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 5. tamens ve homini illi, per quem scandalum venit. Si autem ma- nus tua vel pess tuus scandalizet te, abscide eum et proice eum abs te, etc.« Quod exponens dominus non de' membris humani corporis debere intelligi, sed magis de membris corporis sui mistici, id est ecclesia sanctorum, mox et“ inmediate notanter subiungit, dicensi: »Videte, ne contempnatis ex hiis pusillis." Quod vero illud dominus loquatur de correccione pretaxata, puta, que est per excommunicacionis vexacionem', que valde et sola daret intellectum prioris" peccatori, potest patere 10 manifeste ex subiunctis, ubi dicitur': »Si autem peccaverit in teh frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum, si te audierit, lucratus es fratrem tuum. Si autem te non au dierit, adhibe tecum unum vel duos, ut in ore duorum vel trium stet omne verbum. Quodsi non audierit leos], dic ecclesie. Si 15 autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publi- canus.« Sequitur notanter ad propositum3: »Amen, dico vobis, quecumque ligaveritis super terram, erunt ligata et in celis«, etc. Ecce, quam palam dominus loquitur illos fore eiciendos a communionibus predictis, qui ecclesiam dei publice et notorie 20 contempnunt ac confundunt, manifeste vivendo scandalose et signa manifesta peccatorum mortalium deferendo. Quod adhuc manifestius explicat apostolus Romanorum loquens I" adk Co- rinthos V°, ubi dicitur': »Omnino auditur inter vos fornicacio.« Et infra': »Et vos inflati estis et non magis luctum habuistis, 25 ut tollatur de medio vestrum, qui hoc opus fecit. Ego quidem absens corpore, presens autem spiritu, iam iudicavi, ut presens, eum, qui sic operatus est, in nomine domini nostri Jhesu Christi congregatis vobis et meo spiritu cum virtute domini Jhesu tra- dere huiusmodi hominem sathane in interitum carnis, ut spiritus 30 salvus sit in die domini nostri Jhesu Christi. Non est bona gloriacio vestra'. Nescitis, quia modicum fermentum" totam mas sam corumpit? Expurgate vetus fermentum, ut sitis nova cons- persio, sicut estis azimi. Etenim pascha nostrum ymmolatus est Christus. Itaque epulemur non in fermento veteri, nec in fer 35 mento malicie et nequicie, sed in azimis sinceritatis et veritatis. a ve tamen homini...C. bin m. add. A. Chumanis seq. C. dipsius C. e om. C. f uxacionem (!) C. g del. B. h in te om. C. i om. C. k in marg. A. Iita C; nostra A, B. m fermenti C. 1 Matth. XVIII, 10. 2 Matth. XVIII, 15—17. 3 40 * I. Cor. V, 1. 5 I. Cor. V, 2—13. Matthaei XVIII, 18.
46 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 5. tamens ve homini illi, per quem scandalum venit. Si autem ma- nus tua vel pess tuus scandalizet te, abscide eum et proice eum abs te, etc.« Quod exponens dominus non de' membris humani corporis debere intelligi, sed magis de membris corporis sui mistici, id est ecclesia sanctorum, mox et“ inmediate notanter subiungit, dicensi: »Videte, ne contempnatis ex hiis pusillis." Quod vero illud dominus loquatur de correccione pretaxata, puta, que est per excommunicacionis vexacionem', que valde et sola daret intellectum prioris" peccatori, potest patere 10 manifeste ex subiunctis, ubi dicitur': »Si autem peccaverit in teh frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum, si te audierit, lucratus es fratrem tuum. Si autem te non au dierit, adhibe tecum unum vel duos, ut in ore duorum vel trium stet omne verbum. Quodsi non audierit leos], dic ecclesie. Si 15 autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publi- canus.« Sequitur notanter ad propositum3: »Amen, dico vobis, quecumque ligaveritis super terram, erunt ligata et in celis«, etc. Ecce, quam palam dominus loquitur illos fore eiciendos a communionibus predictis, qui ecclesiam dei publice et notorie 20 contempnunt ac confundunt, manifeste vivendo scandalose et signa manifesta peccatorum mortalium deferendo. Quod adhuc manifestius explicat apostolus Romanorum loquens I" adk Co- rinthos V°, ubi dicitur': »Omnino auditur inter vos fornicacio.« Et infra': »Et vos inflati estis et non magis luctum habuistis, 25 ut tollatur de medio vestrum, qui hoc opus fecit. Ego quidem absens corpore, presens autem spiritu, iam iudicavi, ut presens, eum, qui sic operatus est, in nomine domini nostri Jhesu Christi congregatis vobis et meo spiritu cum virtute domini Jhesu tra- dere huiusmodi hominem sathane in interitum carnis, ut spiritus 30 salvus sit in die domini nostri Jhesu Christi. Non est bona gloriacio vestra'. Nescitis, quia modicum fermentum" totam mas sam corumpit? Expurgate vetus fermentum, ut sitis nova cons- persio, sicut estis azimi. Etenim pascha nostrum ymmolatus est Christus. Itaque epulemur non in fermento veteri, nec in fer 35 mento malicie et nequicie, sed in azimis sinceritatis et veritatis. a ve tamen homini...C. bin m. add. A. Chumanis seq. C. dipsius C. e om. C. f uxacionem (!) C. g del. B. h in te om. C. i om. C. k in marg. A. Iita C; nostra A, B. m fermenti C. 1 Matth. XVIII, 10. 2 Matth. XVIII, 15—17. 3 40 * I. Cor. V, 1. 5 I. Cor. V, 2—13. Matthaei XVIII, 18.
Strana 47
Aliae rationes suadentes excommunicationem peccatorum. 47 Scripsi vobis in epistola: Ne conmisceamini fornicariis. Non utique fornicariis huius mundi, aut avaris, aut rapacibus, aut ydolis servientibus: alioquins debueratis de hoc mundo exisse. Nunc autem scripsi vobis non commisceri. Si is, qui frater' nomi natur inter vos, et est fornicator, aut avarus, aut ydolis serviens, aut maledicus', aut ebriosus, aut rapax, cum huiusmodi nec cibum sumere. Quid enim michi de hiis, qui foris sunt, iudi care? Nonne de hiis, qui intus sunt, vos iudicatis? Nam eos, qui foris sunt, deus iudicabit. Auferte malum ex vobis ipsis." Ecce, quam lympide apostolus decrevit huiusmodi scandas 10 losos christianos prefatos per eieccionem a conversacione fratrum publice confutandos, ut ceterid timorem habeant et cicius mala sua recongnoscant. Nec obstat huic propositos illud, quod lo quitur Augustinus in libello »De christiana religione«, di- cens!: »Ecclesia omnibus errantibus utitur ad profectus suos et 15 ad errancium' ipsorum correccionem, cum evigilare voluerint«. Utitur enim gentibus ad materiam operacionis sue, hereticis ad probacionem doctrine" sue, scismaticis ad stabilitatem doctrine sue, Iudeis ad conparacionem pulcritudinis sue. Alios igitur invitat, alios excludit, alios relinquit, alios antecedit, carnales 20 autem suos, id est carnaliter viventes, ecclesia tollerat, tamquam paleas, quibus in orea' frumenta tuciora sunt, donec talibus re- giminibus exuantur. Et tamdiu sustinetur peccatum aut error cuiuslibet, donec aut' accusatorem inveniat, aut pravam opinio- nem pertinaci animositate defendat; exclusi autem aut penitendo 25 redeunt, aut in nequiciam" male liberi defluunt ad" admoni cionem deligencie nostre, aut scizmata faciunt ad exercitacionem paciencie nostre, aut' heresim gignunt ad examen et occupa- cionem intelligencie nostre. Hii sunt exitus christianorum carna- lium, qui non potuerunt corrigi aut sustineri.« Hec Augustinus. 30 Verba itaque" ista Augustini multum admodum alludunt proposito correlario. Illud autem, quod dicit Augustinus: »Car- nales autem suos«", etc., ut supra, manifeste intelligit quoad pec 17 Utitur A alia manu. a ras. seq. A. b post. corr. B. ita biblia et C; maledictus A, B. 35 c d'amorem seq., sed del. B. e proposicioni C. fadherencium C, g vo doctrinae corr. doctrine A. attendit C. h luerint C. k oreo C. . 1 I autem false C. m nequicia C. n et C. aut—nostre in marg. m. sec. o XVC. P vestra seq. in A, sed del. q sunt C. Cf. S. Augustini. De vera religione (ed. Migne, 34. vol. col. 127). 40
Aliae rationes suadentes excommunicationem peccatorum. 47 Scripsi vobis in epistola: Ne conmisceamini fornicariis. Non utique fornicariis huius mundi, aut avaris, aut rapacibus, aut ydolis servientibus: alioquins debueratis de hoc mundo exisse. Nunc autem scripsi vobis non commisceri. Si is, qui frater' nomi natur inter vos, et est fornicator, aut avarus, aut ydolis serviens, aut maledicus', aut ebriosus, aut rapax, cum huiusmodi nec cibum sumere. Quid enim michi de hiis, qui foris sunt, iudi care? Nonne de hiis, qui intus sunt, vos iudicatis? Nam eos, qui foris sunt, deus iudicabit. Auferte malum ex vobis ipsis." Ecce, quam lympide apostolus decrevit huiusmodi scandas 10 losos christianos prefatos per eieccionem a conversacione fratrum publice confutandos, ut ceterid timorem habeant et cicius mala sua recongnoscant. Nec obstat huic propositos illud, quod lo quitur Augustinus in libello »De christiana religione«, di- cens!: »Ecclesia omnibus errantibus utitur ad profectus suos et 15 ad errancium' ipsorum correccionem, cum evigilare voluerint«. Utitur enim gentibus ad materiam operacionis sue, hereticis ad probacionem doctrine" sue, scismaticis ad stabilitatem doctrine sue, Iudeis ad conparacionem pulcritudinis sue. Alios igitur invitat, alios excludit, alios relinquit, alios antecedit, carnales 20 autem suos, id est carnaliter viventes, ecclesia tollerat, tamquam paleas, quibus in orea' frumenta tuciora sunt, donec talibus re- giminibus exuantur. Et tamdiu sustinetur peccatum aut error cuiuslibet, donec aut' accusatorem inveniat, aut pravam opinio- nem pertinaci animositate defendat; exclusi autem aut penitendo 25 redeunt, aut in nequiciam" male liberi defluunt ad" admoni cionem deligencie nostre, aut scizmata faciunt ad exercitacionem paciencie nostre, aut' heresim gignunt ad examen et occupa- cionem intelligencie nostre. Hii sunt exitus christianorum carna- lium, qui non potuerunt corrigi aut sustineri.« Hec Augustinus. 30 Verba itaque" ista Augustini multum admodum alludunt proposito correlario. Illud autem, quod dicit Augustinus: »Car- nales autem suos«", etc., ut supra, manifeste intelligit quoad pec 17 Utitur A alia manu. a ras. seq. A. b post. corr. B. ita biblia et C; maledictus A, B. 35 c d'amorem seq., sed del. B. e proposicioni C. fadherencium C, g vo doctrinae corr. doctrine A. attendit C. h luerint C. k oreo C. . 1 I autem false C. m nequicia C. n et C. aut—nostre in marg. m. sec. o XVC. P vestra seq. in A, sed del. q sunt C. Cf. S. Augustini. De vera religione (ed. Migne, 34. vol. col. 127). 40
Strana 48
Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 6. 48 cata carnalium occulta adhuc ecclesie et non scandalosa, que non habent accusatorem coram' hominibus aut alias' manifestam coram' ecclesia probacionem, de quibus ecclesiam non oportet iudicare secundum“ doctrinam apostoli1. Inquientes' autem' pec cata, quorum iudicia manifeste et scandalose, ut supra dictum est, deferuntur, iam iudicio ecclesie submittuntur manifesto, quia iam publice suos operarios" revelant et accusant et exhibent contra se manifestam probacionem. Igitur operatores iniquitatis huiusmodi merentur ab ecclesia dei expulsionem. Et simile dici 10 t[ur] beatus Gregorius fecisse, beatus Benedictus, etch. 5 CAPITULUM SEXTUM Quod si obiciatur, quod excommunicare huiusmodi ma= los christianos esset nimis crudele et multorum periculum exinde ecclesie inmineret, presertim apud infirmos christianos, quos opor tet non eici ab ecclesia, sed equanimiter tollerare iuxta preceptum domini ad quosdam respondentis, qui dixerunt 2: »Domine, nonne bonum semen seminasti in agro tuo? Unde ergo est zyzania?«, et respondit dominus: »Inimicus homo hoc fecit«. Quibus di- centibus: »Vism, imus et colligimus ea,« ait dominus: »Sinite 20 utraque crescere usque ad messem, ne" forte cum zyzania eradi cetis simul et triticum"«: ad hoc convenienter potest dici, quod huiusmodi? excommunicacio per ministros ecclesie non est nisi excommunicacionis iam pridem et" coram' deo facte pro clamacio apud vulgus, ut qui deum non timent, sic' coram 25 hominibus confundantur, et qui iam letantur, cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis, eiecti a plebe fideli et consputi, saltem sic ad cor redeant et reatus suos recognoscant, sicque vel per penitenciam ad ecclesiam redirent emendati — sicut scriptum 15 30 21 Nota bene A. a thorum corr. coram A in marg.; add. m. post. B. Cita C; balios C. d secundum—inquientes del. B; ea seq. in post corr. m. x B; thorum A. marg. add. B. e inquientis post corr. C. f aut C. g iniquitatis seq., i Capitulum sextum tercii articuli A in marg; h om. C. sed del. A. 35 rubr. B, C. k om. C. 1 non oportet eici ita seq. C. m in ras. B. " ut o et Joh. in Apok. seq. A, sed del.; seq. etiam corr. ne A, B; ut ne C. r corr. q coram deo om; eorundem seq. C. P enim seq. D. lacuna. in m. A. S ita C; sed A, B, D. Cf. I. Cor. V. 12—13, l. c. 2 Cf. Math. XIII, 27—30.
Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. III, c. 6. 48 cata carnalium occulta adhuc ecclesie et non scandalosa, que non habent accusatorem coram' hominibus aut alias' manifestam coram' ecclesia probacionem, de quibus ecclesiam non oportet iudicare secundum“ doctrinam apostoli1. Inquientes' autem' pec cata, quorum iudicia manifeste et scandalose, ut supra dictum est, deferuntur, iam iudicio ecclesie submittuntur manifesto, quia iam publice suos operarios" revelant et accusant et exhibent contra se manifestam probacionem. Igitur operatores iniquitatis huiusmodi merentur ab ecclesia dei expulsionem. Et simile dici 10 t[ur] beatus Gregorius fecisse, beatus Benedictus, etch. 5 CAPITULUM SEXTUM Quod si obiciatur, quod excommunicare huiusmodi ma= los christianos esset nimis crudele et multorum periculum exinde ecclesie inmineret, presertim apud infirmos christianos, quos opor tet non eici ab ecclesia, sed equanimiter tollerare iuxta preceptum domini ad quosdam respondentis, qui dixerunt 2: »Domine, nonne bonum semen seminasti in agro tuo? Unde ergo est zyzania?«, et respondit dominus: »Inimicus homo hoc fecit«. Quibus di- centibus: »Vism, imus et colligimus ea,« ait dominus: »Sinite 20 utraque crescere usque ad messem, ne" forte cum zyzania eradi cetis simul et triticum"«: ad hoc convenienter potest dici, quod huiusmodi? excommunicacio per ministros ecclesie non est nisi excommunicacionis iam pridem et" coram' deo facte pro clamacio apud vulgus, ut qui deum non timent, sic' coram 25 hominibus confundantur, et qui iam letantur, cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis, eiecti a plebe fideli et consputi, saltem sic ad cor redeant et reatus suos recognoscant, sicque vel per penitenciam ad ecclesiam redirent emendati — sicut scriptum 15 30 21 Nota bene A. a thorum corr. coram A in marg.; add. m. post. B. Cita C; balios C. d secundum—inquientes del. B; ea seq. in post corr. m. x B; thorum A. marg. add. B. e inquientis post corr. C. f aut C. g iniquitatis seq., i Capitulum sextum tercii articuli A in marg; h om. C. sed del. A. 35 rubr. B, C. k om. C. 1 non oportet eici ita seq. C. m in ras. B. " ut o et Joh. in Apok. seq. A, sed del.; seq. etiam corr. ne A, B; ut ne C. r corr. q coram deo om; eorundem seq. C. P enim seq. D. lacuna. in m. A. S ita C; sed A, B, D. Cf. I. Cor. V. 12—13, l. c. 2 Cf. Math. XIII, 27—30.
Strana 49
Solutiones argumentorum in oppositum sonantium. 49 est!: »Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum, do mine« — vel peccatis suis exigentibus indurati sint ecclesie no torii et tamquam ethnici et publicani2, de quibus est proverbium Sapientis': »Impius, cum in profundum malorum“ veneritb, con tempnit«, dummodo per tales nequam contagiosos parvuli in Christo4 et infirmi non scandalizati evolarent. Non foret itaque talis excommunicacio periculosa aput infirmos, sed explicacio infirmorum ab errore et conservacio a ruina, nec dura quidem, namd remedium' est et pena pro peccatis iniquorum, sed non culpa, quamvis malis esset occasio in penis proficiendi, sicut electis esset occasio a malis redeundi. Ita profecto secundum apostolum [ad] Titumf5: »Omnia sunt munda mundis, [colinqui natis autem [et infidelibus] nichil est mundum« et »diligentibus deum omnia cooperantur in bonum, hiiss« etc. Et ad auctoritatem ewangelii dicitur, quod nequaquam in 15 telligitur ibi de censura ecclesiastica, quam exercet in pertinaces, quando diciturs: »Sinite utraque crescere usque ad messem«, quia obviaret aliis ewangelii locis et scripture, sed magis ibi prohibetur a Jhesu condempnacio finalis communitatis hominum, puta per mortem novissimam pessimorum, nam alias ecclesia non 20 extirparet maleficos convictos per excommunicacionem vel per mortem. Item si dicatur: »Quare igitur iudices ordinarii, pre- sertim iuris periti', excommunicacionem sic publicam, ut dictum est, contra tales notorios peccatores non exercent, 25 qui tamen alias pro sola non paricione in iudicio vel pro causa profana, eciam quandoque minima, utpote pro duobus grossis vel tribus excommunicacionem ferunt palam, et solempniter ana thematizant christianos in causis forensibus?« — huius causa multiplex potest assignari. Prima, quia ipsi sunt iudices 30 omnium causarum publice, que deferuntur ad eosdem; ad eos 10 23 Quare iudices non ferunt excommunicacionem contra peccata publica, que sunt contra deum, sed contra iniurias privatas. A alia manu. a etc seq; venerit—christianis sanctis. Ubi est... in cap. primo art. quart. b ita C; ceciderit sup. lin. add. A; om. B. post corr. C. 35 om. D. c d post corr. B. e quidem seq. C. f Thim. false A, B, C. g hii C. h exercent C. i k ita C; post corr. B; quia A. per seq. C. I om- nium seq. false C. 1 Psalm. LXXXII, 17. 2 Cf. Matth. XVIII, 17. 3 Proverb. XVIII, 3 Tit. I, 15. et 40 4 Cf. I. Cor. III, I. (parvuli in Christo). 5 (libere allatum). Matth. XIII, 30. Rom. VIII, 25. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V.
Solutiones argumentorum in oppositum sonantium. 49 est!: »Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum, do mine« — vel peccatis suis exigentibus indurati sint ecclesie no torii et tamquam ethnici et publicani2, de quibus est proverbium Sapientis': »Impius, cum in profundum malorum“ veneritb, con tempnit«, dummodo per tales nequam contagiosos parvuli in Christo4 et infirmi non scandalizati evolarent. Non foret itaque talis excommunicacio periculosa aput infirmos, sed explicacio infirmorum ab errore et conservacio a ruina, nec dura quidem, namd remedium' est et pena pro peccatis iniquorum, sed non culpa, quamvis malis esset occasio in penis proficiendi, sicut electis esset occasio a malis redeundi. Ita profecto secundum apostolum [ad] Titumf5: »Omnia sunt munda mundis, [colinqui natis autem [et infidelibus] nichil est mundum« et »diligentibus deum omnia cooperantur in bonum, hiiss« etc. Et ad auctoritatem ewangelii dicitur, quod nequaquam in 15 telligitur ibi de censura ecclesiastica, quam exercet in pertinaces, quando diciturs: »Sinite utraque crescere usque ad messem«, quia obviaret aliis ewangelii locis et scripture, sed magis ibi prohibetur a Jhesu condempnacio finalis communitatis hominum, puta per mortem novissimam pessimorum, nam alias ecclesia non 20 extirparet maleficos convictos per excommunicacionem vel per mortem. Item si dicatur: »Quare igitur iudices ordinarii, pre- sertim iuris periti', excommunicacionem sic publicam, ut dictum est, contra tales notorios peccatores non exercent, 25 qui tamen alias pro sola non paricione in iudicio vel pro causa profana, eciam quandoque minima, utpote pro duobus grossis vel tribus excommunicacionem ferunt palam, et solempniter ana thematizant christianos in causis forensibus?« — huius causa multiplex potest assignari. Prima, quia ipsi sunt iudices 30 omnium causarum publice, que deferuntur ad eosdem; ad eos 10 23 Quare iudices non ferunt excommunicacionem contra peccata publica, que sunt contra deum, sed contra iniurias privatas. A alia manu. a etc seq; venerit—christianis sanctis. Ubi est... in cap. primo art. quart. b ita C; ceciderit sup. lin. add. A; om. B. post corr. C. 35 om. D. c d post corr. B. e quidem seq. C. f Thim. false A, B, C. g hii C. h exercent C. i k ita C; post corr. B; quia A. per seq. C. I om- nium seq. false C. 1 Psalm. LXXXII, 17. 2 Cf. Matth. XVIII, 17. 3 Proverb. XVIII, 3 Tit. I, 15. et 40 4 Cf. I. Cor. III, I. (parvuli in Christo). 5 (libere allatum). Matth. XIII, 30. Rom. VIII, 25. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V.
Strana 50
50 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 6. autem non deferuntur cause“ alie, nisi que possunt ab homini- bus probari et allegari ex eo, quod iudex quilibet debet iudi- care solum secundum allegata et probata. Enimvero cause“ in con- sciencia seu cause contra deum et conscienciam per eos iusticiarios communes raro vel numquam discernuntur, [il tum quia ad eos accusatores non veniunt ideo, quia omnes, que sua sunt, que runt, non que Jhesu Christil, et ideo, quia commune est homi- nibus proprias iniurias inpacienter vindicare, sed iniurias dei et ecclesie dissimulando' preterire, [2] tum quia iniurie, que contra 10 deum et eius ecclesiam admittuntur, non facile possunt in ius dicio per testes approbari et per consequens nec facile est coram iudicio contendere pro eisdem, [3] tum quia homines de privatis suis commodis sunt passim solliciti, sed de communi vel" rei publice conferenti non curant. Hinc est, quod in re publica 15 civili furta et latrocinia per iudicem districte ulciscuntur, ubi tamen maiora crimina, puta adulteria, fornicaciones [299b], contra deum blasphemie, homicidia et hiis' similia, iniuria facta paren tibus, detracciones, mendacia, periuria, falsa testimonia, mani- festa superbia, manifesta avaricia et similia vindicari negliguntur 20 a iusticiariis et ordinariis christianis. Et illius causa est, ut dictum est, quia homines iniurias dei leviter ferunt et dissimulant, sed circa" proprias iniurias nimio zelo efferantur. Lex autem dei data per Moysen non sic" constituit,sed furtis et rapinis miciorem penam expressit, quemadmodum patet Exodi XXII2, ut pro bove furtim ablato pena est restitui' quinque boves et pro ove furata quatuor alias oves. Et similiter dicitur in Proverbiis Salomonis'. Sed cri mina, que de directo contemptum dei exprimunt, valde lex Moysi decrevit punienda, ut est de violacione diei sabathi vel blasphemia aut huiusmodid. 5 25 a in ras. B. d om. A, B. ita C; esse corr, cause c habet C. b e non facile seq. in A B; in marg. add. A; in textu esse seq., sed false. h et C sed del. f corr. A. g eorum corr. coram B; eorum A, C. del. B. k ita C; om. A, B. I manifesta superbia om. C. n tunc del n et corr. m. x in marg. circa B; tunc A. C. sicut corr. sic A; sicut B 35 ° restituta C. 1 Cf. Philipp. II, 21. 2 Exodi XXII, I: »Si quis furatus fuerit bovem aut ovem, et occiderit vel vendiderit, quinque boves pro uno bove restituet 3 Cf. II. Esdrae * Cf. Prov. VI, 30—31. et quatuor oves pro una ove«. XIII, 18 etc. 30
50 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. III, c. 6. autem non deferuntur cause“ alie, nisi que possunt ab homini- bus probari et allegari ex eo, quod iudex quilibet debet iudi- care solum secundum allegata et probata. Enimvero cause“ in con- sciencia seu cause contra deum et conscienciam per eos iusticiarios communes raro vel numquam discernuntur, [il tum quia ad eos accusatores non veniunt ideo, quia omnes, que sua sunt, que runt, non que Jhesu Christil, et ideo, quia commune est homi- nibus proprias iniurias inpacienter vindicare, sed iniurias dei et ecclesie dissimulando' preterire, [2] tum quia iniurie, que contra 10 deum et eius ecclesiam admittuntur, non facile possunt in ius dicio per testes approbari et per consequens nec facile est coram iudicio contendere pro eisdem, [3] tum quia homines de privatis suis commodis sunt passim solliciti, sed de communi vel" rei publice conferenti non curant. Hinc est, quod in re publica 15 civili furta et latrocinia per iudicem districte ulciscuntur, ubi tamen maiora crimina, puta adulteria, fornicaciones [299b], contra deum blasphemie, homicidia et hiis' similia, iniuria facta paren tibus, detracciones, mendacia, periuria, falsa testimonia, mani- festa superbia, manifesta avaricia et similia vindicari negliguntur 20 a iusticiariis et ordinariis christianis. Et illius causa est, ut dictum est, quia homines iniurias dei leviter ferunt et dissimulant, sed circa" proprias iniurias nimio zelo efferantur. Lex autem dei data per Moysen non sic" constituit,sed furtis et rapinis miciorem penam expressit, quemadmodum patet Exodi XXII2, ut pro bove furtim ablato pena est restitui' quinque boves et pro ove furata quatuor alias oves. Et similiter dicitur in Proverbiis Salomonis'. Sed cri mina, que de directo contemptum dei exprimunt, valde lex Moysi decrevit punienda, ut est de violacione diei sabathi vel blasphemia aut huiusmodid. 5 25 a in ras. B. d om. A, B. ita C; esse corr, cause c habet C. b e non facile seq. in A B; in marg. add. A; in textu esse seq., sed false. h et C sed del. f corr. A. g eorum corr. coram B; eorum A, C. del. B. k ita C; om. A, B. I manifesta superbia om. C. n tunc del n et corr. m. x in marg. circa B; tunc A. C. sicut corr. sic A; sicut B 35 ° restituta C. 1 Cf. Philipp. II, 21. 2 Exodi XXII, I: »Si quis furatus fuerit bovem aut ovem, et occiderit vel vendiderit, quinque boves pro uno bove restituet 3 Cf. II. Esdrae * Cf. Prov. VI, 30—31. et quatuor oves pro una ove«. XIII, 18 etc. 30
Strana 51
ARTICULUS QUARTUS.. CAPITULUM PRIMUM'. Sequitur tercium conplexum hoc in tytulo questionis, scili- cet Irl »christianis sanctis«1. Ubi est advertendum, quod hec nomina, puta »christianus« et »sanctus« de vi“ vel de modo" significandi sunt synonima; signant enim unam rem, licet diversis racionibus. Christianus enim signat hominem sanctificatum per primam graciam spiri- tuse sancti in baptismo, que alio vocabulo dicitur unccio; de qua Johanes2: »Unccio docebit vos de omnibus«. Et inde venit 10 Christus, id est unctus, inde quoque christianus, id est per unccionem sancti spiritus consecratus. Similiter sanctus homo dicitur eo, quod habet graciam gratum facientem, quod fit per vitam meritoriam et virtutes. Gracia autem gratum faciens et gracia prima prorsus eadem est res, nec differt' in alio, nisi 15 quia gracia gratum faciens est bonus usus gracie gratis date seu gracie primes; quod manifestes Paulus loquitur dicens3: »Gracia dei sum id, quod sum«, — et hoc quoad graciam primam — »et gracia eius in me vacua non fuit«, — et hoc ad secundam graciam. Et ita christianus quilibet, in quantum est christianus, 20 est sanctus, quia sanctificatus per primam graciam baptis- malem, sicut quilibet sanctus propter sanctam conversacio 5 4 Christianus A alia manu post. et infra: De christianis—De sanctis. b ita A in m.; rubr. B, C. a ita A in m.; rubr. B, C. C ita B ; d modo 25 veri A, D; om. C; vel de add. in marg. m. x B; om. A, C, D. e spem corr. spiritus A, B; etiam in marg. corr. A. B, C; modi A, D. f ita A, B ; differunt C. g de qua loquitur apostolus ita seq. D. h decem voces deletae seq. A. quia—evangelii om. D. 1 V. supra artic. I. c. 1, pag. 13: »Utrum manducare sacramentum communio nis Jhesu Christi singulis sanctis christianis liceat cottidie frequen 30 I. Cor. XV, 10. tando«. 2 I. Joan. II, 27.
ARTICULUS QUARTUS.. CAPITULUM PRIMUM'. Sequitur tercium conplexum hoc in tytulo questionis, scili- cet Irl »christianis sanctis«1. Ubi est advertendum, quod hec nomina, puta »christianus« et »sanctus« de vi“ vel de modo" significandi sunt synonima; signant enim unam rem, licet diversis racionibus. Christianus enim signat hominem sanctificatum per primam graciam spiri- tuse sancti in baptismo, que alio vocabulo dicitur unccio; de qua Johanes2: »Unccio docebit vos de omnibus«. Et inde venit 10 Christus, id est unctus, inde quoque christianus, id est per unccionem sancti spiritus consecratus. Similiter sanctus homo dicitur eo, quod habet graciam gratum facientem, quod fit per vitam meritoriam et virtutes. Gracia autem gratum faciens et gracia prima prorsus eadem est res, nec differt' in alio, nisi 15 quia gracia gratum faciens est bonus usus gracie gratis date seu gracie primes; quod manifestes Paulus loquitur dicens3: »Gracia dei sum id, quod sum«, — et hoc quoad graciam primam — »et gracia eius in me vacua non fuit«, — et hoc ad secundam graciam. Et ita christianus quilibet, in quantum est christianus, 20 est sanctus, quia sanctificatus per primam graciam baptis- malem, sicut quilibet sanctus propter sanctam conversacio 5 4 Christianus A alia manu post. et infra: De christianis—De sanctis. b ita A in m.; rubr. B, C. a ita A in m.; rubr. B, C. C ita B ; d modo 25 veri A, D; om. C; vel de add. in marg. m. x B; om. A, C, D. e spem corr. spiritus A, B; etiam in marg. corr. A. B, C; modi A, D. f ita A, B ; differunt C. g de qua loquitur apostolus ita seq. D. h decem voces deletae seq. A. quia—evangelii om. D. 1 V. supra artic. I. c. 1, pag. 13: »Utrum manducare sacramentum communio nis Jhesu Christi singulis sanctis christianis liceat cottidie frequen 30 I. Cor. XV, 10. tando«. 2 I. Joan. II, 27.
Strana 52
52 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. IV, c. 1. nem et virtutes. Necesse est, ut sit prius' christianus, stante ypotesi legis ewangelice vel extendendo vocabulum eciam ad, sanctificacionem hominum per dei graciam et per sacrificia et per cerimonias ante legem Veterem et sub lege Moysi et sub lege ewangelii. Quotquot namque sanctificati sunt, omnes sunt sancti- ficati per unccionem gracie et aspersionem sanguinis Jhesu Christi! secundum quod scriptum est2: »Agnus, qui occisus est ab origine mundie«. Et idcirco bene sequitur: omnis christianus est sanctus et omnis sanctus est christianus; et, sicut inpossibile est habere 10 usum gracie sine' habitu gracie, sic inpossibile est esse christia- num et non esse sanctum. Nolo, ut obstes de malis christianis, qui primam gra ciam propter abusum eius perdiderunt, nam illi non sunt chri- stiani, nisi equivoce“, sicut homo pictus non est homo. Quodsi 15 dicas: tamen" caracter baptismi et fides, quamvis informis', eciam in malis est christianis, qui sufficiunt denominare christianum, ad hoc respondetur, quod caracter solus', si non subest' gracia, non sufficit ad esse vel ad denominare christianum, sicut cir- culus ante domum, qui est signum vini in domo, si non subest 20 vinum in domo, non efficit tabernam, nec denominat, licet mentitur vinum esse in domo, cum non sit. Et homo promit- tens ore pietatem et virtutem eius factis' abnegans' non meretur dici pius', quamvis menciatur esse se pium. Similiter fides mortua sine operibus et caracter inpressus sine gracia subsistente sunt 25 signa christiani, sed non faciunt, licet' menciuntur christianum. Juxta' quod dictum est ab apostolo4: »Confitentur se nosse deum, factis autem negant.« Et5: »Si quis dixerit, quoniam diligo deum, fratrem autem' suum oderit, mendax est«. Et in prophetas: »No- lite confidere" in verbis mendacii, dicentes: Templum domini, 30 templum domini, templum domini est.« Nam sicut esse hominem 5 e in marg. add. m. x B. a prius—hominum om. C. bras. seq. B. e et sic et ante legem et et sub lege add. in marg. m. x B; om. A, C. sub lege seq. D. f sine habitu gracie om. D. g post corr. A, B. h quod 1 obest C. m qui—domo inde C. i est seq. D. k ita C; solo A. 35 add. in marg. m. x B; om. A, C. n add. m. x sup. lin. B; om. A, C; sed D. o et homo—pium om. D. P sanctis corr. factis B. q panis corr. pius A, B. 1 t set seq. add. m. x B. S iuxta—domini est om. D. sup. lin. m. x add. B. u ras. seq. B. phrasis biblica; cf. Hebr. XII, 24; I. Petri I, 2. 2 Cf. Apoc. XIII, 8. 40 3 Cf. II. Tim. III, 5: »habentes speciem quidem pietatis virtutem autem eius 5 6 Jerem VII. 4. I. Joan. IV, 20. Tit. I, 16. abnegantes«. d
52 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. IV, c. 1. nem et virtutes. Necesse est, ut sit prius' christianus, stante ypotesi legis ewangelice vel extendendo vocabulum eciam ad, sanctificacionem hominum per dei graciam et per sacrificia et per cerimonias ante legem Veterem et sub lege Moysi et sub lege ewangelii. Quotquot namque sanctificati sunt, omnes sunt sancti- ficati per unccionem gracie et aspersionem sanguinis Jhesu Christi! secundum quod scriptum est2: »Agnus, qui occisus est ab origine mundie«. Et idcirco bene sequitur: omnis christianus est sanctus et omnis sanctus est christianus; et, sicut inpossibile est habere 10 usum gracie sine' habitu gracie, sic inpossibile est esse christia- num et non esse sanctum. Nolo, ut obstes de malis christianis, qui primam gra ciam propter abusum eius perdiderunt, nam illi non sunt chri- stiani, nisi equivoce“, sicut homo pictus non est homo. Quodsi 15 dicas: tamen" caracter baptismi et fides, quamvis informis', eciam in malis est christianis, qui sufficiunt denominare christianum, ad hoc respondetur, quod caracter solus', si non subest' gracia, non sufficit ad esse vel ad denominare christianum, sicut cir- culus ante domum, qui est signum vini in domo, si non subest 20 vinum in domo, non efficit tabernam, nec denominat, licet mentitur vinum esse in domo, cum non sit. Et homo promit- tens ore pietatem et virtutem eius factis' abnegans' non meretur dici pius', quamvis menciatur esse se pium. Similiter fides mortua sine operibus et caracter inpressus sine gracia subsistente sunt 25 signa christiani, sed non faciunt, licet' menciuntur christianum. Juxta' quod dictum est ab apostolo4: »Confitentur se nosse deum, factis autem negant.« Et5: »Si quis dixerit, quoniam diligo deum, fratrem autem' suum oderit, mendax est«. Et in prophetas: »No- lite confidere" in verbis mendacii, dicentes: Templum domini, 30 templum domini, templum domini est.« Nam sicut esse hominem 5 e in marg. add. m. x B. a prius—hominum om. C. bras. seq. B. e et sic et ante legem et et sub lege add. in marg. m. x B; om. A, C. sub lege seq. D. f sine habitu gracie om. D. g post corr. A, B. h quod 1 obest C. m qui—domo inde C. i est seq. D. k ita C; solo A. 35 add. in marg. m. x B; om. A, C. n add. m. x sup. lin. B; om. A, C; sed D. o et homo—pium om. D. P sanctis corr. factis B. q panis corr. pius A, B. 1 t set seq. add. m. x B. S iuxta—domini est om. D. sup. lin. m. x add. B. u ras. seq. B. phrasis biblica; cf. Hebr. XII, 24; I. Petri I, 2. 2 Cf. Apoc. XIII, 8. 40 3 Cf. II. Tim. III, 5: »habentes speciem quidem pietatis virtutem autem eius 5 6 Jerem VII. 4. I. Joan. IV, 20. Tit. I, 16. abnegantes«. d
Strana 53
Illi, qui mala vita negant Christum, sunt Antichristi. 53 ina esse hominis facit natura, sic esse christianum in esse chri- stiano(!) facit gracia; sed deficiente causa deficit et effectus. Quodsi queras, quid igitur tales sunt, aut quo nomine debent censeri, si non debent dici christiani, dico, quod magis proprie debent dici Antychristi, nam propriissime sunt contra Chri- stum, quia factis eum negant. Et“ ad hoc est scriptura, que dicit in Johanne I1d: »Et sicut audivistis', quia Antychristus venit, nunc autem Antychristi multi facti sunt, unde scimus, quia hora novissima est. Ex nobis prodierunt, sed non erant ex nobis, nam, si fuissent ex nobis, permansissent" utique nos 10 biscum; [300 a] sed ut manifesti sunt, quoniam non sunt omnes ex nobis.« Item secundum eundem" Johannem et ibidem2: »Omnis, qui negat Christum, est Antychristus.« Sed illi, de quibus sermo, negant Christum, scilicet factis et mala vita; quod est magis negare facto', quam negare verbo solo, igitur, etc. 15 Unde apostolus'. »Confitentur se nosse deum, factis autem ne- gant.« Hoc idem puta, quod tales mali christiani et carnales magis proprie dicuntur Antychristi. Ex eo patere poterit inspicienti, quia proprie" contrarium" est eidem generi' subesse, ut frigidum" cum calido supponuntur 20 qualitate et album cum nigro subsunt colori, virtus cum vicio. Non enim frigidum est contrarium nigro, neque album vicio, quia non sunt de eodem generes. Similiter mali christiani sunt proprie' contrarii bonis christianis ets per consequens mali chri- stiani sunt Antichristi et nullus alius. Et Antichristus ille, caput 25 omnium inpiorum, non erit nisi pessimus christianus, quia bonus christianus et malus sunt sub eodem genere inmediato. Qua propter' Iudei et" Saraceni et pagani non sunt proprie, nec di- a ita A, C; id est sup. lin. B. bsup. lin. B ; om. A, C. C et ad hoc— nunc autem om.; et dicit Johannes seq. D. d VII. C. e audistis C. 30 g permansissent utique unde—genere inmediato. Quapropter om. D. n om. C. add. m. nobiscum add. in marg. m. x B; add. sub lin. A. n est contraria eidem 1 et seq. C. x in marg. B. k ita C; om. A, B. generi inmediato substancie ut frigidum calido et album nigro et virtus vicio ita seq. A; est-vicio del. B; in marg. m. x contrarium—vicio B. n con- 35 ° inmediato seq. C. P calido et album nigro et virtus vicio trarietas C. r contrarii seq., sed q ita B; sub genere inmediato A, C. ita seq. C. et per-malus add. in marg. m. x. B; et per consequens ipsi del. A. Christo, sunt namque sub eodem genere inmediato ita seq. A. C. et Saraceni, Iudei et pagani ita seq. C. u autem D. I. Joann. II, 18. 2 I. Joann. II, 22 (libere allatum). t inde f 40 3 Tit. I, 16.
Illi, qui mala vita negant Christum, sunt Antichristi. 53 ina esse hominis facit natura, sic esse christianum in esse chri- stiano(!) facit gracia; sed deficiente causa deficit et effectus. Quodsi queras, quid igitur tales sunt, aut quo nomine debent censeri, si non debent dici christiani, dico, quod magis proprie debent dici Antychristi, nam propriissime sunt contra Chri- stum, quia factis eum negant. Et“ ad hoc est scriptura, que dicit in Johanne I1d: »Et sicut audivistis', quia Antychristus venit, nunc autem Antychristi multi facti sunt, unde scimus, quia hora novissima est. Ex nobis prodierunt, sed non erant ex nobis, nam, si fuissent ex nobis, permansissent" utique nos 10 biscum; [300 a] sed ut manifesti sunt, quoniam non sunt omnes ex nobis.« Item secundum eundem" Johannem et ibidem2: »Omnis, qui negat Christum, est Antychristus.« Sed illi, de quibus sermo, negant Christum, scilicet factis et mala vita; quod est magis negare facto', quam negare verbo solo, igitur, etc. 15 Unde apostolus'. »Confitentur se nosse deum, factis autem ne- gant.« Hoc idem puta, quod tales mali christiani et carnales magis proprie dicuntur Antychristi. Ex eo patere poterit inspicienti, quia proprie" contrarium" est eidem generi' subesse, ut frigidum" cum calido supponuntur 20 qualitate et album cum nigro subsunt colori, virtus cum vicio. Non enim frigidum est contrarium nigro, neque album vicio, quia non sunt de eodem generes. Similiter mali christiani sunt proprie' contrarii bonis christianis ets per consequens mali chri- stiani sunt Antichristi et nullus alius. Et Antichristus ille, caput 25 omnium inpiorum, non erit nisi pessimus christianus, quia bonus christianus et malus sunt sub eodem genere inmediato. Qua propter' Iudei et" Saraceni et pagani non sunt proprie, nec di- a ita A, C; id est sup. lin. B. bsup. lin. B ; om. A, C. C et ad hoc— nunc autem om.; et dicit Johannes seq. D. d VII. C. e audistis C. 30 g permansissent utique unde—genere inmediato. Quapropter om. D. n om. C. add. m. nobiscum add. in marg. m. x B; add. sub lin. A. n est contraria eidem 1 et seq. C. x in marg. B. k ita C; om. A, B. generi inmediato substancie ut frigidum calido et album nigro et virtus vicio ita seq. A; est-vicio del. B; in marg. m. x contrarium—vicio B. n con- 35 ° inmediato seq. C. P calido et album nigro et virtus vicio trarietas C. r contrarii seq., sed q ita B; sub genere inmediato A, C. ita seq. C. et per-malus add. in marg. m. x. B; et per consequens ipsi del. A. Christo, sunt namque sub eodem genere inmediato ita seq. A. C. et Saraceni, Iudei et pagani ita seq. C. u autem D. I. Joann. II, 18. 2 I. Joann. II, 22 (libere allatum). t inde f 40 3 Tit. I, 16.
Strana 54
54 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. IV, c. 1. cuntur Antychristi, sed dicuntur“ hii, qui foris sunt — unde apo stolusl: »quid enim michi de hiis, qui foris sunt, iudicare« — vel inpertinentes et alieni et perditi et nesciti." Omnes igitur, qui proprie sunt christiani, sunt sancti et e 5 converso. Et ita habet usum scriptura christianos communiter sanctos nominare“. Unde apostolus [I. ad] Corinthios VI2 »Audet aliquis vestrum [habens negocium adversus alterum iudicari' aput iniquos et non aput sanctos?« Et similiter in multis locis aliis suarum epistolarum3. Augustinus »De difinicionibus!«: 10 »Nullus sanctus et iustus caret peccato, nec tamen ex hoc de- sinit esse sanctus vel iustus, cum affectu teneat sanctitatem.« Et Origenes Omelia 12a! super illud Levitici': »De sanctis non exibit«: »Qui peccat, de sanctis exit, non enim in locis sancta querenda sunt, sed in actibus et vita" et moribus. Que si se- 15 cundum deum sunt et secundum preceptum dei habeantur, eciam si in domo sis, eciam si in theatro verbo dei deserviens, in sanctis te esse non dubites.« Hec ille. Et licet omnis christianus sit sanctus, tamen non eque, sed sunt varii gradus sanctitatis in populo christiano 20 secundum magis et minus, secundum quod sunt varii profectus, penes quos magis ac magis datur caritate habundare. Inde dictum est in Apokalypsi16: »Qui sanctus est, sanctificetur ad- huc.« Et quamdiu est homo in hac vita, semper sibi patet pro- cessus in sanctitate adaugendi, quia hec vita tota est in continuo 25 mereri vel demereri. Nam merito condempnati sunt Beghardi heretici per Clementem Vk in concilio Vienensi, ut patet in Clementinis capitulo »Ad nostrum'«, qui dixerunt, quod homo in vita presenti tantum et talem perfeccionis gradum potest ac quirere, quod redderetur penitus inpeccabilis et amplius pro- 30 a secundum apostolum, qui foris sunt, inpertinentes... ita seq. D; sed d ut cvenefici C. bita B; om. A. quia hii foris sunt ita seq. C. e ita apostolus frequenter seq.; unde—inmorari, sed dico, quod om. D. f omnes cod. habent 42a, sed false. g vite C. biblia; iudicare, A, B, C. h quod post corr. B. k I ita C; reddetur XXII seq. B. unum C. 35 A, В. 2 I Cor. VI, 1. Cf. I. Cor. V, 12. Cf. Cor. I, 2; Ephes. II, 19, etc. S. Augustini De ecclesiasticis dogmatibus (ed. Migne, v. 42, col. 1222). 5 S. Origenis In Leviticum Homilia XII, (ed. Migne, Patr. gr. t. 12, col. 540, 5Apoc. XXII, 11. Clementinarum lib. V, tit. III, c. III (ed. lib. all.). 40 Friedberg, CJC, II, p. 1183).
54 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. IV, c. 1. cuntur Antychristi, sed dicuntur“ hii, qui foris sunt — unde apo stolusl: »quid enim michi de hiis, qui foris sunt, iudicare« — vel inpertinentes et alieni et perditi et nesciti." Omnes igitur, qui proprie sunt christiani, sunt sancti et e 5 converso. Et ita habet usum scriptura christianos communiter sanctos nominare“. Unde apostolus [I. ad] Corinthios VI2 »Audet aliquis vestrum [habens negocium adversus alterum iudicari' aput iniquos et non aput sanctos?« Et similiter in multis locis aliis suarum epistolarum3. Augustinus »De difinicionibus!«: 10 »Nullus sanctus et iustus caret peccato, nec tamen ex hoc de- sinit esse sanctus vel iustus, cum affectu teneat sanctitatem.« Et Origenes Omelia 12a! super illud Levitici': »De sanctis non exibit«: »Qui peccat, de sanctis exit, non enim in locis sancta querenda sunt, sed in actibus et vita" et moribus. Que si se- 15 cundum deum sunt et secundum preceptum dei habeantur, eciam si in domo sis, eciam si in theatro verbo dei deserviens, in sanctis te esse non dubites.« Hec ille. Et licet omnis christianus sit sanctus, tamen non eque, sed sunt varii gradus sanctitatis in populo christiano 20 secundum magis et minus, secundum quod sunt varii profectus, penes quos magis ac magis datur caritate habundare. Inde dictum est in Apokalypsi16: »Qui sanctus est, sanctificetur ad- huc.« Et quamdiu est homo in hac vita, semper sibi patet pro- cessus in sanctitate adaugendi, quia hec vita tota est in continuo 25 mereri vel demereri. Nam merito condempnati sunt Beghardi heretici per Clementem Vk in concilio Vienensi, ut patet in Clementinis capitulo »Ad nostrum'«, qui dixerunt, quod homo in vita presenti tantum et talem perfeccionis gradum potest ac quirere, quod redderetur penitus inpeccabilis et amplius pro- 30 a secundum apostolum, qui foris sunt, inpertinentes... ita seq. D; sed d ut cvenefici C. bita B; om. A. quia hii foris sunt ita seq. C. e ita apostolus frequenter seq.; unde—inmorari, sed dico, quod om. D. f omnes cod. habent 42a, sed false. g vite C. biblia; iudicare, A, B, C. h quod post corr. B. k I ita C; reddetur XXII seq. B. unum C. 35 A, В. 2 I Cor. VI, 1. Cf. I. Cor. V, 12. Cf. Cor. I, 2; Ephes. II, 19, etc. S. Augustini De ecclesiasticis dogmatibus (ed. Migne, v. 42, col. 1222). 5 S. Origenis In Leviticum Homilia XII, (ed. Migne, Patr. gr. t. 12, col. 540, 5Apoc. XXII, 11. Clementinarum lib. V, tit. III, c. III (ed. lib. all.). 40 Friedberg, CJC, II, p. 1183).
Strana 55
Varii gradus sanctitatis in populo christiano. 55 ficere in gracia non valebita. Nam dixerunt: »Si quis semper posset proficere, posset aliquis Christo perfeccior inveniri.« Et quia iste error est manifestus et condempnatus, non curo in eius reprobacione inmorari, sed dico, quodb licet profectus in sanctitate aput quemlibet christianum seu populum catholi- cum varii gradus et quasi infiniti queant assignari, tamen patres nostri in tres gradus famosos profectum in christiano populo distinxerunt, scilicet“ incipiencium, proficiencium et perfectorum, veld coniugatorum, viduarum et virginum. Et hec distinccio' ex ewangelio accepit exordium', ubi dominus comendans‘ bonam 10 terram dixit, quod semen iniectum affert fructum, [et facit] aliud tricesimum, aliud sexagesimum, aliud vero centesimuml. CAPITULUM SECUNDUMS. Et iuxta hec et ad propositum' pono duas conclusiones: pri mami2: [C) Quod, licet sancti, qui sunt in tercio gradu sancti- tatis, scilicet perfeccionis, sunt magis digni corpus et sanguinem Christi sepius munducare, tamen sancti, qui sunt de primo et secundo gradibus, scilicet incipientes et proficientes, frequen tare divinum sacramentum sunt magis necessarii. [D] Secunda est istam: Quod quamvis boni christiani solum 20 digne sumunt corpus Christin, tamen sacramentum hoc communeo in presenti statu convenienter et iuste datur communiter venien tibus ad ipsum christianis non obstante, quod ipsum sic contingat eciam malis ministrari et indignis. 15 [C] Prima conclusio quoad sui partem primam[i] satis est 25 manifesta. Nam' tales de summo gradu sanctitatis dignius deo ambulant vocacione", qua vocati sunt3, et sanccius se exhibent 15 Nota A alia manu. a in gracia seq. B. b om. C. d ut C. in marg. m. x B. hec distinccio om. C. f ubi—centesimum om.; de triplici semine seq. D. 30 g commedans C, h Capitulum secundum quarti articuli A in marg; rubr. B, C. k et ad propositum add. in marg. m. x B; om. A, C, D i hoc C. ita B add. m. x in marg.; istam conclusionem terciam A, D; istam ques- m ita B add. in marg; Pono istam quartam conclu tionem terciam C. sionem A, C, D; del. B. n et sangvinem seq. C. o commune—indignis 35 add. in m. x B; datum est iuste bonis et malis christianis ita seq. A, C, D; post corr. A. del. B. P nam—iudicatur om. D. q vacacione (!) A. 2 3 Cf. Ephes. IV. 1. Cf. supra p. 27 et 33. Cf. Math. XIII, 23. e et
Varii gradus sanctitatis in populo christiano. 55 ficere in gracia non valebita. Nam dixerunt: »Si quis semper posset proficere, posset aliquis Christo perfeccior inveniri.« Et quia iste error est manifestus et condempnatus, non curo in eius reprobacione inmorari, sed dico, quodb licet profectus in sanctitate aput quemlibet christianum seu populum catholi- cum varii gradus et quasi infiniti queant assignari, tamen patres nostri in tres gradus famosos profectum in christiano populo distinxerunt, scilicet“ incipiencium, proficiencium et perfectorum, veld coniugatorum, viduarum et virginum. Et hec distinccio' ex ewangelio accepit exordium', ubi dominus comendans‘ bonam 10 terram dixit, quod semen iniectum affert fructum, [et facit] aliud tricesimum, aliud sexagesimum, aliud vero centesimuml. CAPITULUM SECUNDUMS. Et iuxta hec et ad propositum' pono duas conclusiones: pri mami2: [C) Quod, licet sancti, qui sunt in tercio gradu sancti- tatis, scilicet perfeccionis, sunt magis digni corpus et sanguinem Christi sepius munducare, tamen sancti, qui sunt de primo et secundo gradibus, scilicet incipientes et proficientes, frequen tare divinum sacramentum sunt magis necessarii. [D] Secunda est istam: Quod quamvis boni christiani solum 20 digne sumunt corpus Christin, tamen sacramentum hoc communeo in presenti statu convenienter et iuste datur communiter venien tibus ad ipsum christianis non obstante, quod ipsum sic contingat eciam malis ministrari et indignis. 15 [C] Prima conclusio quoad sui partem primam[i] satis est 25 manifesta. Nam' tales de summo gradu sanctitatis dignius deo ambulant vocacione", qua vocati sunt3, et sanccius se exhibent 15 Nota A alia manu. a in gracia seq. B. b om. C. d ut C. in marg. m. x B. hec distinccio om. C. f ubi—centesimum om.; de triplici semine seq. D. 30 g commedans C, h Capitulum secundum quarti articuli A in marg; rubr. B, C. k et ad propositum add. in marg. m. x B; om. A, C, D i hoc C. ita B add. m. x in marg.; istam conclusionem terciam A, D; istam ques- m ita B add. in marg; Pono istam quartam conclu tionem terciam C. sionem A, C, D; del. B. n et sangvinem seq. C. o commune—indignis 35 add. in m. x B; datum est iuste bonis et malis christianis ita seq. A, C, D; post corr. A. del. B. P nam—iudicatur om. D. q vacacione (!) A. 2 3 Cf. Ephes. IV. 1. Cf. supra p. 27 et 33. Cf. Math. XIII, 23. e et
Strana 56
56 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV. c. 2. et preparant, et secundum quod spiritualiores sunt, limpidius iudicant“ corpus domini et se ipsos probant eo, quod spiritualis omnia iudicat et a nemine iudicaturi. [21 Sed pars secunda conclusionis' eciam faciliter persua 5 detur, [I] primo ex eo: quilibet magis vulneratus et sepius magis' et sepiusd indiget medicina, quam is, qui rarius et modice vulneratur'. Sed incipientes et proficientes magis et sepius per peccata vulnerantur, sicut scriptum est2: »Sepcies in die cadit iustus«. Corpus autem Christi est medicina peccaminum peccatori 10 bus procurata, igitur etc. [300b] Maior' nota, et“ minor patet ex eo, quod, quia huiusmodi propiush sunt a peccatis et ab occasionibus eorum, necnon minorem et debiliorem habent resistenciam et usum resistendi quam perfecti, igitur etc. Ideo' dicit Ambrosius De sacramentis3: »Si, quocienscumque effunditur sanguis Christi, 15 in remissionem peccatorum [ef funditur, debeo illum semper accipere, ut semper michi peccata dimittantur. Qui semper pecco, semper debeo habere medicinam«. »Virtus enim de illo exibat et sanabat omnes et quotquot tangebant eum, salvi fiebant4«. [II] Item secundo' quilibet, qui plus laborat et gravius, ne- 20 cesse habet plus et sepius cibum manducare; sed illi, qui sunt in primo gradu sanctitatis, plus laborant et gravius in peniten cia et in virtutibus, quam illi, qui sunt in secundo gradu, et hii magis, quam illi, qui in tercio. Corpus autem" et sanguis est panis laborancium in via, qui cor hominis confortat" et' iuvat, utpote ostensum est in figura per confortacionem Helie in via a pane subcinericio'; igitur incipientes necesse habent et sepius sacramentum hoc frequentare quam proficientes, et proficientes crebrius quam perfecti. Maior" est nota ex experiencia et" racione; nam, ubi maior 30 labor et gravior, maior fortitudo cordis' requiritur et augmen- tacio eius crebrior pro restauracione deperditi, quod totum 25 a diiudicant C. magis et sepius om. C. b sic persuadetur ita seq. D. dras. seq. B. e volneratus B. f est seq. D. gom. C. h corr. A ; pro- prius C. 1ideo—salvi fiebant om. D. kom. C, D. 1 sunt seq. C. m Christi n confirmat D. o ita C; om. cet. cod. p Maior—ambulabunt 35 seq. D. r ras. seq. A. q ras. seq. B. et non deficient om. D. S corporis C. t e seq. A. 1 I. Cor. Il, 15. 2 Proverb. XXIV, 16. 3 S. Ambrosii de sacram. l. IV, c. ult., allatum in Dec. Grat., p. III. de cons. dist. II, c. 14 (ed. Friedberg, CIC, 4 5 40 I, 1319). Cf. Lucae VI, 19. Cf. III. Reg. XIX, 6.
56 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV. c. 2. et preparant, et secundum quod spiritualiores sunt, limpidius iudicant“ corpus domini et se ipsos probant eo, quod spiritualis omnia iudicat et a nemine iudicaturi. [21 Sed pars secunda conclusionis' eciam faciliter persua 5 detur, [I] primo ex eo: quilibet magis vulneratus et sepius magis' et sepiusd indiget medicina, quam is, qui rarius et modice vulneratur'. Sed incipientes et proficientes magis et sepius per peccata vulnerantur, sicut scriptum est2: »Sepcies in die cadit iustus«. Corpus autem Christi est medicina peccaminum peccatori 10 bus procurata, igitur etc. [300b] Maior' nota, et“ minor patet ex eo, quod, quia huiusmodi propiush sunt a peccatis et ab occasionibus eorum, necnon minorem et debiliorem habent resistenciam et usum resistendi quam perfecti, igitur etc. Ideo' dicit Ambrosius De sacramentis3: »Si, quocienscumque effunditur sanguis Christi, 15 in remissionem peccatorum [ef funditur, debeo illum semper accipere, ut semper michi peccata dimittantur. Qui semper pecco, semper debeo habere medicinam«. »Virtus enim de illo exibat et sanabat omnes et quotquot tangebant eum, salvi fiebant4«. [II] Item secundo' quilibet, qui plus laborat et gravius, ne- 20 cesse habet plus et sepius cibum manducare; sed illi, qui sunt in primo gradu sanctitatis, plus laborant et gravius in peniten cia et in virtutibus, quam illi, qui sunt in secundo gradu, et hii magis, quam illi, qui in tercio. Corpus autem" et sanguis est panis laborancium in via, qui cor hominis confortat" et' iuvat, utpote ostensum est in figura per confortacionem Helie in via a pane subcinericio'; igitur incipientes necesse habent et sepius sacramentum hoc frequentare quam proficientes, et proficientes crebrius quam perfecti. Maior" est nota ex experiencia et" racione; nam, ubi maior 30 labor et gravior, maior fortitudo cordis' requiritur et augmen- tacio eius crebrior pro restauracione deperditi, quod totum 25 a diiudicant C. magis et sepius om. C. b sic persuadetur ita seq. D. dras. seq. B. e volneratus B. f est seq. D. gom. C. h corr. A ; pro- prius C. 1ideo—salvi fiebant om. D. kom. C, D. 1 sunt seq. C. m Christi n confirmat D. o ita C; om. cet. cod. p Maior—ambulabunt 35 seq. D. r ras. seq. A. q ras. seq. B. et non deficient om. D. S corporis C. t e seq. A. 1 I. Cor. Il, 15. 2 Proverb. XXIV, 16. 3 S. Ambrosii de sacram. l. IV, c. ult., allatum in Dec. Grat., p. III. de cons. dist. II, c. 14 (ed. Friedberg, CIC, 4 5 40 I, 1319). Cf. Lucae VI, 19. Cf. III. Reg. XIX, 6.
Strana 57
Christianis incipientibus necesse est saepe sumere corpus Christi. 57 fit ex cibi frequenti digestione; et ad hoc apostolus!: »Qui non laborat, non manducet«, et per consequens, qui magis laborat, magis' manducet, et qui minus, minus. Sed minor' relucet ex eo esse vera, quia in primo gradu sanctitatis ducunt adhuc vitam laboriosam, scilicet activam, sed modicum habent ex contem plativa. Item multum habent de habitu et consuetudine ve teris hominis, quo' gravati laborant eum deponere, et modicum de habitu et de usu virtutum, sive novo homine, queme co nantur induere2. "Corpus etenim, quod corrumpitur«, valde" adhuc in talibus »aggravat animam, et terrena inhabitacio diss 10 trahit" in eish inportune sensum multa cogitantem3«. Quare ne- cessarii sunt huiusmodi, ut superhabundet in eis gracia, ubi prius iniquitas habundavit4. Quod maxime fit in eis per eucaristiam. Quapropter dictum est proprie ad tales a Christo pie invitan- te°: »Venite ad me' omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego 15 reficiam vos«. Refeccio autem hominis laborantis solum et ma xime fit per cibi sumpcionem. Non sic potest dici de perfectis, quia iam illi usu' virtutum et uberiori gracia cooperante currunt in vita contemplativa simul et activa, si oportet, non valde labo- rando, sed delectandos in domino accipiunt peticiones cordis 20 sui; cogitacio siquidem huius hominis confitetur domino et reliquie cogitacionis" diem festum agunt sibi", sicud de talibus scriptum est Jsaie 58 n8: »Si abstuleris de medio tui cathenam et desieris' digitum extendere,« etc. Sequitur"9: »Et " requiem dabit tibi dominus deus tuus' semper et inplebit splendoribus anis 25 mam tuam et ossa tua liberabit,« etc. Infra1o: »Vocaberis sabbat tum domini gloriosum et glorificaberiss eum«. Sequiturll: »Tunc d a laborat seq. in A, sed del. dicunt corr. ducunt A, B. b magis C. qui C. e quam C. f valde adhuc in talibus om. C. g detrahit C. h ita B add. m. x in marg.; om. cet. cod. sup. lin. A. k perfecti seq. in 30 ita C; cogitationis corr. cogitaci- A. sed del.; ras. seq. B. 1 om. C. m ones A. " numerus manu coaeva inscribitur A. ° post corr. A, B; de q om. B. P ad propositum seq. C. sieriis C. r deus tuus om. C. glorificaveris C. 10 1 II. Thess. III, 10 (si quis non vult operari, nec manducet). 2 Cf. Eph. 35 Cf. Sap. IX, 15. 4 Cf. Rom. V, 20: »Ubi autem abundavit IV, 22—24. 6 Cf. Psalm. XXXVI, 5 Matth. XI, 28. delictum, superabundavit gratia«. Cf. Psalm. 4: »Delectare in domino, et dabit tibi petitiones cordis tui«. LXXV, I1: »Quoniam cogitatio hominis confitebitur tibi et reliquiae cogita » Isaiae LVIII, 11. 40 8 Isaiae LVIII. 9. tionis diem festum agent tibi«. Isaiae LVIII, 14. Isaiae LVIII, 13. 11
Christianis incipientibus necesse est saepe sumere corpus Christi. 57 fit ex cibi frequenti digestione; et ad hoc apostolus!: »Qui non laborat, non manducet«, et per consequens, qui magis laborat, magis' manducet, et qui minus, minus. Sed minor' relucet ex eo esse vera, quia in primo gradu sanctitatis ducunt adhuc vitam laboriosam, scilicet activam, sed modicum habent ex contem plativa. Item multum habent de habitu et consuetudine ve teris hominis, quo' gravati laborant eum deponere, et modicum de habitu et de usu virtutum, sive novo homine, queme co nantur induere2. "Corpus etenim, quod corrumpitur«, valde" adhuc in talibus »aggravat animam, et terrena inhabitacio diss 10 trahit" in eish inportune sensum multa cogitantem3«. Quare ne- cessarii sunt huiusmodi, ut superhabundet in eis gracia, ubi prius iniquitas habundavit4. Quod maxime fit in eis per eucaristiam. Quapropter dictum est proprie ad tales a Christo pie invitan- te°: »Venite ad me' omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego 15 reficiam vos«. Refeccio autem hominis laborantis solum et ma xime fit per cibi sumpcionem. Non sic potest dici de perfectis, quia iam illi usu' virtutum et uberiori gracia cooperante currunt in vita contemplativa simul et activa, si oportet, non valde labo- rando, sed delectandos in domino accipiunt peticiones cordis 20 sui; cogitacio siquidem huius hominis confitetur domino et reliquie cogitacionis" diem festum agunt sibi", sicud de talibus scriptum est Jsaie 58 n8: »Si abstuleris de medio tui cathenam et desieris' digitum extendere,« etc. Sequitur"9: »Et " requiem dabit tibi dominus deus tuus' semper et inplebit splendoribus anis 25 mam tuam et ossa tua liberabit,« etc. Infra1o: »Vocaberis sabbat tum domini gloriosum et glorificaberiss eum«. Sequiturll: »Tunc d a laborat seq. in A, sed del. dicunt corr. ducunt A, B. b magis C. qui C. e quam C. f valde adhuc in talibus om. C. g detrahit C. h ita B add. m. x in marg.; om. cet. cod. sup. lin. A. k perfecti seq. in 30 ita C; cogitationis corr. cogitaci- A. sed del.; ras. seq. B. 1 om. C. m ones A. " numerus manu coaeva inscribitur A. ° post corr. A, B; de q om. B. P ad propositum seq. C. sieriis C. r deus tuus om. C. glorificaveris C. 10 1 II. Thess. III, 10 (si quis non vult operari, nec manducet). 2 Cf. Eph. 35 Cf. Sap. IX, 15. 4 Cf. Rom. V, 20: »Ubi autem abundavit IV, 22—24. 6 Cf. Psalm. XXXVI, 5 Matth. XI, 28. delictum, superabundavit gratia«. Cf. Psalm. 4: »Delectare in domino, et dabit tibi petitiones cordis tui«. LXXV, I1: »Quoniam cogitatio hominis confitebitur tibi et reliquiae cogita » Isaiae LVIII, 11. 40 8 Isaiae LVIII. 9. tionis diem festum agent tibi«. Isaiae LVIII, 14. Isaiae LVIII, 13. 11
Strana 58
58 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 2. delectaberis super domino et sustollam te super altitudinem" terre et cibabo te hereditate Jacob, patris tui«. Hos quippe pro- prie ille sermo prophete concernit Isaie 401.: »Qui sperant in domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas, sicut aquille, 5 current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient«. [III] Item terciob ad idem: quilibet, qui magis et sepius tribulatur ac forcius ab adversariis, maior eidem consolacio est necessaria et crebrior. Sed incipientes sunt huiusmodi respectu perfectorum. Corpus autem Christi est panis tribulatorum ac 10 pugnancium, sicut scriptum est2: »Posuisti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me«. Et ad hoc est figura de Gedeone, ubi panis subcinericius visus est conterrere castra Madianitarum3. Similiter sanguis Christi est mestorum consolacio, sicut scriptum est4: »Et vinum letificat cor hominis«. Et" Pro- 15 verbiorum XXXIe5: »Date syceram merentibus et vinum hiis, qui amaro sunt animo. Bibant et obliviscantur egestatis sue et doloris sui non recordentur amplius«. Hoc siquidem quilibet fidelis experitur tribulatus, quam magna multitudo dulcedinis in hoc sacramento [sit] abscondita'6. Nec obstat scriptura, que 20 dicit Apocalypsis II.7: »Vincenti dabo manna absconditum et dabo ei calculum candidum«, etc., quia profecto hoc intelligi- tur de incipientibus [301a] eque, sicut de proficientibus et pro fectis". Nam omnis ille iam vicit peccatum, in cuius corpore mortalih peccatum iam non regnat, seu qui iam non servit 25 peccato mortali per subiectam voluntatem. Unde venerabilis Rupertus super Apocalypsi, super illo verbo: »Vincenti dabo edere de ligno vite, etc.", dicitk8: »In isto gradu, id est in spi- ritu timoris, vincere est corripienti acquiescere, penitenciam agere et prima opera facere. Porro primis hominibus, quia corripienti 30 deo non acquieverunt, ymmo peccatum suum superba defen- sione auxerunt, lignum vite, quod plantaverat dominus deus in 28 Nota a. m. A. a ras. ad 11/2 lin seq. B. b tercio ad idem om. D. c parasti biblia. d et Proverbiorum—causa brevitatis om. D. eXXVI C. Imagnam multi- 35 tudinem dulcedinis in hoc sacramento absconditam omn. cod. g perfectis C. h mortale C. i de verbis Ruperti etiam in cod. G. f. 135 b. (cf. supra, art. II.) excerpta leguntur. k intl seq. sed del. A. 1 Isaiae XL, 31. 2 Psalm. XXII, 5. 3 Cf. Judic. VII, 13. Cf. ApOc. Psalm. C III, 15. 5 Proverb. XXXI, 6—7. ° Cf. Psalm. XXX, 20. 40 II, 17. ' Cf. Ruperti Commentarius in Apocalypsim (ed. Migne v. 169, col. 870)
58 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 2. delectaberis super domino et sustollam te super altitudinem" terre et cibabo te hereditate Jacob, patris tui«. Hos quippe pro- prie ille sermo prophete concernit Isaie 401.: »Qui sperant in domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas, sicut aquille, 5 current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient«. [III] Item terciob ad idem: quilibet, qui magis et sepius tribulatur ac forcius ab adversariis, maior eidem consolacio est necessaria et crebrior. Sed incipientes sunt huiusmodi respectu perfectorum. Corpus autem Christi est panis tribulatorum ac 10 pugnancium, sicut scriptum est2: »Posuisti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me«. Et ad hoc est figura de Gedeone, ubi panis subcinericius visus est conterrere castra Madianitarum3. Similiter sanguis Christi est mestorum consolacio, sicut scriptum est4: »Et vinum letificat cor hominis«. Et" Pro- 15 verbiorum XXXIe5: »Date syceram merentibus et vinum hiis, qui amaro sunt animo. Bibant et obliviscantur egestatis sue et doloris sui non recordentur amplius«. Hoc siquidem quilibet fidelis experitur tribulatus, quam magna multitudo dulcedinis in hoc sacramento [sit] abscondita'6. Nec obstat scriptura, que 20 dicit Apocalypsis II.7: »Vincenti dabo manna absconditum et dabo ei calculum candidum«, etc., quia profecto hoc intelligi- tur de incipientibus [301a] eque, sicut de proficientibus et pro fectis". Nam omnis ille iam vicit peccatum, in cuius corpore mortalih peccatum iam non regnat, seu qui iam non servit 25 peccato mortali per subiectam voluntatem. Unde venerabilis Rupertus super Apocalypsi, super illo verbo: »Vincenti dabo edere de ligno vite, etc.", dicitk8: »In isto gradu, id est in spi- ritu timoris, vincere est corripienti acquiescere, penitenciam agere et prima opera facere. Porro primis hominibus, quia corripienti 30 deo non acquieverunt, ymmo peccatum suum superba defen- sione auxerunt, lignum vite, quod plantaverat dominus deus in 28 Nota a. m. A. a ras. ad 11/2 lin seq. B. b tercio ad idem om. D. c parasti biblia. d et Proverbiorum—causa brevitatis om. D. eXXVI C. Imagnam multi- 35 tudinem dulcedinis in hoc sacramento absconditam omn. cod. g perfectis C. h mortale C. i de verbis Ruperti etiam in cod. G. f. 135 b. (cf. supra, art. II.) excerpta leguntur. k intl seq. sed del. A. 1 Isaiae XL, 31. 2 Psalm. XXII, 5. 3 Cf. Judic. VII, 13. Cf. ApOc. Psalm. C III, 15. 5 Proverb. XXXI, 6—7. ° Cf. Psalm. XXX, 20. 40 II, 17. ' Cf. Ruperti Commentarius in Apocalypsim (ed. Migne v. 169, col. 870)
Strana 59
Quare expediat christianis primi gradus saepe sumere eucharistiam. 59 medio paradisi, interclusum est«. Et post paucal: »Quod' ergo primo homini interclusum est, penitenciam non agenti, pulchre huic promittitur, qui penitenciam egerit, quatenus edat de ligno vite«. Et infra idem super verbo allegato: »Qui vicerit, dabo ei manna«, etc. dicit2: »In isto gradu vincere est doctrinam Balaam', id est fornicaciones“, primum' in semet ipso' per virtutem continencie, deinde in aliis per sermonem sciencie destruere, porro, qui hoc modo vincit, ille sacramentum corporis et sanguinis domini digne percipit, sicud e contra ille, qui vincere negligit accedens ad hoc sacramentum, iudicium sibi manducat et bibit«. Probacionem vero premissarum" huius racionis transeo, quia satis sunt note, et causa brevitatis. 10 CAPITULUM TERCIUMS. [IVl Item quarto probatur conclusio sic: Quilibet homo 15 in statu puerili, quamvis minus sumit de alimento quam homo, qui est in statu virili, tamen puer existens necesse habet sepius suggere lac et sumere alimentum quam adultus. Sed quilibet incipiens est adhuc in statu puerili respectu perfectorum, prout innuit apostolus, dicens parvulis in Christo': »Lac vobis potum 20 dedi, non solidum cibum«. Et Petrus in' sua canonica4: »Quasi modo geniti infantes, racionabile sine dolo lac concupiscite«. Corpus autem domini et sanguis est lac datum pueris, ut suge rent lac de petra oleumque de saxo durissimo". Sic enim loqui- tur Augustinus super Psalterio“, quod communis mater, die 25 vina sapiencia, Verbum, quod a principio erat aput deum et ad� quod" soli angeli erant ydoney manducandum erat a principio que solum panis angelorum, adaptavit cibum esse hominum, quando Verbum caro factum" est, ut homo sic panem angelo- rum manducaret; sicque digessit verbum caro factum et miro 30 25 Nota hoc bene de sacramento (?) A alia manu. a om. C. b om. C. c paulatim C. e ras. d fornicacionem C. h Capitulum tercium quarti g premissorum C. seipso B. seq. B. f k raciona- articuli in marg. A ; rubr. B, C. i in sua canonica om. D. I sic—digessit om. D. m add. m. x in marg. B; om. 35 biles (sic) A, C. ° ras. ad 11/4 lin. seq. B. A, C. „ quo C. 1 V. ibidem. 2 Cf. Ruperti l. c. col. 880. 3 I. Cor. III, 2 : »Lac vobis potum dedi, non escam«. Cf. Hebr. V. 12: »...facti estis, quibus lacte opus I. Petri II, 2. Cf. Deuteron. XXXII. 13. sit, non solido cibo«. S. Augustini Sup. Psalt. ed. Migne, Patr. l. v. 36, col. 30324. 40
Quare expediat christianis primi gradus saepe sumere eucharistiam. 59 medio paradisi, interclusum est«. Et post paucal: »Quod' ergo primo homini interclusum est, penitenciam non agenti, pulchre huic promittitur, qui penitenciam egerit, quatenus edat de ligno vite«. Et infra idem super verbo allegato: »Qui vicerit, dabo ei manna«, etc. dicit2: »In isto gradu vincere est doctrinam Balaam', id est fornicaciones“, primum' in semet ipso' per virtutem continencie, deinde in aliis per sermonem sciencie destruere, porro, qui hoc modo vincit, ille sacramentum corporis et sanguinis domini digne percipit, sicud e contra ille, qui vincere negligit accedens ad hoc sacramentum, iudicium sibi manducat et bibit«. Probacionem vero premissarum" huius racionis transeo, quia satis sunt note, et causa brevitatis. 10 CAPITULUM TERCIUMS. [IVl Item quarto probatur conclusio sic: Quilibet homo 15 in statu puerili, quamvis minus sumit de alimento quam homo, qui est in statu virili, tamen puer existens necesse habet sepius suggere lac et sumere alimentum quam adultus. Sed quilibet incipiens est adhuc in statu puerili respectu perfectorum, prout innuit apostolus, dicens parvulis in Christo': »Lac vobis potum 20 dedi, non solidum cibum«. Et Petrus in' sua canonica4: »Quasi modo geniti infantes, racionabile sine dolo lac concupiscite«. Corpus autem domini et sanguis est lac datum pueris, ut suge rent lac de petra oleumque de saxo durissimo". Sic enim loqui- tur Augustinus super Psalterio“, quod communis mater, die 25 vina sapiencia, Verbum, quod a principio erat aput deum et ad� quod" soli angeli erant ydoney manducandum erat a principio que solum panis angelorum, adaptavit cibum esse hominum, quando Verbum caro factum" est, ut homo sic panem angelo- rum manducaret; sicque digessit verbum caro factum et miro 30 25 Nota hoc bene de sacramento (?) A alia manu. a om. C. b om. C. c paulatim C. e ras. d fornicacionem C. h Capitulum tercium quarti g premissorum C. seipso B. seq. B. f k raciona- articuli in marg. A ; rubr. B, C. i in sua canonica om. D. I sic—digessit om. D. m add. m. x in marg. B; om. 35 biles (sic) A, C. ° ras. ad 11/4 lin. seq. B. A, C. „ quo C. 1 V. ibidem. 2 Cf. Ruperti l. c. col. 880. 3 I. Cor. III, 2 : »Lac vobis potum dedi, non escam«. Cf. Hebr. V. 12: »...facti estis, quibus lacte opus I. Petri II, 2. Cf. Deuteron. XXXII. 13. sit, non solido cibo«. S. Augustini Sup. Psalt. ed. Migne, Patr. l. v. 36, col. 30324. 40
Strana 60
60 Matthiae de Janov, Regulae 1. IV, art. IV, c. 3. 25 modo conposuit in eucaristia, ut esset manna absconditum et omnis multitudo dulcedinis in' sacramento sub speciebus panis et vini abscondital. Quemadmodum lac matris eius puero cela- tum est in mamillis et veluti puer nullum vestigium lactis videns suis oculis, laboriose suggens ubera, in intimis suis dulcedinem percipit, qua pascitur et valde delectatur: ita prorsus quilibet fidelis, nullam suavitatem Jhesu specie“ ab extra in hoc sacra- mento percipiens, sed solum species panis et vini sensibus suis tractans, tamen' per conatus et laborem interioris hominis suggit 10 hinc devocionis spiritum suavem in medullis sue anime et de gustat, quoniam suavis est dominus' et eo pascitur et in spiritu vegetatf et delectatur. Et hoc‘ esth, quod dictum est': »Sugere mel de petra oleum que de saxo durissimo« Dura siquidem' petra homini carnali, 15 qui non percipit ea, que sunt dei spiritus4, [est] hoc venerabile sacramentum, et ideo contempnit vel non curat frequentare nec festinat ad hanc cenam. Durissimum saxum est Greco et Iudeo, qui non credit et dicit': »Quomodo potest hic dare nobis car- nem suam ad manducandum? Durus est hic sermo, quis' potest 20 eum audire?« Nobis autem, qui sumus in Christo Jhesu et cre dimus deo et degustavimus nichilominus bonum dei verbum, verbum, inquam, caro factum", et lac pro parvulis in Christo' conditum et celatum in sacramentos, nobis sunt dulcissima matris ubera, sicut scriptum est': »Et saciemini ab uberibus eius'«, no bis?, dico, qui aperimus os, sicut pullus irrundiniss, et clama mus, utpote pulli corvorum eum" invocamus', aperimus os et hyamus pre desiderio et attrahimus spiritum Jhesu crucifixi sua vem secundum hominem absconditum in deo, et prorumpimus 19 Nota A alia manu. a excerptum etiam in cod. G, f. 135b. bom. A. c quo C; post corr. ras. seq. B. f vegetatur D. A, B; quoque D. d om. G.; Jesu seq. C. g et hoc—sepe sumere sacramentum in exordio cap. quarti om. D. h petra homini seq. in A, sed. del. i ras. seq. B. k ras. A. 1 qui corr. quis A. m est seq. A; del. B. n add. in marg. m. x B; om. A, C; est seq. A, B. q ita B, C; eum 35 ° add. in marg. m. x B ; om. A, C. P ita C; om. A, B. corr. sup. lin. cum A. 1 Cf. Psalm. XXX, 20. 2 Cf. Psalm. XCIX, 5. Deuteron. XXXII, 3 13, l. c. 4 Cf. I. Cor. II, 14. 5Cf. Joann. VI, 53 et 61. 6 Cf. Joann. I, 14 et I. Cor. III, 1—2. Cf. Psalm. XXI, 10: »Spes mea ab uberibus 40 matris meaes. Cf. Isaiae XXXVIII, 14: »Sicut pullus hirundinis sic Cf. Psalm. CXLVI, 9 (pullis corvorum invocantibus eum). clamabo«. 30
60 Matthiae de Janov, Regulae 1. IV, art. IV, c. 3. 25 modo conposuit in eucaristia, ut esset manna absconditum et omnis multitudo dulcedinis in' sacramento sub speciebus panis et vini abscondital. Quemadmodum lac matris eius puero cela- tum est in mamillis et veluti puer nullum vestigium lactis videns suis oculis, laboriose suggens ubera, in intimis suis dulcedinem percipit, qua pascitur et valde delectatur: ita prorsus quilibet fidelis, nullam suavitatem Jhesu specie“ ab extra in hoc sacra- mento percipiens, sed solum species panis et vini sensibus suis tractans, tamen' per conatus et laborem interioris hominis suggit 10 hinc devocionis spiritum suavem in medullis sue anime et de gustat, quoniam suavis est dominus' et eo pascitur et in spiritu vegetatf et delectatur. Et hoc‘ esth, quod dictum est': »Sugere mel de petra oleum que de saxo durissimo« Dura siquidem' petra homini carnali, 15 qui non percipit ea, que sunt dei spiritus4, [est] hoc venerabile sacramentum, et ideo contempnit vel non curat frequentare nec festinat ad hanc cenam. Durissimum saxum est Greco et Iudeo, qui non credit et dicit': »Quomodo potest hic dare nobis car- nem suam ad manducandum? Durus est hic sermo, quis' potest 20 eum audire?« Nobis autem, qui sumus in Christo Jhesu et cre dimus deo et degustavimus nichilominus bonum dei verbum, verbum, inquam, caro factum", et lac pro parvulis in Christo' conditum et celatum in sacramentos, nobis sunt dulcissima matris ubera, sicut scriptum est': »Et saciemini ab uberibus eius'«, no bis?, dico, qui aperimus os, sicut pullus irrundiniss, et clama mus, utpote pulli corvorum eum" invocamus', aperimus os et hyamus pre desiderio et attrahimus spiritum Jhesu crucifixi sua vem secundum hominem absconditum in deo, et prorumpimus 19 Nota A alia manu. a excerptum etiam in cod. G, f. 135b. bom. A. c quo C; post corr. ras. seq. B. f vegetatur D. A, B; quoque D. d om. G.; Jesu seq. C. g et hoc—sepe sumere sacramentum in exordio cap. quarti om. D. h petra homini seq. in A, sed. del. i ras. seq. B. k ras. A. 1 qui corr. quis A. m est seq. A; del. B. n add. in marg. m. x B; om. A, C; est seq. A, B. q ita B, C; eum 35 ° add. in marg. m. x B ; om. A, C. P ita C; om. A, B. corr. sup. lin. cum A. 1 Cf. Psalm. XXX, 20. 2 Cf. Psalm. XCIX, 5. Deuteron. XXXII, 3 13, l. c. 4 Cf. I. Cor. II, 14. 5Cf. Joann. VI, 53 et 61. 6 Cf. Joann. I, 14 et I. Cor. III, 1—2. Cf. Psalm. XXI, 10: »Spes mea ab uberibus 40 matris meaes. Cf. Isaiae XXXVIII, 14: »Sicut pullus hirundinis sic Cf. Psalm. CXLVI, 9 (pullis corvorum invocantibus eum). clamabo«. 30
Strana 61
Christiani voluntarie communicantes digne sumunt corpus Christi. 61 et confitemur domino Jhesu, dicentesi: »O quam suavis est, do mine, spiritus tuus in nobis.« Bibimus et adhuc sitimus, velud alii pueri conmedimus iterum atque iterum, et adhuc', licet non' pena liter, esurimus2, dicentes dilecto3: »Osculetur me osculo oris sui, quia meliora sunt ubera tua vino, fragrancia unguentis optimis."« Audite igitur et intelligite, rebelles christiani, quia nescientes butirum de petra Christo suggere et oleum de saxo [301 b] du- rissimo nondume gustatis, quoniam suavis est dominus eo, quod quilibet cenam suam presumit' ad manducandum4. Et inde est, quod ego et mei similes, pro nichilo habentes terram desis 10 derabilem lacte et melle fluentem, cepis et porris et ollis car- nium occupati nauseamus in hoc sacramento“, non festinamus ad cenam agni venire et non ex fideli et amoroso desiderio forte" missas celebramus, sed solum vel plerumque conducticie, puta quia ex officio incumbit, vel beneficii necesitas conpellit, 15 aut aliqua merces attrahit, sacramentum divinum offerimus, tan tum quodam usu ducti in ipsum. Et sic ad magnam mensam se demus, non usquequaque pensantes aput nos ipsos, quod similia nos oportet reddere hiis, que nobis apponuntur. Christus enim desiderio desideravit hoc pascha manducare nobiscumô, et nos 20 omnino mortui in desiderio, solum ex usu consedemus se por tantes ad hanc mensam. Propter quod sive sacerdotes sive layci, et notanter plebei et simplices, in hoc apparent et probantur dignius accedere ad sacramentum et cum maiori desiderio a spis 25 ritu sancto instigati, qui mere voluntarie et sepe festinant venire et manducare corpus et sanguinem Jhesu Christi, ita quod non obligati ullo modo, non conpulsi, non astricti. Primo enim apparet ipsorum sanctum et fervens desiderium in eo, quod dictum est, quod sponte ad hoc veniunt* ex nullal parte obligati, 30 quemadmodum veniunt quidam sacerdotes". Secundo apparet 20 Desiderium. Nota. Christus A alia manu. 28 Nota A absc. a om. C. e dum C. 35 d b et adhuc del. B. om. C. c ras. seq. B. fita A, C; presumerit B. g add. in marg. m. x B; om. A, C. h conductive C. add. sup. lin. m.x B; om. A, C. k et petunt non sicut quidam seq., sed m ut monachi superiorum ex obediencia seq. C. del. A. Lita B; ulla A, C. 1 Sap. XII, I (in omnibus). 2 Cf. Eccli. XXIV, 29. 3 Cant. I, 1. Voces singulae utique bibliam redolent. imago ex Exodi XVI. passim 40 6 Cf. Lucae XXII, 15. desumpta.
Christiani voluntarie communicantes digne sumunt corpus Christi. 61 et confitemur domino Jhesu, dicentesi: »O quam suavis est, do mine, spiritus tuus in nobis.« Bibimus et adhuc sitimus, velud alii pueri conmedimus iterum atque iterum, et adhuc', licet non' pena liter, esurimus2, dicentes dilecto3: »Osculetur me osculo oris sui, quia meliora sunt ubera tua vino, fragrancia unguentis optimis."« Audite igitur et intelligite, rebelles christiani, quia nescientes butirum de petra Christo suggere et oleum de saxo [301 b] du- rissimo nondume gustatis, quoniam suavis est dominus eo, quod quilibet cenam suam presumit' ad manducandum4. Et inde est, quod ego et mei similes, pro nichilo habentes terram desis 10 derabilem lacte et melle fluentem, cepis et porris et ollis car- nium occupati nauseamus in hoc sacramento“, non festinamus ad cenam agni venire et non ex fideli et amoroso desiderio forte" missas celebramus, sed solum vel plerumque conducticie, puta quia ex officio incumbit, vel beneficii necesitas conpellit, 15 aut aliqua merces attrahit, sacramentum divinum offerimus, tan tum quodam usu ducti in ipsum. Et sic ad magnam mensam se demus, non usquequaque pensantes aput nos ipsos, quod similia nos oportet reddere hiis, que nobis apponuntur. Christus enim desiderio desideravit hoc pascha manducare nobiscumô, et nos 20 omnino mortui in desiderio, solum ex usu consedemus se por tantes ad hanc mensam. Propter quod sive sacerdotes sive layci, et notanter plebei et simplices, in hoc apparent et probantur dignius accedere ad sacramentum et cum maiori desiderio a spis 25 ritu sancto instigati, qui mere voluntarie et sepe festinant venire et manducare corpus et sanguinem Jhesu Christi, ita quod non obligati ullo modo, non conpulsi, non astricti. Primo enim apparet ipsorum sanctum et fervens desiderium in eo, quod dictum est, quod sponte ad hoc veniunt* ex nullal parte obligati, 30 quemadmodum veniunt quidam sacerdotes". Secundo apparet 20 Desiderium. Nota. Christus A alia manu. 28 Nota A absc. a om. C. e dum C. 35 d b et adhuc del. B. om. C. c ras. seq. B. fita A, C; presumerit B. g add. in marg. m. x B; om. A, C. h conductive C. add. sup. lin. m.x B; om. A, C. k et petunt non sicut quidam seq., sed m ut monachi superiorum ex obediencia seq. C. del. A. Lita B; ulla A, C. 1 Sap. XII, I (in omnibus). 2 Cf. Eccli. XXIV, 29. 3 Cant. I, 1. Voces singulae utique bibliam redolent. imago ex Exodi XVI. passim 40 6 Cf. Lucae XXII, 15. desumpta.
Strana 62
62 Mathiae de Janov Regulae, 1. IV, art. IV, c. 4. ex illo, quod frequenter veniunt et petunt, non sicut quidam, qui solum' semel in anno vix aut alias raro petunt. Tercio in eo, quod a nulla causa vel' occasione aut vix ab aliqua pa- ciuntur se impediri a frequenti communione, non sicud illi, quos ewangelium describit Luce XIV. in parabolai, qui ex levi occa- sione et quandoque ficta alienant se ipsos a communione divini sacramenti. Quarto' ostenditur talium fidele et dignum deo desiderium in eo, quod propter hoc, quod possint dignius et sepe manducare altaris sacramentum et per nichil impediri, re- 10 linquunt omnia in hoc mundo, puta villas et iuga boum, uxo rem et omnia, que erant ipsis lucra, faciunt“ sibi detrimenta, ut Christum Jhesum lucrifacerent2, sepe et libere' accedendo ad corpus et sanguinem ipsius perfruendum in altari. Quinto in hoc, quod primum petunt quidem facere et humiliter a suis pro- 15 priis sacerdotibus sibi ministrari sepius sacramentum, si fieri eis ita poterit. Quodsi ita fieri ipsis non poterit dei sacramentum, tunc eo amplius instant, rogando, obsecrando, oportune petendo inportune. Sexto per hoc, quodsi ipsis omnino negatum fuerit a ministris ecclesie inferioribus undecumque vel ex ignorancia 20 aut negligencia et superbia, tunc vadunt ad superiores sacer- dotes, utpote ad episcopum et eius officiales, et non desistunt, licet cum rubore et difficultate, petere et instare aput eosdem, ut procurent sibi sepius sacramentum dominicum ministrari. Quod autem ista, puta tales sacramentorum inportune exacciones, 25 non sunt inconveniencia, neque ulla peccata aut presumpcio debent putari vel inputari talibus devotis Christi, de hoc satis dicetur infra in responsione racionumg" 5 CAPITULUM QUARTUMS. [V.] Ad questionem predictam, qua dictum est, quod, quamvis 30 perfecti quique sint forte digniores frequenti corporis Christi communione, tamen incipientes et communiter sancti plebei sunt magis necessarii sepe sumere sacramentum, quinto ar- guitur sic et probatur etc.«: Quanto quis est pauperior, tanto se- pius et magis ipsum oportet suum panem petere et mendicare'. 35 a om. C. din marg. bom. B. in eo seq. in omn. cod., sed false. m.x B. e appetunt seq. C. fut C. g etc seq.B. hita A rubr., om B, C. k om. C. I manducare C. conmunicacione corr. conmunione C. Cf. Philipp. III. 8. Cf. infra articulum V. Lucae XIV. 16 sq. 2
62 Mathiae de Janov Regulae, 1. IV, art. IV, c. 4. ex illo, quod frequenter veniunt et petunt, non sicut quidam, qui solum' semel in anno vix aut alias raro petunt. Tercio in eo, quod a nulla causa vel' occasione aut vix ab aliqua pa- ciuntur se impediri a frequenti communione, non sicud illi, quos ewangelium describit Luce XIV. in parabolai, qui ex levi occa- sione et quandoque ficta alienant se ipsos a communione divini sacramenti. Quarto' ostenditur talium fidele et dignum deo desiderium in eo, quod propter hoc, quod possint dignius et sepe manducare altaris sacramentum et per nichil impediri, re- 10 linquunt omnia in hoc mundo, puta villas et iuga boum, uxo rem et omnia, que erant ipsis lucra, faciunt“ sibi detrimenta, ut Christum Jhesum lucrifacerent2, sepe et libere' accedendo ad corpus et sanguinem ipsius perfruendum in altari. Quinto in hoc, quod primum petunt quidem facere et humiliter a suis pro- 15 priis sacerdotibus sibi ministrari sepius sacramentum, si fieri eis ita poterit. Quodsi ita fieri ipsis non poterit dei sacramentum, tunc eo amplius instant, rogando, obsecrando, oportune petendo inportune. Sexto per hoc, quodsi ipsis omnino negatum fuerit a ministris ecclesie inferioribus undecumque vel ex ignorancia 20 aut negligencia et superbia, tunc vadunt ad superiores sacer- dotes, utpote ad episcopum et eius officiales, et non desistunt, licet cum rubore et difficultate, petere et instare aput eosdem, ut procurent sibi sepius sacramentum dominicum ministrari. Quod autem ista, puta tales sacramentorum inportune exacciones, 25 non sunt inconveniencia, neque ulla peccata aut presumpcio debent putari vel inputari talibus devotis Christi, de hoc satis dicetur infra in responsione racionumg" 5 CAPITULUM QUARTUMS. [V.] Ad questionem predictam, qua dictum est, quod, quamvis 30 perfecti quique sint forte digniores frequenti corporis Christi communione, tamen incipientes et communiter sancti plebei sunt magis necessarii sepe sumere sacramentum, quinto ar- guitur sic et probatur etc.«: Quanto quis est pauperior, tanto se- pius et magis ipsum oportet suum panem petere et mendicare'. 35 a om. C. din marg. bom. B. in eo seq. in omn. cod., sed false. m.x B. e appetunt seq. C. fut C. g etc seq.B. hita A rubr., om B, C. k om. C. I manducare C. conmunicacione corr. conmunione C. Cf. Philipp. III. 8. Cf. infra articulum V. Lucae XIV. 16 sq. 2
Strana 63
Christianis primi gradus non sufficit spiritualiter communicare. 63 Sed incipientes sunt pauperes in conparacione perfectorum, pa nis autem iste celestis est datus cibus principalitera pauperibus iuxta scripturam, que dicit!: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus«, et alibib2: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui requirunt eum.« Atqued in ewangelioe3: »Egenos et pauperes ac debiles' induc in domum [302 a] meam.« Pro- pterea" enim iste panis dictus est a propheta panis artus et aqua brevis, ubi habetur!: »Et dabit tibi dominus panem artum et aquam brevem«, quia est panis egenorum" cottidie requisitus. Et iste est panis cottidianus, quem pauperes cottidie petunt, vel 10 quibus institutum est cottidie petere, dicendo': »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«. [VI] Arguitur sexto sic pro conclusione: Illi, qui magis sunt in humanis, necesse habent magis modo humano cibum suum manducare, sicud, qui magis sunt in spiritu, magis' in spi- ritu refoventur. Sed incipientes sunt magis adhuc in humanis, id est carnales, conparacione perfectorum, qui magis sunt in spi- ritu. Modus autem humanus secundum suam naturam et posi- cionem vult et requirit sepe sumere cibum suum corporalem. Et iste cibus, puta sacramentum, est cibus humanus et ita hos 20 minibus visibiliter preparatus, sicuti congruebat optime ipsum hominibus preparari; ergo, etc. Propterea Maria Magdalena et Maria Egyptiaca, existentes iam perfecte, non conmederunt“ bene per multos annos tali modo nostro", puta in sacramento, istum panem celestem, quia iam magis erant in spiritu et in celestibus 25 quam in humanis. Et ergo conmedebant modo perfectiori ad modum angelorum istum nostrum' panem, scilicet" in spiritu, non autem in enigmate sacramenti, quod est continue comedendo comedere et potando semper potare in spiritu et veritate spi- ritum et verbum dei. Pro tali etenim modo piissimus Jhesus 30 dixit ad Augustinum: »Cibus sum grandium, cresce et man ducabis me.« Ad quem modum conmedendi pauci et solum 15 20 Nota a. m. A. a et—eum om. D. dom. C. c ras. seq. B. b iterum D. evan- fom. D. g propterea—per modicum de 35 gelio corr. Esaia m. post. D. i om. C. h k del. et corr. egencium C. gustare in fine cap. om. D. m. x in marg. vel B. I Christum C. . m iam seq. C. n ita in ras. B; ° ita B, C; om. A. tali om. A, C. P sup. lin. A. 1 Psalm. LXVII, I1. 2 Psalm. XXI, 27. Isaiae LVIII, 7: »Frange esurienti panem tuum et egenos vagosque induc in domum tuam«. Isaiae 40 Lucae XI, 3. XХX, 20.
Christianis primi gradus non sufficit spiritualiter communicare. 63 Sed incipientes sunt pauperes in conparacione perfectorum, pa nis autem iste celestis est datus cibus principalitera pauperibus iuxta scripturam, que dicit!: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus«, et alibib2: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui requirunt eum.« Atqued in ewangelioe3: »Egenos et pauperes ac debiles' induc in domum [302 a] meam.« Pro- pterea" enim iste panis dictus est a propheta panis artus et aqua brevis, ubi habetur!: »Et dabit tibi dominus panem artum et aquam brevem«, quia est panis egenorum" cottidie requisitus. Et iste est panis cottidianus, quem pauperes cottidie petunt, vel 10 quibus institutum est cottidie petere, dicendo': »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«. [VI] Arguitur sexto sic pro conclusione: Illi, qui magis sunt in humanis, necesse habent magis modo humano cibum suum manducare, sicud, qui magis sunt in spiritu, magis' in spi- ritu refoventur. Sed incipientes sunt magis adhuc in humanis, id est carnales, conparacione perfectorum, qui magis sunt in spi- ritu. Modus autem humanus secundum suam naturam et posi- cionem vult et requirit sepe sumere cibum suum corporalem. Et iste cibus, puta sacramentum, est cibus humanus et ita hos 20 minibus visibiliter preparatus, sicuti congruebat optime ipsum hominibus preparari; ergo, etc. Propterea Maria Magdalena et Maria Egyptiaca, existentes iam perfecte, non conmederunt“ bene per multos annos tali modo nostro", puta in sacramento, istum panem celestem, quia iam magis erant in spiritu et in celestibus 25 quam in humanis. Et ergo conmedebant modo perfectiori ad modum angelorum istum nostrum' panem, scilicet" in spiritu, non autem in enigmate sacramenti, quod est continue comedendo comedere et potando semper potare in spiritu et veritate spi- ritum et verbum dei. Pro tali etenim modo piissimus Jhesus 30 dixit ad Augustinum: »Cibus sum grandium, cresce et man ducabis me.« Ad quem modum conmedendi pauci et solum 15 20 Nota a. m. A. a et—eum om. D. dom. C. c ras. seq. B. b iterum D. evan- fom. D. g propterea—per modicum de 35 gelio corr. Esaia m. post. D. i om. C. h k del. et corr. egencium C. gustare in fine cap. om. D. m. x in marg. vel B. I Christum C. . m iam seq. C. n ita in ras. B; ° ita B, C; om. A. tali om. A, C. P sup. lin. A. 1 Psalm. LXVII, I1. 2 Psalm. XXI, 27. Isaiae LVIII, 7: »Frange esurienti panem tuum et egenos vagosque induc in domum tuam«. Isaiae 40 Lucae XI, 3. XХX, 20.
Strana 64
64 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 4. 5 25 perfecti perveniunt et illi non tantum habent necesse festinare" sepe ad sacramentalem Christi corporis conmestionem, cum ha bundent' nimis' ipsa re sacramenti, sed communitas sancte plebis christiane, quia ad hunc modum pervenire non sufficit vel non admittitur, ideo saltem modo suo et sibi preparato et concesso atque congruo debet sepe participare suum bonum, hoc est in sacramento corpus Christi, quoniam iste modus, puta manducare corpus Christi in sacramento etd modo humano, est materia et via ad modum illum secundum, scilicet manducare continue in 10 spiritu solum et veritate modo angelico et celesti. Propterea con medere' corpus Christi in sacramento est conmedere prout in via, et idcirco sacramentum hoc dicitur panis viaticus, sed con- medere modo secundo est conmedere quasi iam in patria. Ex quibus potest elici racio sexta exemplaris pro conclusione 15 prefata, sic arguendo: Omnis, qui est in via et in motu, utile est sibi sepius manducare et brevius quam ille, qui est in patria iam et in sua quiete vel prope. Propterea angelus domini exci- tavit Helyam Tesbitem et altera vice et monuit, dicensi: »Surge et conmede, grandis enim tibi restat via.« Sed incipientes sunt 20 adhuc in via in conparacione perfectorum vel tendencium ad perfeccionem, igitur, etc. Ex quibus correlarie sequitur Iprimol, quod, quamvis Maria Magdalena vel Egyptiaca aut aliqui alii sancti et' viri perfecti quacumque de causa valde raro manducaverunt cor poris Christi sacramentum, tamen non debent allegari vel pro- duci communitati fidelium in exemplum, neque debent suaderi plebes sanctorum ipsos in eo imitari, quoniam tales iam ange- licam vitam vel celestem habuerunt [302 b], ideo modo angelico vel celesti corpus et sanguinem Christi in spiritu' conmederunt 30 et biberunt. Secundum correlarium sequitur ad predicta: Quodsi qui sunt religiosi et monachi vel monache et sumunt tantum semelk in mense vel alias raro Christi Jhesu sacramentum cor poris, non debent in eo adduci sancto christiano populo in 35 50 22 Nota exemplum A alia manu. a om. C. b ita post corr. B; habundant A, C. c om. B. d sup. lin. m. x B; om. A, C. e ita m.x in marg. B; om. A, C. f in via in h i conmunicati A. in spiritu om. C. marg. C. g vel corr. et A. k in ras. B. I vel alias in ras. B. III. Reg. XIX, 7.
64 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 4. 5 25 perfecti perveniunt et illi non tantum habent necesse festinare" sepe ad sacramentalem Christi corporis conmestionem, cum ha bundent' nimis' ipsa re sacramenti, sed communitas sancte plebis christiane, quia ad hunc modum pervenire non sufficit vel non admittitur, ideo saltem modo suo et sibi preparato et concesso atque congruo debet sepe participare suum bonum, hoc est in sacramento corpus Christi, quoniam iste modus, puta manducare corpus Christi in sacramento etd modo humano, est materia et via ad modum illum secundum, scilicet manducare continue in 10 spiritu solum et veritate modo angelico et celesti. Propterea con medere' corpus Christi in sacramento est conmedere prout in via, et idcirco sacramentum hoc dicitur panis viaticus, sed con- medere modo secundo est conmedere quasi iam in patria. Ex quibus potest elici racio sexta exemplaris pro conclusione 15 prefata, sic arguendo: Omnis, qui est in via et in motu, utile est sibi sepius manducare et brevius quam ille, qui est in patria iam et in sua quiete vel prope. Propterea angelus domini exci- tavit Helyam Tesbitem et altera vice et monuit, dicensi: »Surge et conmede, grandis enim tibi restat via.« Sed incipientes sunt 20 adhuc in via in conparacione perfectorum vel tendencium ad perfeccionem, igitur, etc. Ex quibus correlarie sequitur Iprimol, quod, quamvis Maria Magdalena vel Egyptiaca aut aliqui alii sancti et' viri perfecti quacumque de causa valde raro manducaverunt cor poris Christi sacramentum, tamen non debent allegari vel pro- duci communitati fidelium in exemplum, neque debent suaderi plebes sanctorum ipsos in eo imitari, quoniam tales iam ange- licam vitam vel celestem habuerunt [302 b], ideo modo angelico vel celesti corpus et sanguinem Christi in spiritu' conmederunt 30 et biberunt. Secundum correlarium sequitur ad predicta: Quodsi qui sunt religiosi et monachi vel monache et sumunt tantum semelk in mense vel alias raro Christi Jhesu sacramentum cor poris, non debent in eo adduci sancto christiano populo in 35 50 22 Nota exemplum A alia manu. a om. C. b ita post corr. B; habundant A, C. c om. B. d sup. lin. m. x B; om. A, C. e ita m.x in marg. B; om. A, C. f in via in h i conmunicati A. in spiritu om. C. marg. C. g vel corr. et A. k in ras. B. I vel alias in ras. B. III. Reg. XIX, 7.
Strana 65
Rationes suadentes crebram communionem laicorum. 65 exemplum propter causas et raciones superius allegatas, neque eciam in eo simplices plebei debent eos imitari, sicuti pueri non possunt in cibis et in mensa viris adultis coequari. Habent nam- que huiusmodi viri perfecti solidos dentes et optimos, idcircos possunt solidum cibum semel et compendiose insumptum diu et per multa ruminare et iterum ipsum eundem ad ora revo- care atque iterum et multo amplius ruminare, veluti iumenta munda atque sana, quod non valent pueri facere, neque om- nino sciunt, ideo necesse habent sepe et per modicum degustare. Sequitur" correlarium terciume ex predictis, quod nullat 10 infirmitas infirmorum, neque ulli defectus cottidiani hominum, neque suscepcio‘ cottidiana spiritualium vulnerum, neque occu pacio diurnorum laborum et sollicitudinum" in rebus licitis et honestis, exceptis solis culpis mortalibus et affeccionibus actua libus earum', valent vel' debent sanctos plebeios a communione dominici sacramenti inpedire vel retrahere crebra vel ebdoma daria, sed tantum humiliari" ista omnia possunt et debent hominem christianum et ad beatificum sacramentum conpellere et perurgere ad festinandum, sicud scriptum est 1: »Comedetis festinanter." 15 20 [CAPITULUM QUINTUM." Nunc accedendum est? ad conclusionem" secundam [D] huius articuli pertractandam', que dicit2: Quamvis boni christiani solum sumunt dignes corpus et sanguinem Jhesu Christi, tamen sacra mentum hoc commune in presenti statu convenienter et iuste 25 datur omnibus communiter venientibus ad ipsum christianis non obstante, quod ipsum contingat sic malis eciam ministrari et indignis. Prima pars huius proposicionis est nota christiano cuilibet per se et secunda pars sic potest persuaderi positive. Unde sancta ecclesia sic facit et sic faciendum decrevit et 30 31 Nota miracula (?) A alia manu. d c a ideo D. hic inc. evocare C. sup. lin. add. a. m. C. b e hoc D. f excerptum etiam in G, f. 153b. g supcio C. excerpta cod. D. h 1 et C. m sed— 35. i om. C. per solicitudinem C. k eorundem G. P ita C; om. A, B. n humiliare G. ° add. ab ed. ter in anno om. D. q conmunionem B. post corr. B. pertractandum omn. cod. 2 Cf. supra art. IV. cap. 2, p. 55. Exod. XII, 11. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V.
Rationes suadentes crebram communionem laicorum. 65 exemplum propter causas et raciones superius allegatas, neque eciam in eo simplices plebei debent eos imitari, sicuti pueri non possunt in cibis et in mensa viris adultis coequari. Habent nam- que huiusmodi viri perfecti solidos dentes et optimos, idcircos possunt solidum cibum semel et compendiose insumptum diu et per multa ruminare et iterum ipsum eundem ad ora revo- care atque iterum et multo amplius ruminare, veluti iumenta munda atque sana, quod non valent pueri facere, neque om- nino sciunt, ideo necesse habent sepe et per modicum degustare. Sequitur" correlarium terciume ex predictis, quod nullat 10 infirmitas infirmorum, neque ulli defectus cottidiani hominum, neque suscepcio‘ cottidiana spiritualium vulnerum, neque occu pacio diurnorum laborum et sollicitudinum" in rebus licitis et honestis, exceptis solis culpis mortalibus et affeccionibus actua libus earum', valent vel' debent sanctos plebeios a communione dominici sacramenti inpedire vel retrahere crebra vel ebdoma daria, sed tantum humiliari" ista omnia possunt et debent hominem christianum et ad beatificum sacramentum conpellere et perurgere ad festinandum, sicud scriptum est 1: »Comedetis festinanter." 15 20 [CAPITULUM QUINTUM." Nunc accedendum est? ad conclusionem" secundam [D] huius articuli pertractandam', que dicit2: Quamvis boni christiani solum sumunt dignes corpus et sanguinem Jhesu Christi, tamen sacra mentum hoc commune in presenti statu convenienter et iuste 25 datur omnibus communiter venientibus ad ipsum christianis non obstante, quod ipsum contingat sic malis eciam ministrari et indignis. Prima pars huius proposicionis est nota christiano cuilibet per se et secunda pars sic potest persuaderi positive. Unde sancta ecclesia sic facit et sic faciendum decrevit et 30 31 Nota miracula (?) A alia manu. d c a ideo D. hic inc. evocare C. sup. lin. add. a. m. C. b e hoc D. f excerptum etiam in G, f. 153b. g supcio C. excerpta cod. D. h 1 et C. m sed— 35. i om. C. per solicitudinem C. k eorundem G. P ita C; om. A, B. n humiliare G. ° add. ab ed. ter in anno om. D. q conmunionem B. post corr. B. pertractandum omn. cod. 2 Cf. supra art. IV. cap. 2, p. 55. Exod. XII, 11. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V.
Strana 66
Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 5. 66 statuit faciendum, ergo“ convenienter et iuste, quia ecclesia sanc torum nichil inconvenienter et iniuste decrevit universaliter et statuit faciendum. Et non tantum hoc ecclesia facit et faciendum decrevit semel vel bis aut ter in anno, sedb iuxta decretum Jhesu Christi, quocienscumque semel in die accedant communiter homi- nes ad sacramentum, eciam si cottidie in sanctis missis veniant communiter christiani, dedit talibus communiter sancta ecclesia primitiva sacramentum et decrevit sine accepcione persona- ruml ministrandum; ergo in eo ipso et presens ecclesia debet 10 se conformare“ primitive matri sue et ipsam in eo imitari. Probatur" eadem conclusio eciam racionibus, et primo ex racione preparacionis huius sacramenti deifici. Nam hoc sacramentum preparatum et donatum est huic presenti condicioni et statui hominum, qui utique est status communis bonis et malis 15 vel conponitur ex iustis et iniustis. Item institutor et donator istius' sacramenti magnus Jhesus primo, cum ipsum instituit et donavit, dedit ipsum omnibus presentibus communiter sine ac- cepcione personarum2 et dixit3: »Hoc facite in meam conmemo- racionem.« Quodsi dicatur, quod" utique non deberet dari ita commu niter hoc superexcellens" et superpreciosum sacramentum, hoc maxime esset propter iniquos, ne forte iniqui et indigni ipsum communiter sibi ad iudicium biberent et manducarent. Ideo proba tur iustum esse et racionabile, ut eciam iniqui et iniusti currant 25 et manducent hoc sacramentum communiter cum bonis, qui com munem' hanc vitam ducunt cum sanctis. Et pari lege et de com muni condicione omnia bona et omnia mala omnibus simul pro ponuntur [303a] et donantur; mali autem christiani, qui ipso deo et domino Jhesu tota die abutuntur, iuste incurrunt, ut in 30 isto sacramento tremendo et corporali abutendo iudicium suum manducent" et bibant4. Et qui dei virtutem et dei sapienciam 20 22 Nota de malis A alia manu post. 28 Nota bene totum A ad calc. fol. super. a ergo—universaliter et statuit faciendum add. in marg. manu x B; om. 35 cod. cet. b et C; unde D. C ita post corr. B; conformari A, C, D. d probatur—conmemoracionem om. D. C om. C. f corr. A. g si seq. C. h sacramentum seq. in A, sed del. i incurrant corr. currant A, B. k ras. m post corr. B. I sibi C. seq. B. I phrasis accepcio personarum saepe in biblia occurrit. 40 3 Lucae XXII, 19. 4 Cf. I. Cor. XI, 29. 2phrasis biblica.
Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 5. 66 statuit faciendum, ergo“ convenienter et iuste, quia ecclesia sanc torum nichil inconvenienter et iniuste decrevit universaliter et statuit faciendum. Et non tantum hoc ecclesia facit et faciendum decrevit semel vel bis aut ter in anno, sedb iuxta decretum Jhesu Christi, quocienscumque semel in die accedant communiter homi- nes ad sacramentum, eciam si cottidie in sanctis missis veniant communiter christiani, dedit talibus communiter sancta ecclesia primitiva sacramentum et decrevit sine accepcione persona- ruml ministrandum; ergo in eo ipso et presens ecclesia debet 10 se conformare“ primitive matri sue et ipsam in eo imitari. Probatur" eadem conclusio eciam racionibus, et primo ex racione preparacionis huius sacramenti deifici. Nam hoc sacramentum preparatum et donatum est huic presenti condicioni et statui hominum, qui utique est status communis bonis et malis 15 vel conponitur ex iustis et iniustis. Item institutor et donator istius' sacramenti magnus Jhesus primo, cum ipsum instituit et donavit, dedit ipsum omnibus presentibus communiter sine ac- cepcione personarum2 et dixit3: »Hoc facite in meam conmemo- racionem.« Quodsi dicatur, quod" utique non deberet dari ita commu niter hoc superexcellens" et superpreciosum sacramentum, hoc maxime esset propter iniquos, ne forte iniqui et indigni ipsum communiter sibi ad iudicium biberent et manducarent. Ideo proba tur iustum esse et racionabile, ut eciam iniqui et iniusti currant 25 et manducent hoc sacramentum communiter cum bonis, qui com munem' hanc vitam ducunt cum sanctis. Et pari lege et de com muni condicione omnia bona et omnia mala omnibus simul pro ponuntur [303a] et donantur; mali autem christiani, qui ipso deo et domino Jhesu tota die abutuntur, iuste incurrunt, ut in 30 isto sacramento tremendo et corporali abutendo iudicium suum manducent" et bibant4. Et qui dei virtutem et dei sapienciam 20 22 Nota de malis A alia manu post. 28 Nota bene totum A ad calc. fol. super. a ergo—universaliter et statuit faciendum add. in marg. manu x B; om. 35 cod. cet. b et C; unde D. C ita post corr. B; conformari A, C, D. d probatur—conmemoracionem om. D. C om. C. f corr. A. g si seq. C. h sacramentum seq. in A, sed del. i incurrant corr. currant A, B. k ras. m post corr. B. I sibi C. seq. B. I phrasis accepcio personarum saepe in biblia occurrit. 40 3 Lucae XXII, 19. 4 Cf. I. Cor. XI, 29. 2phrasis biblica.
Strana 67
Quare sit utile, ut etiam mali christiani communicent corpori Christi. 6 veritatemque Jhesu domini et graciam destruunt et offendunt tota die factis suis, sancte et iuste ipsis evenit, ut demum hoc sacramentum divinum indigne frequentando fiant rei corporis et sanguinis domini1. Videtur eciam esse equum et utile pro execucione et acceleracione divine veritatis et pulcherrimeb ius ticie, quod ita malis in communi venientibus cum bonis detur' communiter“ dominicum sacramentum'. Nam nisi hoc foret iustum et aliquo modo' utile saltim universitati fidelium, deus nequa quam hoc' fecisset propria in persona, ut apparuit in eo, quod 10 dedit Jude, suo traditori2; deus namque et natura nichil frustra operantur. Iterum" cum multa sit ad hoc scriptura, quoniami do minus Jhesus a principio usque ad finem illis, qui iniquitatem diligunt, permisit offendicula et occasiones amplius et amplius male faciendi, eius pulcherrima iusticia, quam nostra iniusticia 15 semper et ubique conmendat, exigente, quatenus hoc, quod unus- quisque diligit, cicius assequatur, sicut scriptum est3: »Dilexit malediccionem et veniet ei«, et' ut, qui in sordibus est, magis et cicius sordescat et, qui scandalizatur, adhuc magis et cicius scandalizetur, habita" ad hoc ipsum sufficienti occasione, donec 20 a suo scandalo sit absorbtus, quemadmodum scriptum est [in] Apocalypsi4: »Qui in sordibus est, sordescat adhuc et, qui scan dalizatur, scandalizetur adhuc semper" amplius.« Videtur siquidem expedire huic universo et divine iusticie, ut hii, qui diligunt iniquitatem et per hoc sunt nocivi huic mundo 25 et inportuni suis proximis gravesque ad portandum deo vivo, — sicut scriptum est Isaie': »Laborare me fecisti in peccatis tuis," et dominus Jhesus inquit' Mathei"6: »O, generacio prava et adul- tera", quamdiu ero vobiscum', quamdiu' paciar vos?", — ut hii, 5 d 5 Nota A alia manu post. 24 Nota A alia manu post. a om. D. b post corr. B. eita D; add. m. x in marg. B; om. A, C. ad seq. add. sup. lin. a. m. A; hoc seq. D. e tribuatur seq. C. f ita C, D; rubr. B; om. A. g om. C. h Iterum—quatenus hoc om; proseq. sic: I in marg. 35 Et specialiter, ut hoc, quod D. k om. C. i quomodo C. p lacuna ° in seq. C. n supple C. m.x B. m habita—amplius om. D. s quod seq. A, B, C. q et adultera om. C. r ero vobiscum om. D. corr. quamdiu A. B. 2 1 Cf. I Cor. XI, 27. 3 Psalm. CVIII, 18. Cf. Joann. XIII, 26. Cf. Apoc. XXII, II (secunda pars allata hic non legitur). Isaiae XLIII, 40 6 Matth. XVII, 16 (libere allatum). 24: »Servire me fecisti in peccatis tuis«. 30
Quare sit utile, ut etiam mali christiani communicent corpori Christi. 6 veritatemque Jhesu domini et graciam destruunt et offendunt tota die factis suis, sancte et iuste ipsis evenit, ut demum hoc sacramentum divinum indigne frequentando fiant rei corporis et sanguinis domini1. Videtur eciam esse equum et utile pro execucione et acceleracione divine veritatis et pulcherrimeb ius ticie, quod ita malis in communi venientibus cum bonis detur' communiter“ dominicum sacramentum'. Nam nisi hoc foret iustum et aliquo modo' utile saltim universitati fidelium, deus nequa quam hoc' fecisset propria in persona, ut apparuit in eo, quod 10 dedit Jude, suo traditori2; deus namque et natura nichil frustra operantur. Iterum" cum multa sit ad hoc scriptura, quoniami do minus Jhesus a principio usque ad finem illis, qui iniquitatem diligunt, permisit offendicula et occasiones amplius et amplius male faciendi, eius pulcherrima iusticia, quam nostra iniusticia 15 semper et ubique conmendat, exigente, quatenus hoc, quod unus- quisque diligit, cicius assequatur, sicut scriptum est3: »Dilexit malediccionem et veniet ei«, et' ut, qui in sordibus est, magis et cicius sordescat et, qui scandalizatur, adhuc magis et cicius scandalizetur, habita" ad hoc ipsum sufficienti occasione, donec 20 a suo scandalo sit absorbtus, quemadmodum scriptum est [in] Apocalypsi4: »Qui in sordibus est, sordescat adhuc et, qui scan dalizatur, scandalizetur adhuc semper" amplius.« Videtur siquidem expedire huic universo et divine iusticie, ut hii, qui diligunt iniquitatem et per hoc sunt nocivi huic mundo 25 et inportuni suis proximis gravesque ad portandum deo vivo, — sicut scriptum est Isaie': »Laborare me fecisti in peccatis tuis," et dominus Jhesus inquit' Mathei"6: »O, generacio prava et adul- tera", quamdiu ero vobiscum', quamdiu' paciar vos?", — ut hii, 5 d 5 Nota A alia manu post. 24 Nota A alia manu post. a om. D. b post corr. B. eita D; add. m. x in marg. B; om. A, C. ad seq. add. sup. lin. a. m. A; hoc seq. D. e tribuatur seq. C. f ita C, D; rubr. B; om. A. g om. C. h Iterum—quatenus hoc om; proseq. sic: I in marg. 35 Et specialiter, ut hoc, quod D. k om. C. i quomodo C. p lacuna ° in seq. C. n supple C. m.x B. m habita—amplius om. D. s quod seq. A, B, C. q et adultera om. C. r ero vobiscum om. D. corr. quamdiu A. B. 2 1 Cf. I Cor. XI, 27. 3 Psalm. CVIII, 18. Cf. Joann. XIII, 26. Cf. Apoc. XXII, II (secunda pars allata hic non legitur). Isaiae XLIII, 40 6 Matth. XVII, 16 (libere allatum). 24: »Servire me fecisti in peccatis tuis«. 30
Strana 68
68 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 5. inquam, tales habeant coram se, per quod et in quo cicius suam maliciam conpleant et cicius' per consequens in foveam suam, quam sibi faciunt, incidant 1 et conprehendantur a superbia sua excidanturque, qui nos' conturbant "2. Hec etenim scriptura sacra in pluribus valde locis ipsis inprecatur. Inde est illud3: »Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum et conprehendanture in superbia sua.« Et iterum4: »Da eis, domine. Quid dabis«, etc." Nam utile est unitati«, quod iniqui et nocivi sibi ipsis et suis proximis cicius excidantur et iudicentur et suspendantur et pereant, 10 ita ut non sint. Ita' iniqui ypocrite et pessimi christiani. Quapropter nimis utiliter dominus Jhesus est quemadmodum bonis et iustis in resureccionem positus in sua persona et isto sacramento, ut in eo et per eum efficaciter et cicius iustificen- tur, ita iniquis ypocritis et nocivis et gravibus deo suo et toti 15 universo est positus in ruinam et petram" scandali et lapidem' offensionis', ut cicius et° validius offendatur in sua persona et in suo deo plenissimo sacramento, et sic cicius iudicentur hii, qui male agunt. Et hoc est, quod manifeste notavit verbum Christi, cum hoc sacramentum dando Jude iniqua meditanti, in 20 quiebat': »Quod facis, fac cicius.« Et idcirco velint nolintve" mali christiani, ex quo iniquitatem et hunc mundum diligunt, Christus est ipsis in hoc nostro" sacramento offendiculum et ruina. Et sacerdotibus' dei nullum incumbit periculum, si malis poscen tibus quocumque suasu et ausu hoc sacramentum, ipsis tribu 25 unt et dispensants, cum ipsamet veritas, Christus Jhesus hoc in se ipso premonstravit' Jude, scito iniquo et pessimo dyabolo, ipsum tribuendo. Non enim inde corpori Christi prorsus" iam inpassibili [303b] et sanguini spirituali ipsius contrarie inprimun tur passiones, sed pulcherrima dei iusticia ibidem et per hoc 5 28 Nota totum bene A ad calc. fol. sup. 30 a secundum —ci— sup. lin. A, B. bita m. x in marg. B ; foveam sibi vos C. d ita B, C, D; concindant A. faciant, ut incidant cod. cet. e conprehendatur C. f add. in marg. m. x B; Hec—dabis etc. om. D. om. A, C, D. g uni civitati post corr. m.x B. hom. B. iita—christiani propter quod C. 1 add. m. x in marg. B; cet. cod. om. m ita k om. D. n ita D; lapis A, B, C. ° lin. superpos. C. B, C, D; ruinam et petra A. p ve sup. lin. add. A; nolintqueve C; nolint D. q om. C. r excerptum S ita C.; dispensent A, B, tribuant et dispensent D etiam in G, f. 136a. t presentavit G. uras. seq. in A. V om. B. 1 Cf. Psalm. VII, 16. 2 Cf. Gal. V, 12. 3 Psalm. LXVIII, 28 et LVIII, 13. 5 Cf. Luc. II, 34 et I. Petri II, 8. 4 Oseae IX, 14. Joann. XIII, 27. 35 40
68 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 5. inquam, tales habeant coram se, per quod et in quo cicius suam maliciam conpleant et cicius' per consequens in foveam suam, quam sibi faciunt, incidant 1 et conprehendantur a superbia sua excidanturque, qui nos' conturbant "2. Hec etenim scriptura sacra in pluribus valde locis ipsis inprecatur. Inde est illud3: »Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum et conprehendanture in superbia sua.« Et iterum4: »Da eis, domine. Quid dabis«, etc." Nam utile est unitati«, quod iniqui et nocivi sibi ipsis et suis proximis cicius excidantur et iudicentur et suspendantur et pereant, 10 ita ut non sint. Ita' iniqui ypocrite et pessimi christiani. Quapropter nimis utiliter dominus Jhesus est quemadmodum bonis et iustis in resureccionem positus in sua persona et isto sacramento, ut in eo et per eum efficaciter et cicius iustificen- tur, ita iniquis ypocritis et nocivis et gravibus deo suo et toti 15 universo est positus in ruinam et petram" scandali et lapidem' offensionis', ut cicius et° validius offendatur in sua persona et in suo deo plenissimo sacramento, et sic cicius iudicentur hii, qui male agunt. Et hoc est, quod manifeste notavit verbum Christi, cum hoc sacramentum dando Jude iniqua meditanti, in 20 quiebat': »Quod facis, fac cicius.« Et idcirco velint nolintve" mali christiani, ex quo iniquitatem et hunc mundum diligunt, Christus est ipsis in hoc nostro" sacramento offendiculum et ruina. Et sacerdotibus' dei nullum incumbit periculum, si malis poscen tibus quocumque suasu et ausu hoc sacramentum, ipsis tribu 25 unt et dispensants, cum ipsamet veritas, Christus Jhesus hoc in se ipso premonstravit' Jude, scito iniquo et pessimo dyabolo, ipsum tribuendo. Non enim inde corpori Christi prorsus" iam inpassibili [303b] et sanguini spirituali ipsius contrarie inprimun tur passiones, sed pulcherrima dei iusticia ibidem et per hoc 5 28 Nota totum bene A ad calc. fol. sup. 30 a secundum —ci— sup. lin. A, B. bita m. x in marg. B ; foveam sibi vos C. d ita B, C, D; concindant A. faciant, ut incidant cod. cet. e conprehendatur C. f add. in marg. m. x B; Hec—dabis etc. om. D. om. A, C, D. g uni civitati post corr. m.x B. hom. B. iita—christiani propter quod C. 1 add. m. x in marg. B; cet. cod. om. m ita k om. D. n ita D; lapis A, B, C. ° lin. superpos. C. B, C, D; ruinam et petra A. p ve sup. lin. add. A; nolintqueve C; nolint D. q om. C. r excerptum S ita C.; dispensent A, B, tribuant et dispensent D etiam in G, f. 136a. t presentavit G. uras. seq. in A. V om. B. 1 Cf. Psalm. VII, 16. 2 Cf. Gal. V, 12. 3 Psalm. LXVIII, 28 et LVIII, 13. 5 Cf. Luc. II, 34 et I. Petri II, 8. 4 Oseae IX, 14. Joann. XIII, 27. 35 40
Strana 69
Sacerdos sine periculo potest dispensare sacramentum indignis. 69 cicius adimpletur. Propterea continet ewangelium, quod servisa, qui missi sunt vocare et inducere atque compellere intrare ad magnam cenam patris familias, non est mandatum, ut solum bonos convocent vel dignos eligant, sedb simpliciter dictum habetur dicere invitatis, ut venirent1. Et infra2: »Ite in exitus viarum et, quoscumque inveneritis, vocate ad nupcias.« Cum autem rex intrasset“ videre discumbentes, condempnasset ibidemque unum non vestitum veste nupciali3, nequamquam est servis vel in modico saltem inputatum, puta de eo, quod talem admiserunt. Hoc igitur habe elicitum, quod inevitabile existit, quin boni, simul et mali manducent et bibant istud deo plenum" sacramen tum et quin deus per hoc acceleret sicud misericordiam suam in sanctis, ita iusticiam suam in iniquis. Quapropter non est tan tum horrendum, veluti quidam estimant, si plebibus christianis hoc sacramentum altaris communiter omnibus dispensent, cum voluntas dei et eius opus per hoc magis sit promotum'. Et istud habes eciam in aliis locis in tractatu ultimo dist. IIII“, similiter in tractatu primo capitulo« [5]4 10 15 CAPITULUM SEXTUMS. Item pulcherrima lex est divine iusticie, ut daret oc 20 casiones communiter et eque omnibus hominibus ad merendum primo et principaliter, si boni sunt, vel per accidens ad deme- rendum', si sint mali. Inde in Genesi scriptum est': »Quid irasceris et quare decidit vultus tuus? Nonne, si bene egeris, accipies; sin autem male, mox peccatum tuum in foribus tuis aderit? Verum 25 tamen subter" te erit appetitus tuus et tu dominaberis illius.« Item status voluntatis libere in hac vita presenti", dum tempus habet homo mereri vel demereri vel omnibus libere uti bene" 27 De libero arbitrio, nota hoc A alia manu post. b sed quoscunque inveneritis ita seq. D. c a servi in ras. C. vidisset ibidem unum...ita seq. D. d plebeium corr. deo plenum B; ple- beium A ; plebum C. e quapropter—sine intermissione om. D. f promp- h ita A rubr.; om. B, C. i ita C; merendum A, B; tum C. g om. C. k recipies biblia; accipis C. ras. seq. ad 11/4 lin. B. I statim biblia. n post corr. A. B; sub biblia. n puta corr. presenti B; puta A, C. o add. 35 sup. lin. m. x B; om. A, C. Cf. Matthaei XXII, 4. 2 Matthaei XXII, 9. 3 Cf. Matthaei XXII. 11—13. 4 vide l. V. dist. IV, (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 122b sq.) et l. I. Genes. IV, 6—7. tr. II, reg. IV, c. 5 (vol. I, 117 sq.). et 30
Sacerdos sine periculo potest dispensare sacramentum indignis. 69 cicius adimpletur. Propterea continet ewangelium, quod servisa, qui missi sunt vocare et inducere atque compellere intrare ad magnam cenam patris familias, non est mandatum, ut solum bonos convocent vel dignos eligant, sedb simpliciter dictum habetur dicere invitatis, ut venirent1. Et infra2: »Ite in exitus viarum et, quoscumque inveneritis, vocate ad nupcias.« Cum autem rex intrasset“ videre discumbentes, condempnasset ibidemque unum non vestitum veste nupciali3, nequamquam est servis vel in modico saltem inputatum, puta de eo, quod talem admiserunt. Hoc igitur habe elicitum, quod inevitabile existit, quin boni, simul et mali manducent et bibant istud deo plenum" sacramen tum et quin deus per hoc acceleret sicud misericordiam suam in sanctis, ita iusticiam suam in iniquis. Quapropter non est tan tum horrendum, veluti quidam estimant, si plebibus christianis hoc sacramentum altaris communiter omnibus dispensent, cum voluntas dei et eius opus per hoc magis sit promotum'. Et istud habes eciam in aliis locis in tractatu ultimo dist. IIII“, similiter in tractatu primo capitulo« [5]4 10 15 CAPITULUM SEXTUMS. Item pulcherrima lex est divine iusticie, ut daret oc 20 casiones communiter et eque omnibus hominibus ad merendum primo et principaliter, si boni sunt, vel per accidens ad deme- rendum', si sint mali. Inde in Genesi scriptum est': »Quid irasceris et quare decidit vultus tuus? Nonne, si bene egeris, accipies; sin autem male, mox peccatum tuum in foribus tuis aderit? Verum 25 tamen subter" te erit appetitus tuus et tu dominaberis illius.« Item status voluntatis libere in hac vita presenti", dum tempus habet homo mereri vel demereri vel omnibus libere uti bene" 27 De libero arbitrio, nota hoc A alia manu post. b sed quoscunque inveneritis ita seq. D. c a servi in ras. C. vidisset ibidem unum...ita seq. D. d plebeium corr. deo plenum B; ple- beium A ; plebum C. e quapropter—sine intermissione om. D. f promp- h ita A rubr.; om. B, C. i ita C; merendum A, B; tum C. g om. C. k recipies biblia; accipis C. ras. seq. ad 11/4 lin. B. I statim biblia. n post corr. A. B; sub biblia. n puta corr. presenti B; puta A, C. o add. 35 sup. lin. m. x B; om. A, C. Cf. Matthaei XXII, 4. 2 Matthaei XXII, 9. 3 Cf. Matthaei XXII. 11—13. 4 vide l. V. dist. IV, (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 122b sq.) et l. I. Genes. IV, 6—7. tr. II, reg. IV, c. 5 (vol. I, 117 sq.). et 30
Strana 70
70 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. IV, c. 6. vel male, hoc requirit, ut quemadmodum summa bona ita minima coram eo' proponantur, similiter et mala, quatenus sic habeat da tam' multam causam vel sufficientem continue et habundanter' merendi primum et principaliter aut dehinc" demerendi. Et ad hoc est scriptura Ecclesiastici XV.1: »Deus ab inicio constituit hominem et reliquit illum in manu consiliie sui. Adiecit man data et precepta sua: Si volueris mandata conservare, conserva- bunt te et in perpetuum fidem placitam servare. Apposuit tibi aquam et ignem, ad quod volueris, porige manum tuam. Ante 10 hominem vita et mors, bonum et malum, quod placuerit, dabi tur illi, quoniam multa sapiencia dei et fortis in potencia et videns omnes sine intermissione.« Ex istis itaque sequitur evidenter, quod ex multa dei sapiencia, forti potencia et ex iusticiaf hoc venit sic', quod licet virtus aut 15 gracia sacramenti altaris est tantum pro timentibus deum et pro sanctis preparata et donata, tamen ipsum sacramentum coram omnibus est propositum" ac perfectum', ut omnes homines mul- tam causam habeant in eodem merendi vel deme- rendi. Et quemadmodum omnibus aliis rebus in hac vita, ita 20 eciam isto sacramento possint uti homines pro libertate sue vo- luntatis ad resureccionem suam vel ad ruinam2, quoniam' mani- feste notat illud iusticia divina et requirit idem libertas humana, sicut scriptum est Ecclesiastici XXXIX3: »Bona bonis creata sunt ab inicio, sic nequissimis bona et mala. Inicium necessarie" rei 25 vite" hominum aqua, ignis et ferum, sal, lac et panis similagi- neus et mel et botrus uve [et] oleum et vestimentum. Hec omnia sanctis in bonum, sic inpiis et peccatoribus in mala convertentur.« Item, sicut' paulo [ante] dictum est, status et condicio presens ecclesie hoc requirit, ut sacramenta dei dentur in 30 commune omnibus et per consequens et" istud altaris sacramen tum. Sunt etenim [304a] in presenti statu ecclesie dei simul boni 5 31 Nota totum bene ad calcem fol. super. (absc.) A. a ita C; ea A, B. b ita post corr. B; homo insertum a. m. A ; om. C. c ita B, C; habundanter corr. habundantem A. d del. B. e post corr. C. 35 f iusta C. g add. in marg. m.x B; om. A, C. h in proposito C. pro k quoniam—convertentur om. D. 1 et seq. C. m ita biblia; fectu C. neccesse rei omn. cod. nita post corr. B; notate A; voluntate C. ° sicut— P om. C. est add. m. x in marg. B; om. A, C. 1 Eccli. XV, 14—19. 2 Cf. Lucae II, 34 »... positus est hic in ruinam 40 et resurrectionem multorum...«. Eccli. XXXIX, 30—32.
70 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. IV, c. 6. vel male, hoc requirit, ut quemadmodum summa bona ita minima coram eo' proponantur, similiter et mala, quatenus sic habeat da tam' multam causam vel sufficientem continue et habundanter' merendi primum et principaliter aut dehinc" demerendi. Et ad hoc est scriptura Ecclesiastici XV.1: »Deus ab inicio constituit hominem et reliquit illum in manu consiliie sui. Adiecit man data et precepta sua: Si volueris mandata conservare, conserva- bunt te et in perpetuum fidem placitam servare. Apposuit tibi aquam et ignem, ad quod volueris, porige manum tuam. Ante 10 hominem vita et mors, bonum et malum, quod placuerit, dabi tur illi, quoniam multa sapiencia dei et fortis in potencia et videns omnes sine intermissione.« Ex istis itaque sequitur evidenter, quod ex multa dei sapiencia, forti potencia et ex iusticiaf hoc venit sic', quod licet virtus aut 15 gracia sacramenti altaris est tantum pro timentibus deum et pro sanctis preparata et donata, tamen ipsum sacramentum coram omnibus est propositum" ac perfectum', ut omnes homines mul- tam causam habeant in eodem merendi vel deme- rendi. Et quemadmodum omnibus aliis rebus in hac vita, ita 20 eciam isto sacramento possint uti homines pro libertate sue vo- luntatis ad resureccionem suam vel ad ruinam2, quoniam' mani- feste notat illud iusticia divina et requirit idem libertas humana, sicut scriptum est Ecclesiastici XXXIX3: »Bona bonis creata sunt ab inicio, sic nequissimis bona et mala. Inicium necessarie" rei 25 vite" hominum aqua, ignis et ferum, sal, lac et panis similagi- neus et mel et botrus uve [et] oleum et vestimentum. Hec omnia sanctis in bonum, sic inpiis et peccatoribus in mala convertentur.« Item, sicut' paulo [ante] dictum est, status et condicio presens ecclesie hoc requirit, ut sacramenta dei dentur in 30 commune omnibus et per consequens et" istud altaris sacramen tum. Sunt etenim [304a] in presenti statu ecclesie dei simul boni 5 31 Nota totum bene ad calcem fol. super. (absc.) A. a ita C; ea A, B. b ita post corr. B; homo insertum a. m. A ; om. C. c ita B, C; habundanter corr. habundantem A. d del. B. e post corr. C. 35 f iusta C. g add. in marg. m.x B; om. A, C. h in proposito C. pro k quoniam—convertentur om. D. 1 et seq. C. m ita biblia; fectu C. neccesse rei omn. cod. nita post corr. B; notate A; voluntate C. ° sicut— P om. C. est add. m. x in marg. B; om. A, C. 1 Eccli. XV, 14—19. 2 Cf. Lucae II, 34 »... positus est hic in ruinam 40 et resurrectionem multorum...«. Eccli. XXXIX, 30—32.
Strana 71
Sacramentum corporis Christi decet simul bonis et malis dispensari. 7I et mali, zyzania et triticuma1, caro et spiritus, et prohibitum est per ewangelium fieri iudicium de singulis quoad illa, que ad solum deum pertinent2; mandatum insuper est, ut sinantur utraque, puta zyzania et triticum, crescere usque ad messem3, eo quod omnia adhuc in futurum reservantur incerta4. Ergo ex istis erit consequens, quod sacramentum altaris venerabile su- mant boni, sumant mali, sorte tamen inequali vite vel interitus'. Item status ministrorum ecclesie vel officium hoc re quirit, quia sunt persone communes, ut communitati ecclesie dona dei et beneficia communiter ministrarent, constituted, ita 10 quode neque debent, neque eciam eis est possibile dividere nunc bonos a malis, neque insuper possunt iudicare usquequa que de singulis poscentibus sacramenta' ecclesie. Ergo publice et in communi poscentibus sacramenta dei debent communiter omnibus talibus ministrare sine accepcione personarums. Item condicio et status sanctorum et iustorum in pres senti hoc requirit, ut, quociens poscunt, ipsis dei sacramenta ministrentur, et quod nequaquam propter hoc, ne forte indigni accedant, debent negligi boni et sancti impediri ab ipsorum debito pabulo. Non est enim iustum, ut ad evitandum, ne canes" 20 et indigni ad cenam veniant, filiis karissimis panis vites ob id subtrahatur. Decet in' hoc divinam largitatem, ut eciam" propter bonos pocius et malis bona tribuantur in communi, quam propter malos eciam a bonis beneficia divina abstrahantur'. Item condicio et iudicium iniquorum hoc requirit, puta, 25 utk ipsis corpus Christi et sanguis poscentibus non negetur hac racione scilicet, ut, qui voluerunt Christo Jhesu male abuti, in 1 9 domo Jhesu et sub nomine suo faciendo sceleraque multa' 15 23 Nota A alia manu post. a undecim voces deletae seq. A; crescere seq. sed del. B. interitus om. D. C ministrent C. d constituti post corr. B. ras. seq. B. dei debent conmuniter omnibus talibus false seq. C. g ita A, C; eciam B; om. D. h ecclesia C. subtrahantur C; item—veniet ipsis om. D. k quod B. I ita post corr. B; donis A, C. m scelera multaque C. 1 Cf. Matth. XIII, 29—30. 2 Cf. I. Cor. V, 13. 3 Cf. Matth. XIII, 30, l. c. 35 Verba »sumant boni, sumant mali, sorte tamen ine- Cf. Eccle. IX, 2. quali vite vel interitus« ex hymno S. Thomae de Aquino »Lauda Sion salva- Cf. Matth. VII, 6: »Nolite torem« desumpta sunt. Cf. I. Petri I, 17. 9 8 Cf. Jerem. dare sanctum canibus«. Cf. Joann. VI, 35 (panis vitae). XI, 15: »... in domo mea fecit scelera multa....«. b et— 30 40
Sacramentum corporis Christi decet simul bonis et malis dispensari. 7I et mali, zyzania et triticuma1, caro et spiritus, et prohibitum est per ewangelium fieri iudicium de singulis quoad illa, que ad solum deum pertinent2; mandatum insuper est, ut sinantur utraque, puta zyzania et triticum, crescere usque ad messem3, eo quod omnia adhuc in futurum reservantur incerta4. Ergo ex istis erit consequens, quod sacramentum altaris venerabile su- mant boni, sumant mali, sorte tamen inequali vite vel interitus'. Item status ministrorum ecclesie vel officium hoc re quirit, quia sunt persone communes, ut communitati ecclesie dona dei et beneficia communiter ministrarent, constituted, ita 10 quode neque debent, neque eciam eis est possibile dividere nunc bonos a malis, neque insuper possunt iudicare usquequa que de singulis poscentibus sacramenta' ecclesie. Ergo publice et in communi poscentibus sacramenta dei debent communiter omnibus talibus ministrare sine accepcione personarums. Item condicio et status sanctorum et iustorum in pres senti hoc requirit, ut, quociens poscunt, ipsis dei sacramenta ministrentur, et quod nequaquam propter hoc, ne forte indigni accedant, debent negligi boni et sancti impediri ab ipsorum debito pabulo. Non est enim iustum, ut ad evitandum, ne canes" 20 et indigni ad cenam veniant, filiis karissimis panis vites ob id subtrahatur. Decet in' hoc divinam largitatem, ut eciam" propter bonos pocius et malis bona tribuantur in communi, quam propter malos eciam a bonis beneficia divina abstrahantur'. Item condicio et iudicium iniquorum hoc requirit, puta, 25 utk ipsis corpus Christi et sanguis poscentibus non negetur hac racione scilicet, ut, qui voluerunt Christo Jhesu male abuti, in 1 9 domo Jhesu et sub nomine suo faciendo sceleraque multa' 15 23 Nota A alia manu post. a undecim voces deletae seq. A; crescere seq. sed del. B. interitus om. D. C ministrent C. d constituti post corr. B. ras. seq. B. dei debent conmuniter omnibus talibus false seq. C. g ita A, C; eciam B; om. D. h ecclesia C. subtrahantur C; item—veniet ipsis om. D. k quod B. I ita post corr. B; donis A, C. m scelera multaque C. 1 Cf. Matth. XIII, 29—30. 2 Cf. I. Cor. V, 13. 3 Cf. Matth. XIII, 30, l. c. 35 Verba »sumant boni, sumant mali, sorte tamen ine- Cf. Eccle. IX, 2. quali vite vel interitus« ex hymno S. Thomae de Aquino »Lauda Sion salva- Cf. Matth. VII, 6: »Nolite torem« desumpta sunt. Cf. I. Petri I, 17. 9 8 Cf. Jerem. dare sanctum canibus«. Cf. Joann. VI, 35 (panis vitae). XI, 15: »... in domo mea fecit scelera multa....«. b et— 30 40
Strana 72
72 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. atque male amando“ et sanguinem Novi testamenti pollutum du cendo et spiritui gracie contumeliam faciendo, siccine vindi- centur dominum Christum' offendentes, allidantur ad" petraml, manducent iudicium sibi et bibant, constituanturque rei corpo- ris et sanguinis domini2, sicque iuste, quia noluerunt benedica cionem, elongetur ab eis, et quia dilexerunt malediccionem, po- tenter palamque veniet ipsis3. Item' status et condicio sacramenti divini hoc vult, ut ipsum sit in commune omni poscenti ministratum, quia est 10 institutum iustis et iniustis datumque est precipue peccatoribus in medelam, ut per ipsum ab eorum malis redimantur, abluan tur et defendantur. Inde dictum est4: »Non est opus sanis me- dicus', sed male habentibus« Et apostolush [ad] Timotheum 5, »Fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus 15 venit in hunc mundum peccatores salvos facere«. Et in exordio institucionis sacramenti altaris dictum est“: »Hic est calix novi et “ eterni testamenti,« etc; sequitur: »Qui" pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum«. Non igitur debent abigi peccatores ab eo, quod principaliter pro ipsis ab inmensa di- 20 vina misericordia preparatum, neque debent neque eciam possunt bene inveniri solum iusti, presertim in hac vita pro perfruendo isto divino sacremento. Item“ status et condicio dei et domini Jhesu Christi hoc requirit, ut ipsius sacramentum iustis simul et iniustis tri buatur, quia ipse est deus omnium et dives in omness, om nibus est misericors" et omnia sua bona dat in commune ho minibus, presertim fidelibus, quamdiu sunt in hac vita, facitque solem suum oriri super bonos et malos et pluit super iustos 25 30 8 Omnibus datum indifferenter A alia manu. b a vivendo corr. amando A; amando corr. conversando B. ita C; c alludantur corr. allidantur A, B; allidan- demum in Christo cod. cet. add. m. x in marg. B.; om. cet. cod. f ex- dita C; a A. turque C. h Jesus Christus venit ita seq. D. cerptum in G, f. 136a. g medico C. i Thesallonicenses corr. Timoteum C; Timoteum — quia om. D. k etc; eterni— m item- 1 lacuna seq. in A; et repelli seq. C. 35 peccatorum om. D. adimplendo om. D.; ex istis omnibus colligitur, quod quamvis ita seq. D. 1 Cf. Rom. IX, 33 (petra scandali). 2 Cf. I. Cor. XI, 27 et 29. 3 Cf. 6 Matth. XXVI. Matth. IX, 12. 5I. Tim. I, 15. Psalm. CVIII, 18. 4 s Matth. XXVI, 28. 28: »Hic est sanguis meus novi testamenti«. 9 saepius in biblia occurrit; cf. Jacobi V, 11. 40 Rom. X, 12. Cf.
72 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. atque male amando“ et sanguinem Novi testamenti pollutum du cendo et spiritui gracie contumeliam faciendo, siccine vindi- centur dominum Christum' offendentes, allidantur ad" petraml, manducent iudicium sibi et bibant, constituanturque rei corpo- ris et sanguinis domini2, sicque iuste, quia noluerunt benedica cionem, elongetur ab eis, et quia dilexerunt malediccionem, po- tenter palamque veniet ipsis3. Item' status et condicio sacramenti divini hoc vult, ut ipsum sit in commune omni poscenti ministratum, quia est 10 institutum iustis et iniustis datumque est precipue peccatoribus in medelam, ut per ipsum ab eorum malis redimantur, abluan tur et defendantur. Inde dictum est4: »Non est opus sanis me- dicus', sed male habentibus« Et apostolush [ad] Timotheum 5, »Fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus 15 venit in hunc mundum peccatores salvos facere«. Et in exordio institucionis sacramenti altaris dictum est“: »Hic est calix novi et “ eterni testamenti,« etc; sequitur: »Qui" pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum«. Non igitur debent abigi peccatores ab eo, quod principaliter pro ipsis ab inmensa di- 20 vina misericordia preparatum, neque debent neque eciam possunt bene inveniri solum iusti, presertim in hac vita pro perfruendo isto divino sacremento. Item“ status et condicio dei et domini Jhesu Christi hoc requirit, ut ipsius sacramentum iustis simul et iniustis tri buatur, quia ipse est deus omnium et dives in omness, om nibus est misericors" et omnia sua bona dat in commune ho minibus, presertim fidelibus, quamdiu sunt in hac vita, facitque solem suum oriri super bonos et malos et pluit super iustos 25 30 8 Omnibus datum indifferenter A alia manu. b a vivendo corr. amando A; amando corr. conversando B. ita C; c alludantur corr. allidantur A, B; allidan- demum in Christo cod. cet. add. m. x in marg. B.; om. cet. cod. f ex- dita C; a A. turque C. h Jesus Christus venit ita seq. D. cerptum in G, f. 136a. g medico C. i Thesallonicenses corr. Timoteum C; Timoteum — quia om. D. k etc; eterni— m item- 1 lacuna seq. in A; et repelli seq. C. 35 peccatorum om. D. adimplendo om. D.; ex istis omnibus colligitur, quod quamvis ita seq. D. 1 Cf. Rom. IX, 33 (petra scandali). 2 Cf. I. Cor. XI, 27 et 29. 3 Cf. 6 Matth. XXVI. Matth. IX, 12. 5I. Tim. I, 15. Psalm. CVIII, 18. 4 s Matth. XXVI, 28. 28: »Hic est sanguis meus novi testamenti«. 9 saepius in biblia occurrit; cf. Jacobi V, 11. 40 Rom. X, 12. Cf.
Strana 73
Sacerdotes repellentes laicos a crebra comm. faciunt iniuriam Christo. 73 et iniustos! et propter abusum iniustorum non abstrahit bona sua a suis iustis, nisi forte, dum vult per penuriam et famem suos electos depurare, sicut aurum in fornace2, quoniam propter eosdem sanctos suoss et dilectos eciam malis parcit et multa sua bona elargitur, quamdiu faciunt et tenent societatem cum suis sanctis, tali modo iuste et sancte [304b] in utrisque mise- ricordiam faciens in presenti, in utrisque quoque iusticiam suam pulcherrimam sapienter et potenter adimplendo. Et ex istis omnibus sic positis colligitur id, quod pridem est assumptum ad probandum, puta, quod, quamvis solum chris 10 stiani" sancti digne sumant sacramentum altaris, tamen sacra- mentum hoc sancte et iuste datum est et de facto ministratur bonis simul et malis christianis, non tamen ex parte malorum, qui recipiunt indigne, sed ex parte dati optimi et dantis iustissimi; igitur', etc. Ad scripturam vero, que dicit3: »Nolite sanctum dare cani- bus«, et ad similes, que videntur' sonare huic contrarium, habes satis responsum in tractatu Vog huiush »de corpore' Christi«, versus finem li[bri] capitulo, cuius capituli rubrica talis: Quod sacerdoti nullum periculum iminet, si sine intencione malivola 20 ministret indignis divinum sacramentum. Item ad illud, quod est simpliciter bonum, etc.* Ex istis, que supra ponuntur, sequitur primo correlarie, quod moderni ministri ecclesie magnam incuriam aut iniuriam faciunt Christo et ecclesie et maxime sanctis dei, qui cum ve 25 niunt ad ipsos et petunt communiter, quamvis sepe, divinum sacramentum sibi ministrari, cum' sine causa eosdem repellunt et non ob aliud, nisi quod sepe cupiunt suum panem cottidia- num manducare. Et cum causa eadem nullo modo mereantur repelli, sed magis promoveri amplius et advocari, faciunt huius 30 modi tales iniuriam" ipsi domino et patri familias Jhesu Christo 15 19 Nota R A. b c a in marg. m.x B; voluit C. om. C. d Christi C. et C. e igitur—patet ex dictis et ex eo... om. D. f post corr. m. a. in marg. C. h voluminis seq. C; de corpore add. a. m. in marg. C. 35 g in ras. B. i corpore usque ad voces simpliciter bonum etc. add. magna ex parte in marg. tamen C. k ac C. fol. super. m. a. A; Christi—bonum etc. om. B, C. n post corr. C. 1 Cf. Matth. V, 45. 2 Cf. Sap. III, 6. 3 Matth. VII, 6. libri V., dist. III, cap. II. MS. bibl. Clem. III A 10, f. 120b. sq. * Vide 40
Sacerdotes repellentes laicos a crebra comm. faciunt iniuriam Christo. 73 et iniustos! et propter abusum iniustorum non abstrahit bona sua a suis iustis, nisi forte, dum vult per penuriam et famem suos electos depurare, sicut aurum in fornace2, quoniam propter eosdem sanctos suoss et dilectos eciam malis parcit et multa sua bona elargitur, quamdiu faciunt et tenent societatem cum suis sanctis, tali modo iuste et sancte [304b] in utrisque mise- ricordiam faciens in presenti, in utrisque quoque iusticiam suam pulcherrimam sapienter et potenter adimplendo. Et ex istis omnibus sic positis colligitur id, quod pridem est assumptum ad probandum, puta, quod, quamvis solum chris 10 stiani" sancti digne sumant sacramentum altaris, tamen sacra- mentum hoc sancte et iuste datum est et de facto ministratur bonis simul et malis christianis, non tamen ex parte malorum, qui recipiunt indigne, sed ex parte dati optimi et dantis iustissimi; igitur', etc. Ad scripturam vero, que dicit3: »Nolite sanctum dare cani- bus«, et ad similes, que videntur' sonare huic contrarium, habes satis responsum in tractatu Vog huiush »de corpore' Christi«, versus finem li[bri] capitulo, cuius capituli rubrica talis: Quod sacerdoti nullum periculum iminet, si sine intencione malivola 20 ministret indignis divinum sacramentum. Item ad illud, quod est simpliciter bonum, etc.* Ex istis, que supra ponuntur, sequitur primo correlarie, quod moderni ministri ecclesie magnam incuriam aut iniuriam faciunt Christo et ecclesie et maxime sanctis dei, qui cum ve 25 niunt ad ipsos et petunt communiter, quamvis sepe, divinum sacramentum sibi ministrari, cum' sine causa eosdem repellunt et non ob aliud, nisi quod sepe cupiunt suum panem cottidia- num manducare. Et cum causa eadem nullo modo mereantur repelli, sed magis promoveri amplius et advocari, faciunt huius 30 modi tales iniuriam" ipsi domino et patri familias Jhesu Christo 15 19 Nota R A. b c a in marg. m.x B; voluit C. om. C. d Christi C. et C. e igitur—patet ex dictis et ex eo... om. D. f post corr. m. a. in marg. C. h voluminis seq. C; de corpore add. a. m. in marg. C. 35 g in ras. B. i corpore usque ad voces simpliciter bonum etc. add. magna ex parte in marg. tamen C. k ac C. fol. super. m. a. A; Christi—bonum etc. om. B, C. n post corr. C. 1 Cf. Matth. V, 45. 2 Cf. Sap. III, 6. 3 Matth. VII, 6. libri V., dist. III, cap. II. MS. bibl. Clem. III A 10, f. 120b. sq. * Vide 40
Strana 74
74 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. et faciunt violenciam communicabilissimo divino sacramento. Patet correlarium ex predictis. Sequitur correlarium secundum ex predictis, quod illi de cipiuntur varie, qui credunt fieri iniuriam sacramento divino, si communiter et sepe populis christianis in communitate mini- stretur. Patet correlarium, quia tunc non fit sibi iniuria, sed ma gis honor et debita sibi execucio communicabilitatis sue et divinitatis. Correlarium sequitur tercium, quod illi multum falluntura, 10 qui credunt, quodsi divinum sacramentum communiter omnibus christianis atque frequenter vel cottidie sit ministratum, quod tunc magis contingeret ipsum malis dari et indignis, quam cum semel in anno vel alias raro eque communiter omnibus venien- tibus ministratur. Patet ex dictis et ex eo, quod illi, qui sepe 15 accedunt, voluntario' accedunt, et per consequens apti et digni, ut in pluribus, sed illi, qui semel veniunt, conducti et pulsi. Item illi, qui sepe accedunt, habent multam occasionem et adiu- torium sancte vivendi" et digne sacramento', et ad hoc ipsum intus et foris conpelluntur; sed illi, qui raro et semel in anno ve 20 niunt, carent illis omnibus et assumunt multam libertatem mundo et sue carni victitandi, suasque concupiscencias insequendi. Quartos sequitur manifeste ex predictis, quod illi sunt nimis crudeles ministri, qui ita volunt cauti esse et propicii malis et indignis christianis, quod, ne ipsi indigne sumant sacra- 25 mentum et per hoc iudicium) sibi manducentl, eciam sanctis et electis negant panem ipsorum et vitam debitam crudeliter et in- iuste per hoc, quod nolunt sepe et communiter christianis sanctis ministrare altaris sacramentum, vel disuadent et putant hoc esse inconveniens et crudele. Sequitur ex predictis quinto, quod tales inprudentes sacer dotes, qui prohibent et expungnant crebram in christianis' com- munionem sacramenti, presertim plebeiorum propter indigne acce dentes, malis per hoc nichil utilitatis afferant et sanctos dei et 5 30 c volunta- excerptum in G, f. 136a. ita B, C; post corr. A. b d ad sancte 35 rio—sepe accedunt, habent in marg. add. m. x B.; om. A, C. g quarto— vivendum G. om. G. f victicandum—insequendum G. h i secundo hic est notandum in cap. VIII. om. D. modicum C. christianis C. k per hoc seq. in A, sed del. a con= Nota phrasis biblica; cf. I. Cor. XI, 27.
74 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. et faciunt violenciam communicabilissimo divino sacramento. Patet correlarium ex predictis. Sequitur correlarium secundum ex predictis, quod illi de cipiuntur varie, qui credunt fieri iniuriam sacramento divino, si communiter et sepe populis christianis in communitate mini- stretur. Patet correlarium, quia tunc non fit sibi iniuria, sed ma gis honor et debita sibi execucio communicabilitatis sue et divinitatis. Correlarium sequitur tercium, quod illi multum falluntura, 10 qui credunt, quodsi divinum sacramentum communiter omnibus christianis atque frequenter vel cottidie sit ministratum, quod tunc magis contingeret ipsum malis dari et indignis, quam cum semel in anno vel alias raro eque communiter omnibus venien- tibus ministratur. Patet ex dictis et ex eo, quod illi, qui sepe 15 accedunt, voluntario' accedunt, et per consequens apti et digni, ut in pluribus, sed illi, qui semel veniunt, conducti et pulsi. Item illi, qui sepe accedunt, habent multam occasionem et adiu- torium sancte vivendi" et digne sacramento', et ad hoc ipsum intus et foris conpelluntur; sed illi, qui raro et semel in anno ve 20 niunt, carent illis omnibus et assumunt multam libertatem mundo et sue carni victitandi, suasque concupiscencias insequendi. Quartos sequitur manifeste ex predictis, quod illi sunt nimis crudeles ministri, qui ita volunt cauti esse et propicii malis et indignis christianis, quod, ne ipsi indigne sumant sacra- 25 mentum et per hoc iudicium) sibi manducentl, eciam sanctis et electis negant panem ipsorum et vitam debitam crudeliter et in- iuste per hoc, quod nolunt sepe et communiter christianis sanctis ministrare altaris sacramentum, vel disuadent et putant hoc esse inconveniens et crudele. Sequitur ex predictis quinto, quod tales inprudentes sacer dotes, qui prohibent et expungnant crebram in christianis' com- munionem sacramenti, presertim plebeiorum propter indigne acce dentes, malis per hoc nichil utilitatis afferant et sanctos dei et 5 30 c volunta- excerptum in G, f. 136a. ita B, C; post corr. A. b d ad sancte 35 rio—sepe accedunt, habent in marg. add. m. x B.; om. A, C. g quarto— vivendum G. om. G. f victicandum—insequendum G. h i secundo hic est notandum in cap. VIII. om. D. modicum C. christianis C. k per hoc seq. in A, sed del. a con= Nota phrasis biblica; cf. I. Cor. XI, 27.
Strana 75
Quae sit differentia inter terminos »licet«, »expedit« et»neccesarium«. 75 electos murmurare vel deficere et parvulos fame mori faciunt auferuntque' communiter sanctis christianis multam occasionem et adiutorium virtutum et meliorandi suam vitaml. * * Sequitur in titulo questionis: [ô] licet cottidie frequens 5 tare2. Pro quo [primo] notanda est differencia inter istos terminos: »licet«, »expedit« et »necessarium«, quam' ponit apostolus, ubi dicit3: »Omnia michi licent, sed non omnia expediunt. Omnia michi licent, sed ego sub nullius re 10 digar potestate«; in quo notat »necessarium«. Ponit eciam diffe renciam inter ista Magister David4 in libro de septem pro- cessibus hominis spiritualis" [305 a]: »Illud licet, quod potest fieri honeste et sine peccato, sed illud dicitur expedire, quod facere quidem est honestum et utile homini. Necessarium vero 15 est illud, quod homo tenetur facere, et si non facit, peccat et dampnum incurrit.« Item' licitum est illud, quod lex permittit vel indulget et racio consonat', sed expediens est illud, quod lex consulit et racio persuadet, necessarium autem, prout" est ad propositum et prout communiter in moralibus accipitur, est 20 illud, quod lex precipit aut quod fieri prohibet, vel quod racio requirit dicens omnino faciendum. Secundo hic est notandum', quod quemadmodum sunt varii status hominum et multe condiciones, ita di- versis diversa sunt licita vel expediunt, et non omnia licent omnis 25 bus, nec omnia omnibus expediunt vel sunt necessaria. Sunt enim christiani sancti coniuges et illis, supposita fide et proinde 5 Nota de »licet« A alia manu. 6 Cap. VIII rubr. A, sed VIII deletum. 25 Status varii A alia manu post. a inferuntque C. detiam in G sententia quod C. b Cras. seq. A. e excerptum in G hac inscriptione adiuncta: Magister M. David mentionatur. f racio consonat om. G., ita et infra; presens ponit aliam, id est istam. sed—persuadet in marg. a. m. C. g prout-quod lex in marg. a. m. C. h ita C; dictat A, B; et add. m. x in marg. seq. B. advertendum est D; quod quemadmodum in m. C. De divisione sequentis partis articuli quarti in capitula vide praefationem. Cf. supra art. I, c. I, pag. 13: Utrum manducare sacramentum com- munionis Jhesu Christi singulis sanctis christianis liceat cottidie fre 3 I. Cor. VI. 12. quentando. Cf. David de Augusta, De septem processibus... (ed. 1596), pag. 226. 30 35 40
Quae sit differentia inter terminos »licet«, »expedit« et»neccesarium«. 75 electos murmurare vel deficere et parvulos fame mori faciunt auferuntque' communiter sanctis christianis multam occasionem et adiutorium virtutum et meliorandi suam vitaml. * * Sequitur in titulo questionis: [ô] licet cottidie frequens 5 tare2. Pro quo [primo] notanda est differencia inter istos terminos: »licet«, »expedit« et »necessarium«, quam' ponit apostolus, ubi dicit3: »Omnia michi licent, sed non omnia expediunt. Omnia michi licent, sed ego sub nullius re 10 digar potestate«; in quo notat »necessarium«. Ponit eciam diffe renciam inter ista Magister David4 in libro de septem pro- cessibus hominis spiritualis" [305 a]: »Illud licet, quod potest fieri honeste et sine peccato, sed illud dicitur expedire, quod facere quidem est honestum et utile homini. Necessarium vero 15 est illud, quod homo tenetur facere, et si non facit, peccat et dampnum incurrit.« Item' licitum est illud, quod lex permittit vel indulget et racio consonat', sed expediens est illud, quod lex consulit et racio persuadet, necessarium autem, prout" est ad propositum et prout communiter in moralibus accipitur, est 20 illud, quod lex precipit aut quod fieri prohibet, vel quod racio requirit dicens omnino faciendum. Secundo hic est notandum', quod quemadmodum sunt varii status hominum et multe condiciones, ita di- versis diversa sunt licita vel expediunt, et non omnia licent omnis 25 bus, nec omnia omnibus expediunt vel sunt necessaria. Sunt enim christiani sancti coniuges et illis, supposita fide et proinde 5 Nota de »licet« A alia manu. 6 Cap. VIII rubr. A, sed VIII deletum. 25 Status varii A alia manu post. a inferuntque C. detiam in G sententia quod C. b Cras. seq. A. e excerptum in G hac inscriptione adiuncta: Magister M. David mentionatur. f racio consonat om. G., ita et infra; presens ponit aliam, id est istam. sed—persuadet in marg. a. m. C. g prout-quod lex in marg. a. m. C. h ita C; dictat A, B; et add. m. x in marg. seq. B. advertendum est D; quod quemadmodum in m. C. De divisione sequentis partis articuli quarti in capitula vide praefationem. Cf. supra art. I, c. I, pag. 13: Utrum manducare sacramentum com- munionis Jhesu Christi singulis sanctis christianis liceat cottidie fre 3 I. Cor. VI. 12. quentando. Cf. David de Augusta, De septem processibus... (ed. 1596), pag. 226. 30 35 40
Strana 76
76 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. 1V, c. 6. desiderio ad sacramentum deificum, expedit omni dominico die communicare mense christiane. Sunt alii de statu continencium, utpote vidue et penitentes, quibus forte, quamvis' non expedit cottidie ad sacramentum semper accedere, tamen expedit ipsis sepius quam dominicis diebus. Similiter et de virginibus aut huiusmodi est dicendum. Sunt iterum idem vel alii, qui po- suerunt se et morantur in secularibus negociis et huiusmodi et solum quasi tangunt digitis spiritualita vel ea, que sunt in Christo Jhesu. — Alii vero sunt, qui ad hoc sunt succincti, ut mo- 10 rentur" in spiritualibus et in domino maxime vel tantum modo de lectentur'. Et secundum hoc quilibet fidelis Christi servus et pru- dens habet talibus cibum sacramenti dispensare in tempore suol. Tercio est advertendum', quod fere omnes homines fere cottidie vel sepius mutantur in devocione, in proposito, 15 in vita vel conversacione ipsorum, et secundum hoc magis vel minus apropinquant ad Christum Jhesum et magis vel minus disponuntur ad sacramentum. Quarto‘ hic est notandum, quod sunt quidam, qui circ a spiritualia et ea, que Christi Jhesu sunt, sola fide simplici 20 diriguntur et hii volunt maxime regi precepto et obediencia. Alii sunt, qui fervent caritate, et hii magis reguntur a ffeccione cordis circa sacramenta vel alios actus huiusmodi licitos et expe dientess. Alii vero habundant verbo et doctrina et isti diriguntur ad sacramenta doctrina et racione. Item sunt, qui singulariter 25 ad sacramentum dominicum habundant humilitate et reverencia ac timores, ideo non presumunt ipsum frequentare. — Alii vero sunt, qui habundant caritate et devocione singulariter ad sacra- mentum Christi corporis et sanguinis, et idcirco desiderant cot- tidie ipsum manducare alias vel frequenter. — Item sunt alii, 30 qui certis diebus consuetis accedunt, premissa consueta prepa- racione, et tali consuetudine diriguntur. — Et! alii sunt, qui magis ab intrinseco, id est a spiritu sancto, ex desiderio velm ex cari- tate surgente in ipsis ad sacramenta, vel ex desiderio excitato per dictamen et discursum racionis quocienscumque festinant 5 35 40 13 Nota A alia manu. c ita C; huius A, B. a om. C. b sunt—tercio est om. D. rantur C. e delectantur C. f Item notandum D. g item D. seq., sed del. A. i sacram doctrinam corr. sacramenta doctrina B. m om. C, D. seq. B; vero seq. A; om. B, C, D. et C. Cf. Matth. XXIV, 45. d mo h alii ras. k
76 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. 1V, c. 6. desiderio ad sacramentum deificum, expedit omni dominico die communicare mense christiane. Sunt alii de statu continencium, utpote vidue et penitentes, quibus forte, quamvis' non expedit cottidie ad sacramentum semper accedere, tamen expedit ipsis sepius quam dominicis diebus. Similiter et de virginibus aut huiusmodi est dicendum. Sunt iterum idem vel alii, qui po- suerunt se et morantur in secularibus negociis et huiusmodi et solum quasi tangunt digitis spiritualita vel ea, que sunt in Christo Jhesu. — Alii vero sunt, qui ad hoc sunt succincti, ut mo- 10 rentur" in spiritualibus et in domino maxime vel tantum modo de lectentur'. Et secundum hoc quilibet fidelis Christi servus et pru- dens habet talibus cibum sacramenti dispensare in tempore suol. Tercio est advertendum', quod fere omnes homines fere cottidie vel sepius mutantur in devocione, in proposito, 15 in vita vel conversacione ipsorum, et secundum hoc magis vel minus apropinquant ad Christum Jhesum et magis vel minus disponuntur ad sacramentum. Quarto‘ hic est notandum, quod sunt quidam, qui circ a spiritualia et ea, que Christi Jhesu sunt, sola fide simplici 20 diriguntur et hii volunt maxime regi precepto et obediencia. Alii sunt, qui fervent caritate, et hii magis reguntur a ffeccione cordis circa sacramenta vel alios actus huiusmodi licitos et expe dientess. Alii vero habundant verbo et doctrina et isti diriguntur ad sacramenta doctrina et racione. Item sunt, qui singulariter 25 ad sacramentum dominicum habundant humilitate et reverencia ac timores, ideo non presumunt ipsum frequentare. — Alii vero sunt, qui habundant caritate et devocione singulariter ad sacra- mentum Christi corporis et sanguinis, et idcirco desiderant cot- tidie ipsum manducare alias vel frequenter. — Item sunt alii, 30 qui certis diebus consuetis accedunt, premissa consueta prepa- racione, et tali consuetudine diriguntur. — Et! alii sunt, qui magis ab intrinseco, id est a spiritu sancto, ex desiderio velm ex cari- tate surgente in ipsis ad sacramenta, vel ex desiderio excitato per dictamen et discursum racionis quocienscumque festinant 5 35 40 13 Nota A alia manu. c ita C; huius A, B. a om. C. b sunt—tercio est om. D. rantur C. e delectantur C. f Item notandum D. g item D. seq., sed del. A. i sacram doctrinam corr. sacramenta doctrina B. m om. C, D. seq. B; vero seq. A; om. B, C, D. et C. Cf. Matth. XXIV, 45. d mo h alii ras. k
Strana 77
Varia genera hominum accedentium ad commun. sacramenti altaris. 77 accedere ad sacramentum. — Item alii sunt secundum ewange lium Luce 14a1, qui occupati diviciis vel voluptatibus mundi, varie se excusant a non veniendo ad cenam istam, et pro mo- dico tales paciuntur se impedires. — Alii sunt, qui absoluti sunt aliqualiter ab hoc mundo per hoc, quod sunt a miseriis et paupertate conprehensi et in nullo possunt prosperari in" se- culo, ut pauperes, debiles, ceci et claudi2, qui facile suadentur, ad cenam Jhesu Christi frequenter venire et mira dispensacione misericordissimi patris familias conpelluntur venire ad [305 b) suum bonum. — Item sunt aliqui, qui ponunt magnam diffi- cultatem christianis dei' simplicibus in preparacione previa ad sacramentum et docent necessariam esse vitam sanctissimam se- cundum cerimonias quasdam et disciplinam extrinsecam", vel que consistit in exercitacione tantum corporali, ad frequentacionem sacramenti. Et istih difficultant plebeis accessum crebrum ad 15 sacramentum varie, dicentes, quod insignis conversacio ad hoc requiritur, id est multa ieiunia, multa oracio' vel psalmodia vel vacacio et vigilie et vestis aspera et humilis, taciturnitas quo que et segregacio a conversacione" hominum, et cetera similia. — Sunt vero alii, qui divites" in spiritu Jhesu et habentes proprie° 20 et intrinsecus dulcissimam eius unccionem3 et per consequens sufficiens et lucidum testimonium et maxime vite et consciencie sue', habundant proinde libertate animi et gaudiosa spe in Christum Jhesum. Et isti ponunt in Christo Jhesu liberalitatem" vel largitatem maximam in communione sui panis et in par 25 ticipacione, et istud facit eos liberos ad accedendum sepius ad communionem cene beatifice et alios conmovent in id ipsum. Et isti non ponunt aliam difficultatem in preparacione, nisi probare se ipsum4, id est diiudicare suum propositum et habere cor contritum et humiliatum" ad deum vivum, ita quod omnem 30 preparacionem previam et necessariam ad Christum ponunt non" 10 a c absolute corr. abso- Luce 14 om. D. b impediri post corr. A. e clauduntur seq., sed del. A. f add. m. x in luti A. d hoc seq. C. marg. B ; om. A, C. g post corr. disciplinas extrinsecas B, D; disciplinam k intrinsecam C. h iste corr. isti A, B. plebeiorum C. multas oras 35 m conversione corr. conversacione A, B. ciones C. humilitas C. n sunt seq. D. o ita post corr. B ; prope A.; om. C. P om. C. q liber- tatem C, D. om. C. r ausi corr. nisi A, B. t non—Christum om. C. 3 Cf. I. Joann. II, 20. 2 Cf. Lucae XIV, 21. Lucae XIV, 18—20, Cf. I. Cor. XI. 28. 3 Cf. Psalm. L, 19. 40
Varia genera hominum accedentium ad commun. sacramenti altaris. 77 accedere ad sacramentum. — Item alii sunt secundum ewange lium Luce 14a1, qui occupati diviciis vel voluptatibus mundi, varie se excusant a non veniendo ad cenam istam, et pro mo- dico tales paciuntur se impedires. — Alii sunt, qui absoluti sunt aliqualiter ab hoc mundo per hoc, quod sunt a miseriis et paupertate conprehensi et in nullo possunt prosperari in" se- culo, ut pauperes, debiles, ceci et claudi2, qui facile suadentur, ad cenam Jhesu Christi frequenter venire et mira dispensacione misericordissimi patris familias conpelluntur venire ad [305 b) suum bonum. — Item sunt aliqui, qui ponunt magnam diffi- cultatem christianis dei' simplicibus in preparacione previa ad sacramentum et docent necessariam esse vitam sanctissimam se- cundum cerimonias quasdam et disciplinam extrinsecam", vel que consistit in exercitacione tantum corporali, ad frequentacionem sacramenti. Et istih difficultant plebeis accessum crebrum ad 15 sacramentum varie, dicentes, quod insignis conversacio ad hoc requiritur, id est multa ieiunia, multa oracio' vel psalmodia vel vacacio et vigilie et vestis aspera et humilis, taciturnitas quo que et segregacio a conversacione" hominum, et cetera similia. — Sunt vero alii, qui divites" in spiritu Jhesu et habentes proprie° 20 et intrinsecus dulcissimam eius unccionem3 et per consequens sufficiens et lucidum testimonium et maxime vite et consciencie sue', habundant proinde libertate animi et gaudiosa spe in Christum Jhesum. Et isti ponunt in Christo Jhesu liberalitatem" vel largitatem maximam in communione sui panis et in par 25 ticipacione, et istud facit eos liberos ad accedendum sepius ad communionem cene beatifice et alios conmovent in id ipsum. Et isti non ponunt aliam difficultatem in preparacione, nisi probare se ipsum4, id est diiudicare suum propositum et habere cor contritum et humiliatum" ad deum vivum, ita quod omnem 30 preparacionem previam et necessariam ad Christum ponunt non" 10 a c absolute corr. abso- Luce 14 om. D. b impediri post corr. A. e clauduntur seq., sed del. A. f add. m. x in luti A. d hoc seq. C. marg. B ; om. A, C. g post corr. disciplinas extrinsecas B, D; disciplinam k intrinsecam C. h iste corr. isti A, B. plebeiorum C. multas oras 35 m conversione corr. conversacione A, B. ciones C. humilitas C. n sunt seq. D. o ita post corr. B ; prope A.; om. C. P om. C. q liber- tatem C, D. om. C. r ausi corr. nisi A, B. t non—Christum om. C. 3 Cf. I. Joann. II, 20. 2 Cf. Lucae XIV, 21. Lucae XIV, 18—20, Cf. I. Cor. XI. 28. 3 Cf. Psalm. L, 19. 40
Strana 78
78 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 6. nisi ipsum Christum et vivere Christol, id est abnegare se ipsum in omnibus et querere operari voluntatem Christi, et senciunt propter hoc festinandum ad Christum, ut illud possint habere facereque per Christum, qui dixit2: »Sine me nichil po testis facere«. Et apostolus de Christo': »Omnia, inquite, pos sum in eo, qui me confortat«d. Hiis sic positis secuntur conclusiones. Prima est: Nulla" determinata hora vel certus dies in anno debet poni vel con- stitui communitati hominum vel personis accedendi ad sacramen 10 tum altaris in illis, qui frequentant illud vel curant frequentare“ — Secunda conclusio: Omnibus christianis' sanctis, id est exis tentibus sine mortali peccato neque in affectu peccandi, licitum est cottidie accedere ad altaris sacramentum. — Tercia conclu sio: Omnibus sanctis christianis expedit ad salutem accedere 15 singulis diebus dominicis ad divinum sacramentum. — Quarta conclusio: Omnibus christianis et singulis, confessis et contritis, necessarium est ad salutem saltem in anno semel ad minus corpus et sanguinem Christi Jhesu manducare. — Quinta conclusio: Malis christianis et indignis, in quantum et quamdiu tales, non 20 licet accedere sepe, neque raro, neque umquam ad divinum sa- cramentum, quamvis liceat ipsis semper converti a malo ad Chris- tum' et tunc post sacramentum sumere. — Sextal conclusio: Inpiis" christianis hoc solum expedit, ut cessent a malicia et mutent vitam et accedant cum sanctis frequenter ad corpus et san- 25 guinem Christi in sacramento manducandum et potandum. — Septima conclusio: Iniquis" christianis necessarium est ad sa lutem, ut agant penitenciam in veritate et manducent saltem semel in anno' cum sanctis dei sacramentum dominicump. — Octava conclusio: Inpii christiani, sive in peccato mortali sumunt, sive 30 propter affeccionem" peccati obmittunt dominicum sacramentum, a in seq. C. e hic D. d Christus seq. D. C quidem C. bom. C. g in G seq. probatio de verbis J. Christi excerptum etiam G, f. 136b. et apostoli »Quotienscumque« desumpta (v. infra p. 79); ita et infra. h inexis i lin. superpos. m. x B. k ad Christum tentibus (!) sine etc. seq. G. 35 add. in marg. m. x B. 1 In omn. cod. ponitur conclusio septima in loco conclusionis sextae, sed false; quod corr. in cod. A, B. m. p. n iniquis post corr. B ; iniquis C. n inpiis post corr. B. ° in anno om. C. P divi q asuefaccionem D. num D. f 1 Cf. Rom. VI, 11 (vivere deo in Christo). 2 Joann. XV, 5. Phi 40 lipp. IV, 13.
78 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 6. nisi ipsum Christum et vivere Christol, id est abnegare se ipsum in omnibus et querere operari voluntatem Christi, et senciunt propter hoc festinandum ad Christum, ut illud possint habere facereque per Christum, qui dixit2: »Sine me nichil po testis facere«. Et apostolus de Christo': »Omnia, inquite, pos sum in eo, qui me confortat«d. Hiis sic positis secuntur conclusiones. Prima est: Nulla" determinata hora vel certus dies in anno debet poni vel con- stitui communitati hominum vel personis accedendi ad sacramen 10 tum altaris in illis, qui frequentant illud vel curant frequentare“ — Secunda conclusio: Omnibus christianis' sanctis, id est exis tentibus sine mortali peccato neque in affectu peccandi, licitum est cottidie accedere ad altaris sacramentum. — Tercia conclu sio: Omnibus sanctis christianis expedit ad salutem accedere 15 singulis diebus dominicis ad divinum sacramentum. — Quarta conclusio: Omnibus christianis et singulis, confessis et contritis, necessarium est ad salutem saltem in anno semel ad minus corpus et sanguinem Christi Jhesu manducare. — Quinta conclusio: Malis christianis et indignis, in quantum et quamdiu tales, non 20 licet accedere sepe, neque raro, neque umquam ad divinum sa- cramentum, quamvis liceat ipsis semper converti a malo ad Chris- tum' et tunc post sacramentum sumere. — Sextal conclusio: Inpiis" christianis hoc solum expedit, ut cessent a malicia et mutent vitam et accedant cum sanctis frequenter ad corpus et san- 25 guinem Christi in sacramento manducandum et potandum. — Septima conclusio: Iniquis" christianis necessarium est ad sa lutem, ut agant penitenciam in veritate et manducent saltem semel in anno' cum sanctis dei sacramentum dominicump. — Octava conclusio: Inpii christiani, sive in peccato mortali sumunt, sive 30 propter affeccionem" peccati obmittunt dominicum sacramentum, a in seq. C. e hic D. d Christus seq. D. C quidem C. bom. C. g in G seq. probatio de verbis J. Christi excerptum etiam G, f. 136b. et apostoli »Quotienscumque« desumpta (v. infra p. 79); ita et infra. h inexis i lin. superpos. m. x B. k ad Christum tentibus (!) sine etc. seq. G. 35 add. in marg. m. x B. 1 In omn. cod. ponitur conclusio septima in loco conclusionis sextae, sed false; quod corr. in cod. A, B. m. p. n iniquis post corr. B ; iniquis C. n inpiis post corr. B. ° in anno om. C. P divi q asuefaccionem D. num D. f 1 Cf. Rom. VI, 11 (vivere deo in Christo). 2 Joann. XV, 5. Phi 40 lipp. IV, 13.
Strana 79
Devotis christianis licitum est omni tempore communicare. 79 utrobique inpie contempnunt divinum sacramentum, et utroque modo fiunt rei corporis et sanguinis domini1. [I] Prima conclusio potest persuaderi [primo] ex eo, quod dominus Jhesus, constituens illud venerabilissimum sacramentum Nove legis, non determinavit aliquod tempus vel diem ad hoc frequentandum, sed dixit2. »Hoc quocienscumque feceritis, facite in meam commemoracionem,« ita quod indeterminate posuit, eleccionem eius relinquens in hominis cuiuslibet libera voluntate. Item“ apostolus ad idem sic ait3: »Quocienscumque manducabitis [306 a] hunc panem et calicem bibetis, mortem domini anunccia 10 bitis, donec veniat.« Iterum similiter non determinat, sed relin- quit in uniuscuiusque' voluntate. Et conformiter sancti doc tores, in eo sequentes Christum, non coartant hominem vel plebem ad aliquam diem vel tempus certum frequentandum istud venerabile sacramentum, ut superius patuit libro 3° distinccione 3a 4, ubi multa dicta doctorum de materia sunt collecta. Et ad Augustinum“, qui dicit5: »Cottidie sumere eukaristiam nec laudo, nec vitupero« etc., dicitur', quod ipse non determinavit dies certos, quod patet per hoc, quod dicit: »Nec laudo, nec vitupero.« Ete illud, quod adiungit: »singulis autem dominicis 20 diebus suadeo et hortor,« debet intelligi de non frequenter ac- cedentibus, quia omnibus diebus dominicis sacramentum accipere non est frequentare, sed singulis diebus vel pluries in die. Et eciam dicitur, quia' ipse per hoc non determinat, cum dicit: »Sua deo et hortor.« Et ad hoc, quod Fabianus papas statuerat ter in anno communicandum et quod postea ecclesia Christi statuit omni christiano semel in anno ante paschak7, dicitur primo, quod illa sunt et fuerunt non quidem determinaciones dierum volentibus 15 25 b Item—suadeo et hortor om. D. consciencia et seq. C. c hac 30 d Augustinus C. e ita (post corr.) B, C; eciam A. f in ras. seq. C. g ad C. quod C. i post corr. C. h k et seq., sed del. C. B; dum C. 1 Nota phrasis biblica; cf. I. Cor. XI, 27. 2 Cf. Lucae XXII, 19 (hoc facite in meam commemorationem); sed voces quotienscumque feceritis in 3 I. Cor. XI, 26. 4 vide libri nullo evangelio vulgatae editionis leguntur. v. S. Augustini de eccles. dogm., c. 53 III. tract. III, in vol. II, 68 sq. (ed Migne, v. 42, col. 1217; sed non est Augustini), allatum in Decr. Grat., p. III. de consecr., dist. II, c. 13 (ed. Friedberg, CIC, I. 1318). 6 Cf. Fabiani papae decretum in Decr. Grat., p. III, de consecr., dist. II, c. 16 (ed. Friedberg, hoc statutum est in conc. Lateran. IV, c. 21 a papa Inno- 40 CIC, I. 1319). centio III (cf. S. Thomae S. Th. 3, q. 80, 10 ad 5). 35 a
Devotis christianis licitum est omni tempore communicare. 79 utrobique inpie contempnunt divinum sacramentum, et utroque modo fiunt rei corporis et sanguinis domini1. [I] Prima conclusio potest persuaderi [primo] ex eo, quod dominus Jhesus, constituens illud venerabilissimum sacramentum Nove legis, non determinavit aliquod tempus vel diem ad hoc frequentandum, sed dixit2. »Hoc quocienscumque feceritis, facite in meam commemoracionem,« ita quod indeterminate posuit, eleccionem eius relinquens in hominis cuiuslibet libera voluntate. Item“ apostolus ad idem sic ait3: »Quocienscumque manducabitis [306 a] hunc panem et calicem bibetis, mortem domini anunccia 10 bitis, donec veniat.« Iterum similiter non determinat, sed relin- quit in uniuscuiusque' voluntate. Et conformiter sancti doc tores, in eo sequentes Christum, non coartant hominem vel plebem ad aliquam diem vel tempus certum frequentandum istud venerabile sacramentum, ut superius patuit libro 3° distinccione 3a 4, ubi multa dicta doctorum de materia sunt collecta. Et ad Augustinum“, qui dicit5: »Cottidie sumere eukaristiam nec laudo, nec vitupero« etc., dicitur', quod ipse non determinavit dies certos, quod patet per hoc, quod dicit: »Nec laudo, nec vitupero.« Ete illud, quod adiungit: »singulis autem dominicis 20 diebus suadeo et hortor,« debet intelligi de non frequenter ac- cedentibus, quia omnibus diebus dominicis sacramentum accipere non est frequentare, sed singulis diebus vel pluries in die. Et eciam dicitur, quia' ipse per hoc non determinat, cum dicit: »Sua deo et hortor.« Et ad hoc, quod Fabianus papas statuerat ter in anno communicandum et quod postea ecclesia Christi statuit omni christiano semel in anno ante paschak7, dicitur primo, quod illa sunt et fuerunt non quidem determinaciones dierum volentibus 15 25 b Item—suadeo et hortor om. D. consciencia et seq. C. c hac 30 d Augustinus C. e ita (post corr.) B, C; eciam A. f in ras. seq. C. g ad C. quod C. i post corr. C. h k et seq., sed del. C. B; dum C. 1 Nota phrasis biblica; cf. I. Cor. XI, 27. 2 Cf. Lucae XXII, 19 (hoc facite in meam commemorationem); sed voces quotienscumque feceritis in 3 I. Cor. XI, 26. 4 vide libri nullo evangelio vulgatae editionis leguntur. v. S. Augustini de eccles. dogm., c. 53 III. tract. III, in vol. II, 68 sq. (ed Migne, v. 42, col. 1217; sed non est Augustini), allatum in Decr. Grat., p. III. de consecr., dist. II, c. 13 (ed. Friedberg, CIC, I. 1318). 6 Cf. Fabiani papae decretum in Decr. Grat., p. III, de consecr., dist. II, c. 16 (ed. Friedberg, hoc statutum est in conc. Lateran. IV, c. 21 a papa Inno- 40 CIC, I. 1319). centio III (cf. S. Thomae S. Th. 3, q. 80, 10 ad 5). 35 a
Strana 80
80 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. sepe communicare, sed conpulsiones per“ precepta illorum, qui negligebant aut hodie negligunt frequentare, ut' postea de hoc amplius dicetur in subsequentibus, et conclusio predicta ponitur expresse de frequenter volentibus communicare Christi corpori. Dicitur ad hoc secundo, quia per illa non fit determinacio com munitatis ecclesie ad diem certam vel ad horam, sed ad tale tempus“, puta semel in anno; conclusio autem intelligitur de determinacione certe diei vel hore. Secunda racio ad probacionem istius conclusionis potest 10 sumi de notabili superius positol et assumpto sic, quia homi- nes sunt distincti et varii nimis propter eorum varios status et condiciones, variatique per diversa accidencia et dis- posiciones, ergo non convenit ipsis omnibus communiter ponere certos aut certum diem ad communicandum Christi corpori, ne- 15 que conpetit determinare talem variatam multitudinem ad unum et idem tempus prandendi aut cenandi, cum unus quidem esurit, alius autem ebrius est, uni sanctum est abstinere et gaudere de ieiunio, alius autem gaudet manducare, etc. Item unus et idem homo multum diversificatur singulis horis diei et aliters vivifica 20 tur' uno die quam alio die, vel aliud et aliud contingens patitur, ergo neque uni et eidem homini congrue possunt certi dies consuli vel statui ad communicandum isti terribili sacramento, precipue frequentatibus divinum sacramentum. Item si homo determinaret se ad certum diem sumendi illud deificum sacramentum, aut si 25 homines essent per quemquam sic determinati, daretur occasio spiritibus malignis multipliciter homines inpediendi et decipiendi, ut visum est de multis sanctis patribus, qui volentes communi- care consuetis et determinatis sibi diebus, multipliciter intus vel foris fuerunt impediti et' facti indispositi ad sanctissimam com 30 munionem corporis Jhesu Christi. Item' racio tercia pro conclusione potest accipi de pro prietatibus illius vivi panis et hominis ipsum man ducantis. Nam iste panis vivus et racionalis' est plenus a ita C.; pre corr. per A; pre B. b et similiter illud dictum Augus- tini: Quotidie sumere eukaristiam nec laudo etc., debet intelligi de non 35 frequenter accedentibus. Item unus et idem homo multum diversificatur... ita dom. C. f in ras. B. g alter C. om. C. seq. D. C om. C. h corr. ex diversificatur B; diversificatur D. et facti om.; sine seq. C. k item iste panis vivus et racionalis ita seq. D. I racionabilis C. vide supra pag. 75.
80 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. sepe communicare, sed conpulsiones per“ precepta illorum, qui negligebant aut hodie negligunt frequentare, ut' postea de hoc amplius dicetur in subsequentibus, et conclusio predicta ponitur expresse de frequenter volentibus communicare Christi corpori. Dicitur ad hoc secundo, quia per illa non fit determinacio com munitatis ecclesie ad diem certam vel ad horam, sed ad tale tempus“, puta semel in anno; conclusio autem intelligitur de determinacione certe diei vel hore. Secunda racio ad probacionem istius conclusionis potest 10 sumi de notabili superius positol et assumpto sic, quia homi- nes sunt distincti et varii nimis propter eorum varios status et condiciones, variatique per diversa accidencia et dis- posiciones, ergo non convenit ipsis omnibus communiter ponere certos aut certum diem ad communicandum Christi corpori, ne- 15 que conpetit determinare talem variatam multitudinem ad unum et idem tempus prandendi aut cenandi, cum unus quidem esurit, alius autem ebrius est, uni sanctum est abstinere et gaudere de ieiunio, alius autem gaudet manducare, etc. Item unus et idem homo multum diversificatur singulis horis diei et aliters vivifica 20 tur' uno die quam alio die, vel aliud et aliud contingens patitur, ergo neque uni et eidem homini congrue possunt certi dies consuli vel statui ad communicandum isti terribili sacramento, precipue frequentatibus divinum sacramentum. Item si homo determinaret se ad certum diem sumendi illud deificum sacramentum, aut si 25 homines essent per quemquam sic determinati, daretur occasio spiritibus malignis multipliciter homines inpediendi et decipiendi, ut visum est de multis sanctis patribus, qui volentes communi- care consuetis et determinatis sibi diebus, multipliciter intus vel foris fuerunt impediti et' facti indispositi ad sanctissimam com 30 munionem corporis Jhesu Christi. Item' racio tercia pro conclusione potest accipi de pro prietatibus illius vivi panis et hominis ipsum man ducantis. Nam iste panis vivus et racionalis' est plenus a ita C.; pre corr. per A; pre B. b et similiter illud dictum Augus- tini: Quotidie sumere eukaristiam nec laudo etc., debet intelligi de non 35 frequenter accedentibus. Item unus et idem homo multum diversificatur... ita dom. C. f in ras. B. g alter C. om. C. seq. D. C om. C. h corr. ex diversificatur B; diversificatur D. et facti om.; sine seq. C. k item iste panis vivus et racionalis ita seq. D. I racionabilis C. vide supra pag. 75.
Strana 81
Sanctis christianis licitum est cotidie manducare corpus Christi. 81 libertate, ideo liberrime concurrit cum gracia sua, aut liberrime dat se ipsum participare manducantibus, quando' vult, ubi vult et cui vult, et hec eius libertas per nullum hominem et in nullo tempore vel debet vel“ potest determinari vel coartari. Similiter homo ex alia parte non debet coartari; nam manducans istum panem habundat libertate et maxime debet habundare ad ea, que sunt spiritus dei et gracie, id est ad illa debet liberrime et gratis sime occurrere [306 b] et in nullo coacte, quia alias mox non esset ad ea ydoneus vel non esset eorum capax, sicut alia bestia, neque mereretur, ute post dicetur in probacione quinte conclusionis2. 10 Debet ergo concedi homini et predicari maxima libertas vel mens spontanea ad ea, que sunt gracie dei“, et homo quilibet solum voluntarie debet deo eal sacrificare. Ergo per istal homo non debet determinari ad certos dies, neque communitas debet coarthari ad certa tempora communicandi divino sacramento, nisi sicut universalis ecclesia statuit et tenet, puta semel et ieiunusm, sicut prius dictum est"3, si fiat conpulsio pro negligentibus, quia illi favet ewangelium, cum dicit 4: »Conpelle intrare, ut° impleatur domus mea.« NamP et" debiles et infirmi quandoque a medicis ad commedendum conpelluntur; quod et' facit sancta ecclesia, ut die 20 cebatur“, cum semel in anno precepit omnibus communicaret. [II] Conclusio secunda hec dicit, quod omnibus sanctis christianis licitum est communicare cottidie corpus domini nostri Jhesu Christi. Patet ex descripcione istius termini »licet«" supe 25 rius in' notabilie, quia christiano* non est peccatum hoc, nec debet imputari? ad peccatum, si panem suum cottidianum con- medit, supposito, si est' sine peccato mortali, quem panem petit 15 22 Capitolum IIm rubr. A, sed. II m del. a corr. ex quoniam B. b ubi vult add. m. x in marg. B. c sup. lin. 30 e ut—conclusionis om. D. post. add. A; in marg. m. x B. d libere D. h add. in marg. m. x B ; add. in marg. m. x B ; om. A, C, D. g om. C. k i ita C; post. corr. ex istam A. ita post cor. B; deter- om. A, C, D. n sicut prius dictum m ieiuniis B. ras. seq. B. minare A, C. o p in marg. m. x B. 35 ut—sibi et oblatum om. D. est om. D. q om. C. r sic seq. sup. lin. a. m. add. add. in marg. m. x B; om. A, C. s A; hoc seq. C. t secunda conclusio seq. rubr. B. u add. in marg. m. x B; om. cet. cod. V ras. seq. B. excerptum in G. 136b ; sancto add. G. y inputare corr. inputari A; inputare B. � quod sit G. 1 Cf. Joann. VI, 51 (panis vivus). 2 v. infra cap. decimum quartum p. 123, 40 Cf. supra pag. 79. Lucae XIV, 23. 3 Vide supra pag. 79 ° Cf. supra pag. 75. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V
Sanctis christianis licitum est cotidie manducare corpus Christi. 81 libertate, ideo liberrime concurrit cum gracia sua, aut liberrime dat se ipsum participare manducantibus, quando' vult, ubi vult et cui vult, et hec eius libertas per nullum hominem et in nullo tempore vel debet vel“ potest determinari vel coartari. Similiter homo ex alia parte non debet coartari; nam manducans istum panem habundat libertate et maxime debet habundare ad ea, que sunt spiritus dei et gracie, id est ad illa debet liberrime et gratis sime occurrere [306 b] et in nullo coacte, quia alias mox non esset ad ea ydoneus vel non esset eorum capax, sicut alia bestia, neque mereretur, ute post dicetur in probacione quinte conclusionis2. 10 Debet ergo concedi homini et predicari maxima libertas vel mens spontanea ad ea, que sunt gracie dei“, et homo quilibet solum voluntarie debet deo eal sacrificare. Ergo per istal homo non debet determinari ad certos dies, neque communitas debet coarthari ad certa tempora communicandi divino sacramento, nisi sicut universalis ecclesia statuit et tenet, puta semel et ieiunusm, sicut prius dictum est"3, si fiat conpulsio pro negligentibus, quia illi favet ewangelium, cum dicit 4: »Conpelle intrare, ut° impleatur domus mea.« NamP et" debiles et infirmi quandoque a medicis ad commedendum conpelluntur; quod et' facit sancta ecclesia, ut die 20 cebatur“, cum semel in anno precepit omnibus communicaret. [II] Conclusio secunda hec dicit, quod omnibus sanctis christianis licitum est communicare cottidie corpus domini nostri Jhesu Christi. Patet ex descripcione istius termini »licet«" supe 25 rius in' notabilie, quia christiano* non est peccatum hoc, nec debet imputari? ad peccatum, si panem suum cottidianum con- medit, supposito, si est' sine peccato mortali, quem panem petit 15 22 Capitolum IIm rubr. A, sed. II m del. a corr. ex quoniam B. b ubi vult add. m. x in marg. B. c sup. lin. 30 e ut—conclusionis om. D. post. add. A; in marg. m. x B. d libere D. h add. in marg. m. x B ; add. in marg. m. x B ; om. A, C, D. g om. C. k i ita C; post. corr. ex istam A. ita post cor. B; deter- om. A, C, D. n sicut prius dictum m ieiuniis B. ras. seq. B. minare A, C. o p in marg. m. x B. 35 ut—sibi et oblatum om. D. est om. D. q om. C. r sic seq. sup. lin. a. m. add. add. in marg. m. x B; om. A, C. s A; hoc seq. C. t secunda conclusio seq. rubr. B. u add. in marg. m. x B; om. cet. cod. V ras. seq. B. excerptum in G. 136b ; sancto add. G. y inputare corr. inputari A; inputare B. � quod sit G. 1 Cf. Joann. VI, 51 (panis vivus). 2 v. infra cap. decimum quartum p. 123, 40 Cf. supra pag. 79. Lucae XIV, 23. 3 Vide supra pag. 79 ° Cf. supra pag. 75. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V
Strana 82
82 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. cottidie sibi dari a patre suo celesti ex statuto legislatoris Jhesu Christi, dicensl: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«, ymo magis videtur' illicitum et inhonestum petere' cottidie tam bonum deum et patrem suum nimis superliberalem panem sibi dari" cottidie, et tamen nolle manducare datum et oblatum cot tidie, petere, inquam, et dicere ad dominum deum patrem: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«, et tamen nolle sumere illud hodie porrectum sibi et oblatum. Item omnem sanctum christianum communicare suo pani et 10 calici dominicof cottidie non est contra‘ racionem, non est contra ullam scripturam', sed habet' pro se multam racio nem et scripturam, nec est' contra aliquam prohibicionem racio nabilem vel statutum. Ergo est bene" licitum iuxta" superius positam' termini" descripcionem 2. Item si esset illicitums omni 15 christiano sancto communicare cottidie divino' sacramento, hoc solum esset“ ideo, quia forte esset hoc contra racionem, tamen nequaquam sit contra scripturam, ymmo secundum multam et autenticam scripturam, ut visum est in primo libro huius et in tercio, distinccione tercia?. Nec sit contra aliquod statutum, 20 ymmo penes statuta primitive ecclesie', ut patet de apostolis' in Actibus apostolorum et de Anacleto papa, de quibus habes supra in distinccione tercia predicti tercii libri 4. Nec est contra consuetudinem sancte' ecclesie pri mitive, cum taliter et tale quid bene per multa centena an- 25 norum facere consueverunt, licet forte quis dicat, quod sit contra consuetudinem presentis ecclesie, in qua ha 5 Nota bene A. a ita post corr. B; celeste A, C. b in seq. in A, sed del.; ras. seq. B; e petere seq. C, sed false. d post corr. B ; dare in seq. C; om. G. 30 A, C; sibi dari a superliberalissimo domino et nolle sumere sacramenta liter quotidie, non tantum spiritualiter, cum tamen porrigitur similiter sibi f om. C. e id est sine peccato mortali seq. G. et offertur ita G. g Ila corr. contra A. h sacram s. G. i homo seq. A lin. superpos. a. m.; ergo-aliquod seq. D; om. B, C. k add. in marg. m. x B; om. A, C. n iuxta—illicitum in marg. C. 35 statutum om. D; non seq. C. m om. C. o positi C. P in marg. m. x B. q disposicionem corr. descripcionem A. s il—sup. lin. A. post ras. add. in marg. m. x B. dominici C. esset seq. A, sed del. V et consuetudinem, cum taliter et tale ita seq. D. om. B ; in actibus seq. in A, sed del. y de apostolis om. C. Zom. C. 3 v. libri I. Lucae XI, 3. v. supra (terminus: »licet«), pag. 75 tract. 2. et libri III, tract. 3, in vol. I, p. 88 sq. et vol. II, pag. 68 sq. vide libri III. tract. 3. in vol. II. p. 134 sq. 40 u x
82 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. cottidie sibi dari a patre suo celesti ex statuto legislatoris Jhesu Christi, dicensl: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«, ymo magis videtur' illicitum et inhonestum petere' cottidie tam bonum deum et patrem suum nimis superliberalem panem sibi dari" cottidie, et tamen nolle manducare datum et oblatum cot tidie, petere, inquam, et dicere ad dominum deum patrem: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie«, et tamen nolle sumere illud hodie porrectum sibi et oblatum. Item omnem sanctum christianum communicare suo pani et 10 calici dominicof cottidie non est contra‘ racionem, non est contra ullam scripturam', sed habet' pro se multam racio nem et scripturam, nec est' contra aliquam prohibicionem racio nabilem vel statutum. Ergo est bene" licitum iuxta" superius positam' termini" descripcionem 2. Item si esset illicitums omni 15 christiano sancto communicare cottidie divino' sacramento, hoc solum esset“ ideo, quia forte esset hoc contra racionem, tamen nequaquam sit contra scripturam, ymmo secundum multam et autenticam scripturam, ut visum est in primo libro huius et in tercio, distinccione tercia?. Nec sit contra aliquod statutum, 20 ymmo penes statuta primitive ecclesie', ut patet de apostolis' in Actibus apostolorum et de Anacleto papa, de quibus habes supra in distinccione tercia predicti tercii libri 4. Nec est contra consuetudinem sancte' ecclesie pri mitive, cum taliter et tale quid bene per multa centena an- 25 norum facere consueverunt, licet forte quis dicat, quod sit contra consuetudinem presentis ecclesie, in qua ha 5 Nota bene A. a ita post corr. B; celeste A, C. b in seq. in A, sed del.; ras. seq. B; e petere seq. C, sed false. d post corr. B ; dare in seq. C; om. G. 30 A, C; sibi dari a superliberalissimo domino et nolle sumere sacramenta liter quotidie, non tantum spiritualiter, cum tamen porrigitur similiter sibi f om. C. e id est sine peccato mortali seq. G. et offertur ita G. g Ila corr. contra A. h sacram s. G. i homo seq. A lin. superpos. a. m.; ergo-aliquod seq. D; om. B, C. k add. in marg. m. x B; om. A, C. n iuxta—illicitum in marg. C. 35 statutum om. D; non seq. C. m om. C. o positi C. P in marg. m. x B. q disposicionem corr. descripcionem A. s il—sup. lin. A. post ras. add. in marg. m. x B. dominici C. esset seq. A, sed del. V et consuetudinem, cum taliter et tale ita seq. D. om. B ; in actibus seq. in A, sed del. y de apostolis om. C. Zom. C. 3 v. libri I. Lucae XI, 3. v. supra (terminus: »licet«), pag. 75 tract. 2. et libri III, tract. 3, in vol. I, p. 88 sq. et vol. II, pag. 68 sq. vide libri III. tract. 3. in vol. II. p. 134 sq. 40 u x
Strana 83
Crebra c.non est contra rationem vel scripturam vel antiquum usum. 83 bundavit, heu, iniquitas et refriguit caritas multoruml. Sed ad hoc in promptu est dicere, quod ideo non est contra consue tudinem sancte ecclesie, puta cottidie sanctos dei fideles com municare, sed est contra disuetudinem multorum vel mul- titudinis in presenti, in quibus habundavit iniquitas et refri- guit caritas' 2, ideoque necessario ex consequentie venire sepe ad sacramentum dei' disueverunt. Quapropter, si debet adhuc sancta ecclesia resurgere et reformari, prout, suppono, in pre senti et alias ins hoc volumine per multas scripturas hoc est probatum3, tunc necesse erit ex consequenti ipsius ruinas et 10 sepest, id est' sanctas consuetudines ipsius, redire et reformare. Et sicud infra lacius dicetur in quinto [articulo] huius', si adhuc fides piissimi Jhesu crucifixi habundaverit super terram rediviva et caritas ardens in cordibus christianorum, necesse erit eciam, velint nolintve dispensatores, redire magna desideria in christiano 15 populo ad crebram communionem corporis et sanguinis, et per consequens crebra et [307a] inportuna exaccio plebis peticioque sui panis a presbyteris suis cottidie ac cottidiana; et ergo non introducitur nova consuetudo in populo christiano, cum cottidie manducatur a plebeis sacramentum, sed restauratur sancta 20 consuetudo antiqua et saluberrima et redit fides viva ad Jhesum crucifixum et caritas primitiva. Sic" itaque, cum non hoc' sit" contra scripturam, nec contra statuta, neque" contra consuetudinem, tunc si adhuc esset illi- citum hoc, puta communiter sanctos christianos cottidie petere altaris sacramentum, videtur hoc, quias forte esset solumcontra racionemu; non' licitum quid, vel illicitum facit, ut plu rimum, et* ostendit dictamen racionis, in illis precipue dumta- 25 7 Nota A. a sed—dissueverunt om. D. b hoc seq. C. Cin marg. add. A; m. x 30 in marg. B. dideo C. e existenti B. f om. C. g in hoc—probatum om. D. h add. m. x in marg. B; om. cet. cod. i consequenter D. k ad seq. C. I sicud—huius om. D. m in marg. m.x B. n sic—cum dicit christianis sanctis vel sanctificatis licet cottidie conmunicare om. D. ° hec corr. hoc A. p sup. lin. A; m. x in marg. B; est C. q nec C. r om. C. s quod B. 35 t in marg. m. x B ; om. A, C. u ita B, C; racioni post corr. A. vel C. x om. C. 1 Cf. Matth. XXIV, 12. 2 ibidem. 3 de reformatione ecclesiae prae sentis auctor saepius loquitur in praecedentibus tractatibus; cf. vol. I—IV Indi- 4 Isaiae LVIII, 12 (aedificator sepium) 40 cem rerum s. v. Ecclesiae reformatio. v. infra art. V. et LXI, 4 (ruinas antiquas erigent). 6
Crebra c.non est contra rationem vel scripturam vel antiquum usum. 83 bundavit, heu, iniquitas et refriguit caritas multoruml. Sed ad hoc in promptu est dicere, quod ideo non est contra consue tudinem sancte ecclesie, puta cottidie sanctos dei fideles com municare, sed est contra disuetudinem multorum vel mul- titudinis in presenti, in quibus habundavit iniquitas et refri- guit caritas' 2, ideoque necessario ex consequentie venire sepe ad sacramentum dei' disueverunt. Quapropter, si debet adhuc sancta ecclesia resurgere et reformari, prout, suppono, in pre senti et alias ins hoc volumine per multas scripturas hoc est probatum3, tunc necesse erit ex consequenti ipsius ruinas et 10 sepest, id est' sanctas consuetudines ipsius, redire et reformare. Et sicud infra lacius dicetur in quinto [articulo] huius', si adhuc fides piissimi Jhesu crucifixi habundaverit super terram rediviva et caritas ardens in cordibus christianorum, necesse erit eciam, velint nolintve dispensatores, redire magna desideria in christiano 15 populo ad crebram communionem corporis et sanguinis, et per consequens crebra et [307a] inportuna exaccio plebis peticioque sui panis a presbyteris suis cottidie ac cottidiana; et ergo non introducitur nova consuetudo in populo christiano, cum cottidie manducatur a plebeis sacramentum, sed restauratur sancta 20 consuetudo antiqua et saluberrima et redit fides viva ad Jhesum crucifixum et caritas primitiva. Sic" itaque, cum non hoc' sit" contra scripturam, nec contra statuta, neque" contra consuetudinem, tunc si adhuc esset illi- citum hoc, puta communiter sanctos christianos cottidie petere altaris sacramentum, videtur hoc, quias forte esset solumcontra racionemu; non' licitum quid, vel illicitum facit, ut plu rimum, et* ostendit dictamen racionis, in illis precipue dumta- 25 7 Nota A. a sed—dissueverunt om. D. b hoc seq. C. Cin marg. add. A; m. x 30 in marg. B. dideo C. e existenti B. f om. C. g in hoc—probatum om. D. h add. m. x in marg. B; om. cet. cod. i consequenter D. k ad seq. C. I sicud—huius om. D. m in marg. m.x B. n sic—cum dicit christianis sanctis vel sanctificatis licet cottidie conmunicare om. D. ° hec corr. hoc A. p sup. lin. A; m. x in marg. B; est C. q nec C. r om. C. s quod B. 35 t in marg. m. x B ; om. A, C. u ita B, C; racioni post corr. A. vel C. x om. C. 1 Cf. Matth. XXIV, 12. 2 ibidem. 3 de reformatione ecclesiae prae sentis auctor saepius loquitur in praecedentibus tractatibus; cf. vol. I—IV Indi- 4 Isaiae LVIII, 12 (aedificator sepium) 40 cem rerum s. v. Ecclesiae reformatio. v. infra art. V. et LXI, 4 (ruinas antiquas erigent). 6
Strana 84
84 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. 25 xat, in quibus lex vel scriptura non reperitur. Nulla vero racio sana et secundum Jhesum Christum dicat hoc esse illicitum, puta, quod homines requirant et desiderent aut manducent suum panem cottidie, sibi valde necessarium“ cottidie, et pro quo petunt patrem suum cottidie et qui Iprelparatur et in habun- dancia datur ipsis cottidie, quinymmo inpedire vel retrahere homines quocumque modo, ne manducent suum cibum cottidie necessarium cottidieque" petitum et cottidie liberalissime sibi donatum, est valde illicitum et iniuriosum et contra 10 sanam racionem. Propter quod vere ve, ve pastoribus hodie, qui pascunt semetipsos et impediunt vel negligunt plebes in pane ipsorum eis sic dato et preparato1. Ve, inquam, hodie“ illis, qui arbitrantur se dignos et ideo sepe accedunt et comedunt per se ipsos de altari et iudicant laycos indignos, ideo non 15 curant et nolunt ipsis panem sibi datum ministrare. Adhuc tamen hodie nimis multis videtur inconve niens et contra racionem, quod christianis sanctis com muniter corpus et sanguis Christi in sacramento cottidie mini stretur, ete ex racione dignitatis inmense illius sa 20 cramenti, quod est plenum divinitate2, et' ex racione mul titudinis peccatorum et indignitatis hominum', et ex racione illa, quia sic contingeret illud tremendum sacramentum inhonorari a multis et prophanari 4, et quia per hoc redde re] tur nimis commune et quasi vile, et quia sic a multis im- piis' manducaretur, qui sibi ipsis in eob iudicium biberent et manducarent3. Quia autem ad istas omnes obiecciones infra in responsione ad raciones solucio debet reservari4 et cum hoc in libro sequenti vel 5° huius multa de hoc dicentur, ideo hic bre- vissime putavi ad has raciones confutandum, et quia non sunt 30 sane neque secundum Christum Jhesum. Nam prima ipsarum', que considerata“ dignitate illius divini sacramenti et indignitate hominum peccatorum dictat et conclu- dit esse illicitum plebem christianam cottidie communicare, est 35 28 De dignitate A. a et pro quo seq. in A, sed del.; cottidie om. C. ras. seq. B. dom. C. om. C. f om. C. beios corr. plebes A; plebeios B. h lin. superpos. B. 1 del. B. k post corr. C. quis C. Cf. Ezech. XXXIV, 2 (vae pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos...). 2 Cf. Coloss. II, 9. 4 v. infra art. V. de aliis Cf. I. Cor. XI, 29. 3 40 obiectionibus (2-5) ab auctore hoc in loco non agitur. ple- g ini-
84 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. 25 xat, in quibus lex vel scriptura non reperitur. Nulla vero racio sana et secundum Jhesum Christum dicat hoc esse illicitum, puta, quod homines requirant et desiderent aut manducent suum panem cottidie, sibi valde necessarium“ cottidie, et pro quo petunt patrem suum cottidie et qui Iprelparatur et in habun- dancia datur ipsis cottidie, quinymmo inpedire vel retrahere homines quocumque modo, ne manducent suum cibum cottidie necessarium cottidieque" petitum et cottidie liberalissime sibi donatum, est valde illicitum et iniuriosum et contra 10 sanam racionem. Propter quod vere ve, ve pastoribus hodie, qui pascunt semetipsos et impediunt vel negligunt plebes in pane ipsorum eis sic dato et preparato1. Ve, inquam, hodie“ illis, qui arbitrantur se dignos et ideo sepe accedunt et comedunt per se ipsos de altari et iudicant laycos indignos, ideo non 15 curant et nolunt ipsis panem sibi datum ministrare. Adhuc tamen hodie nimis multis videtur inconve niens et contra racionem, quod christianis sanctis com muniter corpus et sanguis Christi in sacramento cottidie mini stretur, ete ex racione dignitatis inmense illius sa 20 cramenti, quod est plenum divinitate2, et' ex racione mul titudinis peccatorum et indignitatis hominum', et ex racione illa, quia sic contingeret illud tremendum sacramentum inhonorari a multis et prophanari 4, et quia per hoc redde re] tur nimis commune et quasi vile, et quia sic a multis im- piis' manducaretur, qui sibi ipsis in eob iudicium biberent et manducarent3. Quia autem ad istas omnes obiecciones infra in responsione ad raciones solucio debet reservari4 et cum hoc in libro sequenti vel 5° huius multa de hoc dicentur, ideo hic bre- vissime putavi ad has raciones confutandum, et quia non sunt 30 sane neque secundum Christum Jhesum. Nam prima ipsarum', que considerata“ dignitate illius divini sacramenti et indignitate hominum peccatorum dictat et conclu- dit esse illicitum plebem christianam cottidie communicare, est 35 28 De dignitate A. a et pro quo seq. in A, sed del.; cottidie om. C. ras. seq. B. dom. C. om. C. f om. C. beios corr. plebes A; plebeios B. h lin. superpos. B. 1 del. B. k post corr. C. quis C. Cf. Ezech. XXXIV, 2 (vae pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos...). 2 Cf. Coloss. II, 9. 4 v. infra art. V. de aliis Cf. I. Cor. XI, 29. 3 40 obiectionibus (2-5) ab auctore hoc in loco non agitur. ple- g ini-
Strana 85
Solutio obiectionum, quae adducuntur contra cotidianam c. laicorum. 85 risu digna ex eo, quia sic et eodem modo dictabit“ et ter in anno vel semel in anno non communicandum fidelibus chri= stianis, quoniam ter in anno vel semel aut rarius manducare plebes hoc sacramentum non diminuit dignitatem" sacramenti in se, nec auget, ymo diminuit nimis dignitateme hominum sic raro manducancium suum bonum et suam dignificacionem. Item eadem racio concludit, quod neque ad deum et dominum Jhesum Christum propter ipsius inmensam dignitatem et' propter propriam indignitatem homines ullo modo debeant sepe pro- pinquare vel ipsum inquireres, quod manifeste est fatuum et 10 crudele. Ita, quia istius deifici sacramenti est summa dignitas et quia homines sunt maxime eo indigni, quod idcirco non esset licitum cottidie ad ipsum accedere, est per omnia idem dicere, quia isti sunt infirmi, ideo" illicitum est ipsis querere sanitatem; quia sunt peccatores, ideo illicitum est' ipsos requirere remis 15 sionem peccatorum; quia homines sunt debiles et famelici [307b], idcirco non debent sumere suum panem confortantem. Ita modo simili in proposito, quia homines sunt indigni, idcirco est illi- citum ipsis cottidie sumere suam dignitatem, bonitatem et for titudinem atque remissionem peccatorum. Ista racio sine dubio est risu digna et insana, cum omnino per oppositum debet arguere dicendo: quia' homines sunt indigni in se nimis et vacui a bono et indignificant se cottidie, ideo licitum est ipsis et salubre cottidie festinare ad dignificacionem suam etm omnem bonitatem sibi ita datam et 25 pro se" sic preparatam. Ita' cum considerant, quod id" sacra- mentum, plenum dei bonitate, est dignissimum et summum bo num honorabile hominibus datum in hac vita, mox considerent cum hoc, quod illud est proprie" proprium et intrinsecum di- gnissimo et summe bono, quod sit communicabilissimum 30 sui ipsius. Et illic' relucet sua maxima dignitas, quod' ita 5 20 16 Nota bene totum ad calc. fol. sup. A. 27 Nota a. m. A. a declarabit C. b in anno om. C. d dignitatem— Cpost corr. A. diminuit in marg. m. x B. e ita C; indignitatem corr. dignitatem A; in 35 dignitatem B. f et—vel om. C. g phas sit seq. C. h idem corr. ideo A. i in marg. add. A; om. B. k et seq. A, sed del. I excerptum in G, o itam m lineae superpos. B; om. A, C. n et prope G. f. 136 b. p illud C. r q prope corr. proprie A. corr. item B. s illuc C. quia B. summo C. 40
Solutio obiectionum, quae adducuntur contra cotidianam c. laicorum. 85 risu digna ex eo, quia sic et eodem modo dictabit“ et ter in anno vel semel in anno non communicandum fidelibus chri= stianis, quoniam ter in anno vel semel aut rarius manducare plebes hoc sacramentum non diminuit dignitatem" sacramenti in se, nec auget, ymo diminuit nimis dignitateme hominum sic raro manducancium suum bonum et suam dignificacionem. Item eadem racio concludit, quod neque ad deum et dominum Jhesum Christum propter ipsius inmensam dignitatem et' propter propriam indignitatem homines ullo modo debeant sepe pro- pinquare vel ipsum inquireres, quod manifeste est fatuum et 10 crudele. Ita, quia istius deifici sacramenti est summa dignitas et quia homines sunt maxime eo indigni, quod idcirco non esset licitum cottidie ad ipsum accedere, est per omnia idem dicere, quia isti sunt infirmi, ideo" illicitum est ipsis querere sanitatem; quia sunt peccatores, ideo illicitum est' ipsos requirere remis 15 sionem peccatorum; quia homines sunt debiles et famelici [307b], idcirco non debent sumere suum panem confortantem. Ita modo simili in proposito, quia homines sunt indigni, idcirco est illi- citum ipsis cottidie sumere suam dignitatem, bonitatem et for titudinem atque remissionem peccatorum. Ista racio sine dubio est risu digna et insana, cum omnino per oppositum debet arguere dicendo: quia' homines sunt indigni in se nimis et vacui a bono et indignificant se cottidie, ideo licitum est ipsis et salubre cottidie festinare ad dignificacionem suam etm omnem bonitatem sibi ita datam et 25 pro se" sic preparatam. Ita' cum considerant, quod id" sacra- mentum, plenum dei bonitate, est dignissimum et summum bo num honorabile hominibus datum in hac vita, mox considerent cum hoc, quod illud est proprie" proprium et intrinsecum di- gnissimo et summe bono, quod sit communicabilissimum 30 sui ipsius. Et illic' relucet sua maxima dignitas, quod' ita 5 20 16 Nota bene totum ad calc. fol. sup. A. 27 Nota a. m. A. a declarabit C. b in anno om. C. d dignitatem— Cpost corr. A. diminuit in marg. m. x B. e ita C; indignitatem corr. dignitatem A; in 35 dignitatem B. f et—vel om. C. g phas sit seq. C. h idem corr. ideo A. i in marg. add. A; om. B. k et seq. A, sed del. I excerptum in G, o itam m lineae superpos. B; om. A, C. n et prope G. f. 136 b. p illud C. r q prope corr. proprie A. corr. item B. s illuc C. quia B. summo C. 40
Strana 86
86 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 6. 20 liberaliter se communicat indignis, et summa bonitass in eo, quod dat se ipsum malis ad se venientibus et suam bonita- tem sumere volentibus. Similiter in eo, quod ponunt homi- nes indignos, consequenter' debent ponere, quod homines in- 5 digni debent summis conatibus, et quanto sepius" eciame que rere illud, quod potest ipsos salvare ab ipsorum indignitate et induere veram et perfectam dignitatem sibi participatam et con- cessam; et illud est in conmunione' corporis et sanguinis Jhesu Christi nobis nati et nobis sic dati liberaliter in sacramento. 10 Dicere ergo, quod, quia hoc sacramentum, ita sanctum et ita dignum', non debet ita cottidie et communiter communicari a populis, est idem" hoc dicere, quia deus est ita bonus, dignus et sanctus, ideo illicitum est, quod sit communis hominibus in hoc mundo, vel indignum, quod ipsum debeant requirere et de 15 siderare homines peccatores'. Verumptamen quod sit licitum peccatoribus, in quantum tales, cottidie corpus et sanguinem do mini manducare, hoc non dicit" conclusio predicta, sed exclu- dit, cum dicit: christianis sanctis vel sanctificatis licet cottidie communicare. Est tamen hic advertendum, quod omnis indignitas in chri- stiano allegabilis undecumque, si est congnita et confessa in ve- ritate, non facit eum indignum cottidiana vel crebra conmus nione, sed magis e contrario, omnis dignitas moralis, credita et confessa de seipso dignitas vel sanctitas, illa nimis facit in- 25 dignum christianum, quia est superbia et ypocrisis pessima, ceca' et mendosa, ita quod omnis christianus, qui iudicaret se dignum et diceret cottidiana conmunione in hac vita, cuiuscunque sancti- tatis et super omnes homines virtutis et dignitatis emineret et alios iudicaret indignos crebra conmunione, ille solum et maxime 30 esset indignus, quia esset superbus spiritui sancto et mendax. Et e converso omnis christianus, qui solum se ipsum iudicat indignum in veritate cottidiana sancta conmunione et alios iu dicat digniores, talis et in quantum talis et solum est talis dignus. Indignitas ergo hominum scita et confessata" in a ita C; bone A, B. c ras. seq.; summis in marg. b post corr. A. f in marg. m. x B ; conmune post corr. A. e in post ras. B. m.x B. d h hoc dictum seq., A; conmunione post corr. C. g ita seq., sed del. A. dictum seq., sed del. A; dictum seq. C. k lin. superpos.; sed del. B. om. B, C. 1 et—peccatores add. in marg. m. x B; om. A, C. m cottidie O 40 seq., sed del. A. n confessa D, C. tota C. 35
86 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 6. 20 liberaliter se communicat indignis, et summa bonitass in eo, quod dat se ipsum malis ad se venientibus et suam bonita- tem sumere volentibus. Similiter in eo, quod ponunt homi- nes indignos, consequenter' debent ponere, quod homines in- 5 digni debent summis conatibus, et quanto sepius" eciame que rere illud, quod potest ipsos salvare ab ipsorum indignitate et induere veram et perfectam dignitatem sibi participatam et con- cessam; et illud est in conmunione' corporis et sanguinis Jhesu Christi nobis nati et nobis sic dati liberaliter in sacramento. 10 Dicere ergo, quod, quia hoc sacramentum, ita sanctum et ita dignum', non debet ita cottidie et communiter communicari a populis, est idem" hoc dicere, quia deus est ita bonus, dignus et sanctus, ideo illicitum est, quod sit communis hominibus in hoc mundo, vel indignum, quod ipsum debeant requirere et de 15 siderare homines peccatores'. Verumptamen quod sit licitum peccatoribus, in quantum tales, cottidie corpus et sanguinem do mini manducare, hoc non dicit" conclusio predicta, sed exclu- dit, cum dicit: christianis sanctis vel sanctificatis licet cottidie communicare. Est tamen hic advertendum, quod omnis indignitas in chri- stiano allegabilis undecumque, si est congnita et confessa in ve- ritate, non facit eum indignum cottidiana vel crebra conmus nione, sed magis e contrario, omnis dignitas moralis, credita et confessa de seipso dignitas vel sanctitas, illa nimis facit in- 25 dignum christianum, quia est superbia et ypocrisis pessima, ceca' et mendosa, ita quod omnis christianus, qui iudicaret se dignum et diceret cottidiana conmunione in hac vita, cuiuscunque sancti- tatis et super omnes homines virtutis et dignitatis emineret et alios iudicaret indignos crebra conmunione, ille solum et maxime 30 esset indignus, quia esset superbus spiritui sancto et mendax. Et e converso omnis christianus, qui solum se ipsum iudicat indignum in veritate cottidiana sancta conmunione et alios iu dicat digniores, talis et in quantum talis et solum est talis dignus. Indignitas ergo hominum scita et confessata" in a ita C; bone A, B. c ras. seq.; summis in marg. b post corr. A. f in marg. m. x B ; conmune post corr. A. e in post ras. B. m.x B. d h hoc dictum seq., A; conmunione post corr. C. g ita seq., sed del. A. dictum seq., sed del. A; dictum seq. C. k lin. superpos.; sed del. B. om. B, C. 1 et—peccatores add. in marg. m. x B; om. A, C. m cottidie O 40 seq., sed del. A. n confessa D, C. tota C. 35
Strana 87
Vere paenitentes debent admitti ad crebram communionem. 87 veritate non tollit, neque impedit cottidianam ab ipsis humilibus communionem sacramenti, sed magis ab ypocritis, qui se repu tant esse dignos et aspernantur et repellunt ceteros homines, est sublata ab eis saltem cottidiana spiritualis conmunio et' deberet aufferri et sacramentaliter , ne perinde magis ac magis super po pulum plebeium" superbirent'. Item omnis reputacio sue ipsius indignitatis et timoris a facie divini sacramenti, que christianum humiliat in veritate et que preparat ac perurget venire ad dominum deum suum via et forma sibi per deum aperta et concessa, id est ad sacramentum Christi corporis et sanguinis, illa sola venit ex caritate et est virtuosa. Sed reputacio sue indignitatis proprie et perinde timor ad sacramentum veniendi, repellens et ellongans a frequentacione dignificantis atque iustificantis summi boni sibi dati et concessi, id est a sacramento, est magis [308 a] ficcio et excusacio" dolosa vel humiliacio et timor veniens a spiritu carnis et sangui- nis vel a spiritu maligno nequiore‘1 et non a spiritu bono Jhesu Christi. Dico, quod est ficta humiliacio eorum et timor huiusmodi ellongans et dissolvens christianos", quia istis talibus est plenus mundus christianis carnalibus, qui nolunt abnegare2 se ipsos propter Christum, neque volunt perfecte vivere domino suo Jhesu Christo, sed sibi ipsis et esse liberi suis desideriis in hoc mundo; ideo nolunt cottidie vel sepe communicare eius corpori et sanguini, quia per hoc notanter' nimis et per cotti- dianam renovacionem in Christo inciperent manere et Christum 25 in se manentem haberes, et! per consequens varie et propter varia essent restricti in ipsorum conversacione coram deo et co- ram hominibus et quasim necessitati" magis deo et secundum deum vivere°. Et hoc ipsum nolunt neque possunt, allecti et illecti suis propriis concupiscenciis, ideo non properant sepe et 30 5 10 15 20 8 de humilitate et timore A. 15 Nota bene totum in calc. fol. sup. A. a que corr. qui A. b e sacra= ras. seq.; deberet in marg. m.x B. mentabiliter B. dplebium C. e subirent corr. superbirent A. f ita C; post corr. B ; execucio A, D. g nequioris corr. nequiori A. h ita B, D; 35 christianis A, C. i in marg. m. x B; quia A, C. k nimis seq. A; ras. seq. B. l et per—domino suo Jhesu Christo om. D. m ras. seq.; necessitati in marg. m. x B. " post corr. A. ° uniri post corr. C. Cf. Lucae XI, 26. 2 Cf. Matthaei XVI, 24 (... abneget se ipsum...) 3 Cf. Joan. VI, 57 (Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, 40 in me manet et ego in illo.)
Vere paenitentes debent admitti ad crebram communionem. 87 veritate non tollit, neque impedit cottidianam ab ipsis humilibus communionem sacramenti, sed magis ab ypocritis, qui se repu tant esse dignos et aspernantur et repellunt ceteros homines, est sublata ab eis saltem cottidiana spiritualis conmunio et' deberet aufferri et sacramentaliter , ne perinde magis ac magis super po pulum plebeium" superbirent'. Item omnis reputacio sue ipsius indignitatis et timoris a facie divini sacramenti, que christianum humiliat in veritate et que preparat ac perurget venire ad dominum deum suum via et forma sibi per deum aperta et concessa, id est ad sacramentum Christi corporis et sanguinis, illa sola venit ex caritate et est virtuosa. Sed reputacio sue indignitatis proprie et perinde timor ad sacramentum veniendi, repellens et ellongans a frequentacione dignificantis atque iustificantis summi boni sibi dati et concessi, id est a sacramento, est magis [308 a] ficcio et excusacio" dolosa vel humiliacio et timor veniens a spiritu carnis et sangui- nis vel a spiritu maligno nequiore‘1 et non a spiritu bono Jhesu Christi. Dico, quod est ficta humiliacio eorum et timor huiusmodi ellongans et dissolvens christianos", quia istis talibus est plenus mundus christianis carnalibus, qui nolunt abnegare2 se ipsos propter Christum, neque volunt perfecte vivere domino suo Jhesu Christo, sed sibi ipsis et esse liberi suis desideriis in hoc mundo; ideo nolunt cottidie vel sepe communicare eius corpori et sanguini, quia per hoc notanter' nimis et per cotti- dianam renovacionem in Christo inciperent manere et Christum 25 in se manentem haberes, et! per consequens varie et propter varia essent restricti in ipsorum conversacione coram deo et co- ram hominibus et quasim necessitati" magis deo et secundum deum vivere°. Et hoc ipsum nolunt neque possunt, allecti et illecti suis propriis concupiscenciis, ideo non properant sepe et 30 5 10 15 20 8 de humilitate et timore A. 15 Nota bene totum in calc. fol. sup. A. a que corr. qui A. b e sacra= ras. seq.; deberet in marg. m.x B. mentabiliter B. dplebium C. e subirent corr. superbirent A. f ita C; post corr. B ; execucio A, D. g nequioris corr. nequiori A. h ita B, D; 35 christianis A, C. i in marg. m. x B; quia A, C. k nimis seq. A; ras. seq. B. l et per—domino suo Jhesu Christo om. D. m ras. seq.; necessitati in marg. m. x B. " post corr. A. ° uniri post corr. C. Cf. Lucae XI, 26. 2 Cf. Matthaei XVI, 24 (... abneget se ipsum...) 3 Cf. Joan. VI, 57 (Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, 40 in me manet et ego in illo.)
Strana 88
88 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. cottidie uniri cum Christo per sacramentum altaris et dicuntb, quod illud faciant propter humilitatem vel“ reverenciam sacra- mentid, cum faciant ideo, quia volunt sibi ipsis libere vivere et non domino suoe Jhesu Christo. Item dixi, quod talis ipsorum humiliacio vel timor non venit ex deo, sed ex carne et sanguine magis ipsorum maledicta, quia nolunt contempni in mundo propter Christum, sed repus tari, noluntque" esse humiles in Christo et in veritate, sed placet ipsis honor et amicicia huius carnis, ideo nolunt videri devoti 10 esse in Christo vel perfecte ipsum" sequentes. Propter quod no- lunt sepe communicare coram hominibus, aut petere cottidie sacramentum, quia vident ob id alios a secularibus contempni et pati, ideo timent sibi a simili. Item' dico, quod talis ipsorum' humiliacio et timor, qui re 15 trahit et elongat a frequentacione sacramenti, maxime et pluri- mum sit a spiritu nequiori, id est subtiliori", ad decipien- dum, ut ita ipsos seducendo et elongando ab ipsorum una et summa defensione et habundancia, magis ipsos obtenebret et inducat ad suam potestatem. Et est videre hodie, heu, supra 20 modum illos septem spiritus nequiores, suas operaciones subti- lissimas exercentes secundum omne genus seducendi et maxime sub speciebus bonorum in christianis1. Dixi eciam, quod" talis humilitas vel timor elongans et obte nebrans nequaquam est a spiritu sancto, quia ille est, qui primum in quolibet, quem visitat, manu ducit ad Jhesum cruci- fixum et ad unionem ipsius per manducacionem sacramenti. Et quanto magis se humiliat homo et gemit super se ipsum, tanto magis perurget' ipsum spiritus properare ad Christum Jhesum, suam dignificacionem unicam et remissionem peccatorum. Non 30 ergo reputacio indignitatis proprie vel eius congnicio in homine retrahit vel impedit ipsum a crebra communione sacramenti, sed perurget, quamvis ficta humiliacio, fictus timor et" reverencia ad divina sacramenta" secundum hoc, quod dictum est, faciunt hoc 25 a post corr. B. b dicant corr. dicunt A. c lin. superpos. del. et A; et C. 33 d. add. in marg. m. x B; om. A, C. e pio seq. C. f hoc seq. C. g post corr. B. h Christum C. i vel C. k item—manducacionem sacramenti et om. D. 1 in marg. m. x B. m corr. ex subtiliorli A; subtiliore C. n om. C. ° post corr. A. Pita C; a A, B. Com. B, C; secundum—est om. D. 1 Cf. Lucae XI, 26 (»tunc vadit et assumit septem alios spiritus ne- 40 quiores se«).
88 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. cottidie uniri cum Christo per sacramentum altaris et dicuntb, quod illud faciant propter humilitatem vel“ reverenciam sacra- mentid, cum faciant ideo, quia volunt sibi ipsis libere vivere et non domino suoe Jhesu Christo. Item dixi, quod talis ipsorum humiliacio vel timor non venit ex deo, sed ex carne et sanguine magis ipsorum maledicta, quia nolunt contempni in mundo propter Christum, sed repus tari, noluntque" esse humiles in Christo et in veritate, sed placet ipsis honor et amicicia huius carnis, ideo nolunt videri devoti 10 esse in Christo vel perfecte ipsum" sequentes. Propter quod no- lunt sepe communicare coram hominibus, aut petere cottidie sacramentum, quia vident ob id alios a secularibus contempni et pati, ideo timent sibi a simili. Item' dico, quod talis ipsorum' humiliacio et timor, qui re 15 trahit et elongat a frequentacione sacramenti, maxime et pluri- mum sit a spiritu nequiori, id est subtiliori", ad decipien- dum, ut ita ipsos seducendo et elongando ab ipsorum una et summa defensione et habundancia, magis ipsos obtenebret et inducat ad suam potestatem. Et est videre hodie, heu, supra 20 modum illos septem spiritus nequiores, suas operaciones subti- lissimas exercentes secundum omne genus seducendi et maxime sub speciebus bonorum in christianis1. Dixi eciam, quod" talis humilitas vel timor elongans et obte nebrans nequaquam est a spiritu sancto, quia ille est, qui primum in quolibet, quem visitat, manu ducit ad Jhesum cruci- fixum et ad unionem ipsius per manducacionem sacramenti. Et quanto magis se humiliat homo et gemit super se ipsum, tanto magis perurget' ipsum spiritus properare ad Christum Jhesum, suam dignificacionem unicam et remissionem peccatorum. Non 30 ergo reputacio indignitatis proprie vel eius congnicio in homine retrahit vel impedit ipsum a crebra communione sacramenti, sed perurget, quamvis ficta humiliacio, fictus timor et" reverencia ad divina sacramenta" secundum hoc, quod dictum est, faciunt hoc 25 a post corr. B. b dicant corr. dicunt A. c lin. superpos. del. et A; et C. 33 d. add. in marg. m. x B; om. A, C. e pio seq. C. f hoc seq. C. g post corr. B. h Christum C. i vel C. k item—manducacionem sacramenti et om. D. 1 in marg. m. x B. m corr. ex subtiliorli A; subtiliore C. n om. C. ° post corr. A. Pita C; a A, B. Com. B, C; secundum—est om. D. 1 Cf. Lucae XI, 26 (»tunc vadit et assumit septem alios spiritus ne- 40 quiores se«).
Strana 89
Sanctis christianis expedit singulis diebus dominicis communicare. 89 in hominibus, ut horrescant in se ipsis et in aliis cottidianam vulgi communionem in altari. (III) Tercia conclusio erat ista: Sanctis christianis expedit ad salutem singulis diebus dominicis accedere ad communionem sacramenti. Iterum' ista conclusio potest probari ex descripcione istius termini »expedit« superius in notabili posital, quia scilicet est honestum et utile, et hoc dicat racio et scrip- tura etc., quod sit honestum in facie sancte ecclesie, ut scilicet" in suis festis christiani in domino epulentur, et coram domino 10 suo et patre familias liberalissimo splendidissimoque [308 b] in panibus maxime apparet esse honestas Christi Jhesu et ipsius ecclesie seu congregacionis sacrosancte, quoniam scriptum est2 »Splendidum in panibus benedicent populi«, nam oppositum istius fieri in populo et familia christiana est magna inhones 15 tas vel adempcio ete dissipacio maxime glorie' Christi Jhesu et honorificencie populi christiani, puta cum dominus et pater familias sancte ecclesie in spiritu sancto agit sua festa et instruit" sollempnitatem suis pueris et amicis per suos dignos ministros et splendidum apparatum et cum omnia sint' parata, tunc non 20 venire ad solempnitatem3 et non curare vel negligere epulari coram suo piissimo domino et cum suo dilectissimo amico et non renovare cum ipso gaudium et leticiam et cum sua dilecta ecclesia sanctorum et societate amicorum dei non coniocundari via, modo et forma tali, quali ipse pater familias sapiens, pius 25 et omnipotens, voluit fieri, instituit et preparavit, id est comme- dendo et bibendo ipsius corpus et sanguinem in sacramento; ma xima plane inhonestas et inhonoracio domini Jhesu Christi et ipsius tocius societatis sanctorum et parvipendere et dare' in cassum" et perdicionem, quantum est ad se et ad multos, pro 30 quibus erat paratum, omnem sumptum et preciositatem cibi et 5 Capitolum IIIm rubr. A, sed. IIIm del. Nota m. p. 11 De die dominica in calc. fol. sup. A. 14 Nota m. p. A. a tercia—et maxime et principaliter diebus dominicis om. D. bitem C. 35 c ras. seq. B. d om. B. e vel C. f igitur seq., sed del. A, B; seq. C. h fiunt corr. sint B; fiunt A, C. g instituit C. i operari seq., sed 1 k nostri seq. C. del. B. vicissim iri ad perdicionem ita seq. C. m post corr. A, B. 40 1 Vide supra pag. 75. 2 Ecclesiastici XXXI, 28. Cf. Lucae XIV, 17 sq.
Sanctis christianis expedit singulis diebus dominicis communicare. 89 in hominibus, ut horrescant in se ipsis et in aliis cottidianam vulgi communionem in altari. (III) Tercia conclusio erat ista: Sanctis christianis expedit ad salutem singulis diebus dominicis accedere ad communionem sacramenti. Iterum' ista conclusio potest probari ex descripcione istius termini »expedit« superius in notabili posital, quia scilicet est honestum et utile, et hoc dicat racio et scrip- tura etc., quod sit honestum in facie sancte ecclesie, ut scilicet" in suis festis christiani in domino epulentur, et coram domino 10 suo et patre familias liberalissimo splendidissimoque [308 b] in panibus maxime apparet esse honestas Christi Jhesu et ipsius ecclesie seu congregacionis sacrosancte, quoniam scriptum est2 »Splendidum in panibus benedicent populi«, nam oppositum istius fieri in populo et familia christiana est magna inhones 15 tas vel adempcio ete dissipacio maxime glorie' Christi Jhesu et honorificencie populi christiani, puta cum dominus et pater familias sancte ecclesie in spiritu sancto agit sua festa et instruit" sollempnitatem suis pueris et amicis per suos dignos ministros et splendidum apparatum et cum omnia sint' parata, tunc non 20 venire ad solempnitatem3 et non curare vel negligere epulari coram suo piissimo domino et cum suo dilectissimo amico et non renovare cum ipso gaudium et leticiam et cum sua dilecta ecclesia sanctorum et societate amicorum dei non coniocundari via, modo et forma tali, quali ipse pater familias sapiens, pius 25 et omnipotens, voluit fieri, instituit et preparavit, id est comme- dendo et bibendo ipsius corpus et sanguinem in sacramento; ma xima plane inhonestas et inhonoracio domini Jhesu Christi et ipsius tocius societatis sanctorum et parvipendere et dare' in cassum" et perdicionem, quantum est ad se et ad multos, pro 30 quibus erat paratum, omnem sumptum et preciositatem cibi et 5 Capitolum IIIm rubr. A, sed. IIIm del. Nota m. p. 11 De die dominica in calc. fol. sup. A. 14 Nota m. p. A. a tercia—et maxime et principaliter diebus dominicis om. D. bitem C. 35 c ras. seq. B. d om. B. e vel C. f igitur seq., sed del. A, B; seq. C. h fiunt corr. sint B; fiunt A, C. g instituit C. i operari seq., sed 1 k nostri seq. C. del. B. vicissim iri ad perdicionem ita seq. C. m post corr. A, B. 40 1 Vide supra pag. 75. 2 Ecclesiastici XXXI, 28. Cf. Lucae XIV, 17 sq.
Strana 90
90 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. potus, ubi thauri“ pingwes et multum valde constantes sunt oc cisi et altilia multa et omnia cum maximis impensis preparata, laborem quoque dispensatorum dignissimorum, id est sacerdo tum et gloriosorum ministrorum, et omnem splendidum appa- 5 ratum, quoad usum suum ducere in nichiluml. O magna iniuria et contemptus summi patris familias, dehinc tocius eius ecclesie gloriose! Proinde illi, quos ewangelium Luce loquitur, invitati ad prandium, cum non venissent et satis honeste et racionabiliter, ut apparet, petiverunt se excusari aput domi- 10 num, dominus cene nequaquam ipsorum excusacionem ullam acceptavit, sed iratus abiecit ipsos a sua amicicia et condempnavit- sic omnis christianus, qui renuit temerarie saltim diebus festis cum Christo Jhesu epulari et maxime et principaliter diebus dominicis. Que ex magnis et insignibus factis et privilegiis hoc sibi obti- 15 nuit dies dominica inter omnes dies anni, ut modo peculiari vocetur dies dominica, dies requiei domini, in qua dominus requievit et dominus Jhesus singulariter et notanter suos amicos illo die suo visitat et epulatur cum suis dilectis et in eis tunc quiescit et ab antiquo visitavit semper die septima et epulatus 20 est" cum eis et in ipsis requievit3. Et idcirco dulcissimus do minus ab antiquo singulare preceptum et precipuum dedit suo populo dicens4: »Memento, ut diem requiecionis' domini sancti- fices«, ac si dicatur, memento diei dominice', quod ipsa est dies dominica, in qua dominus vult tecum quiescere in spiritu et 25 veritate et tecum et “ tul cum ipso epulari, ut non impedias sibi per ullum eventum in mente tua vel corpore illum diem. Ista est nempe dies, de qua ad litteram scriptura loquitur dicens': »Hec est dies, quam fecit dominus, exultemus et epulemur in eal.« Istam quippe diem dulcissimus Jhesus honoravit mirabiliter per 30 suam nativitatem, resurreccionem, spiritus sancti missionem et 11 De die dominica nota m. p. A. 22 Memento, ut diem sabbati sanctifices. Quomodo sanctificari debet, nota a. m. A. a et seq., sed del. B. b ita B; quo A; splendorem apparatumque 35 usum... ita C. c nomen seq. D. deita D; om. A, B, C. e sunt seq. A. h add. in marg. sed del. f die dominico C. g et tu cum ipso om. D. m. x B ; om. A, C, D. i in seq., sed del. A; ras. seq. B. 1 Cf. Matth. XXII, 2—4. 3 Cf. ex. gr. 2 Cf. Lucae XIV, 16—24. Ex. XX, 8. 5 Cf. Psalm. CXVII, 24 (Haec est dies, Joann. XX, 19. 40 quam fecit Dominus, exultemus et laetemur in ea).
90 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. potus, ubi thauri“ pingwes et multum valde constantes sunt oc cisi et altilia multa et omnia cum maximis impensis preparata, laborem quoque dispensatorum dignissimorum, id est sacerdo tum et gloriosorum ministrorum, et omnem splendidum appa- 5 ratum, quoad usum suum ducere in nichiluml. O magna iniuria et contemptus summi patris familias, dehinc tocius eius ecclesie gloriose! Proinde illi, quos ewangelium Luce loquitur, invitati ad prandium, cum non venissent et satis honeste et racionabiliter, ut apparet, petiverunt se excusari aput domi- 10 num, dominus cene nequaquam ipsorum excusacionem ullam acceptavit, sed iratus abiecit ipsos a sua amicicia et condempnavit- sic omnis christianus, qui renuit temerarie saltim diebus festis cum Christo Jhesu epulari et maxime et principaliter diebus dominicis. Que ex magnis et insignibus factis et privilegiis hoc sibi obti- 15 nuit dies dominica inter omnes dies anni, ut modo peculiari vocetur dies dominica, dies requiei domini, in qua dominus requievit et dominus Jhesus singulariter et notanter suos amicos illo die suo visitat et epulatur cum suis dilectis et in eis tunc quiescit et ab antiquo visitavit semper die septima et epulatus 20 est" cum eis et in ipsis requievit3. Et idcirco dulcissimus do minus ab antiquo singulare preceptum et precipuum dedit suo populo dicens4: »Memento, ut diem requiecionis' domini sancti- fices«, ac si dicatur, memento diei dominice', quod ipsa est dies dominica, in qua dominus vult tecum quiescere in spiritu et 25 veritate et tecum et “ tul cum ipso epulari, ut non impedias sibi per ullum eventum in mente tua vel corpore illum diem. Ista est nempe dies, de qua ad litteram scriptura loquitur dicens': »Hec est dies, quam fecit dominus, exultemus et epulemur in eal.« Istam quippe diem dulcissimus Jhesus honoravit mirabiliter per 30 suam nativitatem, resurreccionem, spiritus sancti missionem et 11 De die dominica nota m. p. A. 22 Memento, ut diem sabbati sanctifices. Quomodo sanctificari debet, nota a. m. A. a et seq., sed del. B. b ita B; quo A; splendorem apparatumque 35 usum... ita C. c nomen seq. D. deita D; om. A, B, C. e sunt seq. A. h add. in marg. sed del. f die dominico C. g et tu cum ipso om. D. m. x B ; om. A, C, D. i in seq., sed del. A; ras. seq. B. 1 Cf. Matth. XXII, 2—4. 3 Cf. ex. gr. 2 Cf. Lucae XIV, 16—24. Ex. XX, 8. 5 Cf. Psalm. CXVII, 24 (Haec est dies, Joann. XX, 19. 40 quam fecit Dominus, exultemus et laetemur in ea).
Strana 91
Quid sit substantiale solemnitatis diei dominicae. 91 suorum secretorum revelacionem et sanctorum visitacionem nec- non per alia multa inennarrabilia, que' causa brevitatis obmitto. O quam ergo honorabile et honestum est christianis [309 a] ipsam summopere sanctificare et honorare! Quod si dicas: tamen honoratur a christianis ista dies maxime in templis ecclesie, utpote cum cantu et officio solempniori, cum oracionibus et cerimoniis variis, consuetis et splendidis; ad hoc dico, quod illa omnia non sunt substanciale solempnitatis Jhesu et eius festi, sed epulari et exultare cum Jhesu in spiritu et veritate. Et dices forte : tamen fit ista epulacio spiritualis cum 10 Jhesu a populis christianis in diebus dominicis, cum psallunt, orant, cantant et predicant; dico iterum, quod illa quidem sunt preparacio festivitatis Jhesu et quedam participacio et splendores sanctorum in solempnitate", sed non sunt reale seu substanciale convivii Jhesu Christi, quia non sunt panis, qui de celo des 15 cendit1, nec ipsa sunt corpus Christi et sanguis Christi neque participantur et preponuntur familie et amicis Jhesu tali modo et forma optima, iocundissima et pulcherrima, quali dominus Jhesus preparavit, instituit fieri et donavit, sed modo et forma ex doctrinis et mandatis hominum' composita et inventa. Et si 20 queris dicens: quid ergo est substanciale solempnitatis Christi et que est propria preparacio convivii Jhesu, dico, quod substan- ciale et beatitudo tota simulpropter solempnitatis et festivi- tatis Jhesu Christi et ecclesie sive congregacionis sanctorum est manducare et bibere corpus et sanguinem Jhesu 25 Christi; non dico tantum spiritualiter, sed sacra mentaliter et corporaliter de altari. Et ista est pre paracio eius? et hec est voluntas patris familias piissimi Jhesu crucifixi, quia ipse ita fecit, accipiens panem, gracias agens' fregit et dixit': »Accipite et comedite, hoc est' corpus meum; similiter 30 et calicem, postquam cenavit, dicens: »Bibite ex hoc omnes.« Prop ter quod scriptum est4: »Parasti cibum illorum, quoniam ita est 5 8 et 20 Quid sit substanciale de solemnitate diei dominice, sive festi Jhesu Christi, notandum A; substanciale solemnitatis diei rubr. A. a que—obmitto om. D. b exultari C. c preparacio C. d sancto: 35 rum seq., sed del. A. e convivium C. f iocunda C. g in marg. C. h in marg. m. x B. i et cetera seq; fregit—in missa admittantur om. D. k ita C; hoc est om. A, B. 2 Psalm. LXIV, 10 (quoniam ita est prae Cf. ex. gr. Joan. VI. 33. Cf. Matth. XXVI, 26—27. 1 Cf. Psalm. LXIV, 10. paratio eius). 40
Quid sit substantiale solemnitatis diei dominicae. 91 suorum secretorum revelacionem et sanctorum visitacionem nec- non per alia multa inennarrabilia, que' causa brevitatis obmitto. O quam ergo honorabile et honestum est christianis [309 a] ipsam summopere sanctificare et honorare! Quod si dicas: tamen honoratur a christianis ista dies maxime in templis ecclesie, utpote cum cantu et officio solempniori, cum oracionibus et cerimoniis variis, consuetis et splendidis; ad hoc dico, quod illa omnia non sunt substanciale solempnitatis Jhesu et eius festi, sed epulari et exultare cum Jhesu in spiritu et veritate. Et dices forte : tamen fit ista epulacio spiritualis cum 10 Jhesu a populis christianis in diebus dominicis, cum psallunt, orant, cantant et predicant; dico iterum, quod illa quidem sunt preparacio festivitatis Jhesu et quedam participacio et splendores sanctorum in solempnitate", sed non sunt reale seu substanciale convivii Jhesu Christi, quia non sunt panis, qui de celo des 15 cendit1, nec ipsa sunt corpus Christi et sanguis Christi neque participantur et preponuntur familie et amicis Jhesu tali modo et forma optima, iocundissima et pulcherrima, quali dominus Jhesus preparavit, instituit fieri et donavit, sed modo et forma ex doctrinis et mandatis hominum' composita et inventa. Et si 20 queris dicens: quid ergo est substanciale solempnitatis Christi et que est propria preparacio convivii Jhesu, dico, quod substan- ciale et beatitudo tota simulpropter solempnitatis et festivi- tatis Jhesu Christi et ecclesie sive congregacionis sanctorum est manducare et bibere corpus et sanguinem Jhesu 25 Christi; non dico tantum spiritualiter, sed sacra mentaliter et corporaliter de altari. Et ista est pre paracio eius? et hec est voluntas patris familias piissimi Jhesu crucifixi, quia ipse ita fecit, accipiens panem, gracias agens' fregit et dixit': »Accipite et comedite, hoc est' corpus meum; similiter 30 et calicem, postquam cenavit, dicens: »Bibite ex hoc omnes.« Prop ter quod scriptum est4: »Parasti cibum illorum, quoniam ita est 5 8 et 20 Quid sit substanciale de solemnitate diei dominice, sive festi Jhesu Christi, notandum A; substanciale solemnitatis diei rubr. A. a que—obmitto om. D. b exultari C. c preparacio C. d sancto: 35 rum seq., sed del. A. e convivium C. f iocunda C. g in marg. C. h in marg. m. x B. i et cetera seq; fregit—in missa admittantur om. D. k ita C; hoc est om. A, B. 2 Psalm. LXIV, 10 (quoniam ita est prae Cf. ex. gr. Joan. VI. 33. Cf. Matth. XXVI, 26—27. 1 Cf. Psalm. LXIV, 10. paratio eius). 40
Strana 92
92 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. preparacio eius.« Et ita instituit fieri et dixit!: »Hoc facite in meam conmemoracionem;« et ita apostoli acceperunt a domino, ita et Paulus in tercio celo raptus accepit a domino et ita tradidit ecclesie2 quemadmodum scriptum est3: »Parasti in dulcedine tua pauperi deus,« atque iterum4: »Memoriam fecit mirabilium suorum miseri cors et miserator dominus, escam dedit timentibus se«; et pro- pheta5: »Quid bonum eius, aut quid pulchrum eius, nisia vinum electorum et triticum germinans virgines«. Non ergo melius, non pulcherius quid habent christiani in festis suis et convivio Jhesu 10 Christi, nisi hoc' vinum electorum et frumentum' germinans vir gines, que dominus Jhesus eis ita preparavit, id est tali modo et forma bibere ipsum et manducare, quali modo est preparatum in altari. Quod si dicas: tamen sacerdotes manducant cottidie et ma 15 xime in diebus festis" et dominicis singulis coram populo chris- tiano; ad hoc dico, quod illi' non sufficit tantum a sacerdotibus fieri Christo Jhesu, neque est contentus' pater familias de eo, si ministri' mense communis comeduntmet et bibunt coram pueris eius et karissimis amicis, ceteraque dilecta eius familia famem 20 paciente et pre" inedia moriente, non sufficit iusticie dei et veri tati, quod dispensatores ciborum, dignos se arbitrantes, soli com- medunt et bibunt, vacuis relictis filiis regni et amicis et ita rece dentibus de summo festo vacuis et incommunicatis in domos suas. Quid enim sacerdotes, nisi ministri ecclesie et dispensatores' panis 25 et vini in familia Jhesu Christi? Quare ergo ad hoc est deven tum in domo communis patris familias et liberalissimi atque divitis in omnes, quod ipsi soli ministri mense et sine timore pascunt se ipsos', ceteros quasi indignos reputantes et repellentes vel non invitantes ad domini Jhesu solempnitatem. Et si dicas adhuc: tamen populus communicat" corpori Christi in sacerdote et per sacerdotes, ad hoc quero et dico, quare sit per sacerdotem, cum melius per se ipsum possit communicare. Iterum quare sic et non pocius modo illo et forma, qua Christus 30 a ita C; om. cet. cod. b frumentum et seq. C. C et frumentum om. C. 35 d festivis C. e illo post corr. B; om. C. f post corr. B. g post corr. A, B. h pii C. i add. in marg. m.x B. k christianis seq. C. Ichris m Christi corpori et sangvini in sacerdote...ita seq. C. tianis corr. panis A. n ita C; post corr. a. m. A. 3 1 2 Psalm. LXVII, 11. Lucae XXII, 19. Cf. II. Cor. XII, 2. 40 Psalm. CX, 4—5. 6 Cf. Ezech. XXXIV, 2. Zach. IX, 17.
92 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. preparacio eius.« Et ita instituit fieri et dixit!: »Hoc facite in meam conmemoracionem;« et ita apostoli acceperunt a domino, ita et Paulus in tercio celo raptus accepit a domino et ita tradidit ecclesie2 quemadmodum scriptum est3: »Parasti in dulcedine tua pauperi deus,« atque iterum4: »Memoriam fecit mirabilium suorum miseri cors et miserator dominus, escam dedit timentibus se«; et pro- pheta5: »Quid bonum eius, aut quid pulchrum eius, nisia vinum electorum et triticum germinans virgines«. Non ergo melius, non pulcherius quid habent christiani in festis suis et convivio Jhesu 10 Christi, nisi hoc' vinum electorum et frumentum' germinans vir gines, que dominus Jhesus eis ita preparavit, id est tali modo et forma bibere ipsum et manducare, quali modo est preparatum in altari. Quod si dicas: tamen sacerdotes manducant cottidie et ma 15 xime in diebus festis" et dominicis singulis coram populo chris- tiano; ad hoc dico, quod illi' non sufficit tantum a sacerdotibus fieri Christo Jhesu, neque est contentus' pater familias de eo, si ministri' mense communis comeduntmet et bibunt coram pueris eius et karissimis amicis, ceteraque dilecta eius familia famem 20 paciente et pre" inedia moriente, non sufficit iusticie dei et veri tati, quod dispensatores ciborum, dignos se arbitrantes, soli com- medunt et bibunt, vacuis relictis filiis regni et amicis et ita rece dentibus de summo festo vacuis et incommunicatis in domos suas. Quid enim sacerdotes, nisi ministri ecclesie et dispensatores' panis 25 et vini in familia Jhesu Christi? Quare ergo ad hoc est deven tum in domo communis patris familias et liberalissimi atque divitis in omnes, quod ipsi soli ministri mense et sine timore pascunt se ipsos', ceteros quasi indignos reputantes et repellentes vel non invitantes ad domini Jhesu solempnitatem. Et si dicas adhuc: tamen populus communicat" corpori Christi in sacerdote et per sacerdotes, ad hoc quero et dico, quare sit per sacerdotem, cum melius per se ipsum possit communicare. Iterum quare sic et non pocius modo illo et forma, qua Christus 30 a ita C; om. cet. cod. b frumentum et seq. C. C et frumentum om. C. 35 d festivis C. e illo post corr. B; om. C. f post corr. B. g post corr. A, B. h pii C. i add. in marg. m.x B. k christianis seq. C. Ichris m Christi corpori et sangvini in sacerdote...ita seq. C. tianis corr. panis A. n ita C; post corr. a. m. A. 3 1 2 Psalm. LXVII, 11. Lucae XXII, 19. Cf. II. Cor. XII, 2. 40 Psalm. CX, 4—5. 6 Cf. Ezech. XXXIV, 2. Zach. IX, 17.
Strana 93
Laicis non sufficit, si sacerdos sumat pro eis sacramentum. 93 instituit et fecit quemlibet communicandum sue' carni et san- guini, cum dixerit1: »Sumite ex hoc omnes« et non solum aliqui et' alii non; et iterum dixit2: »Accipite et dividite inter vos." Item quis scit de hoc, aut cui notum est, vel quis demonstrabit et probabit hoc, quod populus astans misse manducet corpus et sanguinem Christi in sacramento? Aut quis de populo, post- quam astitit' misse sancte, audebit affirmare et dicere: ,ego hodie manducavi corpus et sanguinem Jhesu Christi', vel [309 b] di cere: ,ego“ hodie astans misse commedi panem celestem nostrum cottidianum', licet dicere quidem possit: ,ego hodie vidi panem 10 et potum deificum in sancta missa.' Sed iudicet hoc sancta eccle- sia, si satis est indigenti et sicienti solum videre panem suum et non gustare tali modo, quali est sibi datus et preparatus. Non enim cibus et potus sunt preparata indigentibus et fame licis ad videndum, sed ad commedendum et bibendum. Aut 15 quis poterit de hoc gaudere et impingwari, quod sacerdos per se manducat et bibit sacramentum, cum eciam ipsemet potuit accedere ad cibum, sed noluit et contempsit. Putasne, si dabi- tur participacio manducacionis tali torpido et negligenti et non esurienti, neque festinanti ad cibum celestem tali modo et forma, 20 in qua sibi dominus preparavit? Non puto ego, quod huius modi ad spiritualem manducacionem umquam in missa admit- tantur. Latentissima est enim' manducacio huius spiritualis, solis angelis in celis" conpetens, qui sunt puri spiritus, et soli spiritui sancto congnita, de qua homines incarnati, nubilati nichil sciunt 25 sentire vel affirmare, ergo' neque ipsam eligere vel exercere, sed istam', id est! in sacramento visibilem et tractabilem omni ho mini bono et malo, et- quam nobis dominus preparavit, que est optima et conpetentissima saluberrimaque hominibus adhuc in carne, quia est visibilis, tractabilis et eligibilis homini, quando 30 vult, ubi vult, a“ quo vult', ergo istam voluit dominus Jhesus 8 Non satis est aspicere et videre corpus Christi, sed requiritur neces- sario gustare in c. f. sup. m. post. A. 10 astans misse vidi panem et potum a. m. A. 25 De manducacione spirituali a. m. post. A. Manducacio spiritualis non 35 homini, [sed] soli spiritui sancto cognita a. m. A. a suo C. b alii seq., sed del. A. c in marg. add. m. x B. d om. C. autem D. fom. D. g celo D. h ita A, C; incarnati corr. in carne B. ergo—frequentari om. D. k ita C; ista A, B, I scilicet C. m in A. om. C. o quo wlt in marg. a. m. C. Cf. Marci XIV, 22 (sed voces non sunt biblicae). 2 Lucae XXII, 17. 40
Laicis non sufficit, si sacerdos sumat pro eis sacramentum. 93 instituit et fecit quemlibet communicandum sue' carni et san- guini, cum dixerit1: »Sumite ex hoc omnes« et non solum aliqui et' alii non; et iterum dixit2: »Accipite et dividite inter vos." Item quis scit de hoc, aut cui notum est, vel quis demonstrabit et probabit hoc, quod populus astans misse manducet corpus et sanguinem Christi in sacramento? Aut quis de populo, post- quam astitit' misse sancte, audebit affirmare et dicere: ,ego hodie manducavi corpus et sanguinem Jhesu Christi', vel [309 b] di cere: ,ego“ hodie astans misse commedi panem celestem nostrum cottidianum', licet dicere quidem possit: ,ego hodie vidi panem 10 et potum deificum in sancta missa.' Sed iudicet hoc sancta eccle- sia, si satis est indigenti et sicienti solum videre panem suum et non gustare tali modo, quali est sibi datus et preparatus. Non enim cibus et potus sunt preparata indigentibus et fame licis ad videndum, sed ad commedendum et bibendum. Aut 15 quis poterit de hoc gaudere et impingwari, quod sacerdos per se manducat et bibit sacramentum, cum eciam ipsemet potuit accedere ad cibum, sed noluit et contempsit. Putasne, si dabi- tur participacio manducacionis tali torpido et negligenti et non esurienti, neque festinanti ad cibum celestem tali modo et forma, 20 in qua sibi dominus preparavit? Non puto ego, quod huius modi ad spiritualem manducacionem umquam in missa admit- tantur. Latentissima est enim' manducacio huius spiritualis, solis angelis in celis" conpetens, qui sunt puri spiritus, et soli spiritui sancto congnita, de qua homines incarnati, nubilati nichil sciunt 25 sentire vel affirmare, ergo' neque ipsam eligere vel exercere, sed istam', id est! in sacramento visibilem et tractabilem omni ho mini bono et malo, et- quam nobis dominus preparavit, que est optima et conpetentissima saluberrimaque hominibus adhuc in carne, quia est visibilis, tractabilis et eligibilis homini, quando 30 vult, ubi vult, a“ quo vult', ergo istam voluit dominus Jhesus 8 Non satis est aspicere et videre corpus Christi, sed requiritur neces- sario gustare in c. f. sup. m. post. A. 10 astans misse vidi panem et potum a. m. A. 25 De manducacione spirituali a. m. post. A. Manducacio spiritualis non 35 homini, [sed] soli spiritui sancto cognita a. m. A. a suo C. b alii seq., sed del. A. c in marg. add. m. x B. d om. C. autem D. fom. D. g celo D. h ita A, C; incarnati corr. in carne B. ergo—frequentari om. D. k ita C; ista A, B, I scilicet C. m in A. om. C. o quo wlt in marg. a. m. C. Cf. Marci XIV, 22 (sed voces non sunt biblicae). 2 Lucae XXII, 17. 40
Strana 94
94 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 6. et instituit exerceri et frequentari. Quapropter, quicunque spon- tanee declinat istama, non admittetur ad spiritualem, quia renuit humanam et transfert se ad angelicam, non' vult illo modo et forma, in quo vel in qua sibi deus preparavit et donavit, et 5 vult modo suo proprio et secundum suam abstractam et sepa- ratam voluntatem manducare cibum dei in domo dei. Et de hiis magis infra in responsione ad raciones in oppositum superius adductas1. Adhuc forte instabis dicens: tamen populus christianus sin 10 gulis diebus dominicis ad minus convenit ad missam et ibi videt divinum sacramentum et devote veneratur et adorat in manibus sacerdotis; ad hoc dico, sicut prius', quod" videre cibum et potum et venerari in solempnitate celebriter vel convivio' non est substanciale festivitatis neque propositum principale eius, 15 sed epulari et in eo letari et laudare dominum. Item non pro eo pater familias dedit pius Jhesus corpus suum suis" amato- ribus in cibum et sanguinem suum in potum, ut per hoc et in eo videretur et coleretur, sed pro eo cibus datus est, ut com- mederetur et potus, ut ipsum potarent homines; et pro eo atque 20 in eo maxime cibus veneratur et colitur, dum honeste et utiliter manducatur', et potus, dum utiliter bibitur. Ideoque non suf- ficit Christo Jhesu emulatori maximo sui convivii cum amicis et sua dilecta familia, ut solum videatur et veneretur in cibo et potu sic a se institutis et donatis, quia si voluisset, tunc pro- 25 vidisset se conpetencius per visum atrectari secundum obiecta congrua visui humano et fruibilia sese per oculosk. Nunc autem, quia instituit et donavit se communicabilem atque preparavit in cibo et potu, obiectis propriis gustus hominis et oris eius, ad quod' concurrunt magis habundanter et proprie omnes alii sen- 30 sus, vel fruicio et operacio omnium quinque sensuum, utpote" visus, auditus, tactus, odoratus, et omnia ista serviunt gustui et maxime sunt propter gustum, ideo dicit scriptural: »Gustate et 1 [Renluens homo sacramentalem manducacionem [non] admittitur ad spiritualem a. m. (absc.) A. 16 Corpus Christi datum in cibum non est... datum, ut in eo Christus videretur, [et] coleretur tantum, sed ut manducetur a. m. (absc.) A. a sacramentalem D. b non vult—adductas om. D. “ sicut prius om. D. d quia C. non seq., sed del. A, B. f neque seq. B. g in marg. B. h ita C; manducantur A. i emulari C. k pre oculis C; nunc—sicient 40 om. D. I ita post corr. m. x B; atque A; a quo C. ut puta C. m 1 Vide supra art. I., pag. 13 sq. et infra art. V., pag.129 sq. 2 Psalm. XXXIII, 9. 35
94 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 6. et instituit exerceri et frequentari. Quapropter, quicunque spon- tanee declinat istama, non admittetur ad spiritualem, quia renuit humanam et transfert se ad angelicam, non' vult illo modo et forma, in quo vel in qua sibi deus preparavit et donavit, et 5 vult modo suo proprio et secundum suam abstractam et sepa- ratam voluntatem manducare cibum dei in domo dei. Et de hiis magis infra in responsione ad raciones in oppositum superius adductas1. Adhuc forte instabis dicens: tamen populus christianus sin 10 gulis diebus dominicis ad minus convenit ad missam et ibi videt divinum sacramentum et devote veneratur et adorat in manibus sacerdotis; ad hoc dico, sicut prius', quod" videre cibum et potum et venerari in solempnitate celebriter vel convivio' non est substanciale festivitatis neque propositum principale eius, 15 sed epulari et in eo letari et laudare dominum. Item non pro eo pater familias dedit pius Jhesus corpus suum suis" amato- ribus in cibum et sanguinem suum in potum, ut per hoc et in eo videretur et coleretur, sed pro eo cibus datus est, ut com- mederetur et potus, ut ipsum potarent homines; et pro eo atque 20 in eo maxime cibus veneratur et colitur, dum honeste et utiliter manducatur', et potus, dum utiliter bibitur. Ideoque non suf- ficit Christo Jhesu emulatori maximo sui convivii cum amicis et sua dilecta familia, ut solum videatur et veneretur in cibo et potu sic a se institutis et donatis, quia si voluisset, tunc pro- 25 vidisset se conpetencius per visum atrectari secundum obiecta congrua visui humano et fruibilia sese per oculosk. Nunc autem, quia instituit et donavit se communicabilem atque preparavit in cibo et potu, obiectis propriis gustus hominis et oris eius, ad quod' concurrunt magis habundanter et proprie omnes alii sen- 30 sus, vel fruicio et operacio omnium quinque sensuum, utpote" visus, auditus, tactus, odoratus, et omnia ista serviunt gustui et maxime sunt propter gustum, ideo dicit scriptural: »Gustate et 1 [Renluens homo sacramentalem manducacionem [non] admittitur ad spiritualem a. m. (absc.) A. 16 Corpus Christi datum in cibum non est... datum, ut in eo Christus videretur, [et] coleretur tantum, sed ut manducetur a. m. (absc.) A. a sacramentalem D. b non vult—adductas om. D. “ sicut prius om. D. d quia C. non seq., sed del. A, B. f neque seq. B. g in marg. B. h ita C; manducantur A. i emulari C. k pre oculis C; nunc—sicient 40 om. D. I ita post corr. m. x B; atque A; a quo C. ut puta C. m 1 Vide supra art. I., pag. 13 sq. et infra art. V., pag.129 sq. 2 Psalm. XXXIII, 9. 35
Strana 95
Laicis non sufficit venire ad missam et videre sacerdotem communicantem. 95 videte, quoniam suavis est dominus«, et alibil: »Edent me et adhuc esurient, bibent et adhuc sicient« — ideo suavissimus Jhesus non vult, ut solum videatur a populis in missa neque est con- tentusa, quod solum ita veneretur, scilicet aliter', quam ipse in stituit et ostendit, cum dixit2: »Accipite et comedite etc.«, etd alibi3: »Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus«, et: »Qui manducat meam carnem ete bibit meum san- guinem, in me manet et ego in eo«; ecce non dicit: qui videt et veneratur' etc. Et hec sint" dicta de honestate solempnitatis christiane, ut simul congregati manducent et bibant coram do mino, gaudentes simul et laudantes, sicut scriptum est 4: »Edent pauperes et saturabuntur', laudabunt dominum, qui requirunt eum, vivent corda eorum in secula seculorum.« Nichil enim' honestius in festo et convivio, nisi splendor in panibus et libe ralitas', communicacioque in potu et cibo letancium etm laudan cium dominum [310 a]. Sed" quod ad hoc sit scriptura, puta quod adhuc' christianis sanctis expedit, ut ad minus singulis diebus dominicis commu nicent altaris sacramento, patet hoc per doctores, qui, ubi" supra, sunt de hoc multi collecti5, seu dicta ipsorum, ut per Augusti« 20 num, qui dicit6: »Cottidie sumere eukaristiam nec laudo, nec vitupero, singulis autem diebus dominicis suadeo et hortor« et Ambrosius et alii ubi supra. Et specialiter scriptura Veteris testamenti multum ad hoc facit, videlicet quod christiani, ma xime cum mutuo conveniunt in festis sanctis ac simul, tunc do 25 mino offerant pariterque coram domino tunc epulentur. Nam Iudei in figura ita conmuniter faciebant. Quocienscunque enim" populus dei sub lege Moysy festa sua agebat, calendas suas aut solempnitates, tunc semper deo simul offerebant et de sacri- 10 15 20 De die dominica A. 26 Nota de Iudeis m. post. A. a contemptus corr. contentus A. b d c ipse seq. C. alter C. f ita C; venerentur A ; potus om. D. e et bibit—secula seculorum om. D. h venerentur corr. veneretur B. g sunt C. letentur corr. saturabuntur k igitur D. 1 libertas C. 35 i om. C. in marg. a. m. A; letentur B, C. m ita C; om. A, B. " sed—ubi supra om. D. p ut seq. C. 0 om. C. r om. C. s ita C, D; in ras. B ; q et—supra add. in marg. a. m. C. eam A. t festivitates C. Eccli. XXIV, 29. 2 Matth. XXVI, 26. Joann. VI, 56—57. 4 Psalm. XXI, 27. Vide supra l. III., tr. 3 in vol. II, pag. 68 sq. 6 Cf. S. Augus 40 tini De ecclesiasticis dogmatibus (ed. Migne, vol. 42, col. 1217); v. supra pag. 79. et— 30
Laicis non sufficit venire ad missam et videre sacerdotem communicantem. 95 videte, quoniam suavis est dominus«, et alibil: »Edent me et adhuc esurient, bibent et adhuc sicient« — ideo suavissimus Jhesus non vult, ut solum videatur a populis in missa neque est con- tentusa, quod solum ita veneretur, scilicet aliter', quam ipse in stituit et ostendit, cum dixit2: »Accipite et comedite etc.«, etd alibi3: »Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus«, et: »Qui manducat meam carnem ete bibit meum san- guinem, in me manet et ego in eo«; ecce non dicit: qui videt et veneratur' etc. Et hec sint" dicta de honestate solempnitatis christiane, ut simul congregati manducent et bibant coram do mino, gaudentes simul et laudantes, sicut scriptum est 4: »Edent pauperes et saturabuntur', laudabunt dominum, qui requirunt eum, vivent corda eorum in secula seculorum.« Nichil enim' honestius in festo et convivio, nisi splendor in panibus et libe ralitas', communicacioque in potu et cibo letancium etm laudan cium dominum [310 a]. Sed" quod ad hoc sit scriptura, puta quod adhuc' christianis sanctis expedit, ut ad minus singulis diebus dominicis commu nicent altaris sacramento, patet hoc per doctores, qui, ubi" supra, sunt de hoc multi collecti5, seu dicta ipsorum, ut per Augusti« 20 num, qui dicit6: »Cottidie sumere eukaristiam nec laudo, nec vitupero, singulis autem diebus dominicis suadeo et hortor« et Ambrosius et alii ubi supra. Et specialiter scriptura Veteris testamenti multum ad hoc facit, videlicet quod christiani, ma xime cum mutuo conveniunt in festis sanctis ac simul, tunc do 25 mino offerant pariterque coram domino tunc epulentur. Nam Iudei in figura ita conmuniter faciebant. Quocienscunque enim" populus dei sub lege Moysy festa sua agebat, calendas suas aut solempnitates, tunc semper deo simul offerebant et de sacri- 10 15 20 De die dominica A. 26 Nota de Iudeis m. post. A. a contemptus corr. contentus A. b d c ipse seq. C. alter C. f ita C; venerentur A ; potus om. D. e et bibit—secula seculorum om. D. h venerentur corr. veneretur B. g sunt C. letentur corr. saturabuntur k igitur D. 1 libertas C. 35 i om. C. in marg. a. m. A; letentur B, C. m ita C; om. A, B. " sed—ubi supra om. D. p ut seq. C. 0 om. C. r om. C. s ita C, D; in ras. B ; q et—supra add. in marg. a. m. C. eam A. t festivitates C. Eccli. XXIV, 29. 2 Matth. XXVI, 26. Joann. VI, 56—57. 4 Psalm. XXI, 27. Vide supra l. III., tr. 3 in vol. II, pag. 68 sq. 6 Cf. S. Augus 40 tini De ecclesiasticis dogmatibus (ed. Migne, vol. 42, col. 1217); v. supra pag. 79. et— 30
Strana 96
96 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. ficiis comedebant coram domino et“ ita sua sabbata peragebant, scilicet offerendo domino et de sacrificiis simul dividendo et manducando; quod quidem' faciliter scire poterit, qui voluerit scrutari scripturas et hystorias Veteris testamenti. Et notabiliter illud de panibus proposicionis validum est argumentum ad pro positum. Qui sancti panes XII in templo omni sabbato recentes parabantur et ponebantur ad designandum XII tribuum, id est universitatis ecclesie dei, dominicalem vel singulis sabbatis in templo dei epulacionem divini sacramenti1. Quod" profecto nunc 10 istud sacramentum nostrum supervenerabile et superexcellens omnia este verbum abbreviatum nobis super terram, eo quod contineat omnium aliorumf sacrificiorum substanciam et verita- tem, nec ullum‘ cibum alium sacratum aut sacrificium nos chri- stiani habemus in lege perfectissime libertatis, nisi istum cibum 15 et istud plenum spiritu et vita divinum sacrificium ac sacramen- tum nobis pre" omnibus cibis et libaminibus Veteris legis insti- tutum et donatum, ut ipsum solum in nostris' collectis et cetibus, in nostris festivitatibus et calendis' simul congregati offeramus deo nostro et simul coram domino epulemur, prout dicit apostolus? 20 »Pascha nostrum ymolatus est Christus, itaque' epulemur.« Quia tamen" doctores sancti in suis scriptis hanc materiam plurimum tractaverunt, lectorem ad eos remitto querendum et legendum. Nunc de eo est dicendum, quomodo racio sana et secun- dum Christum suadeat christianis singulis diebus" dominicis sa- 25 cramentum dominicum epulandum. Nam racio sumpta ex multa diversitate statuum et condicione hominum, racio ex natura diei, racio" ex parte congregacionis“ sanctorum, racio ex virtute sacra- menti, hee omnes concludunt, quod maxime congruum est et expedit communitati sanctorum singulis diebus dominicis com 30 municare simul corpori et sanguini Jhesu Christi. 40 10 Nota a. m. A. a et—domino om. C. b quod quidem—substanciam et veritatem om. D; c in marg. a. m. A; cum seq. A. d qui corr. quod B quidem om. C. qui C. e add. in marg. m.x B; om. cet. cod. f ita C; illorum cet. cod. k om. C. 35 g nullum C. h ita B; pro cet. cod. i in nostris om. C. itaque—in octavam sumere istum cibum om. D. m cum in ras. B; cum C. n add. in marg. m.x B. o dei corr. diei a. m. in marg. A; m. x in marg. B P non corr. in marg. a. m. racio A; non B, C; ex parte om. C. dei C. q congregacione C. 1 De panibus propositionis scriptura sacra saepe loquitur; cf. ex. gr. Ex. XXV, 30. I. Cor. V. 7.
96 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. ficiis comedebant coram domino et“ ita sua sabbata peragebant, scilicet offerendo domino et de sacrificiis simul dividendo et manducando; quod quidem' faciliter scire poterit, qui voluerit scrutari scripturas et hystorias Veteris testamenti. Et notabiliter illud de panibus proposicionis validum est argumentum ad pro positum. Qui sancti panes XII in templo omni sabbato recentes parabantur et ponebantur ad designandum XII tribuum, id est universitatis ecclesie dei, dominicalem vel singulis sabbatis in templo dei epulacionem divini sacramenti1. Quod" profecto nunc 10 istud sacramentum nostrum supervenerabile et superexcellens omnia este verbum abbreviatum nobis super terram, eo quod contineat omnium aliorumf sacrificiorum substanciam et verita- tem, nec ullum‘ cibum alium sacratum aut sacrificium nos chri- stiani habemus in lege perfectissime libertatis, nisi istum cibum 15 et istud plenum spiritu et vita divinum sacrificium ac sacramen- tum nobis pre" omnibus cibis et libaminibus Veteris legis insti- tutum et donatum, ut ipsum solum in nostris' collectis et cetibus, in nostris festivitatibus et calendis' simul congregati offeramus deo nostro et simul coram domino epulemur, prout dicit apostolus? 20 »Pascha nostrum ymolatus est Christus, itaque' epulemur.« Quia tamen" doctores sancti in suis scriptis hanc materiam plurimum tractaverunt, lectorem ad eos remitto querendum et legendum. Nunc de eo est dicendum, quomodo racio sana et secun- dum Christum suadeat christianis singulis diebus" dominicis sa- 25 cramentum dominicum epulandum. Nam racio sumpta ex multa diversitate statuum et condicione hominum, racio ex natura diei, racio" ex parte congregacionis“ sanctorum, racio ex virtute sacra- menti, hee omnes concludunt, quod maxime congruum est et expedit communitati sanctorum singulis diebus dominicis com 30 municare simul corpori et sanguini Jhesu Christi. 40 10 Nota a. m. A. a et—domino om. C. b quod quidem—substanciam et veritatem om. D; c in marg. a. m. A; cum seq. A. d qui corr. quod B quidem om. C. qui C. e add. in marg. m.x B; om. cet. cod. f ita C; illorum cet. cod. k om. C. 35 g nullum C. h ita B; pro cet. cod. i in nostris om. C. itaque—in octavam sumere istum cibum om. D. m cum in ras. B; cum C. n add. in marg. m.x B. o dei corr. diei a. m. in marg. A; m. x in marg. B P non corr. in marg. a. m. racio A; non B, C; ex parte om. C. dei C. q congregacione C. 1 De panibus propositionis scriptura sacra saepe loquitur; cf. ex. gr. Ex. XXV, 30. I. Cor. V. 7.
Strana 97
Communitati sanctorum expedit diebus dominicis communicare. 97 Coniugibus enim, sanctis virginibus et viduis omnibus bonum" medium' est et adequacior de octava in octavam sumere istum cibum. Item hominibus rusticis, mechanicis et omnibus, qui in aliis sex diebus occupatie laboribus et negociis secularibus traditi per ea nubilantur et ineptantur, omnes tales diebus dominicis pos sunt respirare et se erigere ad mensam dominicam et aptare. Item illi, qui habent ad sacramentum hoc multam reverenciam et timorem, et illi, qui habent ad idem multam devocionem et af feccionem, pulchrum medium habent coram se diem dominicum ad vota propria contemperatum. Item' illi, qui sola obediencia 10 circa hoc diriguntur, et illi, qui desiderio et fervore agitantur, atque illi, qui incumbunt regimini racionis et scripture, item illi, qui exposcunt primam multam preparacionem, abstinenciam et disciplinam, et illi, qui credunt sibi sufficere solam caritatem ad Christum Jhesum et veram humilitatem, de quibus omnibus 15 in notabili superius dictum est1, istis, inquam, omnibus' sana racio discernit, quod sit eis expediens et quasi mensura debita vel medium aptissimum singulis diebus dominicis cum domino epulari eius corpus et sanguinem preciosum. Nam quicunque videntur ipsorum inepti, possunt interim preparari feria VIa et 20 die sabbati et coniuges possunt conpetenter abstinere ex mutuo consensu et castificari, virgines et vidue possunt conpetenter se abstrahere et humiliari. Qui habent timorem et reverenciam, satis est, quod pro reverencia sex diebus se humiliant et elongant; qui habundant devocione et desiderio, conveniens est, quod 25 illis diebus dent locum eciam timori sancto et reverencie, diem dominicum cum gaudio expectando; et sic de aliis singulis. Racio sumpta ex natura dieim similiter hoc persuadet. Nam ipsa est octava ressureccionis dominice, ideo merito in ea gaudia et epulacio resurreccionis dominice debent iterari et frequen 30 tari a populo christiano; et ista sentencia est beati Ambrosii, ut patet, ubi supra2. In ista" die agitur [310 b] memoria omnium 1 Varii status hominum rubr. a. m. A. 28 Racio, que suadet omnes christianos diebus dominicis conmunicare, cuiuscumque sint status in calc. f. inf. a. m. A. a post corr. C. b ita post corr. in marg. B. c et adequacio om. C. d ab C. e ita D; occupatis cet. cod. f ad—habent in marg. a. m. C. 1 lin. superpos. B; om. cet. cod. i sua g item illi—preciosum om. D. seq. C. k om. D. I qui—ubi supra om. D. m dei B. " namque seq. D. Vide supra pag. 75—6. 1 Vide supra pag. 90. 35 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V.
Communitati sanctorum expedit diebus dominicis communicare. 97 Coniugibus enim, sanctis virginibus et viduis omnibus bonum" medium' est et adequacior de octava in octavam sumere istum cibum. Item hominibus rusticis, mechanicis et omnibus, qui in aliis sex diebus occupatie laboribus et negociis secularibus traditi per ea nubilantur et ineptantur, omnes tales diebus dominicis pos sunt respirare et se erigere ad mensam dominicam et aptare. Item illi, qui habent ad sacramentum hoc multam reverenciam et timorem, et illi, qui habent ad idem multam devocionem et af feccionem, pulchrum medium habent coram se diem dominicum ad vota propria contemperatum. Item' illi, qui sola obediencia 10 circa hoc diriguntur, et illi, qui desiderio et fervore agitantur, atque illi, qui incumbunt regimini racionis et scripture, item illi, qui exposcunt primam multam preparacionem, abstinenciam et disciplinam, et illi, qui credunt sibi sufficere solam caritatem ad Christum Jhesum et veram humilitatem, de quibus omnibus 15 in notabili superius dictum est1, istis, inquam, omnibus' sana racio discernit, quod sit eis expediens et quasi mensura debita vel medium aptissimum singulis diebus dominicis cum domino epulari eius corpus et sanguinem preciosum. Nam quicunque videntur ipsorum inepti, possunt interim preparari feria VIa et 20 die sabbati et coniuges possunt conpetenter abstinere ex mutuo consensu et castificari, virgines et vidue possunt conpetenter se abstrahere et humiliari. Qui habent timorem et reverenciam, satis est, quod pro reverencia sex diebus se humiliant et elongant; qui habundant devocione et desiderio, conveniens est, quod 25 illis diebus dent locum eciam timori sancto et reverencie, diem dominicum cum gaudio expectando; et sic de aliis singulis. Racio sumpta ex natura dieim similiter hoc persuadet. Nam ipsa est octava ressureccionis dominice, ideo merito in ea gaudia et epulacio resurreccionis dominice debent iterari et frequen 30 tari a populo christiano; et ista sentencia est beati Ambrosii, ut patet, ubi supra2. In ista" die agitur [310 b] memoria omnium 1 Varii status hominum rubr. a. m. A. 28 Racio, que suadet omnes christianos diebus dominicis conmunicare, cuiuscumque sint status in calc. f. inf. a. m. A. a post corr. C. b ita post corr. in marg. B. c et adequacio om. C. d ab C. e ita D; occupatis cet. cod. f ad—habent in marg. a. m. C. 1 lin. superpos. B; om. cet. cod. i sua g item illi—preciosum om. D. seq. C. k om. D. I qui—ubi supra om. D. m dei B. " namque seq. D. Vide supra pag. 75—6. 1 Vide supra pag. 90. 35 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V.
Strana 98
98 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. mirabilium divinorum, ergo merito memoriale dei mirabilium in ista die debet a populis assumi et ruminari. Et illud est nostrum istud“ venerabile sacramentum iuxta psalmistam, qui dicit 1: »Me moriam fecit suorum mirabilium misericors' et miserator domi- nus, escam dedit timentibus se.« Et quia est dies dominica pri- vilegiata et insignita inter omnes alios dies, ideo merito per hoc supra alios debet a christianis honorari, puta in ipsa magis cum domino epulando et die dominica commedendo dominicum panem et divinum“ sacramentum. Et quia illa dies est sabbatum domini 10 delicatum2 vel requies domini deliciosa in fidelibus animabus, ideo racionabiliter tunc christiani debent suo domino, dulcissimo aperire et prebere hospicium et cum ipso in requie opulenta bibere et manducare. Est' dies vacacionis omnium" christiano- rum; quapropter congrue tunc debet vacando gustare et videre, 15 quoniam suavis est dominus nobis participatus in isto sacra- mento, sicut scriptum est3: »Vacate et videte, quoniam ego sum deus;« et iterum: »Gustate et videte« etc. Racio ex parte congregacionis hoc vult, ut in die dominico maxime christiani singuli sumant hoc deo plenum sacramentum, 20 quia pro eo maxime christiani convocantur“ et congregantur, ut hoc simul epulentur veluti familia cuiuslibetm domini ad mensam suam congregatur". Et apostolus dicit4: »Propter quod conve- nientibus vobis in unum invicem expectate,« ubi expresse docet in congregacione comedi istum panem. Et idcirco preceptum est 25 de missa in ecclesia', quod non debeat nisi in congregacione ali- qua plurium celebrari õ. Quia autem fidelium congregacio maxime, vel" ut in pluribus, in diebus dominicis celebratur, ideo merito in die dominica congregatis sanctis ad invicem debet ministrari 30 28 Considera a. m. A. a om. C. b misericors—se om. D. C ita post corr. m. x in marg. B; dita B, C; divinum corr. dominicum A. e christiano C. in cet. cod. f est—videte etc. om. D. g in marg. a. m. C. h potest seq., sed del. C. i eciam seq. D. k conotantur C. I epulantur C. m cuiuscumque D. n congregetur corr. congregatur A; congregata D; et ideo apostolus dicit: o in missa de ecclesia 35 Convenientibus vobis in unum et ubi ita seq. D. Pom. C. ita D. 1 2 Cf. Isaiae LVIII, 13 ... »et vocaberis sabbatum Psalm. CX, 4, 5. Cf. I. Cor. XI, 4 3 Psalm. XLV, 1I; Psalm. XXXIII, 9. delicatum ...« 20 (Convenientibus ergo vobis in unum, iam non est dominicam coenam 40 manducare). Cf. Decreti partem III. De consecr. dist. I, cap. LXI (ed. Friedberg I, col. 1311).
98 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. mirabilium divinorum, ergo merito memoriale dei mirabilium in ista die debet a populis assumi et ruminari. Et illud est nostrum istud“ venerabile sacramentum iuxta psalmistam, qui dicit 1: »Me moriam fecit suorum mirabilium misericors' et miserator domi- nus, escam dedit timentibus se.« Et quia est dies dominica pri- vilegiata et insignita inter omnes alios dies, ideo merito per hoc supra alios debet a christianis honorari, puta in ipsa magis cum domino epulando et die dominica commedendo dominicum panem et divinum“ sacramentum. Et quia illa dies est sabbatum domini 10 delicatum2 vel requies domini deliciosa in fidelibus animabus, ideo racionabiliter tunc christiani debent suo domino, dulcissimo aperire et prebere hospicium et cum ipso in requie opulenta bibere et manducare. Est' dies vacacionis omnium" christiano- rum; quapropter congrue tunc debet vacando gustare et videre, 15 quoniam suavis est dominus nobis participatus in isto sacra- mento, sicut scriptum est3: »Vacate et videte, quoniam ego sum deus;« et iterum: »Gustate et videte« etc. Racio ex parte congregacionis hoc vult, ut in die dominico maxime christiani singuli sumant hoc deo plenum sacramentum, 20 quia pro eo maxime christiani convocantur“ et congregantur, ut hoc simul epulentur veluti familia cuiuslibetm domini ad mensam suam congregatur". Et apostolus dicit4: »Propter quod conve- nientibus vobis in unum invicem expectate,« ubi expresse docet in congregacione comedi istum panem. Et idcirco preceptum est 25 de missa in ecclesia', quod non debeat nisi in congregacione ali- qua plurium celebrari õ. Quia autem fidelium congregacio maxime, vel" ut in pluribus, in diebus dominicis celebratur, ideo merito in die dominica congregatis sanctis ad invicem debet ministrari 30 28 Considera a. m. A. a om. C. b misericors—se om. D. C ita post corr. m. x in marg. B; dita B, C; divinum corr. dominicum A. e christiano C. in cet. cod. f est—videte etc. om. D. g in marg. a. m. C. h potest seq., sed del. C. i eciam seq. D. k conotantur C. I epulantur C. m cuiuscumque D. n congregetur corr. congregatur A; congregata D; et ideo apostolus dicit: o in missa de ecclesia 35 Convenientibus vobis in unum et ubi ita seq. D. Pom. C. ita D. 1 2 Cf. Isaiae LVIII, 13 ... »et vocaberis sabbatum Psalm. CX, 4, 5. Cf. I. Cor. XI, 4 3 Psalm. XLV, 1I; Psalm. XXXIII, 9. delicatum ...« 20 (Convenientibus ergo vobis in unum, iam non est dominicam coenam 40 manducare). Cf. Decreti partem III. De consecr. dist. I, cap. LXI (ed. Friedberg I, col. 1311).
Strana 99
Rationes, quae suadent, ut christiani diebus dominicis communicent. 99 plebibus iste panis, qui habet fideles simul unire“ et in unitate continere. Nullibi etenim amicicia et gracia hominum ad invicem ita dulciter copulatur, vel reformatur, aut conformatur, quem admodum in mensa eadem panem eundem et potum edencium et bibencium, cumb autem' corpus ipsorum et animus iocundan tur et refocilantur" atque exhylaranture et per consequens ad dileccionem et mutuam amiciciam sunt valde apta. Item" vis et natura dominici sacramenti hoc exoptath, ut diebus dominicis singulis a christianis epuletur, quia ipsum ex omni sua conposi- cione et natura designat hominum ad invicem congregacionem 10 et est ipsius effectiva, ut iam dicebaturl, et inde nomen accepit, quia communio dicitur sanctorum vel secundum Dyonisium in ,ecclesiastica ierarchia' congregacio sanctorum2. Ideo tunc maxime gaudet ministrari, quando magis populi ad invicem sunt congre- gati et uniti; et illud est diebus dominicis. Item istud sacramen 15 tum est plenum gracia et veritate3 vel spiritu Jhesu et vita ho minibus conmunicata, Christus autem maxime diebus domini cis' nunc et semper solet suos dilectos et amicos visitare, ut paulo ante dicebatur4; ergo tunc maxime dignum est eukari stiam, id est plenitudinem dei graciarum, diebus dominicis cum 20 gaudio acceptare et eo die visitacionem domini Jhesu suscipere graciosam. Itaque pro reverencia divini sacramenti racionabiliter ipsius usus vel communicacio a communitate vulgi potest differi de die dominico in alium diem dominicum et pro caritate fide- lium et necessitate infirmitatis ipsorum non debet, neque potest 25. racionabiliter longius differi vel ieiunare ab illo celesti cibo, qui est omne bonum datum et omnia" in omnibus participatum beatis christianis confessis. Sequitur" [IV] quarta conclusio, que dicit, quod omnibus christianis contritis et confessis necessarium est ad salutem ad 30 minus semel in anno quolibet sacramentum altaris manducare°. 30 Nota de sumpcione corporis Christi m. post. A. a unite corr. unire A, B. d b om. C. C aut C. iocundatur et e exhilaratur C. f devocionem seq., sed del. A, B. refocilatur B, C. g item—diebus dominicis om. D. h exoptant C. i om. B. k expectare 35 m ita C, D; omni A, B. 1 lin. superpos. B. et eodem C. " sequitur— illa talis om. D. o manducacio B. 1 Vide supra art. III, cap. I, pag. 31. sq. 2 Cf. S. Dionysii, De eccles. hierarchia cap. III, p. 1. (ed. Migne Patr. Gr. v. III, pag. 423). 3 Cf. Joann. I, 4 14 (plenum gratiae et veritatis). Vide supra pag. 90. 40
Rationes, quae suadent, ut christiani diebus dominicis communicent. 99 plebibus iste panis, qui habet fideles simul unire“ et in unitate continere. Nullibi etenim amicicia et gracia hominum ad invicem ita dulciter copulatur, vel reformatur, aut conformatur, quem admodum in mensa eadem panem eundem et potum edencium et bibencium, cumb autem' corpus ipsorum et animus iocundan tur et refocilantur" atque exhylaranture et per consequens ad dileccionem et mutuam amiciciam sunt valde apta. Item" vis et natura dominici sacramenti hoc exoptath, ut diebus dominicis singulis a christianis epuletur, quia ipsum ex omni sua conposi- cione et natura designat hominum ad invicem congregacionem 10 et est ipsius effectiva, ut iam dicebaturl, et inde nomen accepit, quia communio dicitur sanctorum vel secundum Dyonisium in ,ecclesiastica ierarchia' congregacio sanctorum2. Ideo tunc maxime gaudet ministrari, quando magis populi ad invicem sunt congre- gati et uniti; et illud est diebus dominicis. Item istud sacramen 15 tum est plenum gracia et veritate3 vel spiritu Jhesu et vita ho minibus conmunicata, Christus autem maxime diebus domini cis' nunc et semper solet suos dilectos et amicos visitare, ut paulo ante dicebatur4; ergo tunc maxime dignum est eukari stiam, id est plenitudinem dei graciarum, diebus dominicis cum 20 gaudio acceptare et eo die visitacionem domini Jhesu suscipere graciosam. Itaque pro reverencia divini sacramenti racionabiliter ipsius usus vel communicacio a communitate vulgi potest differi de die dominico in alium diem dominicum et pro caritate fide- lium et necessitate infirmitatis ipsorum non debet, neque potest 25. racionabiliter longius differi vel ieiunare ab illo celesti cibo, qui est omne bonum datum et omnia" in omnibus participatum beatis christianis confessis. Sequitur" [IV] quarta conclusio, que dicit, quod omnibus christianis contritis et confessis necessarium est ad salutem ad 30 minus semel in anno quolibet sacramentum altaris manducare°. 30 Nota de sumpcione corporis Christi m. post. A. a unite corr. unire A, B. d b om. C. C aut C. iocundatur et e exhilaratur C. f devocionem seq., sed del. A, B. refocilatur B, C. g item—diebus dominicis om. D. h exoptant C. i om. B. k expectare 35 m ita C, D; omni A, B. 1 lin. superpos. B. et eodem C. " sequitur— illa talis om. D. o manducacio B. 1 Vide supra art. III, cap. I, pag. 31. sq. 2 Cf. S. Dionysii, De eccles. hierarchia cap. III, p. 1. (ed. Migne Patr. Gr. v. III, pag. 423). 3 Cf. Joann. I, 4 14 (plenum gratiae et veritatis). Vide supra pag. 90. 40
Strana 100
100 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. Ista conclusio nota est per se suppositis illisa, que commu niter geruntur' et in precepto habet ecclesia, et [ex] descrip cione istius termini »neccessarium« supra dictal. Et necessitatem manducacionis ad salutem huius sacramenti simpli- citer posuit Christus Jhesus, dum dixit2: »Amen, amen, dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sangui- nem, non habebitis vitam in vobis." Est tamen hic advertendum, quod illa talis communio sacra- mentorum, precipue manducacio et potacio sanguinis domini 10 nostri Jhesu Christi, que sic fit ex necessitate semel in anno vel in mortis articulo, quia non est usquamd libera nec ex desiderio spontanee dileccionis, licet est admissa per ecclesiam propter cecos, claudos, infirmos et debiless, id est' negligentes nimis et stolidos atque ingratos christianos', [311 a] et ewangelium ei“ annuit, ubi 15 dicit! pro cecis et claudis4: »Compelle intrare«, — tamen est minus grata et minus meritoria, inconpetens et periculosa. Ista possunt persuaderi faciliter per singula. [a] Quod enim" sit minus meritoria, hoc patet ex eo, quia omnis actus de genere bonorum, quanto magis voluntarie est elicitus et ex dileccione', 20 tanto magis est meritorius, ita per oppositum, quanto actus fit minus voluntarie, sed aliquo modo coacte, tanto minus est ex dileccione et per consequens minus meritorie. Sed sic fit, ut plurimum, in" hiis, qui vix in articulo mortis curant" sumere sacramentum dei propter necessitatem mortis inminentis vel in 25 illis, qui vix semel in anno accedunt ex' antiquata" consuetudine et ex parte precepto" ecclesie et ex parte verecundia', ne essent extra communitatem plebis, ipsos perurgentibus in idipsum, forte alias, si iste circunstancie non essent, eo minus facturi, vel forte sim pliciter non facturi. Quod' autem huiusmodi exaccio non conpetit aut vix ali- 5 30 a in ras. et in marg. m.x B. b gerrunt C. c bibicio C. d'usque= f abuti in domo—admissa per ecclesiam seq. quaque D. e id est om. C. in fol. 31 la in cod. A, sed del; cf. pag. 71—3. g eis C. h pro cecis et claudis kautem D. ista—singula om. D. in marg. m. x B; om. cet. cod. 35 1 post. corr. C. mita B, D; om. A, C. n sue seq. sed del. A. ° parte seq., sed del. A; parte seq. C. p ita post corr. m. x in marg. B; antique cet. cod. q precepti post corr. B. r ita C; verecundie D; post cor. A. s quod—a natura om. D. 1 Vide supra pag. 75. 2 Joann. VI, 54. 3 Cf. Lucae XIV, 21 (Exi 40 cito in plateas et vicos civitatis, et pauperes, ac debiles, et caecos et claudos introduc huc). ib. v. 23.
100 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. IV, c. 6. Ista conclusio nota est per se suppositis illisa, que commu niter geruntur' et in precepto habet ecclesia, et [ex] descrip cione istius termini »neccessarium« supra dictal. Et necessitatem manducacionis ad salutem huius sacramenti simpli- citer posuit Christus Jhesus, dum dixit2: »Amen, amen, dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sangui- nem, non habebitis vitam in vobis." Est tamen hic advertendum, quod illa talis communio sacra- mentorum, precipue manducacio et potacio sanguinis domini 10 nostri Jhesu Christi, que sic fit ex necessitate semel in anno vel in mortis articulo, quia non est usquamd libera nec ex desiderio spontanee dileccionis, licet est admissa per ecclesiam propter cecos, claudos, infirmos et debiless, id est' negligentes nimis et stolidos atque ingratos christianos', [311 a] et ewangelium ei“ annuit, ubi 15 dicit! pro cecis et claudis4: »Compelle intrare«, — tamen est minus grata et minus meritoria, inconpetens et periculosa. Ista possunt persuaderi faciliter per singula. [a] Quod enim" sit minus meritoria, hoc patet ex eo, quia omnis actus de genere bonorum, quanto magis voluntarie est elicitus et ex dileccione', 20 tanto magis est meritorius, ita per oppositum, quanto actus fit minus voluntarie, sed aliquo modo coacte, tanto minus est ex dileccione et per consequens minus meritorie. Sed sic fit, ut plurimum, in" hiis, qui vix in articulo mortis curant" sumere sacramentum dei propter necessitatem mortis inminentis vel in 25 illis, qui vix semel in anno accedunt ex' antiquata" consuetudine et ex parte precepto" ecclesie et ex parte verecundia', ne essent extra communitatem plebis, ipsos perurgentibus in idipsum, forte alias, si iste circunstancie non essent, eo minus facturi, vel forte sim pliciter non facturi. Quod' autem huiusmodi exaccio non conpetit aut vix ali- 5 30 a in ras. et in marg. m.x B. b gerrunt C. c bibicio C. d'usque= f abuti in domo—admissa per ecclesiam seq. quaque D. e id est om. C. in fol. 31 la in cod. A, sed del; cf. pag. 71—3. g eis C. h pro cecis et claudis kautem D. ista—singula om. D. in marg. m. x B; om. cet. cod. 35 1 post. corr. C. mita B, D; om. A, C. n sue seq. sed del. A. ° parte seq., sed del. A; parte seq. C. p ita post corr. m. x in marg. B; antique cet. cod. q precepti post corr. B. r ita C; verecundie D; post cor. A. s quod—a natura om. D. 1 Vide supra pag. 75. 2 Joann. VI, 54. 3 Cf. Lucae XIV, 21 (Exi 40 cito in plateas et vicos civitatis, et pauperes, ac debiles, et caecos et claudos introduc huc). ib. v. 23.
Strana 101
Communio facta ex necessitate est minus meritoria, quam c.spontanea. 101 quando et in casu' conpetat ad istud tremendum sacramentum, notum est ex isto, quoniam' conpetit anime racionali, ut bonum suum, presertim illud, quod in se est maximum et summum, sibi omnino gratis conmunicatum, libenter congnoscat, congnoscendo voluntarie diligat et sic grata' etd diligendo' voluntarie festinet illud assequi modo et forma, in qua sibi est“ participatum; [311 b) et postquam homo sic est assecutus, tunc conpetenter et in veri- tate gracias agit ei, a quo bonum est consecutus. Sed sic est et debet esse in sumpcione istius nostri vivi panis et racionalis" et potus; igitur nequaquam bene stat istius oppositum, puta quod 10 homo, habens liberam voluntatem et lumen racionis, sit con pulsus ad suum bonum sibi gratis traditum, vel ut conpellatur ipsum diligere et desiderare. Nam, si sic fiat, non ageret grates fideliter et iuste de eo, ad quod accessit non omnino ex libera voluntate, et homo vilioris condicionis inveniretur, quam brutum, quod, quamvis est! sine racione, tamen sequitur festinanter" bonum sibi conpetens a natura. Et istud, ut in pluribus, est videre in illis, qui sic ex parte coacti" semel in anno veniunt ad hunc cibum, puta, quod non ita dulciter agunt grates deo suo, sed quodam modo autumant', 20 quod solum debitum suum execuntur vel quod preceptum ec clesie et consuetudinem adinplent, et sic magis gaudent, quod debitum persolverunt, quam de munere vel gracia dei inmensa per hoc assecuta. Et istius argumentum est manifestum, quod puta, non desiderant digne et ferventer iterum atque iterum et 25 cicius manducare hoc plenum eterna delectacione sacramentum. Item nequaquam conpetit optimo pani et vino vel saluber rimo cibo, ut ad ipsum percipiendump homines conpellantur. Nam hoc forte conpeteret malo pani" et malo vino, neque in super bene stat, ut famelicus ad bonum cibum et sitibundus 30 ad bonum potum invite conpellatur, quia hoc forte quandoque solum infirmis vel freneticis' et aliquo tali defectu preventis 15 a conpetit-casu add. in marg. m. x B; om. cet. cod. ita in ras. B ; b om. C. et d quantum A. C. c ita B; grata corr. grate A; grate C. h et racionalis add. in marg. m.x B; 35 f formam B. g om. C. seq. C. add. in marg. m. x B ; om. cet. cod. k ita C; post corr. B ; om. cet. cod. lin. superpos. B; om. cet. cod. m ad seq. C. expulsus A. 1 n corr. ex exacti B; coacti D; exacti A, C. ° autumnant B. P percipendum A. s vel freneticis in marg. m.x add. B; q corr. ex panoi A. 1 om. C. t in m. m. x add. del. irracionabili B; irracionabili cet. cod. 40 om. cet. cod. u ita post cor. B; viventibus cet. cod.; A post corr.
Communio facta ex necessitate est minus meritoria, quam c.spontanea. 101 quando et in casu' conpetat ad istud tremendum sacramentum, notum est ex isto, quoniam' conpetit anime racionali, ut bonum suum, presertim illud, quod in se est maximum et summum, sibi omnino gratis conmunicatum, libenter congnoscat, congnoscendo voluntarie diligat et sic grata' etd diligendo' voluntarie festinet illud assequi modo et forma, in qua sibi est“ participatum; [311 b) et postquam homo sic est assecutus, tunc conpetenter et in veri- tate gracias agit ei, a quo bonum est consecutus. Sed sic est et debet esse in sumpcione istius nostri vivi panis et racionalis" et potus; igitur nequaquam bene stat istius oppositum, puta quod 10 homo, habens liberam voluntatem et lumen racionis, sit con pulsus ad suum bonum sibi gratis traditum, vel ut conpellatur ipsum diligere et desiderare. Nam, si sic fiat, non ageret grates fideliter et iuste de eo, ad quod accessit non omnino ex libera voluntate, et homo vilioris condicionis inveniretur, quam brutum, quod, quamvis est! sine racione, tamen sequitur festinanter" bonum sibi conpetens a natura. Et istud, ut in pluribus, est videre in illis, qui sic ex parte coacti" semel in anno veniunt ad hunc cibum, puta, quod non ita dulciter agunt grates deo suo, sed quodam modo autumant', 20 quod solum debitum suum execuntur vel quod preceptum ec clesie et consuetudinem adinplent, et sic magis gaudent, quod debitum persolverunt, quam de munere vel gracia dei inmensa per hoc assecuta. Et istius argumentum est manifestum, quod puta, non desiderant digne et ferventer iterum atque iterum et 25 cicius manducare hoc plenum eterna delectacione sacramentum. Item nequaquam conpetit optimo pani et vino vel saluber rimo cibo, ut ad ipsum percipiendump homines conpellantur. Nam hoc forte conpeteret malo pani" et malo vino, neque in super bene stat, ut famelicus ad bonum cibum et sitibundus 30 ad bonum potum invite conpellatur, quia hoc forte quandoque solum infirmis vel freneticis' et aliquo tali defectu preventis 15 a conpetit-casu add. in marg. m. x B; om. cet. cod. ita in ras. B ; b om. C. et d quantum A. C. c ita B; grata corr. grate A; grate C. h et racionalis add. in marg. m.x B; 35 f formam B. g om. C. seq. C. add. in marg. m. x B ; om. cet. cod. k ita C; post corr. B ; om. cet. cod. lin. superpos. B; om. cet. cod. m ad seq. C. expulsus A. 1 n corr. ex exacti B; coacti D; exacti A, C. ° autumnant B. P percipendum A. s vel freneticis in marg. m.x add. B; q corr. ex panoi A. 1 om. C. t in m. m. x add. del. irracionabili B; irracionabili cet. cod. 40 om. cet. cod. u ita post cor. B; viventibus cet. cod.; A post corr.
Strana 102
102 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. convenit; sed cibus optimus et potus ex racione certa et iusticia atque natura exigit, ut a famelico esuriatur et a sitibundo fer- venter desideretur. Igitur ita esse debet in sumpcione panis vivi et potus nostri celestis omni suavitate et salute redundantis. Debet enim vehementer desiderari secundum veritatem et secun- dum exigenciam sue dignitatis et gracie. Et hoc innuit figura de agno paschali, que dicit 1: »Comedetis festinanter« et iterum' »Caput cum intestinis vorabitis.« Notandum est, quod ponitur hic a spiritu sancto »vorabitis«, hoc verbum ad innuendum 10 magnum desiderium, quod debet habere homo in comedendo hoc sacramentum. Hoc idem' eciam voluit intelligere veritas Jhesu, que dixit3: »Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum«; ac si aperte diceret: »attendite et videte, si ego, deus vester, ita vehementer desidero et desideravi“ manducare vobiscum 15 hoc pascha, quod solum est vobis et vestrum bonum, quanto magis igitur vos in veritate debebitis desiderio desiderare hoc pascha mecum bibere et manducare«. Quoniam, si iste panis vivus summe desiderat comedi et vinum potarid, et illud est sue delicie in filiis hominum4, quanto magis deberet deside 20 rare famelicus comedere eundem panem et siciens sitire talem potum. Si medicina ita vehementer desiderat se infirmo et vulne rato prestare et sanare eundem, quanto magis igiture infirmus debet cum ardenti desiderio occurere proposite medicine. Hac itaque veritate exigente Christus per totum ewangelium 25 non conpulit ad se et ad sua bona quemquam veniendum et se participandum, sed dignam sitim et desiderium salutis ubique requirebat. Unde dicebat5: »Si quis sitit, veniat et bibat'«; ite rum': »Si quis vult venire post mes«; omnibus quoque, quibus seipsum communicare disponebat, in eis previe sitim vel desi- 30 derium provocabat quasi dignam disposicionem" et preparacionem anime racionalis ad gracie divine suscepcionem', ut patuit in mu 5 1 [Ad] eukaristiam conpellere non bene congruit, [sed] ex desiderio magno debet percipi a. m. post. (absc.) A. a notanter ponitur D. b in ras. B; dei (false) A. desiderio desi- f ad me seq.; 35 deravi C. d in utroque sacramento seq. C. om. C. h post corr. B. i quasi—suscepcionem et bibat om. D. g etc. seq. C. add. m. x in marg. B; om. cet. cod.; ut patuit—negligenter in fine cap. om. D. 1 Ex. XII, 11. 2 Cf. Ex. XII, 9 (caput cum pedibus eius et intestinis vorabitis). 3 Lucae XXII, 15. 4 Cf. Proverb. VIII, 31 (... et deliciae 6 40 meae esse cum filiis hominum). Joann. VII, 37. Lucae IX, 23.
102 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 6. convenit; sed cibus optimus et potus ex racione certa et iusticia atque natura exigit, ut a famelico esuriatur et a sitibundo fer- venter desideretur. Igitur ita esse debet in sumpcione panis vivi et potus nostri celestis omni suavitate et salute redundantis. Debet enim vehementer desiderari secundum veritatem et secun- dum exigenciam sue dignitatis et gracie. Et hoc innuit figura de agno paschali, que dicit 1: »Comedetis festinanter« et iterum' »Caput cum intestinis vorabitis.« Notandum est, quod ponitur hic a spiritu sancto »vorabitis«, hoc verbum ad innuendum 10 magnum desiderium, quod debet habere homo in comedendo hoc sacramentum. Hoc idem' eciam voluit intelligere veritas Jhesu, que dixit3: »Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum«; ac si aperte diceret: »attendite et videte, si ego, deus vester, ita vehementer desidero et desideravi“ manducare vobiscum 15 hoc pascha, quod solum est vobis et vestrum bonum, quanto magis igitur vos in veritate debebitis desiderio desiderare hoc pascha mecum bibere et manducare«. Quoniam, si iste panis vivus summe desiderat comedi et vinum potarid, et illud est sue delicie in filiis hominum4, quanto magis deberet deside 20 rare famelicus comedere eundem panem et siciens sitire talem potum. Si medicina ita vehementer desiderat se infirmo et vulne rato prestare et sanare eundem, quanto magis igiture infirmus debet cum ardenti desiderio occurere proposite medicine. Hac itaque veritate exigente Christus per totum ewangelium 25 non conpulit ad se et ad sua bona quemquam veniendum et se participandum, sed dignam sitim et desiderium salutis ubique requirebat. Unde dicebat5: »Si quis sitit, veniat et bibat'«; ite rum': »Si quis vult venire post mes«; omnibus quoque, quibus seipsum communicare disponebat, in eis previe sitim vel desi- 30 derium provocabat quasi dignam disposicionem" et preparacionem anime racionalis ad gracie divine suscepcionem', ut patuit in mu 5 1 [Ad] eukaristiam conpellere non bene congruit, [sed] ex desiderio magno debet percipi a. m. post. (absc.) A. a notanter ponitur D. b in ras. B; dei (false) A. desiderio desi- f ad me seq.; 35 deravi C. d in utroque sacramento seq. C. om. C. h post corr. B. i quasi—suscepcionem et bibat om. D. g etc. seq. C. add. m. x in marg. B; om. cet. cod.; ut patuit—negligenter in fine cap. om. D. 1 Ex. XII, 11. 2 Cf. Ex. XII, 9 (caput cum pedibus eius et intestinis vorabitis). 3 Lucae XXII, 15. 4 Cf. Proverb. VIII, 31 (... et deliciae 6 40 meae esse cum filiis hominum). Joann. VII, 37. Lucae IX, 23.
Strana 103
Corpus Christi debet sumi non ex compulsione, sed ex desiderio. 103 liere Samaritanal et fere omni apostolorum vocacione, et cum quinque milia hominum de quinque panibus saciavit 2. Cumque per hoc quosdam ad eum sequendum provocasset, mox ingessit ipsis, quasi per modum consequencie, quod ergo multo, scilicet verius et forcius, deberent ipsum sequi propter cibum, qui non perit, sed permanet in vitam eternam, quam propter cibum corpo ralem. Et si ita operantur diligenter et inquirunt cibum corrump tibilem', quem" esuriunt, ergo multo magis habent inquirere pa nem celestem et eternum. Unde dicit3: »Amen, amen, dico vobis, queritis me, non quia vidistis signa, sed quia ex panibus mandus 10 castis et saturati estis. Operamini non cibum, qui perit, sed qui permanet in vitam eternam, quem' filius hominis' dabit vobis. Hunc enim pater signavit deus.« Et paulo post adhuc eosdem manu ducens ad desiderandum illum panem, quem‘ communi care ipsis cupiebat, dicebat4. »Amen, amen, dico vobis, non 15 Moyses dedit vobis panem de celo, sed pater meus dat vobis panem verum de celo. Panis enim [312 a] verus est, qui de celo descendit et dat vitam mundo.« Et tunc siccine ad esuriem hiis talibus verbis Jhesu incitati dixerunt': »Domine, semper da nobis panem hunc.« Tunc demum pius Jhesus et terribilis rex 20 magnus super omnem terram intulit dicens': »Ego sum panis vite; qui venit ad me, non esuriet, et qui crediderit in me, non siciet in eternum«. Et dehinc consequenter per totum de hoc nostro sacramento disputavit. Ex" quibus manifeste infertur, quod sacerdotes et ministri 25 ecclesie ex debito sui officii debent plebes excitare ad di- vina sacramenta et edificare sepe congruis exhortacionibus ipso- rum desiderium singulariter ad sacramentum corporis et sangui- nis Jhesu Christi. Quid ergo respondebunt tremendo iudici, qui non tantum non student excitare desideria ad fruicionem cre bram sacramenti istius, sed mortificant et destruunt iam excitata desideria in populis per spiritum sanctum, cum retrahunt et de terrent et repellunt simplices a crebra sanctorum conmunione. Ve autem illi, qui in id positus, ut edificet, — prout dicit apo 5 30 a C ita in 35 add. in marg. m. x del. quam B; quam A, C. b debent C. e post corr. C. dcorr. ex quam A. marg. m. x B; corporalem A, C. f add. in marg. A ; om. B, C. g quam C. h ex quibus—negligenter add. in calc. fol. inf. m. x B; om. cet. cod. Cf. Joann. IV. 7 sq. 2 Cf. ex. gr. Matth. XIV, 17 seq. Joann. VI, 6 5 ib. v. 35. (l. all.). Joann. VI, 32—33. ib. v. 34. 26—27. 40
Corpus Christi debet sumi non ex compulsione, sed ex desiderio. 103 liere Samaritanal et fere omni apostolorum vocacione, et cum quinque milia hominum de quinque panibus saciavit 2. Cumque per hoc quosdam ad eum sequendum provocasset, mox ingessit ipsis, quasi per modum consequencie, quod ergo multo, scilicet verius et forcius, deberent ipsum sequi propter cibum, qui non perit, sed permanet in vitam eternam, quam propter cibum corpo ralem. Et si ita operantur diligenter et inquirunt cibum corrump tibilem', quem" esuriunt, ergo multo magis habent inquirere pa nem celestem et eternum. Unde dicit3: »Amen, amen, dico vobis, queritis me, non quia vidistis signa, sed quia ex panibus mandus 10 castis et saturati estis. Operamini non cibum, qui perit, sed qui permanet in vitam eternam, quem' filius hominis' dabit vobis. Hunc enim pater signavit deus.« Et paulo post adhuc eosdem manu ducens ad desiderandum illum panem, quem‘ communi care ipsis cupiebat, dicebat4. »Amen, amen, dico vobis, non 15 Moyses dedit vobis panem de celo, sed pater meus dat vobis panem verum de celo. Panis enim [312 a] verus est, qui de celo descendit et dat vitam mundo.« Et tunc siccine ad esuriem hiis talibus verbis Jhesu incitati dixerunt': »Domine, semper da nobis panem hunc.« Tunc demum pius Jhesus et terribilis rex 20 magnus super omnem terram intulit dicens': »Ego sum panis vite; qui venit ad me, non esuriet, et qui crediderit in me, non siciet in eternum«. Et dehinc consequenter per totum de hoc nostro sacramento disputavit. Ex" quibus manifeste infertur, quod sacerdotes et ministri 25 ecclesie ex debito sui officii debent plebes excitare ad di- vina sacramenta et edificare sepe congruis exhortacionibus ipso- rum desiderium singulariter ad sacramentum corporis et sangui- nis Jhesu Christi. Quid ergo respondebunt tremendo iudici, qui non tantum non student excitare desideria ad fruicionem cre bram sacramenti istius, sed mortificant et destruunt iam excitata desideria in populis per spiritum sanctum, cum retrahunt et de terrent et repellunt simplices a crebra sanctorum conmunione. Ve autem illi, qui in id positus, ut edificet, — prout dicit apo 5 30 a C ita in 35 add. in marg. m. x del. quam B; quam A, C. b debent C. e post corr. C. dcorr. ex quam A. marg. m. x B; corporalem A, C. f add. in marg. A ; om. B, C. g quam C. h ex quibus—negligenter add. in calc. fol. inf. m. x B; om. cet. cod. Cf. Joann. IV. 7 sq. 2 Cf. ex. gr. Matth. XIV, 17 seq. Joann. VI, 6 5 ib. v. 35. (l. all.). Joann. VI, 32—33. ib. v. 34. 26—27. 40
Strana 104
104 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 7. stolusi: »In edificacionem nos spiritus sanctus et non in destruc cionem posuit," — audet destruere opus dei vel facit ipsum ne- gligenter, quia scriptum est2: »Maledictus, qui fecit opus dei fraudulenter.« Et alia translacio habet negligenter. CAPITULUM SEPTIMUM°. Hoc itaque ex istis, que dicta sunt, habeto pro concluso, quod secundum veritatem iste noster panis exigit, ut omnis christianus et solum talis, qui vult digne frui eo, ipsum ferven ter esuriat et siciat et requirat, quemadmodum hic vivus panis 10 racionalis intense sitit et esurit modo suo, ut edatur et bibatur. Et' propterea alibi scriptum est Apoc. IIIo3: »Ego sto ad hostium et pulso, et si quis vocem meam audierit«, — subaudis recongnos cendo meam spontaneam dignacionem et gracie occursum, — »et apperuerit michi«, — scilicet cordis desiderium ad me dila- 15 tando — »intrabo‘ ad eum“ et cenabo secum et ipse mecum«. Quapropter, nisi homo prius habeat vivax et dignum desi- derium, puta actuale, vel desiderium ad digne desiderandum, aute dolorem et' profundam humiliacionem atque timorem sensi bilem pro eo, quod non digne desiderat, sed accedit non valde 20 gaudens et gratus, sed ex consuetudine, ut plerumque hiis, qui semel in anno communicant, contingit, vel quia incumbit ex officio, ut in quibusdam presbiteris, vel constrictus aliquo ti- more et causa aliqua occurrente, ut in mortis articulo evenit, alias non accessurus, talis, inquam, christianus et in quantum 25 et quamdiu talis', non habet se digne illo pane tremendo et racionali. Et non tantum talis, qui sic aliqua circumstancia astric- tus' communicat, alias non communicaturus', sed omnis talis pu tandus' videtur indignus, qui differt et procrastinat man ducare hunc celestem panem, alias non habens inpedimentum 30 omnino ad ipsum properandi. Nam huiusmodi, qui differt ad cras habens hodie istum panem" in promptu, plenum dignacione a capitulum septimum articuli quarti in marg. A; rubr. B, C. b et prop e d illum C. c terea—ipse mecum om. D. atque C. introibo C. k communicaret C. ad C. g om. C. h om. C. constrictus D. et seq. D. 35 1 est et seq. C. m 1 II. Cor. XIII, 10. 2 Jerem. XLVIII, 10 (Maledictus, qui facit opus dei fraudulenter), 3 Apoc. III, 20.
104 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 7. stolusi: »In edificacionem nos spiritus sanctus et non in destruc cionem posuit," — audet destruere opus dei vel facit ipsum ne- gligenter, quia scriptum est2: »Maledictus, qui fecit opus dei fraudulenter.« Et alia translacio habet negligenter. CAPITULUM SEPTIMUM°. Hoc itaque ex istis, que dicta sunt, habeto pro concluso, quod secundum veritatem iste noster panis exigit, ut omnis christianus et solum talis, qui vult digne frui eo, ipsum ferven ter esuriat et siciat et requirat, quemadmodum hic vivus panis 10 racionalis intense sitit et esurit modo suo, ut edatur et bibatur. Et' propterea alibi scriptum est Apoc. IIIo3: »Ego sto ad hostium et pulso, et si quis vocem meam audierit«, — subaudis recongnos cendo meam spontaneam dignacionem et gracie occursum, — »et apperuerit michi«, — scilicet cordis desiderium ad me dila- 15 tando — »intrabo‘ ad eum“ et cenabo secum et ipse mecum«. Quapropter, nisi homo prius habeat vivax et dignum desi- derium, puta actuale, vel desiderium ad digne desiderandum, aute dolorem et' profundam humiliacionem atque timorem sensi bilem pro eo, quod non digne desiderat, sed accedit non valde 20 gaudens et gratus, sed ex consuetudine, ut plerumque hiis, qui semel in anno communicant, contingit, vel quia incumbit ex officio, ut in quibusdam presbiteris, vel constrictus aliquo ti- more et causa aliqua occurrente, ut in mortis articulo evenit, alias non accessurus, talis, inquam, christianus et in quantum 25 et quamdiu talis', non habet se digne illo pane tremendo et racionali. Et non tantum talis, qui sic aliqua circumstancia astric- tus' communicat, alias non communicaturus', sed omnis talis pu tandus' videtur indignus, qui differt et procrastinat man ducare hunc celestem panem, alias non habens inpedimentum 30 omnino ad ipsum properandi. Nam huiusmodi, qui differt ad cras habens hodie istum panem" in promptu, plenum dignacione a capitulum septimum articuli quarti in marg. A; rubr. B, C. b et prop e d illum C. c terea—ipse mecum om. D. atque C. introibo C. k communicaret C. ad C. g om. C. h om. C. constrictus D. et seq. D. 35 1 est et seq. C. m 1 II. Cor. XIII, 10. 2 Jerem. XLVIII, 10 (Maledictus, qui facit opus dei fraudulenter), 3 Apoc. III, 20.
Strana 105
De illis, qui differunt communionem corporis Christi. 105 divina, ostendit in se argumentum manifestum, quod puta non habet fidele desiderium ad Christum, nec dolet se ipsum non habere, neque sentit de domino Jhesu in bonitate et“ eciam, quia per hoc videtur obviare fervido desiderio Christi Jhesu ad nobiscum manducandum, secundum quod est locutuss di- cens!: »Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum.« Omnis' insuper huiusmodi procrastinans contrarie se habet scripture, que dicit hiis, qui debent“ pascha nostrum manducare: »Comedetis«, inquit2, »festinanter«, id est cicius et nequaquam differendo, quia hoc pulcherrime et maxime congruit esurienti 10 digne et sicienti, ut summopere properete ad suum cibum atque potum, presertim cibum valde necessarium et preciosum nimis ac' supramodum reciproce suum conmestorem requirentem et potari cupientem. Expressit etenim hoc alibi divina sapiencia limpidius dicens3: »Edent me et adhuc esurient, bibent me et 15 adhuc sicient«; et hoc dixit per Sapientem. Enimvero per se ipsam et apperiens os suum eadem Sapiencia ita est locuta innuens nostri desiderii moras ad se veniendum non faciendas. »Sic« inquit 4: »orabitis: pater noster, qui es in celis'« et tunc ad pro- positum: »panem nostrum cottidianum, alias supersubstancialem, 20 da nobis hodie«, Ecce, quomodo non vult divina sapiencia pati dispendia no- strarum usque cras dilacionum, sed sempert hodie precipit se exoptandum, manifeste per id exprimens, quam magna debent in nobis manere ac formari ex racione desideriorum incitamenta 25 ad frequentandum tantum et tale plenum participacionis divine sacramentum et eius inmense dignacionis. Unde super eodem sic loquitur Bernhardus 5: »Cur, queso, piissime Jhesu, tantum festinas esse nobiscum, quare non differs usque cras, si sic amor nostri te urget, ut differe nequeas, quin statim hodie semper 30 velis esse nobiscum, nec nos amplius differe debemus. Si ergo a et—distinccione 3 om. D. b dominus seq. C. C igitur seq. C d de bebant C. e properat C. f add. in m. m.x B; om. cet. cod. g etc. seq. C. add. in marg. m. x B; om. cet. cod. h ad seq., sed del. B. i k ita C; post corr. A. 1 lac. ad. 1/2 lin. seq. A.; cur-distinccione 3 add. 35 in marg. m.x B; om. cet. cod. 1 Lucae XXV, 15. Cf. Eccli. XXIV, 29 (Qui Ex. XII, 11. edunt me, adhuc esurient; et qui bibunt me, adhuc sitient). 4 Cf. Matth. 5 Verba b. Bernhardi hic allata nec in editione Parisiensi Io. VI, 9, 11. Mabillon 1719, nec apud Migne, Patr. lat. t. 182—5 reperire potuimus; verba 40 haec allata sunt etiam in l. III., tr. 3. (v. vol. II, 116).
De illis, qui differunt communionem corporis Christi. 105 divina, ostendit in se argumentum manifestum, quod puta non habet fidele desiderium ad Christum, nec dolet se ipsum non habere, neque sentit de domino Jhesu in bonitate et“ eciam, quia per hoc videtur obviare fervido desiderio Christi Jhesu ad nobiscum manducandum, secundum quod est locutuss di- cens!: »Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum.« Omnis' insuper huiusmodi procrastinans contrarie se habet scripture, que dicit hiis, qui debent“ pascha nostrum manducare: »Comedetis«, inquit2, »festinanter«, id est cicius et nequaquam differendo, quia hoc pulcherrime et maxime congruit esurienti 10 digne et sicienti, ut summopere properete ad suum cibum atque potum, presertim cibum valde necessarium et preciosum nimis ac' supramodum reciproce suum conmestorem requirentem et potari cupientem. Expressit etenim hoc alibi divina sapiencia limpidius dicens3: »Edent me et adhuc esurient, bibent me et 15 adhuc sicient«; et hoc dixit per Sapientem. Enimvero per se ipsam et apperiens os suum eadem Sapiencia ita est locuta innuens nostri desiderii moras ad se veniendum non faciendas. »Sic« inquit 4: »orabitis: pater noster, qui es in celis'« et tunc ad pro- positum: »panem nostrum cottidianum, alias supersubstancialem, 20 da nobis hodie«, Ecce, quomodo non vult divina sapiencia pati dispendia no- strarum usque cras dilacionum, sed sempert hodie precipit se exoptandum, manifeste per id exprimens, quam magna debent in nobis manere ac formari ex racione desideriorum incitamenta 25 ad frequentandum tantum et tale plenum participacionis divine sacramentum et eius inmense dignacionis. Unde super eodem sic loquitur Bernhardus 5: »Cur, queso, piissime Jhesu, tantum festinas esse nobiscum, quare non differs usque cras, si sic amor nostri te urget, ut differe nequeas, quin statim hodie semper 30 velis esse nobiscum, nec nos amplius differe debemus. Si ergo a et—distinccione 3 om. D. b dominus seq. C. C igitur seq. C d de bebant C. e properat C. f add. in m. m.x B; om. cet. cod. g etc. seq. C. add. in marg. m. x B; om. cet. cod. h ad seq., sed del. B. i k ita C; post corr. A. 1 lac. ad. 1/2 lin. seq. A.; cur-distinccione 3 add. 35 in marg. m.x B; om. cet. cod. 1 Lucae XXV, 15. Cf. Eccli. XXIV, 29 (Qui Ex. XII, 11. edunt me, adhuc esurient; et qui bibunt me, adhuc sitient). 4 Cf. Matth. 5 Verba b. Bernhardi hic allata nec in editione Parisiensi Io. VI, 9, 11. Mabillon 1719, nec apud Migne, Patr. lat. t. 182—5 reperire potuimus; verba 40 haec allata sunt etiam in l. III., tr. 3. (v. vol. II, 116).
Strana 106
106 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 8. cottidie vis esse cibus noster, quid dicam etc.« supra libro 3° distinccione 3a. Non igitur conpetit quempiam conpellere ad id, ad quod homo ex suis propriis votis et spontaneis debet summis studiis anhelare et ad quod ille vix dignus esse cen- setur, qui ipsum desiderio desiderat comedere et potare. Et non solum non conpetit conpelli quemquam non sponte optantem ad sacramentum, sed eciam esset periculum danti simul et acci- pienti, si coactus quis quacunque ex causa corpus Christi et sanguinem biberet et manducaret. Danti quidem inmineret pe 10 riculum ex multis causis, ex quibus hec sola ad propositum sufficiat, quod scilicet existens minister tanti et tam tremendi sacramenti divini prodigus dispensator convinceretur esse in fidelis servus domini sui et inprudens, quod innuit pius Jhesus ita dicensi: »Quis putas est servusa fidelis et prudens, quem 15 constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore« et subdit2: »Beatus est servus ille, quem, cum ve- nerit dominus eius, invenerit ita facientem. Quod si dixerit servus ille nequam“« et cetera [312 b]. 5 CAPITULUM OCTAVUM. Ingerentibus' se insuper sic ad“ sacramentum dei invitis et 20 aliquo modo constrictis dare" contingeret ut plurimum contra illud' ewangelium3: »Nolite sanctum dare canibus, neque mar garitas proiciatis ante porcos.« Nam canes nequaquam sanctum appetunt, neque porci desiderant margaritas, ergo christianus, 25 qui sanctum sibi propositum ad salutem non appetit, sed nisi asstrictus vel consuetudine, vel precepto, vel aliquo servili timore aut obligacione et pro mercede ad sancta vix accedit, satis se' canem fore in ecclesia dei preostentat. Aut qui alias deberet ad instar negociatoris sapientis preciosas margaritas spontanee in 30 3 Nota bene a. m. A. 20 Nota bene totum in calc. fol. sup. A. 25 Nota bene; nota m. p. A. a servus domini seq., sed del. A. et sub- C b quem—suam om. D. dit—hoc plenum domini iudicii sacramentum circa finem cap. oct. om. D. 35 d moram facit seq. C. e capitulum octavum articuli quarti in marg. A; h f ingerenti C. g lin. superpos. A; om. B, C. rubr. B, C. A, B. i ut plurimum seq. C. k est (1) C. 3 2 ib. v. 46. 1 Matth. VII, 6. om. Matth. XXIV. 45.
106 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 8. cottidie vis esse cibus noster, quid dicam etc.« supra libro 3° distinccione 3a. Non igitur conpetit quempiam conpellere ad id, ad quod homo ex suis propriis votis et spontaneis debet summis studiis anhelare et ad quod ille vix dignus esse cen- setur, qui ipsum desiderio desiderat comedere et potare. Et non solum non conpetit conpelli quemquam non sponte optantem ad sacramentum, sed eciam esset periculum danti simul et acci- pienti, si coactus quis quacunque ex causa corpus Christi et sanguinem biberet et manducaret. Danti quidem inmineret pe 10 riculum ex multis causis, ex quibus hec sola ad propositum sufficiat, quod scilicet existens minister tanti et tam tremendi sacramenti divini prodigus dispensator convinceretur esse in fidelis servus domini sui et inprudens, quod innuit pius Jhesus ita dicensi: »Quis putas est servusa fidelis et prudens, quem 15 constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore« et subdit2: »Beatus est servus ille, quem, cum ve- nerit dominus eius, invenerit ita facientem. Quod si dixerit servus ille nequam“« et cetera [312 b]. 5 CAPITULUM OCTAVUM. Ingerentibus' se insuper sic ad“ sacramentum dei invitis et 20 aliquo modo constrictis dare" contingeret ut plurimum contra illud' ewangelium3: »Nolite sanctum dare canibus, neque mar garitas proiciatis ante porcos.« Nam canes nequaquam sanctum appetunt, neque porci desiderant margaritas, ergo christianus, 25 qui sanctum sibi propositum ad salutem non appetit, sed nisi asstrictus vel consuetudine, vel precepto, vel aliquo servili timore aut obligacione et pro mercede ad sancta vix accedit, satis se' canem fore in ecclesia dei preostentat. Aut qui alias deberet ad instar negociatoris sapientis preciosas margaritas spontanee in 30 3 Nota bene a. m. A. 20 Nota bene totum in calc. fol. sup. A. 25 Nota bene; nota m. p. A. a servus domini seq., sed del. A. et sub- C b quem—suam om. D. dit—hoc plenum domini iudicii sacramentum circa finem cap. oct. om. D. 35 d moram facit seq. C. e capitulum octavum articuli quarti in marg. A; h f ingerenti C. g lin. superpos. A; om. B, C. rubr. B, C. A, B. i ut plurimum seq. C. k est (1) C. 3 2 ib. v. 46. 1 Matth. VII, 6. om. Matth. XXIV. 45.
Strana 107
De illis, qui coacti et non ex desiderio accedunt ad sacramentum. 107 quirere, paratus omnibus suis venditis inventam preciosam marga ritam compararel, si is margaritam iam pro' se paratam et com- paratam sibique propositam prorsus sine mercede ad sumendum parvipendit', negligit et nisi constrictus aliquomodo et persua- sus, non assumit, iam plane se talis porcum esse vel proprie conprobavit", cum siliquis et stercoribus delectatus non percipit animo diiudicare margaritas. Quale autem et quantum periculum inmineat homini, qui aliquo modo coactus vel semicoactus' solum et non ex raciona- bili desiderio accedit ad deo plenum sacramentum, de se notum 10 posset esse, si recte" singula iudicentur. Hoc unum in tam plana materia sufficiat dicere, quod illi, qui indigne deo et domino Jhesu Christo vivunt in ecclesia, quia sanctam fidem et reli- gionem omnium virtutum sponte professi iniquis actibus et pravis moribus deturpant et blasphemant, ponentes magnum dos 15 mini Jhesu nomen peccatoribus et dyabolis in derisum, habent non inmerito in hoc sacramento magestatis divine lapidem offen sionis et petram scandali2 sibi propositam et donatam ad rui- nam, quatenus cicius mensuram sue iniquitatis adinplerent, ita ut hii, qui prius fuerunt dudum rei in vita sua et reprobi circa fidem et eo, quod non probaverunt Jhesum crucifixum habere in noticia, non inpune efficiantur eciam rei corporis et sangvinis Jhesu Christi3, et qui Christum Jhesum per mala opera post baptismum et donum fidei crucifigere et ostentui habere non verentur, iusticia divina exigente detur ipsis occasio et modus, 25 quo eciam Christum Jhesum ipsummet conculcent et offendant exi stentes rei corporis et sangvinis domini in hoc terribili sacramento. Item qui veritati et sapiencie ac virtuti adversantur, sanctos que dei mites et pauperes offendunt et persecuntur, iuste a deo permittitur', ut eciam increatam veritatem, sapienciam et vir 30 tutem ipsam in persona atque sanctum sanctorum, quantum in se, occidant occisum et' vulnerent pro se vulneratum, tormen tisentque pro‘ se multipliciter tormentisatum existentes rei cor- poris et sanguinis domini, iam crimen lese magestatis audacter 20 a per C. b et seq. C. textu et in marg. add. m. x B. g recta h permittatur A. c add. in marg. m. x B; om. cet. cod. d in 35 e post corr. C. fita post corr. B; a A, C. k ita C; per A, B. que C. Cf. Matth.XIII, 45, 46. 2 Cf. I. Petri II, 8 (... et lapis offensionis et petra scandali his, qui offendunt verbo...). 3 Cf. I. Cor. XI, 27.
De illis, qui coacti et non ex desiderio accedunt ad sacramentum. 107 quirere, paratus omnibus suis venditis inventam preciosam marga ritam compararel, si is margaritam iam pro' se paratam et com- paratam sibique propositam prorsus sine mercede ad sumendum parvipendit', negligit et nisi constrictus aliquomodo et persua- sus, non assumit, iam plane se talis porcum esse vel proprie conprobavit", cum siliquis et stercoribus delectatus non percipit animo diiudicare margaritas. Quale autem et quantum periculum inmineat homini, qui aliquo modo coactus vel semicoactus' solum et non ex raciona- bili desiderio accedit ad deo plenum sacramentum, de se notum 10 posset esse, si recte" singula iudicentur. Hoc unum in tam plana materia sufficiat dicere, quod illi, qui indigne deo et domino Jhesu Christo vivunt in ecclesia, quia sanctam fidem et reli- gionem omnium virtutum sponte professi iniquis actibus et pravis moribus deturpant et blasphemant, ponentes magnum dos 15 mini Jhesu nomen peccatoribus et dyabolis in derisum, habent non inmerito in hoc sacramento magestatis divine lapidem offen sionis et petram scandali2 sibi propositam et donatam ad rui- nam, quatenus cicius mensuram sue iniquitatis adinplerent, ita ut hii, qui prius fuerunt dudum rei in vita sua et reprobi circa fidem et eo, quod non probaverunt Jhesum crucifixum habere in noticia, non inpune efficiantur eciam rei corporis et sangvinis Jhesu Christi3, et qui Christum Jhesum per mala opera post baptismum et donum fidei crucifigere et ostentui habere non verentur, iusticia divina exigente detur ipsis occasio et modus, 25 quo eciam Christum Jhesum ipsummet conculcent et offendant exi stentes rei corporis et sangvinis domini in hoc terribili sacramento. Item qui veritati et sapiencie ac virtuti adversantur, sanctos que dei mites et pauperes offendunt et persecuntur, iuste a deo permittitur', ut eciam increatam veritatem, sapienciam et vir 30 tutem ipsam in persona atque sanctum sanctorum, quantum in se, occidant occisum et' vulnerent pro se vulneratum, tormen tisentque pro‘ se multipliciter tormentisatum existentes rei cor- poris et sanguinis domini, iam crimen lese magestatis audacter 20 a per C. b et seq. C. textu et in marg. add. m. x B. g recta h permittatur A. c add. in marg. m. x B; om. cet. cod. d in 35 e post corr. C. fita post corr. B; a A, C. k ita C; per A, B. que C. Cf. Matth.XIII, 45, 46. 2 Cf. I. Petri II, 8 (... et lapis offensionis et petra scandali his, qui offendunt verbo...). 3 Cf. I. Cor. XI, 27.
Strana 108
108 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 9. incurrentes in summendo indigne hoc plenum domini iudicii sacramentum. Hoc itaque visum est michi ex sentencia dicendum, dictante veritateb Jhesu, quod nullus christianus huiusmodi, scilicet solo nomine christianus, amans vitam huius mundi, existens animalis, et qui spiritum Jhesu non habet, libere omnino et cum gaudioso desiderio et grato animo nunquam" manducat corpus et bibit Christi sanguinem in sacramento, sed quandocunque et quo- cienscunque accedit ad sacramentum, semper aliquomodo coactus 10 et constrictus, vel ex consuetudine, aut ex timore servili, aut ex obligacione et pacto aliquo; verbi gracia: ex consuetudine nam- que firmata, cum a puericia hoc fieri vidit communiter et ipse hoc facit et consuevit, quia consuetudo altera esse natura homi- nis per sapientes est“ diffinita, ita, quod grate facit et gravare- 15 tur homo, si non faceret, vel esset contrarium sibi obmittere iuxta id, quod conmuniter in vulgo dici solet: ,consueta relin- quere est difficile'. Tali igitur consuetudine inbuta multitudo christianorum carnalium frequentat ecclesie sacramenta, princi- paliter autem hoc altaris sacramentum, sed non meritorie, quia 20 non ex motu desiderii a radice venientis ferventis caritatis ad Christum Jhesum. Argumentum illius est, quod huiusmodi iuxta quod consueverunt, solum certis temporibus anni vel diebus vo- lunt' communicare, ut est ante pascha vel alias; ex aliis autem tem poribus nec desiderant iterum accedere, quibus non est ipsis sta- 25 tutum vel consuetum, quinymmo videretur ipsis grave et contra- rium hoc facere, necnon et alios si videant frequentare, est nichilo, minus hoc ipsum eisdem grave ad videndum, et male hoc inter- pretantur, ideoque murmurant et male iudicant et inpediunt ac dissuadent, si quos possunt. 5 30 CAPITULUM NONUMm. Est tamen hic advertendum, quod, si que bona in se fiant ex consuetudine, illud quidem bonum est et conmendabile, quo niam sic omnes virtutes acquiruntur [313 a] usuales et omnis 11 De consuetudine A. a dicante B, A. b domini seq.C. C gaudio; seu seq.C. " post corr. A ; 35 nonquam C. e verbi—possunt in fine cap. om. D. f sup. lin. corr. m. h illud C. g est—obmittere om. C. i velint C. x B; que A, C. k et male hoc del. A; om. C. 1 add. in marg. m. x B; om. A, C. tulum nonum quarti articuli in marg. A; rubr. B, C. m capi=
108 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 9. incurrentes in summendo indigne hoc plenum domini iudicii sacramentum. Hoc itaque visum est michi ex sentencia dicendum, dictante veritateb Jhesu, quod nullus christianus huiusmodi, scilicet solo nomine christianus, amans vitam huius mundi, existens animalis, et qui spiritum Jhesu non habet, libere omnino et cum gaudioso desiderio et grato animo nunquam" manducat corpus et bibit Christi sanguinem in sacramento, sed quandocunque et quo- cienscunque accedit ad sacramentum, semper aliquomodo coactus 10 et constrictus, vel ex consuetudine, aut ex timore servili, aut ex obligacione et pacto aliquo; verbi gracia: ex consuetudine nam- que firmata, cum a puericia hoc fieri vidit communiter et ipse hoc facit et consuevit, quia consuetudo altera esse natura homi- nis per sapientes est“ diffinita, ita, quod grate facit et gravare- 15 tur homo, si non faceret, vel esset contrarium sibi obmittere iuxta id, quod conmuniter in vulgo dici solet: ,consueta relin- quere est difficile'. Tali igitur consuetudine inbuta multitudo christianorum carnalium frequentat ecclesie sacramenta, princi- paliter autem hoc altaris sacramentum, sed non meritorie, quia 20 non ex motu desiderii a radice venientis ferventis caritatis ad Christum Jhesum. Argumentum illius est, quod huiusmodi iuxta quod consueverunt, solum certis temporibus anni vel diebus vo- lunt' communicare, ut est ante pascha vel alias; ex aliis autem tem poribus nec desiderant iterum accedere, quibus non est ipsis sta- 25 tutum vel consuetum, quinymmo videretur ipsis grave et contra- rium hoc facere, necnon et alios si videant frequentare, est nichilo, minus hoc ipsum eisdem grave ad videndum, et male hoc inter- pretantur, ideoque murmurant et male iudicant et inpediunt ac dissuadent, si quos possunt. 5 30 CAPITULUM NONUMm. Est tamen hic advertendum, quod, si que bona in se fiant ex consuetudine, illud quidem bonum est et conmendabile, quo niam sic omnes virtutes acquiruntur [313 a] usuales et omnis 11 De consuetudine A. a dicante B, A. b domini seq.C. C gaudio; seu seq.C. " post corr. A ; 35 nonquam C. e verbi—possunt in fine cap. om. D. f sup. lin. corr. m. h illud C. g est—obmittere om. C. i velint C. x B; que A, C. k et male hoc del. A; om. C. 1 add. in marg. m. x B; om. A, C. tulum nonum quarti articuli in marg. A; rubr. B, C. m capi=
Strana 109
Frequens communio non est detestanda, sed laudanda. 109 actus de genere bonorum, quanto ex magis firmato venit habitu virtutis in homine, tanto est melior actus et perfeccior. Quam ob causam, et si fiat usus vel consuetudo bonis sepe aut rarius fre quentandi communionem divini sacramenti, illud nullo modo est detestandum, sed imitandum, non condempnandum, sed laudan dum, nec potest sanctis christianis hoc evenire, ut ex sola con- suetudine sumant divina sacramenta, sicut solet hoc esse ins in- dignis, quia' spiritus Jhesu in bonis et ipsius caritas innovant in eisdem desideria vitaliter et in intimis ad corpus et sanguinem Jhesu pociendum, ita quod, licet consuetudo ipsis hoc exercendi 10 nulla esset nec preceptum ecclesie, nichilominus sufficienter es sent" a caritate in spiritu renovati, moniti et conmotie ad illud spontanee et libere faciendum. Tamen si ad illam operacionem spiritus Jhesu intrinsecam accedat firmata consuetudo in bono tanto, procul dubio erit melius exercicium et perfeccius in opere 15 operante; diligentibus enim deum omnia cooperantur in bonuml. Exemplum huius accipe de pane materiali, ad quem come- dendum quia homo a naturali calore intrinsece renovatur, prop terea cottidie commestus semper hominem delectat et non venit in fastidium vel nauseam vigente" eadem caliditate intrinsece 20 naturali, nichilominus tamen, si ad hoch usus accedat et ponat hominem in modum et ordinem moderate' commedendi, tanto illud opus alias naturale fit salubrius et perfeccius in homine bona' consuetudine adornatum. Ita cogita de calore sancti spiri tus, esuriem ad sacramentum altaris continue intrinsece renos 25 vante et desideria adaugente et de consuetudine bona ad extra" hominem pium christianum ordinante", conmovente et stabiliente eum in hoc ipso, in quo ignis caritatis nequaquam sinit sacra- mentum dei venire homini in nimiam familiaritatem vel con temptum aut levitatem fastidiumque ex cottidiana sacramenti 30 fruicione et ex consuetudine antiquata frequentandi. Reprobi autem circa fidem christiani quidquid religionis chris tiane faciunt, quia ex sola consuetudine id faciunt et ex habitu 5 15 Nota de consuetudine in calc. f. sup. (absc.) A. 18 Nota de consuetudine m. post. A. a c ita—in bonum om. D. om. C. b et C. d ita C; esse A, B. f corr. ex conmoiti A. g urgente D. h adhuc D. post corr. C. om. C. m inordinate C. k qua C. ad extra om. C. n ordinate C. o ita B; que del. A; om. C. Cf. Rom. VIII, 28. e 35 40
Frequens communio non est detestanda, sed laudanda. 109 actus de genere bonorum, quanto ex magis firmato venit habitu virtutis in homine, tanto est melior actus et perfeccior. Quam ob causam, et si fiat usus vel consuetudo bonis sepe aut rarius fre quentandi communionem divini sacramenti, illud nullo modo est detestandum, sed imitandum, non condempnandum, sed laudan dum, nec potest sanctis christianis hoc evenire, ut ex sola con- suetudine sumant divina sacramenta, sicut solet hoc esse ins in- dignis, quia' spiritus Jhesu in bonis et ipsius caritas innovant in eisdem desideria vitaliter et in intimis ad corpus et sanguinem Jhesu pociendum, ita quod, licet consuetudo ipsis hoc exercendi 10 nulla esset nec preceptum ecclesie, nichilominus sufficienter es sent" a caritate in spiritu renovati, moniti et conmotie ad illud spontanee et libere faciendum. Tamen si ad illam operacionem spiritus Jhesu intrinsecam accedat firmata consuetudo in bono tanto, procul dubio erit melius exercicium et perfeccius in opere 15 operante; diligentibus enim deum omnia cooperantur in bonuml. Exemplum huius accipe de pane materiali, ad quem come- dendum quia homo a naturali calore intrinsece renovatur, prop terea cottidie commestus semper hominem delectat et non venit in fastidium vel nauseam vigente" eadem caliditate intrinsece 20 naturali, nichilominus tamen, si ad hoch usus accedat et ponat hominem in modum et ordinem moderate' commedendi, tanto illud opus alias naturale fit salubrius et perfeccius in homine bona' consuetudine adornatum. Ita cogita de calore sancti spiri tus, esuriem ad sacramentum altaris continue intrinsece renos 25 vante et desideria adaugente et de consuetudine bona ad extra" hominem pium christianum ordinante", conmovente et stabiliente eum in hoc ipso, in quo ignis caritatis nequaquam sinit sacra- mentum dei venire homini in nimiam familiaritatem vel con temptum aut levitatem fastidiumque ex cottidiana sacramenti 30 fruicione et ex consuetudine antiquata frequentandi. Reprobi autem circa fidem christiani quidquid religionis chris tiane faciunt, quia ex sola consuetudine id faciunt et ex habitu 5 15 Nota de consuetudine in calc. f. sup. (absc.) A. 18 Nota de consuetudine m. post. A. a c ita—in bonum om. D. om. C. b et C. d ita C; esse A, B. f corr. ex conmoiti A. g urgente D. h adhuc D. post corr. C. om. C. m inordinate C. k qua C. ad extra om. C. n ordinate C. o ita B; que del. A; om. C. Cf. Rom. VIII, 28. e 35 40
Strana 110
110 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 9. a puericia introducto, qualiter gentilis vel Judeus eciam faceret, si similiter a puericia talibus inbueretur, ideo insipide et sine gaudio intimo operantur, et cito ipsis ea, que sunt divina, veniunt in quandam vetustatem et per consequens in levitatem et con- 5 temptum. Sic autem ex sola et mera consuetudine frequentare tremendum dei sacramentum christiano in iudicium et in abusum conputatur, tum quia est indigne accipere dei graciam et in vacuum1, tum' quia rebus vitalibus est uti tamquam rebus sine vita, utpote uti homine vivo, quasi quis utatur homine picto, 10 vel panem verum accipere quasi panem solum depictum, tum quia res spirituales est accipere tantum quasi res precise corpo- rales, tum' quia ex tali consuetudine veniunt res divine et ma xime dignitatis in quandam familiaritatem et contemptum et in" vetustatem. Et hoc omnino necesse est evenire cuilibet assueto in sacramentis, ete in rebus spiritualibus, qui non habet spiritum Jhesu vel ignem caritatis in intimis, mentem hominis et desi- derium renovantem, dato eciam, quod huiusmodi sine Jhesu spiritu non frequentet' dei sacramentum manducando, sed solum ipsum videndo sepe in missa vel de ipso audiendo. Et illud" est 20 censendum fermentum tepiditatis et torporis christianorum, puta ea, que sunt eterna et tremenda, ex frequenti usu facere sibi vetusta et levia et non gaudere summe super ipsis. Sed quia, ut plurimum, hec pestis presbiteris et religiosis evenit, qui ha- bent tota die divinas res familiarius contrectare, ideo bene Veri- 25 tas suos discipulos conmonebat dicens2: »Attendite vobis a fer- mento phariseorum, quod est yppocrisis." Dixi autem notanter fermentum hoc esse tepiditatis christia- norum, quia, nisi sit christianus aut frigidus vehementi timore confixus et dolore peccatorum, aut fervidus in domini Jhesu 30 caritate3, non effugiet, quin tali fermento inveteracionis non ta bescat, dimissus dives in sua opinione, sed inanis4, [1] tum quia qualificatur intrinsece rectel per oppositum disposicioni, quam faciunt in christiano divina sacramenta, — sacramentum si quidem presertim hoc dei transformat hominem continue ad no- 15 a sunt C. e tum—in christiano divina sacra b tum—depictum om. D. menta om. D. dom. C. e lin. superpos. B; om. A, C. f frequentat C. g is tud C. h corr. ex religiosus A. 1 dicit seq., sed del. A. k om. C. 1 m. al. C. 1 Cf. II Cor. VI, I (exhortamur, ne in vacuum gratiam dei recipiatis). 2 3 Lucae XII, 1. Cf. Apoc III, 15 (scio opera tua, quia neque frigidus 4 Cf. Lucae I, 53 ...»et divites dimisit inanes«. 40 es neque calidus). 35
110 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 9. a puericia introducto, qualiter gentilis vel Judeus eciam faceret, si similiter a puericia talibus inbueretur, ideo insipide et sine gaudio intimo operantur, et cito ipsis ea, que sunt divina, veniunt in quandam vetustatem et per consequens in levitatem et con- 5 temptum. Sic autem ex sola et mera consuetudine frequentare tremendum dei sacramentum christiano in iudicium et in abusum conputatur, tum quia est indigne accipere dei graciam et in vacuum1, tum' quia rebus vitalibus est uti tamquam rebus sine vita, utpote uti homine vivo, quasi quis utatur homine picto, 10 vel panem verum accipere quasi panem solum depictum, tum quia res spirituales est accipere tantum quasi res precise corpo- rales, tum' quia ex tali consuetudine veniunt res divine et ma xime dignitatis in quandam familiaritatem et contemptum et in" vetustatem. Et hoc omnino necesse est evenire cuilibet assueto in sacramentis, ete in rebus spiritualibus, qui non habet spiritum Jhesu vel ignem caritatis in intimis, mentem hominis et desi- derium renovantem, dato eciam, quod huiusmodi sine Jhesu spiritu non frequentet' dei sacramentum manducando, sed solum ipsum videndo sepe in missa vel de ipso audiendo. Et illud" est 20 censendum fermentum tepiditatis et torporis christianorum, puta ea, que sunt eterna et tremenda, ex frequenti usu facere sibi vetusta et levia et non gaudere summe super ipsis. Sed quia, ut plurimum, hec pestis presbiteris et religiosis evenit, qui ha- bent tota die divinas res familiarius contrectare, ideo bene Veri- 25 tas suos discipulos conmonebat dicens2: »Attendite vobis a fer- mento phariseorum, quod est yppocrisis." Dixi autem notanter fermentum hoc esse tepiditatis christia- norum, quia, nisi sit christianus aut frigidus vehementi timore confixus et dolore peccatorum, aut fervidus in domini Jhesu 30 caritate3, non effugiet, quin tali fermento inveteracionis non ta bescat, dimissus dives in sua opinione, sed inanis4, [1] tum quia qualificatur intrinsece rectel per oppositum disposicioni, quam faciunt in christiano divina sacramenta, — sacramentum si quidem presertim hoc dei transformat hominem continue ad no- 15 a sunt C. e tum—in christiano divina sacra b tum—depictum om. D. menta om. D. dom. C. e lin. superpos. B; om. A, C. f frequentat C. g is tud C. h corr. ex religiosus A. 1 dicit seq., sed del. A. k om. C. 1 m. al. C. 1 Cf. II Cor. VI, I (exhortamur, ne in vacuum gratiam dei recipiatis). 2 3 Lucae XII, 1. Cf. Apoc III, 15 (scio opera tua, quia neque frigidus 4 Cf. Lucae I, 53 ...»et divites dimisit inanes«. 40 es neque calidus). 35
Strana 111
De illis, qui solum ex consuetudine manducant corpus Christi. 111 vitatem vite ampliorem, unde homo continue in spiritu mentis sue ipsuma frequentando renovaturl, quemadmodum cibus re- novat in homine sano vitam et fortitudinem et omnem habi- tudinem salutarem. Isti autem, ex sola consuetudine in sacra mentis usitati, senescunt atque inanescunt in spiritu suo, et ita sacramenta ipsis mirabiliter eciam inanescunt, quamvis in considerate et indicibili" via et quadam concomitancia' naturali; obtenebrantur namque a facie luminis et a medicina languescunt et a novitate veterascunt, — [2] tum eciam ex eo imputatur chris- tiano', si ex sola consuetudine accedat ad sacramentum, quia ipse 10 est omnino indignus [313 b] et non in veritate dolet se ipsum indignum. Sacramentum autem hoc est divine et inmense digni- tatis solis dignis et gratis participatum et ita talis indignus ac contrarius« ex sola consuetudine accedens ad rem nimis dignis- simam, sibi omnino contrariam et indebitam, incidith in manus 15 iudicii divini; et quanto ex maiore consuetudine, tanto cum maiori dampnacione parvificans dominum deum suum in esti- macione sua et indigne diiudicans corpus et sanguinem domini quasi quadam rapina aut violencia volens efficere Jhesum, fi- lium dei, sibi similem socium et consentaneum sue male vite; 20 ad quem proprie huiusmodi respicit scriptura Psalmi, que dicit2: »Peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iusticias meas et assumis testamentum meum per os tuum, tu vero odisti disci plinam etc«. Sequitur ad propositum13: »Existimasti inique, quod essem tui similis, id est amator eorundem, quorum tu, et oditor 25 talium, qualium tu, atque dissimulator similium, quorum tu.« 5 CAPITULUM DECIMUM". Notum siquidem est in opere naturali, quod cibus in prin cipio est valde se" manducanti dissimilis et inequalis, sed dehinc 28 Nota totum A b a in marg. m. x B. isti—quorum tu in fine cap. om. D. c corr. in d post. corr. B; indicibilis C. marg. A; post corr. B. epost corr. B. f in marg. m. x B. g ac contrarius add. in marg. m. x B; om. A, C. h parvificans dominum deum suum in estimacione seq., sed del. A. i sup. lin. add. m. x B; om. A, C. k et C. 1 existimasti inique, quod ero tui 35 capitulum decimum articuli quarti in marg. A; similis seq., sed del. A. m col. rubr. B, C. n ad seq., sed del. C. 1 Cf. Eph. IV, 23 (renovamini autem spiritu mentis vestre). 2 Psalm. Cf. ib. v. 21 (existimasti inique, quod ero tui similis; arguam 3 XLIX, 16. te, et statuam contra faciem tuam). 30 40
De illis, qui solum ex consuetudine manducant corpus Christi. 111 vitatem vite ampliorem, unde homo continue in spiritu mentis sue ipsuma frequentando renovaturl, quemadmodum cibus re- novat in homine sano vitam et fortitudinem et omnem habi- tudinem salutarem. Isti autem, ex sola consuetudine in sacra mentis usitati, senescunt atque inanescunt in spiritu suo, et ita sacramenta ipsis mirabiliter eciam inanescunt, quamvis in considerate et indicibili" via et quadam concomitancia' naturali; obtenebrantur namque a facie luminis et a medicina languescunt et a novitate veterascunt, — [2] tum eciam ex eo imputatur chris- tiano', si ex sola consuetudine accedat ad sacramentum, quia ipse 10 est omnino indignus [313 b] et non in veritate dolet se ipsum indignum. Sacramentum autem hoc est divine et inmense digni- tatis solis dignis et gratis participatum et ita talis indignus ac contrarius« ex sola consuetudine accedens ad rem nimis dignis- simam, sibi omnino contrariam et indebitam, incidith in manus 15 iudicii divini; et quanto ex maiore consuetudine, tanto cum maiori dampnacione parvificans dominum deum suum in esti- macione sua et indigne diiudicans corpus et sanguinem domini quasi quadam rapina aut violencia volens efficere Jhesum, fi- lium dei, sibi similem socium et consentaneum sue male vite; 20 ad quem proprie huiusmodi respicit scriptura Psalmi, que dicit2: »Peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iusticias meas et assumis testamentum meum per os tuum, tu vero odisti disci plinam etc«. Sequitur ad propositum13: »Existimasti inique, quod essem tui similis, id est amator eorundem, quorum tu, et oditor 25 talium, qualium tu, atque dissimulator similium, quorum tu.« 5 CAPITULUM DECIMUM". Notum siquidem est in opere naturali, quod cibus in prin cipio est valde se" manducanti dissimilis et inequalis, sed dehinc 28 Nota totum A b a in marg. m. x B. isti—quorum tu in fine cap. om. D. c corr. in d post. corr. B; indicibilis C. marg. A; post corr. B. epost corr. B. f in marg. m. x B. g ac contrarius add. in marg. m. x B; om. A, C. h parvificans dominum deum suum in estimacione seq., sed del. A. i sup. lin. add. m. x B; om. A, C. k et C. 1 existimasti inique, quod ero tui 35 capitulum decimum articuli quarti in marg. A; similis seq., sed del. A. m col. rubr. B, C. n ad seq., sed del. C. 1 Cf. Eph. IV, 23 (renovamini autem spiritu mentis vestre). 2 Psalm. Cf. ib. v. 21 (existimasti inique, quod ero tui similis; arguam 3 XLIX, 16. te, et statuam contra faciem tuam). 30 40
Strana 112
112 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 10. cibus digestus per calorem, per alteracionem transit in simili tudinem, ymmo tandem concurrit in substancie unionem. Ita conformiter habes“ hic in operacione spiritus et gracie, scilicet in manducacione corporis Jhesu Christi nobis in sacramento sic preparati, ubi per prius et magis christianus est cibus Christi, quam Christus christiani; utrumque quidem est ibi reciproce, sed unum per prius et magis, quam alterum. Ordine igitur de- bito et per prius in manducacione altaris sacramenti Christus manducat peccatores homines, quasi serpens Moysi comedebat 10 serpentes magorum coram' pharaonel, et digerit igne divinitatis sue traicitque in suum corpus misticum, id est in unitatem eccle sie sacrosancte. Et ideo, sicut in ordine nature cibus est in prin cipio valde dissimilis se comedenti, ita homo peccator in prin- cipio est dissimilis et inequalis Jhesu Christo, sed in successione 15 temporis cicius aut tardius penese habitudinem utriusque, id est Christi et hominis voluntatem, vita et spiritus hominis pecca toris convertitur in spiritum et vitam Jhesu Christi et transit in maximam et quasi indiscernibilem ab hominibus unitatem. Et hoc est, quod vult illud famosum dictum Christi ad beatum 20 Augustinum: »Non tu«, inquit, »mutabis me in te, sicut cibum carnis tue, sed tu mutaberis in me«. Et ista est illa via regia, qua deus est gloriosus et mirabilis in sanctis suis, scilicet, quod illud verbum, ex quo omnia, in quo omnia et per quod omnia2, quia ultimo debet esse omnia in omnibus3, tali modo et via in se 25 ipsum iterum convertit et digerit omnia. Modo tunc iniqui et carnales christiani non desinunt per- vertere in se ipsis hanc viam domini Jhesu rectam, quia exer- centes manducacionem et bibicionem corporis et sanguinis Jhesu Christi, non valde curant, nec satagunt digne vitam suam carna- 30 lem et spiritum suum vacuum et inanem converti in vitam et spi- ritum Jhesu Christi, quinymmo inpediunt, quia de facto ad hoc se ponunt, ut bonam vitam seu delicatam et quietam habeant in hoc mundo, et idcirco magis curant et satagunt, licet inplicite et cum a ita D; habet A, B, C. bom. C. C in ras. C. 35 e ponens corr. penes B; ponens A, D; ponere C. 1. Cf. Ex. VII, 10—12; (scriptura non de serpente Moysi loquitur, sed de colubro Aaronis). 2 Cf. I. Cor. VIII, 6 (... pater, ex quo omnia... et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia). phrasis omnia in omnibus saepe in bibl. occurrit; cf. ex. gr. I. Cor. XII, 6 (deus, qui operatur omnia in 40 omnibus). sr seq., sed del. A.
112 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 10. cibus digestus per calorem, per alteracionem transit in simili tudinem, ymmo tandem concurrit in substancie unionem. Ita conformiter habes“ hic in operacione spiritus et gracie, scilicet in manducacione corporis Jhesu Christi nobis in sacramento sic preparati, ubi per prius et magis christianus est cibus Christi, quam Christus christiani; utrumque quidem est ibi reciproce, sed unum per prius et magis, quam alterum. Ordine igitur de- bito et per prius in manducacione altaris sacramenti Christus manducat peccatores homines, quasi serpens Moysi comedebat 10 serpentes magorum coram' pharaonel, et digerit igne divinitatis sue traicitque in suum corpus misticum, id est in unitatem eccle sie sacrosancte. Et ideo, sicut in ordine nature cibus est in prin cipio valde dissimilis se comedenti, ita homo peccator in prin- cipio est dissimilis et inequalis Jhesu Christo, sed in successione 15 temporis cicius aut tardius penese habitudinem utriusque, id est Christi et hominis voluntatem, vita et spiritus hominis pecca toris convertitur in spiritum et vitam Jhesu Christi et transit in maximam et quasi indiscernibilem ab hominibus unitatem. Et hoc est, quod vult illud famosum dictum Christi ad beatum 20 Augustinum: »Non tu«, inquit, »mutabis me in te, sicut cibum carnis tue, sed tu mutaberis in me«. Et ista est illa via regia, qua deus est gloriosus et mirabilis in sanctis suis, scilicet, quod illud verbum, ex quo omnia, in quo omnia et per quod omnia2, quia ultimo debet esse omnia in omnibus3, tali modo et via in se 25 ipsum iterum convertit et digerit omnia. Modo tunc iniqui et carnales christiani non desinunt per- vertere in se ipsis hanc viam domini Jhesu rectam, quia exer- centes manducacionem et bibicionem corporis et sanguinis Jhesu Christi, non valde curant, nec satagunt digne vitam suam carna- 30 lem et spiritum suum vacuum et inanem converti in vitam et spi- ritum Jhesu Christi, quinymmo inpediunt, quia de facto ad hoc se ponunt, ut bonam vitam seu delicatam et quietam habeant in hoc mundo, et idcirco magis curant et satagunt, licet inplicite et cum a ita D; habet A, B, C. bom. C. C in ras. C. 35 e ponens corr. penes B; ponens A, D; ponere C. 1. Cf. Ex. VII, 10—12; (scriptura non de serpente Moysi loquitur, sed de colubro Aaronis). 2 Cf. I. Cor. VIII, 6 (... pater, ex quo omnia... et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia). phrasis omnia in omnibus saepe in bibl. occurrit; cf. ex. gr. I. Cor. XII, 6 (deus, qui operatur omnia in 40 omnibus). sr seq., sed del. A.
Strana 113
Christiani ex consuetudine communicantes sunt contrarii Christo. 113 quadam contradiccione, vitam Christi vel conversacionem et spi ritum Christi, ida est spiritualia Christi et carismata salutaria. Nituntur, inquam, et' cupiunt convertere in vitam suam, id est ad solam consuetudinem quietam et lucrosam cum conversacione seculari, et in spiritum suum ad libitum et voluntatem suam sicque non laborant in Christum mutari, sed cupiunt, et quan tum in se est, faciunt Christum in seipsos conmutari; non de siderant esse“ Christi Jhesu' similes, sed Christum Jhesum cu piunt esse similem' sibi ipsis, que est iniquitas maxima et pro pria luciferi super terram. Debet“ igitur hoc scire quilibet christianus, quod, si et dum manducat corpus et sanguinem Jhesu Christi, unit se ipsum' valde cum Christo et ad Christum in tantum, quod Christus in eo ita incipit manere et ipse in Christol. Qua de re sequitur, quod dum christianus animalis ex consuetudine sumit' hoc sacramen 15 tum et tamen nichilominus amat hunc mundum et sequitur vani- tates eius et inplet sua desideria vivitque sue voluntati, procul dubio nititur Christum Jhesum in eo facere sibi similem socium que in omnibus talibus supradictis, utpote quia estimat, quod talia amando, talia sectando et, que sua sunt, tota die querendo2, 20 bene stat in Christo Jhesu et secure et quod cum talibus Christi Jhesu graciam habeat placeantque sua opera' ea, que facit de genere bonorum, Jhesu Christo. Hoc autem proprie et implicite est estimare sibi esse similem dominum Jhesum in hoc mundo et ab hoc mundo crucifixum, 25 qui tamen omnino Christo" est et fuit contrarius in omnibus iudiciis", disposicionibus et habitudinibus in tantum, quod qui cumque voluerit esse amicus huius mundi, mox inimicus Jhesu est constitutus secundum Jacobum3; et hic est Antichristus, id est contrarius Christo, secundum Johanem in sua' canonica4, prout 30 hoc habes deductum in tractatu III." distinccione 4a de Anti- christo'. Sic itaque" talis animalis christianus mira operacione 10 a id—Christi om. C. b ita D; om. A, B, C. id est—mutari om. D. f ita C; post corr. A. del. B. e esse seq., sed del. A; esse seq. B. h similes B. g debet—confessione usitata om. D. se C. i et seq., sed m del. A. k et ipse seq., sed del. A. I sua opera in ras. A. post corr. B; q quod seq. C. Christus C. n add in marg. m. x B. oom. C. P IIII° C. 1 Cf. Joann. VI, 57 (qui manducat meam carnem et bibit meum sangvinem, in me manet et ego in illo). 2 Cf. Philip. II, 21 (omnes enim, quae sua 3 Cf. Jacobi IV, 4. sunt, quaerunt). Cf. I. Joann. II, 22 et IV, 3. 40 v. l. III, tract. 5. De Antichristo (vol. 3). d 35 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 8
Christiani ex consuetudine communicantes sunt contrarii Christo. 113 quadam contradiccione, vitam Christi vel conversacionem et spi ritum Christi, ida est spiritualia Christi et carismata salutaria. Nituntur, inquam, et' cupiunt convertere in vitam suam, id est ad solam consuetudinem quietam et lucrosam cum conversacione seculari, et in spiritum suum ad libitum et voluntatem suam sicque non laborant in Christum mutari, sed cupiunt, et quan tum in se est, faciunt Christum in seipsos conmutari; non de siderant esse“ Christi Jhesu' similes, sed Christum Jhesum cu piunt esse similem' sibi ipsis, que est iniquitas maxima et pro pria luciferi super terram. Debet“ igitur hoc scire quilibet christianus, quod, si et dum manducat corpus et sanguinem Jhesu Christi, unit se ipsum' valde cum Christo et ad Christum in tantum, quod Christus in eo ita incipit manere et ipse in Christol. Qua de re sequitur, quod dum christianus animalis ex consuetudine sumit' hoc sacramen 15 tum et tamen nichilominus amat hunc mundum et sequitur vani- tates eius et inplet sua desideria vivitque sue voluntati, procul dubio nititur Christum Jhesum in eo facere sibi similem socium que in omnibus talibus supradictis, utpote quia estimat, quod talia amando, talia sectando et, que sua sunt, tota die querendo2, 20 bene stat in Christo Jhesu et secure et quod cum talibus Christi Jhesu graciam habeat placeantque sua opera' ea, que facit de genere bonorum, Jhesu Christo. Hoc autem proprie et implicite est estimare sibi esse similem dominum Jhesum in hoc mundo et ab hoc mundo crucifixum, 25 qui tamen omnino Christo" est et fuit contrarius in omnibus iudiciis", disposicionibus et habitudinibus in tantum, quod qui cumque voluerit esse amicus huius mundi, mox inimicus Jhesu est constitutus secundum Jacobum3; et hic est Antichristus, id est contrarius Christo, secundum Johanem in sua' canonica4, prout 30 hoc habes deductum in tractatu III." distinccione 4a de Anti- christo'. Sic itaque" talis animalis christianus mira operacione 10 a id—Christi om. C. b ita D; om. A, B, C. id est—mutari om. D. f ita C; post corr. A. del. B. e esse seq., sed del. A; esse seq. B. h similes B. g debet—confessione usitata om. D. se C. i et seq., sed m del. A. k et ipse seq., sed del. A. I sua opera in ras. A. post corr. B; q quod seq. C. Christus C. n add in marg. m. x B. oom. C. P IIII° C. 1 Cf. Joann. VI, 57 (qui manducat meam carnem et bibit meum sangvinem, in me manet et ego in illo). 2 Cf. Philip. II, 21 (omnes enim, quae sua 3 Cf. Jacobi IV, 4. sunt, quaerunt). Cf. I. Joann. II, 22 et IV, 3. 40 v. l. III, tract. 5. De Antichristo (vol. 3). d 35 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 8
Strana 114
114 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 10. sathanel circumventus cupit Jhesum Christum, cuius sumit cor- pus et sanguinem, inplicite inclinare vel“ retorquere' ad se ipsum et inde credit, quod dominus secum eciam amet hoc' malignum seculum et non odiat vanitates et quod placent Christo“ sua desi- deria, licet mixta [314a] sanguine, et quod Christus eadem eligit in omnibus, que ipse, vel ade minus ad hoc ipsum huiusmodi yppocrita devenit', ut putet Christum Jhesum talibus non valde irrasci et nichili ea aput se reputare. Propterea multa, que scrip- tura rigide reprehendit«, et alias, que sunt christianis peccata, 10 ipse parva peccata vel nulla esse reputabit et cum omni facilitate diluenda sola suspiracione vel confessione usitata". Non sunt autem peccatores super terram, qui magis grava- rent Christum Jhesum et divinam veritatem et qui magis sint abhominabiles deo tremendo, quam huiusmodi consuetudi narii solum in religione et in rebus Jhesu, id est carismati- bus salutaribus', neque tantumdem increpati, ut yppocrite tali fer mento phariseorum2 amaricati, prout relucet ex textu ewange liorum ubique fideliter intuenti, ad quos scriptura horribiliter intonat universa. Inde est illud de talibus dictum in figura: »Sy 20 meon et Levi vasa bellancia, in consilium eorum non introibit anima mea«3. Et illud: »uva eorum, uva fellis et botrus ama- rissimus, fel draconum vinum eorum et venenum aspidum insa- nabile4.« Item illud Isaie5: »Audite" celi et auribus percipe terra, quia dominus locutus est: Filios enutrivi et exaltavi« etc. ibidem; 25 et infras: »Ve vobis, qui dicitis bonum malum et malum bonum ponentes lucem tenebras et tenebras lucem« etc. ibidem. Et ut multa in brevibus producantur , ubicumque verbum dei horrende conminatur in scripturis,ve eternum', ibi maxime et proprie" istos tales, quales iam dicti sunt, respicit et condempnat. Non[ne] enim 30 quis, si fideliter ponderet, facile exhorrescet audiens illud a summa Veritate dictum ad magistros in plebe et religiosos': »Meretrices,« 5 15 35 14 Nota a. m. A. a et C. b corr. in marg. m. x B. add. in marg. c hunc (!) C. d f devenit—propterea om. C. g vel minus seq. C. m. x B. e om. C. h et auriculari seq. C. i solum—mundo in fine cap. om. D. k secula- m celi seq., sed del. A. n ita post corr. B; pre= ribus C. 1innuenti C. dicantur A, C. o inproprie C. operatio satanae phiasis biblica; cf. II. Thess. II, 9. phariseorum scr. saepe loq.; conf. ex. gr. Matth. XVI, 6. 5 40 5, 6. 4 Cf. Deut. XXXII, 32, 33. Cf. Isaiae I, 2. Cf. Matth. XXI, 31. 2 de fermento 3 Cf. Gen. XLIX, Cf. Isaiae V, 20.
114 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 10. sathanel circumventus cupit Jhesum Christum, cuius sumit cor- pus et sanguinem, inplicite inclinare vel“ retorquere' ad se ipsum et inde credit, quod dominus secum eciam amet hoc' malignum seculum et non odiat vanitates et quod placent Christo“ sua desi- deria, licet mixta [314a] sanguine, et quod Christus eadem eligit in omnibus, que ipse, vel ade minus ad hoc ipsum huiusmodi yppocrita devenit', ut putet Christum Jhesum talibus non valde irrasci et nichili ea aput se reputare. Propterea multa, que scrip- tura rigide reprehendit«, et alias, que sunt christianis peccata, 10 ipse parva peccata vel nulla esse reputabit et cum omni facilitate diluenda sola suspiracione vel confessione usitata". Non sunt autem peccatores super terram, qui magis grava- rent Christum Jhesum et divinam veritatem et qui magis sint abhominabiles deo tremendo, quam huiusmodi consuetudi narii solum in religione et in rebus Jhesu, id est carismati- bus salutaribus', neque tantumdem increpati, ut yppocrite tali fer mento phariseorum2 amaricati, prout relucet ex textu ewange liorum ubique fideliter intuenti, ad quos scriptura horribiliter intonat universa. Inde est illud de talibus dictum in figura: »Sy 20 meon et Levi vasa bellancia, in consilium eorum non introibit anima mea«3. Et illud: »uva eorum, uva fellis et botrus ama- rissimus, fel draconum vinum eorum et venenum aspidum insa- nabile4.« Item illud Isaie5: »Audite" celi et auribus percipe terra, quia dominus locutus est: Filios enutrivi et exaltavi« etc. ibidem; 25 et infras: »Ve vobis, qui dicitis bonum malum et malum bonum ponentes lucem tenebras et tenebras lucem« etc. ibidem. Et ut multa in brevibus producantur , ubicumque verbum dei horrende conminatur in scripturis,ve eternum', ibi maxime et proprie" istos tales, quales iam dicti sunt, respicit et condempnat. Non[ne] enim 30 quis, si fideliter ponderet, facile exhorrescet audiens illud a summa Veritate dictum ad magistros in plebe et religiosos': »Meretrices,« 5 15 35 14 Nota a. m. A. a et C. b corr. in marg. m. x B. add. in marg. c hunc (!) C. d f devenit—propterea om. C. g vel minus seq. C. m. x B. e om. C. h et auriculari seq. C. i solum—mundo in fine cap. om. D. k secula- m celi seq., sed del. A. n ita post corr. B; pre= ribus C. 1innuenti C. dicantur A, C. o inproprie C. operatio satanae phiasis biblica; cf. II. Thess. II, 9. phariseorum scr. saepe loq.; conf. ex. gr. Matth. XVI, 6. 5 40 5, 6. 4 Cf. Deut. XXXII, 32, 33. Cf. Isaiae I, 2. Cf. Matth. XXI, 31. 2 de fermento 3 Cf. Gen. XLIX, Cf. Isaiae V, 20.
Strana 115
De christianis, qui ex timore vel obligatione accedunt ad sacramentum. 115 inquit, »et publicani precedent vos in regnum celorum,« qui uti- que sunt et semper fuerunt peccatores vilissimi et novissimi in hoc mundoa. CAPITULUM UNDECIMUM'. Sunt et alii homines animales, qui ex solo timore et quasi bruta vix instigati sumunt divinum sacramentum', utpote multi, qui semel in anno capiunt vel in extremis. Cuius probacio est in promptu, quia alias neque tunc sumerent, si aliquid non time rent, vel mortem“ et gehennam, vel superiores suos et publicam verecundiam aut cetera huiusmodi. Quod quidem, quomodo aut 10 in quantum deus ab ipsis acceptet, non est hominis dicere. Sed hoc ad propositum meum in eo est manifestum, quod sicut ipsi non delectantur in pane celesti pro se preparato', ita nec iste panis vivus, amator sapiencie et virtutis, in' ipsorum tali coacta man- ducacione delectatur; qui, ut alia bruta in suis stercoribus con 15 putrescunt1, quibus non panis celorum est dulcis, sed solum" brutorum. Sunt insuper alii, qui frequentant manducare hoc sacramen tum, quial per hoc vivunt, id est acquirunt sibi perinde victum et amictum sue vite, ut sunt presbiteri astricti ad missas ex pacto, 20 vel ex officio vel ex servitute hominum. Illi similiter non libere, ut dictum est, nec ex gaudioso' desiderio' ad panem celestem festinant accedere, sed coacti vel constricti et ex consuetudine et ex obligacione varia frequentant communionem, alias non man ducaturi, vel non tociens et tam" sepe manducaturi, si eosdem 25 utilitas temporalis vel necessitas officii et obligacionis ad hoc ipsum non urgeret. De quibus" iterum iudicium non debeo pro- ferre, sed utinam nosmet ipsos, o sacerdotes dei altissimi2, diiu dicaremus, quia tunc' non utique iudicaremurs. Fortasse tamen hii tales levius iudicium portabunt, quia, licet sibi ipsis non man 30 5 5 Nota totum A. 20 De sacerdotibus m. post. A. b capitulum XI. articuli 4ti in marg. A; rubr. B, C. a etc. seq. B. d vel mortem in marg. m.x B. et seq. C. f et C. c ut seq., sed del, A. g om. C. h qui C. i astuti (!) C. k gaudio corr. gaudioso A. gaudio 35 et desiderio C, D. m vel corr. in marg. et tam A. n de quibus—cum ipso et ex... om. D. ° itaque non iudicaremur ita seq. C. P manducaremur B. Cf. Joel. I, 17 (computruerunt iumenta in stercore suo...). Gen. XXIV, 18 (... erat enim sacerdos Dei altissimi). Cf. 8.
De christianis, qui ex timore vel obligatione accedunt ad sacramentum. 115 inquit, »et publicani precedent vos in regnum celorum,« qui uti- que sunt et semper fuerunt peccatores vilissimi et novissimi in hoc mundoa. CAPITULUM UNDECIMUM'. Sunt et alii homines animales, qui ex solo timore et quasi bruta vix instigati sumunt divinum sacramentum', utpote multi, qui semel in anno capiunt vel in extremis. Cuius probacio est in promptu, quia alias neque tunc sumerent, si aliquid non time rent, vel mortem“ et gehennam, vel superiores suos et publicam verecundiam aut cetera huiusmodi. Quod quidem, quomodo aut 10 in quantum deus ab ipsis acceptet, non est hominis dicere. Sed hoc ad propositum meum in eo est manifestum, quod sicut ipsi non delectantur in pane celesti pro se preparato', ita nec iste panis vivus, amator sapiencie et virtutis, in' ipsorum tali coacta man- ducacione delectatur; qui, ut alia bruta in suis stercoribus con 15 putrescunt1, quibus non panis celorum est dulcis, sed solum" brutorum. Sunt insuper alii, qui frequentant manducare hoc sacramen tum, quial per hoc vivunt, id est acquirunt sibi perinde victum et amictum sue vite, ut sunt presbiteri astricti ad missas ex pacto, 20 vel ex officio vel ex servitute hominum. Illi similiter non libere, ut dictum est, nec ex gaudioso' desiderio' ad panem celestem festinant accedere, sed coacti vel constricti et ex consuetudine et ex obligacione varia frequentant communionem, alias non man ducaturi, vel non tociens et tam" sepe manducaturi, si eosdem 25 utilitas temporalis vel necessitas officii et obligacionis ad hoc ipsum non urgeret. De quibus" iterum iudicium non debeo pro- ferre, sed utinam nosmet ipsos, o sacerdotes dei altissimi2, diiu dicaremus, quia tunc' non utique iudicaremurs. Fortasse tamen hii tales levius iudicium portabunt, quia, licet sibi ipsis non man 30 5 5 Nota totum A. 20 De sacerdotibus m. post. A. b capitulum XI. articuli 4ti in marg. A; rubr. B, C. a etc. seq. B. d vel mortem in marg. m.x B. et seq. C. f et C. c ut seq., sed del, A. g om. C. h qui C. i astuti (!) C. k gaudio corr. gaudioso A. gaudio 35 et desiderio C, D. m vel corr. in marg. et tam A. n de quibus—cum ipso et ex... om. D. ° itaque non iudicaremur ita seq. C. P manducaremur B. Cf. Joel. I, 17 (computruerunt iumenta in stercore suo...). Gen. XXIV, 18 (... erat enim sacerdos Dei altissimi). Cf. 8.
Strana 116
116 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 11. ducant, neque sibi ipsis serviunt, tamen ecclesie sancte mandu- cant et serviunt, donec dominus veniat et illustrabit abscondita tenebrarum, servum autem nequam et infidelem dividet et“ par tem eius ponet cum yppocritis, ubi erit fletus et stridor dencium, 5 eo quod dixit in corde suo: »Moram facit dominus!«, et non requiret, et pro eo, quod magis respicit mercedem carnis sue posuitque dominum suum post carnem suam et non elegit Chris- tum Jhesum solum et unicum habere pro mercede iuxta scrip turam, que dicit:2 »Filiis Levi non dabitis“ partem inter filios; 10 ego enim ero' ipsorum hereditas«. Et ad Abraham dicit sermo divinus': »Ego‘ ero merces tua‘ magna nimis.« Et iterum scrip tum est in prophetis4: »Et merces eius cum ipso.« Et ex hoc sensu videtur michi dicendum, quod maxime ille et solum libere et ex sincera caritate frequentat comedere cor 15 pus domini Jhesu Christi, qui nichil cupit habere, nist Christum, in' nullo querit delectari, nisi in Christo, qui nichil omnino amat, nisi Christum, qui potest dicere in veritate': »Quid enim michi est in celo et a te, quid volui super terram? Tibi dixit cor meum« etc.6, et illud apostoli?: »Omnia, que erant michi 20 lucra', detrimentum michi! feci, ut Christum Jhesum lucri face rem etm arbitratus sum ut stercora propter eminentem scienciam, [314 b] que est in Christo Jhesu«. Ad hoc vero tale non per- veniet alius, nisi qui omnia propter Christum reliquit et cui omnia huius mundi bona iam sunt tedio et onerosa, ut solum 25 dominus Jhesus esset sua merces et sua hereditas, ita ut posset dicere illud Psalmis: »Dominus pars hereditatis mee et calicis mei.« Tales autem, ut" plurimum, esse inveniuntur inter eos, qui secundum desideria sua intima accedunt ad corpus Christi libere omnino et voluntarie, quocienscumque et quandocumque' urgen- 30 tur a caritate, utpote sunt virgines et vidue, vel alias sancti plebei, b a om. C. quam corr. quod A, B. C post corr. C. d dantibus C. enim seq. C. g add. in marg. m. pars et hereditas ipsorum seq. C. f x B; om. cet. cod. h esse seq., sed del. C. iin—Christum add. in marg. C. k lucro C. " add. in 1 om. D. m et—in eo persuadendam om. D. o quantumcunque C. 35 marg. m. x B; om. A, C. Cf. Matth. XXIV, 48—51. 2 Cf. Num. XVIII, 20 (... in terra eorum nihil possidebitis, nec habebitis partem inter eos. Ego pars et hereditas tua in medio filiorum Israel). 3 Cf. Gen. XV, 1 (... ego protector tuus sum Cf. Isaiae XL, 10 (... ecce merces eius 4 et merces tua magna nimis). 7 Cf. Philip. III, 40 cum eo...). 5 Psalm. LXXII, 25. 6 Psalm. XXVI, 8. 8 Psalm. XV, 5. 7, 8 (libere allatum).
116 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 11. ducant, neque sibi ipsis serviunt, tamen ecclesie sancte mandu- cant et serviunt, donec dominus veniat et illustrabit abscondita tenebrarum, servum autem nequam et infidelem dividet et“ par tem eius ponet cum yppocritis, ubi erit fletus et stridor dencium, 5 eo quod dixit in corde suo: »Moram facit dominus!«, et non requiret, et pro eo, quod magis respicit mercedem carnis sue posuitque dominum suum post carnem suam et non elegit Chris- tum Jhesum solum et unicum habere pro mercede iuxta scrip turam, que dicit:2 »Filiis Levi non dabitis“ partem inter filios; 10 ego enim ero' ipsorum hereditas«. Et ad Abraham dicit sermo divinus': »Ego‘ ero merces tua‘ magna nimis.« Et iterum scrip tum est in prophetis4: »Et merces eius cum ipso.« Et ex hoc sensu videtur michi dicendum, quod maxime ille et solum libere et ex sincera caritate frequentat comedere cor 15 pus domini Jhesu Christi, qui nichil cupit habere, nist Christum, in' nullo querit delectari, nisi in Christo, qui nichil omnino amat, nisi Christum, qui potest dicere in veritate': »Quid enim michi est in celo et a te, quid volui super terram? Tibi dixit cor meum« etc.6, et illud apostoli?: »Omnia, que erant michi 20 lucra', detrimentum michi! feci, ut Christum Jhesum lucri face rem etm arbitratus sum ut stercora propter eminentem scienciam, [314 b] que est in Christo Jhesu«. Ad hoc vero tale non per- veniet alius, nisi qui omnia propter Christum reliquit et cui omnia huius mundi bona iam sunt tedio et onerosa, ut solum 25 dominus Jhesus esset sua merces et sua hereditas, ita ut posset dicere illud Psalmis: »Dominus pars hereditatis mee et calicis mei.« Tales autem, ut" plurimum, esse inveniuntur inter eos, qui secundum desideria sua intima accedunt ad corpus Christi libere omnino et voluntarie, quocienscumque et quandocumque' urgen- 30 tur a caritate, utpote sunt virgines et vidue, vel alias sancti plebei, b a om. C. quam corr. quod A, B. C post corr. C. d dantibus C. enim seq. C. g add. in marg. m. pars et hereditas ipsorum seq. C. f x B; om. cet. cod. h esse seq., sed del. C. iin—Christum add. in marg. C. k lucro C. " add. in 1 om. D. m et—in eo persuadendam om. D. o quantumcunque C. 35 marg. m. x B; om. A, C. Cf. Matth. XXIV, 48—51. 2 Cf. Num. XVIII, 20 (... in terra eorum nihil possidebitis, nec habebitis partem inter eos. Ego pars et hereditas tua in medio filiorum Israel). 3 Cf. Gen. XV, 1 (... ego protector tuus sum Cf. Isaiae XL, 10 (... ecce merces eius 4 et merces tua magna nimis). 7 Cf. Philip. III, 40 cum eo...). 5 Psalm. LXXII, 25. 6 Psalm. XXVI, 8. 8 Psalm. XV, 5. 7, 8 (libere allatum).
Strana 117
Illi tantum, qui amant Christum, digne manducant eius corpus. 117 qui cottidie vel sepe festinanter et cum hyatu magno desiderii veniunt ad divinum sacramentum, quibus liberum est omnino vel accedere aut dimittere. Et illa talis exstat gratissima et con petentissima manducacio istius nostri vivi panis celestis et racio nalis, quia non est determinata ad quodcumque tempus precise, nec ullo modo coacta consuetudine, timore vel pacto et obliga- cione, vel mercede, sed secundum quod conpetit famelico sponte, et dignum est inquirere et festinare ad suum bonum panem. Talem profecto liberam et prorsus spontaneam manducacionem voluit habere Christus sui corporis, quando' orandum induxit 10 dicens!: »Sic ergo orabitis: panem nostrum cottidianum da nobis hodie.« Et ne inponeret necessitatem aliquorum temporum ad ipsum accedendi, sed ut relinqueretur liberum' cuilibet, si vult et quando vult, ideo postea dixit2: »Hec quocienscunque fece ritis, in meam conmemoracionem facietis«. Similiter et Paulus' 15 ita determinavit dicens': »Quocienscumque manducabitis hunc panem et calicem bibetis, mortem domini anuncciabitis, donec veniat«. Ecce quomodo dicunt ,quocienscumque' propter liber tatem hominibus in eo persuadendam. Est autem' hoc‘ advertendum pro cognoscenciah sui ipsius ad 20 sacerdotes, puta si libere ex gracia moventur ad cenandum grate et sepe cum domino Jhesu Christo, vel an sint tamquam vitula Effraym docta diligere trituram4. [I] Primo si adhuc, dum erant clerici, diligebant ex fide et dileccione frequentare sacra mentum Christi corporis, et id fideliter cupiebant et ex hoc 25 conmoti precise sacerdotes esse exoptabant, ut possent' eo libe- rius sepe accedere ad communionem sacramenti et confessionem eaque" comodosius et liberius in dei populo exercere, caritate communi in id ipsos perurgente, prout apostolus contestatur di cens': »Caritas enim dei urget nos«. Si autem eosdem traxerit" 30 et allexit ad sacerdocium inquirendum consideratus honor et pri mus locus sacerdotum in populis necnon vita honorabilis deli- cata, ociosa et habundans bonis presbiterorum in hoc mundo, tunc 5 a add. in marg. m. x B. ordinandum C. qui C. e b tamen C. g hic C. f marg. a. m. C. e post corr. C. possint C. cenda C. 1om. D. . k lin. superpos. seq. B. n traxit C; contraxerit D. ras. seq. B. 1 Lucae XI, 3. 2 Cf. Lucae XXII, 19 (... hoc facite in meam com 3 I. Cor. XI. 26. Cf. II. 40 Cf. Oseae X, 11. memorationem). Cor. V. 14. d add. in 35 h congnos- m eoque C ;
Illi tantum, qui amant Christum, digne manducant eius corpus. 117 qui cottidie vel sepe festinanter et cum hyatu magno desiderii veniunt ad divinum sacramentum, quibus liberum est omnino vel accedere aut dimittere. Et illa talis exstat gratissima et con petentissima manducacio istius nostri vivi panis celestis et racio nalis, quia non est determinata ad quodcumque tempus precise, nec ullo modo coacta consuetudine, timore vel pacto et obliga- cione, vel mercede, sed secundum quod conpetit famelico sponte, et dignum est inquirere et festinare ad suum bonum panem. Talem profecto liberam et prorsus spontaneam manducacionem voluit habere Christus sui corporis, quando' orandum induxit 10 dicens!: »Sic ergo orabitis: panem nostrum cottidianum da nobis hodie.« Et ne inponeret necessitatem aliquorum temporum ad ipsum accedendi, sed ut relinqueretur liberum' cuilibet, si vult et quando vult, ideo postea dixit2: »Hec quocienscunque fece ritis, in meam conmemoracionem facietis«. Similiter et Paulus' 15 ita determinavit dicens': »Quocienscumque manducabitis hunc panem et calicem bibetis, mortem domini anuncciabitis, donec veniat«. Ecce quomodo dicunt ,quocienscumque' propter liber tatem hominibus in eo persuadendam. Est autem' hoc‘ advertendum pro cognoscenciah sui ipsius ad 20 sacerdotes, puta si libere ex gracia moventur ad cenandum grate et sepe cum domino Jhesu Christo, vel an sint tamquam vitula Effraym docta diligere trituram4. [I] Primo si adhuc, dum erant clerici, diligebant ex fide et dileccione frequentare sacra mentum Christi corporis, et id fideliter cupiebant et ex hoc 25 conmoti precise sacerdotes esse exoptabant, ut possent' eo libe- rius sepe accedere ad communionem sacramenti et confessionem eaque" comodosius et liberius in dei populo exercere, caritate communi in id ipsos perurgente, prout apostolus contestatur di cens': »Caritas enim dei urget nos«. Si autem eosdem traxerit" 30 et allexit ad sacerdocium inquirendum consideratus honor et pri mus locus sacerdotum in populis necnon vita honorabilis deli- cata, ociosa et habundans bonis presbiterorum in hoc mundo, tunc 5 a add. in marg. m. x B. ordinandum C. qui C. e b tamen C. g hic C. f marg. a. m. C. e post corr. C. possint C. cenda C. 1om. D. . k lin. superpos. seq. B. n traxit C; contraxerit D. ras. seq. B. 1 Lucae XI, 3. 2 Cf. Lucae XXII, 19 (... hoc facite in meam com 3 I. Cor. XI. 26. Cf. II. 40 Cf. Oseae X, 11. memorationem). Cor. V. 14. d add. in 35 h congnos- m eoque C ;
Strana 118
118 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 12. non aliud talibus restat, nisi ve illis in malum, ve autem inmen- sum et inenarrabile, quoniam omnes dampnati perpetue ipsum ve cum tremore et stridore denciuml ac fletu clamantes et narran- tes nunquam ipsum poterunt ad plenum exponere vel narrares. CAPITULUM DUODECIMUM'. 20 [II] Iterum simile et condependens signum est illius, si sa- cerdos ex libertate spiritus Jhesu et ex mero desiderio caritatis frequentat sacra, puta, si per prius delectatur in Christo Jhesu et eius fide et dileccione ac" ipsius sacramentis, fideliter 10 aput se ponderans dei inmensam dignacionem ad nos et ipsius infinitam exercitam in Jhesu bonitatem, et gratulatur se esse ministrum Christi et dispensatorem multiformis gracie dei2 et inde gaudet vehementer, si et quando occurit sibi tempus', locus', persona aut quevis occasio sacramenta Christi porrigendi chris- 15 tianis et' salutem animarum exercendi. Et quanto" in plures et crebrius suam operam' communicat, tanto magis in gaudio dila- tatur, sicut vir bellator dividens spolia, sicut vir agricola super messe uberi, sicut homo artifex gaudet in frequencia sui operis magnum sibimet" questum' afferentis, sicut leo super capta preda. Ad hoc" valet, quod dicit apostolus3: »Qui episcopatum" de- siderat, bonum opus desiderat.« Et quia illud opus et exerci- cium sponte et ex spiritu Jhesu' diligit, gaudet ob id se esse sacerdotem, gaudet de eo, quod est ad hoc astrictus vel ex pacto, vel ex officio, vel qualibet alia condicione obligatus, ut eo magis 25 expedite illud opus, in quo caste et sancte delectatur, valeat fre quentare, et quod occasio sibi prebetur fructum ampliorem Christo offerendip. Quod si forte ob id vituperia, defectus in bonis tem poralibus paciatur, adversitates, aut magnos labores difficultates que varias propterea perferat, tamen nequaquam propterea ob- 7 Nota totum A. a etc seq, C. b capitulum XII. articuli 4ti in marg. A; rubr. B. C. c om. C. e et seq. C. f ad C. g ita C, D; post corr. d et C. k sibimet corr. B; quando A; et seq. C. 1 post corr. A. 1 om. C. ras. seq. B. n ita C, D; in marg. m. p. sument C. I fructum C. m 35 corr. ex operatum B; operatum A, P ita B, C; offerendi o dei C. corr. afferendi A. I phrasis biblica. multiformis gratiae dei). 2 Cf. I Petri IV, 10 (... sicut boni dispensatores 3 I. Tim. III. 1. 30
118 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 12. non aliud talibus restat, nisi ve illis in malum, ve autem inmen- sum et inenarrabile, quoniam omnes dampnati perpetue ipsum ve cum tremore et stridore denciuml ac fletu clamantes et narran- tes nunquam ipsum poterunt ad plenum exponere vel narrares. CAPITULUM DUODECIMUM'. 20 [II] Iterum simile et condependens signum est illius, si sa- cerdos ex libertate spiritus Jhesu et ex mero desiderio caritatis frequentat sacra, puta, si per prius delectatur in Christo Jhesu et eius fide et dileccione ac" ipsius sacramentis, fideliter 10 aput se ponderans dei inmensam dignacionem ad nos et ipsius infinitam exercitam in Jhesu bonitatem, et gratulatur se esse ministrum Christi et dispensatorem multiformis gracie dei2 et inde gaudet vehementer, si et quando occurit sibi tempus', locus', persona aut quevis occasio sacramenta Christi porrigendi chris- 15 tianis et' salutem animarum exercendi. Et quanto" in plures et crebrius suam operam' communicat, tanto magis in gaudio dila- tatur, sicut vir bellator dividens spolia, sicut vir agricola super messe uberi, sicut homo artifex gaudet in frequencia sui operis magnum sibimet" questum' afferentis, sicut leo super capta preda. Ad hoc" valet, quod dicit apostolus3: »Qui episcopatum" de- siderat, bonum opus desiderat.« Et quia illud opus et exerci- cium sponte et ex spiritu Jhesu' diligit, gaudet ob id se esse sacerdotem, gaudet de eo, quod est ad hoc astrictus vel ex pacto, vel ex officio, vel qualibet alia condicione obligatus, ut eo magis 25 expedite illud opus, in quo caste et sancte delectatur, valeat fre quentare, et quod occasio sibi prebetur fructum ampliorem Christo offerendip. Quod si forte ob id vituperia, defectus in bonis tem poralibus paciatur, adversitates, aut magnos labores difficultates que varias propterea perferat, tamen nequaquam propterea ob- 7 Nota totum A. a etc seq, C. b capitulum XII. articuli 4ti in marg. A; rubr. B. C. c om. C. e et seq. C. f ad C. g ita C, D; post corr. d et C. k sibimet corr. B; quando A; et seq. C. 1 post corr. A. 1 om. C. ras. seq. B. n ita C, D; in marg. m. p. sument C. I fructum C. m 35 corr. ex operatum B; operatum A, P ita B, C; offerendi o dei C. corr. afferendi A. I phrasis biblica. multiformis gratiae dei). 2 Cf. I Petri IV, 10 (... sicut boni dispensatores 3 I. Tim. III. 1. 30
Strana 119
Quales sacerdotes digne sumant corpus Christi. 119 mittit vel diminuit neque frangitur', quin omnibus viis et modis sibi possibilibus, quod rite diligit, constanter operetur. Sic' enim scriptum est Proverbiorum [XIX] I »Doctrina viri per pacienciam dinoscitur'. Enimvero si sacerdos per prius diligit delectabilem vitam habundantem et quietam et pro eo inquirit loca magis apta, accomoda questui, gratulatur de temporibus, in quibus magis sibi lucri advenit, diligit et querit obligacionem, pactum vel officium aut beneficium vel statum quemcumque, in quo magis et conpetencius posset lucrari et honorabilius sua opera exer 10 cere, puta cantando et predicando, et in maiori [315 a] fama vel honore haberi, et talia eum delectant" et propter talia de lectant eum et magni labores, quodsi ista sibie diminuantur, mox eciam et in devocione ad exercendum suum officium re laxatur, et si adversitas vel modica inpedimenta occurunt, statim 15 vel cessat, vel diminuit audaciam vel conatus in exercendo opus, quod paulo ante in tranquillitate et questibus atque aplausu" vulgi sponte et gaudenter faciebat", habet huiusmodi sacerdos signum atque argumentum, quod non libere, nec ex fide, que per" dileccionem operatur', frequentat sacratissimam corporis et 20 sanguinis Christi communionem. Quod vero unusquisque per prius et principalius diligit et inquirit, illud est sibi in fronte sua inpressum et signatum, id est, quod illud semper prius' in cogitacione sibi semper" ocurit, forcius monet, notabilius" afficit animum, puta si fiat ipsius profectus sensibilius, facit gaudium, 25 si vero fiat inpedimentum, magis facit tristiciam. Et illud quod cumque tale est in homine et eius motus sunt maiores, illud est scriptum in fronte ipsius et ab isto tali totus accipit descrip cionem et secundum hoc iudicium divinum reportabit. Facile igitur potest congnoscere ex hiis sacerdos quilibet, quid 30 eum' primum movit ad esse presbiterum, vel ad esse pleba- num aut cetera huiusmodi", utrumne vita delectabilis et honora 5 p 22 Nota de scriptura in fronte a. m. A. a corr. ex fungitur B. d ita C, D ; bsicut C. C operatur C. f e si C. g ras. seq. B. 35 post corr. B; delectantur A. aplausa C. h propter C. lin. superpos. B; om. cet. cod. k prius—semper om. C. n corr. ex notabilibus A. lin. superpos. A. o enim C. m del. B. modi om. A. 1 Proverb. XIX, 11. operatur). 2 Cf. Gal. V, 6 (fides, quae per charitatem 40
Quales sacerdotes digne sumant corpus Christi. 119 mittit vel diminuit neque frangitur', quin omnibus viis et modis sibi possibilibus, quod rite diligit, constanter operetur. Sic' enim scriptum est Proverbiorum [XIX] I »Doctrina viri per pacienciam dinoscitur'. Enimvero si sacerdos per prius diligit delectabilem vitam habundantem et quietam et pro eo inquirit loca magis apta, accomoda questui, gratulatur de temporibus, in quibus magis sibi lucri advenit, diligit et querit obligacionem, pactum vel officium aut beneficium vel statum quemcumque, in quo magis et conpetencius posset lucrari et honorabilius sua opera exer 10 cere, puta cantando et predicando, et in maiori [315 a] fama vel honore haberi, et talia eum delectant" et propter talia de lectant eum et magni labores, quodsi ista sibie diminuantur, mox eciam et in devocione ad exercendum suum officium re laxatur, et si adversitas vel modica inpedimenta occurunt, statim 15 vel cessat, vel diminuit audaciam vel conatus in exercendo opus, quod paulo ante in tranquillitate et questibus atque aplausu" vulgi sponte et gaudenter faciebat", habet huiusmodi sacerdos signum atque argumentum, quod non libere, nec ex fide, que per" dileccionem operatur', frequentat sacratissimam corporis et 20 sanguinis Christi communionem. Quod vero unusquisque per prius et principalius diligit et inquirit, illud est sibi in fronte sua inpressum et signatum, id est, quod illud semper prius' in cogitacione sibi semper" ocurit, forcius monet, notabilius" afficit animum, puta si fiat ipsius profectus sensibilius, facit gaudium, 25 si vero fiat inpedimentum, magis facit tristiciam. Et illud quod cumque tale est in homine et eius motus sunt maiores, illud est scriptum in fronte ipsius et ab isto tali totus accipit descrip cionem et secundum hoc iudicium divinum reportabit. Facile igitur potest congnoscere ex hiis sacerdos quilibet, quid 30 eum' primum movit ad esse presbiterum, vel ad esse pleba- num aut cetera huiusmodi", utrumne vita delectabilis et honora 5 p 22 Nota de scriptura in fronte a. m. A. a corr. ex fungitur B. d ita C, D ; bsicut C. C operatur C. f e si C. g ras. seq. B. 35 post corr. B; delectantur A. aplausa C. h propter C. lin. superpos. B; om. cet. cod. k prius—semper om. C. n corr. ex notabilibus A. lin. superpos. A. o enim C. m del. B. modi om. A. 1 Proverb. XIX, 11. operatur). 2 Cf. Gal. V, 6 (fides, quae per charitatem 40
Strana 120
120 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 12. bilis in populis et elevata in habundancia et quiete, vel si eum ista delectant vel afficiunt iam sacerdotem vel episcopum, aut si ipsum ad esse sacerdotem movit“ primumb usus et mini- sterium precise divini sacramenti ac zelus animarum, et si precise exercicium illorum et labor ipsum delectat iam esse sa- cerdotem, gaudeat" se esse sacerdotem eo, quod dedite ei do minus Jhesus fungi sacerdocio et habere laudem in nomine ipsius. Quodsi forte, ut prius dicebatur, quempiam delectet tran quilla vita et honorata sacerdotum, perducens ipsum ad singula an 10 nexa sacerdocio amplectenda et subeunda, timeat expectans illud tempus, de quo scriptum est 1: »Cum accepero tempus, ego iusti- cias iudicabo.« Et si iusticias, quid igitur iniusticias, et si iusti- cias omnium hominum, eciam eius, que molit in mola, districte dominus iudicabit2, quid ergo faciet de iusticia sacerdotis, de 15 qua scriptum est3: »Nisi habundaverit iusticia vestra plus', quam magistrorum et religiosorum virorum, phariseorum, non intra- bitis in regnum celorum.« Propterea scriptum est Sapiencie! »Durissimum iudicium fiet cum hiis, qui presunt«; et ' Jacobus': »Fratres, nolite plures magistri effici scientes, quod gravius iu- 20 dicium accipietis.« Consilium itaque esset salubre nobis sacerdotibus, ut, ante quam veniat iudicium dei, ponamus nosmet ipsos' ad iudicium et ne' nobis ipsis de eo, quod sumus prelati«, blandiamur, sed diiu dicando districte nosmet ipsos humiliemur sub potenti manu dei". 25 Redeamus igitur prevaricatores ad cor et scrutemur iam vias nos- tras", quoniam solus ille talis, qui tota die miseretur et comodat, disponet sermones suos in iudicio; nos, qui tota die querimus, que nostra sunt, et non que Jhesu Christis, quid faciemus in tempore illo, in quo iudicium et vindicta perhorrenda incipiet 30 a domo dei, id est a nobis, ubi vix iustus salvabiture. 17 Nota a. m. A. 21 Nota sacerdos a. m. A. a ras. seq. C. add. in marg. a. m. C. b licet seq. C; h seq. A, sed del. d gaudeat—sacerdotem om. D, e add. in marg. m. x B. plus—Sapiencie add. in marg. 35 om. D. g et—manu dei om. D. h ita C; om. A, B, D. A; non add. in marg. m. x B; om. C. k non seq. C. vero seq. D. 1 1 Psalm. LXXIV, 3. 2 Cf. Matth. XXIV, 41. Matth. V, 20. (l. all.). 4 Cf. Jacobi III, 1. Cf. Sap. VI, 6. 6 Cf. I. Petri V, 6 (humiliamini igitur sub potenti manu dei). Thren. III, 40 (scrutemur vias nostras). 40 8 Cf. Phil. II, 21 (omnes enim, quae sua sunt quaerunt, non quae Jesu Christi). Cf. I. Petri IV, 17—18. 9
120 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 12. bilis in populis et elevata in habundancia et quiete, vel si eum ista delectant vel afficiunt iam sacerdotem vel episcopum, aut si ipsum ad esse sacerdotem movit“ primumb usus et mini- sterium precise divini sacramenti ac zelus animarum, et si precise exercicium illorum et labor ipsum delectat iam esse sa- cerdotem, gaudeat" se esse sacerdotem eo, quod dedite ei do minus Jhesus fungi sacerdocio et habere laudem in nomine ipsius. Quodsi forte, ut prius dicebatur, quempiam delectet tran quilla vita et honorata sacerdotum, perducens ipsum ad singula an 10 nexa sacerdocio amplectenda et subeunda, timeat expectans illud tempus, de quo scriptum est 1: »Cum accepero tempus, ego iusti- cias iudicabo.« Et si iusticias, quid igitur iniusticias, et si iusti- cias omnium hominum, eciam eius, que molit in mola, districte dominus iudicabit2, quid ergo faciet de iusticia sacerdotis, de 15 qua scriptum est3: »Nisi habundaverit iusticia vestra plus', quam magistrorum et religiosorum virorum, phariseorum, non intra- bitis in regnum celorum.« Propterea scriptum est Sapiencie! »Durissimum iudicium fiet cum hiis, qui presunt«; et ' Jacobus': »Fratres, nolite plures magistri effici scientes, quod gravius iu- 20 dicium accipietis.« Consilium itaque esset salubre nobis sacerdotibus, ut, ante quam veniat iudicium dei, ponamus nosmet ipsos' ad iudicium et ne' nobis ipsis de eo, quod sumus prelati«, blandiamur, sed diiu dicando districte nosmet ipsos humiliemur sub potenti manu dei". 25 Redeamus igitur prevaricatores ad cor et scrutemur iam vias nos- tras", quoniam solus ille talis, qui tota die miseretur et comodat, disponet sermones suos in iudicio; nos, qui tota die querimus, que nostra sunt, et non que Jhesu Christis, quid faciemus in tempore illo, in quo iudicium et vindicta perhorrenda incipiet 30 a domo dei, id est a nobis, ubi vix iustus salvabiture. 17 Nota a. m. A. 21 Nota sacerdos a. m. A. a ras. seq. C. add. in marg. a. m. C. b licet seq. C; h seq. A, sed del. d gaudeat—sacerdotem om. D, e add. in marg. m. x B. plus—Sapiencie add. in marg. 35 om. D. g et—manu dei om. D. h ita C; om. A, B, D. A; non add. in marg. m. x B; om. C. k non seq. C. vero seq. D. 1 1 Psalm. LXXIV, 3. 2 Cf. Matth. XXIV, 41. Matth. V, 20. (l. all.). 4 Cf. Jacobi III, 1. Cf. Sap. VI, 6. 6 Cf. I. Petri V, 6 (humiliamini igitur sub potenti manu dei). Thren. III, 40 (scrutemur vias nostras). 40 8 Cf. Phil. II, 21 (omnes enim, quae sua sunt quaerunt, non quae Jesu Christi). Cf. I. Petri IV, 17—18. 9
Strana 121
Sola communio voluntaria est digna sacramento altaris. 121 CAPITULUM TERCIUM DECIMUM. Sequuntur correlaria ad predicta: Primum correlarium: Sola sumpcio sacramenti Christi, que fit ex caritate Jhesu piissimi, ex proprio motu' et voluntaria, est digna isto beatifico sacramento. Secundum correlarium: Omnes“, qui ex proprio motu vel desiderio veniunt vel petunt dominicum sacramentum et quo- cienscumque petunt voluntarie, merito sunt digni iudicandi et admittendi. Tercium correlarium: Omnes plebei sive layci, qui sponte 10 sua et a nullo coacti cottidies, vel sepe accedunt et petunt sibi ministrari divinum sacramentum, sancte debent digni sumpcione iudicari a ministris et dispensatoribus sacramentorum et iuste debent admitti. Quodsi ipsis talibus non ministretur', quociens cumque petunt racionabiliter, maxima iniuria fit eis a ministris, 15 quia ipsis eorum panis, pro quo rogant patrem cottidie et donatur eisdem cottidianus, sine causa denegatur et coguntur fame pe- rire vel in Egiptum culpabiliter remeare aut Moysen et Aaron misticum odire et econtra ipsos murmurarel. Quartum correlarium: Christiani, qui raro veniunt et pe 20 tunt corpus et sanguinem domini in sacramento, hoc scito et congnito, quod, si vellent ipsum, possent feres sepe vel cottidie manducare, sunt suspecti et debent esse dispensatoribus, quod non degustant panem suum celestem et quod non habent dig- num desiderium ad suum panem proprium et cottidianum. Quintum correlarium: Omnis christianus, qui per quam= cumque rem huius seculi patitur se voluntarie inpediri veniendi ad cenandum cum Christo' in tempore suo hoc sacramentum, vel quocumque modo se excusat, potest et debet congrue iu- dicari a dispensatoribus esse indignus [315 b] veniendi ad cenam 30 hanc Jhesu Christi; ad hoc" est ewangelium, ubi supra2. Et manifeste talis convincitur magis pensare aliquam rem talem 25 d 1 Nota totum bene A. b a articuli seq. A; rubr. B, C; articuli quarti rubr. seq. B, C. c om; etiam in seq. D. 35 desiderio veniunt et petunt seq., sed del. A. g cottidie seq., sed del. A. omnis A. e om. D. f nulla ita seq. D. h k administretur C. om. B. corr. ex i ras. ad 21/2 lineam seq. B. 1 ipso B; ipso cet. cod. m ad hoc—supra om. D. Cf. Num. XVI, 41. 2 Vide supra pag. 89. 1 vel
Sola communio voluntaria est digna sacramento altaris. 121 CAPITULUM TERCIUM DECIMUM. Sequuntur correlaria ad predicta: Primum correlarium: Sola sumpcio sacramenti Christi, que fit ex caritate Jhesu piissimi, ex proprio motu' et voluntaria, est digna isto beatifico sacramento. Secundum correlarium: Omnes“, qui ex proprio motu vel desiderio veniunt vel petunt dominicum sacramentum et quo- cienscumque petunt voluntarie, merito sunt digni iudicandi et admittendi. Tercium correlarium: Omnes plebei sive layci, qui sponte 10 sua et a nullo coacti cottidies, vel sepe accedunt et petunt sibi ministrari divinum sacramentum, sancte debent digni sumpcione iudicari a ministris et dispensatoribus sacramentorum et iuste debent admitti. Quodsi ipsis talibus non ministretur', quociens cumque petunt racionabiliter, maxima iniuria fit eis a ministris, 15 quia ipsis eorum panis, pro quo rogant patrem cottidie et donatur eisdem cottidianus, sine causa denegatur et coguntur fame pe- rire vel in Egiptum culpabiliter remeare aut Moysen et Aaron misticum odire et econtra ipsos murmurarel. Quartum correlarium: Christiani, qui raro veniunt et pe 20 tunt corpus et sanguinem domini in sacramento, hoc scito et congnito, quod, si vellent ipsum, possent feres sepe vel cottidie manducare, sunt suspecti et debent esse dispensatoribus, quod non degustant panem suum celestem et quod non habent dig- num desiderium ad suum panem proprium et cottidianum. Quintum correlarium: Omnis christianus, qui per quam= cumque rem huius seculi patitur se voluntarie inpediri veniendi ad cenandum cum Christo' in tempore suo hoc sacramentum, vel quocumque modo se excusat, potest et debet congrue iu- dicari a dispensatoribus esse indignus [315 b] veniendi ad cenam 30 hanc Jhesu Christi; ad hoc" est ewangelium, ubi supra2. Et manifeste talis convincitur magis pensare aliquam rem talem 25 d 1 Nota totum bene A. b a articuli seq. A; rubr. B, C; articuli quarti rubr. seq. B, C. c om; etiam in seq. D. 35 desiderio veniunt et petunt seq., sed del. A. g cottidie seq., sed del. A. omnis A. e om. D. f nulla ita seq. D. h k administretur C. om. B. corr. ex i ras. ad 21/2 lineam seq. B. 1 ipso B; ipso cet. cod. m ad hoc—supra om. D. Cf. Num. XVI, 41. 2 Vide supra pag. 89. 1 vel
Strana 122
122 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 13. huius mundi, quam caritatem Jhesu Christi et“ preponit creatu ram quamlibet Jhesu Christo et non digne ponderat, neque iuste diiudicat corpus et sanguinem Jhesu Christi1. Sextum correlarium: Christiani, qui veniunt tantum semel in 5 anno ad sacramentum alias scientes, quod, si vellent ipsi, licitum esset eis et expediret singulis dominicis diebus vel sepe venire et petere sacramentum, signum habent, quod non veniunt usque- quaque libere neque ex digno amore et desiderio Jhesu Christi et possunt suspecti iudicari quoad hoc a ministris, quia cotti- 10 dianum panem sibi donatum pro sua vita cottidie petuntd tan- tum semel in anno. Septimum correlarium' sequitur ex predictis: Omnis christia nus, qui ex necessitate aliqua solum venit et petit sacramentum et non ex libertate amoris Jhesu Christi, videtur esse indignus 15 isto pane optimo et celesti et videtur, quod non est famelicus neque sitit suum proprium potum et cibum et per consequens apparet' esse mortuus in fide vel nimis langwidus. Octavum correlarium" ex predictis: Quod omnis christianus, qui solum coactus undecumque petit hoc sacramentum, ut illi 20 plurimum, qui tantum semel in anno, vel tantum in extremo mortis articulo petunt, videtur indigne petere, vel non cum digna disposicione venire neque cum desiderio sano corporis et san- guinis' Christi manducare dominicum sacramentum. Nonum correlarium: Compulsio' veniendi ad istud sacramen 25 tum vel obligacio non est digna isto pane optimo et supercelesti et vivo', sed tantum voluntaria oblaciol et desiderata. Decimum correlarium: Compulsio per precepta ad hoc dignis simum sacramentum non est admissa in dei ecclesia, nisi propter infirmos spiritualiter, cecos, debiles et claudos2, qui vel conscii 30 suarum indignitatum venire per se non audent, vel propter stoli- ditatem et ignoranciam non curant, quia non congnoscunt vel erubescunt nimis et stupent se iungere per se ipsos tante cene et a b c add. in ita C; post corr. A, B; predicari D. et—Christi om. D. d ita D; petit cet. cod. e correlarium—predictis om. D. marg. a. m. C. 35 f in marg. m.x B; oportet C. g correlarium—quod om. D. h post corr. A. ras. ad 11/2 lin. seq. B. k et super seq., sed del. A, B; om. C, D, B, D; ablacio A, C. Iita 1 Nota phrasis biblica. 2 Cf. Lucae XIV, 21 : ... pauperes ac debiles et caecos et claudos introduc huc.
122 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 13. huius mundi, quam caritatem Jhesu Christi et“ preponit creatu ram quamlibet Jhesu Christo et non digne ponderat, neque iuste diiudicat corpus et sanguinem Jhesu Christi1. Sextum correlarium: Christiani, qui veniunt tantum semel in 5 anno ad sacramentum alias scientes, quod, si vellent ipsi, licitum esset eis et expediret singulis dominicis diebus vel sepe venire et petere sacramentum, signum habent, quod non veniunt usque- quaque libere neque ex digno amore et desiderio Jhesu Christi et possunt suspecti iudicari quoad hoc a ministris, quia cotti- 10 dianum panem sibi donatum pro sua vita cottidie petuntd tan- tum semel in anno. Septimum correlarium' sequitur ex predictis: Omnis christia nus, qui ex necessitate aliqua solum venit et petit sacramentum et non ex libertate amoris Jhesu Christi, videtur esse indignus 15 isto pane optimo et celesti et videtur, quod non est famelicus neque sitit suum proprium potum et cibum et per consequens apparet' esse mortuus in fide vel nimis langwidus. Octavum correlarium" ex predictis: Quod omnis christianus, qui solum coactus undecumque petit hoc sacramentum, ut illi 20 plurimum, qui tantum semel in anno, vel tantum in extremo mortis articulo petunt, videtur indigne petere, vel non cum digna disposicione venire neque cum desiderio sano corporis et san- guinis' Christi manducare dominicum sacramentum. Nonum correlarium: Compulsio' veniendi ad istud sacramen 25 tum vel obligacio non est digna isto pane optimo et supercelesti et vivo', sed tantum voluntaria oblaciol et desiderata. Decimum correlarium: Compulsio per precepta ad hoc dignis simum sacramentum non est admissa in dei ecclesia, nisi propter infirmos spiritualiter, cecos, debiles et claudos2, qui vel conscii 30 suarum indignitatum venire per se non audent, vel propter stoli- ditatem et ignoranciam non curant, quia non congnoscunt vel erubescunt nimis et stupent se iungere per se ipsos tante cene et a b c add. in ita C; post corr. A, B; predicari D. et—Christi om. D. d ita D; petit cet. cod. e correlarium—predictis om. D. marg. a. m. C. 35 f in marg. m.x B; oportet C. g correlarium—quod om. D. h post corr. A. ras. ad 11/2 lin. seq. B. k et super seq., sed del. A, B; om. C, D, B, D; ablacio A, C. Iita 1 Nota phrasis biblica. 2 Cf. Lucae XIV, 21 : ... pauperes ac debiles et caecos et claudos introduc huc.
Strana 123
Malis christianis non licet communicare, nisi mutent suam vitam. 123 tali societati. Et illi tales sunt valde necessarii induccione per ministros, et si oporteat, et“ conpulsiones. Undecimum correlarium ad predicta: Compulsio ad sacra- mentum non debet fieri, nisi paucorum et raro, ut est semel in anno. Et voco hic compulsionem ad bonum intellectum, id est, quod homines solum propter obligacionem vel propter precep tum faciunt alias per se et ex se ipsis non facturi. Duodecimum correlarium' vel" proposicio sine argumentis et probacione speciali est ista: Compulsio per precepta ad sacra- mentum debet esse vix et omnium novissima, id est ad formam 10 beati ewangelii Jhesu Christi, scilicet, quod prius fiat invitacio ad cenam, secundo fiat vocacio per ministros iam per dominum Jhesum invitatorum, tercio fiat induccio per consilia et persua- sionem vele conmendacionem bone cene et utilis, quarto et ultimo fiat residuorum compulsio, quatenus sic utique' impleatur domus 15 largissimi et superoptimi patris familias Jhesu Christi1. Et notas hich, quod iste omnes proposiciones XII, vel cor relaria sunt per multa non solum in precedenti conclusione hic probata et deducta, sed ante et post in hoc libro. 5 CAPITULUM QUARTUM DECIMUMS. 20 Sequitur [V quinta conclusio huius articuli: Malis christianis vel non sanctis, quamdiu et in quantum sunt tales, non licet ac- cedere sepe, neque raro, neque umquam ad divinum sacramen tum', quamvis liceat ipsis semper converti ad dominum Jhesum et tunc post“ venire ad sacramentum. Hec conclusio nota est per se intelligenti" quid nominis ter minorum° in ea positorum, ideo ipsius probacioni ampliori non insisto. [VIj Sexta conclusio erat" ista: Malis christianis hoc solum expedit, ut cessent a malicia et mutent malam vitam et accedant 30 cum sanctis christianis ad sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi. 25 om. C. b ita post corr. B; compulsive cet. cod. correlarium—ista om. D. d est; vel seq., sed del. C. et C. f om. C. g et nota— dum ipsos ex fragilitate propria peccare eveniat in cap. XV. om. D. h add. 35 in marg. m. x B; om. cet cod. add. in marg. m. x B; om. cet. cod. k rubr. A; articuli seq. rubr. B; om. C. I hec conclusio non est seq., sed ° et seq. A, C; del. B. m postea C. n ex seq. C. del. C. p erit C. Cf. Lucae XIV, 16—23.
Malis christianis non licet communicare, nisi mutent suam vitam. 123 tali societati. Et illi tales sunt valde necessarii induccione per ministros, et si oporteat, et“ conpulsiones. Undecimum correlarium ad predicta: Compulsio ad sacra- mentum non debet fieri, nisi paucorum et raro, ut est semel in anno. Et voco hic compulsionem ad bonum intellectum, id est, quod homines solum propter obligacionem vel propter precep tum faciunt alias per se et ex se ipsis non facturi. Duodecimum correlarium' vel" proposicio sine argumentis et probacione speciali est ista: Compulsio per precepta ad sacra- mentum debet esse vix et omnium novissima, id est ad formam 10 beati ewangelii Jhesu Christi, scilicet, quod prius fiat invitacio ad cenam, secundo fiat vocacio per ministros iam per dominum Jhesum invitatorum, tercio fiat induccio per consilia et persua- sionem vele conmendacionem bone cene et utilis, quarto et ultimo fiat residuorum compulsio, quatenus sic utique' impleatur domus 15 largissimi et superoptimi patris familias Jhesu Christi1. Et notas hich, quod iste omnes proposiciones XII, vel cor relaria sunt per multa non solum in precedenti conclusione hic probata et deducta, sed ante et post in hoc libro. 5 CAPITULUM QUARTUM DECIMUMS. 20 Sequitur [V quinta conclusio huius articuli: Malis christianis vel non sanctis, quamdiu et in quantum sunt tales, non licet ac- cedere sepe, neque raro, neque umquam ad divinum sacramen tum', quamvis liceat ipsis semper converti ad dominum Jhesum et tunc post“ venire ad sacramentum. Hec conclusio nota est per se intelligenti" quid nominis ter minorum° in ea positorum, ideo ipsius probacioni ampliori non insisto. [VIj Sexta conclusio erat" ista: Malis christianis hoc solum expedit, ut cessent a malicia et mutent malam vitam et accedant 30 cum sanctis christianis ad sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi. 25 om. C. b ita post corr. B; compulsive cet. cod. correlarium—ista om. D. d est; vel seq., sed del. C. et C. f om. C. g et nota— dum ipsos ex fragilitate propria peccare eveniat in cap. XV. om. D. h add. 35 in marg. m. x B; om. cet cod. add. in marg. m. x B; om. cet. cod. k rubr. A; articuli seq. rubr. B; om. C. I hec conclusio non est seq., sed ° et seq. A, C; del. B. m postea C. n ex seq. C. del. C. p erit C. Cf. Lucae XIV, 16—23.
Strana 124
124 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 14. Probacio conclusionis: Quia talibus non expedit in peccatis manere seu ulterius voluntarie peccare et non expedit neque licet ipsis talibus ad sacramentum accedere in peccato et non expedit ipsis neque licet propter peccatum precise sacramentum obmit- tere manducare, ergo solum hoc eis relinquitur expediens, puta a peccato cessare et tunc cum sanctis ad altare accedere. Etb ad hoc est dictum apostoli, qui dicit 1: »Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo‘ edat« etc. Ad evidenciam [316 a] istius sexte conclusionis ampliorem po 10 nitur ista [VII] septima conclusio: Malis christianis necessarium est ad salutem, ut agant penitenciam in veritate et manducent saltem semel in anno cum sanctis dei dominicum sacramentum. Probacio conclusionis: Primo, quia quilibet christianus obli- gatus est per dei precepta dimittere mala et facere bona; iterum 15 secundo: quilibet volens salvari obligatus est precepto et iure divino agere penitenciam de male commissis et non committere amplius admissa; tercio : quilibet christianus obligatus est precepto ecclesie saltem semel" in anno confiteri sua peccata et sumere altaris sacramentum', ergo quilibet malus' christianus necesse ha 20 bet dimittere peccatum et facere bonum per primum et agere penitenciam de commissis per secundum et sumere saltem semel in anno altaris sacramentum per tercium. Antecedens‘ notum est de se quoad singulas suas partes et consequencia patet per accepcionem et descripcionem istius termini »necessarium« 25 superius in notabilibus designatam2. [VIII] Octava conclusio est ista: Mali christiani siveh in pec cato mortali sumunt, sive propter peccatum vel affeccionem malam peccati obmittunt sumere dominicum sacramentum, utrobique inpie contempnunt divinum sacramentum et utroque modo sunt 30 rei corporis et sanguinis domini. Ad probacionem huius proposicionis sufficit michi auctori- tas Ambrosii in oracione sua, que incipit ,summe sacerdos et m3... Insuper ista conclusio octava vere pontifex“ etc., ubi dicit 5 a scilicet seq. A, C; del. B. b hoc seq., sed del. A. “ de pane illo e per tercium accidens notum est de se, 35 om. A, B, D. dom. A, B, D. fom. C. g post. corr. A. quoad singulas suas partes seq., sed del. A. h si post corr. C. i om. C. k istius C. etc., ubi dicit om. C. m lac. ad 5 lin. seq. A, B, C. 1 I. Cor. XI, 28. 2 Vide supra pag. 75. 3 Oratio haec S. Ambrosii 40 in tomo II. p. 2. opp. S. Ambrosii (ed. Migne v. 17, col. 829 sq.) legitur.
124 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 14. Probacio conclusionis: Quia talibus non expedit in peccatis manere seu ulterius voluntarie peccare et non expedit neque licet ipsis talibus ad sacramentum accedere in peccato et non expedit ipsis neque licet propter peccatum precise sacramentum obmit- tere manducare, ergo solum hoc eis relinquitur expediens, puta a peccato cessare et tunc cum sanctis ad altare accedere. Etb ad hoc est dictum apostoli, qui dicit 1: »Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo‘ edat« etc. Ad evidenciam [316 a] istius sexte conclusionis ampliorem po 10 nitur ista [VII] septima conclusio: Malis christianis necessarium est ad salutem, ut agant penitenciam in veritate et manducent saltem semel in anno cum sanctis dei dominicum sacramentum. Probacio conclusionis: Primo, quia quilibet christianus obli- gatus est per dei precepta dimittere mala et facere bona; iterum 15 secundo: quilibet volens salvari obligatus est precepto et iure divino agere penitenciam de male commissis et non committere amplius admissa; tercio : quilibet christianus obligatus est precepto ecclesie saltem semel" in anno confiteri sua peccata et sumere altaris sacramentum', ergo quilibet malus' christianus necesse ha 20 bet dimittere peccatum et facere bonum per primum et agere penitenciam de commissis per secundum et sumere saltem semel in anno altaris sacramentum per tercium. Antecedens‘ notum est de se quoad singulas suas partes et consequencia patet per accepcionem et descripcionem istius termini »necessarium« 25 superius in notabilibus designatam2. [VIII] Octava conclusio est ista: Mali christiani siveh in pec cato mortali sumunt, sive propter peccatum vel affeccionem malam peccati obmittunt sumere dominicum sacramentum, utrobique inpie contempnunt divinum sacramentum et utroque modo sunt 30 rei corporis et sanguinis domini. Ad probacionem huius proposicionis sufficit michi auctori- tas Ambrosii in oracione sua, que incipit ,summe sacerdos et m3... Insuper ista conclusio octava vere pontifex“ etc., ubi dicit 5 a scilicet seq. A, C; del. B. b hoc seq., sed del. A. “ de pane illo e per tercium accidens notum est de se, 35 om. A, B, D. dom. A, B, D. fom. C. g post. corr. A. quoad singulas suas partes seq., sed del. A. h si post corr. C. i om. C. k istius C. etc., ubi dicit om. C. m lac. ad 5 lin. seq. A, B, C. 1 I. Cor. XI, 28. 2 Vide supra pag. 75. 3 Oratio haec S. Ambrosii 40 in tomo II. p. 2. opp. S. Ambrosii (ed. Migne v. 17, col. 829 sq.) legitur.
Strana 125
Peccatoribus expedit cessare a peccatis et sumere corpus Christi. 125 huius articuli quarti probabitur per multa et declarabitur infra capitolo quinto octavi articuli et capitolo sextoi; ideo ad pre- sens ulteriori ipsius declaracioni non insisto. Et ibidem dicetur Christo Jhesu propicio, quis magis videtur peccare, utrum ille, qui in peccato mortali accedit ad sacramentum dominicum, vel ille, qui precise et simpliciter propter amorem peccati non vult accedere saltem semel in anno ad sacramentum. CAPITULUM QUINDECIMUM'. Sequuntur ista correlaria, id est proposiciones, sine argumen tis ex predictis. Primo, quod illi male sunt informati, qui car 10 naliter et indigne Christo Jhesu viventes credunt, quod magis liceat ipsis sumere sacramentum dominicum semel in anno quam frequenter. Patet correlarium ex conclusione quinta, quia, in quantum tales, eque non licet ipsis omni anno, sicut non licet omni die. Correlarium secundum: Consulendum est peccatoribus chris tianis, ut non tardent ad dominum converti" modo et quod festinent dehinc ad suum panem vite2 sue et sue satisfaccionis, quamdiuf licet ipsis adhuc semper converti et venire et cum ad- huc non est“ clausa ianua, quia cito veniet ipsis tempus, quando 20 iam non licebit converti neque ad cenam pervenire, ut contigit quinque fatuis virginibus, de quibus in ewangelio Mathei3. Tercium correlarium ad predicta, quod illi inconsulte male viventibus christianis consulunt, qui dicunt ipsis expedire, ut se abstineant a sacratissima communione sacramenti propter ipsos 25 rum talem indignam conversacionem. Patet correlarium ex sexta conclusione, quia nequaquam hoc expedit ipsis, ut maneant in ipsorum mala vita et alienent se propter hoc a sua saluberrima medicina. Ideo magis consulendum est talibus indignis, quod hoch solum ipsis expedit, ut dimittant et mutent malam vitam 30 suam et accedant cum sanctis sepe ad divinum sacramentum. 15 10 Nota totum diligenter (absc.) A. a rubr. B, C. sequitur corr. sequuntur A. d mox ras. seq. B. b f corr. ex et festinanter ita seq. C. e add. in marg. m. x B; om. cet. cod. w g ita post corr. B; esset cet. cod. quam m. x in marg. B. non C. 35 i divittant corr. dimittant A. 1 Vide infra cap. V et VI octavi articuli. Matth. XXV, 10. 2 Cf. Joann. VI, 35. 3 Cf.
Peccatoribus expedit cessare a peccatis et sumere corpus Christi. 125 huius articuli quarti probabitur per multa et declarabitur infra capitolo quinto octavi articuli et capitolo sextoi; ideo ad pre- sens ulteriori ipsius declaracioni non insisto. Et ibidem dicetur Christo Jhesu propicio, quis magis videtur peccare, utrum ille, qui in peccato mortali accedit ad sacramentum dominicum, vel ille, qui precise et simpliciter propter amorem peccati non vult accedere saltem semel in anno ad sacramentum. CAPITULUM QUINDECIMUM'. Sequuntur ista correlaria, id est proposiciones, sine argumen tis ex predictis. Primo, quod illi male sunt informati, qui car 10 naliter et indigne Christo Jhesu viventes credunt, quod magis liceat ipsis sumere sacramentum dominicum semel in anno quam frequenter. Patet correlarium ex conclusione quinta, quia, in quantum tales, eque non licet ipsis omni anno, sicut non licet omni die. Correlarium secundum: Consulendum est peccatoribus chris tianis, ut non tardent ad dominum converti" modo et quod festinent dehinc ad suum panem vite2 sue et sue satisfaccionis, quamdiuf licet ipsis adhuc semper converti et venire et cum ad- huc non est“ clausa ianua, quia cito veniet ipsis tempus, quando 20 iam non licebit converti neque ad cenam pervenire, ut contigit quinque fatuis virginibus, de quibus in ewangelio Mathei3. Tercium correlarium ad predicta, quod illi inconsulte male viventibus christianis consulunt, qui dicunt ipsis expedire, ut se abstineant a sacratissima communione sacramenti propter ipsos 25 rum talem indignam conversacionem. Patet correlarium ex sexta conclusione, quia nequaquam hoc expedit ipsis, ut maneant in ipsorum mala vita et alienent se propter hoc a sua saluberrima medicina. Ideo magis consulendum est talibus indignis, quod hoch solum ipsis expedit, ut dimittant et mutent malam vitam 30 suam et accedant cum sanctis sepe ad divinum sacramentum. 15 10 Nota totum diligenter (absc.) A. a rubr. B, C. sequitur corr. sequuntur A. d mox ras. seq. B. b f corr. ex et festinanter ita seq. C. e add. in marg. m. x B; om. cet. cod. w g ita post corr. B; esset cet. cod. quam m. x in marg. B. non C. 35 i divittant corr. dimittant A. 1 Vide infra cap. V et VI octavi articuli. Matth. XXV, 10. 2 Cf. Joann. VI, 35. 3 Cf.
Strana 126
Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 15. 126 Et ita consulit Paulus apostolus, ut paulo' ante allegatur, di- censi: »Probet autem se ipsum homo«, etc., id est discuciat suam indignitatemb et humilietur et dimittat peccatum, »et sic de pane illo edat et de calice bibat«. Et nota hic apostolum, quod‘ non dicitd, sicud moderni solent consulere talibus, puta »iudica te ipsum [316b], si es dignus, tunc accedas, sie autem indignus, tunc non accedas«. Sed dicit simpliciter: »Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo edat et de calice bi- bat«, id est' hoc solum expedit homini, ut, si est dignus', edat, 10 et si invenit se indignum, ut dimittat peccatum et peniteat' et sic de pane illo edat etc., quia Veritas est, que dicit2: »Nisi man ducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis." Quartum correlarium sequitur ad predicta, quod illi chris- 15 tiani“ carnales nimis valde se ipsos decipiunt, qui, ut vivant huic mundo et suis concupiscenciis libere', ideo non veniunt ad sacram communionem frequenter, credentes minus per id se peccare pro eo, quod liberius peccant, velm cum minore timore peccant, eo quod in sacramento altaris Christo Jhesu non communicant, 20 cum omnino oppositum" sit" verum, et quia ideo? magis pec cant tales, quia, quanto liberius et cum minori timore dei" pec- cant, tanto culpabilius, eo quod magis' faciunt contemptum Jhesu Christi. Omnis namque' christianus, qui cum maiori audacia et sine timore peccat, multo magis peccat, quam e con- 25 verso. Et tales sunt omnes fere moderni christiani carnales, qui credunt, si sepe communicarent Christi Jhesu corpori vel cotti- die, quod magis peccarent, dum ipsos ex fragilitate propria pec care eveniret; ymmo omnis christianus, qui frequenter commu- nicat, minus contingit eum peccare, dum peccat' ex fragilitate, 30 quam ille, qui raro vel semel in anno. Racio est, quia cicius talis resurgit et cum maiori timore et minori contemptu eum contingit peccare; ergo, etc. 5 b dignitatem C. c ras. seq.; ante add. m. x in marg. B. dicit seq. A, C; del. B. d ras. seq. A. e si—accedas om. C. f id est om. C. 35 g ut seq. A. h om.; tunc accedat seq. C. i ita post corr. C; puniat A, B. k ras. seq. A. m vel—peccant om. C. n ras. seq. B. 1 ras. seq. B. o est corr. sit A. q lineae superpos. C. p iam C. r maius post corr. C. s audacia seq., sed del. A. u etc.—fatua et peccata corr. peccat A. conficta om. D; etc. om. C. 2 Joann. VI, 54. I. Cor. XI, 28. a 40
Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. IV, c. 15. 126 Et ita consulit Paulus apostolus, ut paulo' ante allegatur, di- censi: »Probet autem se ipsum homo«, etc., id est discuciat suam indignitatemb et humilietur et dimittat peccatum, »et sic de pane illo edat et de calice bibat«. Et nota hic apostolum, quod‘ non dicitd, sicud moderni solent consulere talibus, puta »iudica te ipsum [316b], si es dignus, tunc accedas, sie autem indignus, tunc non accedas«. Sed dicit simpliciter: »Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo edat et de calice bi- bat«, id est' hoc solum expedit homini, ut, si est dignus', edat, 10 et si invenit se indignum, ut dimittat peccatum et peniteat' et sic de pane illo edat etc., quia Veritas est, que dicit2: »Nisi man ducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis." Quartum correlarium sequitur ad predicta, quod illi chris- 15 tiani“ carnales nimis valde se ipsos decipiunt, qui, ut vivant huic mundo et suis concupiscenciis libere', ideo non veniunt ad sacram communionem frequenter, credentes minus per id se peccare pro eo, quod liberius peccant, velm cum minore timore peccant, eo quod in sacramento altaris Christo Jhesu non communicant, 20 cum omnino oppositum" sit" verum, et quia ideo? magis pec cant tales, quia, quanto liberius et cum minori timore dei" pec- cant, tanto culpabilius, eo quod magis' faciunt contemptum Jhesu Christi. Omnis namque' christianus, qui cum maiori audacia et sine timore peccat, multo magis peccat, quam e con- 25 verso. Et tales sunt omnes fere moderni christiani carnales, qui credunt, si sepe communicarent Christi Jhesu corpori vel cotti- die, quod magis peccarent, dum ipsos ex fragilitate propria pec care eveniret; ymmo omnis christianus, qui frequenter commu- nicat, minus contingit eum peccare, dum peccat' ex fragilitate, 30 quam ille, qui raro vel semel in anno. Racio est, quia cicius talis resurgit et cum maiori timore et minori contemptu eum contingit peccare; ergo, etc. 5 b dignitatem C. c ras. seq.; ante add. m. x in marg. B. dicit seq. A, C; del. B. d ras. seq. A. e si—accedas om. C. f id est om. C. 35 g ut seq. A. h om.; tunc accedat seq. C. i ita post corr. C; puniat A, B. k ras. seq. A. m vel—peccant om. C. n ras. seq. B. 1 ras. seq. B. o est corr. sit A. q lineae superpos. C. p iam C. r maius post corr. C. s audacia seq., sed del. A. u etc.—fatua et peccata corr. peccat A. conficta om. D; etc. om. C. 2 Joann. VI, 54. I. Cor. XI, 28. a 40
Strana 127
Peccatores inpaenitentes maxime inhonorant sacramentum. 127 Quintum correlarium sequitur ex conclusione octava, quod illi christiani peccatores multum decipiuntur, qui volentes pec care, vel amantes iniquitatem, credunt, quod in eo honorarent divinum sacramentum, quod propter suum peccatum precise no- lunt ipsum acceptare et frequenter manducare, vel quia volunt esse in peccato, ideo credunt se non peccare, si ob id ada di- vinum' sacramentum non cum Christi fidelibus accedant , quia peccant utique et nimis inhonorant sacramentum, ut dicit octava conclusio. Sicut adultera, si deprehensa a suo viro, nollet ipsum ad se per reconciliacionem venientem adire et donumd eius ac10 ceptare, quia amplius eligeret cum suo adultero ulterius adhuc commorari et peccare, aut sicud filius impius et nimis ingratus patri et contumax contra patrem, si post offensam patris piis- simus pater eius et semper fidelis occurat talie crudeli filio cum gracia et suis beneficiis, volens utique delinire filium et usque ad finem salutem filii sui inquirens, et tunc filius, nimis' adhucs amplius apponens" suam inpietatem et contemptum, nollet venire ad graciam oblatam' a patre et nollet suscipere panem sui patris et beneficia sibi preparata et porrecta, sic [peccat] omnis chris tianus, qui propter peccatum suum, quod semel admisit, non 20 vult venire ad remedium omnium peccatorum, id est ad divinum sacramentum. Quodsi forte dicatur quid de illo, qui non propter peccatum precise dimittit sacramentum altaris sumere, id est ideo, quia peccare intendit, sed propter reverenciam sacramenti et hus 25 militatem, ad hoc dico primo, quod nulla digna reverencia potest fieri dei sacramento ab illo, qui est in mortali peccato et qui intendit amplius mortaliter peccare, nisi abhominabilis, fatua et ficta, veluti si infirmus pertinax conpacientem medicum et ad se venientem cum potenti medicina repelleret, aut nollet 30 ipsum medicum simul et medicinam; vel si miser existens et in vinculis ad mortem nollet suscipere suum liberatorem", de sua captivitate dolentem et nolentem mortem suam et valde cupien- tem eundem" a suo malo liberare. Et si“ diceret? talis infirmus 5 15 b a ita B, C; om. A. idem corr. ad A; m. x B. C accedunt C. 35 ita C; ideo ad domum A, B. f adhuc in- e fideli seq. sed del. C. g add. in marg. m. x B. quirens seq., sed del. A; ad hoc ingratus seq. C. h om. B. i ablatam corr. oblatum A, B. k add. in marg. m.x B; om. n in ras. A. ° deberet A, C. 1 add. m. x B; om. A, C. m in ras. A. p add. in marg. m.x B. seq., sed del. B. d 40
Peccatores inpaenitentes maxime inhonorant sacramentum. 127 Quintum correlarium sequitur ex conclusione octava, quod illi christiani peccatores multum decipiuntur, qui volentes pec care, vel amantes iniquitatem, credunt, quod in eo honorarent divinum sacramentum, quod propter suum peccatum precise no- lunt ipsum acceptare et frequenter manducare, vel quia volunt esse in peccato, ideo credunt se non peccare, si ob id ada di- vinum' sacramentum non cum Christi fidelibus accedant , quia peccant utique et nimis inhonorant sacramentum, ut dicit octava conclusio. Sicut adultera, si deprehensa a suo viro, nollet ipsum ad se per reconciliacionem venientem adire et donumd eius ac10 ceptare, quia amplius eligeret cum suo adultero ulterius adhuc commorari et peccare, aut sicud filius impius et nimis ingratus patri et contumax contra patrem, si post offensam patris piis- simus pater eius et semper fidelis occurat talie crudeli filio cum gracia et suis beneficiis, volens utique delinire filium et usque ad finem salutem filii sui inquirens, et tunc filius, nimis' adhucs amplius apponens" suam inpietatem et contemptum, nollet venire ad graciam oblatam' a patre et nollet suscipere panem sui patris et beneficia sibi preparata et porrecta, sic [peccat] omnis chris tianus, qui propter peccatum suum, quod semel admisit, non 20 vult venire ad remedium omnium peccatorum, id est ad divinum sacramentum. Quodsi forte dicatur quid de illo, qui non propter peccatum precise dimittit sacramentum altaris sumere, id est ideo, quia peccare intendit, sed propter reverenciam sacramenti et hus 25 militatem, ad hoc dico primo, quod nulla digna reverencia potest fieri dei sacramento ab illo, qui est in mortali peccato et qui intendit amplius mortaliter peccare, nisi abhominabilis, fatua et ficta, veluti si infirmus pertinax conpacientem medicum et ad se venientem cum potenti medicina repelleret, aut nollet 30 ipsum medicum simul et medicinam; vel si miser existens et in vinculis ad mortem nollet suscipere suum liberatorem", de sua captivitate dolentem et nolentem mortem suam et valde cupien- tem eundem" a suo malo liberare. Et si“ diceret? talis infirmus 5 15 b a ita B, C; om. A. idem corr. ad A; m. x B. C accedunt C. 35 ita C; ideo ad domum A, B. f adhuc in- e fideli seq. sed del. C. g add. in marg. m. x B. quirens seq., sed del. A; ad hoc ingratus seq. C. h om. B. i ablatam corr. oblatum A, B. k add. in marg. m.x B; om. n in ras. A. ° deberet A, C. 1 add. m. x B; om. A, C. m in ras. A. p add. in marg. m.x B. seq., sed del. B. d 40
Strana 128
128 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 15. vel captivus: »Facio hoc propter timorem et reverenciam medici vel liberatoris«, nonne illa reverencia esset fatua et conficta? Nulla ergo potest alia reverencia et humiliacio exhiberi Christo et eius sacramento a peccatore inpio, nisi recedere ab impietate sua et agere penitenciam de commissis et festinare ad divinum sacramentum, suam redempcionem et remedium peccatorum. Quodsia quis peccator et indignus vult in hoc facere reverenciam utique sacramento, vel fugere aliqualiter' suam ciciorem damp nacionem, puta in hoc, quod non audet accedere ad divinum 10 sacramentum, vel quod non vult ipsum frequentare, multo con- sulcius itidem faciet, si, quamvis se ipsum sciat peccatorem, appropinquet ad Christum, ob reverenciam Christi accipit sacra mentum et volens fugere dampnacionem, fugit ad Christum, quia" unicus solus absolvit dampnacionem peccatorum. Et de 15 hoc magis infra articulo octavo', ubi suprat1 [317 a]. 5 20 a b post corr. C; quodsi-de quo sermo, divini sacramenti om. D. ali- damicus unicus seq., sed del. A. e ergo corr. quam C. C idem C. sub textu octavo A. fama vel honore—et si secundum apostolum etc. seq. in cod. A, f. 317a. sed del.; vide f. 315b. 1 vide supra pag. 124—5. Cf. eciam infra articulum VIII.
128 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. IV, c. 15. vel captivus: »Facio hoc propter timorem et reverenciam medici vel liberatoris«, nonne illa reverencia esset fatua et conficta? Nulla ergo potest alia reverencia et humiliacio exhiberi Christo et eius sacramento a peccatore inpio, nisi recedere ab impietate sua et agere penitenciam de commissis et festinare ad divinum sacramentum, suam redempcionem et remedium peccatorum. Quodsia quis peccator et indignus vult in hoc facere reverenciam utique sacramento, vel fugere aliqualiter' suam ciciorem damp nacionem, puta in hoc, quod non audet accedere ad divinum 10 sacramentum, vel quod non vult ipsum frequentare, multo con- sulcius itidem faciet, si, quamvis se ipsum sciat peccatorem, appropinquet ad Christum, ob reverenciam Christi accipit sacra mentum et volens fugere dampnacionem, fugit ad Christum, quia" unicus solus absolvit dampnacionem peccatorum. Et de 15 hoc magis infra articulo octavo', ubi suprat1 [317 a]. 5 20 a b post corr. C; quodsi-de quo sermo, divini sacramenti om. D. ali- damicus unicus seq., sed del. A. e ergo corr. quam C. C idem C. sub textu octavo A. fama vel honore—et si secundum apostolum etc. seq. in cod. A, f. 317a. sed del.; vide f. 315b. 1 vide supra pag. 124—5. Cf. eciam infra articulum VIII.
Strana 129
INCIPIT ARTICULUS QUINTUS. CAPITULUM PRIMUM'. Iam Christo Jhesu duce et spiritu eius restat respondere ad raciones in contrarium adductas. [Ad I.] Ad primam racionem beati Thomel dicitur negando adprobacionem, quod beatus Paulus ex unitate pas sionis Christi probat unitatem baptizacionis, vel quod semel tantum in tota vita possibile est homini baptizari, igitur similiter est de sacramento eukaristie dicendum quoad ipsius sumpcionem, puta quod semel sufficit ipsum sumere in tota vita, igitur etc. 10 Ad hoc dicitur, quod non est simile, quia, sicut dicit aposto lus2, Iquemadmodum] semel statutum est hominibus mori, ita semel est Christus mortuus pro tocius mundi peccatis, ita con- formiter, sicut semel datum est hominibus nasci, sive in carne, sive in spiritu, ita semel statutum est christianis accipere sacras 15 mentum baptismi, cum baptismus sit" nativitas in spiritu. Qua propter pulchre et iuste, sicut Christus semel est mortuus, ita datum est christianis semel nasci per baptismum; sed non ita de sacramento eukaristie, quia, licet, sicut unus est Christus et semel est oblatus3 per mortem, ita est unus panis, ita una fides, 20 ita unus dominus et deus omnium4, tamen datum et statutum est christianis omnibus, ut eundem unum panem multi et multociens manducarent, quemadmodum una fide et 5 3 Nota soluciones racionum positarum ante et supra absc. A. 4 De baptismo m. post. A. a ita A in marg.; rubr. B, C. b semel tantum om.; se multo cum deita C; fit cet. cod. e om. C. seq. C. possibili C. 2 Hebr. IX, 27—28 (libere al S. Thomae l. c. (vide supra pag. 13). 1 latum). Cf. Ephes. IV, I5 (unus dominus, una fides, Hebr. IX, 28. unum baptisma). 25 30 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V.
INCIPIT ARTICULUS QUINTUS. CAPITULUM PRIMUM'. Iam Christo Jhesu duce et spiritu eius restat respondere ad raciones in contrarium adductas. [Ad I.] Ad primam racionem beati Thomel dicitur negando adprobacionem, quod beatus Paulus ex unitate pas sionis Christi probat unitatem baptizacionis, vel quod semel tantum in tota vita possibile est homini baptizari, igitur similiter est de sacramento eukaristie dicendum quoad ipsius sumpcionem, puta quod semel sufficit ipsum sumere in tota vita, igitur etc. 10 Ad hoc dicitur, quod non est simile, quia, sicut dicit aposto lus2, Iquemadmodum] semel statutum est hominibus mori, ita semel est Christus mortuus pro tocius mundi peccatis, ita con- formiter, sicut semel datum est hominibus nasci, sive in carne, sive in spiritu, ita semel statutum est christianis accipere sacras 15 mentum baptismi, cum baptismus sit" nativitas in spiritu. Qua propter pulchre et iuste, sicut Christus semel est mortuus, ita datum est christianis semel nasci per baptismum; sed non ita de sacramento eukaristie, quia, licet, sicut unus est Christus et semel est oblatus3 per mortem, ita est unus panis, ita una fides, 20 ita unus dominus et deus omnium4, tamen datum et statutum est christianis omnibus, ut eundem unum panem multi et multociens manducarent, quemadmodum una fide et 5 3 Nota soluciones racionum positarum ante et supra absc. A. 4 De baptismo m. post. A. a ita A in marg.; rubr. B, C. b semel tantum om.; se multo cum deita C; fit cet. cod. e om. C. seq. C. possibili C. 2 Hebr. IX, 27—28 (libere al S. Thomae l. c. (vide supra pag. 13). 1 latum). Cf. Ephes. IV, I5 (unus dominus, una fides, Hebr. IX, 28. unum baptisma). 25 30 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V.
Strana 130
130 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 1. 25 uno deo datum est hominibus in Jhesu pro voto et facultate perfrui in spiritu et veritate per graciam multociens et semper et incessanter et cum augmento et decremento“ secundum men suram fidei et divine donacionisl, necnon secundum prepara- cionem bone voluntatis hominis. Hoc autem totum vel princi- paliter est conditum et preparatum in manducacione et pota- cione istius, de quo sermo, divini sacramenti. Nam nullibi et per nullum alium modum datum est hominibus frui deo vel participare“ deum ita intime et proprie et ita in 10 promptu cuilibet volenti et ita in habundancia graciarum cele stium, neque ita proxime" vel [317 bl inmediate, neque ita apte homini et dulciter, sicut in isto sacramento corporis et san guinis Jhesu Christi, in quo omnis plenitudo divinitatis inhabitat corporaliter secundum apostolum2, et ubi sunt omnes thezauri 15 sapiencie et sciencie dei absconditiè, de quo scriptum est !: »Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo." Ex quibus sequitur, quod sicut participacio dei vel fruicio vel augmentum atque iteracio omnium virtutum ex deo 20 et graciarum, quanto crebrior est magis et semper in promptu, tanto est beacius et melius,— unde Aristoteles: »Bonum quanto communius, tanto divinius,« id est conformius divine bo- nitati, — ita, quanto modus et ritus, quibus datum est deo frui et virtutes et gracias ex deo sumere et frequentare, quanto est com munior, crebrior et in promptu, tanto est melius et beacius. Sed quia sacramentum corporis et sanguinis Christi est huiusmodi, igitur quanto ipsius dispensacio communius et frequencius in po pulo fit ac in promptu cuilibet volenti, tanto est melius', quemad modum dileccio et veritas, misericordia et iusticia in populo chri- 30 stiano et similia, quanto sunt magis communia et multiplicata, dilatata et frequentata, tanto est melius. Quodsi forte inquies, quod hec, que dicuntur de frequen cia sacramenti in populo, bene sunt dicta pro bonis et dignis. sed non" pro peccatoribus et indignis", ad hoc dicitur, quod do incremento C. d post corr. C. b c participarae A. pro ma e de — et indignis ad hoc dicitur, quod om. D. f xime C. tanto est melius in marg. a. m. C. g om. C. h non seq. add. a. m. in marg. C. 1 Cf. Rom. XII, 5 (mensura fidei) et Eph. IV. 7 (mensura donationis 2 Cf. Coloss. II. 9. Christi). Cf. Coloss. II. 5. Joann. VI. 57. 405 Cf. Aristotelis. Ethica Nicomachaea (ed. Bas. 1582) p. 50. 35
130 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 1. 25 uno deo datum est hominibus in Jhesu pro voto et facultate perfrui in spiritu et veritate per graciam multociens et semper et incessanter et cum augmento et decremento“ secundum men suram fidei et divine donacionisl, necnon secundum prepara- cionem bone voluntatis hominis. Hoc autem totum vel princi- paliter est conditum et preparatum in manducacione et pota- cione istius, de quo sermo, divini sacramenti. Nam nullibi et per nullum alium modum datum est hominibus frui deo vel participare“ deum ita intime et proprie et ita in 10 promptu cuilibet volenti et ita in habundancia graciarum cele stium, neque ita proxime" vel [317 bl inmediate, neque ita apte homini et dulciter, sicut in isto sacramento corporis et san guinis Jhesu Christi, in quo omnis plenitudo divinitatis inhabitat corporaliter secundum apostolum2, et ubi sunt omnes thezauri 15 sapiencie et sciencie dei absconditiè, de quo scriptum est !: »Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo." Ex quibus sequitur, quod sicut participacio dei vel fruicio vel augmentum atque iteracio omnium virtutum ex deo 20 et graciarum, quanto crebrior est magis et semper in promptu, tanto est beacius et melius,— unde Aristoteles: »Bonum quanto communius, tanto divinius,« id est conformius divine bo- nitati, — ita, quanto modus et ritus, quibus datum est deo frui et virtutes et gracias ex deo sumere et frequentare, quanto est com munior, crebrior et in promptu, tanto est melius et beacius. Sed quia sacramentum corporis et sanguinis Christi est huiusmodi, igitur quanto ipsius dispensacio communius et frequencius in po pulo fit ac in promptu cuilibet volenti, tanto est melius', quemad modum dileccio et veritas, misericordia et iusticia in populo chri- 30 stiano et similia, quanto sunt magis communia et multiplicata, dilatata et frequentata, tanto est melius. Quodsi forte inquies, quod hec, que dicuntur de frequen cia sacramenti in populo, bene sunt dicta pro bonis et dignis. sed non" pro peccatoribus et indignis", ad hoc dicitur, quod do incremento C. d post corr. C. b c participarae A. pro ma e de — et indignis ad hoc dicitur, quod om. D. f xime C. tanto est melius in marg. a. m. C. g om. C. h non seq. add. a. m. in marg. C. 1 Cf. Rom. XII, 5 (mensura fidei) et Eph. IV. 7 (mensura donationis 2 Cf. Coloss. II. 9. Christi). Cf. Coloss. II. 5. Joann. VI. 57. 405 Cf. Aristotelis. Ethica Nicomachaea (ed. Bas. 1582) p. 50. 35
Strana 131
Omnia sacramenta sunt praeparata primo pro peccatoribus. 131 minus Jhesus et suum corpus et sanguis et omnia sacramenta sunt data a deo et preparata primo et principaliter pro pecca: toribus, ut perinde a peccatis liberentur, sanctificentur et salven tur, sicut scriptum est!: »Non veni vocare iustos, sed peccatores ad� penitenciam, quia non est opus sanis medicus', sed male ha bentibus.« Et apostolus2: »Fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere." Si forte adhuc dicas: �Certum est, quod dicitur pro peccatori bus penitentibus, sed non pro illis, qui sunt inpenitentes et sunt 10 canes et porci, de quibus dictum est3: »Nolite dare sanctum cani bus neque proiciatis margaritas ante porcos«', ad hoc respondetur, quod, quamvis propter tales abscondendum sit sacramentum di vinum et servandum, sicud scriptum est 4: »Quam magna multi- tudo“ dulcedinis tue, domine,« et tunc ad propositum": »quam 15 abscondisti timentibus te«, non tamen est contrahendum vel re trahendum, quoniam propter tales et ipse deus velavit et abscondit mirabiliter suam graciam et participacionem invisibilem et spiri- tualem sub speciebus visibilibus et signis communibus. Propter quod et nomen abinde'sacramenti vel misterium est acceps 20 tum. Dicitur siquidem sacramentum quasi sacre rei signum. Sicut igitur deus spiritum et vitam invisibilem in sacramentis conditam hominibus abscondit' sub speciebus rerum visibi- libus in sacramentis, ita ecclesia dei conformiter deo abscondit et diligenter claudit et servat ipsas species visibiles seu sacramentum, 25 in quibus et sub quibus sic deus dignatus est suum spiritum et graciam divinam quasi in vasis pulchris et congruentissimis abscondere et servare. Dico igitur: quamvis sacramentum ecclesie propter malos est prudenter dispensandum et ministrandum, sicut scriptum est6: »Quis, putas, est fidelis servus et prudens, 30 quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore?« et alibi dicitur: »ut det illis tritici mensuram,« — non tamen est propter tales requirentibus negandum vel frequen tacioni ipsorum eth instancie detrahendum, nec est timendum, sed a b ita C; medico A. B.C abscon 35 ad - dico iterum, quod om. D. f in sacra- d add. in marg. m. x B ; om. A. e inde C. ditum C. mentis add. in marg. m. x B; del. A, om. C. § et seq. C. h lin. superpos. ita C; om. A. B. B; om. A. C. Matth. IX. 12 et 13 (modo inverso). 2I. Tim. I. 15. 4Psalm. XXX. 20. Psalm. XXX. 20.Matth. XXIV', 45. Matth. VII. 6. Lucae XII. 42. 40 9.
Omnia sacramenta sunt praeparata primo pro peccatoribus. 131 minus Jhesus et suum corpus et sanguis et omnia sacramenta sunt data a deo et preparata primo et principaliter pro pecca: toribus, ut perinde a peccatis liberentur, sanctificentur et salven tur, sicut scriptum est!: »Non veni vocare iustos, sed peccatores ad� penitenciam, quia non est opus sanis medicus', sed male ha bentibus.« Et apostolus2: »Fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere." Si forte adhuc dicas: �Certum est, quod dicitur pro peccatori bus penitentibus, sed non pro illis, qui sunt inpenitentes et sunt 10 canes et porci, de quibus dictum est3: »Nolite dare sanctum cani bus neque proiciatis margaritas ante porcos«', ad hoc respondetur, quod, quamvis propter tales abscondendum sit sacramentum di vinum et servandum, sicud scriptum est 4: »Quam magna multi- tudo“ dulcedinis tue, domine,« et tunc ad propositum": »quam 15 abscondisti timentibus te«, non tamen est contrahendum vel re trahendum, quoniam propter tales et ipse deus velavit et abscondit mirabiliter suam graciam et participacionem invisibilem et spiri- tualem sub speciebus visibilibus et signis communibus. Propter quod et nomen abinde'sacramenti vel misterium est acceps 20 tum. Dicitur siquidem sacramentum quasi sacre rei signum. Sicut igitur deus spiritum et vitam invisibilem in sacramentis conditam hominibus abscondit' sub speciebus rerum visibi- libus in sacramentis, ita ecclesia dei conformiter deo abscondit et diligenter claudit et servat ipsas species visibiles seu sacramentum, 25 in quibus et sub quibus sic deus dignatus est suum spiritum et graciam divinam quasi in vasis pulchris et congruentissimis abscondere et servare. Dico igitur: quamvis sacramentum ecclesie propter malos est prudenter dispensandum et ministrandum, sicut scriptum est6: »Quis, putas, est fidelis servus et prudens, 30 quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore?« et alibi dicitur: »ut det illis tritici mensuram,« — non tamen est propter tales requirentibus negandum vel frequen tacioni ipsorum eth instancie detrahendum, nec est timendum, sed a b ita C; medico A. B.C abscon 35 ad - dico iterum, quod om. D. f in sacra- d add. in marg. m. x B ; om. A. e inde C. ditum C. mentis add. in marg. m. x B; del. A, om. C. § et seq. C. h lin. superpos. ita C; om. A. B. B; om. A. C. Matth. IX. 12 et 13 (modo inverso). 2I. Tim. I. 15. 4Psalm. XXX. 20. Psalm. XXX. 20.Matth. XXIV', 45. Matth. VII. 6. Lucae XII. 42. 40 9.
Strana 132
132 Matthiae de Janoy Regulae, 1. IV, art. V, c. 1. liberaliter et prompte talibus ministrandum propter iniquos prefatos et inpenitentes, quia canes non requirunt sanctum, nec instant inportune pro eo, sed pro stercore et cadaveribus, neque eciam porci requirunt margaritas vel contendunt venire ad ipsas, sed ad siliquas et stercora.1 Quodsi forte ex consuetudine, timore vel conducticie' aut alio ausu veniunt ad sacramenta, tamen non frequentant, quia non delectantur in talibus, vel si frequen tant, ut plurimum fit in indignis presbyteris, propter questum, tamen non datur ipsis spiritus et vita, neque corpus et sanguis in 10 se ab ipsis patitur, dum ipsum sumunt, quod iam est prorsus in- passibile", sed magis exequendo iusticiam suam et iudicium in suis operibus, delectatur et laudem et gloriam perinde sibi cu- mulat et acquirit, puta quod in tantum est deus optimus, ut eciam iniquis ita liberaliter et voluntarie se largitur. Propter quod scrip 15 tum est2: »Nam iniusticia nostra iusticiam dei conmendat.« Et alibi3: »Confiteantur domino misericordie eius et mirabilia eius filiis hominum.« Dico iterum, quod bene in communi deterrendi sunt mali tales' inpenitentes et monendi, ne accelerent suam dampnacionem, 20 divina' sic prophanando sacramenta, prout facit apostolus, dicens! »Probet autem se ipsum homo,« etc. »Quicumque enim mandu caverit' hunc panem',« etc. Non autem propter ipsos iniquos sunt communiter christiani inpediendi vel dissuadendi, ne ite rum atque iterum atques quocienscumque veniant, desiderent et 25 manducent, quoniam sunt dei simpliciter et bona data a deo' hominibus sacramenta, ita quod ministri et dispensatores non dant sua propria, sed dant plebei dei et dei familie ea, que dei sunt, dant quoque familie dei ea, que sunt eorum et ipsis dudum data et preparata. Deus autem sua bona universa dat 30 communiter et in communi omnibus [318 a], neque propter inpios desinit piis bene facere, neque pios in ullo negligit, evitans, a quia — frequentant promprote corr. prompte A. b conductive C. post corr. C. e delectantur... cumu- add. in marg. m. x B; om. A, C. g in marg. add. m. x B. h id 1 et seq. C, D. lant et aquirunt ita C. 35 est discuciat suam indignitatem et humilietur et dimittat peccatum seq. D: k om. C. i manducat C. quicumque — de fontibus Salvatoris om. D. m ita post corr. m. post. B; del. A; om. C. deo seq. in om. cod. Cf. Matth. VII, 6, l. c. 2 Cf. Rom. III, 5: »Si autem iniquitas nostra I. Cor. Cf. Psalm. CUT, 8. iustitiam dei commendat, quid dicemus?« ã 40 XI, 28 I. Cor. XI, 27.
132 Matthiae de Janoy Regulae, 1. IV, art. V, c. 1. liberaliter et prompte talibus ministrandum propter iniquos prefatos et inpenitentes, quia canes non requirunt sanctum, nec instant inportune pro eo, sed pro stercore et cadaveribus, neque eciam porci requirunt margaritas vel contendunt venire ad ipsas, sed ad siliquas et stercora.1 Quodsi forte ex consuetudine, timore vel conducticie' aut alio ausu veniunt ad sacramenta, tamen non frequentant, quia non delectantur in talibus, vel si frequen tant, ut plurimum fit in indignis presbyteris, propter questum, tamen non datur ipsis spiritus et vita, neque corpus et sanguis in 10 se ab ipsis patitur, dum ipsum sumunt, quod iam est prorsus in- passibile", sed magis exequendo iusticiam suam et iudicium in suis operibus, delectatur et laudem et gloriam perinde sibi cu- mulat et acquirit, puta quod in tantum est deus optimus, ut eciam iniquis ita liberaliter et voluntarie se largitur. Propter quod scrip 15 tum est2: »Nam iniusticia nostra iusticiam dei conmendat.« Et alibi3: »Confiteantur domino misericordie eius et mirabilia eius filiis hominum.« Dico iterum, quod bene in communi deterrendi sunt mali tales' inpenitentes et monendi, ne accelerent suam dampnacionem, 20 divina' sic prophanando sacramenta, prout facit apostolus, dicens! »Probet autem se ipsum homo,« etc. »Quicumque enim mandu caverit' hunc panem',« etc. Non autem propter ipsos iniquos sunt communiter christiani inpediendi vel dissuadendi, ne ite rum atque iterum atques quocienscumque veniant, desiderent et 25 manducent, quoniam sunt dei simpliciter et bona data a deo' hominibus sacramenta, ita quod ministri et dispensatores non dant sua propria, sed dant plebei dei et dei familie ea, que dei sunt, dant quoque familie dei ea, que sunt eorum et ipsis dudum data et preparata. Deus autem sua bona universa dat 30 communiter et in communi omnibus [318 a], neque propter inpios desinit piis bene facere, neque pios in ullo negligit, evitans, a quia — frequentant promprote corr. prompte A. b conductive C. post corr. C. e delectantur... cumu- add. in marg. m. x B; om. A, C. g in marg. add. m. x B. h id 1 et seq. C, D. lant et aquirunt ita C. 35 est discuciat suam indignitatem et humilietur et dimittat peccatum seq. D: k om. C. i manducat C. quicumque — de fontibus Salvatoris om. D. m ita post corr. m. post. B; del. A; om. C. deo seq. in om. cod. Cf. Matth. VII, 6, l. c. 2 Cf. Rom. III, 5: »Si autem iniquitas nostra I. Cor. Cf. Psalm. CUT, 8. iustitiam dei commendat, quid dicemus?« ã 40 XI, 28 I. Cor. XI, 27.
Strana 133
Peccatores non sunt deterrendi a communione. 133 ne forte reprobis' circa fidem! contingat sua bona male accipere vel eis abuti, quia per hoc, sicut in sanctis suis misericordiam, ita in pessimis iudicium et iusticiam gratissime operatur2. Debent igitur ministri et dispensatores sacramentorum et bonorum dili- genter in eo deo suo conformari, quemadmodum scriptum est3: »Estote misericordes, sicut pater vester celestis misericors est, qui facit solem suum oriri super bonos et pluit super iustos et iniustos. Nolite iudicare et non iudicabimini, nolite condempnare et non condempnabimini, date et dabitur vobisd.« CAPITULUM SECUNDUM 10 [Ad II.] Nunc ad secundam dicitur, quando arguitur: ,In sumpcione huius sacramenti sumitur omne bonum simul atque summum', conceditur tunc, quando infertur, ,igitur non relinquitur aliquid extra, quod iterum sumatur, igitur non est neccesse, ut ite rum atque iterum resumatur,' negatur consequens" et consequen- cia". Et primai consequencia non valet ex eo, quod hic sumpcio fit per participacionem tocius et continuam fruicionem, non autem per consumpcionem tocius vel conprehensionem. In quibus forte consequencia teneret, sed non in aliis, quoniam non sequitur in simili: hodiernus dies accepit totus solem et omnes stellas et 20 totum lumen solis et nichil extra est derelictum, igitur non habet ultra, quid accipiat, vel non est neccesse sibi iterum atque iterum solem et lumen eius accipere, vel: ego epotavi totam aquam fontis, ita quod nichil amplius ibi aque remansit, dato, quod fons sit vivus et cum forti vena, non sequeretur: igitur non habeo 25 amplius quid potandum vel non est neccesse me iterum potare. Pro falsitate consequentis est diligenter notandum, quod, sicut dicitur in tractatu sequenti", quod — sicut dicitur Johannis" [V]3. 15 11 Nota bene A. 27 De deo nota bene A. a rebus C. v piissimis (!) C. C ita C; eciam A, B. et gratis d accepistis, gratis date seq. C. e capitulum 2m articuli 5ti in marg. A; rubr. C; fnon —igitur add. m. x in marg. B. 8 post corr. B. capitulum II. rubr. B. h ita C; post corr. A. primo B; per consequens C. k optavi C. 1 ita i m add. in marg. m. x B; ras. seq. B. n lac. 55 C; enimque corr. aque A, B. ad num. expl. seq. A. 2 voces operari iustitiam saepius in biblia occurrunt, Cf. II. Tim. III. 8. cf. Eccli. XX. 30. Act. X. 35, Jac. I. 20. Lucae VI, 36—38 et Matth. V, 45. 4 Vide supra pag. 13 sq. Joann. V. 26. 30
Peccatores non sunt deterrendi a communione. 133 ne forte reprobis' circa fidem! contingat sua bona male accipere vel eis abuti, quia per hoc, sicut in sanctis suis misericordiam, ita in pessimis iudicium et iusticiam gratissime operatur2. Debent igitur ministri et dispensatores sacramentorum et bonorum dili- genter in eo deo suo conformari, quemadmodum scriptum est3: »Estote misericordes, sicut pater vester celestis misericors est, qui facit solem suum oriri super bonos et pluit super iustos et iniustos. Nolite iudicare et non iudicabimini, nolite condempnare et non condempnabimini, date et dabitur vobisd.« CAPITULUM SECUNDUM 10 [Ad II.] Nunc ad secundam dicitur, quando arguitur: ,In sumpcione huius sacramenti sumitur omne bonum simul atque summum', conceditur tunc, quando infertur, ,igitur non relinquitur aliquid extra, quod iterum sumatur, igitur non est neccesse, ut ite rum atque iterum resumatur,' negatur consequens" et consequen- cia". Et primai consequencia non valet ex eo, quod hic sumpcio fit per participacionem tocius et continuam fruicionem, non autem per consumpcionem tocius vel conprehensionem. In quibus forte consequencia teneret, sed non in aliis, quoniam non sequitur in simili: hodiernus dies accepit totus solem et omnes stellas et 20 totum lumen solis et nichil extra est derelictum, igitur non habet ultra, quid accipiat, vel non est neccesse sibi iterum atque iterum solem et lumen eius accipere, vel: ego epotavi totam aquam fontis, ita quod nichil amplius ibi aque remansit, dato, quod fons sit vivus et cum forti vena, non sequeretur: igitur non habeo 25 amplius quid potandum vel non est neccesse me iterum potare. Pro falsitate consequentis est diligenter notandum, quod, sicut dicitur in tractatu sequenti", quod — sicut dicitur Johannis" [V]3. 15 11 Nota bene A. 27 De deo nota bene A. a rebus C. v piissimis (!) C. C ita C; eciam A, B. et gratis d accepistis, gratis date seq. C. e capitulum 2m articuli 5ti in marg. A; rubr. C; fnon —igitur add. m. x in marg. B. 8 post corr. B. capitulum II. rubr. B. h ita C; post corr. A. primo B; per consequens C. k optavi C. 1 ita i m add. in marg. m. x B; ras. seq. B. n lac. 55 C; enimque corr. aque A, B. ad num. expl. seq. A. 2 voces operari iustitiam saepius in biblia occurrunt, Cf. II. Tim. III. 8. cf. Eccli. XX. 30. Act. X. 35, Jac. I. 20. Lucae VI, 36—38 et Matth. V, 45. 4 Vide supra pag. 13 sq. Joann. V. 26. 30
Strana 134
134 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 2. »Sicut pater habet vitam in semetipso, sica dedit et filio vitam habere in semetipso« — deus pater soli unigenito filio dedit vitam habere in semetipso ab eterno et substancialiter et nulli alteri creature, sed quod omnes creature acciperent participacionem sue vite a deo patre per filium in spiritu sancto et quod omnes creature, accepta vita a deo, specialiter vita beatifica et perpetua, de qua hic sermo, necesse haberent eandem continue haurire ex deo et a deo incessanter requirere et expectare. Propterea scrip tum est 1: »Domine, aput te est fons vite«"; et in Ysaia2: »Hauri- 10 entes' aquas de fontibus' salvatoris«. Deus igitur et dominus Jhesus ad ostendendum omni creature viventi, quod non tantum habet principium vite ipsarum ab ipso sed ets omnem continua cionem', conservacionem et finem et quod nulla creatura habet vitam in semetipsa, sed neccesse habet eam accipere a deo suo, et quod non sufficit semel accipere vitam suam a deo' in prin- cipio, sed quod neccesse habet continue respicere ad domini manus et pro vita sua conservanda et continuanda et deum solum requirere: ad hoc igitur et per hoc deus omni creature viventi et cuilibet secundum suam speciem sapienter atque sua- viter ordinavit cibum et apposuit, ut sic per cibi sui proprii crebram vel continuam' sumpcionem continuaret delectabiliter et suaviter suam vitam, cuius principium a deo iam accepit. Cibum autem illum, quo omnia vivencia in vita sua conservan tur, in sua manu propria deus et potestate posuit, sicut scriptum 25 est': »Aperis tu manum tuam et inples omne animal benediccione«, et ibidem 4: »Qui dat iumentis escam ipsorum" et pullis corvorum' invocantibus eum,« et ewangelium5: »Videte aves celi, quomodo non laborant neque metunt et pater celestis pascit e[s], quanto magis vos modice fidei,« quatenus sic congnoscerent omnia vi- 30 vencia, et maxime homo et angeli, quod non habent vitam ma nentem ex se in semetipsis, sicut datum est filio habere vitam in semetipso“, et quod, sicut acceperunt principium vite sue, ita 15 20 17 Nota de vita m. p. A. c ras. ad 2 voc. seq. B. etc. d et seq., sed. eras. A. non C. b geita C; sed et om. cet. cod. f fonte C. ehaurietis C. 35 seq. C. h k ras. seq. B. in seq. A; ras. seq. B. a deo lin. superpos. C. n oculi omnium in te sperant domine etc., quatenus sic del. B; om. C. cognoscerent seq. D. " corvuorum C. Psalm. CXLIV, 16. Psalm. Psalm. XXXV, 10. Isaiae XII. 3. 5 Matth. VI, 26 (libere allatum). 40 CXI.VI. 9. Cf. Joann. V. 26.
134 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 2. »Sicut pater habet vitam in semetipso, sica dedit et filio vitam habere in semetipso« — deus pater soli unigenito filio dedit vitam habere in semetipso ab eterno et substancialiter et nulli alteri creature, sed quod omnes creature acciperent participacionem sue vite a deo patre per filium in spiritu sancto et quod omnes creature, accepta vita a deo, specialiter vita beatifica et perpetua, de qua hic sermo, necesse haberent eandem continue haurire ex deo et a deo incessanter requirere et expectare. Propterea scrip tum est 1: »Domine, aput te est fons vite«"; et in Ysaia2: »Hauri- 10 entes' aquas de fontibus' salvatoris«. Deus igitur et dominus Jhesus ad ostendendum omni creature viventi, quod non tantum habet principium vite ipsarum ab ipso sed ets omnem continua cionem', conservacionem et finem et quod nulla creatura habet vitam in semetipsa, sed neccesse habet eam accipere a deo suo, et quod non sufficit semel accipere vitam suam a deo' in prin- cipio, sed quod neccesse habet continue respicere ad domini manus et pro vita sua conservanda et continuanda et deum solum requirere: ad hoc igitur et per hoc deus omni creature viventi et cuilibet secundum suam speciem sapienter atque sua- viter ordinavit cibum et apposuit, ut sic per cibi sui proprii crebram vel continuam' sumpcionem continuaret delectabiliter et suaviter suam vitam, cuius principium a deo iam accepit. Cibum autem illum, quo omnia vivencia in vita sua conservan tur, in sua manu propria deus et potestate posuit, sicut scriptum 25 est': »Aperis tu manum tuam et inples omne animal benediccione«, et ibidem 4: »Qui dat iumentis escam ipsorum" et pullis corvorum' invocantibus eum,« et ewangelium5: »Videte aves celi, quomodo non laborant neque metunt et pater celestis pascit e[s], quanto magis vos modice fidei,« quatenus sic congnoscerent omnia vi- 30 vencia, et maxime homo et angeli, quod non habent vitam ma nentem ex se in semetipsis, sicut datum est filio habere vitam in semetipso“, et quod, sicut acceperunt principium vite sue, ita 15 20 17 Nota de vita m. p. A. c ras. ad 2 voc. seq. B. etc. d et seq., sed. eras. A. non C. b geita C; sed et om. cet. cod. f fonte C. ehaurietis C. 35 seq. C. h k ras. seq. B. in seq. A; ras. seq. B. a deo lin. superpos. C. n oculi omnium in te sperant domine etc., quatenus sic del. B; om. C. cognoscerent seq. D. " corvuorum C. Psalm. CXLIV, 16. Psalm. Psalm. XXXV, 10. Isaiae XII. 3. 5 Matth. VI, 26 (libere allatum). 40 CXI.VI. 9. Cf. Joann. V. 26.
Strana 135
Quare institutum sit sacramentum corporis Christi. 135 eciam festinarent ad manum dei, vel quod requirerent deum pro sua vita habenda, et quemadmodum requirunt diligenter cibum proprium propter vitam, ita eciam diligenter requirant deum propter cibum, in cuius potestate et manu est cibus omni viventi, et ita ut haberent dei sui memoriam et scienciam atque gratitudi- nem ad dantem vitam' et non dicant cum insipiente: »Non est deus'," nec' dicant2: »Labia nostra a nobis sunt, quis noster do- minus" est?« sed magis congnoscentes piam veritatem, adhorten tur se invicem, dicentes3: »Sicud oculi servorum in manibus do minorum suorum, et sicud oculi ancille in manibus domine sue, ita oculi nostri ad dominum deum nostrum'.« Et iterum illud, quod scriptum est4: »Benedic, anima mea, domino et omnia, que intra me sunt, nomini sancto eius. Benedic, anima mea, etc. et noli oblivisci omnes retribuciones eius.« »Qui posuit animam meam ad vitam', qui replet in bonis desiderium tuum"«. Unde advertendum est hic, cum deus gloriosus, facta tali ordi- nacione, ut dictum est, de principio vite omnium“ et de cibo repo sito [318b] in manu sua pro vita omnium nutriendal atque per hoc manifeste omni creature, precipue creature racionali , quod ipse est" solus pro vita requirendus, tamen cum primo et secundo re 20 spexit de celis super filios hominum, ut videret, si est intelligens aut requirens deum, et ecce nichilominus omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est, qui faciat bonum, non est usque ad unum", si igitur dedisset" vitam habere homini in semetipso, sicut filio dedit vitam habere in semetipsos, ita quod non habe- 25 ret opus, ut deum requireret pro victu et per consequens pro vita, quid, putas, tunc deum contempsisset et contra ipsum superbiret?? Per ista igitur' dicitur ad propositum et pro solucione racionis, quia, licet dominus dat principium vite gratuite et beatifice chris 30 stianis per fidem, sicut scriptum est?: »Iustus autem meus" ex fide 10 15 — a ita C; post corr. B; festinaverunt A. b ita eciam diligenter seq., sed del. A. e nec — racionis, quia licet om. D. dita C; deus A. B. donec h ita f ita B, C; om. A. g omni C. misereatur nostri seq. C. dictum est seq., sed 35 i add. in marg. m. x post ras. B; nutriendi cet. cod. del. A. k add. in marg. m. x B. in ras. B. 1 om. C. "corr. ex de- ditsset A. ° corr. ex superbum ret A. P add. in marg. m.x B. q om. C. 2Psalm. XI, 5. Psalm. XIII. 1. 3 Psalm. CXXII, 2. 4 Psalm. Psalm. LXV, 9. Psalm. CII, 5. ' Cf. Rom. III, 11—12. СII, 1—2. Cf. Joann. V, 26 (dedit et filio habere vitam in semet ipso). Rom. I, 17. 40
Quare institutum sit sacramentum corporis Christi. 135 eciam festinarent ad manum dei, vel quod requirerent deum pro sua vita habenda, et quemadmodum requirunt diligenter cibum proprium propter vitam, ita eciam diligenter requirant deum propter cibum, in cuius potestate et manu est cibus omni viventi, et ita ut haberent dei sui memoriam et scienciam atque gratitudi- nem ad dantem vitam' et non dicant cum insipiente: »Non est deus'," nec' dicant2: »Labia nostra a nobis sunt, quis noster do- minus" est?« sed magis congnoscentes piam veritatem, adhorten tur se invicem, dicentes3: »Sicud oculi servorum in manibus do minorum suorum, et sicud oculi ancille in manibus domine sue, ita oculi nostri ad dominum deum nostrum'.« Et iterum illud, quod scriptum est4: »Benedic, anima mea, domino et omnia, que intra me sunt, nomini sancto eius. Benedic, anima mea, etc. et noli oblivisci omnes retribuciones eius.« »Qui posuit animam meam ad vitam', qui replet in bonis desiderium tuum"«. Unde advertendum est hic, cum deus gloriosus, facta tali ordi- nacione, ut dictum est, de principio vite omnium“ et de cibo repo sito [318b] in manu sua pro vita omnium nutriendal atque per hoc manifeste omni creature, precipue creature racionali , quod ipse est" solus pro vita requirendus, tamen cum primo et secundo re 20 spexit de celis super filios hominum, ut videret, si est intelligens aut requirens deum, et ecce nichilominus omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est, qui faciat bonum, non est usque ad unum", si igitur dedisset" vitam habere homini in semetipso, sicut filio dedit vitam habere in semetipsos, ita quod non habe- 25 ret opus, ut deum requireret pro victu et per consequens pro vita, quid, putas, tunc deum contempsisset et contra ipsum superbiret?? Per ista igitur' dicitur ad propositum et pro solucione racionis, quia, licet dominus dat principium vite gratuite et beatifice chris 30 stianis per fidem, sicut scriptum est?: »Iustus autem meus" ex fide 10 15 — a ita C; post corr. B; festinaverunt A. b ita eciam diligenter seq., sed del. A. e nec — racionis, quia licet om. D. dita C; deus A. B. donec h ita f ita B, C; om. A. g omni C. misereatur nostri seq. C. dictum est seq., sed 35 i add. in marg. m. x post ras. B; nutriendi cet. cod. del. A. k add. in marg. m. x B. in ras. B. 1 om. C. "corr. ex de- ditsset A. ° corr. ex superbum ret A. P add. in marg. m.x B. q om. C. 2Psalm. XI, 5. Psalm. XIII. 1. 3 Psalm. CXXII, 2. 4 Psalm. Psalm. LXV, 9. Psalm. CII, 5. ' Cf. Rom. III, 11—12. СII, 1—2. Cf. Joann. V, 26 (dedit et filio habere vitam in semet ipso). Rom. I, 17. 40
Strana 136
136 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 2. vivit,« et per baptismum, tamen cum hoc ex inmensa sua“ sa- piencia et bonitate ordinavit hoc sacramentum altaris et statuit christianis iterandum cottidie vel alias sepe ad eandem vitam gracie conservandam et con 5 tinuandam, ita ut quicumque velit vitam suam christianam in Christo et celestem conservare" et continuare, neccesse habeat requirere et frequentare istum panem vite celestisl, sicut scriptum est2: »Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.« Et voluit et disposuit pius Jhesus, quod omnis, qui vult vitam christianam, requirat hunc panem cottidie de manu dei per ministros. Propter quod statuit orandum et dicendum: »Pater' noster'«; et sequitur: »panem nostrum" supersubstancialem da nobis hodie“,« ut ita homo chri- stianus, hiis inbutus et informatus, in veritate et proprie sciat, quod Jhesus crucifixus est principium vite sue gratuite et finis semper et in actu et quod sine eo nichil potest facere4 et ut, quemadmo- dum cottidie per manducacionem in suavitate spiritus huius panis renovatur et confortatur in vita sua spirituali, ita eciam cottidie et continue renovetur in memoria dei sui 20 et gratitudine ac amore, sicut scriptum est': »Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis.« Similiter namque fecit hoc angelis suis in celis, puta, postquam dedit ipsis principium vite gratuite et beatifice, conservacionem eiusdem et continuacionem condidit in cibo ipsis apropriato, videlicet verbo eterno et divino, quod semper est et fuit in celis panis vite angelorumk. Dehinc idem verbum caro factum est et per hoc conditus et preparatus panis vite celestis hominum, secundum quod scriptum est6: »Pa nem angelorum manducavit homo«; hic autem panis huius modi est nobis in sacramento altaris in promptu preparatus, sicut 30 scriptum est': »Parasti cibum' illorum, quoniam ita est preparacio eius".« 10 15 25 b ita C, D; conservari A. B. a c homi maiestate seq., sed del. B. epater - sequitur nis — vobis om. D. d requirant corr. requirat A, B. h om. C. g cottidianum seq., sed del. A. etc. seq. C. om. D. 35 i et seq. C. k et seq. C. cibum seq. C. m etc. seq. C. 1 Cf. Joann. VI, 48 (panis vitae). 2 Joann. VI. 54. Lucae XI. 2—5. Cf. I. Cor. XI. 25 (hoc Cf. Joann. XV, 5 (sine me nihil potestis facere). * Psalm, facite, quotienscumque bibetis, in meam commemorationem). LXXVII, 25. Psalm. LXIV, 10.
136 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 2. vivit,« et per baptismum, tamen cum hoc ex inmensa sua“ sa- piencia et bonitate ordinavit hoc sacramentum altaris et statuit christianis iterandum cottidie vel alias sepe ad eandem vitam gracie conservandam et con 5 tinuandam, ita ut quicumque velit vitam suam christianam in Christo et celestem conservare" et continuare, neccesse habeat requirere et frequentare istum panem vite celestisl, sicut scriptum est2: »Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.« Et voluit et disposuit pius Jhesus, quod omnis, qui vult vitam christianam, requirat hunc panem cottidie de manu dei per ministros. Propter quod statuit orandum et dicendum: »Pater' noster'«; et sequitur: »panem nostrum" supersubstancialem da nobis hodie“,« ut ita homo chri- stianus, hiis inbutus et informatus, in veritate et proprie sciat, quod Jhesus crucifixus est principium vite sue gratuite et finis semper et in actu et quod sine eo nichil potest facere4 et ut, quemadmo- dum cottidie per manducacionem in suavitate spiritus huius panis renovatur et confortatur in vita sua spirituali, ita eciam cottidie et continue renovetur in memoria dei sui 20 et gratitudine ac amore, sicut scriptum est': »Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis.« Similiter namque fecit hoc angelis suis in celis, puta, postquam dedit ipsis principium vite gratuite et beatifice, conservacionem eiusdem et continuacionem condidit in cibo ipsis apropriato, videlicet verbo eterno et divino, quod semper est et fuit in celis panis vite angelorumk. Dehinc idem verbum caro factum est et per hoc conditus et preparatus panis vite celestis hominum, secundum quod scriptum est6: »Pa nem angelorum manducavit homo«; hic autem panis huius modi est nobis in sacramento altaris in promptu preparatus, sicut 30 scriptum est': »Parasti cibum' illorum, quoniam ita est preparacio eius".« 10 15 25 b ita C, D; conservari A. B. a c homi maiestate seq., sed del. B. epater - sequitur nis — vobis om. D. d requirant corr. requirat A, B. h om. C. g cottidianum seq., sed del. A. etc. seq. C. om. D. 35 i et seq. C. k et seq. C. cibum seq. C. m etc. seq. C. 1 Cf. Joann. VI, 48 (panis vitae). 2 Joann. VI. 54. Lucae XI. 2—5. Cf. I. Cor. XI. 25 (hoc Cf. Joann. XV, 5 (sine me nihil potestis facere). * Psalm, facite, quotienscumque bibetis, in meam commemorationem). LXXVII, 25. Psalm. LXIV, 10.
Strana 137
Non sufficit semel tantum sumere sacramentum. 137 CAPITULUM TERCIUM". Ad' racionem igitur ex hiis dicitur, quod omnis sumendo" corpus Christi in sacramento sumit totum et summum“. Hoc verum est quoad participacionem et fruicionem, non autem quoad conprehensionem et circumscripcionem essencie domini Jhesu corporis in sumente. Et quando dicitur: ,Nichil relinquitur extra Christi corporis, quod non ibi sumatur ab homine, dicitur ad« hoc, quod li »extra relinqui“«, si intelligatur quoad hominem sumentem, tunc falsum est et negan dum, quia nichilominus est Christus sedens in dextra dei patris. 10 Sed si sumatur »extra relinqui'« quoad substanciam Christi cor- poris, ita ut tantum valeat, quod totum et integrum sumit corpus Christi, tunc verum est et intelligibile, quia, licet sumat totum par ticipative et per fruicionem, nichilominus tamen manet totum in celo et totum ubique, ubicumque fuerit divinum sacramentum. Nam sicut proprium est corporibus divisibilibus! et corumptibili bus non posse esse unum corpus numero simul et semel in pluri bus locis sine sui diminucione vel divisione, ita proprium est spi- ritibus et rebus perpetuis et indivisibilibus, et" maxime divinis, pos se esse in pluribus locis simul et semel totaliter et integre sine ulla 20 sui divisione, sicut videmus de anima racionali, que tota est in toto corpore et tota est simul et semel in qualibet parte corporis et est prorsus indivisibilis. Ita est ymaginandum et credendum de Christi Jhesu corpore et" specialiter in sacramento altaris, de quo dixit dominus ad turbas Judeorum!: »Verba, inquit, que loquor, 25 spiritus et vita sunt,« id est non ita corporaliter° et corumptibiliter atque grosse", sicut vos intelligitis et cogitatis de corpore meo, dicentes?: »Quomodo potest hic nobis" dare carnem suam ad manducandum?« 15 2 Nota bene totum A. 7 Corpus Christi est in pluribus locis rubr. a. m. A. ad — fuerit b capitulum 3m articuli quinti in marg. A; rubr. B. C. c add. in marg. m. x B; qui lin. superpos. divinum sacramentum om. D. a. m. seq. A. d sumit lin. superpos. seq. A; bonum seq. C. e in ras. A, B. f in marg. A ; in C. g in marg. m. post. B. h relinquitur C. i ita B ; k dissimilibus et seq. C. relinqui corr. reliqui A ; relinquitur C. m lin. superpos. B; om. A, C. A. C ; corr. in marg. m. x divisibilibus B. o post corr. A. spiritualiter seq., sed del. A. P graciose corr. grosse A, B. q om. C. r om. C. n 33 30 Joann. VI. 64. 2 Joann. VI. 55. 40
Non sufficit semel tantum sumere sacramentum. 137 CAPITULUM TERCIUM". Ad' racionem igitur ex hiis dicitur, quod omnis sumendo" corpus Christi in sacramento sumit totum et summum“. Hoc verum est quoad participacionem et fruicionem, non autem quoad conprehensionem et circumscripcionem essencie domini Jhesu corporis in sumente. Et quando dicitur: ,Nichil relinquitur extra Christi corporis, quod non ibi sumatur ab homine, dicitur ad« hoc, quod li »extra relinqui“«, si intelligatur quoad hominem sumentem, tunc falsum est et negan dum, quia nichilominus est Christus sedens in dextra dei patris. 10 Sed si sumatur »extra relinqui'« quoad substanciam Christi cor- poris, ita ut tantum valeat, quod totum et integrum sumit corpus Christi, tunc verum est et intelligibile, quia, licet sumat totum par ticipative et per fruicionem, nichilominus tamen manet totum in celo et totum ubique, ubicumque fuerit divinum sacramentum. Nam sicut proprium est corporibus divisibilibus! et corumptibili bus non posse esse unum corpus numero simul et semel in pluri bus locis sine sui diminucione vel divisione, ita proprium est spi- ritibus et rebus perpetuis et indivisibilibus, et" maxime divinis, pos se esse in pluribus locis simul et semel totaliter et integre sine ulla 20 sui divisione, sicut videmus de anima racionali, que tota est in toto corpore et tota est simul et semel in qualibet parte corporis et est prorsus indivisibilis. Ita est ymaginandum et credendum de Christi Jhesu corpore et" specialiter in sacramento altaris, de quo dixit dominus ad turbas Judeorum!: »Verba, inquit, que loquor, 25 spiritus et vita sunt,« id est non ita corporaliter° et corumptibiliter atque grosse", sicut vos intelligitis et cogitatis de corpore meo, dicentes?: »Quomodo potest hic nobis" dare carnem suam ad manducandum?« 15 2 Nota bene totum A. 7 Corpus Christi est in pluribus locis rubr. a. m. A. ad — fuerit b capitulum 3m articuli quinti in marg. A; rubr. B. C. c add. in marg. m. x B; qui lin. superpos. divinum sacramentum om. D. a. m. seq. A. d sumit lin. superpos. seq. A; bonum seq. C. e in ras. A, B. f in marg. A ; in C. g in marg. m. post. B. h relinquitur C. i ita B ; k dissimilibus et seq. C. relinqui corr. reliqui A ; relinquitur C. m lin. superpos. B; om. A, C. A. C ; corr. in marg. m. x divisibilibus B. o post corr. A. spiritualiter seq., sed del. A. P graciose corr. grosse A, B. q om. C. r om. C. n 33 30 Joann. VI. 64. 2 Joann. VI. 55. 40
Strana 138
138 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 3. Ad“ consequens vero illius racionis, in quo dicitur, quod ergo non habeat neccesse iterum atque iterum ipsum sumere etc., dicitur ex predictis, quod verum est, quod deus potuit et posset" dare sic per unam sumpcionem sacramenti homini habere vitam in se ipso continuam et perpetuam, ita quod non esset opus amplius panem hunc vite manducare, sed hoc non conpetebat homini propter causas superius adductas in notabili, et quia hoc est proprium soli deo et filio eius Jhesu Christo, cui dedit pater habere vitam in semetipso et nulli alteri! 10 Propter quod magis placuit instituere hominibuse hoc sacramentum sepe iterandum et continue fruendum propter multa, ut paulo ante dicebatur2, et propter exercicium hominum, sicut dicit Magister sentenciarum in' 4°3, et propter quod deus“ ex inmensa sua caritate semper habet delectacionem 15 hominibus bene facere, hominem visitare et cum ipso concenare [319a], sicuth scriptum est 4: »Ego sto ad hostium et pulso,« et continue ad hominem liberalissime donare' vel munerare. Qua- propter vult et ordinavit, ut homo e converso eciam continue delectetur ac festinet ex magno amore a deo bona accipere et 20 cum deo' continue delectari, sicut scriptum est 5: »Delectare in domino, et dabit peticiones tibi cordis tui«, et deum continue inquirere, sicut scriptum est': »Querite" faciem eius semper«, et semper suum desiderium ad dei donacionem ita munificam et liberalissimam dilatare et sursum elevare et a terrenis abstra- 25 here"; propterea scriptum est: »Si consurrexistis cum Christo, que sursum sunt, [querite, ubi Christus est in dextera dei sedens, que sursum sunt], sapite, non, que super terram.« Ad exercendum igitur hec mutua obsequia et bene ficia officiaque“ alterutrum", puta domini ad hominem a ad — et propter quod om. D. b ita m. x in marg. B; potest A, C. c ita post corr. B; sicut A, C. d ras. A. add. in marg. m.x B ; om. A. C. f in sentenciarum ita C. g in seq., sed del. A. I sicut — munerare om. D. et inmutare, quia propterea voluit et ordinavit ita seq. C. k bona seq. C sicut — Tota substancia est in ore eius om. D. � inquirite corr. querite A; P ita B " subtrahere C. ° altaris seq. A, C; del. A. 35 inquirite B, C. alterurum A; alterutrumque C. Cf. Joann. V, 26. 2 v. supra c. II. p. 134 sq. Cf. Petri Lombardi Sent. l. IV, dist. XII, 8 (Migne, PL, t. 192, col. 867), ubi tamen dicitur, quod insti- tutum est hoc sacramentum in augmentum virtutis et in medicinam quotidia- 40 nae infirmitatis. Psalm. XXXVI, 4. Psalm. CIV, 4. Apoc. III, 20. Coloss. III, 1—2. 5 30
138 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 3. Ad“ consequens vero illius racionis, in quo dicitur, quod ergo non habeat neccesse iterum atque iterum ipsum sumere etc., dicitur ex predictis, quod verum est, quod deus potuit et posset" dare sic per unam sumpcionem sacramenti homini habere vitam in se ipso continuam et perpetuam, ita quod non esset opus amplius panem hunc vite manducare, sed hoc non conpetebat homini propter causas superius adductas in notabili, et quia hoc est proprium soli deo et filio eius Jhesu Christo, cui dedit pater habere vitam in semetipso et nulli alteri! 10 Propter quod magis placuit instituere hominibuse hoc sacramentum sepe iterandum et continue fruendum propter multa, ut paulo ante dicebatur2, et propter exercicium hominum, sicut dicit Magister sentenciarum in' 4°3, et propter quod deus“ ex inmensa sua caritate semper habet delectacionem 15 hominibus bene facere, hominem visitare et cum ipso concenare [319a], sicuth scriptum est 4: »Ego sto ad hostium et pulso,« et continue ad hominem liberalissime donare' vel munerare. Qua- propter vult et ordinavit, ut homo e converso eciam continue delectetur ac festinet ex magno amore a deo bona accipere et 20 cum deo' continue delectari, sicut scriptum est 5: »Delectare in domino, et dabit peticiones tibi cordis tui«, et deum continue inquirere, sicut scriptum est': »Querite" faciem eius semper«, et semper suum desiderium ad dei donacionem ita munificam et liberalissimam dilatare et sursum elevare et a terrenis abstra- 25 here"; propterea scriptum est: »Si consurrexistis cum Christo, que sursum sunt, [querite, ubi Christus est in dextera dei sedens, que sursum sunt], sapite, non, que super terram.« Ad exercendum igitur hec mutua obsequia et bene ficia officiaque“ alterutrum", puta domini ad hominem a ad — et propter quod om. D. b ita m. x in marg. B; potest A, C. c ita post corr. B; sicut A, C. d ras. A. add. in marg. m.x B ; om. A. C. f in sentenciarum ita C. g in seq., sed del. A. I sicut — munerare om. D. et inmutare, quia propterea voluit et ordinavit ita seq. C. k bona seq. C sicut — Tota substancia est in ore eius om. D. � inquirite corr. querite A; P ita B " subtrahere C. ° altaris seq. A, C; del. A. 35 inquirite B, C. alterurum A; alterutrumque C. Cf. Joann. V, 26. 2 v. supra c. II. p. 134 sq. Cf. Petri Lombardi Sent. l. IV, dist. XII, 8 (Migne, PL, t. 192, col. 867), ubi tamen dicitur, quod insti- tutum est hoc sacramentum in augmentum virtutis et in medicinam quotidia- 40 nae infirmitatis. Psalm. XXXVI, 4. Psalm. CIV, 4. Apoc. III, 20. Coloss. III, 1—2. 5 30
Strana 139
In sacramento sumunt christiani vitam aeternam. 139 et hominis ad deum, dulcissime et gratissime perpetueque caritatis proprie et maxime ac principaliter hoc sacramentum corporis et sanguinis Christi Jhesu est datum et ad cottidie frequentandum institutum, sicut scriptum est1: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus.« Et iterum2: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui requirunt eum.« Atque iterum3: »Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator dominus: escam dedit timentibus se.« Et dominus Jhesus ad idem in ewangelio Johan nist: »Ego veni, ut vitam habeant et habundancius habeant.« Et iterum': »Panis, quem ego dabo', caro mea est pro mundi vita'.« 10 CAPITULUM QUARTUM. Et ex istis per consequens patet solucio ad omnes racios nes et confirmaciones dehinc sequentes, puta (1) ad hoc, ubi dicitur, quod vita eterna, quam sumit semel manducans sacramentum, non‘ recipit' augmentum, etc., et quod dicit Chris 15 stus': »Quit biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non siciet in eter num,« (2) et ad illud, quod dixit Augustinus, quod illud sacramentum conmestum perfecte saciat, igitur' non esse necesse sepe vel tociens sacramentum hoc, in quo est vita eterna et per- fecta sacietas fontalisque, sumere vel iterare, respondetur, quod 20 non sequitur, sed magis sequitur oppositum, puta quod in illo pane uno vita eterna tota simul datur participare hominibus ex deo et summa et perfecta sacietas sanctorum fontaliter; igitur necesse est semper homini perfrui illo pane et sepe atque cottidie ipsum manducare, quia 25 alias homo vitam ex deo gratuitam non potest habere, neque aliter, stante yppothesy', prout racio assumit, scilicet quod in hoc pane celesti est tota simul vita et omne bonum ex deo atque sacietas prestita a deo hominibus, et secundum quod eciam verum est et tenet fides catholica, quia ewangelium testatur, dicens': »Nisi 30 13 Nota totum A. 30 Joh. 6. m. post. A. a lineae superpos. A. b etc. seq. C. C capitulum 4. 5ti articuli in marg. A; rubr. B, C; panis, quem ego caro dabo mea pro mundi vita seq., sed del. A; panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita seq. C. d ex — confir 35 maciones in ras. B. C om. C. f recipitur B, C. gita B in marg.; ipse del. h ergo B. A, om. C. k dicit seq. B, C; del. A. in ras. A; ypocrisi C. Psalm. LXVII. 11. 2 Psalm. XXI, 27. 3Psalm. CX, 4—5. Joann. 5 Joann. IV. 13. Joann. VI, 54—55. Joann. VI, 52. X, 10.
In sacramento sumunt christiani vitam aeternam. 139 et hominis ad deum, dulcissime et gratissime perpetueque caritatis proprie et maxime ac principaliter hoc sacramentum corporis et sanguinis Christi Jhesu est datum et ad cottidie frequentandum institutum, sicut scriptum est1: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus.« Et iterum2: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui requirunt eum.« Atque iterum3: »Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator dominus: escam dedit timentibus se.« Et dominus Jhesus ad idem in ewangelio Johan nist: »Ego veni, ut vitam habeant et habundancius habeant.« Et iterum': »Panis, quem ego dabo', caro mea est pro mundi vita'.« 10 CAPITULUM QUARTUM. Et ex istis per consequens patet solucio ad omnes racios nes et confirmaciones dehinc sequentes, puta (1) ad hoc, ubi dicitur, quod vita eterna, quam sumit semel manducans sacramentum, non‘ recipit' augmentum, etc., et quod dicit Chris 15 stus': »Quit biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non siciet in eter num,« (2) et ad illud, quod dixit Augustinus, quod illud sacramentum conmestum perfecte saciat, igitur' non esse necesse sepe vel tociens sacramentum hoc, in quo est vita eterna et per- fecta sacietas fontalisque, sumere vel iterare, respondetur, quod 20 non sequitur, sed magis sequitur oppositum, puta quod in illo pane uno vita eterna tota simul datur participare hominibus ex deo et summa et perfecta sacietas sanctorum fontaliter; igitur necesse est semper homini perfrui illo pane et sepe atque cottidie ipsum manducare, quia 25 alias homo vitam ex deo gratuitam non potest habere, neque aliter, stante yppothesy', prout racio assumit, scilicet quod in hoc pane celesti est tota simul vita et omne bonum ex deo atque sacietas prestita a deo hominibus, et secundum quod eciam verum est et tenet fides catholica, quia ewangelium testatur, dicens': »Nisi 30 13 Nota totum A. 30 Joh. 6. m. post. A. a lineae superpos. A. b etc. seq. C. C capitulum 4. 5ti articuli in marg. A; rubr. B, C; panis, quem ego caro dabo mea pro mundi vita seq., sed del. A; panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita seq. C. d ex — confir 35 maciones in ras. B. C om. C. f recipitur B, C. gita B in marg.; ipse del. h ergo B. A, om. C. k dicit seq. B, C; del. A. in ras. A; ypocrisi C. Psalm. LXVII. 11. 2 Psalm. XXI, 27. 3Psalm. CX, 4—5. Joann. 5 Joann. IV. 13. Joann. VI, 54—55. Joann. VI, 52. X, 10.
Strana 140
140 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 4. manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Et qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam eternam." Sicut igitur videmus de cibo et potu corporalibus', qui totam 5 vitam hominis corporalem continuant et sustentant, cottidie fre quentata, sicut scriptum est Ecclesiastes' 61: »Tota substancia ho minis est in ore eius«, videmus, inquam, quod homo tota die et tota vita sua istum panem materialem, unde sustentat vitam cor- poralem, vel cum sudore vultus inquirit et pro eo laborat, vel 10 acquisitum manducat et in eo delectatur, vel ipsum digerite, in se vel in suam carnem convertit, ut ipso perfecte perfruatur, et non est dare tempus, in quo homo vel non“ inquirat illum panem vel eo non perfruatur: ita per omnia conformiter iudicandum est de pane celesti et divino', quem dat hominibus pater Christi Jhesu de celo verum, in quo pane vite2 tota vita celestis et divina vel est condita hominibus et ministrata. Dignum est enim, equum et salutare multo forcius quam pro pane corporali pro hoc pane vite eterne hominem tota die et in tota sua vita instare sedule et requirere ipsum' summis' laboribus et desideriis, ut homo dignum se ex- 20 hibeat illo vivo pane angelorum4 et ut sibi cottidie et semper detur de manu dei, — inde est illud': »Panem nostrum cottidia- num da nobis hodie,« — vel quod ipsum ruminet in cogitacione sancta et memoria continua domini Jhesu Christi et ipsius passio nis beneficenciequel ipsius ad nos pauperes infinite, sicut scrip 25 tum est Trenorum“ 2k: »Memoria memorabor et extabescet in me anima mea,« — sicque ipsum salubriter comedendo in domino delectari, cottidie et semper et ubique gracias agendo' et semper gaudendo de tanta divina ad hominem dignacione et largitate, sicut scriptum est I. [ad] Thess-lonicenses' 3°8: »Semper gaudete, 15 30 4 Omnis labor hominis m. post. A. 25 Trenorum a. m. post. A. 29 Psalmus 21 a. m. post. A. a quia seq., sed del. A, B; seq. C. b Proverbiorum C. c ita post corr. e domino corr. divino A, B. f ipsius C B; digne A, C. d om. C. corr. ex beneficiencie A. I sicut — mea om. D. 35 g ras. seq. B. k add. m. post. A; om. B, C. 1 I. Thes. 3 add. m. post. A; om. B, C, D. 1 2 Cf. Joann. VI, 35 (panis vitae). Eccle. VI, 7 (labor pro substantia). 3 Verba haec ex praefatione, quae in missa canitur, desumpta sunt. Cf. V. ann. 3. 5 Lucae XI, 3. Thren. III, 20. Joann. VI, 51 (panis vivus). 40 8 I. Thess. V, 16—18.
140 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 4. manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Et qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam eternam." Sicut igitur videmus de cibo et potu corporalibus', qui totam 5 vitam hominis corporalem continuant et sustentant, cottidie fre quentata, sicut scriptum est Ecclesiastes' 61: »Tota substancia ho minis est in ore eius«, videmus, inquam, quod homo tota die et tota vita sua istum panem materialem, unde sustentat vitam cor- poralem, vel cum sudore vultus inquirit et pro eo laborat, vel 10 acquisitum manducat et in eo delectatur, vel ipsum digerite, in se vel in suam carnem convertit, ut ipso perfecte perfruatur, et non est dare tempus, in quo homo vel non“ inquirat illum panem vel eo non perfruatur: ita per omnia conformiter iudicandum est de pane celesti et divino', quem dat hominibus pater Christi Jhesu de celo verum, in quo pane vite2 tota vita celestis et divina vel est condita hominibus et ministrata. Dignum est enim, equum et salutare multo forcius quam pro pane corporali pro hoc pane vite eterne hominem tota die et in tota sua vita instare sedule et requirere ipsum' summis' laboribus et desideriis, ut homo dignum se ex- 20 hibeat illo vivo pane angelorum4 et ut sibi cottidie et semper detur de manu dei, — inde est illud': »Panem nostrum cottidia- num da nobis hodie,« — vel quod ipsum ruminet in cogitacione sancta et memoria continua domini Jhesu Christi et ipsius passio nis beneficenciequel ipsius ad nos pauperes infinite, sicut scrip 25 tum est Trenorum“ 2k: »Memoria memorabor et extabescet in me anima mea,« — sicque ipsum salubriter comedendo in domino delectari, cottidie et semper et ubique gracias agendo' et semper gaudendo de tanta divina ad hominem dignacione et largitate, sicut scriptum est I. [ad] Thess-lonicenses' 3°8: »Semper gaudete, 15 30 4 Omnis labor hominis m. post. A. 25 Trenorum a. m. post. A. 29 Psalmus 21 a. m. post. A. a quia seq., sed del. A, B; seq. C. b Proverbiorum C. c ita post corr. e domino corr. divino A, B. f ipsius C B; digne A, C. d om. C. corr. ex beneficiencie A. I sicut — mea om. D. 35 g ras. seq. B. k add. m. post. A; om. B, C. 1 I. Thes. 3 add. m. post. A; om. B, C, D. 1 2 Cf. Joann. VI, 35 (panis vitae). Eccle. VI, 7 (labor pro substantia). 3 Verba haec ex praefatione, quae in missa canitur, desumpta sunt. Cf. V. ann. 3. 5 Lucae XI, 3. Thren. III, 20. Joann. VI, 51 (panis vivus). 40 8 I. Thess. V, 16—18.
Strana 141
141 sine intermissione orate, in omnibus gracias agite,« vela alibil: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui re- quirunt eum: vivent" corda eorum in seculum seculi,« et iterum2: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus,« vel [319 b] iterum istum panem digerere et converti in substanciam ipsius modo, quo con- cessum est in Christo Jhesu hominibus in deum secundum spiritum ire vel transformari per fruicionem crebram istius divini sacra- menti, quod fit per induicionem Christi Jhesu, sicut scriptum est ad] Romanos“3: »Induamini dominum Jhesum Christum,« vel assimilacionem domino Jhesu Christo in spiritu et veritate, vel 10 in virtutibus et vita, vel in operacione et sermone. Itaque homo' christianus, dum strennue orat, psallit, conteritur pro peccatis, humiliat se ipsum', confitetur, castigat car nem, alienat se a mundo vel vadit mentetenus extra mundum, requirit et querit hunc panem etsatagit ipso digne 15 vivere soli, cuius panem et a quo festinat comedere et potum ipsius bibere, tunc in sudore vultus sui laborat pro pane suo cottidiano iuxta scripturam, que dicit4: »In sudore vultus tui vesceris' pane tuo.« Cum" autem in delectacione cordis per fidem, spem et caritatem et pinguedine spiritus manducat sacramentum 20 cottidie aut sepe, tunc sumit et perfruitur in iocunditate suo pane. Cum autem illius nequaquam obliviscitur, sed vivaciter pensat, quid accepit et ad quid accepit", et constanter in lege5 do mini, in verbis et operibus Christi Jhesu meditatur, die ac nocte" bonitatem dei inmensam in eo admirando", tunc" ruminat dul 25 citer illum panem. Dum per ista crescit in fide, spe et caritate ad deum et suos proximos et corroboratur secundum hoc, magis ac magis strenue insignes virtutes operando, totis conatibuss ad per feccionem festinando et continue ingemiscendo se ipsum nimis D Omnis homo debet quaerere panem suum in sacramento. 4 Psalmus 61 a. m. post. A. 14 Nota a. m. A. 30 a vel— et sermone om. D. b c ita C; vivunt A, B. ita post corr. B; lac. ad num. supl. A. e conparacione C. transforme A, C. fomnis ita C; mentenus A; ad mun corr. homo in marg. A. g et seq. C. h i k vultis A. manducare D. dum seq., sed del. A. post corr. A. 35 1 m cum et caritate digerat circa finem cap. V. om. D. n accedit C. o be nediccionem seq., sed del. A. Pita B; post corr. A; adiuvando C. q cum C. ' conatis corr. conatibus A. post corr. A. Psalm. XXI, 27. 2 Psalm. LXII, 11. 3 Cf. Psalm. I. 2. III. 19. 3 Rom. XIII, 14. Genes. 40
141 sine intermissione orate, in omnibus gracias agite,« vela alibil: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui re- quirunt eum: vivent" corda eorum in seculum seculi,« et iterum2: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus,« vel [319 b] iterum istum panem digerere et converti in substanciam ipsius modo, quo con- cessum est in Christo Jhesu hominibus in deum secundum spiritum ire vel transformari per fruicionem crebram istius divini sacra- menti, quod fit per induicionem Christi Jhesu, sicut scriptum est ad] Romanos“3: »Induamini dominum Jhesum Christum,« vel assimilacionem domino Jhesu Christo in spiritu et veritate, vel 10 in virtutibus et vita, vel in operacione et sermone. Itaque homo' christianus, dum strennue orat, psallit, conteritur pro peccatis, humiliat se ipsum', confitetur, castigat car nem, alienat se a mundo vel vadit mentetenus extra mundum, requirit et querit hunc panem etsatagit ipso digne 15 vivere soli, cuius panem et a quo festinat comedere et potum ipsius bibere, tunc in sudore vultus sui laborat pro pane suo cottidiano iuxta scripturam, que dicit4: »In sudore vultus tui vesceris' pane tuo.« Cum" autem in delectacione cordis per fidem, spem et caritatem et pinguedine spiritus manducat sacramentum 20 cottidie aut sepe, tunc sumit et perfruitur in iocunditate suo pane. Cum autem illius nequaquam obliviscitur, sed vivaciter pensat, quid accepit et ad quid accepit", et constanter in lege5 do mini, in verbis et operibus Christi Jhesu meditatur, die ac nocte" bonitatem dei inmensam in eo admirando", tunc" ruminat dul 25 citer illum panem. Dum per ista crescit in fide, spe et caritate ad deum et suos proximos et corroboratur secundum hoc, magis ac magis strenue insignes virtutes operando, totis conatibuss ad per feccionem festinando et continue ingemiscendo se ipsum nimis D Omnis homo debet quaerere panem suum in sacramento. 4 Psalmus 61 a. m. post. A. 14 Nota a. m. A. 30 a vel— et sermone om. D. b c ita C; vivunt A, B. ita post corr. B; lac. ad num. supl. A. e conparacione C. transforme A, C. fomnis ita C; mentenus A; ad mun corr. homo in marg. A. g et seq. C. h i k vultis A. manducare D. dum seq., sed del. A. post corr. A. 35 1 m cum et caritate digerat circa finem cap. V. om. D. n accedit C. o be nediccionem seq., sed del. A. Pita B; post corr. A; adiuvando C. q cum C. ' conatis corr. conatibus A. post corr. A. Psalm. XXI, 27. 2 Psalm. LXII, 11. 3 Cf. Psalm. I. 2. III. 19. 3 Rom. XIII, 14. Genes. 40
Strana 142
Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V. c. 5. 5 142 inperfectum, tunc digerit illum deificum panem. Et“ ita" non est mora christiano, nec debet esse aliqua signata, quin aliquo modo circa istum panem sic beatifice sicque liberaliter et deifice sibi prestitum versetur in hac vita, quemadmodum dictum est de pane naturali ex“ proverbio Salomonis dicentis!: »Omnis substan cia hominis est in ore eius.« Et alius Sapiens2: »Inicium, inquit, vite hominis est panis et aqua.« CAPITULUM QUINTUM°. Est tamen adhuc diligenter advertendum pro solucione pre- dictarum confirmacionum, in' quibus dicitur: �Qui semel sumit sacramentum hoc, sumit simul et semel totam vitam eternam et perfectam facientem, igitur', etc.3 Ad hoc, prout responsum est, dicitur, quod non sequitur, quia non ita deus inmense providencie 15 ordinavit, sed magis, ut cottidie homo, illum requirendo et semper perfruendo, participet“ vitam divinam propter raciones superius assignatas. Est insuper racio illius, que potest hic congrue assignari, vide licet quia deus est purus actus secundum sanctorum et dos 20 ctorum determinacionem, et anima racionalis est eciam actus primus, precipue quoad superiorem partem, id est spiri tum vel intellectum, ideo vult esse ex sua natura semper in aliquo actu, eciam dormiendo. Et ad hoc est" verbum Jhesu inquientis!: »Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma.« Et Aristo- 25 teles': »Anima est actus primus corporis organici, phisici,« etc. De natura igitur dei est, ut semper actualiter vivificet, vel' vitam donet anime racionali, quia actus purus eciam de natura est anime racionalis, ut semper actualiter deo suo inhereat et" vitam ab ipso gratuitam continue accipiat, sicut deus continue dat et feliciter et 30 ita sine ulla aversione incessabiliter ac in eternum. Quemadmo- 10 40 9 Nota totum A. 19 Actus primus deus a. m. A. a et — panem add. in marg. m. x B. b ita B; ista A, C. c in marg. 35 add. a. m. C. d in C. e capitulum 5m quinti articuli in marg. A; rubr B, C. feciam corr. in B; eciam A, C. g participetur corr. participet A; participetur B. C. h lin. superpos. A.; in marg. m. x B; om. C. add. in 1 marg. m. x B; om. A, C. k corr. in marg. a. m. C. et seq. add. in marg. m. x B. m lin. superpos. A. Eccle. VI, 7, l. c. 2 Eccli. XXIX, 26. Cf. supra p. 14. Matth. Cf. Aristotelis De anima, l. II, c. 1 sq.. ed. Didot, t. III. p. 444 sq. XXVI, 41.
Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V. c. 5. 5 142 inperfectum, tunc digerit illum deificum panem. Et“ ita" non est mora christiano, nec debet esse aliqua signata, quin aliquo modo circa istum panem sic beatifice sicque liberaliter et deifice sibi prestitum versetur in hac vita, quemadmodum dictum est de pane naturali ex“ proverbio Salomonis dicentis!: »Omnis substan cia hominis est in ore eius.« Et alius Sapiens2: »Inicium, inquit, vite hominis est panis et aqua.« CAPITULUM QUINTUM°. Est tamen adhuc diligenter advertendum pro solucione pre- dictarum confirmacionum, in' quibus dicitur: �Qui semel sumit sacramentum hoc, sumit simul et semel totam vitam eternam et perfectam facientem, igitur', etc.3 Ad hoc, prout responsum est, dicitur, quod non sequitur, quia non ita deus inmense providencie 15 ordinavit, sed magis, ut cottidie homo, illum requirendo et semper perfruendo, participet“ vitam divinam propter raciones superius assignatas. Est insuper racio illius, que potest hic congrue assignari, vide licet quia deus est purus actus secundum sanctorum et dos 20 ctorum determinacionem, et anima racionalis est eciam actus primus, precipue quoad superiorem partem, id est spiri tum vel intellectum, ideo vult esse ex sua natura semper in aliquo actu, eciam dormiendo. Et ad hoc est" verbum Jhesu inquientis!: »Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma.« Et Aristo- 25 teles': »Anima est actus primus corporis organici, phisici,« etc. De natura igitur dei est, ut semper actualiter vivificet, vel' vitam donet anime racionali, quia actus purus eciam de natura est anime racionalis, ut semper actualiter deo suo inhereat et" vitam ab ipso gratuitam continue accipiat, sicut deus continue dat et feliciter et 30 ita sine ulla aversione incessabiliter ac in eternum. Quemadmo- 10 40 9 Nota totum A. 19 Actus primus deus a. m. A. a et — panem add. in marg. m. x B. b ita B; ista A, C. c in marg. 35 add. a. m. C. d in C. e capitulum 5m quinti articuli in marg. A; rubr B, C. feciam corr. in B; eciam A, C. g participetur corr. participet A; participetur B. C. h lin. superpos. A.; in marg. m. x B; om. C. add. in 1 marg. m. x B; om. A, C. k corr. in marg. a. m. C. et seq. add. in marg. m. x B. m lin. superpos. A. Eccle. VI, 7, l. c. 2 Eccli. XXIX, 26. Cf. supra p. 14. Matth. Cf. Aristotelis De anima, l. II, c. 1 sq.. ed. Didot, t. III. p. 444 sq. XXVI, 41.
Strana 143
Quare sit neccessarium, ut homo saepe communicet. 143 dum sol semper lumen actualiter generat et emanat et dat nostris oculis, ideo oportet, qui vult lucem solis in oculis accipere et ipso perfrui vel participare, neccesse habet, ut semper habeat oculos ad solem vel ad lumen solis conversos et apertos et actualiter semper accipiat lumen a sole, vel quocienscumque vult uti luce solis. Quodsi claudat suos oculos vel quocumque casu desinat accipere actualiter lumen a sole emanans, mox privatur omnino lumine solis et nichil illius remanet sibi in habitu vel possessione, quod prius actualiter, nisi iterum oculos aperiat et convertatur vel veniat ad lumen solis vel alterius luminosi removeatque obis 10 cem rebellionemque luminis atque iterum actualiter accipiendo" lumen possideat et fruatur possidendo similiter continue et ac tualiter; et nequaquam potest lumen solis solo“ habitu obtinere in usu suo sine actuali' luminis suscepcione“. Non sic est in aliis corporalibus, in quibus post accepcionem vel" acquisicionem ac 15 tualem sequitur habitualis eorum possessio, ut accepto et semel actualiter pane materiali in cameram suam, homo iam habe a]t panem in sua camera; vel accepta semel aqua de fonte vel vino de vase, iam possideſa]t in habitu panem vel sine eo, quod con- tinue accipiat panem vel aquam de fonte actualiter, quia iste res 20 corporales et permanentes [320 a] vel sunt res materiales et in po tencia' et non sunt actus, vel non est ipsorum esse in puro actu, sicut est luminis et anime, vel sicut est spiritus racionalis et dei. Quapropter similiter cogitandum de eo, quod superius est assumptum ad declarandum, scilicet quod deus est purus actus et 25 dat voluntarie vitam, singulariter vitam gratuitam et eternam ho minibus christianis participare per modum puri actus. Intellec tus quoque anime racionalis eciam est actus prim mus, qui suscipit voluntarie vitam a deo actualiter vel per cona- tum et tendenciam in deum actualem, qui intellectus est oculus 30 anime. Igitur ad hoc, quod homo suscipiat beatificam vitam et eternam a deo et participet eandem, vel sacietur ea et per fruatur, non sufficit, ut semel accipiat et tunc habitualiter possi deat, nec ut accipiat raro, utpote semel quolibet anno, vel quo h post corr. A; 35 e que om. C. d et seq. A, C. corr. m. x B. e in ras. B: habito seq. sed del. A. f ita post corr. B; obturire C. bras. ad I voc. actualiter A, actualis C. g ita B, C; suscepcionem A. k et lin. superpos. seq. B. corr. ex spotencia A; in ras. corr. seq. B. m.x B.
Quare sit neccessarium, ut homo saepe communicet. 143 dum sol semper lumen actualiter generat et emanat et dat nostris oculis, ideo oportet, qui vult lucem solis in oculis accipere et ipso perfrui vel participare, neccesse habet, ut semper habeat oculos ad solem vel ad lumen solis conversos et apertos et actualiter semper accipiat lumen a sole, vel quocienscumque vult uti luce solis. Quodsi claudat suos oculos vel quocumque casu desinat accipere actualiter lumen a sole emanans, mox privatur omnino lumine solis et nichil illius remanet sibi in habitu vel possessione, quod prius actualiter, nisi iterum oculos aperiat et convertatur vel veniat ad lumen solis vel alterius luminosi removeatque obis 10 cem rebellionemque luminis atque iterum actualiter accipiendo" lumen possideat et fruatur possidendo similiter continue et ac tualiter; et nequaquam potest lumen solis solo“ habitu obtinere in usu suo sine actuali' luminis suscepcione“. Non sic est in aliis corporalibus, in quibus post accepcionem vel" acquisicionem ac 15 tualem sequitur habitualis eorum possessio, ut accepto et semel actualiter pane materiali in cameram suam, homo iam habe a]t panem in sua camera; vel accepta semel aqua de fonte vel vino de vase, iam possideſa]t in habitu panem vel sine eo, quod con- tinue accipiat panem vel aquam de fonte actualiter, quia iste res 20 corporales et permanentes [320 a] vel sunt res materiales et in po tencia' et non sunt actus, vel non est ipsorum esse in puro actu, sicut est luminis et anime, vel sicut est spiritus racionalis et dei. Quapropter similiter cogitandum de eo, quod superius est assumptum ad declarandum, scilicet quod deus est purus actus et 25 dat voluntarie vitam, singulariter vitam gratuitam et eternam ho minibus christianis participare per modum puri actus. Intellec tus quoque anime racionalis eciam est actus prim mus, qui suscipit voluntarie vitam a deo actualiter vel per cona- tum et tendenciam in deum actualem, qui intellectus est oculus 30 anime. Igitur ad hoc, quod homo suscipiat beatificam vitam et eternam a deo et participet eandem, vel sacietur ea et per fruatur, non sufficit, ut semel accipiat et tunc habitualiter possi deat, nec ut accipiat raro, utpote semel quolibet anno, vel quo h post corr. A; 35 e que om. C. d et seq. A, C. corr. m. x B. e in ras. B: habito seq. sed del. A. f ita post corr. B; obturire C. bras. ad I voc. actualiter A, actualis C. g ita B, C; suscepcionem A. k et lin. superpos. seq. B. corr. ex spotencia A; in ras. corr. seq. B. m.x B.
Strana 144
144 Matthiae de Janov Regulae, l. IV. art. V. c. 5. libet mensea, sedb si cupit' vitam Christi sepe habere et cottidie, necesse habet, ut sepe accipiat vel cottidie. Et si cupit semper accipere eandem" a deo per Christum Jhesum et ubique semperque participare spiritum dei suavem et spiritum vite sue et in deo delectarie, inde habet semper et ubique actualiter accipere et requirere habereque continuam tendenciam vel mentis et desiderii elevacionem in deum et continuam agere' memoriam domini Jhesu et ita, sicut dictum est paulo ante de panel, puta, quod homo, habens vitam suam vel continua[cione]m sue vite totam 10 a pane tota die, ymmo in tota vita“ sual, versatur circa actualiter, licet vario modo, circa panem, id est vel ipsum laboriose acquirendo vel ipsum delectabiliter comedendo et potando, vel ipsum dige- rendo et in vitam suam convertendo, et similiter cetera omnia ani- mancia circa cibum proprium occupantur, ita eciam datum est et 15 statutum cuilibet christiano facere circa hunc panem vite celestem2, ut scilicet semper et continue actualiter circa ipsum versetur, si velit divinam vitam et eternam in Christo Jhesu habere, ita ut modo, quo supra' dictum" est*, ipsum laboriose ex quirat et acquirat cottidie, vel sepe comedat in sacramento altaris, 20 magno conatu ruminet et magna fide et caritate digerat. Verumptamen, quia iste panis gratis simpliciter datur nobis a patre de celis, et per consequens sine nostro labore quoad panem producendum, ideo non oportet hic sicut in pane terrestri desudare! in acquirendo vel preparando sibi eundem, quoniam 25 deusmet ipsum preparavit, sicut scriptum est 4: »Parasti cibum illo- rum, quoniam ita est preparacio eius,« et rursum"5: »Parasti in dulcedine tua" pauperi, deus«, sed' oportet christianum con- gnoscere se pauperem dei semper et mendicum vel pue- rum dei inutilem et infantem, precipue quamdiu est in hac vita, 30 et ideo solum rogare pro hoc pane, petere et mendicare simpliciter gratis atque accipere gratis, dicendo cottidie et semper': »Pater noster, qui" es" in celis. Panem nostrum cottidianum da nobis a b add. in marg. m. x B. aut semel quolibet die seq. B, C; del. A. c dita A. C; eadem post. corr. B. e delec ras. ad spat. 3 voc. seq. B. h ita post corr. B g suam seq., sed del. A. f habere C. 35 tare C. totam vitam suam A, C.superius C. k lin. superpos. C. dissuadere C m iterum D. o sic C. p qui — celis om. D. nita C; om. A, B. D. q est C. r da— scriptum est om. D; seq. D, Vide supra pag. 140. � panis vitae, cf. Joann. VI, 35. Psalm. LXVII, 11. 40 p. 141—2. Psalm. LXIV, 10. 9 etII (panem nostrum supersubstantialem). Vide supra Matth. VI.
144 Matthiae de Janov Regulae, l. IV. art. V. c. 5. libet mensea, sedb si cupit' vitam Christi sepe habere et cottidie, necesse habet, ut sepe accipiat vel cottidie. Et si cupit semper accipere eandem" a deo per Christum Jhesum et ubique semperque participare spiritum dei suavem et spiritum vite sue et in deo delectarie, inde habet semper et ubique actualiter accipere et requirere habereque continuam tendenciam vel mentis et desiderii elevacionem in deum et continuam agere' memoriam domini Jhesu et ita, sicut dictum est paulo ante de panel, puta, quod homo, habens vitam suam vel continua[cione]m sue vite totam 10 a pane tota die, ymmo in tota vita“ sual, versatur circa actualiter, licet vario modo, circa panem, id est vel ipsum laboriose acquirendo vel ipsum delectabiliter comedendo et potando, vel ipsum dige- rendo et in vitam suam convertendo, et similiter cetera omnia ani- mancia circa cibum proprium occupantur, ita eciam datum est et 15 statutum cuilibet christiano facere circa hunc panem vite celestem2, ut scilicet semper et continue actualiter circa ipsum versetur, si velit divinam vitam et eternam in Christo Jhesu habere, ita ut modo, quo supra' dictum" est*, ipsum laboriose ex quirat et acquirat cottidie, vel sepe comedat in sacramento altaris, 20 magno conatu ruminet et magna fide et caritate digerat. Verumptamen, quia iste panis gratis simpliciter datur nobis a patre de celis, et per consequens sine nostro labore quoad panem producendum, ideo non oportet hic sicut in pane terrestri desudare! in acquirendo vel preparando sibi eundem, quoniam 25 deusmet ipsum preparavit, sicut scriptum est 4: »Parasti cibum illo- rum, quoniam ita est preparacio eius,« et rursum"5: »Parasti in dulcedine tua" pauperi, deus«, sed' oportet christianum con- gnoscere se pauperem dei semper et mendicum vel pue- rum dei inutilem et infantem, precipue quamdiu est in hac vita, 30 et ideo solum rogare pro hoc pane, petere et mendicare simpliciter gratis atque accipere gratis, dicendo cottidie et semper': »Pater noster, qui" es" in celis. Panem nostrum cottidianum da nobis a b add. in marg. m. x B. aut semel quolibet die seq. B, C; del. A. c dita A. C; eadem post. corr. B. e delec ras. ad spat. 3 voc. seq. B. h ita post corr. B g suam seq., sed del. A. f habere C. 35 tare C. totam vitam suam A, C.superius C. k lin. superpos. C. dissuadere C m iterum D. o sic C. p qui — celis om. D. nita C; om. A, B. D. q est C. r da— scriptum est om. D; seq. D, Vide supra pag. 140. � panis vitae, cf. Joann. VI, 35. Psalm. LXVII, 11. 40 p. 141—2. Psalm. LXIV, 10. 9 etII (panem nostrum supersubstantialem). Vide supra Matth. VI.
Strana 145
Sacramentum corporis Christi institutum est pro pauperibus. 145 hodie.« Et alia scriptura dicit1: »Omnes sicientes venite ad aquas, et qui non habetis argentum, properate, emite et comedite, venite, emite absque argento et absque ulla conmutacione vinum et lac. Quare appenditis argentum non in panibus et laborem vestrum non in saturitatea?« CAPITULUM SEXTUM. Et nota hic, quia deus paravit hunc panem pauperi- bus suis et mendicis; propterea conformiter necesse habent, qui" huiusmodi sunte, cottidie petere hunc panem et requirere deum pro eo, sicut scriptum est2: »Edent pauperes et saturabuntur, et laudabunt deum, qui requirunt eum.« Ita enim ad laudandum deum suum' cottidie et semper moventur et animantur, quos oportet omni die et semper properare ad manum dei et petere panem omni die et accipere sine merito suo et gratis iam dudum per Christum Jhesum in maxima angaria et in" sudore vultus sanguinei in tanta habundancia, quod facte sunt gutte sanguinis usque ad terram decurrentes3, et panem preciose valde conparatum pro morte et sanguine, ymmo pro anima unigeniti filii, dei vivi, regis regum et domini dominancium, qui est omnium deus et iudex vivorum et mortuorum, qui insuper est in gloria dei patris4. Hunc, inquam, panem pauperes dei cottidie accipiendo gratis de manu dei ministrorum, habent magnam occasionem deum cottidie et semper inquirere et ipsum cottidie et semper collaudare. Quapropter" proprie et maxime iste panis notatus' est in propheta, ubi dicitur Ysaie XXX5: »Beati omnes, qui expectant 25 eum. Populus enim Syon habitabit in Jerusalem : plorans' nequa quam plorabis, miserans miserebitur tui, ad vocem clamoris tui statim, ut audierit, respondebit tibi. Et dabit dominus panem 10 15 20 7 Nota totum A. 10 Edent pauperes et saturabuntur etc. in calce fol. inf. A. a et iterum seq. C. b capitulum 6m articuli quinti in marg. A; rubr. B, C. c habet C. d quilibet C. e om. C. f et seq. A, C. g lin. superpos. A. quapropter — privati ac depauperati cottidiano vel crebro tanto et tali bono vocatus C. k et seq. B. in cap. seq. om. D. 2 Psalm. XXI, 27. 1 3 Isaiae LV, 1—2. Cf. Lucae XXII, 44: »Et 35 factus est sudor eius, sicut guttae sanguinis in terram.« 4 Cf. Joann. III, 18 (unigenitus filius dei), I. Tim. VI, 15 (rex regum et dominus dominantium), Act. X, 42 (iudex vivorum et mortuorum) et Philipp. II, II (in gloria est dei Isaiae XXX, 18—21. patris). h 30 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 10
Sacramentum corporis Christi institutum est pro pauperibus. 145 hodie.« Et alia scriptura dicit1: »Omnes sicientes venite ad aquas, et qui non habetis argentum, properate, emite et comedite, venite, emite absque argento et absque ulla conmutacione vinum et lac. Quare appenditis argentum non in panibus et laborem vestrum non in saturitatea?« CAPITULUM SEXTUM. Et nota hic, quia deus paravit hunc panem pauperi- bus suis et mendicis; propterea conformiter necesse habent, qui" huiusmodi sunte, cottidie petere hunc panem et requirere deum pro eo, sicut scriptum est2: »Edent pauperes et saturabuntur, et laudabunt deum, qui requirunt eum.« Ita enim ad laudandum deum suum' cottidie et semper moventur et animantur, quos oportet omni die et semper properare ad manum dei et petere panem omni die et accipere sine merito suo et gratis iam dudum per Christum Jhesum in maxima angaria et in" sudore vultus sanguinei in tanta habundancia, quod facte sunt gutte sanguinis usque ad terram decurrentes3, et panem preciose valde conparatum pro morte et sanguine, ymmo pro anima unigeniti filii, dei vivi, regis regum et domini dominancium, qui est omnium deus et iudex vivorum et mortuorum, qui insuper est in gloria dei patris4. Hunc, inquam, panem pauperes dei cottidie accipiendo gratis de manu dei ministrorum, habent magnam occasionem deum cottidie et semper inquirere et ipsum cottidie et semper collaudare. Quapropter" proprie et maxime iste panis notatus' est in propheta, ubi dicitur Ysaie XXX5: »Beati omnes, qui expectant 25 eum. Populus enim Syon habitabit in Jerusalem : plorans' nequa quam plorabis, miserans miserebitur tui, ad vocem clamoris tui statim, ut audierit, respondebit tibi. Et dabit dominus panem 10 15 20 7 Nota totum A. 10 Edent pauperes et saturabuntur etc. in calce fol. inf. A. a et iterum seq. C. b capitulum 6m articuli quinti in marg. A; rubr. B, C. c habet C. d quilibet C. e om. C. f et seq. A, C. g lin. superpos. A. quapropter — privati ac depauperati cottidiano vel crebro tanto et tali bono vocatus C. k et seq. B. in cap. seq. om. D. 2 Psalm. XXI, 27. 1 3 Isaiae LV, 1—2. Cf. Lucae XXII, 44: »Et 35 factus est sudor eius, sicut guttae sanguinis in terram.« 4 Cf. Joann. III, 18 (unigenitus filius dei), I. Tim. VI, 15 (rex regum et dominus dominantium), Act. X, 42 (iudex vivorum et mortuorum) et Philipp. II, II (in gloria est dei Isaiae XXX, 18—21. patris). h 30 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 10
Strana 146
146 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 6. 5 20 25 artum et aquam brevem et non faciet a te avolare ultra doctorem tuum. Eta erunt oculi tui videntes preceptorem tuum. Et aures tue audient vocem [320b] post tergum monentis: Hec Jest] via, ambulate in ea, neque ad dexteram neque ad sinistram declina- bitis,« et omnia cetera, que secuntur. Dicitur hic itaque de pane arto et aqua brevi, quam dat, quibus miserans miseretur dominus, per quod proprie, ut dictum est, iste panis paupe- rum est expressus, quoniam panis artus est apropriate paupe- rum, quem necesse habent cottidie de novo colligere et mendi- 10 care, quemadmodum Judei manna in desertol. Divitum autem panis non meretur dici artus neque aqua ipsorum est brevis, qui habent panem suum repositum in multos annos et quorum »promptuaria sunt plena, eructancia ex hoc in illud2,« veluti illius' divitis, qui dixit ad animam suam3: »Épulare, quia multa 15 bona habes reposita in multos annos.« Non igitur magis proprie potest aliude melius" hic intelligi ex propheta per panem artum et aquam brevem, quam hoc nostrum venerabile sacramentum Christi corporis et sanguinis, quod christiani, si volunt ex deo vivere, habent cottidie exquirere, petere et manducare. Vellem hic producere exemplum de Judeorum in deserto manne cottidiana colleccione et hoc ex districto pres cepto domini et adieccione pene inmediate sequenti in trans- gressione et quod vermibus residuum in" crastinum scaturiret et quod anima eius de populo tolleretur4, quod puto€ evidens et fortissimum argumentum ad probacionem cottidianam a po pulo christiano sacramenti Christi Jhesu sumpcionem. Sed modo hoc transeo, quia alibi in locis illud exemplum declaravi et dilatavi5. Hoc tamen hic placeat attendere pro eo, quod per panem artum et aquam brevem panem hunc nostrum cottidia- 30 num manifeste intellexit, quia' mox subditurs: »Et' non faciet a te ultra avolare doctorem tuum, et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum et aures tue,« etc. Quis etenim doctor chri- 35 7 Nota m. p. A. 20 Nota de manna a. m. post. A. a et — tuum in marg. a. m. C. b ullius corr. illius A, B. illud seq. C. e ita A, C; del. B. f frequenti C. g et C. om. C. ita B; quod A, C. 1 kita in ras. B; quod A, C. Cf. Exodi XVI. 15. 3 Lucae XII, 19, 2 Cf. Psalm. CXLIII, 13. 4 (libere allatum). Cf. ex. gr. l. I. tr. II. Cf. Exodi XVI, 16 et 20. 6 40 (vol. I, 57 sq.) Isaiae XXX, 20, l. c. c om. C. h puta C. d
146 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 6. 5 20 25 artum et aquam brevem et non faciet a te avolare ultra doctorem tuum. Eta erunt oculi tui videntes preceptorem tuum. Et aures tue audient vocem [320b] post tergum monentis: Hec Jest] via, ambulate in ea, neque ad dexteram neque ad sinistram declina- bitis,« et omnia cetera, que secuntur. Dicitur hic itaque de pane arto et aqua brevi, quam dat, quibus miserans miseretur dominus, per quod proprie, ut dictum est, iste panis paupe- rum est expressus, quoniam panis artus est apropriate paupe- rum, quem necesse habent cottidie de novo colligere et mendi- 10 care, quemadmodum Judei manna in desertol. Divitum autem panis non meretur dici artus neque aqua ipsorum est brevis, qui habent panem suum repositum in multos annos et quorum »promptuaria sunt plena, eructancia ex hoc in illud2,« veluti illius' divitis, qui dixit ad animam suam3: »Épulare, quia multa 15 bona habes reposita in multos annos.« Non igitur magis proprie potest aliude melius" hic intelligi ex propheta per panem artum et aquam brevem, quam hoc nostrum venerabile sacramentum Christi corporis et sanguinis, quod christiani, si volunt ex deo vivere, habent cottidie exquirere, petere et manducare. Vellem hic producere exemplum de Judeorum in deserto manne cottidiana colleccione et hoc ex districto pres cepto domini et adieccione pene inmediate sequenti in trans- gressione et quod vermibus residuum in" crastinum scaturiret et quod anima eius de populo tolleretur4, quod puto€ evidens et fortissimum argumentum ad probacionem cottidianam a po pulo christiano sacramenti Christi Jhesu sumpcionem. Sed modo hoc transeo, quia alibi in locis illud exemplum declaravi et dilatavi5. Hoc tamen hic placeat attendere pro eo, quod per panem artum et aquam brevem panem hunc nostrum cottidia- 30 num manifeste intellexit, quia' mox subditurs: »Et' non faciet a te ultra avolare doctorem tuum, et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum et aures tue,« etc. Quis etenim doctor chri- 35 7 Nota m. p. A. 20 Nota de manna a. m. post. A. a et — tuum in marg. a. m. C. b ullius corr. illius A, B. illud seq. C. e ita A, C; del. B. f frequenti C. g et C. om. C. ita B; quod A, C. 1 kita in ras. B; quod A, C. Cf. Exodi XVI. 15. 3 Lucae XII, 19, 2 Cf. Psalm. CXLIII, 13. 4 (libere allatum). Cf. ex. gr. l. I. tr. II. Cf. Exodi XVI, 16 et 20. 6 40 (vol. I, 57 sq.) Isaiae XXX, 20, l. c. c om. C. h puta C. d
Strana 147
Deus vult, ut christiani cotidie communicent. 147 stianorum nisi Christus, qui dixit1: »Neque vocemini magistri, unus est enim magister vester, Christus.« Et ipse idem est »panis hic artus,« ubi abbreviatum verbum2 fecit dominus super terram, qui et »aqua brevis«, quia ipse idem est sapiencia salutaris, qua potamur 3. Quid autem est »non facere avolare ultra doctorem,« nisia in Christo Jhesu manere et ipsum manentem in se digne continere4, sollicite cum domino suo ambulando? Quod totum fit per crebram vel cottidianam istius »panis arti«, id est cottidiani, et »aque brevis«, id est cottidiane, sumpcionem in sacramento'. CAPITULUM SEPTIMUM“. 10 Adhuc pro solucione predicte racionis secunde anteoppo- situm est notandum, quod deus ideo non ordinavit hunc panem vivum' semel in tota vita hominis vel semel in anno aut alias raro manducandum, quamvis in ipso contineatur sum- mum bonum hominis et omne bonum atque unicum bonum et 15 eterna sacietas vite, siccine anime racionali preparatum', sed voluit, ut nichilominus esset omni die commune et frequentatum et statuit ipsum sepe vel cottidie manducandum, quod fecit non solum' ad ostendendam' suam infinitam, prout deo bene congruit, liberalitatem" vel inmensam bonitatis largitatem, ut ex premissis potuit intelligi", sed eciam fecit ideo', quia de multo est beacius creature cuilibet et maxime racionali, ut semper et cottidie vitam a deo suo accipiat, in deok delectando con tinue seu cottidie, habens ad hoc motivum' fortissimum et in citamentum continuum sibi sic preparatum, puta quod necesse 25 haberet continue ad deum venire pro cibo et cottidie accipere cum delectacione de manu sua suum panem, quam [ut] semel in vita vel semel in anno vel alias raro accipiens delectabiliter suum" nutrimentum, semel vel raro pasceretur et delectaretur in domino deo essetque spoliatus sic fortissimo motivo et cottidiano 30 20 11 Nota totum A. a et seq. A, C; del. B. b corpore et sangvine seq. A, B; cottidiane et sumpcionem seq. C. c etc. seq. B. d capitulum 7m quinti articuli in f post corr. C. e g post non solum om. C. marg. A; rubr. B, C. k in 35 corr. C. h colligi post corr. B. i ita post corr. B; idem A, C. Mras. seq. B. 1 corr. ex motivam A, B. deo om. C. 1 Matth. XXIII, 10. 2 Cf. Rom. IX, 28. 3 Cf. Eccli. XV, 3. 4 Cf. 5 6 panis vivus, cf. Joann. VI, 51. Joann. VI, 57. Cf. Eccli. LXV, 26: »Panem ipsis inprimis paravit in satietatem.« 10.
Deus vult, ut christiani cotidie communicent. 147 stianorum nisi Christus, qui dixit1: »Neque vocemini magistri, unus est enim magister vester, Christus.« Et ipse idem est »panis hic artus,« ubi abbreviatum verbum2 fecit dominus super terram, qui et »aqua brevis«, quia ipse idem est sapiencia salutaris, qua potamur 3. Quid autem est »non facere avolare ultra doctorem,« nisia in Christo Jhesu manere et ipsum manentem in se digne continere4, sollicite cum domino suo ambulando? Quod totum fit per crebram vel cottidianam istius »panis arti«, id est cottidiani, et »aque brevis«, id est cottidiane, sumpcionem in sacramento'. CAPITULUM SEPTIMUM“. 10 Adhuc pro solucione predicte racionis secunde anteoppo- situm est notandum, quod deus ideo non ordinavit hunc panem vivum' semel in tota vita hominis vel semel in anno aut alias raro manducandum, quamvis in ipso contineatur sum- mum bonum hominis et omne bonum atque unicum bonum et 15 eterna sacietas vite, siccine anime racionali preparatum', sed voluit, ut nichilominus esset omni die commune et frequentatum et statuit ipsum sepe vel cottidie manducandum, quod fecit non solum' ad ostendendam' suam infinitam, prout deo bene congruit, liberalitatem" vel inmensam bonitatis largitatem, ut ex premissis potuit intelligi", sed eciam fecit ideo', quia de multo est beacius creature cuilibet et maxime racionali, ut semper et cottidie vitam a deo suo accipiat, in deok delectando con tinue seu cottidie, habens ad hoc motivum' fortissimum et in citamentum continuum sibi sic preparatum, puta quod necesse 25 haberet continue ad deum venire pro cibo et cottidie accipere cum delectacione de manu sua suum panem, quam [ut] semel in vita vel semel in anno vel alias raro accipiens delectabiliter suum" nutrimentum, semel vel raro pasceretur et delectaretur in domino deo essetque spoliatus sic fortissimo motivo et cottidiano 30 20 11 Nota totum A. a et seq. A, C; del. B. b corpore et sangvine seq. A, B; cottidiane et sumpcionem seq. C. c etc. seq. B. d capitulum 7m quinti articuli in f post corr. C. e g post non solum om. C. marg. A; rubr. B, C. k in 35 corr. C. h colligi post corr. B. i ita post corr. B; idem A, C. Mras. seq. B. 1 corr. ex motivam A, B. deo om. C. 1 Matth. XXIII, 10. 2 Cf. Rom. IX, 28. 3 Cf. Eccli. XV, 3. 4 Cf. 5 6 panis vivus, cf. Joann. VI, 51. Joann. VI, 57. Cf. Eccli. LXV, 26: »Panem ipsis inprimis paravit in satietatem.« 10.
Strana 148
148 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V. c. 7. incitamento corporali et sensibili, multum sibi congruo et sue na ture, incitamento veniendi sepe vel cottidie ad dominum deum suum, in quo omne bonum et a quo habet omne bonum; et, ut paulo ante dicebatur, esset sublatum de medio maxima occasio et pul cherrimum exercicium alterutrum mutue dileccio nis, puta Christi Jhesu ad homines et hominum ad Christum Jhesum, suum dilectuml, quoniam et inter ho mines se amantes convictus“ mutuus invicem et precipue in epu- lando simul et concenando habet multam occasionem et exerci- 10 cium mutue dileccionis et maximam delectacionem, societatem et intimacionem ac corroboracionem fraterne caritatis. Propterea et communitas hominum hoc obtinuit et veritas scripture divine iudicavit illam crudelitatem et inpietatem fore excessivam, dum quis, alteri commanducans super mensam et de eodem paropside, 15 malum sibi cogitat, vel machinatur et conponit, sicuti Judas Scarioth domino nostro Jhesu Christo2. Propter quod scriptura notanter dixit3: »Si inimicus meus maledixisset mihi, sustinuissem utique. Et si is, qui oderat me“, maligna locutus fuisset [321 a] super me, abscondissem me forsitan ab eo. Tu vero, homo unanimis, dux" 20 meus et notus meus, qui simul mecum dulces capiebas cibos: in domo dei ambulavimus cum consensu«. Ex quibus elicitur evidenter, quam maxima et inenarrabilis cuiuslibet christiani est dampnacio et ira dei super eum, qui iniquitatem operatur4 quando cumque et quocienscumque, verumptamen primum et maxime 25 sacerdotum. Item ad predicta, cum delectaciof actualis in cibo et potu cuilibet animali sano et esurienti et sicienti sit non modica, ymmo multa in tantum, ut' pecudes habent ipsam pro suo unico bono et summo. Et similiter quidam homines, spiritum Jhesu non haben 30 tes5, quorum deus" venter est, qui terrena sapiunté, eadem requi- runt pro summo bono in hac vita, de quibus loquitur phyloso- phus" in Ethycis, inquiens, quod huiusmodi vitam pecudum elegerunt. Quamvis nempe sit in coitu eciam maxima delectacio, —— a post corr. A; victus C. b lin. superpos. B; om. A, C. C ita C; post 35 corr. A, B. d super me seq. add. m. post. infra lin. A. e ita C; om. A, B. operatur seq. C. g om. A, B. h eorum seq. A, C; del. B. I dilectus meus, cf. Cant. I, 12 et pluribus locis aliis; v. p. 138. 2 Cf. Matth. XXVI, 23. 3 Psalm. LIV, 13—15. 4 Cf. Psalm. XCI, 10 (disper gentur omnes, qui operantur iniquitatem). Cf. Judae 19. 6 Cf. Philipp. 40 III, 19. Cf. Aristotelis, Ethica Nicomachaea (ed. Bas. 1582), p. 16. 5
148 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V. c. 7. incitamento corporali et sensibili, multum sibi congruo et sue na ture, incitamento veniendi sepe vel cottidie ad dominum deum suum, in quo omne bonum et a quo habet omne bonum; et, ut paulo ante dicebatur, esset sublatum de medio maxima occasio et pul cherrimum exercicium alterutrum mutue dileccio nis, puta Christi Jhesu ad homines et hominum ad Christum Jhesum, suum dilectuml, quoniam et inter ho mines se amantes convictus“ mutuus invicem et precipue in epu- lando simul et concenando habet multam occasionem et exerci- 10 cium mutue dileccionis et maximam delectacionem, societatem et intimacionem ac corroboracionem fraterne caritatis. Propterea et communitas hominum hoc obtinuit et veritas scripture divine iudicavit illam crudelitatem et inpietatem fore excessivam, dum quis, alteri commanducans super mensam et de eodem paropside, 15 malum sibi cogitat, vel machinatur et conponit, sicuti Judas Scarioth domino nostro Jhesu Christo2. Propter quod scriptura notanter dixit3: »Si inimicus meus maledixisset mihi, sustinuissem utique. Et si is, qui oderat me“, maligna locutus fuisset [321 a] super me, abscondissem me forsitan ab eo. Tu vero, homo unanimis, dux" 20 meus et notus meus, qui simul mecum dulces capiebas cibos: in domo dei ambulavimus cum consensu«. Ex quibus elicitur evidenter, quam maxima et inenarrabilis cuiuslibet christiani est dampnacio et ira dei super eum, qui iniquitatem operatur4 quando cumque et quocienscumque, verumptamen primum et maxime 25 sacerdotum. Item ad predicta, cum delectaciof actualis in cibo et potu cuilibet animali sano et esurienti et sicienti sit non modica, ymmo multa in tantum, ut' pecudes habent ipsam pro suo unico bono et summo. Et similiter quidam homines, spiritum Jhesu non haben 30 tes5, quorum deus" venter est, qui terrena sapiunté, eadem requi- runt pro summo bono in hac vita, de quibus loquitur phyloso- phus" in Ethycis, inquiens, quod huiusmodi vitam pecudum elegerunt. Quamvis nempe sit in coitu eciam maxima delectacio, —— a post corr. A; victus C. b lin. superpos. B; om. A, C. C ita C; post 35 corr. A, B. d super me seq. add. m. post. infra lin. A. e ita C; om. A, B. operatur seq. C. g om. A, B. h eorum seq. A, C; del. B. I dilectus meus, cf. Cant. I, 12 et pluribus locis aliis; v. p. 138. 2 Cf. Matth. XXVI, 23. 3 Psalm. LIV, 13—15. 4 Cf. Psalm. XCI, 10 (disper gentur omnes, qui operantur iniquitatem). Cf. Judae 19. 6 Cf. Philipp. 40 III, 19. Cf. Aristotelis, Ethica Nicomachaea (ed. Bas. 1582), p. 16. 5
Strana 149
In sacramento altaris praeparata est magna delectatio. 149 tamen non est principalis, nec prima, neque communis, vel ita continuari possibilisa, sicut in cibo et potu, sed est concomitans delectacionem, que est in cibo et potu. Cum igitur sit maxima delectacio hominibus, et presertim si non est inquinata, sed remota ab omni aggravaciones vel nausea vel contagione“ aut quavis" obtenebracione vel ineptacione anime racionalis, tunc omnino melius est et beacius cuilibet animali, et maxime homini, ipsam semper habere, quam numquam, sepe frequentare, quam raro', cottidie ea perfrui, quam semel in anno vel in mense. Que delec tacio preparata est et perfecta est hominibus in domino deo suo 10 in sacramento altaris et pane cottidiano; de qua Psalmistal: »Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te. Perfecisti eis, qui sperant in te, in conspectu filiorum hominum.« Et precipue cum illa eadem delectacio solum vel maxime est, dum homo est in actuali 15 sumpcione et ruminacione sui cibi et potus convenientis, quo- niam eadem delectacio in habitu non potest esse. Nam' num quam me delectat iam illud", quod heri manducavi, nec illud me sensibiliter afficit et suaviter, quod cras contingetk manducare et potare, sed solum id, quod actualiter sive manduco, sive 20 bibo. Et propterea quidam ethicus sensate ad confutandos gulo sos proverbium suum produxit, dicens, quod regnum morselli delectabilis solum ad quantitatem trium digitorum est coartatum; et inde famatum est! de epicuris, qui habundancius illi delecta- cioni dediti, quod sua guttura" ad formam" gruis esse protelata 25 cupiebant. Sufficit igitur ad propositum hoc extrahere, quod° dictum est, putar quod delectacio in cibo et potu, presertim casta et munda, est magnum bonum, presertim hominibus. Illa autem in habitu haberi non bene potest, que fit vel solum vel" tunc vel 30 maxime tunc, quando est homo in actu manducandi et potandi 13 Nota m. p. A. a ita C; post corr. B; continua A; ri polis poculis seq., sed del. A. b ag- gacione corr. aggravacione A, B. “ post corr. A; contagitacione C. d quam vis corr. quavis A, B. e cottidie seq. A. f om. C. g nec C. h add. 35 ita C; post corr. B; in marg. m. x B; om. A, C. i id seq. A, C; del. B. k I ito post corr. B; derinfamatum (!) est A; dicitur famatum contingit A. esse C. m add. in marg. A. " modum C. o ut C. Pom. C. q vel — maxime om. C. quoniam corr. quando A, B. Psalm. XXX, 20. 40
In sacramento altaris praeparata est magna delectatio. 149 tamen non est principalis, nec prima, neque communis, vel ita continuari possibilisa, sicut in cibo et potu, sed est concomitans delectacionem, que est in cibo et potu. Cum igitur sit maxima delectacio hominibus, et presertim si non est inquinata, sed remota ab omni aggravaciones vel nausea vel contagione“ aut quavis" obtenebracione vel ineptacione anime racionalis, tunc omnino melius est et beacius cuilibet animali, et maxime homini, ipsam semper habere, quam numquam, sepe frequentare, quam raro', cottidie ea perfrui, quam semel in anno vel in mense. Que delec tacio preparata est et perfecta est hominibus in domino deo suo 10 in sacramento altaris et pane cottidiano; de qua Psalmistal: »Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te. Perfecisti eis, qui sperant in te, in conspectu filiorum hominum.« Et precipue cum illa eadem delectacio solum vel maxime est, dum homo est in actuali 15 sumpcione et ruminacione sui cibi et potus convenientis, quo- niam eadem delectacio in habitu non potest esse. Nam' num quam me delectat iam illud", quod heri manducavi, nec illud me sensibiliter afficit et suaviter, quod cras contingetk manducare et potare, sed solum id, quod actualiter sive manduco, sive 20 bibo. Et propterea quidam ethicus sensate ad confutandos gulo sos proverbium suum produxit, dicens, quod regnum morselli delectabilis solum ad quantitatem trium digitorum est coartatum; et inde famatum est! de epicuris, qui habundancius illi delecta- cioni dediti, quod sua guttura" ad formam" gruis esse protelata 25 cupiebant. Sufficit igitur ad propositum hoc extrahere, quod° dictum est, putar quod delectacio in cibo et potu, presertim casta et munda, est magnum bonum, presertim hominibus. Illa autem in habitu haberi non bene potest, que fit vel solum vel" tunc vel 30 maxime tunc, quando est homo in actu manducandi et potandi 13 Nota m. p. A. a ita C; post corr. B; continua A; ri polis poculis seq., sed del. A. b ag- gacione corr. aggravacione A, B. “ post corr. A; contagitacione C. d quam vis corr. quavis A, B. e cottidie seq. A. f om. C. g nec C. h add. 35 ita C; post corr. B; in marg. m. x B; om. A, C. i id seq. A, C; del. B. k I ito post corr. B; derinfamatum (!) est A; dicitur famatum contingit A. esse C. m add. in marg. A. " modum C. o ut C. Pom. C. q vel — maxime om. C. quoniam corr. quando A, B. Psalm. XXX, 20. 40
Strana 150
150 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 7. convenientem sibi cibum et potum. Igitur beacius, perfeccius et melius hominibus est, ut sepe manducent et bibant et cottidie id, quod a divina benignitate largiflua ipsis habundanter et omnibus volentibus communiter est' preparatum et statutum, quam si, semel in vita sua vel semel in anno aut' alias raro manducando actuas liter et bibendo, forent privati ac depauperati cottidiano vel cre bro tanto et tali bono. Hic vellem correptos habere sacerdotes et ceteros ministros cene agni Jhesu Christil, qui dei populum 10 fidelem spoliant hiis magnis bonis, eundem deterrendo, dissua- dendo, distrahendo, prohibendo et repellendo a communione crebra et condelectacione cum domino Jhesu Christo, panemque pro pauperibus Christi preparatum servant pro divitibus, id est pro se ipsis, datumque ipsum solis parvulis — sicut scriptum 15 est Proverbiorum IX°2: »Sapiencia edificavite sibi domum, excidit columnas septem, immolavit victimas, miscuit vinum' et Iprop- posuit mensam suam; misit ancillas suas, ut vocarent ad arcem et ad menia civitatis: ,Si quis est parvulus, veniat ad me“« — ne- gant ipsis et concedunt viris, id est sibi ipsis, insuper cibum pre 20 paratum et datum hominibus vulneratis, infirmis, cecis et debilibus et miserimis peccatoribus3, id est hiis, qui se ipsos do- lent et ingemiscunt miseros, isti nolunt dispensare eisdem, sed servant ipsum angelis vel expectant angelos, ut veniant et man- ducent, id est angelicam vitam ducentes, vel sibi ipsis, qui sunt 25 angeli populorum positi! et nuncupati, cum tamen non sint mi- nistri angelorum vel super angelos constituti, sed ex hominibus et inter homines vel super homines peccatores. Et ita exhibent Christo hii prudentes servi et fidelest, scilicet ut ne contingat dare sacramentum indignis, abstulerunt iam omnino crebram mandu 30 cacionem dignis, credentes illam partem esse cauciorem. Sed ve ipsis in malum', qui non congnoscunt divinam sapien 9 Nota sacerdos m. p. A. 13 Parvuli sunt fidelis populus et pauperes Christi m. post. A. a om. C. b vel C. com. C. panemque — vitam carnis non d f om. C. 35 ad eam redibit circa finem cap. noni om. D. e post corr. B. h pre- g et insipientibus locuta est: Venite conmedite panem etc. seq. C. positi C. 5 parabolam de caena vide Luc. XIV. 16. 2 Proverb. IX, 1—4. Lucæ XIV, 13. Cf. Matth. XXIV, 45 (fidelis servus et prudens). 40 Isaiæ III, II (vae impio in malum). Cf. Cf.
150 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 7. convenientem sibi cibum et potum. Igitur beacius, perfeccius et melius hominibus est, ut sepe manducent et bibant et cottidie id, quod a divina benignitate largiflua ipsis habundanter et omnibus volentibus communiter est' preparatum et statutum, quam si, semel in vita sua vel semel in anno aut' alias raro manducando actuas liter et bibendo, forent privati ac depauperati cottidiano vel cre bro tanto et tali bono. Hic vellem correptos habere sacerdotes et ceteros ministros cene agni Jhesu Christil, qui dei populum 10 fidelem spoliant hiis magnis bonis, eundem deterrendo, dissua- dendo, distrahendo, prohibendo et repellendo a communione crebra et condelectacione cum domino Jhesu Christo, panemque pro pauperibus Christi preparatum servant pro divitibus, id est pro se ipsis, datumque ipsum solis parvulis — sicut scriptum 15 est Proverbiorum IX°2: »Sapiencia edificavite sibi domum, excidit columnas septem, immolavit victimas, miscuit vinum' et Iprop- posuit mensam suam; misit ancillas suas, ut vocarent ad arcem et ad menia civitatis: ,Si quis est parvulus, veniat ad me“« — ne- gant ipsis et concedunt viris, id est sibi ipsis, insuper cibum pre 20 paratum et datum hominibus vulneratis, infirmis, cecis et debilibus et miserimis peccatoribus3, id est hiis, qui se ipsos do- lent et ingemiscunt miseros, isti nolunt dispensare eisdem, sed servant ipsum angelis vel expectant angelos, ut veniant et man- ducent, id est angelicam vitam ducentes, vel sibi ipsis, qui sunt 25 angeli populorum positi! et nuncupati, cum tamen non sint mi- nistri angelorum vel super angelos constituti, sed ex hominibus et inter homines vel super homines peccatores. Et ita exhibent Christo hii prudentes servi et fidelest, scilicet ut ne contingat dare sacramentum indignis, abstulerunt iam omnino crebram mandu 30 cacionem dignis, credentes illam partem esse cauciorem. Sed ve ipsis in malum', qui non congnoscunt divinam sapien 9 Nota sacerdos m. p. A. 13 Parvuli sunt fidelis populus et pauperes Christi m. post. A. a om. C. b vel C. com. C. panemque — vitam carnis non d f om. C. 35 ad eam redibit circa finem cap. noni om. D. e post corr. B. h pre- g et insipientibus locuta est: Venite conmedite panem etc. seq. C. positi C. 5 parabolam de caena vide Luc. XIV. 16. 2 Proverb. IX, 1—4. Lucæ XIV, 13. Cf. Matth. XXIV, 45 (fidelis servus et prudens). 40 Isaiæ III, II (vae impio in malum). Cf. Cf.
Strana 151
Sacerdotes repellentes peccatores a sacramento valde peccant. 151 ciam et veritatem, quoniam deus et dominus ipsorum ita est munificus et suos electos non vult in ullo negligi, quod pocius, ne boni careant, vel ne forte dilectis suis bene non faciat, facit bene et malis propter bonos, et ut malis magis bonum detur propter bonos, quam boni suo pane careant propter malos, cum nequaquam mali possunt in hac vita a [321 b] bonis extirpari. Quapropter et deus ac dominus Jhesus Christus, cum ceteris apo stolis dedit suum sacramentum eciam Jude, suo nequissimo prodi- tori 1. Enimvero isti predicti ministri, qui suam prudenciam in eo exhibent, quod precavendo sacramentum dare indignis, eciam 10 a dignis et sanctisa iuges dei sacrificium abstulerunt, veluti pro- phetatum precessit de temporibus Antychristi2, et ipsum malum, quod sic prudenter volunt evitare, multo sibi magis conparant et incidunt. Nam auferendo crebram communionem Christi Jhesu corporis et sanguinis a bonis et sanctis propter indignos, per hoc 15 eciam' bonos ineptant et indisponunt et per consequens indi- gnificant et procul dubio multos sic de bonis malos efficiunt. Dehinc, cum" saltem semel in anno aut ter in anno communiter omnibus“ vel multis sacramentum administrant, tunc dant simul malis omnibus et indignis, simul et bonis, sed multum indigni 20 ficatis, debilitatis“ ob longam inediam, in spiritu et veritate excecatis propter diutinam sui vitalis medicamenti [carenciam], infirmis et vulneratis propter multa in medio vulnera et caren ciam salutaris ipsorum medicine. Quid igitur tales ministri per suam prudenciam huiusmodi 25 Christo vel ecclesie conferant, mei non interest iudicare), hoc solum ipsis et michi dicens3: »Utinam saperent et inteligerent et novissima providerent." CAPITULUM OCTAVUM. Hic adhuc notandum, quod hii tales servi et dispen 30 satores multos per talem ipsorum sapienciam, quam ego puto carnalem4, quia non est« ex spiritu Jhesu benignissimi et muni- e d b c ita B; et A, C. om. C. om. C. ab seq., sed del. A. ras. seq. ad 3/4 lin. B. om. C. g delicatis C. h solum per hoc michi et ipsis... ita seq. C. i capitolum 8m quinti articuli in marg. A; 35 k ita C; post corr. B; esset A. rubr. B; om. C. 1 Cf. Joann. XIII, 26. 2 Cf. Daniel. XII, 11. 3 Deuteron. XXXII, 29. Cf. Rom. VIII, 7 (sapientia carnis inimica est deo). a
Sacerdotes repellentes peccatores a sacramento valde peccant. 151 ciam et veritatem, quoniam deus et dominus ipsorum ita est munificus et suos electos non vult in ullo negligi, quod pocius, ne boni careant, vel ne forte dilectis suis bene non faciat, facit bene et malis propter bonos, et ut malis magis bonum detur propter bonos, quam boni suo pane careant propter malos, cum nequaquam mali possunt in hac vita a [321 b] bonis extirpari. Quapropter et deus ac dominus Jhesus Christus, cum ceteris apo stolis dedit suum sacramentum eciam Jude, suo nequissimo prodi- tori 1. Enimvero isti predicti ministri, qui suam prudenciam in eo exhibent, quod precavendo sacramentum dare indignis, eciam 10 a dignis et sanctisa iuges dei sacrificium abstulerunt, veluti pro- phetatum precessit de temporibus Antychristi2, et ipsum malum, quod sic prudenter volunt evitare, multo sibi magis conparant et incidunt. Nam auferendo crebram communionem Christi Jhesu corporis et sanguinis a bonis et sanctis propter indignos, per hoc 15 eciam' bonos ineptant et indisponunt et per consequens indi- gnificant et procul dubio multos sic de bonis malos efficiunt. Dehinc, cum" saltem semel in anno aut ter in anno communiter omnibus“ vel multis sacramentum administrant, tunc dant simul malis omnibus et indignis, simul et bonis, sed multum indigni 20 ficatis, debilitatis“ ob longam inediam, in spiritu et veritate excecatis propter diutinam sui vitalis medicamenti [carenciam], infirmis et vulneratis propter multa in medio vulnera et caren ciam salutaris ipsorum medicine. Quid igitur tales ministri per suam prudenciam huiusmodi 25 Christo vel ecclesie conferant, mei non interest iudicare), hoc solum ipsis et michi dicens3: »Utinam saperent et inteligerent et novissima providerent." CAPITULUM OCTAVUM. Hic adhuc notandum, quod hii tales servi et dispen 30 satores multos per talem ipsorum sapienciam, quam ego puto carnalem4, quia non est« ex spiritu Jhesu benignissimi et muni- e d b c ita B; et A, C. om. C. om. C. ab seq., sed del. A. ras. seq. ad 3/4 lin. B. om. C. g delicatis C. h solum per hoc michi et ipsis... ita seq. C. i capitolum 8m quinti articuli in marg. A; 35 k ita C; post corr. B; esset A. rubr. B; om. C. 1 Cf. Joann. XIII, 26. 2 Cf. Daniel. XII, 11. 3 Deuteron. XXXII, 29. Cf. Rom. VIII, 7 (sapientia carnis inimica est deo). a
Strana 152
152 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 8. ficentissimi, parvulos in Christol destruunt in ipsorum penitencia et faciunt ipsos recidivare ad peccata per hoc, quod parvulos in Christo violenter et nimis crudeliter abstrahunt ab uberibus matris sue et allidunt ad lapidem2 dure vite et penitencie opprimuntque mole onerum inportabiliums, que' in humeros hominum [inponunt] iuxta sermonem flebilem, qui scriptus est 4: »Cum deficerent parvuli et lactentes' in plateis opidi, matribus suis dixerunt: ,Ubi est triticum et vinum?' Cum deficerent“ quasi vulnerati in plateis civitatisd, cum exalarent 10 animas suas in sinu matrum suarum.« Nam »parvuli pecierunt panem et non erat, qui frangeret eis'«. Nam isti tales sunt, qui iam abstractos a lacte delectacionum huius mundi, avulsos ab uberibuss consolacionum et deliciarum carnis defraudant a delectacionibus sibi in Christo Jhesu preparatis 15 et in eius sancta ecclesia et repellunt a pascuis in spiritu et veritate eis condita in corpore et sanguine Jhesu Christi, pane celesti ipsorum et cottidiano. Ubi est notandum, quod duplex est delectacio in cibo et potu, sicut est duplex vita proposita homini christiano, de- 20 lectacio' scilicet carnalis in cibo et potu carnalibus', et delectacio spiritualis in sacramento altaris et similibus rebus spiritualibus. Et licet iste delectaciones non sint sibi invicem contrarie, tamen' sunt se invicem in eodem homine inpeditive et habent effectus accidentales contrarios in homine producere, non tamen ex se, sed 25 ex destitucione vel corumptela hominis. Singulariter istud dicitur propter delectacionem corporalem vel in creaturis, que eciam bona est in bonis, sed mali per ipsam vel in ipsa a deo suo forni- cantur cum creaturis et in creaturis; hoc tamen est ex ipsis, non ex natura delectacionis, quia bona est, dum fit in veritate. Nam 30 dicit quidam iustus ad deum': »Delectasti me, [domine], in factura 5 2 Nota totum bene de delectacionibus A. 10 Nota bene m. p. A. 18 Nota m. p. A. a inponentes C. b lactantes C. d C deficeret C. civitatum B. h add. 35 e om. C. f carnali C. g tamen — invicem in marg. a. m. C. k qua C. m. x in marg. B; om. A, C. i creature C. 2 1 Cf. Isaiae XXVIII, 9 (avulsos ab uberibus) et Cf. II. Cor. III, 1. 3 Cf. Lucae XI, 46 Psalm. CXXXVI, 9 (allidet parvulos tuos ad petram). Thren. II, 11—12. (oneratis homines oneribus, quae portare non possunt). 40 5 Thren IV, 4. 6 Cf. Isaiae XXVIII, 9 (ablactatos a lacte, avulsos ab uberi- Psalm. XCI, 5. bus).
152 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 8. ficentissimi, parvulos in Christol destruunt in ipsorum penitencia et faciunt ipsos recidivare ad peccata per hoc, quod parvulos in Christo violenter et nimis crudeliter abstrahunt ab uberibus matris sue et allidunt ad lapidem2 dure vite et penitencie opprimuntque mole onerum inportabiliums, que' in humeros hominum [inponunt] iuxta sermonem flebilem, qui scriptus est 4: »Cum deficerent parvuli et lactentes' in plateis opidi, matribus suis dixerunt: ,Ubi est triticum et vinum?' Cum deficerent“ quasi vulnerati in plateis civitatisd, cum exalarent 10 animas suas in sinu matrum suarum.« Nam »parvuli pecierunt panem et non erat, qui frangeret eis'«. Nam isti tales sunt, qui iam abstractos a lacte delectacionum huius mundi, avulsos ab uberibuss consolacionum et deliciarum carnis defraudant a delectacionibus sibi in Christo Jhesu preparatis 15 et in eius sancta ecclesia et repellunt a pascuis in spiritu et veritate eis condita in corpore et sanguine Jhesu Christi, pane celesti ipsorum et cottidiano. Ubi est notandum, quod duplex est delectacio in cibo et potu, sicut est duplex vita proposita homini christiano, de- 20 lectacio' scilicet carnalis in cibo et potu carnalibus', et delectacio spiritualis in sacramento altaris et similibus rebus spiritualibus. Et licet iste delectaciones non sint sibi invicem contrarie, tamen' sunt se invicem in eodem homine inpeditive et habent effectus accidentales contrarios in homine producere, non tamen ex se, sed 25 ex destitucione vel corumptela hominis. Singulariter istud dicitur propter delectacionem corporalem vel in creaturis, que eciam bona est in bonis, sed mali per ipsam vel in ipsa a deo suo forni- cantur cum creaturis et in creaturis; hoc tamen est ex ipsis, non ex natura delectacionis, quia bona est, dum fit in veritate. Nam 30 dicit quidam iustus ad deum': »Delectasti me, [domine], in factura 5 2 Nota totum bene de delectacionibus A. 10 Nota bene m. p. A. 18 Nota m. p. A. a inponentes C. b lactantes C. d C deficeret C. civitatum B. h add. 35 e om. C. f carnali C. g tamen — invicem in marg. a. m. C. k qua C. m. x in marg. B; om. A, C. i creature C. 2 1 Cf. Isaiae XXVIII, 9 (avulsos ab uberibus) et Cf. II. Cor. III, 1. 3 Cf. Lucae XI, 46 Psalm. CXXXVI, 9 (allidet parvulos tuos ad petram). Thren. II, 11—12. (oneratis homines oneribus, quae portare non possunt). 40 5 Thren IV, 4. 6 Cf. Isaiae XXVIII, 9 (ablactatos a lacte, avulsos ab uberi- Psalm. XCI, 5. bus).
Strana 153
Duplex delectatio hominum in cibo et potu. 153 tua.« Et utriusque delectacionis est conditora et factor dominus Jhesus Christus. Nam illud dictum eius bene isti divisioni delec tacionum poterit congruere, in quo dicitur Johannis X 1: »Per me si quis introierit, salvabitur [et] ingredietur« — quoad delectacio nem, in deo seu in veritate eius et in spiritu — »et egredietur« — quoad delectacionem in corporalibus — »et pascua inveniet«, id est delectacionem sue anime plenam et indeficientem. Et se quitur: »Fur non venitb, nisi ut furetur et“ mactet et perdat. Ego veni, ut vitam habeant« — scilicet delectacionem mundam" et sanc tam in rebus corporalibus — »et habundancius habeant«, puta 10 in rebus spiritualibus. Que merito dicta est habundancior, quia, qui gustat intime, quam suavis est dominus2, mox facile contemp nit et fugit omnem carnalem delectacionem, iuxta quod quidam dixit: »Gustato spiritu desipit omnis caro«. Illis igiture talibus, qui delectacionem carnalem relinquunt 15 pro eo, ut liberius in deo suo et domino Jhesu et' habundan- cius et crebrius delectentur, dominus Jhesus providit et preparavit hunc panem et potum celestem redundantem delicias angelorum, quemadmodum Iudeis, qui sequendo dominum deum suum de Egypto in desertum, ollas carnium, melones, porrum et aleum 20 obmiserunt, dedit ipsis dominus pro eo panem celestem, id est manna, omni die' manducare" sine labore in suavitate cuiuslibet speciei3. Et hanc commutacionem delectacionum expresse notavit Christus Jhesus, dum dixit4: »Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita,« id est omni homini, qui propter me relin 25 quit mundi vitam, ut habeat pro eo hic vitam, vel dimittit propter me delectacionem in creaturis mundi, ut pro eo habeat delectacionem in deo, manducando [322 a] »hunc panem, quem ego dabo«, id est carnem meam, acsil aperte dicat: pro mundi carne vel carnibus, puta mutoninism, agninis, dabo carnem meam, 30 vel pro pane terrestri dabo meis panem celestem et pro potu 5 c I 25 Nota m. p. et in calc. fol. inf. Exposicio verbi huius: panis, quem ego dabo, caro mea est m. post. A. a post. corr. B. b ita C; fur non venit add. m. x in marg. B; om. A. ut C. d mundanam C. e ergo C. f lin. superpos. B; om. A, C. 35 g et seq. B; del. A. h et seq. B, C. k ras. seq. B. i reliquerit B, C. m mutonis C. ac add. m. x in marg. B. 1 Joann. X. 9. 2 Cf. Psalm. XXXIII, 9: »Gustate et videte, quoniam suavis est dominus." Cf. Exodi XVI, 3 (ollas carnium) et 15 (manna). Joann. VI. 52. 40
Duplex delectatio hominum in cibo et potu. 153 tua.« Et utriusque delectacionis est conditora et factor dominus Jhesus Christus. Nam illud dictum eius bene isti divisioni delec tacionum poterit congruere, in quo dicitur Johannis X 1: »Per me si quis introierit, salvabitur [et] ingredietur« — quoad delectacio nem, in deo seu in veritate eius et in spiritu — »et egredietur« — quoad delectacionem in corporalibus — »et pascua inveniet«, id est delectacionem sue anime plenam et indeficientem. Et se quitur: »Fur non venitb, nisi ut furetur et“ mactet et perdat. Ego veni, ut vitam habeant« — scilicet delectacionem mundam" et sanc tam in rebus corporalibus — »et habundancius habeant«, puta 10 in rebus spiritualibus. Que merito dicta est habundancior, quia, qui gustat intime, quam suavis est dominus2, mox facile contemp nit et fugit omnem carnalem delectacionem, iuxta quod quidam dixit: »Gustato spiritu desipit omnis caro«. Illis igiture talibus, qui delectacionem carnalem relinquunt 15 pro eo, ut liberius in deo suo et domino Jhesu et' habundan- cius et crebrius delectentur, dominus Jhesus providit et preparavit hunc panem et potum celestem redundantem delicias angelorum, quemadmodum Iudeis, qui sequendo dominum deum suum de Egypto in desertum, ollas carnium, melones, porrum et aleum 20 obmiserunt, dedit ipsis dominus pro eo panem celestem, id est manna, omni die' manducare" sine labore in suavitate cuiuslibet speciei3. Et hanc commutacionem delectacionum expresse notavit Christus Jhesus, dum dixit4: »Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita,« id est omni homini, qui propter me relin 25 quit mundi vitam, ut habeat pro eo hic vitam, vel dimittit propter me delectacionem in creaturis mundi, ut pro eo habeat delectacionem in deo, manducando [322 a] »hunc panem, quem ego dabo«, id est carnem meam, acsil aperte dicat: pro mundi carne vel carnibus, puta mutoninism, agninis, dabo carnem meam, 30 vel pro pane terrestri dabo meis panem celestem et pro potu 5 c I 25 Nota m. p. et in calc. fol. inf. Exposicio verbi huius: panis, quem ego dabo, caro mea est m. post. A. a post. corr. B. b ita C; fur non venit add. m. x in marg. B; om. A. ut C. d mundanam C. e ergo C. f lin. superpos. B; om. A, C. 35 g et seq. B; del. A. h et seq. B, C. k ras. seq. B. i reliquerit B, C. m mutonis C. ac add. m. x in marg. B. 1 Joann. X. 9. 2 Cf. Psalm. XXXIII, 9: »Gustate et videte, quoniam suavis est dominus." Cf. Exodi XVI, 3 (ollas carnium) et 15 (manna). Joann. VI. 52. 40
Strana 154
154 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V. c. 8. aque putei dabo meum sanguinem in veritate et spiritu, ut, qui propter me illa ad suam delectacionem solam obmiserunt in mundo manducare et potare, illi manducent cum delectacione istum panem et potum, quem ego dabo, id est meam carnem et meum sanguinem.« Illi itaque predicti ministri et sacerdotes per hoc, quod christianis vere penitentibus et precipue illis, qui mundum cum suis oblectamentis propter Christum reliquerunt vela sunt in affectu aut in actu relinquendi, non prestant ipsis liberum ac 10 cessum ad corpus et sanguinem Christi cottidie vel sepe man- ducandum et bibendum et inibi pascendum et delectandum, con fortandum et exercendum, aut cum tales volentes quovismodo deterrent, dissuadent, detrahunt' aut sedule non invitant, per hoc, inquam, faciunt talibus christianis magnam iniuriam, similiter et Christo et toti ewangelice gracie, doctrine et veritati. Faciunt, dico, magnamd iacturam salutis illorum populorum, destruunt honorabile connubium, violant sanctissimum conmer- cium Christi Jhesu cum suis electis, mundum propter ipsum de relinquentibus, rumpuntque pactum seu fedus testamenti Novi, 20 quod fecit dominus Jhesus et pepigit cum suis fidelibus, dicens! »Hic est calix sanguinis mei Novi testamenti, misteriums fidei, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem pecca- torum. Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis,« acsi aperte dicat: Quatenus per hoc, mei memores et mee bene- 25 ficencie et caritatis, sic in me delectemini, quod obliviscamini sic mundih efficaciter et ipsius deliciarum, quatenus hic inebriati et saciati multitudine dulcedinis quam' magne2 in confessione memorie mee sanctificacionis obliviscamini laboris, estatis et do- loris, quem habetis in deserto huius mundi, quemadmodum alibi 30 scriptum est Proverbiorum XXXI3: »Date siceram merentibus et vinum hiis, qui amaro sunt animo. Bibant et obliviscantur ege- 5 15 aut C. b vel C. c distrahunt C. "iniuriam seu seq. C. e ipsorum h mundum omn. g ministerium C. seq., sed del. A. f et eterni seq. C. cod. i tam C. 1 Matth. XXVI, 28: »Hic est sanguis meus Novi testamenti, qui pro- multis effundetur in remissionem peccatorum.« Cf. I. Tim. III, 9 (mysterium fidei). Cf. etiam. I. Cor. XI, 25: »Hic calix Novum testamentum est in meo sanguine, hoc facite, quotiescumque bibetis, in meam commemorationem.« 2 Cf. Psalm. XXX, 20 (quam magna multitudo dulcedinis). Proverb 40 XXXI, 6—9. 35
154 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V. c. 8. aque putei dabo meum sanguinem in veritate et spiritu, ut, qui propter me illa ad suam delectacionem solam obmiserunt in mundo manducare et potare, illi manducent cum delectacione istum panem et potum, quem ego dabo, id est meam carnem et meum sanguinem.« Illi itaque predicti ministri et sacerdotes per hoc, quod christianis vere penitentibus et precipue illis, qui mundum cum suis oblectamentis propter Christum reliquerunt vela sunt in affectu aut in actu relinquendi, non prestant ipsis liberum ac 10 cessum ad corpus et sanguinem Christi cottidie vel sepe man- ducandum et bibendum et inibi pascendum et delectandum, con fortandum et exercendum, aut cum tales volentes quovismodo deterrent, dissuadent, detrahunt' aut sedule non invitant, per hoc, inquam, faciunt talibus christianis magnam iniuriam, similiter et Christo et toti ewangelice gracie, doctrine et veritati. Faciunt, dico, magnamd iacturam salutis illorum populorum, destruunt honorabile connubium, violant sanctissimum conmer- cium Christi Jhesu cum suis electis, mundum propter ipsum de relinquentibus, rumpuntque pactum seu fedus testamenti Novi, 20 quod fecit dominus Jhesus et pepigit cum suis fidelibus, dicens! »Hic est calix sanguinis mei Novi testamenti, misteriums fidei, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem pecca- torum. Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis,« acsi aperte dicat: Quatenus per hoc, mei memores et mee bene- 25 ficencie et caritatis, sic in me delectemini, quod obliviscamini sic mundih efficaciter et ipsius deliciarum, quatenus hic inebriati et saciati multitudine dulcedinis quam' magne2 in confessione memorie mee sanctificacionis obliviscamini laboris, estatis et do- loris, quem habetis in deserto huius mundi, quemadmodum alibi 30 scriptum est Proverbiorum XXXI3: »Date siceram merentibus et vinum hiis, qui amaro sunt animo. Bibant et obliviscantur ege- 5 15 aut C. b vel C. c distrahunt C. "iniuriam seu seq. C. e ipsorum h mundum omn. g ministerium C. seq., sed del. A. f et eterni seq. C. cod. i tam C. 1 Matth. XXVI, 28: »Hic est sanguis meus Novi testamenti, qui pro- multis effundetur in remissionem peccatorum.« Cf. I. Tim. III, 9 (mysterium fidei). Cf. etiam. I. Cor. XI, 25: »Hic calix Novum testamentum est in meo sanguine, hoc facite, quotiescumque bibetis, in meam commemorationem.« 2 Cf. Psalm. XXX, 20 (quam magna multitudo dulcedinis). Proverb 40 XXXI, 6—9. 35
Strana 155
Sacerdotes faciunt iniuriam illis, quos deterrent a communione. 155 statis sue et doloris sui non recordentur amplius. Aperi os tuum muto et causis omnium filiorum, qui pertranseunt. Aperi os tuum, decernes, quod iustum est.« O, quam dure et quam proprie hec scriptura condempnat prefatos dispensatores ecclesie et mini- stros, qui in hoc maxime negligenter faciunt et inique, qui aufe- runt communionem Christi corporis crebram a populo sancto christiano aut deterrent vel“ non invitant vel abducunt, eo quod faciunt per hoc infinitos relaxare suam penitenciam, alios reci divare ad pristinam malam vitam, redire ad mundi delicias in quinatas, alios faciunt duram vitam ewangelicam, nimis gravem 10 et inportabilem, iugum Christi iudicare et horrere et relidi, alios murmurare vel variis modis esse in inpaciencia contra Chri- stum Jhesum, similiter et contra se ipsos. Hec omnia et multa alia mala veniunt in populo christiano [illis], qui iam ex hoc mundo, Christum Jhesum sequendo, exive 15 runtl, vitam mundi corumptibileme pro vita in Christo perpetua et secura deliciasque seculi huius contagiosas pro deliciis cum Jhesu, angelicis delectacionibus et gaudia carnis sue et sanguinis Christo pro delectacionibus in fruicione corporis et sanguinis Jhesu, Christi et gaudio spiritus Jhesu conmutare sapienter et fes 20 liciter cupientes. 5 CAPITULUM NONUM. Istorum autem exercicium, conmercium et execucio fit chri- stianis in crebra manducacione eucaristie divine et suavissime, sicut voluit dominus Jhesus, dicens2: »Panis, quem ego dabo, 25 caro mea est pro mundi vita.« Et ita mandavit atque constituit, dicens': »Sumite ex hoc omnes; hec" quocienscumque feceritis, in meam conmemoracionem facietis," quemadmodum nuper antel dictum4 est pro eo, quod Judei, sequentes dominum in desertum, quod reliquerunt delicias tenebrosas in Egypto, deus 30 ipsis dedit panem de celo, habentem in se omne robur et vitam 23 Nota bene totum A. a ita C; aperire A, B. b c aut C. ita C; post corr. B; et cerne A. ita C; post corr. B; in paciencia A. e corr. m. x in marg. ex corporalem f capitolum 9m quinti articuli in marg. A; rubr. B, C. 35 B; corporalem C. g om. C. hom. C. Cf. I. Cor. V, 10 (de hoc mundo exire). 4 Cf. supra p. 153. XI, 25 (discrepat). 2 Joann. VI, 52. 3 I. Cor. d
Sacerdotes faciunt iniuriam illis, quos deterrent a communione. 155 statis sue et doloris sui non recordentur amplius. Aperi os tuum muto et causis omnium filiorum, qui pertranseunt. Aperi os tuum, decernes, quod iustum est.« O, quam dure et quam proprie hec scriptura condempnat prefatos dispensatores ecclesie et mini- stros, qui in hoc maxime negligenter faciunt et inique, qui aufe- runt communionem Christi corporis crebram a populo sancto christiano aut deterrent vel“ non invitant vel abducunt, eo quod faciunt per hoc infinitos relaxare suam penitenciam, alios reci divare ad pristinam malam vitam, redire ad mundi delicias in quinatas, alios faciunt duram vitam ewangelicam, nimis gravem 10 et inportabilem, iugum Christi iudicare et horrere et relidi, alios murmurare vel variis modis esse in inpaciencia contra Chri- stum Jhesum, similiter et contra se ipsos. Hec omnia et multa alia mala veniunt in populo christiano [illis], qui iam ex hoc mundo, Christum Jhesum sequendo, exive 15 runtl, vitam mundi corumptibileme pro vita in Christo perpetua et secura deliciasque seculi huius contagiosas pro deliciis cum Jhesu, angelicis delectacionibus et gaudia carnis sue et sanguinis Christo pro delectacionibus in fruicione corporis et sanguinis Jhesu, Christi et gaudio spiritus Jhesu conmutare sapienter et fes 20 liciter cupientes. 5 CAPITULUM NONUM. Istorum autem exercicium, conmercium et execucio fit chri- stianis in crebra manducacione eucaristie divine et suavissime, sicut voluit dominus Jhesus, dicens2: »Panis, quem ego dabo, 25 caro mea est pro mundi vita.« Et ita mandavit atque constituit, dicens': »Sumite ex hoc omnes; hec" quocienscumque feceritis, in meam conmemoracionem facietis," quemadmodum nuper antel dictum4 est pro eo, quod Judei, sequentes dominum in desertum, quod reliquerunt delicias tenebrosas in Egypto, deus 30 ipsis dedit panem de celo, habentem in se omne robur et vitam 23 Nota bene totum A. a ita C; aperire A, B. b c aut C. ita C; post corr. B; et cerne A. ita C; post corr. B; in paciencia A. e corr. m. x in marg. ex corporalem f capitolum 9m quinti articuli in marg. A; rubr. B, C. 35 B; corporalem C. g om. C. hom. C. Cf. I. Cor. V, 10 (de hoc mundo exire). 4 Cf. supra p. 153. XI, 25 (discrepat). 2 Joann. VI, 52. 3 I. Cor. d
Strana 156
156 Matthiae de Janov, Regulae 1. IV, art. V, c. 9. ac omne delectamentuma suavitatis 1. Ubi nota, quod Judei itidem, iam existentes in deserto, habentes nobilissimum manna et magnam proximitatem dei per magna et continua signa et mira- bilia, que ostendit eis, nichilominus tamen ob penuriam aque et carnium atque aliarum deliciarum sue carnis murmuraverunt2 recidivaverunt et redierunt mente te nus iterum in Egyptum, quo- modo tunc fecissent, si presencia dei simul et manna omnino caruissent, quanta, rogo, tunc in eis murmuracio, quanta inpa- ciencia contra deum et Moysen, quantaque rebellio atque reversio 10 fuisset in Egyptum? Ita conformiter cogitandum est“ de istis vered penitentibus christianis et illis, qui paululum saltem mente et spiritu mun dum reliquerunt propter Christum Jhesum et propter vitam in Christo Jhesu salutarem, iam sunt anxiie in mundo et ab ipsius 15 libidinibus restringuntur, cum ipsis negatur ad communionem cum Christo liber accessus et frequens per cottidianam vel cre bram manducacionem eius corporis et potacionem ipsius san- guinis, sicut ipsis [322b] constituit, dedit et' preparavit, cum, inquam, ab eo', in quo animam suam totam posuerunt, retra- 20 huntur et deterrentur et prohibentur, cum nullum argumentum aliud sibi relictum presencie et propinquitatis" dei et domini Jhesu, nisi illud sacramentum divinum, non signa aut miracula, non alia dei magnalia3, que ad dominum deum suum timendum et sequendum promoverent. Miror, quomodo possint“ consistere, 25 quin non murmurent, quin non ad sua peccata recidivent aut quin iterum ad mundi delectabilia non revertuntur, ymmo mi- randum est, quod aliquis possit eorum perdurare in disciplina ewangelica et in arta vita et iusticial ardua, que ducit ad regnum celorum, cum ista tanta et tali duricia, que et quanta est modo 30 in ministris ecclesie et sacerdotibus, nec non negligencia etm in curia ad plebes populorum! Cogita, si Judei in deserto cum illis omnibus, que dicta sunt superius4, Moysen et Aaron non habuissent cum ipsis sic diligentem et strenuum ducem ac sol- a delectamentum — habentes add. m. x in marg. B; om. A, C. b lin. 35 superpos. B; om. A, C. C add. in marg. m.x B; om. A, C. d post corr. A. e amixi C. feita C; lin. superpos. B; om. C. g ras. seq. B. h ad seq. omn. cod. i non seq. A, B. 1 iusta C. m om. C. k possunt C. 1 Cf. Sap. XVI, 20. 2 Cf. Exodi XVII, I sq. 3 Cf. Eccli. XVIII, 5. 40 4 Cf. supra p. 153.
156 Matthiae de Janov, Regulae 1. IV, art. V, c. 9. ac omne delectamentuma suavitatis 1. Ubi nota, quod Judei itidem, iam existentes in deserto, habentes nobilissimum manna et magnam proximitatem dei per magna et continua signa et mira- bilia, que ostendit eis, nichilominus tamen ob penuriam aque et carnium atque aliarum deliciarum sue carnis murmuraverunt2 recidivaverunt et redierunt mente te nus iterum in Egyptum, quo- modo tunc fecissent, si presencia dei simul et manna omnino caruissent, quanta, rogo, tunc in eis murmuracio, quanta inpa- ciencia contra deum et Moysen, quantaque rebellio atque reversio 10 fuisset in Egyptum? Ita conformiter cogitandum est“ de istis vered penitentibus christianis et illis, qui paululum saltem mente et spiritu mun dum reliquerunt propter Christum Jhesum et propter vitam in Christo Jhesu salutarem, iam sunt anxiie in mundo et ab ipsius 15 libidinibus restringuntur, cum ipsis negatur ad communionem cum Christo liber accessus et frequens per cottidianam vel cre bram manducacionem eius corporis et potacionem ipsius san- guinis, sicut ipsis [322b] constituit, dedit et' preparavit, cum, inquam, ab eo', in quo animam suam totam posuerunt, retra- 20 huntur et deterrentur et prohibentur, cum nullum argumentum aliud sibi relictum presencie et propinquitatis" dei et domini Jhesu, nisi illud sacramentum divinum, non signa aut miracula, non alia dei magnalia3, que ad dominum deum suum timendum et sequendum promoverent. Miror, quomodo possint“ consistere, 25 quin non murmurent, quin non ad sua peccata recidivent aut quin iterum ad mundi delectabilia non revertuntur, ymmo mi- randum est, quod aliquis possit eorum perdurare in disciplina ewangelica et in arta vita et iusticial ardua, que ducit ad regnum celorum, cum ista tanta et tali duricia, que et quanta est modo 30 in ministris ecclesie et sacerdotibus, nec non negligencia etm in curia ad plebes populorum! Cogita, si Judei in deserto cum illis omnibus, que dicta sunt superius4, Moysen et Aaron non habuissent cum ipsis sic diligentem et strenuum ducem ac sol- a delectamentum — habentes add. m. x in marg. B; om. A, C. b lin. 35 superpos. B; om. A, C. C add. in marg. m.x B; om. A, C. d post corr. A. e amixi C. feita C; lin. superpos. B; om. C. g ras. seq. B. h ad seq. omn. cod. i non seq. A, B. 1 iusta C. m om. C. k possunt C. 1 Cf. Sap. XVI, 20. 2 Cf. Exodi XVII, I sq. 3 Cf. Eccli. XVIII, 5. 40 4 Cf. supra p. 153.
Strana 157
Periculum imminet illis, qui detrahuntur a communione. 157 licitum apud se, quomodo, quero', perstitissent, vel quis ipsorum, obsecro, potuisset salvus esse, cum alias ob ipsius solum per quadraginta dies absenciam' mox sunt omnes relapsi et ydo- lum“ Egypcium adoraverunte 1. Similiter dico in presenti, cum penitenciam agens populus christianus in pascuis mundi est re- strictus, ab oblectamentis' carnis se iam abstraxit", cum" prohibetur a pascuis? sibi in Christo Jhesu preparatis, caret sua manna cottidiana, vexatur siti et esurie, a delectacione et consolacione spirituali est fraudatus, duces suos et sacerdotes conspicit esse sibi duros et non curantes, quinymmo inpedientes vel destruen 10 tes et bonos suos conatus penitencie relaxantes, videt se amplius contempni a mundi amatoribus et persequi a suis conchristianis, veniunt sibi ad mentem efficaciter delicie seculik cum suis pepo- nibus, porris et ollis carnium3, anima in siti currit arida4, timore et laboribus nimis anxia, ab inedia vexatur corporis simul et 15 spiritus, habitat in medio dypsarum et scorpionum, in medio draconum flatu adurencium" et strucionum crudelium eciam' in suos proprios fetus et sua ova, voratur" a serpentibus ignitis6 et omnino" deserta a spiritu Jhesu, non relinquetur usquequaque' locus ad fugiendum". Et cum hec se in veritate omnia modo has 20 beant et cum hec" amplius in populo penitente christiano, quis, obsecro, aut quo modo" incipiens non relaxabit, vel progressus non recidivabit, vel relinquens hanc vitam carnis', non' ad eam redibit? Quapropter iam nimis manifeste est videre, quod omnes fere 25 christiani suam strenue quidem inchoant penitenciam et vitam christianam omni anno ante dies magnos festi pasche, cum habent communiter se Christi corpori et sanguini' sociare, sed diebus illis pertransitis, cito omnes obliviscuntur, omnes ad pristinam 5 a corr. ex queso B; queso C. b absencia C. c del. et corr. in marg. 30 m.x ad B. din seq. C. e add. in marg. m. p. A; om B, C. f alimentis C. g abstrinxit C. h add. in marg. m.x B; om. A, C. i corr. ex effaciter A. k add. in marg. m. x B; om. A, C. 1 et C. m vorantur A. n omnia om. cod. o ita C; post. corr. m. x in marg. B; usquam A. P add. in marg. r cum C. 35 m. x B ; om. A, C. q habeant seq., sed del. A; ras. seq. B. s om. C. t se seq., sed del. A; ras. seq. B. 1 Cf. Exodi XXXII, 8 (de vitulo conflatili). 2 vox pascua saepius in biblia occurrit. 3 Cf. Numer. XI, 5. 4 Cf. Numer. XI, 6. 5 Cf. Deuteron. VIII, 15 (in quo erat serpens flatu adurens et scorpio ac dipsas). 6 Cf. Numer. XXI, 6 (igniti serpentes). Cf. Jud. XX, 36 (dederunt eis ad fugiendum 40 locum).
Periculum imminet illis, qui detrahuntur a communione. 157 licitum apud se, quomodo, quero', perstitissent, vel quis ipsorum, obsecro, potuisset salvus esse, cum alias ob ipsius solum per quadraginta dies absenciam' mox sunt omnes relapsi et ydo- lum“ Egypcium adoraverunte 1. Similiter dico in presenti, cum penitenciam agens populus christianus in pascuis mundi est re- strictus, ab oblectamentis' carnis se iam abstraxit", cum" prohibetur a pascuis? sibi in Christo Jhesu preparatis, caret sua manna cottidiana, vexatur siti et esurie, a delectacione et consolacione spirituali est fraudatus, duces suos et sacerdotes conspicit esse sibi duros et non curantes, quinymmo inpedientes vel destruen 10 tes et bonos suos conatus penitencie relaxantes, videt se amplius contempni a mundi amatoribus et persequi a suis conchristianis, veniunt sibi ad mentem efficaciter delicie seculik cum suis pepo- nibus, porris et ollis carnium3, anima in siti currit arida4, timore et laboribus nimis anxia, ab inedia vexatur corporis simul et 15 spiritus, habitat in medio dypsarum et scorpionum, in medio draconum flatu adurencium" et strucionum crudelium eciam' in suos proprios fetus et sua ova, voratur" a serpentibus ignitis6 et omnino" deserta a spiritu Jhesu, non relinquetur usquequaque' locus ad fugiendum". Et cum hec se in veritate omnia modo has 20 beant et cum hec" amplius in populo penitente christiano, quis, obsecro, aut quo modo" incipiens non relaxabit, vel progressus non recidivabit, vel relinquens hanc vitam carnis', non' ad eam redibit? Quapropter iam nimis manifeste est videre, quod omnes fere 25 christiani suam strenue quidem inchoant penitenciam et vitam christianam omni anno ante dies magnos festi pasche, cum habent communiter se Christi corpori et sanguini' sociare, sed diebus illis pertransitis, cito omnes obliviscuntur, omnes ad pristinam 5 a corr. ex queso B; queso C. b absencia C. c del. et corr. in marg. 30 m.x ad B. din seq. C. e add. in marg. m. p. A; om B, C. f alimentis C. g abstrinxit C. h add. in marg. m.x B; om. A, C. i corr. ex effaciter A. k add. in marg. m. x B; om. A, C. 1 et C. m vorantur A. n omnia om. cod. o ita C; post. corr. m. x in marg. B; usquam A. P add. in marg. r cum C. 35 m. x B ; om. A, C. q habeant seq., sed del. A; ras. seq. B. s om. C. t se seq., sed del. A; ras. seq. B. 1 Cf. Exodi XXXII, 8 (de vitulo conflatili). 2 vox pascua saepius in biblia occurrit. 3 Cf. Numer. XI, 5. 4 Cf. Numer. XI, 6. 5 Cf. Deuteron. VIII, 15 (in quo erat serpens flatu adurens et scorpio ac dipsas). 6 Cf. Numer. XXI, 6 (igniti serpentes). Cf. Jud. XX, 36 (dederunt eis ad fugiendum 40 locum).
Strana 158
158 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 9. vanam conversacionem relabuntur, omnes relaxant inceptam sanc tam disciplinam et iterum incipiunt se ex animo huic seculo conformare, ut vix sic vel raro qui, sumpta penitencia semel et Christi sacramento tremendo, persistat et digne emendet se cundum christianam religionem suam vitam. Sathana quoque sub tilissimus cum septem nequioribus spiritibus rediensi, deducit infelicem populum in illam opionionem, quod videlicet solum oporteat in Quadragesima abstinenciam ab illicitis facere et quod solum tunc neccesse sit penitenciam agere et exercere christianam 10 disciplinam, et quod tunc solum esset utile ad salutem confiteri, corpus Christi et sanguinem sumere et eius passionum memorari seu pati voluntarie cum domino Jhesu Christo» crucifixo. Et cum hiis omnibus assumens sibi sue carnis libertatem, confor mans se de reliquo' huic mundo" amansque tota die hunc mun 15 dum et ea, que sunt in mundo2, idem populus christianus opi- natur se in Christo siccine bene stare et secure hiis, que sunt religionis christiane, solum et precise ex consuetudine observatis sine subsistencia' omni vite et spiritus Jhesu Christi. O, cecitas in Israel, o, error seducens, si fieri posset, eciam 20 dei electos3, o, fraudulencia et faccio Sathane, o, tribulacio sanc torum, vere penitencium, ob causam hanc passym a suis fratri- bus et in apparencia sua bonis religiosis conviciantur et a con- christianis contempnuntur, errore et heresi criminantur! Quare autem hec omnia in populo christiano moderno, vel unde, nisi 25 ex eo, quod ceci duces, inprudentes et infideles servi4, pseudo- christi et pseudoprophete, ministri, que sua' sunt, querentes', et que Christi sunt, negligentes, iuge dei sacrificium a populo chri- stiano communiter abstulerunt“, vel non dando sacramentum altaris requirentibus, vel non poscentes" non invitando, vel, ne 30 sepe poscant aut cottidie, dissuadendo, deterrendo' et prohi- bendo, infelices' Gog et Magog' obtecti"ac" obstricti sua infausta 5 18 Slepota lidu krzestanskeho m. p. A. 25 Duces ceci m. p. A. a sathan — criminantur om. D. ita B; om. A, C. c derelinquere C. e substancia C. f om. C. g add. in marg. A, B. 35 d hunc mundum C. h in seq., sed del. A; ras. seq. B. i ita C; corr. ex paschant B; paschant A. k ita C; corr. ex decurrendo B; decurrendo A, D. I infelices — frequen " post corr. B. tabant, sed magis om. D. m obcecati C. 1 Cf. Matth. XII. 45. 2 Cf. I. Joann. II, 15. 3 Cf. Matth. XXIV. 24. 40 4 Cf. Matth. XV, 14 (caeci) et XXV, 26 (serve male et piger). Philipp. 6 II, 21. Cf. Apoc. XX, 7. Cf. Daniel. XII, 11.
158 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 9. vanam conversacionem relabuntur, omnes relaxant inceptam sanc tam disciplinam et iterum incipiunt se ex animo huic seculo conformare, ut vix sic vel raro qui, sumpta penitencia semel et Christi sacramento tremendo, persistat et digne emendet se cundum christianam religionem suam vitam. Sathana quoque sub tilissimus cum septem nequioribus spiritibus rediensi, deducit infelicem populum in illam opionionem, quod videlicet solum oporteat in Quadragesima abstinenciam ab illicitis facere et quod solum tunc neccesse sit penitenciam agere et exercere christianam 10 disciplinam, et quod tunc solum esset utile ad salutem confiteri, corpus Christi et sanguinem sumere et eius passionum memorari seu pati voluntarie cum domino Jhesu Christo» crucifixo. Et cum hiis omnibus assumens sibi sue carnis libertatem, confor mans se de reliquo' huic mundo" amansque tota die hunc mun 15 dum et ea, que sunt in mundo2, idem populus christianus opi- natur se in Christo siccine bene stare et secure hiis, que sunt religionis christiane, solum et precise ex consuetudine observatis sine subsistencia' omni vite et spiritus Jhesu Christi. O, cecitas in Israel, o, error seducens, si fieri posset, eciam 20 dei electos3, o, fraudulencia et faccio Sathane, o, tribulacio sanc torum, vere penitencium, ob causam hanc passym a suis fratri- bus et in apparencia sua bonis religiosis conviciantur et a con- christianis contempnuntur, errore et heresi criminantur! Quare autem hec omnia in populo christiano moderno, vel unde, nisi 25 ex eo, quod ceci duces, inprudentes et infideles servi4, pseudo- christi et pseudoprophete, ministri, que sua' sunt, querentes', et que Christi sunt, negligentes, iuge dei sacrificium a populo chri- stiano communiter abstulerunt“, vel non dando sacramentum altaris requirentibus, vel non poscentes" non invitando, vel, ne 30 sepe poscant aut cottidie, dissuadendo, deterrendo' et prohi- bendo, infelices' Gog et Magog' obtecti"ac" obstricti sua infausta 5 18 Slepota lidu krzestanskeho m. p. A. 25 Duces ceci m. p. A. a sathan — criminantur om. D. ita B; om. A, C. c derelinquere C. e substancia C. f om. C. g add. in marg. A, B. 35 d hunc mundum C. h in seq., sed del. A; ras. seq. B. i ita C; corr. ex paschant B; paschant A. k ita C; corr. ex decurrendo B; decurrendo A, D. I infelices — frequen " post corr. B. tabant, sed magis om. D. m obcecati C. 1 Cf. Matth. XII. 45. 2 Cf. I. Joann. II, 15. 3 Cf. Matth. XXIV. 24. 40 4 Cf. Matth. XV, 14 (caeci) et XXV, 26 (serve male et piger). Philipp. 6 II, 21. Cf. Apoc. XX, 7. Cf. Daniel. XII, 11.
Strana 159
Quanta mala provenerint e negligentia sacerdotum. 159 ignorancia et cecitate timoreque, ubi nullus est timor, trepidantesl. Nam quo alio, rogo, dic michi, habet pasci et enutriri populus christianus, nisi cibo et potu pro se preparato, aut in quo debet in deserto delectari atque in spiritu, nisi cibo et potu sibi de celo transmisso, vel quo potest [323 a] stare in penitencia, susten tari in virtuosa operacione, crescere in virtutibus, confortari contra vicia, nisi pane suo vivo2, qui confortat cor hominis, et vino, quod letificat cor humanum3, aut quo fugere potest labores affliccionemque cottidianam sui spiritus et continuas erumpnas4, nisi ad calicem domini inebriantem, quam preclarum', aut per quid 10 defendi potest ab hostibus nimis multiplicatis contra se et con firmatis incessanterque ipsum tribulantibus, nisi veniendo ad mensam a domino suo' sibi in conspectu suo preparatam". CAPITULUM DECIMUMb [Ad III] Ad illud autem, quod dicitur' de Maria Magda 15 lena vel Maria Egypciaca vel aliis heremitis et reli- giosis, qui sancti et digni existentes tamen valde raro sumpse- runt divinum sacramentum, respondetur, quod istud sacramentum preparatum et datum est hominibus communiter, qui sunt in statu humano communi vel sub mensura condicionis humane, 20 quia est datum in remedium peccatorum et ad fulcimentum in- firmitatis hominum. Maria autem Magdalena, que XXX" annos fuit in heremo, et Maria Egypciaca LXX, similiter beatus Paulus primus heremita, non comedentes, neque bibentes cibum homi- num modo humano, sed iam“ viventes magis' more angelico, 25 non fuerunt iam in statu communi hominum vel sub mensura, sed magis supra statum et ideo, quamvis non comederunt hunc panem celestem in modof et in forma pro hominibus sic pre parata, videlicet in sacramento altaris, comederunt tamen ipsum cottidie et semper ad modum et' in forma" angelorum, scilicet 30 15 Nota bene totum et diligenter A. a om. C. b capitolum 10m quinti articuli in marg. A; rubr. B, C. e lin. superpos. A ; in marg. B; om. C. dras. seq. B. om C. f modum C. g lin superpos. B. h pro hominibus sic preparata seq., sed del. A. 1 Cf. Psalm. LII, 6 (trepidaverunt timore, ubi non erat timor). 2 Cf. 35 Joann. VI, 51 (panis vivus). 3 Cf. Psalm. CIII, 15. Cf. II. Cor. XI, 27 5 Cf. Psalm. (labor et aerumna); de afflictione sæpius in biblia loquitur. Cf. Psalm. XXII, XXII, 5 (calix meus inebrians, quam praeclarus est). Vide supra pag. 15. 5 (Parasti in conspectu meo mensam).
Quanta mala provenerint e negligentia sacerdotum. 159 ignorancia et cecitate timoreque, ubi nullus est timor, trepidantesl. Nam quo alio, rogo, dic michi, habet pasci et enutriri populus christianus, nisi cibo et potu pro se preparato, aut in quo debet in deserto delectari atque in spiritu, nisi cibo et potu sibi de celo transmisso, vel quo potest [323 a] stare in penitencia, susten tari in virtuosa operacione, crescere in virtutibus, confortari contra vicia, nisi pane suo vivo2, qui confortat cor hominis, et vino, quod letificat cor humanum3, aut quo fugere potest labores affliccionemque cottidianam sui spiritus et continuas erumpnas4, nisi ad calicem domini inebriantem, quam preclarum', aut per quid 10 defendi potest ab hostibus nimis multiplicatis contra se et con firmatis incessanterque ipsum tribulantibus, nisi veniendo ad mensam a domino suo' sibi in conspectu suo preparatam". CAPITULUM DECIMUMb [Ad III] Ad illud autem, quod dicitur' de Maria Magda 15 lena vel Maria Egypciaca vel aliis heremitis et reli- giosis, qui sancti et digni existentes tamen valde raro sumpse- runt divinum sacramentum, respondetur, quod istud sacramentum preparatum et datum est hominibus communiter, qui sunt in statu humano communi vel sub mensura condicionis humane, 20 quia est datum in remedium peccatorum et ad fulcimentum in- firmitatis hominum. Maria autem Magdalena, que XXX" annos fuit in heremo, et Maria Egypciaca LXX, similiter beatus Paulus primus heremita, non comedentes, neque bibentes cibum homi- num modo humano, sed iam“ viventes magis' more angelico, 25 non fuerunt iam in statu communi hominum vel sub mensura, sed magis supra statum et ideo, quamvis non comederunt hunc panem celestem in modof et in forma pro hominibus sic pre parata, videlicet in sacramento altaris, comederunt tamen ipsum cottidie et semper ad modum et' in forma" angelorum, scilicet 30 15 Nota bene totum et diligenter A. a om. C. b capitolum 10m quinti articuli in marg. A; rubr. B, C. e lin. superpos. A ; in marg. B; om. C. dras. seq. B. om C. f modum C. g lin superpos. B. h pro hominibus sic preparata seq., sed del. A. 1 Cf. Psalm. LII, 6 (trepidaverunt timore, ubi non erat timor). 2 Cf. 35 Joann. VI, 51 (panis vivus). 3 Cf. Psalm. CIII, 15. Cf. II. Cor. XI, 27 5 Cf. Psalm. (labor et aerumna); de afflictione sæpius in biblia loquitur. Cf. Psalm. XXII, XXII, 5 (calix meus inebrians, quam praeclarus est). Vide supra pag. 15. 5 (Parasti in conspectu meo mensam).
Strana 160
160 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 10. 10 spiritualiter et valde efficaciter vel vivaciter et per consequens beacius et melius quama in forma, qua est hominibus in statu communi preparatum. Comedebant igitur tales melius et nobilius cottidie corpus et sanguinem Jhesu Christi, quam hominibus paratur' in sacramento. Nam, ut plurimum, cum tales secundum condicionem humanam iam infirmari et mori debebant, relicti fra gilitati sue carnis secundum dispensacionem de se divinam, tunc semper eciam in sacramento corpus et sanguinem Jhesu Christi modo humano assumpserunt. Non igitur valet instancia de ipsis contra cottidie vel sepe sacramentum frequentantes, qui sunt in communi hominum adhuce condicione. Vel potest bene etiam ad hoc sic responderi, quod ipsi tales heremite, quia ducentes propter deum soli- tariam vitam', non habent facultatem" corpus et sanguinem fre 15 quenter manducandi, quoniam" non habent in promptu ministros ecclesie, qui habent potestatem ministrandi sacra mentum, ideo, licet bene cupiunt, non tamen sumunt cottidie ob defectum sacerdotum; et quia bene cupiunt et sancte vivunt et non possunt execucionem habere, dominus Jhesus, summus 20 sacerdos, ipsemet eis corpus suum administratk, et hoc idcirco, quia ipsi sic stantes aliter non valent habere, quia in similibus casibus dominus Jhesus semper consuevit supplere defectum sacerdotum. Sed si illi hiidem essent in communi hominum et haberent copiam veniendi cottidie ad altare, non esset dubium, 25 quod sepe vel cottidie se Christi corpori in sacramento sociarent. De monachis vero et aliis similibus habes satis responsum supra in tractatu eodem E1 articulo 3° capitolo V° et infra in tractatu V° distinccionem [III] capitolo" [4]. [Ad IV] Et de quibusdam sanctis 2, utpote Marco, Augu 30 stino et aliis similibus, qui, attendentes magestatem tanti sacra menti, eciam sacerdotes esse fugierunt, quando instatur, faciliter respondetur, quod illi non manducacionem sacramenti horruerunt vel fugierunt — hoc enim ipsi sepe vel cottidie frequentabant — a quam — melius om. C. b add. in marg. B. “ confirmari B. dom.; et lin. superpos. seq. A; om. B, C. f lin. superpos. a. m. 35 non seq. C. qui corr. quoniam B ; quia A ; in marg. B. g facilitatem post corr. C. h m lac. ad 1 C in C ; C; qui A. i bene seq. A. k administravit C. num. add. A, B, C. n lac. ad num. add. A, B, C. 1 Vide supra pag. 42 sq. et infra l. V, art. III. cap. 4; (MS bibl. Clem. III, 2 Vide supra pag. 15—16. 40 A 10 f. 122 sq.).
160 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 10. 10 spiritualiter et valde efficaciter vel vivaciter et per consequens beacius et melius quama in forma, qua est hominibus in statu communi preparatum. Comedebant igitur tales melius et nobilius cottidie corpus et sanguinem Jhesu Christi, quam hominibus paratur' in sacramento. Nam, ut plurimum, cum tales secundum condicionem humanam iam infirmari et mori debebant, relicti fra gilitati sue carnis secundum dispensacionem de se divinam, tunc semper eciam in sacramento corpus et sanguinem Jhesu Christi modo humano assumpserunt. Non igitur valet instancia de ipsis contra cottidie vel sepe sacramentum frequentantes, qui sunt in communi hominum adhuce condicione. Vel potest bene etiam ad hoc sic responderi, quod ipsi tales heremite, quia ducentes propter deum soli- tariam vitam', non habent facultatem" corpus et sanguinem fre 15 quenter manducandi, quoniam" non habent in promptu ministros ecclesie, qui habent potestatem ministrandi sacra mentum, ideo, licet bene cupiunt, non tamen sumunt cottidie ob defectum sacerdotum; et quia bene cupiunt et sancte vivunt et non possunt execucionem habere, dominus Jhesus, summus 20 sacerdos, ipsemet eis corpus suum administratk, et hoc idcirco, quia ipsi sic stantes aliter non valent habere, quia in similibus casibus dominus Jhesus semper consuevit supplere defectum sacerdotum. Sed si illi hiidem essent in communi hominum et haberent copiam veniendi cottidie ad altare, non esset dubium, 25 quod sepe vel cottidie se Christi corpori in sacramento sociarent. De monachis vero et aliis similibus habes satis responsum supra in tractatu eodem E1 articulo 3° capitolo V° et infra in tractatu V° distinccionem [III] capitolo" [4]. [Ad IV] Et de quibusdam sanctis 2, utpote Marco, Augu 30 stino et aliis similibus, qui, attendentes magestatem tanti sacra menti, eciam sacerdotes esse fugierunt, quando instatur, faciliter respondetur, quod illi non manducacionem sacramenti horruerunt vel fugierunt — hoc enim ipsi sepe vel cottidie frequentabant — a quam — melius om. C. b add. in marg. B. “ confirmari B. dom.; et lin. superpos. seq. A; om. B, C. f lin. superpos. a. m. 35 non seq. C. qui corr. quoniam B ; quia A ; in marg. B. g facilitatem post corr. C. h m lac. ad 1 C in C ; C; qui A. i bene seq. A. k administravit C. num. add. A, B, C. n lac. ad num. add. A, B, C. 1 Vide supra pag. 42 sq. et infra l. V, art. III. cap. 4; (MS bibl. Clem. III, 2 Vide supra pag. 15—16. 40 A 10 f. 122 sq.).
Strana 161
Sancti viri debent esse exemplum sacerdotum modernorum. 161 — sed magis' statum magnum vel' gradum sacerdocii sancti" altum assumere“ timebant pro eo, quod requirit magnas virtutes et super omnes alios sanctitatem, recordantes nichilominus mag num et rigidum iudicium, quod sacerdotes indignos' conse quetur', scriptura attestante, que' dicit1: »Durissimum iudicium cum hiis, qui presunt, fiet.« Ego tamen puto, quod illud in ipsis spiritus Jhesu opera- batur non tantum propter ipsos sanctos viros et dignos deo, sed propter nos tunc futuros, sed iam presentes, qui audacter ad sanctum gradum sacerdocii festinamus, non vocati, nec electi, sed fronte meretricea nos intrudimus et inpudice fieri sacerdotes, non a caritate Jhesu vel spiritu eius instigati, postu- lamus, sed cupiditate honoris et diviciarum in plebibus et vita ociosa, delicata ac lucrosa in seculo inpulsi, venimus in proprio nomine ad cathedras ecclesie sacrosancte, prout' habes hoc de 15 ductum late et plene supra in tractatu 3° distinccione XII. per totum 2. Itaque exemplum arduum spiritus Jhesu providit nobis fu turis per tales viros nominatos in virtute, non autem crebre" vel cottidiane communionis restriccionem" in populo christiano. Unde 20 hic est bene advertendum pro crebra laycorum communione cum tot sint sacerdotes, heu, mali et indigni et gradus sacerdocii requirat magnam sanctitatem et illud officium magnam ydonei- tatem vel dignitatem, in quorum officio et per quos presbyteros corpus et sanguis dei summi domini Jhesu creatur' et manibus 25 ipsorum pertractatur et per eos plebibus dispensatur atque cot- tidie manducatur et bibitur [323 b] — et istud est eciam, quod notavit scriptura Veteris testamenti Levitici XVI°3: »Ne Aaron sacerdos ingrediatur omni tempore in sanctuarium,« etc, sicut allegatum est in hac ratione anteoppositum 4 — nam per ista" non cavetur populo dei, ne manna suum omni die colligat necces- 5 10 30 11 Knezii poslysste m. p. A. 25 Corpus Christi creatur m. p. A. a multi sancti seq. D. b vel grandem C. Com. C. d sumere; sancti seq. C. e post corr. A; sacerdos B, C. findignus C. g consequere 35 1 hec A. i ad seq., sed del. A. k prout — Et hoc ordine, tur C. quia... in cap. XIII. om. D. 1ita quod C. m cottidie vel seq. C. n om. C. o conficitur C. p per istam om. cod. 1 Sapient. VI, 6. 2 vide libri tertii tract. VI. de abominatione desolationis in loco sancto, in vol. IV. passim. Levit. XVI, 2. v. supra p. 15. 40 Kybal-Odložilik M. de Janov Regulae, V. 11
Sancti viri debent esse exemplum sacerdotum modernorum. 161 — sed magis' statum magnum vel' gradum sacerdocii sancti" altum assumere“ timebant pro eo, quod requirit magnas virtutes et super omnes alios sanctitatem, recordantes nichilominus mag num et rigidum iudicium, quod sacerdotes indignos' conse quetur', scriptura attestante, que' dicit1: »Durissimum iudicium cum hiis, qui presunt, fiet.« Ego tamen puto, quod illud in ipsis spiritus Jhesu opera- batur non tantum propter ipsos sanctos viros et dignos deo, sed propter nos tunc futuros, sed iam presentes, qui audacter ad sanctum gradum sacerdocii festinamus, non vocati, nec electi, sed fronte meretricea nos intrudimus et inpudice fieri sacerdotes, non a caritate Jhesu vel spiritu eius instigati, postu- lamus, sed cupiditate honoris et diviciarum in plebibus et vita ociosa, delicata ac lucrosa in seculo inpulsi, venimus in proprio nomine ad cathedras ecclesie sacrosancte, prout' habes hoc de 15 ductum late et plene supra in tractatu 3° distinccione XII. per totum 2. Itaque exemplum arduum spiritus Jhesu providit nobis fu turis per tales viros nominatos in virtute, non autem crebre" vel cottidiane communionis restriccionem" in populo christiano. Unde 20 hic est bene advertendum pro crebra laycorum communione cum tot sint sacerdotes, heu, mali et indigni et gradus sacerdocii requirat magnam sanctitatem et illud officium magnam ydonei- tatem vel dignitatem, in quorum officio et per quos presbyteros corpus et sanguis dei summi domini Jhesu creatur' et manibus 25 ipsorum pertractatur et per eos plebibus dispensatur atque cot- tidie manducatur et bibitur [323 b] — et istud est eciam, quod notavit scriptura Veteris testamenti Levitici XVI°3: »Ne Aaron sacerdos ingrediatur omni tempore in sanctuarium,« etc, sicut allegatum est in hac ratione anteoppositum 4 — nam per ista" non cavetur populo dei, ne manna suum omni die colligat necces- 5 10 30 11 Knezii poslysste m. p. A. 25 Corpus Christi creatur m. p. A. a multi sancti seq. D. b vel grandem C. Com. C. d sumere; sancti seq. C. e post corr. A; sacerdos B, C. findignus C. g consequere 35 1 hec A. i ad seq., sed del. A. k prout — Et hoc ordine, tur C. quia... in cap. XIII. om. D. 1ita quod C. m cottidie vel seq. C. n om. C. o conficitur C. p per istam om. cod. 1 Sapient. VI, 6. 2 vide libri tertii tract. VI. de abominatione desolationis in loco sancto, in vol. IV. passim. Levit. XVI, 2. v. supra p. 15. 40 Kybal-Odložilik M. de Janov Regulae, V. 11
Strana 162
162 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 10. sarium ad manducandum, sed cavetur sacerdotibus, ne quovis“ ausu et quacumque intencione ascendant" ad cathedram sacer- dotum, vel ne tantum et tale officium exerceant, quociens placet pro suo libito et propria voluntate, quoniam hoc esset manifeste, que sua sunt, querere, non que Jhesu Christi1, in loco sancto dei et cathedra Jhesu Christi. Nobis itaque sacerdotibus necces- sitas inponitur per ista, que in racione adducuntur, ut non negli- genter nos ipsos diiudicemus«, qui tam excellentissimo officio fungimur et locum sanctum dei obtinemus super terram; propter 10 quod dicit notanter apostolus2: »Et ad hoc«, subaudis misterium Novi testamenti, »quis tam ydoneus?« Nichilominus tamen inter sacerdotes ad missas celebrandas non multum instatur in presenti, nec multum exquiritur, quis inter presbyteros sit dignus missam celebrare, vel quis indignus, neque eciam fit ita rigida repulsio 15 a missis celebrandis indignorum sacerdotum, neque eciam fit ita diligens inquisicio vel eleccio dignorum sacerdotum, sed dummodo sacerdos legitime ordinatus existat, qualis sit in mo- ribus suis vel in vita, non' curatur et gratum habetur, si et quando vult missam sanctam celebrare. Cum igitur maior sanctitas et maior dignitas debeat esse" omnino in sacerdotibus ad missam sanctam celebrandam', corpus Christi manducandum et aliis dispensandum, et tamen, ut dictum est, nequaquam fit inquisicio digni vel indigni ad missam habendam sacerdotis', sedk in hoc habent omnem liber- 25 tatem, quare igitur sacerdotes vim magnam faciunt in laycis vel difficultatem in illis, qui cupiunt sepe vel cottidie accedere, vel quare ipsis! libertatem adimunt ad sacramentum veniendi, que si ipsism contraheretur vel ad modicum, essent nimis turbati et irati, aut in laycis, qui cupiunt sepe communicare" Christi 30 corpori, in tantum rigide exquirunt magnam bonam vitam vel magnam sanctitatem, cum ipsimet' sibi sint" conscii, quod eandem vel equalem sanctitatem vite in se non habeant", quemadmodum illos laycos conspiciunt habere, quos iudicant vel reprehendunt de crebra vel cottidiana communione. Unde igitur talibus ille 20 35 40 a quivis C. b ascendat C. c exerceant C. d diiudicaremus C. f rigida—ita in marg. add. a. m. C. non -si et om. C. g add. in marg. k si C. 1illis C. m.x B. h ita C; celebrandum A, B. ras. seq. A. m met seq. C. " o sacerdotes seq. C. corpori Christi et sangvini seq. C. P sunt C. q sed seq. A; del. B; om. C. ra B. 1 Cf. Philipp. II, 21. 2 II. Cor. II, 16.
162 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 10. sarium ad manducandum, sed cavetur sacerdotibus, ne quovis“ ausu et quacumque intencione ascendant" ad cathedram sacer- dotum, vel ne tantum et tale officium exerceant, quociens placet pro suo libito et propria voluntate, quoniam hoc esset manifeste, que sua sunt, querere, non que Jhesu Christi1, in loco sancto dei et cathedra Jhesu Christi. Nobis itaque sacerdotibus necces- sitas inponitur per ista, que in racione adducuntur, ut non negli- genter nos ipsos diiudicemus«, qui tam excellentissimo officio fungimur et locum sanctum dei obtinemus super terram; propter 10 quod dicit notanter apostolus2: »Et ad hoc«, subaudis misterium Novi testamenti, »quis tam ydoneus?« Nichilominus tamen inter sacerdotes ad missas celebrandas non multum instatur in presenti, nec multum exquiritur, quis inter presbyteros sit dignus missam celebrare, vel quis indignus, neque eciam fit ita rigida repulsio 15 a missis celebrandis indignorum sacerdotum, neque eciam fit ita diligens inquisicio vel eleccio dignorum sacerdotum, sed dummodo sacerdos legitime ordinatus existat, qualis sit in mo- ribus suis vel in vita, non' curatur et gratum habetur, si et quando vult missam sanctam celebrare. Cum igitur maior sanctitas et maior dignitas debeat esse" omnino in sacerdotibus ad missam sanctam celebrandam', corpus Christi manducandum et aliis dispensandum, et tamen, ut dictum est, nequaquam fit inquisicio digni vel indigni ad missam habendam sacerdotis', sedk in hoc habent omnem liber- 25 tatem, quare igitur sacerdotes vim magnam faciunt in laycis vel difficultatem in illis, qui cupiunt sepe vel cottidie accedere, vel quare ipsis! libertatem adimunt ad sacramentum veniendi, que si ipsism contraheretur vel ad modicum, essent nimis turbati et irati, aut in laycis, qui cupiunt sepe communicare" Christi 30 corpori, in tantum rigide exquirunt magnam bonam vitam vel magnam sanctitatem, cum ipsimet' sibi sint" conscii, quod eandem vel equalem sanctitatem vite in se non habeant", quemadmodum illos laycos conspiciunt habere, quos iudicant vel reprehendunt de crebra vel cottidiana communione. Unde igitur talibus ille 20 35 40 a quivis C. b ascendat C. c exerceant C. d diiudicaremus C. f rigida—ita in marg. add. a. m. C. non -si et om. C. g add. in marg. k si C. 1illis C. m.x B. h ita C; celebrandum A, B. ras. seq. A. m met seq. C. " o sacerdotes seq. C. corpori Christi et sangvini seq. C. P sunt C. q sed seq. A; del. B; om. C. ra B. 1 Cf. Philipp. II, 21. 2 II. Cor. II, 16.
Strana 163
Sacerdotes volentes saepe communicare debent esse sanctiores laicis. 163 tantus contemptus laycorum vel invidia ad cor ascendat, qua causa vela qua racione, non invenio, puta quod ipsimet ad multo maiorem statum sanctitatis' obligati, non tamen ipsum assecuti, volunt gaudere de magna libertate corpus Jhesu man- ducandi et sanguinem cottidie vel sepe potandi, populis vero irascuntur, si etiam sepe velint“ accedere ad altare, quos sciunt, consciencia dictante, vitam digniorem' secundum manifestam conversacionem in Christo dirigere et habere, nisi quia forte possunt pretendere et cogitare, quod nos sumus sacerdotes ad hoc ipsum consecrati, et layci non sunt ad hoc ipsum consecrati. 10 Sed ad hoc est manifesta ex predictis satisfaccio, videlicet quia sumus nos sacerdotes ad hoc constituti sive consecrati et electi, ideo debemus esse multo sancciores. Si igitur ita est, quod sumus sancti et digni sacerdotes«, tunc sumus de multo quam layci eque sancti digniores ad sepe communicandum. 15 Si autem' sumus non sancti et aliquo crimine polluti, tunc iterum sumus de multo indigniores quam layci equali crimine polluti ad communicandum sepe Christi Jhesu corpori. Et de hiis amplius in tractatu primo huius distinccione III.], capitulo“ [9.]1. CAPITULUM UNDECIMUM'. 20 Verum ad presens puto nobis esse timendum, o sacerdotes dei altissimi 2, ne forte de nobis talibus verificetur illud ewangelium, quod dicit3: »Quod“ si dixerit servus ille nequam in corde suo: ,Moram facit dominus meus venire,' et ceperit" conservos suos per cutere, manducet autem et bibat cum ebriosis, amen, dico vobis, 25 veniet dominus servi illius' in die, qua ignorat, et in hora, qua- nescit, et dividet servum nequam partemque eius ponet cum yp pocritis.« Qui, rogo, hic magis proprie ebriosi possunt accipi" quam illi, qui multum et in copia habentes manducant et bibunt plurimum, et non digerunt, vacant potibus et cibis et dehinc lus 30 21 Nota bene totum A. a ras. seq. B. b sunt seq. C, prope A, B. d ras. ad 2 voc. seq. B. e vita indigniori C. f quod C. g om. C. h non sumus seq. C. i lac. in ras.; lac. ad num. add. seq. A, B, C. k ad num. add. seq. A, B, C. capitolum 11m 5ti articuli in marg. A; rubr. B; XII (false) C. m dicit seq., 35 ° qua seq., sed del. A. sed del. A. " cepit C. P que corr. qua A. B. q ita C; accipere A, B. Vide l. I, tr. II, reg. IV, cap. 9 (vol. I, 136 sq.). (sacerdos dei altissimi). Matth. XXIV, 48—51. 2 Cf. Gen. XIV, 18 11.
Sacerdotes volentes saepe communicare debent esse sanctiores laicis. 163 tantus contemptus laycorum vel invidia ad cor ascendat, qua causa vela qua racione, non invenio, puta quod ipsimet ad multo maiorem statum sanctitatis' obligati, non tamen ipsum assecuti, volunt gaudere de magna libertate corpus Jhesu man- ducandi et sanguinem cottidie vel sepe potandi, populis vero irascuntur, si etiam sepe velint“ accedere ad altare, quos sciunt, consciencia dictante, vitam digniorem' secundum manifestam conversacionem in Christo dirigere et habere, nisi quia forte possunt pretendere et cogitare, quod nos sumus sacerdotes ad hoc ipsum consecrati, et layci non sunt ad hoc ipsum consecrati. 10 Sed ad hoc est manifesta ex predictis satisfaccio, videlicet quia sumus nos sacerdotes ad hoc constituti sive consecrati et electi, ideo debemus esse multo sancciores. Si igitur ita est, quod sumus sancti et digni sacerdotes«, tunc sumus de multo quam layci eque sancti digniores ad sepe communicandum. 15 Si autem' sumus non sancti et aliquo crimine polluti, tunc iterum sumus de multo indigniores quam layci equali crimine polluti ad communicandum sepe Christi Jhesu corpori. Et de hiis amplius in tractatu primo huius distinccione III.], capitulo“ [9.]1. CAPITULUM UNDECIMUM'. 20 Verum ad presens puto nobis esse timendum, o sacerdotes dei altissimi 2, ne forte de nobis talibus verificetur illud ewangelium, quod dicit3: »Quod“ si dixerit servus ille nequam in corde suo: ,Moram facit dominus meus venire,' et ceperit" conservos suos per cutere, manducet autem et bibat cum ebriosis, amen, dico vobis, 25 veniet dominus servi illius' in die, qua ignorat, et in hora, qua- nescit, et dividet servum nequam partemque eius ponet cum yp pocritis.« Qui, rogo, hic magis proprie ebriosi possunt accipi" quam illi, qui multum et in copia habentes manducant et bibunt plurimum, et non digerunt, vacant potibus et cibis et dehinc lus 30 21 Nota bene totum A. a ras. seq. B. b sunt seq. C, prope A, B. d ras. ad 2 voc. seq. B. e vita indigniori C. f quod C. g om. C. h non sumus seq. C. i lac. in ras.; lac. ad num. add. seq. A, B, C. k ad num. add. seq. A, B, C. capitolum 11m 5ti articuli in marg. A; rubr. B; XII (false) C. m dicit seq., 35 ° qua seq., sed del. A. sed del. A. " cepit C. P que corr. qua A. B. q ita C; accipere A, B. Vide l. I, tr. II, reg. IV, cap. 9 (vol. I, 136 sq.). (sacerdos dei altissimi). Matth. XXIV, 48—51. 2 Cf. Gen. XIV, 18 11.
Strana 164
164 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 11. sibus et vite delectabili secundum carnem, sicut scriptum est Exodi XXXIIa: »Sedit populus manducare et bibere et surrexe runt ludere.« Quod quidem non' alios ita proprie respicit quam nos, modernos' clericos et sacerdotes, qui ducimus, heu conver 5 sacionem prorsus ociosam et delicatam. Enimvero ego puto dominum non tantum loqui de mandu cacione et potacione carnalid, quantum de manducacione et po tacione corporis et sanguinis sui, (1) tum quia non est Christo cura de illis corporalibus tantum', quemadmodum non 10 est sibi cura de bobus, subaudis salutaris et gratuita, iuxta apo- stolum2, (2) tum quia ante inmediate est locutus dicens': »Quis, putas, est fidelis servus et prudens, quem constituit dominus [suus] super familiam suam, ut det illis escam in tempore?«, ubi manifeste sacramentum dei sermo ipsius denotavit. Magis [324a] appropriate igitur hic nos sacerdotes illos videtur Christus significasse per servum nequam', qui relin quentes familie Christi, cui presidemus, id est plebi fidelium, ministrare sollicite' tritici mensuram, id est cottidianum panem divinum, ipsimet comedimus et potamus ipsum, inutiliter blan- 20 dientes nobis ipsis cum cetera multitudine sacerdotum, vel in multitudine similium ministrorum per omnia conformiter, acsi magnus pater familias', magnam cenam instruens, vocet“ multos' mandaveritque suis servis vocare invitatos et ipsis in copia ce nam suam ministrare, illi autem servi nequam, videntes se esse" 25 cene magne prefectos et dispensacionem ipsius' vel administra- cionem in sua habere libertate, eom quod dominus, conmissione ipsis perfecta," in' regionem longinquam" sit profectus, illa liber tate et prefectura cene abutantur, solimet cenam domini" pro familia ab ipso preparatam devorando et alios ad cenam non 30 vocando de familia domini aliosque repellendo vel deterrendo 15 40 1 Nota sacerdos m. p. A. 5 Notate sacerdotes a. m. post. A. 25 Nota non bonus est servus, qui m. p. A. a add. m. x B; lac. A, C. b om. C. c qui dicimus seq., sed del. A. e post corr. A. 1 soliciti C. 35 d carnali — potacione add. in marg. m. x B. g vocat C. h suos corr. m. x in marg. multos B; suos A, C. post corr. C. k om. C. m ras. seq. B. n facta B. ° in — cum ipsis add. 1 eius B. q pro — domini add. in marg. in marg. m. x B. P regione longinqua C. m. x B; om. A, C; comedendo seq. C. 2 Cf. I. Cor. IX, 9: »Numquid de bobus cura est deo?« Exo. XXXII, 6. Cf. Matth. XXIII, 32. Matth. XXIV, 45. Cf. Lucæ XIV, 16 sq. 3
164 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 11. sibus et vite delectabili secundum carnem, sicut scriptum est Exodi XXXIIa: »Sedit populus manducare et bibere et surrexe runt ludere.« Quod quidem non' alios ita proprie respicit quam nos, modernos' clericos et sacerdotes, qui ducimus, heu conver 5 sacionem prorsus ociosam et delicatam. Enimvero ego puto dominum non tantum loqui de mandu cacione et potacione carnalid, quantum de manducacione et po tacione corporis et sanguinis sui, (1) tum quia non est Christo cura de illis corporalibus tantum', quemadmodum non 10 est sibi cura de bobus, subaudis salutaris et gratuita, iuxta apo- stolum2, (2) tum quia ante inmediate est locutus dicens': »Quis, putas, est fidelis servus et prudens, quem constituit dominus [suus] super familiam suam, ut det illis escam in tempore?«, ubi manifeste sacramentum dei sermo ipsius denotavit. Magis [324a] appropriate igitur hic nos sacerdotes illos videtur Christus significasse per servum nequam', qui relin quentes familie Christi, cui presidemus, id est plebi fidelium, ministrare sollicite' tritici mensuram, id est cottidianum panem divinum, ipsimet comedimus et potamus ipsum, inutiliter blan- 20 dientes nobis ipsis cum cetera multitudine sacerdotum, vel in multitudine similium ministrorum per omnia conformiter, acsi magnus pater familias', magnam cenam instruens, vocet“ multos' mandaveritque suis servis vocare invitatos et ipsis in copia ce nam suam ministrare, illi autem servi nequam, videntes se esse" 25 cene magne prefectos et dispensacionem ipsius' vel administra- cionem in sua habere libertate, eom quod dominus, conmissione ipsis perfecta," in' regionem longinquam" sit profectus, illa liber tate et prefectura cene abutantur, solimet cenam domini" pro familia ab ipso preparatam devorando et alios ad cenam non 30 vocando de familia domini aliosque repellendo vel deterrendo 15 40 1 Nota sacerdos m. p. A. 5 Notate sacerdotes a. m. post. A. 25 Nota non bonus est servus, qui m. p. A. a add. m. x B; lac. A, C. b om. C. c qui dicimus seq., sed del. A. e post corr. A. 1 soliciti C. 35 d carnali — potacione add. in marg. m. x B. g vocat C. h suos corr. m. x in marg. multos B; suos A, C. post corr. C. k om. C. m ras. seq. B. n facta B. ° in — cum ipsis add. 1 eius B. q pro — domini add. in marg. in marg. m. x B. P regione longinqua C. m. x B; om. A, C; comedendo seq. C. 2 Cf. I. Cor. IX, 9: »Numquid de bobus cura est deo?« Exo. XXXII, 6. Cf. Matth. XXIII, 32. Matth. XXIV, 45. Cf. Lucæ XIV, 16 sq. 3
Strana 165
Sacerdotes, qui non dant laicis sacramentum, sunt servi inutiles. 165 et dissuadendo, presertim detestando cecos, claudos, pauperes, plebeiosâ, languidos et debiles, dedignando cum ipsis ex eadem cena manducare vel in eadem mensa et de eodem calice bibere, eo quod ipsi sibimet videntur' boni“ et iam recti“ esse, splen- didi sibi ipsis videntur et fortes, cum tamen dominus ipsorum, divitibus venire ad cenam suam contempnentibus et se excusan- tibus propter domesticam suam replecionem', singulariter istis mandaverit de pauperibus, cecis, claudis, infirmis et debilibus, puta, ut illi ad cenam suam inducerentur et conpellerentur cito et diligenterl. Timeo itaque' michi, ne illi servi nequam et tales simus nos, moderni ministri ecclesie, plebibus sanctis sacramentum panis an gelorum2 non sollicite ministrantes vel negantes, arbitrantes solum nos ipsos in eo habere libertatem, — non sine causa namque a ri- gido patre familias dictum est3: »Ve vobis, scribe et pharisei yp 15 pocrite, qui tulistis claves regni celorum, et ipsimet non intratis, nec volentes sinitis intrare.« Et idcirco cavendum puto nobis sa- cerdotibus, ne forte de nobis dictum sit a Juda in sua canonica4: »Ve, inquit, illis, qui in viam Cayn abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et contradiccione Chore perierunt.« Qui sunt, 20 qui in viam Cayn abierunt, nisi illi, qui existentes" primogeniti in ecclesia, non curant de fratribus minoribus, dicentess: »Num quid custos fratris mei sum ego?«, eosdem inedia et fame oc cidentes, et illi, qui tritici mensuram" deo dum offerunt et deus quamvis munera bona in se suscipiat, tamen ad ipsos non re spicit, sed magis super simplices suos respicit" et ad ipsorum" agninam innocenciam et' simplicitatem inpingvatque ipsorum cordis devocionem et inflammatm fidem castam. Propter quod et manifeste est videre hodie, quod illi, qui ex laicis libera sponte accedant cottidie" vel sepe ad sacramentum 5 10 25 30 16 Ve m. p. A. a om. C. b ita C; post corr. B; vident A. C ita C; bene A, B. d add. in marg. m. x B; om. A, C. fnamque C. e occupacionem C. g et seq. C. h agmina seq., sed del. A; ras. B. 1 ras. seq.; simplicitatem lin. superpos. B; om. A, C. 35 add. m. x in marg. B. k inpugnant C. 1 m inflamant C. n ad sacramentum vel sepe divinum manducandum ita A. B, C. 2 Cf. Psalm. LXXVII. 25. Cf. Lucæ XIV, 25. 5 Judae 11. Genes. IV, 9. bere allatum). Cf. Eccli. XXXIV, 18—19. 3Lucae XI, 52 (li- Cf. Lucæ XII, 42. 40
Sacerdotes, qui non dant laicis sacramentum, sunt servi inutiles. 165 et dissuadendo, presertim detestando cecos, claudos, pauperes, plebeiosâ, languidos et debiles, dedignando cum ipsis ex eadem cena manducare vel in eadem mensa et de eodem calice bibere, eo quod ipsi sibimet videntur' boni“ et iam recti“ esse, splen- didi sibi ipsis videntur et fortes, cum tamen dominus ipsorum, divitibus venire ad cenam suam contempnentibus et se excusan- tibus propter domesticam suam replecionem', singulariter istis mandaverit de pauperibus, cecis, claudis, infirmis et debilibus, puta, ut illi ad cenam suam inducerentur et conpellerentur cito et diligenterl. Timeo itaque' michi, ne illi servi nequam et tales simus nos, moderni ministri ecclesie, plebibus sanctis sacramentum panis an gelorum2 non sollicite ministrantes vel negantes, arbitrantes solum nos ipsos in eo habere libertatem, — non sine causa namque a ri- gido patre familias dictum est3: »Ve vobis, scribe et pharisei yp 15 pocrite, qui tulistis claves regni celorum, et ipsimet non intratis, nec volentes sinitis intrare.« Et idcirco cavendum puto nobis sa- cerdotibus, ne forte de nobis dictum sit a Juda in sua canonica4: »Ve, inquit, illis, qui in viam Cayn abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et contradiccione Chore perierunt.« Qui sunt, 20 qui in viam Cayn abierunt, nisi illi, qui existentes" primogeniti in ecclesia, non curant de fratribus minoribus, dicentess: »Num quid custos fratris mei sum ego?«, eosdem inedia et fame oc cidentes, et illi, qui tritici mensuram" deo dum offerunt et deus quamvis munera bona in se suscipiat, tamen ad ipsos non re spicit, sed magis super simplices suos respicit" et ad ipsorum" agninam innocenciam et' simplicitatem inpingvatque ipsorum cordis devocionem et inflammatm fidem castam. Propter quod et manifeste est videre hodie, quod illi, qui ex laicis libera sponte accedant cottidie" vel sepe ad sacramentum 5 10 25 30 16 Ve m. p. A. a om. C. b ita C; post corr. B; vident A. C ita C; bene A, B. d add. in marg. m. x B; om. A, C. fnamque C. e occupacionem C. g et seq. C. h agmina seq., sed del. A; ras. B. 1 ras. seq.; simplicitatem lin. superpos. B; om. A, C. 35 add. m. x in marg. B. k inpugnant C. 1 m inflamant C. n ad sacramentum vel sepe divinum manducandum ita A. B, C. 2 Cf. Psalm. LXXVII. 25. Cf. Lucæ XIV, 25. 5 Judae 11. Genes. IV, 9. bere allatum). Cf. Eccli. XXXIV, 18—19. 3Lucae XI, 52 (li- Cf. Lucæ XII, 42. 40
Strana 166
166 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 11. divinum manducandum, mirabiliter, fortiter, notabiliter et cito proficiunt in sapiencia et in omni virtute magis multo quam sa- cerdotes, qui illibere“, velb ex usu, vel ob questum simpliciter" sepe veniunt ad altare. Quapropter et dum de agro domum re vertuntur, [videntes] dominum Jhesum cum fratre iuniore atque patrem familias iam ad se revertente filio gaudenter convivari1, detrahunt et indignantur de frequenti ine plebe Christi Jhesu corporis communione. Qui vero effusi errore Balaam mercede' sunt magis quam illi, qui solum pro mercede cum plebibus la- 10 borantes, questum reputant pietatem et non digne curantes pau peres plebeios, magnas3 et divites personas mirantur et tremunt questus causa', quia magis mercedis a talibus expectant, vel ti- ment', ne ipsis noceatur in eorum mundi quiete delicata. Et qui in contradiccione Chore perierunt4, nisi secundum interpreta- 15 cionem nominis illi, qui decalvati a donis et suggestionibus, spe- ciem" sancti habentes, cor glaciale quasi lac coagulatum', filii pusillanimitatis ad virtutes solidas, animosi ad contenciones aut contradicendum hiis, que sunt ex deo, venientes ex tepida' vita christiana et laxata penitencia, fermento yppocrisis corumpti“ 20 qui locuntur, dicentes': »Pax, pax, ubi non est pax.« Et cum quis strennuus in Christi Jhesu virtute vir surrexerit, pro hiis que dei sunt, zelans fideliter, contra illum tales Chorites mox primi insurgunt, primi persecuntur et inpediunt, aut ceteros quos- libet sanctos christianos, qui in veritate festinant strennue pec- 25 cata sua penitere et secundum virtutem et ewangelium christianam conversacionem adornare; quibus de more est detrahere devotis et sanctis, inquiendo:,Non oportetita nimis devotos esse in populo', vel: Si quis vult talia vel aliam facere, puta opera insignia penitencie", vadat ad heremum vel sit 30 monachus'. Et ita multipliciter detrahunt sanctis dei et ipsos odiunt et persecuntur. 5 15 Nota m. p. A. d a c libere C. b et C. add. in marg. m.x B; om. A, C. post v corr. A. om. C. f ras. seq. B. g ut ipsis non... ita seq. C. spem 35 A, B; spiritus C. i ras. seq. B. k tamen C. 1 ita C; adornate A, B. m vel alia add. in marg. m. x B; om. A, C. n corr. ex penitenciae A. 1 Cf. Luc. XV, I1 sq. (parabola de filio prodigo). 2 Cf. Judæ 11. 3 5 Cf. Psalm. CVIII, 70: »Coagulatum Cf. Judæ 10. Cf. Judæ 11. 7 6 Cf. Lucæ XII, I. Ezech. XIII, 10. est sicut lac cor eorum.« 40 Coritis cf. I. Paral. IX, 19. de
166 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 11. divinum manducandum, mirabiliter, fortiter, notabiliter et cito proficiunt in sapiencia et in omni virtute magis multo quam sa- cerdotes, qui illibere“, velb ex usu, vel ob questum simpliciter" sepe veniunt ad altare. Quapropter et dum de agro domum re vertuntur, [videntes] dominum Jhesum cum fratre iuniore atque patrem familias iam ad se revertente filio gaudenter convivari1, detrahunt et indignantur de frequenti ine plebe Christi Jhesu corporis communione. Qui vero effusi errore Balaam mercede' sunt magis quam illi, qui solum pro mercede cum plebibus la- 10 borantes, questum reputant pietatem et non digne curantes pau peres plebeios, magnas3 et divites personas mirantur et tremunt questus causa', quia magis mercedis a talibus expectant, vel ti- ment', ne ipsis noceatur in eorum mundi quiete delicata. Et qui in contradiccione Chore perierunt4, nisi secundum interpreta- 15 cionem nominis illi, qui decalvati a donis et suggestionibus, spe- ciem" sancti habentes, cor glaciale quasi lac coagulatum', filii pusillanimitatis ad virtutes solidas, animosi ad contenciones aut contradicendum hiis, que sunt ex deo, venientes ex tepida' vita christiana et laxata penitencia, fermento yppocrisis corumpti“ 20 qui locuntur, dicentes': »Pax, pax, ubi non est pax.« Et cum quis strennuus in Christi Jhesu virtute vir surrexerit, pro hiis que dei sunt, zelans fideliter, contra illum tales Chorites mox primi insurgunt, primi persecuntur et inpediunt, aut ceteros quos- libet sanctos christianos, qui in veritate festinant strennue pec- 25 cata sua penitere et secundum virtutem et ewangelium christianam conversacionem adornare; quibus de more est detrahere devotis et sanctis, inquiendo:,Non oportetita nimis devotos esse in populo', vel: Si quis vult talia vel aliam facere, puta opera insignia penitencie", vadat ad heremum vel sit 30 monachus'. Et ita multipliciter detrahunt sanctis dei et ipsos odiunt et persecuntur. 5 15 Nota m. p. A. d a c libere C. b et C. add. in marg. m.x B; om. A, C. post v corr. A. om. C. f ras. seq. B. g ut ipsis non... ita seq. C. spem 35 A, B; spiritus C. i ras. seq. B. k tamen C. 1 ita C; adornate A, B. m vel alia add. in marg. m. x B; om. A, C. n corr. ex penitenciae A. 1 Cf. Luc. XV, I1 sq. (parabola de filio prodigo). 2 Cf. Judæ 11. 3 5 Cf. Psalm. CVIII, 70: »Coagulatum Cf. Judæ 10. Cf. Judæ 11. 7 6 Cf. Lucæ XII, I. Ezech. XIII, 10. est sicut lac cor eorum.« 40 Coritis cf. I. Paral. IX, 19. de
Strana 167
Dissuadere a frequenti communione est opus sathanae. 167 CAPITULUM DUODECIMUM. [324 b] Ut autem hoc coloracius Sathan peripsos faciat, scilicet inpediat membra Jhesu Christi et disturbet, operatur in eis, ut illam persecucionem sanctorum faciant quasi sub aliquo zelo iusticie dei, quatenus sic magis noceant et ipsimet magis sibi ipsis' nec non aliis iusti et innoxii videantur ind tantum, ut omnem crudelitatem exercentes et inpedimentum virtutum Jhesu, cum hoc se deo obsequium prestare videantur, quemadmodum est videre in modernis plurimis sacerdotibus et monachis, qui inpedientes beatam communionem dominici sacramenti in plebe 10 christiana et manifestissimam profeccioneme vulgi in penitencia et virtutibus, nichilominus invident et inpediunt et contradicunt ac detestantur, et [dicunt), quod hoc faciant ob reveren ciam sancte eucaristie, puta, quod ita redditur in plebe Christi communis et cottidiana, indignantes et quasi condolentes Christo Jhesu per hoc et ipsius corpori et sanguini, quod ita' cotti die vel sepe a peccatoribus et peccatricibus manducatur. Et ita sibimet conplacent et ad invicem alludunt, et blandiuntur«, quasi iuste condempnantes et illos, qui sepe communicant, et illos, qui hortantur plebem Jhesu crucifixi et procurant crebram sacramenti 20 sumpcionem. Et ita miro modo facciose et subtiliter Sathan in ipsis operatur, ut auferant iuge dei sacrificium2 de medio colorate, et Antychristus super Jhesum Christum se exaltet'. Et pseudo christi et prophete, veros christos' dei et prophetas persequentes et occidentes, per hoc gloriam et honorem se repor 25 tasse gratulantur et iactant se in populo christiano, quatenus sic omnes alii sancti, hec videntes, frangantur occultentque se in caveis et speluncis', sicque" cadant stelle de celo3 et incipien- tes veram penitenciam relaxent relabanturque ad seculum et" ceteri intimorem mittanturl, ita ut non 30 audeant seculum relinquere vel desinere eidem confor 15 b e 2 [Nota] totum diligenter in marg. A (absc.). a capitolum XII. V. articuli in marg. A; rubr. B. C; tercium decimum C. d in tantum — videantur seq. sed del. A. e sub ipsis A. faciat A. g et 35 perfeccionem C. f vel seq., sed del. A; ras. seq. B; et seq. C. h ita C; procurat A, B. blandiantur add. in marg. m.x B; om. A. C. m post corr. B. n add. exaltat C. k christianos C. 1 et seq. A, C. in marg. m. x B; om. A, C. Cf. Joh. XVI, 2. Cf. Apoc. XI, 13. 3 Cf. Matth. XXIV, 29. Cf. Daniel. XI, 31. 40
Dissuadere a frequenti communione est opus sathanae. 167 CAPITULUM DUODECIMUM. [324 b] Ut autem hoc coloracius Sathan peripsos faciat, scilicet inpediat membra Jhesu Christi et disturbet, operatur in eis, ut illam persecucionem sanctorum faciant quasi sub aliquo zelo iusticie dei, quatenus sic magis noceant et ipsimet magis sibi ipsis' nec non aliis iusti et innoxii videantur ind tantum, ut omnem crudelitatem exercentes et inpedimentum virtutum Jhesu, cum hoc se deo obsequium prestare videantur, quemadmodum est videre in modernis plurimis sacerdotibus et monachis, qui inpedientes beatam communionem dominici sacramenti in plebe 10 christiana et manifestissimam profeccioneme vulgi in penitencia et virtutibus, nichilominus invident et inpediunt et contradicunt ac detestantur, et [dicunt), quod hoc faciant ob reveren ciam sancte eucaristie, puta, quod ita redditur in plebe Christi communis et cottidiana, indignantes et quasi condolentes Christo Jhesu per hoc et ipsius corpori et sanguini, quod ita' cotti die vel sepe a peccatoribus et peccatricibus manducatur. Et ita sibimet conplacent et ad invicem alludunt, et blandiuntur«, quasi iuste condempnantes et illos, qui sepe communicant, et illos, qui hortantur plebem Jhesu crucifixi et procurant crebram sacramenti 20 sumpcionem. Et ita miro modo facciose et subtiliter Sathan in ipsis operatur, ut auferant iuge dei sacrificium2 de medio colorate, et Antychristus super Jhesum Christum se exaltet'. Et pseudo christi et prophete, veros christos' dei et prophetas persequentes et occidentes, per hoc gloriam et honorem se repor 25 tasse gratulantur et iactant se in populo christiano, quatenus sic omnes alii sancti, hec videntes, frangantur occultentque se in caveis et speluncis', sicque" cadant stelle de celo3 et incipien- tes veram penitenciam relaxent relabanturque ad seculum et" ceteri intimorem mittanturl, ita ut non 30 audeant seculum relinquere vel desinere eidem confor 15 b e 2 [Nota] totum diligenter in marg. A (absc.). a capitolum XII. V. articuli in marg. A; rubr. B. C; tercium decimum C. d in tantum — videantur seq. sed del. A. e sub ipsis A. faciat A. g et 35 perfeccionem C. f vel seq., sed del. A; ras. seq. B; et seq. C. h ita C; procurat A, B. blandiantur add. in marg. m.x B; om. A. C. m post corr. B. n add. exaltat C. k christianos C. 1 et seq. A, C. in marg. m. x B; om. A, C. Cf. Joh. XVI, 2. Cf. Apoc. XI, 13. 3 Cf. Matth. XXIV, 29. Cf. Daniel. XI, 31. 40
Strana 168
168 Matthiae de Janoy Regulae, 1. IV, art. V, c. 12. mari aut inchoare opera penitencie, ne heretici, Beghardi vel huiusmodi appellantur, aut ne a predictis Choritis persecucionem paciantur. Et per hoc inpletur sermo, qui scriptus esta, quod draco cauda sua traxit stellas de celloi, et alia, que dicit2: »Fiat Dan coluber in via et cerastes in semita, mordens ungulas equi, ut cadat ascensor eius retrorsum.« Isti namque sunt Chorithe, qui sedulum et mitissimum virum Moysen3 et Aaron inpediunt et deturbantb. Isti sunt predicti, qui bonos predicatores et sanctos sacerdotes simplices et 10 devotos in veritate populi salutem amantes et operantes inpe diunt, criminantur, expellunt et persecuntur et faciunt plurimos valde viros, ydoneos ad opus spiritus Jhesu, id est ad edifica- cionem ecclesie, verbo et exemplo retrocedere a bono proposito et zelum dei iam indutum exuere, armaturamque dei in prepa- 15 racionem ewangelii pacis4 iam arreptam proicere', iuxta scriptu- ram, que dicit5: »Filii Effrem intendentes et mittentes arcum, conversi sunt in die belli«, permissione dei et periculosis tem- poribus et" nimis conpacto et forti corpore Antychristis ipsis talibus suffragantibus in id ipsum. Hii sunt amplius, prout de- 20 terminat apostolus", »qui sunt in epulis suis macule, convivantes sine timore, pascentes semetipsos, nubes sine aqua, que a ventis circumferuntur, arbores autumpnales infructuose, bis mortue, eradicate, fluctus feri maris, dispumantes suas confusiones, sydera errancia, quibus procella tenebrarum in eternum conservata est«. Et nota hic bene Judam, quomodo dicit primum »hii sunt macule convivantes«, per hoc exprimens vitam delicatam et quietam nostram, modernorum sacerdotum et clericorum Cui concordat Petrus, dicens': »Hii velud irracionabilia peccora, naturaliter in capcionem et in perniciem in hiis, que ignorant, 30 blasphemantes in corumpcione sua peribunt, percipientes merce dem iniusticie, voluptates existimantes dieie delicias, coinquina- cionis et macule deliciis affluentes, etc.« Ibidem dehinc sequitur 5 25 24 Nota m. p. A. a lin. superpos. a. m. A. 35 e dei C. 2 Gen. XLIX, 17. Cf. Apoc. XII, 4. Cf. Gen. XIV, 6 (Chorraei), a Cf. Eph. VI. I. Paral. IX, 19 et Numer. XII, 3 (Moyses vir mitissimus). II (induite vos armaturam Dei) et 15 (et calceati pedes in praeparatione 6 Cf. Job. XLI, 6 (de corpore Be 5 Psalm. LXXVII, 9. evangelii pacis). * ludæ 12—13. II. Petri II, 12—13. 40 hemoth). d b c ras. seq. B. conturbant C. om. C.
168 Matthiae de Janoy Regulae, 1. IV, art. V, c. 12. mari aut inchoare opera penitencie, ne heretici, Beghardi vel huiusmodi appellantur, aut ne a predictis Choritis persecucionem paciantur. Et per hoc inpletur sermo, qui scriptus esta, quod draco cauda sua traxit stellas de celloi, et alia, que dicit2: »Fiat Dan coluber in via et cerastes in semita, mordens ungulas equi, ut cadat ascensor eius retrorsum.« Isti namque sunt Chorithe, qui sedulum et mitissimum virum Moysen3 et Aaron inpediunt et deturbantb. Isti sunt predicti, qui bonos predicatores et sanctos sacerdotes simplices et 10 devotos in veritate populi salutem amantes et operantes inpe diunt, criminantur, expellunt et persecuntur et faciunt plurimos valde viros, ydoneos ad opus spiritus Jhesu, id est ad edifica- cionem ecclesie, verbo et exemplo retrocedere a bono proposito et zelum dei iam indutum exuere, armaturamque dei in prepa- 15 racionem ewangelii pacis4 iam arreptam proicere', iuxta scriptu- ram, que dicit5: »Filii Effrem intendentes et mittentes arcum, conversi sunt in die belli«, permissione dei et periculosis tem- poribus et" nimis conpacto et forti corpore Antychristis ipsis talibus suffragantibus in id ipsum. Hii sunt amplius, prout de- 20 terminat apostolus", »qui sunt in epulis suis macule, convivantes sine timore, pascentes semetipsos, nubes sine aqua, que a ventis circumferuntur, arbores autumpnales infructuose, bis mortue, eradicate, fluctus feri maris, dispumantes suas confusiones, sydera errancia, quibus procella tenebrarum in eternum conservata est«. Et nota hic bene Judam, quomodo dicit primum »hii sunt macule convivantes«, per hoc exprimens vitam delicatam et quietam nostram, modernorum sacerdotum et clericorum Cui concordat Petrus, dicens': »Hii velud irracionabilia peccora, naturaliter in capcionem et in perniciem in hiis, que ignorant, 30 blasphemantes in corumpcione sua peribunt, percipientes merce dem iniusticie, voluptates existimantes dieie delicias, coinquina- cionis et macule deliciis affluentes, etc.« Ibidem dehinc sequitur 5 25 24 Nota m. p. A. a lin. superpos. a. m. A. 35 e dei C. 2 Gen. XLIX, 17. Cf. Apoc. XII, 4. Cf. Gen. XIV, 6 (Chorraei), a Cf. Eph. VI. I. Paral. IX, 19 et Numer. XII, 3 (Moyses vir mitissimus). II (induite vos armaturam Dei) et 15 (et calceati pedes in praeparatione 6 Cf. Job. XLI, 6 (de corpore Be 5 Psalm. LXXVII, 9. evangelii pacis). * ludæ 12—13. II. Petri II, 12—13. 40 hemoth). d b c ras. seq. B. conturbant C. om. C.
Strana 169
De indignis sacerdotibus, qui timent dare sacramentum laicis. 169 in Juda ad propositumi: »sine timore pascentes semetipsos«, quod maxime et proprie respicit et arguit nos sacerdotes et clericos, qui sine timore digno et divina reverencia pascimus nos' ipsos cottidie corpore et sanguine Christi, pleno inmensa dei magestate, et contractamus' corde duro et fronte inpudica, ut apparet ex nostra conversacione indevota, non diiudicantes, quid sit corpus domini2, conducti in ide [325 a] et inbuti ex nimia familiaritate et depauperacione a spiritu Jhesu Christi et habundancia in nobis habituum carnalium iudiciorumque secun= dum sensum carnis3. Pascimus, inquam, siccine nosmet ipsos sine timore divino sacramento quasi nobis solis apropriato et prepa- rato" et quasi nos ipsi tantum simus digni, timemus autem illud ministrare nostris proximis deplebe sepe vel cottidie, licet poscentibus et bonis, ne simus forte rei corporis et sanguinis domini4, cum tamen scriptum 15 sit'5: »Qui autem manducaverit hunc panem aut calicem biberit indigne«, non autem dicit: »Qui ministraverit indignis«, quia hoc Christusmet fecit, ut dictum est superiuss. Minister hoc non valet evitare in hac vita. Sed addit apostolus': »Iudicium sibi manducat«, non alii alicui, id est non laycus ministro sibi 20 danti, nec minister manducat iudicium layco, sed unusquisque onus suum portabit in hac partes. Propter quod ibidem dici tur': »Probet autem seipsum homo«, scilicet quia sibi ipsi in- cumbit neccessitas vite vel mortis. Quod autem nos, huiusmodi ministros, hic notet apostolus increpare, qui sine timore nos 25 sacramento pascimus Christi Jhesu corporis, sancto autem populo ipsum sepe timemus ministrare, hoc planius dominus est locutus dicens1°: »Filii hominis, propheta de pastoribus Israel, propheta et dices pastoribus: Hec dicit dominus deus: Ve pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos. Nonne greges a pastoribus 30 pascuntur? Lac comedebatis et lanis operiebamini et quod cras- sum erat, occidebatis, gregem autem meum non pascebatis«. Et 10 d 28 Nota m. p. A. a pascunt se A, B. C. et preparato om. C. tempore C. b contractant A, B, C. non simus indigni C. e in id om. C. 35 est C. g hoc 2 Cf. Coloss. II, 18. Cf. 3 4 Cf. I. Cor. XI, 29. Judæ 12. l. c. 6 I. Cor. XI, 29. Cf. supra p. 7 et 151. I. Cor. XI, 27. * I. Cor. XI, 27. 10 I. Cor. XI, 28. Ezech. XXXIV, 2—3. Gal. VI, 5. 40
De indignis sacerdotibus, qui timent dare sacramentum laicis. 169 in Juda ad propositumi: »sine timore pascentes semetipsos«, quod maxime et proprie respicit et arguit nos sacerdotes et clericos, qui sine timore digno et divina reverencia pascimus nos' ipsos cottidie corpore et sanguine Christi, pleno inmensa dei magestate, et contractamus' corde duro et fronte inpudica, ut apparet ex nostra conversacione indevota, non diiudicantes, quid sit corpus domini2, conducti in ide [325 a] et inbuti ex nimia familiaritate et depauperacione a spiritu Jhesu Christi et habundancia in nobis habituum carnalium iudiciorumque secun= dum sensum carnis3. Pascimus, inquam, siccine nosmet ipsos sine timore divino sacramento quasi nobis solis apropriato et prepa- rato" et quasi nos ipsi tantum simus digni, timemus autem illud ministrare nostris proximis deplebe sepe vel cottidie, licet poscentibus et bonis, ne simus forte rei corporis et sanguinis domini4, cum tamen scriptum 15 sit'5: »Qui autem manducaverit hunc panem aut calicem biberit indigne«, non autem dicit: »Qui ministraverit indignis«, quia hoc Christusmet fecit, ut dictum est superiuss. Minister hoc non valet evitare in hac vita. Sed addit apostolus': »Iudicium sibi manducat«, non alii alicui, id est non laycus ministro sibi 20 danti, nec minister manducat iudicium layco, sed unusquisque onus suum portabit in hac partes. Propter quod ibidem dici tur': »Probet autem seipsum homo«, scilicet quia sibi ipsi in- cumbit neccessitas vite vel mortis. Quod autem nos, huiusmodi ministros, hic notet apostolus increpare, qui sine timore nos 25 sacramento pascimus Christi Jhesu corporis, sancto autem populo ipsum sepe timemus ministrare, hoc planius dominus est locutus dicens1°: »Filii hominis, propheta de pastoribus Israel, propheta et dices pastoribus: Hec dicit dominus deus: Ve pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos. Nonne greges a pastoribus 30 pascuntur? Lac comedebatis et lanis operiebamini et quod cras- sum erat, occidebatis, gregem autem meum non pascebatis«. Et 10 d 28 Nota m. p. A. a pascunt se A, B. C. et preparato om. C. tempore C. b contractant A, B, C. non simus indigni C. e in id om. C. 35 est C. g hoc 2 Cf. Coloss. II, 18. Cf. 3 4 Cf. I. Cor. XI, 29. Judæ 12. l. c. 6 I. Cor. XI, 29. Cf. supra p. 7 et 151. I. Cor. XI, 27. * I. Cor. XI, 27. 10 I. Cor. XI, 28. Ezech. XXXIV, 2—3. Gal. VI, 5. 40
Strana 170
170 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 13. 5 rogo, vide ibidem, scilicet Ezechiel XXXIIII totum capituluml, et considera', quam terribiliter tonat dominus contra nos sacer- dotes plebium vel curatos, qui non sumus solliciti dei populum, nostre dispensacioni conmissum, pascere dei verbo in voce per predicacionem et verbo caro facto per sacramenti Christi crebram administracionem. CAPITULUM DECIMUM TERCIUM. Responsio ad racionem quintam ante oppositam'. [Ad V.] Pro solucione aliarum racionum, que sequuntur2, est 10 notandum, quod, prout potest trahi ex ewangelio et ex hiis, que infra dicentur, istam celeberrimam cenam agni, id est manducacio nem cottidianam a sanctis christianis corporis' Christi in sacra- mento, apostoli et sancti patres ac doctores semper promoverunt et ad ipsam christianos varie“ induxerunt. Et illud de directo alludit voluntati sancti ewangelii in parabola de servis missis dicere invitatis, ut venirent ad cenam pro se pre paratam3. Et inde ad racionem dicitur, quod statutum Fabiani pape4 de sumpcione communie Christi corporis ter in anno, 20 vel quod post statutum est semel in anno omnibus laycis com municare, et Sother papa5, quod in cena domini, et decre- tum', quod quolibet anno, et omnia similia, illa sunt intelli- genda non quidem prohibicio volencium frequenten communicare vel cottidie, sed conpulsio eorum, qui noluerunt 25 frequenter communicare Christi corpori, saltem ad raram com- munionem', ita quod non est statutum, quod christiani maxime ter in anno communicent aut semel in anno, sed mandatum est, ut negligentes christiani minime ter in anno vel" semel commu 15 30 35 9 Nota totum diligenter A. a b qualis seq., sed del. A. in marg. A; rubr. B, C. d e vane corr. varie A, B, bene C. conmunione C. g conpellantur seq. C. add. in marg. A. h vel — 3am 1 2 Vide supra pag. 16 sq. Ezech. XXXIV per totum. Cf. Matth. XXII, 2 sq. Cf. Decr. Grat. p. III. de consecr. d. II, c. 16 (ed. Friedberg, CIС. I, 1319). Cf. Decret. Grat. p. III. de consecr. d. II, c. XVII (ed. Friedberg CIC. I, 1320). Hoc statutum promulgatum est in conc. Later. IV, c. 21 a papa Innocentio III. (allatum in S. Thomae S. Theol. 3, q. 80, 10 ad 5). Cf. Denzinger Enchiridion symbolorum, 124. c corpus C. ras. seq. B.
170 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 13. 5 rogo, vide ibidem, scilicet Ezechiel XXXIIII totum capituluml, et considera', quam terribiliter tonat dominus contra nos sacer- dotes plebium vel curatos, qui non sumus solliciti dei populum, nostre dispensacioni conmissum, pascere dei verbo in voce per predicacionem et verbo caro facto per sacramenti Christi crebram administracionem. CAPITULUM DECIMUM TERCIUM. Responsio ad racionem quintam ante oppositam'. [Ad V.] Pro solucione aliarum racionum, que sequuntur2, est 10 notandum, quod, prout potest trahi ex ewangelio et ex hiis, que infra dicentur, istam celeberrimam cenam agni, id est manducacio nem cottidianam a sanctis christianis corporis' Christi in sacra- mento, apostoli et sancti patres ac doctores semper promoverunt et ad ipsam christianos varie“ induxerunt. Et illud de directo alludit voluntati sancti ewangelii in parabola de servis missis dicere invitatis, ut venirent ad cenam pro se pre paratam3. Et inde ad racionem dicitur, quod statutum Fabiani pape4 de sumpcione communie Christi corporis ter in anno, 20 vel quod post statutum est semel in anno omnibus laycis com municare, et Sother papa5, quod in cena domini, et decre- tum', quod quolibet anno, et omnia similia, illa sunt intelli- genda non quidem prohibicio volencium frequenten communicare vel cottidie, sed conpulsio eorum, qui noluerunt 25 frequenter communicare Christi corpori, saltem ad raram com- munionem', ita quod non est statutum, quod christiani maxime ter in anno communicent aut semel in anno, sed mandatum est, ut negligentes christiani minime ter in anno vel" semel commu 15 30 35 9 Nota totum diligenter A. a b qualis seq., sed del. A. in marg. A; rubr. B, C. d e vane corr. varie A, B, bene C. conmunione C. g conpellantur seq. C. add. in marg. A. h vel — 3am 1 2 Vide supra pag. 16 sq. Ezech. XXXIV per totum. Cf. Matth. XXII, 2 sq. Cf. Decr. Grat. p. III. de consecr. d. II, c. 16 (ed. Friedberg, CIС. I, 1319). Cf. Decret. Grat. p. III. de consecr. d. II, c. XVII (ed. Friedberg CIC. I, 1320). Hoc statutum promulgatum est in conc. Later. IV, c. 21 a papa Innocentio III. (allatum in S. Thomae S. Theol. 3, q. 80, 10 ad 5). Cf. Denzinger Enchiridion symbolorum, 124. c corpus C. ras. seq. B.
Strana 171
Statuta ecclesiastica de communione sacramenti. 171 nicarent, conpulsi ad hoca per mandatum. Et per hoc habes sa tisfactumb ad racionem 3am vel anteoppositum de statutis patrum super manducacione a plebibus sacramenti. Et de hoc vide infra copiosius in responsione ad statutum archiepiscopi Pragensisl. Et ad hoc, quod in racione dicitur, quod hoc requirebat habundancia iniquitatis et refrigerium caritatis2 in christianis, ut scilicet fieret restriccio illius crebre et cottidiane communionis divini sacramenti, illud simpliciter est negandum, et dicendum est, quod ymmo e converso habundancia iniquitatis“ et caritatis refrigerium in christianis fuerant causa, quare patres sancti conpulerunt per precepta et sub mortali peccato manducare corpus Christi com muniter christianos minimee semel in anno et hoc ordine, quia habundancia iniquitatis fecit resolutos christianos et negligentes circa ecclesie sacramenta, ita quod ipsa ceperunt non curare, et refrigerium caritatis hoc effecit in hominibus, quod magis ac magis' obmisserunt christiani ad corpus Christi manducandum festinare et ipsum frequentare. Et quanto magis obmise runt christiani frequentare suum panem vite3 commu niter suumque robur contra omnem iniquitatem et suum incen 20 dium seu ignem ad caritatem, tanto magis semper et continue ac potenter invaluit iniquitas et refriguit caritas multorum. Et sic dominus Jhesus venit christianis in oblivio nem, quoniam effectus memorie Christi in christianis est crebra manducacio sui corporis et sanguinis, quia scriptum est4: »Hec 25 quocienscumque feceritis, in“ mei memoriam facietis.« Et David5: »Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator dominus; escam dedit timentibus se.« Patres igitur sancti, spiritu sancto in id gubernati, providentes remedia contra refrigerium caritatis et habundanciam [325b] ini- 30 quitatis et per consequens contra dampnosam negligenciam, sta tuerunt illis' negligentibus, ut christianus populus ter in anno 5 10 15 8 Nota m. p. A. a ita B, C; absc. A. b absc. A; est seq. A, B. add. in marg. m. x B ; e om. C. 35 d conpulerunt per precepta seq., sed del. A. ut C; om. A. f lin. superpos. m. x B ; om. A, C, D. g in —facietis om. D. misericors — h cenabo cum illo et ipse mecum om. D. i illud C. 1 Cf. supra artic. I, pag. 18. Infra de re agitur in cap. XXI, p. 196. Cf. Matth. XXIV. 12. 3 Johann. VI, 35. Luc. XXII, 19 (libere allatum). Psalm. CX, 4—5. 2 5 40
Statuta ecclesiastica de communione sacramenti. 171 nicarent, conpulsi ad hoca per mandatum. Et per hoc habes sa tisfactumb ad racionem 3am vel anteoppositum de statutis patrum super manducacione a plebibus sacramenti. Et de hoc vide infra copiosius in responsione ad statutum archiepiscopi Pragensisl. Et ad hoc, quod in racione dicitur, quod hoc requirebat habundancia iniquitatis et refrigerium caritatis2 in christianis, ut scilicet fieret restriccio illius crebre et cottidiane communionis divini sacramenti, illud simpliciter est negandum, et dicendum est, quod ymmo e converso habundancia iniquitatis“ et caritatis refrigerium in christianis fuerant causa, quare patres sancti conpulerunt per precepta et sub mortali peccato manducare corpus Christi com muniter christianos minimee semel in anno et hoc ordine, quia habundancia iniquitatis fecit resolutos christianos et negligentes circa ecclesie sacramenta, ita quod ipsa ceperunt non curare, et refrigerium caritatis hoc effecit in hominibus, quod magis ac magis' obmisserunt christiani ad corpus Christi manducandum festinare et ipsum frequentare. Et quanto magis obmise runt christiani frequentare suum panem vite3 commu niter suumque robur contra omnem iniquitatem et suum incen 20 dium seu ignem ad caritatem, tanto magis semper et continue ac potenter invaluit iniquitas et refriguit caritas multorum. Et sic dominus Jhesus venit christianis in oblivio nem, quoniam effectus memorie Christi in christianis est crebra manducacio sui corporis et sanguinis, quia scriptum est4: »Hec 25 quocienscumque feceritis, in“ mei memoriam facietis.« Et David5: »Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator dominus; escam dedit timentibus se.« Patres igitur sancti, spiritu sancto in id gubernati, providentes remedia contra refrigerium caritatis et habundanciam [325b] ini- 30 quitatis et per consequens contra dampnosam negligenciam, sta tuerunt illis' negligentibus, ut christianus populus ter in anno 5 10 15 8 Nota m. p. A. a ita B, C; absc. A. b absc. A; est seq. A, B. add. in marg. m. x B ; e om. C. 35 d conpulerunt per precepta seq., sed del. A. ut C; om. A. f lin. superpos. m. x B ; om. A, C, D. g in —facietis om. D. misericors — h cenabo cum illo et ipse mecum om. D. i illud C. 1 Cf. supra artic. I, pag. 18. Infra de re agitur in cap. XXI, p. 196. Cf. Matth. XXIV. 12. 3 Johann. VI, 35. Luc. XXII, 19 (libere allatum). Psalm. CX, 4—5. 2 5 40
Strana 172
172 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 14. vel minime semel sumeret divinum sacramentum, quatenus saltem sic semen et memoriale domini Jhesu esset in ipsis relictum, ut non essent quasi Sodoma neque perirent quasi Gomorra secun- dum verbum Ysaie inquientis1: »Nisi dominus reliquisset nobis 5 semen,« et cetera. CAPITULUM DECIMUM QUARTUM. Responsio ad racionem sextama. [Ad VI.] Adb hoc vero, quod in racione subiungitur, puta »ut ante [sint] per ieiunium quadragesime diutinum et elemosinas 10 preparati«2 etc. ibidem, habes satis dictum per beatum Johan nem Crisostomum' super ad Hebreos sermone XVII, cuius verba invenies supra in tractatu III°, distinccione 3a capitulo [23]3, et infra in hoc, articulo VI, capitulo4 et in tractatu V. huius distinccione [II], capitulo [14]5. Et quantum est ad presens, potest 15 dici, quod si hoc sacramentum, de quo sermo, esset cibus tantum corporis, forte posset aliqualem" colorem producere', illud in ra- cione, quamvis tamen esset favere Judaicis supersticionibus, qui nimis' apparatum atque mundiciam corporalem attendebant, propter quod" et discipulos increpabanté, quod puta non lotis 20 manibus audebant panem manducare. Quorum superfluam solli- citudinem piissimus Jhesus ibidem removit a christianis, non quidem mundiciam carnis, que omnino mundari non potest, velh mundiciam corporum, que omnia sunt vanitas", sed magis mundiciam cordis et puritatem animorum docendo, instituendo. Cum igitur iste cibus et potus, scilicet divinum sacramentum, sit cibus et potus non tantum corporum, sed animorum, non carnis et sanguinis, sed spiritus, propterea non usquequaque cura carnis christiano est habenda per corporalem exercitacionem, que 25 30 35 8 [Nota] totum diligenter (absc.) A. 20 Nota bene m. p. A. a e post corr. A. add. in marg. A; rubr. B. C. b de C. d aliquem f ad lin. superpos. seq. C. corr. aliqualem A. e ita C; productum A, B. g om. A, B. h sed nec C. scilicet —potus add. in marg. m. x B; om. A, C. 2 v. supra artic. I. p. 16, 19. 1 3 v. lib. III. tr. 3, c. 23, Is. I, 9. 4 Verba haec beati Joh. Chrysostomi in articulo in vol. II, p. 125—127. 5 VI. non adducuntur. v. libri V. dist. II, c. 14, MS. bibl. Clem. III A 10, Cf. Matth. XV, I sq. Cf. Eccle. I, 2 (et omnia vanitas). f. 116b.
172 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 14. vel minime semel sumeret divinum sacramentum, quatenus saltem sic semen et memoriale domini Jhesu esset in ipsis relictum, ut non essent quasi Sodoma neque perirent quasi Gomorra secun- dum verbum Ysaie inquientis1: »Nisi dominus reliquisset nobis 5 semen,« et cetera. CAPITULUM DECIMUM QUARTUM. Responsio ad racionem sextama. [Ad VI.] Adb hoc vero, quod in racione subiungitur, puta »ut ante [sint] per ieiunium quadragesime diutinum et elemosinas 10 preparati«2 etc. ibidem, habes satis dictum per beatum Johan nem Crisostomum' super ad Hebreos sermone XVII, cuius verba invenies supra in tractatu III°, distinccione 3a capitulo [23]3, et infra in hoc, articulo VI, capitulo4 et in tractatu V. huius distinccione [II], capitulo [14]5. Et quantum est ad presens, potest 15 dici, quod si hoc sacramentum, de quo sermo, esset cibus tantum corporis, forte posset aliqualem" colorem producere', illud in ra- cione, quamvis tamen esset favere Judaicis supersticionibus, qui nimis' apparatum atque mundiciam corporalem attendebant, propter quod" et discipulos increpabanté, quod puta non lotis 20 manibus audebant panem manducare. Quorum superfluam solli- citudinem piissimus Jhesus ibidem removit a christianis, non quidem mundiciam carnis, que omnino mundari non potest, velh mundiciam corporum, que omnia sunt vanitas", sed magis mundiciam cordis et puritatem animorum docendo, instituendo. Cum igitur iste cibus et potus, scilicet divinum sacramentum, sit cibus et potus non tantum corporum, sed animorum, non carnis et sanguinis, sed spiritus, propterea non usquequaque cura carnis christiano est habenda per corporalem exercitacionem, que 25 30 35 8 [Nota] totum diligenter (absc.) A. 20 Nota bene m. p. A. a e post corr. A. add. in marg. A; rubr. B. C. b de C. d aliquem f ad lin. superpos. seq. C. corr. aliqualem A. e ita C; productum A, B. g om. A, B. h sed nec C. scilicet —potus add. in marg. m. x B; om. A, C. 2 v. supra artic. I. p. 16, 19. 1 3 v. lib. III. tr. 3, c. 23, Is. I, 9. 4 Verba haec beati Joh. Chrysostomi in articulo in vol. II, p. 125—127. 5 VI. non adducuntur. v. libri V. dist. II, c. 14, MS. bibl. Clem. III A 10, Cf. Matth. XV, I sq. Cf. Eccle. I, 2 (et omnia vanitas). f. 116b.
Strana 173
Christianus debet esse semper praeparatus ad communionem. 173 ad modicum est“ utilis penes apostolum1, neque mundicia corporis est valde ponderanda [eius], qui cupit cum sacramento Christi corporis et sanguinis se ipsum sociares, sed magis veritas et humiliacio spiritus et mundicia cordis, ad que' disciplina carnis et honestas exterioris" neccessarie conse quuntur. Cume itaque iterum corpus et sanguis Christi in sacra mento sint vita et spiritus et sumantur in spiritum et mentem hominis christiani, non corpora ad manducacionem sunt prepa- randa summopere, sed spiritus et mentes sunt ad hoc preparande; quod expresse notavit“ Augustinus, dicens2: »Quid paras 10 dentemb, crede et manducasti«! Enimvero ad preparationem spi- rituum vel animorum non est neccessarium habere tem pus dierum quadraginta in christianis, quia spiritus in christiano debet esse semper »vadens et non rediens«3, debet esse semper elevatus per desiderium et oracionem, existens capax semper divinarum impressionum 4, debet semper vigilare succin tus lumbis suis et habens lucernam in manibus“, debet, inquam, ubique esse promptus ad suum panem manducandum secundum dominum Jhesum Christum, qui ultimum verbum doctrine nobis' reliquit pro insignil testamento dicens': »Vigilate et orate, 20 ne intretis in temptacionem;« et ad propositum: »Spiritus," inquit, »promptus est, caro autem infirma.« Et alibi“: »Beati sunt servi illim, quos cum venerit dominus et" invenerit vigi- lantes;" et tunc ad propositum. »Amen, dico vobis, [quod pre cinget se et] faciet illos discumbere, et transiens ministrabit illis.« 25 Et iterum ad idem8: »Ut, cum venerit et pulsaverit, confestim apperiant ei.« Cuius pulsacionis intencionem et apercionis mer cedem alibi designavit, dicens?: »Ego sto ad hostium et pulso, si quis vocem meam audierit et apperuerit michi ianuam, introibo ad illum° et cenabo cum illo et ipse mecum.« 5 15 30 6 Nota communicacionem corporis Christi m. p. A. a add. in marg. a. m. A ; om. B. b saciare C. atque C. f lin. superpos. A ; om. B, C. rior C. e que seq., sed del. A. seq. C. h et ventrem seq. C. nobis seq. A; del. B, om. C. i n om. C. o illam corr. illum A. signi C. m om. B. 2 Cf. S. Augustini de remedio paenitentiæ (tract. Cf. I. Tim. IV. 8. XXV in Joann. n. 12); all. in Decreto Grat. p. III. de consecr. dist. II, c. 47 3 Cf. Psalm. LXXVII, 39. (ed. Friedberg p. 1331). quæ voces mysticae 5 de biblia non proveniunt. Cf. Luc. XII, 33: »Sint lumbi vestri praecincti 6 Matth. XXVI, 41. et lucernae ardentes in manibus vestris.« 8 9 Apoc. III, 20. Luc. XII, 36. XII, 36. d exte g magis k del. A. 35 Luc. 40
Christianus debet esse semper praeparatus ad communionem. 173 ad modicum est“ utilis penes apostolum1, neque mundicia corporis est valde ponderanda [eius], qui cupit cum sacramento Christi corporis et sanguinis se ipsum sociares, sed magis veritas et humiliacio spiritus et mundicia cordis, ad que' disciplina carnis et honestas exterioris" neccessarie conse quuntur. Cume itaque iterum corpus et sanguis Christi in sacra mento sint vita et spiritus et sumantur in spiritum et mentem hominis christiani, non corpora ad manducacionem sunt prepa- randa summopere, sed spiritus et mentes sunt ad hoc preparande; quod expresse notavit“ Augustinus, dicens2: »Quid paras 10 dentemb, crede et manducasti«! Enimvero ad preparationem spi- rituum vel animorum non est neccessarium habere tem pus dierum quadraginta in christianis, quia spiritus in christiano debet esse semper »vadens et non rediens«3, debet esse semper elevatus per desiderium et oracionem, existens capax semper divinarum impressionum 4, debet semper vigilare succin tus lumbis suis et habens lucernam in manibus“, debet, inquam, ubique esse promptus ad suum panem manducandum secundum dominum Jhesum Christum, qui ultimum verbum doctrine nobis' reliquit pro insignil testamento dicens': »Vigilate et orate, 20 ne intretis in temptacionem;« et ad propositum: »Spiritus," inquit, »promptus est, caro autem infirma.« Et alibi“: »Beati sunt servi illim, quos cum venerit dominus et" invenerit vigi- lantes;" et tunc ad propositum. »Amen, dico vobis, [quod pre cinget se et] faciet illos discumbere, et transiens ministrabit illis.« 25 Et iterum ad idem8: »Ut, cum venerit et pulsaverit, confestim apperiant ei.« Cuius pulsacionis intencionem et apercionis mer cedem alibi designavit, dicens?: »Ego sto ad hostium et pulso, si quis vocem meam audierit et apperuerit michi ianuam, introibo ad illum° et cenabo cum illo et ipse mecum.« 5 15 30 6 Nota communicacionem corporis Christi m. p. A. a add. in marg. a. m. A ; om. B. b saciare C. atque C. f lin. superpos. A ; om. B, C. rior C. e que seq., sed del. A. seq. C. h et ventrem seq. C. nobis seq. A; del. B, om. C. i n om. C. o illam corr. illum A. signi C. m om. B. 2 Cf. S. Augustini de remedio paenitentiæ (tract. Cf. I. Tim. IV. 8. XXV in Joann. n. 12); all. in Decreto Grat. p. III. de consecr. dist. II, c. 47 3 Cf. Psalm. LXXVII, 39. (ed. Friedberg p. 1331). quæ voces mysticae 5 de biblia non proveniunt. Cf. Luc. XII, 33: »Sint lumbi vestri praecincti 6 Matth. XXVI, 41. et lucernae ardentes in manibus vestris.« 8 9 Apoc. III, 20. Luc. XII, 36. XII, 36. d exte g magis k del. A. 35 Luc. 40
Strana 174
174 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. V, c. 14. Spiritus igitur debet esse semper promptus1 in christiano et erectus“ ad suum panem. Quodsi forte est spiritus in eo non preparatus' et' tunc, quoniam spiritus potest subito preparari, tum quia spiritus seu mens aut voluntas non requirit tempus, non locum — hiis enim corpora sunt subiecta, non mens, non spiritus hominis“, sed omnino suas operaciones agunt extra tempus et locum — tume quia actus mentis et spiritus, precipue quoad divina, sunt sine motu successivo, quoniam sunt indivi- sibilium' ad indivisibilia supra locum et tempus, que deferunt 10 successionem: tum preparacio spiritus hominis vel mentis non est digna ab homine neque potest digna esse, sed magis a spiritu Jhesu Christi', qui est omni- potens et non admittit partis post partem successionem in suis propriis, puta spiritualibus, quoniam illud esset inpossibile ad 15 terminum, ad quem volitum, veniendih. Propter quod dictum est2: »Nescit tarda molimina spiritus sancti gracia.« Et alibi scriptum est3: »Factus est repente sonus advenientis spiritus' vehementis." Ex quibus limpide colligitur, quod frustra sibi conquirunt 20 animarum suarum" dispendia, qui ob preparacionem corporalem" vel ampliorem secundum doctrinas hominum elongant se ipsos a suo cibo cottidiano, summe neccessario et summe preparativo atque dignificativo spirituum nostrorum et animarum. Per' quod, si vis, accipe satisfactum ad id, quod adductum est" in racione. Ad illud autem, quod dicitur in racione, puta quod illud, scilicet semel in anno sumere sacramentum ante pascha a com- munitate christiana, concordat cum figura agni paschalis et cum memoria, quam agit ecclesia dominice passionis, ad illud, inquam, habes in multis locis huius libri satisfactum', puta quod 30 oblacio [326a] agni paschalis semel in anno non est signifi- cacio manducacionis sacramenti a christianis, sed est siga nificacio mortis semel tantum conplete Jhesu Christi, et ita 5 25 sed potest subito tunc preparari seq. D. c quo corr. ex eretus A. b tum— quia hec omnia suas... ita seq. D. e d niam seq., sed del. A. f indimisibilium A. g quia nescit tarda ita seq. D. 35 successionem om. D. h veniens C. nolimina B. k iterum ita seq. D. 1 de celo seq. D. i m spiritus — quod om. D. n sua C. ° ita B. C, D; cornalem (!) A. p per quod — adducitur om. D. q add. in marg. A; om. B. add. in r marg. m. x B. 2 3 Cf. Matth. XXVI, 41. Act. II, 2. phrasis non est biblica. 40 a
174 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. V, c. 14. Spiritus igitur debet esse semper promptus1 in christiano et erectus“ ad suum panem. Quodsi forte est spiritus in eo non preparatus' et' tunc, quoniam spiritus potest subito preparari, tum quia spiritus seu mens aut voluntas non requirit tempus, non locum — hiis enim corpora sunt subiecta, non mens, non spiritus hominis“, sed omnino suas operaciones agunt extra tempus et locum — tume quia actus mentis et spiritus, precipue quoad divina, sunt sine motu successivo, quoniam sunt indivi- sibilium' ad indivisibilia supra locum et tempus, que deferunt 10 successionem: tum preparacio spiritus hominis vel mentis non est digna ab homine neque potest digna esse, sed magis a spiritu Jhesu Christi', qui est omni- potens et non admittit partis post partem successionem in suis propriis, puta spiritualibus, quoniam illud esset inpossibile ad 15 terminum, ad quem volitum, veniendih. Propter quod dictum est2: »Nescit tarda molimina spiritus sancti gracia.« Et alibi scriptum est3: »Factus est repente sonus advenientis spiritus' vehementis." Ex quibus limpide colligitur, quod frustra sibi conquirunt 20 animarum suarum" dispendia, qui ob preparacionem corporalem" vel ampliorem secundum doctrinas hominum elongant se ipsos a suo cibo cottidiano, summe neccessario et summe preparativo atque dignificativo spirituum nostrorum et animarum. Per' quod, si vis, accipe satisfactum ad id, quod adductum est" in racione. Ad illud autem, quod dicitur in racione, puta quod illud, scilicet semel in anno sumere sacramentum ante pascha a com- munitate christiana, concordat cum figura agni paschalis et cum memoria, quam agit ecclesia dominice passionis, ad illud, inquam, habes in multis locis huius libri satisfactum', puta quod 30 oblacio [326a] agni paschalis semel in anno non est signifi- cacio manducacionis sacramenti a christianis, sed est siga nificacio mortis semel tantum conplete Jhesu Christi, et ita 5 25 sed potest subito tunc preparari seq. D. c quo corr. ex eretus A. b tum— quia hec omnia suas... ita seq. D. e d niam seq., sed del. A. f indimisibilium A. g quia nescit tarda ita seq. D. 35 successionem om. D. h veniens C. nolimina B. k iterum ita seq. D. 1 de celo seq. D. i m spiritus — quod om. D. n sua C. ° ita B. C, D; cornalem (!) A. p per quod — adducitur om. D. q add. in marg. A; om. B. add. in r marg. m. x B. 2 3 Cf. Matth. XXVI, 41. Act. II, 2. phrasis non est biblica. 40 a
Strana 175
Christianos non decet semel tantum in anno communicare. 175 in nullo est hoc ad propositum, quod adducitur. Absit autem hoc a christianis, quod debeant solum semel in anno agere me moriam dominice passionis, que continuis momentis debet in ipsorum pectoribus demorari, sicut scriptum est1: »Fasciculus mirre dilectus meus michi, inter ubera mea comorabitur.« Et iterum in propheta2: »Memoria memor ero et tabescet in me anima mea." Atque iterum3: »Pone me signaculum super cor tuum.« Sicut itaque debet esse in christiano populo incessabilis memorias do- mini Jhesu passionum seu crebra et cottidiana, ita hoc sacra- mentum, de quo sermo, debet" creberrime et cottidie a christianis 10 sanctis pro eo ipso manducari et potari, quoniam ipsum est summa et substancia unica proposita christianis ad agendum per illud' memoriam continuam pas sionum Jhesu Christi, prout“ dicit dominus4: »Hoc facietis in meam conmemoracionem.« Et David": »Memoriam fecit suorum 15 mirabilium", etc. Hoc autem, quod christiani et maxime com munitas celebrius agit memoriam passionum domini Jhesu in magna sexta feria ante pascha, hoc solum facite tempus illud anni privilegiatum et singulare et exortacio rudium et negligencium, qui multum ab observanciis huiusmodi temporum anni innos 20 vantur et conmoventur ad devocionem, sicuti et“ per alia corpo- ralia instrumenta et occasiones, quod est vel debet esse non valde magnum christiano, qui spiritu vivit et spiritu debet ambulares. 5 CAPITULUM DECIMUM QUINTUM. Responsio ad correlarium vel inconveniens illatum'. 25 [Ad VII] Tunc' ad hoc, quod postea inproperative dicitur" »Qual igitur temeritate quidam" de plebe audent«, etc. Ad quod dicitur, quod non est temeritas illa eorum instancia, sed gracia Christi Jhesu in eis et veritas", ex quibus 26 Nota totum diligenter A. 29 De inportunitate A. a ita C, D ; om. A, B; domini —cottidiana om. D. bom. C ; celeberrime C, c hoc D. d prout — fecit etc. om. D. f quod C. g om. C. e fecit C. h in marg. (absc.) A; rubr. B, C. i Tunc — debet preparari om. D. k ad n non seq., sed del. A; modo seq. C. 35 seq. C. I quia corr. qua A, B. n et veritas add. in marg. m. x B; om. A, C. 3 Cant. VIII, 6. Luc. XXII, 19. Cant. I, 12. 2 Thren. III, 20. 7 v. supra p. 17. Psalm. CX, 4. Cf. Galat. V, 25. 5 30
Christianos non decet semel tantum in anno communicare. 175 in nullo est hoc ad propositum, quod adducitur. Absit autem hoc a christianis, quod debeant solum semel in anno agere me moriam dominice passionis, que continuis momentis debet in ipsorum pectoribus demorari, sicut scriptum est1: »Fasciculus mirre dilectus meus michi, inter ubera mea comorabitur.« Et iterum in propheta2: »Memoria memor ero et tabescet in me anima mea." Atque iterum3: »Pone me signaculum super cor tuum.« Sicut itaque debet esse in christiano populo incessabilis memorias do- mini Jhesu passionum seu crebra et cottidiana, ita hoc sacra- mentum, de quo sermo, debet" creberrime et cottidie a christianis 10 sanctis pro eo ipso manducari et potari, quoniam ipsum est summa et substancia unica proposita christianis ad agendum per illud' memoriam continuam pas sionum Jhesu Christi, prout“ dicit dominus4: »Hoc facietis in meam conmemoracionem.« Et David": »Memoriam fecit suorum 15 mirabilium", etc. Hoc autem, quod christiani et maxime com munitas celebrius agit memoriam passionum domini Jhesu in magna sexta feria ante pascha, hoc solum facite tempus illud anni privilegiatum et singulare et exortacio rudium et negligencium, qui multum ab observanciis huiusmodi temporum anni innos 20 vantur et conmoventur ad devocionem, sicuti et“ per alia corpo- ralia instrumenta et occasiones, quod est vel debet esse non valde magnum christiano, qui spiritu vivit et spiritu debet ambulares. 5 CAPITULUM DECIMUM QUINTUM. Responsio ad correlarium vel inconveniens illatum'. 25 [Ad VII] Tunc' ad hoc, quod postea inproperative dicitur" »Qual igitur temeritate quidam" de plebe audent«, etc. Ad quod dicitur, quod non est temeritas illa eorum instancia, sed gracia Christi Jhesu in eis et veritas", ex quibus 26 Nota totum diligenter A. 29 De inportunitate A. a ita C, D ; om. A, B; domini —cottidiana om. D. bom. C ; celeberrime C, c hoc D. d prout — fecit etc. om. D. f quod C. g om. C. e fecit C. h in marg. (absc.) A; rubr. B, C. i Tunc — debet preparari om. D. k ad n non seq., sed del. A; modo seq. C. 35 seq. C. I quia corr. qua A, B. n et veritas add. in marg. m. x B; om. A, C. 3 Cant. VIII, 6. Luc. XXII, 19. Cant. I, 12. 2 Thren. III, 20. 7 v. supra p. 17. Psalm. CX, 4. Cf. Galat. V, 25. 5 30
Strana 176
176 Matthiae de Janov, Regulae 1. IV, art. V, c. 15. audent non quidem malo ausu“ et vicioso, qui est irracionabiliter et ad indebitum, sed sancto et bono ausu, qui est ex confidencia in deum et ad debitum suum dictatus sana racione, consilio et scriptu ris. Quod autem illorum talium, quos racio assumit, puta inportune requirencium manducare suum panem et pro se preparatum sepe vel cottidie de manibus sacerdotum, non sit temeritas, patet, quia hoc venit in eis ex neccessitate et propter summam utilitatem, quod optant sepe panem sue vite manducare. Item venit ipsis ex sana racione et magna fide in Christum 10 Jhesum etb speë viva, igitur non est temeritas. Item venit hoc in" ipsis, id est esuries sacramenti et sitis, ex operacione precise spiritus sancti et ipsius consilio, quemad- modum habes hoc in isto tractatu ete sequenti manifeste de monstratuml, igitur non est temeritas. Item venit hoc in ipsis 15 ex certis et multis sanctis scripturis Novi et Veteris testamenti et sanctorum doctorum, necnon modernorum, quemadmodum habes hoc limpide demonstratum in tractatu" primo huius 2, in tractatu 3°3 et in tractatu V° huius libri per totum4. Item illud, quod requirunt diligenter suum panem de manibus sacerdotum, 20 et illud, quod nimis importune requirunt sancti plebei«, habent ex oracione sancta sua et dominica, qua dicunt ad deum': »Pater noster, qui es in celis, panem nostrum cottidianum da nobis hodie.« Ecce, unica et sola maxima instruccio atque insti- tucio populi christiani, puta, quod diligenter et cum festinacione 25 sit huius panis inquisicio a deo patre, qui est in celis. Et si ita a patre illo, qui est in celis, cur [non] multo magis a sacerdote, qui est pater in terris solum participative vel in locis patris celestis ad hoc positus dei parvulis et filiis, ut ab ipso iste panis requi- ratur, et cum alias sacerdos non dat suum panem pueris et par- 30 vulis dei, sed dat ipsis panem ipsorum a deo patre ipsis' iam datum et pro ipsis preparatum, vel qui pro ipsis iam datus, per sacerdotem debet preparari. 5 — a om. C. b om. A, B. C vite seq., sed del. A; vite seq. C. drom. C. e et—limpide add. in marg. a. m. C. f limpide est (est lin. superpos.) seq. C. h et lin. superpos. seq. B; libri seq. C. 1 om. C. 35 g in tractatu om. C. k add. in marg. m. x B. 1lin. superpos. m.x B; om. cet. cod. 1 v. infra c. 18 et 19, et l. V, dist. VII, c. 6. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 132b.) 2 v. l. I, tract. I, in vol. I, p. 51 sq. 3 v. l. III, tr. 3, in vol. II, p. 68 sq. 1/ v. l. V, dist. II, c. 10—14. (MS. bibl. Clem. III A. 10, f. 115a sq.) 40 ' Luc. XI, 2—3.
176 Matthiae de Janov, Regulae 1. IV, art. V, c. 15. audent non quidem malo ausu“ et vicioso, qui est irracionabiliter et ad indebitum, sed sancto et bono ausu, qui est ex confidencia in deum et ad debitum suum dictatus sana racione, consilio et scriptu ris. Quod autem illorum talium, quos racio assumit, puta inportune requirencium manducare suum panem et pro se preparatum sepe vel cottidie de manibus sacerdotum, non sit temeritas, patet, quia hoc venit in eis ex neccessitate et propter summam utilitatem, quod optant sepe panem sue vite manducare. Item venit ipsis ex sana racione et magna fide in Christum 10 Jhesum etb speë viva, igitur non est temeritas. Item venit hoc in" ipsis, id est esuries sacramenti et sitis, ex operacione precise spiritus sancti et ipsius consilio, quemad- modum habes hoc in isto tractatu ete sequenti manifeste de monstratuml, igitur non est temeritas. Item venit hoc in ipsis 15 ex certis et multis sanctis scripturis Novi et Veteris testamenti et sanctorum doctorum, necnon modernorum, quemadmodum habes hoc limpide demonstratum in tractatu" primo huius 2, in tractatu 3°3 et in tractatu V° huius libri per totum4. Item illud, quod requirunt diligenter suum panem de manibus sacerdotum, 20 et illud, quod nimis importune requirunt sancti plebei«, habent ex oracione sancta sua et dominica, qua dicunt ad deum': »Pater noster, qui es in celis, panem nostrum cottidianum da nobis hodie.« Ecce, unica et sola maxima instruccio atque insti- tucio populi christiani, puta, quod diligenter et cum festinacione 25 sit huius panis inquisicio a deo patre, qui est in celis. Et si ita a patre illo, qui est in celis, cur [non] multo magis a sacerdote, qui est pater in terris solum participative vel in locis patris celestis ad hoc positus dei parvulis et filiis, ut ab ipso iste panis requi- ratur, et cum alias sacerdos non dat suum panem pueris et par- 30 vulis dei, sed dat ipsis panem ipsorum a deo patre ipsis' iam datum et pro ipsis preparatum, vel qui pro ipsis iam datus, per sacerdotem debet preparari. 5 — a om. C. b om. A, B. C vite seq., sed del. A; vite seq. C. drom. C. e et—limpide add. in marg. a. m. C. f limpide est (est lin. superpos.) seq. C. h et lin. superpos. seq. B; libri seq. C. 1 om. C. 35 g in tractatu om. C. k add. in marg. m. x B. 1lin. superpos. m.x B; om. cet. cod. 1 v. infra c. 18 et 19, et l. V, dist. VII, c. 6. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 132b.) 2 v. l. I, tract. I, in vol. I, p. 51 sq. 3 v. l. III, tr. 3, in vol. II, p. 68 sq. 1/ v. l. V, dist. II, c. 10—14. (MS. bibl. Clem. III A. 10, f. 115a sq.) 40 ' Luc. XI, 2—3.
Strana 177
Instantes preces laici pro pane cotidiano. 177 Si igitur plebi Christi Jhesu licet clamare ad deum patrem, qui est in celis, et requirere suum panem ab eo festinanter sine expectacione et sine ulla procrastinacione, dicendo omni diel »Panem nostrum cottidianuma da nobis hodie«, quare sanctis plebeis non licebit clamare ad hominem sacerdotem, qui gerit se pro patre et nutrice parvulorum," et quare esset hoc temeritas requirere ab ipso cottidie et festinanter suum panem, dicendo': O pater et domine sacerdos, panem nostrum cottidianum da nobis hodie ; non requirimus a te panem“ tantum tuum proprium, sed panem nostrum, id est et tuum et nostrum. Nolie igitur, o pater et domine sacerdos, noli panem tuum simul et nostrum solus devorare et relinquere inanes nos solum inspicientes te vorantem panem nostrum. Non' enim possumus esse contenti, ut tu ipse solus devores et nos permittas ab inedia deficere sine pane nostro, neque possumus esse [326 b] pacientes, ut tu propter 15 tuam vel incuriam" aut duriciam ad nos aut negligenciam aut tuam ignoranciam dampnosam comedas solus panem nostrum, de quo et tu et nos omnes sine ulla diminucione possumus cibari et saciari et omnes dominum Jhesum collaudare, qui aperit manum suam et mittit nobis cibaria in habundancia2, dans 20 nobis panem nostrum cottidianum. Scito vero, o pater tu sacer- dos, et memento, quod panis noster, qui est nobis datus, est panis noster cottidianus, non ebdomadarius nec mensurnus neque an nlualis'. Ideoque, o sacerdos domini, requirimus et rogamus te: Panem nostrum cottidianum da nobis hodie et 25 cottidie, ergo da nobis ipsum hodie et noli differre ad cras! Noli dicere nobis: ,Ite sine pane hodie et redite post octo dies vel post mensem.“ Noli, rogamus te, o dispensator et serve Christi Jhesu prudens et fidelis3, nobis hoc inmutare, quod nobis exportavit et dedit Christus Jhesus et pater noster celestis, dicens 30 nobis et instituens nos perpetue in id ipsum, ut dicamus: ,Panem nostrum cottidianum da nobis hodie4.' Quodsi dicas michi forte', 10 8 Domine sacerdos m. p. A. a cottidianum — hodie om. D. b dicendo: Panem nostrum etc. Non d om. C. c post corr. A. e Noli — quod 35 requirimus ita seq. D. est ipsis debitum a ministris in cap. XIX. om. D. f ras. seq. B. g in h ita A, B; mensivinus C. post corr. A ; animalis C. iuriam C. k ras. seq. B. 1om. C. Luc. XI, 3. 2 Cf. Psalm. LXXVII, 25. Lucae XI, 3. Cf. Luc. XII, 42. 4 Cf. 40 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 12
Instantes preces laici pro pane cotidiano. 177 Si igitur plebi Christi Jhesu licet clamare ad deum patrem, qui est in celis, et requirere suum panem ab eo festinanter sine expectacione et sine ulla procrastinacione, dicendo omni diel »Panem nostrum cottidianuma da nobis hodie«, quare sanctis plebeis non licebit clamare ad hominem sacerdotem, qui gerit se pro patre et nutrice parvulorum," et quare esset hoc temeritas requirere ab ipso cottidie et festinanter suum panem, dicendo': O pater et domine sacerdos, panem nostrum cottidianum da nobis hodie ; non requirimus a te panem“ tantum tuum proprium, sed panem nostrum, id est et tuum et nostrum. Nolie igitur, o pater et domine sacerdos, noli panem tuum simul et nostrum solus devorare et relinquere inanes nos solum inspicientes te vorantem panem nostrum. Non' enim possumus esse contenti, ut tu ipse solus devores et nos permittas ab inedia deficere sine pane nostro, neque possumus esse [326 b] pacientes, ut tu propter 15 tuam vel incuriam" aut duriciam ad nos aut negligenciam aut tuam ignoranciam dampnosam comedas solus panem nostrum, de quo et tu et nos omnes sine ulla diminucione possumus cibari et saciari et omnes dominum Jhesum collaudare, qui aperit manum suam et mittit nobis cibaria in habundancia2, dans 20 nobis panem nostrum cottidianum. Scito vero, o pater tu sacer- dos, et memento, quod panis noster, qui est nobis datus, est panis noster cottidianus, non ebdomadarius nec mensurnus neque an nlualis'. Ideoque, o sacerdos domini, requirimus et rogamus te: Panem nostrum cottidianum da nobis hodie et 25 cottidie, ergo da nobis ipsum hodie et noli differre ad cras! Noli dicere nobis: ,Ite sine pane hodie et redite post octo dies vel post mensem.“ Noli, rogamus te, o dispensator et serve Christi Jhesu prudens et fidelis3, nobis hoc inmutare, quod nobis exportavit et dedit Christus Jhesus et pater noster celestis, dicens 30 nobis et instituens nos perpetue in id ipsum, ut dicamus: ,Panem nostrum cottidianum da nobis hodie4.' Quodsi dicas michi forte', 10 8 Domine sacerdos m. p. A. a cottidianum — hodie om. D. b dicendo: Panem nostrum etc. Non d om. C. c post corr. A. e Noli — quod 35 requirimus ita seq. D. est ipsis debitum a ministris in cap. XIX. om. D. f ras. seq. B. g in h ita A, B; mensivinus C. post corr. A ; animalis C. iuriam C. k ras. seq. B. 1om. C. Luc. XI, 3. 2 Cf. Psalm. LXXVII, 25. Lucae XI, 3. Cf. Luc. XII, 42. 4 Cf. 40 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 12
Strana 178
178 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 15. o sacerdos: ,Vade, quia indignus es hodie, et redi cras vel post septem dies magis dignus', et quid ad hoc respondebo, nisi: Quia scio, pater, scio, quia indignus sum, ideo supplex ad te venio et tremulus, quia tu ipsea habes potestatem a deo meo etb Christo Jhesu pro me et me indignum dignificare, pro pec- catis absolvendo, et me nutrire, michi“ panem nostrum cottidia num ministrando. Et omne illud, quod potest conferre ad digni ficacionem meam pro isto pane, iam habeo in mea plena volun tate, quia velle michi adiacet, sed quia perficere non invenio! in 10 me ipso, nisi solum ruinama, que semper ex me et continue in me est sine hoc pane nostro cottidiano, ideo peto panem nostrum, ideoque festino ad ipsum hodie. Eya, bone pater, panem nostrum cottidianum da nobis hodie, ut ita accepto pane hoce nostro hodie, inde confortatus, illuminatus et in Christum vegetatus, in 15 eo inveniam perficere illuds, quod iam adiacet mihi in meo" velle2, videlicet omnia illa, que a me requiris, scilicet que con- portant ad dignificacionem meam. Noli ergo, rogo, o pater, noli me dimittere hodie absque pane nostro cottidiano propterea, quia sum hodie indignus, sciens hoc pro firmo de misera mea 20 condicione, que in se ipsa semper' ruit in deterius sine amini- culo huius panis. Quodsi recedam hodie a te sine baculo et sustentamento huius panis, magis magisque ruam et per con- sequens magis ero cras indignus quam hodie. Quodsi, o pater et domine sacerdos, non dignaris michi dare panem nostrum 25 cottidianum hodie, quia sum hodie indignus, tunc consequens erit, quodm nec cras nec postcras panem nostrum michi dabis, quoniam neque cras neque postcras neque umquam, quamdiu sum in corpore mortis et peccati huiuss, ero satis dignus isto pane nostro celesti, quantum est in se ipso. Quodsi dicas michi: 30 ,Hodie tibi non dabo, quia hodie es indignus, sed redeas, quando eris dignus', tunc ve, ve, heu michi" misero4, quoniam sic num- 5 2 De dignitate A. 25 Nota de dignis m. p. A. d a tu ipse in ras. B. b in C. post corr. A. e modo c in C. f add. in marg. m. x B ; modo C. g ita C; illius A, B. 35 seq., sed del. B. h velle seq., sed del. A. i corr. ex miseria A. spernit C. 1 add. in k marg. m. x B. m add. in m. m. x B ; om. A, C. n hodie tibi non dabo seq., sed del. A; seq. C. Cf. Rom. VII, 18. 2 Cf. Rom. VII, 18. 3 Cf. Rom. VII, 24 (quis me 40 liberabit de corpore mortis huius). 4 Cf. Jerem. XLV, 3 (vae misero mihi).
178 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 15. o sacerdos: ,Vade, quia indignus es hodie, et redi cras vel post septem dies magis dignus', et quid ad hoc respondebo, nisi: Quia scio, pater, scio, quia indignus sum, ideo supplex ad te venio et tremulus, quia tu ipsea habes potestatem a deo meo etb Christo Jhesu pro me et me indignum dignificare, pro pec- catis absolvendo, et me nutrire, michi“ panem nostrum cottidia num ministrando. Et omne illud, quod potest conferre ad digni ficacionem meam pro isto pane, iam habeo in mea plena volun tate, quia velle michi adiacet, sed quia perficere non invenio! in 10 me ipso, nisi solum ruinama, que semper ex me et continue in me est sine hoc pane nostro cottidiano, ideo peto panem nostrum, ideoque festino ad ipsum hodie. Eya, bone pater, panem nostrum cottidianum da nobis hodie, ut ita accepto pane hoce nostro hodie, inde confortatus, illuminatus et in Christum vegetatus, in 15 eo inveniam perficere illuds, quod iam adiacet mihi in meo" velle2, videlicet omnia illa, que a me requiris, scilicet que con- portant ad dignificacionem meam. Noli ergo, rogo, o pater, noli me dimittere hodie absque pane nostro cottidiano propterea, quia sum hodie indignus, sciens hoc pro firmo de misera mea 20 condicione, que in se ipsa semper' ruit in deterius sine amini- culo huius panis. Quodsi recedam hodie a te sine baculo et sustentamento huius panis, magis magisque ruam et per con- sequens magis ero cras indignus quam hodie. Quodsi, o pater et domine sacerdos, non dignaris michi dare panem nostrum 25 cottidianum hodie, quia sum hodie indignus, tunc consequens erit, quodm nec cras nec postcras panem nostrum michi dabis, quoniam neque cras neque postcras neque umquam, quamdiu sum in corpore mortis et peccati huiuss, ero satis dignus isto pane nostro celesti, quantum est in se ipso. Quodsi dicas michi: 30 ,Hodie tibi non dabo, quia hodie es indignus, sed redeas, quando eris dignus', tunc ve, ve, heu michi" misero4, quoniam sic num- 5 2 De dignitate A. 25 Nota de dignis m. p. A. d a tu ipse in ras. B. b in C. post corr. A. e modo c in C. f add. in marg. m. x B ; modo C. g ita C; illius A, B. 35 seq., sed del. B. h velle seq., sed del. A. i corr. ex miseria A. spernit C. 1 add. in k marg. m. x B. m add. in m. m. x B ; om. A, C. n hodie tibi non dabo seq., sed del. A; seq. C. Cf. Rom. VII, 18. 2 Cf. Rom. VII, 18. 3 Cf. Rom. VII, 24 (quis me 40 liberabit de corpore mortis huius). 4 Cf. Jerem. XLV, 3 (vae misero mihi).
Strana 179
Laicus petit, ne propter indignitatem repellatur a sacramento. 179 quam dabis michi panem nostrum cottidianum, quia numquam veniam ad te, estimans me iam dignum, vel dicens ad te: ,Iama, o pater, das hodie, quia hodie sum dignus.' Quodsi conpulsus ab inedia et a tua duricia, o pater et sacerdos, cupiens saltem sic a te hunc meum panem extorquere, qui solum digno vis ipsum dare, veniam ad te et dicam: ,Da igitur saltem iam michi panem nostrum cottidianum, quia iam sum dignus', tunc, ve michi miserol, quia iterum michi panem nostrum' merito' nega- bis, quasi superbo et indigno, eo quod frontose dixi et affir- mavi me esse dignum. Et hoc iuste michi facies, quia os meum condempnabit me2 centurioque beatus me condempnabit, qui licet vir magne fidei et deus ipsum commendavit, et idcirco existens vere conmendatus, tamen ait': »Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed dic tantum verbo, et sanabitur puer meus.« Rogo ergo, o pater, noli me repellere indignum 15 hodie a pane" nostro cottidiano, cum vere confiteor me esse in- dignum et doleo valde, quod non' sum dignus«. Et propterea ad te sponte' venio et ad hunc panem, ut per te et per ipsum fiam dignus, vel ut fiam minus indignus. Scio etenim omnino et pro certo scio, quodsi dimitto, si non sumam, tunc ero magis 20 indignus, ex me ipso misero semper miserabiliter in indignitatem decidente." 10 CAPITULUM DECIMUM SEXTUM" Verum pace tua loquar et cum omni reverencia et debita subieccione, o pater et sacerdos: Quare tantum inquiris me 25 esse dignum, cum scis', quod nullus in hac vita est dignus simpliciter isto pane? Quare tremis michi indigno dare panem nostrum cottidianum, cum ego non petam id, quod est tuum, sed cum expetam" [327 a] id, quod est meum? Da" michi, queso, licet indigno, id, quod estr meum, ex quo sponte venio ad te 30 24 [Nota] totum diligenter de dignitate [et] inportunitate (absc.) A. a om. C. b michi seq. C. c post cOrr. A. d ita C; corr. ex me A; me B. e ras. ad spatium fere totius lineae seq. B. f multo magis C. gita C; om. A, B. h corr. in marg. ex patre A; add. m. x in marg. B. i corr. indignus C. 1 digne C. ex ideo A; ideo B, C. k m decidentem A. 35 n in marg. A; col. rubr. B, C. ° sciens corr. scis A; sciens B. P expec- tam C. q da— meum om. C. r add. m. x B. Cf. Jerem. XLV, 3. 2 Cf. Job IX, 20. Matth. VIII, 8. 12.
Laicus petit, ne propter indignitatem repellatur a sacramento. 179 quam dabis michi panem nostrum cottidianum, quia numquam veniam ad te, estimans me iam dignum, vel dicens ad te: ,Iama, o pater, das hodie, quia hodie sum dignus.' Quodsi conpulsus ab inedia et a tua duricia, o pater et sacerdos, cupiens saltem sic a te hunc meum panem extorquere, qui solum digno vis ipsum dare, veniam ad te et dicam: ,Da igitur saltem iam michi panem nostrum cottidianum, quia iam sum dignus', tunc, ve michi miserol, quia iterum michi panem nostrum' merito' nega- bis, quasi superbo et indigno, eo quod frontose dixi et affir- mavi me esse dignum. Et hoc iuste michi facies, quia os meum condempnabit me2 centurioque beatus me condempnabit, qui licet vir magne fidei et deus ipsum commendavit, et idcirco existens vere conmendatus, tamen ait': »Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed dic tantum verbo, et sanabitur puer meus.« Rogo ergo, o pater, noli me repellere indignum 15 hodie a pane" nostro cottidiano, cum vere confiteor me esse in- dignum et doleo valde, quod non' sum dignus«. Et propterea ad te sponte' venio et ad hunc panem, ut per te et per ipsum fiam dignus, vel ut fiam minus indignus. Scio etenim omnino et pro certo scio, quodsi dimitto, si non sumam, tunc ero magis 20 indignus, ex me ipso misero semper miserabiliter in indignitatem decidente." 10 CAPITULUM DECIMUM SEXTUM" Verum pace tua loquar et cum omni reverencia et debita subieccione, o pater et sacerdos: Quare tantum inquiris me 25 esse dignum, cum scis', quod nullus in hac vita est dignus simpliciter isto pane? Quare tremis michi indigno dare panem nostrum cottidianum, cum ego non petam id, quod est tuum, sed cum expetam" [327 a] id, quod est meum? Da" michi, queso, licet indigno, id, quod estr meum, ex quo sponte venio ad te 30 24 [Nota] totum diligenter de dignitate [et] inportunitate (absc.) A. a om. C. b michi seq. C. c post cOrr. A. d ita C; corr. ex me A; me B. e ras. ad spatium fere totius lineae seq. B. f multo magis C. gita C; om. A, B. h corr. in marg. ex patre A; add. m. x in marg. B. i corr. indignus C. 1 digne C. ex ideo A; ideo B, C. k m decidentem A. 35 n in marg. A; col. rubr. B, C. ° sciens corr. scis A; sciens B. P expec- tam C. q da— meum om. C. r add. m. x B. Cf. Jerem. XLV, 3. 2 Cf. Job IX, 20. Matth. VIII, 8. 12.
Strana 180
180 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 16. et requiro non id, quod est tuum, sed id, quod est meum! Nisi forte, mi pater et sacerdos, dicas michi: „Verum est, quod est tuum, sed a deo michi conmendatum, quatenus veluti servus fidelis et prudens! dem' familie domini escam in 5 tempore2, et ergo mea interest videre, cui debeo dare et pru- denter dispensare; sed tu venis ad me, quem ego video indig- num, ergo vade, non dabo tibi hodie." Eya, pater mi dilecte et domine sacerdos, hec dicens recor- dare, obsecro, quod iste panis, quem ego requiro et quem tu 10 habes dispensare, non est missus et datus velb preparatus pro iustis et dignis, — sicut scriptum est3: »Non veni vocare iustos, sed peccatores.« Et iterum 4: »Non est opus sanis medicus, sed male habentibus.« Et apostolus“: »Fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus venit in hunc mundum 15 peccatores salvos facere,« — sed ipse est datus et prepa ratus pro peccatoribus et indignis, precipue talibus peccatoribus, qui iam in veritate congnoscunt se peccatores et confitentur se esse indignos. Sed quia ecce ego coram deo et vobis congnosco me esse peccatorem, sicud et tu ipse 20 me estimas, et confiteor me esse indignum, et dico ad te: Quia omnino verum est, quod dicis de me et iudicas, et doleo me esse indignum, quapropter rogo‘: Panem nostrum cottidi- anum da michi hodie ! At tu michi forte adhuc non vis dare dicens': »Non est 25 bonum sumere panem filiorum et dare canibus ad manducan- dum.« Eya, aye, pater et misericors domine, da hodie michi panem nostrum, quoniam et catelli edunt de micis, que cadunt de mensa dominorum suorums. Ecce, mi pater et sacerdos, con fiteor hodie te esse dominum meum, te esse filium patris celo- 30 rum et video te sedere ad mensam plenam beatifici altaris. Quapropter ego laycus rudis, ego catellus indignus, con iugatus et inmundus, hodie veni ad mensam tuam', domini mei, supliciter rogans non pro plenitudine, ut de pari tecum 35 32 Indignus m. post. A. a in ras. B. b et C. C medico post corr. C. d add. in marg. A; f add. in marg. m.x B. om. B. e add. in marg. A; m.x B. 1 Cf. Matth. XXIV, 45. 2 Cf. Psalm. CIII, 27 (ut des illis escam in Matth. IX, 12. 5 II. Tim. I, 15. tempore). 3 Matth. IX, 13. Luc. XI, 3. Cf. Matth. XV, 27. Cf. Matth. XV, 26. Cf.
180 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 16. et requiro non id, quod est tuum, sed id, quod est meum! Nisi forte, mi pater et sacerdos, dicas michi: „Verum est, quod est tuum, sed a deo michi conmendatum, quatenus veluti servus fidelis et prudens! dem' familie domini escam in 5 tempore2, et ergo mea interest videre, cui debeo dare et pru- denter dispensare; sed tu venis ad me, quem ego video indig- num, ergo vade, non dabo tibi hodie." Eya, pater mi dilecte et domine sacerdos, hec dicens recor- dare, obsecro, quod iste panis, quem ego requiro et quem tu 10 habes dispensare, non est missus et datus velb preparatus pro iustis et dignis, — sicut scriptum est3: »Non veni vocare iustos, sed peccatores.« Et iterum 4: »Non est opus sanis medicus, sed male habentibus.« Et apostolus“: »Fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus venit in hunc mundum 15 peccatores salvos facere,« — sed ipse est datus et prepa ratus pro peccatoribus et indignis, precipue talibus peccatoribus, qui iam in veritate congnoscunt se peccatores et confitentur se esse indignos. Sed quia ecce ego coram deo et vobis congnosco me esse peccatorem, sicud et tu ipse 20 me estimas, et confiteor me esse indignum, et dico ad te: Quia omnino verum est, quod dicis de me et iudicas, et doleo me esse indignum, quapropter rogo‘: Panem nostrum cottidi- anum da michi hodie ! At tu michi forte adhuc non vis dare dicens': »Non est 25 bonum sumere panem filiorum et dare canibus ad manducan- dum.« Eya, aye, pater et misericors domine, da hodie michi panem nostrum, quoniam et catelli edunt de micis, que cadunt de mensa dominorum suorums. Ecce, mi pater et sacerdos, con fiteor hodie te esse dominum meum, te esse filium patris celo- 30 rum et video te sedere ad mensam plenam beatifici altaris. Quapropter ego laycus rudis, ego catellus indignus, con iugatus et inmundus, hodie veni ad mensam tuam', domini mei, supliciter rogans non pro plenitudine, ut de pari tecum 35 32 Indignus m. post. A. a in ras. B. b et C. C medico post corr. C. d add. in marg. A; f add. in marg. m.x B. om. B. e add. in marg. A; m.x B. 1 Cf. Matth. XXIV, 45. 2 Cf. Psalm. CIII, 27 (ut des illis escam in Matth. IX, 12. 5 II. Tim. I, 15. tempore). 3 Matth. IX, 13. Luc. XI, 3. Cf. Matth. XV, 27. Cf. Matth. XV, 26. Cf.
Strana 181
Humilitas laici exposcentis cibum suum. 181 comedam, absit a me hoc vel cogitare, sed esuriens sicut canis circumeo, ut digneris michi solum micas dare — non tamen canis tuus, sed canis Christi Jhesu, quia, quamvis sim, heu, peccator, tamen sum ipsius peccator, licet sim indignus homo, tamen sum ipsius solius indignus homo, quoniam sibi soli peccavi et malum coram eo' feci 1. Quapropter non audeo rogare panem tuum' de mensa tua, sed rogo panem nostrum, panem patris mei, cuius sum peccator, et de mensa domini mei Jhesu Christi, cuius sum iu mentum2 et canis. Da michi ipsum hodie! Ast forte adhuc times michi hodie ipsum dare, dicens, quo niam dominus Jhesus, quem tu allegas tuum esse, prohibet san ctum dari“ canibus et proici margaritas ante por cos, etc3. O bone domine, digneris hoc pensare, quod ego sponte ad te venio, scilicet desiderans fideliter et petens, licet 15 indignus, sanctum de tuis manibus. Scis autem, mi domine, quod canes non veniunt libenter ad sancta et cum desiderio, et precipue sepe ipsa petentes aut cottidie, sed magis ad cada vera, porci quoque non petunt margaritas, sed stercora et sili- quas. Ego vero, mi pater, ecce desidero sanctum et peto marga, 20 ritam, id est panem nostrum cottidianum da nobis hodie. Hoc eciam te non latet, mi sacerdos, quod hii, qui sunt canes re- censiti a Veritate et esse porci, non dolent se esse canes, non ingemiscunt se esse porcos, sed amant voluntarie tenebras suas, et illi sunt, qui non veniunt ad lucem, ut non arguantur opera4 25 ipsorum, ut non confundantur in eo, quod sunt canes muti5 et amplexantur stercoras. Sed ecce, mi domine, ego hodie venio ad te, licet canis et porcus, sed erubescens coram deo meo et te ipso, ingemiscens, quod sum canis viciosus et porcus, et optans in domo domini Jhesu, id est in ecclesia, 30 esse cene magne" particeps, et si non cum hominibus et filiis, tamen saltem cum canibus et porcis domini dei mei, aut alias" cum mercenariis in domo patris meis. 10 a ipso C. sed seq. B; del. A; et seq. C. c ducens corr. dicens A. b f add. in marg. m.x B ; 35 dare C. e ita seq. C; da cottidie hodie A, B. om. A, C. g non cum filiis, sed mercenariis ita seq. C. Cf. Psalm. L, 6: Tibi soli peccavi et malum coram te feci. 2 Cf. Psalm. LXXII, 23: Ut iumentum factum sum apud te. 3 Cf. Matth. VII, 6. 4 Cf. Joann. III, 20. 5 Cf. Isaiae LVI, 10. 6 Cf. Thren. IV, 5. 7 de qua Cf. Luc. XV, 17. 8 caena Luc. XIV, 16 sq. d 40
Humilitas laici exposcentis cibum suum. 181 comedam, absit a me hoc vel cogitare, sed esuriens sicut canis circumeo, ut digneris michi solum micas dare — non tamen canis tuus, sed canis Christi Jhesu, quia, quamvis sim, heu, peccator, tamen sum ipsius peccator, licet sim indignus homo, tamen sum ipsius solius indignus homo, quoniam sibi soli peccavi et malum coram eo' feci 1. Quapropter non audeo rogare panem tuum' de mensa tua, sed rogo panem nostrum, panem patris mei, cuius sum peccator, et de mensa domini mei Jhesu Christi, cuius sum iu mentum2 et canis. Da michi ipsum hodie! Ast forte adhuc times michi hodie ipsum dare, dicens, quo niam dominus Jhesus, quem tu allegas tuum esse, prohibet san ctum dari“ canibus et proici margaritas ante por cos, etc3. O bone domine, digneris hoc pensare, quod ego sponte ad te venio, scilicet desiderans fideliter et petens, licet 15 indignus, sanctum de tuis manibus. Scis autem, mi domine, quod canes non veniunt libenter ad sancta et cum desiderio, et precipue sepe ipsa petentes aut cottidie, sed magis ad cada vera, porci quoque non petunt margaritas, sed stercora et sili- quas. Ego vero, mi pater, ecce desidero sanctum et peto marga, 20 ritam, id est panem nostrum cottidianum da nobis hodie. Hoc eciam te non latet, mi sacerdos, quod hii, qui sunt canes re- censiti a Veritate et esse porci, non dolent se esse canes, non ingemiscunt se esse porcos, sed amant voluntarie tenebras suas, et illi sunt, qui non veniunt ad lucem, ut non arguantur opera4 25 ipsorum, ut non confundantur in eo, quod sunt canes muti5 et amplexantur stercoras. Sed ecce, mi domine, ego hodie venio ad te, licet canis et porcus, sed erubescens coram deo meo et te ipso, ingemiscens, quod sum canis viciosus et porcus, et optans in domo domini Jhesu, id est in ecclesia, 30 esse cene magne" particeps, et si non cum hominibus et filiis, tamen saltem cum canibus et porcis domini dei mei, aut alias" cum mercenariis in domo patris meis. 10 a ipso C. sed seq. B; del. A; et seq. C. c ducens corr. dicens A. b f add. in marg. m.x B ; 35 dare C. e ita seq. C; da cottidie hodie A, B. om. A, C. g non cum filiis, sed mercenariis ita seq. C. Cf. Psalm. L, 6: Tibi soli peccavi et malum coram te feci. 2 Cf. Psalm. LXXII, 23: Ut iumentum factum sum apud te. 3 Cf. Matth. VII, 6. 4 Cf. Joann. III, 20. 5 Cf. Isaiae LVI, 10. 6 Cf. Thren. IV, 5. 7 de qua Cf. Luc. XV, 17. 8 caena Luc. XIV, 16 sq. d 40
Strana 182
182 Mathiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 16. Noli igitur timere adhuc dare michi panem nostrum cotti- dianum hodie, hoc singulariter attendens, quod libere et propria sponte ad te venio, licet indignus, petens panem meum cotti- dianum, quoniam iam prius sum a sancta fide mea in corde et in consciencia conmonitus, ut probem prius me ipsum et sic de pane illo edam et de calice bibami. Quodsi forte contingat michi, quod deus avertat, ut non tantum indignus, sed eciam indigne conmedam corpus Christi et eius sanguinem preciosum bibama, adhuc rogo, non deneges michi dare ipsum hodie, quia 10 non tibi inminet periculum, sed michi, quia michi ego ipse iudicium manducabo et bibame, non autem' tibi, qui michi das id, quod est meum, sponte bona exposcenti. Cum autem ego veniens et petens a te panem nostrum cottidianum hodie excucio timorem periculi, quia non ad periculum ac- 15 cedo, sed ad vitam et ad lucrum, non ad lapidem offensionis et petram scandali3, sed ad panem, cuius argumentum habes evidens, quia non timeo periculum, et in eo, quod desidero [327b], et in eo, quod sponte venio et requiro, quia nemo optat suum periculum, nullus sponte venit ad suum dampnum; 20 igitur nec tu metuas michi dare venienti, cum tibi ex eo nul- lum prorsus inmineat periculum, nullum iudicium, nullum damp num. Quodsi, o sacerdos", fortasse molestaris per meam inpor- tunitatem et causaris esse inpacienciam in eo, puta quod ita sepe, ita strennue et cum instancia requiro a te divinum sacra- 25 mentum, tunc obsecro: Primum ex te ipso cogita, que sunt proximi4, et pone tibi, si ab aliquo tu superiore sine causa ab officio divino per mensem vel octo dies suspenderis, et hoc tibi fiat vicibus iteratis et semper sine culpa, nisi solum ex ignorancia iuris vel ex dura voluntate, et ita' examinal te 30 ipsum, si te esse pacientem oporteret, aut si dulciter hoc por tares, et in eadem mensura me iudica, cui petenti dare pro- crastinas meum panem. 5 a add. in marg. A ; om. B, C. C in ras. B. add. in marg. m.x B. b d f corr. in marg. ex ex e om. C. sacerdotes corr. sacerdos A, B. 35 anima A. 1 Cf. I. Cor. XI, 28. 3 Cf. Isajae VIII, 14. 2 Cf. I. Cor. XI, 29. Cf. Eccli. XXXI, 18: Intellige, quae sunt proximi tui ex te ipso.
182 Mathiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 16. Noli igitur timere adhuc dare michi panem nostrum cotti- dianum hodie, hoc singulariter attendens, quod libere et propria sponte ad te venio, licet indignus, petens panem meum cotti- dianum, quoniam iam prius sum a sancta fide mea in corde et in consciencia conmonitus, ut probem prius me ipsum et sic de pane illo edam et de calice bibami. Quodsi forte contingat michi, quod deus avertat, ut non tantum indignus, sed eciam indigne conmedam corpus Christi et eius sanguinem preciosum bibama, adhuc rogo, non deneges michi dare ipsum hodie, quia 10 non tibi inminet periculum, sed michi, quia michi ego ipse iudicium manducabo et bibame, non autem' tibi, qui michi das id, quod est meum, sponte bona exposcenti. Cum autem ego veniens et petens a te panem nostrum cottidianum hodie excucio timorem periculi, quia non ad periculum ac- 15 cedo, sed ad vitam et ad lucrum, non ad lapidem offensionis et petram scandali3, sed ad panem, cuius argumentum habes evidens, quia non timeo periculum, et in eo, quod desidero [327b], et in eo, quod sponte venio et requiro, quia nemo optat suum periculum, nullus sponte venit ad suum dampnum; 20 igitur nec tu metuas michi dare venienti, cum tibi ex eo nul- lum prorsus inmineat periculum, nullum iudicium, nullum damp num. Quodsi, o sacerdos", fortasse molestaris per meam inpor- tunitatem et causaris esse inpacienciam in eo, puta quod ita sepe, ita strennue et cum instancia requiro a te divinum sacra- 25 mentum, tunc obsecro: Primum ex te ipso cogita, que sunt proximi4, et pone tibi, si ab aliquo tu superiore sine causa ab officio divino per mensem vel octo dies suspenderis, et hoc tibi fiat vicibus iteratis et semper sine culpa, nisi solum ex ignorancia iuris vel ex dura voluntate, et ita' examinal te 30 ipsum, si te esse pacientem oporteret, aut si dulciter hoc por tares, et in eadem mensura me iudica, cui petenti dare pro- crastinas meum panem. 5 a add. in marg. A ; om. B, C. C in ras. B. add. in marg. m.x B. b d f corr. in marg. ex ex e om. C. sacerdotes corr. sacerdos A, B. 35 anima A. 1 Cf. I. Cor. XI, 28. 3 Cf. Isajae VIII, 14. 2 Cf. I. Cor. XI, 29. Cf. Eccli. XXXI, 18: Intellige, quae sunt proximi tui ex te ipso.
Strana 183
Importunitas laicorum petentium panem suum placet Christo. 183 CAPITULUM DECIMUM SEPTIMUM. Quod' inportunitas et inpaciencia ex racione et caritate pro sacramento altaris summe Christo placet etc. Quod autem requiro a te inportune et oportune, ad hoc me ducit sana racio et doctrina Jhesu Christi. Racio, inquam, quia requiro famelicus panem, siciens potum, eger medicinam', cecus lumen, debilis robur, in medio hostium existens defensionem. Item racio ducit me, quod tibi sim inportunus, quia peto a te illuda, quod meum est, non id, quod tuum est. Quia tu non in geris michi dare panem, ymmo es tardus ad dandum, hoc facit, 10 quod ego me ingero ad accipiendum, quia plus ego indigeo et afficior accipere, quam tu michi dare. Et quia tu es durus et contractus michi dare meum debitum, racio dictat, ut ego sim inportunus et strennuus ad extorquendum. Nam si vix das michi sedule requirenti, quando tunc michi dares similiter accipere, 15 quemadmodum tu dare negligenti; ex quo es michi difficilis et piger ad dandum inportune instanti, quomodo vel quando tunc michi dares negligenti et non curanti? Ne indigneris igitur, obsecro, mi plebane, quod sim inpaciens et tibie inportunus, quia racio et neccessitas mea maxima me inpellit ac paupertas et inedia. 20 Et adest michi in consciencia Christus Jhesus cum doctrina in multis ewangelii sui locis. Inde dicit1: »Querite et invenietis, petite et accipietis, pulsate et apperietur [vobis].« Et in parabola de vidua et iudice sibi facere iusticiam' retardante2 ets homine sibi panes tres ab amico accomodari cupientes et de filio prodigo 25 suum patrem pro pane rogitante4, de quibus habes multa in trac tatu sequentih5. Ex quibus omnibus colligitur, quod illa talis inportunitas summe placet Christo Jhesu, que est ex caritate et pro salute divina in animam indigentem. Quapropter rogo et te, sacerdos 30 mi, quatenus neque tibi displiceat mea cottidiana instancia in- portuna et inpaciencia ex racione et desiderio Christi Jhesu dei mei generata. 4 [Totulm de inportunitate A. a in marg. A ; rubr. B, C. b quod — etc. rubr. C ; om. A, B. C medicum C. 35 d lin. superpos. m.x B; om. A, C. e et tibi add. in marg. a. m. C. f red seq., sed del. A. g lin. superpos. A. h sequente A, B. i instancia paciencia C. 1 Luc. XI, 9. 2 Cf. Luc. XVIII, 2 sq. 3 Cf. Luc. XI, 5 sq. v. infra l. V. pass. Luc. XV, 11 sq. Cf.
Importunitas laicorum petentium panem suum placet Christo. 183 CAPITULUM DECIMUM SEPTIMUM. Quod' inportunitas et inpaciencia ex racione et caritate pro sacramento altaris summe Christo placet etc. Quod autem requiro a te inportune et oportune, ad hoc me ducit sana racio et doctrina Jhesu Christi. Racio, inquam, quia requiro famelicus panem, siciens potum, eger medicinam', cecus lumen, debilis robur, in medio hostium existens defensionem. Item racio ducit me, quod tibi sim inportunus, quia peto a te illuda, quod meum est, non id, quod tuum est. Quia tu non in geris michi dare panem, ymmo es tardus ad dandum, hoc facit, 10 quod ego me ingero ad accipiendum, quia plus ego indigeo et afficior accipere, quam tu michi dare. Et quia tu es durus et contractus michi dare meum debitum, racio dictat, ut ego sim inportunus et strennuus ad extorquendum. Nam si vix das michi sedule requirenti, quando tunc michi dares similiter accipere, 15 quemadmodum tu dare negligenti; ex quo es michi difficilis et piger ad dandum inportune instanti, quomodo vel quando tunc michi dares negligenti et non curanti? Ne indigneris igitur, obsecro, mi plebane, quod sim inpaciens et tibie inportunus, quia racio et neccessitas mea maxima me inpellit ac paupertas et inedia. 20 Et adest michi in consciencia Christus Jhesus cum doctrina in multis ewangelii sui locis. Inde dicit1: »Querite et invenietis, petite et accipietis, pulsate et apperietur [vobis].« Et in parabola de vidua et iudice sibi facere iusticiam' retardante2 ets homine sibi panes tres ab amico accomodari cupientes et de filio prodigo 25 suum patrem pro pane rogitante4, de quibus habes multa in trac tatu sequentih5. Ex quibus omnibus colligitur, quod illa talis inportunitas summe placet Christo Jhesu, que est ex caritate et pro salute divina in animam indigentem. Quapropter rogo et te, sacerdos 30 mi, quatenus neque tibi displiceat mea cottidiana instancia in- portuna et inpaciencia ex racione et desiderio Christi Jhesu dei mei generata. 4 [Totulm de inportunitate A. a in marg. A ; rubr. B, C. b quod — etc. rubr. C ; om. A, B. C medicum C. 35 d lin. superpos. m.x B; om. A, C. e et tibi add. in marg. a. m. C. f red seq., sed del. A. g lin. superpos. A. h sequente A, B. i instancia paciencia C. 1 Luc. XI, 9. 2 Cf. Luc. XVIII, 2 sq. 3 Cf. Luc. XI, 5 sq. v. infra l. V. pass. Luc. XV, 11 sq. Cf.
Strana 184
184 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 18. CAPITULUM DECIMUM OCTAVUM. Quodb audacia et inpaciencia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed gracia. 10 20 Et ita accipe ex hiis deductum, quod illa audacia vel inpa ciencia non sit temeritas sanctorum plebeiorum, qui inportune instant cottidie pro divino sacramento et variis viis exquirunt a duris sacerdotibus suum panem. Nunc vide, quod non tantum non sit temeritas vel temeraria inpaciencia, sed est gracia dei et veritas. [I]. Et primo, quod sit gracia dei. Et suppono pro per se noto, quod desiderare manducare sacramentum Christi corporis ex fide et ex spe et caritate non est carnis et sanguinis nec potest esse, sed solum de gracia dei operante vel ex spiritu Christi Jhesu. Nam apostolus ait1: »Caro et sanguis regnum dei non possi- 15 debunt.« Et I“ [ad] Corinthios II2: »Animalis homo non percipit ea, que sunt spiritus.« Sed corpus et sanguis Christi" in sacra- mento sunt spiritus et vita secundum Veritatem inquientem ad Judeos': »Verba, que loquor vobis, spiritus et vita sunt.« Ergo homo animalis sine dei gracia ea non percipit, ergo non desiderat. Et ad idem Gregorius: »Ea, que sunt spiritualia, dum non habentur, vel quamdiu non gustantur, nequaquam desiderantur, sed tunc solum afficiunt et appetuntur, dum habentur.« Omnis igitur christianus, qui ex fide Jhesu desiderat man ducare Christi corpus in sacramento, tantum ex gracia dei 25 desiderat et illo desiderio trahitur per patrem ad filium, de quo dominus, loquens de hoc sacramento, ait4: »Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum.« Et licet omnes, qui desiderant communicare Christi corpori in sacramento', habeant hoc ex gracia operante, ut dictum est, tamen hoc est secundum maius 30 et minus: secundum gradus caritatis' varie concurrentis in diversis, ita quod aliqui (1) bene desiderant tantum manducare Christi corpus in sacramento, si ipsis esset facile accedere, ita 5 35 4 Totum de inportunitate (absc.) A. 9 Desiderium m. p. A. 20 Nota m. p. A. a in marg. A ; rubr. B, C. b Quod—gracia rubr. C; om. A, B. c quod dom. C. e tum A; post corr. B; tunc C. f in seq., sed del. A, B. h in ras. A. g ras. seq. A; dei seq. C. sacramento del. B. 1 I. Cor. XV, 50. 2 I. Cor. II, 14. Joann. VI, 64. Joann. VI, 44.
184 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 18. CAPITULUM DECIMUM OCTAVUM. Quodb audacia et inpaciencia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed gracia. 10 20 Et ita accipe ex hiis deductum, quod illa audacia vel inpa ciencia non sit temeritas sanctorum plebeiorum, qui inportune instant cottidie pro divino sacramento et variis viis exquirunt a duris sacerdotibus suum panem. Nunc vide, quod non tantum non sit temeritas vel temeraria inpaciencia, sed est gracia dei et veritas. [I]. Et primo, quod sit gracia dei. Et suppono pro per se noto, quod desiderare manducare sacramentum Christi corporis ex fide et ex spe et caritate non est carnis et sanguinis nec potest esse, sed solum de gracia dei operante vel ex spiritu Christi Jhesu. Nam apostolus ait1: »Caro et sanguis regnum dei non possi- 15 debunt.« Et I“ [ad] Corinthios II2: »Animalis homo non percipit ea, que sunt spiritus.« Sed corpus et sanguis Christi" in sacra- mento sunt spiritus et vita secundum Veritatem inquientem ad Judeos': »Verba, que loquor vobis, spiritus et vita sunt.« Ergo homo animalis sine dei gracia ea non percipit, ergo non desiderat. Et ad idem Gregorius: »Ea, que sunt spiritualia, dum non habentur, vel quamdiu non gustantur, nequaquam desiderantur, sed tunc solum afficiunt et appetuntur, dum habentur.« Omnis igitur christianus, qui ex fide Jhesu desiderat man ducare Christi corpus in sacramento, tantum ex gracia dei 25 desiderat et illo desiderio trahitur per patrem ad filium, de quo dominus, loquens de hoc sacramento, ait4: »Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum.« Et licet omnes, qui desiderant communicare Christi corpori in sacramento', habeant hoc ex gracia operante, ut dictum est, tamen hoc est secundum maius 30 et minus: secundum gradus caritatis' varie concurrentis in diversis, ita quod aliqui (1) bene desiderant tantum manducare Christi corpus in sacramento, si ipsis esset facile accedere, ita 5 35 4 Totum de inportunitate (absc.) A. 9 Desiderium m. p. A. 20 Nota m. p. A. a in marg. A ; rubr. B, C. b Quod—gracia rubr. C; om. A, B. c quod dom. C. e tum A; post corr. B; tunc C. f in seq., sed del. A, B. h in ras. A. g ras. seq. A; dei seq. C. sacramento del. B. 1 I. Cor. XV, 50. 2 I. Cor. II, 14. Joann. VI, 64. Joann. VI, 44.
Strana 185
Impatientia laicorum petentium sacramentum est gratia dei. 185 quodsi invitarentur aut vocarentur. Sed quia modicum et tepide desiderant, ideo faciliter dimittunt ad unum modicum inpedi- mentum vel ad unam hominis vel dyaboli persuasionem et quan doque propter res transitorias et temporales, sicut illi, qui se excusaverunt, — unus dixit: »Villam emi, ideo non possum ve- nire,« alius dixit: »Juga boum emi quinque,« etc, tercius: »Uxo rem duxi1.« Sunt alii (2), qui magis fervent et desiderant man ducare sacramentum, ita quod non expectant, quoda invitarentur aut inducerentur ad sacramentum sumendum, sed [328a] precur runt et libenter vellent communicare, si esset eis in promptu et si 10 alii communicarentur, ita quod non' verecundarentur esse in eo singulares in plebe. Sed tamen, quia modicum fervent, dimittunt plerumque pocius, quia timent requirere, et precipue a duris sibi in eo sacerdotibus et erubescunt, habentes nimis magnum re spectum ad homines astantes singulariter accedere sepe ad altare. 15 Et ideo ille (3) multo magis fervet et per consequens magis ha bundat dei gracia ceteris paribus, qui ita esurit et sitit, quod et timorem hominum excutit et erubescenciam vanam hominum con= tempnit, festinans magno animo" accedere ad Christum Jhesum in sacramento, et idcirco libere petit a ministris et gaudenter ac 20 cipit, cum sibi datur, sicut fervebat Maria Magdalena ad Christum, que ad medium convivancium et se ipsam contempnencium in travit ad Jhesum et tenuit pedes eius?, et sicut cantat ecclesia de virginibus, dicens': »Regnum mundi et omnem ornatum se culi contempsi propter amorem domini mei Jhesu Christi, quem 25 vidi, quem amavi, in quem credidi, quem dilexi.« Verumptamen sunt de talibus et in illo gradu plurimi, quibus sic ferventibus et petentibus, si non datur Christus vel" non dat se ipsum eis" Christus in sacramento altaris, sunt pacientes et di- vertunt se ad aliam consolacionem; de quibus dicitur in Trenis4: 30 »Cumque non possent intrare, tenuerunt lacinias suas.« Qua propter illi (4) adhuc inveniuntur fervere magis desiderio Christi Jhesu, quibus petentibus diligenter et requirentibus corpus Christi, si non datur quacumque ex causa et precipue si ex irracionabili, efficiuntur nimis molesti et inpacientes et nullibi se possunt alibi 35 a qui C. b om. C. Com. C. dom. C. e ita B, C; om. A. f con tempsit C. g vel —Christus add. in marg. m. x B. h om. C. i lacrimas C. 3 Verba haec ex 2 Cf. Luc. VII, 37—38. Cf. Luc. XIV, 18—20. matutino festi b. Mariae Magdalenae desumpta sunt ; cf. Breviarium Romanum 4 Thren. IV, 14. (ed. Romae-Tornaci 1902) pars aestiva p. 569. 40
Impatientia laicorum petentium sacramentum est gratia dei. 185 quodsi invitarentur aut vocarentur. Sed quia modicum et tepide desiderant, ideo faciliter dimittunt ad unum modicum inpedi- mentum vel ad unam hominis vel dyaboli persuasionem et quan doque propter res transitorias et temporales, sicut illi, qui se excusaverunt, — unus dixit: »Villam emi, ideo non possum ve- nire,« alius dixit: »Juga boum emi quinque,« etc, tercius: »Uxo rem duxi1.« Sunt alii (2), qui magis fervent et desiderant man ducare sacramentum, ita quod non expectant, quoda invitarentur aut inducerentur ad sacramentum sumendum, sed [328a] precur runt et libenter vellent communicare, si esset eis in promptu et si 10 alii communicarentur, ita quod non' verecundarentur esse in eo singulares in plebe. Sed tamen, quia modicum fervent, dimittunt plerumque pocius, quia timent requirere, et precipue a duris sibi in eo sacerdotibus et erubescunt, habentes nimis magnum re spectum ad homines astantes singulariter accedere sepe ad altare. 15 Et ideo ille (3) multo magis fervet et per consequens magis ha bundat dei gracia ceteris paribus, qui ita esurit et sitit, quod et timorem hominum excutit et erubescenciam vanam hominum con= tempnit, festinans magno animo" accedere ad Christum Jhesum in sacramento, et idcirco libere petit a ministris et gaudenter ac 20 cipit, cum sibi datur, sicut fervebat Maria Magdalena ad Christum, que ad medium convivancium et se ipsam contempnencium in travit ad Jhesum et tenuit pedes eius?, et sicut cantat ecclesia de virginibus, dicens': »Regnum mundi et omnem ornatum se culi contempsi propter amorem domini mei Jhesu Christi, quem 25 vidi, quem amavi, in quem credidi, quem dilexi.« Verumptamen sunt de talibus et in illo gradu plurimi, quibus sic ferventibus et petentibus, si non datur Christus vel" non dat se ipsum eis" Christus in sacramento altaris, sunt pacientes et di- vertunt se ad aliam consolacionem; de quibus dicitur in Trenis4: 30 »Cumque non possent intrare, tenuerunt lacinias suas.« Qua propter illi (4) adhuc inveniuntur fervere magis desiderio Christi Jhesu, quibus petentibus diligenter et requirentibus corpus Christi, si non datur quacumque ex causa et precipue si ex irracionabili, efficiuntur nimis molesti et inpacientes et nullibi se possunt alibi 35 a qui C. b om. C. Com. C. dom. C. e ita B, C; om. A. f con tempsit C. g vel —Christus add. in marg. m. x B. h om. C. i lacrimas C. 3 Verba haec ex 2 Cf. Luc. VII, 37—38. Cf. Luc. XIV, 18—20. matutino festi b. Mariae Magdalenae desumpta sunt ; cf. Breviarium Romanum 4 Thren. IV, 14. (ed. Romae-Tornaci 1902) pars aestiva p. 569. 40
Strana 186
186 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 18. convertere, neque ullibi“ valent alibi quiescere, sed semper de siderio desiderant hoc pascha cum Christo Jhesu concenarel, at'a tamen cum' faciunt id, quod ipsorum interest, quiescunt instare pro sacramento et quiescunt in beatitudine esuriei et sitis, ex pectantes in posterum, quando deo placebit saciari. Igitur adhuc magis illi tales (5) fervent desiderio ad Christum, qui“ cum petunt diligenter corpus eius sibi dari ad manducandum, et non datur ipsis quacumque ex causa vel ex quacumque oc- casione, ipsi sunt inpacientes et in tantum molesti de eo in se 10 ipsis, quod non possunt cessare, quin rogent iterum atque iterum, pulsant, ut apperiatur, querunt, ut inveniante2, instant opportune" inportuner3, occurrunt sedule omnibus causis et occasionibus, propter quas ipsis non est datum, et statim et prompte easdem removent et inquirunt omnes vias possibiles, quibus possent ve 15 nire ad suum panem cottidianum, a quo tota vita ipsorum de pendet, sicud instabat Syrophenissa ad Christum Jhesum et eius graciam assequendam4 et Zacheus'. Et nota hic, quod isti tales, qui, sicut dictum est, iam ardua diligencia laborant pro suo pane cottidiano et divino, vix attingunt diligentem instanciam vel sol- 20 licitudinem filiorum huius seculi vel bestiarum, quam habent in acquirendo suum cibum cottidianum, quoniam si bene perpen- dantur, que modo de diligencia seu instancia dicta sunt sanctorum, tunc omnia talia similia et maiora facit homo pro acquirendo suo pane corporali, dum esurit et sitit. Quis igitur, sana racione 25 hec attendens, vellet inputare sanctis talibus, de quibus sermo, si cum summa diligencia et gravi inportunitate instant aput sa- cerdotes et dispensatores ecclesie pro suo pane cottidiano et ce lesti, qui dat ipsis vitam eternam, cum nequaquam inputetur cuipiam hominum vel brutorum, dum instant summis conatibus 30 pro suo cibo, ex quo vivunt temporaliter solum vita carnis? Ac tamen adhuc sunt in illis talibus, qui omnem instanciam faciunt et inpacienciam iam ostendunt et" inportuni esse non ti ment pre magnitudine caritatis ad Christum et fervoris ad man ducandum eius corpus et bibendum eius sanguinem in sacra- 35 mento', tamen adhuc franguntur a difficultate“ ex adverso veniente 5 a nullibi C. e in= d ac C. tamen seq. C; del. A, B. b c si C. h lin. superpos. A. duplici g om. C. veniatur B. f optime B. seq. C. k difficultate lin. superpos. C. Cf. Luc. XXII, 15. 2 Cf. Matth. VII, 7—8. 5 Cf. Luc. XIX, 2 sq. 40 Cf. Marc. VII, 26. Cf. II. Tim. IV. 2.
186 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V, c. 18. convertere, neque ullibi“ valent alibi quiescere, sed semper de siderio desiderant hoc pascha cum Christo Jhesu concenarel, at'a tamen cum' faciunt id, quod ipsorum interest, quiescunt instare pro sacramento et quiescunt in beatitudine esuriei et sitis, ex pectantes in posterum, quando deo placebit saciari. Igitur adhuc magis illi tales (5) fervent desiderio ad Christum, qui“ cum petunt diligenter corpus eius sibi dari ad manducandum, et non datur ipsis quacumque ex causa vel ex quacumque oc- casione, ipsi sunt inpacientes et in tantum molesti de eo in se 10 ipsis, quod non possunt cessare, quin rogent iterum atque iterum, pulsant, ut apperiatur, querunt, ut inveniante2, instant opportune" inportuner3, occurrunt sedule omnibus causis et occasionibus, propter quas ipsis non est datum, et statim et prompte easdem removent et inquirunt omnes vias possibiles, quibus possent ve 15 nire ad suum panem cottidianum, a quo tota vita ipsorum de pendet, sicud instabat Syrophenissa ad Christum Jhesum et eius graciam assequendam4 et Zacheus'. Et nota hic, quod isti tales, qui, sicut dictum est, iam ardua diligencia laborant pro suo pane cottidiano et divino, vix attingunt diligentem instanciam vel sol- 20 licitudinem filiorum huius seculi vel bestiarum, quam habent in acquirendo suum cibum cottidianum, quoniam si bene perpen- dantur, que modo de diligencia seu instancia dicta sunt sanctorum, tunc omnia talia similia et maiora facit homo pro acquirendo suo pane corporali, dum esurit et sitit. Quis igitur, sana racione 25 hec attendens, vellet inputare sanctis talibus, de quibus sermo, si cum summa diligencia et gravi inportunitate instant aput sa- cerdotes et dispensatores ecclesie pro suo pane cottidiano et ce lesti, qui dat ipsis vitam eternam, cum nequaquam inputetur cuipiam hominum vel brutorum, dum instant summis conatibus 30 pro suo cibo, ex quo vivunt temporaliter solum vita carnis? Ac tamen adhuc sunt in illis talibus, qui omnem instanciam faciunt et inpacienciam iam ostendunt et" inportuni esse non ti ment pre magnitudine caritatis ad Christum et fervoris ad man ducandum eius corpus et bibendum eius sanguinem in sacra- 35 mento', tamen adhuc franguntur a difficultate“ ex adverso veniente 5 a nullibi C. e in= d ac C. tamen seq. C; del. A, B. b c si C. h lin. superpos. A. duplici g om. C. veniatur B. f optime B. seq. C. k difficultate lin. superpos. C. Cf. Luc. XXII, 15. 2 Cf. Matth. VII, 7—8. 5 Cf. Luc. XIX, 2 sq. 40 Cf. Marc. VII, 26. Cf. II. Tim. IV. 2.
Strana 187
Varia genera hominum accedentium ad sacramentum altaris. 187 vel increpacionibus et reprehensionibus molestis a facie sacer dotum vel reputacione ob id hereticorum a vulgo vel a pauper- tate nimia et contemptu a mundo eciam a suis quondam caris- simis et proximis; et ita de multis similibus, que Sathan ipsis scit et potest obicere et conportare. Quam ob rem adhuc magis illi (6) probabuntur fervere, qui tales omnes difficultates nichili ducunta et gaudenter sufferunt pro eo, ut detur ipsis cottidie degustare et videre in sacramento Christi corporis, quam suavis est dominusl Jhesus Christus, et dum datum est ipsis, o quam suavi spiritu Jhesu potati et inebriati" in manducacione divini 10 sacramenti psallunt“ confidenter et dicunt2: »Dominus regit me et nichil michi deerit: in loco pascue ibi me collocavit. Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me«d, etc. ibidem. Verumptamen adhuc tales, quos ab extra gladius et fames et omnis difficultas non quibat conturbare, dissolvere aut fran 15 gere“ a frequenti vel cottidiana unione cum Christo Jhesu in sa cramento, et ecce illos eosdem mors intus deprimit et prosternit et reddit ipsos inconstantes. Venit enim ipsis talibus“ lucide ante facies eorum vita propria contemptibilis cum multitudine defec tuum' innumerorum [328b] et cottidiani lapsus et illi omnes 20 fortiter et mordaciter conmoventes. Accedit ad hoc vita preterita cum omnibus peccatis horribilibus et tota vivaciter in memoria renovatur. Obruit insuper eosdem timor a facie conversacionis future cum minis validis, quod homo non persistet in bono et in vita perfecta, quam iam incepit, sepe corpus Christi vel cottidie 25 publice manducando in sacramento, et quod gravius apparebit tunc homini, si non contigerit perseverare ad finem, cum iam ita publice coram plebe magna opera arripuit et pro ita" vitam perfectam exhibet, quam si usque ad finem non perducet, infi 30 nitos offendet facto doloso". Hec itaque intima vexacio, morti intestine similis et ad profundum inferni hominem deducens, solet 19 Turbant peccata preterita m. post. A. 23 Nota A. a ita post corr. B, C; dicunt A. b ita post corr. A; potari et inebriari 35 B, C. C et seq. B. d qui tribulant me om. C. e vel seq. C.; om. B, A. fras. i corr. in marg. m. post. ex nu seq. B. g om. C. h et seq. C; del. A. minorum A ; nimiorum peccatorum C. k ita post corr. B ; dehorribilibus om. C. m pro ista in textu; in marg. m. x add. pro ita B; per A, C. ita C. n ita C; sancta doloso post corr. A; sancta dolose B. Cf. Psalm. XXXIII, 9. 2 Psalm. XXII, 1—2 et 5. 3 Cf. Jerem. XIV, 15. 40
Varia genera hominum accedentium ad sacramentum altaris. 187 vel increpacionibus et reprehensionibus molestis a facie sacer dotum vel reputacione ob id hereticorum a vulgo vel a pauper- tate nimia et contemptu a mundo eciam a suis quondam caris- simis et proximis; et ita de multis similibus, que Sathan ipsis scit et potest obicere et conportare. Quam ob rem adhuc magis illi (6) probabuntur fervere, qui tales omnes difficultates nichili ducunta et gaudenter sufferunt pro eo, ut detur ipsis cottidie degustare et videre in sacramento Christi corporis, quam suavis est dominusl Jhesus Christus, et dum datum est ipsis, o quam suavi spiritu Jhesu potati et inebriati" in manducacione divini 10 sacramenti psallunt“ confidenter et dicunt2: »Dominus regit me et nichil michi deerit: in loco pascue ibi me collocavit. Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me«d, etc. ibidem. Verumptamen adhuc tales, quos ab extra gladius et fames et omnis difficultas non quibat conturbare, dissolvere aut fran 15 gere“ a frequenti vel cottidiana unione cum Christo Jhesu in sa cramento, et ecce illos eosdem mors intus deprimit et prosternit et reddit ipsos inconstantes. Venit enim ipsis talibus“ lucide ante facies eorum vita propria contemptibilis cum multitudine defec tuum' innumerorum [328b] et cottidiani lapsus et illi omnes 20 fortiter et mordaciter conmoventes. Accedit ad hoc vita preterita cum omnibus peccatis horribilibus et tota vivaciter in memoria renovatur. Obruit insuper eosdem timor a facie conversacionis future cum minis validis, quod homo non persistet in bono et in vita perfecta, quam iam incepit, sepe corpus Christi vel cottidie 25 publice manducando in sacramento, et quod gravius apparebit tunc homini, si non contigerit perseverare ad finem, cum iam ita publice coram plebe magna opera arripuit et pro ita" vitam perfectam exhibet, quam si usque ad finem non perducet, infi 30 nitos offendet facto doloso". Hec itaque intima vexacio, morti intestine similis et ad profundum inferni hominem deducens, solet 19 Turbant peccata preterita m. post. A. 23 Nota A. a ita post corr. B, C; dicunt A. b ita post corr. A; potari et inebriari 35 B, C. C et seq. B. d qui tribulant me om. C. e vel seq. C.; om. B, A. fras. i corr. in marg. m. post. ex nu seq. B. g om. C. h et seq. C; del. A. minorum A ; nimiorum peccatorum C. k ita post corr. B ; dehorribilibus om. C. m pro ista in textu; in marg. m. x add. pro ita B; per A, C. ita C. n ita C; sancta doloso post corr. A; sancta dolose B. Cf. Psalm. XXXIII, 9. 2 Psalm. XXII, 1—2 et 5. 3 Cf. Jerem. XIV, 15. 40
Strana 188
188 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 18. visitare huiusmodi sanctos ad frangendum et resolvendum a crebra Christi corporis sumpcione, quoniam et“ scripture hominem huius modi deterrentes plurime ingeruntur et exempla sanctorum pri- stinorum. Et ita omnes columpne domus conquassantur! et omnis confidencia in ipsis sine modico a fundamento conmovetur atque omne procedens robur panis et omnium graciarum fit contritum, ita quod illi tales ex hoc, ut plurimum, magis ac magis inci- piunt se retrahere venire ad mensam Christi et incipiunt rarius sibi concenare. Eapropter postremo illi (7) sunt adhuc maioris caritatis et firmioris ad Christum Jhesum, qui cum in tales minaces temptacio nes varias inciderint, tunc maxime fugiunt ad Christum Jhesum et festinant ad ipsius sacramentum, omnibus se deterrentibus pa riter respondendo: »Sibi“ soli peccavi et malum coram eo feci 15 et idcirco ad ipsum solum confugio, qui eciam si occiderit me, sperabo in eum3. Etsi ad infernum me transmiserit, scio, quod optime faciet, qui omnino facere male non potest, et spero, quod inde reducet me, qui solus deducit ad inferos et reducit4. Et tunc probatur perfecta caritas, que foras mittit timorem', et 20 fortis ut mors dileccio, dura ut infernus emulacio, lampades eius lampades ignis, et aque multe non poterunt hanc caritatem extingwere 6". Habes igitur persuasum ex istis, quod [instancia] illorum christianorum de plebe, qui multum inportune et cum inpaciencia 25 instant pro frequenti communione, nullo“ modo esse temeritas est iudicanda, sed magis gracia dei vel opus spiritus sancti, et tanto maior gracia, quanto quis magis" instat et quanto in- portunius omnes vias exquirit et subit, quibus posset venire ad frequentandum corpus Christi et eius sanguinem preciosum. Sed 30 adhuc multo gracia amplior est illorum, qui per nullum suasum, per nullam difficultatem aut temptacionem quamcumque paciuntur se deterreri a communione crebra cum Christo in sacramento. 5 10 4 et 8 Nota m. p. A. 19 Nota charitatem perfectam m. p. (abs.) A. 35 a lin. superpos. A. b ita C; itaque A. C inciderunt C. d tibi C. e te C. f add. in marg. A. g ullo C. h ras. seq. B. ras. seq. B. 1 Cf. Job IX, 6 (columnae eius concutiuntur). 2 Cf. Psalm. L. 6. 5 6 Cf. * Cf. Job. XIII, 15. Cf. I. Reg. II, 6. Cf. I. Joan. IV, 18. Cant. VIII, 6—7.
188 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 18. visitare huiusmodi sanctos ad frangendum et resolvendum a crebra Christi corporis sumpcione, quoniam et“ scripture hominem huius modi deterrentes plurime ingeruntur et exempla sanctorum pri- stinorum. Et ita omnes columpne domus conquassantur! et omnis confidencia in ipsis sine modico a fundamento conmovetur atque omne procedens robur panis et omnium graciarum fit contritum, ita quod illi tales ex hoc, ut plurimum, magis ac magis inci- piunt se retrahere venire ad mensam Christi et incipiunt rarius sibi concenare. Eapropter postremo illi (7) sunt adhuc maioris caritatis et firmioris ad Christum Jhesum, qui cum in tales minaces temptacio nes varias inciderint, tunc maxime fugiunt ad Christum Jhesum et festinant ad ipsius sacramentum, omnibus se deterrentibus pa riter respondendo: »Sibi“ soli peccavi et malum coram eo feci 15 et idcirco ad ipsum solum confugio, qui eciam si occiderit me, sperabo in eum3. Etsi ad infernum me transmiserit, scio, quod optime faciet, qui omnino facere male non potest, et spero, quod inde reducet me, qui solus deducit ad inferos et reducit4. Et tunc probatur perfecta caritas, que foras mittit timorem', et 20 fortis ut mors dileccio, dura ut infernus emulacio, lampades eius lampades ignis, et aque multe non poterunt hanc caritatem extingwere 6". Habes igitur persuasum ex istis, quod [instancia] illorum christianorum de plebe, qui multum inportune et cum inpaciencia 25 instant pro frequenti communione, nullo“ modo esse temeritas est iudicanda, sed magis gracia dei vel opus spiritus sancti, et tanto maior gracia, quanto quis magis" instat et quanto in- portunius omnes vias exquirit et subit, quibus posset venire ad frequentandum corpus Christi et eius sanguinem preciosum. Sed 30 adhuc multo gracia amplior est illorum, qui per nullum suasum, per nullam difficultatem aut temptacionem quamcumque paciuntur se deterreri a communione crebra cum Christo in sacramento. 5 10 4 et 8 Nota m. p. A. 19 Nota charitatem perfectam m. p. (abs.) A. 35 a lin. superpos. A. b ita C; itaque A. C inciderunt C. d tibi C. e te C. f add. in marg. A. g ullo C. h ras. seq. B. ras. seq. B. 1 Cf. Job IX, 6 (columnae eius concutiuntur). 2 Cf. Psalm. L. 6. 5 6 Cf. * Cf. Job. XIII, 15. Cf. I. Reg. II, 6. Cf. I. Joan. IV, 18. Cant. VIII, 6—7.
Strana 189
Importuna instantia pro sacramento est veritas. 189 CAPITULUM DECIMUM NONUMa. Quod audacia et talis inportuna instancia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed veritas. Sed adhuc circa hoc, quod illa talium instancia inportuna pro crebra communione non sit temeritas, sed gracia Christi Jhesu et veritas, est lacius inmorandum. De gracia igitur dictum iam sufficiat. [II] Sed quod sit veritas, id est iusticia, hoc si militer probat sana racio, simul et scriptura, quoniam racio iusticie requirit, ut familia domini, dum esurit, instet pro suo cibo non aput quemcumque, sed aput dispensatorem et 10 conmissarium sui domini. Racionabile este et iustum, ut oves clament ad pastorem pro suis pascuis, ut filii et filie, fatigate siti et fame, sint patri suo inportuni pro debita ipsis refeccione, racionabile quoque et iustum est, ut plebes Christi currant ad suum plebanum pro sacramento ipsis in loco et tempore mini 15 strando, quatenus is, qui eos nutriendos et pascendos assumpsit, eos non negligat propter ignoranciam suam et austeritatem in firmatam', ille quoque, cui grate et promptel sua carnalia admi- nistrant, non dedignetur spiritualia, non quidem sual, sed Christi Jhesu, ymmo propria ipsorum, eisdem ministrare in tempore 20 opportunol. Si etenim minister ecclesie, id est plebis Christi, esset semper promptus subdite familie Christi ministrare cibum eius in tempore et esset inportunus ad monendum et dandum pastum Christi ovibus, tunc procul dubio inportunitas subditorum non esset neccessariak, nec instancia esset racionabilis, neque 25 esset iusta querela ipsorum de ministro, et, si stante eo quere rent sacramenta alibi, nequaquam' facile possent a peccato sub- diti excusari. Sed si est negligencia et tenacitas" in dis pensatore, tunc sancta est inportunitas in" subditis pro sua salute et iusta querela in Christi familia et racionalis 30 ac neccessaria est instancia ipsorum, quia id, quod est iustum, petunt et requirunt' et pro eo, quod summe est ipsis utile et 4 Totum de inportunitate A. a Capitulum XIX, 5ti articuli in marg.A; rubr. B, C; b Quod — veritas col. rubro C; om. A, B. corr. ex ad hoc A; ad hoc B. d quia post 35 om. C. corr. B. lin. superpos. A. g ita C; infrumentam A. promptae corr. prompte A. i corr. ex suam A, B; suam C. k del. B. facere seq., sed del. A. m teneacitas B. n ita C; et A. ° querunt C. phrasis biblica; cf. Psalm. CXLIIII, 15. h
Importuna instantia pro sacramento est veritas. 189 CAPITULUM DECIMUM NONUMa. Quod audacia et talis inportuna instancia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed veritas. Sed adhuc circa hoc, quod illa talium instancia inportuna pro crebra communione non sit temeritas, sed gracia Christi Jhesu et veritas, est lacius inmorandum. De gracia igitur dictum iam sufficiat. [II] Sed quod sit veritas, id est iusticia, hoc si militer probat sana racio, simul et scriptura, quoniam racio iusticie requirit, ut familia domini, dum esurit, instet pro suo cibo non aput quemcumque, sed aput dispensatorem et 10 conmissarium sui domini. Racionabile este et iustum, ut oves clament ad pastorem pro suis pascuis, ut filii et filie, fatigate siti et fame, sint patri suo inportuni pro debita ipsis refeccione, racionabile quoque et iustum est, ut plebes Christi currant ad suum plebanum pro sacramento ipsis in loco et tempore mini 15 strando, quatenus is, qui eos nutriendos et pascendos assumpsit, eos non negligat propter ignoranciam suam et austeritatem in firmatam', ille quoque, cui grate et promptel sua carnalia admi- nistrant, non dedignetur spiritualia, non quidem sual, sed Christi Jhesu, ymmo propria ipsorum, eisdem ministrare in tempore 20 opportunol. Si etenim minister ecclesie, id est plebis Christi, esset semper promptus subdite familie Christi ministrare cibum eius in tempore et esset inportunus ad monendum et dandum pastum Christi ovibus, tunc procul dubio inportunitas subditorum non esset neccessariak, nec instancia esset racionabilis, neque 25 esset iusta querela ipsorum de ministro, et, si stante eo quere rent sacramenta alibi, nequaquam' facile possent a peccato sub- diti excusari. Sed si est negligencia et tenacitas" in dis pensatore, tunc sancta est inportunitas in" subditis pro sua salute et iusta querela in Christi familia et racionalis 30 ac neccessaria est instancia ipsorum, quia id, quod est iustum, petunt et requirunt' et pro eo, quod summe est ipsis utile et 4 Totum de inportunitate A. a Capitulum XIX, 5ti articuli in marg.A; rubr. B, C; b Quod — veritas col. rubro C; om. A, B. corr. ex ad hoc A; ad hoc B. d quia post 35 om. C. corr. B. lin. superpos. A. g ita C; infrumentam A. promptae corr. prompte A. i corr. ex suam A, B; suam C. k del. B. facere seq., sed del. A. m teneacitas B. n ita C; et A. ° querunt C. phrasis biblica; cf. Psalm. CXLIIII, 15. h
Strana 190
190 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 19. 30 neccessarium, instant et sunt inportunia, neque id petunt, quod est ministrorum, ut supra est notatuml, sed id, quod est ipsos rum, et quia prompte dant ministris, quod ipsis tenentur" quod si forte non dant vel non prompte dant, ministri eos valde 5 instanter monent et requirunt. Cur forte similiter familia dei Jhesu non deberet instanter petere id, quod est ipsis debitum a ministris? Quod si forte ex ignorancia aut negligencia ministrorum aut ipsorum austeritate familie Jhesu cibus in tempore frivole de 10 negetur in loco" ipsis ordinato, id est in parochia propria, si familia Jhesu in tali casu vadat ad eandem cenam [329 a sui domini et eundem cibum suum cottidianum, quamvis ad aliam domum vel ad alios Christi ministros, aput quos gra- ciam potest invenire, putoe, quod in tali casu in nullo male facit, 15 ymmo optime facit, quia facit ex gracia Christi Jhesu et caritate forti, qua' in id urgetur', quatenus omnibus pos sibilibus sibi viis exquirat suum panem unicum, neccessarium ad vitam christianam; tunc enim neccessitas extrema sibi incum bit [et] modo in extrema neccessitate omnia esse communia 20 racionabiliter sunt diffinita. Et si est id ex caritate et ipsius fervida devocione ad sacramentum, tunc, quibus viis id facit, non contempto frivole communi ordine sancte ecclesie, bene facit, et si nulla fraus et dolus interveniat ibidem, que' offende rent' christianam caritatem. Quodsi inde dispersio gregis 25 Christi vel destruccio ordinis et subieccionis vel dis sipacio sancte obediencie et mutue dileccionis veniant et illis venire exinde allegentur, tunc nullus est causa illorum alius, nisi pastor negligens et cecus et austerum inperium Roboam2 super familiam Jhesu Christi. Quodsi in oppositum hiis ewangelium vel iura producantur, ut videlicet hiis, qui sedent in chatedra Moysi, ipsis obediatur in omnibus3, et prepositis, eciam discolis, [subiecti estote] 4 et si milia: omnibus illis per unum verbum respondetur: Quodsi, et 25 Nota m. post. A. a ita C; post corr. B; opportuni A. b tenetur C. c ita C; simili A. d in seq. A; om. B, C. f ita post corr. B; quia A, C. e puta C. g urgitur C. h ubi C. k vel. D. 1 Quodsi — fa= i offenderet C. veret manifeste spiritui Antychristi in medio cap. vigesimi primi om. D. 1 v. supra c. 15 et 16, pag. 175 sq.. 2 Cf. II. Paralip. X, 1 sq. Cf. 40 Matth. XXIII, 2—3. 4 Cf. I. Petr. II, 18. 35
190 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 19. 30 neccessarium, instant et sunt inportunia, neque id petunt, quod est ministrorum, ut supra est notatuml, sed id, quod est ipsos rum, et quia prompte dant ministris, quod ipsis tenentur" quod si forte non dant vel non prompte dant, ministri eos valde 5 instanter monent et requirunt. Cur forte similiter familia dei Jhesu non deberet instanter petere id, quod est ipsis debitum a ministris? Quod si forte ex ignorancia aut negligencia ministrorum aut ipsorum austeritate familie Jhesu cibus in tempore frivole de 10 negetur in loco" ipsis ordinato, id est in parochia propria, si familia Jhesu in tali casu vadat ad eandem cenam [329 a sui domini et eundem cibum suum cottidianum, quamvis ad aliam domum vel ad alios Christi ministros, aput quos gra- ciam potest invenire, putoe, quod in tali casu in nullo male facit, 15 ymmo optime facit, quia facit ex gracia Christi Jhesu et caritate forti, qua' in id urgetur', quatenus omnibus pos sibilibus sibi viis exquirat suum panem unicum, neccessarium ad vitam christianam; tunc enim neccessitas extrema sibi incum bit [et] modo in extrema neccessitate omnia esse communia 20 racionabiliter sunt diffinita. Et si est id ex caritate et ipsius fervida devocione ad sacramentum, tunc, quibus viis id facit, non contempto frivole communi ordine sancte ecclesie, bene facit, et si nulla fraus et dolus interveniat ibidem, que' offende rent' christianam caritatem. Quodsi inde dispersio gregis 25 Christi vel destruccio ordinis et subieccionis vel dis sipacio sancte obediencie et mutue dileccionis veniant et illis venire exinde allegentur, tunc nullus est causa illorum alius, nisi pastor negligens et cecus et austerum inperium Roboam2 super familiam Jhesu Christi. Quodsi in oppositum hiis ewangelium vel iura producantur, ut videlicet hiis, qui sedent in chatedra Moysi, ipsis obediatur in omnibus3, et prepositis, eciam discolis, [subiecti estote] 4 et si milia: omnibus illis per unum verbum respondetur: Quodsi, et 25 Nota m. post. A. a ita C; post corr. B; opportuni A. b tenetur C. c ita C; simili A. d in seq. A; om. B, C. f ita post corr. B; quia A, C. e puta C. g urgitur C. h ubi C. k vel. D. 1 Quodsi — fa= i offenderet C. veret manifeste spiritui Antychristi in medio cap. vigesimi primi om. D. 1 v. supra c. 15 et 16, pag. 175 sq.. 2 Cf. II. Paralip. X, 1 sq. Cf. 40 Matth. XXIII, 2—3. 4 Cf. I. Petr. II, 18. 35
Strana 191
Sacerdotibus, qui sunt contrarii Christo, non est oboediendum. 191 in quantum edificant hiis huiusmodi in dei plebe et in chatedra ecclesie dei divina mandata et sacramenta dei caritatemque et salutem animarum, tunc bene procedit excepcio productorum in medium. Sed si notorie hii huiusmodi destruunt eadem vel si instruunt vicia, nequaquam in talibus ipsis mandatum est obedire, sed pocius obediendum est in tali casu intime unccioni, que docet de omnibusl, sive spiritui Jhesu Christi, qui est semper et ubique et maxime in filiis dei, quos ipsemet agit inmediate unicus pater, unicus magister2 et bonus pastor', quemadmodum scriptum est in Ysaia4: »Miserans mise- rebitur tui dominus, ad vocem clamoris tui statim, ut audierit, respondebit tibi«; et tunc ad propositum statim de isto sacra- mento?: »Et dabit tibi dominus panem ar[c]tum et aquam bre vem et non faciet a te avolare ultra doctorem tuum. Et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum et aures tue audient ver- bum post tergum monentis: Hec [est] via domini, ambulate in ea, neque ad dextram' neque ad sinistram declinabitis.« De pastoribus vero et rectoribus secundariis dicit apostoluss: »In edificacionem posuit vos spiritus sanctus et non in destruccio- nem." Et" pro destruentibus in sancta plebe Jhesum', id est sans 20 ctam populi devocionem, dicitur': »Oportet deo magis obedire quam hominibus.« Et Johanness: »Fratres, nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex deo sunt, quoniam multi pseudoprophete exierunt in mundum. In hoc congnoscitur spi- ritus dei: omnis spiritus, qui confitetur Christum Jhesum in carne' venisse, ex deo est, et omnis spiritus, qui solvit Jhesum, ex deo non est, et hic est Antychristus, de quo audistis, quod veniet" et nunc iam in mundo est.« Omnis autem ille mani- feste »solvit Jhesum«, qui destruit in plebe Christi devocionem ad Christum Jhesum et qui negat pes 30 tentibus christianis fideliter dare Jhesum, id est corpus et sanguinem Jhesu Christi in sacramento. 10 15 25 1 De obediencia A. 4 De obediencia m. p. A. a om. C. b ad extram A. Com. C. d et pro destruccione seq., 35 sed del. C. e ita C; Jhesu post corr. A. f in carne lin. superpos. a. m. C; g venit biblia. 1 lin. superpos. a. m. C. om. A, B. 3 Cf. Joann. X. 11. Cf. I. Joann. II, 27. 2 Cf. Matth. XXIII, 9—10. 5 Isaiae XXX, 20—21. II. Cor. X, 8 (libere allatum), Isaiae XXX, 19. 8 I. Joan. IV, 1—3. cf. I. Thess. V, 9. Act. V, 29. 40
Sacerdotibus, qui sunt contrarii Christo, non est oboediendum. 191 in quantum edificant hiis huiusmodi in dei plebe et in chatedra ecclesie dei divina mandata et sacramenta dei caritatemque et salutem animarum, tunc bene procedit excepcio productorum in medium. Sed si notorie hii huiusmodi destruunt eadem vel si instruunt vicia, nequaquam in talibus ipsis mandatum est obedire, sed pocius obediendum est in tali casu intime unccioni, que docet de omnibusl, sive spiritui Jhesu Christi, qui est semper et ubique et maxime in filiis dei, quos ipsemet agit inmediate unicus pater, unicus magister2 et bonus pastor', quemadmodum scriptum est in Ysaia4: »Miserans mise- rebitur tui dominus, ad vocem clamoris tui statim, ut audierit, respondebit tibi«; et tunc ad propositum statim de isto sacra- mento?: »Et dabit tibi dominus panem ar[c]tum et aquam bre vem et non faciet a te avolare ultra doctorem tuum. Et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum et aures tue audient ver- bum post tergum monentis: Hec [est] via domini, ambulate in ea, neque ad dextram' neque ad sinistram declinabitis.« De pastoribus vero et rectoribus secundariis dicit apostoluss: »In edificacionem posuit vos spiritus sanctus et non in destruccio- nem." Et" pro destruentibus in sancta plebe Jhesum', id est sans 20 ctam populi devocionem, dicitur': »Oportet deo magis obedire quam hominibus.« Et Johanness: »Fratres, nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex deo sunt, quoniam multi pseudoprophete exierunt in mundum. In hoc congnoscitur spi- ritus dei: omnis spiritus, qui confitetur Christum Jhesum in carne' venisse, ex deo est, et omnis spiritus, qui solvit Jhesum, ex deo non est, et hic est Antychristus, de quo audistis, quod veniet" et nunc iam in mundo est.« Omnis autem ille mani- feste »solvit Jhesum«, qui destruit in plebe Christi devocionem ad Christum Jhesum et qui negat pes 30 tentibus christianis fideliter dare Jhesum, id est corpus et sanguinem Jhesu Christi in sacramento. 10 15 25 1 De obediencia A. 4 De obediencia m. p. A. a om. C. b ad extram A. Com. C. d et pro destruccione seq., 35 sed del. C. e ita C; Jhesu post corr. A. f in carne lin. superpos. a. m. C; g venit biblia. 1 lin. superpos. a. m. C. om. A, B. 3 Cf. Joann. X. 11. Cf. I. Joann. II, 27. 2 Cf. Matth. XXIII, 9—10. 5 Isaiae XXX, 20—21. II. Cor. X, 8 (libere allatum), Isaiae XXX, 19. 8 I. Joan. IV, 1—3. cf. I. Thess. V, 9. Act. V, 29. 40
Strana 192
192 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 20. 5 Et ita habes ex hiis persuasum, quod inportuna' plebis in stancia aput sacerdotes est de habundancia gracie Christi et ipsius veritatis, quantum est ex racione iusticie. Sed quantum est ex racione scripturarum, id est, quod scripture sancte illam inportunitatem docent et hortantur et quod semper deo placuit, hoc iam paulo ante habes deductuml et amplius habes declaratum in tractatu V. distinccione [III], capitolo [1]2. 10 CAPITULUM VICESIMUM°. Responsio“ ad omnia“ et singula inconveniencia, que sequis affirmantur. Nunc ex dictis potest responderi ad singula posita' et mota in quarta racione. Quando igitur quibusdam de plebeis“, qui sepe vel singulis diebus cupiunt communicare, inproperative dicitur: »Qua temeritate igitur" quidam modo de plebe audent," 15 etc.3, secundum predicta respondetur, quod non est temeritas ipsorum, sed racionabilis diligencia, surgens ex gracia per Jhesum Christum facta in veritate. Cum dicitur: »audent et nituntur,« ad hoc dictum estk, quod id faciunt bono ausu et iusto nisu, fundato in iusticia et racione ac scripturis. 20 Cum autem dicitur, quod volunt communicare »non tantum semel in anno vel semel in mense aut dominicis solum diebus,« etc.4, dicitur ad hoc, quod sancte et iuste non sunt contenti, quia ipsis suum panem cottidianum, a quo tota ipsorum vita chri- stianal dependet, non sufficit ita raro manducare. Quem" panem' 25 ipsorum piissimus Jhesus, dominus eorum et pater familias, in copia preparavit, ut quocienscumque ipsum' manducarent, et annuit notanter ipsum cottidie exquirendum et petendum. Qua propter iuste et sancte a ministris requirunt sepe vel cottidie sibi 30 11 Nota totum diligentissime de inportunitate A. a inportune C. b Capitulum XX, 5. articuli in marg. A; rubr. B. C. c responsio — affirmantur in marg. (absc.) A; rubr. B, C. d ad omnia om. ergo C. i dicen= A, B. assequi C. f potest del. C. g plebibus C. h I christianorum C. dum C. k ad hoc seq., sed del. A; ad hoc seq. B. m in marg. add. A. ° in marg. om. C; ita — panem in ras. m. x B. 35 m.хB. 1 v. supra art. V, cap. 2, pag. 133 sq. 2 vide l. V, dist. III, c. 1. (MS. bibl. 5 Cf. I. 3 ibidem. Clem. III A 10, ƒ 120a sq.) Cf. supra p. 17. Cor. XI, 26.
192 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. V, c. 20. 5 Et ita habes ex hiis persuasum, quod inportuna' plebis in stancia aput sacerdotes est de habundancia gracie Christi et ipsius veritatis, quantum est ex racione iusticie. Sed quantum est ex racione scripturarum, id est, quod scripture sancte illam inportunitatem docent et hortantur et quod semper deo placuit, hoc iam paulo ante habes deductuml et amplius habes declaratum in tractatu V. distinccione [III], capitolo [1]2. 10 CAPITULUM VICESIMUM°. Responsio“ ad omnia“ et singula inconveniencia, que sequis affirmantur. Nunc ex dictis potest responderi ad singula posita' et mota in quarta racione. Quando igitur quibusdam de plebeis“, qui sepe vel singulis diebus cupiunt communicare, inproperative dicitur: »Qua temeritate igitur" quidam modo de plebe audent," 15 etc.3, secundum predicta respondetur, quod non est temeritas ipsorum, sed racionabilis diligencia, surgens ex gracia per Jhesum Christum facta in veritate. Cum dicitur: »audent et nituntur,« ad hoc dictum estk, quod id faciunt bono ausu et iusto nisu, fundato in iusticia et racione ac scripturis. 20 Cum autem dicitur, quod volunt communicare »non tantum semel in anno vel semel in mense aut dominicis solum diebus,« etc.4, dicitur ad hoc, quod sancte et iuste non sunt contenti, quia ipsis suum panem cottidianum, a quo tota ipsorum vita chri- stianal dependet, non sufficit ita raro manducare. Quem" panem' 25 ipsorum piissimus Jhesus, dominus eorum et pater familias, in copia preparavit, ut quocienscumque ipsum' manducarent, et annuit notanter ipsum cottidie exquirendum et petendum. Qua propter iuste et sancte a ministris requirunt sepe vel cottidie sibi 30 11 Nota totum diligentissime de inportunitate A. a inportune C. b Capitulum XX, 5. articuli in marg. A; rubr. B. C. c responsio — affirmantur in marg. (absc.) A; rubr. B, C. d ad omnia om. ergo C. i dicen= A, B. assequi C. f potest del. C. g plebibus C. h I christianorum C. dum C. k ad hoc seq., sed del. A; ad hoc seq. B. m in marg. add. A. ° in marg. om. C; ita — panem in ras. m. x B. 35 m.хB. 1 v. supra art. V, cap. 2, pag. 133 sq. 2 vide l. V, dist. III, c. 1. (MS. bibl. 5 Cf. I. 3 ibidem. Clem. III A 10, ƒ 120a sq.) Cf. supra p. 17. Cor. XI, 26.
Strana 193
Laici iuste et sancte exquirunt cotidie panem suum. 193 panem ita bonum, ita neccessarium ministrari, quemadmodum in superioribus est deductum. Quando diciturl, quod »rubore iam excusso pro cottidiana communione contendunt«a, ad hoc respondetur, quod sicut inportunitas ipsorum et audacia sunt iusta et sancta, ut prius est ostensum, ita excussiod illius mali et [329 b] mundani timoris et carnalis ruboris est sancta et virtuosa et non est nisi ex magna gracia Christi et virtute, qua induuntur ex alto2, ut contempnant iudicia hominum et placere huic seculo. Et oppositumistius, puta timor et pudor Christo Jhesu 10 viriliter servire vel ea, que Christi sunt, publice operari, vel ea, que sunt saluti utilia et neccessaria, ex magno animo inquirere, est, inquam, malum in christiano et dispendiosum saluti et inpe dimentum magnum virtutum et contrarium valde Jhesu Christo et condempnatum in scripturis. Illi namque, qui verecundantur operari aut sequi ea, que sunt Christi Jhesu, aut habent timorem, ne ab hominibus in publico videantur, primum hoc habent argumentum demonstratum contra se ipsos, quod hunc mundum diligunt. Ideo illi hiidem facere secularia facta et conformari huic seculo" nequaquam erubescunt, ymmo conplacent sibi in eo vel habent ad hoce conatum, ut hominibus seculi placeant', aut tremunt in ullo“ ipsis displiceres. Quapropter hii tales con tinue a pussillanimitate fortiter detinentur in hiis, que dei sunt, et efficiuntur centum annorum maledicti pueri4, et per conse quens semper et ubique miseri et inbecilles ad virtutes chri 25 stianas et contrarii Jhesu Christo, quia amant esse amici huius seculi5 et condempnant verbum dei dicens': »Trepidaverunt timore, ubi non erat timor.« O, quam proprie ipsos exprimit, cum dicit7: »Deus dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent, et confusi sunt, quoniam 30 deus sprevit eos,« quia nichil in vita sua virtutis admittunt tales tepidi, effeminati, maledicti, pueri antiqui, fatui et miseri et miserabiles, nichil, inquam, faciunt, in quo Christus Jhesus, dominus virtutum', possit sibi ipsi in eis conplacere aut coram 15 20 a contenduntur C. b om. C. C corr. ex avidicia A, B. seq., sed del. A. e in eo C. f conplaceant C. g nullo C. i om. C. lentes seq. C. 1 L. c. (pag. 17). 2 Cf. Luc. XXIV, 49. 3 Cf. Rom. XII, 2. Cf. Isaiae LXV, 20. Cf. Jacob. 4 (amicus esse huius saeculi). 6 Psalm. XIII, 5. Cf. Psalm. XXIII, 10 (dominus virtutum) et l. a. Psalm. LII, 6. d illo 35 h vo= 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 13
Laici iuste et sancte exquirunt cotidie panem suum. 193 panem ita bonum, ita neccessarium ministrari, quemadmodum in superioribus est deductum. Quando diciturl, quod »rubore iam excusso pro cottidiana communione contendunt«a, ad hoc respondetur, quod sicut inportunitas ipsorum et audacia sunt iusta et sancta, ut prius est ostensum, ita excussiod illius mali et [329 b] mundani timoris et carnalis ruboris est sancta et virtuosa et non est nisi ex magna gracia Christi et virtute, qua induuntur ex alto2, ut contempnant iudicia hominum et placere huic seculo. Et oppositumistius, puta timor et pudor Christo Jhesu 10 viriliter servire vel ea, que Christi sunt, publice operari, vel ea, que sunt saluti utilia et neccessaria, ex magno animo inquirere, est, inquam, malum in christiano et dispendiosum saluti et inpe dimentum magnum virtutum et contrarium valde Jhesu Christo et condempnatum in scripturis. Illi namque, qui verecundantur operari aut sequi ea, que sunt Christi Jhesu, aut habent timorem, ne ab hominibus in publico videantur, primum hoc habent argumentum demonstratum contra se ipsos, quod hunc mundum diligunt. Ideo illi hiidem facere secularia facta et conformari huic seculo" nequaquam erubescunt, ymmo conplacent sibi in eo vel habent ad hoce conatum, ut hominibus seculi placeant', aut tremunt in ullo“ ipsis displiceres. Quapropter hii tales con tinue a pussillanimitate fortiter detinentur in hiis, que dei sunt, et efficiuntur centum annorum maledicti pueri4, et per conse quens semper et ubique miseri et inbecilles ad virtutes chri 25 stianas et contrarii Jhesu Christo, quia amant esse amici huius seculi5 et condempnant verbum dei dicens': »Trepidaverunt timore, ubi non erat timor.« O, quam proprie ipsos exprimit, cum dicit7: »Deus dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent, et confusi sunt, quoniam 30 deus sprevit eos,« quia nichil in vita sua virtutis admittunt tales tepidi, effeminati, maledicti, pueri antiqui, fatui et miseri et miserabiles, nichil, inquam, faciunt, in quo Christus Jhesus, dominus virtutum', possit sibi ipsi in eis conplacere aut coram 15 20 a contenduntur C. b om. C. C corr. ex avidicia A, B. seq., sed del. A. e in eo C. f conplaceant C. g nullo C. i om. C. lentes seq. C. 1 L. c. (pag. 17). 2 Cf. Luc. XXIV, 49. 3 Cf. Rom. XII, 2. Cf. Isaiae LXV, 20. Cf. Jacob. 4 (amicus esse huius saeculi). 6 Psalm. XIII, 5. Cf. Psalm. XXIII, 10 (dominus virtutum) et l. a. Psalm. LII, 6. d illo 35 h vo= 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 13
Strana 194
194 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. V. c. 20. mundo hominum, dyabolorum, vel spiritibus regni celorum glori ari, sed ubique vehementer erubescit pro ipsis et propter ipsos ubique patitur confusionem, quia nomen eius magnuml propter tales et per tales blasphematur' inter gentes2 et opera eius et virtus aput peccatores per istos et tales habentur derisui. Pro- pterea scriptum est3: »Utinam esses calidus velb frigidus, sed quia tepidus es, incipiam te evomere de ore meo.« Et4: »Qui cumque erubuerit me coram hominibus, et ego erubescam ipsum coram patre meo, qui in celis est, et angelis eius.« Nullus autem 10 magis proprie et dampnabilius erubescit Christum confiteri coram hominibus, quam pussillanimis christianus, qui amat hunc mundum et timet" hominibus displicere. Propter quod timet et erubescit palam Christi opera facere insignia et viriliter Christo Jhesu obsequi et celebriter, sed solum in occulto, quasi furando et cum erubescencia, quasi quid illicitum sit pio Jhesu deservire vel eius crucis ignominiam publice confiteri. Et id- circo dicit apostolus': »Si adhuc hominibus placerem, servus Christi non essem.« Et alibi“: »Michi autem absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Jhesu Christi.« Semper etenim a prin 20 cipio crux Christi et confessio omnis ignominie Jhesu Christi in cruce fuit illis, qui pereunt", id est omni- bus, qui hunc mundum diligunt et ipsius divicias, delicias et honores, et omnibus, qui spiritum Jhesu non habent8, fuit, inquam, illis tam christianis quam paganis scandalum et confusio 25 aut erubescencia et contrarium. Ita et nunc est similiter et erit usque in eternum, quia illi tales sunt omnes secundum spiritum inimici crucis Christi, qui terrena sapiunt, quorum deus venter est et gloria in confusione [ipsorum9]. Quam ob rem' omnes tales christiani, qui confunduntur vel timent manifeste et cele- 30 briter ea, que sunt Christi Jhesu, inquirere et operari, sunt huiusmodi amici huius mundi et erubescunt ignominiam ferre crucis, et ideol, si Christum Jhesum ore insulse confitentur, quociens occurrit vel ex consuetudine vel ex officio, quia co- medunt de panibus Christi vel alias a casu, tamen“ hoc fit solum 5 15 a in marg. a. m. C. b aut C. c ne A, B. d in ras. C. e ita biblia ; h del.; si in confusionem A, B, C. f omnes seq., sed del. A. om. C. add. in marg. m.x B; om. A. C. k in seq. C. ras. B. 2 Cf. Rom. II. 24. Apoc. III, 15—16. Cf. Psalm. LXXV. I. Luc. IX, 26 (libere allatum). Galat. VI. 14. Cf. Galat. I. 10. Cf. Judae 19. 40 II. Cor. II, 15. Cf. Philipp. III. 18—19. ))
194 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. V. c. 20. mundo hominum, dyabolorum, vel spiritibus regni celorum glori ari, sed ubique vehementer erubescit pro ipsis et propter ipsos ubique patitur confusionem, quia nomen eius magnuml propter tales et per tales blasphematur' inter gentes2 et opera eius et virtus aput peccatores per istos et tales habentur derisui. Pro- pterea scriptum est3: »Utinam esses calidus velb frigidus, sed quia tepidus es, incipiam te evomere de ore meo.« Et4: »Qui cumque erubuerit me coram hominibus, et ego erubescam ipsum coram patre meo, qui in celis est, et angelis eius.« Nullus autem 10 magis proprie et dampnabilius erubescit Christum confiteri coram hominibus, quam pussillanimis christianus, qui amat hunc mundum et timet" hominibus displicere. Propter quod timet et erubescit palam Christi opera facere insignia et viriliter Christo Jhesu obsequi et celebriter, sed solum in occulto, quasi furando et cum erubescencia, quasi quid illicitum sit pio Jhesu deservire vel eius crucis ignominiam publice confiteri. Et id- circo dicit apostolus': »Si adhuc hominibus placerem, servus Christi non essem.« Et alibi“: »Michi autem absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Jhesu Christi.« Semper etenim a prin 20 cipio crux Christi et confessio omnis ignominie Jhesu Christi in cruce fuit illis, qui pereunt", id est omni- bus, qui hunc mundum diligunt et ipsius divicias, delicias et honores, et omnibus, qui spiritum Jhesu non habent8, fuit, inquam, illis tam christianis quam paganis scandalum et confusio 25 aut erubescencia et contrarium. Ita et nunc est similiter et erit usque in eternum, quia illi tales sunt omnes secundum spiritum inimici crucis Christi, qui terrena sapiunt, quorum deus venter est et gloria in confusione [ipsorum9]. Quam ob rem' omnes tales christiani, qui confunduntur vel timent manifeste et cele- 30 briter ea, que sunt Christi Jhesu, inquirere et operari, sunt huiusmodi amici huius mundi et erubescunt ignominiam ferre crucis, et ideol, si Christum Jhesum ore insulse confitentur, quociens occurrit vel ex consuetudine vel ex officio, quia co- medunt de panibus Christi vel alias a casu, tamen“ hoc fit solum 5 15 a in marg. a. m. C. b aut C. c ne A, B. d in ras. C. e ita biblia ; h del.; si in confusionem A, B, C. f omnes seq., sed del. A. om. C. add. in marg. m.x B; om. A. C. k in seq. C. ras. B. 2 Cf. Rom. II. 24. Apoc. III, 15—16. Cf. Psalm. LXXV. I. Luc. IX, 26 (libere allatum). Galat. VI. 14. Cf. Galat. I. 10. Cf. Judae 19. 40 II. Cor. II, 15. Cf. Philipp. III. 18—19. ))
Strana 195
De illis, qui propter pudorem se abstrahunt a communione. 195 labiis, cor autem ipsorum longe est a Christol. Confitentur, inquam, quandoque ore, sed factis negant manifeste2. Quorum nunc est in ecclesia infinita multitudo, qui sanctos Christi Jhesu confessores varie affligunt plagis pessimis et inconsciis, qui sunt Gog et Magog, qui castra sanctorum circumdant3, inducentes tribulacionem pessimam nimis4 et tam involutam, tam cooper tam tamque apparentem, ut in erorem inducantur, si fieri potesta, et' electi'. Quia autem illa pussillanimitas et tepiditas christiano rum abhominabilis est causa istorum omnium malorum, ideo merito dixi, quod ille pudor, timor et amor huius seculi sunt quedam origines pessime et dispendium salutis christianorum, et opposita sunt optima, scilicet audacia et excussio erubes- cencie in bono vel in hiis, que sunt propria domini nostri Jhesu Christi. Quod vero ponitur in raciones: »Contendunt pro cottidiana 15 communione, et contra suasiones suorum confessorum in eo reluctantur«, ad hoc dicitur, quod, licet homines' superbi et austeri hoc reputant ipsis pro contencione et pro reluc tacione“ confessoribus, sice ipsorum conatus [330 a) sanctos iudicantes', si tamen inspiciatur talium devotorum pia 20 affeccio ad Christum Jhesum et caritas non modica, non segnis, tunc in veritate non contencio iudicabitur, sed ipso rum pia et neccessaria instancia, quemadmodum par vulorum pro suo cibo aput matrem. Nec ipsorum talium reluc tacio" debet esse gravis pio sacerdoti, sed magis dulcissima et 25 gratissima diligencia, quoniam pater delectatur, cum videt suos amabiles filios pro suo bono et honesto multum" esse studiosos. Ymmo iudicio meo, coram vero deo et domino Jhesu Christo, michi videtur esse vel' magna austeritas etk negligencia sacerdotis aut magna ignorancia et inpietas ad ples 30 bem, si videns diligenter plebeios frequenter et studiose instare apud se pro sacramentis, utpote confessione vel communione, si non congratulatur eorum sedulitati, si non regraciatur domino Jhesu Christo, pro qua alias deberet et deum exorare et ipse 10 c a in marg. A; posset in marg. m. post. B. eciam C. b sui seq., 35 e sine C. et pro reluctacione add. in marg. m. x B. sed del. A. I indagantes C. grita post corr. C; revocacio A, C. h multo C. i post k vel C. corr. B. Cf. Matth. XII, 8. 2 Cf. Tit. 1, 16. Apoc. II, 22. Cf. Matth. XXIV, 24. Cf. Apoc. XX, 7—8. r. supra p. 17. Cf. 40 13
De illis, qui propter pudorem se abstrahunt a communione. 195 labiis, cor autem ipsorum longe est a Christol. Confitentur, inquam, quandoque ore, sed factis negant manifeste2. Quorum nunc est in ecclesia infinita multitudo, qui sanctos Christi Jhesu confessores varie affligunt plagis pessimis et inconsciis, qui sunt Gog et Magog, qui castra sanctorum circumdant3, inducentes tribulacionem pessimam nimis4 et tam involutam, tam cooper tam tamque apparentem, ut in erorem inducantur, si fieri potesta, et' electi'. Quia autem illa pussillanimitas et tepiditas christiano rum abhominabilis est causa istorum omnium malorum, ideo merito dixi, quod ille pudor, timor et amor huius seculi sunt quedam origines pessime et dispendium salutis christianorum, et opposita sunt optima, scilicet audacia et excussio erubes- cencie in bono vel in hiis, que sunt propria domini nostri Jhesu Christi. Quod vero ponitur in raciones: »Contendunt pro cottidiana 15 communione, et contra suasiones suorum confessorum in eo reluctantur«, ad hoc dicitur, quod, licet homines' superbi et austeri hoc reputant ipsis pro contencione et pro reluc tacione“ confessoribus, sice ipsorum conatus [330 a) sanctos iudicantes', si tamen inspiciatur talium devotorum pia 20 affeccio ad Christum Jhesum et caritas non modica, non segnis, tunc in veritate non contencio iudicabitur, sed ipso rum pia et neccessaria instancia, quemadmodum par vulorum pro suo cibo aput matrem. Nec ipsorum talium reluc tacio" debet esse gravis pio sacerdoti, sed magis dulcissima et 25 gratissima diligencia, quoniam pater delectatur, cum videt suos amabiles filios pro suo bono et honesto multum" esse studiosos. Ymmo iudicio meo, coram vero deo et domino Jhesu Christo, michi videtur esse vel' magna austeritas etk negligencia sacerdotis aut magna ignorancia et inpietas ad ples 30 bem, si videns diligenter plebeios frequenter et studiose instare apud se pro sacramentis, utpote confessione vel communione, si non congratulatur eorum sedulitati, si non regraciatur domino Jhesu Christo, pro qua alias deberet et deum exorare et ipse 10 c a in marg. A; posset in marg. m. post. B. eciam C. b sui seq., 35 e sine C. et pro reluctacione add. in marg. m. x B. sed del. A. I indagantes C. grita post corr. C; revocacio A, C. h multo C. i post k vel C. corr. B. Cf. Matth. XII, 8. 2 Cf. Tit. 1, 16. Apoc. II, 22. Cf. Matth. XXIV, 24. Cf. Apoc. XX, 7—8. r. supra p. 17. Cf. 40 13
Strana 196
196 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 21 omnibus studiis ad ipsam sacram diligenciam et salutarem [ad- ducere]. Quid igitur est crudelitatis et quantum duricie sacerdotis aut confessoris ad plebeios, si ipsam talem instan- ciam piam et neccessariam iudicat esse contencionem vel reluca tacionem! Quodsi ita est de sacerdote, quod puta bona studia suorum iudicat crudeliter, que alias sunt signa notoria bonarum animarum et perfecte caritatisl, tunc merito est tali et eius swa sionibus reluctandum, ex eo quod destruit ea, ad que constru- enda sanctus spiritus ipsum posuit et ordinavit2. Unde omnia, 10 que postea in racione pro inconvenienti adducuntur, non sunt in veritate inconveniencia, sed virtutes virilium animo rum, qui, excussa dampnosa pussillanimitate, strennue in Christo Jhesu operantur et suum panem cottidianum iuste et inportune exquirunt“ et debite extorquent, quibus possunt viis alias ho 15 nestis atque modis, quia iam hoc presens ignorancia requirit et duricia atque negligencia presencium ecclesie ministrorum et tempus, in quo iuge sacrificium a plebibus Christi cessavit et communiter est ablatum3. CAPITULUM VICESIMUM PRIMUM. Responsio ad octavam racionem'. [Ad VIII] Ad aliam racionem4, in qua dicitur de statuto archiepiscopi Pragensis et synodaliter promul- gato, ut Christi fideles plebei de mense in mensem Christi Jhesu corpus manducarent in sacramento", 25 ad hoc respondetur, prout superius dictum est de constitucio nibus“ super hac re dominorum apostolicorum', puta quod hoc statutum fecit archiepiscopus et sui, non coartantes fideles Christi Jhesu vel repellendo per illud a suo pane cottidiano neccessario semper ipsis et debito, — absit namque hoc ab ipsis, 20 30 21 Nota totum diligenter A. a exquiruntur C. Capitolum XXI, articuli V. Responsio ad 8vam e corr. ex ad A ; ad B. racionem in marg. A ; rubr. B, C. d constitu ciones post corr. B. Cf. I. Joann. IV, 18. 2 Cf. Cant. II, 4 (ordinavit in me charitatem). v. supra p. 18. de hoc statuto, quod in synodo 5 353 Cf. Daniel. XII, 11. Pragensi die 19. Oct. a. 1389 promulgatum est, nihil aliud constat, praeter quod M. de Janov l. I, tract. 2 (vol. I, p. 76—77), l. III, tract. 6, c. 62 (vol. 6 v. supra c. 13, p. 170 IV, p. 283) et hic adducit (cf. etiam supra p. 18).
196 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 21 omnibus studiis ad ipsam sacram diligenciam et salutarem [ad- ducere]. Quid igitur est crudelitatis et quantum duricie sacerdotis aut confessoris ad plebeios, si ipsam talem instan- ciam piam et neccessariam iudicat esse contencionem vel reluca tacionem! Quodsi ita est de sacerdote, quod puta bona studia suorum iudicat crudeliter, que alias sunt signa notoria bonarum animarum et perfecte caritatisl, tunc merito est tali et eius swa sionibus reluctandum, ex eo quod destruit ea, ad que constru- enda sanctus spiritus ipsum posuit et ordinavit2. Unde omnia, 10 que postea in racione pro inconvenienti adducuntur, non sunt in veritate inconveniencia, sed virtutes virilium animo rum, qui, excussa dampnosa pussillanimitate, strennue in Christo Jhesu operantur et suum panem cottidianum iuste et inportune exquirunt“ et debite extorquent, quibus possunt viis alias ho 15 nestis atque modis, quia iam hoc presens ignorancia requirit et duricia atque negligencia presencium ecclesie ministrorum et tempus, in quo iuge sacrificium a plebibus Christi cessavit et communiter est ablatum3. CAPITULUM VICESIMUM PRIMUM. Responsio ad octavam racionem'. [Ad VIII] Ad aliam racionem4, in qua dicitur de statuto archiepiscopi Pragensis et synodaliter promul- gato, ut Christi fideles plebei de mense in mensem Christi Jhesu corpus manducarent in sacramento", 25 ad hoc respondetur, prout superius dictum est de constitucio nibus“ super hac re dominorum apostolicorum', puta quod hoc statutum fecit archiepiscopus et sui, non coartantes fideles Christi Jhesu vel repellendo per illud a suo pane cottidiano neccessario semper ipsis et debito, — absit namque hoc ab ipsis, 20 30 21 Nota totum diligenter A. a exquiruntur C. Capitolum XXI, articuli V. Responsio ad 8vam e corr. ex ad A ; ad B. racionem in marg. A ; rubr. B, C. d constitu ciones post corr. B. Cf. I. Joann. IV, 18. 2 Cf. Cant. II, 4 (ordinavit in me charitatem). v. supra p. 18. de hoc statuto, quod in synodo 5 353 Cf. Daniel. XII, 11. Pragensi die 19. Oct. a. 1389 promulgatum est, nihil aliud constat, praeter quod M. de Janov l. I, tract. 2 (vol. I, p. 76—77), l. III, tract. 6, c. 62 (vol. 6 v. supra c. 13, p. 170 IV, p. 283) et hic adducit (cf. etiam supra p. 18).
Strana 197
De statuto archiepiscopi Pragensis. 197 quod tam publice non ta ntu]m multos, sed omnes christianos prohibuissent accedere quocienscumque ad sacramentum, cum catholica sancta ecclesia et' uni solum palam volenti et petenti stricte mandavit non prohiberi venire ad communem panem et‘ cottidianum multorum, — sed magis tenendum est, quod ipse archiepiscopus statuit illud synodaliter, conpellendo fideles, presertim sue salutis negligentes et pigros, singulis mensibus venire ad divinum sacramentum, ita quod, sicud prius de aliis statutis dictum est, sic debet intelligi, quod fideles Christi Jhesu de mense in mensem minime, id est si non sepius, communicent altaris sacramento. Et sic bene concordat cum ewangelio Christi Jhesu, qui mandavit servis suis vocare invi- tatos ad cenam, dehinc inducere alios, post querere in vicis et plateis et inter sepes et omnes conpellere ad cenam sui domini, et sicl eciam concordabit cum intencione apostolicorum status 15 torum, ubi supra2. Non itaque illud statutum intendit hoc, videlicet quod fideles Jhesu Christi, cupientes eciam“ racionabiliter et neccessario suum panem cottidianum manducare, cessent communiter omnes, pro- hibiti ad illum intellectum, quod deberent huiusmodi non sepius 20 quam semel in mense maxime manducare corpus Christi, quia illud simpliciter et de plano Christi ewangelio obviaret et toti scripture Novi et Veteris testamenti, que ubique et omnes com muniter invitat, presertim esurientes et sicientes, properare ad hanc cenam, id est ad frequentandum sacramentum, quinymmo 25 mandat et conpellit, ut prenotata verba ewangelii sancti exprimunt3, et inponit neccessitatem et vocat ipsum panem cottidianum4 omni die petendum et requirendum. Item si ita, ut dictum est, constitucionem suam intelligere voluissete, puta quod per hoc repelleret a sacramento et non 30 conpelleret ad sacramenta, tunc manifeste esset in destruc cionem positus et nequaquam in edificacionem et per conse- quens non esset illa constitucio ecclesie, sed esset destitucio plebis Christi. Scriptum est autem': »In edificacionem posuit vos spi 10 a lin. superpos. A; om. B. b ras. seq. C. e potuisset C. Cf. Luc. XIV, 16—23. 2 v. supra, l. c. (p. 170). 3 scil. Luc. XIV, 16—23. Cf. Matth. VI, II.5 dictum sequens in biblia non invenitur; cf. II. Cor. X, 8: potestatem, quam dedit nobis dominus in aedificationem et non in destructionem vestram. com. C. 35 ita post corr. B; sui A, C. d 40
De statuto archiepiscopi Pragensis. 197 quod tam publice non ta ntu]m multos, sed omnes christianos prohibuissent accedere quocienscumque ad sacramentum, cum catholica sancta ecclesia et' uni solum palam volenti et petenti stricte mandavit non prohiberi venire ad communem panem et‘ cottidianum multorum, — sed magis tenendum est, quod ipse archiepiscopus statuit illud synodaliter, conpellendo fideles, presertim sue salutis negligentes et pigros, singulis mensibus venire ad divinum sacramentum, ita quod, sicud prius de aliis statutis dictum est, sic debet intelligi, quod fideles Christi Jhesu de mense in mensem minime, id est si non sepius, communicent altaris sacramento. Et sic bene concordat cum ewangelio Christi Jhesu, qui mandavit servis suis vocare invi- tatos ad cenam, dehinc inducere alios, post querere in vicis et plateis et inter sepes et omnes conpellere ad cenam sui domini, et sicl eciam concordabit cum intencione apostolicorum status 15 torum, ubi supra2. Non itaque illud statutum intendit hoc, videlicet quod fideles Jhesu Christi, cupientes eciam“ racionabiliter et neccessario suum panem cottidianum manducare, cessent communiter omnes, pro- hibiti ad illum intellectum, quod deberent huiusmodi non sepius 20 quam semel in mense maxime manducare corpus Christi, quia illud simpliciter et de plano Christi ewangelio obviaret et toti scripture Novi et Veteris testamenti, que ubique et omnes com muniter invitat, presertim esurientes et sicientes, properare ad hanc cenam, id est ad frequentandum sacramentum, quinymmo 25 mandat et conpellit, ut prenotata verba ewangelii sancti exprimunt3, et inponit neccessitatem et vocat ipsum panem cottidianum4 omni die petendum et requirendum. Item si ita, ut dictum est, constitucionem suam intelligere voluissete, puta quod per hoc repelleret a sacramento et non 30 conpelleret ad sacramenta, tunc manifeste esset in destruc cionem positus et nequaquam in edificacionem et per conse- quens non esset illa constitucio ecclesie, sed esset destitucio plebis Christi. Scriptum est autem': »In edificacionem posuit vos spi 10 a lin. superpos. A; om. B. b ras. seq. C. e potuisset C. Cf. Luc. XIV, 16—23. 2 v. supra, l. c. (p. 170). 3 scil. Luc. XIV, 16—23. Cf. Matth. VI, II.5 dictum sequens in biblia non invenitur; cf. II. Cor. X, 8: potestatem, quam dedit nobis dominus in aedificationem et non in destructionem vestram. com. C. 35 ita post corr. B; sui A, C. d 40
Strana 198
198 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. V, c. 21. 15 25 ritus sanctus, et non in destruccionem.« Quod vero tunc esset destruccio, patet hoc, quia primo manifeste in communitate chri stiana esset destruccio aut conturbacio ewangelice libertatis, in qua diciturl: »Quocienscumque illud feceritis, in meam commemora cionem facietis.« Et similiter apostolus2: »Itaque quocienscumque manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini anunc ciabitis« etc., et alias adimeretur magna et saluberrima libertas populo seu precluderetur via' veniendi ad cenam sui domini pro- picii, ad quam sunt liberaliter invitati, presertim ad comedendum 10 et potandum [330b], de quo dicit apostolus': »Nos' in libertatem vocati“ sumus, fratres, non iterum ad servitutem, quia ubi spiritus domini, ibi libertas.« Tunc esset eciam destruccio exercicii sancti et saluberrimi in Christi fidelibus atque utilissimi humilacionisque virtuose et doctrine in sacramentis ecclesie, et sic esset destruccio cause finalis, propter quam sacramenta sunt instituta, prout potest haberi ex Magistro Sentenciarum in 41° 4, et per consequens esset destruccio sacramentorum, quoniam propter quod unumquodque tale et illud magis. Esset insuper' destruccio multe devocionis in populo, multe caritatis vel dileccionis mutue et fervoris in 20 servicio divino et esset destruccio multa discipline in moribus, penitencie pro peccatis, crebre confessionis peccatorum et pro- bacionis sui ipsius et aliorum infinitorum bonorum, que omnia efficaciter veniunt in sanctis christianis ex frequentacione com- munionis altaris sacramenti. Item si ita suum statutum volunt intelligi, puta quod sit" prohibicio" et quod maxime semel in mense vel in anno ad sa- cramentum communiter accedatur, tunc procul dubio illud faa veret manifeste spiritui Antychristi vel temporibus Antychristi, qui maxime ad hoc vadit et semper nisus est sum- 30 mopere, ut istud iuge sacrificium", id est cottidiana christianorum communio sacramenti, auferatur a plebibus, quia illud est, quod semper a principio usque ad finem ipsum spiritum Antychristi in christiano populo destruxit, contrivit et debellavit velud b om. A, B, domini seq. C. f si C. einsupra C. 35 sed del. C. k om. C. visus D. 1 I. Cor. XI, 24-26 (libere allatum). 2 I. Cor. XI, 26. Galat. V, 13 (vos... estis) et II. Cor. IV, 17. Cf. P. Lombardi Sent., I. IV, dist. I, § 3 (de causa institutionis sacramentorum), ap. Migne, P. L., 222, col. 329—330. 40' Cf. Daniel. XII, 11. a c vos corr. nos C. g probacio C. d estis seq., sic seq. C.
198 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. V, c. 21. 15 25 ritus sanctus, et non in destruccionem.« Quod vero tunc esset destruccio, patet hoc, quia primo manifeste in communitate chri stiana esset destruccio aut conturbacio ewangelice libertatis, in qua diciturl: »Quocienscumque illud feceritis, in meam commemora cionem facietis.« Et similiter apostolus2: »Itaque quocienscumque manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini anunc ciabitis« etc., et alias adimeretur magna et saluberrima libertas populo seu precluderetur via' veniendi ad cenam sui domini pro- picii, ad quam sunt liberaliter invitati, presertim ad comedendum 10 et potandum [330b], de quo dicit apostolus': »Nos' in libertatem vocati“ sumus, fratres, non iterum ad servitutem, quia ubi spiritus domini, ibi libertas.« Tunc esset eciam destruccio exercicii sancti et saluberrimi in Christi fidelibus atque utilissimi humilacionisque virtuose et doctrine in sacramentis ecclesie, et sic esset destruccio cause finalis, propter quam sacramenta sunt instituta, prout potest haberi ex Magistro Sentenciarum in 41° 4, et per consequens esset destruccio sacramentorum, quoniam propter quod unumquodque tale et illud magis. Esset insuper' destruccio multe devocionis in populo, multe caritatis vel dileccionis mutue et fervoris in 20 servicio divino et esset destruccio multa discipline in moribus, penitencie pro peccatis, crebre confessionis peccatorum et pro- bacionis sui ipsius et aliorum infinitorum bonorum, que omnia efficaciter veniunt in sanctis christianis ex frequentacione com- munionis altaris sacramenti. Item si ita suum statutum volunt intelligi, puta quod sit" prohibicio" et quod maxime semel in mense vel in anno ad sa- cramentum communiter accedatur, tunc procul dubio illud faa veret manifeste spiritui Antychristi vel temporibus Antychristi, qui maxime ad hoc vadit et semper nisus est sum- 30 mopere, ut istud iuge sacrificium", id est cottidiana christianorum communio sacramenti, auferatur a plebibus, quia illud est, quod semper a principio usque ad finem ipsum spiritum Antychristi in christiano populo destruxit, contrivit et debellavit velud b om. A, B, domini seq. C. f si C. einsupra C. 35 sed del. C. k om. C. visus D. 1 I. Cor. XI, 24-26 (libere allatum). 2 I. Cor. XI, 26. Galat. V, 13 (vos... estis) et II. Cor. IV, 17. Cf. P. Lombardi Sent., I. IV, dist. I, § 3 (de causa institutionis sacramentorum), ap. Migne, P. L., 222, col. 329—330. 40' Cf. Daniel. XII, 11. a c vos corr. nos C. g probacio C. d estis seq., sic seq. C.
Strana 199
Prohibitio frequentis communionis favet spiritui Antichristi. 199 panis rotundus et subcinericius Gedeonis castra Madianitarum infinital, iuxta quod scriptum est2: »Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me,« et“ inter plagas dei est positum »et omne firmamentum panis contrivit3«. Quis etenim ortodoxe fidei zelator argutus aliud quam opus pessimi Anty- christi iudicaret, videlicet prohibere et aufferre panem cottidia- num sic preparatum liberaliter a piissimo et missericordissimo patre familias sue familie et filiis, aufferre, inquam, per talem pro hibicionem panem a laborantibus, robur et defensionem' ab acriter pugnantibus, medelam a cottidie vulneratis, medicinam ab in 10 firmis, lumen ab hiis, qui sunt in tenebris', mel et lac“ a pussilis', fortitudinem et baculum“ ab in via fatigatis, Christum Jhesum a christianis, corpus“ Christi et sanguinem a sicientibus et esurien tibus, sacramentum cottidianum hoc a plebeis christianis, qui nichil habent melius, nichil nobilius, nichil maius, nichil iocuns 15 dius, delectabilius, validius ad salutem quam istud unicum bonum et omne bonum", id est corpus et sanguinem Jhesu Christi in altaris sacramento, de quo scriptum est8: »Quid bonum eius aut quid pulchrum eius, nisi vinum electorum et triticum germinans virgines?« Quodsi' forte dicatur: ,Et propterea, quod illud sacramentum est tam excellens et divinum, est facta prefata prohibicio in statuto, ut omnes pariter non nisi semel in anno vel in mense manducarent, ad hoc respondetur, secundum quod et" infra lacius de eo distinguetur", si hoc fit propter dignitatem sacramenti in se, tunc omnino debet esse oppositum et iudicari, id est quod ideo, quia est sacramentum in se optimum et summe neccessarium et divinum atque utilissimum, debet esse summe commune et summe frequentatum, quemadmodum habes hoc in hoc libro in multis locis deductum1°. Si autem illa prohibicio fuit facta in communitate christiana, ne mali et indigni christiani 20 25 30 et — contrivit om. D. b corr. ex defensionibus A. “ pusillanimis C. corpus — christianis add. in marg. m. x B. e ita C, D; om. A, B. f quodsi — errorum in ecclesia vel heresum in cap. XXIII, om. D. g in B. heciam C. add. in marg. m. x B. Cf. Judic. VII. 13. 2 Psalm. XXII. 5. Cf. Psalm. CIV, 16. Cf. Rom. II, 19. Cf. Exod. III, 8 (terra, quae fluit lacte et melle). 3 Cf. Psalm. XXII, 4 (virga tua et baculus tuus). Cf. Exod. XXXIII, 19 (omne Zach. IX, 17 (libere allatum). bonum) Cf. infra art. VII, c. 9. Cf. nominatim artic. VI. pass. d 1 35 40
Prohibitio frequentis communionis favet spiritui Antichristi. 199 panis rotundus et subcinericius Gedeonis castra Madianitarum infinital, iuxta quod scriptum est2: »Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me,« et“ inter plagas dei est positum »et omne firmamentum panis contrivit3«. Quis etenim ortodoxe fidei zelator argutus aliud quam opus pessimi Anty- christi iudicaret, videlicet prohibere et aufferre panem cottidia- num sic preparatum liberaliter a piissimo et missericordissimo patre familias sue familie et filiis, aufferre, inquam, per talem pro hibicionem panem a laborantibus, robur et defensionem' ab acriter pugnantibus, medelam a cottidie vulneratis, medicinam ab in 10 firmis, lumen ab hiis, qui sunt in tenebris', mel et lac“ a pussilis', fortitudinem et baculum“ ab in via fatigatis, Christum Jhesum a christianis, corpus“ Christi et sanguinem a sicientibus et esurien tibus, sacramentum cottidianum hoc a plebeis christianis, qui nichil habent melius, nichil nobilius, nichil maius, nichil iocuns 15 dius, delectabilius, validius ad salutem quam istud unicum bonum et omne bonum", id est corpus et sanguinem Jhesu Christi in altaris sacramento, de quo scriptum est8: »Quid bonum eius aut quid pulchrum eius, nisi vinum electorum et triticum germinans virgines?« Quodsi' forte dicatur: ,Et propterea, quod illud sacramentum est tam excellens et divinum, est facta prefata prohibicio in statuto, ut omnes pariter non nisi semel in anno vel in mense manducarent, ad hoc respondetur, secundum quod et" infra lacius de eo distinguetur", si hoc fit propter dignitatem sacramenti in se, tunc omnino debet esse oppositum et iudicari, id est quod ideo, quia est sacramentum in se optimum et summe neccessarium et divinum atque utilissimum, debet esse summe commune et summe frequentatum, quemadmodum habes hoc in hoc libro in multis locis deductum1°. Si autem illa prohibicio fuit facta in communitate christiana, ne mali et indigni christiani 20 25 30 et — contrivit om. D. b corr. ex defensionibus A. “ pusillanimis C. corpus — christianis add. in marg. m. x B. e ita C, D; om. A, B. f quodsi — errorum in ecclesia vel heresum in cap. XXIII, om. D. g in B. heciam C. add. in marg. m. x B. Cf. Judic. VII. 13. 2 Psalm. XXII. 5. Cf. Psalm. CIV, 16. Cf. Rom. II, 19. Cf. Exod. III, 8 (terra, quae fluit lacte et melle). 3 Cf. Psalm. XXII, 4 (virga tua et baculus tuus). Cf. Exod. XXXIII, 19 (omne Zach. IX, 17 (libere allatum). bonum) Cf. infra art. VII, c. 9. Cf. nominatim artic. VI. pass. d 1 35 40
Strana 200
200 Matthiae de Janoy Regulae l. IV, art. V, c. 21. ipsum tam terribile et tam excellens indigne manducarent, tunc ad hoc inconcusse sequitur, quod deberet illa prohibicio fieri communis, ne videlicet communiter manducaretur corpus Christi a christianis nec de mense in mensem, nec semel in anno, neque semel in decem annis etc. Quoniam manifeste sequitur, si propter hoc, ne indignis ministraretur hoc sacramentum, fiat prohibicio publica in populo, ut non communicent singulis diebus vel alias frequenter, et concedatur publice, ut communicetur sa- cramentum communiter singulis mensibus maxime, aut' quolibet 10 anno, quod tunc multo plures mali accedunt“ ad sacramentum deo plenum et multo magis mali et indigni, quam si haberet communitas Christi populi libertatem, quandocumque vult et quocienscumque vult in singulis diebus ad sacramentum veniendi, quoniam manifestum est, quod abstinencia in se et ieiunium 15 ab isto pane celesti non efficit digniores christianos et meliores, sed magis peiores et indignos, quemad modum alienacio a Christo Jhesu“ et remocio a suo bono summo et unico, sic eis preparato et tali modo communicato. Item si illa prohibicio solum a laycis ad intellectum iam 20 notatum est facta in plebeis, ut non nisi semel in mense possent communicare, scilicet propter malos et indignos laycos, quare non fit prohibicio eciam talis vel aliqua similis pro sa cerdotibus, puta ne indigne suas sanctas missas ita sepe cele brarent iniqui et mali sacerdotes? Quare igitur fit talis restriccio propter laycos malos et indignos et non eque fit propter sacer dotes malos et indignos, cum multo magis sacerdos malus facite iniuriam Christi corpori et sanguini et multo detestabilius conculcat et prophanat? sacramentum, cum indigne suam missam celebrat«, quam ceteris paribus malus laycus, cum 30 indigne sacramentum Christi corporis conmanducat!? Primo propter hoc, quod sacerdos malus, persona publica, prophanat sacramentum in actu communi [331 a] et solempni, laycus vero indignus, sumens Christi corpus indigne, facit hoc in actu suo privato et singulari. Secundo sacerdos magis 35 peccat et per consequens magis offendit indigne celebrando racione sui magni officii et sui gradus maioris quam laycus. 5 25 a dicitur seq., sed del. A. b autem C. c accedunt — mali add. in corr. ex ad Christum Jhesum A, B. e sacerdotes mali marg. m. x B. d (post corr.) faciunt C. f corr. ex conculcant et prophanant A; conculcant i deum seq. C. 40 et prophanant B, C. manducant C. g celebrant C.
200 Matthiae de Janoy Regulae l. IV, art. V, c. 21. ipsum tam terribile et tam excellens indigne manducarent, tunc ad hoc inconcusse sequitur, quod deberet illa prohibicio fieri communis, ne videlicet communiter manducaretur corpus Christi a christianis nec de mense in mensem, nec semel in anno, neque semel in decem annis etc. Quoniam manifeste sequitur, si propter hoc, ne indignis ministraretur hoc sacramentum, fiat prohibicio publica in populo, ut non communicent singulis diebus vel alias frequenter, et concedatur publice, ut communicetur sa- cramentum communiter singulis mensibus maxime, aut' quolibet 10 anno, quod tunc multo plures mali accedunt“ ad sacramentum deo plenum et multo magis mali et indigni, quam si haberet communitas Christi populi libertatem, quandocumque vult et quocienscumque vult in singulis diebus ad sacramentum veniendi, quoniam manifestum est, quod abstinencia in se et ieiunium 15 ab isto pane celesti non efficit digniores christianos et meliores, sed magis peiores et indignos, quemad modum alienacio a Christo Jhesu“ et remocio a suo bono summo et unico, sic eis preparato et tali modo communicato. Item si illa prohibicio solum a laycis ad intellectum iam 20 notatum est facta in plebeis, ut non nisi semel in mense possent communicare, scilicet propter malos et indignos laycos, quare non fit prohibicio eciam talis vel aliqua similis pro sa cerdotibus, puta ne indigne suas sanctas missas ita sepe cele brarent iniqui et mali sacerdotes? Quare igitur fit talis restriccio propter laycos malos et indignos et non eque fit propter sacer dotes malos et indignos, cum multo magis sacerdos malus facite iniuriam Christi corpori et sanguini et multo detestabilius conculcat et prophanat? sacramentum, cum indigne suam missam celebrat«, quam ceteris paribus malus laycus, cum 30 indigne sacramentum Christi corporis conmanducat!? Primo propter hoc, quod sacerdos malus, persona publica, prophanat sacramentum in actu communi [331 a] et solempni, laycus vero indignus, sumens Christi corpus indigne, facit hoc in actu suo privato et singulari. Secundo sacerdos magis 35 peccat et per consequens magis offendit indigne celebrando racione sui magni officii et sui gradus maioris quam laycus. 5 25 a dicitur seq., sed del. A. b autem C. c accedunt — mali add. in corr. ex ad Christum Jhesum A, B. e sacerdotes mali marg. m. x B. d (post corr.) faciunt C. f corr. ex conculcant et prophanant A; conculcant i deum seq. C. 40 et prophanant B, C. manducant C. g celebrant C.
Strana 201
Malus sacerdos communicans magis peccat quam indignus laicus. 201 Tercio racione sciencie eta discrecionis, quam habet vel debet habere magis quam laycus. Quarto racione proximitatis vel vicinitatis' ad Christum, quia est aut debet esse sacerdos fami- liarior, intimior Christo quam laycus et primior seu proximior. Unde David1: »Si inimicus meus maledixisset michi, sustinuis sem utique, etc. Tu vero homo, unanimis, dux meus et notus meus“, quie simul mecum dulces capiebas cibos: in domo dei am bulavimus cum consensu,« etc. Quinto‘ racione obligacionis et caracteris, id est, quia obligatus est dignius vivere et sanccius ymmolari deo hostias quam laycus. Sexto racione illius, quia 10 est caput aliorum et prelatus laycorum. Septimo racione gra- ciarum plurimarum, quas accepit, secundum quas tenetur dignius sacrificare", et ergo, si oppositum facit, gravius delinquit. Si igitur propter laycos indigne accedentes restrictum est laycis, ne haberent libertatem, quocienscumque petunt, manducandi 15 sacramentum, et fit generalis prohibicio, ut tantum de mense in mensem vel de anno in annum haberent communicandi facul- tatem, tunc multo iustius eciam propter malos sacerdotes deberet fieri restriccio libertatis sanctas missas celebrandi et prohibicio aliqua conformis. Sed quia hoc non fit pro presbyteris, neque 20 conveniens est fieri, igitur neque reliquum pro solis laycis potest esse convenienter neque iuste, per maximam illam topicam: »Si illud, quod magis deberet inesse, non inest, ergo nec illud, quod minus;« [patet, quod prohibicio nec fieri debeat pro laicis] CAPITULUM VICESIMUM SECUNDUM. 25 Responsio ad nonam racionem ante oppositams. [Ad IX] Tunc ad aliam racionem, qua dicitur2, quod melius vel minus malum est! bonos et sanctos ex humilitate abstinere a sacramento", cum est restricta communio" propter malos, ne sacra mentum offenderent, quam [ut] mali forte sepius ad sacramentum 30 n a vel C. b C et vi= ita C; post corr. ex incinitatis A ; intimitatis B. cinior seu proximior ita seq. C. d ita biblia et C; unanimis— meus om. A, B. e om. C. fracionis seq., sed del. A. g ymolare C. h add. in marg. k Capitolum XXII, articuli 5ti. Responsio corr. ex sed A, B. m.x B. Iforet eciam 35 ad nonam racionem ante oppositam in marg. A; rubr. B, C. n corr. ex sacramentis A; sacramentis B. rectius dicitur supra in ratione. propter seq. sed del. A. Psalm. LIV, 13—15. 2 Cf. supra pag. 18.
Malus sacerdos communicans magis peccat quam indignus laicus. 201 Tercio racione sciencie eta discrecionis, quam habet vel debet habere magis quam laycus. Quarto racione proximitatis vel vicinitatis' ad Christum, quia est aut debet esse sacerdos fami- liarior, intimior Christo quam laycus et primior seu proximior. Unde David1: »Si inimicus meus maledixisset michi, sustinuis sem utique, etc. Tu vero homo, unanimis, dux meus et notus meus“, quie simul mecum dulces capiebas cibos: in domo dei am bulavimus cum consensu,« etc. Quinto‘ racione obligacionis et caracteris, id est, quia obligatus est dignius vivere et sanccius ymmolari deo hostias quam laycus. Sexto racione illius, quia 10 est caput aliorum et prelatus laycorum. Septimo racione gra- ciarum plurimarum, quas accepit, secundum quas tenetur dignius sacrificare", et ergo, si oppositum facit, gravius delinquit. Si igitur propter laycos indigne accedentes restrictum est laycis, ne haberent libertatem, quocienscumque petunt, manducandi 15 sacramentum, et fit generalis prohibicio, ut tantum de mense in mensem vel de anno in annum haberent communicandi facul- tatem, tunc multo iustius eciam propter malos sacerdotes deberet fieri restriccio libertatis sanctas missas celebrandi et prohibicio aliqua conformis. Sed quia hoc non fit pro presbyteris, neque 20 conveniens est fieri, igitur neque reliquum pro solis laycis potest esse convenienter neque iuste, per maximam illam topicam: »Si illud, quod magis deberet inesse, non inest, ergo nec illud, quod minus;« [patet, quod prohibicio nec fieri debeat pro laicis] CAPITULUM VICESIMUM SECUNDUM. 25 Responsio ad nonam racionem ante oppositams. [Ad IX] Tunc ad aliam racionem, qua dicitur2, quod melius vel minus malum est! bonos et sanctos ex humilitate abstinere a sacramento", cum est restricta communio" propter malos, ne sacra mentum offenderent, quam [ut] mali forte sepius ad sacramentum 30 n a vel C. b C et vi= ita C; post corr. ex incinitatis A ; intimitatis B. cinior seu proximior ita seq. C. d ita biblia et C; unanimis— meus om. A, B. e om. C. fracionis seq., sed del. A. g ymolare C. h add. in marg. k Capitolum XXII, articuli 5ti. Responsio corr. ex sed A, B. m.x B. Iforet eciam 35 ad nonam racionem ante oppositam in marg. A; rubr. B, C. n corr. ex sacramentis A; sacramentis B. rectius dicitur supra in ratione. propter seq. sed del. A. Psalm. LIV, 13—15. 2 Cf. supra pag. 18.
Strana 202
202 Matthiae de Janoy Regulae 1. IV, art. V. c. 23. accederent et in iudicium inciderent, data ipsis libertate commu- niter communicandi propter bonos, ne ipsi ieiuni permanerent. Ad hoc dicitur, quod omnino falsum est, quod assumitur, ut per multa infra in IIaa distinccione, articulo 6, capitolo [11] decla ratur de tercia instancial, quoniam est et semper fuit multo melius, quod et mali haberent liberum accessum et copiosum ad bonum suum, si vellent, datum propter bonos et electos, quam si propter malos bonum et salubre et a bonis et electis aufferretur, neque iustum est propter abusum 10 iniquorum aufferre a bonis et ipsorum debitumb. Sic enim mali in nullo emendarentur et boni, propter quos omnia secun dum apostolum2, multum deteriorarentur et a magnis bonis fraudarentur. CAPITULUM VICESIMUM TERCIUM. Responsio ad instanciam decimam'. [Ad X] Item ad aliam [instanciam"], quod ex tali frequenti com municacione divini sacramenti a plebeis proveniunt hereses, et specialiter secta Beghardorum', ad hoc respondetur, dicendoe, quod hoc non tantum falsum est, sed malivole 20 et detractive dictum est seu contempciose, quoniam iniu riosum" est sentire et dicere" de divino sacramento, quod est fons vite4 et lignum omnium saluberrimorum fructuum“, quos in dei populis' producit, et est' origo omnium bonorum, prout habes infra deductum per multa“, quod ipsum esset causa et 25 origo vel ipsius frequentata manducacio" errorum in ecclesia vel heresum. Quapropter eius frequens communicacio nequa- quam est occasio errorum aut heresum, neque racio ad hoc est vel potest cogitari, neque ulla scriptura, sed magis ad contra- rium eius. Insuper nulle umquam hereses fuerunt invente, que 15 16 Nota totum diligenter A. 21 Nota m. p. A. a ita C; om. A, B. c capi- b secundum apostolum seq., sed del. A. tolum — decimam in marg. A ; rubr. B, C. d post corr. m. poster. B. del. B. f corr. ex se A, B. 8 iniuriose C. h dei populo seq., sed del. A. corr. k lin. superpos. A; om. B, C. 1 per seq. lin. 35 ex populi A; populo C. superpos. A; om. B, C. mita post corr. B; frequentatam manducacionem A, C. 1 Cf. infra art. VI, c. 1I. 2 Cf. II. Cor. IV, 15. 3 Cf. supra p. 18—19 1 (= instantia X). Cf. ex. gr. Psalm. XXXV, 10 (apud te est fons vitae). 6 v. infra art. VIII, c. 9. Cf. Apoc. XXII, 2. 30
202 Matthiae de Janoy Regulae 1. IV, art. V. c. 23. accederent et in iudicium inciderent, data ipsis libertate commu- niter communicandi propter bonos, ne ipsi ieiuni permanerent. Ad hoc dicitur, quod omnino falsum est, quod assumitur, ut per multa infra in IIaa distinccione, articulo 6, capitolo [11] decla ratur de tercia instancial, quoniam est et semper fuit multo melius, quod et mali haberent liberum accessum et copiosum ad bonum suum, si vellent, datum propter bonos et electos, quam si propter malos bonum et salubre et a bonis et electis aufferretur, neque iustum est propter abusum 10 iniquorum aufferre a bonis et ipsorum debitumb. Sic enim mali in nullo emendarentur et boni, propter quos omnia secun dum apostolum2, multum deteriorarentur et a magnis bonis fraudarentur. CAPITULUM VICESIMUM TERCIUM. Responsio ad instanciam decimam'. [Ad X] Item ad aliam [instanciam"], quod ex tali frequenti com municacione divini sacramenti a plebeis proveniunt hereses, et specialiter secta Beghardorum', ad hoc respondetur, dicendoe, quod hoc non tantum falsum est, sed malivole 20 et detractive dictum est seu contempciose, quoniam iniu riosum" est sentire et dicere" de divino sacramento, quod est fons vite4 et lignum omnium saluberrimorum fructuum“, quos in dei populis' producit, et est' origo omnium bonorum, prout habes infra deductum per multa“, quod ipsum esset causa et 25 origo vel ipsius frequentata manducacio" errorum in ecclesia vel heresum. Quapropter eius frequens communicacio nequa- quam est occasio errorum aut heresum, neque racio ad hoc est vel potest cogitari, neque ulla scriptura, sed magis ad contra- rium eius. Insuper nulle umquam hereses fuerunt invente, que 15 16 Nota totum diligenter A. 21 Nota m. p. A. a ita C; om. A, B. c capi- b secundum apostolum seq., sed del. A. tolum — decimam in marg. A ; rubr. B, C. d post corr. m. poster. B. del. B. f corr. ex se A, B. 8 iniuriose C. h dei populo seq., sed del. A. corr. k lin. superpos. A; om. B, C. 1 per seq. lin. 35 ex populi A; populo C. superpos. A; om. B, C. mita post corr. B; frequentatam manducacionem A, C. 1 Cf. infra art. VI, c. 1I. 2 Cf. II. Cor. IV, 15. 3 Cf. supra p. 18—19 1 (= instantia X). Cf. ex. gr. Psalm. XXXV, 10 (apud te est fons vitae). 6 v. infra art. VIII, c. 9. Cf. Apoc. XXII, 2. 30
Strana 203
De Beghardis. 203 dilexissent hoc sacramentum frequentare, ymmo est inpossibile ipsis et fuit, sicut inpossibile fuit, quod spiritum sanctum, in quantum hereses, habuissent. Et“ de Beghardis, de quibus singulariter fit in racione mencio, dicitur, quod, prout habetur de ipsis in Clementinis," Ad nostrum', non invenitur, quod frequentassent divinum sacra mentum communiter, neque ipsum dilexerunt, sed magis con- tempserunt, prout potest haberi ex articulis ipsorum per eccle siam condempnatis; unde ibidem in octavo articulo dicitur tali modo : »8°, quod in elevacione corporis Jhesu Christi homo non 10 debet assurgere nec eidem reverenciam exhibere, asserentes, quod esset inperfeccionis eiusdemd, si a puritate et altitudine sue contemplacionis tantum descenderete, quod circa misterium seu sacramentum eucaristie aut circa passionem humanitatis Christi aliqua cogitaret.« Hec ibi2. Ecce, quam manifeste isti 15 heretici Beghardi hoc sacramentum non dilexerunt, sed nepharie contempserunt, igitur nequaquam ipsum esurierunt et“ sicierunt; ergo Beghardi non venerunt ex illis, qui amant digne sacra- mentum et cupiunt sepe accedere ad ipsum, sed magis venerunt ex illis nequam yppocritis, qui non amant, sed contempnunt 20 sepe ipsum manducare. Verumptamen' et azimus' veritatis et sinceritatis' christiane a b experiencia didici et ex racione certa, quod isti, qui sic affirmant, dicentes, quod ex frequenti Christi corporis in plebeis sumpcione veniunt Beghardi heretici vel alii prodierunt, ipsimet 25 sunt illi pessimi yppocrite et manifeste membra mistici Anty christi, qui [si] omnes christianos, de quocumque statu [331 b] vi derint strennue Christo Jhesu servire et fideliter vivere secun- dum christianam disciplinam, mox ipsos derident, contempnunt et persecuntur opere et sermone. Et primum hec" habent de 30 more conmuni, quod ipsos Beghardos vocitant palam et in suis 4 De Beghardis m. p. A. a et — accedere ad ipsum om. D. b nostram racionem C. c ita C ; eisdem A. deisdem A, C. e ita B; tenderet A, C. f cogitarent A, B, C. g et — venerunt add. in marg. m. x B; om. A, C; et ad ipsum non venerunt 35 ex illis ita C. h ita D; et A, B, C. I ita post corr. C; om. D; se A, B. k Verumptamen — divino sacramento in fine cap. om. D. 1 ita C; post corr. A ; asima veritatis at sinceritatis christianae add. in marg. m. x B; in textu ras. ad spatium 4 voc. M sunt et habent fieri de... ita seq. C. Cf. CIC. ed. Friedberg Il, 1183. 2 Ibidem. Cf. I. Cor. V. 8. 40
De Beghardis. 203 dilexissent hoc sacramentum frequentare, ymmo est inpossibile ipsis et fuit, sicut inpossibile fuit, quod spiritum sanctum, in quantum hereses, habuissent. Et“ de Beghardis, de quibus singulariter fit in racione mencio, dicitur, quod, prout habetur de ipsis in Clementinis," Ad nostrum', non invenitur, quod frequentassent divinum sacra mentum communiter, neque ipsum dilexerunt, sed magis con- tempserunt, prout potest haberi ex articulis ipsorum per eccle siam condempnatis; unde ibidem in octavo articulo dicitur tali modo : »8°, quod in elevacione corporis Jhesu Christi homo non 10 debet assurgere nec eidem reverenciam exhibere, asserentes, quod esset inperfeccionis eiusdemd, si a puritate et altitudine sue contemplacionis tantum descenderete, quod circa misterium seu sacramentum eucaristie aut circa passionem humanitatis Christi aliqua cogitaret.« Hec ibi2. Ecce, quam manifeste isti 15 heretici Beghardi hoc sacramentum non dilexerunt, sed nepharie contempserunt, igitur nequaquam ipsum esurierunt et“ sicierunt; ergo Beghardi non venerunt ex illis, qui amant digne sacra- mentum et cupiunt sepe accedere ad ipsum, sed magis venerunt ex illis nequam yppocritis, qui non amant, sed contempnunt 20 sepe ipsum manducare. Verumptamen' et azimus' veritatis et sinceritatis' christiane a b experiencia didici et ex racione certa, quod isti, qui sic affirmant, dicentes, quod ex frequenti Christi corporis in plebeis sumpcione veniunt Beghardi heretici vel alii prodierunt, ipsimet 25 sunt illi pessimi yppocrite et manifeste membra mistici Anty christi, qui [si] omnes christianos, de quocumque statu [331 b] vi derint strennue Christo Jhesu servire et fideliter vivere secun- dum christianam disciplinam, mox ipsos derident, contempnunt et persecuntur opere et sermone. Et primum hec" habent de 30 more conmuni, quod ipsos Beghardos vocitant palam et in suis 4 De Beghardis m. p. A. a et — accedere ad ipsum om. D. b nostram racionem C. c ita C ; eisdem A. deisdem A, C. e ita B; tenderet A, C. f cogitarent A, B, C. g et — venerunt add. in marg. m. x B; om. A, C; et ad ipsum non venerunt 35 ex illis ita C. h ita D; et A, B, C. I ita post corr. C; om. D; se A, B. k Verumptamen — divino sacramento in fine cap. om. D. 1 ita C; post corr. A ; asima veritatis at sinceritatis christianae add. in marg. m. x B; in textu ras. ad spatium 4 voc. M sunt et habent fieri de... ita seq. C. Cf. CIC. ed. Friedberg Il, 1183. 2 Ibidem. Cf. I. Cor. V. 8. 40
Strana 204
204 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. V, c. 23. 15 25 contuberniisa, ita ut iam hoc vulgatum sit aput ipsos et sine omni reprehensione, puta quod omnis devotus Christi in plebe ab ipsis Beghardus esse blasphemetur vel Turlpinus', ita ut pulchre et admodum facete Antychristi 5 christos dei persequantur et ut se per hoc ostendant serpentes et genimina vipperarum filii esse eorum, qui prophetas occide- runt', et ut sic veniat omnis sanguis super illos, qui effusus est a sanguine Abel iusti1, etc. Quam ob rem sic dicencium instancia predicta procedit ex 10 tali intellectu, videlicet quod ex frequenti“ plebium communione vel cottidiana veniunt Beghardie, id est devoti et strennui amatores Jhesu Christi, quos ipsi quasi hereticos odiunt et condempnant, eo quod sint dissimiles operibus eorum et contrarii et graves eciam ad videndum et eo quod admirantur, non concurrentibus illis in eadem luxurie in‘ con fusionem, et idcirco blasphemant2. Vellenth enim illi, qui ita devotos blasphemant et contempnunt, quod omnes reliquie do mini Jhesu virtutis, presertim illius, que fit in manifesto ad dei patris gloriam, quod omnino currerent et latitarent in abscon- 20 ditis et in desertis occultate, quatenus ipsi nequam christiani sicut et pessimi Antychristi iam licenter et cum honore opera Antychristi iam exercerent, ut" non tantum filius iniquitatis extollatur super omne, quod dicitur deus aut quod colitur. prout iam de facto extollitur", sed eciam ut filius perdicionis in dei ecclesia' in tantum deseviat in dei electos et insaniat contra Jhesum, quod eciam non permittat usquam in" dominum caput suum erigere in dei" ecclesia, neque sinat alicubi dominum Jhesum prodire in publicum vels revelari coram mundo, sicut scriptum est': »Et eradamus eum de terra vivencium4.« Et ite 30 rum": »Et nomen eius non memoretur amplius.« Item si ex frequenti plebis communione multiplicarentur Beg 40 17 Nota m. post. A. a corr. ex contberniis A. b Tulpinus B; Wyklefista C. C occidunt C. d pbe seq., sed del. A. e vel Wyclefiste seq. C. fras. seq.; sint add. m. x h vellent — blasphemant et om. C. 35 in marg. B. g om. C. confusione C. i corr. ex virtustis A. k per seq., sed del. A. 1 latenter C. m et C. n extollit A. ° non seq. A, C; del. B. P ita C; om. A, B. q in dei r ita C; post corr. B; nequam A. add. in marg. m. x B; om. A; dei om. C. s in marg. m. x B. t sicut scriptum est in marg. a. m. C. 3 Cf. II. Thess. II, 1 Cf. Matth. XXIII. 33—35. 2 Cf. I. Petri IV, 4. 5 Ibid. 3—4. Jerem. XI, 19.
204 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. V, c. 23. 15 25 contuberniisa, ita ut iam hoc vulgatum sit aput ipsos et sine omni reprehensione, puta quod omnis devotus Christi in plebe ab ipsis Beghardus esse blasphemetur vel Turlpinus', ita ut pulchre et admodum facete Antychristi 5 christos dei persequantur et ut se per hoc ostendant serpentes et genimina vipperarum filii esse eorum, qui prophetas occide- runt', et ut sic veniat omnis sanguis super illos, qui effusus est a sanguine Abel iusti1, etc. Quam ob rem sic dicencium instancia predicta procedit ex 10 tali intellectu, videlicet quod ex frequenti“ plebium communione vel cottidiana veniunt Beghardie, id est devoti et strennui amatores Jhesu Christi, quos ipsi quasi hereticos odiunt et condempnant, eo quod sint dissimiles operibus eorum et contrarii et graves eciam ad videndum et eo quod admirantur, non concurrentibus illis in eadem luxurie in‘ con fusionem, et idcirco blasphemant2. Vellenth enim illi, qui ita devotos blasphemant et contempnunt, quod omnes reliquie do mini Jhesu virtutis, presertim illius, que fit in manifesto ad dei patris gloriam, quod omnino currerent et latitarent in abscon- 20 ditis et in desertis occultate, quatenus ipsi nequam christiani sicut et pessimi Antychristi iam licenter et cum honore opera Antychristi iam exercerent, ut" non tantum filius iniquitatis extollatur super omne, quod dicitur deus aut quod colitur. prout iam de facto extollitur", sed eciam ut filius perdicionis in dei ecclesia' in tantum deseviat in dei electos et insaniat contra Jhesum, quod eciam non permittat usquam in" dominum caput suum erigere in dei" ecclesia, neque sinat alicubi dominum Jhesum prodire in publicum vels revelari coram mundo, sicut scriptum est': »Et eradamus eum de terra vivencium4.« Et ite 30 rum": »Et nomen eius non memoretur amplius.« Item si ex frequenti plebis communione multiplicarentur Beg 40 17 Nota m. post. A. a corr. ex contberniis A. b Tulpinus B; Wyklefista C. C occidunt C. d pbe seq., sed del. A. e vel Wyclefiste seq. C. fras. seq.; sint add. m. x h vellent — blasphemant et om. C. 35 in marg. B. g om. C. confusione C. i corr. ex virtustis A. k per seq., sed del. A. 1 latenter C. m et C. n extollit A. ° non seq. A, C; del. B. P ita C; om. A, B. q in dei r ita C; post corr. B; nequam A. add. in marg. m. x B; om. A; dei om. C. s in marg. m. x B. t sicut scriptum est in marg. a. m. C. 3 Cf. II. Thess. II, 1 Cf. Matth. XXIII. 33—35. 2 Cf. I. Petri IV, 4. 5 Ibid. 3—4. Jerem. XI, 19.
Strana 205
De exemplo primitivae ecclesiae. 205 hardia, inpii heretici, quare non ex frequentacione sacramentorum ecclesie aliorum vel ex visione crebra sacramenti huiusmodi" in missis et contrectacione cottidiana. Item multo a forciori tunc deberent inter sacerdotes dei multi Beghardi reperiri condempnati, qui sunt valde familiares cottidie divino sacramento, quoniam sine dubio magis simpli- citas fidei laycorum conservat plebeios ab here- sibus, quam multa inquisicio et curiosa sciencia sacerdotum' valet ipsos ab heresibus custodire, si non tenue rint simplicitatem fidei et circa divina perscrutanda humilitatem 10 virtuosam. CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM. Responsio ad racionem undecimama. [Ad XI] Ad aliam racionem et ultimam, in qua dicitur 1, quod licet aliquando' in primitiva ecclesia sancti cottidie corpus 15 Christi manducabant, quando fervebat caritas et devocio ex recencia Christi passionis et propter mortem sanctorum inpro visam ob fidem Jhesu Christi, tamen in presenti tempore hoc nequaquam plebes" christianorum valenth imitari, etc., dicitur, quod ad hanc racionem miro modo deficientem habes in hoc 20 libro per multa satisfactum et omnibus motivis, que circa hoc adducuntur2, et singulariter in tractatu V, distinccione [IV], ca- pitolo [2]3, ubi habes conclusum probatumque manifeste, quod nunc in istis diebus malis omnino licitum est sanctis plebeis communicare Christi corpori in novissima ecclesia, sicut tunc 25 licuit in primitiva, sed insuper nunc magisi neccessarium est' et utile quam tunc, et [1] pro eo, quod per hoc esset nunc renovata in christianis memoria passionis Christi iam pene mortua a corde hominum, et [2) 14 Nota totum diligenter A. 24 Nota de conmunione m. post. A. a et seq. C. b om. B. Cpost corr. B; sacerdotes A, C, D. d Capitulum XXIIII. articuli quinti. Responsio ad racionem XIam in marg. A; rubr. B, C. e ad — probatumque manifeste om. D. f allii B. g post corr. B; plebs est seq., sed del. A; est seq. B. k om. B. A, C. h valet C. 2 Cf. vol. I, pag. 57, 100, 152 (e lib. I, tr. 2) et vol. II, v. supra p. 19. 3 v. l. V, dist. IV, c. 2. (MS. bibl. Clem. III A 10, p. 136 (e 1. III, tr. 3). f. 123b sq.). 35 30
De exemplo primitivae ecclesiae. 205 hardia, inpii heretici, quare non ex frequentacione sacramentorum ecclesie aliorum vel ex visione crebra sacramenti huiusmodi" in missis et contrectacione cottidiana. Item multo a forciori tunc deberent inter sacerdotes dei multi Beghardi reperiri condempnati, qui sunt valde familiares cottidie divino sacramento, quoniam sine dubio magis simpli- citas fidei laycorum conservat plebeios ab here- sibus, quam multa inquisicio et curiosa sciencia sacerdotum' valet ipsos ab heresibus custodire, si non tenue rint simplicitatem fidei et circa divina perscrutanda humilitatem 10 virtuosam. CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM. Responsio ad racionem undecimama. [Ad XI] Ad aliam racionem et ultimam, in qua dicitur 1, quod licet aliquando' in primitiva ecclesia sancti cottidie corpus 15 Christi manducabant, quando fervebat caritas et devocio ex recencia Christi passionis et propter mortem sanctorum inpro visam ob fidem Jhesu Christi, tamen in presenti tempore hoc nequaquam plebes" christianorum valenth imitari, etc., dicitur, quod ad hanc racionem miro modo deficientem habes in hoc 20 libro per multa satisfactum et omnibus motivis, que circa hoc adducuntur2, et singulariter in tractatu V, distinccione [IV], ca- pitolo [2]3, ubi habes conclusum probatumque manifeste, quod nunc in istis diebus malis omnino licitum est sanctis plebeis communicare Christi corpori in novissima ecclesia, sicut tunc 25 licuit in primitiva, sed insuper nunc magisi neccessarium est' et utile quam tunc, et [1] pro eo, quod per hoc esset nunc renovata in christianis memoria passionis Christi iam pene mortua a corde hominum, et [2) 14 Nota totum diligenter A. 24 Nota de conmunione m. post. A. a et seq. C. b om. B. Cpost corr. B; sacerdotes A, C, D. d Capitulum XXIIII. articuli quinti. Responsio ad racionem XIam in marg. A; rubr. B, C. e ad — probatumque manifeste om. D. f allii B. g post corr. B; plebs est seq., sed del. A; est seq. B. k om. B. A, C. h valet C. 2 Cf. vol. I, pag. 57, 100, 152 (e lib. I, tr. 2) et vol. II, v. supra p. 19. 3 v. l. V, dist. IV, c. 2. (MS. bibl. Clem. III A 10, p. 136 (e 1. III, tr. 3). f. 123b sq.). 35 30
Strana 206
206 Matthiae de Janoy Regulae I. IV, art. V. c. 24. pro eo, quod nunc est mors christianorum communiter vilior et peior quam tunc et eque incerta' quemadmodum tunc, ergo magis neccesse est munitos' esse semper et paratos contra ipsam. Verumptamen isti“, qui sice instant contra christianos cottidie aut sepe communicare Christi corpori cupientes in hoc tempore, quia concedunt, hoc fuisse bene factum' in ecclesia primitiva, et negant nunc bene posse id fieri, manifeste per hoc" se osten dunt malefidos" christianos vel reprobos circa fi deml. Et primo per hoc, quod negant esse licitum presentes 10 christianos imitari sanctos christianos ecclesie primitive, cum ta men omnino deberent hortari omnibus modis ad imitandum, quemadmodum hoc et racio persuadet manifeste et scriptura in multis locisk2. Secundo ex eo ostenduntur esse male fidei, quod in hiis, qui sunt simpliciter spiritus et vita', ponunt in- 15 veteracionem intrinsecam vel recenciam. Tercio, quod ita credunt omnino Christi ecclesiam desolatam a fervore caritatis et a devocione spiritus, que in primitiva ecclesia habundabant, quod iam et reliquias talium in modernis negant esse, quoniam si concederent adhuc aliquos esse in presenti christianos", sive 20 qui caritatem primitivorum et fervorem retinerent in plebibus, tunc procul dubio illos saltem communicare cottidie sine detrac cione et invidia concederent, quemadmodum illis concedunt tunc temporis esse licitum propter eundem fervorem caritatis. Quarto in hoc reprobi circa fidem4 esse huiusmodi" arguuntur, puta quod 25 ita° iam credunt esse abreviatam manum domini, ut" usque ad finem salvare non possit" sicut in principio", et credunt forcius movere passionem Christi homines tunc ad devocionem in prin- cipio ecclesie, nunc vero debilius, ac si virtus ipsius Christi esset remissa et debilitata aut operacio spiritus ipsius. Quoniam si con 30 cederent, quod eque nunc, sicut tunc, Christus Jhesus et spiritus 5 33 a c corr. in marg. ex b in terra C. pro eo seq., sed del. A; seq. C. e om. D. f bene factum in ras. C. inimicos m. p. A. d ipsi C; illi D. h maleficos C ; g quod negant esse licitum presentes seq., sed del. A. i quemadmodum — caritatis om. D; malefidos eciam add. in marg. m. x B. 2° in hoc seq. D. k item seq. C. I fidi post corr. B. m ita C; chris n P et C. om. D. 0 om. C. tiani A, B. q corr. ex possut A, B; posse C. 1 Cf. II. Tim. III, 8. 2 Cf. I. Cor. IV, 16 et XI, I et Philipp. III, 17 Cf. Joann. 3 (imitatores mei estote), Ephes. V, I (estote imitatores dei), etc. 4 Is. LIX. 1. 40 VI, 64. 5 Cf. II. Tim. III, 8.
206 Matthiae de Janoy Regulae I. IV, art. V. c. 24. pro eo, quod nunc est mors christianorum communiter vilior et peior quam tunc et eque incerta' quemadmodum tunc, ergo magis neccesse est munitos' esse semper et paratos contra ipsam. Verumptamen isti“, qui sice instant contra christianos cottidie aut sepe communicare Christi corpori cupientes in hoc tempore, quia concedunt, hoc fuisse bene factum' in ecclesia primitiva, et negant nunc bene posse id fieri, manifeste per hoc" se osten dunt malefidos" christianos vel reprobos circa fi deml. Et primo per hoc, quod negant esse licitum presentes 10 christianos imitari sanctos christianos ecclesie primitive, cum ta men omnino deberent hortari omnibus modis ad imitandum, quemadmodum hoc et racio persuadet manifeste et scriptura in multis locisk2. Secundo ex eo ostenduntur esse male fidei, quod in hiis, qui sunt simpliciter spiritus et vita', ponunt in- 15 veteracionem intrinsecam vel recenciam. Tercio, quod ita credunt omnino Christi ecclesiam desolatam a fervore caritatis et a devocione spiritus, que in primitiva ecclesia habundabant, quod iam et reliquias talium in modernis negant esse, quoniam si concederent adhuc aliquos esse in presenti christianos", sive 20 qui caritatem primitivorum et fervorem retinerent in plebibus, tunc procul dubio illos saltem communicare cottidie sine detrac cione et invidia concederent, quemadmodum illis concedunt tunc temporis esse licitum propter eundem fervorem caritatis. Quarto in hoc reprobi circa fidem4 esse huiusmodi" arguuntur, puta quod 25 ita° iam credunt esse abreviatam manum domini, ut" usque ad finem salvare non possit" sicut in principio", et credunt forcius movere passionem Christi homines tunc ad devocionem in prin- cipio ecclesie, nunc vero debilius, ac si virtus ipsius Christi esset remissa et debilitata aut operacio spiritus ipsius. Quoniam si con 30 cederent, quod eque nunc, sicut tunc, Christus Jhesus et spiritus 5 33 a c corr. in marg. ex b in terra C. pro eo seq., sed del. A; seq. C. e om. D. f bene factum in ras. C. inimicos m. p. A. d ipsi C; illi D. h maleficos C ; g quod negant esse licitum presentes seq., sed del. A. i quemadmodum — caritatis om. D; malefidos eciam add. in marg. m. x B. 2° in hoc seq. D. k item seq. C. I fidi post corr. B. m ita C; chris n P et C. om. D. 0 om. C. tiani A, B. q corr. ex possut A, B; posse C. 1 Cf. II. Tim. III, 8. 2 Cf. I. Cor. IV, 16 et XI, I et Philipp. III, 17 Cf. Joann. 3 (imitatores mei estote), Ephes. V, I (estote imitatores dei), etc. 4 Is. LIX. 1. 40 VI, 64. 5 Cf. II. Tim. III, 8.
Strana 207
Sicut in primitiva sic in moderna ecclesia licet saepe communicare. 20 eius salutem in suis [332a] electis operatur secundum apostolum, qui dicit!: »Christus Jhesusa, heri et hodie, ipse [et] in secula,« tunc irrefragabiliter concederent, quod omnino, sicut in primitiva ecclesia spiritus Jhesu in suis electis est operatus fervorem cari- tatis et dignum desiderium ad cottidianam sacramenti commu nionem, ita eciam nunc in ecclesia novissima non cessat idem operari et eque efficaciter et recenter fervorem eundem caritatis et devocionis in suis dilectis et electis' similiter ad cottidianam sacramenti communionem. Quodsi forte concedunt, hec omnia esse vera et possibilia de aliquibus modernis christianis, puta 10 quod in ipsis spiritus Jhesu nunc ea operatur et potest operari, et cum hoc negant de istis, qui in presenti iam cottidie com municant coram ipsis, eorum intima omnino non videntes, neque opera ipsorum mala notorie, sed magis bona, tunc invincibiliter probantur huiusmodi mordicari invidia gratis et sine racione, prout hoc ipsum commune est valde talibus, si possent et vellent se ipsos bene iudicare; quoniam, si quis possibile esse concedit“, aliquibus hoc dari, cur non istis, cum quibus conversatur, nisi quia illos, quos nescit, non curat, sed istis, quos videt et novit, dedignatur et non favet, et iuxta hoc venit iniquis, quod nemo 20 acceptus est propheta in patria sua2. Ita prefati, id est qui concedunt, communionem fuisse licitam in primitiva ecclesia, et negant eam licite posse fieri in presenti, ex hoc convincuntur esse ceci et reprobi circa fidem3, quoniam tota sacra scriptura predicit' adhuc ante finem mundi Christi 25 ecclesiam reformari et amplius dilatari et revolare o ad a, id est quod Christi ecclesia redibit ad primitivam suam digni- tatem, et quod Sodoma redibit ad antiquam dignitatem, et quod »adhuc multiplicabuntur in senecta uberi et bene pacientes erunt, ut anunccient4,« et quod Helyas veniet et restaurabit omnia" et 30 convertet corda patrum ad filios" et e converso et multa similia. Tunc sic contra illos predictos: vel credunt hoc futurum vel non; l ) 16 Znameney m. p. A. 21 Nota bene m. p. A. 27 Christi ecclesia [ad] redibit primitivam dignitatem] (absciss.) m. p. A. 35 b a est seq. C. c quodsi — prefati, id est om. D. ad seq. A. C. corr. ex conceditur A, B. e convincitur B. f ita post corr. B; quam g ita D; precidit A, B. C. h ita C; in A, B, D. A. C. 3 Cf. II. Tim. III, 8. Hebr. XIII. 8. 2 Cf. Lucae IVV, 24. 5 Cf. Luc. I. 17. Psalm. XCI. 15—16. Cf. Marc. IX. II. Cf- d 40
Sicut in primitiva sic in moderna ecclesia licet saepe communicare. 20 eius salutem in suis [332a] electis operatur secundum apostolum, qui dicit!: »Christus Jhesusa, heri et hodie, ipse [et] in secula,« tunc irrefragabiliter concederent, quod omnino, sicut in primitiva ecclesia spiritus Jhesu in suis electis est operatus fervorem cari- tatis et dignum desiderium ad cottidianam sacramenti commu nionem, ita eciam nunc in ecclesia novissima non cessat idem operari et eque efficaciter et recenter fervorem eundem caritatis et devocionis in suis dilectis et electis' similiter ad cottidianam sacramenti communionem. Quodsi forte concedunt, hec omnia esse vera et possibilia de aliquibus modernis christianis, puta 10 quod in ipsis spiritus Jhesu nunc ea operatur et potest operari, et cum hoc negant de istis, qui in presenti iam cottidie com municant coram ipsis, eorum intima omnino non videntes, neque opera ipsorum mala notorie, sed magis bona, tunc invincibiliter probantur huiusmodi mordicari invidia gratis et sine racione, prout hoc ipsum commune est valde talibus, si possent et vellent se ipsos bene iudicare; quoniam, si quis possibile esse concedit“, aliquibus hoc dari, cur non istis, cum quibus conversatur, nisi quia illos, quos nescit, non curat, sed istis, quos videt et novit, dedignatur et non favet, et iuxta hoc venit iniquis, quod nemo 20 acceptus est propheta in patria sua2. Ita prefati, id est qui concedunt, communionem fuisse licitam in primitiva ecclesia, et negant eam licite posse fieri in presenti, ex hoc convincuntur esse ceci et reprobi circa fidem3, quoniam tota sacra scriptura predicit' adhuc ante finem mundi Christi 25 ecclesiam reformari et amplius dilatari et revolare o ad a, id est quod Christi ecclesia redibit ad primitivam suam digni- tatem, et quod Sodoma redibit ad antiquam dignitatem, et quod »adhuc multiplicabuntur in senecta uberi et bene pacientes erunt, ut anunccient4,« et quod Helyas veniet et restaurabit omnia" et 30 convertet corda patrum ad filios" et e converso et multa similia. Tunc sic contra illos predictos: vel credunt hoc futurum vel non; l ) 16 Znameney m. p. A. 21 Nota bene m. p. A. 27 Christi ecclesia [ad] redibit primitivam dignitatem] (absciss.) m. p. A. 35 b a est seq. C. c quodsi — prefati, id est om. D. ad seq. A. C. corr. ex conceditur A, B. e convincitur B. f ita post corr. B; quam g ita D; precidit A, B. C. h ita C; in A, B, D. A. C. 3 Cf. II. Tim. III, 8. Hebr. XIII. 8. 2 Cf. Lucae IVV, 24. 5 Cf. Luc. I. 17. Psalm. XCI. 15—16. Cf. Marc. IX. II. Cf- d 40
Strana 208
208 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 24. si vero' credunt et gaudiose expectant, tunc videntes iam prin- cipia eorum fieri precipue in illis spiritu primitive ecclesie fer- ventibus, eo quod assumunt tantum zelum ad cottidianam Christi communionem, quare non gaudent pocius, estimantes verisimi- 5 liter, quod iam incipit venire, quod expectant? Quare detrahunt, quare negant in istis, quos vident posse ea, que expectant, in- pleri et' sompniant sibimet adhuc alios afuturos', quibus magis concedunt et favent cottidianam Christi communionem. Quodsi forte non credunt illa tempora primitivorum adhuc reditura, 10 neque ecclesiam Christi Jhesu esse reformandam et restaurandam, tunc plane illi sunt, qui nocte“ dormiuntl, et sinendi sunt, quia ceci sunt et duces cecorum2. a corr. ex non A; del. B. b id est C. c futuros D. Cf. I. Thess. V, 7. 2 Cf. Matth. XV, 14. d morte C.
208 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. V, c. 24. si vero' credunt et gaudiose expectant, tunc videntes iam prin- cipia eorum fieri precipue in illis spiritu primitive ecclesie fer- ventibus, eo quod assumunt tantum zelum ad cottidianam Christi communionem, quare non gaudent pocius, estimantes verisimi- 5 liter, quod iam incipit venire, quod expectant? Quare detrahunt, quare negant in istis, quos vident posse ea, que expectant, in- pleri et' sompniant sibimet adhuc alios afuturos', quibus magis concedunt et favent cottidianam Christi communionem. Quodsi forte non credunt illa tempora primitivorum adhuc reditura, 10 neque ecclesiam Christi Jhesu esse reformandam et restaurandam, tunc plane illi sunt, qui nocte“ dormiuntl, et sinendi sunt, quia ceci sunt et duces cecorum2. a corr. ex non A; del. B. b id est C. c futuros D. Cf. I. Thess. V, 7. 2 Cf. Matth. XV, 14. d morte C.
Strana 209
ARTICULUS SEXTUS. CAPITULUM PRIMUM. Quodb layci non possunt equiparari sacerdotibus in crebra communione sacramenti, probatur per articulum in contrarium. Sed“ arguitur hic contra predicta, puta quod non 5 liceat, nec sit neccesse ita sepe laycos communicare Christi Jhesu corpori et sanguini, et maxime, quod non liceat ipsis quoad hoc sacerdotibus conformari, et hoc sic: Sacerdotes sancte ecclesie sunt communes persone ideo dicti, quia sacras missas celebrant pro communitate tota 10 ecclesie, ymmo et pro vivis et pro" defunctis, ergo ipsi toti ecclesie vel pro tota manducant et bibunt altaris sacramentum. Consequencia nota' est, quia non alia racione dicuntur sacerdotes pro communitate ecclesie vel pro vivis et defunctis missas facere, nisi racione sacre communionis vel man 15 ducacionis eucaristie divine, et eciam quia ex opposito conse- quentis infertur oppositum antecedentis. Antecedens autem no- tum est ex tenore tocius misse, et specialiter canonis, et forma seu ordine in missa gerendorum, ut est memoria, quam facit sacerdos in missa pro vivis et defunctis, et aliis oracionibus, 20 quas subiungit, et divisione beati' sacramenti in tres partes, et sic de multis aliis. Patet eciam hoc idem de fide et “ more sancte ecclesie, puta quod communiter christiane plebes ad missas sanctas veniunt et ibidem astantes fideliter et digne sunt contenti, firmiter cre 25 5 Item nota argumenta A. 22 Nota m. p. A. a capitolum primum 6ti articuli in marg. A; Incipit articulus sextus capitolum 1. rubr. B, C. b Quod — contrarium rubr. C; om. A, B. e sed — confirmatur hoc etiam per actum misse om.; Actus misse... seq. D. d om. C. 30 non C. f beatifici C. g de seq. C. e Kybal-Odložilí k: M. de Janov Regulae, V. 14
ARTICULUS SEXTUS. CAPITULUM PRIMUM. Quodb layci non possunt equiparari sacerdotibus in crebra communione sacramenti, probatur per articulum in contrarium. Sed“ arguitur hic contra predicta, puta quod non 5 liceat, nec sit neccesse ita sepe laycos communicare Christi Jhesu corpori et sanguini, et maxime, quod non liceat ipsis quoad hoc sacerdotibus conformari, et hoc sic: Sacerdotes sancte ecclesie sunt communes persone ideo dicti, quia sacras missas celebrant pro communitate tota 10 ecclesie, ymmo et pro vivis et pro" defunctis, ergo ipsi toti ecclesie vel pro tota manducant et bibunt altaris sacramentum. Consequencia nota' est, quia non alia racione dicuntur sacerdotes pro communitate ecclesie vel pro vivis et defunctis missas facere, nisi racione sacre communionis vel man 15 ducacionis eucaristie divine, et eciam quia ex opposito conse- quentis infertur oppositum antecedentis. Antecedens autem no- tum est ex tenore tocius misse, et specialiter canonis, et forma seu ordine in missa gerendorum, ut est memoria, quam facit sacerdos in missa pro vivis et defunctis, et aliis oracionibus, 20 quas subiungit, et divisione beati' sacramenti in tres partes, et sic de multis aliis. Patet eciam hoc idem de fide et “ more sancte ecclesie, puta quod communiter christiane plebes ad missas sanctas veniunt et ibidem astantes fideliter et digne sunt contenti, firmiter cre 25 5 Item nota argumenta A. 22 Nota m. p. A. a capitolum primum 6ti articuli in marg. A; Incipit articulus sextus capitolum 1. rubr. B, C. b Quod — contrarium rubr. C; om. A, B. e sed — confirmatur hoc etiam per actum misse om.; Actus misse... seq. D. d om. C. 30 non C. f beatifici C. g de seq. C. e Kybal-Odložilí k: M. de Janov Regulae, V. 14
Strana 210
210 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VI, c. 1. dentes, quod in sacerdote vel per sacerdotem sacramentaliter corpus Christi manducantem omnes presentes in missa eciam spiritualiter corpus Christi Jhesu manducaverunt per fidem, spem et dileccionem secundum Augustinum, qui dicit1: »Crede 5 et manducasti.« Confirmatur hoc eciam per actum misse in se, quia sci licet est communis et non debet fieri ex statuto ecclesie2, neque potest ab uno in privato, sicut alii actus, sed semper aliquo modo in communi plurium, quia, ut“ dictum est, omnia verba 10 canonis sunt pro multis et ad multos. Unde dicit sacerdos3 »Et omnium circumstancium atque omnium aliorum christia- norum, quorum tibi fides congnita est et nota devocio, pro qui- bus tibi offerimus, vel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis.« Probatur' hoc idem eciam ex nomine illius beatifici 15 sacramenti, quia dicitur communio vel secundum Dyonia sium in »De ecclesiastica ierarchia4« congregacio, et hoc ideo, quia in communi sumitur ab omnibus, scilicet“ in sacerdote, vel quia congregat multos in unum corpus misticum Jhesu Christi, prout preostentat hec conposicio“ panis ex multis granis et con 20 fluxio vini ex multis acinis.5 Ita conformiter multorum mandu cacio saltem spiritualis concurrit in manducacionem sacramen talem dominici sacerdotis. Cum [332b] itaque sacerdos sic manducat communiter pro omnibus astantibus laycis et' aliis in missa, non est neccesse 25 laycis ita sepe manducare sacramentaliter, ut sacerdos, corpus Christi. Insuper cum sacerdotes missas sacras celebrant, faciunt hoc communitati sancte ecclesie, et sic semper valde utiliter; layci autem cum sumunt sacram' eucaristiam, solum sibi ipsis man 16 Dionisius m. p. A. 30 a ut dictum est om. D. b Probatur — officium misse est advertendum in c. II. om.; missa itaque dicitur ideo, quia seq. D. om. C. d om. C. e racemis C. f domini C. g in corr. et A; et aliis om. C. h ita C ; faciunt hoc om. A. B. i ita post corr. B; sacramenta A; sacramentum C 1 Cf. S. Augustini de remedio paenitentiae (tract. 25 in Joann., n. 12); cf 35 Decreti Grat., p. III, de consecr., dist. II, c. 47 (ed. Friedberg I, p. 1331) Cf. Decreti partem III, de consecr. dist. I, cap. LXI (ed. Friedberg I, pag. 1311). Verba haec e canone missae desumpta sunt; cf. Missale Romanum (ed. Me chliniae 1874) p. 260. Dionysius Areopagita: De ecclesiastica hierarchia cap. III. p. 1. (ed. Migne Patr. Gr. t. III, pag. 423). Cf. Petri Lombardi 40 IV libri Sent. (ed. Migne P. l. 222, col. 347).
210 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VI, c. 1. dentes, quod in sacerdote vel per sacerdotem sacramentaliter corpus Christi manducantem omnes presentes in missa eciam spiritualiter corpus Christi Jhesu manducaverunt per fidem, spem et dileccionem secundum Augustinum, qui dicit1: »Crede 5 et manducasti.« Confirmatur hoc eciam per actum misse in se, quia sci licet est communis et non debet fieri ex statuto ecclesie2, neque potest ab uno in privato, sicut alii actus, sed semper aliquo modo in communi plurium, quia, ut“ dictum est, omnia verba 10 canonis sunt pro multis et ad multos. Unde dicit sacerdos3 »Et omnium circumstancium atque omnium aliorum christia- norum, quorum tibi fides congnita est et nota devocio, pro qui- bus tibi offerimus, vel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis.« Probatur' hoc idem eciam ex nomine illius beatifici 15 sacramenti, quia dicitur communio vel secundum Dyonia sium in »De ecclesiastica ierarchia4« congregacio, et hoc ideo, quia in communi sumitur ab omnibus, scilicet“ in sacerdote, vel quia congregat multos in unum corpus misticum Jhesu Christi, prout preostentat hec conposicio“ panis ex multis granis et con 20 fluxio vini ex multis acinis.5 Ita conformiter multorum mandu cacio saltem spiritualis concurrit in manducacionem sacramen talem dominici sacerdotis. Cum [332b] itaque sacerdos sic manducat communiter pro omnibus astantibus laycis et' aliis in missa, non est neccesse 25 laycis ita sepe manducare sacramentaliter, ut sacerdos, corpus Christi. Insuper cum sacerdotes missas sacras celebrant, faciunt hoc communitati sancte ecclesie, et sic semper valde utiliter; layci autem cum sumunt sacram' eucaristiam, solum sibi ipsis man 16 Dionisius m. p. A. 30 a ut dictum est om. D. b Probatur — officium misse est advertendum in c. II. om.; missa itaque dicitur ideo, quia seq. D. om. C. d om. C. e racemis C. f domini C. g in corr. et A; et aliis om. C. h ita C ; faciunt hoc om. A. B. i ita post corr. B; sacramenta A; sacramentum C 1 Cf. S. Augustini de remedio paenitentiae (tract. 25 in Joann., n. 12); cf 35 Decreti Grat., p. III, de consecr., dist. II, c. 47 (ed. Friedberg I, p. 1331) Cf. Decreti partem III, de consecr. dist. I, cap. LXI (ed. Friedberg I, pag. 1311). Verba haec e canone missae desumpta sunt; cf. Missale Romanum (ed. Me chliniae 1874) p. 260. Dionysius Areopagita: De ecclesiastica hierarchia cap. III. p. 1. (ed. Migne Patr. Gr. t. III, pag. 423). Cf. Petri Lombardi 40 IV libri Sent. (ed. Migne P. l. 222, col. 347).
Strana 211
Laici non possunt aequiparari sacerdotibus in crebra commun. 211 ducant et bibunt, sicut' scriptum est1: »Iudicium sibi mandu cat et bibit«, igitur a contrario sensu de sanctis laycis bene stabit dictum: »Redempcionem sibi ipsi manducat et bibit«; non' igitur“ oportet laycos equipparare in sacra com munione sacerdotibus, quoad crebram Christi corporis et sanguinis sumpcionem aut cottidianam. Sequitur eciam ex hiis manifeste, quod sacerdotes, sanctas missas officiantes et sa- cramentum dei manducantes, non sunt dicendi »pascere semet ipsos«2, nec scriptura superius allegata potest vel debet de ipsis presbyteris exponi vel glozari. Unde ad propositum est hic diligenter advertendum' huius exemplum satis ydoneum, quod, quamvis os‘ et totum corpus animalis et singula membra eius vitam continuent ac vegetent exh cibi frequenti sumpcione, tamen tantum os' cibum sumit et manducat pro toto corpore. Conformiter adaptabis id ipsum 15 ad plebem Christi et ad eius sacerdotes, nam prout dicit aposto lus3, »multi unum corpus sumus, omnes quidem de eodem pane et de eodem' calice participamus, singuli autem alter alterius mem bra.« Sacerdotes autem in hoc corpore obtinent vicem capis tis, prout scriptum est4: »Caput mulieris vir, caput viri Christus«, 20 et per consequens sacerdotes sunt et continent os plebis. Pro quibus dictum est Jeremie XV° 5: »Si separaveris preciosum a vili, quasi os meum eris.« Et pro eo eciam" dictum est“: »Ego dabo vobis os et sapienciam.« Continent insuper huiusmodi et dentes ad istud" sacramentum pro plebe' masticandum, de 25 quibus scriptum est ad plebem christianam": »Dentes tui sicut greges tonsarum, que ascenderunt de lavacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas.« 10 d 12 Nota hoc de ore m. p. A. a sicut — bibit in marg. a. m. C. bom. C. e add. in marg. a. m. B. 30 e add. a. m. C. f avertendum C. g lin. superpos. A; in ergo C. h in B. k corr. ex ad B. i et seq. A; del. B; om. C. ras. B. m ita C; ecclesia A, B. I uno C. n ad istud add. in marg. m. x B; corr. ex pro lebe A; post corr. B. O P ita post corr. B; ma- om. A, C. stigandum A, B. 2 Cf. Ezech. XXXIIII, 2. 3 I. Cor. X, 17: Quoniam I. Cor. XI, 29. unus panis, unum corpus multi sumus omnes, qui de uno pane participamus et Rom. XII, 5 : Ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra. I. Cor. XI, 3: omnis vivi caput Christus est, caput autem mulieris vir, caput vero Christi deus. 5 Jerem. XV, 19. ° Luc. XXI, 15. 40 Cant. IV, 2. 35 14
Laici non possunt aequiparari sacerdotibus in crebra commun. 211 ducant et bibunt, sicut' scriptum est1: »Iudicium sibi mandu cat et bibit«, igitur a contrario sensu de sanctis laycis bene stabit dictum: »Redempcionem sibi ipsi manducat et bibit«; non' igitur“ oportet laycos equipparare in sacra com munione sacerdotibus, quoad crebram Christi corporis et sanguinis sumpcionem aut cottidianam. Sequitur eciam ex hiis manifeste, quod sacerdotes, sanctas missas officiantes et sa- cramentum dei manducantes, non sunt dicendi »pascere semet ipsos«2, nec scriptura superius allegata potest vel debet de ipsis presbyteris exponi vel glozari. Unde ad propositum est hic diligenter advertendum' huius exemplum satis ydoneum, quod, quamvis os‘ et totum corpus animalis et singula membra eius vitam continuent ac vegetent exh cibi frequenti sumpcione, tamen tantum os' cibum sumit et manducat pro toto corpore. Conformiter adaptabis id ipsum 15 ad plebem Christi et ad eius sacerdotes, nam prout dicit aposto lus3, »multi unum corpus sumus, omnes quidem de eodem pane et de eodem' calice participamus, singuli autem alter alterius mem bra.« Sacerdotes autem in hoc corpore obtinent vicem capis tis, prout scriptum est4: »Caput mulieris vir, caput viri Christus«, 20 et per consequens sacerdotes sunt et continent os plebis. Pro quibus dictum est Jeremie XV° 5: »Si separaveris preciosum a vili, quasi os meum eris.« Et pro eo eciam" dictum est“: »Ego dabo vobis os et sapienciam.« Continent insuper huiusmodi et dentes ad istud" sacramentum pro plebe' masticandum, de 25 quibus scriptum est ad plebem christianam": »Dentes tui sicut greges tonsarum, que ascenderunt de lavacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas.« 10 d 12 Nota hoc de ore m. p. A. a sicut — bibit in marg. a. m. C. bom. C. e add. in marg. a. m. B. 30 e add. a. m. C. f avertendum C. g lin. superpos. A; in ergo C. h in B. k corr. ex ad B. i et seq. A; del. B; om. C. ras. B. m ita C; ecclesia A, B. I uno C. n ad istud add. in marg. m. x B; corr. ex pro lebe A; post corr. B. O P ita post corr. B; ma- om. A, C. stigandum A, B. 2 Cf. Ezech. XXXIIII, 2. 3 I. Cor. X, 17: Quoniam I. Cor. XI, 29. unus panis, unum corpus multi sumus omnes, qui de uno pane participamus et Rom. XII, 5 : Ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra. I. Cor. XI, 3: omnis vivi caput Christus est, caput autem mulieris vir, caput vero Christi deus. 5 Jerem. XV, 19. ° Luc. XXI, 15. 40 Cant. IV, 2. 35 14
Strana 212
212 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 1. Quodsi libet de hoc ore et eius faucibus“ cum predictis dentibus alcius perscrutari, quantum spectat ad propositum, spi- ritualia spiritualibus conparando, reperies in ore huiuscemodi, puta in sacerdotibus, duas fauces, id est fidem et caritatem non fictaml, et linguam mediantem, id est spem vivam, maxime et principaliter contineri. Enimvero non inmerito fidem et cari- tatem fauces dixerim, inter quas tamquam molares omnia sacra- menta ecclesie conteruntur, de quibus scriptum est2: »Quam dulcia meis faucibus eloquia tua, domine, super mel ori meo«, 10 et lingwam ipsam spem, que a fide et caritate circumcluditur, quia fides, spes, caritas, tria hec dicit apostoluss, et totum ci bum assumptum degustat, in corpus traicit digerendum; spe" enim salvi facti sumus4, spe quoque sumus gaudentes", et sic tota substancia hominiss est in ore eius". Congrue autem fides faux inferior poterit nuncupari; est enim fides substancia sperandarum rerum, argumentum non ap parenciums. Que quidem tamquam molaris inferior stat inmo- bilis — apostolus: »Nam fide statis.«9 — et faux fortis; unde apo stolus1o: »Cui resistite fortes in fide'.« Gaudet vero hec fides 20 de sedecim dentibus usquam integris, sanis et inmobilibus, id est de sedecim articulis fidei christiane, quorum duo- decim in symbolo apostolorum satis faciliter numerabis. Collige ad hec quatuor, puta ex symbolo Atanasii, quod in missa ca- nimus, et beati theologi Hylarii, quod in prima recitamus, quos 25 procul dubio in communi symbolo nequibis reperire 11. Unum autem' habes ibi, ubi dicitur: »Credo in unum deum.« Se cundum in eo, quod psallitur: »Et in hac trinitate nichil prius aut posterius, nichil maius' aut“ minus; sed toti tres per coes 15 30 7 Fides m. p. A. 21 De articulis fidei XVI m. p. A. 24 Symbolum triplex m. p. A. a et seq. A; om. B, C; cum — alcius om. C. b et principaliter seq. sed del. A. C dirigendum C. d corr. ex sepe A; ita post corr. B. e corr. 35 ex sepe A; post corr. B. f bello C. g colligo C. h reperiri C. i aut k ubi dicitur om. C. post corr. B. m neque C. 1 corr. ex mius A. 1 Cf. II. Cor. VI, 6. 2 Psalm. CXVIII, 103. 3 Cf. I. Cor. XIII, 13. Cf. Rom. VIII, 24. 5 Cf. Rom. XII, 12. 6 Cf. Proverb. XII, 27. 'Cf. Eccles. VI, 7: Omnis labor hominis in ore eius. Cf. Hebr. XI, 1. ° II. Cor. 40 I, 23. 10 I. Petri V, 9. 11 Cf. Missale Romanum (ed. Mechliniae 1874) p. 213 et Breviarium Romanum (ed. Romae-Tornaci 1902) p. 19 sq.
212 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 1. Quodsi libet de hoc ore et eius faucibus“ cum predictis dentibus alcius perscrutari, quantum spectat ad propositum, spi- ritualia spiritualibus conparando, reperies in ore huiuscemodi, puta in sacerdotibus, duas fauces, id est fidem et caritatem non fictaml, et linguam mediantem, id est spem vivam, maxime et principaliter contineri. Enimvero non inmerito fidem et cari- tatem fauces dixerim, inter quas tamquam molares omnia sacra- menta ecclesie conteruntur, de quibus scriptum est2: »Quam dulcia meis faucibus eloquia tua, domine, super mel ori meo«, 10 et lingwam ipsam spem, que a fide et caritate circumcluditur, quia fides, spes, caritas, tria hec dicit apostoluss, et totum ci bum assumptum degustat, in corpus traicit digerendum; spe" enim salvi facti sumus4, spe quoque sumus gaudentes", et sic tota substancia hominiss est in ore eius". Congrue autem fides faux inferior poterit nuncupari; est enim fides substancia sperandarum rerum, argumentum non ap parenciums. Que quidem tamquam molaris inferior stat inmo- bilis — apostolus: »Nam fide statis.«9 — et faux fortis; unde apo stolus1o: »Cui resistite fortes in fide'.« Gaudet vero hec fides 20 de sedecim dentibus usquam integris, sanis et inmobilibus, id est de sedecim articulis fidei christiane, quorum duo- decim in symbolo apostolorum satis faciliter numerabis. Collige ad hec quatuor, puta ex symbolo Atanasii, quod in missa ca- nimus, et beati theologi Hylarii, quod in prima recitamus, quos 25 procul dubio in communi symbolo nequibis reperire 11. Unum autem' habes ibi, ubi dicitur: »Credo in unum deum.« Se cundum in eo, quod psallitur: »Et in hac trinitate nichil prius aut posterius, nichil maius' aut“ minus; sed toti tres per coes 15 30 7 Fides m. p. A. 21 De articulis fidei XVI m. p. A. 24 Symbolum triplex m. p. A. a et seq. A; om. B, C; cum — alcius om. C. b et principaliter seq. sed del. A. C dirigendum C. d corr. ex sepe A; ita post corr. B. e corr. 35 ex sepe A; post corr. B. f bello C. g colligo C. h reperiri C. i aut k ubi dicitur om. C. post corr. B. m neque C. 1 corr. ex mius A. 1 Cf. II. Cor. VI, 6. 2 Psalm. CXVIII, 103. 3 Cf. I. Cor. XIII, 13. Cf. Rom. VIII, 24. 5 Cf. Rom. XII, 12. 6 Cf. Proverb. XII, 27. 'Cf. Eccles. VI, 7: Omnis labor hominis in ore eius. Cf. Hebr. XI, 1. ° II. Cor. 40 I, 23. 10 I. Petri V, 9. 11 Cf. Missale Romanum (ed. Mechliniae 1874) p. 213 et Breviarium Romanum (ed. Romae-Tornaci 1902) p. 19 sq.
Strana 213
Comparatio sacerdotum cum ore corporali. 213 senciam sibi sunt“ et convivunt«, ubi exprimitur equalitas per sonarum. Tercium ibi, cum adiungitur: »Equalis patri secundum divinitatem', minor patre secundum humanitatem«; unde creditur, quod filius est minor" patre secundum humanitatem. Quartum, ubi exprimitur: »Spiritus sanctus a patre et filio, non enim factus', nec creatus, nec genitus, sed procedens«; unde confi- temur spiritum sanctum a patre et filio ab utroque tamquam ab uno spirandi principio procedere. Adde itaque hos quatuor articulos ad illos duodecim, sic sedecim dentes in fide con- stantes numerabis. Salvum autem tibi volo manere, si tu sci 10 veris plures articulos fidei cumulare, nam et beatus Augusti- nus in ,De fide ad Petrum‘ quadraginta articulos fidei enu merat 1. Enimvero ego hiis ad meum propositum sto contentus. Nunc siquidem et caritas faux fidei superposita“ grate stabit, de qua non inmerito dictum est2: »Adhuch excellenciorem viam vobis demonstro'.« Et Paulus«: »Super omnia autem caritatem mutuam habentes'« etc.3, que, utpote molaris superior stabilitati fidei innixa, numquam est ociosa semperque movetur, magna operando, in maiora continue pro capacitate sui magis ac magis habundans, omne ingestum cum intestinis demolit, devorat ac consumit. Quodsi non dedignaris et istius faucis tibi dentes fortes [333a] et congruos quasi greges tonsarum, que ascenderunt de lavacro4, faciliter sedecim numerabo. Legamus pro eo simul apostolum I. ad Corinthios VIII (!) inquientem5: »Caritas pa ciens est, benigna est, caritas" non emulatur, non agit perperam, 25 non inflatur, non est ambiciosa, non" querit, que sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, con- gaudet autem veritati, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. Caritas numquam excidit'«. Has quippe sedecim proprietates caritatis apostolus disserens, quasi dentes sedecim 30 15 20 2 13 Articuli XL m. p. A. 23 XVI dentes m. p. A. a om. C. b post corr. A. c unde — est in marg. a. m. C. d minor— humanitatem om. C. e factus seq. B. f del. B. g supposita C. h siqui dem seq., sed del. A. k Petrus A, B, C. 1 ita C; mus 35 i lac. seq. B. n qrm seq., sed del. A. ° ita tuam habentes om. A, B. m om. C. biblia; excedit A, B, C. S. Augustini Liber de fide ad Petrum (ed. Migne, P. l. t. 40, col. 769—777). 3 Coloss. III, 14. 5 Cf. Cant. IV, 2. recte I. Cor. I. Cor. XII, 31. XIII, 4—8. 40
Comparatio sacerdotum cum ore corporali. 213 senciam sibi sunt“ et convivunt«, ubi exprimitur equalitas per sonarum. Tercium ibi, cum adiungitur: »Equalis patri secundum divinitatem', minor patre secundum humanitatem«; unde creditur, quod filius est minor" patre secundum humanitatem. Quartum, ubi exprimitur: »Spiritus sanctus a patre et filio, non enim factus', nec creatus, nec genitus, sed procedens«; unde confi- temur spiritum sanctum a patre et filio ab utroque tamquam ab uno spirandi principio procedere. Adde itaque hos quatuor articulos ad illos duodecim, sic sedecim dentes in fide con- stantes numerabis. Salvum autem tibi volo manere, si tu sci 10 veris plures articulos fidei cumulare, nam et beatus Augusti- nus in ,De fide ad Petrum‘ quadraginta articulos fidei enu merat 1. Enimvero ego hiis ad meum propositum sto contentus. Nunc siquidem et caritas faux fidei superposita“ grate stabit, de qua non inmerito dictum est2: »Adhuch excellenciorem viam vobis demonstro'.« Et Paulus«: »Super omnia autem caritatem mutuam habentes'« etc.3, que, utpote molaris superior stabilitati fidei innixa, numquam est ociosa semperque movetur, magna operando, in maiora continue pro capacitate sui magis ac magis habundans, omne ingestum cum intestinis demolit, devorat ac consumit. Quodsi non dedignaris et istius faucis tibi dentes fortes [333a] et congruos quasi greges tonsarum, que ascenderunt de lavacro4, faciliter sedecim numerabo. Legamus pro eo simul apostolum I. ad Corinthios VIII (!) inquientem5: »Caritas pa ciens est, benigna est, caritas" non emulatur, non agit perperam, 25 non inflatur, non est ambiciosa, non" querit, que sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, con- gaudet autem veritati, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. Caritas numquam excidit'«. Has quippe sedecim proprietates caritatis apostolus disserens, quasi dentes sedecim 30 15 20 2 13 Articuli XL m. p. A. 23 XVI dentes m. p. A. a om. C. b post corr. A. c unde — est in marg. a. m. C. d minor— humanitatem om. C. e factus seq. B. f del. B. g supposita C. h siqui dem seq., sed del. A. k Petrus A, B, C. 1 ita C; mus 35 i lac. seq. B. n qrm seq., sed del. A. ° ita tuam habentes om. A, B. m om. C. biblia; excedit A, B, C. S. Augustini Liber de fide ad Petrum (ed. Migne, P. l. t. 40, col. 769—777). 3 Coloss. III, 14. 5 Cf. Cant. IV, 2. recte I. Cor. I. Cor. XII, 31. XIII, 4—8. 40
Strana 214
214 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. solidos et inmobiles fauci inserit superiori, in medio quorum" hoc sacramentum venerabile potenter in ore plebis Christi ru- minatur, spe vivat in deum tamquam lingwa in medio huius- modi faucium volubili, ut iam superius dictum est, cooperante dentibus spiritus in id ipsum. Et ex isto alto ore ecclesie sa- piencia egreditur et tota substancia sacre scripture“ degustatur et, velociter decurrens ad instar fluminis dei, in inpetu letificat civitatem dei 1, totum corpus ecclesie irrigans, totumque vivificat, sicut scriptum est2. »Vena vite os sapientis.« Et iterum3: »In 10 medio ecclesie aperiete os eius et inplebit illum spiritu sapiencie et intellectus«, etc. Et prout iam superius est ostensum, os ta- liter descriptum, fauces cum eorum dentibus et lingua sunt et continent Jhesu Christi sacerdotes, sicut de eis per prophetam dicitur 4: »Labia sacerdotis custodient« scienciam et legem de 15 ore eius requirent'.« Sacerdotibus igitur ex officio solis congruit, ut hoc sacramentum frequentent, sumant et ruminent, unde vita in totum corpus ecclesie misticum et in eius membra sin gula per viam spiritus derivetur. Quare, ut iam dictum est, vulgo plebeio potest et debet sufficere particeps esse bonorum 20 omnium in missa et in‘ frequentacione sacerdotum huius divini sacramenti, ita ut non liceat eciam velle layco in frequentacione huiusmodi sacerdotes imitari. 25 CAPITULUM SECUNDUM. Responsio ad argumenta in oppositum in capitulo precedenti ſadducta]. Pro solucione istarum instanciarum sunt hic quatuor notanda: primo de officio misse; secundo" de ordine° vel de officio sacer dotis; tercio de institucione et proprietate sacramentorum; quarto de communicacione vel participacione omnium bonorum in ec= 30 26 Nota totum de missis et aliis horis A. a scilicet seq. C. b corr. ex via A, B. e fatuum seq., sed del. A. corr. ex scriptura A; scriptura B. e ita biblia; apperuit A, B, C. f ita biblia; implevit A, B, C. g ita biblia; custodiunt A, B, C. h exquirunt C. I capitolum 2m 61 articuli in marg. A; rubr. B, C. k ex C. post corr. C. 35 m Responsio — precedenti rubr. C; om. A, B. "ras. seq. A, B. ° de or- dine om. B. p add. in marg. A; et C. 2 1 Cf. Psalm. XLV, 4. Malach. II, 7. Prov. X. 11 (os iusti). 3 Eccli. XV. 5. d
214 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. solidos et inmobiles fauci inserit superiori, in medio quorum" hoc sacramentum venerabile potenter in ore plebis Christi ru- minatur, spe vivat in deum tamquam lingwa in medio huius- modi faucium volubili, ut iam superius dictum est, cooperante dentibus spiritus in id ipsum. Et ex isto alto ore ecclesie sa- piencia egreditur et tota substancia sacre scripture“ degustatur et, velociter decurrens ad instar fluminis dei, in inpetu letificat civitatem dei 1, totum corpus ecclesie irrigans, totumque vivificat, sicut scriptum est2. »Vena vite os sapientis.« Et iterum3: »In 10 medio ecclesie aperiete os eius et inplebit illum spiritu sapiencie et intellectus«, etc. Et prout iam superius est ostensum, os ta- liter descriptum, fauces cum eorum dentibus et lingua sunt et continent Jhesu Christi sacerdotes, sicut de eis per prophetam dicitur 4: »Labia sacerdotis custodient« scienciam et legem de 15 ore eius requirent'.« Sacerdotibus igitur ex officio solis congruit, ut hoc sacramentum frequentent, sumant et ruminent, unde vita in totum corpus ecclesie misticum et in eius membra sin gula per viam spiritus derivetur. Quare, ut iam dictum est, vulgo plebeio potest et debet sufficere particeps esse bonorum 20 omnium in missa et in‘ frequentacione sacerdotum huius divini sacramenti, ita ut non liceat eciam velle layco in frequentacione huiusmodi sacerdotes imitari. 25 CAPITULUM SECUNDUM. Responsio ad argumenta in oppositum in capitulo precedenti ſadducta]. Pro solucione istarum instanciarum sunt hic quatuor notanda: primo de officio misse; secundo" de ordine° vel de officio sacer dotis; tercio de institucione et proprietate sacramentorum; quarto de communicacione vel participacione omnium bonorum in ec= 30 26 Nota totum de missis et aliis horis A. a scilicet seq. C. b corr. ex via A, B. e fatuum seq., sed del. A. corr. ex scriptura A; scriptura B. e ita biblia; apperuit A, B, C. f ita biblia; implevit A, B, C. g ita biblia; custodiunt A, B, C. h exquirunt C. I capitolum 2m 61 articuli in marg. A; rubr. B, C. k ex C. post corr. C. 35 m Responsio — precedenti rubr. C; om. A, B. "ras. seq. A, B. ° de or- dine om. B. p add. in marg. A; et C. 2 1 Cf. Psalm. XLV, 4. Malach. II, 7. Prov. X. 11 (os iusti). 3 Eccli. XV. 5. d
Strana 215
De nomine et officio missae. 215 clesia; et de istis solum tantum, quantum utile est ad declara cionema racionum inmediate positarum. [I] Quantum igitur' ad officium misse, est advertendum, quod missa dicitur vulgariter ab hoc verbo »mitto, mittere«, quia gracia singularis et maxima ibidem missa est a deo patre hominibus per sacerdotem, id est eucaristia vel verbum dei caro factuml, vel quia pater misit filium tunc hominibus corporaliter in sacramento, »in quo sunt omnes thezauri sapiencie et sciencie dei absconditi«' et ita missi hominibus ad participandum et fruendum per angelum domini dei exercituum3, id est“ per 10 sacerdotem, vel eciam e converso dicitur missa, quia Christus Jhesus, unigenitus dei, factus pro nobis hostia in cruce, seu pro peccatis tocius mundi est tunc ab hominibus missus, aut missa“ ad deum per sacerdotem, quasi personam ad hoc ordinatam et com munem pro delictis et peccatis. In cuius monimentum dyaconus 15 clamate post officium sacre misse, dicens ad populum: »Ite«, supple' ad domos vestras in pace et cum gaudio, »missa est«, subaudis, quia iam missa est hostia deo summo pro vobis vel a vobis. Que videlicet hostia est unigenitus dei filius et uni- genitus Marie virginis, qui dispensacione sua divina et dignacione 20 mirabili voluit" fieri hostia vel sacrificium iuge4, id est cottidia num, pro nobis ad deum patrem in sacramento corporis sui et sanguinis preciosi, quod sacrificium et hostia sola una, sola sancta, sola inmaculata fuit significata per omnia sacrificia Veteris testamenti corporalia. Quam ob rem deus in hoc nostro sacri- ficio altaris verbum suum fecit nobis abreviatum super terram', quoniam nullas hostias vel sacrificia instituit nobis deus cottidie" offerenda quam preclare, quam' utiliter et splendide preter istud unicum sacrificium, deo plenum, pro omnibus holocausto matibus legis Moysi, ideoquel est et debet esse nimis frequen 30 tatum et multiplicatum in populo christiano, et quia hoc sacri- 25 26 Nota m. p. A. a corr. in marg. ex delectacionem A; post corr. B; solucionem C. b ergo C. c ita C; lin. superpos. B; om. A. d autem seq., sed del. A. e post missam h om. B. 35 suppre A. g post corr. m. x in marg. B. f vel seq. C. i corr. ex offerende A, B. k ita C, D; quoniam A, B. 1 quod seq. A, C; om. B. 1 Phrasis biblica; cf. Joann. I, 14. 2 Cf. Coloss. II, 3. 3 Cf. Malach. II, 7. 4 Cf. Rom. IX, 28. (verbum breviatum faciet domi- Cf. Daniel. XII, 11. 5 nus super terram) 40
De nomine et officio missae. 215 clesia; et de istis solum tantum, quantum utile est ad declara cionema racionum inmediate positarum. [I] Quantum igitur' ad officium misse, est advertendum, quod missa dicitur vulgariter ab hoc verbo »mitto, mittere«, quia gracia singularis et maxima ibidem missa est a deo patre hominibus per sacerdotem, id est eucaristia vel verbum dei caro factuml, vel quia pater misit filium tunc hominibus corporaliter in sacramento, »in quo sunt omnes thezauri sapiencie et sciencie dei absconditi«' et ita missi hominibus ad participandum et fruendum per angelum domini dei exercituum3, id est“ per 10 sacerdotem, vel eciam e converso dicitur missa, quia Christus Jhesus, unigenitus dei, factus pro nobis hostia in cruce, seu pro peccatis tocius mundi est tunc ab hominibus missus, aut missa“ ad deum per sacerdotem, quasi personam ad hoc ordinatam et com munem pro delictis et peccatis. In cuius monimentum dyaconus 15 clamate post officium sacre misse, dicens ad populum: »Ite«, supple' ad domos vestras in pace et cum gaudio, »missa est«, subaudis, quia iam missa est hostia deo summo pro vobis vel a vobis. Que videlicet hostia est unigenitus dei filius et uni- genitus Marie virginis, qui dispensacione sua divina et dignacione 20 mirabili voluit" fieri hostia vel sacrificium iuge4, id est cottidia num, pro nobis ad deum patrem in sacramento corporis sui et sanguinis preciosi, quod sacrificium et hostia sola una, sola sancta, sola inmaculata fuit significata per omnia sacrificia Veteris testamenti corporalia. Quam ob rem deus in hoc nostro sacri- ficio altaris verbum suum fecit nobis abreviatum super terram', quoniam nullas hostias vel sacrificia instituit nobis deus cottidie" offerenda quam preclare, quam' utiliter et splendide preter istud unicum sacrificium, deo plenum, pro omnibus holocausto matibus legis Moysi, ideoquel est et debet esse nimis frequen 30 tatum et multiplicatum in populo christiano, et quia hoc sacri- 25 26 Nota m. p. A. a corr. in marg. ex delectacionem A; post corr. B; solucionem C. b ergo C. c ita C; lin. superpos. B; om. A. d autem seq., sed del. A. e post missam h om. B. 35 suppre A. g post corr. m. x in marg. B. f vel seq. C. i corr. ex offerende A, B. k ita C, D; quoniam A, B. 1 quod seq. A, C; om. B. 1 Phrasis biblica; cf. Joann. I, 14. 2 Cf. Coloss. II, 3. 3 Cf. Malach. II, 7. 4 Cf. Rom. IX, 28. (verbum breviatum faciet domi- Cf. Daniel. XII, 11. 5 nus super terram) 40
Strana 216
216 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. ficium iugel et hostia missa hinc et inde, id est a deo ad ho mines et ab hominibus ad deum, valde nimis delectat et deum" et homines, atque letificat angelos et animas' in celo, in hoc mundo et in purgatorio, proute habes hoc in primo tractatu huius diffuse declaratum.2 Et hoc sit dictum, quantum ad vul- gatum nomen misse. Tunc quantum est ad officium etordinem misse, scien dum est, quod essenciale misse non est aliud quam hoc sacri- ficium, vel panis et vinum et forma divinorum verborum, rite 10 et racionabiliter a ministro supra materiam panis et vini in voce expressorum. Alius autem ordo totus est de solempnitate tantum a sanctis patribus racionabiliter institutus. Quem ordinem beatus Gregorius papa ordinavit et ecclesia Jhesu“ magis ipsum quam ordinem per sanctum [333 b] Ambrosium conpylatum 15 acceptavit. Quia ad tale divinum' sacrificium et tantum et tam commune omnibus, unicum salubre et utile in Novo testamento faciendum et offerendum deo et participandum a populis et gau diose perfruendum, semper a principio sancte ecclesie populus christianus simul convocabatur ad ecclesiam et congregabatur, et 20 honeste ac in mutua et magna dileccione se alterutrum expecta- bant, prout' primo in institucione fecit piissimus Jhesus Christus, qui suos discipulos ad hoc omnes convocavit3, et“ apostolus ad idem loquitur I. [ad] Corinthios XI4: »Convenientibus, inquit, vobis in unum«, etc. et dehinc reprehendit Corinth[ilos de in- 25 honestate ibidem" et tunc postea in fine docet honestam fieri congregacionem populorum, simul et manducacionem fieri beati sacramenti, dicens': »Itaque, fratres mei, cum convenitis ad man ducandum, invicem expectate. Si quis esurit, domi manducet, ut non in iudicium conveniatis«, et ad perficiendum hoc sacri- 30 ficium deo plenum et participandum ac perfruendum omnes christiani, quotquot ibidem congregati“, sumebant communiter 7 Vulgatum nomen misse m. p. A. 8 De ordine misse m. p. A. 12 Gregorius m. p. A. a vel seq., sed del. A. b animos post corr. B. prout—nomen misse om. D. d.add. sub linea A. e officium aut seq. C. f prout scribit apo- h et — conveniatis om. D. stolus: Convenientibus .... ita seq. D. g ut C. i beatifici C. k corr. ex congagati A. 1 Cf. Daniel. XII, 11. 2 Lib. I, tr. II, reg. I, c. 5—7 (vol. I, p. 62—69). 40 3 Cf. Matth. XXVI, 26 sq. Ibid. 21. 6 Ibid. 33. I. Cor. XI, 20. 5 35
216 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. ficium iugel et hostia missa hinc et inde, id est a deo ad ho mines et ab hominibus ad deum, valde nimis delectat et deum" et homines, atque letificat angelos et animas' in celo, in hoc mundo et in purgatorio, proute habes hoc in primo tractatu huius diffuse declaratum.2 Et hoc sit dictum, quantum ad vul- gatum nomen misse. Tunc quantum est ad officium etordinem misse, scien dum est, quod essenciale misse non est aliud quam hoc sacri- ficium, vel panis et vinum et forma divinorum verborum, rite 10 et racionabiliter a ministro supra materiam panis et vini in voce expressorum. Alius autem ordo totus est de solempnitate tantum a sanctis patribus racionabiliter institutus. Quem ordinem beatus Gregorius papa ordinavit et ecclesia Jhesu“ magis ipsum quam ordinem per sanctum [333 b] Ambrosium conpylatum 15 acceptavit. Quia ad tale divinum' sacrificium et tantum et tam commune omnibus, unicum salubre et utile in Novo testamento faciendum et offerendum deo et participandum a populis et gau diose perfruendum, semper a principio sancte ecclesie populus christianus simul convocabatur ad ecclesiam et congregabatur, et 20 honeste ac in mutua et magna dileccione se alterutrum expecta- bant, prout' primo in institucione fecit piissimus Jhesus Christus, qui suos discipulos ad hoc omnes convocavit3, et“ apostolus ad idem loquitur I. [ad] Corinthios XI4: »Convenientibus, inquit, vobis in unum«, etc. et dehinc reprehendit Corinth[ilos de in- 25 honestate ibidem" et tunc postea in fine docet honestam fieri congregacionem populorum, simul et manducacionem fieri beati sacramenti, dicens': »Itaque, fratres mei, cum convenitis ad man ducandum, invicem expectate. Si quis esurit, domi manducet, ut non in iudicium conveniatis«, et ad perficiendum hoc sacri- 30 ficium deo plenum et participandum ac perfruendum omnes christiani, quotquot ibidem congregati“, sumebant communiter 7 Vulgatum nomen misse m. p. A. 8 De ordine misse m. p. A. 12 Gregorius m. p. A. a vel seq., sed del. A. b animos post corr. B. prout—nomen misse om. D. d.add. sub linea A. e officium aut seq. C. f prout scribit apo- h et — conveniatis om. D. stolus: Convenientibus .... ita seq. D. g ut C. i beatifici C. k corr. ex congagati A. 1 Cf. Daniel. XII, 11. 2 Lib. I, tr. II, reg. I, c. 5—7 (vol. I, p. 62—69). 40 3 Cf. Matth. XXVI, 26 sq. Ibid. 21. 6 Ibid. 33. I. Cor. XI, 20. 5 35
Strana 217
De ordine missae. 217 de illo pane celesti a ministro et de calice, ita quod primum sacerdos accepit, dehinc dedit omnibus communiter presentibus, quemadmodum et dominus Jhesus, primus et summus sacerdos fecit et minister Novi testamenti, sicut scriptum est1: »Accepit Jhesus panem deditques discipulis suis dicens: ,Sumite ex hoc omnes', et iterum accipiens calicem, dixit: ,Accipite et dividite inter vos'«, itaque sicut dominus Jhesus, exemplar in monte nobis monstratum, dominus et institutor huius sacramenti, pri mum sumpsit per se, dehinc dedit omnibus presentibus et mandavit sumere omnibus et iussit dividere inter se, ita sacerdos 10 postea omnis et minister faciebat per totum in sancta ecclesia in tempore apostolorum, in tempore martyrum, confessorum et in tempore sanctorum doctorum bene per mille annos usque ad tempora moderna, in quibus hoc iuge sacrificium per habundanciam iniquitatis est ablatum2. Hec itaque est causad, quare dicitur hoc sacrificium com munio, scilicet quia christianus populus in ipso et ex ipso caritative et suaviter communicabant ad se invicem et ad Chri- stum Jhesum, commune convivium vel cenam magni patris fa- milias facientes, vel congregacio secundum beatum Dyonis 20 sium3 et ecclesiam primitivam, quia in ipso et ad ipsum tota plebs christianorum concurrebat letabunda. Hec est igitur causa potissima, quare missa est actus com munis in ecclesia, sic quod nec in locis privatis esse deberet, nisi forte ex indulto et ob causam, nec debet aut potest ipsam 25 solitarius minister ecclesie exercere4. Ista eciam est causa, quare ordo misse totus ordinatus est pro communitate et quasi ex parte communitatis, ut maxime apparet in ritu et in verbis canonis, 15 7 Exemplar Christus m. p. A. 13 Mille annos m. p. A. 14 Nota bene A. 16 Causa m. p. A. 20 Dionisius m. p. A. 23 Ordo misse m. p. A. 26 Nota m. p. A. a deditque— inter vos om. D. b ras. seq. B. c in ras. B; nobis seq., sed del. A. d ras. ad spatium 3 voc. seq. B. e Ista— in missa om. D. 1 Matth. XXVI, 26, libere allatum. 2 Cf. Daniel. XII, 11. 3 Cf. Dio- nysii Areopagitae: De eccles. hierarchia cap. III, p. 1. (ed. Migne, P. Gr. t. III, 4 V. Decreti p. III, de cons. dist. I, c. XIV et LXI (ed. Friedberg, 40 pag. 423). 1297, 1311). 30 35
De ordine missae. 217 de illo pane celesti a ministro et de calice, ita quod primum sacerdos accepit, dehinc dedit omnibus communiter presentibus, quemadmodum et dominus Jhesus, primus et summus sacerdos fecit et minister Novi testamenti, sicut scriptum est1: »Accepit Jhesus panem deditques discipulis suis dicens: ,Sumite ex hoc omnes', et iterum accipiens calicem, dixit: ,Accipite et dividite inter vos'«, itaque sicut dominus Jhesus, exemplar in monte nobis monstratum, dominus et institutor huius sacramenti, pri mum sumpsit per se, dehinc dedit omnibus presentibus et mandavit sumere omnibus et iussit dividere inter se, ita sacerdos 10 postea omnis et minister faciebat per totum in sancta ecclesia in tempore apostolorum, in tempore martyrum, confessorum et in tempore sanctorum doctorum bene per mille annos usque ad tempora moderna, in quibus hoc iuge sacrificium per habundanciam iniquitatis est ablatum2. Hec itaque est causad, quare dicitur hoc sacrificium com munio, scilicet quia christianus populus in ipso et ex ipso caritative et suaviter communicabant ad se invicem et ad Chri- stum Jhesum, commune convivium vel cenam magni patris fa- milias facientes, vel congregacio secundum beatum Dyonis 20 sium3 et ecclesiam primitivam, quia in ipso et ad ipsum tota plebs christianorum concurrebat letabunda. Hec est igitur causa potissima, quare missa est actus com munis in ecclesia, sic quod nec in locis privatis esse deberet, nisi forte ex indulto et ob causam, nec debet aut potest ipsam 25 solitarius minister ecclesie exercere4. Ista eciam est causa, quare ordo misse totus ordinatus est pro communitate et quasi ex parte communitatis, ut maxime apparet in ritu et in verbis canonis, 15 7 Exemplar Christus m. p. A. 13 Mille annos m. p. A. 14 Nota bene A. 16 Causa m. p. A. 20 Dionisius m. p. A. 23 Ordo misse m. p. A. 26 Nota m. p. A. a deditque— inter vos om. D. b ras. seq. B. c in ras. B; nobis seq., sed del. A. d ras. ad spatium 3 voc. seq. B. e Ista— in missa om. D. 1 Matth. XXVI, 26, libere allatum. 2 Cf. Daniel. XII, 11. 3 Cf. Dio- nysii Areopagitae: De eccles. hierarchia cap. III, p. 1. (ed. Migne, P. Gr. t. III, 4 V. Decreti p. III, de cons. dist. I, c. XIV et LXI (ed. Friedberg, 40 pag. 423). 1297, 1311). 30 35
Strana 218
218 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. puta quia non tantum sacerdos sumebat vel fruebatur illo di- vino sacramento in missa, sed omnes alii, quotquot presentes erant in missa. Illos autem, qui nolebant participare sacramentum vel qui non erant ydonei, minister' sacerdotis de communitate evocabat' vel vocaliter innuebat, quod se ipsos separarent a com municantibus et exirent, et illi mox faciebant, utpote energu mini et cathecumini vel alii carnales adhuc et non veraciter pe nitentes. Et inde nomen tractum est excommunicacio, id est extra communionem istam' sanctorum extraccio“ vel“ eieccio, secundum' 10 quod superius est de hoc longe disputatum articulo 2 tractatus' huiush 4, 5 et 6° capitulisl. Et idcirco sacerdos vix vel raro solus sacramentum manducavit vel apposuit et adaptavit hostiam, sed semper pro plebe et pro multis. Et inde nomen sacerdos accepit quasi sacra dans sancte plebi; simul et propter hoc sa- 15 cerdos dictus est minister ecclesie, id est congregacionis, statim a principio, quia sic et per illud sacramentum congregacioni fi- delium ministravit. Ista similiter causa est, quod sancti patres ordinem misse ita prudenter posuerunt et quoad locum, quia in communi, ut 20 dictum est2, et in oratorio, et quoad ministros etnumerum ipsorum, quia ut sint ad hoc ydonei, scilicet fortes et integri membris et in sensibus ac honesti, sanctificati et mundi, quatenus ita grate et honorabiliter atque expedite possint sacramentum dei ministrare populo christiano, et ut sint multi, qui pertinent 25 ad officium' misse, puta septem persone, omnes strennui et mundi, puta exorcista, ut populum exorciset' vel mundet et exortetur, secundus hostiarius, ut inducat ad congregacionem, 5 30 3 Excommunicabant eos, qui nolebant cum sacerdote frui sacramento altaris m. p. A. 4 Exconmunicati m. p. A. 11 Vix aut raro sacerdos per se conmunicabat, sed cum plebe m. p. A. 24 Exorcista m. p. A. a ministri C. b evocabant C. C sanctam C. d ita C; ex itraccio corr. B ; irraccio post corr. A ; om. D. C om. D. f secundum — ministravit 35 om. D. g c. C. h capitolo seq. B. k corr. ut dictum est om. D. ex officia A. 1 corr. ex excorcisetur A; excorcisetur B, C. 1 Recte artic. III, c. 4—6; v. supra p. 38. sq. 2 Vide supra pag.217 ann. 4; cf. Decreti p. III, de consecr. dist. I, cap. XII, XIV, XXXIII (ed. Friedberg I, p. 1297, 1302). Cf. etiam Decr. p. I, dist. XXXIII, (ed. Friedberg I, p. 122 sq.) 40 et Decr. Greg. l. 1, t. XX (ed. Friedberg II, p. 144 sq).
218 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. puta quia non tantum sacerdos sumebat vel fruebatur illo di- vino sacramento in missa, sed omnes alii, quotquot presentes erant in missa. Illos autem, qui nolebant participare sacramentum vel qui non erant ydonei, minister' sacerdotis de communitate evocabat' vel vocaliter innuebat, quod se ipsos separarent a com municantibus et exirent, et illi mox faciebant, utpote energu mini et cathecumini vel alii carnales adhuc et non veraciter pe nitentes. Et inde nomen tractum est excommunicacio, id est extra communionem istam' sanctorum extraccio“ vel“ eieccio, secundum' 10 quod superius est de hoc longe disputatum articulo 2 tractatus' huiush 4, 5 et 6° capitulisl. Et idcirco sacerdos vix vel raro solus sacramentum manducavit vel apposuit et adaptavit hostiam, sed semper pro plebe et pro multis. Et inde nomen sacerdos accepit quasi sacra dans sancte plebi; simul et propter hoc sa- 15 cerdos dictus est minister ecclesie, id est congregacionis, statim a principio, quia sic et per illud sacramentum congregacioni fi- delium ministravit. Ista similiter causa est, quod sancti patres ordinem misse ita prudenter posuerunt et quoad locum, quia in communi, ut 20 dictum est2, et in oratorio, et quoad ministros etnumerum ipsorum, quia ut sint ad hoc ydonei, scilicet fortes et integri membris et in sensibus ac honesti, sanctificati et mundi, quatenus ita grate et honorabiliter atque expedite possint sacramentum dei ministrare populo christiano, et ut sint multi, qui pertinent 25 ad officium' misse, puta septem persone, omnes strennui et mundi, puta exorcista, ut populum exorciset' vel mundet et exortetur, secundus hostiarius, ut inducat ad congregacionem, 5 30 3 Excommunicabant eos, qui nolebant cum sacerdote frui sacramento altaris m. p. A. 4 Exconmunicati m. p. A. 11 Vix aut raro sacerdos per se conmunicabat, sed cum plebe m. p. A. 24 Exorcista m. p. A. a ministri C. b evocabant C. C sanctam C. d ita C; ex itraccio corr. B ; irraccio post corr. A ; om. D. C om. D. f secundum — ministravit 35 om. D. g c. C. h capitolo seq. B. k corr. ut dictum est om. D. ex officia A. 1 corr. ex excorcisetur A; excorcisetur B, C. 1 Recte artic. III, c. 4—6; v. supra p. 38. sq. 2 Vide supra pag.217 ann. 4; cf. Decreti p. III, de consecr. dist. I, cap. XII, XIV, XXXIII (ed. Friedberg I, p. 1297, 1302). Cf. etiam Decr. p. I, dist. XXXIII, (ed. Friedberg I, p. 122 sq.) 40 et Decr. Greg. l. 1, t. XX (ed. Friedberg II, p. 144 sq).
Strana 219
Missa est actus communis. 219 tercius lector, ut instruat“ per leccionemb congregacionem, quartus accolitus, ut adducat ad altare vel expediat hominibus accessum honeste ad altare, quintus subdyaconus, qui serviat populis cum calice ad potandum, sextus dyaconus, ut mini stret populis divinum sacramentum, septimus sacerdos, ut consecret et conficiat sacrificium et dividat pro populis chri- stianis. [334a] Nisi“ igitur" sic communiter et in singulis missis plebei communicassent corpus et sanguinem Jhesu Christi, ut quid rogo fuissent tot ordines clericorum in missa a sanctis stabiliti ? Ea propter eciam, puta congregacionem populorum commu nicancium Christi corpori cottidie, ordo dicendorum in missa est conpositus prudenter a patribus et confirmatus, ut- pote oraciones communes, que vocantur collecte, quia in collec cione plebis solum dicebantur vel pro et super collectum simul 15 populum. Inde eciam secreta, id est, quam tacitee sine auditu populi sacerdos exercebat. Inde' insuper dicta est oracio super populum, ut in quadragessima. Ex isto eciam est, quod crebras facit sacerdos adhortaciones et salutaciones ad populum, dicendo sepe ad populum" »Dominus vobiscum«", ac se ipsum facie ad 20 populum convertendo et eciam sepe iterando »Oremus« vel »Orate pro me, fratres«, aut »Sursum corda« et omnia alia si milia gesta et dicta in tota missa. Ad hoc eciam facit, quod psalmodie in introitu misse et cantica, ut in graduali, vel al- leluia et oraciones publice sunt et debent esse succincte et breves 25 in missarum solempniis. Sed lecciones epistolarum et propheta rum atque sacri ewangelii sunt longiores ordinate“ communiter et ille leguntur sollempniter et in medio ecclesie et in alto, ut pote fit in Romana ecclesia, quia illa sunt magis conveniencia et utilia simplici populo et rudi insimul congregato magisque 30 edificancia eorum doctrinam et devocionem. Ubil nota, quod 5 10 3 Ecclesia sancta ordinavit VII ordines ecclesiasticos circa hoc sacras mentum a. m.; Hostiarius, lector, accolitus, subdiaconus, diaconus, sacerdos a. m. p. A. 26 Lectiones epistolarum [et] evangeliorum m. p. A. 30 Orare de nocte horas debent m. p. A. 35 a perfeccionem seq., sed del. A. b ita B, C; leccione A. c corr. ex quantitate C. f inde — quadragesima nam si B; nam si A, C. d non D. om. D. g ad populum om. B; et seq., sed del. A. h et »Oremus« seq. D. k et seq. A, C; del. B. om. C. 1 ubi — verbi gracia, quia om. D. 40
Missa est actus communis. 219 tercius lector, ut instruat“ per leccionemb congregacionem, quartus accolitus, ut adducat ad altare vel expediat hominibus accessum honeste ad altare, quintus subdyaconus, qui serviat populis cum calice ad potandum, sextus dyaconus, ut mini stret populis divinum sacramentum, septimus sacerdos, ut consecret et conficiat sacrificium et dividat pro populis chri- stianis. [334a] Nisi“ igitur" sic communiter et in singulis missis plebei communicassent corpus et sanguinem Jhesu Christi, ut quid rogo fuissent tot ordines clericorum in missa a sanctis stabiliti ? Ea propter eciam, puta congregacionem populorum commu nicancium Christi corpori cottidie, ordo dicendorum in missa est conpositus prudenter a patribus et confirmatus, ut- pote oraciones communes, que vocantur collecte, quia in collec cione plebis solum dicebantur vel pro et super collectum simul 15 populum. Inde eciam secreta, id est, quam tacitee sine auditu populi sacerdos exercebat. Inde' insuper dicta est oracio super populum, ut in quadragessima. Ex isto eciam est, quod crebras facit sacerdos adhortaciones et salutaciones ad populum, dicendo sepe ad populum" »Dominus vobiscum«", ac se ipsum facie ad 20 populum convertendo et eciam sepe iterando »Oremus« vel »Orate pro me, fratres«, aut »Sursum corda« et omnia alia si milia gesta et dicta in tota missa. Ad hoc eciam facit, quod psalmodie in introitu misse et cantica, ut in graduali, vel al- leluia et oraciones publice sunt et debent esse succincte et breves 25 in missarum solempniis. Sed lecciones epistolarum et propheta rum atque sacri ewangelii sunt longiores ordinate“ communiter et ille leguntur sollempniter et in medio ecclesie et in alto, ut pote fit in Romana ecclesia, quia illa sunt magis conveniencia et utilia simplici populo et rudi insimul congregato magisque 30 edificancia eorum doctrinam et devocionem. Ubil nota, quod 5 10 3 Ecclesia sancta ordinavit VII ordines ecclesiasticos circa hoc sacras mentum a. m.; Hostiarius, lector, accolitus, subdiaconus, diaconus, sacerdos a. m. p. A. 26 Lectiones epistolarum [et] evangeliorum m. p. A. 30 Orare de nocte horas debent m. p. A. 35 a perfeccionem seq., sed del. A. b ita B, C; leccione A. c corr. ex quantitate C. f inde — quadragesima nam si B; nam si A, C. d non D. om. D. g ad populum om. B; et seq., sed del. A. h et »Oremus« seq. D. k et seq. A, C; del. B. om. C. 1 ubi — verbi gracia, quia om. D. 40
Strana 220
220 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. in horis canonicis, que concernunt magis ipsos ministros, non est“ ita ordinatum, verbi gracia, quia vacantibus deo clericis et monachis in nocte et in vigiliis multis iuxta consilium apostolib1 satis est de tempore et dominus mandavit in die“ misericordiam et nocte canticum eius?. Ideo in matutinis posite sunt ipsis multe psalmodie et multa cantica, ympni, anthyphone et responsoria, necnon pari forma multe et longe lecciones et leccio ewangelii cum sua omelia vel exposicione, ute sic gracius deo clerus et minus tedio temptatus vigilaret et vacaret labore et vicibus 10 crebrius conmutatis. Sic namque invenerunt dei sapientes, quod sit quedam requies, prudenter unum laborem in alium conmu tare, et istud eciam experiencia multum docet, quando longa psalmodia in magno nocturno matutinarum fatigamur, sed in horis' canonicis diurnis ordinatum" sapienter a patribus ha 15 bemus' psalmos paucos et cantica brevia et ympnos et leccio- nes permodicas, ut apparet in capitulis, ne forte ab operibus misericordie magis, quam oportet, per ea traheremur, vel in et pro salute plebis et in doctrina laborare per multiloquium ora- cionis retardemur. Hoc etenim, querere salutem populi, nobis 20 a districto iudice3 Jhesu et principe pastorum4 rigide et indis- pensabiliter' est mandatum; propter hoc et cure animarum status sacerdotum iuste dicuntur et utiliter, non autem cure horarum canonicarum vel longarum psalmodiarum, et magis de animabus nos reddere racionem inflexibili divine iusticie expectamus iuxta 25 sacre scripture monita5, quam de“ doctrinis et adinvencionibus hominum, conditis a patribus solum pro remedio segnium, pi grorum et iniustorum. De cura vero animarum et diligencia sa cerdotum circa ipsam notanter expressum est in eo ipso, quod dominus Petro, ter respondenti se diligere, ter mandavit sibi 30 pascere suas ovess. De oracione vero ait': »Cum autem' oratis, 5 22 Cure animarum status sacerdotum iuste dicuntur, non autem hora rum canonicarum m. p. A. a quod C. b quia seq. D. ut seq. C. d dei corr. diei A. e ut h ras. sic — fatigamur om. D. f honois seq., sed del. A. g est seq. D. k corr. ex nobibis B. I corr. ex 35 seq. B. i corr. ex quere A; quare C. inpensabiliter in marg. A, B; inpensabiliter C. m ad C. n add. in marg. A, B; om. C. ° om. C. 2 Cf. Psalm. XLI. 9. 3 Cf. Jacob. IV, 12 (unus Cf. II. Cor. XI, 27. Cf. I. Petri V, 4 (princeps pastorum). est legislator et iudex). 40 Hebr. XIII, 17 (praepositi rationem pro animabus vestris reddituri). Cf. Matth. VI, 7. Joann. XXI, 15—17. Cf. Cf.
220 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 2. in horis canonicis, que concernunt magis ipsos ministros, non est“ ita ordinatum, verbi gracia, quia vacantibus deo clericis et monachis in nocte et in vigiliis multis iuxta consilium apostolib1 satis est de tempore et dominus mandavit in die“ misericordiam et nocte canticum eius?. Ideo in matutinis posite sunt ipsis multe psalmodie et multa cantica, ympni, anthyphone et responsoria, necnon pari forma multe et longe lecciones et leccio ewangelii cum sua omelia vel exposicione, ute sic gracius deo clerus et minus tedio temptatus vigilaret et vacaret labore et vicibus 10 crebrius conmutatis. Sic namque invenerunt dei sapientes, quod sit quedam requies, prudenter unum laborem in alium conmu tare, et istud eciam experiencia multum docet, quando longa psalmodia in magno nocturno matutinarum fatigamur, sed in horis' canonicis diurnis ordinatum" sapienter a patribus ha 15 bemus' psalmos paucos et cantica brevia et ympnos et leccio- nes permodicas, ut apparet in capitulis, ne forte ab operibus misericordie magis, quam oportet, per ea traheremur, vel in et pro salute plebis et in doctrina laborare per multiloquium ora- cionis retardemur. Hoc etenim, querere salutem populi, nobis 20 a districto iudice3 Jhesu et principe pastorum4 rigide et indis- pensabiliter' est mandatum; propter hoc et cure animarum status sacerdotum iuste dicuntur et utiliter, non autem cure horarum canonicarum vel longarum psalmodiarum, et magis de animabus nos reddere racionem inflexibili divine iusticie expectamus iuxta 25 sacre scripture monita5, quam de“ doctrinis et adinvencionibus hominum, conditis a patribus solum pro remedio segnium, pi grorum et iniustorum. De cura vero animarum et diligencia sa cerdotum circa ipsam notanter expressum est in eo ipso, quod dominus Petro, ter respondenti se diligere, ter mandavit sibi 30 pascere suas ovess. De oracione vero ait': »Cum autem' oratis, 5 22 Cure animarum status sacerdotum iuste dicuntur, non autem hora rum canonicarum m. p. A. a quod C. b quia seq. D. ut seq. C. d dei corr. diei A. e ut h ras. sic — fatigamur om. D. f honois seq., sed del. A. g est seq. D. k corr. ex nobibis B. I corr. ex 35 seq. B. i corr. ex quere A; quare C. inpensabiliter in marg. A, B; inpensabiliter C. m ad C. n add. in marg. A, B; om. C. ° om. C. 2 Cf. Psalm. XLI. 9. 3 Cf. Jacob. IV, 12 (unus Cf. II. Cor. XI, 27. Cf. I. Petri V, 4 (princeps pastorum). est legislator et iudex). 40 Hebr. XIII, 17 (praepositi rationem pro animabus vestris reddituri). Cf. Matth. VI, 7. Joann. XXI, 15—17. Cf. Cf.
Strana 221
De officio sacerdotum. 221 nolite multuma loqui, sicut' ethnici et publicani faciunt. Estimant enim se in multiloquio exaudiri.« Nichilominus tamen dico cle= ricis ex nostro domino Jhesu Christo, quia hec oportuit facere et illa non obmitterel. Itaque“ horis pro clericis siccine ordinatis, ut dictum est, missa ordinata est magis pro populo communi christiano, in qua omnia communia et succincta" habentur, lec ciones tamen sollempniter et in medio et ille, quee sunt magne auctoritatis lacius et liberius, sed solum bine perleguntur. Hec omnia produxi in longum pro tanto, ut limpidius hinc ostendatur, quod sacra missa fit tota et ordinata est propter 10 communionem et congregacionem plebei populi christiani, et principaliter propter manducacionem et fruicionem corporis et sanguinis domini. Non autem solum propter manducacionem sacramenti divini a ministris, sed propter manducacionem pri- mum a sacerdotibus, dehinc a plebeio populo christiano, prout 15 cantat ecclesia sollempniter de hoc sacramento dicens: »Cuius officium conmitti voluit solis presbyteris, quibus hoc congruit, ut sumant et dent ceteris.« Et hoc ad primum. CAPITULUM TERCIUM'. [II] Ex istis trahitur secundum notabile prelibatum, puta de 20 officio sacerdotis solum, quantum spectat ad presentem materiam, videlicet liberam et crebram plebis sancte sacramenti sumpcionem. Unde dimissis singulis attinenciis officio sacerdotum dico ad presens, quod sacerdotum, presertim [334b] eorum, qui sunt plebei vel plebani dicti aut curati, primum et prin 25 cipale est inter“ cetera sua omnia predicare audireque confessiones peccatorum a populo et sacramentum eucaristie sacre ministrare'; et inter ista tria ad invicem 5 Nota bene A. 8 Nota de horis canonicis m. p. A. 11 Ne k diiwanii msse gest zrzizena, ale k gedenii a ku pitii m. p. A. 20 Nota bene totum A. 21 Nota hoc plebane m. p. A. 28 Ministrare eukaristiam est principalius, quam predicare m. p. A. a multa D. b sicut — exaudiri om. D. C itaque — ad presens, quod 35 om. D. d succincte C. e om. C. f capitulum 3m 6ti articuli in marg. A; rubr. B, C. g corr. ex ut A; ut C. h ministrari C. Cf. Matth. XXIII, 23. 30
De officio sacerdotum. 221 nolite multuma loqui, sicut' ethnici et publicani faciunt. Estimant enim se in multiloquio exaudiri.« Nichilominus tamen dico cle= ricis ex nostro domino Jhesu Christo, quia hec oportuit facere et illa non obmitterel. Itaque“ horis pro clericis siccine ordinatis, ut dictum est, missa ordinata est magis pro populo communi christiano, in qua omnia communia et succincta" habentur, lec ciones tamen sollempniter et in medio et ille, quee sunt magne auctoritatis lacius et liberius, sed solum bine perleguntur. Hec omnia produxi in longum pro tanto, ut limpidius hinc ostendatur, quod sacra missa fit tota et ordinata est propter 10 communionem et congregacionem plebei populi christiani, et principaliter propter manducacionem et fruicionem corporis et sanguinis domini. Non autem solum propter manducacionem sacramenti divini a ministris, sed propter manducacionem pri- mum a sacerdotibus, dehinc a plebeio populo christiano, prout 15 cantat ecclesia sollempniter de hoc sacramento dicens: »Cuius officium conmitti voluit solis presbyteris, quibus hoc congruit, ut sumant et dent ceteris.« Et hoc ad primum. CAPITULUM TERCIUM'. [II] Ex istis trahitur secundum notabile prelibatum, puta de 20 officio sacerdotis solum, quantum spectat ad presentem materiam, videlicet liberam et crebram plebis sancte sacramenti sumpcionem. Unde dimissis singulis attinenciis officio sacerdotum dico ad presens, quod sacerdotum, presertim [334b] eorum, qui sunt plebei vel plebani dicti aut curati, primum et prin 25 cipale est inter“ cetera sua omnia predicare audireque confessiones peccatorum a populo et sacramentum eucaristie sacre ministrare'; et inter ista tria ad invicem 5 Nota bene A. 8 Nota de horis canonicis m. p. A. 11 Ne k diiwanii msse gest zrzizena, ale k gedenii a ku pitii m. p. A. 20 Nota bene totum A. 21 Nota hoc plebane m. p. A. 28 Ministrare eukaristiam est principalius, quam predicare m. p. A. a multa D. b sicut — exaudiri om. D. C itaque — ad presens, quod 35 om. D. d succincte C. e om. C. f capitulum 3m 6ti articuli in marg. A; rubr. B, C. g corr. ex ut A; ut C. h ministrari C. Cf. Matth. XXIII, 23. 30
Strana 222
222 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 3. ministrare populo dei eucaristie sacramentum est pri mum et principale pertinens ad plebanum. Quod quidem sic ex Dyonisiol in ,Deb ecclesiastica' ierarchia' poterit persua- deri, ubi ipse ponit, quod in ierarchico ordine sacerdotesmet purgati et illuminati vel suscipientes illuminaciones desuper iam debent deinceps alios de infimo ordine purgare et illuminare, quod maxime fit per doctrinam verbi dei et per sacramenta inter sacramenta vero principaliter et maxime purgantur fideles a sacerdotibus per penitenciam vel per exhortacionem ad peni- 10 tenciam et confessionem peccatorum et dehinc per audicionem fideles eosdem in confessione peccata ipsorum, morbos spiri- tuales et vulnera medicando. Inde quippe et nomen accipit" sa- cerdos plebis, quia dicitur curatus ab eo, quod curam gerit ani- marum, ab eo, quod curat, id est medetur animas, deinde eciam 15 ut sanitatem confirmet et in sanitate conservet, primum, ut evellat et destruat, dehinc, ut edificet et plantet2 iuxta doctrinam illustris Boecii, qui dicit3: »Si quis ingenuum serere' volet agrum, liberet arva fruticibus«, et iuxta prophetam, in quo dicitur4: »Novate vobis novale, et nolite serrere super spinas.« Primum igitur et‘ principale incumbit officio curatih plebem ad penitenciam veram exortari verbo predicacionis et exemplo, tum quia ad hoc primum et principaliter accepit potestatem seu auctoritatem super suos dimittendi peccata et audiendi confes- siones, tum quia omnium' saluti in Christo Jhesu et suscepcioni 25 omnium sacramentorum supposita fide recta primum et ante omnia neccessaria est penitencia, diluens preterite conversacionis peccata et disponens bene hominem ad suscepcionem veritatis et gracie. Nisi enim hec in omnibus salvari volentibus precedat in veritate, in vanum veniunt et ad iudicium suscipiuntur" omnia 20 30 12 Sacerdos dicitur curatus rubr. m. p. A. 19 Principale m. p. A. 21 Officium primum sacerdotis est homines ad penitenciam invitare m. p. rubr. A. a quod — super spinas om. D. b om. C. C ecclesia C. d accepit C 35 e solet seq., sed del. A; solet seq. C. feita C; liberat A. g ras. seq. B. h om. C; predicare seq., sed del. A. i om. C. k omni D. 1 corr. ex m suscepcionem A; suscepcionem C. precedant C. " suscipiunt C; su- muntur D. 1 Cf. S. Dionysii Areopagitae De eccles. hierarchia, c. V, p. 6 (ed Migne, 40 P. Gr. t. III, p. 506). 2 Cf. Jerem. I, 10. 3 Cf. Boetii De consolatione philosophiae, l. III, m. 1 (ed. Migne P. l. t. 63, col. 722). Jerem. IV. 3.
222 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 3. ministrare populo dei eucaristie sacramentum est pri mum et principale pertinens ad plebanum. Quod quidem sic ex Dyonisiol in ,Deb ecclesiastica' ierarchia' poterit persua- deri, ubi ipse ponit, quod in ierarchico ordine sacerdotesmet purgati et illuminati vel suscipientes illuminaciones desuper iam debent deinceps alios de infimo ordine purgare et illuminare, quod maxime fit per doctrinam verbi dei et per sacramenta inter sacramenta vero principaliter et maxime purgantur fideles a sacerdotibus per penitenciam vel per exhortacionem ad peni- 10 tenciam et confessionem peccatorum et dehinc per audicionem fideles eosdem in confessione peccata ipsorum, morbos spiri- tuales et vulnera medicando. Inde quippe et nomen accipit" sa- cerdos plebis, quia dicitur curatus ab eo, quod curam gerit ani- marum, ab eo, quod curat, id est medetur animas, deinde eciam 15 ut sanitatem confirmet et in sanitate conservet, primum, ut evellat et destruat, dehinc, ut edificet et plantet2 iuxta doctrinam illustris Boecii, qui dicit3: »Si quis ingenuum serere' volet agrum, liberet arva fruticibus«, et iuxta prophetam, in quo dicitur4: »Novate vobis novale, et nolite serrere super spinas.« Primum igitur et‘ principale incumbit officio curatih plebem ad penitenciam veram exortari verbo predicacionis et exemplo, tum quia ad hoc primum et principaliter accepit potestatem seu auctoritatem super suos dimittendi peccata et audiendi confes- siones, tum quia omnium' saluti in Christo Jhesu et suscepcioni 25 omnium sacramentorum supposita fide recta primum et ante omnia neccessaria est penitencia, diluens preterite conversacionis peccata et disponens bene hominem ad suscepcionem veritatis et gracie. Nisi enim hec in omnibus salvari volentibus precedat in veritate, in vanum veniunt et ad iudicium suscipiuntur" omnia 20 30 12 Sacerdos dicitur curatus rubr. m. p. A. 19 Principale m. p. A. 21 Officium primum sacerdotis est homines ad penitenciam invitare m. p. rubr. A. a quod — super spinas om. D. b om. C. C ecclesia C. d accepit C 35 e solet seq., sed del. A; solet seq. C. feita C; liberat A. g ras. seq. B. h om. C; predicare seq., sed del. A. i om. C. k omni D. 1 corr. ex m suscepcionem A; suscepcionem C. precedant C. " suscipiunt C; su- muntur D. 1 Cf. S. Dionysii Areopagitae De eccles. hierarchia, c. V, p. 6 (ed Migne, 40 P. Gr. t. III, p. 506). 2 Cf. Jerem. I, 10. 3 Cf. Boetii De consolatione philosophiae, l. III, m. 1 (ed. Migne P. l. t. 63, col. 722). Jerem. IV. 3.
Strana 223
Primum officium sacerdotis est homines ad paenitentiam invitare. 223 alia sacramenta. Ideo Johannes Baptista, precursor preparans viam domino, id est coaptans peccatores ad salutem Jhesu Christi, primum venit predicans et dicensl: »Penitenciam agite, appropin quabit enim regnum celorum,« et consequenter audiens confi- tentes peccata sua et baptizans' baptizmo penitencie in remis- sionem peccatorum. Similiter Christus sequens" ipsum incepit predicacionem suam ad penitenciam peccatorum exortando et dicendo2: »Penitenciam agite, apropinquabit enim regnum ce lorum.« Et mandat dominus per prophetam dicens ad curatosa: »Clama, ne“ cesses; quasi tuba exalta vocem tuam, annunccia po 10 puloh meo scelera eorum et domui Jacob peccata' eorum etc.« At sic curam agens sollicite animarum dei sacerdos, quos per penitenciam et confessionem reddit dispositos ad salutem, mox debet ipsis salutem ministrare, id est corpus et sanguinem Christi, et quibus sanitatem laboriose conparavit, tenetur eandem summa solercia conservare et in quibus destruxit iniquitatem, extimplo iusticiam edificare ac per“ consentium' et spinarum evulsionem debet ad hoc omnibus aminiculis occurrere, ut virtutes inse rantur", nutriantur, vigorentur et maturent; que omnia primo et principaliter habent fieri et exerceri per administracionem cot 20 tidianam verbi dei in voce per predicacionem et per administra- cionem verbi dei in carne vel in cibo et potu per altaris sacra- mentum. Ista enim sunt duo, que semel locutus est deus" et nos duo hec audimus, veluti habes hoc deductum in tractatu V. huius, distinccione [II.], capitulo [17]4. Ista sunt, quibus debet sacerdos pascere sollicite gregem suum et prout servus domini sui prudens et fidelis dare familie eius cibum in tempore vali- tudinis, quando desiderant aut quando esuriunt et siciunt 5. Nichil enim concernit eque sacerdotem, quam cibare familiam domini sui in tempore, — hoc singulariter et quasi unum principale 30 15 25 24 Semel locutus est deus duo hec m. p. A. a precursor— evulsionem om.; similiter et Christus incepit predicacionem b penitencie seq., suam ad penitenciam peccatorum exhortando ita seq. D. d add. in marg. m. x B ; sed del. A. C similiter — peccatorum om. C. e in ras. B; del. A. f et — evulsionem om. D. om. A. g ras. seq. A. 35 h tuo seq., sed del. A. 1 corr. ex peccatarum A. k post C. 1 sentium C. m corr. ex misereantur C. " dominus C. o veluti — capitulo om. D. p nichil — et curare om. D. q ras. seq. B; pastori bono, quam seq. C. Matth. III, 2. 4 Vide libri V. 2 Matth. IV, 17. 3 Is. LVIII. 1. dist. II, cap. 17, in MS bibl. Clem. III A 10, f. 118a; vide etiam ib. dist. III, 40 Cf. Matth. XXIV, 45. caр. 1 f. 120а.
Primum officium sacerdotis est homines ad paenitentiam invitare. 223 alia sacramenta. Ideo Johannes Baptista, precursor preparans viam domino, id est coaptans peccatores ad salutem Jhesu Christi, primum venit predicans et dicensl: »Penitenciam agite, appropin quabit enim regnum celorum,« et consequenter audiens confi- tentes peccata sua et baptizans' baptizmo penitencie in remis- sionem peccatorum. Similiter Christus sequens" ipsum incepit predicacionem suam ad penitenciam peccatorum exortando et dicendo2: »Penitenciam agite, apropinquabit enim regnum ce lorum.« Et mandat dominus per prophetam dicens ad curatosa: »Clama, ne“ cesses; quasi tuba exalta vocem tuam, annunccia po 10 puloh meo scelera eorum et domui Jacob peccata' eorum etc.« At sic curam agens sollicite animarum dei sacerdos, quos per penitenciam et confessionem reddit dispositos ad salutem, mox debet ipsis salutem ministrare, id est corpus et sanguinem Christi, et quibus sanitatem laboriose conparavit, tenetur eandem summa solercia conservare et in quibus destruxit iniquitatem, extimplo iusticiam edificare ac per“ consentium' et spinarum evulsionem debet ad hoc omnibus aminiculis occurrere, ut virtutes inse rantur", nutriantur, vigorentur et maturent; que omnia primo et principaliter habent fieri et exerceri per administracionem cot 20 tidianam verbi dei in voce per predicacionem et per administra- cionem verbi dei in carne vel in cibo et potu per altaris sacra- mentum. Ista enim sunt duo, que semel locutus est deus" et nos duo hec audimus, veluti habes hoc deductum in tractatu V. huius, distinccione [II.], capitulo [17]4. Ista sunt, quibus debet sacerdos pascere sollicite gregem suum et prout servus domini sui prudens et fidelis dare familie eius cibum in tempore vali- tudinis, quando desiderant aut quando esuriunt et siciunt 5. Nichil enim concernit eque sacerdotem, quam cibare familiam domini sui in tempore, — hoc singulariter et quasi unum principale 30 15 25 24 Semel locutus est deus duo hec m. p. A. a precursor— evulsionem om.; similiter et Christus incepit predicacionem b penitencie seq., suam ad penitenciam peccatorum exhortando ita seq. D. d add. in marg. m. x B ; sed del. A. C similiter — peccatorum om. C. e in ras. B; del. A. f et — evulsionem om. D. om. A. g ras. seq. A. 35 h tuo seq., sed del. A. 1 corr. ex peccatarum A. k post C. 1 sentium C. m corr. ex misereantur C. " dominus C. o veluti — capitulo om. D. p nichil — et curare om. D. q ras. seq. B; pastori bono, quam seq. C. Matth. III, 2. 4 Vide libri V. 2 Matth. IV, 17. 3 Is. LVIII. 1. dist. II, cap. 17, in MS bibl. Clem. III A 10, f. 118a; vide etiam ib. dist. III, 40 Cf. Matth. XXIV, 45. caр. 1 f. 120а.
Strana 224
224 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 3. 5 25 dominus Jhesus loquens de servis fidelibus et“ prudentibus iu- dicavit et mandavit dicensi: »Quis, putas, est servus fidelis« etc., neque aliquid eque primum et principale pastori bono, quam pascere gregem sibi conmissum et curare, nam' exinde sacerdos et nomen pastoris sibi vendicavit. Propterea siquidem notabiliter" et quasi excepto modo dictum est ter ad Petrum per" dominum Jhesum sibi conchristianos' conmittentem2: »Pasce oves meas, pasce oves' meas', pasce oves meas.« Et hoc ad propositum in nuens per hoc, quod vel quia summe et singulariter debet esse 10 sacerdos et curatus studiosus in reddendo ovibus singulis pastum ipsis debitum, scilicet exortacionem verbik et sacramentum altaris, quibus maxime et solum racionabiles sunt pascende, vel quia forte ideo ter voluit dicere: »Pasce oves meas« ad ista tria ex- primenda, que' hic sunt numerata, puta pane penitencie, pane 15 doloris, [335a] pane corporis Christi, pane confortacionis et con- solacionis et pane verbi dei per exortacionem istorum ad utrum- que. Et- idcirco ad idem ad negligentes curatos horrende a do mino dicitur in propheta, ut supra est allegatum3: »Ve« — in quit — »pastoribus Israel, qui pascunt semet ipsos; nonne greges 20 a pastoribus pascuntur? Lac conmedebatis" et lanis operiebamini et quod crassum erat, occidebatis, gregem autem meum non pas- cebatis. Quod infirmum fuit, non consolidastis, et quod egrotum, non sanastis, et quod fractum est, non alligastis etc.,« ibi ad propositum. De nullo itaque alio debet esse sacerdos ita sollicitus, ita exercitatus et continuus, quam in istis tribus ad populum dei, quem regit, puta clave sciencie, ut peccata populo apperiat et ostendat differenciam inter purum et impurum', mundum et inmundum, lepram et non lepram4 et quasi os dei preciosum a vili 30 verbo Christi separando et ita populum sanando, sicut scriptum est5: »Misit verbum suum et sanavit eos«, et mundando secundum 13 Pasce ter m. p. A. 18 We pastoribus m. p. A. a et — fidelis add. in marg. m. x B; om. A, C. b nam — vendicavit 35 om. C. c voluit dicere ter Petro: Pasce oves meas ad ista tria... ita seq. D. d quod C. e christianos C. f add. in marg. m.x B. g ita C; om. A, B. h om. C. i om. C. k dei seq. C. 1 que —numerata om. D. m et — ad propositum om. D. n post corr. m.x B. ° om. A, B, D. 1 Cf. Matth. XXIV, 45. 2 Cf. Joannis XXI, 17. 3 Cf. Ezech. XXXIV, 2—4. 40 4 Cf. Deut. XVII, 8. Cf. Psalm. CVI, 20.
224 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 3. 5 25 dominus Jhesus loquens de servis fidelibus et“ prudentibus iu- dicavit et mandavit dicensi: »Quis, putas, est servus fidelis« etc., neque aliquid eque primum et principale pastori bono, quam pascere gregem sibi conmissum et curare, nam' exinde sacerdos et nomen pastoris sibi vendicavit. Propterea siquidem notabiliter" et quasi excepto modo dictum est ter ad Petrum per" dominum Jhesum sibi conchristianos' conmittentem2: »Pasce oves meas, pasce oves' meas', pasce oves meas.« Et hoc ad propositum in nuens per hoc, quod vel quia summe et singulariter debet esse 10 sacerdos et curatus studiosus in reddendo ovibus singulis pastum ipsis debitum, scilicet exortacionem verbik et sacramentum altaris, quibus maxime et solum racionabiles sunt pascende, vel quia forte ideo ter voluit dicere: »Pasce oves meas« ad ista tria ex- primenda, que' hic sunt numerata, puta pane penitencie, pane 15 doloris, [335a] pane corporis Christi, pane confortacionis et con- solacionis et pane verbi dei per exortacionem istorum ad utrum- que. Et- idcirco ad idem ad negligentes curatos horrende a do mino dicitur in propheta, ut supra est allegatum3: »Ve« — in quit — »pastoribus Israel, qui pascunt semet ipsos; nonne greges 20 a pastoribus pascuntur? Lac conmedebatis" et lanis operiebamini et quod crassum erat, occidebatis, gregem autem meum non pas- cebatis. Quod infirmum fuit, non consolidastis, et quod egrotum, non sanastis, et quod fractum est, non alligastis etc.,« ibi ad propositum. De nullo itaque alio debet esse sacerdos ita sollicitus, ita exercitatus et continuus, quam in istis tribus ad populum dei, quem regit, puta clave sciencie, ut peccata populo apperiat et ostendat differenciam inter purum et impurum', mundum et inmundum, lepram et non lepram4 et quasi os dei preciosum a vili 30 verbo Christi separando et ita populum sanando, sicut scriptum est5: »Misit verbum suum et sanavit eos«, et mundando secundum 13 Pasce ter m. p. A. 18 We pastoribus m. p. A. a et — fidelis add. in marg. m. x B; om. A, C. b nam — vendicavit 35 om. C. c voluit dicere ter Petro: Pasce oves meas ad ista tria... ita seq. D. d quod C. e christianos C. f add. in marg. m.x B. g ita C; om. A, B. h om. C. i om. C. k dei seq. C. 1 que —numerata om. D. m et — ad propositum om. D. n post corr. m.x B. ° om. A, B, D. 1 Cf. Matth. XXIV, 45. 2 Cf. Joannis XXI, 17. 3 Cf. Ezech. XXXIV, 2—4. 40 4 Cf. Deut. XVII, 8. Cf. Psalm. CVI, 20.
Strana 225
Sacerdos debet praedicare, confessiones audire et dispensare sacr. 225 sermonem, qui dicit1: »Iam vos mundi estis propter sermonem“, quem locutus sum vobis.« Clavis etenim sciencie dicta est dis crecio sacerdotis peccata populi iudicantis, non' tantum pro eo, quod sciat in confessione iudicare vicia et non vicia, sed magis, quod sciat populo aperire consciencias ipsorum et vulnera cor- dis, pronunccians peccata et scelera hominum, docens' in chatedra penes verbum domini negligentes increpantis, per prophetam" dicentisd: »Et non apperiebant iniquitatem ipsorum«, clave in super potestatis sacerdotalis peccata in confessione dimittendo et ita aperiendo et inducendo per monicionem fidelis verbi Jhesu 10 errantem ovem ad pascua sua ipsam cibo suo confortare et nutrire3 et filium iam mortuum et perditum sic ad domum patris sui intromittere et admittere ad vitulum saginatume pro se oc cisum et preparatum4; et istud per exercicium tercii predictorum, scilicet per ministracionem penitentibus" vere et confessis cotti- 15 diane vel alias crebre" communionis sacramenti salutaris. Et nota hic, quod ista tria, que sunt principaliter commen data plebano, sunt signata et expressa pro et in rebus communis- simis et inter cetera maxime exercitism vel talibus, que cottidie vel creberrime a populis exercentur. Nullum namque instrumen 20 tum esse inter suppellectilia videtur ita commune", sicut claves de communi hospicio in domo, quibus neccesse est, ut omni- bus et singulis intrantibus et exeuntibus' apperiatur et clau datur cottidie vicibus iteratis. Neque eciam inter cibos homi num est cibus magis usitatus et communis quam panis et inter 25 potus naturales et communes quam vinum. Sapiencia igitur di- vina hec siccine ordinans procul dubio istud idem voluit per hoc et descripsit, quod hic sermo meus vult suadere, videlicet ut clavis sciencie, id est verbum predicacionis, qua peccata hominum et consciencie reserantur, et clavis auctoritatis vel potestatis, 30 id est confessio vel audicio confessionis, qua peccata absolvuntur, 1 Clavis quid, nisi sacerdotis discretio m. p. rubr. A. 26 Nota m. p. A. a meum seq. D. b lin. superpos.; cum del. C. c docens — ipsorum om. D. d corr. ex dicens A; dicens B, C; lacuna seq. A, B. e corr. ex sagitnatum A. 35 fhoc D. g post corr. A. h sepe C. altaris seq. C. k et —pro tercio notabili om. D. per A. m exercitatis C. " ita C; ita commune om. A, B. o existentibus corr. exientibus A, B; exuntibus corr. exeuntibus C. 1 Joann. XV, 3. 2 Cf. Thren. II, 14 (nec aperiebant iniquitatem tuam...). Cf. Lucae XV, 4—6. 4 Cf. ib. v. 22—23. 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 15
Sacerdos debet praedicare, confessiones audire et dispensare sacr. 225 sermonem, qui dicit1: »Iam vos mundi estis propter sermonem“, quem locutus sum vobis.« Clavis etenim sciencie dicta est dis crecio sacerdotis peccata populi iudicantis, non' tantum pro eo, quod sciat in confessione iudicare vicia et non vicia, sed magis, quod sciat populo aperire consciencias ipsorum et vulnera cor- dis, pronunccians peccata et scelera hominum, docens' in chatedra penes verbum domini negligentes increpantis, per prophetam" dicentisd: »Et non apperiebant iniquitatem ipsorum«, clave in super potestatis sacerdotalis peccata in confessione dimittendo et ita aperiendo et inducendo per monicionem fidelis verbi Jhesu 10 errantem ovem ad pascua sua ipsam cibo suo confortare et nutrire3 et filium iam mortuum et perditum sic ad domum patris sui intromittere et admittere ad vitulum saginatume pro se oc cisum et preparatum4; et istud per exercicium tercii predictorum, scilicet per ministracionem penitentibus" vere et confessis cotti- 15 diane vel alias crebre" communionis sacramenti salutaris. Et nota hic, quod ista tria, que sunt principaliter commen data plebano, sunt signata et expressa pro et in rebus communis- simis et inter cetera maxime exercitism vel talibus, que cottidie vel creberrime a populis exercentur. Nullum namque instrumen 20 tum esse inter suppellectilia videtur ita commune", sicut claves de communi hospicio in domo, quibus neccesse est, ut omni- bus et singulis intrantibus et exeuntibus' apperiatur et clau datur cottidie vicibus iteratis. Neque eciam inter cibos homi num est cibus magis usitatus et communis quam panis et inter 25 potus naturales et communes quam vinum. Sapiencia igitur di- vina hec siccine ordinans procul dubio istud idem voluit per hoc et descripsit, quod hic sermo meus vult suadere, videlicet ut clavis sciencie, id est verbum predicacionis, qua peccata hominum et consciencie reserantur, et clavis auctoritatis vel potestatis, 30 id est confessio vel audicio confessionis, qua peccata absolvuntur, 1 Clavis quid, nisi sacerdotis discretio m. p. rubr. A. 26 Nota m. p. A. a meum seq. D. b lin. superpos.; cum del. C. c docens — ipsorum om. D. d corr. ex dicens A; dicens B, C; lacuna seq. A, B. e corr. ex sagitnatum A. 35 fhoc D. g post corr. A. h sepe C. altaris seq. C. k et —pro tercio notabili om. D. per A. m exercitatis C. " ita C; ita commune om. A, B. o existentibus corr. exientibus A, B; exuntibus corr. exeuntibus C. 1 Joann. XV, 3. 2 Cf. Thren. II, 14 (nec aperiebant iniquitatem tuam...). Cf. Lucae XV, 4—6. 4 Cf. ib. v. 22—23. 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 15
Strana 226
226 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI. c. 4. et cibus cottidianus christianusa, quo medentur infirmi et sani confortantur, quatenus ista sint valde exercitas, usitata et frequentata a sacerdotibus in plebe christiana. Ed istud sit dictum, quantum ad secundum notabile preassumptum. CAPITULUM QUARTUM. [III] Nunc pro tercio notabili est advertendum, quod omnia sacramenta ecclesie finaliter sunt provisa a deo et insti- tuta egro" humano generi ad remedium fragilique et infirmo homini ad salutem, varia autem pro varietate morborum et 10 pro diversitate statuum et condicionum et ut haberet homo multam operam sue salutis, si velit, et aminicula grata et congrua quilibet suo voto et sue libere voluntatie. Interque singula ecclesie salutaria sacramenta' ista tria, scilicet predicacio, confes sionis audicio et corporis et sanguinis' conmestio' 15 et bibicio sunt efficacissima inter omnia populis ad emen- dandum, corrigendum et salvandum. Sunt inter sacramenta omnia in ecclesia magis iterabilia, cottidie vel frequenter exercibilia, nobis data ad exercendum et mandata exerceri. Sunt quoque magis cuilibet curato apropriata, ita quod ipse solus potestatem 20 habeat ista in sua plebe exercere et nullus alius sine ipsius man dato vel indulto speciali. Quod enim' ista sint efficacissima in populo ad salvandum, hoc nimis est manifestum. Quid enim potest esse utilius verbo dei, quid salubrius in ecclesia quam" audire sapienciam dei vel do 25 cere. Dicit" enim apostolus I“ [ad] Corinthios XIIII° 1: »Sectamini caritatem, emulamini spiritualia; magis autem ut° prophetetis«, id est verbum dei loquamini vel audiatis; et istud apostolus idem deducit per totum' illud capitulum. Et Salomon Ecclesiastes 12. 30 6 Nota bene totum A. 7 Ad quid sacramenta homini sunt instituta m. p. rubr. A. 25 Nihil utilius verbo, nihil salubrius h[omini] m. p. rubr. A. a christianis C. bpost corr. B; exercicia A, C. C capitulum IIII. 6ti e vult servire seq. C. d ergo C, D. articuli in marg. A; tubr. B, C. ras. seq. C. g Christi seq. D. percepcio; et bibicio om. D. corr. h m ita C; k quod — manifestum om. D. 35 ex istam A, B. I autem C. p corr. ex tontum A, B. om. A, B.n dicit — de aliis om. D. 0 om. C. q Ecclesiastes 4 add. a. m. A; om. B, C. 2 Eccle. IV, v. 17. 1 Ver. 1 sq.
226 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI. c. 4. et cibus cottidianus christianusa, quo medentur infirmi et sani confortantur, quatenus ista sint valde exercitas, usitata et frequentata a sacerdotibus in plebe christiana. Ed istud sit dictum, quantum ad secundum notabile preassumptum. CAPITULUM QUARTUM. [III] Nunc pro tercio notabili est advertendum, quod omnia sacramenta ecclesie finaliter sunt provisa a deo et insti- tuta egro" humano generi ad remedium fragilique et infirmo homini ad salutem, varia autem pro varietate morborum et 10 pro diversitate statuum et condicionum et ut haberet homo multam operam sue salutis, si velit, et aminicula grata et congrua quilibet suo voto et sue libere voluntatie. Interque singula ecclesie salutaria sacramenta' ista tria, scilicet predicacio, confes sionis audicio et corporis et sanguinis' conmestio' 15 et bibicio sunt efficacissima inter omnia populis ad emen- dandum, corrigendum et salvandum. Sunt inter sacramenta omnia in ecclesia magis iterabilia, cottidie vel frequenter exercibilia, nobis data ad exercendum et mandata exerceri. Sunt quoque magis cuilibet curato apropriata, ita quod ipse solus potestatem 20 habeat ista in sua plebe exercere et nullus alius sine ipsius man dato vel indulto speciali. Quod enim' ista sint efficacissima in populo ad salvandum, hoc nimis est manifestum. Quid enim potest esse utilius verbo dei, quid salubrius in ecclesia quam" audire sapienciam dei vel do 25 cere. Dicit" enim apostolus I“ [ad] Corinthios XIIII° 1: »Sectamini caritatem, emulamini spiritualia; magis autem ut° prophetetis«, id est verbum dei loquamini vel audiatis; et istud apostolus idem deducit per totum' illud capitulum. Et Salomon Ecclesiastes 12. 30 6 Nota bene totum A. 7 Ad quid sacramenta homini sunt instituta m. p. rubr. A. 25 Nihil utilius verbo, nihil salubrius h[omini] m. p. rubr. A. a christianis C. bpost corr. B; exercicia A, C. C capitulum IIII. 6ti e vult servire seq. C. d ergo C, D. articuli in marg. A; tubr. B, C. ras. seq. C. g Christi seq. D. percepcio; et bibicio om. D. corr. h m ita C; k quod — manifestum om. D. 35 ex istam A, B. I autem C. p corr. ex tontum A, B. om. A, B.n dicit — de aliis om. D. 0 om. C. q Ecclesiastes 4 add. a. m. A; om. B, C. 2 Eccle. IV, v. 17. 1 Ver. 1 sq.
Strana 227
Ad quid sacramenta ecclesiae sint instituta. 227 »Accedens ad domum dei custodi pedem tuum et accelera, ut audias, quia melior est“ obediencia, quam stultorum victime.« Et Jhesus Syrachl: »Filii, in bonis non des querelam et in omni dato non des tristiciam verbi mali. Nonne verbum bonum datum bonum et super omne datum verbum bonum. Et sicut ardorem refrigerat ros etc.« Et ad idem dominus [335 b] per prophetam dicens2: »Misericordiam volui et non sacrificium, et' scienciam dei magis quam ymmolare victimas« et sic de aliis. Quide autem" neccessarium magis et salubre christiano, quam vera penitencia, et infirmis efficax et crebra medicina, id est confessio voluntaria 10 et cottidiana peccatorum. Ob quam causam sunt dampnabiles hii, qui vulnera cottidie letalia accipientes in bello cottidiano et arduo non exercent cottidie sibi preparatam a pio domino po tentem' medicinam. O quam ceci sunt, qui talem et tantam potestatem datam homi- 15 nibus super terram non perpendunt vel minus, quam dignum est, appreciant et non utuntur ea cottidie neccessaria in hoc tempore oportuno, pro qua omnis sanctus orabat et ipsam vehementer mirabatur, scilicet potestatem dimittendi peccata hominibus super terram, ita ut dimissa habeantur et in celo. Nichil autem oms 20 nino est efficacius et potencius, neque potest cogitari hominibus miseris ad salvandum datum hominibus, quam sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi, quod omnino est summum bonum, vel“ in quo est summum bonum, quoniam ibi est omnis plenitudo divinitatis corporaliter3 et omnes thezauri sapiencie 25 et sciencie dei absconditi4, ita preparati hominibus et dati ad communicandum et participandum sepe et habundanter, uth esset hic panis cottidianus et potus, per quem omnis substancia vite beate christianorum in deo et domini Jhesu in christianis inci- peretur, continuaretur, conservetur, crescat et perficiatur in hac 30 via et exilio et in terra deserta et invia et inaquosa'. Istud luce clarius est credenti scripturis et sequenti racionem et patet ex multis passibus valde in hoc libro. 3 Ecclesiastici 18 m. p. rubr. A. 7 Osee 6 m. p. rubr. A. a lin. superpos. A; om. B. b om. C. c post corr. B. denim C. e potente C. f om. C. gom. C. h corr. ex ita A; ita B, C, D. i Istud — erat assumptum om. D. 1 Cf. Eccli. XVIII, 15—17, (l. all.). 2 Cf. Oseae VI, 6. 3 Cf. Coloss. II, 9. Cf. Psalm. LXII, 3. Cf. ib. v. 3. 35 40 15.
Ad quid sacramenta ecclesiae sint instituta. 227 »Accedens ad domum dei custodi pedem tuum et accelera, ut audias, quia melior est“ obediencia, quam stultorum victime.« Et Jhesus Syrachl: »Filii, in bonis non des querelam et in omni dato non des tristiciam verbi mali. Nonne verbum bonum datum bonum et super omne datum verbum bonum. Et sicut ardorem refrigerat ros etc.« Et ad idem dominus [335 b] per prophetam dicens2: »Misericordiam volui et non sacrificium, et' scienciam dei magis quam ymmolare victimas« et sic de aliis. Quide autem" neccessarium magis et salubre christiano, quam vera penitencia, et infirmis efficax et crebra medicina, id est confessio voluntaria 10 et cottidiana peccatorum. Ob quam causam sunt dampnabiles hii, qui vulnera cottidie letalia accipientes in bello cottidiano et arduo non exercent cottidie sibi preparatam a pio domino po tentem' medicinam. O quam ceci sunt, qui talem et tantam potestatem datam homi- 15 nibus super terram non perpendunt vel minus, quam dignum est, appreciant et non utuntur ea cottidie neccessaria in hoc tempore oportuno, pro qua omnis sanctus orabat et ipsam vehementer mirabatur, scilicet potestatem dimittendi peccata hominibus super terram, ita ut dimissa habeantur et in celo. Nichil autem oms 20 nino est efficacius et potencius, neque potest cogitari hominibus miseris ad salvandum datum hominibus, quam sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi, quod omnino est summum bonum, vel“ in quo est summum bonum, quoniam ibi est omnis plenitudo divinitatis corporaliter3 et omnes thezauri sapiencie 25 et sciencie dei absconditi4, ita preparati hominibus et dati ad communicandum et participandum sepe et habundanter, uth esset hic panis cottidianus et potus, per quem omnis substancia vite beate christianorum in deo et domini Jhesu in christianis inci- peretur, continuaretur, conservetur, crescat et perficiatur in hac 30 via et exilio et in terra deserta et invia et inaquosa'. Istud luce clarius est credenti scripturis et sequenti racionem et patet ex multis passibus valde in hoc libro. 3 Ecclesiastici 18 m. p. rubr. A. 7 Osee 6 m. p. rubr. A. a lin. superpos. A; om. B. b om. C. c post corr. B. denim C. e potente C. f om. C. gom. C. h corr. ex ita A; ita B, C, D. i Istud — erat assumptum om. D. 1 Cf. Eccli. XVIII, 15—17, (l. all.). 2 Cf. Oseae VI, 6. 3 Cf. Coloss. II, 9. Cf. Psalm. LXII, 3. Cf. ib. v. 3. 35 40 15.
Strana 228
228 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. VI, c. 5. Enimvero, quod ista tria prefata sint preparata et conmen- data [ad] exercendum et frequentandum in populo christiano magis quam alia sacramenta ecclesie, hoc notum est. Nam ut dicit magister sentenciarum1 in 4°, quod sacramenta ecclesie sunt 5 instituta hominibus propter tria, scilicet propter humiliacionema, propter informacionem vel doctrinam et propter exercicium, et certum est, quod ista tria principaliter et maxime adinplentur et efficiuntur per predicacionem et crebram penitenciam et con fessionem et per altaris sacramentum, ideoque sunt magis usitata 10 et concessa ad iterandum. Hoc patet per discursum in singulis. Quoniam sacramentum baptismi, confirmacionis et ordinis bona sunt et salutaria, sed non iterabilia, sacramenta vero extreme unccionis et coniugii eciam bona et salubria in communitate, sed raro vel vix iterabilia, ergo non oportet sacerdotem in illis 15 tantum occupari aut laborare, igitur non incumbunt sibi primo et principaliter, igitur sequitur id, quod erat assumptum. Quod vero ista tria, de quibus sermo fuit, sint“ magis apropriata sacerdoti curato, similiter notum erit per singula discurrenti, quoniam sacramentum confirmacionis et ordinis potest solus 20 episcopus et non curatus, baptizare et coniugium facere vel copu- laree possunt eciam quilibet layci et non solus curatus sacerdos, orare, sacrificare, consecrare', elemosinam dare, omnia hec et alii possunt facere in plebe et non solus plebanus vel ipsius vices gerens, predicare autem verbum dei vel audire confessiones vel 25 corpus Christi ministrare nemo bene potest in plebe cuiuspiam sacerdotis, quam ipse vel ex ipsius commissiones. CAPITULUM QUINTUM'. Sed inter ista tria adhuc principaliter et maxime in cumbit officio sacerdotis curati corpus Christi conficere 30 21 Baptizare, copulare etc. potest omnis laycus m. p. rubr. A. 24 Cave A. 28 Nota bene totum A. a propter humiliacionem add. in marg. m. x B. b ut C. sacra c mentum seq., sed del. A; sacramentum seq. B, C. deita D; om. A, B. C. 35 e ita C; conplere A, B. f vel seq. C. g Capitolum 6 articuli seq. rubr., ras. seq. A. sed del. B. h Capitolum V. 6ti articuli in marg. A; rubr. C. 1 Vide Petri Lombardi Sentenciarum libri quatuor (ed. Migne, P. l. t. 222, col. 329).
228 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. VI, c. 5. Enimvero, quod ista tria prefata sint preparata et conmen- data [ad] exercendum et frequentandum in populo christiano magis quam alia sacramenta ecclesie, hoc notum est. Nam ut dicit magister sentenciarum1 in 4°, quod sacramenta ecclesie sunt 5 instituta hominibus propter tria, scilicet propter humiliacionema, propter informacionem vel doctrinam et propter exercicium, et certum est, quod ista tria principaliter et maxime adinplentur et efficiuntur per predicacionem et crebram penitenciam et con fessionem et per altaris sacramentum, ideoque sunt magis usitata 10 et concessa ad iterandum. Hoc patet per discursum in singulis. Quoniam sacramentum baptismi, confirmacionis et ordinis bona sunt et salutaria, sed non iterabilia, sacramenta vero extreme unccionis et coniugii eciam bona et salubria in communitate, sed raro vel vix iterabilia, ergo non oportet sacerdotem in illis 15 tantum occupari aut laborare, igitur non incumbunt sibi primo et principaliter, igitur sequitur id, quod erat assumptum. Quod vero ista tria, de quibus sermo fuit, sint“ magis apropriata sacerdoti curato, similiter notum erit per singula discurrenti, quoniam sacramentum confirmacionis et ordinis potest solus 20 episcopus et non curatus, baptizare et coniugium facere vel copu- laree possunt eciam quilibet layci et non solus curatus sacerdos, orare, sacrificare, consecrare', elemosinam dare, omnia hec et alii possunt facere in plebe et non solus plebanus vel ipsius vices gerens, predicare autem verbum dei vel audire confessiones vel 25 corpus Christi ministrare nemo bene potest in plebe cuiuspiam sacerdotis, quam ipse vel ex ipsius commissiones. CAPITULUM QUINTUM'. Sed inter ista tria adhuc principaliter et maxime in cumbit officio sacerdotis curati corpus Christi conficere 30 21 Baptizare, copulare etc. potest omnis laycus m. p. rubr. A. 24 Cave A. 28 Nota bene totum A. a propter humiliacionem add. in marg. m. x B. b ut C. sacra c mentum seq., sed del. A; sacramentum seq. B, C. deita D; om. A, B. C. 35 e ita C; conplere A, B. f vel seq. C. g Capitolum 6 articuli seq. rubr., ras. seq. A. sed del. B. h Capitolum V. 6ti articuli in marg. A; rubr. C. 1 Vide Petri Lombardi Sentenciarum libri quatuor (ed. Migne, P. l. t. 222, col. 329).
Strana 229
Sacerdos principaliter debet ministrare corpus Christi laicis. 229 et suis plebeis ministrare. Racioa huius est, quia predicare suis subditis et confessiones ipsorum audire possunt religiosi vel monachi, eciam quandoque eo invito, sed non sacramentum Christi corporis ministrares. Insuper inter ista tria nullum ita frequentatur cottidie, neque ita dense plurificatur per totam ecclesiam vel in plebe, quam sacra missa et manducacio corporis Jhesu Christi“, ut notum est, quod pluries et plures singulis diebus missarum solempnia celebramus, quam predicamus vel confitemur, et layci pluries et plures missas sacras visitant, quam predicacionem vel confessionem et cum maiori reverencia, ut 10 dictum est, et fervore devocionis. Item maius est ad salutem christiano et durabilius verbum dei caro factuml manducare et potare intime et substancialiter, quam verbum dei in voce au dire accidentaliter'. Et miro modo est dulcius et apcius ac efficacius corpus et sanguinem filii dei, sui dilecti, participare 15 et sibi ipsi unire vel pocius Christo uniri, quam verbum ipsius audire et credere. Et similiter maius est iam penitentem confessum intrare ad pium patrem et cum ipso iam reconciliato gaudiose concenare vitulum saginatum2, quam adhuc‘ longe penitenciam agere et de gracia forte dubitare. Longe maius est eciam iamb 20 amare et amplexari amatum ex singulari fiducia eius inmense bonitatis, quam adhuc foris stando tremere anxie et timere. Insuper utraque illa, scilicet audire verbum et agere penitenciam, vel sunt transitoria in homine et continue evanescunt et ex tinguuntur, vel non sunt tantum permanencia et ita substanciose 25 in christiano, sicuti verbum caro factum manducatum et potatum. Propter quod non dixit Veritas: »Qui loquitur verba mea vel ea audit, in me manet et ego in eo«, neque dixit: »Omnis, qui peccata sua penitet, in me manet et ego in eo«, sed dixit vicibus multis': »Qui manducat carnem meam [336 a] et bibit 30 meum' sanguinem, in me manet et ego in eo. Et qui manducat me et ipse vivet propter me.« Maius igitur est et efficacius ad salutem populo christiano manducare" verbum caro factum vel a racio —fervore devocionis om. D. b ministrandi omn. cod. c corr. ex plurificantur A, B; plurificant C. d et bibicio eius sagvinis preciosi seq. C. 35 e om. D. h f et C. g adhoc C. ami seq., sed del. A. in seq. C. k lin. superpos. B; om. A, C. m textus ad I meum — propter me om. D. spatium 8 lin. del. seq.; in marg. vacat A. Cf. Joann. I, 14. 2 Cf. Luc. XV, 23. hic allata in biblia non legitur). 3 Joann. VI, 57 (pars secunda 40
Sacerdos principaliter debet ministrare corpus Christi laicis. 229 et suis plebeis ministrare. Racioa huius est, quia predicare suis subditis et confessiones ipsorum audire possunt religiosi vel monachi, eciam quandoque eo invito, sed non sacramentum Christi corporis ministrares. Insuper inter ista tria nullum ita frequentatur cottidie, neque ita dense plurificatur per totam ecclesiam vel in plebe, quam sacra missa et manducacio corporis Jhesu Christi“, ut notum est, quod pluries et plures singulis diebus missarum solempnia celebramus, quam predicamus vel confitemur, et layci pluries et plures missas sacras visitant, quam predicacionem vel confessionem et cum maiori reverencia, ut 10 dictum est, et fervore devocionis. Item maius est ad salutem christiano et durabilius verbum dei caro factuml manducare et potare intime et substancialiter, quam verbum dei in voce au dire accidentaliter'. Et miro modo est dulcius et apcius ac efficacius corpus et sanguinem filii dei, sui dilecti, participare 15 et sibi ipsi unire vel pocius Christo uniri, quam verbum ipsius audire et credere. Et similiter maius est iam penitentem confessum intrare ad pium patrem et cum ipso iam reconciliato gaudiose concenare vitulum saginatum2, quam adhuc‘ longe penitenciam agere et de gracia forte dubitare. Longe maius est eciam iamb 20 amare et amplexari amatum ex singulari fiducia eius inmense bonitatis, quam adhuc foris stando tremere anxie et timere. Insuper utraque illa, scilicet audire verbum et agere penitenciam, vel sunt transitoria in homine et continue evanescunt et ex tinguuntur, vel non sunt tantum permanencia et ita substanciose 25 in christiano, sicuti verbum caro factum manducatum et potatum. Propter quod non dixit Veritas: »Qui loquitur verba mea vel ea audit, in me manet et ego in eo«, neque dixit: »Omnis, qui peccata sua penitet, in me manet et ego in eo«, sed dixit vicibus multis': »Qui manducat carnem meam [336 a] et bibit 30 meum' sanguinem, in me manet et ego in eo. Et qui manducat me et ipse vivet propter me.« Maius igitur est et efficacius ad salutem populo christiano manducare" verbum caro factum vel a racio —fervore devocionis om. D. b ministrandi omn. cod. c corr. ex plurificantur A, B; plurificant C. d et bibicio eius sagvinis preciosi seq. C. 35 e om. D. h f et C. g adhoc C. ami seq., sed del. A. in seq. C. k lin. superpos. B; om. A, C. m textus ad I meum — propter me om. D. spatium 8 lin. del. seq.; in marg. vacat A. Cf. Joann. I, 14. 2 Cf. Luc. XV, 23. hic allata in biblia non legitur). 3 Joann. VI, 57 (pars secunda 40
Strana 230
230 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 5. corpus Christi, quam audire verbum dei vel predicare vel agere penitenciam aut predicare aliis eandem peragendam, excepto" adhuc illo, quod is, qui preparat se ad sumendum corpus Christi, habet motiva de multo forcius et notabilius conmovencia intus et foris ad emendacionem vite sue, quam ille, qui audit simpliciter verbum dei vel insudat operibus penitencie pro peccatis. Nec volo per ista derogare dictis beati Augustini, qui ponens quodam" loco' questionem, quod scilicet est' maius, an“ corpus 10 Christi sumere, vel verbum dei audire, ubi videtur determinare, quasi quod utrumque istorum sit simile vel equale. Int nullo enim ibidem Augustinus discordat hiis, que hic ponuntur, quia, ut apparet ibidem manifeste, ipse ibi loquitur solum dedigni- tate, vel quod sit maius, puta in dignitate, an' verbum dei in 15 voce prolatum, vel in sacramento caro factum, et respondet, quod sit idem verbum utrobique in sua inmutabili" maiestate, et illud est plane verum. Sed hic fit sermo de profectu“ vel utili- tate hominis vel efficiencia' in homine verbi? quoad opus salutis et" tunc, sicut iam dictum est, vicinius est saluti hominis 20 et propinquius nature humane verbum caro factum quam verbum in voce prolatum. Apostolus autem dicit1: »Inquirentes ea, que sunt viciniora saluti.« Item istud, puta dulcissime eucaristie sacramentum, est po- situm in medio omnium aliorum sacramentorum ex magna ra- 25 cione, [I] tum quia continet vim et substanciam omnium aliorum sacramentorum, quemadmodum stipes in arbore continet vitam et virtutem omnium frondium, qui a stipite sola dependent et sibi innituntur, aut velut pes et stipes candelabri moysayci in medio sex calamorum et dehinc sex lucernarum consistens' omnes 30 suo robore sustentabat2, tum quia prius de more fuit ecclesie 10 Questio m. p. A. 23 Nota de stipite m. p. A. 40 a b c excepto — pro peccatis om. D, ita post corr. ex dicit seq. C. dpost corr. A, quandam D. inpones B; inponens A, C, proponens D. f om. C. 35 e quodam loco add. in marg. m.x B; om. C, D; loco del. A. g corr. ex ante A, B. h In—manifeste om.; quia seq. D. 1 om. C. k an— plane verum om. D. 1 ibidem C. dei add. in marg. m. x seq. B. " corr. ex profecto B. o efficacia C. p dei inmutabili maiestate seq., sed del. A. q et — Item om. D. r corr. ex consistentes A, B; consistentes C. 1 2 Cf. Exo. XXXVII, 19. Cf. Hebr. VI, 9.
230 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 5. corpus Christi, quam audire verbum dei vel predicare vel agere penitenciam aut predicare aliis eandem peragendam, excepto" adhuc illo, quod is, qui preparat se ad sumendum corpus Christi, habet motiva de multo forcius et notabilius conmovencia intus et foris ad emendacionem vite sue, quam ille, qui audit simpliciter verbum dei vel insudat operibus penitencie pro peccatis. Nec volo per ista derogare dictis beati Augustini, qui ponens quodam" loco' questionem, quod scilicet est' maius, an“ corpus 10 Christi sumere, vel verbum dei audire, ubi videtur determinare, quasi quod utrumque istorum sit simile vel equale. Int nullo enim ibidem Augustinus discordat hiis, que hic ponuntur, quia, ut apparet ibidem manifeste, ipse ibi loquitur solum dedigni- tate, vel quod sit maius, puta in dignitate, an' verbum dei in 15 voce prolatum, vel in sacramento caro factum, et respondet, quod sit idem verbum utrobique in sua inmutabili" maiestate, et illud est plane verum. Sed hic fit sermo de profectu“ vel utili- tate hominis vel efficiencia' in homine verbi? quoad opus salutis et" tunc, sicut iam dictum est, vicinius est saluti hominis 20 et propinquius nature humane verbum caro factum quam verbum in voce prolatum. Apostolus autem dicit1: »Inquirentes ea, que sunt viciniora saluti.« Item istud, puta dulcissime eucaristie sacramentum, est po- situm in medio omnium aliorum sacramentorum ex magna ra- 25 cione, [I] tum quia continet vim et substanciam omnium aliorum sacramentorum, quemadmodum stipes in arbore continet vitam et virtutem omnium frondium, qui a stipite sola dependent et sibi innituntur, aut velut pes et stipes candelabri moysayci in medio sex calamorum et dehinc sex lucernarum consistens' omnes 30 suo robore sustentabat2, tum quia prius de more fuit ecclesie 10 Questio m. p. A. 23 Nota de stipite m. p. A. 40 a b c excepto — pro peccatis om. D, ita post corr. ex dicit seq. C. dpost corr. A, quandam D. inpones B; inponens A, C, proponens D. f om. C. 35 e quodam loco add. in marg. m.x B; om. C, D; loco del. A. g corr. ex ante A, B. h In—manifeste om.; quia seq. D. 1 om. C. k an— plane verum om. D. 1 ibidem C. dei add. in marg. m. x seq. B. " corr. ex profecto B. o efficacia C. p dei inmutabili maiestate seq., sed del. A. q et — Item om. D. r corr. ex consistentes A, B; consistentes C. 1 2 Cf. Exo. XXXVII, 19. Cf. Hebr. VI, 9.
Strana 231
Quare eucharistia in medio aliorum sacramentorum ponatur. 231 sacrosancte, quod scilicet post administracionem cuiuslibet sa- cramenti vel sumpcionem ubique sacra eucaristia christianis pre stabatur, verbi gracia post baptismum, post confessionem, post ordinem, post coniugium per verbaa contractumb et post extremam unccionem. Et iste ordo fere in omnibus antiquis baptisteriis" ecclesiarum invenitur. Unde fuit de more quibusdam, quod eciam parvulis baptizatis mox post baptismum dabatur sacra mentum corporis Jhesu Christi, prout facit illius mencionem Innocencius papa in Summa sua de sacramentisl. Et erat multum congruum et alludens sacramento altaris, quia ipsum est panis 10 communis et cottidianus, qui de celo descendit et dat vitam mundo2. Panis autem est proprietas et status, quod omnibus aliis cibis admiscetur vel omnes" alii cibi cum pane mediante comeduntur, ita quod mediat panis et in mensa inter omnes cibos et omnibus admiscetur, nam' et inde nomen panis sortitur 15 a aàv grece, quod sonat omne vel totum" latine; ita sacra mentum divine eucaristie mediat inter omnia sacramenta et om- nibus aliis sacramentis quasi cibis diversis debet merito inme- diate adiungi et quasi admisceri et ipsa sustentare et facere ea sapida et vigorosa, quemadmodum panis facit corporalis ad 20 mixtus aliis cibis. Quod autem hoc congruat huic pani divino et celesti, eciam ex hoc potest apparere, quia per illud exprimit proprie suum esse et suam condicionem', scilicet quia ipsum est dei verbum et divina sapiencia, que omnia continet, omnia sustentat, sicut 25 scriptum est3: »Verbo domini celi firmati et spiritu oris eius omnis virtus eorum.« Et aput christianum in omnibus verbum dei debet esse medium" et sapiencia omnibus addi vel admisceri cogitacionibus. Unde scriptum est“: »In4 preceptis dei cogitatum 7 Eukaristia in medio sacramentorum ponitur m. p. A. 16 Panis a pan grece m, p. rubr. A. a de presenti seq. C. b corr. ex contractam A. add. in marg. m. c x B; om. C; libris add. m. p. A, libris D. d conmunius post. corr. B. e om. A, C; post corr. B. f nam —latine om. D. g add. in marg. A. h om. C. i Quod — ipsorum et sapore om. D. k post corr. B; dicionem 35 m add. in marg. m. x B. n ras. seq. B. A, C. 1 quemlibet seq. C. 1 De communione parvulorum loquitur S. Innocentius I. in cap. 9. suae Summae, quae in editione operum eiusdem papae apud Migne (t. XX) non continetur. Cuius verba adducit J. F. Mayer in Commentario hist.-theol. de Cf. Joann. VI. 33. 40 eucharistia infantibus olim data (1673) pag. 19 sq. Psalm. XXXII, 6. Cf. Eccli. VI, 37. 30
Quare eucharistia in medio aliorum sacramentorum ponatur. 231 sacrosancte, quod scilicet post administracionem cuiuslibet sa- cramenti vel sumpcionem ubique sacra eucaristia christianis pre stabatur, verbi gracia post baptismum, post confessionem, post ordinem, post coniugium per verbaa contractumb et post extremam unccionem. Et iste ordo fere in omnibus antiquis baptisteriis" ecclesiarum invenitur. Unde fuit de more quibusdam, quod eciam parvulis baptizatis mox post baptismum dabatur sacra mentum corporis Jhesu Christi, prout facit illius mencionem Innocencius papa in Summa sua de sacramentisl. Et erat multum congruum et alludens sacramento altaris, quia ipsum est panis 10 communis et cottidianus, qui de celo descendit et dat vitam mundo2. Panis autem est proprietas et status, quod omnibus aliis cibis admiscetur vel omnes" alii cibi cum pane mediante comeduntur, ita quod mediat panis et in mensa inter omnes cibos et omnibus admiscetur, nam' et inde nomen panis sortitur 15 a aàv grece, quod sonat omne vel totum" latine; ita sacra mentum divine eucaristie mediat inter omnia sacramenta et om- nibus aliis sacramentis quasi cibis diversis debet merito inme- diate adiungi et quasi admisceri et ipsa sustentare et facere ea sapida et vigorosa, quemadmodum panis facit corporalis ad 20 mixtus aliis cibis. Quod autem hoc congruat huic pani divino et celesti, eciam ex hoc potest apparere, quia per illud exprimit proprie suum esse et suam condicionem', scilicet quia ipsum est dei verbum et divina sapiencia, que omnia continet, omnia sustentat, sicut 25 scriptum est3: »Verbo domini celi firmati et spiritu oris eius omnis virtus eorum.« Et aput christianum in omnibus verbum dei debet esse medium" et sapiencia omnibus addi vel admisceri cogitacionibus. Unde scriptum est“: »In4 preceptis dei cogitatum 7 Eukaristia in medio sacramentorum ponitur m. p. A. 16 Panis a pan grece m, p. rubr. A. a de presenti seq. C. b corr. ex contractam A. add. in marg. m. c x B; om. C; libris add. m. p. A, libris D. d conmunius post. corr. B. e om. A, C; post corr. B. f nam —latine om. D. g add. in marg. A. h om. C. i Quod — ipsorum et sapore om. D. k post corr. B; dicionem 35 m add. in marg. m. x B. n ras. seq. B. A, C. 1 quemlibet seq. C. 1 De communione parvulorum loquitur S. Innocentius I. in cap. 9. suae Summae, quae in editione operum eiusdem papae apud Migne (t. XX) non continetur. Cuius verba adducit J. F. Mayer in Commentario hist.-theol. de Cf. Joann. VI. 33. 40 eucharistia infantibus olim data (1673) pag. 19 sq. Psalm. XXXII, 6. Cf. Eccli. VI, 37. 30
Strana 232
232 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. VI, c. 5. habe«, et multa alia scriptura, que facit ad hoca magnum co natum apponeres et eciam in sermone. Unde apostolus [ad] Co- locenses' ultimol: »Omnis sermo vester sit sale conditus in ope ribus.« Unde Ecclesiasticus2: »Filii, in mansuetudine“ sapiencie perfice opera tua in obsequiis dei.« Unde apostoluse3: »Racio- nabile' obsequium vestrum.« Et omnibus sacrificiis' Veteris te stamenti iubebatur sal [336b] apponi. Sicut igitur panis corporis cum omnibus cibis et potibus et panis sacramentalis cum om nibus sacramentis mediant et admiscentur, ita divina virtus et 10 sapiencia attingit a fine usque ad finem fortiter et disponit omnia suaviter, id est reddit omnia bene iocunda et saporosa. Unde nichil sine sapiencia est sapidum in factis hominum' et nichil ex sapiencia vel cum sapiencia factum est insipidum. Propter quod et mala facta ac insipienter a nobis multociens nitimur' reddere 15 aliis culpantibus ea fore sapida nos excusando et raciones ad- ducendo quasi pro condimento ipsorum et sapore. Est et alia [2] racio, quare sacramentum hoc mirabile ponitur in medio aliorum, scilicet quia dominus Jhesus, ordinans septem oracionesm in prescripta" nobis forma orandi, oracionem, que 20 petit panem hunc divinum, de directo in medio oracionum" aliarum collocavit, in" qua dicitur4: »Panem nostrum cottidia- num", alias supersubstancialem, da nobis hodie.« Et nota eciam hoc ad propositum, quod dicitur hodie, in quo et tempus medium semper iste panis vult sibi vendicare, quoniam me- 25 dium inter heri et cras est hodie, sicut presens tempus tenet medium inter tempus preteritum et futurum ad significandum, quod christianus, sicut in omni tempore vel in omni nunc semper aliquo modo versatur circa panem corporalem vel ipsum cum sudore elaborando' vel ipsum manducando delectabiliter et ru- 30 minando aut ipsum utiliter digerendo' et in corpus suum con- 21 Medio A. a lac. seq. A, B. b c Colo= magnum conatum apponere om. A, B. censes ultimo add. in marg. m. x B; lac. A, C. d suscipe seq., sed del. C. e lac. seq. A. f sit seq. C; om. A, B. g in seq. A, B; om. C. h cor k nituntur C. I imitabile C, m peticiones C. 35 poralis C. i bonum C. n corr. ex scriptura C. p corr. ex inp. A. q cotti- o peticionum C. r contemptus seq., sed del. A; ras. seq. B. s diri- dianum—hodie om. D. gendo C. 1 Cf. Coloss. IV, 6. 2 Cf. Eccli. III, 19. 3 Cf. Rom. XII, 1. Matth. 5 Phrasis biblica. 40 VI. 11.
232 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. VI, c. 5. habe«, et multa alia scriptura, que facit ad hoca magnum co natum apponeres et eciam in sermone. Unde apostolus [ad] Co- locenses' ultimol: »Omnis sermo vester sit sale conditus in ope ribus.« Unde Ecclesiasticus2: »Filii, in mansuetudine“ sapiencie perfice opera tua in obsequiis dei.« Unde apostoluse3: »Racio- nabile' obsequium vestrum.« Et omnibus sacrificiis' Veteris te stamenti iubebatur sal [336b] apponi. Sicut igitur panis corporis cum omnibus cibis et potibus et panis sacramentalis cum om nibus sacramentis mediant et admiscentur, ita divina virtus et 10 sapiencia attingit a fine usque ad finem fortiter et disponit omnia suaviter, id est reddit omnia bene iocunda et saporosa. Unde nichil sine sapiencia est sapidum in factis hominum' et nichil ex sapiencia vel cum sapiencia factum est insipidum. Propter quod et mala facta ac insipienter a nobis multociens nitimur' reddere 15 aliis culpantibus ea fore sapida nos excusando et raciones ad- ducendo quasi pro condimento ipsorum et sapore. Est et alia [2] racio, quare sacramentum hoc mirabile ponitur in medio aliorum, scilicet quia dominus Jhesus, ordinans septem oracionesm in prescripta" nobis forma orandi, oracionem, que 20 petit panem hunc divinum, de directo in medio oracionum" aliarum collocavit, in" qua dicitur4: »Panem nostrum cottidia- num", alias supersubstancialem, da nobis hodie.« Et nota eciam hoc ad propositum, quod dicitur hodie, in quo et tempus medium semper iste panis vult sibi vendicare, quoniam me- 25 dium inter heri et cras est hodie, sicut presens tempus tenet medium inter tempus preteritum et futurum ad significandum, quod christianus, sicut in omni tempore vel in omni nunc semper aliquo modo versatur circa panem corporalem vel ipsum cum sudore elaborando' vel ipsum manducando delectabiliter et ru- 30 minando aut ipsum utiliter digerendo' et in corpus suum con- 21 Medio A. a lac. seq. A, B. b c Colo= magnum conatum apponere om. A, B. censes ultimo add. in marg. m. x B; lac. A, C. d suscipe seq., sed del. C. e lac. seq. A. f sit seq. C; om. A, B. g in seq. A, B; om. C. h cor k nituntur C. I imitabile C, m peticiones C. 35 poralis C. i bonum C. n corr. ex scriptura C. p corr. ex inp. A. q cotti- o peticionum C. r contemptus seq., sed del. A; ras. seq. B. s diri- dianum—hodie om. D. gendo C. 1 Cf. Coloss. IV, 6. 2 Cf. Eccli. III, 19. 3 Cf. Rom. XII, 1. Matth. 5 Phrasis biblica. 40 VI. 11.
Strana 233
Sacramentum altaris est communissimum inter omnia sacramenta. 233 vertendo, ita eciam in omni nunc vel semper presencialiter et in omni tempore debet se aliquo modo predictorum habere christianus ad istum panem, prout' superius est satis de hoc disputatum articulo quinto et capitulo 5°1, ut videlicet vel ipsum elaboret rogando et se ipsum ydoneum eo per penitenciam fa ciendo vel eundem comedat sumendo sacramentum et ruminet Christum Jhesum passum et crucifixum memorando aut ipsum digerat in' fide, spe et caritate crescendo et se ipsum confor- tando vel virtutes utiliter operando. Similiter hoc idem, quod hoc sacramentum est omnium me 10 dium et communissimum, apparet [3] ex loco, in quo sancta ecclesia hoc sacramentum contrectat et collocat. Nam pertractatur in medio omnium super altare manifeste et conservatur in templo, in loco utique communi et medio tocius plebis christiane et sumitur ad medium hominis ipsum manducantis, quia in cor 15 vel in mentem. Et hoc simpliciter conpetit tali pani, scilicet ut ubique sit in medio, quemadmodum Christus est natus in medio Bethlehem, puta in communi loco, in diversorio, in medio duo rume animalium et inventus est in medio doctorum in templo audiens' illos et interrogans, et descriptus est stans in medio 20 festivitatis et in medio templi clamans et dicens2: »Si quis sitit, veniat et bibat etc.«, passus quoque est in medio terre habi- tabilis, in medium celi et terre exaltatus in cruce, in medio duorum latronum crucifixus, in medio‘ orti sepultus, in medio noctis surrexit, in medio discipulorum stetit a mortuis resus 25 scitatus, medius est vel mediator inter deum et homines, inter deum quoque et omnes' creaturas, in medio patris in divinis et spiritus sancti. Sicut itaque panis est in medio ciborum, communis mensa cum pane est in medio domus patris familias, pater familias 30 quoque in medio sue familie et per verbum dei in medio omnium actuum humanorum" et deus in medio omnium et presepe in medio animalium, ita sacramentum hoc admirabile omnibus seculis, quod illa precedencia omnia media continet in spiritu et veritate, con 5 a prout — capitulo 5°. ut om. D. b in —operando om. C. c lin. 35 superpos. A. d vel C. e duum A, B, C, D. f audiens — interrogans res seq., sed del. A. k homi om. D. g in medio om. C. h stat C. n nes C. 1 del. et lin. superpos. A. m add. in marg. a. m. C. quod — agnus om.; est in medio omnis populi christiani ita seq. D. 2 Joann. VII, 37. Vide supra p. 142 sq. 1 40
Sacramentum altaris est communissimum inter omnia sacramenta. 233 vertendo, ita eciam in omni nunc vel semper presencialiter et in omni tempore debet se aliquo modo predictorum habere christianus ad istum panem, prout' superius est satis de hoc disputatum articulo quinto et capitulo 5°1, ut videlicet vel ipsum elaboret rogando et se ipsum ydoneum eo per penitenciam fa ciendo vel eundem comedat sumendo sacramentum et ruminet Christum Jhesum passum et crucifixum memorando aut ipsum digerat in' fide, spe et caritate crescendo et se ipsum confor- tando vel virtutes utiliter operando. Similiter hoc idem, quod hoc sacramentum est omnium me 10 dium et communissimum, apparet [3] ex loco, in quo sancta ecclesia hoc sacramentum contrectat et collocat. Nam pertractatur in medio omnium super altare manifeste et conservatur in templo, in loco utique communi et medio tocius plebis christiane et sumitur ad medium hominis ipsum manducantis, quia in cor 15 vel in mentem. Et hoc simpliciter conpetit tali pani, scilicet ut ubique sit in medio, quemadmodum Christus est natus in medio Bethlehem, puta in communi loco, in diversorio, in medio duo rume animalium et inventus est in medio doctorum in templo audiens' illos et interrogans, et descriptus est stans in medio 20 festivitatis et in medio templi clamans et dicens2: »Si quis sitit, veniat et bibat etc.«, passus quoque est in medio terre habi- tabilis, in medium celi et terre exaltatus in cruce, in medio duorum latronum crucifixus, in medio‘ orti sepultus, in medio noctis surrexit, in medio discipulorum stetit a mortuis resus 25 scitatus, medius est vel mediator inter deum et homines, inter deum quoque et omnes' creaturas, in medio patris in divinis et spiritus sancti. Sicut itaque panis est in medio ciborum, communis mensa cum pane est in medio domus patris familias, pater familias 30 quoque in medio sue familie et per verbum dei in medio omnium actuum humanorum" et deus in medio omnium et presepe in medio animalium, ita sacramentum hoc admirabile omnibus seculis, quod illa precedencia omnia media continet in spiritu et veritate, con 5 a prout — capitulo 5°. ut om. D. b in —operando om. C. c lin. 35 superpos. A. d vel C. e duum A, B, C, D. f audiens — interrogans res seq., sed del. A. k homi om. D. g in medio om. C. h stat C. n nes C. 1 del. et lin. superpos. A. m add. in marg. a. m. C. quod — agnus om.; est in medio omnis populi christiani ita seq. D. 2 Joann. VII, 37. Vide supra p. 142 sq. 1 40
Strana 234
234 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VI, c. 6. gruentissime in medioa temporis postulatur, quia hodie et in medio temporis participatur, quia semper in nunc, et in medio omnis populi christiani tractatur', scilicet in missa sacra, et in medio tocius plebis vel parochie servatur et omnibus preparatum 5 custoditur, quia in templo communi. Et ipsum est in veritate solum et" unicum templum sancte trinitatis vel eterne' ac divine magestatis, in medio plebis edificatum et datum hominibus, corpus videlicet et sanguis domini nostri Jhesu Christi in sacramento In ipso namque habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter 10 secundum apostolum!. De quo scriptum est2: »Solvite templum hoc et in tribus diebus suscitabo illud. Hoc autem dicebat de templo corporis sui.« Et Apocalypsis ultimo scriptum est3 »Et templum non vidi in ea«, subaudis ecclesia sanctorum, »do- minus enim deus omnipotens templum illius est et agnusi.« 15 CAPITULUM SEXTUMS. Corpus siquidem Jhesu Christil est templum deitatis vel sanctissime trinitatis et ipsum est templum christianorum electo rum. Quapropter iustum et sanctum esset equum et salutare, quod christiani haberent hoc sacramentum in summa reverencia 20 et timore et in summo desiderio et amore super terram. Et quod ubicumque est parrochialis ecclesia et iacet ibidem recon- ditum corpus Christi, deberent" omnes, primum sacerdotes et clerici, suas oraciones et psalmodias frequentare vel ibi in pre- sencia, ubi iacet corpus Christi, rex et deus" omnis terre [337a], 25 ubi est frequencia angelorum — sicut scriptum est 4: »In conspectu angelorum psallam tibi, adorabo' ad templum sanctum tuum et confitebor nomini tuo,« et iterum': »Psallite deo nostro, psallite, psallite regi nostro, psallite. Quoniam" rex omnis terre, deus", 30 15 Nota m. p. A. 16 Nota bene totum A. 19 Eukaristie sacramentum in summa reverencia habendum m. p. A. a in medio om. C. b contractatur C. C add. in marg. m.x B. d post corr. B. e om. C. f add. in marg. m. x B ; om. A, C. g add. in marg. h om. C. m.x B. 1 etc. seq. C. k capitulum VI. articuli 6ti in marg. A m debent C. 35 rubr. C; c. quintum a. 6. rubr. B. 1 om. C. " dominus C. o adorabo — sapienter om. D. P omnis C. q dominus C. 1 Cf. Coloss. II, 9. 2 Joann. II, 19. 3recte c. XXI, 22. CXXXVII, 1—2. Psalm. XLVI, 7—8. 4 Psalm.
234 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VI, c. 6. gruentissime in medioa temporis postulatur, quia hodie et in medio temporis participatur, quia semper in nunc, et in medio omnis populi christiani tractatur', scilicet in missa sacra, et in medio tocius plebis vel parochie servatur et omnibus preparatum 5 custoditur, quia in templo communi. Et ipsum est in veritate solum et" unicum templum sancte trinitatis vel eterne' ac divine magestatis, in medio plebis edificatum et datum hominibus, corpus videlicet et sanguis domini nostri Jhesu Christi in sacramento In ipso namque habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter 10 secundum apostolum!. De quo scriptum est2: »Solvite templum hoc et in tribus diebus suscitabo illud. Hoc autem dicebat de templo corporis sui.« Et Apocalypsis ultimo scriptum est3 »Et templum non vidi in ea«, subaudis ecclesia sanctorum, »do- minus enim deus omnipotens templum illius est et agnusi.« 15 CAPITULUM SEXTUMS. Corpus siquidem Jhesu Christil est templum deitatis vel sanctissime trinitatis et ipsum est templum christianorum electo rum. Quapropter iustum et sanctum esset equum et salutare, quod christiani haberent hoc sacramentum in summa reverencia 20 et timore et in summo desiderio et amore super terram. Et quod ubicumque est parrochialis ecclesia et iacet ibidem recon- ditum corpus Christi, deberent" omnes, primum sacerdotes et clerici, suas oraciones et psalmodias frequentare vel ibi in pre- sencia, ubi iacet corpus Christi, rex et deus" omnis terre [337a], 25 ubi est frequencia angelorum — sicut scriptum est 4: »In conspectu angelorum psallam tibi, adorabo' ad templum sanctum tuum et confitebor nomini tuo,« et iterum': »Psallite deo nostro, psallite, psallite regi nostro, psallite. Quoniam" rex omnis terre, deus", 30 15 Nota m. p. A. 16 Nota bene totum A. 19 Eukaristie sacramentum in summa reverencia habendum m. p. A. a in medio om. C. b contractatur C. C add. in marg. m.x B. d post corr. B. e om. C. f add. in marg. m. x B ; om. A, C. g add. in marg. h om. C. m.x B. 1 etc. seq. C. k capitulum VI. articuli 6ti in marg. A m debent C. 35 rubr. C; c. quintum a. 6. rubr. B. 1 om. C. " dominus C. o adorabo — sapienter om. D. P omnis C. q dominus C. 1 Cf. Coloss. II, 9. 2 Joann. II, 19. 3recte c. XXI, 22. CXXXVII, 1—2. Psalm. XLVI, 7—8. 4 Psalm.
Strana 235
Sacramentum altaris in summa reverentia est habendum. 235 psallite sapienter« — vel ubicumque sunt vel orant et psallunt vel quid aliud faciunt, semper habere fortem memoriam et vivacem respectum vel mentis recursum ad locum, ubi est in eadem pa- rochia corpus Christi. Similiter et ceteri omnes parochiani vel layci de plebe deberent facere omnino et infatigabiliter, quia ibi est feliciter noster Emanuel, id est nobiscum' deus 1, etd ibi dem est nobiscum dominus Jhesus' et tali modo usque ad con- sumacionem seculi2. Et‘ tali modos nobiscum est ibi, id est in sacramento, quali modo optime convenit nostre humane et car nali" apprehensioni et intelligencie, puta quia nos sensibus vis 10 vimus* et ipsis' innitimur, ideo nisi in singulari possumus intel ligere sive nisi unum, prout dicit eciam Aristoteles in Topicis, et solum in loco et in tempore possumus apprehendere vel ma- xime proprie et nobis" conmensurate; supra autem locum et tempus proprie et digne et efficaciter apprehendere possumus 15 nichil, nisi forte vagabunde in communi et nobis inepte et in sipide. Voluit igitur deus eternus, inconprehensibilis in se et in- mensus, ita nobis conmensurari et coaptari, sic nostre apprehen- sioni' humane et intelligencie propinquare valde proprie ac in medio omnium in isto divino sacramento, quatenus sic deum 20 et dominum mansuetissimum ita dulciter et sapide in medion nostrum proprie" habeamus et efficaciter ibi eum apprehendamus et fortiter et in singulari ipsum ibi intelligamus, gustantes ni- chilominus' exinde, quam suavis est dominus, fortiter et in tense moveamur ad ipsum amandum semper et ubique et tis 25 mendum ipsum, orandum ibidem proprie et' nobis conmensurate et nostre apprehensioni humane ac laudandum et in nostris an- gustiis et tempacionibus ad fugiendum. Notavit hoc manifeste dominus per typum' Veteris testa- menti, ubi ordinavit4 per Moysen fieri tabernaculum in medio 30 a facitu seq., sed del. C. b debent C. ita C; corr. ex multum B; corr. ex multum in marg. m. p. A. d om. C. e deus et dominus noster Jhesus D. f et—supra hoc declaratum om. D. g usque ad eo seq., sed del. B. h post corr. in marg. m. x ex corporali B; corporali C. i corr. ex apprehensione A. k post corr. B; vivimur C; movemur corr. in marg. 35 ex vivimur A. ras. seq. B. m et seq., sed del. A, B, et seq. C. " corr ex eciam A; eciam C. ° prehensioni C. Pras. seq., nostrum add. in marg. B � prope C. Toras. ad spat. 1 lin. seq. B. s om. C. t cibum C. 1 Cf. Matth. I, 23. 2 Phrasis biblica ; cf. Matth. XXVIII, 20. 3 Cf. 4 Cf. Exo. XXV, 8 sq. Psalm. XXXIII, 9. 40
Sacramentum altaris in summa reverentia est habendum. 235 psallite sapienter« — vel ubicumque sunt vel orant et psallunt vel quid aliud faciunt, semper habere fortem memoriam et vivacem respectum vel mentis recursum ad locum, ubi est in eadem pa- rochia corpus Christi. Similiter et ceteri omnes parochiani vel layci de plebe deberent facere omnino et infatigabiliter, quia ibi est feliciter noster Emanuel, id est nobiscum' deus 1, etd ibi dem est nobiscum dominus Jhesus' et tali modo usque ad con- sumacionem seculi2. Et‘ tali modos nobiscum est ibi, id est in sacramento, quali modo optime convenit nostre humane et car nali" apprehensioni et intelligencie, puta quia nos sensibus vis 10 vimus* et ipsis' innitimur, ideo nisi in singulari possumus intel ligere sive nisi unum, prout dicit eciam Aristoteles in Topicis, et solum in loco et in tempore possumus apprehendere vel ma- xime proprie et nobis" conmensurate; supra autem locum et tempus proprie et digne et efficaciter apprehendere possumus 15 nichil, nisi forte vagabunde in communi et nobis inepte et in sipide. Voluit igitur deus eternus, inconprehensibilis in se et in- mensus, ita nobis conmensurari et coaptari, sic nostre apprehen- sioni' humane et intelligencie propinquare valde proprie ac in medio omnium in isto divino sacramento, quatenus sic deum 20 et dominum mansuetissimum ita dulciter et sapide in medion nostrum proprie" habeamus et efficaciter ibi eum apprehendamus et fortiter et in singulari ipsum ibi intelligamus, gustantes ni- chilominus' exinde, quam suavis est dominus, fortiter et in tense moveamur ad ipsum amandum semper et ubique et tis 25 mendum ipsum, orandum ibidem proprie et' nobis conmensurate et nostre apprehensioni humane ac laudandum et in nostris an- gustiis et tempacionibus ad fugiendum. Notavit hoc manifeste dominus per typum' Veteris testa- menti, ubi ordinavit4 per Moysen fieri tabernaculum in medio 30 a facitu seq., sed del. C. b debent C. ita C; corr. ex multum B; corr. ex multum in marg. m. p. A. d om. C. e deus et dominus noster Jhesus D. f et—supra hoc declaratum om. D. g usque ad eo seq., sed del. B. h post corr. in marg. m. x ex corporali B; corporali C. i corr. ex apprehensione A. k post corr. B; vivimur C; movemur corr. in marg. 35 ex vivimur A. ras. seq. B. m et seq., sed del. A, B, et seq. C. " corr ex eciam A; eciam C. ° prehensioni C. Pras. seq., nostrum add. in marg. B � prope C. Toras. ad spat. 1 lin. seq. B. s om. C. t cibum C. 1 Cf. Matth. I, 23. 2 Phrasis biblica ; cf. Matth. XXVIII, 20. 3 Cf. 4 Cf. Exo. XXV, 8 sq. Psalm. XXXIII, 9. 40
Strana 236
236 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. VI, c. 6. castrorum filiorum Israel et in tabernaculo archam federis cum propiciatorio a duabus cherubin sustentato, ad quam archam et ipsius propiciatorium filii Israel in omnibus suis oportunita tibus fugiebant, et singulariter Moyses et Aaron in deserto, quandocumque erant ab aliquo occursu difficili anxiati, quo- niam iste modus requirendi dominum optime homini conpetit, puta habere locum certum et propinquum, ubi ad dominum deum suum possit fugere et ibi suam apprehensivam figere et mentem vagam colligere, que deum esse ubiques licet potest 10 dicere, tamen non potest modo efficaci et apropriato intelligere vel cogitare. Veritas autem et expressio celebris illius arche fe deris cum propiciatorio est tota et una, scilicet posicio sacra menti corporis etsanguinis domini Jhesu in medio castrorum christianorum, id est' in medio plebis vel in 15 medio civitatis vel ville in templo, ubi omnis christianus re- spectum principalem habeat et suam unicam conversionem et certum ac firmum refugium in omni sua neccessitate et tribu lacione et nullibi alibi. Et istud est, quod dominus clare ex- pressit per prophetam dicensi: »Populus enim Syon habitabit 20 in Jerusalem: plorans nequaquam plorabis. Miserans miserebitur tui ad vocem clamoris tui statim, ut audierit, et respondebit tibi. Et dabit tibi dominus panem artum et aquam brevem et non faciet a te avolare ultra doctorem tuum. Et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum et aures tue audient post tergum 25 monentis etc.« Sequitur ibidem: »Et contaminabis laminas sculp tilium auri tui et vestimentum conflatilis argenti tui et disperges ea sicut inmundiciam menstruate. Egredere et dices ei«, supple contempnendo illa omnia corporalia in conparacione istius panis vivi et divini, in quo sic est verbum dei omnipotentis abrevia- 30 tum super terram2, ut habes supra hoc declaratum3. Ve illis christianis, qui adhuc habent consolacionem in statuis quamvis sanctorum et devocionem, atque illis, qui afficiuntur circa res mortuas et prorsus corporales ac incertas et obmiserunt habere fortem et vivacem respectum ac memoriam ad corpus 35 et sanguinem Jhesu Christi, ibidem in presencia in sacramento 7 Nota de templo m. p. A. 31 Ve m. p. A. a occurso C. b ibique C. c id est om. C. Isaiae XXX, 19—22. 2 Cf. Rom. IX, 28. 3 V. pag. 215.
236 Matthiae de Janov Regulae 1. IV, art. VI, c. 6. castrorum filiorum Israel et in tabernaculo archam federis cum propiciatorio a duabus cherubin sustentato, ad quam archam et ipsius propiciatorium filii Israel in omnibus suis oportunita tibus fugiebant, et singulariter Moyses et Aaron in deserto, quandocumque erant ab aliquo occursu difficili anxiati, quo- niam iste modus requirendi dominum optime homini conpetit, puta habere locum certum et propinquum, ubi ad dominum deum suum possit fugere et ibi suam apprehensivam figere et mentem vagam colligere, que deum esse ubiques licet potest 10 dicere, tamen non potest modo efficaci et apropriato intelligere vel cogitare. Veritas autem et expressio celebris illius arche fe deris cum propiciatorio est tota et una, scilicet posicio sacra menti corporis etsanguinis domini Jhesu in medio castrorum christianorum, id est' in medio plebis vel in 15 medio civitatis vel ville in templo, ubi omnis christianus re- spectum principalem habeat et suam unicam conversionem et certum ac firmum refugium in omni sua neccessitate et tribu lacione et nullibi alibi. Et istud est, quod dominus clare ex- pressit per prophetam dicensi: »Populus enim Syon habitabit 20 in Jerusalem: plorans nequaquam plorabis. Miserans miserebitur tui ad vocem clamoris tui statim, ut audierit, et respondebit tibi. Et dabit tibi dominus panem artum et aquam brevem et non faciet a te avolare ultra doctorem tuum. Et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum et aures tue audient post tergum 25 monentis etc.« Sequitur ibidem: »Et contaminabis laminas sculp tilium auri tui et vestimentum conflatilis argenti tui et disperges ea sicut inmundiciam menstruate. Egredere et dices ei«, supple contempnendo illa omnia corporalia in conparacione istius panis vivi et divini, in quo sic est verbum dei omnipotentis abrevia- 30 tum super terram2, ut habes supra hoc declaratum3. Ve illis christianis, qui adhuc habent consolacionem in statuis quamvis sanctorum et devocionem, atque illis, qui afficiuntur circa res mortuas et prorsus corporales ac incertas et obmiserunt habere fortem et vivacem respectum ac memoriam ad corpus 35 et sanguinem Jhesu Christi, ibidem in presencia in sacramento 7 Nota de templo m. p. A. 31 Ve m. p. A. a occurso C. b ibique C. c id est om. C. Isaiae XXX, 19—22. 2 Cf. Rom. IX, 28. 3 V. pag. 215.
Strana 237
Omnes christiani debent habere summum respectum ad eucharistiam. 237 altaris assistentis, quod solum datum est pro memoria propinqua et efficaci populo christiano. Cantamus etenim de isto sacra mento illam scripturam magnam', que dicit 1: »Nec est alia nacio tam grandis super terram, que habeat deos apropinquantes sibi, sicut adest nobis dominus deus noster.« CAPITULUM SEPTIMUM°. Conclusum igitur ex' hiis habeto, quod omnes christiani et primum sacerdotes et omnes plebei deberent habere primum, principalem et summum" respec tum ete continuam vel creberrimam memoriam ple 10 namque gaudio corporis et sanguinis Jhesu Christi in sacramento [337b] et in omni laude dei vel conmemora- cione vel oracione sua semper et ubique deberent se convertere ad locum, ubi conditum' iacet“ corpus Christi et corporale temp lum ac nobis ducitur' propinquum summe et beatifice trinitatis, 15 et ibidem primum et semper fugere, quocienscumque quis qua cumque molestia fatigatur, sicut scriptum est2: »Parasti in con spectu meo mensam adversus' eos, qui tribulant me,« et alibi »Dominus factus est refugium meum,« tunc scilicet, quando verbum caro factum est in hoc sacramento et habitavit in nobist, 20 id est proprie valde in medio nostrum, quasi magister in medio discipulorum, quasi pater familias in medio convivancium, quasi galina in medio suorum pullorum, quasim pater in medio suorum puerorum; unde scriptum est5: »Uxor" tua sicut vitis habundans in lateribus domus tue, filii tui sicut novelle olivarum in circuitu 25 mense tue.« Est enim° hoc sacramentum in medio nostri cum plenitudine divine maiestatis habitantis inp nobis" corporaliters quasi lumen in medio tenebrarum — unde scribitur': »Et lux in tenebris lucet et tenebre eam non conprehenderunt« — sicut sol in medio si 30 7 Nota bene totum A. a om. D. b capitolum VII. 61 articuli in marg. A; rubr. C. c isto d firmum D. e ad C. f reconditum D. g existit D. seq., sed del. C. h ducit C. corr. ex quandocunque A; quantumcunque C. k adversus — 1 ita C; corr. ex solet in marg. A; solet B. m quasi — pue 35 me om. D. o ita B, D; etenim A, C. p lin. rorum om. C. n uxor — filii tui om. D. superpos. A ; om B, C. q nobiscum C. r unde— comprehenderunt om. D. 3 Cf. Psalm. CXIII, 22. 4 Cf. 2 Psalm. XXII, 5. Cf. Deut. IV, 7. 6 5 Psalm. CXXVII, 3. Joann. I, 5. Joann. I, 14. Cf. Coloss. II, 9.
Omnes christiani debent habere summum respectum ad eucharistiam. 237 altaris assistentis, quod solum datum est pro memoria propinqua et efficaci populo christiano. Cantamus etenim de isto sacra mento illam scripturam magnam', que dicit 1: »Nec est alia nacio tam grandis super terram, que habeat deos apropinquantes sibi, sicut adest nobis dominus deus noster.« CAPITULUM SEPTIMUM°. Conclusum igitur ex' hiis habeto, quod omnes christiani et primum sacerdotes et omnes plebei deberent habere primum, principalem et summum" respec tum ete continuam vel creberrimam memoriam ple 10 namque gaudio corporis et sanguinis Jhesu Christi in sacramento [337b] et in omni laude dei vel conmemora- cione vel oracione sua semper et ubique deberent se convertere ad locum, ubi conditum' iacet“ corpus Christi et corporale temp lum ac nobis ducitur' propinquum summe et beatifice trinitatis, 15 et ibidem primum et semper fugere, quocienscumque quis qua cumque molestia fatigatur, sicut scriptum est2: »Parasti in con spectu meo mensam adversus' eos, qui tribulant me,« et alibi »Dominus factus est refugium meum,« tunc scilicet, quando verbum caro factum est in hoc sacramento et habitavit in nobist, 20 id est proprie valde in medio nostrum, quasi magister in medio discipulorum, quasi pater familias in medio convivancium, quasi galina in medio suorum pullorum, quasim pater in medio suorum puerorum; unde scriptum est5: »Uxor" tua sicut vitis habundans in lateribus domus tue, filii tui sicut novelle olivarum in circuitu 25 mense tue.« Est enim° hoc sacramentum in medio nostri cum plenitudine divine maiestatis habitantis inp nobis" corporaliters quasi lumen in medio tenebrarum — unde scribitur': »Et lux in tenebris lucet et tenebre eam non conprehenderunt« — sicut sol in medio si 30 7 Nota bene totum A. a om. D. b capitolum VII. 61 articuli in marg. A; rubr. C. c isto d firmum D. e ad C. f reconditum D. g existit D. seq., sed del. C. h ducit C. corr. ex quandocunque A; quantumcunque C. k adversus — 1 ita C; corr. ex solet in marg. A; solet B. m quasi — pue 35 me om. D. o ita B, D; etenim A, C. p lin. rorum om. C. n uxor — filii tui om. D. superpos. A ; om B, C. q nobiscum C. r unde— comprehenderunt om. D. 3 Cf. Psalm. CXIII, 22. 4 Cf. 2 Psalm. XXII, 5. Cf. Deut. IV, 7. 6 5 Psalm. CXXVII, 3. Joann. I, 5. Joann. I, 14. Cf. Coloss. II, 9.
Strana 238
238 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 7. derum. Unde quemadmodum sidera et omnia corpora luminis capacia sole in medium exorto, sole, id est lumine solis, indu untur et' illa, que magis munda sunt, magis solem induunt, et ea, que sunt pollita, adhuc amplius in se solem exprimunt et effigiant, ut est speculum mundum et similia, ita istud sacra- mentum est in medio sanctorum suorum iustorum, qui ipsum solumf unicum maxime pensant et appreciant et ipsi soli pro- 1h captu‘ bone voluntatis et fidei, que per dileccionem operatur! sepe vel cottidie ipsum manducantes solem divine veritatis, iu 10 sticie, sapiencie et virtutis secundum spiritum induunt de claritate in claritatem tamquam a spiritu domini transformati2, sicque ef ficaciter et modo optimo et congruentissimo sibi, quem omni- potens deus et misericors adinvenit et preparavit in sacramento, Christum Jhesum induti" potenter, depurati et polliti exprimunt 15 et effigiant in anima dei filium et in vitam Christi transferuntur. Et isti, qui tales, faciunt signum magnum in celo apparere, quia conponunt' mulierem4 vel faciunt congregacionem amictam sole et luna sub pedibus eius et corona XII stellarum in capite eius, que sunt XII fructus spiritus vel fructus, quos lignum stans 20 ex utraque parte“ fluminis per singulos menses producit semper et indefesse. Ita viceversa hoc terribile et divinum sacramentum Christi corporis est proprie et in promptu in medio, scilicet iniquorum christianorum quasi lux, que in tenebris lucet et te nebre ipsam non conprehendunt5, vel non veniunt ad lucem, 25 neque audent, ne eorum opera mala arguantur', in quibus volun tarie elegerunt demorari. Sic, inquam, istud sacramentum plenum deitate terribili est in medio peccatorum hominum quorundam, qui propter suas affectatas tenebras, id est voluntaria peccata et amorem mundi et sue vite, lumine in medio posito, id est hoc 30 sacramento, non illustrantur et non participant vitam vel quod quam bonum de corpore sic propinquo domini nostri Jhesu Christi, sicque derelinquentes dominum, fontem aquarum vivencium, fo 5 1 Nota de sole m. p. A. a unde — consenserunt iniquitati om. D.b ea, que sunt pollita seq., d quo C. et lin. 35 sed del. A; et add. in marg. m.x B. om. C. 1 et lin. superpos. seq. B. g post corr. C. h ita post superpos. seq. B. corr. A; operantur A, C. i exprimunt C. k add. in marg. m. x B; om. A, C. add. sup. lin. m. p. A; om. B, C. 2 Cf. II. Cor. III, 18. A Cf. Cf. Galat. V, 6. 40 Apoc. XII, I; XXII, 2. Cf. Joann. 1, 5. 3 Cf. Rom. XIII, 14. Cf. Joann. III, 20.
238 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 7. derum. Unde quemadmodum sidera et omnia corpora luminis capacia sole in medium exorto, sole, id est lumine solis, indu untur et' illa, que magis munda sunt, magis solem induunt, et ea, que sunt pollita, adhuc amplius in se solem exprimunt et effigiant, ut est speculum mundum et similia, ita istud sacra- mentum est in medio sanctorum suorum iustorum, qui ipsum solumf unicum maxime pensant et appreciant et ipsi soli pro- 1h captu‘ bone voluntatis et fidei, que per dileccionem operatur! sepe vel cottidie ipsum manducantes solem divine veritatis, iu 10 sticie, sapiencie et virtutis secundum spiritum induunt de claritate in claritatem tamquam a spiritu domini transformati2, sicque ef ficaciter et modo optimo et congruentissimo sibi, quem omni- potens deus et misericors adinvenit et preparavit in sacramento, Christum Jhesum induti" potenter, depurati et polliti exprimunt 15 et effigiant in anima dei filium et in vitam Christi transferuntur. Et isti, qui tales, faciunt signum magnum in celo apparere, quia conponunt' mulierem4 vel faciunt congregacionem amictam sole et luna sub pedibus eius et corona XII stellarum in capite eius, que sunt XII fructus spiritus vel fructus, quos lignum stans 20 ex utraque parte“ fluminis per singulos menses producit semper et indefesse. Ita viceversa hoc terribile et divinum sacramentum Christi corporis est proprie et in promptu in medio, scilicet iniquorum christianorum quasi lux, que in tenebris lucet et te nebre ipsam non conprehendunt5, vel non veniunt ad lucem, 25 neque audent, ne eorum opera mala arguantur', in quibus volun tarie elegerunt demorari. Sic, inquam, istud sacramentum plenum deitate terribili est in medio peccatorum hominum quorundam, qui propter suas affectatas tenebras, id est voluntaria peccata et amorem mundi et sue vite, lumine in medio posito, id est hoc 30 sacramento, non illustrantur et non participant vitam vel quod quam bonum de corpore sic propinquo domini nostri Jhesu Christi, sicque derelinquentes dominum, fontem aquarum vivencium, fo 5 1 Nota de sole m. p. A. a unde — consenserunt iniquitati om. D.b ea, que sunt pollita seq., d quo C. et lin. 35 sed del. A; et add. in marg. m.x B. om. C. 1 et lin. superpos. seq. B. g post corr. C. h ita post superpos. seq. B. corr. A; operantur A, C. i exprimunt C. k add. in marg. m. x B; om. A, C. add. sup. lin. m. p. A; om. B, C. 2 Cf. II. Cor. III, 18. A Cf. Cf. Galat. V, 6. 40 Apoc. XII, I; XXII, 2. Cf. Joann. 1, 5. 3 Cf. Rom. XIII, 14. Cf. Joann. III, 20.
Strana 239
De imaginibus et aliis adinventionibus hominum. 239 diunt sibi cisternas, que non poteruntà continere aquasl, secundum quod de talibus in planctu Jeremie querulose proponitur2: »Er- raverunt" ceci in plateis, polluti sunt sanguine«; et tunc ad pro positum: »Cumque non possent intrare, tenuerunt lacinias' suas. Recedite polluti, clamaverunt eis, recedite, abite, nolite tangere; iurgati quippe sunt et conmoti dixerunt inter gentes: Non addet ultra, ut inhabitet in eis.« Quia aversi sunt a domino deo suo et quia non admittuntur ad noticiam et degustacionem dominici corporis propter ipsorum" vitam carnalem, tunce suas iustifica ciones secundum vias sui cordis et unusquisque penes suam 10 opinionem utpote doctrinas quasdam et adinvenciones et incerta opera hominum eligunt et sequuntur: ille sacras ymagines, quibus magnam virtutem tribuit, alius reliquias aliquas, que putat esse sanctorum, existens de ipsis omnino incertus, alii circa alia di- versa afficiuntur, ceci et duces cecorum, appreciantes plantaciones, quas nequaquam plantavit pater Jhesu celestis3, que omnia ex tremo veniunt ipsis in maximam decepcionem per operacionem sathane! nimis conpositam et subtilem, ut sic vindicentur hii, qui veritatem caritatis non receperunt, ut salvi fierent. Ideo mittet illos deus in operacionem erroris', ut credant mendacio omnes, 20 qui non credunt veritati, sed consenserunt iniquitati. Ve illis, qui recentes deos sibi conparant, quos non coluerunt patres nostri“, ve illis, qui adorant“ et colunt statuas sub colore iusticie et sanctitatis et magnificant ipsas in templis et predi- cant, in ipsis operacionem virtutis dei reponentes. Ve illis similis 25 ter, qui talia credunt et secuntur et suam ibi conantur iusticiam conparares. Que omnia sunt introducta in carnales christianos spiritum Jhesu non habentes a subtilissimo“ spiritu Antychristi et efficacissimo ad decipiendum omnes eciam, si fieri potest [338a], 15 15 De ymaginibus a spiritu Antichristi in ecclesias inductis m. p. A (absc.). 30 20 Crucifix. Carnales homines a. m. p. A. 22 Ve de ymaginibus a. m. p. A. b erraverunt — propositum add. in marg. a. m. C. a potuerunt C. e lacrimas C. e circa C. corr. ex ipsos A; post corr. B. d f et C. g corr. ex adorabunt A; adorabunt B. h operare C. i in —omnes in 35 ras. B. k ita in ras. B; otissimo corr. nequissimo A; nequissimo D; alti- simo C. 1 Cf. Jerem. II, 13. 2 Thren. IV, 14—15. 3 Cf. Matth. XV, 13—14. 5 phrasis biblica; cf. II. Thess. II, 9. cf. ib. v. 10. Cf. Deut. XXXII, 17. 40
De imaginibus et aliis adinventionibus hominum. 239 diunt sibi cisternas, que non poteruntà continere aquasl, secundum quod de talibus in planctu Jeremie querulose proponitur2: »Er- raverunt" ceci in plateis, polluti sunt sanguine«; et tunc ad pro positum: »Cumque non possent intrare, tenuerunt lacinias' suas. Recedite polluti, clamaverunt eis, recedite, abite, nolite tangere; iurgati quippe sunt et conmoti dixerunt inter gentes: Non addet ultra, ut inhabitet in eis.« Quia aversi sunt a domino deo suo et quia non admittuntur ad noticiam et degustacionem dominici corporis propter ipsorum" vitam carnalem, tunce suas iustifica ciones secundum vias sui cordis et unusquisque penes suam 10 opinionem utpote doctrinas quasdam et adinvenciones et incerta opera hominum eligunt et sequuntur: ille sacras ymagines, quibus magnam virtutem tribuit, alius reliquias aliquas, que putat esse sanctorum, existens de ipsis omnino incertus, alii circa alia di- versa afficiuntur, ceci et duces cecorum, appreciantes plantaciones, quas nequaquam plantavit pater Jhesu celestis3, que omnia ex tremo veniunt ipsis in maximam decepcionem per operacionem sathane! nimis conpositam et subtilem, ut sic vindicentur hii, qui veritatem caritatis non receperunt, ut salvi fierent. Ideo mittet illos deus in operacionem erroris', ut credant mendacio omnes, 20 qui non credunt veritati, sed consenserunt iniquitati. Ve illis, qui recentes deos sibi conparant, quos non coluerunt patres nostri“, ve illis, qui adorant“ et colunt statuas sub colore iusticie et sanctitatis et magnificant ipsas in templis et predi- cant, in ipsis operacionem virtutis dei reponentes. Ve illis similis 25 ter, qui talia credunt et secuntur et suam ibi conantur iusticiam conparares. Que omnia sunt introducta in carnales christianos spiritum Jhesu non habentes a subtilissimo“ spiritu Antychristi et efficacissimo ad decipiendum omnes eciam, si fieri potest [338a], 15 15 De ymaginibus a spiritu Antichristi in ecclesias inductis m. p. A (absc.). 30 20 Crucifix. Carnales homines a. m. p. A. 22 Ve de ymaginibus a. m. p. A. b erraverunt — propositum add. in marg. a. m. C. a potuerunt C. e lacrimas C. e circa C. corr. ex ipsos A; post corr. B. d f et C. g corr. ex adorabunt A; adorabunt B. h operare C. i in —omnes in 35 ras. B. k ita in ras. B; otissimo corr. nequissimo A; nequissimo D; alti- simo C. 1 Cf. Jerem. II, 13. 2 Thren. IV, 14—15. 3 Cf. Matth. XV, 13—14. 5 phrasis biblica; cf. II. Thess. II, 9. cf. ib. v. 10. Cf. Deut. XXXII, 17. 40
Strana 240
240 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. VI, c. 7. et“ dei electos!, et multiplicata nimis pro eo, ut sic obnubilare tur' splendor et magestas in medio plebis christiane corporis pleni deitate“ et sanguinis Jhesu Christi et ut abducerentur populi rudes et seducibiles' ab eorum certissima salute ad incerta, a veritate ad fabulas2, a fonte vite ad laciniass, et a summa" reverencia et honore, amore et timore corporis Christi Jhesu pre sentis ad metuendum et stupendum mirandumque ficticia homi num et statuas et cetera huiusmodi sine vita, sicque nimis magna iniuria fieret domino Jhesu Christo et suo corpori, et ita con- 10 pararetur maior abhominacio in loco sancto desolacionis a spi- ritu" dei et domini Jhesu Christi“, et ital miro modo efficaci et nocivo iuge sacrificium de medio populi christiani auferetur', videlicet quoad usum et participacionem iugem vel frequentem Christi Jhesu corporis et sanguinis, que fit per manducacionem 15 sacramenti istius sacrosancti, secundum quod est de Antychristo et ipsius temporibus fiendum prophetatum, secundum quod scrip tum est Danielis XIm: »Et auferent iuge sacrificium et dabunt" abhominacionem in desolacionem et' inpii in testamentum simu labunt fraudulenter5.« Ve autem pseudoprophetis et pseudochristis, qui sunt struc tores et fautores huiusmodi abhominacionis et qui abstulerunt a plebibus iuge sacrificium. Hii sunt, qui converterunt" sua dorsa contra templum sancte trinitatis, id est corpus" Christi, et" converterunt se ad ortum solis, id est ad observancias quas- 25 dam hominum et adinvenciones incertas, de' quibus scriptum est Ezechielis VIII°6: »Et adhuc conversus videbis abhominaciones maiores hiis. Et introduxit me in atrium domus domini interius. Et ecce in hostio templi domini inter vestibulum et altare quasi viginti quinque viri dorsa habentes contra templa domini et 30 facies ad orientem et adorabant adortum solis. Et dixit ad me: — 19 Nota de ablacione sacramenti m. p. iugis sacrificii ablacio per yma gines a. m. p. A. a add. in marg. m. x. B; om. A, C. b corr. ex obnubilarentur A, B ; d divinitate D. e ita post corr. splendorem C. obnubilarent C. f seductibiles B. g lacrimas B. h et seq., sed del. A; 35 ex aducerentur B. k sancto seq., sed del. A. 1 ut seq. add. in i picticia C. et seq. B. m om. D. nras. seq. A. ° et — fraudulenter om. D. marg. m. x B. P convertunt C. q corporis C. 1 add. in marg. m.x B; om. A, C. s de — donatum et cum om; Tales ...seq. D. 1 Cf. Matth. XXIV, 24. 2 Cf. II. Tim. IV, 4. 3 Cf. Matth. XXIV, 15. 5 Ezech. VIII, 16—17. ibidem. 6 Cf. Dan. XI, 31. 5 20 40
240 Matthiae de Janov Regulae I. IV, art. VI, c. 7. et“ dei electos!, et multiplicata nimis pro eo, ut sic obnubilare tur' splendor et magestas in medio plebis christiane corporis pleni deitate“ et sanguinis Jhesu Christi et ut abducerentur populi rudes et seducibiles' ab eorum certissima salute ad incerta, a veritate ad fabulas2, a fonte vite ad laciniass, et a summa" reverencia et honore, amore et timore corporis Christi Jhesu pre sentis ad metuendum et stupendum mirandumque ficticia homi num et statuas et cetera huiusmodi sine vita, sicque nimis magna iniuria fieret domino Jhesu Christo et suo corpori, et ita con- 10 pararetur maior abhominacio in loco sancto desolacionis a spi- ritu" dei et domini Jhesu Christi“, et ital miro modo efficaci et nocivo iuge sacrificium de medio populi christiani auferetur', videlicet quoad usum et participacionem iugem vel frequentem Christi Jhesu corporis et sanguinis, que fit per manducacionem 15 sacramenti istius sacrosancti, secundum quod est de Antychristo et ipsius temporibus fiendum prophetatum, secundum quod scrip tum est Danielis XIm: »Et auferent iuge sacrificium et dabunt" abhominacionem in desolacionem et' inpii in testamentum simu labunt fraudulenter5.« Ve autem pseudoprophetis et pseudochristis, qui sunt struc tores et fautores huiusmodi abhominacionis et qui abstulerunt a plebibus iuge sacrificium. Hii sunt, qui converterunt" sua dorsa contra templum sancte trinitatis, id est corpus" Christi, et" converterunt se ad ortum solis, id est ad observancias quas- 25 dam hominum et adinvenciones incertas, de' quibus scriptum est Ezechielis VIII°6: »Et adhuc conversus videbis abhominaciones maiores hiis. Et introduxit me in atrium domus domini interius. Et ecce in hostio templi domini inter vestibulum et altare quasi viginti quinque viri dorsa habentes contra templa domini et 30 facies ad orientem et adorabant adortum solis. Et dixit ad me: — 19 Nota de ablacione sacramenti m. p. iugis sacrificii ablacio per yma gines a. m. p. A. a add. in marg. m. x. B; om. A, C. b corr. ex obnubilarentur A, B ; d divinitate D. e ita post corr. splendorem C. obnubilarent C. f seductibiles B. g lacrimas B. h et seq., sed del. A; 35 ex aducerentur B. k sancto seq., sed del. A. 1 ut seq. add. in i picticia C. et seq. B. m om. D. nras. seq. A. ° et — fraudulenter om. D. marg. m. x B. P convertunt C. q corporis C. 1 add. in marg. m.x B; om. A, C. s de — donatum et cum om; Tales ...seq. D. 1 Cf. Matth. XXIV, 24. 2 Cf. II. Tim. IV, 4. 3 Cf. Matth. XXIV, 15. 5 Ezech. VIII, 16—17. ibidem. 6 Cf. Dan. XI, 31. 5 20 40
Strana 241
De ablatione iugis sacrificii per adinventiones hominum. 241 Certe vidisti, filii hominis, numquid leve est hoc domui Juda, ut facerent abhominaciones istas, quas fecerunt hic, qui replentes terram iniquitate conversi sunt ad iritandum me. Et ecce ap plicant ramum ad nares' suas.« Isti etenim sunt, qui faciunt in populo christiano, quod se avertunt et' ipsi similiter a deo pleno sacramento, vita eterna" sibi inibi preparata' et donata', cum non habent' fortem et vivacem memoriam ipsius in medio eorum propter ipsorum salutem et gaudium locati), nec valde amant nec colunt digne neque habent arduum et moventem re spectum ad locum illum, ubi quiescit sanctum sacramentum, et vix vel modicum aliquando afficiuntur desiderio vel amore ad ipsum', sed ad ymagines lapideas vel ligneas aut! huiusmodi vel reliquias sanctorum seu indulgencias famatas, quia sunt splen- dida facta" in oculis eorum et per tales pseudoprophetas et pseudo christos celebri fama in publicis sermonibus ac solempniter 15 glorificata. Et" non potest esse argumentum evidencius' illius, puta quod non habent omnes tales spiritum Jhesul, quod patet a sensu con trario, quia omnes, qui spiritum Jhesu habent et eo ducuntur, illi habent fidelem et magnum respectum ad fontem emanacionis 20 spiritus Jhesu Christi, qui est corpus et sanguis Jhesu Christi. Habent igitur illi tales in magna siti crebrum accursum ad suum fontem vite et ad originem sui boni et suavissimi spiritus, sicut scriptum est2: »Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum, ita" desiderat anima mea ad deum fontem vivum.« Et iterum alia" 25 scriptura dicit3: »Haurietis aquas in gaudio de fontibus salva- toris' ets dicetis in illa die: Confitemini domino et invocate nomen eius, notas' facite in populis adinvenciones eius. Memen tote, quoniam" excelsum est nomen eius. Cantate domino, quo niam magnifice fecit, anuncciate hoc universe terre. Exulta et 30 lauda habitacio Syon, quia magnus in medio tui sanctus Israel.« 10 a nanes C. bom. C. C corr. ex ipso B; ipso A, C. d post corr. B; vitam eternam A, C. e ita B ; preparatum et donatum A, C. f et seq. A; om. B, C. g habentes D. h vocati D. om. C. k sed seq., sed del. A. n et — 35 factas C. I aut — splendida add. in marg. m. x B; om. A, C. m quia om. D. o evidencius — contrario add. in marg. m. x B; om. A, C. p ita— vivum om. D. q alia scriptura dicit om. D. rom. B. S et — u quia B. Syon, quia om. D. t rectas C. 1 Phrasis biblica; cf. ex. gr. Rom. VIII, 9. Is. XII, 3—6. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 2 Cf. Psalm. XLI, I. 3 40 16
De ablatione iugis sacrificii per adinventiones hominum. 241 Certe vidisti, filii hominis, numquid leve est hoc domui Juda, ut facerent abhominaciones istas, quas fecerunt hic, qui replentes terram iniquitate conversi sunt ad iritandum me. Et ecce ap plicant ramum ad nares' suas.« Isti etenim sunt, qui faciunt in populo christiano, quod se avertunt et' ipsi similiter a deo pleno sacramento, vita eterna" sibi inibi preparata' et donata', cum non habent' fortem et vivacem memoriam ipsius in medio eorum propter ipsorum salutem et gaudium locati), nec valde amant nec colunt digne neque habent arduum et moventem re spectum ad locum illum, ubi quiescit sanctum sacramentum, et vix vel modicum aliquando afficiuntur desiderio vel amore ad ipsum', sed ad ymagines lapideas vel ligneas aut! huiusmodi vel reliquias sanctorum seu indulgencias famatas, quia sunt splen- dida facta" in oculis eorum et per tales pseudoprophetas et pseudo christos celebri fama in publicis sermonibus ac solempniter 15 glorificata. Et" non potest esse argumentum evidencius' illius, puta quod non habent omnes tales spiritum Jhesul, quod patet a sensu con trario, quia omnes, qui spiritum Jhesu habent et eo ducuntur, illi habent fidelem et magnum respectum ad fontem emanacionis 20 spiritus Jhesu Christi, qui est corpus et sanguis Jhesu Christi. Habent igitur illi tales in magna siti crebrum accursum ad suum fontem vite et ad originem sui boni et suavissimi spiritus, sicut scriptum est2: »Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum, ita" desiderat anima mea ad deum fontem vivum.« Et iterum alia" 25 scriptura dicit3: »Haurietis aquas in gaudio de fontibus salva- toris' ets dicetis in illa die: Confitemini domino et invocate nomen eius, notas' facite in populis adinvenciones eius. Memen tote, quoniam" excelsum est nomen eius. Cantate domino, quo niam magnifice fecit, anuncciate hoc universe terre. Exulta et 30 lauda habitacio Syon, quia magnus in medio tui sanctus Israel.« 10 a nanes C. bom. C. C corr. ex ipso B; ipso A, C. d post corr. B; vitam eternam A, C. e ita B ; preparatum et donatum A, C. f et seq. A; om. B, C. g habentes D. h vocati D. om. C. k sed seq., sed del. A. n et — 35 factas C. I aut — splendida add. in marg. m. x B; om. A, C. m quia om. D. o evidencius — contrario add. in marg. m. x B; om. A, C. p ita— vivum om. D. q alia scriptura dicit om. D. rom. B. S et — u quia B. Syon, quia om. D. t rectas C. 1 Phrasis biblica; cf. ex. gr. Rom. VIII, 9. Is. XII, 3—6. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 2 Cf. Psalm. XLI, I. 3 40 16
Strana 242
242 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI. c. 7. Certissimum enim est cuilibet fideli christiano, quod hic et tali modo, puta in sacramento nostro deo pleno, corporaliter et proprie et supersubstancialiter, ida est valde substancialiter, est in medio nostrum, ut' paulo ante dictum est, magnus deus, magnus dominus, magnus‘ rex et magister, magnus Jhesus crucifixus. Est, inquam, fons vite in medio nostrum quasi in medio lignorum paradisi, qui irrigat ortum" plantacionum suaruml. Est lignum vite in medio paradisi sui racionalis filiorum hominum, quibus facit delicias, afferens ipsis 10 fructus XII per singulos menses, stans ex utraque parte fluminis splendidi et inpetuosi2, id est spiritus dei civitateme suam, id est plebem vel parochiam, totum letificantis et irrigantis, ita quod lignum vite, id est corpus Christi in sacramento, est in templo paratum et servatum in medio tocius plebis ex una parte flumi- 15 nis, unde emanat spiritus Jhesu, torrens voluptatis, potans quem- libet dignum et participantem3 in parochia circumquaque. Est insuper lignum vite ex alia parte fluminis, ubi fluminis inpetus est' terminatus', id est corpus Christi in omnibus digne fre quentantibus sacramentum christianis de parochia vel in plebe 20 deo digna. Et omnis plenitudo vite perpetue, sapiencie dei et virtutis atque spiritus dei suavis est in corpore Christi et san- guine per veritatem et substanciam in sacramento et" in medio templi existentis omnibus preparati, omnibus spiritum et vitam emanantis, quasi in capite plebis tocius, id est in Christo omni- 25 bus membris suis propinquo et coaptato, et ita est fons vite vel lignum vite [338b] ex una parte fluminis. Est eciam omnis vita perpetua et dei sapiencia et dei virtus et spiritus Jhesu in tota plebe circumquaque plantata et fundata et in singulis sanctis de plebe, qui de plenitudine unigeniti a patre continue accipiunt 30 graciam pro gracia! hauriuntque" sibi aquas vite de fontibus salvatoris' comeduntque fructus XII de ligno vite" et tamquam membra vera, secundum vitam et spiritum suo capiti ydonea, communicant continuantque et renovant" spiritum et vitam ma- a id — substancialiter om. C. ut— est om. D. C om. C. d deli- b e dei seq., sed del. A. f et C. g ter 35 ciarum seq. add. in marg. m. x B. i preparatim C. miatus A. h et in medio— est nocencius om. D. k corr. ex quare B; quare A; que est C. I fluminis seq., sed del. A. m hauriunt C. " rorant C. 1 Cf. Gen. II, 10 et Eccli. XXIV, 42. 2 Cf. Apoc. XXII, 2. 3 Cf. Psalm. 40 XXXV, 9. 3 Cf. Apoc. XXII, 2. Joann. I, 16. Cf. Isaiae XII, 3.
242 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI. c. 7. Certissimum enim est cuilibet fideli christiano, quod hic et tali modo, puta in sacramento nostro deo pleno, corporaliter et proprie et supersubstancialiter, ida est valde substancialiter, est in medio nostrum, ut' paulo ante dictum est, magnus deus, magnus dominus, magnus‘ rex et magister, magnus Jhesus crucifixus. Est, inquam, fons vite in medio nostrum quasi in medio lignorum paradisi, qui irrigat ortum" plantacionum suaruml. Est lignum vite in medio paradisi sui racionalis filiorum hominum, quibus facit delicias, afferens ipsis 10 fructus XII per singulos menses, stans ex utraque parte fluminis splendidi et inpetuosi2, id est spiritus dei civitateme suam, id est plebem vel parochiam, totum letificantis et irrigantis, ita quod lignum vite, id est corpus Christi in sacramento, est in templo paratum et servatum in medio tocius plebis ex una parte flumi- 15 nis, unde emanat spiritus Jhesu, torrens voluptatis, potans quem- libet dignum et participantem3 in parochia circumquaque. Est insuper lignum vite ex alia parte fluminis, ubi fluminis inpetus est' terminatus', id est corpus Christi in omnibus digne fre quentantibus sacramentum christianis de parochia vel in plebe 20 deo digna. Et omnis plenitudo vite perpetue, sapiencie dei et virtutis atque spiritus dei suavis est in corpore Christi et san- guine per veritatem et substanciam in sacramento et" in medio templi existentis omnibus preparati, omnibus spiritum et vitam emanantis, quasi in capite plebis tocius, id est in Christo omni- 25 bus membris suis propinquo et coaptato, et ita est fons vite vel lignum vite [338b] ex una parte fluminis. Est eciam omnis vita perpetua et dei sapiencia et dei virtus et spiritus Jhesu in tota plebe circumquaque plantata et fundata et in singulis sanctis de plebe, qui de plenitudine unigeniti a patre continue accipiunt 30 graciam pro gracia! hauriuntque" sibi aquas vite de fontibus salvatoris' comeduntque fructus XII de ligno vite" et tamquam membra vera, secundum vitam et spiritum suo capiti ydonea, communicant continuantque et renovant" spiritum et vitam ma- a id — substancialiter om. C. ut— est om. D. C om. C. d deli- b e dei seq., sed del. A. f et C. g ter 35 ciarum seq. add. in marg. m. x B. i preparatim C. miatus A. h et in medio— est nocencius om. D. k corr. ex quare B; quare A; que est C. I fluminis seq., sed del. A. m hauriunt C. " rorant C. 1 Cf. Gen. II, 10 et Eccli. XXIV, 42. 2 Cf. Apoc. XXII, 2. 3 Cf. Psalm. 40 XXXV, 9. 3 Cf. Apoc. XXII, 2. Joann. I, 16. Cf. Isaiae XII, 3.
Strana 243
De illis, qui non venerantur eucharist., sed adinventiones humanas. 243 nentem a suo communi capite sibi in sacramento sic aproximato et coaptato, per quod lignum vite est ex alia parte fluminis in isto mirabili et unico summe bono' altaris sacramento'. CAPITULUM OCTAVUMa. Propter quod non inmerito dictum est, quod omnes illi, qui spiritu Jhesu ducuntur, habent maximum respectum et fortem memoriam et vivaciter monentem ad corpus Christi et sanguinem sibi sic in sacramento conditum et preparatum, sicut homo siciens ad suum potum et esuriens ad suum panem et membra ad suum caput et estu afflictus ad suam 10 umbram, vulneratus ad suam potentem medicinam, debilis ad suam confortacionem, pauper ad divicias sibi preparatas et sic de omni desiderato ab hominibus vel desiderabili potest hic introduci. Et' ita eciam per oppositum argumentum evidens habent christiani, quod sint mortui et non habent spiritum Jhesu, 15 quibus alia aliqua sunt magnificata in conspectu ipsorum se cundum iudicium carnis vel mundi huius splendida et famosa, que sunt, ut plurimum, corporalia et recencia vel nova, que for titer sensum conmovent, vel ab hominibus magnis in mundo et gloriosis adinventa" et instituta, prout eciam simile fiebat a 20 Romanis quondam cesaribus et magnis et hodie aput gentiles possunt fieri, puta ea, que reges et inperatores vel episcopi et sacerdotes magni secundum iudicium incipiunt glorificare" et ce lebria esse diffamare atque in populum plebeium ea producunt celebranda cum magno apparatu, strepitu et splendore, tunc mox 25 talia populus plebeius similiter nimium magnificare et extollere incipit et valde in hoc conformarik, ipsis credere et ea venerari et adorare. Ita vulgus' Babylonicum eciam Bel statuam" eneam persuasi a sacerdotibus suis adorabant, ipsam deum reputantes. 5 5 [Nota] totum diligentissime (absc) A. 15 [De] ymaginibus; m. post. quod mortui sunt omnes christiani, qui habent ymagines et recencia ... (absc.) A. 28 De adoracione Bel m. p.; Beel, Draco a. m. p. A. a sibi — fluminis add. in marg. m. x B ; om. A, C. b boni C. c etc. d capitolum VIII. 6ti articuli in marg. A; rubr. C; c. septimum 35 seq. C. f eciam seq., sed del. A. g in- 6. a. rubr. B. e animum vel seq. C. iplebium C. k post corr. B; confirmari venta C. h glorificari C. m 1 corr. ex statuatum A. et seq. A, C; om. B. A, C. 30 1 3.
De illis, qui non venerantur eucharist., sed adinventiones humanas. 243 nentem a suo communi capite sibi in sacramento sic aproximato et coaptato, per quod lignum vite est ex alia parte fluminis in isto mirabili et unico summe bono' altaris sacramento'. CAPITULUM OCTAVUMa. Propter quod non inmerito dictum est, quod omnes illi, qui spiritu Jhesu ducuntur, habent maximum respectum et fortem memoriam et vivaciter monentem ad corpus Christi et sanguinem sibi sic in sacramento conditum et preparatum, sicut homo siciens ad suum potum et esuriens ad suum panem et membra ad suum caput et estu afflictus ad suam 10 umbram, vulneratus ad suam potentem medicinam, debilis ad suam confortacionem, pauper ad divicias sibi preparatas et sic de omni desiderato ab hominibus vel desiderabili potest hic introduci. Et' ita eciam per oppositum argumentum evidens habent christiani, quod sint mortui et non habent spiritum Jhesu, 15 quibus alia aliqua sunt magnificata in conspectu ipsorum se cundum iudicium carnis vel mundi huius splendida et famosa, que sunt, ut plurimum, corporalia et recencia vel nova, que for titer sensum conmovent, vel ab hominibus magnis in mundo et gloriosis adinventa" et instituta, prout eciam simile fiebat a 20 Romanis quondam cesaribus et magnis et hodie aput gentiles possunt fieri, puta ea, que reges et inperatores vel episcopi et sacerdotes magni secundum iudicium incipiunt glorificare" et ce lebria esse diffamare atque in populum plebeium ea producunt celebranda cum magno apparatu, strepitu et splendore, tunc mox 25 talia populus plebeius similiter nimium magnificare et extollere incipit et valde in hoc conformarik, ipsis credere et ea venerari et adorare. Ita vulgus' Babylonicum eciam Bel statuam" eneam persuasi a sacerdotibus suis adorabant, ipsam deum reputantes. 5 5 [Nota] totum diligentissime (absc) A. 15 [De] ymaginibus; m. post. quod mortui sunt omnes christiani, qui habent ymagines et recencia ... (absc.) A. 28 De adoracione Bel m. p.; Beel, Draco a. m. p. A. a sibi — fluminis add. in marg. m. x B ; om. A, C. b boni C. c etc. d capitolum VIII. 6ti articuli in marg. A; rubr. C; c. septimum 35 seq. C. f eciam seq., sed del. A. g in- 6. a. rubr. B. e animum vel seq. C. iplebium C. k post corr. B; confirmari venta C. h glorificari C. m 1 corr. ex statuatum A. et seq. A, C; om. B. A, C. 30 1 3.
Strana 244
244 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 8. Ita et hiidem postea et draconem terribilem pro deo suo colue- runt, a sacerdotibus et suis magnatis ea fieri perpendentesl. Nulla autem est racio, quare similia fieri non possint in populo chri- stiano, licet modo et forma alcius et subtilius a spiritibus ma lignis excogitata et inventa. Et quod est nocencius, ita accipit talia communis' populus, quidquid gloriosi eorum et magne opinionis homines huius mundi in ipsis adinveniunt et consues- cunt, quod postea non possunt ullo modo ab ipsis extirpari talia per multos predicatores et prophetas dei fideles eciam per in- 10 tervencionem mortis ipsorum et zelum domini perfidelem“. Et plus in plebeis operatur et ipsos movet persuasio et exemplum unius secundum mundum splendidi et famosi, quam decem sa cerdotes vel predicatores humiles propter Christum', simplices et fideles. Et ista omnia sunt evidencia argumenta illius, puta 15 quod hii, qui sunt' tales, habundant spiritu huius mundi et per consequens spiritu Antychristi, qui omne sublime videt, id est approbat et veneratur, et ipse est rex super omnes filios superbie, eth quod sunt desolati a spiritu Jhesu, qui omne illud', quod apud homines altum est, abhominabile reputat et solum' id, 20 quod se ipsum humiliat, accipit et exaltat iudicans omnia, non se cundum quod apparet, sed tantum" secundum" divinam veritatem. Unde hic est breviter advertendum, quod omnis, qui non habet spiritum Jhesu, quia' non abnegavit perfecte se ipsum, neque enimp potest, ideo neccesse" habet solum secundum iudi- 25 cium sensuum' carnis ets iudicium huius mundi omnia iudicare et reputare et i slta, que sunt magna et honorabilia in conspectu mundi, ea sola magnificare et ea, que sunt parva' et contempti- bilia in hoc mundo, ea parva" et indigna reputare. Et isti, qui sunt tales, quamdiu' sunt tales, sunt omnino inepti ad fidem 30 Jhesu crucifixi“. Sunt quoque' omnino inydonei" pertingere ad 35 20 Nota de indignis m. p. A. a possunt C. b om. D. C om. C. deita B, C; per del. A. e add. h et — g qui — superbie in marg. a. m. C. f om. C. in marg. m.x B. Jesu om. C; et — adhoc, puta quod in exordio cap. XIV. om. D. i sublime C. k reputant A, B. 1 quod seq., sed del. A, B. " secundum — m ras. A. o qui C. q est spiritum add. in marg. m.x B. p lin. superpos. C. seq., sed del. A. r add. in marg. m.x B; om. A, C. s et iudicium om. C. t u prava C. prava C. V quamdiu sunt tales add. in marg. a. m. C. nec seq. C. y om. C. corr. ex ydonei A, B; idonei C. 1 2 Cf. Matth. XVI, 24. Cf. Dan. XIV, 2, 22. x 40
244 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 8. Ita et hiidem postea et draconem terribilem pro deo suo colue- runt, a sacerdotibus et suis magnatis ea fieri perpendentesl. Nulla autem est racio, quare similia fieri non possint in populo chri- stiano, licet modo et forma alcius et subtilius a spiritibus ma lignis excogitata et inventa. Et quod est nocencius, ita accipit talia communis' populus, quidquid gloriosi eorum et magne opinionis homines huius mundi in ipsis adinveniunt et consues- cunt, quod postea non possunt ullo modo ab ipsis extirpari talia per multos predicatores et prophetas dei fideles eciam per in- 10 tervencionem mortis ipsorum et zelum domini perfidelem“. Et plus in plebeis operatur et ipsos movet persuasio et exemplum unius secundum mundum splendidi et famosi, quam decem sa cerdotes vel predicatores humiles propter Christum', simplices et fideles. Et ista omnia sunt evidencia argumenta illius, puta 15 quod hii, qui sunt' tales, habundant spiritu huius mundi et per consequens spiritu Antychristi, qui omne sublime videt, id est approbat et veneratur, et ipse est rex super omnes filios superbie, eth quod sunt desolati a spiritu Jhesu, qui omne illud', quod apud homines altum est, abhominabile reputat et solum' id, 20 quod se ipsum humiliat, accipit et exaltat iudicans omnia, non se cundum quod apparet, sed tantum" secundum" divinam veritatem. Unde hic est breviter advertendum, quod omnis, qui non habet spiritum Jhesu, quia' non abnegavit perfecte se ipsum, neque enimp potest, ideo neccesse" habet solum secundum iudi- 25 cium sensuum' carnis ets iudicium huius mundi omnia iudicare et reputare et i slta, que sunt magna et honorabilia in conspectu mundi, ea sola magnificare et ea, que sunt parva' et contempti- bilia in hoc mundo, ea parva" et indigna reputare. Et isti, qui sunt tales, quamdiu' sunt tales, sunt omnino inepti ad fidem 30 Jhesu crucifixi“. Sunt quoque' omnino inydonei" pertingere ad 35 20 Nota de indignis m. p. A. a possunt C. b om. D. C om. C. deita B, C; per del. A. e add. h et — g qui — superbie in marg. a. m. C. f om. C. in marg. m.x B. Jesu om. C; et — adhoc, puta quod in exordio cap. XIV. om. D. i sublime C. k reputant A, B. 1 quod seq., sed del. A, B. " secundum — m ras. A. o qui C. q est spiritum add. in marg. m.x B. p lin. superpos. C. seq., sed del. A. r add. in marg. m.x B; om. A, C. s et iudicium om. C. t u prava C. prava C. V quamdiu sunt tales add. in marg. a. m. C. nec seq. C. y om. C. corr. ex ydonei A, B; idonei C. 1 2 Cf. Matth. XVI, 24. Cf. Dan. XIV, 2, 22. x 40
Strana 245
Differentia inter verum christianum et amatorem mundi. 245 magnificenciam et honorem dignum et debitum corporis et san guinis Jhesu Christi in sacramento altaris, neque umquam tales sunt ydonei vel digni ad tractandum vel manducandum hoc di- vinum sacramentum et tunc omnino eciam non sunt digni vel ha- biles [ad] cottidie vel sepe frequentandum, quoniam ex neccessi- tate ipsis contingeret ex nimia familiaritate contemptus ipsius tre mendi Christi corporis et ex crebra frequentacione eius fastidium, quemadmodum est communiter videre in carnalibus sacerdotibus et clericis, campanatoribus vel similibus aliis quibuscumque, qui spiritu Jhesu non ducuntur. Qui vero habent spiritum Jhesu in se manentem, primum neccesse est ipsis se ipsos perfecte abnegarel et maxime quoad iudicium sensuum suorum et carnis et quoad iudicium huius mundi, et quasi in omnibus contrario modo se habere et iudi- care, quam se habet vel iudicat sensus carnis vel hic mundus. 15 Verbi gracia: mundus iudicat divites timendos et honorandos atque beatos fore, christianus verusa neccesse habet ipsos iudicare et habere miseros et aput deum et' aput vere virtuosos viros esse despectosd. Et mundus hic iudicat pauperes miseros [339a] et inhonorabiles, christianus autem pius secundum Christum ius 20 dicat beatos esse pauperes spiritu', quoniam ipsorum est regnum celorum2. Caro et mundus iudicat vitam delectatam et suavem presentem felicem et optimam et vitam' penitencium mestam et abstinentem putat gravem et duram. Et per“ oppositum ille, qui spiritu Jhesu ducitur christianus, iudicat vitam delicatam timi 25 dam et contagiosam et fugabilem et contrariam eius putat bonam et eligibilem. Et sic fere in" omnibus aliis ubique habent se' con- trario modo ista duo iudicia, spiritus Jhesu et carnis. Unde apo stolus3: »Caro concupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem"; hec enim duo sibi invicem contrariantur. Similiter iudis 30 cium dei et huius mundi; unde dominus4: »Quod hominibus altum est, abhominabile est aput deum.« Igitur illi soli, qui se sic perfecte abnegaverunt5 vel iam in nullo' secuntur iudicium carnis et mundi, sed solum et maxime iudicium sancti spiritus 5 10 c h a christianos veros C. b lin. superpos. A; in marg. add. m. x B; om. C. 35 necesse habet ipsos iudicare seq., sed del. A. deita C, del. A; add. m. p. in marg. B. e Jesu add. sup. lin. C. f mestam seq., sed del. A. g om. C. lin. superpos. A. add. in marg. A, B; om. C. k malo C. 1 Cf. Matth. XVI, 24. 2 Matth. V, 3. 3 Gal. V, 17. XVI, 15. Cf. Matth. XVI, 24. Cf. Lucae 40
Differentia inter verum christianum et amatorem mundi. 245 magnificenciam et honorem dignum et debitum corporis et san guinis Jhesu Christi in sacramento altaris, neque umquam tales sunt ydonei vel digni ad tractandum vel manducandum hoc di- vinum sacramentum et tunc omnino eciam non sunt digni vel ha- biles [ad] cottidie vel sepe frequentandum, quoniam ex neccessi- tate ipsis contingeret ex nimia familiaritate contemptus ipsius tre mendi Christi corporis et ex crebra frequentacione eius fastidium, quemadmodum est communiter videre in carnalibus sacerdotibus et clericis, campanatoribus vel similibus aliis quibuscumque, qui spiritu Jhesu non ducuntur. Qui vero habent spiritum Jhesu in se manentem, primum neccesse est ipsis se ipsos perfecte abnegarel et maxime quoad iudicium sensuum suorum et carnis et quoad iudicium huius mundi, et quasi in omnibus contrario modo se habere et iudi- care, quam se habet vel iudicat sensus carnis vel hic mundus. 15 Verbi gracia: mundus iudicat divites timendos et honorandos atque beatos fore, christianus verusa neccesse habet ipsos iudicare et habere miseros et aput deum et' aput vere virtuosos viros esse despectosd. Et mundus hic iudicat pauperes miseros [339a] et inhonorabiles, christianus autem pius secundum Christum ius 20 dicat beatos esse pauperes spiritu', quoniam ipsorum est regnum celorum2. Caro et mundus iudicat vitam delectatam et suavem presentem felicem et optimam et vitam' penitencium mestam et abstinentem putat gravem et duram. Et per“ oppositum ille, qui spiritu Jhesu ducitur christianus, iudicat vitam delicatam timi 25 dam et contagiosam et fugabilem et contrariam eius putat bonam et eligibilem. Et sic fere in" omnibus aliis ubique habent se' con- trario modo ista duo iudicia, spiritus Jhesu et carnis. Unde apo stolus3: »Caro concupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem"; hec enim duo sibi invicem contrariantur. Similiter iudis 30 cium dei et huius mundi; unde dominus4: »Quod hominibus altum est, abhominabile est aput deum.« Igitur illi soli, qui se sic perfecte abnegaverunt5 vel iam in nullo' secuntur iudicium carnis et mundi, sed solum et maxime iudicium sancti spiritus 5 10 c h a christianos veros C. b lin. superpos. A; in marg. add. m. x B; om. C. 35 necesse habet ipsos iudicare seq., sed del. A. deita C, del. A; add. m. p. in marg. B. e Jesu add. sup. lin. C. f mestam seq., sed del. A. g om. C. lin. superpos. A. add. in marg. A, B; om. C. k malo C. 1 Cf. Matth. XVI, 24. 2 Matth. V, 3. 3 Gal. V, 17. XVI, 15. Cf. Matth. XVI, 24. Cf. Lucae 40
Strana 246
246 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 9. inhabitantis, illi, inquam, sunt veri adoratores corporis et san- guinis Christi“ in' sacramento. Et illi habent magnum exercicium sibi preparatum sic a deo in hoc sacramento omni die se ipsos abnegandi et captivandi suum' intellectum in obsequium Christi1, cum omni die ibidem contrectantes parvissima, venerantur ma xima videntes et gustantes quasi quid corporale et contemptibile, adorant tamen summum deum et magestatem inmensam. Et ita de aliis infinitis, que possunt formari circa hoc, meditacionibus. CAPITULUM NONUM“. [IVl lam accedit quartum notabile superius assumptum ad declarandum et est de communione vele participacione omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, de qua los quitur David 2: »Participem me fac deus omnium timencium te et custodiencium mandata tua.« Que participacio potest considerari 15 dupliciter: uno modo, quo participamur omnes a deo bona sua per Jhesum Christum, dominum nostrum, alio modo, quo bo- norum nostrorum participamur invicem vel communicamus in- vicem in caritate. ['l Prima istarum est causa totalis secunde et' secunda com 20 munio imitatur primam. Unde Aristoteles3: »Bonum quanto communius, tanto' divinius,« id est quanto aliquod bonum in plures communicatur, tanto est similius divine communicacioni, que est valde generalis et communis. Ista igitur utraque com municacio et principaliter prima potest accipi vel intelligih tri- 25 pliciter fieri: primo generali influxu ad omnes equaliter, secundo per singularem applicacionem ad quemlibet specialiter, tercio ex pacto vel institucione alicuius ordinis condicionaliter, id est cum condicione, verbi gracia4: »Si volueritis et audieritis' me', 10 30 2 Nota m. p. A. 10 Nota totum diligentissime (absc) A. 15 Duo bona m. p. A. 25 Triplex communicacio m. p. A. a ita B; om. A, C. b post corr. A. c corr. ex suumm A, B. d capi- e et C. tolum IXm 6i articuli in marg. A; rubr. C; c. VIII. 6i a rubr. B. 35 f lin. superpos. m. p C. g corr. in marg. A; in ras. B. h intelligitur C. quelibet C. k audierietis A. 1 om. C. 1 Cf. II. Cor. X, 5. 2 Cf. Psalmi CXVIII, 63. 3 Cf. Aristotelis Ethica Isaiae I, 19. Nicomachaea (ed. Bas. 1582) p. 50; vide supra p. 171.
246 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 9. inhabitantis, illi, inquam, sunt veri adoratores corporis et san- guinis Christi“ in' sacramento. Et illi habent magnum exercicium sibi preparatum sic a deo in hoc sacramento omni die se ipsos abnegandi et captivandi suum' intellectum in obsequium Christi1, cum omni die ibidem contrectantes parvissima, venerantur ma xima videntes et gustantes quasi quid corporale et contemptibile, adorant tamen summum deum et magestatem inmensam. Et ita de aliis infinitis, que possunt formari circa hoc, meditacionibus. CAPITULUM NONUM“. [IVl lam accedit quartum notabile superius assumptum ad declarandum et est de communione vele participacione omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, de qua los quitur David 2: »Participem me fac deus omnium timencium te et custodiencium mandata tua.« Que participacio potest considerari 15 dupliciter: uno modo, quo participamur omnes a deo bona sua per Jhesum Christum, dominum nostrum, alio modo, quo bo- norum nostrorum participamur invicem vel communicamus in- vicem in caritate. ['l Prima istarum est causa totalis secunde et' secunda com 20 munio imitatur primam. Unde Aristoteles3: »Bonum quanto communius, tanto' divinius,« id est quanto aliquod bonum in plures communicatur, tanto est similius divine communicacioni, que est valde generalis et communis. Ista igitur utraque com municacio et principaliter prima potest accipi vel intelligih tri- 25 pliciter fieri: primo generali influxu ad omnes equaliter, secundo per singularem applicacionem ad quemlibet specialiter, tercio ex pacto vel institucione alicuius ordinis condicionaliter, id est cum condicione, verbi gracia4: »Si volueritis et audieritis' me', 10 30 2 Nota m. p. A. 10 Nota totum diligentissime (absc) A. 15 Duo bona m. p. A. 25 Triplex communicacio m. p. A. a ita B; om. A, C. b post corr. A. c corr. ex suumm A, B. d capi- e et C. tolum IXm 6i articuli in marg. A; rubr. C; c. VIII. 6i a rubr. B. 35 f lin. superpos. m. p C. g corr. in marg. A; in ras. B. h intelligitur C. quelibet C. k audierietis A. 1 om. C. 1 Cf. II. Cor. X, 5. 2 Cf. Psalmi CXVIII, 63. 3 Cf. Aristotelis Ethica Isaiae I, 19. Nicomachaea (ed. Bas. 1582) p. 50; vide supra p. 171.
Strana 247
De triplici communicatione. 247 bona terre comedetis.« Communicacio igitur divine bonitatis primo modo accepta est ad omnes homines; propter quam" dictum est!: »Qui vult omnes homines salvos fieri et neminem vult perire,« et Petrus2: »In veritate comperi, quod non est personarum accepcio» aput dominum', sed in omni gente, qui facit iusticiam, acceptus est illi,« et alia scriptura dicit3: »Diligis enim omnia, que sunt, et nichil eorum odisti, que fecisti.« [21 Secundus modus communicandi est cum condicione vel eleccione ex utraque parte, scilicet dantis et accipientis, et iste solum est bonorum gratuitorum et solum hominum vel 10 creaturarum habencium liberam voluntatem; et iste similiter est multum generalis, scilicet omnibus hominibus. Exem pli gracia: licet deus summe communicativus sue gracie sit pa ratus et sufficiens omnibus hominibus dare suam graciam, tamen eandem non largitur, nisi volentibus et“ ipsam digne inquirenti bus et in veritate; et inde dictum est 4: »Petite et accipietis, querite et invenietis, pulsate et aperietur vobis. Omnis enim, qui petit, accipit etc.« Et in' isto modo communicatur homini' cuilibet gra- cia secundum magis“ et minus, id est secundum quod homo habet maiorem voluntatem et conatum ad accipiendum vel minorem, 20 vel secundum quod magis querit graciam et se ipsum preparat ydoneum et capacem vel secundum quod minus; propter istud dicitur': »Mensura, qua mensi fueritis, remecietur vobis.« ['l Tercius modus communicacionis bonitatis divine homini- bus et gracie est restrictus ad certas condiciones et ritus, 25 qui est cum pacto speciali vel quasi convencione dei cum homi- nibus, qui tangitur in parabola, que dicit6: »Simile est regnum celorum homini patri familias, qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam; convencione autem facta ex denario diurno misit illos in vineam suam etc.« Sic deus graciam suam 30 influit et dat hominibus ex pacto vel statuto in sacramentis et per sacramenta. Verbi gracia: de gracia baptismali dicit Chri- stus': »Nisi quis renatus' fuerit denuo, non potest videre regnum dei.« Et de gracia penitencie dicits: »Nisi penitenciam egeritis, 15 a quod C. b corr. per ras. A, B. deum C. d om. C. e add. 35 g maius C. h quod seq. C. in marg. m. x B; om. A, C. f bonum C. i vel C. k verbi gracia om.; ut seq. C. I ita B, C; natus post corr. A. 1 Cf. I. Tim. II, 4. 2 Actuum X, 34. 3 Cf. Sap. XI, 26. Matth. 5 Cf. Matth. XX, I sq. VII, 7—8. Cf. ib. v. 2. Joann. III, 3. Luc. XIII, 5. 40
De triplici communicatione. 247 bona terre comedetis.« Communicacio igitur divine bonitatis primo modo accepta est ad omnes homines; propter quam" dictum est!: »Qui vult omnes homines salvos fieri et neminem vult perire,« et Petrus2: »In veritate comperi, quod non est personarum accepcio» aput dominum', sed in omni gente, qui facit iusticiam, acceptus est illi,« et alia scriptura dicit3: »Diligis enim omnia, que sunt, et nichil eorum odisti, que fecisti.« [21 Secundus modus communicandi est cum condicione vel eleccione ex utraque parte, scilicet dantis et accipientis, et iste solum est bonorum gratuitorum et solum hominum vel 10 creaturarum habencium liberam voluntatem; et iste similiter est multum generalis, scilicet omnibus hominibus. Exem pli gracia: licet deus summe communicativus sue gracie sit pa ratus et sufficiens omnibus hominibus dare suam graciam, tamen eandem non largitur, nisi volentibus et“ ipsam digne inquirenti bus et in veritate; et inde dictum est 4: »Petite et accipietis, querite et invenietis, pulsate et aperietur vobis. Omnis enim, qui petit, accipit etc.« Et in' isto modo communicatur homini' cuilibet gra- cia secundum magis“ et minus, id est secundum quod homo habet maiorem voluntatem et conatum ad accipiendum vel minorem, 20 vel secundum quod magis querit graciam et se ipsum preparat ydoneum et capacem vel secundum quod minus; propter istud dicitur': »Mensura, qua mensi fueritis, remecietur vobis.« ['l Tercius modus communicacionis bonitatis divine homini- bus et gracie est restrictus ad certas condiciones et ritus, 25 qui est cum pacto speciali vel quasi convencione dei cum homi- nibus, qui tangitur in parabola, que dicit6: »Simile est regnum celorum homini patri familias, qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam; convencione autem facta ex denario diurno misit illos in vineam suam etc.« Sic deus graciam suam 30 influit et dat hominibus ex pacto vel statuto in sacramentis et per sacramenta. Verbi gracia: de gracia baptismali dicit Chri- stus': »Nisi quis renatus' fuerit denuo, non potest videre regnum dei.« Et de gracia penitencie dicits: »Nisi penitenciam egeritis, 15 a quod C. b corr. per ras. A, B. deum C. d om. C. e add. 35 g maius C. h quod seq. C. in marg. m. x B; om. A, C. f bonum C. i vel C. k verbi gracia om.; ut seq. C. I ita B, C; natus post corr. A. 1 Cf. I. Tim. II, 4. 2 Actuum X, 34. 3 Cf. Sap. XI, 26. Matth. 5 Cf. Matth. XX, I sq. VII, 7—8. Cf. ib. v. 2. Joann. III, 3. Luc. XIII, 5. 40
Strana 248
248 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 9. omnes simul peribitis.« De gracia autem eukaristie dicit iterum!: »Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius san- guinem, non habebitis vitam in vobis.« Sic igitur ex hiis“ col- ligitur, quod istud pactum dei cum homine ita est firmatum et debet rite ab homine observari, quod de lege communi quandocumque' rite et debite [339b] sumit quis sacramentum aliquod ecclesie observatis hiis, que sunt in pacto, semper in violabiliter et" indubitanter accipit graciam, quam continet sa- cramentum, et nullus e contra accipit graciam sacramenti negli- 10 gens vel non curans aut contempnens rite et debite suscipere sacramentum. Verbi gracia: sicude omnis sumendo iuste sacra- mentum baptismi simul accipit graciam baptismalem, ita negli- gens vel non curans aut renuens accipere baptismum, nullus accipit graciam baptismalem, sed neque potest. Ita eciam sen 15 ciendum' est de quolibet alio sacramento ecclesie et per con- sequens et de sacramento sacre eucaristie, sic videlicet, quod omnis" iuste et digne sumens sacramentum altaris certus est, quod sumit corpus Christi ex pacto dei et domini Jhesu infal- libili, et omnis voluntarie negligens vel non curans aut renuens 20 pro aliqua levi causa sumere sacramentum altaris certus est ite rum ex pacto et lege communi, quod non sumit corpus Christi aut graciam illius sacramenti. Si tamen huiusmodi sic in missa et sine mortali peccato sumit unam graciam aliquam ex gene- rali dei influencia secundum primum modum communicacionis, 25 vel si habet' bonam voluntatem et conatur adesse' particeps gracie, vel applicat se fideliter desiderio ad manducacionem sa- cerdotis, quia est presens in missa, accipit iterum aliquam gra- ciam secundum mensuram fidei et devocionis penes modum secundum predictum, quo operatur deus velle et perficere pro 30 bona voluntate2, et quo nichil bonum est irremuneratum. Ita eciam est dicendum de communicacione sanctorum ad invicem in bonis mutuis; inpii etenim non habent participium aliquod cum bonis, quamdiu sunt tales. [1l Primo enim modo similiter omnes sancti habent participium vel communionem 35 24 Nota de sumpcione spirituali m. p. A. a illis C. b per A. C ita A; quamcunque post corr. B; quantum- e sic C. f sciendum C, g corr. ex omnes A, B. cumque C. d in seq. A. h mensa seq., sed del. C. k adesse corr. esse C. veram seq., sed del. C. participatum C. 40 Joann. VI, 54. 2 Cf. Philip. II, 13.
248 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 9. omnes simul peribitis.« De gracia autem eukaristie dicit iterum!: »Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius san- guinem, non habebitis vitam in vobis.« Sic igitur ex hiis“ col- ligitur, quod istud pactum dei cum homine ita est firmatum et debet rite ab homine observari, quod de lege communi quandocumque' rite et debite [339b] sumit quis sacramentum aliquod ecclesie observatis hiis, que sunt in pacto, semper in violabiliter et" indubitanter accipit graciam, quam continet sa- cramentum, et nullus e contra accipit graciam sacramenti negli- 10 gens vel non curans aut contempnens rite et debite suscipere sacramentum. Verbi gracia: sicude omnis sumendo iuste sacra- mentum baptismi simul accipit graciam baptismalem, ita negli- gens vel non curans aut renuens accipere baptismum, nullus accipit graciam baptismalem, sed neque potest. Ita eciam sen 15 ciendum' est de quolibet alio sacramento ecclesie et per con- sequens et de sacramento sacre eucaristie, sic videlicet, quod omnis" iuste et digne sumens sacramentum altaris certus est, quod sumit corpus Christi ex pacto dei et domini Jhesu infal- libili, et omnis voluntarie negligens vel non curans aut renuens 20 pro aliqua levi causa sumere sacramentum altaris certus est ite rum ex pacto et lege communi, quod non sumit corpus Christi aut graciam illius sacramenti. Si tamen huiusmodi sic in missa et sine mortali peccato sumit unam graciam aliquam ex gene- rali dei influencia secundum primum modum communicacionis, 25 vel si habet' bonam voluntatem et conatur adesse' particeps gracie, vel applicat se fideliter desiderio ad manducacionem sa- cerdotis, quia est presens in missa, accipit iterum aliquam gra- ciam secundum mensuram fidei et devocionis penes modum secundum predictum, quo operatur deus velle et perficere pro 30 bona voluntate2, et quo nichil bonum est irremuneratum. Ita eciam est dicendum de communicacione sanctorum ad invicem in bonis mutuis; inpii etenim non habent participium aliquod cum bonis, quamdiu sunt tales. [1l Primo enim modo similiter omnes sancti habent participium vel communionem 35 24 Nota de sumpcione spirituali m. p. A. a illis C. b per A. C ita A; quamcunque post corr. B; quantum- e sic C. f sciendum C, g corr. ex omnes A, B. cumque C. d in seq. A. h mensa seq., sed del. C. k adesse corr. esse C. veram seq., sed del. C. participatum C. 40 Joann. VI, 54. 2 Cf. Philip. II, 13.
Strana 249
Bona, quae fiunt in ecclesia, triplici modo participantur. 249 omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, et cuiuslibet christiani sancti bonum salubre est omnibus vela utile et omnium bo- norum merita sunt utilia cuilibet sancto christiano eciam novis simo et in purgatorio existenti propter communem vitam et spiritum' vel unitatem mistici corporis Christi seu propter fidem, spem et caritatem communes in omnibus, sed modo generali vel per influenciam gracie generalem. [2] Secundo vero modo predicto tunc cum prima communione cum hoc magis sumus participes illorum sanctorum, ad quos nos applicamus“ aliquo merito, desiderio vel labore, vel qui ad nos applicante modo 10 singulari suam affeccionem bonam et merita sua. [3] Sed tercio modo adhuc magis et intensius participatur' bonis sanctorum et meritis, puta si ipsis obedimus humiliter et grate illud ipsis facimus et pro ipsis, ad quod sumus ex aliquo pacto vel alias voluntario promisso et voto obligati. Isti autem' tres modi com 15 municacionis bonorum habent se ad invicem secundum maius et minus vel secundum intensius et remissius; propter quod eciam possunt bene gradus appelari, quia in primo modo, puta per generalem influenciam, bonum remisse participatur, sed in secundo modo magis in speciali intensius habetur et includitur 20 in hoc secundo participacio tota primi modi, utpote intensionis gradus primus in secundo. Sed tercio modo intensissime' vel habundantissime ceteris paribus bonum participatur, quia tercius includit ambos precedentes. Exempli gracia: pater familias aliquis sollicitus de sua domo 25 strennue et munifice providet vel procurat toti sue domui bonum et utile, utpote iumentis' et' altilibus et hominibus, servis et filiis. Et hoc bono communi stante et participato in omnesm, specialiter de honesto et utili providet familie seu hominibus illud se cundum mensuram et capacitatem cuiuslibet, vel secundum quod 30 quilibet suus familiaris ex sua libera voluntate ad hoc se ex- hibet idoneum et meritorium, et cum ista ordinacione vel pro curacione tali conmensurata cuiuslibet facultati et" statui, vel secundum quod se quilibet applicat ad assequendum bonum 1 De participio m. p. A. a est seq., sed del. A. b existentis omn. cod. uni seq., sed del. A. d ita A ; applicamur B, C. e post corr. B; applicat A, C. f ita B, C; participamur post corr. A. g sunt C. h add. in marg. A; om. B. i ita C; k corr. ex in mentis A; inmentis B. ita B; post corr. B; intentissime A. vel C. m ita C; annis A, B. om. A, C. n 35 40
Bona, quae fiunt in ecclesia, triplici modo participantur. 249 omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, et cuiuslibet christiani sancti bonum salubre est omnibus vela utile et omnium bo- norum merita sunt utilia cuilibet sancto christiano eciam novis simo et in purgatorio existenti propter communem vitam et spiritum' vel unitatem mistici corporis Christi seu propter fidem, spem et caritatem communes in omnibus, sed modo generali vel per influenciam gracie generalem. [2] Secundo vero modo predicto tunc cum prima communione cum hoc magis sumus participes illorum sanctorum, ad quos nos applicamus“ aliquo merito, desiderio vel labore, vel qui ad nos applicante modo 10 singulari suam affeccionem bonam et merita sua. [3] Sed tercio modo adhuc magis et intensius participatur' bonis sanctorum et meritis, puta si ipsis obedimus humiliter et grate illud ipsis facimus et pro ipsis, ad quod sumus ex aliquo pacto vel alias voluntario promisso et voto obligati. Isti autem' tres modi com 15 municacionis bonorum habent se ad invicem secundum maius et minus vel secundum intensius et remissius; propter quod eciam possunt bene gradus appelari, quia in primo modo, puta per generalem influenciam, bonum remisse participatur, sed in secundo modo magis in speciali intensius habetur et includitur 20 in hoc secundo participacio tota primi modi, utpote intensionis gradus primus in secundo. Sed tercio modo intensissime' vel habundantissime ceteris paribus bonum participatur, quia tercius includit ambos precedentes. Exempli gracia: pater familias aliquis sollicitus de sua domo 25 strennue et munifice providet vel procurat toti sue domui bonum et utile, utpote iumentis' et' altilibus et hominibus, servis et filiis. Et hoc bono communi stante et participato in omnesm, specialiter de honesto et utili providet familie seu hominibus illud se cundum mensuram et capacitatem cuiuslibet, vel secundum quod 30 quilibet suus familiaris ex sua libera voluntate ad hoc se ex- hibet idoneum et meritorium, et cum ista ordinacione vel pro curacione tali conmensurata cuiuslibet facultati et" statui, vel secundum quod se quilibet applicat ad assequendum bonum 1 De participio m. p. A. a est seq., sed del. A. b existentis omn. cod. uni seq., sed del. A. d ita A ; applicamur B, C. e post corr. B; applicat A, C. f ita B, C; participamur post corr. A. g sunt C. h add. in marg. A; om. B. i ita C; k corr. ex in mentis A; inmentis B. ita B; post corr. B; intentissime A. vel C. m ita C; annis A, B. om. A, C. n 35 40
Strana 250
250 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 9. commune contrahendum pro se ipso, habet pater familias aliqua mandata singularia vel pacta cum suis, quos regit“ et quibus intendit bonum facere, ita quod quicumque ex familia illud man- datum exequitur vel statutum in sua domo fieri pro“ aliis, mox ex pacto certo accipit bonum pro sua obediencia vel labore ultra alios, et qui non curat illud facere de familia ipsius, non ac cipit illud privilegiatum et singulare, quamvis non privetur a bono suo primo modo et secundo proviso sibi a suo domino in communi. Ita deus, fons et origo omnium bonorum, dat omnibus suis creaturis esse et vivere penes primum modum et cum hoc" dat in speciali racionabilibus' creaturis bona gratuita sine accepcione personaruml secundum applicacionem et dignam conversionem ad se ipsum uniuscuiusque hominis, mensurans cuilibet bonum 15 suum secundum mensuram eius' fidei ad se et bone voluntatis. Et cum illis duobus generalibus influenciis bonorum constituit et posuit hominibus quedam“ pacta" certa et ordinaciones optimas hominibus et congruentissimas ad salvandum, quales non pos sint per sensum hominum vel angelorum ita' utiles et ita con- 20 venientes [340 a] statui presenti et saluti hominum inveniri vel excogitari, et quales dei virtus et dei sapiencia atque potencia inmensa ipsa sola potuit invenire, statuere et perficere ad sal- vandum homines in vita hac et eterna. Ille vero ordinaciones dei et pacta singulariter, et quantum pertinent ad propositum, 25 scilicet de crebra vulgi christiani communione, sunt ecclesie sacra menta. Et ut paulo ante dixeram, merito ea pactum dei cum hominibus aut pacta appello, quia pacto etm statuto firmatum est, puta quod quicumque voluerit accipere graciam, quam sacramentum aliquod continet, neccesse habet digne et humiliter 30 preparatus accipere illud sacramentum et si sic, tunc certus est“ de accepta gracia ex pacto dei et promisso, quod mutari vel fallere non potest, et si rennuit' aut sponte negligit sacramentum, ne- quaquam accipit graciam, quam continet illud sacramentum, nichilominus tamen deus est liber semper dandi graciam, quando 5 10 35 40 a gerit C. b del. B. C pre post corr. B. dom. C. C racionalibus A. feiusdem C. g quedam— optimas add. in marg. m. x B. h corr. ex pcta A ; corr. ex peccata m. s. XVI. C. possunt B. k ras. B. pertinet C. m post ° corr. ex renuunt A. P quam continet illud corr. B ; in A, C. " ras. B. sacramentum seq. C. 1 Phrasis biblica.
250 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 9. commune contrahendum pro se ipso, habet pater familias aliqua mandata singularia vel pacta cum suis, quos regit“ et quibus intendit bonum facere, ita quod quicumque ex familia illud man- datum exequitur vel statutum in sua domo fieri pro“ aliis, mox ex pacto certo accipit bonum pro sua obediencia vel labore ultra alios, et qui non curat illud facere de familia ipsius, non ac cipit illud privilegiatum et singulare, quamvis non privetur a bono suo primo modo et secundo proviso sibi a suo domino in communi. Ita deus, fons et origo omnium bonorum, dat omnibus suis creaturis esse et vivere penes primum modum et cum hoc" dat in speciali racionabilibus' creaturis bona gratuita sine accepcione personaruml secundum applicacionem et dignam conversionem ad se ipsum uniuscuiusque hominis, mensurans cuilibet bonum 15 suum secundum mensuram eius' fidei ad se et bone voluntatis. Et cum illis duobus generalibus influenciis bonorum constituit et posuit hominibus quedam“ pacta" certa et ordinaciones optimas hominibus et congruentissimas ad salvandum, quales non pos sint per sensum hominum vel angelorum ita' utiles et ita con- 20 venientes [340 a] statui presenti et saluti hominum inveniri vel excogitari, et quales dei virtus et dei sapiencia atque potencia inmensa ipsa sola potuit invenire, statuere et perficere ad sal- vandum homines in vita hac et eterna. Ille vero ordinaciones dei et pacta singulariter, et quantum pertinent ad propositum, 25 scilicet de crebra vulgi christiani communione, sunt ecclesie sacra menta. Et ut paulo ante dixeram, merito ea pactum dei cum hominibus aut pacta appello, quia pacto etm statuto firmatum est, puta quod quicumque voluerit accipere graciam, quam sacramentum aliquod continet, neccesse habet digne et humiliter 30 preparatus accipere illud sacramentum et si sic, tunc certus est“ de accepta gracia ex pacto dei et promisso, quod mutari vel fallere non potest, et si rennuit' aut sponte negligit sacramentum, ne- quaquam accipit graciam, quam continet illud sacramentum, nichilominus tamen deus est liber semper dandi graciam, quando 5 10 35 40 a gerit C. b del. B. C pre post corr. B. dom. C. C racionalibus A. feiusdem C. g quedam— optimas add. in marg. m. x B. h corr. ex pcta A ; corr. ex peccata m. s. XVI. C. possunt B. k ras. B. pertinet C. m post ° corr. ex renuunt A. P quam continet illud corr. B ; in A, C. " ras. B. sacramentum seq. C. 1 Phrasis biblica.
Strana 251
Omnis, qui vult accipere gratiam, debet se convertere ad deum. 251 vult, et cui vult, eandem vel similem, quam sacramentum continet, non tamen facit stante lege communi et pacto et maxime [illis], qui alias possent, si vellent, sed frivoli vel propter res et excusa- ciones fatuas et frivolas negligunt vel non curant accipere eccle- sie sacramentum. CAPITULUM DECIMUM. Ex quibus colligitur, quod, quamvis deus dat omnibus et paratus est" dare suam graciam, tamen homo duo habet facere ad hoc, ut accipiat graciam a deo, primo, ut digne se applicet et requirat vel convertature ad dominum deum suum digne, id 10 est toto corde, ad dantem graciam, secundo ut faciat ea et teneat, que deus de communi lege et singulari ordinavit et pactavit pro illis, qui volunt graciam hanc vel illam adipisci. Quod si forte homo cupiat graciam aliquam assequi, utpote manducacionems vel fruicionem corporis et sanguinis Jhesu 15 Christi, et ad hoc se ipsum appliceth et preparet veluti ad sacram missam veniendo et astando, non curet tamen vel negligat vel ex ignorancia sua crassa vel ex vita tepida et deside aut alias in levitate renuat accipere sacramentum de altari propter causas suas, non ex iusta racione adinventas, ille homo non accipit 20 corpus Christi spiritualiter neque graciam, quam continet illud corporis et sanguinis Christi sacramentum, et hoc de lege com muni et statuto dei, nisi forte ex occursu gracie dei speciali, quod excluditur per hoc, quod talis sine causa racionabili non curat venire ad cenam sui patris' familias invitatusl. Et si asses 25 quitur ibidem in missa meritum vel devocionem aut cetera, hoc erit" una gracia alia, primo vel secundo modis acquisita, et erit participacio aliqua forte corporis Christi tenuis magis et remissa, non autem manducacio corporis Christi propria, prout est in sumendo sacramentum sacrosanctum, ac similis illi, qui participat 30 7 Nota totum diligentissime A. 8 Nota de dacione m. p. A. a post corr. B. b vel C. capitolum X. 6i articuli in marg. A; c rubr. C; c. IX. 6i a. rubr. B. d ita C; sit A, B. e convertat C. f lin. superpos. A; om. B, C. g ex manducacione et fruicione ita C. h corr. 35 om. C; et seq., sed del. A, B; nec k ex applicat A. i de fide ficta C. patri A. m ex C. seq. C. Cf. Matth. XXII, 3 sq.
Omnis, qui vult accipere gratiam, debet se convertere ad deum. 251 vult, et cui vult, eandem vel similem, quam sacramentum continet, non tamen facit stante lege communi et pacto et maxime [illis], qui alias possent, si vellent, sed frivoli vel propter res et excusa- ciones fatuas et frivolas negligunt vel non curant accipere eccle- sie sacramentum. CAPITULUM DECIMUM. Ex quibus colligitur, quod, quamvis deus dat omnibus et paratus est" dare suam graciam, tamen homo duo habet facere ad hoc, ut accipiat graciam a deo, primo, ut digne se applicet et requirat vel convertature ad dominum deum suum digne, id 10 est toto corde, ad dantem graciam, secundo ut faciat ea et teneat, que deus de communi lege et singulari ordinavit et pactavit pro illis, qui volunt graciam hanc vel illam adipisci. Quod si forte homo cupiat graciam aliquam assequi, utpote manducacionems vel fruicionem corporis et sanguinis Jhesu 15 Christi, et ad hoc se ipsum appliceth et preparet veluti ad sacram missam veniendo et astando, non curet tamen vel negligat vel ex ignorancia sua crassa vel ex vita tepida et deside aut alias in levitate renuat accipere sacramentum de altari propter causas suas, non ex iusta racione adinventas, ille homo non accipit 20 corpus Christi spiritualiter neque graciam, quam continet illud corporis et sanguinis Christi sacramentum, et hoc de lege com muni et statuto dei, nisi forte ex occursu gracie dei speciali, quod excluditur per hoc, quod talis sine causa racionabili non curat venire ad cenam sui patris' familias invitatusl. Et si asses 25 quitur ibidem in missa meritum vel devocionem aut cetera, hoc erit" una gracia alia, primo vel secundo modis acquisita, et erit participacio aliqua forte corporis Christi tenuis magis et remissa, non autem manducacio corporis Christi propria, prout est in sumendo sacramentum sacrosanctum, ac similis illi, qui participat 30 7 Nota totum diligentissime A. 8 Nota de dacione m. p. A. a post corr. B. b vel C. capitolum X. 6i articuli in marg. A; c rubr. C; c. IX. 6i a. rubr. B. d ita C; sit A, B. e convertat C. f lin. superpos. A; om. B, C. g ex manducacione et fruicione ita C. h corr. 35 om. C; et seq., sed del. A, B; nec k ex applicat A. i de fide ficta C. patri A. m ex C. seq. C. Cf. Matth. XXII, 3 sq.
Strana 252
252 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 10. odorem de pomo, sed pomum in sua substanciali dulcedine non degustansa, vel accipiens lumen solis, existens remotus et alienus ipsi soli. Quod si quispiam velit contendere dicens, quod utique illa participacio gracie astantis' in missa sit spiritualis manducacio dominici corporis, et tunc dico, quod est incerta vel non est ita certa et efficax, sicud illius, qui digne manducat sacra mentum, et quia est remissa et in generali, et quia non est ex pacto dei et ecclesie, et quia eandem graciam vel devocionem 10 ubique strennuus orator potest assequi et“ semper, ita in vesperis, sicut in missa, ita in domo, sicut in ecclesia, vel ita de vespere, sicut manes. Quod si non amplius esset manducacio corporis in sacramento Christi, quam talis devocio vel gracia ex fide sola et' oracione" adveniens, tunc procul dubio sacra- 15 mentum eucaristie frustra esset institutum vel in ec clesia frequentatum, quod nephas est christiano" cogitare. Et tunc sequeretur, quod reges et prophete in Veteri testa mento per mille annos ante institucionem huius sacramenti iam manducaverunt corpus Christi et sanguinem ipsius biberunt, 20 quia habuerunt fidem et devocionem ad Christum. Similiter se- queretur, quod quilibet homo christianus semper et ubique et quocienscumquemet vellet, corpus et sanguinem Christi su- meret et nobilius quam in sacramento, quia spiritualiter, quod solum" sanctis et dignis est concessum, et sic superflueret sacra- 25 mentum, ut dictum est, superfluerent et sacerdotes necnon misse sacrosancte". Et ita multa inconveniencia' ad illud possent sequi et absurda. Quod autem dicit beatus Augustinus in Omeliisl: »Quid paras dentem et ventrem", crede et manducasti«, non loquitur ibidem Augustinus ad negligentes vel non cu 5 30 4 De spirituali manducacione (absc.) A. 12 De manducacione corporis Christi m. p. A. 28 Nota bene hoc m. p. A. a corr. ex gustans A. b sit seq., sed del. A, B. nec C. deciam C. e mane, sicut de vespere ita C. f add. in marg. m. x B. g post corr. B; 35 racione A, C. h corr. ex christianorum A, B; christianum C. i seque tur A. k ita C; om. A, B. 1 et seq., sed del. A. m add. in marg. m. x B; om. A, C. " corr. ex sacresancte A. ° corr. ex conveniencia A, B. p ita C; et ventrem om. A, B. 1 Cf. S. Augustini de remedio paenitentiae (tract. 25 in Joann., n. 12); 40 v. Decreti Grat. p. III, de consecr. dist. II, c. 47, (ed. Friedberg, p. 1331).
252 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 10. odorem de pomo, sed pomum in sua substanciali dulcedine non degustansa, vel accipiens lumen solis, existens remotus et alienus ipsi soli. Quod si quispiam velit contendere dicens, quod utique illa participacio gracie astantis' in missa sit spiritualis manducacio dominici corporis, et tunc dico, quod est incerta vel non est ita certa et efficax, sicud illius, qui digne manducat sacra mentum, et quia est remissa et in generali, et quia non est ex pacto dei et ecclesie, et quia eandem graciam vel devocionem 10 ubique strennuus orator potest assequi et“ semper, ita in vesperis, sicut in missa, ita in domo, sicut in ecclesia, vel ita de vespere, sicut manes. Quod si non amplius esset manducacio corporis in sacramento Christi, quam talis devocio vel gracia ex fide sola et' oracione" adveniens, tunc procul dubio sacra- 15 mentum eucaristie frustra esset institutum vel in ec clesia frequentatum, quod nephas est christiano" cogitare. Et tunc sequeretur, quod reges et prophete in Veteri testa mento per mille annos ante institucionem huius sacramenti iam manducaverunt corpus Christi et sanguinem ipsius biberunt, 20 quia habuerunt fidem et devocionem ad Christum. Similiter se- queretur, quod quilibet homo christianus semper et ubique et quocienscumquemet vellet, corpus et sanguinem Christi su- meret et nobilius quam in sacramento, quia spiritualiter, quod solum" sanctis et dignis est concessum, et sic superflueret sacra- 25 mentum, ut dictum est, superfluerent et sacerdotes necnon misse sacrosancte". Et ita multa inconveniencia' ad illud possent sequi et absurda. Quod autem dicit beatus Augustinus in Omeliisl: »Quid paras dentem et ventrem", crede et manducasti«, non loquitur ibidem Augustinus ad negligentes vel non cu 5 30 4 De spirituali manducacione (absc.) A. 12 De manducacione corporis Christi m. p. A. 28 Nota bene hoc m. p. A. a corr. ex gustans A. b sit seq., sed del. A, B. nec C. deciam C. e mane, sicut de vespere ita C. f add. in marg. m. x B. g post corr. B; 35 racione A, C. h corr. ex christianorum A, B; christianum C. i seque tur A. k ita C; om. A, B. 1 et seq., sed del. A. m add. in marg. m. x B; om. A, C. " corr. ex sacresancte A. ° corr. ex conveniencia A, B. p ita C; et ventrem om. A, B. 1 Cf. S. Augustini de remedio paenitentiae (tract. 25 in Joann., n. 12); 40 v. Decreti Grat. p. III, de consecr. dist. II, c. 47, (ed. Friedberg, p. 1331).
Strana 253
Sacerdos tantum pro se ipso manducat sacramentaliter. 253 rantes sumere sacramentum altaris, contra quos iste sermo mi- litat, sed loquitur, ut manifeste apparet, ad frequentantes mandu cacionem Christi corporis, sed male diiudicantes corpus et sangui- nem Christi vel malam credulitatem habentes de hoc sacramentoa, acsi solum corporaliter deberet manducari et non spiritualiter et per fidem vel per spiritum et vitam, sicut forte illi Judei, qui liti gabant et dicebant! : »Quomodo potest hic nobis dare carnem suam ad manducandum;« quibus respondit Christus2: »Verba, que loquor vobis, spiritus et vita sunt.« [340 b] Et istud videntur innuere verba Augustini manifeste, cum dicit reprehendendo: 10 »Quid paras dentem, crede et manducasti.« Ecce, quia dicit: »crede et manducasti«; et non dicit: »quicumque credit, man ducat«. Et de hoc habes hic' in aliis locis pluribus pertractatum3. 5 CAPITULUM UNDECIMUM“. Ex istis notatis iam facile potest responderi ad raciones 15 factas in secunda instancia', ad hoc puta, quod non debeant layci accedere vel quod ipsis non expediat com municare' Christi corporih cottidie communiter et frequenter. [I] Ad primam4, quando dicitur: ,Sacerdotes sancte ecclesie sunt communes persone ideo dicti, quia sacras 20 missas celebrant pro communitate et pro vivis et defunctis offe runt, igitur' etc., conceditur antecedens, negatur consequencia et consequens. Ad probacionem consequencie dicitur similiter ne- gando assumptum pro probacione consequencie. Et dicitur, quod licet sacerdos orat in missa et offert pro vivis et defunctis, 25 tamen solum manducat sacramentaliter pro se ipso, quoniam sacerdos conficit et ymmolat racione" sui officii seu virtute caracteris vel ordinis, sed manducat corpus et bibit sanguinem Christi Jhesu racione devocionis, licet, si non su- meret in missa sua sacramentum, peccaret mortaliter. 30 15 Nota bene totum A. a ad hoc sacramentum C. bom. C. C post corr. B. d capitolum add. in marg. m. XI. 6. articuli in marg. A; rubr. C; c. X. 6. a. rubr. B. e g commu= x B; om. A. C. f corr. ex instanciam B; responderi seq. C. k om. B. 35 i tamen seq., sed del. A. nicari C. h et sagvini seq. C. m ras. A; post corr. B. om. C. 2 Joann. VI, 53. ib. v. 64. supra p. 209. 3 Cf. supra p. 173 et 210. Vide
Sacerdos tantum pro se ipso manducat sacramentaliter. 253 rantes sumere sacramentum altaris, contra quos iste sermo mi- litat, sed loquitur, ut manifeste apparet, ad frequentantes mandu cacionem Christi corporis, sed male diiudicantes corpus et sangui- nem Christi vel malam credulitatem habentes de hoc sacramentoa, acsi solum corporaliter deberet manducari et non spiritualiter et per fidem vel per spiritum et vitam, sicut forte illi Judei, qui liti gabant et dicebant! : »Quomodo potest hic nobis dare carnem suam ad manducandum;« quibus respondit Christus2: »Verba, que loquor vobis, spiritus et vita sunt.« [340 b] Et istud videntur innuere verba Augustini manifeste, cum dicit reprehendendo: 10 »Quid paras dentem, crede et manducasti.« Ecce, quia dicit: »crede et manducasti«; et non dicit: »quicumque credit, man ducat«. Et de hoc habes hic' in aliis locis pluribus pertractatum3. 5 CAPITULUM UNDECIMUM“. Ex istis notatis iam facile potest responderi ad raciones 15 factas in secunda instancia', ad hoc puta, quod non debeant layci accedere vel quod ipsis non expediat com municare' Christi corporih cottidie communiter et frequenter. [I] Ad primam4, quando dicitur: ,Sacerdotes sancte ecclesie sunt communes persone ideo dicti, quia sacras 20 missas celebrant pro communitate et pro vivis et defunctis offe runt, igitur' etc., conceditur antecedens, negatur consequencia et consequens. Ad probacionem consequencie dicitur similiter ne- gando assumptum pro probacione consequencie. Et dicitur, quod licet sacerdos orat in missa et offert pro vivis et defunctis, 25 tamen solum manducat sacramentaliter pro se ipso, quoniam sacerdos conficit et ymmolat racione" sui officii seu virtute caracteris vel ordinis, sed manducat corpus et bibit sanguinem Christi Jhesu racione devocionis, licet, si non su- meret in missa sua sacramentum, peccaret mortaliter. 30 15 Nota bene totum A. a ad hoc sacramentum C. bom. C. C post corr. B. d capitolum add. in marg. m. XI. 6. articuli in marg. A; rubr. C; c. X. 6. a. rubr. B. e g commu= x B; om. A. C. f corr. ex instanciam B; responderi seq. C. k om. B. 35 i tamen seq., sed del. A. nicari C. h et sagvini seq. C. m ras. A; post corr. B. om. C. 2 Joann. VI, 53. ib. v. 64. supra p. 209. 3 Cf. supra p. 173 et 210. Vide
Strana 254
254 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 11. Secundo dicitur ex prenotatis et“ ad racionem, quod missa singulariter dicitur communis actus in ecclesia non solum ideo, quod sacerdos ibi offert et orat pro communitate plebis, sed di- citur principaliter ideo communis actus, quia a principio et semper communitas christianorum ibidem communiter congregabatur ad missam quasi ad communem mensam Jhesu sui domini et com muniter sumebant ibi communem cibum et potum de manibus sacerdotum pro se ipsis in communi preparatum, id est corpus et sanguinem Christi Jhesu in sacramento. Et sacerdos dictus 10 est communis minister ecclesie non ideo, quia per semet ipsum manducat sacramentum, sed ideo principaliter, quia conficit et preparat sacramentum pro congregacione fidelium communiter volencium accedere et quia prius offert pro vivis et mortuis sa- cramentum in altari. Tercio dicitur ex predictis, quod primo et principaliter missa fit in ecclesia, id est in communi congregacione, idcirco, quod presentes et volentes in missa omnes communiter corpus Christi manducarent; et primo et principaliter ministri ecclesie ideo or dinati sunt ad missam, ut sacramentum Christi corporis presen- 20 tibus in missa et volentibus ministrarent. Missa etenim in ec clesia dei est prandium commune familie Christi. Altare est mensa communis omnibus christianis ac sacerdotes, dyaconi et sub- dyaconi, et sic de aliis, sunt communes ministri mense et familie Christi; sacramentum Christi“ corporis et sanguinis est panis unus 25 communis omnium' et potus propositus omnibus christianis in communi. Omnia ergo hec maxime et principaliter ideo sunt instituta" in ecclesia et ordinata, ut communitas christiana presens in missa solempniter et voluntarie sacramentum manducaret cot tidie aut alias frequenter, vel quocienscumque ad hoc duceretur 30 consilio et racione sana vel hortamento‘ ecclesie ministrorum, qui habent hoc ex officio non tantum cibum in prandio Christi administrare, sed eciam invitare, ad prandendum vocare, invitatos inducere et totis studiis ad hoc fideles congregare!. Quando igitur in racione assumitur, quod non alia racione 15 35 40 add. in marg. m.x B; om. A, C. b corr. ex auc A, B, C. c sacer- vivus C. f omnium — propositus om. C. g post dos C. d om. C. corr. B; constituta A, C. h ita post corr. B; uteretur A; vertetur C; utetur 1 I sua C. k corr. ex ornamento A, B. asumitur seq., sed del. C. racione add. in marg. m. x B; om. A, C. Cf. Matth. XXII, 3 sq.
254 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 11. Secundo dicitur ex prenotatis et“ ad racionem, quod missa singulariter dicitur communis actus in ecclesia non solum ideo, quod sacerdos ibi offert et orat pro communitate plebis, sed di- citur principaliter ideo communis actus, quia a principio et semper communitas christianorum ibidem communiter congregabatur ad missam quasi ad communem mensam Jhesu sui domini et com muniter sumebant ibi communem cibum et potum de manibus sacerdotum pro se ipsis in communi preparatum, id est corpus et sanguinem Christi Jhesu in sacramento. Et sacerdos dictus 10 est communis minister ecclesie non ideo, quia per semet ipsum manducat sacramentum, sed ideo principaliter, quia conficit et preparat sacramentum pro congregacione fidelium communiter volencium accedere et quia prius offert pro vivis et mortuis sa- cramentum in altari. Tercio dicitur ex predictis, quod primo et principaliter missa fit in ecclesia, id est in communi congregacione, idcirco, quod presentes et volentes in missa omnes communiter corpus Christi manducarent; et primo et principaliter ministri ecclesie ideo or dinati sunt ad missam, ut sacramentum Christi corporis presen- 20 tibus in missa et volentibus ministrarent. Missa etenim in ec clesia dei est prandium commune familie Christi. Altare est mensa communis omnibus christianis ac sacerdotes, dyaconi et sub- dyaconi, et sic de aliis, sunt communes ministri mense et familie Christi; sacramentum Christi“ corporis et sanguinis est panis unus 25 communis omnium' et potus propositus omnibus christianis in communi. Omnia ergo hec maxime et principaliter ideo sunt instituta" in ecclesia et ordinata, ut communitas christiana presens in missa solempniter et voluntarie sacramentum manducaret cot tidie aut alias frequenter, vel quocienscumque ad hoc duceretur 30 consilio et racione sana vel hortamento‘ ecclesie ministrorum, qui habent hoc ex officio non tantum cibum in prandio Christi administrare, sed eciam invitare, ad prandendum vocare, invitatos inducere et totis studiis ad hoc fideles congregare!. Quando igitur in racione assumitur, quod non alia racione 15 35 40 add. in marg. m.x B; om. A, C. b corr. ex auc A, B, C. c sacer- vivus C. f omnium — propositus om. C. g post dos C. d om. C. corr. B; constituta A, C. h ita post corr. B; uteretur A; vertetur C; utetur 1 I sua C. k corr. ex ornamento A, B. asumitur seq., sed del. C. racione add. in marg. m. x B; om. A, C. Cf. Matth. XXII, 3 sq.
Strana 255
Missa ideo est instituta, ut laici in ea sumant corpus Christi. 255 dicuntur ministri communes sacerdotes etc., nisi racione commu nionis vel sue manducacionis eucaristie divine, ad hoc dicitur, quod falsum est, sed magis racione confeccionis et ymmolacionis, quamvis et missa et sacerdos et confeccio omnia fiant primo et principaliter propter manducacionem sacramenti Christi corporis, sed non tantum sacerdotis, sed communiter omnium, puta sa cerdotis et tocius congregacionis fidelium, ymmo si sacerdos con ficeret et offerret et non manducaret ipsemet, sed alii astantes solum, nichilominus esset perfecta missa, sicut e converso, si sa cerdos offert, conficit et communicat tantum ipse sacramentum 10 et non plebs circumstans. Et videtur michi hic dicendum: Quamvis sacerdos in missa, si non manducaret sacramentum, peccaret mor taliter, tamen si ministraret sacramentum aliis christianis ibidem volentibus accedere, magis esset“ execucio intencionis principalis sacre misse et magis proprie et minus culpabiliter sacerdos suum 15 commune exequeretur officium, quam si in missa sua solus tantum manducat et non ministrat volentibus accedere vel denegat aut non curat omnino ministrare, nisi ipse solus sacramentum per se ipsum corporis Christi pro plebe missum et preparatum man ducando. Et istud quilibet intelliget, si ea, que supra sunt notata, ad- mittantur, puta quod prima et principalis intencio est misse in ecclesia et ordinacionis ad hoc ministrorum, scilicet ut commu nitas plebis communicet et manducet suum panem cottidianum in sacramento, sic sibi in' missa preparatum et per 25 ministros sibi administratum. Sicut namque mensa et ministri mense et cibi et potus in mensa sunt propter patrem familias et' ipsius filios et familiam dilectam', non autem dominus et sui filii et familia propter mensam et ministros, ita ministri ec clesie et missa sunt propter ecclesiam seu propter plebem 30 christianam, n on autem plebs christiana propter ministros. Magis igitur inpleretur intencio sacre misse, si plebs communi caret sacramentum Christi in missa et non sacerdos quocumque [34la] casu concesso et admisso, quam si sacerdos tantum in missa communicaret sacramentum Christi et negaret sancte plebih 35 vel' negligeret quoscumque aut quomodocumque volentes com- 20 a om. C. b non seq. A, C; del. B. om. C. e f lin. superpos. C. g dilecatam C. superpos. A. post corr. in marg. m.x B. est C. d h plebei C. e lin. i et
Missa ideo est instituta, ut laici in ea sumant corpus Christi. 255 dicuntur ministri communes sacerdotes etc., nisi racione commu nionis vel sue manducacionis eucaristie divine, ad hoc dicitur, quod falsum est, sed magis racione confeccionis et ymmolacionis, quamvis et missa et sacerdos et confeccio omnia fiant primo et principaliter propter manducacionem sacramenti Christi corporis, sed non tantum sacerdotis, sed communiter omnium, puta sa cerdotis et tocius congregacionis fidelium, ymmo si sacerdos con ficeret et offerret et non manducaret ipsemet, sed alii astantes solum, nichilominus esset perfecta missa, sicut e converso, si sa cerdos offert, conficit et communicat tantum ipse sacramentum 10 et non plebs circumstans. Et videtur michi hic dicendum: Quamvis sacerdos in missa, si non manducaret sacramentum, peccaret mor taliter, tamen si ministraret sacramentum aliis christianis ibidem volentibus accedere, magis esset“ execucio intencionis principalis sacre misse et magis proprie et minus culpabiliter sacerdos suum 15 commune exequeretur officium, quam si in missa sua solus tantum manducat et non ministrat volentibus accedere vel denegat aut non curat omnino ministrare, nisi ipse solus sacramentum per se ipsum corporis Christi pro plebe missum et preparatum man ducando. Et istud quilibet intelliget, si ea, que supra sunt notata, ad- mittantur, puta quod prima et principalis intencio est misse in ecclesia et ordinacionis ad hoc ministrorum, scilicet ut commu nitas plebis communicet et manducet suum panem cottidianum in sacramento, sic sibi in' missa preparatum et per 25 ministros sibi administratum. Sicut namque mensa et ministri mense et cibi et potus in mensa sunt propter patrem familias et' ipsius filios et familiam dilectam', non autem dominus et sui filii et familia propter mensam et ministros, ita ministri ec clesie et missa sunt propter ecclesiam seu propter plebem 30 christianam, n on autem plebs christiana propter ministros. Magis igitur inpleretur intencio sacre misse, si plebs communi caret sacramentum Christi in missa et non sacerdos quocumque [34la] casu concesso et admisso, quam si sacerdos tantum in missa communicaret sacramentum Christi et negaret sancte plebih 35 vel' negligeret quoscumque aut quomodocumque volentes com- 20 a om. C. b non seq. A, C; del. B. om. C. e f lin. superpos. C. g dilecatam C. superpos. A. post corr. in marg. m.x B. est C. d h plebei C. e lin. i et
Strana 256
256 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VI, c. 11. municare in sua missa, quoniam manifeste minus inconveniens et minus contrarium esset patri familias fideli et qui familiam suam valde diligeret et filios ac filias, si ministri sui in domo sua et in mensa ipsimet non comederent et non biberent quam- 5 cumque ob causam, et tamen sue familie filiis dilectis et filiabus vel amicis suis graciose ad prandium suum invitatis cibum de- bitum et potum ministrarent in tempore suo, suum officium de bitum fideliter exercendo, quam si e converso ministri vel dis- pensatores domus preter voluntatem sui domini, exclusa fami- lia et repulsis a mensa filiis dilectis et“ amicis, gratis et grate introductis, ipsimet curarent pascere semet ipsos et sine timore cibum et potum pro familia missum et preparatum ipsi soli de- vorarent1, ac si ipsi tantum sint digni et ad hoc tam ydonei confidentes, ceteros vero aspernantes vel durius iudicantes tam- 15 quam' minus dignos aut non neccessarios vel non dilectos, scientes hoc alias pro firmo, quod ipsorum dominus tam est communis et liberalis omnibus, quod eciam cecos, claudos, pauperes et de biles non tantum non vult excludi a cibo suo et mensa, sed magis iussit eosdem ministros tales inquirere, inducere et conpellere 20 ad cenam suam veniendum2. Et tunc ad probacionem aliam consequencie dicitur negando, quod ex opposito consequentis“ inferatur oppositum antecedentis, quia accipiendo' oppositum consequentis sic: sacerdos non man- ducat sacramentum toti plebi', sed tantum sibi ipsi, non sequitur 25 ex eo: ergo sacerdos non celebrat missam toti plebi“ etc., quia, ut dictum est, licet manducat pro se ipso tantum divinum sacra- mentum, tamen nichilominus missam suam pro communitate celebrat et offert sacrificium pro vivis et mortuis et conficit sacramentum atque ministrat sancte plebi christiane. Sed ad 30 probacionem antecedentis conceditur antecedens et probacio eius et facit optime ad propositum, puta quod missa et ministri eccle sie seu sacerdotes et dyaconi et subdyaconi etc. sunt omnia communia maxime et principaliter ideo', quia serviunt commu nitati plebis et debent servire precipue in missa ministrando 35 plebibus corporis Christi sacramentum. 10 40 a vel C. b lin. superpos. A. post corr. B; quam A, C. d cort. ex conmunionis A, B (m. x in m.). e negando C. f celebrat missam g plebei C. h corr. ex plebei A ; plebei toti plebi etc. seq., sed del. A. B, C. i post corr. B. Voces singulae utique bibliam redolent. 2 Cf. Lucae XIV, 21—23.
256 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VI, c. 11. municare in sua missa, quoniam manifeste minus inconveniens et minus contrarium esset patri familias fideli et qui familiam suam valde diligeret et filios ac filias, si ministri sui in domo sua et in mensa ipsimet non comederent et non biberent quam- 5 cumque ob causam, et tamen sue familie filiis dilectis et filiabus vel amicis suis graciose ad prandium suum invitatis cibum de- bitum et potum ministrarent in tempore suo, suum officium de bitum fideliter exercendo, quam si e converso ministri vel dis- pensatores domus preter voluntatem sui domini, exclusa fami- lia et repulsis a mensa filiis dilectis et“ amicis, gratis et grate introductis, ipsimet curarent pascere semet ipsos et sine timore cibum et potum pro familia missum et preparatum ipsi soli de- vorarent1, ac si ipsi tantum sint digni et ad hoc tam ydonei confidentes, ceteros vero aspernantes vel durius iudicantes tam- 15 quam' minus dignos aut non neccessarios vel non dilectos, scientes hoc alias pro firmo, quod ipsorum dominus tam est communis et liberalis omnibus, quod eciam cecos, claudos, pauperes et de biles non tantum non vult excludi a cibo suo et mensa, sed magis iussit eosdem ministros tales inquirere, inducere et conpellere 20 ad cenam suam veniendum2. Et tunc ad probacionem aliam consequencie dicitur negando, quod ex opposito consequentis“ inferatur oppositum antecedentis, quia accipiendo' oppositum consequentis sic: sacerdos non man- ducat sacramentum toti plebi', sed tantum sibi ipsi, non sequitur 25 ex eo: ergo sacerdos non celebrat missam toti plebi“ etc., quia, ut dictum est, licet manducat pro se ipso tantum divinum sacra- mentum, tamen nichilominus missam suam pro communitate celebrat et offert sacrificium pro vivis et mortuis et conficit sacramentum atque ministrat sancte plebi christiane. Sed ad 30 probacionem antecedentis conceditur antecedens et probacio eius et facit optime ad propositum, puta quod missa et ministri eccle sie seu sacerdotes et dyaconi et subdyaconi etc. sunt omnia communia maxime et principaliter ideo', quia serviunt commu nitati plebis et debent servire precipue in missa ministrando 35 plebibus corporis Christi sacramentum. 10 40 a vel C. b lin. superpos. A. post corr. B; quam A, C. d cort. ex conmunionis A, B (m. x in m.). e negando C. f celebrat missam g plebei C. h corr. ex plebei A ; plebei toti plebi etc. seq., sed del. A. B, C. i post corr. B. Voces singulae utique bibliam redolent. 2 Cf. Lucae XIV, 21—23.
Strana 257
Qualiter participent sacramento illi, qui sunt praesentes in missa. 257 CAPITULUM DUODECIMUM. [II] Tunc ad secundam racioneml, ubi assumitur de creduli- tate et more ecclesie, quod hii, qui ad missam veniunt et sunt presentes, credunt, quod manducant in sacerdote vel per sacer- dotem spiritualiter corpus Christi. Ad hoc dicitur concedendo, quod ecclesia dei iuste et sancte habet hoc de more, puta, quod, licet non velint christiani communicare sacramentum Christi corporis, tamen devote ad missam veniunt et presentes astant, quia, licet non manducaverint Christi corpus, tamen multas alias gracias ibidem penes bonam suam voluntatem assecuntur, utpote quia sacerdos pro ipsis offert et orat et docet eosdem vel hor tatur ad bonum, et conspiciunt corpus Christi et commendant se ipsos deo ibidem in presencia sacramenti et multa alia. Et conceditur, quod est sanctus mos iste ecclesie predictus plenus utilitate. Sed quod additur de credulitate, quod ecclesia vel 15 Christi fideles credunt se in missa per manducacionem sacerdotis corpus Christi eciam ipsi manducare etc.b, ad hoc dicitur, quod ecclesia dei hoc non tenet, neque credit, neque Christi fideles bene instituti in fide et instructi hoc credunt, sed credit sancta ecclesia hoc bene, quod [sicut] omnes in missa presentes sunt 20 participes bonorum, que sunt' in missa primo modo superius assignato, id est in communi, ita et manducacionis sacramenti“ in sacerdote vel per sacerdotem. Nichilominus credit eciam' sancta ecclesia et fideles eius, quod presentes in missa sunt participes gracie sacramenti in speciali secundo modo pres 25 dicto, puta quod accurrunt devote ad missam et applicantur Christi fideles devotis desideriis ad sacramentum, adorando' ipsum et venerando" et ita acquirendo abinde graciam et devocionem, sed non quod sumant vel manducent corpus Christi, quemadmodum sacerdos manducat vel sicud manducarent, si sacramentum per 30 se ipsos sumerent de manibus sacerdotis. Ad Augustinum autemb, qui ibidem adducitur, responsum 10 2 Nota totum A. a capitolum XII. 6. articuli in marg. A; rubr. C; c. XI. 6. a. rubr. B. b om. C. e fiunt C. d corr. ex sacramento A. f ados 35 e om. C. h g venerando — manducent om. C. randum C. add. in marg. m. x B. 1 Vide supra pag. 209:10. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 17
Qualiter participent sacramento illi, qui sunt praesentes in missa. 257 CAPITULUM DUODECIMUM. [II] Tunc ad secundam racioneml, ubi assumitur de creduli- tate et more ecclesie, quod hii, qui ad missam veniunt et sunt presentes, credunt, quod manducant in sacerdote vel per sacer- dotem spiritualiter corpus Christi. Ad hoc dicitur concedendo, quod ecclesia dei iuste et sancte habet hoc de more, puta, quod, licet non velint christiani communicare sacramentum Christi corporis, tamen devote ad missam veniunt et presentes astant, quia, licet non manducaverint Christi corpus, tamen multas alias gracias ibidem penes bonam suam voluntatem assecuntur, utpote quia sacerdos pro ipsis offert et orat et docet eosdem vel hor tatur ad bonum, et conspiciunt corpus Christi et commendant se ipsos deo ibidem in presencia sacramenti et multa alia. Et conceditur, quod est sanctus mos iste ecclesie predictus plenus utilitate. Sed quod additur de credulitate, quod ecclesia vel 15 Christi fideles credunt se in missa per manducacionem sacerdotis corpus Christi eciam ipsi manducare etc.b, ad hoc dicitur, quod ecclesia dei hoc non tenet, neque credit, neque Christi fideles bene instituti in fide et instructi hoc credunt, sed credit sancta ecclesia hoc bene, quod [sicut] omnes in missa presentes sunt 20 participes bonorum, que sunt' in missa primo modo superius assignato, id est in communi, ita et manducacionis sacramenti“ in sacerdote vel per sacerdotem. Nichilominus credit eciam' sancta ecclesia et fideles eius, quod presentes in missa sunt participes gracie sacramenti in speciali secundo modo pres 25 dicto, puta quod accurrunt devote ad missam et applicantur Christi fideles devotis desideriis ad sacramentum, adorando' ipsum et venerando" et ita acquirendo abinde graciam et devocionem, sed non quod sumant vel manducent corpus Christi, quemadmodum sacerdos manducat vel sicud manducarent, si sacramentum per 30 se ipsos sumerent de manibus sacerdotis. Ad Augustinum autemb, qui ibidem adducitur, responsum 10 2 Nota totum A. a capitolum XII. 6. articuli in marg. A; rubr. C; c. XI. 6. a. rubr. B. b om. C. e fiunt C. d corr. ex sacramento A. f ados 35 e om. C. h g venerando — manducent om. C. randum C. add. in marg. m. x B. 1 Vide supra pag. 209:10. Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 17
Strana 258
258 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VI, c. 13. est supra et infra per multal; tantum de presenti ad verba ipsius dictum esse sufficiat, quod beatissimus" Augustinus ne- quaquam voluit destruere aut quovis modo in ullo' turbare per hoc crebram vel cottidianam communionem Christi corporis in plebeis aut ipsius libertatem, quemadmodum nunc isti moderni, qui ipsum allegant, per hoc ipsum“ volunt et nituntur destruere eandem cottidianam plebis communionem, aufferre et disturbare, per hoc se ostendentes esse apostolos mistici Antychristi, qui iugi huic sacrificio invidet et semper invidebat et nisus" est 10 summis conatibus ipsum inpedire et semper aufferebat a plebe sancta christiana2h. CAPITULUM DECIMUM TERCIUM'. [341 bl Tunc ad confirmacionem dicitur, quod magis facit ad propositum quam contra, quia dictum est sepe: missa est 15 ideo actus communissimus in ecclesia et ministri etc., quia omnia illa fiebant et sic fieri sunt ordinata, ut Christi plebes de mensa domini sui communi publice et celebriter panem suum cottidianum manducarent et quod ministri ecclesie non sibi ipsi missam sacram celebrarent nec tantum per se ipsum manducarent prandium 20 pro plebe preparatum, sed cum plebe, id est, quod plebem ad hoc vocarent et sibi ministrarent. Ad hoc eciam facit omnis tenor canonis in missa, ut superius est deductum3. Ad aliam racionem dicitur concedendo, quod communio habet nomen inde, quod in communi sumitur ab omnibus 25 cupientibus manducando celebriter et“ cottidie sacramentum, sed negatur, quod hoc ipsum inpleatur per manducacionem sacer dotis solius, sed quod quilibet christianus habet neccesse accedere ad sacramentum, si cupit corpus Christi proprie manducare. Et 30 d 13 Nota totum A. a ita B, C; tamen post corr. ex tantum A. b beatus C. c nullo C gita C ; fcorr, ex invidebant A. e corr. ex invident A. om. C. i h in suis A, B. capitolum XIII. 6. articuli in marg. A; etc. seq. C. k 1 manducaret...vocaret... celebrent C. rubr. C; c. XII. 6. a. rubr. B. m lin. superpos. B. ministraret C. 35 1 Cf. S. Augustini de eccles. dogm., c. 53 (sed non est Augustini), ed. Migne, v. 42, col. 1217; allatum etiam in Decr. Grat., p. III, de consecr., dist. II, 2 c. 13 (ed. Friedberg CIC, I, 1318). Vide etiam supra pag. 79 et 95. 3 Vide supra pag. 215 sq. Dan. XI, 31. Cf.
258 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VI, c. 13. est supra et infra per multal; tantum de presenti ad verba ipsius dictum esse sufficiat, quod beatissimus" Augustinus ne- quaquam voluit destruere aut quovis modo in ullo' turbare per hoc crebram vel cottidianam communionem Christi corporis in plebeis aut ipsius libertatem, quemadmodum nunc isti moderni, qui ipsum allegant, per hoc ipsum“ volunt et nituntur destruere eandem cottidianam plebis communionem, aufferre et disturbare, per hoc se ostendentes esse apostolos mistici Antychristi, qui iugi huic sacrificio invidet et semper invidebat et nisus" est 10 summis conatibus ipsum inpedire et semper aufferebat a plebe sancta christiana2h. CAPITULUM DECIMUM TERCIUM'. [341 bl Tunc ad confirmacionem dicitur, quod magis facit ad propositum quam contra, quia dictum est sepe: missa est 15 ideo actus communissimus in ecclesia et ministri etc., quia omnia illa fiebant et sic fieri sunt ordinata, ut Christi plebes de mensa domini sui communi publice et celebriter panem suum cottidianum manducarent et quod ministri ecclesie non sibi ipsi missam sacram celebrarent nec tantum per se ipsum manducarent prandium 20 pro plebe preparatum, sed cum plebe, id est, quod plebem ad hoc vocarent et sibi ministrarent. Ad hoc eciam facit omnis tenor canonis in missa, ut superius est deductum3. Ad aliam racionem dicitur concedendo, quod communio habet nomen inde, quod in communi sumitur ab omnibus 25 cupientibus manducando celebriter et“ cottidie sacramentum, sed negatur, quod hoc ipsum inpleatur per manducacionem sacer dotis solius, sed quod quilibet christianus habet neccesse accedere ad sacramentum, si cupit corpus Christi proprie manducare. Et 30 d 13 Nota totum A. a ita B, C; tamen post corr. ex tantum A. b beatus C. c nullo C gita C ; fcorr, ex invidebant A. e corr. ex invident A. om. C. i h in suis A, B. capitolum XIII. 6. articuli in marg. A; etc. seq. C. k 1 manducaret...vocaret... celebrent C. rubr. C; c. XII. 6. a. rubr. B. m lin. superpos. B. ministraret C. 35 1 Cf. S. Augustini de eccles. dogm., c. 53 (sed non est Augustini), ed. Migne, v. 42, col. 1217; allatum etiam in Decr. Grat., p. III, de consecr., dist. II, 2 c. 13 (ed. Friedberg CIC, I, 1318). Vide etiam supra pag. 79 et 95. 3 Vide supra pag. 215 sq. Dan. XI, 31. Cf.
Strana 259
Responsio ad obiecta. 259 ad similitudinem postea subiectam dicitur ipsam negando quoad hoc, quod species panis et vini etc. significent concursum vel colleccionem spiritualium manducacionum laycorum astancium ad sacramentalem sacerdotis; non enim fundatur in scriptura vel in‘ ulla racione. Dehinc ad illud, quod infertur per modum correlariid: cum itaque sacerdos sic manducat communiter pro omnibus etc., respondetur interimendo utrumque, et illud, quod assumitur, et illud, quod infertur, videlicet quod non sit neccesse laycis ita sepe corpus Christi sacramentaliter' manducare; respon detur, quod ymmo, qui proprie corpus Christi manducare cupit 10 vel intendit. Ad aliam dicitur concedendo, quod sacerdotes missas sacras communitati celebrant, et illud facit multum ad propositum. Conceditur insuper, quod quoad hoc laycus' non potest se sa- cerdoti ullo modo conparare, cum non possit laycus missam sa- cram celebrare ; sed in manducacione sacramenti laycus‘ aliquis bene potest equipparari sacerdoti, id est, quod ita utiliter sumit corpus Christi vel digne aliquis laycus, sicut aliquis sacerdos in sua missa, vel ita dignus est sepe" sumere corpus Christi aliquis laycus, sicut aliquis sacerdos missas celebrare. Quodsi argueres 20 tur, quod sacerdos manducaret corpus Christi plebi vel pro plebe, sed laycus non, igitur sacerdos semper magis neccessarie et utiliter manducat, quam laycus, tunc negaretur omnino argu- mentum, quia, sicut laycus pro se ipso et per se ipsum mandu cat, ita et" sacerdos quantum ad hoc, ceteris paribus. Et quem 25 admodum sancti fideles sunt participes manducacionis sacerdotis in missa primo modo et secundo supradictis, ita sunt eciam participes illius, si et dum manducat laycus de manibus sacer dotis. Ad aliud, quod infertur, quod scilicet sacerdotes per semet ipsos" et soli manducantes sacramentum in missa non sunt 30 dicendi pascere per" semet ipsos et' cetera, dicitur quod ymmo omnino, si deficit in ipsis, quod plebes Christi non manducant in" eorum missa" divinum sacramentum. 15 a et C. b in C. d collerarii (!) A. e sacramenti B. om. C. f ras. ad spat. 1 lin. seq.B. g veniet seq., sed del. A. om. C. i ples 35 h I illud post corr. C. bey C. k lin. superpos. A. m se ipsos C. n lin. p lin. superpos. A. o soli manducantes seq., sed del. A. superpos. A. q in ras. A. 17.
Responsio ad obiecta. 259 ad similitudinem postea subiectam dicitur ipsam negando quoad hoc, quod species panis et vini etc. significent concursum vel colleccionem spiritualium manducacionum laycorum astancium ad sacramentalem sacerdotis; non enim fundatur in scriptura vel in‘ ulla racione. Dehinc ad illud, quod infertur per modum correlariid: cum itaque sacerdos sic manducat communiter pro omnibus etc., respondetur interimendo utrumque, et illud, quod assumitur, et illud, quod infertur, videlicet quod non sit neccesse laycis ita sepe corpus Christi sacramentaliter' manducare; respon detur, quod ymmo, qui proprie corpus Christi manducare cupit 10 vel intendit. Ad aliam dicitur concedendo, quod sacerdotes missas sacras communitati celebrant, et illud facit multum ad propositum. Conceditur insuper, quod quoad hoc laycus' non potest se sa- cerdoti ullo modo conparare, cum non possit laycus missam sa- cram celebrare ; sed in manducacione sacramenti laycus‘ aliquis bene potest equipparari sacerdoti, id est, quod ita utiliter sumit corpus Christi vel digne aliquis laycus, sicut aliquis sacerdos in sua missa, vel ita dignus est sepe" sumere corpus Christi aliquis laycus, sicut aliquis sacerdos missas celebrare. Quodsi argueres 20 tur, quod sacerdos manducaret corpus Christi plebi vel pro plebe, sed laycus non, igitur sacerdos semper magis neccessarie et utiliter manducat, quam laycus, tunc negaretur omnino argu- mentum, quia, sicut laycus pro se ipso et per se ipsum mandu cat, ita et" sacerdos quantum ad hoc, ceteris paribus. Et quem 25 admodum sancti fideles sunt participes manducacionis sacerdotis in missa primo modo et secundo supradictis, ita sunt eciam participes illius, si et dum manducat laycus de manibus sacer dotis. Ad aliud, quod infertur, quod scilicet sacerdotes per semet ipsos" et soli manducantes sacramentum in missa non sunt 30 dicendi pascere per" semet ipsos et' cetera, dicitur quod ymmo omnino, si deficit in ipsis, quod plebes Christi non manducant in" eorum missa" divinum sacramentum. 15 a et C. b in C. d collerarii (!) A. e sacramenti B. om. C. f ras. ad spat. 1 lin. seq.B. g veniet seq., sed del. A. om. C. i ples 35 h I illud post corr. C. bey C. k lin. superpos. A. m se ipsos C. n lin. p lin. superpos. A. o soli manducantes seq., sed del. A. superpos. A. q in ras. A. 17.
Strana 260
260 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 14. CAPITULUM DECIMUM QUARTUM. Tunc ad introduccionem similitudinisi longe de corpore mi- sticob Christi, id est de ecclesia sanctorum', respondetur, quod similitudo illa facit ad hoc, puta quod sacerdotes domini in ec clesia habent proprium suum docere et loqui verbum dei in ecclesia et ad hoc sunt manifeste et ex federe" dei instituti et per hoc sunt os' ecclesie vel os Christi, quoniam Christus est caput per essenciam sui corporis, id est ecclesie sue sanctorum. Non autem propter hoc sunt os ecclesie nuncupati dominici“ sacer 10 dotes, ut ipsi soli sacramentum Christi corporis pro tota ec clesia manducarent, quia ad hoc non sunt instituti, nec est hoc ipsorum proprium, puta manducare corpus Christi in sacramento pro omnibus, sed omnium et singulorum christianorum. Non enim Christus, sacerdos summus, instituens hoc sacramentum tantum 15 ipse manducavit, sed primummeth accepit et tunc dedit aliis dicens2: »Sumite ex hoc omnes.« Et in alio ewangelista habetur, quod dixit3: »Accipite et dividite inter vos.« Neque eciam apo stoli, domini primitive ecclesie, soli hoc sacramentum comederunt pro tota plebe, sed ministrabant omnibus', frangentes cottidie 20 iuxta domos omnibus et singulis ad comedendum4. Similiter quoque ecclesia dei hodie facit illud. Igitur intencio, ad quam prefata similitudo est introducta, non procedit, nisi forte offi- cium celebrandi missam et conficiendi divinum sacramentum et offerendi ori attribuatur ecclesie, id est sacerdotibus, ut preten 25 dit racio, et illud vocetur manducare et ruminare, id est con- ficere et ymmolare pro sancta plebe corpus Christi. Et si sic, tunc procedit racio similitudinis, sed* nec est propria accepcio similitudinis, ymmo valde inpropria, puta quod offerre et con- ficere corpus Christi precise dicatur corpus Christi manducare, 30 2 Nota totum A. a capitolum XIIII. 6. articuli in marg. A; rubr. C; c. XIII. 6. a. rubr. B. dei in ecclesia et ad hoc sunt manifeste et ex federe dei instituti seq., e corr. ex omnes A; d fide C. sed del. A. " docere seq., sed del. A. f Non autem — hic dicendum, quod om.; proseq. sic: Item omnes B, D. 35 sacerdos in missa, si non manducaret sacramentum, peccaret mortaliter, i om. C. k sed — simi- licet... D. g domini C. h in ras. A, B. litudinis add. in marg. a. m. C. 1om. C. b 1 Vide supra pag. 211 sq. 26—27. 3 Lucae XXII, 17. 2 phrasis non est biblica; cf. Matth. XXVI, Cf. Act. II, 46.
260 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 14. CAPITULUM DECIMUM QUARTUM. Tunc ad introduccionem similitudinisi longe de corpore mi- sticob Christi, id est de ecclesia sanctorum', respondetur, quod similitudo illa facit ad hoc, puta quod sacerdotes domini in ec clesia habent proprium suum docere et loqui verbum dei in ecclesia et ad hoc sunt manifeste et ex federe" dei instituti et per hoc sunt os' ecclesie vel os Christi, quoniam Christus est caput per essenciam sui corporis, id est ecclesie sue sanctorum. Non autem propter hoc sunt os ecclesie nuncupati dominici“ sacer 10 dotes, ut ipsi soli sacramentum Christi corporis pro tota ec clesia manducarent, quia ad hoc non sunt instituti, nec est hoc ipsorum proprium, puta manducare corpus Christi in sacramento pro omnibus, sed omnium et singulorum christianorum. Non enim Christus, sacerdos summus, instituens hoc sacramentum tantum 15 ipse manducavit, sed primummeth accepit et tunc dedit aliis dicens2: »Sumite ex hoc omnes.« Et in alio ewangelista habetur, quod dixit3: »Accipite et dividite inter vos.« Neque eciam apo stoli, domini primitive ecclesie, soli hoc sacramentum comederunt pro tota plebe, sed ministrabant omnibus', frangentes cottidie 20 iuxta domos omnibus et singulis ad comedendum4. Similiter quoque ecclesia dei hodie facit illud. Igitur intencio, ad quam prefata similitudo est introducta, non procedit, nisi forte offi- cium celebrandi missam et conficiendi divinum sacramentum et offerendi ori attribuatur ecclesie, id est sacerdotibus, ut preten 25 dit racio, et illud vocetur manducare et ruminare, id est con- ficere et ymmolare pro sancta plebe corpus Christi. Et si sic, tunc procedit racio similitudinis, sed* nec est propria accepcio similitudinis, ymmo valde inpropria, puta quod offerre et con- ficere corpus Christi precise dicatur corpus Christi manducare, 30 2 Nota totum A. a capitolum XIIII. 6. articuli in marg. A; rubr. C; c. XIII. 6. a. rubr. B. dei in ecclesia et ad hoc sunt manifeste et ex federe dei instituti seq., e corr. ex omnes A; d fide C. sed del. A. " docere seq., sed del. A. f Non autem — hic dicendum, quod om.; proseq. sic: Item omnes B, D. 35 sacerdos in missa, si non manducaret sacramentum, peccaret mortaliter, i om. C. k sed — simi- licet... D. g domini C. h in ras. A, B. litudinis add. in marg. a. m. C. 1om. C. b 1 Vide supra pag. 211 sq. 26—27. 3 Lucae XXII, 17. 2 phrasis non est biblica; cf. Matth. XXVI, Cf. Act. II, 46.
Strana 261
Laicis non sufficit, si sunt participes manducationis sacerdotum. 261 neque eciam sic acceptum est ad propositum, ad quod proce dit racio. Unde similitudo, que inducitur de corpore hominis, omnino non est ad propositum, tum quia in corpore animalis os est unum de membris tocius corporis, quod habet officium come dere toti corpori et pro singulis aliis membris, quia nulla alia [342 a] membra habent os', dentes vel alia instrumenta ad ru- minandum' cibum et gustandum, ideo non possunt comedere pro se vel pro aliis tali modo. Sed membra Christi mistici corporis, id est ecclesie, videlicet homines', habent singuli ora sua et cor 10 poralia et spiritualia, de quibus sermo decurritd, ad sacramen- tum manducandum, habent fauces suas et dentes proprios et linguam et cetera, que enumerantur in adducta similitudine, qui bus per se ipsos' possunt et debent panem suum manducare et ruminare et potare seu per semet sumere sacramentum. Quin ymmo fidem, spem et caritatem et articulos fidei et proprietates caritatis, que in similitudine per dentes distinguuntur, ut pluri- mum, layci sancti in ecclesia habent eque solidos et firmos ut sacerdotes et in multis firmiores, simplicitate sancta et innocencia quoad hoc ipsis plebeis suffragante, precipue circa beatissimum 20 altaris sacramentum, ubi requiritur maxima simplicitas sancte fidei christiane et omnis sciencia humana, et ideo ibidem magis veniunt ad dissipacionem devocionis et caritatis et destruccionem in credendo firmitatis. Propterea in figura preceptum est super conmestione agni paschalis dicensi: »Non comedetis crudum 25 quid ex eo," id est omne, quod est ex racione naturali investi- gatum, »neque coctum aqua,« id est omne per scienciam huma nitus adinventam perscrutatum in sacramento Christi corporis nullum locum sorcietur', sed sola fide simplici, que per dilec cionem operatur2, ad quod optime valent sancti rustici simplices, 30 et clerici quam plurimim ad hoc sunt valde inepti propter usi- tatum" discursum racionis et inquisicionem in omnibus curiosam. Itaque' illud, quod in fine similitudinis infertur, omnino negatur, ubi dicitur, quod vulgo plebeio" debeat sufficere, quod sunt 15 15 Nota dentes spirituales m. p. A. a add. in marg. m. x B; om. C; ras. A. ex homini A, B. d add. in marg. m. x B. g corr. ex plebis A ; plebis B. h beatificum C. sorciens C. m plurimum C. n visitatum C. Cf. Gal. V, 6. Cf. Exo. XII, 9. b il seq., sed del. A. c corr. e post corr. A. f om. C. k super C. et ideo om. C. o ita quod C. P plebei C. 35 40
Laicis non sufficit, si sunt participes manducationis sacerdotum. 261 neque eciam sic acceptum est ad propositum, ad quod proce dit racio. Unde similitudo, que inducitur de corpore hominis, omnino non est ad propositum, tum quia in corpore animalis os est unum de membris tocius corporis, quod habet officium come dere toti corpori et pro singulis aliis membris, quia nulla alia [342 a] membra habent os', dentes vel alia instrumenta ad ru- minandum' cibum et gustandum, ideo non possunt comedere pro se vel pro aliis tali modo. Sed membra Christi mistici corporis, id est ecclesie, videlicet homines', habent singuli ora sua et cor 10 poralia et spiritualia, de quibus sermo decurritd, ad sacramen- tum manducandum, habent fauces suas et dentes proprios et linguam et cetera, que enumerantur in adducta similitudine, qui bus per se ipsos' possunt et debent panem suum manducare et ruminare et potare seu per semet sumere sacramentum. Quin ymmo fidem, spem et caritatem et articulos fidei et proprietates caritatis, que in similitudine per dentes distinguuntur, ut pluri- mum, layci sancti in ecclesia habent eque solidos et firmos ut sacerdotes et in multis firmiores, simplicitate sancta et innocencia quoad hoc ipsis plebeis suffragante, precipue circa beatissimum 20 altaris sacramentum, ubi requiritur maxima simplicitas sancte fidei christiane et omnis sciencia humana, et ideo ibidem magis veniunt ad dissipacionem devocionis et caritatis et destruccionem in credendo firmitatis. Propterea in figura preceptum est super conmestione agni paschalis dicensi: »Non comedetis crudum 25 quid ex eo," id est omne, quod est ex racione naturali investi- gatum, »neque coctum aqua,« id est omne per scienciam huma nitus adinventam perscrutatum in sacramento Christi corporis nullum locum sorcietur', sed sola fide simplici, que per dilec cionem operatur2, ad quod optime valent sancti rustici simplices, 30 et clerici quam plurimim ad hoc sunt valde inepti propter usi- tatum" discursum racionis et inquisicionem in omnibus curiosam. Itaque' illud, quod in fine similitudinis infertur, omnino negatur, ubi dicitur, quod vulgo plebeio" debeat sufficere, quod sunt 15 15 Nota dentes spirituales m. p. A. a add. in marg. m. x B; om. C; ras. A. ex homini A, B. d add. in marg. m. x B. g corr. ex plebis A ; plebis B. h beatificum C. sorciens C. m plurimum C. n visitatum C. Cf. Gal. V, 6. Cf. Exo. XII, 9. b il seq., sed del. A. c corr. e post corr. A. f om. C. k super C. et ideo om. C. o ita quod C. P plebei C. 35 40
Strana 262
262 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 15. participes manducacionis sacerdotum' in sacris missis etc., quo niam, si debet vel potest sufficere hoc familie, quod puta soli tantum ministri illi, qui debent toti familie preparare et mi- nistrare, comedunt et" bibunt cibum et potum pro ipsa fami- 5 lia preparatum sinee eo, quod per se ipsam familia conmedat, et hic debet vel potest dei' populus contentari de eo, quod soli sacramentum manducant et bibunt sacerdotes. Sed quia primum est inconveniens et inpossibile, igitur et secundum" etc. CAPITULUM DECIMUM QUINTUMS. 10 Unde puto hic dicendum, quod, licet sacerdos seu minister ecclesie sit prelatus sanctis plebeis in eo, quod habet sacramen- tum Christi corporis offerre, conficere et dispensare ministrares que ipsum plebeis atque sollicite et reverenter custodire et con- trectare, tamen quoad manducacionem sacramenti seu 15 ipsius fruicionems sunt omnino pares invicem, puta plebei et sacerdotes, ita quod quoad hoc non habet maius ius vel melius in sacramento Christi corporis sacerdos quam laycus, nec eciam e converso. Item quamvis in ecclesia sacerdos habeat nobilius et precellens officium vel ministerium quam ple- 20 beius quicumque, et idcirco eciam habet primum locum in cena domini et primam cathedram in synagoga fidelium, tamen qui libet plebeius, suum officium rite et sancte exercens vel mini- sterium, in dei ecclesia eque est utilis sacerdoti et ecclesie quoad suum gradum proprium atque neccessarius corpori Christi mi- 25 stico ut sacerdos et eque suo ministerio Christo Jhesu deservit et aput ipsum eque suum panem cottidianum promeretur, dum eque sincere et fideliter Christo Jhesu vivit et que sunt Christi, operatur" in sua, qua vocatus est a deo, vocacione" 1. Has proposiciones beatus Paulus declarat et deducit in multis 30 valde passibus suarum epistolarum, ubicumque agit de commus nitate ecclesie vel corpore Christi mistico et conparat ipsum 10 Nota totum A. a sacramentorum C. b e id est seq. A; om. B. C. add. in marg. lin. superpos. A; om. B, C. om. C. f om. C. m.x B; om. A, C. d 35 g et secundum om. C. h capitolum XV. 6. articuli in marg. A; rubr. C; i k fruicioni C. corr. ex plebis A. c. XIIII. 6. a. rubr. B. 1 Item — promerentur sacerdotes om. D. in sua om. C; vocacione seq. C. " om. C. Cf. Eph. IV. 1.
262 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 15. participes manducacionis sacerdotum' in sacris missis etc., quo niam, si debet vel potest sufficere hoc familie, quod puta soli tantum ministri illi, qui debent toti familie preparare et mi- nistrare, comedunt et" bibunt cibum et potum pro ipsa fami- 5 lia preparatum sinee eo, quod per se ipsam familia conmedat, et hic debet vel potest dei' populus contentari de eo, quod soli sacramentum manducant et bibunt sacerdotes. Sed quia primum est inconveniens et inpossibile, igitur et secundum" etc. CAPITULUM DECIMUM QUINTUMS. 10 Unde puto hic dicendum, quod, licet sacerdos seu minister ecclesie sit prelatus sanctis plebeis in eo, quod habet sacramen- tum Christi corporis offerre, conficere et dispensare ministrares que ipsum plebeis atque sollicite et reverenter custodire et con- trectare, tamen quoad manducacionem sacramenti seu 15 ipsius fruicionems sunt omnino pares invicem, puta plebei et sacerdotes, ita quod quoad hoc non habet maius ius vel melius in sacramento Christi corporis sacerdos quam laycus, nec eciam e converso. Item quamvis in ecclesia sacerdos habeat nobilius et precellens officium vel ministerium quam ple- 20 beius quicumque, et idcirco eciam habet primum locum in cena domini et primam cathedram in synagoga fidelium, tamen qui libet plebeius, suum officium rite et sancte exercens vel mini- sterium, in dei ecclesia eque est utilis sacerdoti et ecclesie quoad suum gradum proprium atque neccessarius corpori Christi mi- 25 stico ut sacerdos et eque suo ministerio Christo Jhesu deservit et aput ipsum eque suum panem cottidianum promeretur, dum eque sincere et fideliter Christo Jhesu vivit et que sunt Christi, operatur" in sua, qua vocatus est a deo, vocacione" 1. Has proposiciones beatus Paulus declarat et deducit in multis 30 valde passibus suarum epistolarum, ubicumque agit de commus nitate ecclesie vel corpore Christi mistico et conparat ipsum 10 Nota totum A. a sacramentorum C. b e id est seq. A; om. B. C. add. in marg. lin. superpos. A; om. B, C. om. C. f om. C. m.x B; om. A, C. d 35 g et secundum om. C. h capitolum XV. 6. articuli in marg. A; rubr. C; i k fruicioni C. corr. ex plebis A. c. XIIII. 6. a. rubr. B. 1 Item — promerentur sacerdotes om. D. in sua om. C; vocacione seq. C. " om. C. Cf. Eph. IV. 1.
Strana 263
Sacerdotes et laici sunt pares quoad manducationem sacramenti. 263 corpori humano conposito ex multis membrisl. Unde in corpore hominis, licet oculi habent alciorem situm et nobiliorem actum quam pedes, tamen pedes ita sunt neccessarii et utiles toti cor- pori et per consequens eciam oculis in suo gradu et suo officio, sicut oculi sunt neccessarii in suo gradu'. Et ita omnia membra in corpore sunt in suis officiis distincta et donata, quod sic toti corpori et alterutrum sint suis administracionibus utilia et nec cessaria, ut nullum ipsorum ad tamquam minus neccessarium aspernetur, neque unum contra reliquum in ullo' habeat se ipsum superferre, ne' dicant oculi pedibus: ,non estis mihi neccessarii, aut pedes et manus ipsos oculos obiurgent dicendo: ,non estis nobis utiles,' ita esse plane de Christi corpore“ mistico per totum probat apostolus. Quapropter ita est senciendum' et dicendum de plebeis et ipsorum sacerdotibus, cum sint membra unius cor poris, quamvis distincta officiis, vel cum sint familiares omnes eque unius domini Jhesu Christi. Quilibet ipsorum suum offi- cium rite et iuste exercens in eo ipso est utilis et neccessarius eque suo corpori et membris ipsius singulis et eque in suo gradu vel sua operacione domino suo deservit et ipsius mensam vel panem cottidianum promeretur. Et si ita est, prout ita est in veritate, tunc manifeste sequitur illud, quod pridem est assumptum, [342b] puta quod quoad manducacionem sacramenti Christi corporis christianorum, panis cottidiani et communis, sacerdotes et plebei sunt de pari iure et de pari racione, et quod ita debitum est laycis ple beis et neccessarium ecclesie et acceptum Jhesu Christo, ut layci manducent corpus' Christi in sacramento in suo gradu, sicut de bitum est sacerdotibus neccessariumque ecclesie et utile et ac ceptabile Jhesu Christo, ut sacerdotes missas celebrent vel quod ipsimet sumant in missa corpus Christi. Et e converso, sicut in debitum et iniustum esset sacerdotibus et nocivum sancte ec- clesie atque dispendiosum, si sine causa iusta sacerdotes suspen- derentur a suo officio cessarentque sacras missas frequentare, esset insuper iniuriosum Jhesu Christo, si communiter sacerdotes eius et ecclesie solum vel maxime semel in mense vel in magnis 35 10 15 20 25 30 a et suo officio seq. C. nullo C. b C nec C. add. in marg. d A, B (m. x). e sciendum C. f corporis Christi sacramentum C. 1 Cf. ex. gr. Rom. XII. 4—5., I. Cor. XII, 12 sq., Eph. IV, 15—16, 25, V. 29—30 etc.
Sacerdotes et laici sunt pares quoad manducationem sacramenti. 263 corpori humano conposito ex multis membrisl. Unde in corpore hominis, licet oculi habent alciorem situm et nobiliorem actum quam pedes, tamen pedes ita sunt neccessarii et utiles toti cor- pori et per consequens eciam oculis in suo gradu et suo officio, sicut oculi sunt neccessarii in suo gradu'. Et ita omnia membra in corpore sunt in suis officiis distincta et donata, quod sic toti corpori et alterutrum sint suis administracionibus utilia et nec cessaria, ut nullum ipsorum ad tamquam minus neccessarium aspernetur, neque unum contra reliquum in ullo' habeat se ipsum superferre, ne' dicant oculi pedibus: ,non estis mihi neccessarii, aut pedes et manus ipsos oculos obiurgent dicendo: ,non estis nobis utiles,' ita esse plane de Christi corpore“ mistico per totum probat apostolus. Quapropter ita est senciendum' et dicendum de plebeis et ipsorum sacerdotibus, cum sint membra unius cor poris, quamvis distincta officiis, vel cum sint familiares omnes eque unius domini Jhesu Christi. Quilibet ipsorum suum offi- cium rite et iuste exercens in eo ipso est utilis et neccessarius eque suo corpori et membris ipsius singulis et eque in suo gradu vel sua operacione domino suo deservit et ipsius mensam vel panem cottidianum promeretur. Et si ita est, prout ita est in veritate, tunc manifeste sequitur illud, quod pridem est assumptum, [342b] puta quod quoad manducacionem sacramenti Christi corporis christianorum, panis cottidiani et communis, sacerdotes et plebei sunt de pari iure et de pari racione, et quod ita debitum est laycis ple beis et neccessarium ecclesie et acceptum Jhesu Christo, ut layci manducent corpus' Christi in sacramento in suo gradu, sicut de bitum est sacerdotibus neccessariumque ecclesie et utile et ac ceptabile Jhesu Christo, ut sacerdotes missas celebrent vel quod ipsimet sumant in missa corpus Christi. Et e converso, sicut in debitum et iniustum esset sacerdotibus et nocivum sancte ec- clesie atque dispendiosum, si sine causa iusta sacerdotes suspen- derentur a suo officio cessarentque sacras missas frequentare, esset insuper iniuriosum Jhesu Christo, si communiter sacerdotes eius et ecclesie solum vel maxime semel in mense vel in magnis 35 10 15 20 25 30 a et suo officio seq. C. nullo C. b C nec C. add. in marg. d A, B (m. x). e sciendum C. f corporis Christi sacramentum C. 1 Cf. ex. gr. Rom. XII. 4—5., I. Cor. XII, 12 sq., Eph. IV, 15—16, 25, V. 29—30 etc.
Strana 264
264 Mathiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 15. festivitatibus aut semel in anno sacrificium Christo offerrent et communicarent. Et quam grave esset sacerdotibus hoc ipsum tol- lerare, qui, si ex iusta causa per octo dies suspenduntura, in eo exhibent se supra modum inpacientes! Ita equaliter indebitum, iniustum et grave' nimis est vel deberet esse sanctis plebeis, no- civum et“ dampnosum communitati ecclesie et iniuriosum dis plicensque Jhesu Christo, cum idem panis communis omnium et cottidianus summeque neccessarius ad vitam christianam a plebeis sanctis est ablatus, vel cum plebes vocari ad suum prandium 10 venire per ministros negliguntur vel volentes venire retrahuntur et prohibentur, cum layci sint eque neccessarii istum panem suum cottidie vel sepe per se ipsos manducare, quemadmodum sacer dotes, et cum eundem aput communem" patrem familias' pro- merentur quilibet in suo gradu et officio proprio, sicuti prome- 15 rentur sacerdotes. Sicut enim sacerdos psallens et orans atque sacramenta dei administrans per hoc servit communi domino Jhesu Christo et in eo est utilis ecclesie, ita rusticus arando et sua pecora pas- cendo manens in communi caritatel, similiter in eo ipso optime 20 servit Jhesu Christo et est utilis et neccessarius ipsius familie vel ecclesie sacrosancte; et ita de aliis singulis laycis mechanicis in re publica. Quoniam, sicut ecclesia dei sine sacerdotibus vel militibus male staret, ita eadem sine agricolis et aliis artificibus nequaquam posset bene stare; ergo sicut officium illorum et 25 opus sunt neccessaria, ita officia et opera istorum. Et quem admodum illorum officium et exercicium eius est a Christo Jhesu, ita et istorum officia et studia sunt a deo et Christo Jhesu', per prius tamen et principalius istorum, quam illorum, quoniam prius est opus et exercicium agriculture et aliorum 30 artificum quam officium et ipsius exerciciumh per sacerdotes; et ex alio eciam, quia non agricole primum et milites propter sacerdotes, sed sacerdotes propter agricolas et milites. Sicut igitur sacerdotibus' sanctis', cum rite et in communi- tate ex caritate orant et psallunt et officiant, licitum est ipsis 35 et debitum cottidie vel alias frequenter panem sue vite neccessa- 5 40 a suspendentur C. b corr. ex gravem C. c lin. superpos. A. d add. in marg. m. x post corr. B. e post corr. A. f studiosa C. g om. C. h post corr. in marg. m. x B ; officium A, C. ita post corr. B; sacerdotes A, C, D. k ita B; sanctis corr. sancti A, C; sancti D. manere in caritate phrasis biblica; cf. I. Joann. IV, 16.
264 Mathiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 15. festivitatibus aut semel in anno sacrificium Christo offerrent et communicarent. Et quam grave esset sacerdotibus hoc ipsum tol- lerare, qui, si ex iusta causa per octo dies suspenduntura, in eo exhibent se supra modum inpacientes! Ita equaliter indebitum, iniustum et grave' nimis est vel deberet esse sanctis plebeis, no- civum et“ dampnosum communitati ecclesie et iniuriosum dis plicensque Jhesu Christo, cum idem panis communis omnium et cottidianus summeque neccessarius ad vitam christianam a plebeis sanctis est ablatus, vel cum plebes vocari ad suum prandium 10 venire per ministros negliguntur vel volentes venire retrahuntur et prohibentur, cum layci sint eque neccessarii istum panem suum cottidie vel sepe per se ipsos manducare, quemadmodum sacer dotes, et cum eundem aput communem" patrem familias' pro- merentur quilibet in suo gradu et officio proprio, sicuti prome- 15 rentur sacerdotes. Sicut enim sacerdos psallens et orans atque sacramenta dei administrans per hoc servit communi domino Jhesu Christo et in eo est utilis ecclesie, ita rusticus arando et sua pecora pas- cendo manens in communi caritatel, similiter in eo ipso optime 20 servit Jhesu Christo et est utilis et neccessarius ipsius familie vel ecclesie sacrosancte; et ita de aliis singulis laycis mechanicis in re publica. Quoniam, sicut ecclesia dei sine sacerdotibus vel militibus male staret, ita eadem sine agricolis et aliis artificibus nequaquam posset bene stare; ergo sicut officium illorum et 25 opus sunt neccessaria, ita officia et opera istorum. Et quem admodum illorum officium et exercicium eius est a Christo Jhesu, ita et istorum officia et studia sunt a deo et Christo Jhesu', per prius tamen et principalius istorum, quam illorum, quoniam prius est opus et exercicium agriculture et aliorum 30 artificum quam officium et ipsius exerciciumh per sacerdotes; et ex alio eciam, quia non agricole primum et milites propter sacerdotes, sed sacerdotes propter agricolas et milites. Sicut igitur sacerdotibus' sanctis', cum rite et in communi- tate ex caritate orant et psallunt et officiant, licitum est ipsis 35 et debitum cottidie vel alias frequenter panem sue vite neccessa- 5 40 a suspendentur C. b corr. ex gravem C. c lin. superpos. A. d add. in marg. m. x post corr. B. e post corr. A. f studiosa C. g om. C. h post corr. in marg. m. x B ; officium A, C. ita post corr. B; sacerdotes A, C, D. k ita B; sanctis corr. sancti A, C; sancti D. manere in caritate phrasis biblica; cf. I. Joann. IV, 16.
Strana 265
Status laicorum aeque est utilis ecclesiae ac sacerdotum. 265 riuma, id est' sacramentum Christi corporis, de communi mensa, id est de altari, manducare et potare communis sui patris fa- milias, cui serviunt in suo officio et in gradu existentes, ita congruum est et licitum sanctis plebeis, cum in eadem communi caritate agriculturam vel alia opera communia in re publica rite et iuste operantur, ut panem eundem communem de mensa eiusdem sui domini Jhesu Christi, sue vite christiane nimis neccessarium, cottidie vel frequenter comedant atque bibant. Et“ quemadmodum iniustum et illicitum esset illos sine causa communiter repellere et a suo cibo principali defraudari, ita 10 illicitum et iniustum est istos repellere vel negligere aut dis suadere. Quod si" forte dicatur, quod sacerdos in suo officio' et gradu, que precise respiciunt communitatem et debent libere ex cari- tate exerceri in ecclesia', magis respicit communitatem ecclesie 15 et communem caritatem edificat quam laycus, igitur magis de betur sibi panis iste communis quam layco, ceteris paribus, in quo minus ista possunt ut' plurimum inveniri, ad hoc dicitur, quod lih ,magis debetur“, si intelligatur, id est prius et princi palius vel liberius, tunc conceditur totum argumentum, et ita 20 fit in ecclesia, ut paulo ante dictum est 1. Propterea enim sacer dotes supra omnes alios habent primum locum in ecclesia et per prius manducant istum panem communitatis christiane et habent eius dispensacionem sibi commissam atque custodiam, ut prompte semper habeant et libere, quando volunt, manducare, 25 sed non ita layci, sed necesse habent respicere pro pane suo ad manus sacerdotum et humiliter rogare et cum paciencia presto lari. Sed si li,magis debetur', intelligatur, id est maiori iure vel magis, sepe" et cottidie, tunc negandum est argumentum, quia iste panis equaliter datus est omnibus et preparatus et equali 30 iure acquisitus vel possessus, quia omnibus christianis, qui sunt de familia Christi, vel eius invitato simpliciter gratis datus et sine omni labore hominum solum per Christum Jhesum, deum verum et dominum communem omnium, preparatus et omnibus a corr. ex neccessarius A, B; neccessarii C. b ita B; scilicet D; id est 35 Quodsi — quoniam hoc pro maxima potest poni om. A, C. C om. C. d post corr. B. ubilibet, quod om. D. e f et seq. C. g post corr. A ; vel B, C. h lin. superpos. A; in marg. add. m. x B; om. C. debet C. k ut C. 1 et C. m post corr. C. Vide supra p. 262. 40
Status laicorum aeque est utilis ecclesiae ac sacerdotum. 265 riuma, id est' sacramentum Christi corporis, de communi mensa, id est de altari, manducare et potare communis sui patris fa- milias, cui serviunt in suo officio et in gradu existentes, ita congruum est et licitum sanctis plebeis, cum in eadem communi caritate agriculturam vel alia opera communia in re publica rite et iuste operantur, ut panem eundem communem de mensa eiusdem sui domini Jhesu Christi, sue vite christiane nimis neccessarium, cottidie vel frequenter comedant atque bibant. Et“ quemadmodum iniustum et illicitum esset illos sine causa communiter repellere et a suo cibo principali defraudari, ita 10 illicitum et iniustum est istos repellere vel negligere aut dis suadere. Quod si" forte dicatur, quod sacerdos in suo officio' et gradu, que precise respiciunt communitatem et debent libere ex cari- tate exerceri in ecclesia', magis respicit communitatem ecclesie 15 et communem caritatem edificat quam laycus, igitur magis de betur sibi panis iste communis quam layco, ceteris paribus, in quo minus ista possunt ut' plurimum inveniri, ad hoc dicitur, quod lih ,magis debetur“, si intelligatur, id est prius et princi palius vel liberius, tunc conceditur totum argumentum, et ita 20 fit in ecclesia, ut paulo ante dictum est 1. Propterea enim sacer dotes supra omnes alios habent primum locum in ecclesia et per prius manducant istum panem communitatis christiane et habent eius dispensacionem sibi commissam atque custodiam, ut prompte semper habeant et libere, quando volunt, manducare, 25 sed non ita layci, sed necesse habent respicere pro pane suo ad manus sacerdotum et humiliter rogare et cum paciencia presto lari. Sed si li,magis debetur', intelligatur, id est maiori iure vel magis, sepe" et cottidie, tunc negandum est argumentum, quia iste panis equaliter datus est omnibus et preparatus et equali 30 iure acquisitus vel possessus, quia omnibus christianis, qui sunt de familia Christi, vel eius invitato simpliciter gratis datus et sine omni labore hominum solum per Christum Jhesum, deum verum et dominum communem omnium, preparatus et omnibus a corr. ex neccessarius A, B; neccessarii C. b ita B; scilicet D; id est 35 Quodsi — quoniam hoc pro maxima potest poni om. A, C. C om. C. d post corr. B. ubilibet, quod om. D. e f et seq. C. g post corr. A ; vel B, C. h lin. superpos. A; in marg. add. m. x B; om. C. debet C. k ut C. 1 et C. m post corr. C. Vide supra p. 262. 40
Strana 266
266 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 15. equaliter distributus, ita quod non unus magis quam alius, ne- que X magis quam unus, nec e converso. Item iste panis omnibus eque est neccessarius sed“ et cotti- dianus, veluti et alius panis corporalis, et idcirco omnibus [343 a) 5 equaliter cottidie dispensaturus' aut sepe, non autem magis sepe uni quam alteri, cum non sit minus neccessarius laycis quam sacerdotibus, quemadmodum est videre in hospitalitate corporali, ubi dominus et ipsius dispensatores et cetera communis familia pane omnibus equaliter neccessario omnes pariter cottidie perfruuntur, 10 licet maiorem et honorabiliorem locum in domo patris familias etd in mensa dominus habeat et ipsius dispensatores primitivi, tamen non crebrius vel amplius devorat dominus aut dispen- satores eius quam' minimi de familia, licet isti habeant maiorem libertatem, si quando cupiunt, ad panem communem accedendi; 15 ymmo laborantes et parvuli in communi familia habent neccesse pane suo sepius nutriri ex certis causis quam illi, qui sunt viri in eadem familia vel homines ociosi. Unde trahitur, quod, ce teris paribus, plebei sancti in multis laboriosi et par vuli in Christo habent neccesse et est ipsis valde 20 utile sepius sumere suum panem vite et fortitu- dinis, id est sacramentum, quam' monachi, clerici vel sacerdotes, qui vitam vacantem deo suo eleges runt et obtinent locum in ecclesia Christi virorum perfectorum. Et istud invenies lacius declaratum et probatum 25 supra eodem articulo tercio, capitulo quintoi. a add. in marg. m.x B; om. A, C. b dispensatus C. c ita C; vel e add. in marg. m. x B ; om. A. f ita C; A, B. d lin. superpos. C. quam corr. quod A, B. 1 Vide p. 43.
266 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VI, c. 15. equaliter distributus, ita quod non unus magis quam alius, ne- que X magis quam unus, nec e converso. Item iste panis omnibus eque est neccessarius sed“ et cotti- dianus, veluti et alius panis corporalis, et idcirco omnibus [343 a) 5 equaliter cottidie dispensaturus' aut sepe, non autem magis sepe uni quam alteri, cum non sit minus neccessarius laycis quam sacerdotibus, quemadmodum est videre in hospitalitate corporali, ubi dominus et ipsius dispensatores et cetera communis familia pane omnibus equaliter neccessario omnes pariter cottidie perfruuntur, 10 licet maiorem et honorabiliorem locum in domo patris familias etd in mensa dominus habeat et ipsius dispensatores primitivi, tamen non crebrius vel amplius devorat dominus aut dispen- satores eius quam' minimi de familia, licet isti habeant maiorem libertatem, si quando cupiunt, ad panem communem accedendi; 15 ymmo laborantes et parvuli in communi familia habent neccesse pane suo sepius nutriri ex certis causis quam illi, qui sunt viri in eadem familia vel homines ociosi. Unde trahitur, quod, ce teris paribus, plebei sancti in multis laboriosi et par vuli in Christo habent neccesse et est ipsis valde 20 utile sepius sumere suum panem vite et fortitu- dinis, id est sacramentum, quam' monachi, clerici vel sacerdotes, qui vitam vacantem deo suo eleges runt et obtinent locum in ecclesia Christi virorum perfectorum. Et istud invenies lacius declaratum et probatum 25 supra eodem articulo tercio, capitulo quintoi. a add. in marg. m.x B; om. A, C. b dispensatus C. c ita C; vel e add. in marg. m. x B ; om. A. f ita C; A, B. d lin. superpos. C. quam corr. quod A, B. 1 Vide p. 43.
Strana 267
ARTICULUS SEPTIMUS. CAPITULUM PRIMUM'. Istis autem subiungitur adhuc lacius declarandum et melius [1] illud, quod supra est sepe assumptuml, puta quod sacerdos, quamvis aliis missam celebret et pro aliis in missa oret et alios doceat legens ewangelium et aliis vel pro aliis sacramentum con ficiat, tamen non aliis', sed sibi soli manducat et bibit divinum sacramentum et licet alii sint participes communionis, quam facit pro se sacerdos in missa, per primum et secundum modum supradictos, scilicet in generali, prout eciam et aliorum bonorum 10 ipsius, tamen non sunt participes eius tercio modo, id est, quod manducarent eciam sicut ipse beatificum sacramentum, et [2] illud, quod illi christiani, qui sibimet blandiuntur aut persuadent de sola et precisa manducacione spirituali Christi corporis per solam audienciam misse vel presenciam vel aliter quocumque 15 modo", non curata et neglecta manducacione divini sacramenti de altari ob causam qualemcumque, et qualiter illi super incerto" edificant et frivole illud, quod omnino est ipsis occultum' et ignoratum, persuadent et affirmant. Merito autem ista duo puncta hic animadverti non cursim 20 pertransire, videlicet quod sacerdos" manducat sacramentum ita pro plebe christiana, quod plebs iam bene possit vel debeat suf- ficere et esse contenta, quod solum est presens in missa et quod sacerdos ipsemet manducat corpus Christi; secundum punctum" est, quod sufficiat christianis in missa aut alias per fidem spiri 25 tualiter corpus Christi manducare relicta sumpcione divini sacra 3 Nota totum diligentissime A. a capitulum 1m 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. e conmunios A. dom. C. e certo C. foccultatum C. h secundus punctus C. Cf. ex. gr. supra pag. 253. b ras. seq. B. g non seq. C. 30
ARTICULUS SEPTIMUS. CAPITULUM PRIMUM'. Istis autem subiungitur adhuc lacius declarandum et melius [1] illud, quod supra est sepe assumptuml, puta quod sacerdos, quamvis aliis missam celebret et pro aliis in missa oret et alios doceat legens ewangelium et aliis vel pro aliis sacramentum con ficiat, tamen non aliis', sed sibi soli manducat et bibit divinum sacramentum et licet alii sint participes communionis, quam facit pro se sacerdos in missa, per primum et secundum modum supradictos, scilicet in generali, prout eciam et aliorum bonorum 10 ipsius, tamen non sunt participes eius tercio modo, id est, quod manducarent eciam sicut ipse beatificum sacramentum, et [2] illud, quod illi christiani, qui sibimet blandiuntur aut persuadent de sola et precisa manducacione spirituali Christi corporis per solam audienciam misse vel presenciam vel aliter quocumque 15 modo", non curata et neglecta manducacione divini sacramenti de altari ob causam qualemcumque, et qualiter illi super incerto" edificant et frivole illud, quod omnino est ipsis occultum' et ignoratum, persuadent et affirmant. Merito autem ista duo puncta hic animadverti non cursim 20 pertransire, videlicet quod sacerdos" manducat sacramentum ita pro plebe christiana, quod plebs iam bene possit vel debeat suf- ficere et esse contenta, quod solum est presens in missa et quod sacerdos ipsemet manducat corpus Christi; secundum punctum" est, quod sufficiat christianis in missa aut alias per fidem spiri 25 tualiter corpus Christi manducare relicta sumpcione divini sacra 3 Nota totum diligentissime A. a capitulum 1m 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. e conmunios A. dom. C. e certo C. foccultatum C. h secundus punctus C. Cf. ex. gr. supra pag. 253. b ras. seq. B. g non seq. C. 30
Strana 268
268 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. VII, c. 1. menti, quia ista duo puncta et persuasiones ex ipsis et opiniones inde animisa multorum indite multorum desolacionem fecerunt iugis sacrificii1 et panis cottidiani familie Jhesu Christi et per consequens distraccionem' et famem summi boni, summe necces- 5 sarii in ecclesia sanctorum, que militat adhuc in hac vita. Ad quod multa obmissio, multa resolucio sancte christiane discipline sunt illapsa, multa quoque habundancia iniquitatis et refrigerium caritatis? inevitabiliter sunt secuta. Perinde eciam venit mortificacio memorie domini Jhesu et ipsius passionum a cor 10 dibus christianorum. Exinde eciam, id est“ cottidiane“ vel crebre communionis sacramenti de altari obmissione et cessacione a plea beio populo christiano, venit magnus contemptus et irreverencia panis celestis et vivi, qui solum ideo advenit et nobis donatur preparaturque, ut splendide et iocunde ab omnibus cottidie co 15 medatur, et illud optat iste panis racionalis et divinus, et comestio ab hominibus ipsius larga et communis est suus finis, quem intendit. Ex obmissione insuper manducacionis crebre sacramenti a populo christiano notabiliter fabule et quedam ficticia et in certa sunt multiplicata in ecclesia dei et doctrine et adinvenciones 20 hominum, que magis abducunt homines simplices et deludunt christianos carnales, quam eos possint iustificare vel ipsorum vitam emendare. Ex obmissione eciam eadem frequentacionis divinis- simi panis in sacramento per vulgus' christianum venerunt scis- mata, fraternitates, conventicula, secte, societates in communitate 25 christiana. Venit eciam inde contemptus et irreverencia sacer- dotum dei a laycis. Inde inobediencia plebeiorum ad sacerdotes et alia mala infinita. Cuius exemplum accipe evidens et auferas convictum cotti- dianum a familia unius domini vel cottidianum panem et potum" 30 communem de domo patris familias, communem mensam, com munem refeccionem, ita quod quilibet ex familiaribus suo pani et victui singulari et proprie sollicitudini pro se ipso relinquatur, 9 Nota intencionem panus (!) Christi m. p. A. 17 Quomodo ex obmissione percepcionis multa incerta et ficta in ec- 35 clesia dei [sunt] multiplicata a. m. p. (absc.) A. 22 Nota dampnum ex ab[lacione] corporis Christi m. p. A. a ita A, C; post corr. B. b destruccionem C. C id est om. C. d ita A, C; post corr. B. e quod C. f post corr. A, B; malos christianos C. g cottidianum seq., sed del. C. 1 Cf. Dan. XI, 31. 2 Cf. Matth. XXIV, 12. 40
268 Matthiae de Janov Regulae l. IV, art. VII, c. 1. menti, quia ista duo puncta et persuasiones ex ipsis et opiniones inde animisa multorum indite multorum desolacionem fecerunt iugis sacrificii1 et panis cottidiani familie Jhesu Christi et per consequens distraccionem' et famem summi boni, summe necces- 5 sarii in ecclesia sanctorum, que militat adhuc in hac vita. Ad quod multa obmissio, multa resolucio sancte christiane discipline sunt illapsa, multa quoque habundancia iniquitatis et refrigerium caritatis? inevitabiliter sunt secuta. Perinde eciam venit mortificacio memorie domini Jhesu et ipsius passionum a cor 10 dibus christianorum. Exinde eciam, id est“ cottidiane“ vel crebre communionis sacramenti de altari obmissione et cessacione a plea beio populo christiano, venit magnus contemptus et irreverencia panis celestis et vivi, qui solum ideo advenit et nobis donatur preparaturque, ut splendide et iocunde ab omnibus cottidie co 15 medatur, et illud optat iste panis racionalis et divinus, et comestio ab hominibus ipsius larga et communis est suus finis, quem intendit. Ex obmissione insuper manducacionis crebre sacramenti a populo christiano notabiliter fabule et quedam ficticia et in certa sunt multiplicata in ecclesia dei et doctrine et adinvenciones 20 hominum, que magis abducunt homines simplices et deludunt christianos carnales, quam eos possint iustificare vel ipsorum vitam emendare. Ex obmissione eciam eadem frequentacionis divinis- simi panis in sacramento per vulgus' christianum venerunt scis- mata, fraternitates, conventicula, secte, societates in communitate 25 christiana. Venit eciam inde contemptus et irreverencia sacer- dotum dei a laycis. Inde inobediencia plebeiorum ad sacerdotes et alia mala infinita. Cuius exemplum accipe evidens et auferas convictum cotti- dianum a familia unius domini vel cottidianum panem et potum" 30 communem de domo patris familias, communem mensam, com munem refeccionem, ita quod quilibet ex familiaribus suo pani et victui singulari et proprie sollicitudini pro se ipso relinquatur, 9 Nota intencionem panus (!) Christi m. p. A. 17 Quomodo ex obmissione percepcionis multa incerta et ficta in ec- 35 clesia dei [sunt] multiplicata a. m. p. (absc.) A. 22 Nota dampnum ex ab[lacione] corporis Christi m. p. A. a ita A, C; post corr. B. b destruccionem C. C id est om. C. d ita A, C; post corr. B. e quod C. f post corr. A, B; malos christianos C. g cottidianum seq., sed del. C. 1 Cf. Dan. XI, 31. 2 Cf. Matth. XXIV, 12. 40
Strana 269
Quanta mala proveniant ex ablatione panis cotidiani. 269 et vide tunc, si et quamdiu familia poterit simul stare et unius moris in domo habitarel. Cogita, [343b] si eque ad patrem fa- milias et ada dispensatores ipsius et obediencia grata inpendetur. Pensa, si unusquisque de suo opere vel officio erit eque solli- citus. Et postquam videris sic ex ablacione' panis communis et cottidiane reffeccionis aufferri a familia omnem mutuam con= nexionem et omnem respectum ad unum et concordiam et obe dienciam et omnis familie per adversa et varia dispersionem, tunc iterum cogita, si volueris, familiam sic dilaceratam, divulsam colligere et communitatem ordinatam in domo domini reformare 10 et unitatem spiritus conservare2. Et inquiras summo scrutinio, quis modus ad hoc sit tam utilis et tam aptus, et tunc limpide reperies, quod nullus alius modus est ad hoc utilior, quam imi- tari galinam, convocantem pullos disparsos pro victu ad unum granum" exhibitum, et pastorem ad cibum oves, boves, galinase 15 et omnia facile convocantem et congregantem. Et fac iterum in una domo sub uno domino et in familia eadem esse unum cibum communem, cottidianum, potum communem, unam mensam, unum refectorium in unitate vel insimul refeccionem et con siderabis, quam facile omnem unitatem et concordiam in domo 20 domini et in familia eius reformabis et debitam obedienciam ad dominum atque timorem reverencialem et honorem ad“ dispen- satores mense communis" et officiales' domus et mutuam gratam societatem et continuam dileccionem quasi cottidie dulciter in mensa renovatam et adgeneratam et exercicium strennuum vas 25 riorum operum utilium uniuscuiusque in sua vocacione promp tamque execucionem dominicorum' mandatorum. Et si vis iterum magis adhuc hoc, quod dicitur, experiri, aufer iterum panem cottidianum communem ab ipsis et probabis evi- denter, quod omnia iterum dissolventur" et dispergentur omnes" 30 et singuli° in suis desolabuntur officiis, sicut membra in corpore animalis dissipantur et relaxantur? in suis propriis officiis sublato a corpore hominis cottidie neccessario nutrimento. Quod si adhuc magis illud, quod dicitur, vis probare, aufer in familia eadem a om. C. boblacione C. C variam C. d post corr. A, C. e om. C. 35 f alia seq., sed del. C. g ad dispensatores om. C; et seq. C. conmu= h officialis C. k divinorum C. I corr. ex probis A, B i nionis C. o m post corr. B. n ita A, B; omnia C. (m. x in marg.). corr. B ; singula A, C. p laxantur C. 2 Cf. Eph. IV, 3. Cf. Psalm. LXVII, 7. post 40
Quanta mala proveniant ex ablatione panis cotidiani. 269 et vide tunc, si et quamdiu familia poterit simul stare et unius moris in domo habitarel. Cogita, [343b] si eque ad patrem fa- milias et ada dispensatores ipsius et obediencia grata inpendetur. Pensa, si unusquisque de suo opere vel officio erit eque solli- citus. Et postquam videris sic ex ablacione' panis communis et cottidiane reffeccionis aufferri a familia omnem mutuam con= nexionem et omnem respectum ad unum et concordiam et obe dienciam et omnis familie per adversa et varia dispersionem, tunc iterum cogita, si volueris, familiam sic dilaceratam, divulsam colligere et communitatem ordinatam in domo domini reformare 10 et unitatem spiritus conservare2. Et inquiras summo scrutinio, quis modus ad hoc sit tam utilis et tam aptus, et tunc limpide reperies, quod nullus alius modus est ad hoc utilior, quam imi- tari galinam, convocantem pullos disparsos pro victu ad unum granum" exhibitum, et pastorem ad cibum oves, boves, galinase 15 et omnia facile convocantem et congregantem. Et fac iterum in una domo sub uno domino et in familia eadem esse unum cibum communem, cottidianum, potum communem, unam mensam, unum refectorium in unitate vel insimul refeccionem et con siderabis, quam facile omnem unitatem et concordiam in domo 20 domini et in familia eius reformabis et debitam obedienciam ad dominum atque timorem reverencialem et honorem ad“ dispen- satores mense communis" et officiales' domus et mutuam gratam societatem et continuam dileccionem quasi cottidie dulciter in mensa renovatam et adgeneratam et exercicium strennuum vas 25 riorum operum utilium uniuscuiusque in sua vocacione promp tamque execucionem dominicorum' mandatorum. Et si vis iterum magis adhuc hoc, quod dicitur, experiri, aufer iterum panem cottidianum communem ab ipsis et probabis evi- denter, quod omnia iterum dissolventur" et dispergentur omnes" 30 et singuli° in suis desolabuntur officiis, sicut membra in corpore animalis dissipantur et relaxantur? in suis propriis officiis sublato a corpore hominis cottidie neccessario nutrimento. Quod si adhuc magis illud, quod dicitur, vis probare, aufer in familia eadem a om. C. boblacione C. C variam C. d post corr. A, C. e om. C. 35 f alia seq., sed del. C. g ad dispensatores om. C; et seq. C. conmu= h officialis C. k divinorum C. I corr. ex probis A, B i nionis C. o m post corr. B. n ita A, B; omnia C. (m. x in marg.). corr. B ; singula A, C. p laxantur C. 2 Cf. Eph. IV, 3. Cf. Psalm. LXVII, 7. post 40
Strana 270
270 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 2. ab uno vel ab aliquibus eorum cottidianum panem ab ipsisque solis, ceteris omnibus simul cottidie lete manducantibus et con- vivantibus, et tunc considera, si ipsos in concordia et obediencia et amore communi retinebis. Et quemadmodum sic de uno vel duobus a communi mensa abscisis et a cottidiano pane et com- muni potu inveneris nimiam ab unitate destruccionem, ita in- fallibiliter estima de singulis et de tota communitate. Quibus pensatis te commonitum volo habere et instructum, quam vera sunt, que pridem sunt assumpta, videlicet quod obmissio iugis 10 sacrificii, id est communionis cottidiane divini sacramenti, et cessacio in plebibus christianis est causa damp norum infinitorum et malorum in ecclesia dei sa crosancta. 5 CAPITULUM SECUNDUM'. Hoc unum ad supradicta diligenter est advertendum, quod sicud unitas mense et unitas panis et potus habet proprium hoc efficaciter homines" in unum congregare concordie et amo ris, ut iam est declaratum per exemplum, ita habet proprietatem et efficaciam consequenter ab alienis suos separare. Etenim com 20 mune est sive in' via homines diversos simul morari et ambu- lare', quamdiu non itur ad prandium vel cenandum, at“ cena cum venerit, tunc familie omnes seorsum spontanee segregantur quilibet se ad suos sociando, cum quibus vivit vel habet cibum et potum communem et cottidianum. Sic homines iungunt se 25 hominibus in victu et sues ad sues accurrunt et altilia altilibus se socianth et quodlibet simile ad sibi simile adiungitur et non vadunt homines ad cibum brutorum vel societatem, neque bruta ad prandium hominum asumuntur vel ad mensam. Quod si pie creditur ewangelio, hoc notavit manifeste Dominus loquens in 30 ewangelio de diebus novissimis dansque certum modum iam dictum divisionis proborum a reprobis circa fidem! vel amato rum huius mundi et huius carnis ab‘ amatoribus domini Jhesu 15 15 Nota bene totum A. a post corr. A, B. b capitolum 2m articuli 7mi in marg. A; rubr. B. C. d add. in marg.m.x B; om. A, C. e lin. superpos. A. 35 e hoc primum ita seq. C. h i om. C. ambulari B. g ac C. ac C. k sociantur C. Phrasis biblica.
270 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 2. ab uno vel ab aliquibus eorum cottidianum panem ab ipsisque solis, ceteris omnibus simul cottidie lete manducantibus et con- vivantibus, et tunc considera, si ipsos in concordia et obediencia et amore communi retinebis. Et quemadmodum sic de uno vel duobus a communi mensa abscisis et a cottidiano pane et com- muni potu inveneris nimiam ab unitate destruccionem, ita in- fallibiliter estima de singulis et de tota communitate. Quibus pensatis te commonitum volo habere et instructum, quam vera sunt, que pridem sunt assumpta, videlicet quod obmissio iugis 10 sacrificii, id est communionis cottidiane divini sacramenti, et cessacio in plebibus christianis est causa damp norum infinitorum et malorum in ecclesia dei sa crosancta. 5 CAPITULUM SECUNDUM'. Hoc unum ad supradicta diligenter est advertendum, quod sicud unitas mense et unitas panis et potus habet proprium hoc efficaciter homines" in unum congregare concordie et amo ris, ut iam est declaratum per exemplum, ita habet proprietatem et efficaciam consequenter ab alienis suos separare. Etenim com 20 mune est sive in' via homines diversos simul morari et ambu- lare', quamdiu non itur ad prandium vel cenandum, at“ cena cum venerit, tunc familie omnes seorsum spontanee segregantur quilibet se ad suos sociando, cum quibus vivit vel habet cibum et potum communem et cottidianum. Sic homines iungunt se 25 hominibus in victu et sues ad sues accurrunt et altilia altilibus se socianth et quodlibet simile ad sibi simile adiungitur et non vadunt homines ad cibum brutorum vel societatem, neque bruta ad prandium hominum asumuntur vel ad mensam. Quod si pie creditur ewangelio, hoc notavit manifeste Dominus loquens in 30 ewangelio de diebus novissimis dansque certum modum iam dictum divisionis proborum a reprobis circa fidem! vel amato rum huius mundi et huius carnis ab‘ amatoribus domini Jhesu 15 15 Nota bene totum A. a post corr. A, B. b capitolum 2m articuli 7mi in marg. A; rubr. B. C. d add. in marg.m.x B; om. A, C. e lin. superpos. A. 35 e hoc primum ita seq. C. h i om. C. ambulari B. g ac C. ac C. k sociantur C. Phrasis biblica.
Strana 271
Crebra manducatio corporis Christi colligit omnes bonos. 271 Christi dicensi: »Ubicumque fuerit corpus, ibi congregabuntur et aquile.« Cuius verbi habes exposicionem latam supra in trac tatu III°, distincciones [IV], capitolo'2 [4]. Eciam" istius deduccionem manifestam, puta quod mandu cacio cottidiana vel crebra sacramenti Christi corporis separat bonos a malis et bonos colligit et solidat in unum et similiter inpios tollite de medio iustorum et dividit contra se invicem hostiliter, habes per' figuram ostensum in pane subcinericio et rotundo ostenso Gedeoni; qui panis sua efficacia et agilitate disparsis castris Madianitarum et contra alterutrum disturbatis Gedeonem' cum sociis perducens ad victoriam gloriosam insimul retinuit et ad pacem collegit sue gentis3. Propterea per' spiritum Jhesu istal stant simul copulata in verbo dei, ubi dicitur4: »Qui posuit fines tuos pacem et adipe frumenti saciat te.« Et ad idem in capite novi populi et novi testamenti est expressum, ubi domini Jhesu familia in unum cor et animam unam congregata cottidie in fraccione panis perseverabat terribilis omnibus inpiis, [344a] ut castrorum acies ordinata, nemo autem aliorum iunge bat se illis". Non enim facile quis extraneus ad mensam ignote sibi fas 20 milie et dissimilis presumit se adiungere, sed semper pocius, ut dictum est, ad suos coequales properabit. Hinc est, quod modo patulo est videre, quod mundi huius amatores' non associant se ipsos facile convivantibus cottidie cum domino Jhesu in man ducando eius corpus et sanguinem potando ipsius in sacramento, 25 sed magis properant quilibet ad sua convivia separata et ad amatores vanitatum se adiungunt christiani vani et vacui rema- nentes, ut intereant in seculum seculi, sicut dictum est per prophetam"6: »Separatum est convivium eorum, nunc interibunt." Et isti sunt, qui famelici ut canes tota die circumeunt° murmus 30 rando civitatem et hii sunt, qui introducunt iniquitatem et faciunt contradiccionem in civitate. Electi vero Jhesu, acti spiritu sancto et veluti aquile renovati" et in visu exacutati? ad escam suam" 10 15 f a ras. seq. A, B. c II° seq. C. d et C. e colligit C. bom. C. add. in marg. m. p. B. g Gedem C. h lin. superpos. a. m. C. i sunt 35 seq., sed del. A. k imitatores C. 1 om. C. m pro A. n lac. seq. A, B, C. o circumibunt C. P exacuati; ad escam om. C. q suo C. Matth. XXIV, 28. vide l. III, tract. IV, dist. 4, c. 5, vol. II, 161. 2 3 Cf. Iud. VII, 13. 5 Cf. Act. II, 46. 6 Cf. Oseae * Psalm. CXLVII, 14. IV, 18; X, 2. Cf. Psalm. CII, 5. 40
Crebra manducatio corporis Christi colligit omnes bonos. 271 Christi dicensi: »Ubicumque fuerit corpus, ibi congregabuntur et aquile.« Cuius verbi habes exposicionem latam supra in trac tatu III°, distincciones [IV], capitolo'2 [4]. Eciam" istius deduccionem manifestam, puta quod mandu cacio cottidiana vel crebra sacramenti Christi corporis separat bonos a malis et bonos colligit et solidat in unum et similiter inpios tollite de medio iustorum et dividit contra se invicem hostiliter, habes per' figuram ostensum in pane subcinericio et rotundo ostenso Gedeoni; qui panis sua efficacia et agilitate disparsis castris Madianitarum et contra alterutrum disturbatis Gedeonem' cum sociis perducens ad victoriam gloriosam insimul retinuit et ad pacem collegit sue gentis3. Propterea per' spiritum Jhesu istal stant simul copulata in verbo dei, ubi dicitur4: »Qui posuit fines tuos pacem et adipe frumenti saciat te.« Et ad idem in capite novi populi et novi testamenti est expressum, ubi domini Jhesu familia in unum cor et animam unam congregata cottidie in fraccione panis perseverabat terribilis omnibus inpiis, [344a] ut castrorum acies ordinata, nemo autem aliorum iunge bat se illis". Non enim facile quis extraneus ad mensam ignote sibi fas 20 milie et dissimilis presumit se adiungere, sed semper pocius, ut dictum est, ad suos coequales properabit. Hinc est, quod modo patulo est videre, quod mundi huius amatores' non associant se ipsos facile convivantibus cottidie cum domino Jhesu in man ducando eius corpus et sanguinem potando ipsius in sacramento, 25 sed magis properant quilibet ad sua convivia separata et ad amatores vanitatum se adiungunt christiani vani et vacui rema- nentes, ut intereant in seculum seculi, sicut dictum est per prophetam"6: »Separatum est convivium eorum, nunc interibunt." Et isti sunt, qui famelici ut canes tota die circumeunt° murmus 30 rando civitatem et hii sunt, qui introducunt iniquitatem et faciunt contradiccionem in civitate. Electi vero Jhesu, acti spiritu sancto et veluti aquile renovati" et in visu exacutati? ad escam suam" 10 15 f a ras. seq. A, B. c II° seq. C. d et C. e colligit C. bom. C. add. in marg. m. p. B. g Gedem C. h lin. superpos. a. m. C. i sunt 35 seq., sed del. A. k imitatores C. 1 om. C. m pro A. n lac. seq. A, B, C. o circumibunt C. P exacuati; ad escam om. C. q suo C. Matth. XXIV, 28. vide l. III, tract. IV, dist. 4, c. 5, vol. II, 161. 2 3 Cf. Iud. VII, 13. 5 Cf. Act. II, 46. 6 Cf. Oseae * Psalm. CXLVII, 14. IV, 18; X, 2. Cf. Psalm. CII, 5. 40
Strana 272
272 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 2. sitibundi“ convolant et gratissime ad similes sibi et ipsi con gregantur, non clamant, non contendunt, sed pocius in quiete suum panem inquirunt manducare. Et facile ipsis neccessaria esse et utilis cottidiana communio 5 in populo christiano divini sacramenti conprobatur, quoniam hoc pro' maxima potest" poni ubilibete, quod ad illud, quod unusquisque diligit, facile et per pauca persuadetur, sed ad id, quod odit et spernite, attrahi, licet per multa, non potest. Ita, qui diligit dominum Jhesum et corpus eius esurit et sitit, facile 10 videt cottidianam corporis domini conmestionem in christiano populo esse utilem valde et licitam et cito se adiungit suo de bito proprio convenienti, sed illis, qui non curant dominum Jhesum et est ipsis quasi mortuus a corde et ipsius sacramen- tum non est aput eos reputatum, nequaquam satis' potest de 15 clarari neque multis advocacionibus ad hoc' induci, ut putent esse licitum et utile ipsis cottidie vel sepe sumere sacramen- tum. Et ita miro modo et notabiliter per fruicionem crebram huius panis nostri supercelestis divisio iustorum ab iniustis, electorum ab inpiis augmentatur et augmentabiliter confirma 20 biturque usque finem. Et hoc est, quod manifeste expressum estm in propheta Isaia" LXVI: »Pro eo, quod vocavi et non respondistis, locutus sum et non audistis et faciebatis malum in' oculis meis et, que nolui, elegistis', propter hoc hec dicit do minus deus: Ecce" servi mei comedent et vos esurietis. Ecce 25 servi mei bibent, et vos sicietis. Ecce‘ servi mei letabuntur et vos confundemini. Ecce servi mei laudabunt pre exultacione cordis et vos clamabitis pre dolore cordis et pre contricione spiritus ululabitis." Quia igitur ille supradicte due opiniones, scilicet quod sufficiat 30 christianis spiritualiter manducare et per fidem corpus Chri- sti sine crebra sacramenti sumpcione, et quod sacerdos manducat sacramentum pro aliis, ita quod alii possint' esse contenti sine 40 20 Nota m. p. A. a similibundi C. b c corr. ex proxima in marg. A ; add. m. p. C. 35 proxima B. d po seq., sed del. A. e in universalibus C. f add. a. m. C. g corr. ex sepernit A. h ita D; om. A, B, C. i sitis C. k corr. ex ad- n Isaia — deus om. D. I in ras. A. m ita C; om. A, B. huc A, B. o add. a. m. C. P et seq. C. q corr. in marg. B. r Ecce - resumendo possunt C. om. D. 1 v. 12—14.
272 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 2. sitibundi“ convolant et gratissime ad similes sibi et ipsi con gregantur, non clamant, non contendunt, sed pocius in quiete suum panem inquirunt manducare. Et facile ipsis neccessaria esse et utilis cottidiana communio 5 in populo christiano divini sacramenti conprobatur, quoniam hoc pro' maxima potest" poni ubilibete, quod ad illud, quod unusquisque diligit, facile et per pauca persuadetur, sed ad id, quod odit et spernite, attrahi, licet per multa, non potest. Ita, qui diligit dominum Jhesum et corpus eius esurit et sitit, facile 10 videt cottidianam corporis domini conmestionem in christiano populo esse utilem valde et licitam et cito se adiungit suo de bito proprio convenienti, sed illis, qui non curant dominum Jhesum et est ipsis quasi mortuus a corde et ipsius sacramen- tum non est aput eos reputatum, nequaquam satis' potest de 15 clarari neque multis advocacionibus ad hoc' induci, ut putent esse licitum et utile ipsis cottidie vel sepe sumere sacramen- tum. Et ita miro modo et notabiliter per fruicionem crebram huius panis nostri supercelestis divisio iustorum ab iniustis, electorum ab inpiis augmentatur et augmentabiliter confirma 20 biturque usque finem. Et hoc est, quod manifeste expressum estm in propheta Isaia" LXVI: »Pro eo, quod vocavi et non respondistis, locutus sum et non audistis et faciebatis malum in' oculis meis et, que nolui, elegistis', propter hoc hec dicit do minus deus: Ecce" servi mei comedent et vos esurietis. Ecce 25 servi mei bibent, et vos sicietis. Ecce‘ servi mei letabuntur et vos confundemini. Ecce servi mei laudabunt pre exultacione cordis et vos clamabitis pre dolore cordis et pre contricione spiritus ululabitis." Quia igitur ille supradicte due opiniones, scilicet quod sufficiat 30 christianis spiritualiter manducare et per fidem corpus Chri- sti sine crebra sacramenti sumpcione, et quod sacerdos manducat sacramentum pro aliis, ita quod alii possint' esse contenti sine 40 20 Nota m. p. A. a similibundi C. b c corr. ex proxima in marg. A ; add. m. p. C. 35 proxima B. d po seq., sed del. A. e in universalibus C. f add. a. m. C. g corr. ex sepernit A. h ita D; om. A, B, C. i sitis C. k corr. ex ad- n Isaia — deus om. D. I in ras. A. m ita C; om. A, B. huc A, B. o add. a. m. C. P et seq. C. q corr. in marg. B. r Ecce - resumendo possunt C. om. D. 1 v. 12—14.
Strana 273
Nullus pro alio potest sumere sacramentum. 273 eo, quod ipsimet sumant sacramentum, sunt, que valde com- munioni crebre et cottidiane sacramenti divini in populo chri- stiano colorate obviant et multos ad obmissionem eius adduxe runt et adducunt et dant materiam inpeditoribus felicissime com munionis sacramenti et nimis neccessarie plebeis cottidie dissua- dendi, retrahendi et secundum Antychristi voluntatem et spiri- tum eius iuge sacrificium auferendi1, ideo ad presens, utcumque spiritu Jhesu crucifixi duce contra ipsas stilum reflectendo, eas striccius examinabo quandoque ambas pertractando, quandoque seorsum quamlibet resumendo. Dico igitur primo, quod nullus pro alio neque sacer- dos pro plebe potest sumere sacramentum Christi corporis, sed omnis, qui cupit corpus Christi manducare vel assequi graciam illius, habet neccesse per se sumere sacramentum, et quod nullus est certus, quod manducaret corpus Christi, nisi ille, qui cum 15 bona vita christiana et cum irreprehensibili consciencia manducat sacramentum de altari. Et ista bene et clare visis precedentibus sic possunt persuaderi, quia pactum est et statutum cuilibet ho mini a deo, ut qui velit graciam accipere, quam continet vel" operatur sacramentum, quod ipsemet non per procura 20 torem, non per aliquem alium se humiliet et accipiat ecclesie sacramentum; et ad hoc est multa scriptura. Et idcirco, quem admodum nec sacerdos neque alius potest pro alio sacramentum baptismi suscipere, neque pro alio confirmacionem accipere aut confessionem et absolucionem vel ordinem, coniugium aut extre 25 mam unccionem, ita neque eucaristie sacramentum, sed ex pacto quilibet habet neccesse, qui vult accipere graciam, ut perso- naliter applicet se ad sacramentum. Et' ad hoc sunt eciam scripture; unde dicitur in propheta2: »Omnes sicientes venite ad aquas',« subaudis vos ipsi et non alii pro vobis. Et dominus 30 in ewangelio3: »Si quis sitit, veniat,« supple per se ipsum, »et bibat«, et' specialiter, [344b] quando instituebat hoc divinum sacramentum, notanter dixit4: »Sumite ex hoc omnes.« Et in alio 10 11 De duabus opinionibus m. p. A. 14 Nota bene m. p. A. a detrahendi C. b examinando C. C et — scriptura om. D. e coniugii C. f et ad — pro vobis et om. D. g et seq. B. corr. B. i et —ipsum sacramentum om. D. 1 Cf. Dan. XI, 31. 2 Is. LV, 1. a Joann. VII, 37. phrasis non est biblica; of. Marc. XIV, 22. d et C. h post 35 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 18
Nullus pro alio potest sumere sacramentum. 273 eo, quod ipsimet sumant sacramentum, sunt, que valde com- munioni crebre et cottidiane sacramenti divini in populo chri- stiano colorate obviant et multos ad obmissionem eius adduxe runt et adducunt et dant materiam inpeditoribus felicissime com munionis sacramenti et nimis neccessarie plebeis cottidie dissua- dendi, retrahendi et secundum Antychristi voluntatem et spiri- tum eius iuge sacrificium auferendi1, ideo ad presens, utcumque spiritu Jhesu crucifixi duce contra ipsas stilum reflectendo, eas striccius examinabo quandoque ambas pertractando, quandoque seorsum quamlibet resumendo. Dico igitur primo, quod nullus pro alio neque sacer- dos pro plebe potest sumere sacramentum Christi corporis, sed omnis, qui cupit corpus Christi manducare vel assequi graciam illius, habet neccesse per se sumere sacramentum, et quod nullus est certus, quod manducaret corpus Christi, nisi ille, qui cum 15 bona vita christiana et cum irreprehensibili consciencia manducat sacramentum de altari. Et ista bene et clare visis precedentibus sic possunt persuaderi, quia pactum est et statutum cuilibet ho mini a deo, ut qui velit graciam accipere, quam continet vel" operatur sacramentum, quod ipsemet non per procura 20 torem, non per aliquem alium se humiliet et accipiat ecclesie sacramentum; et ad hoc est multa scriptura. Et idcirco, quem admodum nec sacerdos neque alius potest pro alio sacramentum baptismi suscipere, neque pro alio confirmacionem accipere aut confessionem et absolucionem vel ordinem, coniugium aut extre 25 mam unccionem, ita neque eucaristie sacramentum, sed ex pacto quilibet habet neccesse, qui vult accipere graciam, ut perso- naliter applicet se ad sacramentum. Et' ad hoc sunt eciam scripture; unde dicitur in propheta2: »Omnes sicientes venite ad aquas',« subaudis vos ipsi et non alii pro vobis. Et dominus 30 in ewangelio3: »Si quis sitit, veniat,« supple per se ipsum, »et bibat«, et' specialiter, [344b] quando instituebat hoc divinum sacramentum, notanter dixit4: »Sumite ex hoc omnes.« Et in alio 10 11 De duabus opinionibus m. p. A. 14 Nota bene m. p. A. a detrahendi C. b examinando C. C et — scriptura om. D. e coniugii C. f et ad — pro vobis et om. D. g et seq. B. corr. B. i et —ipsum sacramentum om. D. 1 Cf. Dan. XI, 31. 2 Is. LV, 1. a Joann. VII, 37. phrasis non est biblica; of. Marc. XIV, 22. d et C. h post 35 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 18
Strana 274
274 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 3. ewangelista dixit3: »Accipite et dividite inter vos,« que expresse designant voluntatem domini Jhesu, non ut unus sumat pro aliis, sed quod omnes sumant et quilibet pro se ipso' sacramentum, qui vult assequi graciam sacramenti. Et ex alio patet; nam si sacerdos posset pro aliis manducare sacramentum' eucaristie in sacra missa, non videtur racio, quare ergo non posset pro aliis' eciam" baptisari vel confiteri, presertim ubi facultas adest aliis per se ipsos ad sacramentum accedendi. Igitur, sicut unum non potest, nec aliud potest, semper eo sup 10 posito, quod assit persona cupiens graciam sacramenti et pos sibilitas assequendi per se ipsum sacramentum. Item si sacerdos posset pro aliis manducare corpus Christi in missa, tunc non esset opus, quod umquam layci communicarent vel communi- cassent singulis diebus in ecclesia primitiva, quemadmodum', ex 15 quo cum' os' comedit pro toto corpore et potest hoc facere, ideo non est opus, ut pes vel manus comedat, veluti a simili, ex quo sacerdos pro aliis potest conficere corpus Christi et missam ce lebrare, layci non habent neccesse conficere, et ideo nec ecclesia hoc admisit fieri a laycis eciam sanctissimis'. Item patet idem 20 ex tenore canonis, cum' omnia verba canonis sint fere in com muni et quasi ex parte communitatis condita, verba" tamen, que sacerdos dicit in communicando sacramentum, sunt" singulariter dicta et ex persona solius sacerdotis". CAPITULUM TERCIUM". 25 Item non est scriptura ad hoc, non est racio, non est utilitas, quod unus pro alio posset sumere sacramentum vel quod sacer dos manducaret pro astantibus in missa corpus Christi non magis, quam quod' posset pro aliis manducare et bibere cibum et potum corporales', ita quod unus comederet et alii multi starent eo 30 25 Nota totum bene A. a ita C; ipsum A, B. b lin. superpos. A; in marg. add. m.x B. pro dom. C.e quemadmodum—sanctissimis om. D. aliis add. in marg. m. x B. f om. C. g non seq. C. h om. C. i idem seq., sed del. A. k add. in marg. m. x B. I cum — canonis add. in marg. a. m. C. m pluraliter C. q capitolum 35 n in seq. A; del. B. ° in singulari C. p etc. seq. B. tercium 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C; capitolum III. articuli 7mi seq. B. in missa om. C. non seq. C. t corporalem C, D. Lucae XXII, 17. r
274 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 3. ewangelista dixit3: »Accipite et dividite inter vos,« que expresse designant voluntatem domini Jhesu, non ut unus sumat pro aliis, sed quod omnes sumant et quilibet pro se ipso' sacramentum, qui vult assequi graciam sacramenti. Et ex alio patet; nam si sacerdos posset pro aliis manducare sacramentum' eucaristie in sacra missa, non videtur racio, quare ergo non posset pro aliis' eciam" baptisari vel confiteri, presertim ubi facultas adest aliis per se ipsos ad sacramentum accedendi. Igitur, sicut unum non potest, nec aliud potest, semper eo sup 10 posito, quod assit persona cupiens graciam sacramenti et pos sibilitas assequendi per se ipsum sacramentum. Item si sacerdos posset pro aliis manducare corpus Christi in missa, tunc non esset opus, quod umquam layci communicarent vel communi- cassent singulis diebus in ecclesia primitiva, quemadmodum', ex 15 quo cum' os' comedit pro toto corpore et potest hoc facere, ideo non est opus, ut pes vel manus comedat, veluti a simili, ex quo sacerdos pro aliis potest conficere corpus Christi et missam ce lebrare, layci non habent neccesse conficere, et ideo nec ecclesia hoc admisit fieri a laycis eciam sanctissimis'. Item patet idem 20 ex tenore canonis, cum' omnia verba canonis sint fere in com muni et quasi ex parte communitatis condita, verba" tamen, que sacerdos dicit in communicando sacramentum, sunt" singulariter dicta et ex persona solius sacerdotis". CAPITULUM TERCIUM". 25 Item non est scriptura ad hoc, non est racio, non est utilitas, quod unus pro alio posset sumere sacramentum vel quod sacer dos manducaret pro astantibus in missa corpus Christi non magis, quam quod' posset pro aliis manducare et bibere cibum et potum corporales', ita quod unus comederet et alii multi starent eo 30 25 Nota totum bene A. a ita C; ipsum A, B. b lin. superpos. A; in marg. add. m.x B. pro dom. C.e quemadmodum—sanctissimis om. D. aliis add. in marg. m. x B. f om. C. g non seq. C. h om. C. i idem seq., sed del. A. k add. in marg. m. x B. I cum — canonis add. in marg. a. m. C. m pluraliter C. q capitolum 35 n in seq. A; del. B. ° in singulari C. p etc. seq. B. tercium 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C; capitolum III. articuli 7mi seq. B. in missa om. C. non seq. C. t corporalem C, D. Lucae XXII, 17. r
Strana 275
Qui vult assequi gratiam sacramenti, debet per se communicare. 275 contenti bene seu eque saciati et confortati atques delectati, pre- sertim cum hoc sacramentum altaris sit institutum et datum in racione cibi et potus vel in proprietate ipsorum sicut scriptum est1: »Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus. Qui manducat meam carnem etb bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Sicut misit me vivens pater et ego vivo propter patrem et qui manducat me, et ipse vivet propter me." Sicut itaque cibi et potus veri non potest esse“ ab homine de- lectacio, confortacio aut vegetacio ac quevis fruicio, nisi homo personaliter manducet cibum et bibat potum' in actu, sic eciam debet censeri de sumpcione altaris sacramenti. Quod autem non sit ad hoc scriptura, puta quod sacerdos in missa pro aliis proprie manducet et bibat dei sacramentum, ymmo quod magis sit in oppositum, apparet hoc ex scripturis paulo superius allegatis et ex omnibus passibus scriptures, ubi fit mencio de altaris sacra- mento ; unde dicit Christus2 : »Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in eternum.« Et omnis alia ibidem scriptura, scilicet Jo- hannes VI. capitolo, uniuscuiusque hominis personalem expresse designans et per se manducacionem sacramenti. Et sicut superius dictum est3, nisi hoc notanter vellet exprimere Salvator, quid 20 neccesse fuisset apponere lyh ,omnes' dicens 4: »Sumite ex hoc omnes," vel ut alibi dicitur5: »Dividite inter vos.« Quod si ali- quis doctorum ponat hoc et senciat, quod videlicet manducat aliis et pro aliis sacerdos in missa corpus Christi, ego eum' non vidi nec ipsum sequor in hac parte. De nullo etenim sacramento 25 ecclesie alio ita clare expressit Christus' vel alia quelibet scrip tura canonica, puta quod per se et personaliter sumatur, sim debet ipsius graciam" adipisci, quemadmodum expressit de manduca- cione' sui corporis. Et tamen, ut supra dictum est6, neque sa- cerdos neque alius aliquis potest pro suo proximo sumere ali 30 quod sacramentum" ecclesie et maxime cum illi alteri posse su mendi sacramentum est in promptu, igitur multo minus corpus 10 15 a atque delectati om. C. b et —propter me om. D. Com. B. d fieri C. e et seq. B, C; ras. A. f quod — fore dignum om. D. g quod seq., sed del. A. h add. in marg. A; del. B. i add. in marg. m.x B. k corr. ex 35 m sed C. n ° so seq., sed gracia C. enim B; enim C. 1 om. C. del. A. P aliquod seq., sed del. A. 2 Joann. VI, 52. Joann. VI, 56—58. phrasis non est biblica; of. Marc. XIV, 22. supra pag. 273. 3 Vide supra pag. 273. 6 5 Lucae XXII, 17. Vide 40 18.
Qui vult assequi gratiam sacramenti, debet per se communicare. 275 contenti bene seu eque saciati et confortati atques delectati, pre- sertim cum hoc sacramentum altaris sit institutum et datum in racione cibi et potus vel in proprietate ipsorum sicut scriptum est1: »Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus. Qui manducat meam carnem etb bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Sicut misit me vivens pater et ego vivo propter patrem et qui manducat me, et ipse vivet propter me." Sicut itaque cibi et potus veri non potest esse“ ab homine de- lectacio, confortacio aut vegetacio ac quevis fruicio, nisi homo personaliter manducet cibum et bibat potum' in actu, sic eciam debet censeri de sumpcione altaris sacramenti. Quod autem non sit ad hoc scriptura, puta quod sacerdos in missa pro aliis proprie manducet et bibat dei sacramentum, ymmo quod magis sit in oppositum, apparet hoc ex scripturis paulo superius allegatis et ex omnibus passibus scriptures, ubi fit mencio de altaris sacra- mento ; unde dicit Christus2 : »Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in eternum.« Et omnis alia ibidem scriptura, scilicet Jo- hannes VI. capitolo, uniuscuiusque hominis personalem expresse designans et per se manducacionem sacramenti. Et sicut superius dictum est3, nisi hoc notanter vellet exprimere Salvator, quid 20 neccesse fuisset apponere lyh ,omnes' dicens 4: »Sumite ex hoc omnes," vel ut alibi dicitur5: »Dividite inter vos.« Quod si ali- quis doctorum ponat hoc et senciat, quod videlicet manducat aliis et pro aliis sacerdos in missa corpus Christi, ego eum' non vidi nec ipsum sequor in hac parte. De nullo etenim sacramento 25 ecclesie alio ita clare expressit Christus' vel alia quelibet scrip tura canonica, puta quod per se et personaliter sumatur, sim debet ipsius graciam" adipisci, quemadmodum expressit de manduca- cione' sui corporis. Et tamen, ut supra dictum est6, neque sa- cerdos neque alius aliquis potest pro suo proximo sumere ali 30 quod sacramentum" ecclesie et maxime cum illi alteri posse su mendi sacramentum est in promptu, igitur multo minus corpus 10 15 a atque delectati om. C. b et —propter me om. D. Com. B. d fieri C. e et seq. B, C; ras. A. f quod — fore dignum om. D. g quod seq., sed del. A. h add. in marg. A; del. B. i add. in marg. m.x B. k corr. ex 35 m sed C. n ° so seq., sed gracia C. enim B; enim C. 1 om. C. del. A. P aliquod seq., sed del. A. 2 Joann. VI, 52. Joann. VI, 56—58. phrasis non est biblica; of. Marc. XIV, 22. supra pag. 273. 3 Vide supra pag. 273. 6 5 Lucae XXII, 17. Vide 40 18.
Strana 276
276 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 4 Christi. Et idcirco dicit apostolusi: »Probet autem se ipsum homo, et sic de pane illo“ edat, nam quicumque manducaverit panem hunc indigne etc., iudicium sibi manducat.« Ecces ad se ipsum ubique hominem scriptura remittit, non ad alium, quia 5 quilibet sibi ipsi manducat sive iudicium, sive graciam et non alii. CAPITULUM QUARTUM“ Quod autem non sit ad hoc racio, scilicet quod unus sumat pro altero altaris sacramentum, quia vel hoce esset ex parte dei sic volentis, sed hoc non, ut apparet ex scriptura iam producta, 10 sed magis vult deus et statuit, quod quilibet per se et“ pro se velit et operetur hunc cibum, qui non perit, sed permanet in vitam eternam, ut scriptum est ubi supra?. Non eciam' ex parte hominis est racio; hoc est per se notum, quia melius est multo homini per se ipsum et personaliter manducare, cum esurit, suum 15 cibum congruum et opportunum, et potare, dum sitit, suum potum sibi datum et pro se preparatum, quam si alius pro ipso biberet et manducaret. Multo eligibilius est ex racione, ut homomet quilibet delectetur per se et confortetur et vegetet ex suo cibo sibi munifice preparato, quam si unus alius pro ipso confortetur 20 vel delectetur etc." Nam iste esset modus [345a] valde mirabilis et extraneus a racione, si unus cibum" manducaret et potum biberet et alius ipso cresceret et confortaretur, si et dum bene potest is, qui vult, ex cibo crescere et confortari, manducare et potare bene per se ipsum. Nec eciam est racio conveniens vel potest sumi ad hoc ex parte divini sacramenti, videlicet panis vivi et celestis, quoniam propter hoc venit in hunc mundum, ut ab hominibus semper participetur, et proptera in cibo et potu" sic voluit participari, ut cottidie vel sepe ab omnibus", veluti proprium est cibo et potus, comedatur et bibatur in sacramento. 25 7 Nota bene totum A. a de pane illo om. A, C. ecce — manducat add. in calc. fol. inf. A. b C om. C. d capitulum 4m 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. e om. C. f corr. ex essent B. g et pro se om. C. h et C. I ita post corr. B; eciam non A (eciam add. in marg.); et non C. k post corr. B. 1 ita B, 35 C; vegetetur post corr. A. m om. C. n corr. ex cibus A, B. % et potui add. in marg. m. x B. P hominibus C. q et potui add. in marg. m. x B. I. Cor. XI, 28—29 (lib. all.) 2 Cf. Joann. VI, 27. 30
276 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 4 Christi. Et idcirco dicit apostolusi: »Probet autem se ipsum homo, et sic de pane illo“ edat, nam quicumque manducaverit panem hunc indigne etc., iudicium sibi manducat.« Ecces ad se ipsum ubique hominem scriptura remittit, non ad alium, quia 5 quilibet sibi ipsi manducat sive iudicium, sive graciam et non alii. CAPITULUM QUARTUM“ Quod autem non sit ad hoc racio, scilicet quod unus sumat pro altero altaris sacramentum, quia vel hoce esset ex parte dei sic volentis, sed hoc non, ut apparet ex scriptura iam producta, 10 sed magis vult deus et statuit, quod quilibet per se et“ pro se velit et operetur hunc cibum, qui non perit, sed permanet in vitam eternam, ut scriptum est ubi supra?. Non eciam' ex parte hominis est racio; hoc est per se notum, quia melius est multo homini per se ipsum et personaliter manducare, cum esurit, suum 15 cibum congruum et opportunum, et potare, dum sitit, suum potum sibi datum et pro se preparatum, quam si alius pro ipso biberet et manducaret. Multo eligibilius est ex racione, ut homomet quilibet delectetur per se et confortetur et vegetet ex suo cibo sibi munifice preparato, quam si unus alius pro ipso confortetur 20 vel delectetur etc." Nam iste esset modus [345a] valde mirabilis et extraneus a racione, si unus cibum" manducaret et potum biberet et alius ipso cresceret et confortaretur, si et dum bene potest is, qui vult, ex cibo crescere et confortari, manducare et potare bene per se ipsum. Nec eciam est racio conveniens vel potest sumi ad hoc ex parte divini sacramenti, videlicet panis vivi et celestis, quoniam propter hoc venit in hunc mundum, ut ab hominibus semper participetur, et proptera in cibo et potu" sic voluit participari, ut cottidie vel sepe ab omnibus", veluti proprium est cibo et potus, comedatur et bibatur in sacramento. 25 7 Nota bene totum A. a de pane illo om. A, C. ecce — manducat add. in calc. fol. inf. A. b C om. C. d capitulum 4m 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. e om. C. f corr. ex essent B. g et pro se om. C. h et C. I ita post corr. B; eciam non A (eciam add. in marg.); et non C. k post corr. B. 1 ita B, 35 C; vegetetur post corr. A. m om. C. n corr. ex cibus A, B. % et potui add. in marg. m. x B. P hominibus C. q et potui add. in marg. m. x B. I. Cor. XI, 28—29 (lib. all.) 2 Cf. Joann. VI, 27. 30
Strana 277
Sacramentum corp. Chr. ideo est institutum, ut ab omnibus sumatur. 277 Insuper cum iste panis vivus et racionalis sit communicabilissimus et sit“ preparatus omnibus communiter et sic datus omnibus et maxime esurientibus et sicientibus et cum cupiat et invitet omnes ad se veniendum et se perfruendum, — unde clamat in medio templi et dicit1: »Si quis sitit, veniat et bibat,« et iterum2: »Omnes sicientes venite ad aquas, et qui non habetis argentum, properate, emite et comedite,« — atque iterum alibi invitat ad se et misit ancillas suas, ut vocarent ad arcem et ad menia civitatis: »Si quis est parvulus, veniat ad“ me"; et insipientibus locuta est: »Venite, comedite panem meum et bibite vinum, quod miscui 10 vobis',« et alibi4: »Ite in exitus viarum et“ inter sepes et quos- cumque inveneritis cecos, claudose, infirmos et pauperes ac de biles, vocate,« ecce, hic habes, quod, quantum est ex parte huius panis, tunc non est omnino racio, quin omnes, nisi per se ipsos manducent corpus Christi. Item si hoc [esset iustum], quod sacerdos vel unus alius posset melius pro suo proximo manducare corpus Christi, quam unus quisque pro se ipso, hoc maxime esset ideo“, quod ille alius, pro quo sacerdos manducat, esset indignus et infirmus per se ipsum ad manducandum et sic contentus esset presens esse in 20 missa et videre corpus Christi et in sacerdote vel per sacerdotem communiter manducare et bibere; sed ista est nulla racio. Pro- bacio illius primo, quia, si est indignus, ut assumitur, per se ipsum manducare, est eciam indignus in alio vel per alium man ducare, igitur etc. Item est indignus per datum, ergo est con 25 trarius sacramento, igitur existens in missa maxime distat a corpore Christi et corpus Christik ab ipso. Igitur existens presens in missa nequaquam manducat corpus Christi, igitur neque in sa cerdote neque per se. Racio huius est, quia manducacio quelibet et bibicio, et in quantum talis, presupponit et requirit presenciam 30 obiecti sui apropriati vel illius, quod manducatur, nam sine pane vel comestibili nequaquam possibile est comedere et sine potabili potare aut sine visibili videre. Igitur dato aliquo, quod non sit 15 20 De dignitate A. a corr. ex sic B; sic A, C. b per seq. C. c se seq., sed del. A. 35 lin. suprapos. A. e et seq.C. add. in marg. A. g add. in marg. A. f om. C. iita post corr. ex et in marg. m.x B; et A, C. k et corpus Christi add. in marg. A. I nequaquam C. 2 Isaiae LV, 1. Joann. VII, 37. 3 Luc. XIV, 21, 23; Matth. XXII, 9. Cf. Proverb. IX, 1—5. 1 Cf. d h 40
Sacramentum corp. Chr. ideo est institutum, ut ab omnibus sumatur. 277 Insuper cum iste panis vivus et racionalis sit communicabilissimus et sit“ preparatus omnibus communiter et sic datus omnibus et maxime esurientibus et sicientibus et cum cupiat et invitet omnes ad se veniendum et se perfruendum, — unde clamat in medio templi et dicit1: »Si quis sitit, veniat et bibat,« et iterum2: »Omnes sicientes venite ad aquas, et qui non habetis argentum, properate, emite et comedite,« — atque iterum alibi invitat ad se et misit ancillas suas, ut vocarent ad arcem et ad menia civitatis: »Si quis est parvulus, veniat ad“ me"; et insipientibus locuta est: »Venite, comedite panem meum et bibite vinum, quod miscui 10 vobis',« et alibi4: »Ite in exitus viarum et“ inter sepes et quos- cumque inveneritis cecos, claudose, infirmos et pauperes ac de biles, vocate,« ecce, hic habes, quod, quantum est ex parte huius panis, tunc non est omnino racio, quin omnes, nisi per se ipsos manducent corpus Christi. Item si hoc [esset iustum], quod sacerdos vel unus alius posset melius pro suo proximo manducare corpus Christi, quam unus quisque pro se ipso, hoc maxime esset ideo“, quod ille alius, pro quo sacerdos manducat, esset indignus et infirmus per se ipsum ad manducandum et sic contentus esset presens esse in 20 missa et videre corpus Christi et in sacerdote vel per sacerdotem communiter manducare et bibere; sed ista est nulla racio. Pro- bacio illius primo, quia, si est indignus, ut assumitur, per se ipsum manducare, est eciam indignus in alio vel per alium man ducare, igitur etc. Item est indignus per datum, ergo est con 25 trarius sacramento, igitur existens in missa maxime distat a corpore Christi et corpus Christik ab ipso. Igitur existens presens in missa nequaquam manducat corpus Christi, igitur neque in sa cerdote neque per se. Racio huius est, quia manducacio quelibet et bibicio, et in quantum talis, presupponit et requirit presenciam 30 obiecti sui apropriati vel illius, quod manducatur, nam sine pane vel comestibili nequaquam possibile est comedere et sine potabili potare aut sine visibili videre. Igitur dato aliquo, quod non sit 15 20 De dignitate A. a corr. ex sic B; sic A, C. b per seq. C. c se seq., sed del. A. 35 lin. suprapos. A. e et seq.C. add. in marg. A. g add. in marg. A. f om. C. iita post corr. ex et in marg. m.x B; et A, C. k et corpus Christi add. in marg. A. I nequaquam C. 2 Isaiae LV, 1. Joann. VII, 37. 3 Luc. XIV, 21, 23; Matth. XXII, 9. Cf. Proverb. IX, 1—5. 1 Cf. d h 40
Strana 278
278 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 4. dignus applicari huic sacramento, vel quod eidem' sacramentum applicetur, tunc inpossibile est ipsum esse participem in missa corporis' domini. Item si non est dignus, ut supponitur, mandu care sacramentum de altari, igitur non est dignus eciam accipere rem sacramenti vel divinam graciam contentam sub sacramento per mediantem manducacionem sacerdotis. Vel iterum supposito, quod non sit dignus sacramentum altaris manducare corpora liter, quod communiter datur bonis simul et malis ad sumen- dum, tunc multo forcius non dignus est manducare corpus Christi 10 spiritualiter per sacerdotem, neque“ dabitur sibi illud, quod datur solum sanctis et dignis per operacionem et donacionem solius Jhesu Christi. Quod si dicas: non quidem alius est indignus, sed infirmus et vulneratus et ideo iudicat se ipsum indignum, igitur', qui per 15 se non presumit accedere, eo quod iudicat se indignum, pie credit se manducaturuml per sacerdotem vel ministrum — ad hoc facile et manifeste potest responderi. Nam, si talis iudicat se“ indignum et non dolet se ipsum indignum nec optat se fore dignum ac- cedere ad sacramentum per se ipsum, tunc procul dubio est 20 omnino indignus et per sacerdotem participare sacramentum, sicut prius dictum est de indigno simpliciter, neque huiusmodi pie sperat vel credit se esse participem per sacerdotem, cum non doleat se indignum, nec optet fore dignusm. Quod si" iudicat se ipsum indignum et super eo conteritur et in veritate optat se 25 fore dignum, tunc non est racio, quare non deberet accedere vel quare non possit manducare corpus domini Jhesu Christi, quo- niam solum' talis et maxime talis est dignus corpore et sanguine Jhesup. Nam si datur oppositum illius, quod aliquis iudicat se ipsum 30 dignum et dicit vel estimat se peccatum non habere et per con- sequens non ingemiscit se ipsum indignum, tunc procul dubio ille esset homo superbus ex fermento yppocrisisl et mendax et per consequens omnino indignus divino sacramento. [345b] Prop 5 35 40 23 indignus m. p. A. d corr. ex nque A. a idem C. b Christi seq. C. Com. A, B. e devocionem C. f esse C. g ras. ad spat. 11/2 lin. seq. B; qui — indignum om. C. h vel seq., sed del. A. i post corr. B. k ipsum seq. C. corr. ex per A. m corr. ex indignus B; tunc non est racio, quod seq., sed del. A. n quod add. in marg. A; aliquis seq. D. P Christi seq. D. ° solus D. phrasis biblica; cf. ex. gr. Lucae XII, 1.
278 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 4. dignus applicari huic sacramento, vel quod eidem' sacramentum applicetur, tunc inpossibile est ipsum esse participem in missa corporis' domini. Item si non est dignus, ut supponitur, mandu care sacramentum de altari, igitur non est dignus eciam accipere rem sacramenti vel divinam graciam contentam sub sacramento per mediantem manducacionem sacerdotis. Vel iterum supposito, quod non sit dignus sacramentum altaris manducare corpora liter, quod communiter datur bonis simul et malis ad sumen- dum, tunc multo forcius non dignus est manducare corpus Christi 10 spiritualiter per sacerdotem, neque“ dabitur sibi illud, quod datur solum sanctis et dignis per operacionem et donacionem solius Jhesu Christi. Quod si dicas: non quidem alius est indignus, sed infirmus et vulneratus et ideo iudicat se ipsum indignum, igitur', qui per 15 se non presumit accedere, eo quod iudicat se indignum, pie credit se manducaturuml per sacerdotem vel ministrum — ad hoc facile et manifeste potest responderi. Nam, si talis iudicat se“ indignum et non dolet se ipsum indignum nec optat se fore dignum ac- cedere ad sacramentum per se ipsum, tunc procul dubio est 20 omnino indignus et per sacerdotem participare sacramentum, sicut prius dictum est de indigno simpliciter, neque huiusmodi pie sperat vel credit se esse participem per sacerdotem, cum non doleat se indignum, nec optet fore dignusm. Quod si" iudicat se ipsum indignum et super eo conteritur et in veritate optat se 25 fore dignum, tunc non est racio, quare non deberet accedere vel quare non possit manducare corpus domini Jhesu Christi, quo- niam solum' talis et maxime talis est dignus corpore et sanguine Jhesup. Nam si datur oppositum illius, quod aliquis iudicat se ipsum 30 dignum et dicit vel estimat se peccatum non habere et per con- sequens non ingemiscit se ipsum indignum, tunc procul dubio ille esset homo superbus ex fermento yppocrisisl et mendax et per consequens omnino indignus divino sacramento. [345b] Prop 5 35 40 23 indignus m. p. A. d corr. ex nque A. a idem C. b Christi seq. C. Com. A, B. e devocionem C. f esse C. g ras. ad spat. 11/2 lin. seq. B; qui — indignum om. C. h vel seq., sed del. A. i post corr. B. k ipsum seq. C. corr. ex per A. m corr. ex indignus B; tunc non est racio, quod seq., sed del. A. n quod add. in marg. A; aliquis seq. D. P Christi seq. D. ° solus D. phrasis biblica; cf. ex. gr. Lucae XII, 1.
Strana 279
Solutiones obiectorum. 279 terea dicit apostolus 1: »Probet autem se ipsum homo,« non quod probet se peccatum non' habere, sed quod probet se esse pec catorem et indignum et doleat et sic accedat eger ad medicinam, vel probet se ipsum sic, non' quod infirmitatem non habeat aut pronitatem ad peccandum, sed probet se ipsum, si peccat actua liter habens malum propositum, vel si ducit malam vitam in- dignam christiano et non dolet neque intendit efficaciter eandem relinquere, et tunc, quemadmodum' dictum est paulo ante de" simpliciter indigno, non communicat omnino spiritualiter in missa stans, neque participat ullo modo, nec omnino est dignus sacras 10 mentaliter manducare, quamdiu talis et in quantum talis, neque eciam alia aliqua ecclesie sacramenta. Sin autem talis probate se ipsum indignum et infirmum et pronum ad‘ peccandum vel iam peccasse actualiter, sed dolet se indignum" et infirmum et pec casse et optat in veritate fore dignus et observat ea, que ad hoc sunt a spiritu Jhesu' concessa, ut dignificetur, tunc iam est dignus de plano, et non est racio, quare non manducaret divinum sa- cramentum; ymmo melius facit de multo ceteris paribus, quod accedit, quam quod non accedit, quia ceteris paribus simpliciter melius est accipere magnum bonum et participare quam obmit 20 tere vel negligere. Et si allegatur, quod huiusmodi infirmus in anima vel in corpore estm, aut vulneratus in consciencia, sed dolet et affectat sanitatem, vel si est inconstans vel occupatus in seculo, verump tamen in licitis et honestis, vel est iturus ad viam vel ad" gwer ram aut multa huiusmodi, que solent adduci, omnia talia non sunt nec possunt bene esse racio et causa, quare non deberet christianus in missa per se ipsum manducare corpus Christi com munis dei" et domini omnium omnibusque" communiter pro positi et donati in auxilium', in robur, in defensionem, in con 30 solacionem, ad vitam et ad salutem in altaris largifluo sacramento, ymmo secundum veritatem infirmitas hominum, pronitas ad 15 25 a lin. superpos. A. b ita D; post corr. C; quod non A, B. c quem- d add. in marg. m.x B; ras. A. admodum — indigno om.; talis seq. D. e probet C. f add. in marg. m.x B. g add. in marg. m.x B. h add. in marg. m. x B ; om. A, C. i sancto D. k accedat C. et — possunt 1 bene esse ... om. D. m add. in marg. m.x B; om. A, C. add. a. m. C. o non — manducare om. C. Pras. A. q omnibus C. et lin. supra- pos. seq. B. 35 I. Cor. XI, 28. 40
Solutiones obiectorum. 279 terea dicit apostolus 1: »Probet autem se ipsum homo,« non quod probet se peccatum non' habere, sed quod probet se esse pec catorem et indignum et doleat et sic accedat eger ad medicinam, vel probet se ipsum sic, non' quod infirmitatem non habeat aut pronitatem ad peccandum, sed probet se ipsum, si peccat actua liter habens malum propositum, vel si ducit malam vitam in- dignam christiano et non dolet neque intendit efficaciter eandem relinquere, et tunc, quemadmodum' dictum est paulo ante de" simpliciter indigno, non communicat omnino spiritualiter in missa stans, neque participat ullo modo, nec omnino est dignus sacras 10 mentaliter manducare, quamdiu talis et in quantum talis, neque eciam alia aliqua ecclesie sacramenta. Sin autem talis probate se ipsum indignum et infirmum et pronum ad‘ peccandum vel iam peccasse actualiter, sed dolet se indignum" et infirmum et pec casse et optat in veritate fore dignus et observat ea, que ad hoc sunt a spiritu Jhesu' concessa, ut dignificetur, tunc iam est dignus de plano, et non est racio, quare non manducaret divinum sa- cramentum; ymmo melius facit de multo ceteris paribus, quod accedit, quam quod non accedit, quia ceteris paribus simpliciter melius est accipere magnum bonum et participare quam obmit 20 tere vel negligere. Et si allegatur, quod huiusmodi infirmus in anima vel in corpore estm, aut vulneratus in consciencia, sed dolet et affectat sanitatem, vel si est inconstans vel occupatus in seculo, verump tamen in licitis et honestis, vel est iturus ad viam vel ad" gwer ram aut multa huiusmodi, que solent adduci, omnia talia non sunt nec possunt bene esse racio et causa, quare non deberet christianus in missa per se ipsum manducare corpus Christi com munis dei" et domini omnium omnibusque" communiter pro positi et donati in auxilium', in robur, in defensionem, in con 30 solacionem, ad vitam et ad salutem in altaris largifluo sacramento, ymmo secundum veritatem infirmitas hominum, pronitas ad 15 25 a lin. superpos. A. b ita D; post corr. C; quod non A, B. c quem- d add. in marg. m.x B; ras. A. admodum — indigno om.; talis seq. D. e probet C. f add. in marg. m.x B. g add. in marg. m.x B. h add. in marg. m. x B ; om. A, C. i sancto D. k accedat C. et — possunt 1 bene esse ... om. D. m add. in marg. m.x B; om. A, C. add. a. m. C. o non — manducare om. C. Pras. A. q omnibus C. et lin. supra- pos. seq. B. 35 I. Cor. XI, 28. 40
Strana 280
280 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VII, c. 5. peccandum, cottidiana vulneracio ab inimicis et omnia similia sunt magis racio et causa et debet esse cuilibet christiano per- suadens, urgens et inpellens venire cottidie vel sepe eundem ad manducandum corporis Christi sacramentum. Et nulla racio est christianum retrahens ab hoch, nisi malum propositum vel propositum ad peccandum seu voluntas standi in peccato, eciam si ipsum esset parvum et veniale, quoniam tunc iam ex circum- stancia esset mortale. CAPITULUM QUINTUM". 25 10 Nunc iterum redeundo ad materiam inceptam, si dicatur', quod adhuc racio non est ex parte hominum astancium sacre misse, quod layci non sumant sacramentum, sed quod sacerdos pro ipsis communicet: primo, quod aliquis credit se vel sperat pie esse dignum participio corporis Christi in mandu- 15 cacione sacerdotis, qui non credit fore se dignum sumere sa- cramentum, alius credit pie esse dignum et posse, si vellet, com municare sacramento, sed defert reverenciam sacramento dei et operatur humilitatis virtutem, et ideo non accedit, alius iterum pie credit se participio dignum in missa dominici“ cor 20 poris, sed non vult accedere tunc, sed postea melius ad hoc preparatus, et ita de aliis similibus — ad hos omnes dico in simul, quod isti tales vel similes paciuntur penam' dampni non modicam et per consequens dispendium sue salutis' propter inadvertenciam vel malam instruccionem seu obnubilatam ne- gligenciam et obductam excusacionem sine racione. Nam, quamvis itidem omnes concedantur aliquod bonum facere, tamen illud fit ex sua opinione nubila, non ex consilio spiritus sancti, quoniam illud bonum, quod eligunt, est multo minus in se vel intrin- sece quam illud, quod obmittunt; obmittere autem sponte multo 30 maius suum bonum propter minus bonum non est ex consilio spiritus Jhesu, ut notum est. Quod autem hii omnes obmittant multo maius bonum propter 10 Nota totum diligenter. De dignitate A. a eundum C. b sacramento seq. C. in altum seq., sed del. A. c 35 d capitolum V. 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. e nunc — et regit eos om. D. f dicat C. g corr. ex domini C. h insimul add. in marg. a. m. C. I fit seq. B, C; del. A. dam seq., sed del. A. k in ras. A.
280 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VII, c. 5. peccandum, cottidiana vulneracio ab inimicis et omnia similia sunt magis racio et causa et debet esse cuilibet christiano per- suadens, urgens et inpellens venire cottidie vel sepe eundem ad manducandum corporis Christi sacramentum. Et nulla racio est christianum retrahens ab hoch, nisi malum propositum vel propositum ad peccandum seu voluntas standi in peccato, eciam si ipsum esset parvum et veniale, quoniam tunc iam ex circum- stancia esset mortale. CAPITULUM QUINTUM". 25 10 Nunc iterum redeundo ad materiam inceptam, si dicatur', quod adhuc racio non est ex parte hominum astancium sacre misse, quod layci non sumant sacramentum, sed quod sacerdos pro ipsis communicet: primo, quod aliquis credit se vel sperat pie esse dignum participio corporis Christi in mandu- 15 cacione sacerdotis, qui non credit fore se dignum sumere sa- cramentum, alius credit pie esse dignum et posse, si vellet, com municare sacramento, sed defert reverenciam sacramento dei et operatur humilitatis virtutem, et ideo non accedit, alius iterum pie credit se participio dignum in missa dominici“ cor 20 poris, sed non vult accedere tunc, sed postea melius ad hoc preparatus, et ita de aliis similibus — ad hos omnes dico in simul, quod isti tales vel similes paciuntur penam' dampni non modicam et per consequens dispendium sue salutis' propter inadvertenciam vel malam instruccionem seu obnubilatam ne- gligenciam et obductam excusacionem sine racione. Nam, quamvis itidem omnes concedantur aliquod bonum facere, tamen illud fit ex sua opinione nubila, non ex consilio spiritus sancti, quoniam illud bonum, quod eligunt, est multo minus in se vel intrin- sece quam illud, quod obmittunt; obmittere autem sponte multo 30 maius suum bonum propter minus bonum non est ex consilio spiritus Jhesu, ut notum est. Quod autem hii omnes obmittant multo maius bonum propter 10 Nota totum diligenter. De dignitate A. a eundum C. b sacramento seq. C. in altum seq., sed del. A. c 35 d capitolum V. 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. e nunc — et regit eos om. D. f dicat C. g corr. ex domini C. h insimul add. in marg. a. m. C. I fit seq. B, C; del. A. dam seq., sed del. A. k in ras. A.
Strana 281
Qui nolunt per se communic., omittunt maius bonum propter minus. 281 minus, istudà planum est ex' casu, quia supposito, ut ponitur in casu, quod sint digni vel non sint indigni“ manducare sacramentum corporis et sanguinis Christi, tunc manducacio Christi corporis, quam obmittunt male instituti, est valde nimis melior, salubrion ipsis, deo et Christi corpori gracior cum reverencia et vera humili- tate, quam sola reverencia seorsum vel humiliacio sine manduca cione. Item et ad idem vera reverencia, timor et humiliacio talium, si non originantur ex caritate non fictal ad Christum Jhesum, tunc certum est, quod non sunt bona neque meritoria secundum totam' [346a] summam sacre scripture. Et per consequens tales obmittunt magnum bonum propter non bonum et per consequens male et non ex spiritu sancto et obviant hoc casui, quia casus ponit' tales esse in gracial. Si autem illa sunt ex caritate Christi Jhesu et originantur, tunc caritas illa ordinatm et regit eos. Sed caritas non patitur se alienari vel abstinere a suo dilecto, 15 presertim per notabile" tempus' sibi tradito liberaliter et dulciter ad communionem et intimam" unionem", sed magis, quantum est ex parte regiminis caritatis, magis urget venire quam absti- nere, magis inpellit et timorem foras pellit2, obicem' illiuss, quam' deterret“, sicut scriptum est3: »Caritas enim dei urget 20 nos.« Caritas mavult operari magna ex sua intima confidencia et confortacione, que est fortis ut morst, quam obmittere oc- casiones multas et bonas ex pusillanimitate operandi bonum et crescendi. Eciam quidquid fit in christiano* ex motu caritatis non ficte, illud simpliciter melius est et salubrius, cercius atque 25 gracius quam illud, quod fit ex timore aut humiliacione. Sed, ut dictum est, approximacio ad suum dilectum, quanto est possibile, magis et vicinius et frequencius via et forma licitis et concessis, hoc est semper ex caritate, sed abduccio aut remocio vel prolongacio fit magis ex timore et pusillanimitate servili, 30 10 a d ita A, C; digni post c del. B. illud C. post corr. C. b g tuam C. h et seq. A. corr. B. e man seq. sed del. A. f instructi C. ita C; obvianet corr. obviaret A, B. k ponunt C. 1 magistri (!) C. m ordinavit C. " in ras. A. ° ita B; tempore A, C. p internam C. q corr. ex unigonem A. r ita B; corr. ex obicere A; obicere C; om D. add. in marg. m. x B; om. D. t corr. ex inquam A, B; quem C ; om. D. u om. D. V enim vult C; enim mavult D. x lin. superpos. A. y sed — in multis locis in exordio cap. VII. om. D. 35 Iphrasis bibl. ; cf. II. Cor. VI, 6. 2 Cf. I. Joh. IV, 18. 3 II. Cor. V. 14. Cf. Cant. VIII. 6. 40
Qui nolunt per se communic., omittunt maius bonum propter minus. 281 minus, istudà planum est ex' casu, quia supposito, ut ponitur in casu, quod sint digni vel non sint indigni“ manducare sacramentum corporis et sanguinis Christi, tunc manducacio Christi corporis, quam obmittunt male instituti, est valde nimis melior, salubrion ipsis, deo et Christi corpori gracior cum reverencia et vera humili- tate, quam sola reverencia seorsum vel humiliacio sine manduca cione. Item et ad idem vera reverencia, timor et humiliacio talium, si non originantur ex caritate non fictal ad Christum Jhesum, tunc certum est, quod non sunt bona neque meritoria secundum totam' [346a] summam sacre scripture. Et per consequens tales obmittunt magnum bonum propter non bonum et per consequens male et non ex spiritu sancto et obviant hoc casui, quia casus ponit' tales esse in gracial. Si autem illa sunt ex caritate Christi Jhesu et originantur, tunc caritas illa ordinatm et regit eos. Sed caritas non patitur se alienari vel abstinere a suo dilecto, 15 presertim per notabile" tempus' sibi tradito liberaliter et dulciter ad communionem et intimam" unionem", sed magis, quantum est ex parte regiminis caritatis, magis urget venire quam absti- nere, magis inpellit et timorem foras pellit2, obicem' illiuss, quam' deterret“, sicut scriptum est3: »Caritas enim dei urget 20 nos.« Caritas mavult operari magna ex sua intima confidencia et confortacione, que est fortis ut morst, quam obmittere oc- casiones multas et bonas ex pusillanimitate operandi bonum et crescendi. Eciam quidquid fit in christiano* ex motu caritatis non ficte, illud simpliciter melius est et salubrius, cercius atque 25 gracius quam illud, quod fit ex timore aut humiliacione. Sed, ut dictum est, approximacio ad suum dilectum, quanto est possibile, magis et vicinius et frequencius via et forma licitis et concessis, hoc est semper ex caritate, sed abduccio aut remocio vel prolongacio fit magis ex timore et pusillanimitate servili, 30 10 a d ita A, C; digni post c del. B. illud C. post corr. C. b g tuam C. h et seq. A. corr. B. e man seq. sed del. A. f instructi C. ita C; obvianet corr. obviaret A, B. k ponunt C. 1 magistri (!) C. m ordinavit C. " in ras. A. ° ita B; tempore A, C. p internam C. q corr. ex unigonem A. r ita B; corr. ex obicere A; obicere C; om D. add. in marg. m. x B; om. D. t corr. ex inquam A, B; quem C ; om. D. u om. D. V enim vult C; enim mavult D. x lin. superpos. A. y sed — in multis locis in exordio cap. VII. om. D. 35 Iphrasis bibl. ; cf. II. Cor. VI, 6. 2 Cf. I. Joh. IV, 18. 3 II. Cor. V. 14. Cf. Cant. VIII. 6. 40
Strana 282
282 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 5. igitur etc. Et“ ista sint dicta in communi ad hoc, quod adducta inmediate non sinit racio, quare expediat magis sacerdotem communicare pro aliis quam quemlibet per se ipsum astantem in missa sacerdotis. Nunc ad singula sic potest cursim responderi. [1] Ad pri- mum, quando dicitur: licet laycus credat se pie non esse in- dignum stare in missa et videre corpus Christi et manducare spiritualiter in manducacione a sacerdote in sacramento, tamen credit se ipsum cum hoc indignum manducare sacramentum, 10 ad hoc dicitur iterum, quod hoc non venit ex consilio spi- ritus sancti, sed ex mala instruccione vel sinistra estimacione, tum quia opinatur se huiusmodi assequi rem sacramenti, id est graciam vel manducacionem, non observans digne hoc, quod deus instituit et pactavit omnibus volentibus illam graciam sacra 15 menti adipisci, et ita alia via vult venire ad graciam corporis et sanguinis Christi, quam sibi deus instituit et pactavit, et per consequens non" venit hoc ex spiritu sancto, sed ex propria opinione. Et ut ex precedentibus est liquidum, quod sic deus instituit, preparavit et pactavit" cum hominibus, instituit et 20 preparavit sua ecclesie sacramenta modo optimo deo possibili et homini congruentissimo, quod omnis, qui vult in singulari graciam assequi alicuius sacramenti, si et dum facultas sibi est in promptu, legittime sumat ecclesie sacramentum; quod si forte non vult aut parvipendit sumere et exercere sacramentum, nequa 25 quam graciam sacramenti vel eius operacionem in spiritu asse- quetur, prout scriptum est1: »Nisi manducaveritis carnem filii hominis etc., non habebitis vitam in vobis.« Eciam quod hoc veniat ex nubila opinione, quod allegatur, quia, si credit se ipsum dignum spirituali manducacione, que datur solum sanctis 30 a spiritu Jhesu, et ideo ad missam venit supliciter" et tunc in missa non curavit vel non vult sumere sacramentum, quia credit se" indignum divino sacramento, tunc iam ibi est et presumpcio ex parte et ignorancia vel error. Presumpcio, quia se dignum intima operacione spiritus sancti iudicat, cuius solum sancti sunt 35 capaces, nichil prorsus de ipsa sciens, ut postea dicetur, et a add. in marg. m. x B. b expedit C. c lin. superpos. A; corr. ex et B. d ras. A. e et — preparavit om. C. f et per consequens non crevit seq., lin. suprapos. A. sed del. A. g simpliciter C. h i tunc — intima om. C. k ipso C. 40 Joann. VI, 54.
282 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 5. igitur etc. Et“ ista sint dicta in communi ad hoc, quod adducta inmediate non sinit racio, quare expediat magis sacerdotem communicare pro aliis quam quemlibet per se ipsum astantem in missa sacerdotis. Nunc ad singula sic potest cursim responderi. [1] Ad pri- mum, quando dicitur: licet laycus credat se pie non esse in- dignum stare in missa et videre corpus Christi et manducare spiritualiter in manducacione a sacerdote in sacramento, tamen credit se ipsum cum hoc indignum manducare sacramentum, 10 ad hoc dicitur iterum, quod hoc non venit ex consilio spi- ritus sancti, sed ex mala instruccione vel sinistra estimacione, tum quia opinatur se huiusmodi assequi rem sacramenti, id est graciam vel manducacionem, non observans digne hoc, quod deus instituit et pactavit omnibus volentibus illam graciam sacra 15 menti adipisci, et ita alia via vult venire ad graciam corporis et sanguinis Christi, quam sibi deus instituit et pactavit, et per consequens non" venit hoc ex spiritu sancto, sed ex propria opinione. Et ut ex precedentibus est liquidum, quod sic deus instituit, preparavit et pactavit" cum hominibus, instituit et 20 preparavit sua ecclesie sacramenta modo optimo deo possibili et homini congruentissimo, quod omnis, qui vult in singulari graciam assequi alicuius sacramenti, si et dum facultas sibi est in promptu, legittime sumat ecclesie sacramentum; quod si forte non vult aut parvipendit sumere et exercere sacramentum, nequa 25 quam graciam sacramenti vel eius operacionem in spiritu asse- quetur, prout scriptum est1: »Nisi manducaveritis carnem filii hominis etc., non habebitis vitam in vobis.« Eciam quod hoc veniat ex nubila opinione, quod allegatur, quia, si credit se ipsum dignum spirituali manducacione, que datur solum sanctis 30 a spiritu Jhesu, et ideo ad missam venit supliciter" et tunc in missa non curavit vel non vult sumere sacramentum, quia credit se" indignum divino sacramento, tunc iam ibi est et presumpcio ex parte et ignorancia vel error. Presumpcio, quia se dignum intima operacione spiritus sancti iudicat, cuius solum sancti sunt 35 capaces, nichil prorsus de ipsa sciens, ut postea dicetur, et a add. in marg. m. x B. b expedit C. c lin. superpos. A; corr. ex et B. d ras. A. e et — preparavit om. C. f et per consequens non crevit seq., lin. suprapos. A. sed del. A. g simpliciter C. h i tunc — intima om. C. k ipso C. 40 Joann. VI, 54.
Strana 283
Errat, qui vult spiritualiter communicare et non sacramentaliter. 283 existens ad ipsam inhabilis vel non capax, tum quia, ut dictum est, non venit ad graciam sacramentia Christi corporis per viam, quam spiritus Jhesu disposuit et secum confederavit, ut paulo ante dictum est, et' obmittit ea, que ad hoc assequendum deus sibi concessit et ordinavit, puta humiliter suscipere sacramentum, tum quia habet errorem vel ignoranciam in opinione crassam vel negligencie, scilicet quod putat se ipsum dignum spirituali sumpcione Christi corporis et non putat dignum sacramento, quod est continens corporis Christi, acsi crederet se esse dignum tangere et contrectare cibum et potum regium' solum et maxime dilectissimis filiis et principibus concessum et reputaret se ipsum cum hoc indignum vasa illa tangere vel" attrectare cibi et potus regalis contentiva, que alias sunte quibuslibet famulis regis, eciam quandoque malis et indignis, concessa vel permissa ad contrectandum et utendum. Item putat dignum se fore spirituali 15 manducacione in missa et sacramentali credit se indignum, ideo non accedit ex levitate, ignorans, quod tota sacramentalis mandu cacio est propter spiritualem instituta et per consequens hoc maior, quia propter quod unumquodque tale et illud maius etc. [346b) 10 CAPITULUM SEXTUM'. 20 Item talis male est institutus', qui veniens ad missam vult stare contentus participacione sola manducacionis Christi corporis per sacerdotem, acsi dicat cum Syrophenissa muliere: ,ex quo non est bonum sumere panem filiorum et michi cani dari ad man ducandum, nichilominus tament ibo ad missam, nam utique et 25 catelli edunt de micis, que cadunt de mensa dominorum suorum!', vel acsi vellet frui odore pomi et non auderet pomum tangere in manu regis existentis(!). Iterum hic dico, licet in rebus sim pliciter corporalibus sit bonum et verum exemplum', tamen in divinis et spiritualibus, prout est hic, falsa est opinio et aput 30 plurimos dispendiosa salutis ipsorum et a spiritu Sathane colorata. 1 Nota m. p. A. 16 Nota de manducacione corporis Christi m. p. A. 21 Nota bene totum A. a pro seq., sed del. A. b et — ea om. C. C regum C. det C. e eciam 35 seq. B, C; del. A. f capitolum 6. 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. g in- h id seq., sed del. A. in ras. A, B. structus C. Cf. Marci VII, 26—28.
Errat, qui vult spiritualiter communicare et non sacramentaliter. 283 existens ad ipsam inhabilis vel non capax, tum quia, ut dictum est, non venit ad graciam sacramentia Christi corporis per viam, quam spiritus Jhesu disposuit et secum confederavit, ut paulo ante dictum est, et' obmittit ea, que ad hoc assequendum deus sibi concessit et ordinavit, puta humiliter suscipere sacramentum, tum quia habet errorem vel ignoranciam in opinione crassam vel negligencie, scilicet quod putat se ipsum dignum spirituali sumpcione Christi corporis et non putat dignum sacramento, quod est continens corporis Christi, acsi crederet se esse dignum tangere et contrectare cibum et potum regium' solum et maxime dilectissimis filiis et principibus concessum et reputaret se ipsum cum hoc indignum vasa illa tangere vel" attrectare cibi et potus regalis contentiva, que alias sunte quibuslibet famulis regis, eciam quandoque malis et indignis, concessa vel permissa ad contrectandum et utendum. Item putat dignum se fore spirituali 15 manducacione in missa et sacramentali credit se indignum, ideo non accedit ex levitate, ignorans, quod tota sacramentalis mandu cacio est propter spiritualem instituta et per consequens hoc maior, quia propter quod unumquodque tale et illud maius etc. [346b) 10 CAPITULUM SEXTUM'. 20 Item talis male est institutus', qui veniens ad missam vult stare contentus participacione sola manducacionis Christi corporis per sacerdotem, acsi dicat cum Syrophenissa muliere: ,ex quo non est bonum sumere panem filiorum et michi cani dari ad man ducandum, nichilominus tament ibo ad missam, nam utique et 25 catelli edunt de micis, que cadunt de mensa dominorum suorum!', vel acsi vellet frui odore pomi et non auderet pomum tangere in manu regis existentis(!). Iterum hic dico, licet in rebus sim pliciter corporalibus sit bonum et verum exemplum', tamen in divinis et spiritualibus, prout est hic, falsa est opinio et aput 30 plurimos dispendiosa salutis ipsorum et a spiritu Sathane colorata. 1 Nota m. p. A. 16 Nota de manducacione corporis Christi m. p. A. 21 Nota bene totum A. a pro seq., sed del. A. b et — ea om. C. C regum C. det C. e eciam 35 seq. B, C; del. A. f capitolum 6. 7mi articuli in marg. A; rubr. B, C. g in- h id seq., sed del. A. in ras. A, B. structus C. Cf. Marci VII, 26—28.
Strana 284
284 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VII, c. 6. Quod sit falsa, patet hoc, quia in divinis et indivisibili- bus omnis, qui dignus est participare, dignus est eciam toto, presertim in materia subiecta, puta de corpore Jhesu Christi in sacramento. Et qui assequitur participium seu' partem, assequitur totum, et qui habet totum, non habet magis quam, qui participat, et“ qui solum participat, non habet minus, quam qui' totum sumit. Est eciam multis dispendios a salutis eorum vel dampnosa, tum quia nituntur alia via participare vel com- municare' Christi corpori et sanguini, quam' spiritus sanctus' 10 prefixit omnibus et ordinavit, et! ita, ut plurimum, credunt se participasse et gloriantur, cum non sint participium Christi cor poris assecutik, sed unam aliam aliquam devocionem levem et transeuntem, per quam non vegetant' in Christi corpus nec in vita sua in aliquo emendantur", tum quia sic delusi spoliant se 15 ipsos gratis magnis bonis et spiritualibus in mente graciis, que ex pacto suo deus dat digne sumentibus sacramentum", et ma- ximis ac multis exerciciis in corpore et confortacione similiter multa tocius hominis, que omnia facerent et assequerentur, si Christi corpori et sanguini ita, sicut deus illud preparavit, sepe 20 in sacramento se sociarent vel manducarent. Quod autem a spiritu sathanico et sagaci, qui scit se et sua in angelos lucis transformarel, huiusmodi opinio et humiliacio ficta aput plurimos multipliciter inmittatur et coloretur, patet, quia possibile est hoc sibi facere, quia permittitur sibi et scit, 25 quia omnem viam abducendi a bono satagit semper invenire et quanto magis coloratam et deceptoriam, tanto libencius. Bonum autem summum et summe salubre et utile est in po pulo christiano communicacio crebra corporis Jhesu Christi, ideoque certum habetur, quod omnes christianos, qui sunt in 30 gracia, id est quicumque sunt sine mortali peccato, omnibus viis et modis sibi secundum altitudinem suam excogitari pos sibilibus abducit, impedit, remittit, dissuadet, prohibet per se ipsum inmediate inmittendo et per suos pseudoprophetas' a com- munione crebra corporis et sanguinis Christi. Et nulli umquam 35 persuadet neque persuadebit neque persuasit tali christiano, qui 5 40 a qui C. b si C. c quod C. det qui solum participat add. in marg. A. e lin. superpos. A; om. B, C. f conmunicari C. g quem C. h add. in marg. A. i om. C. k assequti A. I vegetantur C. m post corr. B. n que omnia face rent et assequerentur seq., sed del. A. ° prophetas C. P corr. ex umbquam A. Cf. II. Cor. XI, 14.
284 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VII, c. 6. Quod sit falsa, patet hoc, quia in divinis et indivisibili- bus omnis, qui dignus est participare, dignus est eciam toto, presertim in materia subiecta, puta de corpore Jhesu Christi in sacramento. Et qui assequitur participium seu' partem, assequitur totum, et qui habet totum, non habet magis quam, qui participat, et“ qui solum participat, non habet minus, quam qui' totum sumit. Est eciam multis dispendios a salutis eorum vel dampnosa, tum quia nituntur alia via participare vel com- municare' Christi corpori et sanguini, quam' spiritus sanctus' 10 prefixit omnibus et ordinavit, et! ita, ut plurimum, credunt se participasse et gloriantur, cum non sint participium Christi cor poris assecutik, sed unam aliam aliquam devocionem levem et transeuntem, per quam non vegetant' in Christi corpus nec in vita sua in aliquo emendantur", tum quia sic delusi spoliant se 15 ipsos gratis magnis bonis et spiritualibus in mente graciis, que ex pacto suo deus dat digne sumentibus sacramentum", et ma- ximis ac multis exerciciis in corpore et confortacione similiter multa tocius hominis, que omnia facerent et assequerentur, si Christi corpori et sanguini ita, sicut deus illud preparavit, sepe 20 in sacramento se sociarent vel manducarent. Quod autem a spiritu sathanico et sagaci, qui scit se et sua in angelos lucis transformarel, huiusmodi opinio et humiliacio ficta aput plurimos multipliciter inmittatur et coloretur, patet, quia possibile est hoc sibi facere, quia permittitur sibi et scit, 25 quia omnem viam abducendi a bono satagit semper invenire et quanto magis coloratam et deceptoriam, tanto libencius. Bonum autem summum et summe salubre et utile est in po pulo christiano communicacio crebra corporis Jhesu Christi, ideoque certum habetur, quod omnes christianos, qui sunt in 30 gracia, id est quicumque sunt sine mortali peccato, omnibus viis et modis sibi secundum altitudinem suam excogitari pos sibilibus abducit, impedit, remittit, dissuadet, prohibet per se ipsum inmediate inmittendo et per suos pseudoprophetas' a com- munione crebra corporis et sanguinis Christi. Et nulli umquam 35 persuadet neque persuadebit neque persuasit tali christiano, qui 5 40 a qui C. b si C. c quod C. det qui solum participat add. in marg. A. e lin. superpos. A; om. B, C. f conmunicari C. g quem C. h add. in marg. A. i om. C. k assequti A. I vegetantur C. m post corr. B. n que omnia face rent et assequerentur seq., sed del. A. ° prophetas C. P corr. ex umbquam A. Cf. II. Cor. XI, 14.
Strana 285
Abductio hominum a crebra communione procedit a spiritu sathanae. 285 est in gracia Christi vel qui habet bonum propositum, existens sine mortali peccato, manducare frequenter corpus“ et sanguinem Jhesu Christi, nam tunc persuaderet' suam ipsius destruccionem et edificacionem in homine Christi Jhesu, persuaderet contra se ipsum corroboracionem et meritum vite eterne et graciarum augmentum et victoriam sui et eieccionem suorum peccatorum. Quod ipse nullo modo potest facere, quemadmodum de ipso determinavit Christus Jhesus per multa argumenta, loquens ad phariseos detrahentes et dicentes, quod Jhesus in nomine Belzebub principe demoniorum eiceret demonia. Unde dicit 10 ibidem dominusi: »Qui non est mecum, adversum2 me‘ est. Et qui non colligit mecum, dispargit.« Et Johannes in cano- nica: »Fratres nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, an ex deo sint“. Omnis spiritus, qui confitetur Jhesum Christum in carne venisse, ex deo est.« Nullus vero magis et intensius 15 confitetur Christum in carne venisse, quam qui attendens ipsius incarnacionem digne et fideliter properat omnibus modis pos sibilibus et concessis, ete quanto magis potest vel crebrius, ad corpus et sanguinem Jhesu Christi veraciter manducandum, sicut scriptum est3: »Etenim pascha' nostrum ymmolatus est Christus, 20 itaque epulemur« et4: »Caput cum intestinis' vorabitis festinanter« id est festinando ad ipsum. Sequitur': »Et omnis spiritus, qui solvit Jhesum, ex deo non est, et hic est Antychristus." Nullo modo autem in presenti christianismo magis proprie solvitur Jhesus', quam relaxando homines resolvendoque in 25 vita Christi et virtute, quod maxime [347a] fit per dissuasionem et abduccionem Christi fidelium ab ipsorum summo remedio, summo bono summaque salute, id est' a frequenti etk cot tidiano pane ipsorum et potu manducando et potando, per quem omnis substancia vite ipsorum christiane fulcitur et sustens 30 tatur, per que summe merentur aput deum, per que summe exercentur in fide, spe et caritate, per que summe exercitantur in fervore dileccionis dei et proximi, summe confortantur, aug- mentantur et perficiuntur. Indubitabile itaque est, quod alicui dyabolus bono christiano vel existenti sine peccato mortali non 35 om. C. b persuadent C. c cum seq., sed del. A. d sunt C. e om. C. f et seq., sed del. A. g corr. ex testinis A; testinis C. h Chri= I id est add. in marg. B. k post corr. B; id est A, C. stus C. Cf. Lucae XI, 15 sq. 2 l. Joann. IV, 1—2 (l. all.) 3 Cf. I. Cor. V, 7—8. 5 Cf. Exo. XII, 9. I. Joann. IV. 3. a 40
Abductio hominum a crebra communione procedit a spiritu sathanae. 285 est in gracia Christi vel qui habet bonum propositum, existens sine mortali peccato, manducare frequenter corpus“ et sanguinem Jhesu Christi, nam tunc persuaderet' suam ipsius destruccionem et edificacionem in homine Christi Jhesu, persuaderet contra se ipsum corroboracionem et meritum vite eterne et graciarum augmentum et victoriam sui et eieccionem suorum peccatorum. Quod ipse nullo modo potest facere, quemadmodum de ipso determinavit Christus Jhesus per multa argumenta, loquens ad phariseos detrahentes et dicentes, quod Jhesus in nomine Belzebub principe demoniorum eiceret demonia. Unde dicit 10 ibidem dominusi: »Qui non est mecum, adversum2 me‘ est. Et qui non colligit mecum, dispargit.« Et Johannes in cano- nica: »Fratres nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, an ex deo sint“. Omnis spiritus, qui confitetur Jhesum Christum in carne venisse, ex deo est.« Nullus vero magis et intensius 15 confitetur Christum in carne venisse, quam qui attendens ipsius incarnacionem digne et fideliter properat omnibus modis pos sibilibus et concessis, ete quanto magis potest vel crebrius, ad corpus et sanguinem Jhesu Christi veraciter manducandum, sicut scriptum est3: »Etenim pascha' nostrum ymmolatus est Christus, 20 itaque epulemur« et4: »Caput cum intestinis' vorabitis festinanter« id est festinando ad ipsum. Sequitur': »Et omnis spiritus, qui solvit Jhesum, ex deo non est, et hic est Antychristus." Nullo modo autem in presenti christianismo magis proprie solvitur Jhesus', quam relaxando homines resolvendoque in 25 vita Christi et virtute, quod maxime [347a] fit per dissuasionem et abduccionem Christi fidelium ab ipsorum summo remedio, summo bono summaque salute, id est' a frequenti etk cot tidiano pane ipsorum et potu manducando et potando, per quem omnis substancia vite ipsorum christiane fulcitur et sustens 30 tatur, per que summe merentur aput deum, per que summe exercentur in fide, spe et caritate, per que summe exercitantur in fervore dileccionis dei et proximi, summe confortantur, aug- mentantur et perficiuntur. Indubitabile itaque est, quod alicui dyabolus bono christiano vel existenti sine peccato mortali non 35 om. C. b persuadent C. c cum seq., sed del. A. d sunt C. e om. C. f et seq., sed del. A. g corr. ex testinis A; testinis C. h Chri= I id est add. in marg. B. k post corr. B; id est A, C. stus C. Cf. Lucae XI, 15 sq. 2 l. Joann. IV, 1—2 (l. all.) 3 Cf. I. Cor. V, 7—8. 5 Cf. Exo. XII, 9. I. Joann. IV. 3. a 40
Strana 286
286 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 7. 5 potest persuadere frequentandi sacramentum altaris, sed quod pocius omnibus viis et conatibus non cessat dissuadere et varie inpedire. Quod si umquam alicui persuadet vel persuasit, hoc fecit hominibus, quos vidit nimis indignos sine dei gracia et peccato in mortali etc. CAPITULUM SEPTIMUMa. [II] Tunc ad secundo' inductum pro instancia, puta de illo, qui ob reverenciam et humiliacionem obmittit sacra- mentum, ad hoc habes supra satis responsum in eodem tractatu, 10 articulo 3, capitolo 71, 8 et 9°1 et in V. vel sequenti tractatu, dis tinccione« [X], capitolo!2 [9] per multa et in multis locis. Hoc tamen ad presens nosse sufficiat, quod racionabilis humilitas et sapiens reverencia numquam aliquem removit a suo vitali pabulo neque aliquem elongavit a mensa neccessario pro se pre- 15 parata aut vetavit aliquem manducare cibos et potare, sine qui bus vita non habetur, presertim a cibo et potu, que non veniunt ex dignitate et pro meritis manducantis et bibentis, sed mere et solum etl gratis ex dignacione et donacione magnifica in- vitantis et graciose et liberaliter largientis, secundum quod est 20 corpus et sanguis dei et domini Jhesu pro peccatoribus infirmis preparatusm. Gracius igitur vera reverencia et timor christiani cum humilitate magna venit et manducat et valde eandem" exercendo in conspectu summi dei et ipsius presencia, quam se elongando ob humilitatem° a sua neccessaria conmestione, ubi humilitas 25 utique neccesse habet relaxari vel oblivisci, cum a conspectu vel" a memoria receditur presencie" Jhesu Christo in suo supersub- stanciali et superdivino sacramento. Si namque quisquam magnus et splendidus dominus pau- peres, cecos, claudos et pannosos ad suam mensam invitaret ex 30 7 Nota totum de humiliacione A. a ras. seq. B; perswaderen seq., sed del. C. b del. seq. A. c facit C. d capitolum 7m articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. e secundum C. f 7, 8 et 9° in ras. B; 7 om. A, C. g lac. seq. A, B, C. h lac. seq. A, B, C. ipso seq. C. k potus seq. C. 1 ex corr. et A; ex B, C; om. D. m ita D; o corr. ex 35 preparati A, B, C; gracius —humiliantur om. D. " eundem C. ab humilitate A; post corr. B. P et C. q presencia C; Christi Jesu seq. C. 1 Recte art. V, c. XV, v. supra p. 127—7. 2 v. libri V, dist. X, cap. 9, 3 Cf. Lucae XIV, 21. (MS bibl. Clem. III A 10, f. 157a).
286 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 7. 5 potest persuadere frequentandi sacramentum altaris, sed quod pocius omnibus viis et conatibus non cessat dissuadere et varie inpedire. Quod si umquam alicui persuadet vel persuasit, hoc fecit hominibus, quos vidit nimis indignos sine dei gracia et peccato in mortali etc. CAPITULUM SEPTIMUMa. [II] Tunc ad secundo' inductum pro instancia, puta de illo, qui ob reverenciam et humiliacionem obmittit sacra- mentum, ad hoc habes supra satis responsum in eodem tractatu, 10 articulo 3, capitolo 71, 8 et 9°1 et in V. vel sequenti tractatu, dis tinccione« [X], capitolo!2 [9] per multa et in multis locis. Hoc tamen ad presens nosse sufficiat, quod racionabilis humilitas et sapiens reverencia numquam aliquem removit a suo vitali pabulo neque aliquem elongavit a mensa neccessario pro se pre- 15 parata aut vetavit aliquem manducare cibos et potare, sine qui bus vita non habetur, presertim a cibo et potu, que non veniunt ex dignitate et pro meritis manducantis et bibentis, sed mere et solum etl gratis ex dignacione et donacione magnifica in- vitantis et graciose et liberaliter largientis, secundum quod est 20 corpus et sanguis dei et domini Jhesu pro peccatoribus infirmis preparatusm. Gracius igitur vera reverencia et timor christiani cum humilitate magna venit et manducat et valde eandem" exercendo in conspectu summi dei et ipsius presencia, quam se elongando ob humilitatem° a sua neccessaria conmestione, ubi humilitas 25 utique neccesse habet relaxari vel oblivisci, cum a conspectu vel" a memoria receditur presencie" Jhesu Christo in suo supersub- stanciali et superdivino sacramento. Si namque quisquam magnus et splendidus dominus pau- peres, cecos, claudos et pannosos ad suam mensam invitaret ex 30 7 Nota totum de humiliacione A. a ras. seq. B; perswaderen seq., sed del. C. b del. seq. A. c facit C. d capitolum 7m articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. e secundum C. f 7, 8 et 9° in ras. B; 7 om. A, C. g lac. seq. A, B, C. h lac. seq. A, B, C. ipso seq. C. k potus seq. C. 1 ex corr. et A; ex B, C; om. D. m ita D; o corr. ex 35 preparati A, B, C; gracius —humiliantur om. D. " eundem C. ab humilitate A; post corr. B. P et C. q presencia C; Christi Jesu seq. C. 1 Recte art. V, c. XV, v. supra p. 127—7. 2 v. libri V, dist. X, cap. 9, 3 Cf. Lucae XIV, 21. (MS bibl. Clem. III A 10, f. 157a).
Strana 287
De illis, qui ob reverentiam et humilitatem nolunt saepe communic. 287 sua pura misericordia et dignacione exercenda in eosdem, ne- quaquam bene huiusmodi miseri et abiecti facerent ac sapienter, quod ad tantam cenam non properarent veniendum, suos de- fectus et despeccionem allegando vel se per hoc excusando, cum scirent indubie, quod pater misericordiarum et dominus mire dignacionis ideo ipsos invitavit proptereaque advocavit, quod sunt pauperes, debiles', despecti et infirmi, ut sic in eisdem suam magnam misericordiam et preciosam liberalitatem in tempore nec cessitatis adimpleret, qui in' nullo alias bonorum ipsorum indi- get neque inspicit alicuius merita quoad hoc aut dignitatem, sed solum in miseracionibus suis delectatur'. Itaque humilitas pau- peris et miseri ac miserabilis bona est et digna, si congnoscens se ipsum et dignacionem ac misericordiam sui benefactoris cum gaudio festinat ad manus se invitantis et sibi omnino gratis bona facientis, sed tamen" non est valde virtuosa, quia est nec 15 cessaria et facilis, quoniam et ethnici et publicani hoc faciunt, puta quod existentes despecti et miseri suis benefactoribus magni- ficis humiliantur. Quapropter christianus supposita fide, si humiliter accedit ad sacramentum Christi corporis, quantacumque sit humilitas ipsius, 20 et si reputat eandem esse virtutem et“ conplaceat sibi ipsi in eo et stet quasi securus, quasi bene accesserit, iam est fermento phariseoruml corrumptus et magis superbus quam' humilis in veritate" reputatus. De hac enim humilitate potest illud Eccle siastici" allegari° 2: »Est, qui se nequiter humiliat, et interiora 25 eius plena sunt dolo,« id est sua propria conplacencia et repu tacione. Quid enim magnum est vel difficile hominem miserum in conspectu dei summi humiliari", testam de Sami ils factori suo3? Quid virtutis hebet', si oculus inbecillis et' infirmus a splendore lucis reverberatus ad terram proiectus delitescit palpitans in sua 30 10 4 Nota bonum m. p. A. 28 Nota de humiliacione m. p. A. a puta C. b et dignacione add. in marg. m. x B. c post corr. B; dras. seq. B. e et seq. B. f lin. superpos. B; om. A, C. ideoque A. C. g itaque humilitas pauperis et miseri seq., sed del. A. h cum C. i non 35 seq. C. k lin. superpos. B. 1 quasi C. m humilitatus seq., sed del. A. n om. D. o dici D. p ita biblia et D; intima A, B, C. q corr. ex r habet C, D. S lin. superpos. B; om. A, C. humiari A. 1 Phrasis biblica; cf. ex. gr. Matth. XVI, 6. 2 Eccli. XIX, 23. Isaiae XLV, 9. 3 Cf. 40
De illis, qui ob reverentiam et humilitatem nolunt saepe communic. 287 sua pura misericordia et dignacione exercenda in eosdem, ne- quaquam bene huiusmodi miseri et abiecti facerent ac sapienter, quod ad tantam cenam non properarent veniendum, suos de- fectus et despeccionem allegando vel se per hoc excusando, cum scirent indubie, quod pater misericordiarum et dominus mire dignacionis ideo ipsos invitavit proptereaque advocavit, quod sunt pauperes, debiles', despecti et infirmi, ut sic in eisdem suam magnam misericordiam et preciosam liberalitatem in tempore nec cessitatis adimpleret, qui in' nullo alias bonorum ipsorum indi- get neque inspicit alicuius merita quoad hoc aut dignitatem, sed solum in miseracionibus suis delectatur'. Itaque humilitas pau- peris et miseri ac miserabilis bona est et digna, si congnoscens se ipsum et dignacionem ac misericordiam sui benefactoris cum gaudio festinat ad manus se invitantis et sibi omnino gratis bona facientis, sed tamen" non est valde virtuosa, quia est nec 15 cessaria et facilis, quoniam et ethnici et publicani hoc faciunt, puta quod existentes despecti et miseri suis benefactoribus magni- ficis humiliantur. Quapropter christianus supposita fide, si humiliter accedit ad sacramentum Christi corporis, quantacumque sit humilitas ipsius, 20 et si reputat eandem esse virtutem et“ conplaceat sibi ipsi in eo et stet quasi securus, quasi bene accesserit, iam est fermento phariseoruml corrumptus et magis superbus quam' humilis in veritate" reputatus. De hac enim humilitate potest illud Eccle siastici" allegari° 2: »Est, qui se nequiter humiliat, et interiora 25 eius plena sunt dolo,« id est sua propria conplacencia et repu tacione. Quid enim magnum est vel difficile hominem miserum in conspectu dei summi humiliari", testam de Sami ils factori suo3? Quid virtutis hebet', si oculus inbecillis et' infirmus a splendore lucis reverberatus ad terram proiectus delitescit palpitans in sua 30 10 4 Nota bonum m. p. A. 28 Nota de humiliacione m. p. A. a puta C. b et dignacione add. in marg. m. x B. c post corr. B; dras. seq. B. e et seq. B. f lin. superpos. B; om. A, C. ideoque A. C. g itaque humilitas pauperis et miseri seq., sed del. A. h cum C. i non 35 seq. C. k lin. superpos. B. 1 quasi C. m humilitatus seq., sed del. A. n om. D. o dici D. p ita biblia et D; intima A, B, C. q corr. ex r habet C, D. S lin. superpos. B; om. A, C. humiari A. 1 Phrasis biblica; cf. ex. gr. Matth. XVI, 6. 2 Eccli. XIX, 23. Isaiae XLV, 9. 3 Cf. 40
Strana 288
288 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VII, c. 7. infirmitate? Ita homo miser conparatus deo, quid potest aliud, nisi nimium humiliari. Sin autem humilitas huiusmodi homi- num sit talis“ et tanta, quod fugiat aut elonget se ipsam a manu dei sibi misero bene facere cupientis et ob suam miseriam ipsum graciose visitantis, miror, si humilitas et non pocius stol- liditas vel stulticia debeat iudicari, nam quod se miser et humi- liatus humiliat, nichil est difficile, nichil virtuosum, presertim in conspectu dei vel a gloria [347b] divinitatis oppressus et a magestate reverberatus, quoniam sic et demones credunt et contre 10 miscunt et omne genu eciam infernorum neccesse habet genua flectere coram Jhesu existente in gloria dei patrisl. Quid enim insigne virtutis est, si mendicus et miser subiectus procidit“ ante regiam presentem magestatem? Cum“ autem huiusmodi vilissimus fugit et elongat se ipsum 15 a manu benefica et se relevante de miseria simpliciter ade suam dignacionem, quid aliud facit, nisi stulte suam miseriam non odit et ideof occurrente ei via et bona occasione vilitatem suam eva- dere per manum dei bonam non festinat, quoniam vere, si odiret suam propriam vilitatem, adeptus viam liberandi, multum esset 20 gratus ses fore liberatum'. Vel forte hoc eciam inde venit, quod talis propter stoliditatem' additam miserie et vilitati cupit et querit utique esse alicuius meriti et gloriosus et per consequens coram rege vel in aliqua sua preparacione gloriari et sibi ipsi conplacere. Et miser ac miserabilis non dinoscit puram et simplicem boni- 25 tatem largitoris, qui omnino gratis propinquavit ipsum de sua dampnacione liberare, ut ipsemet totalis grates" et gloriam haberet et non haberet unde gloriari omnis caro2. Non itaque puto conmendabilem humilitatem cuiusquam vel reverenciam, qui congnoscens suam miseriam et vilitatem semper 30 et ubique deo displicere fugit vel elongat se a divino corpore et" sanguine, tollente a nobis nostram vilitatem et liberante nos de nostra funesta corumptela et dato" nobis in remedium 5 40 22 Nota bene A. a quod seq., sed del. A. b eciam seq. C. procedit C. d cum — 35 complacere om. D. e ita C; ob B, A. f add. in marg. m. x B; om. A, C. g add. in marg. m. x B; om. A, C; et lin. superpos. seq. A. h liberari C. hic omn. cod. k solliditatem C. 1 om. A, B, D. m corr. ex gratis B. n lin. superpos. a. m. C. ° liberantem A, B; libertatem C. P ita D; post corr. B ; date in C; dante in A. 1 Cf. Philipp. II, 10—11. 2 Cf. I. Cor. I, 29.
288 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VII, c. 7. infirmitate? Ita homo miser conparatus deo, quid potest aliud, nisi nimium humiliari. Sin autem humilitas huiusmodi homi- num sit talis“ et tanta, quod fugiat aut elonget se ipsam a manu dei sibi misero bene facere cupientis et ob suam miseriam ipsum graciose visitantis, miror, si humilitas et non pocius stol- liditas vel stulticia debeat iudicari, nam quod se miser et humi- liatus humiliat, nichil est difficile, nichil virtuosum, presertim in conspectu dei vel a gloria [347b] divinitatis oppressus et a magestate reverberatus, quoniam sic et demones credunt et contre 10 miscunt et omne genu eciam infernorum neccesse habet genua flectere coram Jhesu existente in gloria dei patrisl. Quid enim insigne virtutis est, si mendicus et miser subiectus procidit“ ante regiam presentem magestatem? Cum“ autem huiusmodi vilissimus fugit et elongat se ipsum 15 a manu benefica et se relevante de miseria simpliciter ade suam dignacionem, quid aliud facit, nisi stulte suam miseriam non odit et ideof occurrente ei via et bona occasione vilitatem suam eva- dere per manum dei bonam non festinat, quoniam vere, si odiret suam propriam vilitatem, adeptus viam liberandi, multum esset 20 gratus ses fore liberatum'. Vel forte hoc eciam inde venit, quod talis propter stoliditatem' additam miserie et vilitati cupit et querit utique esse alicuius meriti et gloriosus et per consequens coram rege vel in aliqua sua preparacione gloriari et sibi ipsi conplacere. Et miser ac miserabilis non dinoscit puram et simplicem boni- 25 tatem largitoris, qui omnino gratis propinquavit ipsum de sua dampnacione liberare, ut ipsemet totalis grates" et gloriam haberet et non haberet unde gloriari omnis caro2. Non itaque puto conmendabilem humilitatem cuiusquam vel reverenciam, qui congnoscens suam miseriam et vilitatem semper 30 et ubique deo displicere fugit vel elongat se a divino corpore et" sanguine, tollente a nobis nostram vilitatem et liberante nos de nostra funesta corumptela et dato" nobis in remedium 5 40 22 Nota bene A. a quod seq., sed del. A. b eciam seq. C. procedit C. d cum — 35 complacere om. D. e ita C; ob B, A. f add. in marg. m. x B; om. A, C. g add. in marg. m. x B; om. A, C; et lin. superpos. seq. A. h liberari C. hic omn. cod. k solliditatem C. 1 om. A, B, D. m corr. ex gratis B. n lin. superpos. a. m. C. ° liberantem A, B; libertatem C. P ita D; post corr. B ; date in C; dante in A. 1 Cf. Philipp. II, 10—11. 2 Cf. I. Cor. I, 29.
Strana 289
Quales sint, qui ob humilitatem se elongant a communione. 289 nostre huiusmodi vilitatis et miserie emendande'. Quod si velis tales humiles, de quibus sermo, qui eciam a Christi corpore se elongant, diligencius dimetiri, ut plurimum eosdem invenies fra trum suorum in conparacione humilitatem non habere, cum alios facile diiudicant, aliorum factis detrahunt et sunt in adversis et in contemptu suo specialiter inpacientes'. Et tamen" in talibus, puta sponte humiliari omnie humane creature, propter deum esse pacientem' in adversis, alios superiores se existimare1 et ipsos dulciter revereri, maxime virtus humilitatis debet ostendi et ad- inpleri, quia ibi est humilitatis maior difficultas, ut scriptum est2: »Virtus in infirmitate perficitur.« Verumptamen vide tuam humi litatem, qui dimittis ob eam frequentare divinum sacramentum, si cum hoc, videns alios quoslibet pares tuos vel inferiores te in tua reputacione accedere frequenter ad corpus Christi mandu= candum, gaudes de hoc, reputans ipsos superiores te et magis 15 dignos, et doles te ipsum indignum et anxiaris in eo, quod eciam frequenter tu non accedis et non contraheris" in corde displi cencia vel invidia, non iudicas, non detrahis frequencius te ac cedentibus, sed ex dulci corde et dilatato collaudas, tunc sapis humilitatem ex caritate et tunc forte fermento phariseorum, quod 20 est yppocrisis3, non contabesceriss, quoniam apparet, quod tunc habundas humilitate tua et fratrum tabescis dileccione. 10 CAPITULUM OCTAVUM. [III] Iam' ad' tercio inductum pro instancia restat respondere, puta quod multi dimittunt manducare Christi corporis sacras 25 mentum, eo quian in" crastinum“ melius preparare se intendunt. Quod videtur non multum facere ad propositum, nam hic fit sermo de hiis, qui non sunt digni manducare» in missa sacramentaliter, quod illi eciam non sunt digni mandu care spiritualiter per communionem sacerdotis. Modo si ex yppos 30 24 [Nota] totum de preparacione (absc.) A. a emendandi C. b add. in marg. a.m. B. C enim pacientes C. d cum C. post corr. A; omnem B. f pacientes C. g post corr. B; traheris A, C. contabescis C. capitulum 8. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. k lam — ad presens dicitur om. D. 1 corr. ex de A; a C. m quod C. n lin. 35 superpos. A, B. o irascuntur C; et seq. C. P ras. seq. B. 3 Phrasis biblica; cf. ex. gr. 1 Cf. Philip. II, 3. 2 II. Cor. XII, 9. Luc. XII, 1. e h Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 19
Quales sint, qui ob humilitatem se elongant a communione. 289 nostre huiusmodi vilitatis et miserie emendande'. Quod si velis tales humiles, de quibus sermo, qui eciam a Christi corpore se elongant, diligencius dimetiri, ut plurimum eosdem invenies fra trum suorum in conparacione humilitatem non habere, cum alios facile diiudicant, aliorum factis detrahunt et sunt in adversis et in contemptu suo specialiter inpacientes'. Et tamen" in talibus, puta sponte humiliari omnie humane creature, propter deum esse pacientem' in adversis, alios superiores se existimare1 et ipsos dulciter revereri, maxime virtus humilitatis debet ostendi et ad- inpleri, quia ibi est humilitatis maior difficultas, ut scriptum est2: »Virtus in infirmitate perficitur.« Verumptamen vide tuam humi litatem, qui dimittis ob eam frequentare divinum sacramentum, si cum hoc, videns alios quoslibet pares tuos vel inferiores te in tua reputacione accedere frequenter ad corpus Christi mandu= candum, gaudes de hoc, reputans ipsos superiores te et magis 15 dignos, et doles te ipsum indignum et anxiaris in eo, quod eciam frequenter tu non accedis et non contraheris" in corde displi cencia vel invidia, non iudicas, non detrahis frequencius te ac cedentibus, sed ex dulci corde et dilatato collaudas, tunc sapis humilitatem ex caritate et tunc forte fermento phariseorum, quod 20 est yppocrisis3, non contabesceriss, quoniam apparet, quod tunc habundas humilitate tua et fratrum tabescis dileccione. 10 CAPITULUM OCTAVUM. [III] Iam' ad' tercio inductum pro instancia restat respondere, puta quod multi dimittunt manducare Christi corporis sacras 25 mentum, eo quian in" crastinum“ melius preparare se intendunt. Quod videtur non multum facere ad propositum, nam hic fit sermo de hiis, qui non sunt digni manducare» in missa sacramentaliter, quod illi eciam non sunt digni mandu care spiritualiter per communionem sacerdotis. Modo si ex yppos 30 24 [Nota] totum de preparacione (absc.) A. a emendandi C. b add. in marg. a.m. B. C enim pacientes C. d cum C. post corr. A; omnem B. f pacientes C. g post corr. B; traheris A, C. contabescis C. capitulum 8. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. k lam — ad presens dicitur om. D. 1 corr. ex de A; a C. m quod C. n lin. 35 superpos. A, B. o irascuntur C; et seq. C. P ras. seq. B. 3 Phrasis biblica; cf. ex. gr. 1 Cf. Philip. II, 3. 2 II. Cor. XII, 9. Luc. XII, 1. e h Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 19
Strana 290
290 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 8. crisy" non sit' quis, existens in missa presens, paratus mandu- care sacramentaliter, ipse eciam in veritate non‘ est paratus nec dignus manducare spiritualiter, ut patet ex predictis. Quod si forte est dignus vel paratus sumere sacramentaliter et non facit, tunc obmittit suum bonum et negligit suam salutem leviter et sine causa, et per consequens non est ex deo, quod abstinet, sed ab incuria sua, ergo nec datur sibi participare spiritualiter, quod sperabat. Et hoc, quod ponitur in casu, puta quod expectat aliud tempus, ad quod differt communicare, in quo proponit melius se 10 coaptare, queritur, que est illa preparacio in crastinum dignior ad hoc magnum sacramentum, vel in quo primum neccesse est eam ostendere aut inchoare. Et ad hoc respondetur late et per multa in tractatu sequenti 5° et ultimo, in prima distinccione per totum et supra in isto tractatu, in 5°d articulo, capitulo XIIII2. Sed quantum ad presens, dicitur, quod nulla preparacio magis est ydonea ad sumendum hoc deo plenum sacramentum quam cor habere contritum et humi liatum. Nam si istud assit ex caritate, tunc omnia alia sunt parata, sicuti scriptum est3: »Sacrificium deo spiritus contribu- 20 latus, cor' contritum et humiliatum, deus, non despicies,« et: »Si‘ oculus tuus simplex fuerit, totum corpus lucidum erit.« Si autem tale cor aput christianum non est, tunc in vanum laborat omnis alia preparacio, [348a] quoniam" scriptum est': »Vanum est vobis surgere ante lucem, surgite, postquam sederitis, qui 25 manducatis panem doloris.« Tale vero cor, scilicet contritum et humiliatum, bonus christianus semper habet vel debet habere, quamdiu est in hac vita, quia adhuc est semper deo suo con- trarius et malum habitat in suo mortali corpore, et conmixtus est adhuc semper cum hoc mundo, qui totus in maligno est 30 positus', et habet semper circumstans peccatum et demones con- tinue expugnantes, que sunt christiano cuilibet, qui spiritum Jhesu habet, nimis intimata et proxima. Ex quibus potest facile 15 16 [Nota] de contricione (absc.) A. 17 De preparacione m. p. A. a nec C. d 2° C. yppotesi post corr. B. b add. in marg. m.x B. e cor—erit om. D. g quoniam —doloris om. D. et si — erit om. C. h intima C, D. 1 Vide librum V, art. I, pass. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 108b et seq.). Vide supra pag. 172. 3 Psalm. L, 19. Matth. VI, 22. Psalm. 6 40 CXXVI, 2. Cf. I. Joann. V. 19. 55
290 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 8. crisy" non sit' quis, existens in missa presens, paratus mandu- care sacramentaliter, ipse eciam in veritate non‘ est paratus nec dignus manducare spiritualiter, ut patet ex predictis. Quod si forte est dignus vel paratus sumere sacramentaliter et non facit, tunc obmittit suum bonum et negligit suam salutem leviter et sine causa, et per consequens non est ex deo, quod abstinet, sed ab incuria sua, ergo nec datur sibi participare spiritualiter, quod sperabat. Et hoc, quod ponitur in casu, puta quod expectat aliud tempus, ad quod differt communicare, in quo proponit melius se 10 coaptare, queritur, que est illa preparacio in crastinum dignior ad hoc magnum sacramentum, vel in quo primum neccesse est eam ostendere aut inchoare. Et ad hoc respondetur late et per multa in tractatu sequenti 5° et ultimo, in prima distinccione per totum et supra in isto tractatu, in 5°d articulo, capitulo XIIII2. Sed quantum ad presens, dicitur, quod nulla preparacio magis est ydonea ad sumendum hoc deo plenum sacramentum quam cor habere contritum et humi liatum. Nam si istud assit ex caritate, tunc omnia alia sunt parata, sicuti scriptum est3: »Sacrificium deo spiritus contribu- 20 latus, cor' contritum et humiliatum, deus, non despicies,« et: »Si‘ oculus tuus simplex fuerit, totum corpus lucidum erit.« Si autem tale cor aput christianum non est, tunc in vanum laborat omnis alia preparacio, [348a] quoniam" scriptum est': »Vanum est vobis surgere ante lucem, surgite, postquam sederitis, qui 25 manducatis panem doloris.« Tale vero cor, scilicet contritum et humiliatum, bonus christianus semper habet vel debet habere, quamdiu est in hac vita, quia adhuc est semper deo suo con- trarius et malum habitat in suo mortali corpore, et conmixtus est adhuc semper cum hoc mundo, qui totus in maligno est 30 positus', et habet semper circumstans peccatum et demones con- tinue expugnantes, que sunt christiano cuilibet, qui spiritum Jhesu habet, nimis intimata et proxima. Ex quibus potest facile 15 16 [Nota] de contricione (absc.) A. 17 De preparacione m. p. A. a nec C. d 2° C. yppotesi post corr. B. b add. in marg. m.x B. e cor—erit om. D. g quoniam —doloris om. D. et si — erit om. C. h intima C, D. 1 Vide librum V, art. I, pass. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 108b et seq.). Vide supra pag. 172. 3 Psalm. L, 19. Matth. VI, 22. Psalm. 6 40 CXXVI, 2. Cf. I. Joann. V. 19. 55
Strana 291
Contritio est optima praeparatio ad communionem. 291 et debet cito et semper cor contritum et humiliatum sibi con- parare“ et per consequens christianus semper est paratus, habens cor huiusmodi, ad manducandum corpus Christi. Nequeb est, neque potest facile dari vel assignari aliud prepara- torium homini, qui vult communicare Christi corpori non indigne, quod et tam acceptum sit deo ab homine et quod tam utile homini et tam facile acquiri et quod habeat causas et occasiones in ho mine tam fortiter et continue et in omni loco conmoventes" vel va lentes conmoveri, [quam], quemadmodum iam' dictum est, habet contricio aut spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum. 10 Alia vero, que sunt" corporalia" exercicia, veluti ieiunia et multa psalmodia aut aliud multiloquium in oracione vel absti nencia et similia bona, que' quidem sunt, si sunt cum corde con- trito et humiliato, vel si conparent homini cor contritum, non deo ab homine sic accepta vel emendare hominem ita efficacia. Unde dominus per" prophetam!: »Convertimini ad me in toto corde" vestro«; et sequitur: »Et scindite corda vestra et non vestimenta vestra.« Et in psalmo2: »Audi', populus, et loquar, Israel, etc. non in sacrificiis arguam te, non accipiam de domo tua vitulos, non manducabo carnes thaurorum etc. Inmola deo sacrificium 20 laudis etc.« Tunc ad propositum: »Invoca me in die tribula cionis, eruam te et honorificabis me.« Ecce, quomodo deus re- quirat cor contritum et humiliatum a nobis super omnia et sine eo reliqua obsequia sunt sibi inaccepta. Nam mox ibidem sub- iungitur': »Peccatori autem dixit deus: Quare tu enarras iusticias 25 meas et assumis testamentum meum per os tuum etc.« Et Ysaie VIII°4: »Numquid tale est ieiunium, quod ellegi, per diem af- fligere hominem animam suam, numquid contorquere quasi cir culum caput suum et cinerem et saccum sternere, numquid istud vocabis ieiunium et diem acceptabilem domino. Nonne hoc est 30 magis ieiunium, quod elegi, dissolve? colligaciones inpietatum, solve fasciculos deprimentes, dimitte eos, qui confracti sunt, 15 I1 Nota de psalmodia m. p. A. a preparare C. b neque est om. C. c habeas C. d convenientes C. e om. C. f hec D. g post corr. B; et A, C, D. h sunt seq. D. i add. 35 in marg. m. x B; om. A, C, D. k acceptum D. 1 unde — contritum et ° post humiliatum om. D. m lin. superpos. A. n meo seq., sed del. A. corr. C. p dissolvere B. Joel II, 12—13 (lib. all.) 2 Psalm. XLIX, 7—15 (lib. all.) Psalm. recte LVIII, 5—6. XLIX, 16. 40 19.
Contritio est optima praeparatio ad communionem. 291 et debet cito et semper cor contritum et humiliatum sibi con- parare“ et per consequens christianus semper est paratus, habens cor huiusmodi, ad manducandum corpus Christi. Nequeb est, neque potest facile dari vel assignari aliud prepara- torium homini, qui vult communicare Christi corpori non indigne, quod et tam acceptum sit deo ab homine et quod tam utile homini et tam facile acquiri et quod habeat causas et occasiones in ho mine tam fortiter et continue et in omni loco conmoventes" vel va lentes conmoveri, [quam], quemadmodum iam' dictum est, habet contricio aut spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum. 10 Alia vero, que sunt" corporalia" exercicia, veluti ieiunia et multa psalmodia aut aliud multiloquium in oracione vel absti nencia et similia bona, que' quidem sunt, si sunt cum corde con- trito et humiliato, vel si conparent homini cor contritum, non deo ab homine sic accepta vel emendare hominem ita efficacia. Unde dominus per" prophetam!: »Convertimini ad me in toto corde" vestro«; et sequitur: »Et scindite corda vestra et non vestimenta vestra.« Et in psalmo2: »Audi', populus, et loquar, Israel, etc. non in sacrificiis arguam te, non accipiam de domo tua vitulos, non manducabo carnes thaurorum etc. Inmola deo sacrificium 20 laudis etc.« Tunc ad propositum: »Invoca me in die tribula cionis, eruam te et honorificabis me.« Ecce, quomodo deus re- quirat cor contritum et humiliatum a nobis super omnia et sine eo reliqua obsequia sunt sibi inaccepta. Nam mox ibidem sub- iungitur': »Peccatori autem dixit deus: Quare tu enarras iusticias 25 meas et assumis testamentum meum per os tuum etc.« Et Ysaie VIII°4: »Numquid tale est ieiunium, quod ellegi, per diem af- fligere hominem animam suam, numquid contorquere quasi cir culum caput suum et cinerem et saccum sternere, numquid istud vocabis ieiunium et diem acceptabilem domino. Nonne hoc est 30 magis ieiunium, quod elegi, dissolve? colligaciones inpietatum, solve fasciculos deprimentes, dimitte eos, qui confracti sunt, 15 I1 Nota de psalmodia m. p. A. a preparare C. b neque est om. C. c habeas C. d convenientes C. e om. C. f hec D. g post corr. B; et A, C, D. h sunt seq. D. i add. 35 in marg. m. x B; om. A, C, D. k acceptum D. 1 unde — contritum et ° post humiliatum om. D. m lin. superpos. A. n meo seq., sed del. A. corr. C. p dissolvere B. Joel II, 12—13 (lib. all.) 2 Psalm. XLIX, 7—15 (lib. all.) Psalm. recte LVIII, 5—6. XLIX, 16. 40 19.
Strana 292
292 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VII, c. 8. liberos et omne onus disrumpe«. Et ista sunt cor contritum et humiliatum. Non igitur bene sunt persuasi, qui dicunt: si vellet homo sepe aut cottidie sacramento Christi se iungere, oporteret ipsum talem vel talem conversacionem habere, multas ad hoc difficulta tes hominum inducentes, ut frangantur“ plebes in bono desiderio et sancto proposito et repellantur a suo unico salutari, scilicet crebra manducacione corporis Jhesu Christi. Non itaque sunt alia requi renda preparatoria ab hominibus volentibus accedere ad sacra- 10 mentum, supposita fide et statu honesto christiano, quam vera penitencia vel cor contritum et humiliatum. Quod si quisquam utique velit se aptare et dignificare ad illudb con- vivium angelorum cum deo suo, tunc non habet melius, nisi induat dominum Jhesum Christuml, id est humiliter accipiat 15 sacramentum, quia tunc procul dubio efficaciter et optime erit preparatus per Christum venire ad Christum, id est sumendo gloriosum sacramentum ornabitur et' parabit se ad sumendum corpus et sanguinem Jhesu Christi. Quoniam nullo modo quis poterit se ipsum ornare gracius vel preparare veniendo ad Chri- 20 stum Jhesum et eius sacramentum, nisi a Christo et per Chri- stum, qui est alpha et omega, principium et finise, et ipse via, veritas et vita3. Hiis' sic positis et digestis, apparet superius assumptum, quod non est racio vel causa, quare non debeant com- 25 muniter astantes in sacra missa simul post sacer- dotem et a sacerdote corpus et sanguinem Jhesu Christi manducare. Nam' non ex parte dei, quia deus hoc voluit et ita instituit, neque ex parte sancte ecclesie, quia ipsa idem vult, quodh deus, et ita fecit et facit adhuc in aliquibus, 30 nec ex parte corporis Christi et sanguinis, quia hoc cupit et ad hoc venit et proponitur et paratur, nec ex parte plebis chri- stiane, que debet gaudiose hoc acceptare et desiderare et ad hoc summis anhelitibus" festinare, neque ex parte dispensatorum huius sacramenti sancti populi christiani, id est sacerdotum, quia 35 40 b ita C; post corr. m. p. B; id A. a post corr. B; frangant A, C, D. c om. C. d pb seq., sed del. A. e hiis — quod om. D. f del. B. g om. C. h add. in marg. m.x B. i venit et om. C. k ita C; proponit A, B, D. accipere C. m post corr. B. 1 Phrasis bibl.; cf. Rom. XIII, 14. 2 Cf. Apoc. I, 8. 3 Cf. Joann. XIV, 6.
292 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VII, c. 8. liberos et omne onus disrumpe«. Et ista sunt cor contritum et humiliatum. Non igitur bene sunt persuasi, qui dicunt: si vellet homo sepe aut cottidie sacramento Christi se iungere, oporteret ipsum talem vel talem conversacionem habere, multas ad hoc difficulta tes hominum inducentes, ut frangantur“ plebes in bono desiderio et sancto proposito et repellantur a suo unico salutari, scilicet crebra manducacione corporis Jhesu Christi. Non itaque sunt alia requi renda preparatoria ab hominibus volentibus accedere ad sacra- 10 mentum, supposita fide et statu honesto christiano, quam vera penitencia vel cor contritum et humiliatum. Quod si quisquam utique velit se aptare et dignificare ad illudb con- vivium angelorum cum deo suo, tunc non habet melius, nisi induat dominum Jhesum Christuml, id est humiliter accipiat 15 sacramentum, quia tunc procul dubio efficaciter et optime erit preparatus per Christum venire ad Christum, id est sumendo gloriosum sacramentum ornabitur et' parabit se ad sumendum corpus et sanguinem Jhesu Christi. Quoniam nullo modo quis poterit se ipsum ornare gracius vel preparare veniendo ad Chri- 20 stum Jhesum et eius sacramentum, nisi a Christo et per Chri- stum, qui est alpha et omega, principium et finise, et ipse via, veritas et vita3. Hiis' sic positis et digestis, apparet superius assumptum, quod non est racio vel causa, quare non debeant com- 25 muniter astantes in sacra missa simul post sacer- dotem et a sacerdote corpus et sanguinem Jhesu Christi manducare. Nam' non ex parte dei, quia deus hoc voluit et ita instituit, neque ex parte sancte ecclesie, quia ipsa idem vult, quodh deus, et ita fecit et facit adhuc in aliquibus, 30 nec ex parte corporis Christi et sanguinis, quia hoc cupit et ad hoc venit et proponitur et paratur, nec ex parte plebis chri- stiane, que debet gaudiose hoc acceptare et desiderare et ad hoc summis anhelitibus" festinare, neque ex parte dispensatorum huius sacramenti sancti populi christiani, id est sacerdotum, quia 35 40 b ita C; post corr. m. p. B; id A. a post corr. B; frangant A, C, D. c om. C. d pb seq., sed del. A. e hiis — quod om. D. f del. B. g om. C. h add. in marg. m.x B. i venit et om. C. k ita C; proponit A, B, D. accipere C. m post corr. B. 1 Phrasis bibl.; cf. Rom. XIII, 14. 2 Cf. Apoc. I, 8. 3 Cf. Joann. XIV, 6.
Strana 293
Sacramentum non est abnegandum laicis propter suam dignitatem. 293 ipsi sunt primo et principaliter pro eo et ad id instituti, ut" illud prompte et liberaliter populis ministrarent etc. CAPITULUM NONUM. Quod" si quis adhuc dicat, quod racio' est' et causa, quare non' debeat sic communiter ministrari, primo, quia contingeret illud gloriosum et summum sacramentum summumque bonum christianorum esse nimis commune [348b] et per consequens contingeret ipso multipliciter male uti, primo, quod contemp neretur a vulgo et vilesceret, 2°, quod multi indigni ipsum sepe prophanarent, 3°, [quod] fervor et timor ad ipsum tepesceret eciam in hominibus devotis, ad ista et ad multa similia habes satis responsum infra in tractatu sequentil. Hoc ad presens at tento, quod nequaquam exhorrescendum est, quod istud sacra mentum fiat! commune et cottidianum passim omnibus volen tibus ipsum manducare et potare propter hoc, quod ipsum est 15 summum et maximum in ecclesia dei sacramentum atque plenum divinitate corporaliter2, quia" magis" ideo debet esse communis- simum, eo quod est summe bonum et summe salubre, quoniam hoc venit ex inmensa communicabilitate' divine bonitatis, quod omne illud, quod est proximius" deo vel quod magis habundat 20 deo vel quod est similius deo, illud vult deus communius omni- bus fieri et communicabilius. Unde secundum hoc ista conse quencia semper est bona et fuit bona: istudr est melius et sa lubrius, igitur debet esse communius et frequencius. Unde Ari stoteles' »Bonum quanto communius, tanto divinius.« Non igitur hoc' sacramentum altaris, quia est summe dignum et divinum, ideo' debet esse contractum vel in communitate rarum, ut quidam scioli bene sibimet ita sentire videntur, sed 10 25 2 a ras. seq. A. b om. C, D. e capitulum 9. articuli 7mi in marg. A; d rubr. B, C. Quod — et potare om; Istud sacramentum propter... D. 30 e ita post corr. B; non A, C. f et seq., sed del. A; racio seq. C. g om. C. h contingit A. 1 add. in marg. m. x B; om. A, C. k torpesceret C. Fom. C. m om. D; quod C. n om. D. ° corr. in marg. m. x ex conmucabilitate B; post corr. A. Pom. C. q ita B, C, D; proxius A. rillud C. S add. in marg. m. x B. t non seq. C. 1 Vide librum V, dist. IX, cap. II. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 149 sq.). Cf. Coloss. II, 9. Cf. Aristotelis, Ethica Nicomachaea (ed. Bas. 1582) pag. 50. D3
Sacramentum non est abnegandum laicis propter suam dignitatem. 293 ipsi sunt primo et principaliter pro eo et ad id instituti, ut" illud prompte et liberaliter populis ministrarent etc. CAPITULUM NONUM. Quod" si quis adhuc dicat, quod racio' est' et causa, quare non' debeat sic communiter ministrari, primo, quia contingeret illud gloriosum et summum sacramentum summumque bonum christianorum esse nimis commune [348b] et per consequens contingeret ipso multipliciter male uti, primo, quod contemp neretur a vulgo et vilesceret, 2°, quod multi indigni ipsum sepe prophanarent, 3°, [quod] fervor et timor ad ipsum tepesceret eciam in hominibus devotis, ad ista et ad multa similia habes satis responsum infra in tractatu sequentil. Hoc ad presens at tento, quod nequaquam exhorrescendum est, quod istud sacra mentum fiat! commune et cottidianum passim omnibus volen tibus ipsum manducare et potare propter hoc, quod ipsum est 15 summum et maximum in ecclesia dei sacramentum atque plenum divinitate corporaliter2, quia" magis" ideo debet esse communis- simum, eo quod est summe bonum et summe salubre, quoniam hoc venit ex inmensa communicabilitate' divine bonitatis, quod omne illud, quod est proximius" deo vel quod magis habundat 20 deo vel quod est similius deo, illud vult deus communius omni- bus fieri et communicabilius. Unde secundum hoc ista conse quencia semper est bona et fuit bona: istudr est melius et sa lubrius, igitur debet esse communius et frequencius. Unde Ari stoteles' »Bonum quanto communius, tanto divinius.« Non igitur hoc' sacramentum altaris, quia est summe dignum et divinum, ideo' debet esse contractum vel in communitate rarum, ut quidam scioli bene sibimet ita sentire videntur, sed 10 25 2 a ras. seq. A. b om. C, D. e capitulum 9. articuli 7mi in marg. A; d rubr. B, C. Quod — et potare om; Istud sacramentum propter... D. 30 e ita post corr. B; non A, C. f et seq., sed del. A; racio seq. C. g om. C. h contingit A. 1 add. in marg. m. x B; om. A, C. k torpesceret C. Fom. C. m om. D; quod C. n om. D. ° corr. in marg. m. x ex conmucabilitate B; post corr. A. Pom. C. q ita B, C, D; proxius A. rillud C. S add. in marg. m. x B. t non seq. C. 1 Vide librum V, dist. IX, cap. II. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 149 sq.). Cf. Coloss. II, 9. Cf. Aristotelis, Ethica Nicomachaea (ed. Bas. 1582) pag. 50. D3
Strana 294
294 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV. art. VII, c. 9. magis e converso, quia est summe magnum et summe redundans graciis spiritualibus vela nobis divinum, ideo debet esse summe commune et summe in populo christiano frequentatum, prout eciam illud exequitur sancta ecclesia spiritu Jhesu gubernata. Nam hoc sacramentum corporis Christi est in dei ecclesia inter cetera sacramenta dei et semper fuit a principio maxime con- mune, maxime frequentatum et, sicut superius est deduc- tume1, maxime secundum loca christianorum et tempora multi- plicatum. Neque idcirco eciam est contrahendum vel" coartandum" hoc sacramentum in communitate christiana, ne forte ipsius com munione nimia et familiaritate cottidiana male homines utantur, quoniam ipsomet“ deo et domino Jhesu, qui est" omnibus fa- miliarissimus et communissimus omnibus, quidam male utun 15 tur et quidam bene; et ita omnibus aliis, que dei sunt, gra- tuitis, fortuitis et naturalibus. Et' neccesse est hoc ita evenire quod [quemadmodum] omnia munda sunt mundis? et diligen- tibus deum omnia cooperantur in bonum“, ita inquinatis nichil est mundum et ex omnibus proficiunt in peius. Unde manifeste 20 est hodie videre, quod, licet vulgus non frequentet“ cottidie sump cionem sacramenti divini, sed solum frequentat sacras missas, tamen ex illo reprobis circa fidem' sacramentum hoc est reddi- tum nimis commune et quasi levissimum ac inane, ut vix ex talibus sit, qui magnam et dignam habeat reverenciam ad divi- 25 num sacramentum, timorem, amorem et desiderium, que secun- dum veritatem christiane fidei deberent eidem exhiberi. Cuius' signum est manifestum, quod quelibet nova vel re- cenciam, quamvis incerta et corporalia, que ipsis ad aures veniunt, mox cum magno stupore et admiracione suscipiunt, colunt et 30 sequuntur, secundum quod supra est deductum et lacius infra in tractatu V. distinccione“ [VI.] deducetur'. Quod non ex alio 10 15 Nota bene A. a add. in marg. m.x B; om. A, C, D. b add. in marg. m. x B; om. A, C; dom. D. prout— multiplicatum om. D. est seq. add. m. x in marg. B. e post corr. B; tractandum A, C; om. D. f corr. ex mala A, B. g corr. i h add. in marg. m. x B; om. A. C. ex ipsemet B. qui est om. C. k frequentat C. m corr. ex vecencia A. 1 cuius — deus alienus om. D. n lacuna seq. A, B, C. 1 Vide supra art. VI, c. 4—5, pag. 226 sq. 2 Cf. Tit. 1, 15. Cf. Rom. Phrasis biblica; cf. II. Tim. III, 8. 5 Vide supra p. 243 sq. et 40 VIII, 28. librum V, dist. VI. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 126a sq.). 35
294 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV. art. VII, c. 9. magis e converso, quia est summe magnum et summe redundans graciis spiritualibus vela nobis divinum, ideo debet esse summe commune et summe in populo christiano frequentatum, prout eciam illud exequitur sancta ecclesia spiritu Jhesu gubernata. Nam hoc sacramentum corporis Christi est in dei ecclesia inter cetera sacramenta dei et semper fuit a principio maxime con- mune, maxime frequentatum et, sicut superius est deduc- tume1, maxime secundum loca christianorum et tempora multi- plicatum. Neque idcirco eciam est contrahendum vel" coartandum" hoc sacramentum in communitate christiana, ne forte ipsius com munione nimia et familiaritate cottidiana male homines utantur, quoniam ipsomet“ deo et domino Jhesu, qui est" omnibus fa- miliarissimus et communissimus omnibus, quidam male utun 15 tur et quidam bene; et ita omnibus aliis, que dei sunt, gra- tuitis, fortuitis et naturalibus. Et' neccesse est hoc ita evenire quod [quemadmodum] omnia munda sunt mundis? et diligen- tibus deum omnia cooperantur in bonum“, ita inquinatis nichil est mundum et ex omnibus proficiunt in peius. Unde manifeste 20 est hodie videre, quod, licet vulgus non frequentet“ cottidie sump cionem sacramenti divini, sed solum frequentat sacras missas, tamen ex illo reprobis circa fidem' sacramentum hoc est reddi- tum nimis commune et quasi levissimum ac inane, ut vix ex talibus sit, qui magnam et dignam habeat reverenciam ad divi- 25 num sacramentum, timorem, amorem et desiderium, que secun- dum veritatem christiane fidei deberent eidem exhiberi. Cuius' signum est manifestum, quod quelibet nova vel re- cenciam, quamvis incerta et corporalia, que ipsis ad aures veniunt, mox cum magno stupore et admiracione suscipiunt, colunt et 30 sequuntur, secundum quod supra est deductum et lacius infra in tractatu V. distinccione“ [VI.] deducetur'. Quod non ex alio 10 15 Nota bene A. a add. in marg. m.x B; om. A, C, D. b add. in marg. m. x B; om. A, C; dom. D. prout— multiplicatum om. D. est seq. add. m. x in marg. B. e post corr. B; tractandum A, C; om. D. f corr. ex mala A, B. g corr. i h add. in marg. m. x B; om. A. C. ex ipsemet B. qui est om. C. k frequentat C. m corr. ex vecencia A. 1 cuius — deus alienus om. D. n lacuna seq. A, B, C. 1 Vide supra art. VI, c. 4—5, pag. 226 sq. 2 Cf. Tit. 1, 15. Cf. Rom. Phrasis biblica; cf. II. Tim. III, 8. 5 Vide supra p. 243 sq. et 40 VIII, 28. librum V, dist. VI. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 126a sq.). 35
Strana 295
Deus adorandus est non per adinventiones, sed per communionem. 295 est, nisi quia deus mirabilis, in hoc sacramento nobis datus et nobis sic proximus et preparatus, secundum quod nobis et pro- nobis verbum caro factum sit1, deus de prope et in medio no- strum habitans iam est nimis factus nobis communis et pluri ficatus' in nostro conspectu et inveteratus saltem secundum illum modum nobiscum essendi, scilicet in templo semper et ubique in suo sacramento, ideo iam facta nova et recencia nos com movent amplius et afficiunt. Et hoc est, quod manifeste loquitur canticum Moysi inquien tis2: »Date magnificenciam deo nostro«, et ut spiritus illico innuat“ 10 modum et formam dandi deo nostro magnificenciam, puta non per incerta et ficticia vel opera hominum et recentes adinvenciones, sed illo modo et forma, quam deus statuit, circumscripsit et so lempniter" perfecit seque sic coli elegit a nobis et ordinavit. Et illude est in divino isto' nostro sacramento, ubi et per quod elegit plenitudo divinitatis corporaliter et perfecte nobiscum habitare3. Ideo mox notanter subiungit 4: »Dei perfecta sunt opera et omnes vie eius iudicia«, quoniam ad idem de sacramento hoc dicit' pro- pheta': »Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te.« Tunc ad propositum: »Perfecisti eis, 20 qui sperant in te in conspectu filiorum hominum.« Tunc ultra Moyses redarguens eos, qui secuntur sua incerta atque ficticia et ad[in]venticia opera hominum, convenienter dicits: »Deus fidelis et absque ulla iniquitate, iustus et rectus. Peccaverunt ei et non filii eius in sordibus: generacio prava atque perversa. Heccine reddis 25 domino, popule stulte et insipiens? Numquid non ipse est pater tuus, qui possedit et" fecit te' et creavit te. Memento dierum antiquorum, [349a] cogita generaciones singulas«, et infra': »Do minus solus dux eius fuit et non erat cum eo deus alienus.« Ergo recedant de ecclesia dei omnes vanitates 30 8 Nota m. p. A. 17 Nota bene A. 27 Quomodo quibusdam perversis sacramentum eucaristie datum in levi- tatem indeque incerta et nociva sunt inter eos orta etc. m. a. in calc. fol. inf. A. a post corr. B. b ita C; purificatus A; parvificatus B. c corr. ex 35 dse seq. A, C; del. B. innunat in marg. A. e istud C. f add. in h marg. m. x B. g dicitur per prophetam C. i fecit te add. in te C. marg. m. p. C. Cf. Joann. I. 14. Deuteronom. XXXII. 4. Ib. v. 12. 15 2 Deuteronom. XXXII, 3. a Cf. Coloss. II, 9. 6 5 Psalm. XXX, 20. Deuteronom. XXXII, 4—7. 40
Deus adorandus est non per adinventiones, sed per communionem. 295 est, nisi quia deus mirabilis, in hoc sacramento nobis datus et nobis sic proximus et preparatus, secundum quod nobis et pro- nobis verbum caro factum sit1, deus de prope et in medio no- strum habitans iam est nimis factus nobis communis et pluri ficatus' in nostro conspectu et inveteratus saltem secundum illum modum nobiscum essendi, scilicet in templo semper et ubique in suo sacramento, ideo iam facta nova et recencia nos com movent amplius et afficiunt. Et hoc est, quod manifeste loquitur canticum Moysi inquien tis2: »Date magnificenciam deo nostro«, et ut spiritus illico innuat“ 10 modum et formam dandi deo nostro magnificenciam, puta non per incerta et ficticia vel opera hominum et recentes adinvenciones, sed illo modo et forma, quam deus statuit, circumscripsit et so lempniter" perfecit seque sic coli elegit a nobis et ordinavit. Et illude est in divino isto' nostro sacramento, ubi et per quod elegit plenitudo divinitatis corporaliter et perfecte nobiscum habitare3. Ideo mox notanter subiungit 4: »Dei perfecta sunt opera et omnes vie eius iudicia«, quoniam ad idem de sacramento hoc dicit' pro- pheta': »Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te.« Tunc ad propositum: »Perfecisti eis, 20 qui sperant in te in conspectu filiorum hominum.« Tunc ultra Moyses redarguens eos, qui secuntur sua incerta atque ficticia et ad[in]venticia opera hominum, convenienter dicits: »Deus fidelis et absque ulla iniquitate, iustus et rectus. Peccaverunt ei et non filii eius in sordibus: generacio prava atque perversa. Heccine reddis 25 domino, popule stulte et insipiens? Numquid non ipse est pater tuus, qui possedit et" fecit te' et creavit te. Memento dierum antiquorum, [349a] cogita generaciones singulas«, et infra': »Do minus solus dux eius fuit et non erat cum eo deus alienus.« Ergo recedant de ecclesia dei omnes vanitates 30 8 Nota m. p. A. 17 Nota bene A. 27 Quomodo quibusdam perversis sacramentum eucaristie datum in levi- tatem indeque incerta et nociva sunt inter eos orta etc. m. a. in calc. fol. inf. A. a post corr. B. b ita C; purificatus A; parvificatus B. c corr. ex 35 dse seq. A, C; del. B. innunat in marg. A. e istud C. f add. in h marg. m. x B. g dicitur per prophetam C. i fecit te add. in te C. marg. m. p. C. Cf. Joann. I. 14. Deuteronom. XXXII. 4. Ib. v. 12. 15 2 Deuteronom. XXXII, 3. a Cf. Coloss. II, 9. 6 5 Psalm. XXX, 20. Deuteronom. XXXII, 4—7. 40
Strana 296
296 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VII, c. 9. alie et opera hominum et magnificencia eorum, ut digne solus Jhesus crucifixus in templo glorifi- cetur in vero suo corpore et sanguine et pane fideli et celesti in sacramento, de quo' mox subdit scriptura, dicensi 5 »Constituit eum super excelsam terram, ut comederet fructus agro- rum, ut suggeret mel de petra oleumque de saxo durissimo« et ce tera usque ibi: »Incrassatus est dilectus meus, recalcitravit: inpin gvatus, dilatatus, dereliquit deum factorem suum et recessit a deo, salutari suo.« Tunc explanat illam recessionem: »Provocaverunt 10 eum in diis alienis et in abhominacionibus ad iracundiam eum concitaverunt. Inmolaverunt demoniis' et non deo«. Ettunc Moyses probat id, quo modo hoc fecerunt“, puta demoniis et non deo ymmolando, [et] dicit 2: »Diis, quos ignorabant; novi recentesque venerunt, quos non coluerunt patres' eorum. Deum, qui te genuit, 15 dereliquisti, oblitus' es domini creatoris tui.« Vellem interrogari" iuxtal predicta in cantico Moysi patres nostros, apostolos et ewangelistas, martyres vel sanctos doctores, quid responderent nobis modernis super hiis, qui colunt et ado- rant ymagines lapideas vel ligneas et reliquias sanctorum omnino 20 sine vita et virtute atque docent publice et solempniter adorandas, in ipsis virtutes divinas et stuporem vulgi esse ponentes et confir- mantes et quasi totam multitudinem ad talia rudis populi plebei convertentes. Quod si quis eosdem patres fideliter velit prospicere et dicta eorum', patulo reperiet ex ipsis, quod non alibi sunt 25 virtutes et iustificationes nostre inquirende, nisi in Christo Jhesu, non aliud adorari, nisi deus et dominus Jhesus, non alibi inquirere' sanctitatem et omnem virtutem, nisi in Christo Jhesu, modo et forma nobis ab eo prestita, data et splendide preparata, hoc est in corpore et sanguine" suo, quod est 30 dei opus perfectum in conspectu filiorum hominum, ut non ab- ducamur variis doctrinis et peregrinis et" ut sagaci milleque astu- ciarum demonio via sic precludatur et coartetur simplices animas seducendi ludificandique dei populum electum et acquisitum'. 16 De ymaginibus A. a de quo — creatoris tui om. D. b diis C. C add. in marg. m.x B. d et dicit seq. A; om. B, C. e nostros apostolos et ewangelistas, martyres vel sanctos doctores seq., sed del. A. f est seq., sed del. B. g corr. ex terrogari B. h canticum Moysi ita seq. D. corr. ex veritate in marg. B. k non seq. A, C, D; del. B. I sacramenta seq., sed del. A. m post corr. B. 40 n et — acquisitum om. D. Ib. v. 13, 15, 16, 17. 2 Deut. XXXII, 17—18. 3 Cf. I. Petri II, 9. 35
296 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VII, c. 9. alie et opera hominum et magnificencia eorum, ut digne solus Jhesus crucifixus in templo glorifi- cetur in vero suo corpore et sanguine et pane fideli et celesti in sacramento, de quo' mox subdit scriptura, dicensi 5 »Constituit eum super excelsam terram, ut comederet fructus agro- rum, ut suggeret mel de petra oleumque de saxo durissimo« et ce tera usque ibi: »Incrassatus est dilectus meus, recalcitravit: inpin gvatus, dilatatus, dereliquit deum factorem suum et recessit a deo, salutari suo.« Tunc explanat illam recessionem: »Provocaverunt 10 eum in diis alienis et in abhominacionibus ad iracundiam eum concitaverunt. Inmolaverunt demoniis' et non deo«. Ettunc Moyses probat id, quo modo hoc fecerunt“, puta demoniis et non deo ymmolando, [et] dicit 2: »Diis, quos ignorabant; novi recentesque venerunt, quos non coluerunt patres' eorum. Deum, qui te genuit, 15 dereliquisti, oblitus' es domini creatoris tui.« Vellem interrogari" iuxtal predicta in cantico Moysi patres nostros, apostolos et ewangelistas, martyres vel sanctos doctores, quid responderent nobis modernis super hiis, qui colunt et ado- rant ymagines lapideas vel ligneas et reliquias sanctorum omnino 20 sine vita et virtute atque docent publice et solempniter adorandas, in ipsis virtutes divinas et stuporem vulgi esse ponentes et confir- mantes et quasi totam multitudinem ad talia rudis populi plebei convertentes. Quod si quis eosdem patres fideliter velit prospicere et dicta eorum', patulo reperiet ex ipsis, quod non alibi sunt 25 virtutes et iustificationes nostre inquirende, nisi in Christo Jhesu, non aliud adorari, nisi deus et dominus Jhesus, non alibi inquirere' sanctitatem et omnem virtutem, nisi in Christo Jhesu, modo et forma nobis ab eo prestita, data et splendide preparata, hoc est in corpore et sanguine" suo, quod est 30 dei opus perfectum in conspectu filiorum hominum, ut non ab- ducamur variis doctrinis et peregrinis et" ut sagaci milleque astu- ciarum demonio via sic precludatur et coartetur simplices animas seducendi ludificandique dei populum electum et acquisitum'. 16 De ymaginibus A. a de quo — creatoris tui om. D. b diis C. C add. in marg. m.x B. d et dicit seq. A; om. B, C. e nostros apostolos et ewangelistas, martyres vel sanctos doctores seq., sed del. A. f est seq., sed del. B. g corr. ex terrogari B. h canticum Moysi ita seq. D. corr. ex veritate in marg. B. k non seq. A, C, D; del. B. I sacramenta seq., sed del. A. m post corr. B. 40 n et — acquisitum om. D. Ib. v. 13, 15, 16, 17. 2 Deut. XXXII, 17—18. 3 Cf. I. Petri II, 9. 35
Strana 297
De imaginibus et aliis adinventionibus hominum. 297 CAPITULUM DECIMUM. Enimvero michi interim videtur' coram Christo Jhesu ex sentencia proponendum, quod omnis christianus, qui hoc opus dei perfectum in sacramento in" conspectu filiorum hominum, id est promptum semper et ubique, sicut alia scriptura loquitur dicens1: »Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me«, viva fide credit, pavet, stupet et digne admiratur ibidem dignacionem inmensam divine bonitatis et conmunica- bilitatis ac largitatis toto corde et sincero amplexando, cuilibet tali christiano omnia alia opera hominum et adinvenciones sunt 10 nichili in conspectu. Quod si videat talia opera hominum in templo eque cum corpore et sanguine Christi Jhesu in sacra- mento collocata magnificarique' et stupere ac adorari, tunc sunt et apparent talia eidem magna abhominacio in templo2 in iuriaque divino“ sacramento. Et e converso [']: Omnis christianus, qui in templo ecclesie Jhesul opera hominum inventicia, recencia et incerta factaque celebria et splendida coram oculis hominum vel per famam vel per aurum et argentum et artis subtilitatem adorat, stupet et miratur vel quomodocumque magnificat et so- lempnisat, illum puto omnino spiritum Jhesu non habere et glos 20 riam' atque magestatem stupendam omni spiritui angelico et humano, puta Christi corporis et sanguinis in sacramento, esse prorsus mortuam aput illum, quantumlibet' contemptam et inve teratam ex usu cottidiano visionis et contrectacionis" sacramenti deo pleni. Et istius 12] aliud signum infalibile est in promptu, 25 quia circa" ipsum tantum" et tale sacramentum, sic magnum, ita redundans' omni suavitate divina in spiritu, non afficitur timore et amore, sed solum vel maxime circa corporalia prenotata. 15 15 De spiritu Jhesu m. p. A. corpus Christi in sacramento viva 30 novas adinvenciones et solemni- fide in ecclesia, hic facile contemnit« adinvenciones hominum S tates sacramentum eucaristie a. m. in calc. fol. inf. A. a capitulum 10. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. b om. C. c in 35 terim videtur om. D. d in — me om. D. e ras. A. f — que om. C. g corr. ex domino B. h dei C. i in marg. a. m. C. k quam-= graciam C. m contraccionis C. " libet A. B; quemlibet C. corr. in marg. m. x ex tunc B; ita D; tunc A, C. del. B. p corr. ex redindans A. Psalm. XXII, 5. Phrasis bibl.; cf. Matth. XXIV, 15. 16 Qui magis veneratur et colit 40
De imaginibus et aliis adinventionibus hominum. 297 CAPITULUM DECIMUM. Enimvero michi interim videtur' coram Christo Jhesu ex sentencia proponendum, quod omnis christianus, qui hoc opus dei perfectum in sacramento in" conspectu filiorum hominum, id est promptum semper et ubique, sicut alia scriptura loquitur dicens1: »Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me«, viva fide credit, pavet, stupet et digne admiratur ibidem dignacionem inmensam divine bonitatis et conmunica- bilitatis ac largitatis toto corde et sincero amplexando, cuilibet tali christiano omnia alia opera hominum et adinvenciones sunt 10 nichili in conspectu. Quod si videat talia opera hominum in templo eque cum corpore et sanguine Christi Jhesu in sacra- mento collocata magnificarique' et stupere ac adorari, tunc sunt et apparent talia eidem magna abhominacio in templo2 in iuriaque divino“ sacramento. Et e converso [']: Omnis christianus, qui in templo ecclesie Jhesul opera hominum inventicia, recencia et incerta factaque celebria et splendida coram oculis hominum vel per famam vel per aurum et argentum et artis subtilitatem adorat, stupet et miratur vel quomodocumque magnificat et so- lempnisat, illum puto omnino spiritum Jhesu non habere et glos 20 riam' atque magestatem stupendam omni spiritui angelico et humano, puta Christi corporis et sanguinis in sacramento, esse prorsus mortuam aput illum, quantumlibet' contemptam et inve teratam ex usu cottidiano visionis et contrectacionis" sacramenti deo pleni. Et istius 12] aliud signum infalibile est in promptu, 25 quia circa" ipsum tantum" et tale sacramentum, sic magnum, ita redundans' omni suavitate divina in spiritu, non afficitur timore et amore, sed solum vel maxime circa corporalia prenotata. 15 15 De spiritu Jhesu m. p. A. corpus Christi in sacramento viva 30 novas adinvenciones et solemni- fide in ecclesia, hic facile contemnit« adinvenciones hominum S tates sacramentum eucaristie a. m. in calc. fol. inf. A. a capitulum 10. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. b om. C. c in 35 terim videtur om. D. d in — me om. D. e ras. A. f — que om. C. g corr. ex domino B. h dei C. i in marg. a. m. C. k quam-= graciam C. m contraccionis C. " libet A. B; quemlibet C. corr. in marg. m. x ex tunc B; ita D; tunc A, C. del. B. p corr. ex redindans A. Psalm. XXII, 5. Phrasis bibl.; cf. Matth. XXIV, 15. 16 Qui magis veneratur et colit 40
Strana 298
298 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 10. Est et [3] tercium signum illius antychristianitatis in omni tali, quod numquam vel vix raro' aliquando, utpote semel in anno, fervide desiderat comedere illum cibum et' bibere illum potum plenum divina suavitate et dulcissimi Jhesu Christi spi- ritu, ymmo non tantum festinat iterum atque iterum manducare, sed vix movetur ad id aliquando vel inpellitur ex aliquo sibi occurrente, utpote infirmitate vel officio vel consuetudine con- ducta ab antiquo. Et“ tamen itidem, ubicumque audierit adin- venciones prefatas recentes, quamvis prorsus incertas“, et nova 10 opera hominum celebri fama divulgata, mox prompte gaudenter ibideme accurrit, res suas, vires pariter et' grate expendens in labore, in via per magnum tempus [349b] laborando. Inde est, quod ad talia inventicia recencia et opera hominum modo fiunt et multiplicantur infinitorum populorum concursus et applausus, 15 aludentibus copia pseudochristorum et pseudoprophetarum ob suam ipsius gloriam et questum crumenarum et dicencium in populis, in penetralibus" et in agris, in domibus monachorum gloriosis et in sacerdotibus vulgi atque affirmancium': »Ecce hic est Christus, ecce illic.« De quibus limpide habes" scriptum su 20 perius in tractatu 3°, distinccione V. De Antychristo capitulo [10 2 Est et aliud [] signum illius inprobabile, puta quod hoc sacramentum, in quo omnis plenitudo divinitatis habitat corpo- raliter3, est inveteratum et contemptum, hoc videlicet, quod chri stiani raro ipsum manducare cupientes raroque sumentes vivunt 25 indigne deo, nimis infirmi in bono et inbecilles et quasi dor- mientes, nimis quoque proni cadere ad malum, et vicia ipsis varie dominantur. Et iste est indubie defectus in ipsis, vel quia hunc panem nimis redundantem divino robore et fortitudine raro comedunt, vel quia, cum comedunt, non ipsum digerunt 30 grate et suaviter masticando', sic quod ipso nutrirentur ad auga mentum" sue vite in Christo et virtutis. Et hoc est, quod dicit apostolus I. [ad] Corinthios XI4: »Qui enim manducat et bibit 35 13 Nota, qui sunt, qui non diiudicant hoc sacramentum in calc. fol. sup. m. p. A. a corr. ex roro A. bet — potum om. C. c et — dampnemur om. D. d post corr. C. e idem B. f corr. ex ex A; om. B. g renetrabilibus (!) C h habes — est scr. eadem m., sed alio atram. B. i add. supra lin. m.x B k post corr. B; gustando C. 1 et seq. C. m corr. ex argumentum A 1 Cf. Matth. XXIV, 23, 26. 3 Vide tract. III, dist. V. cap. 10 (vol. III., † I. Cor. XI, 29. 40 pag. 36 sq.). Cf. Coloss. II, 9.
298 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 10. Est et [3] tercium signum illius antychristianitatis in omni tali, quod numquam vel vix raro' aliquando, utpote semel in anno, fervide desiderat comedere illum cibum et' bibere illum potum plenum divina suavitate et dulcissimi Jhesu Christi spi- ritu, ymmo non tantum festinat iterum atque iterum manducare, sed vix movetur ad id aliquando vel inpellitur ex aliquo sibi occurrente, utpote infirmitate vel officio vel consuetudine con- ducta ab antiquo. Et“ tamen itidem, ubicumque audierit adin- venciones prefatas recentes, quamvis prorsus incertas“, et nova 10 opera hominum celebri fama divulgata, mox prompte gaudenter ibideme accurrit, res suas, vires pariter et' grate expendens in labore, in via per magnum tempus [349b] laborando. Inde est, quod ad talia inventicia recencia et opera hominum modo fiunt et multiplicantur infinitorum populorum concursus et applausus, 15 aludentibus copia pseudochristorum et pseudoprophetarum ob suam ipsius gloriam et questum crumenarum et dicencium in populis, in penetralibus" et in agris, in domibus monachorum gloriosis et in sacerdotibus vulgi atque affirmancium': »Ecce hic est Christus, ecce illic.« De quibus limpide habes" scriptum su 20 perius in tractatu 3°, distinccione V. De Antychristo capitulo [10 2 Est et aliud [] signum illius inprobabile, puta quod hoc sacramentum, in quo omnis plenitudo divinitatis habitat corpo- raliter3, est inveteratum et contemptum, hoc videlicet, quod chri stiani raro ipsum manducare cupientes raroque sumentes vivunt 25 indigne deo, nimis infirmi in bono et inbecilles et quasi dor- mientes, nimis quoque proni cadere ad malum, et vicia ipsis varie dominantur. Et iste est indubie defectus in ipsis, vel quia hunc panem nimis redundantem divino robore et fortitudine raro comedunt, vel quia, cum comedunt, non ipsum digerunt 30 grate et suaviter masticando', sic quod ipso nutrirentur ad auga mentum" sue vite in Christo et virtutis. Et hoc est, quod dicit apostolus I. [ad] Corinthios XI4: »Qui enim manducat et bibit 35 13 Nota, qui sunt, qui non diiudicant hoc sacramentum in calc. fol. sup. m. p. A. a corr. ex roro A. bet — potum om. C. c et — dampnemur om. D. d post corr. C. e idem B. f corr. ex ex A; om. B. g renetrabilibus (!) C h habes — est scr. eadem m., sed alio atram. B. i add. supra lin. m.x B k post corr. B; gustando C. 1 et seq. C. m corr. ex argumentum A 1 Cf. Matth. XXIV, 23, 26. 3 Vide tract. III, dist. V. cap. 10 (vol. III., † I. Cor. XI, 29. 40 pag. 36 sq.). Cf. Coloss. II, 9.
Strana 299
De illis, qui non diiudicant se ipsos et corpus Christi. 299 indigne, iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus dominia.« Et sequitur ad propositum1: »Ideo inter vos multi in firmi et inbecilles et dormiunt multi. Quod si nos ipsos diiudi- caremus, non utique iudicaremur, cum autem iudicamur', a do- mino corripimur, ut non cum hoc mundo dampnemur.« Quis est autem, qui non diiudicat corpus domini et qui se ipsum non iudicat, nisi is, qui non attendit digne magestatem dei tremendam esse presentem in hoc altaris sacramento, et ideo, dum manducat, sine timore pascit semet“ ipsum2 et non advertite fideliter et“ digne, quid est, quod datur sibi ad mans 10 ducandum. Quis autem est ille, nisi qui non appreciat valde et toto conatu vel animo sacramentum, et quis est ille, qui non propinquat" ad ipsum sacramentum, qui non desiderat, qui non iterat, vel non requirit diligenter et sepe suum panem istum cot tidianum3. Nullus etenim maiorem' habet respectum ad cibum 15 et memoriam vivacem, nisi qui eo fruitur et qui accipit inde delectacionem, confortacionem et omnium virium incrementum. Nullus, inquam, magis appreciat panem et potum, nisi fame licus et sitibundus, nullus, dico, est magis gratus et de pane et potu, nisi egenus et pauper, qui neccesse habet cottidie ves 20 nire ad mensam, sibi" simpliciter gratis et ob suam paupertatem preparatam et in tempore neccessitatis a deo et domino suo gracioso. Propter quod scriptum est3: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus«, et4: »Edent pauperes et saturabuntur et lauda- bunt dominum, qui requirunt eum«; atque iterum scriptum" est?: 25 »Pauper et inops laudabunt nomen tuum, domine.« Qui autem sunt, qui non diiudicant semet ipsos, nisi in veritate illi, qui non vident' suam propriam egestatem et infirmitatem atque continuum defluxum in corumpcionem sine cottidiana sustentacione huius panis et vini, et idcirco non esuriunt, neque 30 siciunt, neque ipsum exquirunt toto nisu vel labore, quemadmo- 4 Nota m. p. A. a quod si no seq., sed del. A. b cum autem iudicamur add. in marg. se C. e corr. ex avertit B. f altaris sacramento. a. m. C. C om. C. d Et ideo, dum manducat, sine timore pascit se ipsum et non advertit fidelis 35 h k nemo i om. C. appropinquat C, D. ter... seq. C. g vel C. n scrip- corr. ex vivere A, B. m sibi —tuum domine om. D. seq. C. tum est om. C. ° corr. ex mundent A. 1 I. Cor. XI, 30—32. 2 Phrasis biblica; of. Eze. XXXIV, 2. LXVII. 11. Psalm. XXI, 27. Psalm. LXXIII, 21. 3 Psalm. 40
De illis, qui non diiudicant se ipsos et corpus Christi. 299 indigne, iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus dominia.« Et sequitur ad propositum1: »Ideo inter vos multi in firmi et inbecilles et dormiunt multi. Quod si nos ipsos diiudi- caremus, non utique iudicaremur, cum autem iudicamur', a do- mino corripimur, ut non cum hoc mundo dampnemur.« Quis est autem, qui non diiudicat corpus domini et qui se ipsum non iudicat, nisi is, qui non attendit digne magestatem dei tremendam esse presentem in hoc altaris sacramento, et ideo, dum manducat, sine timore pascit semet“ ipsum2 et non advertite fideliter et“ digne, quid est, quod datur sibi ad mans 10 ducandum. Quis autem est ille, nisi qui non appreciat valde et toto conatu vel animo sacramentum, et quis est ille, qui non propinquat" ad ipsum sacramentum, qui non desiderat, qui non iterat, vel non requirit diligenter et sepe suum panem istum cot tidianum3. Nullus etenim maiorem' habet respectum ad cibum 15 et memoriam vivacem, nisi qui eo fruitur et qui accipit inde delectacionem, confortacionem et omnium virium incrementum. Nullus, inquam, magis appreciat panem et potum, nisi fame licus et sitibundus, nullus, dico, est magis gratus et de pane et potu, nisi egenus et pauper, qui neccesse habet cottidie ves 20 nire ad mensam, sibi" simpliciter gratis et ob suam paupertatem preparatam et in tempore neccessitatis a deo et domino suo gracioso. Propter quod scriptum est3: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus«, et4: »Edent pauperes et saturabuntur et lauda- bunt dominum, qui requirunt eum«; atque iterum scriptum" est?: 25 »Pauper et inops laudabunt nomen tuum, domine.« Qui autem sunt, qui non diiudicant semet ipsos, nisi in veritate illi, qui non vident' suam propriam egestatem et infirmitatem atque continuum defluxum in corumpcionem sine cottidiana sustentacione huius panis et vini, et idcirco non esuriunt, neque 30 siciunt, neque ipsum exquirunt toto nisu vel labore, quemadmo- 4 Nota m. p. A. a quod si no seq., sed del. A. b cum autem iudicamur add. in marg. se C. e corr. ex avertit B. f altaris sacramento. a. m. C. C om. C. d Et ideo, dum manducat, sine timore pascit se ipsum et non advertit fidelis 35 h k nemo i om. C. appropinquat C, D. ter... seq. C. g vel C. n scrip- corr. ex vivere A, B. m sibi —tuum domine om. D. seq. C. tum est om. C. ° corr. ex mundent A. 1 I. Cor. XI, 30—32. 2 Phrasis biblica; of. Eze. XXXIV, 2. LXVII. 11. Psalm. XXI, 27. Psalm. LXXIII, 21. 3 Psalm. 40
Strana 300
300 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VII, c. 10. dum requirunt diligenter suum panem corporalem et suum potum. Enimvero qui sunt similiter, qui non diiudicant corpus et san- guinem domini, nisi hii, qui habentes fidem in Jhesum et eius ewangelium, tamen non advertunt, quam neccessarius nimis et opor 5 tunus est ipsis iste cottidianus panis, cottidie aut sepe ad mandu candum et omni die ad requirendum datus et preparatus. Propter quem' Veritas et consiliarius fidelis humani generis condidit et instituit singularem oracionem, in qua notanter et mani feste nimis et ex proposito speciali expressit, quod cottidie sit que 10 rendum summe et colligendum manna in deserto arido et mandu canduml, cum dixit2: »Sic' ergo orabitis: Pater noster, qui“ es in celis«, et sequitur: »Panem nostrum cottidianum da' nobis hodie.« Ecce, quam notanter exprimit premissam' intencionem, quia non sufficiebat piissimo Jhesu dicere:,Panem nostrum cottidianum' ad 15 innuendum, quod debeat cottidie peti et manducari, sed addidit dicendum': ,da nobis hodie'. Quis minus curat hunc panem mi- nusque appreciat, quis non desiderat vel minus desiderat, nisi is, qui habens' cottidie panem hunc sibi propositum et' se ad hoc exhortatum', tamen non cupit venire et manducare', nisi vix semel 20 in anno, vel semel in mense vel rarius? Vere" iste est procul dubio, qui non iudicat se miserum et indigentem, nec diiudicat corpus et sanguinem domini", sibi valde panem et potum neccessarium ad sustentandum cottidie suam vitam christianam. [350a] Est' adhuc et [5] aliud signum evidens illius, qualiter hoc sacra 25 mentum in populo presenti christiano non digne appreciatur et si cud non sacramentaliter, sic nec spiritualiter sepe manducatur, hoc videlicet, quod memoria Jhesu crucifixi nulla est vel valde rara et tenuis aput ipsos et in ipsis, ita ut" ali- quando" et perraro in factis', in mensis', in cenis ipsorum et con- 30 tuberniis Jhesus crucifixus conmemoretur, et hii, qui eius memo rantur, mox paciuntur erubescenciam et Jhesum crucifixum con fiteri et a ceteris conchristianis aliquid derisionis paciuntur, quia 12 De pater noster m. p. A. 24 Non appreciatur Christus m. p. A. 32 Effectus sacramenti m. p. A. 2 d corr. add. in marg. m.x B. b quod C. C sic — sequitur om. D. ex quis A. e da — dicendum d. n. hodie om. D. predictam B. g om. C. h habet C. i ad C. k hortatum C.1 ad manducandum C. m is ° est — memoriam facietis om. D; et 1 s del. seq. A. seq., sed del. A. p et seq. C. q alii C. r et seq. C. 40 seq., sed del. A. et seq. C. Cf. Exo. XVI, 13 sq. 2 Cf. Lucae XI, 2—3. 35
300 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VII, c. 10. dum requirunt diligenter suum panem corporalem et suum potum. Enimvero qui sunt similiter, qui non diiudicant corpus et san- guinem domini, nisi hii, qui habentes fidem in Jhesum et eius ewangelium, tamen non advertunt, quam neccessarius nimis et opor 5 tunus est ipsis iste cottidianus panis, cottidie aut sepe ad mandu candum et omni die ad requirendum datus et preparatus. Propter quem' Veritas et consiliarius fidelis humani generis condidit et instituit singularem oracionem, in qua notanter et mani feste nimis et ex proposito speciali expressit, quod cottidie sit que 10 rendum summe et colligendum manna in deserto arido et mandu canduml, cum dixit2: »Sic' ergo orabitis: Pater noster, qui“ es in celis«, et sequitur: »Panem nostrum cottidianum da' nobis hodie.« Ecce, quam notanter exprimit premissam' intencionem, quia non sufficiebat piissimo Jhesu dicere:,Panem nostrum cottidianum' ad 15 innuendum, quod debeat cottidie peti et manducari, sed addidit dicendum': ,da nobis hodie'. Quis minus curat hunc panem mi- nusque appreciat, quis non desiderat vel minus desiderat, nisi is, qui habens' cottidie panem hunc sibi propositum et' se ad hoc exhortatum', tamen non cupit venire et manducare', nisi vix semel 20 in anno, vel semel in mense vel rarius? Vere" iste est procul dubio, qui non iudicat se miserum et indigentem, nec diiudicat corpus et sanguinem domini", sibi valde panem et potum neccessarium ad sustentandum cottidie suam vitam christianam. [350a] Est' adhuc et [5] aliud signum evidens illius, qualiter hoc sacra 25 mentum in populo presenti christiano non digne appreciatur et si cud non sacramentaliter, sic nec spiritualiter sepe manducatur, hoc videlicet, quod memoria Jhesu crucifixi nulla est vel valde rara et tenuis aput ipsos et in ipsis, ita ut" ali- quando" et perraro in factis', in mensis', in cenis ipsorum et con- 30 tuberniis Jhesus crucifixus conmemoretur, et hii, qui eius memo rantur, mox paciuntur erubescenciam et Jhesum crucifixum con fiteri et a ceteris conchristianis aliquid derisionis paciuntur, quia 12 De pater noster m. p. A. 24 Non appreciatur Christus m. p. A. 32 Effectus sacramenti m. p. A. 2 d corr. add. in marg. m.x B. b quod C. C sic — sequitur om. D. ex quis A. e da — dicendum d. n. hodie om. D. predictam B. g om. C. h habet C. i ad C. k hortatum C.1 ad manducandum C. m is ° est — memoriam facietis om. D; et 1 s del. seq. A. seq., sed del. A. p et seq. C. q alii C. r et seq. C. 40 seq., sed del. A. et seq. C. Cf. Exo. XVI, 13 sq. 2 Cf. Lucae XI, 2—3. 35
Strana 301
Quibus de causis sacramentum aput christianos obsoletum sit. 301 factus est ipsis Jhesus tamquam mortuus a corde. Et illud est evidentissimum argumentum eius, quod sacramentum hoc sive sepe, ut mercenarii presbyteri, sive raro, ut carnales layci, in digne et non ad vitam assumpserunt, quia puta Christus non manet in eis necipsi in Christo, quoniam iste est effectus manducacionis huius panis supercelestis, prout scriptum est 1: »Qui manducat hunc panem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo.« Argumentum vero illius, quod non manet in eis Christus nec ipsi in Christo, est planum id, quod memoria Jhesu non 10 manet in ipsis, utb dignum est, habundanter. Quod vero me- moria Jhesu crucifixi non manet in ipsis digne, notum est ex eo, quod non' sonat aliquando vel raro nomen Jhesu in ore ipsorum vel equivalens cum plenitudine veritatis ; ex habundancia enim cordis os loquitur2. Et istud nostrum sacramentum datum est ad habendum plenam memoriam domini Jhesu Christi fideliter et ubique, secundum quod scriptum est": »Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis.« ['] Est aliud signum quintum [!] illius, quod hoc sacramentum est“ aput plebeios et sacerdotes iam inveteratum et vilefactum 20 et neglectum, hoc puta, quod locus ille, in quo manet nobis et pro nobis continue' positum et preparatum hoc sacramentum, ubi et per quod deus summus in medio nostri corporaliter ha bitat proprie', nostra archa federis divini“, nostrum propiciato rium, nostrum sanctum sanctorum4 in spiritu et veritate, essencias 25 liter paratus cuilibet ad refugium, ad exaudiendum et salvandum, habundanter emanans suavem dei spiritum circumquaque, fons aque vive irrigans totam paradisums, lignum vite ex utraque parte fluminis emanacionis divine, afferens fructus duodecim per singulos menses“, illum, inquam, locum, qui ista continet, in- digne respicimus, non gaudiose frequentamus, non festinando et stupendo accurrimus, non ibi solum et maxime conversi adora mus, non deponimus nostram animam et nostrum cor, ut possi- mus in veritate psallere et decantare': »Quam dilecta taberna- 5 15 30 20 Nota de loco corporis Christi m. p. A. a lin. superpos. a. m. C. b ut — in ipsis om. C. c add. in marg. m. x B. om. C. e quotidie C, D. fprope C. g divinum C. 1 Joann. VI, 57. 2 Cf. Matth. XII, 34. Cf. I. Cor. XI, 25. 4Voces biblicae. 5 Cf. Genes. II, 10. Cf. Apoc. XXII. 2. Psalm. LXXXIII, 2, 3, 4, (lib. all.). d 35 40
Quibus de causis sacramentum aput christianos obsoletum sit. 301 factus est ipsis Jhesus tamquam mortuus a corde. Et illud est evidentissimum argumentum eius, quod sacramentum hoc sive sepe, ut mercenarii presbyteri, sive raro, ut carnales layci, in digne et non ad vitam assumpserunt, quia puta Christus non manet in eis necipsi in Christo, quoniam iste est effectus manducacionis huius panis supercelestis, prout scriptum est 1: »Qui manducat hunc panem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo.« Argumentum vero illius, quod non manet in eis Christus nec ipsi in Christo, est planum id, quod memoria Jhesu non 10 manet in ipsis, utb dignum est, habundanter. Quod vero me- moria Jhesu crucifixi non manet in ipsis digne, notum est ex eo, quod non' sonat aliquando vel raro nomen Jhesu in ore ipsorum vel equivalens cum plenitudine veritatis ; ex habundancia enim cordis os loquitur2. Et istud nostrum sacramentum datum est ad habendum plenam memoriam domini Jhesu Christi fideliter et ubique, secundum quod scriptum est": »Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis.« ['] Est aliud signum quintum [!] illius, quod hoc sacramentum est“ aput plebeios et sacerdotes iam inveteratum et vilefactum 20 et neglectum, hoc puta, quod locus ille, in quo manet nobis et pro nobis continue' positum et preparatum hoc sacramentum, ubi et per quod deus summus in medio nostri corporaliter ha bitat proprie', nostra archa federis divini“, nostrum propiciato rium, nostrum sanctum sanctorum4 in spiritu et veritate, essencias 25 liter paratus cuilibet ad refugium, ad exaudiendum et salvandum, habundanter emanans suavem dei spiritum circumquaque, fons aque vive irrigans totam paradisums, lignum vite ex utraque parte fluminis emanacionis divine, afferens fructus duodecim per singulos menses“, illum, inquam, locum, qui ista continet, in- digne respicimus, non gaudiose frequentamus, non festinando et stupendo accurrimus, non ibi solum et maxime conversi adora mus, non deponimus nostram animam et nostrum cor, ut possi- mus in veritate psallere et decantare': »Quam dilecta taberna- 5 15 30 20 Nota de loco corporis Christi m. p. A. a lin. superpos. a. m. C. b ut — in ipsis om. C. c add. in marg. m. x B. om. C. e quotidie C, D. fprope C. g divinum C. 1 Joann. VI, 57. 2 Cf. Matth. XII, 34. Cf. I. Cor. XI, 25. 4Voces biblicae. 5 Cf. Genes. II, 10. Cf. Apoc. XXII. 2. Psalm. LXXXIII, 2, 3, 4, (lib. all.). d 35 40
Strana 302
302 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 11. cula tua, domine virtutum! Concupiscit“ et deficit anima mea in atria domini. Etenim passer invenit sibi domum et turtur ni- dum, ubi reponant pullos suos.« Altaria tua, domine virtutum, subaudis, sunt michi nidus meus, domus mea, requies mea, in quam cor meum et caro mea exultaverunt. »Quid 1 enim michi est in celo, et a te quid volui super terram«. »Tibi2 dixit cor meum: Exquisivit te facies mea; vultum tuum, domine, re- quiram.« Conclusum igitur habe ex istis, quod, licet corpus et sanguis 10 Christi non sit cottidie a plebeis' manducatum, tamen nichilo- minus est aput ipsos neglectum et vetustate quadam et obnubila- tum et parvificatum et desolatum“, primum propter carenciam spiritus Jhesu Christi, secundo propter cottidianam contrectacionem ipsius et visionem eius usitatam 15 nimis et non degustacionem et propter multitudi- nem sacerdotum et missarum ete ex multis aliis causis. CAPITULUM UNDECIMUM'. Et animadverte ad propositum, quod omnis res visa sepe vel alias quomodocumque' cottidie contrectata, si non fiat eius 20 usus notabilis, qui renoveth hominis desiderium ad se ipsam, perceptibiliter cito' ex familiaritate sua aut frequencia redditur nimis conmunis et tediosa', quantumcumque eciam sit in se res preciosa, magnifica vel admiranda'. Et istud in cottidiano exer- cicio omnium et conmunione hominum ad invicem et aliarum 25 rerum potest reperiri. Sed res ille", quibus perceptibiliter utimur, quia utilitate sua presenti et perceptibili", sive in' corpore, sive in spiritu et mente" innovant appetitum ad se ipsas, numquam" ex frequentacione sua vel familiari usu et cottidiano' veniunt in vilitatem et contemptum aut tedium, et precipue ille eciams, in 18 Nota bene totum A. b exquisivi A. a Concupiscit — collige om.; igitur illi, qui... seq. D. c plebibus C; cottidie seq. in omn. cod. d et desolatum add. in marg. m. x B; om. A, C, D. e lin. superpos. B; om. C. f capitulum XI. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. g corr. ex quomodcunque A. h corr. ex remo= m add. m. post. C. i et seq. C. k tetidiosa C. post corr. B. 35 vet C. n perceptibiliter C. ° lin. superpos. A. p corr. ex mentem C. q om. C non seq. C. s res seq. C. Psalm. LXXII, 25. 2 Psalm. XXVI, 8. 30
302 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 11. cula tua, domine virtutum! Concupiscit“ et deficit anima mea in atria domini. Etenim passer invenit sibi domum et turtur ni- dum, ubi reponant pullos suos.« Altaria tua, domine virtutum, subaudis, sunt michi nidus meus, domus mea, requies mea, in quam cor meum et caro mea exultaverunt. »Quid 1 enim michi est in celo, et a te quid volui super terram«. »Tibi2 dixit cor meum: Exquisivit te facies mea; vultum tuum, domine, re- quiram.« Conclusum igitur habe ex istis, quod, licet corpus et sanguis 10 Christi non sit cottidie a plebeis' manducatum, tamen nichilo- minus est aput ipsos neglectum et vetustate quadam et obnubila- tum et parvificatum et desolatum“, primum propter carenciam spiritus Jhesu Christi, secundo propter cottidianam contrectacionem ipsius et visionem eius usitatam 15 nimis et non degustacionem et propter multitudi- nem sacerdotum et missarum ete ex multis aliis causis. CAPITULUM UNDECIMUM'. Et animadverte ad propositum, quod omnis res visa sepe vel alias quomodocumque' cottidie contrectata, si non fiat eius 20 usus notabilis, qui renoveth hominis desiderium ad se ipsam, perceptibiliter cito' ex familiaritate sua aut frequencia redditur nimis conmunis et tediosa', quantumcumque eciam sit in se res preciosa, magnifica vel admiranda'. Et istud in cottidiano exer- cicio omnium et conmunione hominum ad invicem et aliarum 25 rerum potest reperiri. Sed res ille", quibus perceptibiliter utimur, quia utilitate sua presenti et perceptibili", sive in' corpore, sive in spiritu et mente" innovant appetitum ad se ipsas, numquam" ex frequentacione sua vel familiari usu et cottidiano' veniunt in vilitatem et contemptum aut tedium, et precipue ille eciams, in 18 Nota bene totum A. b exquisivi A. a Concupiscit — collige om.; igitur illi, qui... seq. D. c plebibus C; cottidie seq. in omn. cod. d et desolatum add. in marg. m. x B; om. A, C, D. e lin. superpos. B; om. C. f capitulum XI. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C. g corr. ex quomodcunque A. h corr. ex remo= m add. m. post. C. i et seq. C. k tetidiosa C. post corr. B. 35 vet C. n perceptibiliter C. ° lin. superpos. A. p corr. ex mentem C. q om. C non seq. C. s res seq. C. Psalm. LXXII, 25. 2 Psalm. XXVI, 8. 30
Strana 303
Non sufficit homini videre tantum suum cibum. 303 quibus delectamur aliquo modo, ut sunt dulces nostri amici, vel quas delectabiliter et utiliter comedimus et potamus, ut sunt cibi et potus, et maxime panis et vinum inter omnia alia, num- quam veniunt in nauseam vel contemptum hiis, qui talibus sua viter perfruuntur. Sed propone panem et vinum quibusdam cot- tidie et in copia solum ad hoc, ut ipsum conspiciant et mirentur sine eo, quod ipso perceptibiliter perfruantur in corpore et in mente tali fructua, qualem proprie habent efficere panis et vinum, nemini dubium, quin cito tales saciabuntur de sola visione panis huius et vini et de cetero, licet ex consuetudine habeant ipso 10 rum frequenciam videndi [350b], tamen hoc erit sine affeccione et admiracione digna et desiderio. Conformiter accipe per omnia de illis, qui bona voluntate' cottidie panem et vinum dominici sacramenti vident et degustant perceptibiliter in corpored et in spiritu vel in sacramento et in corpore Christi et sanguine ipsum utroque modo manducando et potando, nequaquam ipsis poterit umquam venire in tedium vele abusum, ymmo quanto magis et diucius obmittunt, tanto magis in ipsis sanctum desiderium et pius conatus remittitur ad ipsum sacramentum frequentandum, quia illa perceptibilis fruicio desinit fervorem desiderii excitare 20 et alia delectacio carnis adveniens interim animam christiani occupat et obnubilat et facit delectacionis sancte in sacramento oblivisci et quasi omnino iugulat vel' mortificat et" vehementer inhabilitat spiritum hominis ad panem supersubstancialem et celestem. Propterea Iudei in deserto in figuram istius, cum solum 25 mentaliter pecierunt carnes Egypti et melones, mox panis celestis, id est manna, ipsis non amplius' delectabiliter sapiebat 1. Et cum' ingredientes terram promissionis inceperunt iam in fructibus terre occupari, illico iterum manna ipsis est ablatum2. Collige igitur ex istis, quod hii, qui solum ad missam ve 30 nientes sunt contenti, quod oculis" corporalibus' species panis et vini divini in sacramento conspiciunt, vel si ipsum, quandoque manducant et bibunt valde raro, non tamen" per ceptibiliter degustant in veritate et in mente, neque perfruuntur ipso delectabiliter, nisi forte raro et tenuiter et transitorie, plus 35 15 a ita C; corr. ex fructi B; fructi A. b bene voluntarie C. c divini C. d corde C. e in seq. C. f et C. g vel C. h ras. seq. B. 1 add. k lin. superpos. a. m. C. post. corr. B. in marg. m. x B; om. A, C. m tam D. Cf. Num. XI, 5—6. 2 Cf. Josue V, 10—12. 40
Non sufficit homini videre tantum suum cibum. 303 quibus delectamur aliquo modo, ut sunt dulces nostri amici, vel quas delectabiliter et utiliter comedimus et potamus, ut sunt cibi et potus, et maxime panis et vinum inter omnia alia, num- quam veniunt in nauseam vel contemptum hiis, qui talibus sua viter perfruuntur. Sed propone panem et vinum quibusdam cot- tidie et in copia solum ad hoc, ut ipsum conspiciant et mirentur sine eo, quod ipso perceptibiliter perfruantur in corpore et in mente tali fructua, qualem proprie habent efficere panis et vinum, nemini dubium, quin cito tales saciabuntur de sola visione panis huius et vini et de cetero, licet ex consuetudine habeant ipso 10 rum frequenciam videndi [350b], tamen hoc erit sine affeccione et admiracione digna et desiderio. Conformiter accipe per omnia de illis, qui bona voluntate' cottidie panem et vinum dominici sacramenti vident et degustant perceptibiliter in corpored et in spiritu vel in sacramento et in corpore Christi et sanguine ipsum utroque modo manducando et potando, nequaquam ipsis poterit umquam venire in tedium vele abusum, ymmo quanto magis et diucius obmittunt, tanto magis in ipsis sanctum desiderium et pius conatus remittitur ad ipsum sacramentum frequentandum, quia illa perceptibilis fruicio desinit fervorem desiderii excitare 20 et alia delectacio carnis adveniens interim animam christiani occupat et obnubilat et facit delectacionis sancte in sacramento oblivisci et quasi omnino iugulat vel' mortificat et" vehementer inhabilitat spiritum hominis ad panem supersubstancialem et celestem. Propterea Iudei in deserto in figuram istius, cum solum 25 mentaliter pecierunt carnes Egypti et melones, mox panis celestis, id est manna, ipsis non amplius' delectabiliter sapiebat 1. Et cum' ingredientes terram promissionis inceperunt iam in fructibus terre occupari, illico iterum manna ipsis est ablatum2. Collige igitur ex istis, quod hii, qui solum ad missam ve 30 nientes sunt contenti, quod oculis" corporalibus' species panis et vini divini in sacramento conspiciunt, vel si ipsum, quandoque manducant et bibunt valde raro, non tamen" per ceptibiliter degustant in veritate et in mente, neque perfruuntur ipso delectabiliter, nisi forte raro et tenuiter et transitorie, plus 35 15 a ita C; corr. ex fructi B; fructi A. b bene voluntarie C. c divini C. d corde C. e in seq. C. f et C. g vel C. h ras. seq. B. 1 add. k lin. superpos. a. m. C. post. corr. B. in marg. m. x B; om. A, C. m tam D. Cf. Num. XI, 5—6. 2 Cf. Josue V, 10—12. 40
Strana 304
304 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 11. rimum contingit talibus omnibus ipsum sacramentum Christi corporis et sanguinis venire in vetustatem et contemptum auta non dignum deo et non' stupendum respectum divine dignacionis ex ipsius familiari contrectacione et usitata visione. Habeto insuper ex istis pro persuaso, quod illi, quicumque cum bono proposito et voluntarie cottidie aut sepe manducant dominicum sacramentum, multo maiorem habent reverenciam amoremque et timorem ad corpus et sanguinem Jhesu Christi. Et illi, qui raro" accedunt ad conmunionem, licet sepe ad missam 10 veniunt et vident divinum' sacramentum, multo habent minorem respectum et indignum ad corpus et sanguinem Jhesu Christi et quandam' incuriam vel nullam admiracionem aut stuporem ad ibidem dei presenciam et inmensam dignacionem' ipsius conmu nicabilissime" bonitatis, sed magis moventur inspicere pulchras 15 picturas vel statuas vel alios varios et splendidos apparatus, que habent naturam fortiter sensus ipsorum inmutare, et quanto magis talia sunt recencia vel non prius visa adhuc, de tanto magis ea stupent et mirantur. Quibus' est illa bene scriptura coaptata, que dicit: »Qui cum deum congnovissent, non sicut deum glorifica- 20 verunt, neque gracias egerunt«, quod maxime proprie accipitur de ingratis isto divino sacramento. Sequitur': »Sed evanuerunt in cogitacionibus suis et obscuratum est insipiens cor eorum, di- centes enim se esse sapientes, stulti facti sunt. Et mutaverunt gloriam incorumptibilis dei in similitudinem ymaginis corumpti- 25 bilis hominum et volucrum et serpencium. Propter quod tra didit eos deus in desideria cordis eorum et inmundiciciam', ut contumeliis afficiant corpora sua in semet ipsis, qui contaminave runt" veritatem dei in mendacium et servierunt' creature pocius, quam creatori. Propterea tradidit eos in passiones ignominie.« 30 Ista omnia, que hic' dicuntur et infra per totum capitulum illud primum" epistole ad Romanos, multum proprie et ad litteram concernunt illos omnes, qui habent ad ullam' rem in ecclesia 40 a aut — visione om. D. b add. in marg. m. x B; om. C: lac. A; miran- d tusibum seq., sed del. A. e dominicum B. dum ac seq. C. c pro C. 35 f ita D; quamdiu A, C; post corr. B. g corr. ex indignacionem A; in dignacionem B. h dignitatis seq. C. i quibus — declaratum, quod om. D. k om C. 1 in seq. C. m post corr. B. " comutaverunt C. ° corr. ex coluerunt A; et servierunt add. in marg. m. x B. P ita C; post corr. B; r aliquam aliam C. hic que A. q prime C. Rom. I, 21—26 (lib. all.). 1
304 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 11. rimum contingit talibus omnibus ipsum sacramentum Christi corporis et sanguinis venire in vetustatem et contemptum auta non dignum deo et non' stupendum respectum divine dignacionis ex ipsius familiari contrectacione et usitata visione. Habeto insuper ex istis pro persuaso, quod illi, quicumque cum bono proposito et voluntarie cottidie aut sepe manducant dominicum sacramentum, multo maiorem habent reverenciam amoremque et timorem ad corpus et sanguinem Jhesu Christi. Et illi, qui raro" accedunt ad conmunionem, licet sepe ad missam 10 veniunt et vident divinum' sacramentum, multo habent minorem respectum et indignum ad corpus et sanguinem Jhesu Christi et quandam' incuriam vel nullam admiracionem aut stuporem ad ibidem dei presenciam et inmensam dignacionem' ipsius conmu nicabilissime" bonitatis, sed magis moventur inspicere pulchras 15 picturas vel statuas vel alios varios et splendidos apparatus, que habent naturam fortiter sensus ipsorum inmutare, et quanto magis talia sunt recencia vel non prius visa adhuc, de tanto magis ea stupent et mirantur. Quibus' est illa bene scriptura coaptata, que dicit: »Qui cum deum congnovissent, non sicut deum glorifica- 20 verunt, neque gracias egerunt«, quod maxime proprie accipitur de ingratis isto divino sacramento. Sequitur': »Sed evanuerunt in cogitacionibus suis et obscuratum est insipiens cor eorum, di- centes enim se esse sapientes, stulti facti sunt. Et mutaverunt gloriam incorumptibilis dei in similitudinem ymaginis corumpti- 25 bilis hominum et volucrum et serpencium. Propter quod tra didit eos deus in desideria cordis eorum et inmundiciciam', ut contumeliis afficiant corpora sua in semet ipsis, qui contaminave runt" veritatem dei in mendacium et servierunt' creature pocius, quam creatori. Propterea tradidit eos in passiones ignominie.« 30 Ista omnia, que hic' dicuntur et infra per totum capitulum illud primum" epistole ad Romanos, multum proprie et ad litteram concernunt illos omnes, qui habent ad ullam' rem in ecclesia 40 a aut — visione om. D. b add. in marg. m. x B; om. C: lac. A; miran- d tusibum seq., sed del. A. e dominicum B. dum ac seq. C. c pro C. 35 f ita D; quamdiu A, C; post corr. B. g corr. ex indignacionem A; in dignacionem B. h dignitatis seq. C. i quibus — declaratum, quod om. D. k om C. 1 in seq. C. m post corr. B. " comutaverunt C. ° corr. ex coluerunt A; et servierunt add. in marg. m. x B. P ita C; post corr. B; r aliquam aliam C. hic que A. q prime C. Rom. I, 21—26 (lib. all.). 1
Strana 305
Christiani debent saepe sumere sacramentum propter eius pretiositatem. 30 et specialiter in templo dei maiorem et actualem affectumb et devocionem quam ad ibidem presens divinum Christi corporis sacramentum, plenum corporaliter inmensa divina magestate'. CAPITULUM DUODECIMUM. Non est igitur racio neque debet esse, scilicet summa excels 5 lencia et dignitas inmensa sacramentie altaris, quod puta ideo non deberet esse valde conmune in populo christiano et quin conmuniter in missis ab omnibus cupientibus manducetur, ymmo illa racio et causa, scilicet ipsius sacramenti divini preciosi tas et excellens bonitas, est sufficiens causa, quod ideo debeat fieri conmuniter ab omnibus christianis ipsum“ volentibus manducare esse frequentatum sepe aut cottidie, ut ex" iam dictis est deductum, et quod eo magis negligitur et inhonoratur, quod ipsum ad hoc traditum et pro eo institutum non cottidie comeditur et potatur. Et ad 15 istud eciam raciones in sequenti tractatu habes multum evidentes distinccione“ [X], capitulo [11]1. Hic eciam' dicendum est, quod non est causa ex parte sa cerdotum in conmunitate vel pro conmunitate sacras missas cele brancium, quin omnes presentes et volentes in missa debeant 20 post sacerdotem manducare corpus Christim. Nam, ut" ex supra- notatis habetur declaratum2, quod sacerdos' minister conmunis sancte plebis et missa" actus conmunis in sancta plebe [351a] et hostia vel sacrificium conmune non ex alio sunt sic dicta et ita instituta, nisi quia tota plebs christiana singulis diebus ad eccle 25 siam seu in templum congregata ad hoc ministris et temporibus sacrificio divino presens affuit orando devote et" se ipsam hu miliando et dehinc post oblacionem sacrificii omnes pariter ex ceptis exconmunicatis, qui ad vocem et annutum ministri ecclesie 10 substancia 29 Quid sit de solemnitate a om. C. b corr. ex effectum B; effectum A. c etc. seq. C. d capi tulum XII. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C; articuli om. B. e ita C; post corr. B; sacramento A. f et C. g ipsis C. h om. C. i om. C. k lac. seq. A, B, C. I ita C; add. in marg. m. x B; del. A. m add. in marg. a. n add. in marg. m. x B. m. C. ° est seq. C. P est seq. C. q lin. 35 superpos. A. r post corr. B. Vide librum V, dist. X, c. XI. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 159). supra art. VI, c. 1, pag. 209 sq. [misse] m. p. (absc.) A. 2 Vide 30 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 20
Christiani debent saepe sumere sacramentum propter eius pretiositatem. 30 et specialiter in templo dei maiorem et actualem affectumb et devocionem quam ad ibidem presens divinum Christi corporis sacramentum, plenum corporaliter inmensa divina magestate'. CAPITULUM DUODECIMUM. Non est igitur racio neque debet esse, scilicet summa excels 5 lencia et dignitas inmensa sacramentie altaris, quod puta ideo non deberet esse valde conmune in populo christiano et quin conmuniter in missis ab omnibus cupientibus manducetur, ymmo illa racio et causa, scilicet ipsius sacramenti divini preciosi tas et excellens bonitas, est sufficiens causa, quod ideo debeat fieri conmuniter ab omnibus christianis ipsum“ volentibus manducare esse frequentatum sepe aut cottidie, ut ex" iam dictis est deductum, et quod eo magis negligitur et inhonoratur, quod ipsum ad hoc traditum et pro eo institutum non cottidie comeditur et potatur. Et ad 15 istud eciam raciones in sequenti tractatu habes multum evidentes distinccione“ [X], capitulo [11]1. Hic eciam' dicendum est, quod non est causa ex parte sa cerdotum in conmunitate vel pro conmunitate sacras missas cele brancium, quin omnes presentes et volentes in missa debeant 20 post sacerdotem manducare corpus Christim. Nam, ut" ex supra- notatis habetur declaratum2, quod sacerdos' minister conmunis sancte plebis et missa" actus conmunis in sancta plebe [351a] et hostia vel sacrificium conmune non ex alio sunt sic dicta et ita instituta, nisi quia tota plebs christiana singulis diebus ad eccle 25 siam seu in templum congregata ad hoc ministris et temporibus sacrificio divino presens affuit orando devote et" se ipsam hu miliando et dehinc post oblacionem sacrificii omnes pariter ex ceptis exconmunicatis, qui ad vocem et annutum ministri ecclesie 10 substancia 29 Quid sit de solemnitate a om. C. b corr. ex effectum B; effectum A. c etc. seq. C. d capi tulum XII. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C; articuli om. B. e ita C; post corr. B; sacramento A. f et C. g ipsis C. h om. C. i om. C. k lac. seq. A, B, C. I ita C; add. in marg. m. x B; del. A. m add. in marg. a. n add. in marg. m. x B. m. C. ° est seq. C. P est seq. C. q lin. 35 superpos. A. r post corr. B. Vide librum V, dist. X, c. XI. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 159). supra art. VI, c. 1, pag. 209 sq. [misse] m. p. (absc.) A. 2 Vide 30 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae. V. 20
Strana 306
306 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 12. 25 tunc exibant, manducabant' corpus Christi una cum sacro sacer dote de manibus dyaconi vel sacerdotis. Non itaque sacerdos in missa habet ex ordine amplius facere saltem magis principale, quam consecrare et offerre sacrificium conficereque corpus Christi et sanguinem et preparare pro se et proomnibus volentibus de plebe et ad hoc congregatis et tunc primum per" se manducare et dehinc congregacioni sancte mi- nistrare vel per se ipsum vel per ministrum ad hoc ordinatum. Et ista est prima et originalis sancte misse institucio in ecclesia 10 primitiva et conmunis sacerdotis, puta propter sancte plebis con- municacionem cottidianam per divinum sacramentum de manibus sacerdotis. Et illud sancte misse est solum essenciale et principale, omnia vero alia in missa, quemadmodum leccio epistole et ewan gelii et ordo canonis, sunt depost propter solempnitatem sacra- 15 menti adinventa et propter devocionem plebis et doctrinam. Et sacerdos, licet habeat sacrificium pro omnibus et cum omni bus offerre et pro se et pro omnibus conficere et corpus et san- guinem domini preparare, tamen solum pro se ipso manducat sacramentaliter et spiritualiter, si est dignus', vel' solum sacra- 20 mentaliter, si est indignus, non autem pro aliis, neque sacra- mentaliter, neque spiritualiter. Et nulli presentes sunt participes vel conmunicant corpus Christi racione dumtaxat ipsius man- ducacionis sacramenti per sacerdotem, sive sacramentaliter sit, sive spiritualiter, nisi racione sue proprie manducacionis, id est, nisi per se ipsos manducent sacramentum corporis" Christi in missa, vel si non manducant sacramentaliter, tunc, si sunt ydonei, ut supra dictum est, id est, si non ex cecitate vel levitate negligunt sumere sacramentum, sed facultas eis summendi non suppetit, vel si ex consilio, quod a spiritu Jhesu derivatur, obmittunt 30 sacramentum, tunc spiritus Jhesu, secundum quod novit ipsorum voluntatem, in ipsis spiritualem manducacionem operatur ipse met ex singulari privilegio ipsius largitatis, sed non ex con- muni pacto, neque conmuniter omnibus, neque conmuni via, 9 Nota de sacerdote m. p. A. 21 De spirituali manducacione A. a in ras. B; non A, C. b manducant C. c sacrificium seq., sed del. . d pro C. e vel solum sacramentaliter et spiritualiter, si est dignus seq. h corr. ex f vel — indignus om. D. g post corr. B. sed del. A, B. k lin. superpos. C. i ut — est om. D. corpus A; corpus B. 40 seq. C. D. 35 in
306 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 12. 25 tunc exibant, manducabant' corpus Christi una cum sacro sacer dote de manibus dyaconi vel sacerdotis. Non itaque sacerdos in missa habet ex ordine amplius facere saltem magis principale, quam consecrare et offerre sacrificium conficereque corpus Christi et sanguinem et preparare pro se et proomnibus volentibus de plebe et ad hoc congregatis et tunc primum per" se manducare et dehinc congregacioni sancte mi- nistrare vel per se ipsum vel per ministrum ad hoc ordinatum. Et ista est prima et originalis sancte misse institucio in ecclesia 10 primitiva et conmunis sacerdotis, puta propter sancte plebis con- municacionem cottidianam per divinum sacramentum de manibus sacerdotis. Et illud sancte misse est solum essenciale et principale, omnia vero alia in missa, quemadmodum leccio epistole et ewan gelii et ordo canonis, sunt depost propter solempnitatem sacra- 15 menti adinventa et propter devocionem plebis et doctrinam. Et sacerdos, licet habeat sacrificium pro omnibus et cum omni bus offerre et pro se et pro omnibus conficere et corpus et san- guinem domini preparare, tamen solum pro se ipso manducat sacramentaliter et spiritualiter, si est dignus', vel' solum sacra- 20 mentaliter, si est indignus, non autem pro aliis, neque sacra- mentaliter, neque spiritualiter. Et nulli presentes sunt participes vel conmunicant corpus Christi racione dumtaxat ipsius man- ducacionis sacramenti per sacerdotem, sive sacramentaliter sit, sive spiritualiter, nisi racione sue proprie manducacionis, id est, nisi per se ipsos manducent sacramentum corporis" Christi in missa, vel si non manducant sacramentaliter, tunc, si sunt ydonei, ut supra dictum est, id est, si non ex cecitate vel levitate negligunt sumere sacramentum, sed facultas eis summendi non suppetit, vel si ex consilio, quod a spiritu Jhesu derivatur, obmittunt 30 sacramentum, tunc spiritus Jhesu, secundum quod novit ipsorum voluntatem, in ipsis spiritualem manducacionem operatur ipse met ex singulari privilegio ipsius largitatis, sed non ex con- muni pacto, neque conmuniter omnibus, neque conmuni via, 9 Nota de sacerdote m. p. A. 21 De spirituali manducacione A. a in ras. B; non A, C. b manducant C. c sacrificium seq., sed del. . d pro C. e vel solum sacramentaliter et spiritualiter, si est dignus seq. h corr. ex f vel — indignus om. D. g post corr. B. sed del. A, B. k lin. superpos. C. i ut — est om. D. corpus A; corpus B. 40 seq. C. D. 35 in
Strana 307
De spirituali manducatione corporis Christi. 307 sed occulte et intime, prout proprium est solius dei operari, ut“ infra mox dicetur. Maxime autem operatur illam spiritualem manducacionem in illis, ut dictum est, ex singulari gracia et privilegio, qui nullo modo obmittunt ex negligencia vel aliqua incuria et“ accidia aut aliquo errore et ignorancia culpabili Christi corpus" sacra- mentaliter manducare, dum locus et tempus et persona sunt ipsis opportuna et in promptu, tenentes viam ordinatam in id a deo et pactatam vel' confederatam' in Novo testamento veniendi con muniter ad graciam sacramenti, ut“ superiuss est ostensuml, sed obmittunt ex simplici, innocente consciencia, quia non sunt ad hoc instructi neque poterant instrui, vel quia facultas ipsis ad hoc non est in promptu, ut plurimum in hiis temporibus evenit in laycis vel rudi plebik, quos sacerdotes non tantum non instru- unt", nec invitant, neque hortantur, sed destruunt, inpediunt et dehortantur aut repellunt. Illis, dico, spiritus Jhesu manduca cionem Christi corporis spiritualem ex singulari privilegio, non ex conmuni pacto et ordinacione solusmet operatur intime, quos ipse videt, quod digne affectant Christi corpus man ducare et vellent omni die et" hoc rogant et aput deum in ora 20 cione dominica et aput homines, videlicet ministros ecclesie, et si fieri ipsis sacramentaliter non potest, dolent et ingemiscunt, fame et siti vexati in spiritu suo et veritate, male pacientes ieiu nium a tali pane et tanto' suo potu diuturnum. Talibus igitur", et" solum talibus', occurrit spiritus Jhesu Christi, ut plurimum, 25 si vult, et quando vult, et quantum vult, ex sua gracia faciens ipsos corpus Christi spiritualiter manducare, aliquando in missa, aliquando post missam, post prandium, de mane, de vespere, in nocte vel in' die, latenter' et occulte. Illis vero, qui sacramen tum sumunt Christi corporis non indigne, manifeste operatur 30 spiritualem manducacionem semper et pro certo, quia operatur ex sua ordinacione, que est inviolabilis et ex suo pacto et pro- 10 15 a ut — dicetur om. D. b add. in marg. m. x B; om. A, C, D. c vel C. e et D. g ut — ostensum om. D. f federatam C. corporis C. corr. ex superi B. i ad hoc om. C. k corr. ex plebe A; plebe B. 35 neque instituunt seq. A; del. B. m non instruunt add. in marg. m. x B; neque instruunt C, D; om. A. n et hoc — timentibus se in fine capituli om. D. o cibo sive potu diurno seq. C. P ergo C. q om. C. add. in marg. t vel manifeste ita seq. C. m.x B; om. A, C. 5 om. C. d h Vide supra p. 286 sq. 10 20
De spirituali manducatione corporis Christi. 307 sed occulte et intime, prout proprium est solius dei operari, ut“ infra mox dicetur. Maxime autem operatur illam spiritualem manducacionem in illis, ut dictum est, ex singulari gracia et privilegio, qui nullo modo obmittunt ex negligencia vel aliqua incuria et“ accidia aut aliquo errore et ignorancia culpabili Christi corpus" sacra- mentaliter manducare, dum locus et tempus et persona sunt ipsis opportuna et in promptu, tenentes viam ordinatam in id a deo et pactatam vel' confederatam' in Novo testamento veniendi con muniter ad graciam sacramenti, ut“ superiuss est ostensuml, sed obmittunt ex simplici, innocente consciencia, quia non sunt ad hoc instructi neque poterant instrui, vel quia facultas ipsis ad hoc non est in promptu, ut plurimum in hiis temporibus evenit in laycis vel rudi plebik, quos sacerdotes non tantum non instru- unt", nec invitant, neque hortantur, sed destruunt, inpediunt et dehortantur aut repellunt. Illis, dico, spiritus Jhesu manduca cionem Christi corporis spiritualem ex singulari privilegio, non ex conmuni pacto et ordinacione solusmet operatur intime, quos ipse videt, quod digne affectant Christi corpus man ducare et vellent omni die et" hoc rogant et aput deum in ora 20 cione dominica et aput homines, videlicet ministros ecclesie, et si fieri ipsis sacramentaliter non potest, dolent et ingemiscunt, fame et siti vexati in spiritu suo et veritate, male pacientes ieiu nium a tali pane et tanto' suo potu diuturnum. Talibus igitur", et" solum talibus', occurrit spiritus Jhesu Christi, ut plurimum, 25 si vult, et quando vult, et quantum vult, ex sua gracia faciens ipsos corpus Christi spiritualiter manducare, aliquando in missa, aliquando post missam, post prandium, de mane, de vespere, in nocte vel in' die, latenter' et occulte. Illis vero, qui sacramen tum sumunt Christi corporis non indigne, manifeste operatur 30 spiritualem manducacionem semper et pro certo, quia operatur ex sua ordinacione, que est inviolabilis et ex suo pacto et pro- 10 15 a ut — dicetur om. D. b add. in marg. m. x B; om. A, C, D. c vel C. e et D. g ut — ostensum om. D. f federatam C. corporis C. corr. ex superi B. i ad hoc om. C. k corr. ex plebe A; plebe B. 35 neque instituunt seq. A; del. B. m non instruunt add. in marg. m. x B; neque instruunt C, D; om. A. n et hoc — timentibus se in fine capituli om. D. o cibo sive potu diurno seq. C. P ergo C. q om. C. add. in marg. t vel manifeste ita seq. C. m.x B; om. A, C. 5 om. C. d h Vide supra p. 286 sq. 10 20
Strana 308
308 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 12. misso, quod est omnino infallibile, et propter testamentum [351b] firmissimum, quod est morte Christi confirmatum, cum dixit1 »Hic est“ calix sanguinis mei Novi testamenti, misterium fidei etc.« Quamvis igitur certissime et semper manducacionem corporis Christi spiritualem perficiat in homine spiritus Jhesu Christi in eo, qui fideliter et sine peccato mortali", obice gracie, sacramen tum percipit de altari, nichilominus tamen hoc facit divinus spi ritus et sapiens non semper manifeste et perceptibiliter illi ho- mini, in quo operatur, sed“ secundum mensuram, quam ipse novit 10 sue saluti et humilitati expedire exercicioque' et' christiane dis cipline. Nichil igitur“ cercius, quam id, quod omnis christianus, qui est sine mortali peccato et manducat et bibit visibile sa cramentum de altari, quod ipse eciam manducat beatifice corpus Christi et bibit Christi sanguinem plenum eterna vita et spiritu 15 suavissimo Jhesu, licet sibi non semper est manifestum ex dis- pensacione providencie salvatoris. Nichil autem magis occultum et magis incertum de illis, qui non curant sumere sacramentum de altari, aut quibus non datur a ministris, quam quod ipsi tales manducent spiritualiter corpus Christi, quia, ut dictum est, non 20 vadunt ad graciam via conmuni et ordinata a deo ad graciam illius sacramenti, secundum quam deus promisit et! suo pacto firmavit se daturum illam graciam. Cum igitur sine causa iusta illam viam pretergreditur, mi rum valde est, si deo cum gracia afferente obviatur, et cum via 25 conmunis negligitur omnium aut non curatur, non facile adve nitk talis gracia singularis, cum deus sit semper amator et insti- tutor unius moris' in domo? et non sit accepcio personarum aput deum', sed conmunitatem diligit et in conmunitate sua bona atque conmuni via electis preparata largitur et operatur, et quemadmo- 30 dum deo glorioso et universorum" domino attinet illa via ope- rari, que est gloriosa et solempniter et auttentice celebrata in hoc mundo et mirabilibus inenarrabilibus et stupendis" mini steriis cumulata et ditata, ut luceat sic Jhesus cunctis mirabilis a filius seq., sed del. A. b ras. seq. B. C obice seq., sed del. A. d add. exercitacioque C. f cum seq. in omn. cod. 35 in marg. m. x B; om. A, C. e gergo C. h post corr. B; in A, C; necnon C.curant B. k post corr. m universo C. n corr. ex stu= B; devenit A, C. 1 habitare seq. C. pendiis A; stupendiis B. 1 Cf. Lucae XXII, 20; phrasis »misterium fidei« in I. Tim. II, 9 legitur. 40 2 Cf. Psalm, LXVII. 7. Phrasis biblica; cf. ex gr. Rom. II, 11.
308 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 12. misso, quod est omnino infallibile, et propter testamentum [351b] firmissimum, quod est morte Christi confirmatum, cum dixit1 »Hic est“ calix sanguinis mei Novi testamenti, misterium fidei etc.« Quamvis igitur certissime et semper manducacionem corporis Christi spiritualem perficiat in homine spiritus Jhesu Christi in eo, qui fideliter et sine peccato mortali", obice gracie, sacramen tum percipit de altari, nichilominus tamen hoc facit divinus spi ritus et sapiens non semper manifeste et perceptibiliter illi ho- mini, in quo operatur, sed“ secundum mensuram, quam ipse novit 10 sue saluti et humilitati expedire exercicioque' et' christiane dis cipline. Nichil igitur“ cercius, quam id, quod omnis christianus, qui est sine mortali peccato et manducat et bibit visibile sa cramentum de altari, quod ipse eciam manducat beatifice corpus Christi et bibit Christi sanguinem plenum eterna vita et spiritu 15 suavissimo Jhesu, licet sibi non semper est manifestum ex dis- pensacione providencie salvatoris. Nichil autem magis occultum et magis incertum de illis, qui non curant sumere sacramentum de altari, aut quibus non datur a ministris, quam quod ipsi tales manducent spiritualiter corpus Christi, quia, ut dictum est, non 20 vadunt ad graciam via conmuni et ordinata a deo ad graciam illius sacramenti, secundum quam deus promisit et! suo pacto firmavit se daturum illam graciam. Cum igitur sine causa iusta illam viam pretergreditur, mi rum valde est, si deo cum gracia afferente obviatur, et cum via 25 conmunis negligitur omnium aut non curatur, non facile adve nitk talis gracia singularis, cum deus sit semper amator et insti- tutor unius moris' in domo? et non sit accepcio personarum aput deum', sed conmunitatem diligit et in conmunitate sua bona atque conmuni via electis preparata largitur et operatur, et quemadmo- 30 dum deo glorioso et universorum" domino attinet illa via ope- rari, que est gloriosa et solempniter et auttentice celebrata in hoc mundo et mirabilibus inenarrabilibus et stupendis" mini steriis cumulata et ditata, ut luceat sic Jhesus cunctis mirabilis a filius seq., sed del. A. b ras. seq. B. C obice seq., sed del. A. d add. exercitacioque C. f cum seq. in omn. cod. 35 in marg. m. x B; om. A, C. e gergo C. h post corr. B; in A, C; necnon C.curant B. k post corr. m universo C. n corr. ex stu= B; devenit A, C. 1 habitare seq. C. pendiis A; stupendiis B. 1 Cf. Lucae XXII, 20; phrasis »misterium fidei« in I. Tim. II, 9 legitur. 40 2 Cf. Psalm, LXVII. 7. Phrasis biblica; cf. ex gr. Rom. II, 11.
Strana 309
Sacramenti Christi corporis summa excellentia. 309 deus in sanctis suisi, qualis via et modus est potissimum et ha bundanter in sacramento altaris instituta et perfecta in conspectu filiorum hominum, de quo scriptum est2: »Memoriam fecit suo rum mirabilium misericors et miserator dominus, escam dedit timentibus se.« CAPITULUM DECIMUM TERCIUM O summa, unica caritas domini Jhesu et memoriale omnium dei mirabilium ab eterno conservatorum' in divina providencia ac sapiencia eius innumerabili et in tempore gracie acceptabile" et in diebus salutis in hoc sacramento celebratumd, solempni- satum et perfectum, in quo tanta mirabilia dei infiniti in sa piencia et virtute concurrunt et tam gloriosa et tam multa et maxima, quod omnes celestes virtutes Cherubin et Seraphyn et omnes' intelligencie omnium hominum et omnium seculorum ac in eternum habeant satis admirari et admirando non suffi- ciant ad plenum admirari divinam dignacionem, liberalitatem, magestatem, sapienciam et potestatem, et “ misericordiam et con- municabilitatem sue bonitatis in isto nostro supermirabili et superoptimo et supertremendo altaris sacramento, de quo pro- pheta loquens in spiritu, intelligere vero ad plenum vel enar 20 rare non prevalens, pronuncciavit dicens': »Parasti cibum il lorum, quoniam ita est preparacio eius.« Multum nempe in tellexit de isto nostro sacramento, cum dixit: »Parasti cibum illorum«, sed intellexit multum inscrutabile et inenarrabile ip sum esse divinum misterium', cum addidit dicens: »Quoniam ita est preparacio eius«, id est! ita, ut tu deus infinite bonus, infinite potens et sapiens voluisti, potuisti, scivisti et ita pre- parasti, qui solus nosti modum illius preparacionis et nullus alius. Ego vero non aliud scio de eo, nisi quia parasti, neque aliud scio amplius de ipso scribere" vel narrare, nisi quia ita est preparacio eius. Et" conforme“ dictum est illi, sicut Christus Jhesus ad patrem loquens super revelacione illius misterii par- 10 15 25 30 a capitulum XIII. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C.b conservati C. acceptabili C. d post corr. B. om. D. f ras. seq. A. g ita B; h om. A, C. corr. ex intelligire A. pronunciat D. k sacramentum C. 35 Lid est add. in marg. m. x B. m corr. ex scribo A. " et — miscui vobis om. D. corr. ex conformae A, B. 1 2 Psalm. CX, 4—5 Cf. Psalm. LXVII, 56. Psalm. LXIV, 10. O
Sacramenti Christi corporis summa excellentia. 309 deus in sanctis suisi, qualis via et modus est potissimum et ha bundanter in sacramento altaris instituta et perfecta in conspectu filiorum hominum, de quo scriptum est2: »Memoriam fecit suo rum mirabilium misericors et miserator dominus, escam dedit timentibus se.« CAPITULUM DECIMUM TERCIUM O summa, unica caritas domini Jhesu et memoriale omnium dei mirabilium ab eterno conservatorum' in divina providencia ac sapiencia eius innumerabili et in tempore gracie acceptabile" et in diebus salutis in hoc sacramento celebratumd, solempni- satum et perfectum, in quo tanta mirabilia dei infiniti in sa piencia et virtute concurrunt et tam gloriosa et tam multa et maxima, quod omnes celestes virtutes Cherubin et Seraphyn et omnes' intelligencie omnium hominum et omnium seculorum ac in eternum habeant satis admirari et admirando non suffi- ciant ad plenum admirari divinam dignacionem, liberalitatem, magestatem, sapienciam et potestatem, et “ misericordiam et con- municabilitatem sue bonitatis in isto nostro supermirabili et superoptimo et supertremendo altaris sacramento, de quo pro- pheta loquens in spiritu, intelligere vero ad plenum vel enar 20 rare non prevalens, pronuncciavit dicens': »Parasti cibum il lorum, quoniam ita est preparacio eius.« Multum nempe in tellexit de isto nostro sacramento, cum dixit: »Parasti cibum illorum«, sed intellexit multum inscrutabile et inenarrabile ip sum esse divinum misterium', cum addidit dicens: »Quoniam ita est preparacio eius«, id est! ita, ut tu deus infinite bonus, infinite potens et sapiens voluisti, potuisti, scivisti et ita pre- parasti, qui solus nosti modum illius preparacionis et nullus alius. Ego vero non aliud scio de eo, nisi quia parasti, neque aliud scio amplius de ipso scribere" vel narrare, nisi quia ita est preparacio eius. Et" conforme“ dictum est illi, sicut Christus Jhesus ad patrem loquens super revelacione illius misterii par- 10 15 25 30 a capitulum XIII. articuli 7mi in marg. A; rubr. B, C.b conservati C. acceptabili C. d post corr. B. om. D. f ras. seq. A. g ita B; h om. A, C. corr. ex intelligire A. pronunciat D. k sacramentum C. 35 Lid est add. in marg. m. x B. m corr. ex scribo A. " et — miscui vobis om. D. corr. ex conformae A, B. 1 2 Psalm. CX, 4—5 Cf. Psalm. LXVII, 56. Psalm. LXIV, 10. O
Strana 310
310 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 13. vulis et simplicibus et absconsione eiusdem a sapientibus et prudentibus dicit1: »Ita, pater, quoniam sic placitum est ante te.« Hoc itaque sacramentum Christi corporis et sanguinis inter ceteraa mirabilia infinita et inmensa, que continet in summa, in eo est mirabile, quod quanto magis ipsius est redundans di vina in mirabili sapiencia, tanto magis requirit et petit pro se parvulos et insipientes. Unde scriptum est2: »Sapien cia edificavit sibi domum, excidit columnas septem, posuit men sam, miscuit vinum et cetera, dicens: Si quis est parvulus, 10 veniat ad me. Et insipientibus locuta est: Venite, comedite panem meum et bibite vinum, quod miscui vobis.« Et de quanto est plenum divina honorificencia [352 a] et magestate, de tanto datur pauperibus et miseris et propositum est exercitari ab omnibus conmuniter penes voluntatem uniuscuius 15 que accedentis aut' permissum', et quanto est summum bonum et summe appreciatum atque summe magnificum, tanto vult tractari frequencius et familiarius et tanto magis appropriate hominibus et intime, quia scilicet ut con muniter et cottidie manducetur et potetur in cibo et potu valde 20 familiari et conmuni, et de quanto est“ maius misterium et maxime absconditum sacramentum, de tanto vult exhiberi magis in conmuni et publice coram populis universis. Concurrunt siquidem in isto nostro sacramento mirabilia, sicut dictum est, infinita, ut est summa dei magnitudo vel 25 magnificencia cum summa parvitate, summa clemencia cum summa" iusticia dei seu ira, summa salus cum summo iudicio vel in piorum dampnacione, summa unio hominis cum Christo et summa alienacio a Christo, summum meritum sanctorum et summus reatus inpiorum, ita ut inpii efficiantur rei corporis et 30 sanguinis domini4, summa illuminacio piorum cum summa ob= duracione et excecacione inpiorum, eterna vita et eternum esse" cum brevissimo esse et illud, quod non habet in se vitam, summe inmensum cum parvissima mensura, summe incircum 5 35 4 Mirabile sacramentum m. p. A. 13 Que et quanta mirabilia concurrunt in eukaristie sacramento m. p. A. 16 Nota m. p. A. a inter cetera om.; memoratur seq. C. b ut C. c bonum seq. C. d add. in marg. m. x B. e mirabili C; sicut — est om. D. f om. C. g in ras. A, B. 2 1 Cf. Lucae X, 21. Cf. Prov. IX. 1—5. Cf. I. Cor. XI. 27.
310 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 13. vulis et simplicibus et absconsione eiusdem a sapientibus et prudentibus dicit1: »Ita, pater, quoniam sic placitum est ante te.« Hoc itaque sacramentum Christi corporis et sanguinis inter ceteraa mirabilia infinita et inmensa, que continet in summa, in eo est mirabile, quod quanto magis ipsius est redundans di vina in mirabili sapiencia, tanto magis requirit et petit pro se parvulos et insipientes. Unde scriptum est2: »Sapien cia edificavit sibi domum, excidit columnas septem, posuit men sam, miscuit vinum et cetera, dicens: Si quis est parvulus, 10 veniat ad me. Et insipientibus locuta est: Venite, comedite panem meum et bibite vinum, quod miscui vobis.« Et de quanto est plenum divina honorificencia [352 a] et magestate, de tanto datur pauperibus et miseris et propositum est exercitari ab omnibus conmuniter penes voluntatem uniuscuius 15 que accedentis aut' permissum', et quanto est summum bonum et summe appreciatum atque summe magnificum, tanto vult tractari frequencius et familiarius et tanto magis appropriate hominibus et intime, quia scilicet ut con muniter et cottidie manducetur et potetur in cibo et potu valde 20 familiari et conmuni, et de quanto est“ maius misterium et maxime absconditum sacramentum, de tanto vult exhiberi magis in conmuni et publice coram populis universis. Concurrunt siquidem in isto nostro sacramento mirabilia, sicut dictum est, infinita, ut est summa dei magnitudo vel 25 magnificencia cum summa parvitate, summa clemencia cum summa" iusticia dei seu ira, summa salus cum summo iudicio vel in piorum dampnacione, summa unio hominis cum Christo et summa alienacio a Christo, summum meritum sanctorum et summus reatus inpiorum, ita ut inpii efficiantur rei corporis et 30 sanguinis domini4, summa illuminacio piorum cum summa ob= duracione et excecacione inpiorum, eterna vita et eternum esse" cum brevissimo esse et illud, quod non habet in se vitam, summe inmensum cum parvissima mensura, summe incircum 5 35 4 Mirabile sacramentum m. p. A. 13 Que et quanta mirabilia concurrunt in eukaristie sacramento m. p. A. 16 Nota m. p. A. a inter cetera om.; memoratur seq. C. b ut C. c bonum seq. C. d add. in marg. m. x B. e mirabili C; sicut — est om. D. f om. C. g in ras. A, B. 2 1 Cf. Lucae X, 21. Cf. Prov. IX. 1—5. Cf. I. Cor. XI. 27.
Strana 311
Quae et quanta mirabilia concurrant in eucharistia. 311 scriptibile cum valde circumscripto, summe indivisibile et sim- plex cum valde divisibili et conposito, summe incogitabile et inscrutabile cum valde conprehensibili et noto, summe occultum et absconditum cum valde conmuni et manifesto, summus deus in celo cum homine infimo et novissimo virorum, summe con munis angelis et beatis spiritibus in celis et valde conmunis hominibus peccatoribus propea et in medio plebium in terris, summe delectabilis sanctis et ipsos valde replens, summe levis- simus cibus reprobis et ipsos inanes relinquens, summe appre hensibilis et feciliter a simplicibus et piis christanis et ipsos 10 dulciter stabiliens et confirmans, summe incomprehensibilis cu riosis perscrutatoribus et ipsos opprimens sua maiestate et ob tundens; et ita de aliis infinitis mirabilibus', inconprehensibilibus omnibus ibidem conprehensis. Non est autem nec esse potest ita simile sacramentum vel 15 simile exemplar verbo' dei increati et ipsius attributis, quam" est istud admirabile sacramentum, quod attingit a fine usque ad fi nem fortiter et disponit omnia suaviter. Quod est et omnia et operatur omnia in omnibus! et ex quo omnia, in quo omnia, per quem omnia? ad“ exprimendum eciam istam" similitudinem verbi dei in omnibus et per omnia hoc sacramentum altaris legittime ordinatum in speciebus vel sub similitudinibus' cibi et potus, ad quem omnia' et ex quo omnia vivencia in hoc mundo, et inter cibos in speciebus panis et panis triticei" et inter" potus in spe ciebus vini, qui sunt cibi et potus conmunissimi et ex multis 25 in unum et' conmunissimi multis et pene omnibus animalibus. Que omnia pulchre et congrue alludunt verbo dei et sapiencie conmunicate omnibus creaturis et precipue racionabilibus et in omnibus primis et novissimis. Et de ista similitudine, scilicet cibi et potus et panis et vini" et ad verbum" dei et presertim caro 30 factum', quod habitat in nobis3, habentur multa declarata et late in tractatu V, distinccione [VII], capitolo' [11]4. 5 20 1 Infinita mirabilia m. p. A. a proprie C. b et seq. D. C verbi C. d post corr. B; add. in marg. D; e om. C. f in quo omnia add. in marg. m. x B. g ad — 35 quod A, C. capitolo om. D. h simplicitatem seq., sed del. A. i ras. seq. B. k corr. ex et per quem omnia seq. C. m tritici C. n lin. superpos. similibus A. m.x B. o lin. superpos. m.x B; om. C. P et seq. C; del. A, B. q verbi C. r lin. superpos. A. s add. in marg. m. x B; om. A, C. t lac. seq. A, B, C. 1 Cf. I. Cor. XII, 6. 2 Cf. I. Cor. VIII, 6. Joann. I, 14. 4 librum V. dist. VII. c. 11. sq. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 136b sq.) Vide 40
Quae et quanta mirabilia concurrant in eucharistia. 311 scriptibile cum valde circumscripto, summe indivisibile et sim- plex cum valde divisibili et conposito, summe incogitabile et inscrutabile cum valde conprehensibili et noto, summe occultum et absconditum cum valde conmuni et manifesto, summus deus in celo cum homine infimo et novissimo virorum, summe con munis angelis et beatis spiritibus in celis et valde conmunis hominibus peccatoribus propea et in medio plebium in terris, summe delectabilis sanctis et ipsos valde replens, summe levis- simus cibus reprobis et ipsos inanes relinquens, summe appre hensibilis et feciliter a simplicibus et piis christanis et ipsos 10 dulciter stabiliens et confirmans, summe incomprehensibilis cu riosis perscrutatoribus et ipsos opprimens sua maiestate et ob tundens; et ita de aliis infinitis mirabilibus', inconprehensibilibus omnibus ibidem conprehensis. Non est autem nec esse potest ita simile sacramentum vel 15 simile exemplar verbo' dei increati et ipsius attributis, quam" est istud admirabile sacramentum, quod attingit a fine usque ad fi nem fortiter et disponit omnia suaviter. Quod est et omnia et operatur omnia in omnibus! et ex quo omnia, in quo omnia, per quem omnia? ad“ exprimendum eciam istam" similitudinem verbi dei in omnibus et per omnia hoc sacramentum altaris legittime ordinatum in speciebus vel sub similitudinibus' cibi et potus, ad quem omnia' et ex quo omnia vivencia in hoc mundo, et inter cibos in speciebus panis et panis triticei" et inter" potus in spe ciebus vini, qui sunt cibi et potus conmunissimi et ex multis 25 in unum et' conmunissimi multis et pene omnibus animalibus. Que omnia pulchre et congrue alludunt verbo dei et sapiencie conmunicate omnibus creaturis et precipue racionabilibus et in omnibus primis et novissimis. Et de ista similitudine, scilicet cibi et potus et panis et vini" et ad verbum" dei et presertim caro 30 factum', quod habitat in nobis3, habentur multa declarata et late in tractatu V, distinccione [VII], capitolo' [11]4. 5 20 1 Infinita mirabilia m. p. A. a proprie C. b et seq. D. C verbi C. d post corr. B; add. in marg. D; e om. C. f in quo omnia add. in marg. m. x B. g ad — 35 quod A, C. capitolo om. D. h simplicitatem seq., sed del. A. i ras. seq. B. k corr. ex et per quem omnia seq. C. m tritici C. n lin. superpos. similibus A. m.x B. o lin. superpos. m.x B; om. C. P et seq. C; del. A, B. q verbi C. r lin. superpos. A. s add. in marg. m. x B; om. A, C. t lac. seq. A, B, C. 1 Cf. I. Cor. XII, 6. 2 Cf. I. Cor. VIII, 6. Joann. I, 14. 4 librum V. dist. VII. c. 11. sq. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 136b sq.) Vide 40
Strana 312
312 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 13. Ex istis potest haberi, quam bene illi vadunt et via secura, qui cupientes participes fieri Christi corporis et sanguinis requirunt diligenter altaris sacramentum et quanto conmunius et frequen cius, tanto melius, et' quam sunt incerti illi et insecuri, qui alia quadam via solum estimata, non determinata, non descripta et ordinata ad hoc, conantur manducare corpus Christi et bibere san guinem ipsius, sponte et sine racione obmittentes illam viam, quam dominus et spiritus eius ad hoc fieri voluit, instituit autentice et solempniter et ordinavit, ut sunt illi, qui venientes ad missam 10 utcumque et ibi presentes, nequaquam curantes accedere ad sacra mentum, opinantur nichilominus se esse participes Christi cor poris ex eo, quod sacramentaliter manducat“ sacerdos, et repu- tant se spiritualiter [per] ipsum eciam manducasse. Apparet eciam ex istis, quam ex certo fundamento et firmo procedunt et super 15 fundamentum solidum et inconcussum edificant' illi, qui favent cottidiane conmunioni a plebeis vel alias crebre sacramenti altaris et quam bene ipsam promovent ac legittime ipsam confirmant ex scripturis, cum" ipsa talis conmunio ita manifeste sit pactum et via a spiritu sancto ordinata [352b] et instituta, ut iam claruit ex 20 predictis, et e converso, quam sunt incerti et periculose faciunt cum iactura sue anime et multarum aliarum animarum illi, qui quovis modo cottidianam seu crebram conmunionem sacramenti eiusdem dehortantur, disuadent', inpediunt et abdu cunt. Videntur etenimh manifeste ex istis destruere opus dei et 25 contraire ordinacioni et voluntati divine et nichil solidum et autenticum habentes ad suum propositum nec ex racione neque ex scripturis. a et —primo igitur om. D. b del. A. C post corr. B. d post corr. B; sicut A, C. post corr. B; sacramentalis A, C. [ post corr. B. et seq. C. k corr. ex ordinacione A, B. 30 h del. B. i post corr. B; contrarie A, C. etc. seq. B. Cf. Lucae VI, 48.
312 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VII, c. 13. Ex istis potest haberi, quam bene illi vadunt et via secura, qui cupientes participes fieri Christi corporis et sanguinis requirunt diligenter altaris sacramentum et quanto conmunius et frequen cius, tanto melius, et' quam sunt incerti illi et insecuri, qui alia quadam via solum estimata, non determinata, non descripta et ordinata ad hoc, conantur manducare corpus Christi et bibere san guinem ipsius, sponte et sine racione obmittentes illam viam, quam dominus et spiritus eius ad hoc fieri voluit, instituit autentice et solempniter et ordinavit, ut sunt illi, qui venientes ad missam 10 utcumque et ibi presentes, nequaquam curantes accedere ad sacra mentum, opinantur nichilominus se esse participes Christi cor poris ex eo, quod sacramentaliter manducat“ sacerdos, et repu- tant se spiritualiter [per] ipsum eciam manducasse. Apparet eciam ex istis, quam ex certo fundamento et firmo procedunt et super 15 fundamentum solidum et inconcussum edificant' illi, qui favent cottidiane conmunioni a plebeis vel alias crebre sacramenti altaris et quam bene ipsam promovent ac legittime ipsam confirmant ex scripturis, cum" ipsa talis conmunio ita manifeste sit pactum et via a spiritu sancto ordinata [352b] et instituta, ut iam claruit ex 20 predictis, et e converso, quam sunt incerti et periculose faciunt cum iactura sue anime et multarum aliarum animarum illi, qui quovis modo cottidianam seu crebram conmunionem sacramenti eiusdem dehortantur, disuadent', inpediunt et abdu cunt. Videntur etenimh manifeste ex istis destruere opus dei et 25 contraire ordinacioni et voluntati divine et nichil solidum et autenticum habentes ad suum propositum nec ex racione neque ex scripturis. a et —primo igitur om. D. b del. A. C post corr. B. d post corr. B; sicut A, C. post corr. B; sacramentalis A, C. [ post corr. B. et seq. C. k corr. ex ordinacione A, B. 30 h del. B. i post corr. B; contrarie A, C. etc. seq. B. Cf. Lucae VI, 48.
Strana 313
ARTICULUS OCTAVUS. CAPITULUM PRIMUM'. Sed quia supra notabiliter est facta distinccio" adb hoc, quod sacerdos solus in sacra missa conmunicet pro omnibus vel man- ducet corpus Christi, et quod bonum non sit plebi', quod omnes volentes per se ipsos in missa sumerent sacramentum, ad hoc per suadendum non est scriptura, [prout] dictum est, et non est racio, non est utilitas. Quod autem ad hoc confirmandum vel stabilien dum non sit scriptura, dictum est ibidem, sed magis in primo trac tatu huius per totum et similiter in secundo; sed quod non demons 10 stret hoc racio, neque persuadeat, sed magis eius oppositum, potuit patere ex iam dictis et per totum istum librum. Quod vero non sit utilitas aliqua illius, sed magis dispendium salutis mul- torum, illius puta, quod unus pro multis sumat Christi sacramen tum, aut verius, quod unus estimetur et' confirmetur manducare pro multis corpus Christi, cum assit neccessitas et facultas cuilibets pro se ipso" manducare et potare, hoc sic potest declarari: primo ex parte hoc opinancium', secundo ex parte facti in se, id est con munionis tocius plebis vel manducacionis cottidiane a conmuni- tate et in conmunitate christiana, tercio ex parte modi faciendi, 20 id est, quo nobis deus sic preparavit seu conmunitati christiane ad manducandum corpus suum et bibendum sanguinem in sacra= mento, vel primo ex parte credencium se manducare corpus per alium vel pro aliis, id est, quod sit ipsis utilius et securius, ut qui libet per ipsum sacramentum manducaret, secundo ex parte cons 25 15 a capitulum primum 8. articuli in marg. A; rubr. B, C; 8. art. om. B. b dpost. corr. B. e lac. seq. A, B, C. f non de C. C plebei C. seq. C. g cuiuslibet B. h om. C. i opinatum C. k add. d. m. C. Vide supra art. VII, c. 3. sq., pag. 274 sq. et l. I, tr. 1. et 2. (vol. l.) passim.
ARTICULUS OCTAVUS. CAPITULUM PRIMUM'. Sed quia supra notabiliter est facta distinccio" adb hoc, quod sacerdos solus in sacra missa conmunicet pro omnibus vel man- ducet corpus Christi, et quod bonum non sit plebi', quod omnes volentes per se ipsos in missa sumerent sacramentum, ad hoc per suadendum non est scriptura, [prout] dictum est, et non est racio, non est utilitas. Quod autem ad hoc confirmandum vel stabilien dum non sit scriptura, dictum est ibidem, sed magis in primo trac tatu huius per totum et similiter in secundo; sed quod non demons 10 stret hoc racio, neque persuadeat, sed magis eius oppositum, potuit patere ex iam dictis et per totum istum librum. Quod vero non sit utilitas aliqua illius, sed magis dispendium salutis mul- torum, illius puta, quod unus pro multis sumat Christi sacramen tum, aut verius, quod unus estimetur et' confirmetur manducare pro multis corpus Christi, cum assit neccessitas et facultas cuilibets pro se ipso" manducare et potare, hoc sic potest declarari: primo ex parte hoc opinancium', secundo ex parte facti in se, id est con munionis tocius plebis vel manducacionis cottidiane a conmuni- tate et in conmunitate christiana, tercio ex parte modi faciendi, 20 id est, quo nobis deus sic preparavit seu conmunitati christiane ad manducandum corpus suum et bibendum sanguinem in sacra= mento, vel primo ex parte credencium se manducare corpus per alium vel pro aliis, id est, quod sit ipsis utilius et securius, ut qui libet per ipsum sacramentum manducaret, secundo ex parte cons 25 15 a capitulum primum 8. articuli in marg. A; rubr. B, C; 8. art. om. B. b dpost. corr. B. e lac. seq. A, B, C. f non de C. C plebei C. seq. C. g cuiuslibet B. h om. C. i opinatum C. k add. d. m. C. Vide supra art. VII, c. 3. sq., pag. 274 sq. et l. I, tr. 1. et 2. (vol. l.) passim.
Strana 314
314 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 1. muniter manducancium per se ipsos, tercio ex parte modi man ducandi. [1] Primo igitur ex parte opinancium se pro aliis manducare vel manducare per alios sic arguitur: Omne illud est certissimum et 5 securum tenere christiano, quod Christusmet instituit et per se et suam primitivam ecclesiam fecit et faciendum aliis posteris ostendit et precepit. Sed istum modum, puta manducare suum corpus et sanguinem in sacramento per se ipsum, cuilibet chri- stiano Christusmet instituit, fecit et ipsius primitiva et apostolica 10 ecclesia aliisque sic faciendum ostendit et precepit, igitur cercius et securius est tenere et credere illum modum manducandi corpus Christi per se et in sacramento cuilibet christiano. Consequencia' est optima et maior est nota de se, minor autem" patet“ ex ewan gelio et per totam ecclesiam catholicam. Item ille modus debet a christiano" iudicari et credi optimus et utilissimus ac saluberrimus manducandi cibum suum et po- tandi traditum sibi potum, in quo modo ipse deus suus et do- minus Jhesus Christus preparavit per se ipsum personaliter et instituit ita ipsum manducandum et bibendum. Sed istum mo 20 dum, puta manducare panem celorum et bibere Christi sangui- nem christiano per se ipsum in sacramento altaris, deus noster et dominus Jhesus ita ipsemet preparavit et ita dedit et ita' facien dum statuit et docuit, sicut" scriptum est1: »Parasti cibum illo rum, quoniam ita est preparacio eius.« Ergo christiano tali modo, 25 id est per se ipsum et" in sacramento manducare Christi corpus et bibere eius sanguinem, est modus utilissimus', optimus et salu berrimus. Item modus ille debet a christiano quolibet haberi et teneri optimus et utilissimus ac desiderantissimus, quo modo possibile 30 est sibi propinquius, intimius, dulcius et manifestius uniri cum domino deo suo. Sed manducare Christi corpus per se ipsum in sacramento est modus ille, quo unimur deo nostro Jhesu propinques, intime, dulciter et manifeste, igitur etc. Et de isto postea amplius in tercio membro istius distinccionis2. Item et ad idem sic arguitur: utilius est in" maximis et arduis 15 35 a consequencia — catholicam om. D. hom. B. Capparet C. d post corr. C. e pater C. f om. C. g sicut — eius om. D. h om. B. et k et seq. C. et — etc. igitur etc. om. D. � post corr. B. seq. C. Psalm. LXIV, 10. 2Vide infra cap. XI. pag. 361 sq. 1
314 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 1. muniter manducancium per se ipsos, tercio ex parte modi man ducandi. [1] Primo igitur ex parte opinancium se pro aliis manducare vel manducare per alios sic arguitur: Omne illud est certissimum et 5 securum tenere christiano, quod Christusmet instituit et per se et suam primitivam ecclesiam fecit et faciendum aliis posteris ostendit et precepit. Sed istum modum, puta manducare suum corpus et sanguinem in sacramento per se ipsum, cuilibet chri- stiano Christusmet instituit, fecit et ipsius primitiva et apostolica 10 ecclesia aliisque sic faciendum ostendit et precepit, igitur cercius et securius est tenere et credere illum modum manducandi corpus Christi per se et in sacramento cuilibet christiano. Consequencia' est optima et maior est nota de se, minor autem" patet“ ex ewan gelio et per totam ecclesiam catholicam. Item ille modus debet a christiano" iudicari et credi optimus et utilissimus ac saluberrimus manducandi cibum suum et po- tandi traditum sibi potum, in quo modo ipse deus suus et do- minus Jhesus Christus preparavit per se ipsum personaliter et instituit ita ipsum manducandum et bibendum. Sed istum mo 20 dum, puta manducare panem celorum et bibere Christi sangui- nem christiano per se ipsum in sacramento altaris, deus noster et dominus Jhesus ita ipsemet preparavit et ita dedit et ita' facien dum statuit et docuit, sicut" scriptum est1: »Parasti cibum illo rum, quoniam ita est preparacio eius.« Ergo christiano tali modo, 25 id est per se ipsum et" in sacramento manducare Christi corpus et bibere eius sanguinem, est modus utilissimus', optimus et salu berrimus. Item modus ille debet a christiano quolibet haberi et teneri optimus et utilissimus ac desiderantissimus, quo modo possibile 30 est sibi propinquius, intimius, dulcius et manifestius uniri cum domino deo suo. Sed manducare Christi corpus per se ipsum in sacramento est modus ille, quo unimur deo nostro Jhesu propinques, intime, dulciter et manifeste, igitur etc. Et de isto postea amplius in tercio membro istius distinccionis2. Item et ad idem sic arguitur: utilius est in" maximis et arduis 15 35 a consequencia — catholicam om. D. hom. B. Capparet C. d post corr. C. e pater C. f om. C. g sicut — eius om. D. h om. B. et k et seq. C. et — etc. igitur etc. om. D. � post corr. B. seq. C. Psalm. LXIV, 10. 2Vide infra cap. XI. pag. 361 sq. 1
Strana 315
Utilius est christiano communicare per se ipsum quam per sacerdotem. 315 et“ neccessariis ad salutem fundare' suam credulitatem in fixo et certo quam in opinione incerta vel cum formidine de oppo- sito. Sed quilibet ille, qui cupiens vivere ex pane celesti per se ipsum festinat manducare sacramentum altaris, quanto magis potest, non indigne, fundat suam credulitatem in certo, fixo et manifesto, quia in pacto firmissimo [353a] et promisso dei et sta tuto seu in via a spiritu sancto ordinata, prout iam supra est declaratuml. Sed omnis, qui credit se manducare in alio, ut in sacerdote, vel pro aliis, ut sacerdos pro astantibus, fundat se ipsum' in incerto et incontingenti et valde occulto coram ipso, quia edificat non super“ pactum dei et certam promissionem2 et non vadit per viam conmunem per deum ad hoc ordinatam et firmatam. Igitur utilius est credere hoc certum et habere, quod quilibet per se ipsum manducet corpus Christi in sacramento, quam opinari incertum, puta quod per alium aliquem spiritualiter manducaret. Manifestum est etenim cuilibet, quod is, qui man ducat sacramentum altaris, certus est ex fidee, quod manducat corpus Christi et pro certo ac palam potest de se ipso hoc affir mare et' sic se secure gerere, quod puta manducat vel mandu- cavit' verum corpus Christi, et alius quilibet potest de ipso pro 20 certo affirmare similiter et secures, quod ipse manducavit corpus Christi aut manducat. Sed ille, qui solum presens est in missa et opinatur se spiritualiter corpus Christi manducasse, est cum formidine de opposito in nulloque, quia certus, quod manducavit, quia est valde occultum illud opus coram eo et non 25 utitur via spiritus Jhesu pactoque dei et promisso, quia vide licet ad sacramentum accedere non curavit. Itaque neque de se ipso potest affirmare pro certo, neque ullus alius de ipso. Item invitare alios secum ad manducandum et bibendum pre ciosissimum et saluberrimum cibum et potum est signum et pro 30 bacio beneficencie et mutue caritatis, sed affirmare et spondere pro aliis manducare et potare, ita ut alii“ per se non veniant ad eundem cibum et potum, est argumentum negligencie et de fectus mutue dileccionis, igitur melius et securius est atque sa- lubrius, quod sacerdotes invitarent omnes volentes et provoca 35 rent ipsos, ut velint, et conmunicare ipsis sacramentum corporis 10 15 i a om. C. b post corr. B. c om. C. d supra C. eo C. f et — affirmare add. in calc. fol. sup. m. p. C. g post corr. B. h dicere seq. C. beatificencie C. k corr. ex aliis A; aliis B, C; nec seq., sed del. B. 1om. C. 2 Cf. Lucae VI, 48. Vide supra p. 309. 40
Utilius est christiano communicare per se ipsum quam per sacerdotem. 315 et“ neccessariis ad salutem fundare' suam credulitatem in fixo et certo quam in opinione incerta vel cum formidine de oppo- sito. Sed quilibet ille, qui cupiens vivere ex pane celesti per se ipsum festinat manducare sacramentum altaris, quanto magis potest, non indigne, fundat suam credulitatem in certo, fixo et manifesto, quia in pacto firmissimo [353a] et promisso dei et sta tuto seu in via a spiritu sancto ordinata, prout iam supra est declaratuml. Sed omnis, qui credit se manducare in alio, ut in sacerdote, vel pro aliis, ut sacerdos pro astantibus, fundat se ipsum' in incerto et incontingenti et valde occulto coram ipso, quia edificat non super“ pactum dei et certam promissionem2 et non vadit per viam conmunem per deum ad hoc ordinatam et firmatam. Igitur utilius est credere hoc certum et habere, quod quilibet per se ipsum manducet corpus Christi in sacramento, quam opinari incertum, puta quod per alium aliquem spiritualiter manducaret. Manifestum est etenim cuilibet, quod is, qui man ducat sacramentum altaris, certus est ex fidee, quod manducat corpus Christi et pro certo ac palam potest de se ipso hoc affir mare et' sic se secure gerere, quod puta manducat vel mandu- cavit' verum corpus Christi, et alius quilibet potest de ipso pro 20 certo affirmare similiter et secures, quod ipse manducavit corpus Christi aut manducat. Sed ille, qui solum presens est in missa et opinatur se spiritualiter corpus Christi manducasse, est cum formidine de opposito in nulloque, quia certus, quod manducavit, quia est valde occultum illud opus coram eo et non 25 utitur via spiritus Jhesu pactoque dei et promisso, quia vide licet ad sacramentum accedere non curavit. Itaque neque de se ipso potest affirmare pro certo, neque ullus alius de ipso. Item invitare alios secum ad manducandum et bibendum pre ciosissimum et saluberrimum cibum et potum est signum et pro 30 bacio beneficencie et mutue caritatis, sed affirmare et spondere pro aliis manducare et potare, ita ut alii“ per se non veniant ad eundem cibum et potum, est argumentum negligencie et de fectus mutue dileccionis, igitur melius et securius est atque sa- lubrius, quod sacerdotes invitarent omnes volentes et provoca 35 rent ipsos, ut velint, et conmunicare ipsis sacramentum corporis 10 15 i a om. C. b post corr. B. c om. C. d supra C. eo C. f et — affirmare add. in calc. fol. sup. m. p. C. g post corr. B. h dicere seq. C. beatificencie C. k corr. ex aliis A; aliis B, C; nec seq., sed del. B. 1om. C. 2 Cf. Lucae VI, 48. Vide supra p. 309. 40
Strana 316
316 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 1. et sanguinis Jhesu Christi. Item invitare omnes alios volentes et conmunicare ipsis illum panem et vinum pro omnibus pres paratum et mixtum in sacramento altaris, puta, utà per se ipsos suum cibum et potum comedant et bibant, est valde conforme et consentaneum omnibus sanctis scripturis, veluti est in psalmoi »Gustate et videte, quoniam suavis est dominus“«; in Proverbiis- »Misit ancillas suas vocare ad arcem: Si quis est parvulus; et insi- pientibus locuta est: Venite, comedite panem et bibite« etc." Item in' Ysaia3: »Omnes sicientes venite ad aquas et qui non habetis" etc.“ Item ewangelium4: »Misit servum" hora cene di- cere invitatis etc.“« Item apostolus': »Pascha nostrum ymmolatus est Christus, itaque epulemur«. Item in Apocalypsi“: »Sponsus et sponsa dicunt: veni, et qui audit etc.' Et qui sitit, veniat et ac- cipiat aquam vite gratis.« Comedere vero sacerdotes per se 15 ipsos et non conmunicare alios volentes nec invitare eos ad panem ipsorum nequaquam conforme est sanctis scripturis neque consentaneum, ymmo contrarium' velk extraneum. Igitur multo cercius et securius atque salubrius est, ut sacerdotes et ministri conmunicent astantes in missa eorum omnes volentes, 20 et invitare ipsos' ad hoc, ut per se ipsos manducent divinum sacramentum, quam quod spondent aliis et affirmantm, quod ipsi" sumant pro eisdem. Item illud primum, puta conmunicare alios sacramento et invitare, est conforme factis Jhesu Christi, primi sacerdotis, qui 25 sumpsit et dedit omnibus aliis discipulis, et ita similiter omnibus eius discipulis, qui ita fecerunt in ecclesia primitiva. Sed secun- dum, puta sacerdotem per se ipsum manducare et non aliis ministrare nec alios invitare ad sacramentum Christi corporis est omnino disforme, igitur primum est cercius et utilius quam 30 secundum, igitur est melius et securius. Item primum multo con veniencius' est et magis" proprium officio et ordini sacerdotum, ministrorum, vel qui sunt ministri conmunitatis, puta ad hoc principaliter instituti et multiplicati et dotati ab ecclesia, ut dis- 5 10 b a presentant corr. puta ut A; presentant B; ut om. C. ut seq. C. 35 c corr. ex suos A; suos B; om. C. d et seq. C. e ita C.; om. A, B. h suum seq. C. g ita C; om. A, B. om. B. 1 om. C. k om. C. m affirment C. " add. in marg. m. x B. ° corr. ex conven= eos C. P corr. ex magnum A, B. cius B. Psalm. XXXIII, 9. 2 Cf. Proverb. IX, 3—5. Isaiae LV, 1. Lucae Cf. Apoc. XXII, 17. Cf. I. Cor. V. 7—8. 6 40 XIV. 17.
316 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 1. et sanguinis Jhesu Christi. Item invitare omnes alios volentes et conmunicare ipsis illum panem et vinum pro omnibus pres paratum et mixtum in sacramento altaris, puta, utà per se ipsos suum cibum et potum comedant et bibant, est valde conforme et consentaneum omnibus sanctis scripturis, veluti est in psalmoi »Gustate et videte, quoniam suavis est dominus“«; in Proverbiis- »Misit ancillas suas vocare ad arcem: Si quis est parvulus; et insi- pientibus locuta est: Venite, comedite panem et bibite« etc." Item in' Ysaia3: »Omnes sicientes venite ad aquas et qui non habetis" etc.“ Item ewangelium4: »Misit servum" hora cene di- cere invitatis etc.“« Item apostolus': »Pascha nostrum ymmolatus est Christus, itaque epulemur«. Item in Apocalypsi“: »Sponsus et sponsa dicunt: veni, et qui audit etc.' Et qui sitit, veniat et ac- cipiat aquam vite gratis.« Comedere vero sacerdotes per se 15 ipsos et non conmunicare alios volentes nec invitare eos ad panem ipsorum nequaquam conforme est sanctis scripturis neque consentaneum, ymmo contrarium' velk extraneum. Igitur multo cercius et securius atque salubrius est, ut sacerdotes et ministri conmunicent astantes in missa eorum omnes volentes, 20 et invitare ipsos' ad hoc, ut per se ipsos manducent divinum sacramentum, quam quod spondent aliis et affirmantm, quod ipsi" sumant pro eisdem. Item illud primum, puta conmunicare alios sacramento et invitare, est conforme factis Jhesu Christi, primi sacerdotis, qui 25 sumpsit et dedit omnibus aliis discipulis, et ita similiter omnibus eius discipulis, qui ita fecerunt in ecclesia primitiva. Sed secun- dum, puta sacerdotem per se ipsum manducare et non aliis ministrare nec alios invitare ad sacramentum Christi corporis est omnino disforme, igitur primum est cercius et utilius quam 30 secundum, igitur est melius et securius. Item primum multo con veniencius' est et magis" proprium officio et ordini sacerdotum, ministrorum, vel qui sunt ministri conmunitatis, puta ad hoc principaliter instituti et multiplicati et dotati ab ecclesia, ut dis- 5 10 b a presentant corr. puta ut A; presentant B; ut om. C. ut seq. C. 35 c corr. ex suos A; suos B; om. C. d et seq. C. e ita C.; om. A, B. h suum seq. C. g ita C; om. A, B. om. B. 1 om. C. k om. C. m affirment C. " add. in marg. m. x B. ° corr. ex conven= eos C. P corr. ex magnum A, B. cius B. Psalm. XXXIII, 9. 2 Cf. Proverb. IX, 3—5. Isaiae LV, 1. Lucae Cf. Apoc. XXII, 17. Cf. I. Cor. V. 7—8. 6 40 XIV. 17.
Strana 317
Effectus sacramentalis communionis laicorum. 317 pensarent istum cibum et potum omnibus volentibus et invita- rent, quam secundum, videlicet, ut per se ipsos tantum hoc sacra mentum comederent et biberent, igitur multo melius et securius est primum quam secundum. Item primum istorum est fidelium pastorum et largorum dispensatorum et piorum patrum ad suos subditos et dat eis multam occasionem et circumstanciam [353b] exercendi curam et caritatem et obsequia pia ad suos subditos, sed secundum, puta per se ipsum manducare solum corpus Christi sacramenta taliter et non conmunicare aliis, esta, ut in pluribus, negligencium 10 sacerdotum et sine pia affeccione ad subditos et infidelium dis pensatorum pigrorumque servoruml sui domini etc., igitur etc. Item primum, puta ministrare cottidie vel sepe sacramentum Christi corporis" plebibus christianis per sacerdotes, unit et confederat in pia affeccione plebeios cum sacerdotibus et e converso et plebes mutuo et ad invicem in mutua dileccione et Christum ad plebem et“ e converso, sed secundum non, ymmo inponit desolacionem et adimit valde singularem et amicabilem societatem, igitur primum est melius et divinius quam secundum. Item' primum istorum est manifestum signum et solempne 20 argumentum divine inmense bonitatis, divine infinite conmuni cabilitatis et dei cum hominibus amicissime et dulcissime socie- tatis, et“ secundum istorum est magis" signum contraccionis vel coartacionis bonitatis et largitatis dei eiusdem, igitur primum est melius et utilius quam secundum. Item primum, puta quod sacerdotes et ministri ecclesie non tantum per se ipsos in missa sacramento conmunicent Christi corporis, sed ut eciam omnibus volentibus tribuant sacramentum et invitent, qui astant in missis cottidie vel sepe, illud, inquam, est signum manifestissimum et celeberrimum misericordie dei et" domini Jhesu ad omnes tam 30 iustos, quam peccatores, et exercicium magnificum" iusticie di- vine simul et miseracionis semper et per singulos dies, sed secun- dum non, sed magis est signum accepcionis personarum aput deum2, et quod quasi° solum iusti et sancti acceptentur" a Christo 5 15 25 o a om. C. b corr. ex corpus B. c ad C. d om. C. e item — dei 35 sacrosancte om. D. f lin. superpos. m. x B; om. A, C. g del. B. h maius C. k om. C. per seipsos seq. sed del. C. m et do= diem omn. cod. mini Jhesu om.; misericordie dei seq. false C. n corr. ex magnificium A. soli sancti atque iusti ita seq. C. p acceptantur B. 2 Phrasis biblica; cf. ex. gr. Rom. II, 11. Cf. Matth. XXVV, 26. 40
Effectus sacramentalis communionis laicorum. 317 pensarent istum cibum et potum omnibus volentibus et invita- rent, quam secundum, videlicet, ut per se ipsos tantum hoc sacra mentum comederent et biberent, igitur multo melius et securius est primum quam secundum. Item primum istorum est fidelium pastorum et largorum dispensatorum et piorum patrum ad suos subditos et dat eis multam occasionem et circumstanciam [353b] exercendi curam et caritatem et obsequia pia ad suos subditos, sed secundum, puta per se ipsum manducare solum corpus Christi sacramenta taliter et non conmunicare aliis, esta, ut in pluribus, negligencium 10 sacerdotum et sine pia affeccione ad subditos et infidelium dis pensatorum pigrorumque servoruml sui domini etc., igitur etc. Item primum, puta ministrare cottidie vel sepe sacramentum Christi corporis" plebibus christianis per sacerdotes, unit et confederat in pia affeccione plebeios cum sacerdotibus et e converso et plebes mutuo et ad invicem in mutua dileccione et Christum ad plebem et“ e converso, sed secundum non, ymmo inponit desolacionem et adimit valde singularem et amicabilem societatem, igitur primum est melius et divinius quam secundum. Item' primum istorum est manifestum signum et solempne 20 argumentum divine inmense bonitatis, divine infinite conmuni cabilitatis et dei cum hominibus amicissime et dulcissime socie- tatis, et“ secundum istorum est magis" signum contraccionis vel coartacionis bonitatis et largitatis dei eiusdem, igitur primum est melius et utilius quam secundum. Item primum, puta quod sacerdotes et ministri ecclesie non tantum per se ipsos in missa sacramento conmunicent Christi corporis, sed ut eciam omnibus volentibus tribuant sacramentum et invitent, qui astant in missis cottidie vel sepe, illud, inquam, est signum manifestissimum et celeberrimum misericordie dei et" domini Jhesu ad omnes tam 30 iustos, quam peccatores, et exercicium magnificum" iusticie di- vine simul et miseracionis semper et per singulos dies, sed secun- dum non, sed magis est signum accepcionis personarum aput deum2, et quod quasi° solum iusti et sancti acceptentur" a Christo 5 15 25 o a om. C. b corr. ex corpus B. c ad C. d om. C. e item — dei 35 sacrosancte om. D. f lin. superpos. m. x B; om. A, C. g del. B. h maius C. k om. C. per seipsos seq. sed del. C. m et do= diem omn. cod. mini Jhesu om.; misericordie dei seq. false C. n corr. ex magnificium A. soli sancti atque iusti ita seq. C. p acceptantur B. 2 Phrasis biblica; cf. ex. gr. Rom. II, 11. Cf. Matth. XXVV, 26. 40
Strana 318
Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 1. 318 Jhesu et peccatores atque conmunes homines excludantur. Igitur primum istorum melius et salubrius est exercere cuilibet sacer doti quam secunduma, puta istud, quod tantum' solus ipse man- ducet in suis missis Christi corporis sacramentum et non plebs. Item primum est valde et splendide" pro gloria dei et sue conmunicabilitati apropriatum, scilicet', quod sit ita omnibus con munis et bonus' bonis hominibus et malis ac misericors, et est maxima honorificencia et magestas domini nostri Jhesu Christi, qui in eo demonstratur toti mundo et omnibus seculis tam mi- 10 rabilis, tam magnificus, tam largus, tam conmunicativus et splen didus in suis panibus«1 et in sua magna cena, sed secundum, puta, quod ministri tantum conmedant et bibant sacramentum Christi corporis, aliis non cottidie procuratis neque vocatis ad mensam Christi, nequaquam [est] pro gloria dei, neque ita auget 15 eam et dilatat, sed minuit et constringit", neque ostendit tam mi- rabilem Christi cenam et hospitalitatem, sed obnubilat, neque ostendit esse* Christum ita misericordem in peccatores et! suos filios ad se cum penitencia revertentes, sed magis demonstrat excludendos tales et abiciendos, igitur primus modus est melior, 20 cercior et utilior quam secundus" Item primum istorum est manifesta gloria" ecclesie sancte et ipsius tam magnificorum sacerdotum et splendidorum ministro- rum multo magis quam sacerdotes Veteris testamenti, qui tota die et cottidie cum carnibus bovinis et arietinis et fetoribus occupa 25 bantur et circumibant, sed secundum istorum nequaquam est pro gloria sancte ecclesie et eius ministris, sed magis ad obnubila- cionem gloriose hospitalitatis et largissime conmunicacionis et destruccio celeberrime solempnitatis ecclesie dei° sacrosancte. Item primum est collectivum plebis christiane et exhortati- 30 vum atque incitativum ad amandum sacramentum Christi cor- poris et sanguinis et ad frequentandum ipsum et ad exercendum sese in fide, spe et caritate et in omni christiana" beatifica dis ciplina et ad festinandum conmuniter ab omnibus ad suum salu berrimum subsidium salutis et ad suum panem celestem, unde 33 40 a om. C. Christi corporis sacramentum om. C. primum A, B, C. b d e add. in marg. m. x B; om. A, C. f eciam seq., sed del. A; om. C. i nubilat C. k se C. g post corr. B. seq. B, C. h post corr. B. n m in marg. corr. ex primus A; corr. ex primus B. 1 sed C. om. C. o p et seq. D. om. C. 1 Cf. Eccli. XXI, 28 (splendidum in panibus benedicent labia multorum).
Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 1. 318 Jhesu et peccatores atque conmunes homines excludantur. Igitur primum istorum melius et salubrius est exercere cuilibet sacer doti quam secunduma, puta istud, quod tantum' solus ipse man- ducet in suis missis Christi corporis sacramentum et non plebs. Item primum est valde et splendide" pro gloria dei et sue conmunicabilitati apropriatum, scilicet', quod sit ita omnibus con munis et bonus' bonis hominibus et malis ac misericors, et est maxima honorificencia et magestas domini nostri Jhesu Christi, qui in eo demonstratur toti mundo et omnibus seculis tam mi- 10 rabilis, tam magnificus, tam largus, tam conmunicativus et splen didus in suis panibus«1 et in sua magna cena, sed secundum, puta, quod ministri tantum conmedant et bibant sacramentum Christi corporis, aliis non cottidie procuratis neque vocatis ad mensam Christi, nequaquam [est] pro gloria dei, neque ita auget 15 eam et dilatat, sed minuit et constringit", neque ostendit tam mi- rabilem Christi cenam et hospitalitatem, sed obnubilat, neque ostendit esse* Christum ita misericordem in peccatores et! suos filios ad se cum penitencia revertentes, sed magis demonstrat excludendos tales et abiciendos, igitur primus modus est melior, 20 cercior et utilior quam secundus" Item primum istorum est manifesta gloria" ecclesie sancte et ipsius tam magnificorum sacerdotum et splendidorum ministro- rum multo magis quam sacerdotes Veteris testamenti, qui tota die et cottidie cum carnibus bovinis et arietinis et fetoribus occupa 25 bantur et circumibant, sed secundum istorum nequaquam est pro gloria sancte ecclesie et eius ministris, sed magis ad obnubila- cionem gloriose hospitalitatis et largissime conmunicacionis et destruccio celeberrime solempnitatis ecclesie dei° sacrosancte. Item primum est collectivum plebis christiane et exhortati- 30 vum atque incitativum ad amandum sacramentum Christi cor- poris et sanguinis et ad frequentandum ipsum et ad exercendum sese in fide, spe et caritate et in omni christiana" beatifica dis ciplina et ad festinandum conmuniter ab omnibus ad suum salu berrimum subsidium salutis et ad suum panem celestem, unde 33 40 a om. C. Christi corporis sacramentum om. C. primum A, B, C. b d e add. in marg. m. x B; om. A, C. f eciam seq., sed del. A; om. C. i nubilat C. k se C. g post corr. B. seq. B, C. h post corr. B. n m in marg. corr. ex primus A; corr. ex primus B. 1 sed C. om. C. o p et seq. D. om. C. 1 Cf. Eccli. XXI, 28 (splendidum in panibus benedicent labia multorum).
Strana 319
Certius est laicis communicare per se ipsos quam per sacerdotem. 319 habent homines sortiri sibi ex deo suo omne bonum, scilicet cottidie vel sepe manducando in missa cum sacerdote divinum sacramentum, sed secundum, scilicet“ quod sacerdos tantum ipse comedat in missa sacramentum, est adempcio vel privacio infinitorum bonorum a plebeis, est resolucio vulgi ab amore et desiderio sui panis saluberrimi, est desolacio a fervore devocionis et probacionis se ipsum cottidie, est retraccio magna plebis a memoria efficaci Jhesu Christi et ab epulacione dulciter cum Jhesu Christo, est recidivacio ad pristinam malam vitam', est infirmitatis et famis multiplicacio in populo christiano, est expos 10 sicio parvulorum in Christo demonibus ad devorandum et per dendum, est ablacio iugis sacrificii in temporibus Antychristi1, [354a] igitur primum istorum est cercius, utilius et securius et sacerdotibus et populo quam secundum. Item' in primo istorum, puta si sacerdos in missa suas man 15 ducat sacramentum et ministrat" aliis singulis volentibus ad man ducandum et invitat', ut manducent, tunc est certus et firmus, quod et ipse et alii, quibus ministravit, quod puta omnes man- ducaverunt corpus Christi et sanguinem ipsius potaverunt pre ciosum, sed in secundo, id estk, si tantum ipse in missa manducavit 20 et non alii, qui astiterunt, nequaquam certus est et firmus, puta si! ipse manducaverit spiritualiter, neque est certus et firmus de aliis, quod aliquis manducaverit ibidem spiritualiter corpus Chri- sti, ut prius eciam est argutum, igitur primus modus est cercior et securior quam secundus. Item cercius et securius est sacerdoti 25 cibum et potum pro" populis preparatum et plebi" donatum dare manducare ipsi plebi° et dispensare, ut populus sumeret suum cibum proprium", quam tantum ipsum sacerdotem eundem per se ipsum manducare et potare et populo non" donare id, quod est eorum proprium. Sed in primo modo istorum dat sacerdos 30 populo, quod est ipsorum proprium et ipsis a deo missum, in secundo vero per se ipsum manducat et retinet, igitur cercius et securius est tenere primum horum modorum etc., quod man- 4 Sacerdotis per se conmunicacio quid est a. m. A. a om. C. b corr. ex a pristina mala vita C. c post corr. A. d om. C. 35 e in C. f item — sacrificio dei etc. om. D. g om. C. h ministret C. k id est om. C. 1 om. A, B. i invitet C. m add. in marg. m.x B. n q dare seq., sed plebei C. ° plebei C. P sed seq. A; del. B; om. C. del. C. r Sed—proprium add. in marg. m. p. C. Cf. Dan. XI, 31. 40
Certius est laicis communicare per se ipsos quam per sacerdotem. 319 habent homines sortiri sibi ex deo suo omne bonum, scilicet cottidie vel sepe manducando in missa cum sacerdote divinum sacramentum, sed secundum, scilicet“ quod sacerdos tantum ipse comedat in missa sacramentum, est adempcio vel privacio infinitorum bonorum a plebeis, est resolucio vulgi ab amore et desiderio sui panis saluberrimi, est desolacio a fervore devocionis et probacionis se ipsum cottidie, est retraccio magna plebis a memoria efficaci Jhesu Christi et ab epulacione dulciter cum Jhesu Christo, est recidivacio ad pristinam malam vitam', est infirmitatis et famis multiplicacio in populo christiano, est expos 10 sicio parvulorum in Christo demonibus ad devorandum et per dendum, est ablacio iugis sacrificii in temporibus Antychristi1, [354a] igitur primum istorum est cercius, utilius et securius et sacerdotibus et populo quam secundum. Item' in primo istorum, puta si sacerdos in missa suas man 15 ducat sacramentum et ministrat" aliis singulis volentibus ad man ducandum et invitat', ut manducent, tunc est certus et firmus, quod et ipse et alii, quibus ministravit, quod puta omnes man- ducaverunt corpus Christi et sanguinem ipsius potaverunt pre ciosum, sed in secundo, id estk, si tantum ipse in missa manducavit 20 et non alii, qui astiterunt, nequaquam certus est et firmus, puta si! ipse manducaverit spiritualiter, neque est certus et firmus de aliis, quod aliquis manducaverit ibidem spiritualiter corpus Chri- sti, ut prius eciam est argutum, igitur primus modus est cercior et securior quam secundus. Item cercius et securius est sacerdoti 25 cibum et potum pro" populis preparatum et plebi" donatum dare manducare ipsi plebi° et dispensare, ut populus sumeret suum cibum proprium", quam tantum ipsum sacerdotem eundem per se ipsum manducare et potare et populo non" donare id, quod est eorum proprium. Sed in primo modo istorum dat sacerdos 30 populo, quod est ipsorum proprium et ipsis a deo missum, in secundo vero per se ipsum manducat et retinet, igitur cercius et securius est tenere primum horum modorum etc., quod man- 4 Sacerdotis per se conmunicacio quid est a. m. A. a om. C. b corr. ex a pristina mala vita C. c post corr. A. d om. C. 35 e in C. f item — sacrificio dei etc. om. D. g om. C. h ministret C. k id est om. C. 1 om. A, B. i invitet C. m add. in marg. m.x B. n q dare seq., sed plebei C. ° plebei C. P sed seq. A; del. B; om. C. del. C. r Sed—proprium add. in marg. m. p. C. Cf. Dan. XI, 31. 40
Strana 320
320 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V III, c. 2. ducavit spiritualiter corpus Christi. Quare id, quod solent di cere desides sacerdotes et ignavi" ad requirentes a se ministrari sibi sacramentum altaris: ex quo credis, inquiunt, et desideras, vade in pace, iam habes, acsi manducasses. Tales omnino affir mant incertum et per hoc resolvunt sancta desideria et pios ho minum conatus ad divinum sacramentum et per consequens de struunt in ipsis populis opus dei et contrariantur spiritui sancto propter suam pigriciam vel ignoranciam nocivam plebi et sibi perdampnosam'. Quorum peccatum quam" sit inportabile et ma 10 ximum', satis expressit scriptura, que dicit de sacerdotibus filiis' Helyl: »Erat ergo puerorum peccatum grande nimis coram do- mino, quia detrahebant homines de“ sacrificio dei etc"«. CAPITULUM SECUNDUM! Item ad idem arguitur sic: Quial utilius est cuilibet per se 15 ipsum manducare et bibere cibum et potum suum et sibi datum et pro se preparatum, quam per alium, utiliusque est per se ip sum in illis delectarim, ex illis confortari, vegetari et similia, quam per alium, ergo utilius est homini cuilibet christiano sacramentum Christi corporis et sanguinis per se ipsum sumere, quam 20 in sacerdote vel per sacerdotem in presencia ipsius missam ce lebrantem. Antecedens" est per se notum et consequencia ex eo tenet, quod omnis, qui sumit sacramentum Christi corporis non indigne, per se ipsum corpus Christi manducat et sanguinem bibit' et in eo delectatur, confortatur, vegetat et proficit" ad 25 vitam eternam. Ille autem, qui solum" astat misse et credit, quod spiritualiter manducet, opinatur hec assequi bona tantum per alium aut mediante alio seu per actum alterius, scilicet mandu cacionem sacramenti divini per sacerdotem. Quod si dicas: si fruicio corporis Christi et sanguinis, utpote 30 manducacio eius, delectacio, confortacio et vegetacio in spiritu, eque bene potest fieri per alium et precipue per ministrum ad hoc ydoneum vel per sacerdotem, tunc planum est, quod hoc a dare corr. dicere m. p. C. dampnosam C. b ita C; ignari A, B. d om. C. e grande nimis coram domino seq., sed del. A. f filii C. h om. C. 35 g om. C. i capitulum secundum articuli octavi in marg. A; k om. C. m et seq. C. I quod C; om. D. n rubr. B, C. Antecedens- P solus C. et non instituta om. D. ° perficit C. 2 I. Reg. II, 17. Cf. I. Cor. XI, 27.
320 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V III, c. 2. ducavit spiritualiter corpus Christi. Quare id, quod solent di cere desides sacerdotes et ignavi" ad requirentes a se ministrari sibi sacramentum altaris: ex quo credis, inquiunt, et desideras, vade in pace, iam habes, acsi manducasses. Tales omnino affir mant incertum et per hoc resolvunt sancta desideria et pios ho minum conatus ad divinum sacramentum et per consequens de struunt in ipsis populis opus dei et contrariantur spiritui sancto propter suam pigriciam vel ignoranciam nocivam plebi et sibi perdampnosam'. Quorum peccatum quam" sit inportabile et ma 10 ximum', satis expressit scriptura, que dicit de sacerdotibus filiis' Helyl: »Erat ergo puerorum peccatum grande nimis coram do- mino, quia detrahebant homines de“ sacrificio dei etc"«. CAPITULUM SECUNDUM! Item ad idem arguitur sic: Quial utilius est cuilibet per se 15 ipsum manducare et bibere cibum et potum suum et sibi datum et pro se preparatum, quam per alium, utiliusque est per se ip sum in illis delectarim, ex illis confortari, vegetari et similia, quam per alium, ergo utilius est homini cuilibet christiano sacramentum Christi corporis et sanguinis per se ipsum sumere, quam 20 in sacerdote vel per sacerdotem in presencia ipsius missam ce lebrantem. Antecedens" est per se notum et consequencia ex eo tenet, quod omnis, qui sumit sacramentum Christi corporis non indigne, per se ipsum corpus Christi manducat et sanguinem bibit' et in eo delectatur, confortatur, vegetat et proficit" ad 25 vitam eternam. Ille autem, qui solum" astat misse et credit, quod spiritualiter manducet, opinatur hec assequi bona tantum per alium aut mediante alio seu per actum alterius, scilicet mandu cacionem sacramenti divini per sacerdotem. Quod si dicas: si fruicio corporis Christi et sanguinis, utpote 30 manducacio eius, delectacio, confortacio et vegetacio in spiritu, eque bene potest fieri per alium et precipue per ministrum ad hoc ydoneum vel per sacerdotem, tunc planum est, quod hoc a dare corr. dicere m. p. C. dampnosam C. b ita C; ignari A, B. d om. C. e grande nimis coram domino seq., sed del. A. f filii C. h om. C. 35 g om. C. i capitulum secundum articuli octavi in marg. A; k om. C. m et seq. C. I quod C; om. D. n rubr. B, C. Antecedens- P solus C. et non instituta om. D. ° perficit C. 2 I. Reg. II, 17. Cf. I. Cor. XI, 27.
Strana 321
Sacerdos non potest pro aliis corpus Christi manducare. 321 est securiusâ et melius vel utilius, et sic creditur a vulgo fieri in missa. Quod credit, quod' securius sit ipsis audire missam, quam per se sacramentum Christi corporis manducare, ad illud dicitur: primo, quod omnino illud est incertum, puta quod fiat vel possit fieri eque bene per alium, sicud per“ se ipsos; et istud patet ex precedentibus. Secundo persuadetur, quod est minus securum, quia cicius homines et magis per hoc deci piuntur vele possibile est ipsos, puta quod credunt esse parti- cipes vel manducasse et non manducant, credunt per hoc mereri, puta per suam negligenciam, et non merentur, credunt se facere ex consilio bono et suasu spiritus sancti et forte faciunt ex eo, quod errant" male instructi et ex eo, quod ducuntur propria li- bertate" carnis, cui malunt* vivere quam deo, prout per multa supra in eodem est deductum1. Et breviter ideo est insecurius, quia dimittunt certum et 15 firmum et valde neccessarium ad salutem, scilicet sumpcionem Christi corporis in sacramento et secundum viam et pactum do mini, et" eligunt incertum et dispendiosum ad salutem. Tercio probatur, quod illa, que dicta sunt, puta manducacio, delectacio, confortacio, vegetacio ex cibo et potu, omnino" non possunt fieri 20 per alium [354b] vel mediante alio extrinseco, quia illi actus sunt solum intrinsece' supposito et singulares, ergo non possunt fieri per alium. Consequencia nota", quia actus naturales et tales non possunt fieri per alium. Iterum illi actus sunt et fiunt in sensibus vel spiritualibus vel corporalibus vel in utrisque, ergo non possunt fieri per alium. Racio est, quia neccesse est", quod sensus ad exercendas suas proprias operaciones habeant obiecta vel sensata presencia, alias' est inpossibile fieri sensacionem. Item isti actus sunt vitales et per consequens intrinseci, igiturs non possunt fieri per alium; probacio, quod' illi actus specialiter 30 habent fieri per contactum. Ex quibus sequitur, quod mandu cacio Christi corporis et similia non tantum non possunt fieri eque bene christiane plebi“ per alium, 10 25 d a bom. A. B. c ita C; sic A, B. corr. ex secucius A; post corr. B. per se ipsis A, B; pro se ipsis C. e nec C. f ita C.; add. in marg. h liberate C. m. x B; om. A. g in marg. post corr. m. x B; erant A, C. cum C. k carni et sibi ipsi seq. C. 1 om. C. m add. in marg. m. x B. u P est seq. C. q om. C. corr. ex alicis ideo C. o intrinseci B. ideo C. t quia post corr. B. " plebei C. A. B. Vide supra pag. 315. Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulac.V. 35 40 21
Sacerdos non potest pro aliis corpus Christi manducare. 321 est securiusâ et melius vel utilius, et sic creditur a vulgo fieri in missa. Quod credit, quod' securius sit ipsis audire missam, quam per se sacramentum Christi corporis manducare, ad illud dicitur: primo, quod omnino illud est incertum, puta quod fiat vel possit fieri eque bene per alium, sicud per“ se ipsos; et istud patet ex precedentibus. Secundo persuadetur, quod est minus securum, quia cicius homines et magis per hoc deci piuntur vele possibile est ipsos, puta quod credunt esse parti- cipes vel manducasse et non manducant, credunt per hoc mereri, puta per suam negligenciam, et non merentur, credunt se facere ex consilio bono et suasu spiritus sancti et forte faciunt ex eo, quod errant" male instructi et ex eo, quod ducuntur propria li- bertate" carnis, cui malunt* vivere quam deo, prout per multa supra in eodem est deductum1. Et breviter ideo est insecurius, quia dimittunt certum et 15 firmum et valde neccessarium ad salutem, scilicet sumpcionem Christi corporis in sacramento et secundum viam et pactum do mini, et" eligunt incertum et dispendiosum ad salutem. Tercio probatur, quod illa, que dicta sunt, puta manducacio, delectacio, confortacio, vegetacio ex cibo et potu, omnino" non possunt fieri 20 per alium [354b] vel mediante alio extrinseco, quia illi actus sunt solum intrinsece' supposito et singulares, ergo non possunt fieri per alium. Consequencia nota", quia actus naturales et tales non possunt fieri per alium. Iterum illi actus sunt et fiunt in sensibus vel spiritualibus vel corporalibus vel in utrisque, ergo non possunt fieri per alium. Racio est, quia neccesse est", quod sensus ad exercendas suas proprias operaciones habeant obiecta vel sensata presencia, alias' est inpossibile fieri sensacionem. Item isti actus sunt vitales et per consequens intrinseci, igiturs non possunt fieri per alium; probacio, quod' illi actus specialiter 30 habent fieri per contactum. Ex quibus sequitur, quod mandu cacio Christi corporis et similia non tantum non possunt fieri eque bene christiane plebi“ per alium, 10 25 d a bom. A. B. c ita C; sic A, B. corr. ex secucius A; post corr. B. per se ipsis A, B; pro se ipsis C. e nec C. f ita C.; add. in marg. h liberate C. m. x B; om. A. g in marg. post corr. m. x B; erant A, C. cum C. k carni et sibi ipsi seq. C. 1 om. C. m add. in marg. m. x B. u P est seq. C. q om. C. corr. ex alicis ideo C. o intrinseci B. ideo C. t quia post corr. B. " plebei C. A. B. Vide supra pag. 315. Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulac.V. 35 40 21
Strana 322
322 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 2. id est per sacerdotem in missa, seda sequitur, quod eciam simpliciter non potest sacerdos prob aliis in missa corpus Christi manducare. Quod si dicas forte adhuc, quod sacerdos manducans sacra- mentum Christi corporis non facit in aliis astantibus manduca- cionem spiritualem in ipsis inmediate, sed spiritus sanctus ille inmediate operatur in presentibusd in missa illam manduca cionem intrinsece et vitaliter et in spiritu, et sic racio non pro- cedit, dicitur ad hoc superius, quod spiritus Jhesu hoc sic fieri 10 non' instituit, non promisit' et nullibi expressit in scriptura et per consequens vel non facit, vel est dubium et incertum, quod faciat«, igitur eadem facilitate contempnitur, qua probatur. Et si faceret hoc spiritus Jhesu, faceret superflue, dum habent omnes presentes in missa liberam voluntatem et omnem facultatem man- 15 ducare dei sacramentum, igitur non facit spiritus sanctus. Iterum si faceret illud", faceret in favorem omnium negligen cium et non curancium dei sacramentum, quia daret ipsis omne illud bonum, quod continet divinum sacramentum, ergo non facit hoc' spiritus Jhesu Christi. Item si faceret illud domini 20 spiritus, adimeret magnum bonum in suis fidelibus, quod ipse dedit et fieri voluit, puta adimeret per hoc vel minueret exer- cicium, humiliacionem cottidianam et doctrinam, in quibus se exercent vehementer frequentantes sepe sacramentum corporis Jhesu. Item si faceret spiritus" Jhesus hoc idem, tunc videretur 25 suo pacto cum hominibus et promisso atque ordinacioni sanctis- sime, pulcherime et convenientissime contraire", qua instituit et sic fieri voluit, quod quicumque vult graciam habere" sacramenti ecclesie, ille humiliet se ipsum et sumat visibile sacramentum. Item cum illam legem et pactum non' teneat in aliis omnibus 30 sacramentis ecclesie, scilicet in baptismo, in confirmacione, verbi gracia, quod si aliquis baptizatur vel confirmatur aut peniteat vel ordines sumat, quod tunc alii presentes possint eandem graciam assequi sacramenti, quam accipitt baptizatus vel confirmatus aut 5 a lin. superpos. A. b pro —sacerdos add. in calc. fol. sup. m. x B; om. in seq. A; del. B. e add. m. p. C. f permisit C. 35 A, C. C in ras. A. d g facit C. h in ras. A. k quod— i habere seq., sed del. A; seq. C. bonum add. in marg. m. p. C. 1 sacramentum seq. A, C; del. B. i Christi seq. C. 1 add. in marg. m.x B. o corr. ex Jhesum A, B; Jhesus C. p post corr. A, B; contrarie C. rpost q ad lin. superpos. seq. A; om. B, C. s del. B. t 40 corr. B; sacramentum A, C. post corr. A, B; accepit C.
322 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 2. id est per sacerdotem in missa, seda sequitur, quod eciam simpliciter non potest sacerdos prob aliis in missa corpus Christi manducare. Quod si dicas forte adhuc, quod sacerdos manducans sacra- mentum Christi corporis non facit in aliis astantibus manduca- cionem spiritualem in ipsis inmediate, sed spiritus sanctus ille inmediate operatur in presentibusd in missa illam manduca cionem intrinsece et vitaliter et in spiritu, et sic racio non pro- cedit, dicitur ad hoc superius, quod spiritus Jhesu hoc sic fieri 10 non' instituit, non promisit' et nullibi expressit in scriptura et per consequens vel non facit, vel est dubium et incertum, quod faciat«, igitur eadem facilitate contempnitur, qua probatur. Et si faceret hoc spiritus Jhesu, faceret superflue, dum habent omnes presentes in missa liberam voluntatem et omnem facultatem man- 15 ducare dei sacramentum, igitur non facit spiritus sanctus. Iterum si faceret illud", faceret in favorem omnium negligen cium et non curancium dei sacramentum, quia daret ipsis omne illud bonum, quod continet divinum sacramentum, ergo non facit hoc' spiritus Jhesu Christi. Item si faceret illud domini 20 spiritus, adimeret magnum bonum in suis fidelibus, quod ipse dedit et fieri voluit, puta adimeret per hoc vel minueret exer- cicium, humiliacionem cottidianam et doctrinam, in quibus se exercent vehementer frequentantes sepe sacramentum corporis Jhesu. Item si faceret spiritus" Jhesus hoc idem, tunc videretur 25 suo pacto cum hominibus et promisso atque ordinacioni sanctis- sime, pulcherime et convenientissime contraire", qua instituit et sic fieri voluit, quod quicumque vult graciam habere" sacramenti ecclesie, ille humiliet se ipsum et sumat visibile sacramentum. Item cum illam legem et pactum non' teneat in aliis omnibus 30 sacramentis ecclesie, scilicet in baptismo, in confirmacione, verbi gracia, quod si aliquis baptizatur vel confirmatur aut peniteat vel ordines sumat, quod tunc alii presentes possint eandem graciam assequi sacramenti, quam accipitt baptizatus vel confirmatus aut 5 a lin. superpos. A. b pro —sacerdos add. in calc. fol. sup. m. x B; om. in seq. A; del. B. e add. m. p. C. f permisit C. 35 A, C. C in ras. A. d g facit C. h in ras. A. k quod— i habere seq., sed del. A; seq. C. bonum add. in marg. m. p. C. 1 sacramentum seq. A, C; del. B. i Christi seq. C. 1 add. in marg. m.x B. o corr. ex Jhesum A, B; Jhesus C. p post corr. A, B; contrarie C. rpost q ad lin. superpos. seq. A; om. B, C. s del. B. t 40 corr. B; sacramentum A, C. post corr. A, B; accepit C.
Strana 323
In quo spiritus sanctus operetur spiritualem manducationem. 323 confessus etc., ita ut iam per se ipsum non haberet neccesse su- mere sacramentum, igitur eciam illuda idem pactum et legem tenet in isto altaris sacramento, cum ipsum sit largissimum, con municabilissimum et cum omni suavitate' et facilitate cottidie frequentatum. Item si facit illam spiritualem manducacionem in mediate in presentibus in missa spiritus Jhesu, hoc facit solum in illis, ut supradictum est1, qui nullo modo negligunt volun tarie manducare sacramentum, neque ex errore vel malo con= silio aut alias ex causa facili et sine racione. In illis, inquam, facit, qui alias libenter vellent sumere sacramentum et in veri- tate desiderant, sed non habent ad hoc facultatem vel habent racionabile inpedimentum, quod nequaquam possunt removere, et pro eo dolent et ingemiscunt fideliter, et in nullis aliis facit hoc spiritus' Jhesu‘ propter causas superius assignatas. Item si facit illam manducacionem in spiritu hominis seu in mente eius domini Jhesu spiritus, hoc facit ex singulari privilegio aliquibus, quos novit, ut inmediate dictum est, et valde occulte et incerte. Qui vero sumit sacramentum sine peccato mortali, illes facit pro certo et manifeste quoad opus sacramenti. Sed ut prius est argutum2, in rebus tam maximis tamque saluberrimis vel necces 20 sariis ad salutem multo utilius est tenere certum et securius sequi conmune et manifestum, quam credere vel cum formidine de op posito tenere incertum et occultum. Caucius est et melius ire via regia3, certa et scita ad suam salutem et per deum constituta et confirmata multis promissis et scripturis Novi et Veteris testas 25 menti, quam gradi via sua singulari, incerta et non instituta. Secu rius et melius est sequi ecclesiam sanctorumk apostolorum in pri mitiva ecclesia et totam multitudinem sanctorum [355a], qui cot tidie corpus Christi in sacramento manducabant, omnes presentes in missa preter solum exconmunicatos, et dehinc omnium marty: 30 ruml, confessorum et doctorum, qui hoc fecerunt et in libris suis consulunt, quam sequi modernorum temporum periculosorum multitudinem, in quibus habundavit iniquitas et refriguit caritas 10 15 n 4 b a e del. A; om. C. istud C. add. in marg. m. x B ; om. A, C. d ras. A. e sed C. f add. in marg. m. x B; om. A, C. g ita B; Jhesus 35 h illi C. post corr. A; Jhesus C. icorr. in marg. m. x ex nobis B; nobis m add. 1 nostrum C. k qui cottidie corpus seq., sed del. C. A, C. in marg. A, B (m. x); et — nec est eciam om. D. 1 Vide supra 307. 2 Cf. p. 321. 3 Cf. Matth. XXIV, 12. Phrasis biblica; of. Num. XXI, 22. 40 21"
In quo spiritus sanctus operetur spiritualem manducationem. 323 confessus etc., ita ut iam per se ipsum non haberet neccesse su- mere sacramentum, igitur eciam illuda idem pactum et legem tenet in isto altaris sacramento, cum ipsum sit largissimum, con municabilissimum et cum omni suavitate' et facilitate cottidie frequentatum. Item si facit illam spiritualem manducacionem in mediate in presentibus in missa spiritus Jhesu, hoc facit solum in illis, ut supradictum est1, qui nullo modo negligunt volun tarie manducare sacramentum, neque ex errore vel malo con= silio aut alias ex causa facili et sine racione. In illis, inquam, facit, qui alias libenter vellent sumere sacramentum et in veri- tate desiderant, sed non habent ad hoc facultatem vel habent racionabile inpedimentum, quod nequaquam possunt removere, et pro eo dolent et ingemiscunt fideliter, et in nullis aliis facit hoc spiritus' Jhesu‘ propter causas superius assignatas. Item si facit illam manducacionem in spiritu hominis seu in mente eius domini Jhesu spiritus, hoc facit ex singulari privilegio aliquibus, quos novit, ut inmediate dictum est, et valde occulte et incerte. Qui vero sumit sacramentum sine peccato mortali, illes facit pro certo et manifeste quoad opus sacramenti. Sed ut prius est argutum2, in rebus tam maximis tamque saluberrimis vel necces 20 sariis ad salutem multo utilius est tenere certum et securius sequi conmune et manifestum, quam credere vel cum formidine de op posito tenere incertum et occultum. Caucius est et melius ire via regia3, certa et scita ad suam salutem et per deum constituta et confirmata multis promissis et scripturis Novi et Veteris testas 25 menti, quam gradi via sua singulari, incerta et non instituta. Secu rius et melius est sequi ecclesiam sanctorumk apostolorum in pri mitiva ecclesia et totam multitudinem sanctorum [355a], qui cot tidie corpus Christi in sacramento manducabant, omnes presentes in missa preter solum exconmunicatos, et dehinc omnium marty: 30 ruml, confessorum et doctorum, qui hoc fecerunt et in libris suis consulunt, quam sequi modernorum temporum periculosorum multitudinem, in quibus habundavit iniquitas et refriguit caritas 10 15 n 4 b a e del. A; om. C. istud C. add. in marg. m. x B ; om. A, C. d ras. A. e sed C. f add. in marg. m. x B; om. A, C. g ita B; Jhesus 35 h illi C. post corr. A; Jhesus C. icorr. in marg. m. x ex nobis B; nobis m add. 1 nostrum C. k qui cottidie corpus seq., sed del. C. A, C. in marg. A, B (m. x); et — nec est eciam om. D. 1 Vide supra 307. 2 Cf. p. 321. 3 Cf. Matth. XXIV, 12. Phrasis biblica; of. Num. XXI, 22. 40 21"
Strana 324
324 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 3. et in quibus omnibus modis et precipue suasionibus apparentibus et coloratis aufertur iuge sacrificium1, id est hoc sacramentum cor poris Christi cottidianum, a plebibus christianis. In quibus, in quam, temporibus nunccii patris familias, qui solum sunt missi ad vocandum invitatos et omnes, quos invenerinta, inducendumb et alios conpellendos 2, ipsi autem conversi secundum spiritum Antya christi vice versa invitatos iam venientes ad Christi cenam, ymmo ad suam cenam propriam et pro se preparatam, disuadent et revo cant, quos spiritus Jhesu adducit, ipsi manifeste abducunt, quos 10 dominus per miserias et temptaciones venire conpellit, ipsi repel- lunt et deterrent, manifeste“ in eo ipso spiritui Antychristi ser vientes, in cuius“ temporibus iuge sacrificium aufferri est per Da- nielem prophetatume3 CAPITULUM TERCIUM'. Quod si adhuc cogites«, quod utique est securius audire mis- 15 sam solum, quam manducare in missa terribile sacramentum, di cens aput temet ipsum: quia existens in missa non continget me reum esse corporis et sanguinis domini vel non eveniet michi iu dicium manducare et potare4, sed si sumerem sacramentum, pre 20 sertim semper" vel omni die, quociens sum in missa, hoc michi fa cile eveniret, maxime cum sum michi conscius, quod sum indignus vel cum' timeam me esse indignum, igitur etc, ad hoc dicitur, quod, quantum est in se et de se ac intrinsece, in isto sacramento nostro Christi corporis et sanguinis condita est vita omnibus ho- 25 minibus et principaliter mortuis per peccatum vel in remedium contra corrupcionem et quandam mortificacionem' peccati. Nulla igitur est occasio timoris iudicii ex parte sacramenti Christi corporis, ubi est simpliciter bonum homini preparatum et pura" vita. Nullus enim habet neccesse timere accedere ad 5 Nota hoc m. p. A. 15 Nota totum diligentissime A. a post corr. B. b post corr. C. c lin. superpos. B; om. A, C. " post corr. A. e prophetam C. f capitulum 3m 8vi articuli in marg. A; rubr. g cogitas C. h sepe C. i corr. in marg. m. x ex quod B; quod B, C. om. C. 35 A, C. k Icorr. in marg. m. x ex moricionem B; moricionem A, C. i corr. ex puta A; puta B. Cf. Dan. XI. 51. Voces biblicae. Cf. Lucae XIV, 17 sq. Cf. Dan. XI. 51. 30
324 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 3. et in quibus omnibus modis et precipue suasionibus apparentibus et coloratis aufertur iuge sacrificium1, id est hoc sacramentum cor poris Christi cottidianum, a plebibus christianis. In quibus, in quam, temporibus nunccii patris familias, qui solum sunt missi ad vocandum invitatos et omnes, quos invenerinta, inducendumb et alios conpellendos 2, ipsi autem conversi secundum spiritum Antya christi vice versa invitatos iam venientes ad Christi cenam, ymmo ad suam cenam propriam et pro se preparatam, disuadent et revo cant, quos spiritus Jhesu adducit, ipsi manifeste abducunt, quos 10 dominus per miserias et temptaciones venire conpellit, ipsi repel- lunt et deterrent, manifeste“ in eo ipso spiritui Antychristi ser vientes, in cuius“ temporibus iuge sacrificium aufferri est per Da- nielem prophetatume3 CAPITULUM TERCIUM'. Quod si adhuc cogites«, quod utique est securius audire mis- 15 sam solum, quam manducare in missa terribile sacramentum, di cens aput temet ipsum: quia existens in missa non continget me reum esse corporis et sanguinis domini vel non eveniet michi iu dicium manducare et potare4, sed si sumerem sacramentum, pre 20 sertim semper" vel omni die, quociens sum in missa, hoc michi fa cile eveniret, maxime cum sum michi conscius, quod sum indignus vel cum' timeam me esse indignum, igitur etc, ad hoc dicitur, quod, quantum est in se et de se ac intrinsece, in isto sacramento nostro Christi corporis et sanguinis condita est vita omnibus ho- 25 minibus et principaliter mortuis per peccatum vel in remedium contra corrupcionem et quandam mortificacionem' peccati. Nulla igitur est occasio timoris iudicii ex parte sacramenti Christi corporis, ubi est simpliciter bonum homini preparatum et pura" vita. Nullus enim habet neccesse timere accedere ad 5 Nota hoc m. p. A. 15 Nota totum diligentissime A. a post corr. B. b post corr. C. c lin. superpos. B; om. A, C. " post corr. A. e prophetam C. f capitulum 3m 8vi articuli in marg. A; rubr. g cogitas C. h sepe C. i corr. in marg. m. x ex quod B; quod B, C. om. C. 35 A, C. k Icorr. in marg. m. x ex moricionem B; moricionem A, C. i corr. ex puta A; puta B. Cf. Dan. XI. 51. Voces biblicae. Cf. Lucae XIV, 17 sq. Cf. Dan. XI. 51. 30
Strana 325
Qui vult communicare, debet prius probare se ipsum. 325 bonum suum simpliciter et sibi sic preparatum, nec quisque habet horrere vitam puram suam vel validum remedium datum sibi ad vitam et contra mortem. Malum' enim est timendumb, illud, quod est in se malum et nocivum', et mors ipsa est exhorrescenda. Nec est eciam, nec debet esse occasio ulla timoris accedere audacter ad sacramentum ex parte christiani, ne iudicium sibi manducet et bibat, sed bene in christiano esse debet probacio sui ipsius previa, ut docet apostolus 1, et discrecio corporis et sanguinis do mini, id est fides digna, ymmo debet esse summum" bonum et summum desiderium et gaudium ac festinacio christiani ad 10 hoc sacramentum, eciam quantumcumque sit indignus vel sciat se indignum aut timeat se esse indignum, supposita prius peni- tencia, quoniam, si christianus est in gracia, tunc vivit et habet esuriem et gaudium ad suum panem accedere et ad vitam, ut ad- huc amplius vivat, quoniam dicit Christus2: »Ego veni, ut oves mee vitam habeant et habundancius habeant«. Quod si est extra graciam, quod non est nisi per voluntarium peccatum et mortale, et tunc est mortuus pessima morte peccatorum. Ergo christianus tantum congnoscat sese' mortuum et doleat odiatque mortem suam, id est peccatum, et facta confessione vel pros 20 testacione coram sacerdote, quod congnoscit se fuisse pessime mor tuum et amplius odit“ peccatum et petit vitam, humiliter a Christo sibi preparatam in sacramento sui corporis, et tunc audacter et festinanter currat ad vitam et accipiat sacramentum. Et deinceps, si diligit vitam et odit suam" mortem, continuet vitam frequen 25 tetque sacramentum, ut non iterum a pessima morte conprehen datur, sicut* scriptum est': »Dum lucem habetis, ambulate in luce, ut non tenebre vos conprehendant.« Itaque' omnis, qui scit se mortuum esse vel fuisse et odit suam mortem et diligit vitam, ille non timet prorsus festinare ad sacramentum Christi corporis, sed " 30 magis optat venire et festinat continuare, quia ibi, id est in Christi corpore, talibus miseris et miserabilibus principaliter vita est pre parata et donat q habundanter, et ut haberent prope semper et in promptu liberum reditum ad vitam, quamdiu sunt in hoc mundo. 15 17 Nota de peccato m. p. A. a d nullum C. . b nisi seq. C. summum bonum et c pravum C. f se esse C. g add. in marg. a. m. C. om. B. om. C. 1 om. C. i corr. ex frequenteque B. k sicut — comprehendant om. D. corr. ex ita B. M lin. superpos.; esse seq., sed del. A. n secundum A. Cf. I. Cor. XI, 28. 2 Joan. X, 10. a Cf. Joann. XII, 35. D5 40
Qui vult communicare, debet prius probare se ipsum. 325 bonum suum simpliciter et sibi sic preparatum, nec quisque habet horrere vitam puram suam vel validum remedium datum sibi ad vitam et contra mortem. Malum' enim est timendumb, illud, quod est in se malum et nocivum', et mors ipsa est exhorrescenda. Nec est eciam, nec debet esse occasio ulla timoris accedere audacter ad sacramentum ex parte christiani, ne iudicium sibi manducet et bibat, sed bene in christiano esse debet probacio sui ipsius previa, ut docet apostolus 1, et discrecio corporis et sanguinis do mini, id est fides digna, ymmo debet esse summum" bonum et summum desiderium et gaudium ac festinacio christiani ad 10 hoc sacramentum, eciam quantumcumque sit indignus vel sciat se indignum aut timeat se esse indignum, supposita prius peni- tencia, quoniam, si christianus est in gracia, tunc vivit et habet esuriem et gaudium ad suum panem accedere et ad vitam, ut ad- huc amplius vivat, quoniam dicit Christus2: »Ego veni, ut oves mee vitam habeant et habundancius habeant«. Quod si est extra graciam, quod non est nisi per voluntarium peccatum et mortale, et tunc est mortuus pessima morte peccatorum. Ergo christianus tantum congnoscat sese' mortuum et doleat odiatque mortem suam, id est peccatum, et facta confessione vel pros 20 testacione coram sacerdote, quod congnoscit se fuisse pessime mor tuum et amplius odit“ peccatum et petit vitam, humiliter a Christo sibi preparatam in sacramento sui corporis, et tunc audacter et festinanter currat ad vitam et accipiat sacramentum. Et deinceps, si diligit vitam et odit suam" mortem, continuet vitam frequen 25 tetque sacramentum, ut non iterum a pessima morte conprehen datur, sicut* scriptum est': »Dum lucem habetis, ambulate in luce, ut non tenebre vos conprehendant.« Itaque' omnis, qui scit se mortuum esse vel fuisse et odit suam mortem et diligit vitam, ille non timet prorsus festinare ad sacramentum Christi corporis, sed " 30 magis optat venire et festinat continuare, quia ibi, id est in Christi corpore, talibus miseris et miserabilibus principaliter vita est pre parata et donat q habundanter, et ut haberent prope semper et in promptu liberum reditum ad vitam, quamdiu sunt in hoc mundo. 15 17 Nota de peccato m. p. A. a d nullum C. . b nisi seq. C. summum bonum et c pravum C. f se esse C. g add. in marg. a. m. C. om. B. om. C. 1 om. C. i corr. ex frequenteque B. k sicut — comprehendant om. D. corr. ex ita B. M lin. superpos.; esse seq., sed del. A. n secundum A. Cf. I. Cor. XI, 28. 2 Joan. X, 10. a Cf. Joann. XII, 35. D5 40
Strana 326
326 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 3. Et pari racione, si quis christianus conscius est sibi, quod gravatur a morte continue vel quodam modo investigatur vel quasi moricione continua moritur, id està corumpcione peccati, infirmitate carnis, malignitate huius mundi, iniquitate dyaboli, passionibus vel fragilitate proprii corporis, talis habet magna motiva et multa diligere summe Christi Jhesu corpus et san- guinem in hoc sacramento nobis sic libere et liberaliter prepa- ratum, cottidie [355b] datum et omnibus conmuniter volentibus ministratum, in quo est vita contra mortem' vel continua cotti- 10 dianaque vivificacio contra moricionem et potentissimum reme- dium contra corumpcionem, sicut scriptum est1: »Nec“ dabis sanctum tuum videre corumpcionem«, confortacio cottidiana contra continuam infirmitatem carnis, sicut scriptum est2: »Et panis cor hominis confirmet«", refrigeracio crebra contra malignitatem 15 mundi, prout scriptum est": »Sub umbra illius quievi et fructus eius dulcis gutturi meo.« Ecce arbor vite prebens et refrigerium per umbraculum ab estu mundi et dulcedinem fructus sui, con fortando fatigatum et infirmum ! In hoc eciam sacramento propinqua est et semper in promptu 20 valida proteccio et defensio a facie inimici, scilicet dyaboli, ut quemadmodum ipse est paratus occidere vel vulnerare christianum nec umquam desistit“, ita ut et" christianus habeat cottidianam suam in promptu et ex deo propugnacionem et munimen contra adversarium et remedium vel' medicinam contra cottidianam vul 25 nerum suscepcionem', sicud scriptum est 4: »Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me.« Nonl itaque ullus christianus habet aliquam occasionem vel principium timoris accedere cottidie aut alias sepissime ad divinum sacramentum, tantum suum et tale bonum, sic liberaliter et graciosissime" sibi 30 a domino deo suo fideli preparatum, neque" reus erit corporis et sanguinis domini" talis, qui diligit vitam Christi et fugit mor- tem peccatorum, vel talis, qui congnoscit esse vel fuisse se' mor c Nec— et om. D. a con seq. sed del. A. b add. in marg. a. m. C. d confirmat D; post corr. B. f lin. superpos. B; e add. in marg. m. x B. 35 om. A, C; dulcedine post corr. A. g corr. ex desistite A, B. h post corr. B; ut eciam C; ut est del. A; om. D. 1 et C. k sumpcionem C. 1 non — m grossissime B. n ita B; nec C; om. A. in seculum seculi om. D. ° add. in marg. m.x B; om. A. 1 Cf. Act. II, 27. 2 Psalm. CII, 15. Cant. II, 3 (lib. all.). Psalm. 40 XXII, 5. Cf. I. Cor. XI. 27. 5
326 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 3. Et pari racione, si quis christianus conscius est sibi, quod gravatur a morte continue vel quodam modo investigatur vel quasi moricione continua moritur, id està corumpcione peccati, infirmitate carnis, malignitate huius mundi, iniquitate dyaboli, passionibus vel fragilitate proprii corporis, talis habet magna motiva et multa diligere summe Christi Jhesu corpus et san- guinem in hoc sacramento nobis sic libere et liberaliter prepa- ratum, cottidie [355b] datum et omnibus conmuniter volentibus ministratum, in quo est vita contra mortem' vel continua cotti- 10 dianaque vivificacio contra moricionem et potentissimum reme- dium contra corumpcionem, sicut scriptum est1: »Nec“ dabis sanctum tuum videre corumpcionem«, confortacio cottidiana contra continuam infirmitatem carnis, sicut scriptum est2: »Et panis cor hominis confirmet«", refrigeracio crebra contra malignitatem 15 mundi, prout scriptum est": »Sub umbra illius quievi et fructus eius dulcis gutturi meo.« Ecce arbor vite prebens et refrigerium per umbraculum ab estu mundi et dulcedinem fructus sui, con fortando fatigatum et infirmum ! In hoc eciam sacramento propinqua est et semper in promptu 20 valida proteccio et defensio a facie inimici, scilicet dyaboli, ut quemadmodum ipse est paratus occidere vel vulnerare christianum nec umquam desistit“, ita ut et" christianus habeat cottidianam suam in promptu et ex deo propugnacionem et munimen contra adversarium et remedium vel' medicinam contra cottidianam vul 25 nerum suscepcionem', sicud scriptum est 4: »Parasti in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant me.« Nonl itaque ullus christianus habet aliquam occasionem vel principium timoris accedere cottidie aut alias sepissime ad divinum sacramentum, tantum suum et tale bonum, sic liberaliter et graciosissime" sibi 30 a domino deo suo fideli preparatum, neque" reus erit corporis et sanguinis domini" talis, qui diligit vitam Christi et fugit mor- tem peccatorum, vel talis, qui congnoscit esse vel fuisse se' mor c Nec— et om. D. a con seq. sed del. A. b add. in marg. a. m. C. d confirmat D; post corr. B. f lin. superpos. B; e add. in marg. m. x B. 35 om. A, C; dulcedine post corr. A. g corr. ex desistite A, B. h post corr. B; ut eciam C; ut est del. A; om. D. 1 et C. k sumpcionem C. 1 non — m grossissime B. n ita B; nec C; om. A. in seculum seculi om. D. ° add. in marg. m.x B; om. A. 1 Cf. Act. II, 27. 2 Psalm. CII, 15. Cant. II, 3 (lib. all.). Psalm. 40 XXII, 5. Cf. I. Cor. XI. 27. 5
Strana 327
Qui diligit iniquitatem, non debet communicare. 327 tuum, et dolet oditque quam pessimam mortem, aut talis, qui experitur se cottidie mori per corumpcionem carnis et peccati et obpugnari a mortificatore pessimo. Omnis, inquam, talis non timeat' frequentare suam vitam in sacramento hoc vivifico, sed gaudeat et valde festinanter comedat et devoret cottidie suum panem vite, sic miro modo largiflue et splendide sibi a deo suo preparatum, sicud scriptum est1: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui requirunt eum', vivent corda eorum in seculum seculi." CAPITULUM QUARTUM'. 10 Ostendam autem tibi, o homo, quis est, qui timere debeat et non venire ad istud deo plenum sacramentum. Et est solus ille et omnis ille, qui est mortuus et diligit suam pessimam mortem et“ elegit suam mortem et non diligit vitam christianam, nec curat vitam Christi. Et talis est solus ille et omnis ille, qui diligit iniquitatem et non vult dimittere iniquitatem, aut quie amat hunc mundum malignum et deo suo contrarium et diligit vitam eius, que est vita carnalis. Et talis omnis est, qui est mortuus et non congnoscit se esse vel fuisse pessima morte mor tuum propter vitam carnis, qua' vivit contrarius deo suo et so 20 lum ad peccandum continue. Et talis omnis sic pessime mortuus hoc habet infallibile argumentum mortis, quod nullum omnino habet" amorem vel" desiderium ad hoc sacramentum Christi cor poris, neque in ullo percipit in se vel tenuem motum, puta, ut placeret sibi comedere istum panem neque sepe neque raro nec semel in anno nec in vita sua. Quod manifeste loquitur Christus dicens2: »Hoc est autem iudicium, quia lux venit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem; erant enim eo rum mala opera. Omnis enim, qui male agit, odit lucem et non venit ad lucem, ut non arguantur opera eius. Qui autem facit 30 veritatem, venit! ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in deo sunt facta." 15 25 13 Nota de morte m. p. A. a timet C. b om. A, C. C capitulum 4m articuli 8 in marg. A ; rubr. B. C. d et —mortem in marg. a. m. C. e ita post corr. D; quis A, B; 35 h quisquis C. f quia C. g habeat C. et C. i erant —facta om. D. k lin. superpos. A; add. in marg. m. x B. m 1 add. in marg. m. x B. in marg. m. x B; om. A, C. 2 Joann. III, 19—21. Psalm. XXI, 27. add.
Qui diligit iniquitatem, non debet communicare. 327 tuum, et dolet oditque quam pessimam mortem, aut talis, qui experitur se cottidie mori per corumpcionem carnis et peccati et obpugnari a mortificatore pessimo. Omnis, inquam, talis non timeat' frequentare suam vitam in sacramento hoc vivifico, sed gaudeat et valde festinanter comedat et devoret cottidie suum panem vite, sic miro modo largiflue et splendide sibi a deo suo preparatum, sicud scriptum est1: »Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum, qui requirunt eum', vivent corda eorum in seculum seculi." CAPITULUM QUARTUM'. 10 Ostendam autem tibi, o homo, quis est, qui timere debeat et non venire ad istud deo plenum sacramentum. Et est solus ille et omnis ille, qui est mortuus et diligit suam pessimam mortem et“ elegit suam mortem et non diligit vitam christianam, nec curat vitam Christi. Et talis est solus ille et omnis ille, qui diligit iniquitatem et non vult dimittere iniquitatem, aut quie amat hunc mundum malignum et deo suo contrarium et diligit vitam eius, que est vita carnalis. Et talis omnis est, qui est mortuus et non congnoscit se esse vel fuisse pessima morte mor tuum propter vitam carnis, qua' vivit contrarius deo suo et so 20 lum ad peccandum continue. Et talis omnis sic pessime mortuus hoc habet infallibile argumentum mortis, quod nullum omnino habet" amorem vel" desiderium ad hoc sacramentum Christi cor poris, neque in ullo percipit in se vel tenuem motum, puta, ut placeret sibi comedere istum panem neque sepe neque raro nec semel in anno nec in vita sua. Quod manifeste loquitur Christus dicens2: »Hoc est autem iudicium, quia lux venit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem; erant enim eo rum mala opera. Omnis enim, qui male agit, odit lucem et non venit ad lucem, ut non arguantur opera eius. Qui autem facit 30 veritatem, venit! ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in deo sunt facta." 15 25 13 Nota de morte m. p. A. a timet C. b om. A, C. C capitulum 4m articuli 8 in marg. A ; rubr. B. C. d et —mortem in marg. a. m. C. e ita post corr. D; quis A, B; 35 h quisquis C. f quia C. g habeat C. et C. i erant —facta om. D. k lin. superpos. A; add. in marg. m. x B. m 1 add. in marg. m. x B. in marg. m. x B; om. A, C. 2 Joann. III, 19—21. Psalm. XXI, 27. add.
Strana 328
328 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 4. [1] Aliqui tamen illorum mortuorum christianorum sic pess sima morte habent timorem, ymmo magis horrorem ad istud sacramentum deo plenum, ut sunt plurimum layci, ideo nullo modo ex spontaneo et dulci desiderio accedunt, sed semper aliqua ex- 5 trinseca occasione instigati et quasi conpulsi. Et iste horror vel timor venit in ipsis vel ex eo, quod habent fidem in Christum Jhesum, quamvis omnino mortuam ex eo, quod diligunt se mor- tuos, vel ex eo, quod spiritus malus in ipsis timet et tremit ex neccessaria sua condicione a presencia' dei et domini Jhesu Chri- 10 sti, prout scriptum est1: »Nam' et demones credunt et contremis- cunt et in nomine Jhesu omne genu flectitur“ celestium, terre striume et infernorum.« 12] Alii autem sunt talium, qui neque timent iam a facie istius' tremendi sacramenti, et isti iam vicerunt dyabolum, id 15 est, sunt quoad hoc peiores demonibus, qui timent et tremunt, ut dictum est. Et tales, ut plurimum, sunt carnales et malis gni clerici et sacerdotes, qui ob familiaritatem cottidianam contrectacionis sacramenti et nimium conmunem, ut' dictum est superius2, in hoc sunt positi, ut non timeant quasi iam invetera 20 tum et usitatum! Timor siquidem ille penalis [356a] vel servilis, qui habet re- pellere" christianos a frequenti conmunione sacramenti, evanescit et moritur in omnibus frequentantibus cottidie hoc sacramentum ex duabus causis, vel ex nimia et“ perfecta dileccione Christi 25 Jhesu et familiari unione ad ipsum per magnam spem et caritatem, — del qua scriptum est2: »Deus caritas est; et qui manet in caritate, in deo manet et deus in eo. In hoc perfecta est caritas dei in no- bis, ut fiduciam habeamus in die iudicii, quia, sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo. Timor non est in caritate, sed perfecta ca 30 ritas foras mittit timorem, quoniam" timor penam habet; qui autem timet, non est perfectus in caritate«, — vel evanescit in talibus timor ex nimia cecitate et" oblivione dei presentis in sacramento 14 Presbiter m. p. A. a et C. dita C; b ita C, D; presente A, B. Cnam et om. D. g ut — 35 post corr. B; flectatur A, D. e ita C; om. A, B, D. f ipsius C. superius om. D. h expellere C. 1 ed seq., sed del. A. k vel C. de — n quoniam — in caritate in caritate, sed om.; quia perfecta... ita seq. D. " vel C. om. D. 1 Cf. Jacobi II, 19 et Philipp. II, 10. 40 289 sq. I. Joann. IV, 16—18. 2 Vide supra art. VII, c. 8, pag.
328 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 4. [1] Aliqui tamen illorum mortuorum christianorum sic pess sima morte habent timorem, ymmo magis horrorem ad istud sacramentum deo plenum, ut sunt plurimum layci, ideo nullo modo ex spontaneo et dulci desiderio accedunt, sed semper aliqua ex- 5 trinseca occasione instigati et quasi conpulsi. Et iste horror vel timor venit in ipsis vel ex eo, quod habent fidem in Christum Jhesum, quamvis omnino mortuam ex eo, quod diligunt se mor- tuos, vel ex eo, quod spiritus malus in ipsis timet et tremit ex neccessaria sua condicione a presencia' dei et domini Jhesu Chri- 10 sti, prout scriptum est1: »Nam' et demones credunt et contremis- cunt et in nomine Jhesu omne genu flectitur“ celestium, terre striume et infernorum.« 12] Alii autem sunt talium, qui neque timent iam a facie istius' tremendi sacramenti, et isti iam vicerunt dyabolum, id 15 est, sunt quoad hoc peiores demonibus, qui timent et tremunt, ut dictum est. Et tales, ut plurimum, sunt carnales et malis gni clerici et sacerdotes, qui ob familiaritatem cottidianam contrectacionis sacramenti et nimium conmunem, ut' dictum est superius2, in hoc sunt positi, ut non timeant quasi iam invetera 20 tum et usitatum! Timor siquidem ille penalis [356a] vel servilis, qui habet re- pellere" christianos a frequenti conmunione sacramenti, evanescit et moritur in omnibus frequentantibus cottidie hoc sacramentum ex duabus causis, vel ex nimia et“ perfecta dileccione Christi 25 Jhesu et familiari unione ad ipsum per magnam spem et caritatem, — del qua scriptum est2: »Deus caritas est; et qui manet in caritate, in deo manet et deus in eo. In hoc perfecta est caritas dei in no- bis, ut fiduciam habeamus in die iudicii, quia, sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo. Timor non est in caritate, sed perfecta ca 30 ritas foras mittit timorem, quoniam" timor penam habet; qui autem timet, non est perfectus in caritate«, — vel evanescit in talibus timor ex nimia cecitate et" oblivione dei presentis in sacramento 14 Presbiter m. p. A. a et C. dita C; b ita C, D; presente A, B. Cnam et om. D. g ut — 35 post corr. B; flectatur A, D. e ita C; om. A, B, D. f ipsius C. superius om. D. h expellere C. 1 ed seq., sed del. A. k vel C. de — n quoniam — in caritate in caritate, sed om.; quia perfecta... ita seq. D. " vel C. om. D. 1 Cf. Jacobi II, 19 et Philipp. II, 10. 40 289 sq. I. Joann. IV, 16—18. 2 Vide supra art. VII, c. 8, pag.
Strana 329
De indignis, qui sine timore manducant corpus Christi. 329 corporaliter, ut est in“ incredulis et in carnalibus seu amatoribus huius mundi, peccatoribus, de' quibus scriptum est1: »Peccatori autem dixit deus: Quare tu enarras iusticias meas;« et hoc est dic tum quoad psalmodiam nostram et predicacionem sine timore, o sacerdotes. Et sequitur: »Et assumis testamentum meum" per os tuum.« Et istud dictum est ad nos propter hoc, quod sine timore iam pascimus? nos ipsos dominico' sacramento, de quo dicit Veritas3: »Hic est calix sanguinis mei Novi testamenti etc." Et apostolus similiter affirmat ipsum sanguinem Novi testamenti vel Novum testamentum loquens ad Hebreos X, ubi dicit4: »Vo luntarie enim nobis' peccantibus post acceptam noticiam veritatis iam non relinquitur pro peccatis“ hostia. Terribilis quedam" est expectacio iudicii et ignis emulacio, que consumptura est adver sarios. Irritam quis faciens legem Moysi sine ulla miseracione duobus vel tribus testibus moritur; quanto magis putatis dete riora mereri supplicia, qui filium dei conculcaverit et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus est, et spiritui gracie contumeliam fecerit. Scimus enim, qui dixit: Michi vin dicta et ego retribuam'. Et iterum: Quia iudicabit dominus po pulum suum, horrendum est incidere in manus dei viventis.« 20 Ideo sequitur in psalmo allegato ad idem, videlicet ad eos, qui sic ex societate quadam et familiaritate cottidiane contrecta- cionis' et non ex spontanea eleccione et desiderio, ut in laycis, sed ex obligacione et conduccione quadam mercenaria, ut aliqui clerici, efficiunt sacramentum nimis sibi conmune et contemptum; 25 dicitur enim ibi“: »Existimasti" inique, quod ero tui similis etc«. Sequiturs: »Intelligite hec, qui obliviscimini deum, ne quando ra piat et non sit, qui eripiat.« Et tunc ad propositum de sacra- mento': »Sacrificium,« inquit, »laudis honorificabit me, et illic iter, quo ostendam illi salutare.« Hoc nempe sacramentum", de 30 quo sermo, est solum et singulariter dictum sacrificium laudis, quo' deus singulariter honorificatur, et" in quo" dominus Jhesus 10 15 a b de — in missa sacramentum, lin. superpos. A; add. in marg. m. x B. sed sibi... om. D. c corr. ex deinde A; deinde B, C. deita C; om. A, B. e divino C. f corr. ex non B. g hostia seq., sed del. A. h quidam C. i ita C; vindictans A, B. k ita C et biblia ; reddam A, B. I contrac cionis C. m enim seq. C. n sacrificium C. ° corr. ex quos A. P et — honorificatur in marg. a. m. C. q hoc C. Psalm. XLIX, 16. 2 Phrasis biblica. Cf. Lucae XXII, 20. Hebr. * Psalm. XLIX, 22. Psalm. XLIX, 21. 5 Psalm. XLIX, 23. 40 X, 26—30. D
De indignis, qui sine timore manducant corpus Christi. 329 corporaliter, ut est in“ incredulis et in carnalibus seu amatoribus huius mundi, peccatoribus, de' quibus scriptum est1: »Peccatori autem dixit deus: Quare tu enarras iusticias meas;« et hoc est dic tum quoad psalmodiam nostram et predicacionem sine timore, o sacerdotes. Et sequitur: »Et assumis testamentum meum" per os tuum.« Et istud dictum est ad nos propter hoc, quod sine timore iam pascimus? nos ipsos dominico' sacramento, de quo dicit Veritas3: »Hic est calix sanguinis mei Novi testamenti etc." Et apostolus similiter affirmat ipsum sanguinem Novi testamenti vel Novum testamentum loquens ad Hebreos X, ubi dicit4: »Vo luntarie enim nobis' peccantibus post acceptam noticiam veritatis iam non relinquitur pro peccatis“ hostia. Terribilis quedam" est expectacio iudicii et ignis emulacio, que consumptura est adver sarios. Irritam quis faciens legem Moysi sine ulla miseracione duobus vel tribus testibus moritur; quanto magis putatis dete riora mereri supplicia, qui filium dei conculcaverit et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus est, et spiritui gracie contumeliam fecerit. Scimus enim, qui dixit: Michi vin dicta et ego retribuam'. Et iterum: Quia iudicabit dominus po pulum suum, horrendum est incidere in manus dei viventis.« 20 Ideo sequitur in psalmo allegato ad idem, videlicet ad eos, qui sic ex societate quadam et familiaritate cottidiane contrecta- cionis' et non ex spontanea eleccione et desiderio, ut in laycis, sed ex obligacione et conduccione quadam mercenaria, ut aliqui clerici, efficiunt sacramentum nimis sibi conmune et contemptum; 25 dicitur enim ibi“: »Existimasti" inique, quod ero tui similis etc«. Sequiturs: »Intelligite hec, qui obliviscimini deum, ne quando ra piat et non sit, qui eripiat.« Et tunc ad propositum de sacra- mento': »Sacrificium,« inquit, »laudis honorificabit me, et illic iter, quo ostendam illi salutare.« Hoc nempe sacramentum", de 30 quo sermo, est solum et singulariter dictum sacrificium laudis, quo' deus singulariter honorificatur, et" in quo" dominus Jhesus 10 15 a b de — in missa sacramentum, lin. superpos. A; add. in marg. m. x B. sed sibi... om. D. c corr. ex deinde A; deinde B, C. deita C; om. A, B. e divino C. f corr. ex non B. g hostia seq., sed del. A. h quidam C. i ita C; vindictans A, B. k ita C et biblia ; reddam A, B. I contrac cionis C. m enim seq. C. n sacrificium C. ° corr. ex quos A. P et — honorificatur in marg. a. m. C. q hoc C. Psalm. XLIX, 16. 2 Phrasis biblica. Cf. Lucae XXII, 20. Hebr. * Psalm. XLIX, 22. Psalm. XLIX, 21. 5 Psalm. XLIX, 23. 40 X, 26—30. D
Strana 330
330 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 4. honorificatur, et ipsum est iter, quo ostenditur salutare dei, id est, quo congnoscitur dominus Jhesus et degustatur et videtur, quoniam suavis est dominusl. Propterea scriptum est2: »Congno- verunt dominum in fraccione panis.« Et cum dominus Jhesus 5 suos discipulos cibavit isto pane in cena novissima, mox ipsum melius apostoli inceperunt congnoscere et intelligere sua verba, prout luculenter apparet ex sermone domini facto in cena ipsis per totum in ewangelio Johannis'. Inde venit, quod tunc apo- stoli dixerunt 4: »Ecce, iam palam loqueris et proverbium nullum 10 dicis, nunc scimus, quia scis omnia et non est opus tibi, ut quis te interroget. In hoc credimus, quia a deo existi.« Et dominus re spondit ad hec: »Modo creditis. Ecce, venit horaa et iam venit, ut dispargamini etc.« Et in sequenti capitolo dicit Jhesus loquens ad patrem de suis discipulis': »Et nunc congnoverunt, quia omnia. 15 que dedisti michi, abs te' sunt, quia verba, que dedisti michi dedi eis. Et ipsi acceperunt et congnoverunt vere, quia tu me" misisti.« Habet itaque hoc singulare hoc sacrificium laudis, id est con munio Christi corporis, indignis, puta illuminare eos ad congnos 20 cendum deum et dominum Jhesum Christum, qui est salutare dei. Vult igitur dicere propheta in reprehensione indignorum" clericorum et' sacerdotum“: »Intelligite hec, qui obliviscimini deum, quod in sacrificio laudis, id est in sacramento, ubi et per quod maxime merui a vobis laudari et magnificari coram 25 toto mundo et coram mea plebe, in eo vos me dehonoratis, ducendo pollutum sanguinem mei et Novi testamenti", et per vestram vitam carnalem est conmune factum et contemptum per trectacionem vestram sine timore cottidianam et reminiscenciam ibidem presencie tremende divine maiestatis. Item intelligite hec 30 omnes, qui obliviscimini deum, qui in [356b] sacrificio, quod datum est vobis, per quod debeatis digne et continue domini dei agere memoriam, sicut scriptum ests: »Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis,« vos' tamen, vos", per hoc obliviscimini deum, id est ipsius tremende divinitatis ibidem a ita C; corr. ex homo A ; homo B. b add. in marg. m. x B; om. A, C. sunt, quia verba, que dedisti michi add. in marg. A. d om. C. e sacer- dotum seq. A, B, C. f et sacerdotum om. C. g om. C. h om. C. 1 Cf. Psalm. XXXIII, 9. Cf. Lucae XXIV, 35. Joann. XIV—XVII. " Cf. Psalm. XLIX, 22—23. Cf. Joann. XVI, 29—32. Joann. XVII, 7—8. 40' Cf. Hebr. X, 29. Cf. I. Cor. XI. 25. 35 c
330 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 4. honorificatur, et ipsum est iter, quo ostenditur salutare dei, id est, quo congnoscitur dominus Jhesus et degustatur et videtur, quoniam suavis est dominusl. Propterea scriptum est2: »Congno- verunt dominum in fraccione panis.« Et cum dominus Jhesus 5 suos discipulos cibavit isto pane in cena novissima, mox ipsum melius apostoli inceperunt congnoscere et intelligere sua verba, prout luculenter apparet ex sermone domini facto in cena ipsis per totum in ewangelio Johannis'. Inde venit, quod tunc apo- stoli dixerunt 4: »Ecce, iam palam loqueris et proverbium nullum 10 dicis, nunc scimus, quia scis omnia et non est opus tibi, ut quis te interroget. In hoc credimus, quia a deo existi.« Et dominus re spondit ad hec: »Modo creditis. Ecce, venit horaa et iam venit, ut dispargamini etc.« Et in sequenti capitolo dicit Jhesus loquens ad patrem de suis discipulis': »Et nunc congnoverunt, quia omnia. 15 que dedisti michi, abs te' sunt, quia verba, que dedisti michi dedi eis. Et ipsi acceperunt et congnoverunt vere, quia tu me" misisti.« Habet itaque hoc singulare hoc sacrificium laudis, id est con munio Christi corporis, indignis, puta illuminare eos ad congnos 20 cendum deum et dominum Jhesum Christum, qui est salutare dei. Vult igitur dicere propheta in reprehensione indignorum" clericorum et' sacerdotum“: »Intelligite hec, qui obliviscimini deum, quod in sacrificio laudis, id est in sacramento, ubi et per quod maxime merui a vobis laudari et magnificari coram 25 toto mundo et coram mea plebe, in eo vos me dehonoratis, ducendo pollutum sanguinem mei et Novi testamenti", et per vestram vitam carnalem est conmune factum et contemptum per trectacionem vestram sine timore cottidianam et reminiscenciam ibidem presencie tremende divine maiestatis. Item intelligite hec 30 omnes, qui obliviscimini deum, qui in [356b] sacrificio, quod datum est vobis, per quod debeatis digne et continue domini dei agere memoriam, sicut scriptum ests: »Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis,« vos' tamen, vos", per hoc obliviscimini deum, id est ipsius tremende divinitatis ibidem a ita C; corr. ex homo A ; homo B. b add. in marg. m. x B; om. A, C. sunt, quia verba, que dedisti michi add. in marg. A. d om. C. e sacer- dotum seq. A, B, C. f et sacerdotum om. C. g om. C. h om. C. 1 Cf. Psalm. XXXIII, 9. Cf. Lucae XXIV, 35. Joann. XIV—XVII. " Cf. Psalm. XLIX, 22—23. Cf. Joann. XVI, 29—32. Joann. XVII, 7—8. 40' Cf. Hebr. X, 29. Cf. I. Cor. XI. 25. 35 c
Strana 331
Communio sacramenti illuminat indignos ad cognoscendum deum. 331 presentis, ex continua familiaritate eius. Intelligite ergo, ad quan tum malum devenistis. Item intelligite hec, qui obliviscimini deum, quod sacrificium laudis, quod vos ita familiariter et cot tidie tractatis, est iter, quo ostenditur vobis et aliis per vos salu- tare dei, id est, quo deberetis illuminari ad congnoscendum deum et Christum Jhesum, dei salutare, ut sic essetis ydoneia alios ad illuminandum; vos autem exinde estis magis excecati propter densas vestras tenebras affectatas, id est mala opera vestra et amorem huius mundi. Intelligite igitur valide, quam involute et conspissate vestre 10 sint" tenebre et quam horrendum iudicium vos expectat, prout in ewangelio est scriptuml: »Quod si lumen, quod in te est, tene bre sint, ipse tenebre quante erunt,« id est terribiles et quam magne. Quod aliis verbis Jhesus dulcissimus in ewangelio Luce" exprimens dicit2: »Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus 15 tuum lucidum erit.« Et tunc ad propositum: »Si autem nequam, totum corpus tuum' tenebrosum erit,« id est omnial opera ho minis in tenebras convertentur, quoniam ceco homini et ipse sol est tenebrosus et per consequens candor lucis eterne et speculum sine macula divine claritatis' existens in medio istorum 20 carnalium et mundi amatorum per istud et in isto sacramento ad obtenebracionem' ipsorum concurrit" densiorem et ad dam pnacionem ampliorem. CAPITULUM QUINTUM". Quando igitur dicitur': securius est audire missam cot 25 tidie christiano plebeio quam manducare sacramentum cottidie" aut sepe de manibus sacerdotis, quia sic non eveniet" esse reum corporis et sanguinis domini4 ita facile, quemadmodum contingeret sacramentum cottidie manducando, respondetur ne 25 Totum diligentissime A. a ad lin. superpos. seq. A; om. B, C. b affectantes C. c post corr. B. post corr. B. e et tunc ad propositum seq. A. C; del. B; si autem seq. sed del. A. f post corr. B. g ita biblia et C; om. A, B. h ita B, C; omni post corr. A. 1 ita C; om. A, B. k ita B, C; homini post corr. A. I tenebracionem C. m currit C. n capitulum 5. articuli 8 in marg. A; 35 0 om. C. P quam seq. sed del. A. q post corr. B. rubr. B, C. a Matth. VI. 23. Cf. Sap. VII, 26. Lucae XI, 34. I. Cor. XI, 27. d Cf. 30
Communio sacramenti illuminat indignos ad cognoscendum deum. 331 presentis, ex continua familiaritate eius. Intelligite ergo, ad quan tum malum devenistis. Item intelligite hec, qui obliviscimini deum, quod sacrificium laudis, quod vos ita familiariter et cot tidie tractatis, est iter, quo ostenditur vobis et aliis per vos salu- tare dei, id est, quo deberetis illuminari ad congnoscendum deum et Christum Jhesum, dei salutare, ut sic essetis ydoneia alios ad illuminandum; vos autem exinde estis magis excecati propter densas vestras tenebras affectatas, id est mala opera vestra et amorem huius mundi. Intelligite igitur valide, quam involute et conspissate vestre 10 sint" tenebre et quam horrendum iudicium vos expectat, prout in ewangelio est scriptuml: »Quod si lumen, quod in te est, tene bre sint, ipse tenebre quante erunt,« id est terribiles et quam magne. Quod aliis verbis Jhesus dulcissimus in ewangelio Luce" exprimens dicit2: »Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus 15 tuum lucidum erit.« Et tunc ad propositum: »Si autem nequam, totum corpus tuum' tenebrosum erit,« id est omnial opera ho minis in tenebras convertentur, quoniam ceco homini et ipse sol est tenebrosus et per consequens candor lucis eterne et speculum sine macula divine claritatis' existens in medio istorum 20 carnalium et mundi amatorum per istud et in isto sacramento ad obtenebracionem' ipsorum concurrit" densiorem et ad dam pnacionem ampliorem. CAPITULUM QUINTUM". Quando igitur dicitur': securius est audire missam cot 25 tidie christiano plebeio quam manducare sacramentum cottidie" aut sepe de manibus sacerdotis, quia sic non eveniet" esse reum corporis et sanguinis domini4 ita facile, quemadmodum contingeret sacramentum cottidie manducando, respondetur ne 25 Totum diligentissime A. a ad lin. superpos. seq. A; om. B, C. b affectantes C. c post corr. B. post corr. B. e et tunc ad propositum seq. A. C; del. B; si autem seq. sed del. A. f post corr. B. g ita biblia et C; om. A, B. h ita B, C; omni post corr. A. 1 ita C; om. A, B. k ita B, C; homini post corr. A. I tenebracionem C. m currit C. n capitulum 5. articuli 8 in marg. A; 35 0 om. C. P quam seq. sed del. A. q post corr. B. rubr. B, C. a Matth. VI. 23. Cf. Sap. VII, 26. Lucae XI, 34. I. Cor. XI, 27. d Cf. 30
Strana 332
Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V III, c. 5. 25 332 gando omnino argumentum“ simpliciter, ut assumitur, et indif- ferenter. Nam quilibet huiusmodi christianus missam audiens vel diligit mortem, id est iniquitatem, seu intendit conplere ean dem, vel non diligit nec intendit iniquitatem et vellet ab ipsa resurgere et fugere, secundum quod superius est distinctum. Si non diligit ullam iniquitatem, sed magis odit et non intendit facere, sed conatur evitare, tunc omnino est securius sumere tali sacramentum Christi corporis quam dimittere, et est utilius et in nullo vel propter nichilb est insecurum, quia in tali chri- 10 stiano nichil est relictum, per quod esset reus corporis et san- guinis domini1 manducando, prout est supra ex multis iam de ductum2. Si autem detur primum, quod puta huiusmodi christia- nus diligit iniquitatem et“ est in affectu et proposito peccandi, tunc nequaquam est sibi securius' sumere in missa sacramentum, 15 sed sibi simpliciter malum et magna dampnacio manducare sacra- mentum existenti in iniquitate et amanti mortem suam'. Sed adhuc maius malum est illi christiano ob iniquitatem dimittere manducare sacramentum et maior dampnacio. Ma gnum malum, dico, est tali iniquo christiano accedere ad sacra- 20 mentum cum iniquitate vel diligendo eandem et conpleta eius dampnacio, quia nimis crudeliter et inpie, nescio qua cecitate et quo ausu, vult sociare vitam Christi cum sua pessima morte, quin ymmo‘, quantum in ipso est, detrahit Christum et proicit ad suam pessimam mortem et tamquam homicida Christi reus efficitur cor poris et sanguinis dominih3. Nititur, inquam, iniuriose et violen ter sociare in se et conmiscere lucem Christi cum tenebris dyaboli, Christum cum Belial4, virtutem dei cum iniquitate dyaboli, veri tatem cum iniquitate, et quod est intollerabilius, tali condicione, ut caro spiritui sancto, mors pessima vite dei, vicium virtuti, 30 dyabolus Christo in ipso et ipsius voluntate principentur et dominentur, ad quod manifeste sequitur vitam' Christi a morte crudeliter huius iniqui modo suo cruciari et occidi virtutem a 7 Nota bene m. p. A. 13 De indignis m. p. A. securum C. d lin. superpos. B; om. c a in ras. B. b nullum C. A, C. e dimittere seq. C; del. A, B. f et in affectu et in proposito om. C; nititur— in quantum g quando ymmo C. h peccandi seq. D. i ex seq. C. k vita C. huiusmodi om. D. 1Cf. ibidem. 2 Vide supra pag. 324 sq. Cf. I. Cor. XI, 27. 4 Cf. 40 II. Cor. XVI, 14—15. 35
Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. V III, c. 5. 25 332 gando omnino argumentum“ simpliciter, ut assumitur, et indif- ferenter. Nam quilibet huiusmodi christianus missam audiens vel diligit mortem, id est iniquitatem, seu intendit conplere ean dem, vel non diligit nec intendit iniquitatem et vellet ab ipsa resurgere et fugere, secundum quod superius est distinctum. Si non diligit ullam iniquitatem, sed magis odit et non intendit facere, sed conatur evitare, tunc omnino est securius sumere tali sacramentum Christi corporis quam dimittere, et est utilius et in nullo vel propter nichilb est insecurum, quia in tali chri- 10 stiano nichil est relictum, per quod esset reus corporis et san- guinis domini1 manducando, prout est supra ex multis iam de ductum2. Si autem detur primum, quod puta huiusmodi christia- nus diligit iniquitatem et“ est in affectu et proposito peccandi, tunc nequaquam est sibi securius' sumere in missa sacramentum, 15 sed sibi simpliciter malum et magna dampnacio manducare sacra- mentum existenti in iniquitate et amanti mortem suam'. Sed adhuc maius malum est illi christiano ob iniquitatem dimittere manducare sacramentum et maior dampnacio. Ma gnum malum, dico, est tali iniquo christiano accedere ad sacra- 20 mentum cum iniquitate vel diligendo eandem et conpleta eius dampnacio, quia nimis crudeliter et inpie, nescio qua cecitate et quo ausu, vult sociare vitam Christi cum sua pessima morte, quin ymmo‘, quantum in ipso est, detrahit Christum et proicit ad suam pessimam mortem et tamquam homicida Christi reus efficitur cor poris et sanguinis dominih3. Nititur, inquam, iniuriose et violen ter sociare in se et conmiscere lucem Christi cum tenebris dyaboli, Christum cum Belial4, virtutem dei cum iniquitate dyaboli, veri tatem cum iniquitate, et quod est intollerabilius, tali condicione, ut caro spiritui sancto, mors pessima vite dei, vicium virtuti, 30 dyabolus Christo in ipso et ipsius voluntate principentur et dominentur, ad quod manifeste sequitur vitam' Christi a morte crudeliter huius iniqui modo suo cruciari et occidi virtutem a 7 Nota bene m. p. A. 13 De indignis m. p. A. securum C. d lin. superpos. B; om. c a in ras. B. b nullum C. A, C. e dimittere seq. C; del. A, B. f et in affectu et in proposito om. C; nititur— in quantum g quando ymmo C. h peccandi seq. D. i ex seq. C. k vita C. huiusmodi om. D. 1Cf. ibidem. 2 Vide supra pag. 324 sq. Cf. I. Cor. XI, 27. 4 Cf. 40 II. Cor. XVI, 14—15. 35
Strana 333
Qui ob iniquitatem omittit communicare, male agit. 333 vicio, Christum a dyabolo, illudi Jhesum crucifixum, conspui, ite rum lapidari, flagellari et extremo morte turpissima condempnari. Et quia omnia hec facit is, qui sic, ut prescribitur, sumit sacra mentum Christi corporis, et si non ex sua tenebrosa et captivata voluntate, tamen per concomitanciam neccessariam et sequelam, ideo bene dictum est, quod huiusmodi reus est corporis et san guinis domini et quod iudicium sibi manducat et bibit1. Prop terea alibi per eundem apostolum dictum est2: »Rursum cruci- figentes in semet ipsis Christum Jhesum ets ostentui habentes." Et iterum": »Non potestis calicem Christi bibere et calicem des 10 moniorum.« Et eciam ad hoc valet scriptura apostoli superius allegata ad Hebreos X°, ubi dicitur '4: »Irritam quis faciens legem Moysi [357a] etc.« Sequitur: »Quanto magis putatis eum dete riora mereri, qui filium dei conculcaverit et sanguinem testamenti pollutum duxerit etc.«, ubi supra'. Non igitur tali, ut dictum est, securius est presenti in missa non venire ad sacramentum, sed sim pliciter est horrenda dampnacio et conpletum malum venire et scitum atque certum, in quantum huiusmodi. Sed quod tali christiano, qui sic diligit iniquitatem vel pro- ponit et facit, sit eque malum vel maius ob iniquitatem eandem“ 20 non accedere ad sacramentum dei manducandum, notum est ex eo, quia illud est hominem huiusmodi voluntarie propter hoc, ut dyabolus in eo locum habeat magis liberum, dominum Jhesum contempnere“, spernere' et voluntarie refutare. Est medicinam pro se preparatam cum maximis laboribus et per mortem amaram dei" et domini Jhesu et sibi missam et oblatam abicere et contemptui habere et per consequens deum et dominum Jhesum Christum et suas passiones et mortem atque totum opus salutis propter ipsum perfectum nichili ducere et deridere. Est insuper graciam dei tam maximam, quantus est deus et corpus Christi, 30 in quo plenitudo divinitatis habitat corporaliter“, sibi gratis da- tam et salvare se cupientem, voluntarie offendere' et contri stare ob causam vel ad conplacenciam dyabolo et sue iniqui- tatis, cum qua pocius eligit permanere. a b lin. superpos. A, B; om. C. add. in marg. a. m. C. c add. in marg. 35 a. m. C. d ita C; corr. ex ab iniquitate eadem A; ab iniquitate eadem B. e 8 add. in marg. m. x B ; om. post corr. B. 1ita D; suscipere A, B. C. corr. ex offerendere A. k om. C. A. C. h om. D. 3 I. Cor. X, 20. Hebr. Cf. I. Cor. XI. 27, 29. 2 Hebr. VI. 6. (f. supra pag. 329. X. 2829. Cf. Coloss. II, 9. 15 25 40
Qui ob iniquitatem omittit communicare, male agit. 333 vicio, Christum a dyabolo, illudi Jhesum crucifixum, conspui, ite rum lapidari, flagellari et extremo morte turpissima condempnari. Et quia omnia hec facit is, qui sic, ut prescribitur, sumit sacra mentum Christi corporis, et si non ex sua tenebrosa et captivata voluntate, tamen per concomitanciam neccessariam et sequelam, ideo bene dictum est, quod huiusmodi reus est corporis et san guinis domini et quod iudicium sibi manducat et bibit1. Prop terea alibi per eundem apostolum dictum est2: »Rursum cruci- figentes in semet ipsis Christum Jhesum ets ostentui habentes." Et iterum": »Non potestis calicem Christi bibere et calicem des 10 moniorum.« Et eciam ad hoc valet scriptura apostoli superius allegata ad Hebreos X°, ubi dicitur '4: »Irritam quis faciens legem Moysi [357a] etc.« Sequitur: »Quanto magis putatis eum dete riora mereri, qui filium dei conculcaverit et sanguinem testamenti pollutum duxerit etc.«, ubi supra'. Non igitur tali, ut dictum est, securius est presenti in missa non venire ad sacramentum, sed sim pliciter est horrenda dampnacio et conpletum malum venire et scitum atque certum, in quantum huiusmodi. Sed quod tali christiano, qui sic diligit iniquitatem vel pro- ponit et facit, sit eque malum vel maius ob iniquitatem eandem“ 20 non accedere ad sacramentum dei manducandum, notum est ex eo, quia illud est hominem huiusmodi voluntarie propter hoc, ut dyabolus in eo locum habeat magis liberum, dominum Jhesum contempnere“, spernere' et voluntarie refutare. Est medicinam pro se preparatam cum maximis laboribus et per mortem amaram dei" et domini Jhesu et sibi missam et oblatam abicere et contemptui habere et per consequens deum et dominum Jhesum Christum et suas passiones et mortem atque totum opus salutis propter ipsum perfectum nichili ducere et deridere. Est insuper graciam dei tam maximam, quantus est deus et corpus Christi, 30 in quo plenitudo divinitatis habitat corporaliter“, sibi gratis da- tam et salvare se cupientem, voluntarie offendere' et contri stare ob causam vel ad conplacenciam dyabolo et sue iniqui- tatis, cum qua pocius eligit permanere. a b lin. superpos. A, B; om. C. add. in marg. a. m. C. c add. in marg. 35 a. m. C. d ita C; corr. ex ab iniquitate eadem A; ab iniquitate eadem B. e 8 add. in marg. m. x B ; om. post corr. B. 1ita D; suscipere A, B. C. corr. ex offerendere A. k om. C. A. C. h om. D. 3 I. Cor. X, 20. Hebr. Cf. I. Cor. XI. 27, 29. 2 Hebr. VI. 6. (f. supra pag. 329. X. 2829. Cf. Coloss. II, 9. 15 25 40
Strana 334
334 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 5. Quod nequaquam minus est malum Christo Jhesu facere, quantum est in se, ymmo maius, quam Judas fecit ad instanciam mercedis et conplacenciam Judeorum, Christum Jhesum ipsis tradens, vel quam fecerunt Judei, pocius Barraban latronem pessi- 5 mum secum vivere eligentes et Christum morti tradi et anichilari postulantes, vel quam fecit Pylatus, qui ad instanciam et ob cla- morem Judeorum Jhesum flagellavit et ad nichilum ire, id est ad mortem, dimisit1. Et hoc est, quod ad tales loquens apostolus dicit, ubi suprad2; »Filium dei conculcaverit et sanguinem testa 10 menti pollutum duxerit et spiritui gracie contumeliam fecerit.« Sine omni etenim instancia aput christianum, id est redemptum Christi sanguine, utrumque est horrendum malum et equalis con temptus et offensa amara dei utrobique, puta cum iniquitate ac cipere corpus Christi et ob conplacenciam iniquitatis aut sue vo 15 luntatis inique non accipere corpus Christi vel accipere male graciam dei gratis datam et male non accipere graciam propter se preparatam et expensatam, quia utrumque est abuti deo mi- sericorde gratis et salvante, utrobique est contempnere Jhesum voluntarie et ipsius graves pro se labores et amaras passiones, 20 utrobique est crucifigere Jhesum3, quantum est in se, et derisui habere et u[tro]bique est accipere graciam dei in vacuum 4 et magis vel libencius dare locum in se et regnum dyabolo quam Jhesu Christo et spiritui eius, quia utrobique est magis eleccio iniqui- tatis vel suscepcio peccati, propter quod Christus" mortuus est, 25 ut ipsum destrueret et corpus eius, quam eleccio vel suscepcio Jhesu Christi et ipsius virtutis. Dixi tamen notanter superius', quod forte adhuc maius malum est tali christiano voluntarie inpio ob iniquitatem dimittere sacra mentum manducare Christi corporis' quam cum iniquitate man 30 ducare. Racio huius est, quia, ut plurimum, in illis, qui ob iniqui- tatem dimittunt, est maior contemptus dei et eius sacramenti, et a b quod — contumeliam fecerit om. D. add. in marg. m. x B; om. A, C. c in marg. a. m. C. d qui add. in marg. seq. C. e corr. ex spiritum B. mundi seq., sed del. A. g dei — graciam add. in marg. a. m. C. h mi- k lin. superpos. m. x B. i contempnere — est om. C. 35 sericordie C. I corr. ex pius A, B. m derisum C. " corr. ex Christo A. o Christi corporis om. D. 1 Cf. Matth. XXVI, 14—15, ib. XXVII, 17 sq. 2Hebr. X, 29; cf. etiam Cf. Hebr. VI, 6. Cf. supra supra p. 329. Cf. II. Cor. VI, I. 40 pag. 332.
334 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 5. Quod nequaquam minus est malum Christo Jhesu facere, quantum est in se, ymmo maius, quam Judas fecit ad instanciam mercedis et conplacenciam Judeorum, Christum Jhesum ipsis tradens, vel quam fecerunt Judei, pocius Barraban latronem pessi- 5 mum secum vivere eligentes et Christum morti tradi et anichilari postulantes, vel quam fecit Pylatus, qui ad instanciam et ob cla- morem Judeorum Jhesum flagellavit et ad nichilum ire, id est ad mortem, dimisit1. Et hoc est, quod ad tales loquens apostolus dicit, ubi suprad2; »Filium dei conculcaverit et sanguinem testa 10 menti pollutum duxerit et spiritui gracie contumeliam fecerit.« Sine omni etenim instancia aput christianum, id est redemptum Christi sanguine, utrumque est horrendum malum et equalis con temptus et offensa amara dei utrobique, puta cum iniquitate ac cipere corpus Christi et ob conplacenciam iniquitatis aut sue vo 15 luntatis inique non accipere corpus Christi vel accipere male graciam dei gratis datam et male non accipere graciam propter se preparatam et expensatam, quia utrumque est abuti deo mi- sericorde gratis et salvante, utrobique est contempnere Jhesum voluntarie et ipsius graves pro se labores et amaras passiones, 20 utrobique est crucifigere Jhesum3, quantum est in se, et derisui habere et u[tro]bique est accipere graciam dei in vacuum 4 et magis vel libencius dare locum in se et regnum dyabolo quam Jhesu Christo et spiritui eius, quia utrobique est magis eleccio iniqui- tatis vel suscepcio peccati, propter quod Christus" mortuus est, 25 ut ipsum destrueret et corpus eius, quam eleccio vel suscepcio Jhesu Christi et ipsius virtutis. Dixi tamen notanter superius', quod forte adhuc maius malum est tali christiano voluntarie inpio ob iniquitatem dimittere sacra mentum manducare Christi corporis' quam cum iniquitate man 30 ducare. Racio huius est, quia, ut plurimum, in illis, qui ob iniqui- tatem dimittunt, est maior contemptus dei et eius sacramenti, et a b quod — contumeliam fecerit om. D. add. in marg. m. x B; om. A, C. c in marg. a. m. C. d qui add. in marg. seq. C. e corr. ex spiritum B. mundi seq., sed del. A. g dei — graciam add. in marg. a. m. C. h mi- k lin. superpos. m. x B. i contempnere — est om. C. 35 sericordie C. I corr. ex pius A, B. m derisum C. " corr. ex Christo A. o Christi corporis om. D. 1 Cf. Matth. XXVI, 14—15, ib. XXVII, 17 sq. 2Hebr. X, 29; cf. etiam Cf. Hebr. VI, 6. Cf. supra supra p. 329. Cf. II. Cor. VI, I. 40 pag. 332.
Strana 335
Indignus non communicans magis peccat acsi communicaret. 335 ex eo arguitur, quia manifeste adhuc intendunt peccare contra deum et cum maiore“ voluntate. Et illius signum est manifestum, quia audacter dimittunt et manifeste, ut sint magis liberi ad pec candum. In illis autem, qui, licet indigne, accedunt, ceteris pari- bus, ut plurimum, est minor contemptus dei et minor voluntas ad peccandum et aliqualis adhuc timor et erubescencia saltem hominum. Et illius manifestum est signum, quod accedunt sponte ad divinum sacramentum. Non enim sponte tales venirent, nisi aliqua scintilla esset in ipsis boni respectus ad deum et eius eccle siam. Maior omnino enim est pertinacia et superbia filii contra 10 patrem, qui ita proponit contra patrem agere, quod nec ad patrem neque ad ea, que eius sunt, dignatur propinquare, quam eius filii, qui, licet contra patrem faciat“ et intendit facere, tamen" aliquali affectu ad patrem et rubore ete ad matrem suam retento non di mittit mensam suam' visitare. Maius enim est omnino ita magna 15 voluntate peccare et iam quasi meretrix omni rubore deposito manifeste propter" suam iniquitatem abicere remedia salutis et contempnere ecclesie sacramenta et nolle ea, sicut scriptum est!: »Frons meretricis facta est" tibi, voluisti erubescere«, quam pec care, [357b] licet contra deum, tamen cum timore adhuc et adhuc 20 observare mores et statuta ecclesie et revereri ipsius sacramenta. CAPITULUM SEXTUM Sed cum ita duo sunt simul in missa, ut ponitur, ambo pecca tores vel ambo diligentes aut intendentes facere iniquitatem am boque carnales et diligunt culpabiliter istum mundum, et cum ams 25 bobus sit liberum accedere ad sacramentum, tamen unus eorum, et sit A, audacter venit ad sacramentum, alius, et vocetur B, audacter non curat venire ad sacramentum; vel A volens iniquitatem, ta men cum timore dei accedit, Bm similiter malus ob timorem dei dimittit accedere; aut A accedit cum reverencia et rubore, et B 30 obmittit propter reverenciam et ruborem"; vel A venit cum hu 23 Nota totum bene A. a maiori C. b vel seq. del. A. d cum C. del. pertici ptici seq. A. ce lin. superpos. B; om. A, C. freius C, D. g del. B; om. C. h sub lin. pos. A; om. B, C. i capitulum 6m articuli 8 in marg. A; om. B, C. k Sed — prudenter 35 communionem Christi corporis et sangwinis in cap. VII. om. D. Iaudacter— m B—accedit om. C. timorem C. accedit B add. in marg. m. x B. 1 Cf. Jere. III, 3
Indignus non communicans magis peccat acsi communicaret. 335 ex eo arguitur, quia manifeste adhuc intendunt peccare contra deum et cum maiore“ voluntate. Et illius signum est manifestum, quia audacter dimittunt et manifeste, ut sint magis liberi ad pec candum. In illis autem, qui, licet indigne, accedunt, ceteris pari- bus, ut plurimum, est minor contemptus dei et minor voluntas ad peccandum et aliqualis adhuc timor et erubescencia saltem hominum. Et illius manifestum est signum, quod accedunt sponte ad divinum sacramentum. Non enim sponte tales venirent, nisi aliqua scintilla esset in ipsis boni respectus ad deum et eius eccle siam. Maior omnino enim est pertinacia et superbia filii contra 10 patrem, qui ita proponit contra patrem agere, quod nec ad patrem neque ad ea, que eius sunt, dignatur propinquare, quam eius filii, qui, licet contra patrem faciat“ et intendit facere, tamen" aliquali affectu ad patrem et rubore ete ad matrem suam retento non di mittit mensam suam' visitare. Maius enim est omnino ita magna 15 voluntate peccare et iam quasi meretrix omni rubore deposito manifeste propter" suam iniquitatem abicere remedia salutis et contempnere ecclesie sacramenta et nolle ea, sicut scriptum est!: »Frons meretricis facta est" tibi, voluisti erubescere«, quam pec care, [357b] licet contra deum, tamen cum timore adhuc et adhuc 20 observare mores et statuta ecclesie et revereri ipsius sacramenta. CAPITULUM SEXTUM Sed cum ita duo sunt simul in missa, ut ponitur, ambo pecca tores vel ambo diligentes aut intendentes facere iniquitatem am boque carnales et diligunt culpabiliter istum mundum, et cum ams 25 bobus sit liberum accedere ad sacramentum, tamen unus eorum, et sit A, audacter venit ad sacramentum, alius, et vocetur B, audacter non curat venire ad sacramentum; vel A volens iniquitatem, ta men cum timore dei accedit, Bm similiter malus ob timorem dei dimittit accedere; aut A accedit cum reverencia et rubore, et B 30 obmittit propter reverenciam et ruborem"; vel A venit cum hu 23 Nota totum bene A. a maiori C. b vel seq. del. A. d cum C. del. pertici ptici seq. A. ce lin. superpos. B; om. A, C. freius C, D. g del. B; om. C. h sub lin. pos. A; om. B, C. i capitulum 6m articuli 8 in marg. A; om. B, C. k Sed — prudenter 35 communionem Christi corporis et sangwinis in cap. VII. om. D. Iaudacter— m B—accedit om. C. timorem C. accedit B add. in marg. m. x B. 1 Cf. Jere. III, 3
Strana 336
336 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 6. militate quali tali ad sacramentum, B dimittit propter similem humilitatem, ita quod sint utrobique omnia cetera paria: tunc adhuc queritur, quis istorum facit melius vel securius, utrum A accedendo vel B dimittendo? Ad hoc primo dicitur, quod in tali casu, cum sit uterque malus, uterque valde male facit, utpote est deductumi, quia uterque contempnit graciam sibi datam gratis simpliciter et cupientem se salvare. Verumptamen si queratur, quis illorum maius malum facit, tunc dico, sicut prius, quod B maius ma 10 lum facit propter iniquitatem dimittendo, quam A in“ iniquitate veniendo, quia manifeste B magis et peius con tempnit sacramentum et per consequens Christum Jhesum quam Ab, eo quod B simpliciter eligit iniquitatem contra deum et manifeste et simpliciter abicit graciam dei propter iniquitatem, ut ponit casus, sed A non simpliciter neque manifeste contempnit, nea que abicit sacramentum, nec dimittit' propter iniquitatem, sed“, licet cum iniquitate, tamen suscipit dei graciam, id est sacramentum hoc plenum gracia et veritate. Nisi forte A accederet ad sacramentum similiter propter iniquitatem, sicut B dimittit propter iniquita 20 tem, ita videlicet, quod A ita esset malus, quod ideo acciperet sacramentum, ut iniquitatem exe ipso et per ipsum exerceret, vel simpliciter' propter contemptum' sacramentih beati acciperet, ut forte Iudeus vel sortilegus: tunc esset A iniquitas maior. Et tunc eciam' iam esset alius casus quam precedens, quia tunc 25 non essent cetera paria, sed oporteret sic ponere, quod Am est iniquus et vult facere iniquitatem et propter iniquitatem accedit ad sacramentum, ut scilicet inde adiutorium" assumeret ad suam iniquitatem faciendam, et B dimittit propter iniquitatem, ne so ciaret deum cum sua iniquitate, ut paulo ante dictum est, et 30 tunc nulla esset questio. Adhuc secundum primum casum videtur utique, quod° B iniquus minus male faciat, propter suam iniquitatem obmittendo, quam A cum iniquitate accedendo, quia, ceteris paribus, B maio- rem timorem et reverenciam facit Christo Jhesu et ipsius sacra- a cum C. b ex seq., sed del. A; seq. C. c propter seq., sed del. A. d e in C. f post corr. B. g post nisi forte A accederet seq., sed del. A. k add. in marg. m. x B; om. A. C. corr. B. h tunc C. i lin. superpos. B. n sibi seq. C. I eciam seq. A. C; del. B. i in ras. B. ° add. in marg. 40 A; om. B. 15 35 1 Vide supra pag. 352.
336 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 6. militate quali tali ad sacramentum, B dimittit propter similem humilitatem, ita quod sint utrobique omnia cetera paria: tunc adhuc queritur, quis istorum facit melius vel securius, utrum A accedendo vel B dimittendo? Ad hoc primo dicitur, quod in tali casu, cum sit uterque malus, uterque valde male facit, utpote est deductumi, quia uterque contempnit graciam sibi datam gratis simpliciter et cupientem se salvare. Verumptamen si queratur, quis illorum maius malum facit, tunc dico, sicut prius, quod B maius ma 10 lum facit propter iniquitatem dimittendo, quam A in“ iniquitate veniendo, quia manifeste B magis et peius con tempnit sacramentum et per consequens Christum Jhesum quam Ab, eo quod B simpliciter eligit iniquitatem contra deum et manifeste et simpliciter abicit graciam dei propter iniquitatem, ut ponit casus, sed A non simpliciter neque manifeste contempnit, nea que abicit sacramentum, nec dimittit' propter iniquitatem, sed“, licet cum iniquitate, tamen suscipit dei graciam, id est sacramentum hoc plenum gracia et veritate. Nisi forte A accederet ad sacramentum similiter propter iniquitatem, sicut B dimittit propter iniquita 20 tem, ita videlicet, quod A ita esset malus, quod ideo acciperet sacramentum, ut iniquitatem exe ipso et per ipsum exerceret, vel simpliciter' propter contemptum' sacramentih beati acciperet, ut forte Iudeus vel sortilegus: tunc esset A iniquitas maior. Et tunc eciam' iam esset alius casus quam precedens, quia tunc 25 non essent cetera paria, sed oporteret sic ponere, quod Am est iniquus et vult facere iniquitatem et propter iniquitatem accedit ad sacramentum, ut scilicet inde adiutorium" assumeret ad suam iniquitatem faciendam, et B dimittit propter iniquitatem, ne so ciaret deum cum sua iniquitate, ut paulo ante dictum est, et 30 tunc nulla esset questio. Adhuc secundum primum casum videtur utique, quod° B iniquus minus male faciat, propter suam iniquitatem obmittendo, quam A cum iniquitate accedendo, quia, ceteris paribus, B maio- rem timorem et reverenciam facit Christo Jhesu et ipsius sacra- a cum C. b ex seq., sed del. A; seq. C. c propter seq., sed del. A. d e in C. f post corr. B. g post nisi forte A accederet seq., sed del. A. k add. in marg. m. x B; om. A. C. corr. B. h tunc C. i lin. superpos. B. n sibi seq. C. I eciam seq. A. C; del. B. i in ras. B. ° add. in marg. 40 A; om. B. 15 35 1 Vide supra pag. 352.
Strana 337
De duobus indignis: uno communicante, alio vero omittente. 337 mento, et quia non vult, neque audet tantum bonum tanto suo malo sociare neque conmiscere tam dulce ponendo ipsum in tam amaruma, evitans illud ve, quod dicitur per prophetaml: »Ve, vobis, qui ponitis dulce in amarum et amarum in dulce«. Eciam patet hoc tercio ex alio, quia minus malum est sim pliciter velle malum et fieri malum, quam' fieri malum et acci- pere male bonum vel“ abuti bono, quia hec est duplex iniquitas, quia simulata equitas, id est simul posita et sociata cum equitate. Et ad hoc facit dictum Christi inquientis?: »Genimina vipperarum, quo modo potestis bene loqui, cum sitis mali? Aut facite ar 10 borem bonam et fructum eius bonum, aut facite arborem malam et fructum" eius malum.« Et alibi dicit3: »Utinam esses calidus aut frigidus'«, etc. Ad hoc respondetur, ut prius, quod adhuc A simpliciter minus malum facit quam B. Et tunc ad raciones! Ad primam dicitur negando assumptum, puta quod B maiorem reverenciam et timorem exhibeat, quia est falsum primo ex eo, quod nullus timet deum nec reveretur deum per hoc, quod vult malum vel facit malum, aut per hoc, quod est malus et amplius intendit esse malus, et ideo non vult deum nec ami- nicula eius sibi data ad salutem. Sed magis ille timet deum et 20 reveretur, qui, licet sit malus et intendit, tamen timet non reci pere bonum, quod sibi offertur, et magis ille reveretur et qui propter suam iniquitatem, licet eam amet, non audet tamen non suscipere vel repellere paternam graciam se ipsum pie visitantem et laboriosissime pro se conparatam. Ad secundam, quando arguitur: maius malum est reci- pere bonum et sociare malo ad ipsius boni magnam iniuriam, quam [358a] simpliciter non recipere, vel maius ve est illi, qui recipit dulce preciosissimum et eque difficulter adeptum et sibi gratis datum, illud ponere voluntarie in amarum4 vilissimum et 30 turpissimum cum magno dampno et iniuria illius rei dulcissime, quam simpliciter nolle recipere illud dulcissimum et preciosis- simum frustra et pro nichilo, sed sic est de A inpio in conpa racione des B inpii igitur, etc.: ad hoc dicitur, concedendo as- sumptum, et ideo utrique est ve, scilicet ipsi A et ipsi B, quia 35 5 15 25 11 a in seq., sed del. A. b quam — bonum om. C. C et C. d corr. ex fructus A. sed quia seq. C. f ras. A. g post corr. B; bonum A, C. del. B. Isaiae V, 20 (libere allatum). 2 Matth. XII, 34 et 33. Apoc. III, 15. Cf. Isa. U, 20. 40 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae, V. 22
De duobus indignis: uno communicante, alio vero omittente. 337 mento, et quia non vult, neque audet tantum bonum tanto suo malo sociare neque conmiscere tam dulce ponendo ipsum in tam amaruma, evitans illud ve, quod dicitur per prophetaml: »Ve, vobis, qui ponitis dulce in amarum et amarum in dulce«. Eciam patet hoc tercio ex alio, quia minus malum est sim pliciter velle malum et fieri malum, quam' fieri malum et acci- pere male bonum vel“ abuti bono, quia hec est duplex iniquitas, quia simulata equitas, id est simul posita et sociata cum equitate. Et ad hoc facit dictum Christi inquientis?: »Genimina vipperarum, quo modo potestis bene loqui, cum sitis mali? Aut facite ar 10 borem bonam et fructum eius bonum, aut facite arborem malam et fructum" eius malum.« Et alibi dicit3: »Utinam esses calidus aut frigidus'«, etc. Ad hoc respondetur, ut prius, quod adhuc A simpliciter minus malum facit quam B. Et tunc ad raciones! Ad primam dicitur negando assumptum, puta quod B maiorem reverenciam et timorem exhibeat, quia est falsum primo ex eo, quod nullus timet deum nec reveretur deum per hoc, quod vult malum vel facit malum, aut per hoc, quod est malus et amplius intendit esse malus, et ideo non vult deum nec ami- nicula eius sibi data ad salutem. Sed magis ille timet deum et 20 reveretur, qui, licet sit malus et intendit, tamen timet non reci pere bonum, quod sibi offertur, et magis ille reveretur et qui propter suam iniquitatem, licet eam amet, non audet tamen non suscipere vel repellere paternam graciam se ipsum pie visitantem et laboriosissime pro se conparatam. Ad secundam, quando arguitur: maius malum est reci- pere bonum et sociare malo ad ipsius boni magnam iniuriam, quam [358a] simpliciter non recipere, vel maius ve est illi, qui recipit dulce preciosissimum et eque difficulter adeptum et sibi gratis datum, illud ponere voluntarie in amarum4 vilissimum et 30 turpissimum cum magno dampno et iniuria illius rei dulcissime, quam simpliciter nolle recipere illud dulcissimum et preciosis- simum frustra et pro nichilo, sed sic est de A inpio in conpa racione des B inpii igitur, etc.: ad hoc dicitur, concedendo as- sumptum, et ideo utrique est ve, scilicet ipsi A et ipsi B, quia 35 5 15 25 11 a in seq., sed del. A. b quam — bonum om. C. C et C. d corr. ex fructus A. sed quia seq. C. f ras. A. g post corr. B; bonum A, C. del. B. Isaiae V, 20 (libere allatum). 2 Matth. XII, 34 et 33. Apoc. III, 15. Cf. Isa. U, 20. 40 Kybal-Odložilik: M. de Janov Regulae, V. 22
Strana 338
338 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VIII, c. 6. 15 25 uterque accipit nimis male sacramentum, sed tamen magis multo ve est ipsi B, qui dimittit, quam ipsi A. Et ad minorem dicitur negando, ut subsumitur, quod bonum vel dulce potest dupli- citer accipi sic indigne et irreverenter et dupliciter repelli vel refutari. Uno modo potest accipi bonum propter hoc, quod so- cietur malo, et dulce, ut' ponatur ad amarum, et hoc est pessi- mum maluml. Et ita procedit racio, sed hoc non facit A inpius, accipiendo sacramentum, ut ponit casus. Alio modo potest re- cipi bonum vel dulce veniens et oblatum et sibi graciose pre- 10 paratum non ideo, ut sibi fieret irreverencia, cum suscipitur, sed ideo suscipitur, ne bono tali et dulci et ipsi danti hoc bo num magnum fieret contemptus et irreverencia, si ad instanciam sui inimici non susciperetur. Et ita recipit A inpius, accedendo ad sacramentum. Sed adhuc dicis: scit" A inpius, quod, si susceperit' Christum, fiet sibi irreverencia et iniuria, igitur male suscipit. Conceditur', ut prius, quod A' male suscipit sic Christum, et hoc est ad pro- positum, sed maius malum faceret, sih propter iniquitatem non susciperet, quia, quamvis suscipit', sciens, quod Christus' cum 20 magna iniurial ab eo" suscipitur, tamen non intendit iniuriam Christo per hoc, quod ipsum suscipit, sed magis ideo suscipit, ne adhuc maiorem sibi iniuriam faceret, si ad instanciam inimici Christi Jhesu, id est iniquitatis vel dyaboli, Christum non sus- ciperet et diceret domino deo, sicut dicit B inpius: »Recede a nobis, scienciam viarum tuarum nolumus«2, puta ita audacter cum magna voluntate faciendo malum et nolendo recipere oblatum bonum sibi proprium et pro se preparatum cum magno labore. Et per hoc eciam potest dici ad racionem terciam, qua ar- guebatur sic: Minus malum est fieri simpliciter aut uno modo ini 30 quum quam dupliciter vel duplici iniquitate iniquum. Sed B, qui simpliciter propter iniquitatem suam manifeste non vult accedere ad sacramentum, simplici et una iniquitate peccat, eo quod est malus, sed A inpius, qui cum iniquitate accedit, dupliciter fit iniquus, scilicet uno modo, quia in se est malus per casum, et 35 40 4 Ubi nota m. p. A. a post corr. B. b quod C. reverencia C. d corr. in marg. ex conceditur — suscipit om. C. g in sic A. e suceperit A; suscipit C. h non seq., sed del. A, B. ras. B. susciperet C. k add. in marg. m. III 1 Christo per hoc seq. C. x B; om. A, C. 1 Cf. Isa. V, 20. 2 Job XXI, 14. c ipso C.
338 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VIII, c. 6. 15 25 uterque accipit nimis male sacramentum, sed tamen magis multo ve est ipsi B, qui dimittit, quam ipsi A. Et ad minorem dicitur negando, ut subsumitur, quod bonum vel dulce potest dupli- citer accipi sic indigne et irreverenter et dupliciter repelli vel refutari. Uno modo potest accipi bonum propter hoc, quod so- cietur malo, et dulce, ut' ponatur ad amarum, et hoc est pessi- mum maluml. Et ita procedit racio, sed hoc non facit A inpius, accipiendo sacramentum, ut ponit casus. Alio modo potest re- cipi bonum vel dulce veniens et oblatum et sibi graciose pre- 10 paratum non ideo, ut sibi fieret irreverencia, cum suscipitur, sed ideo suscipitur, ne bono tali et dulci et ipsi danti hoc bo num magnum fieret contemptus et irreverencia, si ad instanciam sui inimici non susciperetur. Et ita recipit A inpius, accedendo ad sacramentum. Sed adhuc dicis: scit" A inpius, quod, si susceperit' Christum, fiet sibi irreverencia et iniuria, igitur male suscipit. Conceditur', ut prius, quod A' male suscipit sic Christum, et hoc est ad pro- positum, sed maius malum faceret, sih propter iniquitatem non susciperet, quia, quamvis suscipit', sciens, quod Christus' cum 20 magna iniurial ab eo" suscipitur, tamen non intendit iniuriam Christo per hoc, quod ipsum suscipit, sed magis ideo suscipit, ne adhuc maiorem sibi iniuriam faceret, si ad instanciam inimici Christi Jhesu, id est iniquitatis vel dyaboli, Christum non sus- ciperet et diceret domino deo, sicut dicit B inpius: »Recede a nobis, scienciam viarum tuarum nolumus«2, puta ita audacter cum magna voluntate faciendo malum et nolendo recipere oblatum bonum sibi proprium et pro se preparatum cum magno labore. Et per hoc eciam potest dici ad racionem terciam, qua ar- guebatur sic: Minus malum est fieri simpliciter aut uno modo ini 30 quum quam dupliciter vel duplici iniquitate iniquum. Sed B, qui simpliciter propter iniquitatem suam manifeste non vult accedere ad sacramentum, simplici et una iniquitate peccat, eo quod est malus, sed A inpius, qui cum iniquitate accedit, dupliciter fit iniquus, scilicet uno modo, quia in se est malus per casum, et 35 40 4 Ubi nota m. p. A. a post corr. B. b quod C. reverencia C. d corr. in marg. ex conceditur — suscipit om. C. g in sic A. e suceperit A; suscipit C. h non seq., sed del. A, B. ras. B. susciperet C. k add. in marg. m. III 1 Christo per hoc seq. C. x B; om. A, C. 1 Cf. Isa. V, 20. 2 Job XXI, 14. c ipso C.
Strana 339
De duplici iniquitate hominum. 339 secundo modo, quia recipit male dei graciam', igitur maius ma lum facit A quam B, ergos, etc. Ad hoc dicitur notando“, quod nullus christianus malus est vel potest esse simplici iniquitate malus, sed quilibet duplici, quia quilibete talis' in se est malus sua propria malicia et quia gracia dei male“ est usus vel in va- cuum accepit donum spiritus sancti et per hoc est reus semper iam corporis et sanguinis dominil. Et tunc maxime, quando peccat et quandocumque accedit ad malum et quocienscumque accedit, tociens semper christianus efficitur reus corporis et san- guinis domini et crucifigit Christum in se ipso2. Et pari modo, quocienscumque recedit a suo bono sibi per domini Jhesu passionem preparato et donato, tociens magis peccat et aggravat suam iniquitatem secundam", eam' scilicet, quod accipit graciam dei male et in vacuum3, et induratur in prima, id est in sua propria malicia et intima. Et ita facit B, renuens propter iniquitatem venire ad sacramentum, non autem A, quia, licet ille accedit ad iniquitatem, tamen non repellit sacramentum, ad quod accedit voluntarie. Eciam, sicut prius est argutum, magis ille est iniquus, qui" audacter et manifeste vult esse malus vel iniquitatem facere, quam qui facit malum cum 20 aliqua restriccione et respectu vel redditu ad bonum". Sed sic est, quod B facit malum iam audacter, ita quod non vult bonum inpediens suum malum, A vero, licet male operetur, tamen non audet abicere vel non accipere bonum sibi oblatum graciose. Ad auctoritatem vero Christi dicitur, quod dominus, quando dixit4: »Yppocrite, quo modo potestis bona loqui«, etc., reprehendit illos, qui ficte bona faciunt, existentes' mali, ut sic appareant hominibus boni, et ita ficte accedunt ad sacramentum dei cum iniquitate, quia" sunt yppocrite, et propter iniquitatem, ut per hoc" operentur iniquitatem", id est videantur' esse boni ab hos 30 minibus. Non autem sic facit A inpius, ut ponit casus. Et ad aliam' scripturam, que dicit': »Utinam esses calidus vel frigidus«, 10 15 25 a b add. in marg. a. m. B. c igitur C. rogando seq., sed del. A. negando C. e malus seq. C. f et seq. lin. superpos. B. g corr. ex causa est seq. C. k lin. superpos. B; om. malus A. l secunda C. o corr. ex m quia C. n ab omni B. A, C. 1 ad — accedit om. C. q corr. ex existens A, B. P ita post corr. m. x in marg. B; qui A, C. hos A; corr. ex os B; hos C. .ras. seq. B. s illam C. 3 Cf. II. 2 Cf. I. Cor. XI, 27 et Hebr. VI. 6. Cf. I. Cor. XI, 27. Cor. VI, 1. 6 Apoc. III, 15. 40 Cf. Luc. VII, 23. Cf. Matth. XII. 34. 5 d 35 22
De duplici iniquitate hominum. 339 secundo modo, quia recipit male dei graciam', igitur maius ma lum facit A quam B, ergos, etc. Ad hoc dicitur notando“, quod nullus christianus malus est vel potest esse simplici iniquitate malus, sed quilibet duplici, quia quilibete talis' in se est malus sua propria malicia et quia gracia dei male“ est usus vel in va- cuum accepit donum spiritus sancti et per hoc est reus semper iam corporis et sanguinis dominil. Et tunc maxime, quando peccat et quandocumque accedit ad malum et quocienscumque accedit, tociens semper christianus efficitur reus corporis et san- guinis domini et crucifigit Christum in se ipso2. Et pari modo, quocienscumque recedit a suo bono sibi per domini Jhesu passionem preparato et donato, tociens magis peccat et aggravat suam iniquitatem secundam", eam' scilicet, quod accipit graciam dei male et in vacuum3, et induratur in prima, id est in sua propria malicia et intima. Et ita facit B, renuens propter iniquitatem venire ad sacramentum, non autem A, quia, licet ille accedit ad iniquitatem, tamen non repellit sacramentum, ad quod accedit voluntarie. Eciam, sicut prius est argutum, magis ille est iniquus, qui" audacter et manifeste vult esse malus vel iniquitatem facere, quam qui facit malum cum 20 aliqua restriccione et respectu vel redditu ad bonum". Sed sic est, quod B facit malum iam audacter, ita quod non vult bonum inpediens suum malum, A vero, licet male operetur, tamen non audet abicere vel non accipere bonum sibi oblatum graciose. Ad auctoritatem vero Christi dicitur, quod dominus, quando dixit4: »Yppocrite, quo modo potestis bona loqui«, etc., reprehendit illos, qui ficte bona faciunt, existentes' mali, ut sic appareant hominibus boni, et ita ficte accedunt ad sacramentum dei cum iniquitate, quia" sunt yppocrite, et propter iniquitatem, ut per hoc" operentur iniquitatem", id est videantur' esse boni ab hos 30 minibus. Non autem sic facit A inpius, ut ponit casus. Et ad aliam' scripturam, que dicit': »Utinam esses calidus vel frigidus«, 10 15 25 a b add. in marg. a. m. B. c igitur C. rogando seq., sed del. A. negando C. e malus seq. C. f et seq. lin. superpos. B. g corr. ex causa est seq. C. k lin. superpos. B; om. malus A. l secunda C. o corr. ex m quia C. n ab omni B. A, C. 1 ad — accedit om. C. q corr. ex existens A, B. P ita post corr. m. x in marg. B; qui A, C. hos A; corr. ex os B; hos C. .ras. seq. B. s illam C. 3 Cf. II. 2 Cf. I. Cor. XI, 27 et Hebr. VI. 6. Cf. I. Cor. XI, 27. Cor. VI, 1. 6 Apoc. III, 15. 40 Cf. Luc. VII, 23. Cf. Matth. XII. 34. 5 d 35 22
Strana 340
340 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 6. 5 10 15 etc., respondetur, quod non est in contrarium, quia iste A est per casum omnino frigidus, quia ponitur malus, vel aliter potest dici, quod ibi et“ calidus et frigidus utrumque [358b] accipitur in bono, et hoc designatur per illud, quod dicitur,utinam' opta tive, et ita non est iterum ad propositum. Similiter possunt duo modi dici non recipiendi Christum propter iniquitatem in sacramento. Primus modus' simpliciter nolle Christum et refutare, ut melius et liberius iniquitas ope- retur, et ista est iniquitas pessima et ipsa est Ba, inpii christiani, qui ideo, ute plurimum, non vult sepe conmunicare vel susci pere Christum, ut liberius sibi vivat et cum minore timore et erubescencia et coram deo et coram hominibus iniqua opera operatur. Quorum exemplum gerunt nequam clerici vel monachi, qui, ut liberius et cum minori verecundia carnalem conversacio- nem exerceant et sua mala facta operentur', deponunt habitum proprium suo statui et abscondunt suam professionem vel non celebrant missam in publico vel nolunt palam conmunicare cotti- die vel frequenter, quia adhuc omnino Christo Jhesu vivere vel statum christianorum deferre et profiteri ut viriliter et sine ulla 20 ficcione non intenduntk, neque cupiunt. Et est simile illim viro, qui ideo" non vult panem domini comedere et potare, eo quod contempnit de cetero sibi vivere vel servire, vel' magis similis est illi" viro crudeli, qui non vult panem et vinum alicuius sumere" hominis', quia intendit sibi nocere et contraria operari. Sic B 25 et sibi similes nolunt, ut plurimum, Christum manifeste susci- pere frequenter, neque eius panem et vinum manducare cotti- die aut alias sepe, quia non intendunts Christo vivere vel suo servicio fideliter mancipari vel ideo nolunt de eius panibus manducare et eius vinum potare, quia ex proposito intendunt 30 sibi contrarium operari et eius virtuti nocere, sapiencie et ve- ritati. Alius modus est non suscipiendi Christum in sacramento prop ter iniquitatem in proposito, ne fiat sibi irreverencia et magnus 6 Nota m. p. A. a om. C. d b in marg. a. m. C. in ras. B. cin marg. a. m. B. g add. in marg. m. x B; in ras. A. B. f lin. superpos. B; om. A, C. k corr. ex intendant A; operantur C. i nolunt seq. C. om. A. C. h intendant B, C. 1 om. C. m de seq. A; del. B, C. n om. C. ° sed C. p corr. ex illo A; illo B. q add. in marg. m. p. B; om. A, C. edere seq. C. 40 s sibi seq., sed del. A. pane C. 35 e
340 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 6. 5 10 15 etc., respondetur, quod non est in contrarium, quia iste A est per casum omnino frigidus, quia ponitur malus, vel aliter potest dici, quod ibi et“ calidus et frigidus utrumque [358b] accipitur in bono, et hoc designatur per illud, quod dicitur,utinam' opta tive, et ita non est iterum ad propositum. Similiter possunt duo modi dici non recipiendi Christum propter iniquitatem in sacramento. Primus modus' simpliciter nolle Christum et refutare, ut melius et liberius iniquitas ope- retur, et ista est iniquitas pessima et ipsa est Ba, inpii christiani, qui ideo, ute plurimum, non vult sepe conmunicare vel susci pere Christum, ut liberius sibi vivat et cum minore timore et erubescencia et coram deo et coram hominibus iniqua opera operatur. Quorum exemplum gerunt nequam clerici vel monachi, qui, ut liberius et cum minori verecundia carnalem conversacio- nem exerceant et sua mala facta operentur', deponunt habitum proprium suo statui et abscondunt suam professionem vel non celebrant missam in publico vel nolunt palam conmunicare cotti- die vel frequenter, quia adhuc omnino Christo Jhesu vivere vel statum christianorum deferre et profiteri ut viriliter et sine ulla 20 ficcione non intenduntk, neque cupiunt. Et est simile illim viro, qui ideo" non vult panem domini comedere et potare, eo quod contempnit de cetero sibi vivere vel servire, vel' magis similis est illi" viro crudeli, qui non vult panem et vinum alicuius sumere" hominis', quia intendit sibi nocere et contraria operari. Sic B 25 et sibi similes nolunt, ut plurimum, Christum manifeste susci- pere frequenter, neque eius panem et vinum manducare cotti- die aut alias sepe, quia non intendunts Christo vivere vel suo servicio fideliter mancipari vel ideo nolunt de eius panibus manducare et eius vinum potare, quia ex proposito intendunt 30 sibi contrarium operari et eius virtuti nocere, sapiencie et ve- ritati. Alius modus est non suscipiendi Christum in sacramento prop ter iniquitatem in proposito, ne fiat sibi irreverencia et magnus 6 Nota m. p. A. a om. C. d b in marg. a. m. C. in ras. B. cin marg. a. m. B. g add. in marg. m. x B; in ras. A. B. f lin. superpos. B; om. A, C. k corr. ex intendant A; operantur C. i nolunt seq. C. om. A. C. h intendant B, C. 1 om. C. m de seq. A; del. B, C. n om. C. ° sed C. p corr. ex illo A; illo B. q add. in marg. m. p. B; om. A, C. edere seq. C. 40 s sibi seq., sed del. A. pane C. 35 e
Strana 341
Duae causae retinentes christianos a communione. 341 contemptus, ita quod non propter hoc non suscipitur, ut magis iniquitas occupet et liberius operetur, sed timetur, ne fieret sibi nimia iniuria ab indigno suscipiente. Et iste modus, licet sit minus malus quam precedens, est tamen nimis malus et iniuriosus Jhesu Christo, tum quia nulla fit Christo reverencia, sed magis irrisio et contemptus, quia, ut prius dictum est, supponitur, quod B sit inpius et facit hoc propterea, quod non vult dimittere ini quitatem et malam vitam et quia est christianus valde proprius Christi' Jhesu, tum quia facit hoc ad instanciam dyaboli, inimici Christi. Nam simile est, acsi adultera, habens adulterum in gre 10 mio, vellet facere reverenciam venienti sponso suo per hoc, quod nollet vel timeret sibi occurrere vel sibi domum eius proprium apperire, eligens magis manere cum adultero et sponsum dimit- tere per vicos et plateas divagare, aufferens se ipsam nequiter sponso et dans se adultero simul et denegans domino suo introis 15 tum ad domum eius et hoc ad placitum adulteri, tum quia ille timor et reverencia est irrisio et nimia iniuria Christi, quia“ per eam receditur a deof et fit contra deum, id est operatur malum magnum ille timor et reverencia, quia operatur obmissionem boni, retencionem iniquitatis, induracionem in peccato, prero 20 gativam dyabolo ultra Christum, contemptum manifestum ec- clesie et ipsius sacramentis, destruccionem aliorum vel abduccio- nem a sacramento dei, malum exemplum proximorum, mani festam depredacionem Christi a suis piis operibus, quibus vult et cupit nos salvare et ideo nos visitat et habundanter in sacras 25 mento se nobis prebet volens dyabolo nocere et expungnare. Depredatur per hoc conmunitas ecclesie, quia per hoc minuitur conmunio sacramenti in conmunitate ecclesie, que omnino est magnum ecclesie bonum et retrocedunt multi ab altari et sic altare desolatur mensaquer dei" magni patris familias a come 30 dentibus minuitur et sic gloria cene et domus domini et mensa decrescit et pater familias Jhesus, splendidus in panibus!, a sua gloria et beneficiencia spoliatur et iuge sacrificium rarescit per m 2 hoc et aufertur 9 Nota m. p. A. a lin. superpos. A; om. B; ut C. b Christo C. C nollet C. decorr. g post ex qui A; qui B. e recedit C. 1 post cort. B; ab eo A, C. corr. A. h mgs seq., sed del. A. in seq., sed del. A. kita C; lin. superpos. A ; in in ras. B. 1 corr. ex decrescat B. m etc. seq. C. 2 Cf. Dan. XI, 31. Cf. Eccli. XXXI, 28. 35 40
Duae causae retinentes christianos a communione. 341 contemptus, ita quod non propter hoc non suscipitur, ut magis iniquitas occupet et liberius operetur, sed timetur, ne fieret sibi nimia iniuria ab indigno suscipiente. Et iste modus, licet sit minus malus quam precedens, est tamen nimis malus et iniuriosus Jhesu Christo, tum quia nulla fit Christo reverencia, sed magis irrisio et contemptus, quia, ut prius dictum est, supponitur, quod B sit inpius et facit hoc propterea, quod non vult dimittere ini quitatem et malam vitam et quia est christianus valde proprius Christi' Jhesu, tum quia facit hoc ad instanciam dyaboli, inimici Christi. Nam simile est, acsi adultera, habens adulterum in gre 10 mio, vellet facere reverenciam venienti sponso suo per hoc, quod nollet vel timeret sibi occurrere vel sibi domum eius proprium apperire, eligens magis manere cum adultero et sponsum dimit- tere per vicos et plateas divagare, aufferens se ipsam nequiter sponso et dans se adultero simul et denegans domino suo introis 15 tum ad domum eius et hoc ad placitum adulteri, tum quia ille timor et reverencia est irrisio et nimia iniuria Christi, quia“ per eam receditur a deof et fit contra deum, id est operatur malum magnum ille timor et reverencia, quia operatur obmissionem boni, retencionem iniquitatis, induracionem in peccato, prero 20 gativam dyabolo ultra Christum, contemptum manifestum ec- clesie et ipsius sacramentis, destruccionem aliorum vel abduccio- nem a sacramento dei, malum exemplum proximorum, mani festam depredacionem Christi a suis piis operibus, quibus vult et cupit nos salvare et ideo nos visitat et habundanter in sacras 25 mento se nobis prebet volens dyabolo nocere et expungnare. Depredatur per hoc conmunitas ecclesie, quia per hoc minuitur conmunio sacramenti in conmunitate ecclesie, que omnino est magnum ecclesie bonum et retrocedunt multi ab altari et sic altare desolatur mensaquer dei" magni patris familias a come 30 dentibus minuitur et sic gloria cene et domus domini et mensa decrescit et pater familias Jhesus, splendidus in panibus!, a sua gloria et beneficiencia spoliatur et iuge sacrificium rarescit per m 2 hoc et aufertur 9 Nota m. p. A. a lin. superpos. A; om. B; ut C. b Christo C. C nollet C. decorr. g post ex qui A; qui B. e recedit C. 1 post cort. B; ab eo A, C. corr. A. h mgs seq., sed del. A. in seq., sed del. A. kita C; lin. superpos. A ; in in ras. B. 1 corr. ex decrescat B. m etc. seq. C. 2 Cf. Dan. XI, 31. Cf. Eccli. XXXI, 28. 35 40
Strana 342
342 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 7. CAPITULUM SEPTIMUM. Quapropter ad evidenciam istius et detestacionem sprecionis et contemptus sue cene pater familias munificus, qui utique vult et debet habere secundum eius magnificenciam a populis glo- riam et honorem, cum quidam excusaverunt se a veniendo ad cenam, iratus ipsis dominus cene, antequam gloriosa eius cena sua frequencia et gloria ac honore frustraretur et fieret desolata sua splendida mensa, elegit pocius de quibuscumque plebeis' [359a] et vilissimis et cecis, claudis, infirmis, debilibus et pau 10 peribus suam domum et sedilia mense replere, quam expectans dignos se relinqueret ipsam vacuam et desolatam. Et cum multos nolentes" vel non presumentes venire ad cenam iratus condem- pnasset et occidisset eciam interveniente iuramento, quod puta amplius illi, qui noluerunt venire, non gustabunt cenam eius, ad 15 illos vero, qui ad cenam et ad ipsius nupcias venerunt, ingressus videre suos discumbentes, unum solum ob carenciam vestis nup- cialis condempnavit1. Et iustum est et intelligere istum, qui non habuit vestem nupcialem, condempnatum' esse, non quia de cena comedit, sed 20 propter suam audaciam et presumpcionem, quod confidit in sua preparacione propriarum vestium et voluit gloriosus apparere co ram rege ex propria confidencia et strenuitate, volens, ut faciunt superbi, de suis propriis se vestire, et nesciunt se humiliari mi- seris domino regi rogando, ut, qui simpliciter gratis dignatus 25 est ipsum vocare ad nupcias, eciam dignum sua mensa efficeret et ydoneum donans simul et vestem suam nupcialem, quatenus adinplens suam munificenciam, quibus dat in nupciis suis cibum et potum regium, daret simul et vestimentum. Indubie etenim hic senciendum est, quod nemo fuit dignus esse in istis nup- 30 ciis agni et dulcissimi Jhesu crucifixi, nisi quem ipse rex de sua magnificencia et largitate vestierit" una secum simili veste in colore et forma congrua et decenti, alias cum ceci, claudi', infirmi, conmunes, pannosi et pauperes sint ad nupcias' intro- 5 35 40 1 Nota totum diligentissime A. 2 Nota m. p. A. a capitulum 7m articuli 81 in marg. A; rubr. B, C. c corr. ex plebis A. d corr. ex volentes B. g corr. ex miser A; miser B, C. h vestiret C. k et seq. C. m. p. C. Cf. Matth. XXII, I sq. et Lucae XIV, 16 sq. corr. ex specionis A. b om. B. f post ras. A. i mensam C; nupcias add.
342 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 7. CAPITULUM SEPTIMUM. Quapropter ad evidenciam istius et detestacionem sprecionis et contemptus sue cene pater familias munificus, qui utique vult et debet habere secundum eius magnificenciam a populis glo- riam et honorem, cum quidam excusaverunt se a veniendo ad cenam, iratus ipsis dominus cene, antequam gloriosa eius cena sua frequencia et gloria ac honore frustraretur et fieret desolata sua splendida mensa, elegit pocius de quibuscumque plebeis' [359a] et vilissimis et cecis, claudis, infirmis, debilibus et pau 10 peribus suam domum et sedilia mense replere, quam expectans dignos se relinqueret ipsam vacuam et desolatam. Et cum multos nolentes" vel non presumentes venire ad cenam iratus condem- pnasset et occidisset eciam interveniente iuramento, quod puta amplius illi, qui noluerunt venire, non gustabunt cenam eius, ad 15 illos vero, qui ad cenam et ad ipsius nupcias venerunt, ingressus videre suos discumbentes, unum solum ob carenciam vestis nup- cialis condempnavit1. Et iustum est et intelligere istum, qui non habuit vestem nupcialem, condempnatum' esse, non quia de cena comedit, sed 20 propter suam audaciam et presumpcionem, quod confidit in sua preparacione propriarum vestium et voluit gloriosus apparere co ram rege ex propria confidencia et strenuitate, volens, ut faciunt superbi, de suis propriis se vestire, et nesciunt se humiliari mi- seris domino regi rogando, ut, qui simpliciter gratis dignatus 25 est ipsum vocare ad nupcias, eciam dignum sua mensa efficeret et ydoneum donans simul et vestem suam nupcialem, quatenus adinplens suam munificenciam, quibus dat in nupciis suis cibum et potum regium, daret simul et vestimentum. Indubie etenim hic senciendum est, quod nemo fuit dignus esse in istis nup- 30 ciis agni et dulcissimi Jhesu crucifixi, nisi quem ipse rex de sua magnificencia et largitate vestierit" una secum simili veste in colore et forma congrua et decenti, alias cum ceci, claudi', infirmi, conmunes, pannosi et pauperes sint ad nupcias' intro- 5 35 40 1 Nota totum diligentissime A. 2 Nota m. p. A. a capitulum 7m articuli 81 in marg. A; rubr. B, C. c corr. ex plebis A. d corr. ex volentes B. g corr. ex miser A; miser B, C. h vestiret C. k et seq. C. m. p. C. Cf. Matth. XXII, I sq. et Lucae XIV, 16 sq. corr. ex specionis A. b om. B. f post ras. A. i mensam C; nupcias add.
Strana 343
De praeparatione ad communionem. 343 ducti, ubi, obsecro, illi vestem nupcialem accipere potuissent, nisi ipsos rex una secum vestivisset, ut iam dicebatur. Non enim reprehenduntur in ewangelio huiusmodi miseri de suis defectibus propriis neque suis vestibus cratatisâ et pan- nosis. Ista' autem parabola adversus illos militat, qui multam preparacionem previam exquirunt ab illis, qui cupiunt crebrius conmunicare Christi corporis sacramento, ipsorum cor contritum et humiliatuml non pensantes. Solent enim dicere: ,Ubi tuum ieiunium vel abstinencia et insignis vita et singularis in sancti- tate, qui ita exposcis cottidie celestem panem manducare', cum 10 pocius scriptum sit2: »Ad quem respiciam, nisi super pauper culum et contritum et trementem sermones meos.« Illos eciam notat ille sermo, qui, ut eis videtur, prudenter conmunionem Christi corporis et sanguinis de die in diem procrastinant et se elongant nimis cum dampno sue salutis vel aliis similiter con- sulunt prolongandum promittentes se ipsos dignius preparare vel" consulentes differre, ut dehinc se melius preparent, miseri eo minus habentes de humilitate et corde contrito pro peccatis aliquide magnum facere cogitant et aliquid dignum conferre il lustri regi Jhesu Christo, ut appareant coram rege gloriosi, cum 20 scriptum sit': »Quoniam, si voluisses' sacrificium, dedissem uti- que: holocaustis non delectaberis. Sacrificium deo spiritus contri- bulatus, cor contritum et humiliatum, deus, non despicies.« Et iterum alia scriptura dicit': »Conserva me, domine, quoniam speravi in te«, non autem in preparacione mea, que tibi esset ac 25 cepta, vel digna te“, sed magis dixi: »deus meus es tu, quoniam bonorum meorum non eges.« Et si huiusmodi omnes, qui propter preparacionem suam di gniorem conmunicare differunt et prolongant, bene et diligenter vellent se ipsos metiri et considerare, nullum dubium, quod mas 30 nifeste se invenirent semper et in omnibus magis destitui, cadere et desolari et per consequens semper esse minus' minusque prepa ratos ad divinam conmunionem sacramenti. Et hoc evenit in ipsis ex dispensacione singulari spiritus Jhesu Christil, ut sic, qui cre 15 16 De preparacione A. a tractis C. b corr. ex ita B. C corr. ex dignos B. d vel — metiri et con siderare om. D. e aliud seq. C. f post. corr. in marg. A. g om. C. h de- stituti C. i om. C. k nimisque C. 1 quia seq. D. m add. in marg. m.x B; cum add. in marg. A; ut cum sic credunt... C; om. D. Cf. Psalm. L, 19. 2Isaiae LXVI,2. Psalm. L, 18—19. Psalm. XV, 1—2. 40 35
De praeparatione ad communionem. 343 ducti, ubi, obsecro, illi vestem nupcialem accipere potuissent, nisi ipsos rex una secum vestivisset, ut iam dicebatur. Non enim reprehenduntur in ewangelio huiusmodi miseri de suis defectibus propriis neque suis vestibus cratatisâ et pan- nosis. Ista' autem parabola adversus illos militat, qui multam preparacionem previam exquirunt ab illis, qui cupiunt crebrius conmunicare Christi corporis sacramento, ipsorum cor contritum et humiliatuml non pensantes. Solent enim dicere: ,Ubi tuum ieiunium vel abstinencia et insignis vita et singularis in sancti- tate, qui ita exposcis cottidie celestem panem manducare', cum 10 pocius scriptum sit2: »Ad quem respiciam, nisi super pauper culum et contritum et trementem sermones meos.« Illos eciam notat ille sermo, qui, ut eis videtur, prudenter conmunionem Christi corporis et sanguinis de die in diem procrastinant et se elongant nimis cum dampno sue salutis vel aliis similiter con- sulunt prolongandum promittentes se ipsos dignius preparare vel" consulentes differre, ut dehinc se melius preparent, miseri eo minus habentes de humilitate et corde contrito pro peccatis aliquide magnum facere cogitant et aliquid dignum conferre il lustri regi Jhesu Christo, ut appareant coram rege gloriosi, cum 20 scriptum sit': »Quoniam, si voluisses' sacrificium, dedissem uti- que: holocaustis non delectaberis. Sacrificium deo spiritus contri- bulatus, cor contritum et humiliatum, deus, non despicies.« Et iterum alia scriptura dicit': »Conserva me, domine, quoniam speravi in te«, non autem in preparacione mea, que tibi esset ac 25 cepta, vel digna te“, sed magis dixi: »deus meus es tu, quoniam bonorum meorum non eges.« Et si huiusmodi omnes, qui propter preparacionem suam di gniorem conmunicare differunt et prolongant, bene et diligenter vellent se ipsos metiri et considerare, nullum dubium, quod mas 30 nifeste se invenirent semper et in omnibus magis destitui, cadere et desolari et per consequens semper esse minus' minusque prepa ratos ad divinam conmunionem sacramenti. Et hoc evenit in ipsis ex dispensacione singulari spiritus Jhesu Christil, ut sic, qui cre 15 16 De preparacione A. a tractis C. b corr. ex ita B. C corr. ex dignos B. d vel — metiri et con siderare om. D. e aliud seq. C. f post. corr. in marg. A. g om. C. h de- stituti C. i om. C. k nimisque C. 1 quia seq. D. m add. in marg. m.x B; cum add. in marg. A; ut cum sic credunt... C; om. D. Cf. Psalm. L, 19. 2Isaiae LXVI,2. Psalm. L, 18—19. Psalm. XV, 1—2. 40 35
Strana 344
n 10 20 25 30 35 40 344 Matthiae de Janov Regulae, l. iV, art. V III, c. 7. dunt se aliquid esse! et aliquid dignum sine Christo posse fa^ cere, que superbia sine dubio est in talibus, tandem* suis mi seris obruti suisque studiis fatigati atque refracti a suis votis, demum conterantur et humilientur et dicant in veritate?: »Que utilitas in sanguine meo, dum descendo^ in corumpcionem. Num: quid confitebitur tibi pulvis aut anuncciabit* veritatem tuam.« Sequitur: »Audivit dominus et misertus est mei,« scilicet meam humiliacionem et contricionem cordis me! pauperis, non meam confidenciam et non meam strenuitatem ad preparandum me ydo: neum divino sacramento. Et ista est digna cordis preparacio et per consequens tocius hominis ad conmunicandum, de qua Psalmista? : »Preparacionem cordis eorum audivit auris tua«, puta semper se miserum in veri: tate congnoscere et confiteri et contrarium domino deo suo in hac vita et pro eo semper humiliare valde spiritum suum et in: gemiscere et deflere et propter hoc valde [559b] festinare ad Chris stum Jhesum et ipsum solum, qui est solus virtus nostra, qua in duimur ex alto *, et dignificacio nostra et omnis decor noster, quo investimur sicut sole, manducando et bibendo ipsius corpus et sanguinem cottidie vel frequenter, non* se ullo modo elongando, non pro aliquo differrendo. Et istud est, quod manifeste scriptura notat psalmi nuper ante' preasumpti, ubi dicitur^: »Conserva me deus etc.« Sequitur**: »Sanctis, qui in terra eius sunt, mirificavit omnes voluntates meas in eis.« Et exprimit, quomodo vel in quo mirificavit, dicens' : »Multiplicate sunt infirmitates eorum", postea acceleraverunt«, subaudis ad dominum, in se ipsis obruti miseriis et constricti suis propriis peccatis. Nam et alia scriptura in typo los quens de manducacione Christi corporis dicit?: » Comedetis festi: nanter,« id est non procrastinando. Et dominus in forma orandi": »Panem«, inquit', »nostrum cottidianum da nobis hodie.« Ecce non innuit dominus petendum et dicendum: da nobis cras vel post tres dies, post menses vel post annum, sed dicit: »cottidianum da nobis hodie.« Et psalmus assumptus, ubi supra, quando* dixit!^: 4 tandem — divino sacramento om.; lsta vero digna est preparacio, puta semper...ifa seq. D. ^ descendero C. * populo suo seq., sed del. A. 4 sed quod C. * non —se donaret om. D. * om. C. € om. C. ^ eius C. i add. in marg. 4. * corr. in marg. ex quem A; quem B; quod ideo C. t CF. Ga. VL 5. 7? Psalm. XXIX, 10—11. — ? Psalm. X, (sec. Hebr.), 17. * Cf. Lucae XXIV, 49. * Cf. Psalm. XV, I. 9 Psalm. XV, 3. * Psalm. XV, 4. * Exo. XII, 11. * Lucae XI, 5. '* Cf. Psalm. XV, 4.
n 10 20 25 30 35 40 344 Matthiae de Janov Regulae, l. iV, art. V III, c. 7. dunt se aliquid esse! et aliquid dignum sine Christo posse fa^ cere, que superbia sine dubio est in talibus, tandem* suis mi seris obruti suisque studiis fatigati atque refracti a suis votis, demum conterantur et humilientur et dicant in veritate?: »Que utilitas in sanguine meo, dum descendo^ in corumpcionem. Num: quid confitebitur tibi pulvis aut anuncciabit* veritatem tuam.« Sequitur: »Audivit dominus et misertus est mei,« scilicet meam humiliacionem et contricionem cordis me! pauperis, non meam confidenciam et non meam strenuitatem ad preparandum me ydo: neum divino sacramento. Et ista est digna cordis preparacio et per consequens tocius hominis ad conmunicandum, de qua Psalmista? : »Preparacionem cordis eorum audivit auris tua«, puta semper se miserum in veri: tate congnoscere et confiteri et contrarium domino deo suo in hac vita et pro eo semper humiliare valde spiritum suum et in: gemiscere et deflere et propter hoc valde [559b] festinare ad Chris stum Jhesum et ipsum solum, qui est solus virtus nostra, qua in duimur ex alto *, et dignificacio nostra et omnis decor noster, quo investimur sicut sole, manducando et bibendo ipsius corpus et sanguinem cottidie vel frequenter, non* se ullo modo elongando, non pro aliquo differrendo. Et istud est, quod manifeste scriptura notat psalmi nuper ante' preasumpti, ubi dicitur^: »Conserva me deus etc.« Sequitur**: »Sanctis, qui in terra eius sunt, mirificavit omnes voluntates meas in eis.« Et exprimit, quomodo vel in quo mirificavit, dicens' : »Multiplicate sunt infirmitates eorum", postea acceleraverunt«, subaudis ad dominum, in se ipsis obruti miseriis et constricti suis propriis peccatis. Nam et alia scriptura in typo los quens de manducacione Christi corporis dicit?: » Comedetis festi: nanter,« id est non procrastinando. Et dominus in forma orandi": »Panem«, inquit', »nostrum cottidianum da nobis hodie.« Ecce non innuit dominus petendum et dicendum: da nobis cras vel post tres dies, post menses vel post annum, sed dicit: »cottidianum da nobis hodie.« Et psalmus assumptus, ubi supra, quando* dixit!^: 4 tandem — divino sacramento om.; lsta vero digna est preparacio, puta semper...ifa seq. D. ^ descendero C. * populo suo seq., sed del. A. 4 sed quod C. * non —se donaret om. D. * om. C. € om. C. ^ eius C. i add. in marg. 4. * corr. in marg. ex quem A; quem B; quod ideo C. t CF. Ga. VL 5. 7? Psalm. XXIX, 10—11. — ? Psalm. X, (sec. Hebr.), 17. * Cf. Lucae XXIV, 49. * Cf. Psalm. XV, I. 9 Psalm. XV, 3. * Psalm. XV, 4. * Exo. XII, 11. * Lucae XI, 5. '* Cf. Psalm. XV, 4.
Strana 345
Quae sit digna praeparatio ad communionem. 345 »postea acceleraverunt«, mox dat manifeste intelligere, quo acce- leraverunt, quia scilicet ad dominum nobis datum vel natum, nobis propinquum et intimum in sacramento, cum subdit1: »Dominus pars hereditatis mee et calicis mei«, etenim2 »hereditas meaa pre- clara est michi«, id est hoc nostrum venerabile sacramentum cor poris et sanguinis Jhesu Christi, sicud in alio propheta significatur, ubi dicitur Ysaie LVIII3: »Tunc delectaberis super domino et sus tollam te super altitudinem terre et cibabo te hereditate Jacob patris tui; os enim domini locutum est.« Et tantum sit dictum incidentaliter ad illos, qui secundum mandata hominum et tradi ciones ambulantes ita putant se ipsos posse vel debere' cum magnis dispendiis et cerimoniis ad cenam domini advenire, quod interim et cenam negligunt, et cum multa neglexerint non sine propria inedia et dampno, postea“ se ingerunt ad sacramentum sumendum vel minus quam a principio preparati et magis inhabilitati propter diutinam carenciam, vel si propter exercicia media corporalia se iam putant preparatos et dignos, et tunc sunt inaptissimi ad men sam sui domini propter suum timorem" spiritualem et yppocrisim, id est, eo quod conplacent aliqualiter sibi ipsis. Et hii tales sunt, qui suis consiliis nequaquam a spiritu Jhesu agitati et perswasioni bus suis infrunitis et ponendo se ipsos simplicibus pro exemplo magna ex parte abstulerunt iuge sacrificium a sancto populo chri stiano 4 atque distrahunt suis talibus opinionibus a cottidiana vel frequenti Christi corporis conmunione et per hoc ipsi non' mo- dice succurrunt spiritui Antychristi, qui per hoc facit Christo Jhesu et sue cene iniuriam in eoque vehementer nocet ecclesie et prevalet, quod istud iuge sacrificium aufferri a populo conmuni non cessat sedule procurare." 10 15 20 25 CAPITULUM OCTAVUM. Nunc itaque ad disputacionem de hiis, qui simpliciter sunt indigni sacramentum altaris sumere, redeundo procedamus. Et quemadmodum conclusum est iam“ de talibus duobus A et B, 30 a c add. in marg. m. quam seq. C. b corr. ex deberi A; deberi B. e infinitis C. f lin. superpos. B; om x B; om. A, C. d. tumorem C. A, C. g add. in marg. A. h auffertur C. i capitulum 8m articuli 8 in marg. A; rubr. B, C. k in ras. B; rediendo A, C. Psalm. XV, 5. 2 Psalm. XV, 6. Isaiae LVIII, 14. Cf. Dan. XI, 31. 6 Vide supra pag. 341. Cf. ibid. 35
Quae sit digna praeparatio ad communionem. 345 »postea acceleraverunt«, mox dat manifeste intelligere, quo acce- leraverunt, quia scilicet ad dominum nobis datum vel natum, nobis propinquum et intimum in sacramento, cum subdit1: »Dominus pars hereditatis mee et calicis mei«, etenim2 »hereditas meaa pre- clara est michi«, id est hoc nostrum venerabile sacramentum cor poris et sanguinis Jhesu Christi, sicud in alio propheta significatur, ubi dicitur Ysaie LVIII3: »Tunc delectaberis super domino et sus tollam te super altitudinem terre et cibabo te hereditate Jacob patris tui; os enim domini locutum est.« Et tantum sit dictum incidentaliter ad illos, qui secundum mandata hominum et tradi ciones ambulantes ita putant se ipsos posse vel debere' cum magnis dispendiis et cerimoniis ad cenam domini advenire, quod interim et cenam negligunt, et cum multa neglexerint non sine propria inedia et dampno, postea“ se ingerunt ad sacramentum sumendum vel minus quam a principio preparati et magis inhabilitati propter diutinam carenciam, vel si propter exercicia media corporalia se iam putant preparatos et dignos, et tunc sunt inaptissimi ad men sam sui domini propter suum timorem" spiritualem et yppocrisim, id est, eo quod conplacent aliqualiter sibi ipsis. Et hii tales sunt, qui suis consiliis nequaquam a spiritu Jhesu agitati et perswasioni bus suis infrunitis et ponendo se ipsos simplicibus pro exemplo magna ex parte abstulerunt iuge sacrificium a sancto populo chri stiano 4 atque distrahunt suis talibus opinionibus a cottidiana vel frequenti Christi corporis conmunione et per hoc ipsi non' mo- dice succurrunt spiritui Antychristi, qui per hoc facit Christo Jhesu et sue cene iniuriam in eoque vehementer nocet ecclesie et prevalet, quod istud iuge sacrificium aufferri a populo conmuni non cessat sedule procurare." 10 15 20 25 CAPITULUM OCTAVUM. Nunc itaque ad disputacionem de hiis, qui simpliciter sunt indigni sacramentum altaris sumere, redeundo procedamus. Et quemadmodum conclusum est iam“ de talibus duobus A et B, 30 a c add. in marg. m. quam seq. C. b corr. ex deberi A; deberi B. e infinitis C. f lin. superpos. B; om x B; om. A, C. d. tumorem C. A, C. g add. in marg. A. h auffertur C. i capitulum 8m articuli 8 in marg. A; rubr. B, C. k in ras. B; rediendo A, C. Psalm. XV, 5. 2 Psalm. XV, 6. Isaiae LVIII, 14. Cf. Dan. XI, 31. 6 Vide supra pag. 341. Cf. ibid. 35
Strana 346
346 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 8. quod si iniquitate nota“ eis accedunt ad sacramentum, pessime faciunt et sunt rei corporis et sanguinis domini1, quasi ipsum corpus Christi et sanguinem in lutum vel in sterquilinium concul- carent, et si propter iniquitatem dimittunt accedere, adhuc peius faciunt, si sunt omnia cetera paria, acsi deo contempto ipsum ex cluderent voluntarie ad instanciam dyaboli et conplacenciam sui capitalis inimici vel acsi pium suum sponsum ad se venientem adultera excluderet iniuriose, ut liberius adultero inpio ad forni- candum se donaret, quid igitur ex istis" sequitur“ impiis chri- 10 stianis, nisi angustie undique et constriccio iniquitatis inevita bilis et dampnacio nimium ipsis subitata et neccessitata, hoc iuste requirente ipsorum mala vita et longe ante contemptu et non curacione Jhesu Christi, quemadmodum scriptum est2: »Funibus suis constringitur inpius«, et iterum Jeremie3: »Do 15 mine, omnes, qui te“ derelinquunt, confundentur. Recedentese a te in terra scribentur.« Ecce enim', in quantum malum veniunt mi- seri et infelices domini Jhesu offensores, inpii christianis: si acce dunt male sibi conscii, sunt rei corporis et sanguinis domini4, si vero non accedunt, eque sunt rei corporis et sanguinis domini 20 vel magis. Accedere in iniquitate voluntaria nimish damp nabile, non' accedere propter iniquitatem nimis culpabile et magis dampnabile. Quid igitur, christiane [360 a] impie, facies in tali puncto po- situs ob tuam malam vitam? Hoc facies, karissime frater chri 25 stiane, dimitte iniquitatem, fuge“ humiliter ad Christum, qui omni- bus talibus ad se fugientibus peccata eorum tollit et largitur gra ciam et contricionem, et tunc, representans te ipsum sacerdoti, accede securus ad divinum sacramentum et manduca cottidie vel sepe sive frequenter corpus Christi, tuum panem ad hoc datum 30 et sic tibi preparatum, ut inde possis resistere iniquitati continue te investiganti et per hoc confortatus, ut possis in penitencia vera et virtute permanere. Et hoc est, quod manifeste apostolus designavit dicens, qui 23 Consilium m. p. A. a notata C. b ex istis om. D. C restat D; in seq., sed del. A. d lin. superpos. A. e recedentes —scribentur om. D. f om. D. g ras. A. h est seq. D. i non —dampnabile om. C. k refuge post. corr. C. 1... apo stolus consulit dicens: Probet seipsum homo etc. Ecce quam... ita seq. D. Cf. I. Cor. XI, 27. 2 Cf. Proverb. V, 22 (lib. all.) Jeremiae XVII, 13. 40 4 Cf. I. Cor. XI, 27. 35
346 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 8. quod si iniquitate nota“ eis accedunt ad sacramentum, pessime faciunt et sunt rei corporis et sanguinis domini1, quasi ipsum corpus Christi et sanguinem in lutum vel in sterquilinium concul- carent, et si propter iniquitatem dimittunt accedere, adhuc peius faciunt, si sunt omnia cetera paria, acsi deo contempto ipsum ex cluderent voluntarie ad instanciam dyaboli et conplacenciam sui capitalis inimici vel acsi pium suum sponsum ad se venientem adultera excluderet iniuriose, ut liberius adultero inpio ad forni- candum se donaret, quid igitur ex istis" sequitur“ impiis chri- 10 stianis, nisi angustie undique et constriccio iniquitatis inevita bilis et dampnacio nimium ipsis subitata et neccessitata, hoc iuste requirente ipsorum mala vita et longe ante contemptu et non curacione Jhesu Christi, quemadmodum scriptum est2: »Funibus suis constringitur inpius«, et iterum Jeremie3: »Do 15 mine, omnes, qui te“ derelinquunt, confundentur. Recedentese a te in terra scribentur.« Ecce enim', in quantum malum veniunt mi- seri et infelices domini Jhesu offensores, inpii christianis: si acce dunt male sibi conscii, sunt rei corporis et sanguinis domini4, si vero non accedunt, eque sunt rei corporis et sanguinis domini 20 vel magis. Accedere in iniquitate voluntaria nimish damp nabile, non' accedere propter iniquitatem nimis culpabile et magis dampnabile. Quid igitur, christiane [360 a] impie, facies in tali puncto po- situs ob tuam malam vitam? Hoc facies, karissime frater chri 25 stiane, dimitte iniquitatem, fuge“ humiliter ad Christum, qui omni- bus talibus ad se fugientibus peccata eorum tollit et largitur gra ciam et contricionem, et tunc, representans te ipsum sacerdoti, accede securus ad divinum sacramentum et manduca cottidie vel sepe sive frequenter corpus Christi, tuum panem ad hoc datum 30 et sic tibi preparatum, ut inde possis resistere iniquitati continue te investiganti et per hoc confortatus, ut possis in penitencia vera et virtute permanere. Et hoc est, quod manifeste apostolus designavit dicens, qui 23 Consilium m. p. A. a notata C. b ex istis om. D. C restat D; in seq., sed del. A. d lin. superpos. A. e recedentes —scribentur om. D. f om. D. g ras. A. h est seq. D. i non —dampnabile om. C. k refuge post. corr. C. 1... apo stolus consulit dicens: Probet seipsum homo etc. Ecce quam... ita seq. D. Cf. I. Cor. XI, 27. 2 Cf. Proverb. V, 22 (lib. all.) Jeremiae XVII, 13. 40 4 Cf. I. Cor. XI, 27. 35
Strana 347
Exhortatio peccatorum ad paenitentiam. 347 cum dixissetl: »Itaque quicumque manducaverit panem hunc vel biberit calicem domini indigne, reus erit corporis et sanguinis domini,« mox subintulit consilium idemb apostolus, quod iam dictum est, inquiens2: »Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo edat“ et de calice bibat.« Ecce, quam notanter dicit: »Probet se et sic edat,« et non dicit: »Probet se et sic, si in- venit se indignum, non edat, et si reperit" se dignum, edat,« sed ponit utique edendum vel annuit facta sui probacione digna et previa, cum dicit: »Probet se et sic edat«, id est, si probet se homo dignum, tunc edat et, si probete se indignum, cito fiat 10 dignus per contricionem et confessionem et sic edat. Et si forte dolor et contricio non est sibi in promptu vel non potest se ipsum ad hoc notabiliter et tam cito conmovere, tunc doleat, quod non dolet, et ingemiscat, quod est ita durus. Quod si adhuc dicit, quod nec ingemiscere valeat vel dolere de eo, quod 15 non est ita sensibiliter penitens et contritus, et iam tempus urget ipsum accedendi« ad altare, sacerdote stante in sancta missa, tunc solum humiliet se ipsum Christo Jhesu confitens tantam suam infirmitatem et concupiscat dolere vere penitereque pro peccatis et securus accedat ad sacramentum, quod est pro 20 piciacio nobis data pro peccatis nostris', in quo est corporaliter presens deus noster, ignis consumens4 nostram carnalitatem et inflammans nos ad dignum deo holocaustum, et tunc in tali christiano sic humili et concupiscenti" contricionem, fiet in eo sermo, qui scriptus est": »Concupivi desiderare iustificaciones 25 tuas in omni tempore.« Igitur' christianus ille, qui satagit sepe vel omni die con municare Christi corpori et sanguini, semper habet in promptu, quid« faciat ad hoc, ut digne accedat ad sacramentum, sicut christianus inpius, qui non curat valde Christum nec ipsius de 30 siderat sacramentum, habet semper in promptu vel potest habere, quo se ipsum excuset, ne accedat, et quid respondeat ad servos patris familias se vocantes cum domino ad epulandum, et ita 4 Nota m. p. A. a indigne seq., sed del. A. ibidem C. c b et de calice seq., sed 35 del. A. d post corr. B. probat C. f corr. ex viget A. g ad seq., sed del. A. h ad seq. C. iigitur— unde om. D. k quid —in promptu add. in marg. m. x B. 1I. Cor. XI, 27. 2 I. Cor. XI, 28. 3 Cf. I. Joann. II, 2. Phrasis 5 Psalm. CXVIII, 20 (lib. all.) bibl.; cf. Hebr. XII, 29. Cf. Lucae XIV, 17. 40
Exhortatio peccatorum ad paenitentiam. 347 cum dixissetl: »Itaque quicumque manducaverit panem hunc vel biberit calicem domini indigne, reus erit corporis et sanguinis domini,« mox subintulit consilium idemb apostolus, quod iam dictum est, inquiens2: »Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo edat“ et de calice bibat.« Ecce, quam notanter dicit: »Probet se et sic edat,« et non dicit: »Probet se et sic, si in- venit se indignum, non edat, et si reperit" se dignum, edat,« sed ponit utique edendum vel annuit facta sui probacione digna et previa, cum dicit: »Probet se et sic edat«, id est, si probet se homo dignum, tunc edat et, si probete se indignum, cito fiat 10 dignus per contricionem et confessionem et sic edat. Et si forte dolor et contricio non est sibi in promptu vel non potest se ipsum ad hoc notabiliter et tam cito conmovere, tunc doleat, quod non dolet, et ingemiscat, quod est ita durus. Quod si adhuc dicit, quod nec ingemiscere valeat vel dolere de eo, quod 15 non est ita sensibiliter penitens et contritus, et iam tempus urget ipsum accedendi« ad altare, sacerdote stante in sancta missa, tunc solum humiliet se ipsum Christo Jhesu confitens tantam suam infirmitatem et concupiscat dolere vere penitereque pro peccatis et securus accedat ad sacramentum, quod est pro 20 piciacio nobis data pro peccatis nostris', in quo est corporaliter presens deus noster, ignis consumens4 nostram carnalitatem et inflammans nos ad dignum deo holocaustum, et tunc in tali christiano sic humili et concupiscenti" contricionem, fiet in eo sermo, qui scriptus est": »Concupivi desiderare iustificaciones 25 tuas in omni tempore.« Igitur' christianus ille, qui satagit sepe vel omni die con municare Christi corpori et sanguini, semper habet in promptu, quid« faciat ad hoc, ut digne accedat ad sacramentum, sicut christianus inpius, qui non curat valde Christum nec ipsius de 30 siderat sacramentum, habet semper in promptu vel potest habere, quo se ipsum excuset, ne accedat, et quid respondeat ad servos patris familias se vocantes cum domino ad epulandum, et ita 4 Nota m. p. A. a indigne seq., sed del. A. ibidem C. c b et de calice seq., sed 35 del. A. d post corr. B. probat C. f corr. ex viget A. g ad seq., sed del. A. h ad seq. C. iigitur— unde om. D. k quid —in promptu add. in marg. m. x B. 1I. Cor. XI, 27. 2 I. Cor. XI, 28. 3 Cf. I. Joann. II, 2. Phrasis 5 Psalm. CXVIII, 20 (lib. all.) bibl.; cf. Hebr. XII, 29. Cf. Lucae XIV, 17. 40
Strana 348
348 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 8. ut permaneat exsors a disciplina Christi et sua vel neglecta vel affectata cecitate. Unde valde est notandum hic, quod cottidiana conmunio vel frequens et“ voluntaria in christiano fideli hoc habet singu- lare bonum certum et a scripturis intentum et exercicium salu- berrimum, puta probacionem sui ipsius cottidianam et sue vite discussionem. Quociens etenim christianus vult acce dere ad corpus Christi, tociens necesse" semper habet ad se ipsum redire et suam vitam et conscienciam iudicare et cum veri- 10 tate concordare et omnibus inimicis culpas eorum condonare; quod quantum sit bonum in hac vita, novit omnis, qui habet racionem. Et istud plane notatum est Exodi XV', ubil dominus in figura huius sacramenti precepit Judeis dicens: »Ecce, ego pluam vobis panes de celo. Egrediatur populus, et que sufficiant per sin- 15 gulos dies, colligat.« Et tunc ad propositum: »Ut temptem eum, utrum ambulet in lege mea, an non«. Ecce habes hic, quod ista cottidiana manducacio panis ce lestis data est maxime ideo ad hoc hominibus christianis, ut temptet eos dominus, utrum timeant deum, an non, id est, ut probet se ipsum et iudicet atque sic congnoscat quilibet homo per hoc et in hoc, si timet dominum, ne probetur" et iudicetur a domino. Nam idem apostolus innuit dicens2: »Probete autem se ipsum homo et sic de pane illo edat,« et postea subdit3: »Quod si nos ipsos diiudicaremus', non utique iudicaremur, 25 cum" autem iudicamur, a domino corripimur.« Et ad idem est proverbium Salomonis, qui dicit4: »Quando sederis, ut comedas cum principe, diligenter attende, que sunt apposita ante faciem tuam, et statue cultrum in gutture tuo, si tamen habes potestatem in animam tuam.« O quanto bono fraudantur hii, qui semel in anno vel raro manducant istum panem velk qui solum [360b] intendunt man ducare spiritualiter in missa, quia non probant se ipsos cottidie, neque iudicant. Quod si forte eciam et tales animadvertunt" se 5 20 30 35 40 3 Nota m. p. A. 27 Nota m. p. A. a vel C. b add. in marg. m.x B; om. A, C, D. c om. D. d post corr. B. e Probet—subdit om. D. fiudicaremus C. . g cum — corripimur om. D. h diligenter —animam tuam om. D. 1 corr. ex tum A. k om. C. 1 om. D. m animadvertant D. 1 Exo. XVI, 4. 2 I. Cor. XI, 27. 3 Ib. v. 31—32. Proverb. XXIII, 1—2.
348 Matthiae de Janov Regulae, l. IV, art. VIII, c. 8. ut permaneat exsors a disciplina Christi et sua vel neglecta vel affectata cecitate. Unde valde est notandum hic, quod cottidiana conmunio vel frequens et“ voluntaria in christiano fideli hoc habet singu- lare bonum certum et a scripturis intentum et exercicium salu- berrimum, puta probacionem sui ipsius cottidianam et sue vite discussionem. Quociens etenim christianus vult acce dere ad corpus Christi, tociens necesse" semper habet ad se ipsum redire et suam vitam et conscienciam iudicare et cum veri- 10 tate concordare et omnibus inimicis culpas eorum condonare; quod quantum sit bonum in hac vita, novit omnis, qui habet racionem. Et istud plane notatum est Exodi XV', ubil dominus in figura huius sacramenti precepit Judeis dicens: »Ecce, ego pluam vobis panes de celo. Egrediatur populus, et que sufficiant per sin- 15 gulos dies, colligat.« Et tunc ad propositum: »Ut temptem eum, utrum ambulet in lege mea, an non«. Ecce habes hic, quod ista cottidiana manducacio panis ce lestis data est maxime ideo ad hoc hominibus christianis, ut temptet eos dominus, utrum timeant deum, an non, id est, ut probet se ipsum et iudicet atque sic congnoscat quilibet homo per hoc et in hoc, si timet dominum, ne probetur" et iudicetur a domino. Nam idem apostolus innuit dicens2: »Probete autem se ipsum homo et sic de pane illo edat,« et postea subdit3: »Quod si nos ipsos diiudicaremus', non utique iudicaremur, 25 cum" autem iudicamur, a domino corripimur.« Et ad idem est proverbium Salomonis, qui dicit4: »Quando sederis, ut comedas cum principe, diligenter attende, que sunt apposita ante faciem tuam, et statue cultrum in gutture tuo, si tamen habes potestatem in animam tuam.« O quanto bono fraudantur hii, qui semel in anno vel raro manducant istum panem velk qui solum [360b] intendunt man ducare spiritualiter in missa, quia non probant se ipsos cottidie, neque iudicant. Quod si forte eciam et tales animadvertunt" se 5 20 30 35 40 3 Nota m. p. A. 27 Nota m. p. A. a vel C. b add. in marg. m.x B; om. A, C, D. c om. D. d post corr. B. e Probet—subdit om. D. fiudicaremus C. . g cum — corripimur om. D. h diligenter —animam tuam om. D. 1 corr. ex tum A. k om. C. 1 om. D. m animadvertant D. 1 Exo. XVI, 4. 2 I. Cor. XI, 27. 3 Ib. v. 31—32. Proverb. XXIII, 1—2.
Strana 349
Quam utilis sit crebra sacramentalis communio laicorum. 349 ipsos et facta sua, quamvis non accedant ad sacramentum, tamen illud est nequaquam ita fortiter et cum efficacia et sui ipsius limpida discussione, sicuti fit in illis, qui sepe aut cottidie man ducant sacramentaliter corpus Christi et hoc ideo, quia non ita intense moventur ab extrinseco, puta terribili sacramento et ipsius circumstanciis, neque habenta ita validum adiutorium con fortans et illuminans continue', puta manducacionem sacramen talem corporis Christi, quemadmodum illi, qui accedunt sepe et manducant. CAPITULUM NONUM“ Quanta autem est utilitas et quam neccessarium conmunitati 10 christiane, ut fieret talis conmunio sacramentalis et manifesta Christi Jhesu corporis et sanguinis passim ab omnibus accedere cupientibus, et quod conmuniter ad hoc vocarentur fideles, se- clusis tantum exconmunicatis“, quilibet facile poterit videre, si ad singula bona, que ex hoc venirent plebie, voluerit respicere et sine simulacione ponderare. [1] Et primo per hoc bene potest suaderi, quam sit utilis illa conmunio sacramentalis cottidie omnium conmuniter in ecclesia, quia ipsa est modus optimus et aptissimus conmunitati ho- minum magnorum et' parvorum', simplicium et doctorum ad 20 salutem suam cottidie propinquareh et deo suo partici- pare volencium, quo modo nequit melior cogitari, ut infra cito deduceturl. Ergo tanto' est melius conmunitati christiane, quanto magis et crebrius atque conmunius ille modus exercetur! et frequentatur a populo christiano, quoniam omne bonum in se, 25 quanto conmunius et magis est multiplicatum in hominibus, tanto est et in se melius vel celebrius et populo utilius.2 Manducacio vero corporis Christi sola spiritualis non est modus, quem“ deus preparavit conmunitati populi, quia est modus ille occultus valde et solum per dei spiritum intime fit alicui aliquando, ad quem 30 15 c capitolum 9. articuli 8i in a habet D. intime post corr. B. b hoc est in peccatis mortalibus perdurantibus marg. A; rubr. B, C. seq. C. e plebey C. f om. C. g post corr. B; parvuorum C. h ap= k tantum C. propinquare C. I docetur C. i ut — deducetur om. D. m quod C. 1 Vide infra cap. XIII, pag. 368 sq. machaea (ed. Bas. 1582) pag. 50. Cf. Aristotelis Ethica Nico: 35
Quam utilis sit crebra sacramentalis communio laicorum. 349 ipsos et facta sua, quamvis non accedant ad sacramentum, tamen illud est nequaquam ita fortiter et cum efficacia et sui ipsius limpida discussione, sicuti fit in illis, qui sepe aut cottidie man ducant sacramentaliter corpus Christi et hoc ideo, quia non ita intense moventur ab extrinseco, puta terribili sacramento et ipsius circumstanciis, neque habenta ita validum adiutorium con fortans et illuminans continue', puta manducacionem sacramen talem corporis Christi, quemadmodum illi, qui accedunt sepe et manducant. CAPITULUM NONUM“ Quanta autem est utilitas et quam neccessarium conmunitati 10 christiane, ut fieret talis conmunio sacramentalis et manifesta Christi Jhesu corporis et sanguinis passim ab omnibus accedere cupientibus, et quod conmuniter ad hoc vocarentur fideles, se- clusis tantum exconmunicatis“, quilibet facile poterit videre, si ad singula bona, que ex hoc venirent plebie, voluerit respicere et sine simulacione ponderare. [1] Et primo per hoc bene potest suaderi, quam sit utilis illa conmunio sacramentalis cottidie omnium conmuniter in ecclesia, quia ipsa est modus optimus et aptissimus conmunitati ho- minum magnorum et' parvorum', simplicium et doctorum ad 20 salutem suam cottidie propinquareh et deo suo partici- pare volencium, quo modo nequit melior cogitari, ut infra cito deduceturl. Ergo tanto' est melius conmunitati christiane, quanto magis et crebrius atque conmunius ille modus exercetur! et frequentatur a populo christiano, quoniam omne bonum in se, 25 quanto conmunius et magis est multiplicatum in hominibus, tanto est et in se melius vel celebrius et populo utilius.2 Manducacio vero corporis Christi sola spiritualis non est modus, quem“ deus preparavit conmunitati populi, quia est modus ille occultus valde et solum per dei spiritum intime fit alicui aliquando, ad quem 30 15 c capitolum 9. articuli 8i in a habet D. intime post corr. B. b hoc est in peccatis mortalibus perdurantibus marg. A; rubr. B, C. seq. C. e plebey C. f om. C. g post corr. B; parvuorum C. h ap= k tantum C. propinquare C. I docetur C. i ut — deducetur om. D. m quod C. 1 Vide infra cap. XIII, pag. 368 sq. machaea (ed. Bas. 1582) pag. 50. Cf. Aristotelis Ethica Nico: 35
Strana 350
350 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VIII, c. 9. conmune“ vulgus non habet certitudinem vel eleccionem neque liberam accessionem, ut' patulo est supra declaratuml, ergo ille modus nequaquam potest esse conmunis vel liberalis in conmu- nitate, neque potest in populo plebeio solempnizari nec celebrari quoad ipsius spontaneam eleccionem et voluntariam, qualis de bet omnino esse in sacrificio divino, sicut scriptum est2: »Vo- luntarie sacrificabo tibi«; spiritualis enim sola manducacio, cum solum fiat a spiritu sancto in homine capaci, quomodo pos set eam conmunitas et voluntarie, quando eligite, facere vel 10 inmolare. Utilissima ergo est conmunio sacramentalis frequens et pub- lica a singulis libere volentibus quando et ubi deo inmolare. Et primum hoc esset utile sanctis et iustis, quod liberum habe rent ipsi accessum ad divinum sacramentum', alias difficultatem in eo' videntes, qui, quamvis forte manducant spiritualiter ali- quando, tamen est ipsis occultum valde et incertum et nequa- quam ita efficaciter moventur et manifeste ad perfeccionem sue vite et fervorem, sicut si cottidie vel sepe manifeste in sacramento manducarent. Et si, ut supponitur, sancti sunt et spiritualiter forte 20 datur ipsis corpus Christi manducare, tunc igitur multo maius bonum et duplex super simplex haberent, si eciam sacramen- taliter manducarent, nam non est dubium, [quod] multa bona exercicia ipsis accrescerent etenim super simplicem spiritualem, primum illa tria" bona, que enumerat Magister in' 4° Sentencia- rum'3, dehinc et multa alia, plus quam possunt notari vel nar- rari. A quibus pie anime et sancte manent defraudate, ablata sic iam a plebe christiana sacramentali conmunione cottidiana vel frequenti, quoniam plurimum se abstrahunt nolentes singulares apparere, et qui adhuc sunt non audentes pati pro Christo vi- 30 lonias et criminaciones a conchristianis, non accedunt sepe ad corpus Christi, propter illam pusillanimitatem magnum dispens dium' sue salutis pacientes. Quod puto esse magnum malum in ecclesia dei, quod electi dei, propter quos omnia, famem et defectum intolerabilem panis 15 25 a omne C. b ut — declaratum om. D. espiritualis — satis est de e elegit C. d add. in marg. m.x B; om. A, C. monstratum om. D. ipsi seq. add. in marg. m. x B. g in eo add. in marg. m.x B. h certa C. lin. superpos. C. k ita C; om. A, B, D. I stipendium C. Vide supta art. IV, c. 6, pag. 93. 2 Psalm. LIII, 8. 40 bardi Sent. l. IV, dist. I, § 3 (Migne, P. L. 222, col. 329—30). Cf. P. Lom= 35
350 Matthiae de Janov Regulae, I. IV, art. VIII, c. 9. conmune“ vulgus non habet certitudinem vel eleccionem neque liberam accessionem, ut' patulo est supra declaratuml, ergo ille modus nequaquam potest esse conmunis vel liberalis in conmu- nitate, neque potest in populo plebeio solempnizari nec celebrari quoad ipsius spontaneam eleccionem et voluntariam, qualis de bet omnino esse in sacrificio divino, sicut scriptum est2: »Vo- luntarie sacrificabo tibi«; spiritualis enim sola manducacio, cum solum fiat a spiritu sancto in homine capaci, quomodo pos set eam conmunitas et voluntarie, quando eligite, facere vel 10 inmolare. Utilissima ergo est conmunio sacramentalis frequens et pub- lica a singulis libere volentibus quando et ubi deo inmolare. Et primum hoc esset utile sanctis et iustis, quod liberum habe rent ipsi accessum ad divinum sacramentum', alias difficultatem in eo' videntes, qui, quamvis forte manducant spiritualiter ali- quando, tamen est ipsis occultum valde et incertum et nequa- quam ita efficaciter moventur et manifeste ad perfeccionem sue vite et fervorem, sicut si cottidie vel sepe manifeste in sacramento manducarent. Et si, ut supponitur, sancti sunt et spiritualiter forte 20 datur ipsis corpus Christi manducare, tunc igitur multo maius bonum et duplex super simplex haberent, si eciam sacramen- taliter manducarent, nam non est dubium, [quod] multa bona exercicia ipsis accrescerent etenim super simplicem spiritualem, primum illa tria" bona, que enumerat Magister in' 4° Sentencia- rum'3, dehinc et multa alia, plus quam possunt notari vel nar- rari. A quibus pie anime et sancte manent defraudate, ablata sic iam a plebe christiana sacramentali conmunione cottidiana vel frequenti, quoniam plurimum se abstrahunt nolentes singulares apparere, et qui adhuc sunt non audentes pati pro Christo vi- 30 lonias et criminaciones a conchristianis, non accedunt sepe ad corpus Christi, propter illam pusillanimitatem magnum dispens dium' sue salutis pacientes. Quod puto esse magnum malum in ecclesia dei, quod electi dei, propter quos omnia, famem et defectum intolerabilem panis 15 25 a omne C. b ut — declaratum om. D. espiritualis — satis est de e elegit C. d add. in marg. m.x B; om. A, C. monstratum om. D. ipsi seq. add. in marg. m. x B. g in eo add. in marg. m.x B. h certa C. lin. superpos. C. k ita C; om. A, B, D. I stipendium C. Vide supta art. IV, c. 6, pag. 93. 2 Psalm. LIII, 8. 40 bardi Sent. l. IV, dist. I, § 3 (Migne, P. L. 222, col. 329—30). Cf. P. Lom= 35
Strana 351
Sacramentalis communio laicorum est neccessaria ecclesiae. 351 angelorum paciuntur et sica dantur in obprobrium et vulnera" suorum inimicorum electa membra ecclesie et dilectissima Jhesu Christo. Et quemadmodum dictum est, ut plurimum illud pa- ciuntur propter hoc, quia conmuniter non venitur ad sacramen- tum, et sacerdotes eciam ob hoc cum ipsis solis habent displi- cenciam et tedium laborare. Cum igitur utile sit in ecclesia dei omnia“ illa fieri, que sunt vel possunt esse ad talium sanctorum et electorum promocionem, non est dubium, quod illa conmunis et cottidiana manducacio sacramenti a plebe in missis esset“ utilis et neccessaria fieri in sancto populo christiano. Item multi alii christiani conmunes, multi infirmi [36la] et parvuli in Christol per hoc incitarentur et inducerentur sepius accedere ad suum panem vivum et sa- lutarem, si viderent conmuniter quoslibet volentes et presentes in missa diebus singulis manducare corpus domini Jhesu, qui prorsus nichil sciunt" de manducacione sola spirituali et per con- sequens nec sciunt' ipsam' inquirere nec appetere neque grati esse', si ipsis concedatur. Et ita contingit" in ipsis, quod de spi- rituali conmunione iudicare nescientes, si ipsa est et si datur ipsis vel non datur, obmittunt cum hoc sacramentalem Christi 20 corporis comestionem et manifestam et ita eandem iterare obli- viscuntur". Et sic ipsis evenit, quod in utraque defraudantur et moriuntur' sic misere in spiritu inanes et desolati, quia per omnia manducacionem Christi corporis obliviscuntur et retra- huntur ac dissuescunt sicque omnino cessant suam salutem se 25 pius visitare. Quod quam malum sit ipsis, in precedentibus satis est demonstratum2. Item si sacramentalis" conmunicacio Christi Jhesu conmuniter fieret et" cottidie a populis christianis in ecclesia, haberent ho mines exinde occasionem et aminiculum manifestum emendandi 30 vitam suam. Et multi haberent neccessitatem per hoc sancte et iuste vivendi in bono statu christiano et propter hoc, quod possent et ipsi sepe cum aliis accedere ad suum tam magnum bonum, et propter hoc, ne fierent miseri et novissimi in sancta 10 15 d a non seq. B. b eorum seq., sed del. A; seq. B. Cid est C. post 35 h post corr. C. om. C. . f om. C. g post corr. add. in marg. m.x B. n ob- post corr. B. k om. C. 1 ras. A. m contigit C. corr. B. i q om. C. mixuntur (!) C. ° noriuntur C. P concacio seq., sed del. A. r om. C. Phrasis biblica; cf. I. Cor. III, I. 2 Vide supra art. VII. cap. 1, pag. 267-270. 40
Sacramentalis communio laicorum est neccessaria ecclesiae. 351 angelorum paciuntur et sica dantur in obprobrium et vulnera" suorum inimicorum electa membra ecclesie et dilectissima Jhesu Christo. Et quemadmodum dictum est, ut plurimum illud pa- ciuntur propter hoc, quia conmuniter non venitur ad sacramen- tum, et sacerdotes eciam ob hoc cum ipsis solis habent displi- cenciam et tedium laborare. Cum igitur utile sit in ecclesia dei omnia“ illa fieri, que sunt vel possunt esse ad talium sanctorum et electorum promocionem, non est dubium, quod illa conmunis et cottidiana manducacio sacramenti a plebe in missis esset“ utilis et neccessaria fieri in sancto populo christiano. Item multi alii christiani conmunes, multi infirmi [36la] et parvuli in Christol per hoc incitarentur et inducerentur sepius accedere ad suum panem vivum et sa- lutarem, si viderent conmuniter quoslibet volentes et presentes in missa diebus singulis manducare corpus domini Jhesu, qui prorsus nichil sciunt" de manducacione sola spirituali et per con- sequens nec sciunt' ipsam' inquirere nec appetere neque grati esse', si ipsis concedatur. Et ita contingit" in ipsis, quod de spi- rituali conmunione iudicare nescientes, si ipsa est et si datur ipsis vel non datur, obmittunt cum hoc sacramentalem Christi 20 corporis comestionem et manifestam et ita eandem iterare obli- viscuntur". Et sic ipsis evenit, quod in utraque defraudantur et moriuntur' sic misere in spiritu inanes et desolati, quia per omnia manducacionem Christi corporis obliviscuntur et retra- huntur ac dissuescunt sicque omnino cessant suam salutem se 25 pius visitare. Quod quam malum sit ipsis, in precedentibus satis est demonstratum2. Item si sacramentalis" conmunicacio Christi Jhesu conmuniter fieret et" cottidie a populis christianis in ecclesia, haberent ho mines exinde occasionem et aminiculum manifestum emendandi 30 vitam suam. Et multi haberent neccessitatem per hoc sancte et iuste vivendi in bono statu christiano et propter hoc, quod possent et ipsi sepe cum aliis accedere ad suum tam magnum bonum, et propter hoc, ne fierent miseri et novissimi in sancta 10 15 d a non seq. B. b eorum seq., sed del. A; seq. B. Cid est C. post 35 h post corr. C. om. C. . f om. C. g post corr. add. in marg. m.x B. n ob- post corr. B. k om. C. 1 ras. A. m contigit C. corr. B. i q om. C. mixuntur (!) C. ° noriuntur C. P concacio seq., sed del. A. r om. C. Phrasis biblica; cf. I. Cor. III, I. 2 Vide supra art. VII. cap. 1, pag. 267-270. 40
Strana 352
352 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 9. plebe christiana inventi et notati, si se ipsos alienarent ita nota- biliter et manifeste ab eo, ed quod tota plebs festinat“ venire in populo christiano, qui de spirituali manducacione [nesciunt], sive sit data ipsis, sive non sit, quia tamen in se est omnino occultata ab ipsis, non movet ipsos efficaciter ad disciplinam christianam, excepto illo, quod intrinsecus latet in sacramentali sumpcione, quoniam“ huiusmodi videntes multitudinem similiter non curan cium conmunicare sacramentum, sicut et“ ipsi, in eo relevantur in suis iniquis animis et magnam sumunt licenciam dissolute 10 vivendi et laxe seu tepide in religione christiana, et ita secure multitudinem populi secuntur ad peccandum, quoniam tales ini qui, licet non manducando sacramentum non prophanant corpus Christi in sacramento nec per illlum modum efficiuntur rei cor- poris et sanguinis domini, existentes tamen" christiani et ini 15 quitatem operantes? et mundum hunc adamantes, nichilominus cottidie prophanant corpus Christi quoad spiritualem eius man ducacionem et spiritui gracie contumeliam faciunt et precipue, quociens huius" proposito astant sacre misse et ita cottidie vel quociens iniquitatem intendunt vel amant ex animo, rursus in 20 se ipsis crucifigunt Christum Jhesum" et derisui habent ipso facto et per consequens nichilominus sunt iam rei et tociens cor poris et sanguinis domini4 et iam iudicium est factum de ipsis coram deo in occulto. 5 Ideo neccesse et utile dei iusticie et sancte ecclesie, quod 25 eciam de talibus pessimis et nocivis atque gravibus' ecclesie fiat eciam iudicium coram ecclesia in manifesto vel exercicium iudicii. Et hoc fit, quando tales christiani inpii accedunt mani- feste ad corpus Christi et manducant, tunc enim iudicium de ipsis fit completum. Nemini autem illi" inpii nocerent" per' hoc, 30 nisi tantum sibi ipsis, non ecclesie, non sacramento omnino, non Christo Jhesu vel eius corpori, sed, ut dictum est, solum ipsismet accelerant dampnacionem sepe inmiscendo se ad divina. Hoc a b qui — fit completum om. D. corr. ex festinant A; festinant B. e corr. ex ipse A. qui A. d lin. superpos. B; om. A, C. fom. C. 35 g corr. ex tum A. h ex sacramento seq., sed del. A. i et seq., sed del. A; k et C. 1 om. C. 1l post corr. B; nocent A, et seq. B. 1 om. D. ° per hoc om. C, D. C, D. 1 Cf. I. Cor. XI, 27. Phrasis biblica; cf. ex. gr. Psalm. XCIII, 16. 3 Cf. Hebr. VI, 6. Cf. I. Cor. XI, 27.
352 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 9. plebe christiana inventi et notati, si se ipsos alienarent ita nota- biliter et manifeste ab eo, ed quod tota plebs festinat“ venire in populo christiano, qui de spirituali manducacione [nesciunt], sive sit data ipsis, sive non sit, quia tamen in se est omnino occultata ab ipsis, non movet ipsos efficaciter ad disciplinam christianam, excepto illo, quod intrinsecus latet in sacramentali sumpcione, quoniam“ huiusmodi videntes multitudinem similiter non curan cium conmunicare sacramentum, sicut et“ ipsi, in eo relevantur in suis iniquis animis et magnam sumunt licenciam dissolute 10 vivendi et laxe seu tepide in religione christiana, et ita secure multitudinem populi secuntur ad peccandum, quoniam tales ini qui, licet non manducando sacramentum non prophanant corpus Christi in sacramento nec per illlum modum efficiuntur rei cor- poris et sanguinis domini, existentes tamen" christiani et ini 15 quitatem operantes? et mundum hunc adamantes, nichilominus cottidie prophanant corpus Christi quoad spiritualem eius man ducacionem et spiritui gracie contumeliam faciunt et precipue, quociens huius" proposito astant sacre misse et ita cottidie vel quociens iniquitatem intendunt vel amant ex animo, rursus in 20 se ipsis crucifigunt Christum Jhesum" et derisui habent ipso facto et per consequens nichilominus sunt iam rei et tociens cor poris et sanguinis domini4 et iam iudicium est factum de ipsis coram deo in occulto. 5 Ideo neccesse et utile dei iusticie et sancte ecclesie, quod 25 eciam de talibus pessimis et nocivis atque gravibus' ecclesie fiat eciam iudicium coram ecclesia in manifesto vel exercicium iudicii. Et hoc fit, quando tales christiani inpii accedunt mani- feste ad corpus Christi et manducant, tunc enim iudicium de ipsis fit completum. Nemini autem illi" inpii nocerent" per' hoc, 30 nisi tantum sibi ipsis, non ecclesie, non sacramento omnino, non Christo Jhesu vel eius corpori, sed, ut dictum est, solum ipsismet accelerant dampnacionem sepe inmiscendo se ad divina. Hoc a b qui — fit completum om. D. corr. ex festinant A; festinant B. e corr. ex ipse A. qui A. d lin. superpos. B; om. A, C. fom. C. 35 g corr. ex tum A. h ex sacramento seq., sed del. A. i et seq., sed del. A; k et C. 1 om. C. 1l post corr. B; nocent A, et seq. B. 1 om. D. ° per hoc om. C, D. C, D. 1 Cf. I. Cor. XI, 27. Phrasis biblica; cf. ex. gr. Psalm. XCIII, 16. 3 Cf. Hebr. VI, 6. Cf. I. Cor. XI, 27.
Strana 353
Quanta mala paciatur ecclesia ex ablatione crebrae communion is. 353 autem iuste fit et sancte, ut' supra est per plurima persuasum1, quia illud ipsi meruerunt, ut noceantur' et offendantur ad vitam Christi, quia ipsam per totum prius male vivendo offenderunt. Iustum est, inquam, et sanctum, ut illi libere mortem incur- rant et cicius abscindantur“ perinde, qui sponte vitam contempse runt, et ut Christus ab ipsis exoneretur cicius, quem non cessant offendere, mundum amando et iniquitates operando2, et ut ita cicius' abiudicati minus ecclesie noceant per suas contagiones' per dampnosas'. Utilius" ergo foret sancte ecclesie, ut et illi tales ha- berent coram* [se] cottidie liberam ad dei sacramentum accessio- nem et multo forcius omnes alii christiani in conmunione cotti- diana et conmuni et idcirco ut boni et mali haberent semper ante se ibi vitam propositam et suum bonum, quilibet iuxta merita ibidem subito retribucionem vel mercedem et ideo, ut ita deus iustus et misericors ibidem semper haberet circumstan ciam publicam et celebrem iudicium et graciam adinplere, et ideo" boni ullo modo propter inpios in suo bono non artentur, sed magis propter dei dilectos esset et malis ad bonum via con- munis et aperta, si forte vellent aliquando suam voluntatem in- mutando per" bonum conmune° se iuvare. Item, quia illi, qui' essent mali, vel non accedendo sepe cum aliis ob suam malam vitam cicius conpungerentur [361b] perinde vel forte accedendo sepe cum aliis ad divinum sacramentum cum sua malicia eo cicius eliderentur et manifestarentur, sicut Judas proditor, qui conmunicavit de manibus Jhesu Christi. Item in 25 finita bona, que sunt in eucaristia et que veniunt ex eo, quod corpus Christi et sanguis comeditur a christianis et potatur, fierent conmunia et multiplicata", manifesta et clarificata et ita alliciencia populum in conmunitate christiana, que alias omnia sunt precisa, ocultata et nescita et talia, que iam quasi omnino 30 non sunt et que iam recesserunt a populo christiano cessante 10 15 20 b ut — persuasum om. D. e noceant et offendant C. corr. ex d abscidantur (!) C. bbere A: post corr. add. in marg. m. x B; bere C. e tucius C; abiudicati — foret om. C. f corr. ex contagiosnes A. g per h Utilius — Crede et manducasti, 35 add. in marg. m. x B; dampnosas A, D. ubi om. D. k curam C. 1 quibus (!) C. n non seq., sed del. A; non n ad C. O seq. B. C. conmune se iuvare add. in marg. m. x B; om. A, C, D. Dom. C. q in conmunitate christiana seq., sed del. A; in con munitate christiana et seq. C. r vestita C. 1 Vide supra art. IV, cap. 6, pag. 69 sq. Psalm. XCIII, 16. 2 Phrasis biblica; cf. ex. gr. 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 23
Quanta mala paciatur ecclesia ex ablatione crebrae communion is. 353 autem iuste fit et sancte, ut' supra est per plurima persuasum1, quia illud ipsi meruerunt, ut noceantur' et offendantur ad vitam Christi, quia ipsam per totum prius male vivendo offenderunt. Iustum est, inquam, et sanctum, ut illi libere mortem incur- rant et cicius abscindantur“ perinde, qui sponte vitam contempse runt, et ut Christus ab ipsis exoneretur cicius, quem non cessant offendere, mundum amando et iniquitates operando2, et ut ita cicius' abiudicati minus ecclesie noceant per suas contagiones' per dampnosas'. Utilius" ergo foret sancte ecclesie, ut et illi tales ha- berent coram* [se] cottidie liberam ad dei sacramentum accessio- nem et multo forcius omnes alii christiani in conmunione cotti- diana et conmuni et idcirco ut boni et mali haberent semper ante se ibi vitam propositam et suum bonum, quilibet iuxta merita ibidem subito retribucionem vel mercedem et ideo, ut ita deus iustus et misericors ibidem semper haberet circumstan ciam publicam et celebrem iudicium et graciam adinplere, et ideo" boni ullo modo propter inpios in suo bono non artentur, sed magis propter dei dilectos esset et malis ad bonum via con- munis et aperta, si forte vellent aliquando suam voluntatem in- mutando per" bonum conmune° se iuvare. Item, quia illi, qui' essent mali, vel non accedendo sepe cum aliis ob suam malam vitam cicius conpungerentur [361b] perinde vel forte accedendo sepe cum aliis ad divinum sacramentum cum sua malicia eo cicius eliderentur et manifestarentur, sicut Judas proditor, qui conmunicavit de manibus Jhesu Christi. Item in 25 finita bona, que sunt in eucaristia et que veniunt ex eo, quod corpus Christi et sanguis comeditur a christianis et potatur, fierent conmunia et multiplicata", manifesta et clarificata et ita alliciencia populum in conmunitate christiana, que alias omnia sunt precisa, ocultata et nescita et talia, que iam quasi omnino 30 non sunt et que iam recesserunt a populo christiano cessante 10 15 20 b ut — persuasum om. D. e noceant et offendant C. corr. ex d abscidantur (!) C. bbere A: post corr. add. in marg. m. x B; bere C. e tucius C; abiudicati — foret om. C. f corr. ex contagiosnes A. g per h Utilius — Crede et manducasti, 35 add. in marg. m. x B; dampnosas A, D. ubi om. D. k curam C. 1 quibus (!) C. n non seq., sed del. A; non n ad C. O seq. B. C. conmune se iuvare add. in marg. m. x B; om. A, C, D. Dom. C. q in conmunitate christiana seq., sed del. A; in con munitate christiana et seq. C. r vestita C. 1 Vide supra art. IV, cap. 6, pag. 69 sq. Psalm. XCIII, 16. 2 Phrasis biblica; cf. ex. gr. 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 23
Strana 354
354 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 9. 10 15 20 25 illa beatissima frequenti in dei populo conmunione sacramenti. Que quanta sint bona et quam preclara et divina et quam sa- lubria, nullus potest satis scribere vel ullo modo enumerare, et per consequens, quanta“ esset utilitas illius publice conmunio- nis a populo, nullus satis potest estimare, et quam inmensum dampnum dei ecclesia paciatur ex' istius iugis sacrificii a po- pulo et in plebe dei ablacionel. Item si fieret illa conmunio beatifici sacramenti conmuniter ab omnibus astantibus in missa, tunc proprie proprium hoc sacramentum plenum gracia et veritate iuxta nomen sanctum suum effectum sortiretur et illam rem, quam signis et forma sua figurat, in hominibus efficeret cottidie et incessanter, videlicet beatam multorum ad invicem unionem. Nam", ut supra dictum est2, notanter dicitur conmunio, id est comedencium unio vel conmunio simul omnium unio, scilicet christianorum ad idem et in idem, ita ut sit omnium unus spiritus et una vita et per consequens multitudinis credencium cor unum et anima una“, quod est maximum bonum in ecclesia Jhesu Christi et princi- pale. Et hoc habet efficere frequentacio istius conmunionis, id est multorum in unum comestionis et bibicionis istius validis simi sacramenti ad hoc, ut homines sciante etf possint unius moris habitare in domo4. Spiritualis namque manducacio sola sine sacramenti“ sumpcione illa non est proprie proprius effectus manducacionis sacramentalis, quia alia dona spiritus sancti effi- ciunt eandem graciam in anima vel eius participium et virtutes theologiceh, ut fides, spes' et caritas, unde dictum est?: »Crede et manducasti«. Ubi notandum, quod nullibi homines dulcius! et gracius sibi conmuniter uniuntur in affectu sociali, quam in mensa con- 30 muni, utm post dicetur“, et precipue in mensa celebri et aput" conmunem amicum vel patrem familias et dominum. Et propte 28 Nota m. p. A. a quanto C. b corr. ex et A; in corr. ex et B; et C. post corr. C. d corr. ex nann A. e add. in marg. m. x B; om. A, C. fita B, C; eciam A. 35 g corr. ex sacramento A, B. h corr. ex thologice A. 1 om. A, B. k om. C. post corr. B; diucius A, C, D. m ut post dicetur om D. " conmunionem seq., sed del. A. 1 2 Vide supra art. VI, c. 1, pag. 209 sq. Cf. Dan. XI, 31. Cf. 4 Cf. Psalm. LXVII, 7. Actuum IV, 32. Cf. S. Augustini De remedio 5 40 paenitentiae (tract. XXV in Joann. n. 12); all. in Decreto Grat. p. III. de con 6 secr. dist. II, c. 47. (ed. Friedberg p. 1331). Vide infra p. 368 et 376.
354 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 9. 10 15 20 25 illa beatissima frequenti in dei populo conmunione sacramenti. Que quanta sint bona et quam preclara et divina et quam sa- lubria, nullus potest satis scribere vel ullo modo enumerare, et per consequens, quanta“ esset utilitas illius publice conmunio- nis a populo, nullus satis potest estimare, et quam inmensum dampnum dei ecclesia paciatur ex' istius iugis sacrificii a po- pulo et in plebe dei ablacionel. Item si fieret illa conmunio beatifici sacramenti conmuniter ab omnibus astantibus in missa, tunc proprie proprium hoc sacramentum plenum gracia et veritate iuxta nomen sanctum suum effectum sortiretur et illam rem, quam signis et forma sua figurat, in hominibus efficeret cottidie et incessanter, videlicet beatam multorum ad invicem unionem. Nam", ut supra dictum est2, notanter dicitur conmunio, id est comedencium unio vel conmunio simul omnium unio, scilicet christianorum ad idem et in idem, ita ut sit omnium unus spiritus et una vita et per consequens multitudinis credencium cor unum et anima una“, quod est maximum bonum in ecclesia Jhesu Christi et princi- pale. Et hoc habet efficere frequentacio istius conmunionis, id est multorum in unum comestionis et bibicionis istius validis simi sacramenti ad hoc, ut homines sciante etf possint unius moris habitare in domo4. Spiritualis namque manducacio sola sine sacramenti“ sumpcione illa non est proprie proprius effectus manducacionis sacramentalis, quia alia dona spiritus sancti effi- ciunt eandem graciam in anima vel eius participium et virtutes theologiceh, ut fides, spes' et caritas, unde dictum est?: »Crede et manducasti«. Ubi notandum, quod nullibi homines dulcius! et gracius sibi conmuniter uniuntur in affectu sociali, quam in mensa con- 30 muni, utm post dicetur“, et precipue in mensa celebri et aput" conmunem amicum vel patrem familias et dominum. Et propte 28 Nota m. p. A. a quanto C. b corr. ex et A; in corr. ex et B; et C. post corr. C. d corr. ex nann A. e add. in marg. m. x B; om. A, C. fita B, C; eciam A. 35 g corr. ex sacramento A, B. h corr. ex thologice A. 1 om. A, B. k om. C. post corr. B; diucius A, C, D. m ut post dicetur om D. " conmunionem seq., sed del. A. 1 2 Vide supra art. VI, c. 1, pag. 209 sq. Cf. Dan. XI, 31. Cf. 4 Cf. Psalm. LXVII, 7. Actuum IV, 32. Cf. S. Augustini De remedio 5 40 paenitentiae (tract. XXV in Joann. n. 12); all. in Decreto Grat. p. III. de con 6 secr. dist. II, c. 47. (ed. Friedberg p. 1331). Vide infra p. 368 et 376.
Strana 355
Sacramentalis communio unit christianos in affectu sociali. 355 rea eciam conmunis manducacio sacramenti habet virtutem chri- stianos simul socialiter uniendia supra spiritualem, que singularis est et occulta. Iuxta" quod iterum advertendum, quod ea, que sunt extrinseca et nobis manifesta, habent vim magnam eciam in spiritualibus vel nos conmovendi vel suffragantur in nobis omni- bus' operacioni" spiritualium' intimorum et occultorum nobis. Et' istud est generale fere in omnibus; propterea in sacramentis ecclesie ea, que sunt visibilia nobis, promovent in nobis opera- cionem invisibilium, quod singulariter est in dominico sacra- mento, puta quod manducacio sacramentalis in visibilibus spes 10 ciebus multum facit ad‘ promocionem spiritualis manducacionis Christi corporis, ut postea diceturl, et precipue ad propositum unio plebis ad sacramentum Christi corporis et copulacio que dam pulcherima, iocundissima et socialis omnium ad mensam unius dei et domini in una domo conmuni, crebra et visibili 15 valde multum facit ad unionem plebis eciam in concordia spiri- tus et voluntatis. Et illud nimis“ manifeste est videre singulis annis in populo christiano tunc, quando scilicet ante pascha volunt se Christi sacramento manifeste sociare vel eciam, quod quandocumque aliquis vult sumere panem hunc de mensa sui 20 domini, mox satagit et inpelitur concordiam fratrum facere in domo dei et exoptare. Istorum igitur nullum habet manducacio spiritualis considerata se sola ex eo, quod invisibilis omnino est et occulta. Et idcirco defectus istius frequentacionis sacramenti cottidiane singulorum in populo christiano illud maximum mas 25 lum" principale in christianis attulit, scilicet scismata et dis cessionem a Christo Jhesu et separacionem ab in vicem hominum et destruccionem" concordie" et? piarum affeccionum. Item si fieret celebris et publica illa sacra conmunio sacras 30 menti cottidie ab omnibus volentibus christianis, tunc rediret" decor et gloria ecclesie primitive et Sodoma [362a] spiritualis a unire seq. C. b iuxta ... est occulta om. D. “ corr. ex hominibus A; hominibus B, C. doperacionem C. e vel seq. C. f corr. ex in B; in C; in del. A. g lin. superpos. A. h et seq. C. i istud C. k fecit 35 seq., sed del. A; ras. seq. B. 1 post corr. m. x B. m et lin. superpos. seq. B. n ita B, D; destruccio A, C. o corr. in margine m. x ex in corde B ; in corde A, C, D. P ita B, C; eciam A. q tunc in suam antiquam seq., sed del. A. Vide infra p 360. 40 23
Sacramentalis communio unit christianos in affectu sociali. 355 rea eciam conmunis manducacio sacramenti habet virtutem chri- stianos simul socialiter uniendia supra spiritualem, que singularis est et occulta. Iuxta" quod iterum advertendum, quod ea, que sunt extrinseca et nobis manifesta, habent vim magnam eciam in spiritualibus vel nos conmovendi vel suffragantur in nobis omni- bus' operacioni" spiritualium' intimorum et occultorum nobis. Et' istud est generale fere in omnibus; propterea in sacramentis ecclesie ea, que sunt visibilia nobis, promovent in nobis opera- cionem invisibilium, quod singulariter est in dominico sacra- mento, puta quod manducacio sacramentalis in visibilibus spes 10 ciebus multum facit ad‘ promocionem spiritualis manducacionis Christi corporis, ut postea diceturl, et precipue ad propositum unio plebis ad sacramentum Christi corporis et copulacio que dam pulcherima, iocundissima et socialis omnium ad mensam unius dei et domini in una domo conmuni, crebra et visibili 15 valde multum facit ad unionem plebis eciam in concordia spiri- tus et voluntatis. Et illud nimis“ manifeste est videre singulis annis in populo christiano tunc, quando scilicet ante pascha volunt se Christi sacramento manifeste sociare vel eciam, quod quandocumque aliquis vult sumere panem hunc de mensa sui 20 domini, mox satagit et inpelitur concordiam fratrum facere in domo dei et exoptare. Istorum igitur nullum habet manducacio spiritualis considerata se sola ex eo, quod invisibilis omnino est et occulta. Et idcirco defectus istius frequentacionis sacramenti cottidiane singulorum in populo christiano illud maximum mas 25 lum" principale in christianis attulit, scilicet scismata et dis cessionem a Christo Jhesu et separacionem ab in vicem hominum et destruccionem" concordie" et? piarum affeccionum. Item si fieret celebris et publica illa sacra conmunio sacras 30 menti cottidie ab omnibus volentibus christianis, tunc rediret" decor et gloria ecclesie primitive et Sodoma [362a] spiritualis a unire seq. C. b iuxta ... est occulta om. D. “ corr. ex hominibus A; hominibus B, C. doperacionem C. e vel seq. C. f corr. ex in B; in C; in del. A. g lin. superpos. A. h et seq. C. i istud C. k fecit 35 seq., sed del. A; ras. seq. B. 1 post corr. m. x B. m et lin. superpos. seq. B. n ita B, D; destruccio A, C. o corr. in margine m. x ex in corde B ; in corde A, C, D. P ita B, C; eciam A. q tunc in suam antiquam seq., sed del. A. Vide infra p 360. 40 23
Strana 356
356 Matthiae de Janoy Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 9. rediret tunc in suam antiquam dignitatem, quod nequaquam valet sola conmunio efficere spiritualiss, quam credunt se christiani assequi in sola missarum audicione. Hoc' quidem palam est, nam celebriter venire omnes christianos ad mensam“ sui domini con- 5 muniter et manifeste est valde ecclesie gloriosum, manducare il lum panem angelorum intus et extra splendidume cottidie a mul- tis et manifeste cum graciarum accione est decor inestimabilis dei familie et pulcritudo nimis magna domus domini ministros decoratos, ordinatos et honorabiles occupari omni die gratis- 10 sime et dulciter ministrando cibum familie domini sui“ in magna caritate. Ista inenarrabilis' gloria ecclesie multo amplior quam Sa- lomonis in domo sua et suorum ministrorum suppetit, quam tamen dicitur regina Sabba miro modo obstupuisse et pre admi- racione nimia defecisse in spiritul. Hec autem omnia habet et potest efficere in dei ecclesia con munio plebium beati sacramenti cottidie a multis vel sepe fre quentata, quod non valet ullo modo facere conmunio solum spiritualis occulta et incerta. Per istam! enim magis conmunitas moveretur christiana et efficacius ad fidemm, spem et caritatem, 20 scilicet per conmunionem frequentem sacramentalem, visibilem et motivam populorum, quam per spiritualem occultatam", quia sa- cramentalis conmunio habet totum, quod habet spiritualis et cum hoc aliquid amplius, scilicet signa visibilia et species, propter quod, si celebriter et conmuniter fieret conmunicacio sacramentalis cot 25 tidiana vel frequens, tunc magis' resurgeret in suum fervorem Chri- sti caritas et cetere virtutes et omnis penitencia et christiane vite disciplina et habundancia iniquitatis2 nimis in sanctis deflueret et minueretur in toto orbe christiano". Item tunc rediret voluntas dei bona in Syon et edificarentur muri Jerusalem3 et tunc gra- 30 tissime acceptaret" sacrificium iusticie oblaciones et holocausta. Voluntas namque dei bona hec est in ecclesia Jhesu Christi san- ctificacio ecclesie sue, que maxime fit per hanc celebrems con 15 a efficeretur B. c hoc — et species om. D. bepost corr. m. x B. d missam C; audicione seq., sed del. C. e post corr. B. f occupare C. corr. ex ac in k i corr. ex suo A, B. 35 g Jhesu C. h et enarrabilis C. marg. A; in ras. B; om. C; et seq. A; ac seq. C. Lita C; ista A, B. m lac. ° et seq., sed del. A, B; et seq. C. p chri seq. A. n occultantem C. acceptaretur C. s crebram C. stianorum C. q dificarentur C. 1 Cf. III, Reg. X. I sq. 2 Phrasis biblica; of. ex. gr. Matth. XXIV, 12. 40 3 Cf. II. Esdrae II, 17.
356 Matthiae de Janoy Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 9. rediret tunc in suam antiquam dignitatem, quod nequaquam valet sola conmunio efficere spiritualiss, quam credunt se christiani assequi in sola missarum audicione. Hoc' quidem palam est, nam celebriter venire omnes christianos ad mensam“ sui domini con- 5 muniter et manifeste est valde ecclesie gloriosum, manducare il lum panem angelorum intus et extra splendidume cottidie a mul- tis et manifeste cum graciarum accione est decor inestimabilis dei familie et pulcritudo nimis magna domus domini ministros decoratos, ordinatos et honorabiles occupari omni die gratis- 10 sime et dulciter ministrando cibum familie domini sui“ in magna caritate. Ista inenarrabilis' gloria ecclesie multo amplior quam Sa- lomonis in domo sua et suorum ministrorum suppetit, quam tamen dicitur regina Sabba miro modo obstupuisse et pre admi- racione nimia defecisse in spiritul. Hec autem omnia habet et potest efficere in dei ecclesia con munio plebium beati sacramenti cottidie a multis vel sepe fre quentata, quod non valet ullo modo facere conmunio solum spiritualis occulta et incerta. Per istam! enim magis conmunitas moveretur christiana et efficacius ad fidemm, spem et caritatem, 20 scilicet per conmunionem frequentem sacramentalem, visibilem et motivam populorum, quam per spiritualem occultatam", quia sa- cramentalis conmunio habet totum, quod habet spiritualis et cum hoc aliquid amplius, scilicet signa visibilia et species, propter quod, si celebriter et conmuniter fieret conmunicacio sacramentalis cot 25 tidiana vel frequens, tunc magis' resurgeret in suum fervorem Chri- sti caritas et cetere virtutes et omnis penitencia et christiane vite disciplina et habundancia iniquitatis2 nimis in sanctis deflueret et minueretur in toto orbe christiano". Item tunc rediret voluntas dei bona in Syon et edificarentur muri Jerusalem3 et tunc gra- 30 tissime acceptaret" sacrificium iusticie oblaciones et holocausta. Voluntas namque dei bona hec est in ecclesia Jhesu Christi san- ctificacio ecclesie sue, que maxime fit per hanc celebrems con 15 a efficeretur B. c hoc — et species om. D. bepost corr. m. x B. d missam C; audicione seq., sed del. C. e post corr. B. f occupare C. corr. ex ac in k i corr. ex suo A, B. 35 g Jhesu C. h et enarrabilis C. marg. A; in ras. B; om. C; et seq. A; ac seq. C. Lita C; ista A, B. m lac. ° et seq., sed del. A, B; et seq. C. p chri seq. A. n occultantem C. acceptaretur C. s crebram C. stianorum C. q dificarentur C. 1 Cf. III, Reg. X. I sq. 2 Phrasis biblica; of. ex. gr. Matth. XXIV, 12. 40 3 Cf. II. Esdrae II, 17.
Strana 357
Dei voluntas est, ut laici saepe communicent. 357 munionem sacramenti et“ frequentem in populo christiano, sicut scriptum est1: »Confitemini memorie sanctificacionis eius'.« Et determinat alibi, que est illa memoria sanctificacionis, dicens2: »Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator do- minus, escam dedit timentibus se.« Atque iterum3: »Hec quo cienscumque feceritis, in meam memoriam facietis.« 5 CAPITULUM DECIMUM. Itaque" deie voluntas bona' patris familias piissimi et lar- gissimi divinarum graciarum est manducacio conmunis, celebris' et cottidina a multitudine populorum huius pa nish celestis angelorum, quoniam et illud videtur innuere ordo oracionum seu verborum in dominica oracione. Premittitur enim primum ibidem per eternam Veritatem4: »Fiat voluntas tua, sicud in celo et in terra,« subaudis voluntas tua bona, paterna, bene placens et perfecta, que vult omnes homines salvos fieri" et ne- minem vult perire neque in celo neque in terra. Et mox subiun- gitur ad magis exprimendam talem dei voluntatem bonam et beneplacentem et salvare volentem et dicit“: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie.« Quod eciam sit illa voluntas dei bene placens ista celeberrima conmanducacio cottidiana sacras 20 menti Christi corporis et sanguinis in populo christiano, conclu ditur ex eo, quod modis variis ostendit ipsam sibi esse gratam et quod ipsa conpetit valde sue divine magnificencie et bonitati et quod cupit et requirit' semper se participari a suis creaturis precipue racionabilibus et ad hoc capacibus in ritu illo et modo, 25 qui est optimus et convenientissimus cuilibet creature et princi- paliter racionali et singulariter et maxime homini, de quo in- cumbit ad loquendum. Et iste modus, ut ex supradictis relucet et infra lacius dis seretur", est ista manducacio sacramentalis corporis et sanguinis 30 10 15 b a et frequentem del. B. . .. quia memoriam fecit mirabilium suo= rum etc. Et iterum : Hec quocienscunque feceritis in mei memoriam facietis d itaque ita seq. D. c capitolum 10. articuli 8i in marg. A; rubr. B, C. — post describetur om. D. e om. C. f et lin. superpos. seq. B. g cre= I raz 35 bris (!) C. h corr. ex pans A. i requirat C. k coaptatis C. cionabili C. m disseret; et seq. C. 1 Psalm. XCVI, 12. 2 Psalm. CX, 5. 3 Cf. I. Cor. XI, 25. 4Matth. Lucae XI, 3. Cf. I. Tim. II, 4. VI, 10.
Dei voluntas est, ut laici saepe communicent. 357 munionem sacramenti et“ frequentem in populo christiano, sicut scriptum est1: »Confitemini memorie sanctificacionis eius'.« Et determinat alibi, que est illa memoria sanctificacionis, dicens2: »Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator do- minus, escam dedit timentibus se.« Atque iterum3: »Hec quo cienscumque feceritis, in meam memoriam facietis.« 5 CAPITULUM DECIMUM. Itaque" deie voluntas bona' patris familias piissimi et lar- gissimi divinarum graciarum est manducacio conmunis, celebris' et cottidina a multitudine populorum huius pa nish celestis angelorum, quoniam et illud videtur innuere ordo oracionum seu verborum in dominica oracione. Premittitur enim primum ibidem per eternam Veritatem4: »Fiat voluntas tua, sicud in celo et in terra,« subaudis voluntas tua bona, paterna, bene placens et perfecta, que vult omnes homines salvos fieri" et ne- minem vult perire neque in celo neque in terra. Et mox subiun- gitur ad magis exprimendam talem dei voluntatem bonam et beneplacentem et salvare volentem et dicit“: »Panem nostrum cottidianum da nobis hodie.« Quod eciam sit illa voluntas dei bene placens ista celeberrima conmanducacio cottidiana sacras 20 menti Christi corporis et sanguinis in populo christiano, conclu ditur ex eo, quod modis variis ostendit ipsam sibi esse gratam et quod ipsa conpetit valde sue divine magnificencie et bonitati et quod cupit et requirit' semper se participari a suis creaturis precipue racionabilibus et ad hoc capacibus in ritu illo et modo, 25 qui est optimus et convenientissimus cuilibet creature et princi- paliter racionali et singulariter et maxime homini, de quo in- cumbit ad loquendum. Et iste modus, ut ex supradictis relucet et infra lacius dis seretur", est ista manducacio sacramentalis corporis et sanguinis 30 10 15 b a et frequentem del. B. . .. quia memoriam fecit mirabilium suo= rum etc. Et iterum : Hec quocienscunque feceritis in mei memoriam facietis d itaque ita seq. D. c capitolum 10. articuli 8i in marg. A; rubr. B, C. — post describetur om. D. e om. C. f et lin. superpos. seq. B. g cre= I raz 35 bris (!) C. h corr. ex pans A. i requirat C. k coaptatis C. cionabili C. m disseret; et seq. C. 1 Psalm. XCVI, 12. 2 Psalm. CX, 5. 3 Cf. I. Cor. XI, 25. 4Matth. Lucae XI, 3. Cf. I. Tim. II, 4. VI, 10.
Strana 358
358 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 10. Jhesu Christi in cibo et potu visibilibus et conmunibusa et aptis simis usibus' hominum, ut est in cibo panis et potu vini, ut habes hoc declaratum late et per multa in V° tractatu' vel" sequenti1. Et quod sit illa manducacio sacramentalis frequens vel cottidiana conmuniter ab omnibus volentibus esse participes vite celestis, ut sic cottidie vel semper moretur omnis populus in memoria efficaci dei sui et graciarum accione, habens neccesse' venire ad deum cottidie et respicere ad manus dei sui pro cibo suo et potu vite eterne et redire omni die ad easdem manus dei ad mandu- 10 candum et potandum et perinde sustentandum" perceptibiliter [362b] et manifeste in vita christianal totaliter et in toto, id est sicut in vita corporali per panem et potum carnales, ita in vita spirituali et divina per panem spiritualem in sacramento, prout hoc habes iam luculenter superius declaratum articulo“ [V] capitolo' [4] et cito post describetur2. Modus igitur iste homines fruendi do mino deo suo est optimus et convenientissimus, scilicet cottidia- na manducacio sacramenti a christianis" solempniter, et" in con muni, quem modum deus per se instituit' solempniter, divulgavit et exercendum manifeste demandavit, ut notum est ex scripturis 20 et? statim post deducetur3. Spiritualis autem manducacio Christi corporis sola precise sine manducacione sacramenti, licet sit optima in se, tamen maxime" est propria angelis et animabus exutis' a corpore, non tamen hominibus in corpore adhuc existentibus. Et si forte sit congrua 25 aliquibus perfectissimis, qui' iam in carne non sunt vel magis sunt in spiritu quam in carne, tamen non' est optima et convenien- tissima conmunitati hominum in familia magni dei ex“ causis, que sunt tacte superius et infra eciam conponenturt, quia spiritualis sola manducio non subest, neque' stat eleccioni hominum, neque 30 possunt, quocienscumque volunt, per eam* deo suo sacrificare voluntarie, sed solum, quando dominus Jhesus et spiritus eius 5 15 35 a post corr. C. b post corr. B. in seq. C. d om. C. e omni tum seq., sed del. A; omni cum seq. B. fom. C. g corr. ex sustendum A. h post corr. B. lac. seq. i corr. ex christiane A. k lac. seq. A, B. A, B. m conmuniter atque seq. C. n om. C. ° post corr. B. P et — de ducetur om. D. q corr. ex maxima A. I ita post corr. B; exeuntis corr. m. p. ex exutis C. s post corr. B. t om. C. u ex — conponentur om. D v lin. superpos. A; - est neque del. B; nec substat C. x ita B, C, D; ea A. 1 Vide librum V, dist. VII, c. 11 sq. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 136 b sq.) 40' Vide supra pag. 139 sq. 3 Vide p. 375. 4 Vide supra art. IV, c. 6, pag. 93 sq.
358 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 10. Jhesu Christi in cibo et potu visibilibus et conmunibusa et aptis simis usibus' hominum, ut est in cibo panis et potu vini, ut habes hoc declaratum late et per multa in V° tractatu' vel" sequenti1. Et quod sit illa manducacio sacramentalis frequens vel cottidiana conmuniter ab omnibus volentibus esse participes vite celestis, ut sic cottidie vel semper moretur omnis populus in memoria efficaci dei sui et graciarum accione, habens neccesse' venire ad deum cottidie et respicere ad manus dei sui pro cibo suo et potu vite eterne et redire omni die ad easdem manus dei ad mandu- 10 candum et potandum et perinde sustentandum" perceptibiliter [362b] et manifeste in vita christianal totaliter et in toto, id est sicut in vita corporali per panem et potum carnales, ita in vita spirituali et divina per panem spiritualem in sacramento, prout hoc habes iam luculenter superius declaratum articulo“ [V] capitolo' [4] et cito post describetur2. Modus igitur iste homines fruendi do mino deo suo est optimus et convenientissimus, scilicet cottidia- na manducacio sacramenti a christianis" solempniter, et" in con muni, quem modum deus per se instituit' solempniter, divulgavit et exercendum manifeste demandavit, ut notum est ex scripturis 20 et? statim post deducetur3. Spiritualis autem manducacio Christi corporis sola precise sine manducacione sacramenti, licet sit optima in se, tamen maxime" est propria angelis et animabus exutis' a corpore, non tamen hominibus in corpore adhuc existentibus. Et si forte sit congrua 25 aliquibus perfectissimis, qui' iam in carne non sunt vel magis sunt in spiritu quam in carne, tamen non' est optima et convenien- tissima conmunitati hominum in familia magni dei ex“ causis, que sunt tacte superius et infra eciam conponenturt, quia spiritualis sola manducio non subest, neque' stat eleccioni hominum, neque 30 possunt, quocienscumque volunt, per eam* deo suo sacrificare voluntarie, sed solum, quando dominus Jhesus et spiritus eius 5 15 35 a post corr. C. b post corr. B. in seq. C. d om. C. e omni tum seq., sed del. A; omni cum seq. B. fom. C. g corr. ex sustendum A. h post corr. B. lac. seq. i corr. ex christiane A. k lac. seq. A, B. A, B. m conmuniter atque seq. C. n om. C. ° post corr. B. P et — de ducetur om. D. q corr. ex maxima A. I ita post corr. B; exeuntis corr. m. p. ex exutis C. s post corr. B. t om. C. u ex — conponentur om. D v lin. superpos. A; - est neque del. B; nec substat C. x ita B, C, D; ea A. 1 Vide librum V, dist. VII, c. 11 sq. (MS. bibl. Clem. III A 10, f. 136 b sq.) 40' Vide supra pag. 139 sq. 3 Vide p. 375. 4 Vide supra art. IV, c. 6, pag. 93 sq.
Strana 359
De spirituali manducatione Christi corporis. 359 dignatur visitare hominem et renovacionem gracie infundere. Et super hec non est racio neque aliqua scriptura ad hoc, quod deus instituerit vel expresserit palam et solempniter manducacionem illam spiritualem corporis Christi et sanguinis solum et sine sacramenti' sumpcione, ita quod esset contentus de eo, si chri- stiani solum sic spiritualiter corpus Christi manducarent in sacer dote vel per manducacionem solam' sacerdotis sine eo, quod unusquisque pro se et per se ipsum sacramentum manducaret. Hoc vero, quod sancti doctores inceperunt loqui de mandu- cacione spirituali Christi corporis, et hoc, quod doctores venes 10 rabiles moderni distinguunt de manducacione sacramentalid et spirituali, ad presens non iudico nec discucio, sed dico, quod satis congrua et neccessaria est distinccio ad discernendum man ducacionem Christi corporis, quam iniqui et indigni faciunt solum per sacramentum, af manducacione« Christi corporis, 15 quam sancti faciunt in sacramento simul et in spiritu et veritate. Hoch tamen ad presens obstupesco, quomodo vocabulum spi- ritualis manducacionis extensum est omnino ultra limites pre dicte distinccionis ita large, quod eciam omne credere cum di leccione vocant moderni manducacionem spiritualem et omnem 20 visitacionem et illuminacionem gracie in mente. Et ita' sequitur, quod omnes reges et prophete in Veteri testamento, qui Christum Jhesum futurum credebant, iam manducabant corpus Christi. Quo= modo' vero illud posset sustineri in veritate, cum corpus Christi tunc nondum fuit, licet erat futurum, et quomodo bene et in 25 veritate illud, quod non est adhuc, iam possit manducari? Item ex illo sequitur, quod omnis christianus bonus a prin cipio usque ad finem et ubique manducat corpus Christi, cum semper et ubique credat in Christum Jhesum cum dileccione et habeat crebrius illam visitacionem vel innovacionem gracie in 30 spiritu vel devocione. Et si omnis talis habicio Christi gracie a christiano ubicumque et quandocumquel esset proprie mandu cacio Christi corporis, tunc non videretur, quod ad aliquid esset 21 Nota de manducacione spirituali m. p. A. a Et — gracie in mente om. D. b corr. ex sacramento A, B. et sine 35 e inpii C. d post corr. C. sacramento sumpcione seq., sed del. A. f in ras. B. g et manducacionem A, C. hec C. i si omne credere h cum dileccione vocant moderni manducacionem spiritualem et omnem visita k quo= cionem et illuminacionem gracie in mente ad. in calc. fol. sup. D. quantumcumque C. modo — manducari om. D. i 40
De spirituali manducatione Christi corporis. 359 dignatur visitare hominem et renovacionem gracie infundere. Et super hec non est racio neque aliqua scriptura ad hoc, quod deus instituerit vel expresserit palam et solempniter manducacionem illam spiritualem corporis Christi et sanguinis solum et sine sacramenti' sumpcione, ita quod esset contentus de eo, si chri- stiani solum sic spiritualiter corpus Christi manducarent in sacer dote vel per manducacionem solam' sacerdotis sine eo, quod unusquisque pro se et per se ipsum sacramentum manducaret. Hoc vero, quod sancti doctores inceperunt loqui de mandu- cacione spirituali Christi corporis, et hoc, quod doctores venes 10 rabiles moderni distinguunt de manducacione sacramentalid et spirituali, ad presens non iudico nec discucio, sed dico, quod satis congrua et neccessaria est distinccio ad discernendum man ducacionem Christi corporis, quam iniqui et indigni faciunt solum per sacramentum, af manducacione« Christi corporis, 15 quam sancti faciunt in sacramento simul et in spiritu et veritate. Hoch tamen ad presens obstupesco, quomodo vocabulum spi- ritualis manducacionis extensum est omnino ultra limites pre dicte distinccionis ita large, quod eciam omne credere cum di leccione vocant moderni manducacionem spiritualem et omnem 20 visitacionem et illuminacionem gracie in mente. Et ita' sequitur, quod omnes reges et prophete in Veteri testamento, qui Christum Jhesum futurum credebant, iam manducabant corpus Christi. Quo= modo' vero illud posset sustineri in veritate, cum corpus Christi tunc nondum fuit, licet erat futurum, et quomodo bene et in 25 veritate illud, quod non est adhuc, iam possit manducari? Item ex illo sequitur, quod omnis christianus bonus a prin cipio usque ad finem et ubique manducat corpus Christi, cum semper et ubique credat in Christum Jhesum cum dileccione et habeat crebrius illam visitacionem vel innovacionem gracie in 30 spiritu vel devocione. Et si omnis talis habicio Christi gracie a christiano ubicumque et quandocumquel esset proprie mandu cacio Christi corporis, tunc non videretur, quod ad aliquid esset 21 Nota de manducacione spirituali m. p. A. a Et — gracie in mente om. D. b corr. ex sacramento A, B. et sine 35 e inpii C. d post corr. C. sacramento sumpcione seq., sed del. A. f in ras. B. g et manducacionem A, C. hec C. i si omne credere h cum dileccione vocant moderni manducacionem spiritualem et omnem visita k quo= cionem et illuminacionem gracie in mente ad. in calc. fol. sup. D. quantumcumque C. modo — manducari om. D. i 40
Strana 360
Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 10. 360 utile institucio istius, de quo sermo, dulcissimi sacramenti, sed videtur, quod iam erit superfluum, quod nephas est christiano eciam cogitare. Estimo itaque dicere salvo meliori iudicio, quod ita assecucionem cuiuslibet gracie in Christo Jhesu vo care conmuniter manducacionem spiritualem Christi cor poris eta ita eandem divulgari et affirmare, hoc venit in populo christiano adb obmissionem manducacionis sacramentalis et venit ad magnam desolacionem et non curacionem Christi corporis et sanguinis in sacramento, ita quod quilibet vel“ multi 10 de spirituali manducacione audientes et acsi spiritualiter man ducarent sibi blandientes, non curant ideo" vel minus curant festinare manducare sanctum et divinum sacramentum. Quode quidem si bene stat in dei familia vel si sit dispen- diosum salutis fidelium in sancta ecclesia, nolo iudicare et non 15 presumo determinare, sed relinquo ad determinacionem ecclesie catholice sacrosancte, cui promptus et humiliter sto subiectus. Sed hoc ipsum michi videretur utile ad docendum, ut non populus christianus iuxta sua desideria ambulans atque magistros prurien- tes auribus affectans relinquat certa et assenciat incertis et forte 20 a veritate aversus ad fabulas convertaturl. Verumptamen hoc certum licet michi tenere, quod certissima [363 a] Christi cor poris manducacio solempnis et manifesta est conmunicacio sacramenti de altari. Et ista est a deo et a Christo Jhesu vo- lita, ordinata et celebriter constituta, auctoritate magna divulgata, 25 solempniter in Veteri testamento nuncciata et glorificata, multi- pliciter in Novo testamento exercitata et stabilita, quorum omnium fere nullum potest assignari proprie de sola mandu cacione spirituali, mentali solum et occulta sine sacramentali sumpcione, quamvis totum hoc continet manducacio sacramen- 30 talis, quod continet spiritualis, et virtus, res et substancia con- munionis' sacramentalis est manducacio spiritualis corporis Jhesu Christi, que sic preparacio est conmunicata hominibus in man- ducacione sacramentali, id est visibili et manifesta. 5 35 13 Nota m. p. A. a om. C. b ob C. C et C. domnino C. quod — amarissimam passionem in cap. XII. om. D; si seq. C. f corr. ex exercita in marg. A; exer corr. ex et A; et B, C. h sit post corr. B. cita B. g canonis C. Cf. II. Tim. IV, 3—4.
Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 10. 360 utile institucio istius, de quo sermo, dulcissimi sacramenti, sed videtur, quod iam erit superfluum, quod nephas est christiano eciam cogitare. Estimo itaque dicere salvo meliori iudicio, quod ita assecucionem cuiuslibet gracie in Christo Jhesu vo care conmuniter manducacionem spiritualem Christi cor poris eta ita eandem divulgari et affirmare, hoc venit in populo christiano adb obmissionem manducacionis sacramentalis et venit ad magnam desolacionem et non curacionem Christi corporis et sanguinis in sacramento, ita quod quilibet vel“ multi 10 de spirituali manducacione audientes et acsi spiritualiter man ducarent sibi blandientes, non curant ideo" vel minus curant festinare manducare sanctum et divinum sacramentum. Quode quidem si bene stat in dei familia vel si sit dispen- diosum salutis fidelium in sancta ecclesia, nolo iudicare et non 15 presumo determinare, sed relinquo ad determinacionem ecclesie catholice sacrosancte, cui promptus et humiliter sto subiectus. Sed hoc ipsum michi videretur utile ad docendum, ut non populus christianus iuxta sua desideria ambulans atque magistros prurien- tes auribus affectans relinquat certa et assenciat incertis et forte 20 a veritate aversus ad fabulas convertaturl. Verumptamen hoc certum licet michi tenere, quod certissima [363 a] Christi cor poris manducacio solempnis et manifesta est conmunicacio sacramenti de altari. Et ista est a deo et a Christo Jhesu vo- lita, ordinata et celebriter constituta, auctoritate magna divulgata, 25 solempniter in Veteri testamento nuncciata et glorificata, multi- pliciter in Novo testamento exercitata et stabilita, quorum omnium fere nullum potest assignari proprie de sola mandu cacione spirituali, mentali solum et occulta sine sacramentali sumpcione, quamvis totum hoc continet manducacio sacramen- 30 talis, quod continet spiritualis, et virtus, res et substancia con- munionis' sacramentalis est manducacio spiritualis corporis Jhesu Christi, que sic preparacio est conmunicata hominibus in man- ducacione sacramentali, id est visibili et manifesta. 5 35 13 Nota m. p. A. a om. C. b ob C. C et C. domnino C. quod — amarissimam passionem in cap. XII. om. D; si seq. C. f corr. ex exercita in marg. A; exer corr. ex et A; et B, C. h sit post corr. B. cita B. g canonis C. Cf. II. Tim. IV, 3—4.
Strana 361
Responsio ad obiecta de spirituali communione. 361 CAPITULUM UNDECIMUM. Et pro responsione ad beatum Augustinum et ad doctores, qui allegant dicentes1: »Crede et manducasti«, et quod' quod- libet credere cum dileccione est corpus Christi manducare, et si milia, est distingwendum, quod, sicut in naturalibus fit distinccio inter generacionem, que est forma vel introduccio forme in mate riam perfecta, inmediata, et generacionem, que est via" vel dis posicio ad formam, ita quod omnes motus previie ad genera- cionem forme substancialis dicuntur una generacio uno modo et sola introduccio forme substancialis et ultimata et perfecta dicitur 10 alio modo generacio substancialis, ita conformiter hic potest dis- tingui in gratuitis, puta quod omnis assecucio gracie Christi cor poris' vel illapsus gracie in animam dicitur uno modo manducacio Christi corporis, id est quelibet participacio gracie Christi Jhesu et ipsius ecclesie vel disposicio previa dignificans hominem ad 15 unionem cum Christo in spiritu et gracia. Et ita omnis gracia baptismi et ' omnium sacramentorum dicitur quedam manducacio, id est participacio gracie Christi et ipsius ecclesie, et omnis devocio hominum, audicio aut leccio seu meditacio verbi dei cum caritate et omnis fruicio sapiencie dei et sciencie est quedam manducacio 20 panis vite et intellectus et potacio aque sapiencie salutaris. Que omnia vel actus sunt venientes ex unione anime cum Christo vel disposiciones et dignificaciones anime ad unionem cum Christo in spiritu et veritate. Alio modo dicitur manducacio corporis Christi proprie et 25 in se substancialiter, quod est uniri animam cum Christo inme diate secundum spiritum et veritatem et quodam modo intime indui Christum vel transformari et vegetari in Christum, sicut dicit apostolus 2: »De claritate in claritatem transformamur tam quam a' domini spiritu.« Et alibi3 : »In eandem ymaginem transfors 30 mamur.« Et ista est proprie accepta manducacio corporis Christi, que sic preparata est, ut fiat maxime per! manducacionem altaris sacramenti, et ita hominibus a deo constituta et ita talis unio a capitulum 11" articuli 8 in marg. A ; rubr. B, C. b om. C. c add. e primitivi C. 35 d add. in marg. m. x B; om. A, C. in marg. m. x B. f del. B. g ita C; om. A, B. h vel — cum om. C. i ita C; post corr. B; corpus A. k corr. ex ad A, B. I maxime per add. in marg. A. Cf. S. Augustini, De remedio paenitentiae (tract. XXV in Johann. n. 12); all. in Decreto Grat. pars III. de consecr. dist. II, c. 47 (ed. Friedberg I, p. 1331). 2 II. Cor. III, 18 (lib. all.) Ibidem. 40
Responsio ad obiecta de spirituali communione. 361 CAPITULUM UNDECIMUM. Et pro responsione ad beatum Augustinum et ad doctores, qui allegant dicentes1: »Crede et manducasti«, et quod' quod- libet credere cum dileccione est corpus Christi manducare, et si milia, est distingwendum, quod, sicut in naturalibus fit distinccio inter generacionem, que est forma vel introduccio forme in mate riam perfecta, inmediata, et generacionem, que est via" vel dis posicio ad formam, ita quod omnes motus previie ad genera- cionem forme substancialis dicuntur una generacio uno modo et sola introduccio forme substancialis et ultimata et perfecta dicitur 10 alio modo generacio substancialis, ita conformiter hic potest dis- tingui in gratuitis, puta quod omnis assecucio gracie Christi cor poris' vel illapsus gracie in animam dicitur uno modo manducacio Christi corporis, id est quelibet participacio gracie Christi Jhesu et ipsius ecclesie vel disposicio previa dignificans hominem ad 15 unionem cum Christo in spiritu et gracia. Et ita omnis gracia baptismi et ' omnium sacramentorum dicitur quedam manducacio, id est participacio gracie Christi et ipsius ecclesie, et omnis devocio hominum, audicio aut leccio seu meditacio verbi dei cum caritate et omnis fruicio sapiencie dei et sciencie est quedam manducacio 20 panis vite et intellectus et potacio aque sapiencie salutaris. Que omnia vel actus sunt venientes ex unione anime cum Christo vel disposiciones et dignificaciones anime ad unionem cum Christo in spiritu et veritate. Alio modo dicitur manducacio corporis Christi proprie et 25 in se substancialiter, quod est uniri animam cum Christo inme diate secundum spiritum et veritatem et quodam modo intime indui Christum vel transformari et vegetari in Christum, sicut dicit apostolus 2: »De claritate in claritatem transformamur tam quam a' domini spiritu.« Et alibi3 : »In eandem ymaginem transfors 30 mamur.« Et ista est proprie accepta manducacio corporis Christi, que sic preparata est, ut fiat maxime per! manducacionem altaris sacramenti, et ita hominibus a deo constituta et ita talis unio a capitulum 11" articuli 8 in marg. A ; rubr. B, C. b om. C. c add. e primitivi C. 35 d add. in marg. m. x B; om. A, C. in marg. m. x B. f del. B. g ita C; om. A, B. h vel — cum om. C. i ita C; post corr. B; corpus A. k corr. ex ad A, B. I maxime per add. in marg. A. Cf. S. Augustini, De remedio paenitentiae (tract. XXV in Johann. n. 12); all. in Decreto Grat. pars III. de consecr. dist. II, c. 47 (ed. Friedberg I, p. 1331). 2 II. Cor. III, 18 (lib. all.) Ibidem. 40
Strana 362
362 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 11. anime cum Christo et Christi“ cum anima est effectus proprius istius sacramenti et manducacionis ipsius non indigne, quem' non faciunt alia sacramenta vel alia manducacio spiritualis, id est in novacio sola gracie vel illapsus'. Et per hoc differt ista sacramen- talis manducacio ab illa quasi induccio substancialis forme a dis- posicione previa ad formam vel quasi plenitudo et substancia" a participacione vel quasi degustacio seu prelibacio a societate vel quasi forma substancialis permanens a motu transeunte. Prop terea de ista manducacione sacramentali principaliter et maxime 10 dictum est1: »Qui manducat meam carnem et bibit meum san guinem, in me manet et ego in eo.« Et supra eodem dicit2: »Amen, amen, dico vobis, queritis me, non quia vidistis signa, sed quia ex panibus' manducastis et saturati estis.« Et ad propositum": »Operamini — inquit — non cibum, qui perit, sed qui permanet in 15 vitam eternam', quem filius hominis dabit vobis; hunc enim pater signavit deus«, id est maxime et principaliter intendit et signifi- cavit dandum hominibus in terra per legem Moysi et prophetas. Dixerunt ergo‘ ad eum !: »Quid faciemus, ut operemur opera bona dei.« Respondit Jhesus et dixit eis5: »Hoc est opus dei, ut 20 credatis in eum, quem misit ille.« Et nota hic ad propositum, quod Christus diffinit hic credere esse non ipsum cibum, sed opus dispositivum et previe neccessarium ad cibum, qui non perit, et cibum vel panem, qui non perit, determinat infra esse se ipsum vel suam carnem. Igitur ad propositum ex hiis: sicut per laborem et opus per venitur ad cibum, sicud scriptum est6: »In sudore vultus tui vesceris' pane tuo«, ita per credere pervenitur ad manduca cionem Christi corporis vel credere* et orare et baptizari et pe- nitenciam agere [363b] et confirmari et similia alia sunt via dis- 30 ponens hominem et preparans ad manducacionem digne divinum sacramentum. Non enim dixit Christus: »Qui credit in me vel qui“ orat me vel qui“ audit me aut qui est devotus michi, in me manet et ego in eo«, sed principaliter et magis proprie hoc voluit dicere de manducacione sue" carnis et sanguinis ad innuendum 25 35 a corr. ex Christu A. b quam C. C ita post corr. m. x in marg. B; illapsa d substancie C. meis seq. C. corr. ex lapsus in marg. A; lapsus C. quod seq., sed del. A. g add. in marg. m.x B. omnino seq. C. corr. ex vestieris A; vestieris B. k crebre C. vel C. “om. C. 1om. C. ° sua A. 1 Joann. VI, 57. 2 Joann. VI, 26. Joann. VI, 27. Joann. VI, 28. 6 Gen. III, 19. 40 " Joann. VI, 29.
362 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 11. anime cum Christo et Christi“ cum anima est effectus proprius istius sacramenti et manducacionis ipsius non indigne, quem' non faciunt alia sacramenta vel alia manducacio spiritualis, id est in novacio sola gracie vel illapsus'. Et per hoc differt ista sacramen- talis manducacio ab illa quasi induccio substancialis forme a dis- posicione previa ad formam vel quasi plenitudo et substancia" a participacione vel quasi degustacio seu prelibacio a societate vel quasi forma substancialis permanens a motu transeunte. Prop terea de ista manducacione sacramentali principaliter et maxime 10 dictum est1: »Qui manducat meam carnem et bibit meum san guinem, in me manet et ego in eo.« Et supra eodem dicit2: »Amen, amen, dico vobis, queritis me, non quia vidistis signa, sed quia ex panibus' manducastis et saturati estis.« Et ad propositum": »Operamini — inquit — non cibum, qui perit, sed qui permanet in 15 vitam eternam', quem filius hominis dabit vobis; hunc enim pater signavit deus«, id est maxime et principaliter intendit et signifi- cavit dandum hominibus in terra per legem Moysi et prophetas. Dixerunt ergo‘ ad eum !: »Quid faciemus, ut operemur opera bona dei.« Respondit Jhesus et dixit eis5: »Hoc est opus dei, ut 20 credatis in eum, quem misit ille.« Et nota hic ad propositum, quod Christus diffinit hic credere esse non ipsum cibum, sed opus dispositivum et previe neccessarium ad cibum, qui non perit, et cibum vel panem, qui non perit, determinat infra esse se ipsum vel suam carnem. Igitur ad propositum ex hiis: sicut per laborem et opus per venitur ad cibum, sicud scriptum est6: »In sudore vultus tui vesceris' pane tuo«, ita per credere pervenitur ad manduca cionem Christi corporis vel credere* et orare et baptizari et pe- nitenciam agere [363b] et confirmari et similia alia sunt via dis- 30 ponens hominem et preparans ad manducacionem digne divinum sacramentum. Non enim dixit Christus: »Qui credit in me vel qui“ orat me vel qui“ audit me aut qui est devotus michi, in me manet et ego in eo«, sed principaliter et magis proprie hoc voluit dicere de manducacione sue" carnis et sanguinis ad innuendum 25 35 a corr. ex Christu A. b quam C. C ita post corr. m. x in marg. B; illapsa d substancie C. meis seq. C. corr. ex lapsus in marg. A; lapsus C. quod seq., sed del. A. g add. in marg. m.x B. omnino seq. C. corr. ex vestieris A; vestieris B. k crebre C. vel C. “om. C. 1om. C. ° sua A. 1 Joann. VI, 57. 2 Joann. VI, 26. Joann. VI, 27. Joann. VI, 28. 6 Gen. III, 19. 40 " Joann. VI, 29.
Strana 363
Deus diligit frequentem communionem fidelium christianorum. 363 differenciam superius designatam, videlicet, quod verbum in voce, quamvis disponit hominem et efficit capacem eum unionis cum Christo, cum transit sic verbum in spiritu, licet sit degustatum, tamen aliquo modo preterit, sed verbum caro factum et mandu- catum et potatum digne in sacramento manet et habitat in nobisl. CAPITULUM DUODECIMUMa. Ubi eciam est advertendum, quod dixit Christus'2: »Hunc cibum pater signavit deus«, quod valde notanter dictum est de manducacione Christi corporis sacramentali, puta quo modo deus ab eterno maxime et principaliter voluit illum cibum pres 10 parare hominibus et mittere in hunc mundum et quod istum cibum et conmanducacionem ipsius conmunem“ ab omnibuse ce lebriter' cottidie et publice per legem naturalem et in lege na- turali, per legem Moysi et in lege“ per multa valde, scilicet per figuras, doctrinas et prophecias' significavit istam manducas 15 cionem cibi huius signantissimi et expressit, et quam' placuit et semper placet deo patri manducacio ab homnibus huius cibi celebriter et a multis cottidie. Quod autem iuge sacrificium, id est frequenciam' manduca- cionis et potacionis in sacramento Christi Jhesu corporis et sans 20 guinis cottidie et" ab omnibus populis fidelibus, dominus deus et Christus Jhesus multum diligit et a principio et semper dilexit et semper" vult et cupit exerceri usque modo et° per totum cum magna largitate et instancia ac publice in omnibus familiis et plebibus, ideo videlicet, quia illa epulacio liberalis et continua 25 atque conmunis sine accepcione personarum" modo divino mi- rabilis est valde" apropriata divine clemencie, Christo Jhesu, et delectabilis, est magna dei gloria et gratissima sui ipsius et sue bonitatis conmunicacio huic mundo et singulariters hominibus miseris et indigentibus, quos valde et prior adamavit, hoc omnes 30 eius scripture exprimunt manifeste et attestantur, hoc prophete, a capitolum 12. articuli 8i in marg. A; rubr. B, C. b Jhesus C. puta d post corr. B. e ab omnibus lin. superpos. a. m. C. seq., sed del. A. g Moysi seq., sed del. A. h om. A, C. prophetas C. et seq. C. n in ras. B. m om. C. k quod C. I frequencia C. o om. C. 35 p et seq. C. q post corr. B; singularis A, C. Cf. Joann. 1, 14. 2 Joann. VI, 27. Rom. II 11. Phrasis biblica; cf. ex. gr.
Deus diligit frequentem communionem fidelium christianorum. 363 differenciam superius designatam, videlicet, quod verbum in voce, quamvis disponit hominem et efficit capacem eum unionis cum Christo, cum transit sic verbum in spiritu, licet sit degustatum, tamen aliquo modo preterit, sed verbum caro factum et mandu- catum et potatum digne in sacramento manet et habitat in nobisl. CAPITULUM DUODECIMUMa. Ubi eciam est advertendum, quod dixit Christus'2: »Hunc cibum pater signavit deus«, quod valde notanter dictum est de manducacione Christi corporis sacramentali, puta quo modo deus ab eterno maxime et principaliter voluit illum cibum pres 10 parare hominibus et mittere in hunc mundum et quod istum cibum et conmanducacionem ipsius conmunem“ ab omnibuse ce lebriter' cottidie et publice per legem naturalem et in lege na- turali, per legem Moysi et in lege“ per multa valde, scilicet per figuras, doctrinas et prophecias' significavit istam manducas 15 cionem cibi huius signantissimi et expressit, et quam' placuit et semper placet deo patri manducacio ab homnibus huius cibi celebriter et a multis cottidie. Quod autem iuge sacrificium, id est frequenciam' manduca- cionis et potacionis in sacramento Christi Jhesu corporis et sans 20 guinis cottidie et" ab omnibus populis fidelibus, dominus deus et Christus Jhesus multum diligit et a principio et semper dilexit et semper" vult et cupit exerceri usque modo et° per totum cum magna largitate et instancia ac publice in omnibus familiis et plebibus, ideo videlicet, quia illa epulacio liberalis et continua 25 atque conmunis sine accepcione personarum" modo divino mi- rabilis est valde" apropriata divine clemencie, Christo Jhesu, et delectabilis, est magna dei gloria et gratissima sui ipsius et sue bonitatis conmunicacio huic mundo et singulariters hominibus miseris et indigentibus, quos valde et prior adamavit, hoc omnes 30 eius scripture exprimunt manifeste et attestantur, hoc prophete, a capitolum 12. articuli 8i in marg. A; rubr. B, C. b Jhesus C. puta d post corr. B. e ab omnibus lin. superpos. a. m. C. seq., sed del. A. g Moysi seq., sed del. A. h om. A, C. prophetas C. et seq. C. n in ras. B. m om. C. k quod C. I frequencia C. o om. C. 35 p et seq. C. q post corr. B; singularis A, C. Cf. Joann. 1, 14. 2 Joann. VI, 27. Rom. II 11. Phrasis biblica; cf. ex. gr.
Strana 364
364 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 12. hoc apostoli et ewangeliste, hoc doctores, hoc“ singuli sancti loquuntur et declarant, sicut potest quilibet videre scripturarum non piger perscrutator et eciam, si vult quis, potest satis in hoc libro, scilicet in tractatu primo, 2°, 3°, quarto et quinto, in om- 5 nibus invenire clare et copiose. Singulariter tamen illud non pigeat contemplari ex scriptura superius per multa allegata et digesta, quod puta ex intencione velit deus frequenciam conmunionis altaris a populis christianis et primo ex eo, quod pater familias cena iam preparata dicit 10 se multos, non paucos invitasse ad suam cenaml. Quod dictum multum confert ad propositum, videlicet, quod deus disposuit et vult suam cenam manducari non a paucis et“ electis tantum, sed a multis vocatis. Secundo, quod, postquam' invitavit, cena parata amplius solicitus, misit servos suos dicere invitatis, ut ve- 15 nirent2. Magna nempe per hoc voluntas dei esse ad hoc, ut manducetur sacramentum, manifeste demonstratur. Tercio, quod excusantibus se satis congrue venire ad cenam vehementer est iratus, ita ut iuraret, quod illi amplius cenam suam non gusta- rent' et, sicut Matheus scribit 4, simul ipsos et occidere deman 20 davit. Quarto ex eo, quod misit iterum, quod inducerent ad cenam suam, quoscumque possent invenire, bonos simul et malos, ut utique inpleatur domus sua'. Hic nota, quam ardue iste do- minus velit suam cenam manducari, quod scilicet inducerent“, quoscumque invenirent, et' malos, si vellent, non tamen idcirco, 25 quia sunt mali, sed ut boni fierent visa ad se ipsos sui patris familias' caritates. Quinto per hoc, quod, cum adhuc locus esset in cena sua vacans a comestoribus, iussit cito exire in vicos et plateas, inter muros et sepes et cecos, claudos', infirmos et debiles et miseros, pauperes inducere in domum suam'. Sexto, 30 quod ultimo mandavit conpellere nollentes ad intrandum" et manducandum de suis panibus" et potandum de suo vino, quod miscuit" nobis'. Septimo, quod precepit servis conmendare c a et C. b corr. quod — primo add. in marg. m. x B; om. A, C. om. B; multis seq., sed del. A. e post C. f scribitur C. ex pucis A. d 35 g ita C; post corr. in marg. m.x B; invitarent corr. ex iudicarent A. h ras. A. eciam B. 1 et seq. C. k corr. per ras. B, C. m post ° comanducare C. corr. B. n miscui vobis C. 1 Cf. Matth. XXII, 3. 2 ib. et Lucae XIV, 17. Cf. Lucae XIV, 23. Cf. Matth. XXII, 13. 40 7 Cf. Luc. XIV, 23, Cf. Proverb. IX, 5. Cf. Lucae XIV, 24. Cf. Lucae XIV, 21.
364 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 12. hoc apostoli et ewangeliste, hoc doctores, hoc“ singuli sancti loquuntur et declarant, sicut potest quilibet videre scripturarum non piger perscrutator et eciam, si vult quis, potest satis in hoc libro, scilicet in tractatu primo, 2°, 3°, quarto et quinto, in om- 5 nibus invenire clare et copiose. Singulariter tamen illud non pigeat contemplari ex scriptura superius per multa allegata et digesta, quod puta ex intencione velit deus frequenciam conmunionis altaris a populis christianis et primo ex eo, quod pater familias cena iam preparata dicit 10 se multos, non paucos invitasse ad suam cenaml. Quod dictum multum confert ad propositum, videlicet, quod deus disposuit et vult suam cenam manducari non a paucis et“ electis tantum, sed a multis vocatis. Secundo, quod, postquam' invitavit, cena parata amplius solicitus, misit servos suos dicere invitatis, ut ve- 15 nirent2. Magna nempe per hoc voluntas dei esse ad hoc, ut manducetur sacramentum, manifeste demonstratur. Tercio, quod excusantibus se satis congrue venire ad cenam vehementer est iratus, ita ut iuraret, quod illi amplius cenam suam non gusta- rent' et, sicut Matheus scribit 4, simul ipsos et occidere deman 20 davit. Quarto ex eo, quod misit iterum, quod inducerent ad cenam suam, quoscumque possent invenire, bonos simul et malos, ut utique inpleatur domus sua'. Hic nota, quam ardue iste do- minus velit suam cenam manducari, quod scilicet inducerent“, quoscumque invenirent, et' malos, si vellent, non tamen idcirco, 25 quia sunt mali, sed ut boni fierent visa ad se ipsos sui patris familias' caritates. Quinto per hoc, quod, cum adhuc locus esset in cena sua vacans a comestoribus, iussit cito exire in vicos et plateas, inter muros et sepes et cecos, claudos', infirmos et debiles et miseros, pauperes inducere in domum suam'. Sexto, 30 quod ultimo mandavit conpellere nollentes ad intrandum" et manducandum de suis panibus" et potandum de suo vino, quod miscuit" nobis'. Septimo, quod precepit servis conmendare c a et C. b corr. quod — primo add. in marg. m. x B; om. A, C. om. B; multis seq., sed del. A. e post C. f scribitur C. ex pucis A. d 35 g ita C; post corr. in marg. m.x B; invitarent corr. ex iudicarent A. h ras. A. eciam B. 1 et seq. C. k corr. per ras. B, C. m post ° comanducare C. corr. B. n miscui vobis C. 1 Cf. Matth. XXII, 3. 2 ib. et Lucae XIV, 17. Cf. Lucae XIV, 23. Cf. Matth. XXII, 13. 40 7 Cf. Luc. XIV, 23, Cf. Proverb. IX, 5. Cf. Lucae XIV, 24. Cf. Lucae XIV, 21.
Strana 365
Nihil est gratius deo quam crebra communio laicorum. 365 seu apreciari suam cenam ad invitatosa, dicensl: »Dicite invitatis: thauri mei et altilia mea occisa sunt et omnia parata, venite ad nupcias.« [364a] Ex istis itaque, qui habet sensum, poterit colligere, quam ardue et neccessario vult deus et dominus Jhesus, quod sacramentum altaris prompte et frequenter et multis ministretur in plebibus christianis, et quam grate alludunt votis Christi Jhesu hii, qui invitant et inducunt populos ad fre- quentem conmunionem, et quam crudeliter sibi adversantur, qui destruunt quocumque modo hoc, quod ipse edificavit per suo 10 rum multorum mortem et suam ipsius amarissimam passionem. Quod enima, obsecro, patri misericordiarum et dulcissimo, lar- gissimo et ditissimo potest esse gracius et delectabilius quam vi- dere pueros suos amabiles' valde et' seu filios et filias in domo sua panibus habundare et in bona fraternaque dileccione con corditer manducare et potare et aliud" de hiis, ut videat cottidie hoc idem ab ipsis exerceri alludente habundancia et cum caritate, quemadmodum in beato Job exemplum illius relucebat, cuius filii et filie convivantes' mutuo in dulcissima affeccione iteratos orbes septem dierum pertransibant, quod videns Job quantum 20 gaudebat et gratulabatur, hoc ostendit, cum sacrificium eius cot- tidianum deo pro singulis offerebat in magna graciarum deo accione2. 15 Quid" autem molestius et amarius potest esse fideli patri vel matri ad suos filios, quam si videat in domo sua, de qua sibi 25 summe incumbit procuracio, panem deficere filiis petentibus et deficientibus in suo gremio pre ardore sitis et fame panis, et si hoc fiat per et ob crudelitatem servorum suorum et incuriam dis- pensatorum, ut planctus narrat Jeremie dicens': »Filii Syon incliti et amicti" auro primo, quomodo" reputati sunt° in vasa testea, opus manuum figuli?. Sed et lamie nudaverunt' mammas suas, lactaverunt catulos suos, filia populi mei crudelis quasi strucio ins deserto«. Tunc ad propositum sequitur: »Adhesit lingua lac 30 corr. ex invitos C. b qui habet sensum, poterit colligere seq., sed dom. D. e amabiles — filios add. in marg. del. A. C corr. ex hic A. A, B (m. x). f om. D. g vel C. h ad B; adhuc D. i convenien- tes C. k quid — plebibus collocate om. D. 1 et C. m corr. ex amicto A. n quoniam C. o in marg. m. x B. p ita B; siguli C; siguli corr. ex S in deserto add. in marg. a. m. A; om. B, C. 1 post corr. B. sigili A. Thren. IV, 2—5. Matth. XXII. 4. 2 Cf. Job I, 5. a 35 40
Nihil est gratius deo quam crebra communio laicorum. 365 seu apreciari suam cenam ad invitatosa, dicensl: »Dicite invitatis: thauri mei et altilia mea occisa sunt et omnia parata, venite ad nupcias.« [364a] Ex istis itaque, qui habet sensum, poterit colligere, quam ardue et neccessario vult deus et dominus Jhesus, quod sacramentum altaris prompte et frequenter et multis ministretur in plebibus christianis, et quam grate alludunt votis Christi Jhesu hii, qui invitant et inducunt populos ad fre- quentem conmunionem, et quam crudeliter sibi adversantur, qui destruunt quocumque modo hoc, quod ipse edificavit per suo 10 rum multorum mortem et suam ipsius amarissimam passionem. Quod enima, obsecro, patri misericordiarum et dulcissimo, lar- gissimo et ditissimo potest esse gracius et delectabilius quam vi- dere pueros suos amabiles' valde et' seu filios et filias in domo sua panibus habundare et in bona fraternaque dileccione con corditer manducare et potare et aliud" de hiis, ut videat cottidie hoc idem ab ipsis exerceri alludente habundancia et cum caritate, quemadmodum in beato Job exemplum illius relucebat, cuius filii et filie convivantes' mutuo in dulcissima affeccione iteratos orbes septem dierum pertransibant, quod videns Job quantum 20 gaudebat et gratulabatur, hoc ostendit, cum sacrificium eius cot- tidianum deo pro singulis offerebat in magna graciarum deo accione2. 15 Quid" autem molestius et amarius potest esse fideli patri vel matri ad suos filios, quam si videat in domo sua, de qua sibi 25 summe incumbit procuracio, panem deficere filiis petentibus et deficientibus in suo gremio pre ardore sitis et fame panis, et si hoc fiat per et ob crudelitatem servorum suorum et incuriam dis- pensatorum, ut planctus narrat Jeremie dicens': »Filii Syon incliti et amicti" auro primo, quomodo" reputati sunt° in vasa testea, opus manuum figuli?. Sed et lamie nudaverunt' mammas suas, lactaverunt catulos suos, filia populi mei crudelis quasi strucio ins deserto«. Tunc ad propositum sequitur: »Adhesit lingua lac 30 corr. ex invitos C. b qui habet sensum, poterit colligere seq., sed dom. D. e amabiles — filios add. in marg. del. A. C corr. ex hic A. A, B (m. x). f om. D. g vel C. h ad B; adhuc D. i convenien- tes C. k quid — plebibus collocate om. D. 1 et C. m corr. ex amicto A. n quoniam C. o in marg. m. x B. p ita B; siguli C; siguli corr. ex S in deserto add. in marg. a. m. A; om. B, C. 1 post corr. B. sigili A. Thren. IV, 2—5. Matth. XXII. 4. 2 Cf. Job I, 5. a 35 40
Strana 366
366 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 12. tentis" ad palatum eius in siti; parvuli pecierunt' panem et non erat, qui frangeret eis. Qui vescebantur'« etc., ibidem. Vel iterum, si videat pius et misericors pater arescere et deficere suos par- vulos ob defectum panis a facie inportuned paupertatis aut de ficientibus filiis suis et filiabus cottidie magis ac magis a mensa largiflua ipsius pro filiis laboriose procurata et hoc ex negli- gencia vel contemptu patris ab ipsis filiis, utrumque etenim patri fideli est intollerabile et grave iudicandum, sive panis deficiat in domo sua dilectis suis pueris', sive filii sui dilecti' a mensa 10 cottidie deficiant' propter ipsorum patri suo ingratitudinem in firmitam". Quid iterum iocundius potest esse sponso et sponse aman tissimis et ditissimis atque liberalissimis supra modum, quam quod conspiciunt suos amicos et karissimos in domo sua, splen 15 dore et apparatu refulgente, epulari et letari in mensa cottidie, in magnaque amicicia et societate convivari. Et quid eisdem po- test esse tristius et gravius, quam si suam cenam preciosam et splen didam' per magnos labores et diutinos et secundum ultimam suam facultatem instructam et“ conparatam', si, inquam, eandem 20 cenam et talem videant" ab invitatis despici et in cassum iri et domum suam esse in die" festi et in hora cene lugubriter deso- latam ab amicis et convivis. Adde hiis, si illa ipsis accidant° prop ter nequiciam et negligenciam suorum ministrorum, quale iudi- cium illi ministri a rege suo reportabunt. Vel cogita benignis 25 simum patrem familias locupletem et mansuetum, quantum habet gaudium, si sua dilectissima familia universa habeat copiam om nium bonorum in domo sua, et videat ipsam unius moris in domo sual cottidie de sua mensa propria splendide procurari suis panibus et suo vino a suis servis et dispensatoribus fide- 30 libus et prudentibus ac secundum voluntatem liberalis domini largis" in panibus et benignis", propter quod tota familia eius trie pudiat et prompte operatur omnia et lete, que mandantur, uni- a lactativis C. c vest A; vesti B; vestie corr. ex piecierunt A. b d pietatis seq., sed del. A. e filiis C. bantur C. corr. in marg. g corr. in marg. ex edificant A, B; 35 m. x ex detracti B; detracti A, C. h ita B; infinitam in ras. A; infinitam C. i post corr. B. edificant C. m videat C. k om. C. in die seq., sed corr. ex compartam A. n p largi post corr. C. q post corr. m. ° corr. ex accedant B. del. A, B. p. B ; benigni C. Cf. Psalm. LXVII, 7. 40
366 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 12. tentis" ad palatum eius in siti; parvuli pecierunt' panem et non erat, qui frangeret eis. Qui vescebantur'« etc., ibidem. Vel iterum, si videat pius et misericors pater arescere et deficere suos par- vulos ob defectum panis a facie inportuned paupertatis aut de ficientibus filiis suis et filiabus cottidie magis ac magis a mensa largiflua ipsius pro filiis laboriose procurata et hoc ex negli- gencia vel contemptu patris ab ipsis filiis, utrumque etenim patri fideli est intollerabile et grave iudicandum, sive panis deficiat in domo sua dilectis suis pueris', sive filii sui dilecti' a mensa 10 cottidie deficiant' propter ipsorum patri suo ingratitudinem in firmitam". Quid iterum iocundius potest esse sponso et sponse aman tissimis et ditissimis atque liberalissimis supra modum, quam quod conspiciunt suos amicos et karissimos in domo sua, splen 15 dore et apparatu refulgente, epulari et letari in mensa cottidie, in magnaque amicicia et societate convivari. Et quid eisdem po- test esse tristius et gravius, quam si suam cenam preciosam et splen didam' per magnos labores et diutinos et secundum ultimam suam facultatem instructam et“ conparatam', si, inquam, eandem 20 cenam et talem videant" ab invitatis despici et in cassum iri et domum suam esse in die" festi et in hora cene lugubriter deso- latam ab amicis et convivis. Adde hiis, si illa ipsis accidant° prop ter nequiciam et negligenciam suorum ministrorum, quale iudi- cium illi ministri a rege suo reportabunt. Vel cogita benignis 25 simum patrem familias locupletem et mansuetum, quantum habet gaudium, si sua dilectissima familia universa habeat copiam om nium bonorum in domo sua, et videat ipsam unius moris in domo sual cottidie de sua mensa propria splendide procurari suis panibus et suo vino a suis servis et dispensatoribus fide- 30 libus et prudentibus ac secundum voluntatem liberalis domini largis" in panibus et benignis", propter quod tota familia eius trie pudiat et prompte operatur omnia et lete, que mandantur, uni- a lactativis C. c vest A; vesti B; vestie corr. ex piecierunt A. b d pietatis seq., sed del. A. e filiis C. bantur C. corr. in marg. g corr. in marg. ex edificant A, B; 35 m. x ex detracti B; detracti A, C. h ita B; infinitam in ras. A; infinitam C. i post corr. B. edificant C. m videat C. k om. C. in die seq., sed corr. ex compartam A. n p largi post corr. C. q post corr. m. ° corr. ex accedant B. del. A, B. p. B ; benigni C. Cf. Psalm. LXVII, 7. 40
Strana 367
Quam ingrata sit deo abstraccio laicorum a crebra commun. 367 versi suum dominum et dulcem patrem collaudantesa et in om- nibus gracias agentes in oportuno loco pascue collocati. Cogita post hec, si fiat istius hospitalitatis sue ita grate et splendide per aliquem vel aliquos suos inpedicio vel disturbacio, maxime si fiat id ob negligenciam administracionis a suis pro- priis et primis sue mense et panum ac [364b] vini, ita ut con pellantur sui pueri dillectissimi ob inediam deficere vel murmu- rare aut ad alios aliquos se transferre subdendum se pro panibus et serviendum et forte inimico sui domini et patris blande oc currenti et ob inediam in suam servitutem captivanti, o, quantus 10 luctus esset patri familias et quanta ira contra hos, qui illud dis- turbium in sua familia effecissent. Considera igitur, karissime, obsecro, istas parabolas et exempla et applica ad Christum Ihe sum, qui dulcissimus pater, karissimus sponsus, liberalissimus pater familias suis pueris dilectissimis, suis amicis karissimis sues 15 que familie universe magnum convivium, splendidam cenam, conmune et habundantissimum" prandium laboriosissime, copio sissime et preciosissime preparavit, dilatavit et frumento, vino et oleo stabilivit, domum edificavit, excidit columpnas septem, imolavit victimas, miscuit vinum, posuit mensam, misit ancillas 20 suas, ut vocarent ad arcem et ad menia civitatis: ,Si qui est par- vulus, veniat ad me.' Et insipientibus locutus est dicens: ,Venite, comedite panem meum et bibite vinum, quod miscui vobis!“. CAPITULUM DECIMUM TERCIUM. Sicut igitur pater familias et omnis eius familia in tota domo' 25 sua non habent principalius, iocundius et magis neccessarium ad vitam et singularem et conmunem' omnium', nisi epulacionem in mensa et conmestionem panis conmunem simul omnium, propter hoc enim et labor omnium cottidianus in familia et in domo et in agro, propter hoc et omnium ordo familie et ministrorum 30 in hospitalitate et' propter hoc et omnia vasa et omnia in domo sunt conparata, propter hoc et omnia iumenta et pecora atque altilia diligenter custodita et nutrita saginantur, propter hoc orti, agri, a corr. ex collaudandtes A. b fiant C. c post corr. A. d convi= e capitolum 13m articuli 81 in marg. A; rubr. B, C. 35 vium aut seq. C. f corr. ex doma A. g simul seq. C. h propter omnium seq. C. — hoc om. C. k del. B. i et Cf. Proverb. IX, 1—5,
Quam ingrata sit deo abstraccio laicorum a crebra commun. 367 versi suum dominum et dulcem patrem collaudantesa et in om- nibus gracias agentes in oportuno loco pascue collocati. Cogita post hec, si fiat istius hospitalitatis sue ita grate et splendide per aliquem vel aliquos suos inpedicio vel disturbacio, maxime si fiat id ob negligenciam administracionis a suis pro- priis et primis sue mense et panum ac [364b] vini, ita ut con pellantur sui pueri dillectissimi ob inediam deficere vel murmu- rare aut ad alios aliquos se transferre subdendum se pro panibus et serviendum et forte inimico sui domini et patris blande oc currenti et ob inediam in suam servitutem captivanti, o, quantus 10 luctus esset patri familias et quanta ira contra hos, qui illud dis- turbium in sua familia effecissent. Considera igitur, karissime, obsecro, istas parabolas et exempla et applica ad Christum Ihe sum, qui dulcissimus pater, karissimus sponsus, liberalissimus pater familias suis pueris dilectissimis, suis amicis karissimis sues 15 que familie universe magnum convivium, splendidam cenam, conmune et habundantissimum" prandium laboriosissime, copio sissime et preciosissime preparavit, dilatavit et frumento, vino et oleo stabilivit, domum edificavit, excidit columpnas septem, imolavit victimas, miscuit vinum, posuit mensam, misit ancillas 20 suas, ut vocarent ad arcem et ad menia civitatis: ,Si qui est par- vulus, veniat ad me.' Et insipientibus locutus est dicens: ,Venite, comedite panem meum et bibite vinum, quod miscui vobis!“. CAPITULUM DECIMUM TERCIUM. Sicut igitur pater familias et omnis eius familia in tota domo' 25 sua non habent principalius, iocundius et magis neccessarium ad vitam et singularem et conmunem' omnium', nisi epulacionem in mensa et conmestionem panis conmunem simul omnium, propter hoc enim et labor omnium cottidianus in familia et in domo et in agro, propter hoc et omnium ordo familie et ministrorum 30 in hospitalitate et' propter hoc et omnia vasa et omnia in domo sunt conparata, propter hoc et omnia iumenta et pecora atque altilia diligenter custodita et nutrita saginantur, propter hoc orti, agri, a corr. ex collaudandtes A. b fiant C. c post corr. A. d convi= e capitolum 13m articuli 81 in marg. A; rubr. B, C. 35 vium aut seq. C. f corr. ex doma A. g simul seq. C. h propter omnium seq. C. — hoc om. C. k del. B. i et Cf. Proverb. IX, 1—5,
Strana 368
368 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 13. vinee et nemora emuntur, incoluntur et dilatantur, propter hoc, inquam, ut pater familias cum suis amicis, filiis et universa fa milia cottidie dulciter et liberaliter epuletur pane et vino ha- bundando, — et ad hoc scriptura est, que dicit1: »Omnis sub stancia hominis est in ore eius«, — ita in domo regis regum et domini dominancium2, id est in ecclesia Jhesu Christi, omnium aliorum principalius et magis precipuum et neccessarium omni- bus christianis et singulis est cottidiana epulacio corporis et san- guinis, est frequentacio conmunis et“ in conmuni omnium con- 10 municacio, sacramenti altaris manducacio', quia panis“ vivie et potus celestis bibicio, in quo et per quod tota dei familia, id est ecclesia Jhesu, ex deo et per deum et in deo' vivit, gaudet, confortatur et augmentatur, deum et se invicem mutuo diligit, per quod amicabiliter unitur et rite regitur et simul continetur. Et inde et propter hoc in" dei ecclesia omnia alia instituta et ad hoc ipsum ordinata; propter hoc omnis ordo ministrorum et gradus eorum sunt distincti, ut superius est digestum3, propter hoc et ad hoc omnes familie Christi sunt legittime divise in suis terminis et in plebibus collocate. Inde" et propter hoc omnis 20 cantus clericorum, omnis psalmodia et omnis ympnorum fres quencia, scilicet" propter apparatum et decorem ac devocionem excitandam populi et conservandam! et augendam ad istud uni- cum presens et divinum sacrificium et tremendum sacramentum manducandum et potandum a populo et a plebe christiana" 25 Nichil itaque habet melius, perfeccius, utilius et magis necces- sarium" dei ecclesia quam manducacionem et potacionem cotti- dianam, conmunem omnium et a singulis volentibus hoc sacra- mentum corporis et sanguinis preciosi, per quod omne bonum et' in quo omne bonum et ex quo omne bonum hominibus est 30 a deo per Christum Jhesum conmunicatum et participatum feli- citer in ista vita et in futura, quemadmodum" hoc omnes pro- phete desideraverunt, laudaverunt et gracias egerunt solum ad- 5 15 b a ita B, C; mandicio corr. ex mandacio A. add. in marg. m. x B. c que C. d et seq. C. e vini C. f corr. ex in deum A, B. g in h unde D. et propter hoc 35 — propter hoc add. in marg. m. x B. om. D. kest D. lobservandam C. m nichil seq., sed del. A. In necces sarius omn. cod. ° et — ex quo omne bonum add. in marg. m. x B; om. P quemadmodum — in isto sacramento om. D. A, C, D. 3 1 Cf. Eccle. VI, 7. 2 Cf. I. Tim. VI. 15. 40 pag. 218 sq. Vide art. VI, cap. 2,
368 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 13. vinee et nemora emuntur, incoluntur et dilatantur, propter hoc, inquam, ut pater familias cum suis amicis, filiis et universa fa milia cottidie dulciter et liberaliter epuletur pane et vino ha- bundando, — et ad hoc scriptura est, que dicit1: »Omnis sub stancia hominis est in ore eius«, — ita in domo regis regum et domini dominancium2, id est in ecclesia Jhesu Christi, omnium aliorum principalius et magis precipuum et neccessarium omni- bus christianis et singulis est cottidiana epulacio corporis et san- guinis, est frequentacio conmunis et“ in conmuni omnium con- 10 municacio, sacramenti altaris manducacio', quia panis“ vivie et potus celestis bibicio, in quo et per quod tota dei familia, id est ecclesia Jhesu, ex deo et per deum et in deo' vivit, gaudet, confortatur et augmentatur, deum et se invicem mutuo diligit, per quod amicabiliter unitur et rite regitur et simul continetur. Et inde et propter hoc in" dei ecclesia omnia alia instituta et ad hoc ipsum ordinata; propter hoc omnis ordo ministrorum et gradus eorum sunt distincti, ut superius est digestum3, propter hoc et ad hoc omnes familie Christi sunt legittime divise in suis terminis et in plebibus collocate. Inde" et propter hoc omnis 20 cantus clericorum, omnis psalmodia et omnis ympnorum fres quencia, scilicet" propter apparatum et decorem ac devocionem excitandam populi et conservandam! et augendam ad istud uni- cum presens et divinum sacrificium et tremendum sacramentum manducandum et potandum a populo et a plebe christiana" 25 Nichil itaque habet melius, perfeccius, utilius et magis necces- sarium" dei ecclesia quam manducacionem et potacionem cotti- dianam, conmunem omnium et a singulis volentibus hoc sacra- mentum corporis et sanguinis preciosi, per quod omne bonum et' in quo omne bonum et ex quo omne bonum hominibus est 30 a deo per Christum Jhesum conmunicatum et participatum feli- citer in ista vita et in futura, quemadmodum" hoc omnes pro- phete desideraverunt, laudaverunt et gracias egerunt solum ad- 5 15 b a ita B, C; mandicio corr. ex mandacio A. add. in marg. m. x B. c que C. d et seq. C. e vini C. f corr. ex in deum A, B. g in h unde D. et propter hoc 35 — propter hoc add. in marg. m. x B. om. D. kest D. lobservandam C. m nichil seq., sed del. A. In necces sarius omn. cod. ° et — ex quo omne bonum add. in marg. m. x B; om. P quemadmodum — in isto sacramento om. D. A, C, D. 3 1 Cf. Eccle. VI, 7. 2 Cf. I. Tim. VI. 15. 40 pag. 218 sq. Vide art. VI, cap. 2,
Strana 369
Sacramentum altaris ideo est institutum, ut ab omnibus sumatur. 369 huc longam preparacionem ante et quendama iam odorem' sen- cientes et strennue ad id invitaverunt generaciones tunc futuras, nunc presentes. Propter quod multa valde de hoc sacramento sunt testati et locuti. Unde dominus ad Moysen Exodid1: »Ego ostendam tibi omne bonum et miserebor tui, miserebor et clemens ero, in quem michi placuerit«. Et Psalmista valde in multis locis; unde dixit2: »Dominus regit me et nichil michi deerit, in loco pascue ibi me collocavit. Super aquam refeccionis educavit me', animam meam convertit«. Et tunc per totum in psalmo ad propositum de 10 sacramento [365a] et maxime ad propositum ait3: »Parasti in con spectu meo mensam etc. Inpinguasti in oleo caput meum et calix meus inebrians, quam preclarus est« et cetera, que ibidem. Et iterum4: »Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti etc.« Sequitur': »Perfecisti eis'«. Atque iterum: »Pa 15 rasti cibum illorum, quoniam ita est preparacio eius«. Et alibi6: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus«. Et Ysaias, ubi supra": »Et dabit tibi dominus panem artum et aquam brevem«, sicuti supra" est expositum, id est cottidianam et pauperum cottidie rogancium vel mendicancium suum cibum et potum. Sequitur 20 inenarrabile beneficium illius paniss: »Et non faciet a te avolare doctorem tuum. Et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum« etc. Et Zacharias IX° capitulo?: »Quid bonum eius aut quid pulchrum eius, nisi vinum electorum et triticum germinans vir- gines«. Et dominus Jhesus1o: »Panem nostrum supersubstan 25 cialem da nobis hodie«. Et Johannes VI1l: »Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita«. Et Paulus12: »Pascha no- strum ymmolatus est Christus, itaque epulemur«. Non autem hec omnia' et singula propter solos ministros plebium et ecclesie sacerdotes et clericos, puta ut ipsi tantum 30 manducarent et potarent semet ipsos pascentes13 vel ut missas suas celebrarent!, pro aliis corpus Christi et sanguinem eius su mendo, sed omnia principaliter propter conmunitatem sanc 5 a non seq., sed del. A, B. quemadmodum C. b et seq. C. g superius C. f seq. A, B. e om. A. kras. A. I celebrant C. i om. C. cancium B. 1 Exo. XXXIII, 19. 2 Psalm. XXII, 1—3. 3 Psalm. XXII, 5. 4 Psalm. 6 Psalm. LXVII, 11. ' Isaiae XXX, 20. 8 Isaiae XXX, 20. ' Ibidem. 10 Matth. VI, 11. 11 o XXX, 20. Matth. VI, 52. Isaiae XXX, 17. I. Cor. V, 7. 13 Phrasis biblica; cf. Eze. XXXIV, 2. com. C. d lac. h corr. ex mandu 35 12 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 24
Sacramentum altaris ideo est institutum, ut ab omnibus sumatur. 369 huc longam preparacionem ante et quendama iam odorem' sen- cientes et strennue ad id invitaverunt generaciones tunc futuras, nunc presentes. Propter quod multa valde de hoc sacramento sunt testati et locuti. Unde dominus ad Moysen Exodid1: »Ego ostendam tibi omne bonum et miserebor tui, miserebor et clemens ero, in quem michi placuerit«. Et Psalmista valde in multis locis; unde dixit2: »Dominus regit me et nichil michi deerit, in loco pascue ibi me collocavit. Super aquam refeccionis educavit me', animam meam convertit«. Et tunc per totum in psalmo ad propositum de 10 sacramento [365a] et maxime ad propositum ait3: »Parasti in con spectu meo mensam etc. Inpinguasti in oleo caput meum et calix meus inebrians, quam preclarus est« et cetera, que ibidem. Et iterum4: »Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti etc.« Sequitur': »Perfecisti eis'«. Atque iterum: »Pa 15 rasti cibum illorum, quoniam ita est preparacio eius«. Et alibi6: »Parasti in dulcedine tua pauperi, deus«. Et Ysaias, ubi supra": »Et dabit tibi dominus panem artum et aquam brevem«, sicuti supra" est expositum, id est cottidianam et pauperum cottidie rogancium vel mendicancium suum cibum et potum. Sequitur 20 inenarrabile beneficium illius paniss: »Et non faciet a te avolare doctorem tuum. Et erunt oculi tui videntes preceptorem tuum« etc. Et Zacharias IX° capitulo?: »Quid bonum eius aut quid pulchrum eius, nisi vinum electorum et triticum germinans vir- gines«. Et dominus Jhesus1o: »Panem nostrum supersubstan 25 cialem da nobis hodie«. Et Johannes VI1l: »Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita«. Et Paulus12: »Pascha no- strum ymmolatus est Christus, itaque epulemur«. Non autem hec omnia' et singula propter solos ministros plebium et ecclesie sacerdotes et clericos, puta ut ipsi tantum 30 manducarent et potarent semet ipsos pascentes13 vel ut missas suas celebrarent!, pro aliis corpus Christi et sanguinem eius su mendo, sed omnia principaliter propter conmunitatem sanc 5 a non seq., sed del. A, B. quemadmodum C. b et seq. C. g superius C. f seq. A, B. e om. A. kras. A. I celebrant C. i om. C. cancium B. 1 Exo. XXXIII, 19. 2 Psalm. XXII, 1—3. 3 Psalm. XXII, 5. 4 Psalm. 6 Psalm. LXVII, 11. ' Isaiae XXX, 20. 8 Isaiae XXX, 20. ' Ibidem. 10 Matth. VI, 11. 11 o XXX, 20. Matth. VI, 52. Isaiae XXX, 17. I. Cor. V, 7. 13 Phrasis biblica; cf. Eze. XXXIV, 2. com. C. d lac. h corr. ex mandu 35 12 40 Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae, V. 24
Strana 370
370 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 13. tam plebis christianorum populoruma, cuius ministri sacer- dotes et propter quam' sunt sacerdotes, non' autem plebes chri- stiane sunt ministri sacerdotum vel propter sacerdotes. Et ideo hec omnia, que dicta sunt, propter hoc tam splendide a deo [sunt procurata, tam magnifice solempnisata, tam rite ordinata, tam liberaliter dilatata, tam creberrime' divulgata, copiose conmuni- cata, tam firmiter stabilita' per dei sapienciam et per dei provi- denciam, scilicet Christum Jhesum, ut sacerdotes, servi“ magni patris familias, magnificam liberalitatem et bene placitam ipsius 10 voluntatem dispensarent, hunc panem populis et! cottidie omnibus prompte et ordinate ministrarent* ad manducandum et ut ipsi primi ad hoc et principaliter convivium hoc conmunissimum instruerent, prandium dirigerent et cenam honeste expedirent et ut sua sollicitudine non pigri et non" infideles ita pascerent 15 non semet tantum in sacramento mense conmunis christiane, sed greges populorum, sicut scriptum estl: »Ve, pastoribus, qui pas- cunt semet ipsos; nonne greges a pastoribus pascuntur?« Et do minus in ewangelio 2: »Quis putas est servus prudens et fidelis, quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis escam 20 in tempore«, illis det scilicet, qui sunt de familia sui domini, id est, ut habeat illud pro unica vel" principali sua cura, ut habeat familia eius suam escam sine negligencia in suo tem pore, id est, quando' esurit et requirit vel quando est neccessaria, et quatenus' sicut " fideles servi domini Jhesu et prudentes hor 25 tando' populum christianum, inducendo et conpellendo ad pran- dium tam omnibus conmune tamque neccessarium et liberale' cottidie, sic multiplicarent cottidie numerum convivancium', eden cium et bibencium de mensa sui domini, sicud scriptum est3: »A fructu frumenti, vini et olei sui multiplicati sunt«, et ita 30 solempniter et efficaciter multiplicarent gloriam et honorem sui patris familias et patris misericordiarum et tocius consolacionis, ostendentes omnibus seculis presentibus et futuris, quod Jhesus crucifixus ipse sit deus dives in omnes, qui invocant eum4, et 40 a om. C. b quem C. c non — sacerdotes om. C. d add. in marg. m. f corr. ex stabilitata A. g add. in 35 x B; om. A, C. e celeberrime C. marg. m. x B; om. A, C. h eius C. 1 om. C. k ministrent C. 1 lin. superpos. m.x B. — in marg. add. m.xB. n et C. ° cum C. P quam- t post corr. B; convia vis C. q sint C. S libere C. 1hortantes C. vandum A, C. 1Eze. XXXIV, 2 (lib. all.) Cf. Rom. X, 12. 3 Matth. XXIV, 45. 2 Psalm. IV, 8.
370 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 13. tam plebis christianorum populoruma, cuius ministri sacer- dotes et propter quam' sunt sacerdotes, non' autem plebes chri- stiane sunt ministri sacerdotum vel propter sacerdotes. Et ideo hec omnia, que dicta sunt, propter hoc tam splendide a deo [sunt procurata, tam magnifice solempnisata, tam rite ordinata, tam liberaliter dilatata, tam creberrime' divulgata, copiose conmuni- cata, tam firmiter stabilita' per dei sapienciam et per dei provi- denciam, scilicet Christum Jhesum, ut sacerdotes, servi“ magni patris familias, magnificam liberalitatem et bene placitam ipsius 10 voluntatem dispensarent, hunc panem populis et! cottidie omnibus prompte et ordinate ministrarent* ad manducandum et ut ipsi primi ad hoc et principaliter convivium hoc conmunissimum instruerent, prandium dirigerent et cenam honeste expedirent et ut sua sollicitudine non pigri et non" infideles ita pascerent 15 non semet tantum in sacramento mense conmunis christiane, sed greges populorum, sicut scriptum estl: »Ve, pastoribus, qui pas- cunt semet ipsos; nonne greges a pastoribus pascuntur?« Et do minus in ewangelio 2: »Quis putas est servus prudens et fidelis, quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis escam 20 in tempore«, illis det scilicet, qui sunt de familia sui domini, id est, ut habeat illud pro unica vel" principali sua cura, ut habeat familia eius suam escam sine negligencia in suo tem pore, id est, quando' esurit et requirit vel quando est neccessaria, et quatenus' sicut " fideles servi domini Jhesu et prudentes hor 25 tando' populum christianum, inducendo et conpellendo ad pran- dium tam omnibus conmune tamque neccessarium et liberale' cottidie, sic multiplicarent cottidie numerum convivancium', eden cium et bibencium de mensa sui domini, sicud scriptum est3: »A fructu frumenti, vini et olei sui multiplicati sunt«, et ita 30 solempniter et efficaciter multiplicarent gloriam et honorem sui patris familias et patris misericordiarum et tocius consolacionis, ostendentes omnibus seculis presentibus et futuris, quod Jhesus crucifixus ipse sit deus dives in omnes, qui invocant eum4, et 40 a om. C. b quem C. c non — sacerdotes om. C. d add. in marg. m. f corr. ex stabilitata A. g add. in 35 x B; om. A, C. e celeberrime C. marg. m. x B; om. A, C. h eius C. 1 om. C. k ministrent C. 1 lin. superpos. m.x B. — in marg. add. m.xB. n et C. ° cum C. P quam- t post corr. B; convia vis C. q sint C. S libere C. 1hortantes C. vandum A, C. 1Eze. XXXIV, 2 (lib. all.) Cf. Rom. X, 12. 3 Matth. XXIV, 45. 2 Psalm. IV, 8.
Strana 371
Nihil complacet deo magis quam crebra communio. 371 ipse sit potens facere et adimplere omne desiderium se inquiren- cium, supra quod“ petimus et postulamus, et quod ipse est solus qui aperit manum suam et inplet omne animalb benediccionel, et ita efficaciter et palam probando in domino Jhesu esse omnes thesauros sapiencie et sciencie dei absconditos2 et quam in multa dulcedine hominibus pauperibus largiflue et mirabiliter partici- patos in isto cottidiano nostro pane et divino sacramento, ut omnis, qui invocat nomen domini Jhesu, ibidem apropriate et de prope gustet et videat, quoniam suavis est dominus Jhesus Christus3, et probet in veritate et in spiritu suo, quod in Christo 10 habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter4 in eo, quod ipse est verbum caro factum, quod“ habitat [365 b] in medio nostrum et in nobis potissime et maxime per manducacionem et potacio nem cottidianam a singulis volentibus corporis et sanguinis Jhesu Christi in isto sacramento. Nichil itaque est, quod amplius in ecclesia dei deo patri et filio eius unico et spiritui sancto complaceate, in quo magis delectetur, quam in eo, quod a christianis plebibus con muniter, concorditer hoc sacramentum frequente tur in sancta et amicabili societate christiana et in unitate mense 20 domus domini in splendidis nupciis, quas fecit deus suo filio, nichilque gracius dei angelis in celo, nichil acceptabilius ecclesie sancte triumphanti, nichil carius et dulcius ecclesie militanti, nichil utilius et efficacius ad societatem et dileccionem frater- nam, christianam plebibus, nichil delectabilius et pulchrius omnis 25 bus plebeis', nichil honorabilius et conveniencius et salubrius san ctis sacerdotibus et ministris, nichil potencius et conpendiosius' incipientibus et infirmis, proficientibus et validis, perfectis et confirmatis, nichil horribilius demonibus, nichil terribilius ini micis ecclesie, nichil admirabilius infidelibus, nichil splendidius 30 in dei operibus quam hoc nostrum iuge sacrificium unicum, quam boc sacramentum' divinum, quam' ista conmanducacio et conmunio cottidiana omnium et- singulorum christianorum vo- 15 a corr. ex quam A ; quem B; quem C. b ita C ; add. in marg. m. x B ; e et seq. C. c corr. ex approprate A. d et C. animi in marg. A. h conpoten- f et seq. B, D. g post corr. B; plebis A, C; plebibus D. I quam — aut cetera huiusmodi cius D. 1 om. C. ksacrificium C. m om. A, B. om. D. 2 Cf. Coloss. II, 3. 3 Cf. Psalm. XXXIII, 9. 40 Cf. Psalm. CXLIV, 16. 5 Cf. Joann. I, 14. Cf. Coloss. II, 9. 35 24.
Nihil complacet deo magis quam crebra communio. 371 ipse sit potens facere et adimplere omne desiderium se inquiren- cium, supra quod“ petimus et postulamus, et quod ipse est solus qui aperit manum suam et inplet omne animalb benediccionel, et ita efficaciter et palam probando in domino Jhesu esse omnes thesauros sapiencie et sciencie dei absconditos2 et quam in multa dulcedine hominibus pauperibus largiflue et mirabiliter partici- patos in isto cottidiano nostro pane et divino sacramento, ut omnis, qui invocat nomen domini Jhesu, ibidem apropriate et de prope gustet et videat, quoniam suavis est dominus Jhesus Christus3, et probet in veritate et in spiritu suo, quod in Christo 10 habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter4 in eo, quod ipse est verbum caro factum, quod“ habitat [365 b] in medio nostrum et in nobis potissime et maxime per manducacionem et potacio nem cottidianam a singulis volentibus corporis et sanguinis Jhesu Christi in isto sacramento. Nichil itaque est, quod amplius in ecclesia dei deo patri et filio eius unico et spiritui sancto complaceate, in quo magis delectetur, quam in eo, quod a christianis plebibus con muniter, concorditer hoc sacramentum frequente tur in sancta et amicabili societate christiana et in unitate mense 20 domus domini in splendidis nupciis, quas fecit deus suo filio, nichilque gracius dei angelis in celo, nichil acceptabilius ecclesie sancte triumphanti, nichil carius et dulcius ecclesie militanti, nichil utilius et efficacius ad societatem et dileccionem frater- nam, christianam plebibus, nichil delectabilius et pulchrius omnis 25 bus plebeis', nichil honorabilius et conveniencius et salubrius san ctis sacerdotibus et ministris, nichil potencius et conpendiosius' incipientibus et infirmis, proficientibus et validis, perfectis et confirmatis, nichil horribilius demonibus, nichil terribilius ini micis ecclesie, nichil admirabilius infidelibus, nichil splendidius 30 in dei operibus quam hoc nostrum iuge sacrificium unicum, quam boc sacramentum' divinum, quam' ista conmanducacio et conmunio cottidiana omnium et- singulorum christianorum vo- 15 a corr. ex quam A ; quem B; quem C. b ita C ; add. in marg. m. x B ; e et seq. C. c corr. ex approprate A. d et C. animi in marg. A. h conpoten- f et seq. B, D. g post corr. B; plebis A, C; plebibus D. I quam — aut cetera huiusmodi cius D. 1 om. C. ksacrificium C. m om. A, B. om. D. 2 Cf. Coloss. II, 3. 3 Cf. Psalm. XXXIII, 9. 40 Cf. Psalm. CXLIV, 16. 5 Cf. Joann. I, 14. Cf. Coloss. II, 9. 35 24.
Strana 372
372 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 14. lencium manducare corpus Christi et potare sanguinem ipsius preciosum in sacramento. Aut ubi, obsecro, homines in mutuam noticiam veniunt amicabilem, quam in mensa eadem dulciter convivando? Propter quod et Christus voluit notificaria suis discipulis in fraccione panis1 et ut frequenter manducando cum ipsis eisdem exhiberi, ut superius est ostensum.2 Aut ubi magis amicicia dulcis inter homines copulatur, caritas confirmatur quam“ in prandio simul vel“ in cena? Aut ubi magis dileccio exercetur aut honori- 10 ficencia ad invicem exhibetur inter homines et caritas dei et gra- tese hominum multiplicantur et aguntur quam in lauta mensa et conmuni? Ubi, inquam, magis conmune gaudium et leticia, ubi magis consolacio socialis, ubi magis laus et conmendacio virorum proborum et morum sanctorum et ostensio honestatis et virtutum 15 quam in conmanducacione caritativa, mensa splendida in con- muni? Et ista omnia et singula bona et optima in cottidiana con- munione sacramenti Christi corporis et sanguinis exercentur, in plentur et frequentantur a populis christianis, si et dum cottidie vel sepe accedunt multi vel omnes ad hoc divinum sacramentum. Et 20 propter' ista omnia iam expressa et alia bona inenarrabilia multipli canda et stabilienda ista manducacio cottidiana est a deo et domino Jhesu sic perfecta et in conspectu filiorum hominum et instituta. CAPITULUM DECIMUM QUARTUM". Ex istis videat, qui voluerit, et probet illud, quod superius 25 sepe est asssumptum3, quam magna et intolerabilis molestia et iniuria infinita facta sit in hiis temporibus mistici Antychristi in eo, quod iuge hoc sacrificium est ablatum 4, id est cottidiana et alias frequens epulacio corporis et sanguinis ipsius in sacramento tam efficax, tam neccessaria, tam utilis, tam laudabilis et divine glorie 30 et humane misereh condicioni tam conpetens et ydonea. Licet vero sacerdotes vel ministri manducent cottidie vel frequenter missas ipsorum celebrando, tamen iuge sacrificium valde nimis est ablatum et proprie debet dici et ita haberi«, quod puta est a post corr. B. b caritas confirmatur add. in marg. m. x B; om. A, C. et seq. A. 35 c ras. A. d et C. f hoc seq. A. g capitolum 14. arti- h culi 8.1 in marg. A; rubr. B, C. ras. A; et seq. C. miserie C. k corr. ex habere A ; habere B, C. 1 Cf. Lucae XXIV, 35. 2 Vide p. 330. 3 Vide ex gr. supra p. 319, 4 Cf. Dan. XI, 31. 324, 345.
372 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 14. lencium manducare corpus Christi et potare sanguinem ipsius preciosum in sacramento. Aut ubi, obsecro, homines in mutuam noticiam veniunt amicabilem, quam in mensa eadem dulciter convivando? Propter quod et Christus voluit notificaria suis discipulis in fraccione panis1 et ut frequenter manducando cum ipsis eisdem exhiberi, ut superius est ostensum.2 Aut ubi magis amicicia dulcis inter homines copulatur, caritas confirmatur quam“ in prandio simul vel“ in cena? Aut ubi magis dileccio exercetur aut honori- 10 ficencia ad invicem exhibetur inter homines et caritas dei et gra- tese hominum multiplicantur et aguntur quam in lauta mensa et conmuni? Ubi, inquam, magis conmune gaudium et leticia, ubi magis consolacio socialis, ubi magis laus et conmendacio virorum proborum et morum sanctorum et ostensio honestatis et virtutum 15 quam in conmanducacione caritativa, mensa splendida in con- muni? Et ista omnia et singula bona et optima in cottidiana con- munione sacramenti Christi corporis et sanguinis exercentur, in plentur et frequentantur a populis christianis, si et dum cottidie vel sepe accedunt multi vel omnes ad hoc divinum sacramentum. Et 20 propter' ista omnia iam expressa et alia bona inenarrabilia multipli canda et stabilienda ista manducacio cottidiana est a deo et domino Jhesu sic perfecta et in conspectu filiorum hominum et instituta. CAPITULUM DECIMUM QUARTUM". Ex istis videat, qui voluerit, et probet illud, quod superius 25 sepe est asssumptum3, quam magna et intolerabilis molestia et iniuria infinita facta sit in hiis temporibus mistici Antychristi in eo, quod iuge hoc sacrificium est ablatum 4, id est cottidiana et alias frequens epulacio corporis et sanguinis ipsius in sacramento tam efficax, tam neccessaria, tam utilis, tam laudabilis et divine glorie 30 et humane misereh condicioni tam conpetens et ydonea. Licet vero sacerdotes vel ministri manducent cottidie vel frequenter missas ipsorum celebrando, tamen iuge sacrificium valde nimis est ablatum et proprie debet dici et ita haberi«, quod puta est a post corr. B. b caritas confirmatur add. in marg. m. x B; om. A, C. et seq. A. 35 c ras. A. d et C. f hoc seq. A. g capitolum 14. arti- h culi 8.1 in marg. A; rubr. B, C. ras. A; et seq. C. miserie C. k corr. ex habere A ; habere B, C. 1 Cf. Lucae XXIV, 35. 2 Vide p. 330. 3 Vide ex gr. supra p. 319, 4 Cf. Dan. XI, 31. 324, 345.
Strana 373
De ablatione iugis sacrificii per ministros Antichristi. 373 ablatum, cum a conmuni populo vel a plebibus eadem epulacio cottidiana solempnis et conmunis iam cessavit manifeste et ubique per ecclesiam a plebibus christianis et a fre quencia populorum, propter quam sacerdotes sunt“ et ministri ordinati et instituti. Quid enim, nisi cessare solempnitatem prandii et gloriam, quilibet debet in veritate dicere et iudicare, si solum tantum ministri prandii vel dispensatores ceneb mandu carent et potarent solum pascentes semet ipsos1, cessante frequencia invitatorum ad prandium vel exclusa aut repulsa a manducando et potando. Iterum vero, quod iam cessavit pran- dium, oportet iudicari", cum servi dudum missi a patre familias ad vocandum et inducendum ad prandium2 per se soli con medant, bibant, omnino neglectis vocatis' ad prandium et vocandis, quod tamen prandium principaliter pro ipsis invitatis et vocatis erat preparatum, sicut eciam et ministri. Iterum quid aliud iudi- cari est consequens [366a], nisi prandium esse ablatum et neglec tum, si dispensatores prandii et preparatores ipsius principaliter pro familia sui domini universa ipsimet soli comedunt“ et bibunt', familia neglecta et non vocata nec introducta, sed, ut plurimum vel a pluribus talibus ministris, prohibita venire, dissuasa et 20 repulsa. Quod si dicatur, quod adhuc layci et plebes manducant et potant istam cenam, scilicet sumendo semel in anno conmuniter per omnes divinum sacramentum vel in festis magnis vel per menses, respondetur ad hoc manifeste, quod illud neque est, 25 neque potest dici iuge sacrificium ymmolari a populo christiano, sed annuale velk festivale aut cetera huiusmodi. Iuge enim sacrificium hic non aliud debet intelligi in veritate ymmolari in dei ecclesia, nisi cottidiana epulacio corporis Chri- sti et sanguinis in sacramento a plebe christiana 30 cum frequencia populorum. Quodm si iterum dicatur, quod, quamvis populus conmunis cottidie sacramentum non manducet, tamen pro ipsis offerunt et manducant cottidie ipso rum sacerdotes, et ita, licet non ymmolant plebes iuge, id est cottidianum, sacrificium manducando sacramentaliter, ymmolant 35 10 15 a om. C. b et seq. C. vel C. d iudicare C. e ras. A. f corr. ex alius A. g corr. ex comedant A; comedant C. h libant C. i corr. m 1 autem D. k ita B; sed A, C. in marg. m. x B. quod — potest colligi, quam om. D. Cf. Eze. XXIV, 2. 2 Cf. Matth. XXII, 3. 40
De ablatione iugis sacrificii per ministros Antichristi. 373 ablatum, cum a conmuni populo vel a plebibus eadem epulacio cottidiana solempnis et conmunis iam cessavit manifeste et ubique per ecclesiam a plebibus christianis et a fre quencia populorum, propter quam sacerdotes sunt“ et ministri ordinati et instituti. Quid enim, nisi cessare solempnitatem prandii et gloriam, quilibet debet in veritate dicere et iudicare, si solum tantum ministri prandii vel dispensatores ceneb mandu carent et potarent solum pascentes semet ipsos1, cessante frequencia invitatorum ad prandium vel exclusa aut repulsa a manducando et potando. Iterum vero, quod iam cessavit pran- dium, oportet iudicari", cum servi dudum missi a patre familias ad vocandum et inducendum ad prandium2 per se soli con medant, bibant, omnino neglectis vocatis' ad prandium et vocandis, quod tamen prandium principaliter pro ipsis invitatis et vocatis erat preparatum, sicut eciam et ministri. Iterum quid aliud iudi- cari est consequens [366a], nisi prandium esse ablatum et neglec tum, si dispensatores prandii et preparatores ipsius principaliter pro familia sui domini universa ipsimet soli comedunt“ et bibunt', familia neglecta et non vocata nec introducta, sed, ut plurimum vel a pluribus talibus ministris, prohibita venire, dissuasa et 20 repulsa. Quod si dicatur, quod adhuc layci et plebes manducant et potant istam cenam, scilicet sumendo semel in anno conmuniter per omnes divinum sacramentum vel in festis magnis vel per menses, respondetur ad hoc manifeste, quod illud neque est, 25 neque potest dici iuge sacrificium ymmolari a populo christiano, sed annuale velk festivale aut cetera huiusmodi. Iuge enim sacrificium hic non aliud debet intelligi in veritate ymmolari in dei ecclesia, nisi cottidiana epulacio corporis Chri- sti et sanguinis in sacramento a plebe christiana 30 cum frequencia populorum. Quodm si iterum dicatur, quod, quamvis populus conmunis cottidie sacramentum non manducet, tamen pro ipsis offerunt et manducant cottidie ipso rum sacerdotes, et ita, licet non ymmolant plebes iuge, id est cottidianum, sacrificium manducando sacramentaliter, ymmolant 35 10 15 a om. C. b et seq. C. vel C. d iudicare C. e ras. A. f corr. ex alius A. g corr. ex comedant A; comedant C. h libant C. i corr. m 1 autem D. k ita B; sed A, C. in marg. m. x B. quod — potest colligi, quam om. D. Cf. Eze. XXIV, 2. 2 Cf. Matth. XXII, 3. 40
Strana 374
374 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 15. tamen', cumb manducant' spiritualiter, per suos sacerdotes, ad hoc iterum, ut prius" dictum est, adhuc et infra diceturl, quod sacerdotes non manducant corpus Christi pro populo plebium, sed tantum pro se ipsis, licet possint et debeant pro plebibus conficere sacramentum et offerre, neque plebes manducant spiri- tualiter sacramentum per sacerdotes suos vel in sacerdotibus, licet sint bene participes gracie substancialiter spiritualis, quam con- tinet sacramentum, primo modo supradictorum, id est in gene- rali, sicut et omnium aliorum bonorum, que fiunt in ecclesia ab 10 electis, vel secundo modo, id est per applicacionem dignam cum fideli affectu et arduo desiderio ad manducandum corpus Christi. Ete hoc valde in paucis, qui sunt contriti et confessi et alias nullo modo sine causa negligunt manducare altaris sacramentum et dolent de eo, quod non adest ipsis facultas manducandi. Et 15 de eo iam superius questio est exsoluta2. Nunc iterum ex hiis" potest colligi, quam durum" iudicium illos, qui presunt, expectet 13, dispensatores et ministros plebium vel sacerdotes, qui sine timore pascentes semet ipsos4 non sunt pascere plebes sibi conmissas solliciti et ideo eas non 20 invitant, non hortantur, non conpellunt ad domini sui cenam veniendum cottidie vel frequenter sacramentum manducando. Et tunc multo forcius de illis, qui plebem christianam conmuniter dehortantur, prohibent et repellunt ab epulacione cum Christo suo iugiter in sacramento. Unde ex iusta causa debent tales ma 25 gis apostoli Antychristi iudicari et vocari pseudoqueprophete et pseudochristi quam sacerdotes Jhesu Christi, eo quod ad mo- lestiam Jhesu Christi et in contrarium suis votis facientes au ferunt sic iuge sacrificium a populo Jhesu Christi“ per hoc, ut dictum est, valde partem Antychristi promoventes'. 5 30 CAPITULUM DECIMUM QUINTUM. Nunc accedendum est ad modum illum in se, puta conmu- nionis Christi corporis in sacramento vel in speciebus visibili- a lin. superpos. A; corr. ex cum B; om. C. om. B. manducanto A ; manducando post corr. B ; manducacione C. h e ad C. f post corr. B. g aliis C. 35 pos. a. m. C. k Excipiunt excerpta in cod. D, f. 117b. expectat D. articuli 8.i sive u[ltimum] in marg. A; c. 15. a 8. rubr. B, C. 1 Vide supra art. VII, c. 11, pag. 302 sq. 2 Vide supra p. 306—7. 3 Cf. 5 4 Cf. Eze. XXXIV, 2. Cf. Daniel. XI, 31. Sap. VI, 6. c corr. ex d lin. super- itaque seq. D. capitolum 15. b
374 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 15. tamen', cumb manducant' spiritualiter, per suos sacerdotes, ad hoc iterum, ut prius" dictum est, adhuc et infra diceturl, quod sacerdotes non manducant corpus Christi pro populo plebium, sed tantum pro se ipsis, licet possint et debeant pro plebibus conficere sacramentum et offerre, neque plebes manducant spiri- tualiter sacramentum per sacerdotes suos vel in sacerdotibus, licet sint bene participes gracie substancialiter spiritualis, quam con- tinet sacramentum, primo modo supradictorum, id est in gene- rali, sicut et omnium aliorum bonorum, que fiunt in ecclesia ab 10 electis, vel secundo modo, id est per applicacionem dignam cum fideli affectu et arduo desiderio ad manducandum corpus Christi. Ete hoc valde in paucis, qui sunt contriti et confessi et alias nullo modo sine causa negligunt manducare altaris sacramentum et dolent de eo, quod non adest ipsis facultas manducandi. Et 15 de eo iam superius questio est exsoluta2. Nunc iterum ex hiis" potest colligi, quam durum" iudicium illos, qui presunt, expectet 13, dispensatores et ministros plebium vel sacerdotes, qui sine timore pascentes semet ipsos4 non sunt pascere plebes sibi conmissas solliciti et ideo eas non 20 invitant, non hortantur, non conpellunt ad domini sui cenam veniendum cottidie vel frequenter sacramentum manducando. Et tunc multo forcius de illis, qui plebem christianam conmuniter dehortantur, prohibent et repellunt ab epulacione cum Christo suo iugiter in sacramento. Unde ex iusta causa debent tales ma 25 gis apostoli Antychristi iudicari et vocari pseudoqueprophete et pseudochristi quam sacerdotes Jhesu Christi, eo quod ad mo- lestiam Jhesu Christi et in contrarium suis votis facientes au ferunt sic iuge sacrificium a populo Jhesu Christi“ per hoc, ut dictum est, valde partem Antychristi promoventes'. 5 30 CAPITULUM DECIMUM QUINTUM. Nunc accedendum est ad modum illum in se, puta conmu- nionis Christi corporis in sacramento vel in speciebus visibili- a lin. superpos. A; corr. ex cum B; om. C. om. B. manducanto A ; manducando post corr. B ; manducacione C. h e ad C. f post corr. B. g aliis C. 35 pos. a. m. C. k Excipiunt excerpta in cod. D, f. 117b. expectat D. articuli 8.i sive u[ltimum] in marg. A; c. 15. a 8. rubr. B, C. 1 Vide supra art. VII, c. 11, pag. 302 sq. 2 Vide supra p. 306—7. 3 Cf. 5 4 Cf. Eze. XXXIV, 2. Cf. Daniel. XI, 31. Sap. VI, 6. c corr. ex d lin. super- itaque seq. D. capitolum 15. b
Strana 375
Quam conveniens sit hominibus sacramentalis communio. 375 bus panis et vini et contractabilibus ab homine, quam providen- tissima et appropriata divine sapiencie illa manducacio sacramen talis Christi corporis sit et' utilis ac conveniens presenti statui hominum in corpore et in anima et non sola' manducacio men- talis seu spiritualis per solam fidem. Et primo, quod deus illum modum per se ipsum adinvenit et ab eterno ordinavit et per Christum Jhesum, filium suum dilectum, instituit et suo dilectissimo populo conservavit, igitur est optimus. Secundo, quod illum modum deus adinvenit et ordinavit hominibus ad fruendum deo suo et per consequens summo bono et eterna 10 vita adhuc in ista mortalitate, ergo ipse est utilissimus et opti- mus hominibus. Tercio, quia iste modus est valde propin quus usui naturali" hominum, cum sit in cottidianoe cibo et potu et conmuniter omnibus accedentibus. Quarto, cum sit visibilis et manifestus, ad quem habent homines vel possunt 15 habere liberam eleccionem, quocienscumque voluerint, acce dendi secundum condicionem et“ conpetenciam ipsorum liberi arbitrii, quo in presenti statu habundant. Quinto, quod est in cibo et potu conmunibus et mundis, que possunt haberi faciliter in promptu et ubique. Sexto, quod iste modus est in 20 talibus cibis' conpositus et datus, quorum exteriores [366b] species continent convenientissime et optime designant aut figu- rant res, quas continent, vel gracias divinas intus exuberantes. Septimo, quia iste modus congruit optime homini, eo quod continet spiritum et corpus, quemadmodum homo est conpos 25 situs" ex spiritu et corpore, et quod pascit totum hominem" utrumque et confortat secundum' spiritum hominis et corpus. Octavo iste modus, puta manducandi corpus Christi sa- cramentaliter frequenter a quolibet sancto christiano, est modus famosus et celebris in scripturis et? valde ratus et conmendatus 30 ex scripturis Novi etq Veteris testamenti, prout per multa in superioribus est deductumi. Nono, quia iste modus est a Christo Jhesu solempniter institutus et ex precepto ipsius testas d ita B, C; natura post solum C. b del. B. post corr. B. quid C. 35 f voluerunt C. g del. B. corr. A. e post corr. B. h ita C; habere A, B. k et seq. A; del. B; om. C. I corr. in marg. ex m compositum A. n totum hominem corr. in marg. ex corpus A. q et Ve- P et — ex om. C. o post corr. in marg. m. x B. corpus A. teris add. in marg. m. x B. est lin. superpos. seq. A. Vide ex. gr. supra p. 315-316 et 360. 2 40
Quam conveniens sit hominibus sacramentalis communio. 375 bus panis et vini et contractabilibus ab homine, quam providen- tissima et appropriata divine sapiencie illa manducacio sacramen talis Christi corporis sit et' utilis ac conveniens presenti statui hominum in corpore et in anima et non sola' manducacio men- talis seu spiritualis per solam fidem. Et primo, quod deus illum modum per se ipsum adinvenit et ab eterno ordinavit et per Christum Jhesum, filium suum dilectum, instituit et suo dilectissimo populo conservavit, igitur est optimus. Secundo, quod illum modum deus adinvenit et ordinavit hominibus ad fruendum deo suo et per consequens summo bono et eterna 10 vita adhuc in ista mortalitate, ergo ipse est utilissimus et opti- mus hominibus. Tercio, quia iste modus est valde propin quus usui naturali" hominum, cum sit in cottidianoe cibo et potu et conmuniter omnibus accedentibus. Quarto, cum sit visibilis et manifestus, ad quem habent homines vel possunt 15 habere liberam eleccionem, quocienscumque voluerint, acce dendi secundum condicionem et“ conpetenciam ipsorum liberi arbitrii, quo in presenti statu habundant. Quinto, quod est in cibo et potu conmunibus et mundis, que possunt haberi faciliter in promptu et ubique. Sexto, quod iste modus est in 20 talibus cibis' conpositus et datus, quorum exteriores [366b] species continent convenientissime et optime designant aut figu- rant res, quas continent, vel gracias divinas intus exuberantes. Septimo, quia iste modus congruit optime homini, eo quod continet spiritum et corpus, quemadmodum homo est conpos 25 situs" ex spiritu et corpore, et quod pascit totum hominem" utrumque et confortat secundum' spiritum hominis et corpus. Octavo iste modus, puta manducandi corpus Christi sa- cramentaliter frequenter a quolibet sancto christiano, est modus famosus et celebris in scripturis et? valde ratus et conmendatus 30 ex scripturis Novi etq Veteris testamenti, prout per multa in superioribus est deductumi. Nono, quia iste modus est a Christo Jhesu solempniter institutus et ex precepto ipsius testas d ita B, C; natura post solum C. b del. B. post corr. B. quid C. 35 f voluerunt C. g del. B. corr. A. e post corr. B. h ita C; habere A, B. k et seq. A; del. B; om. C. I corr. in marg. ex m compositum A. n totum hominem corr. in marg. ex corpus A. q et Ve- P et — ex om. C. o post corr. in marg. m. x B. corpus A. teris add. in marg. m. x B. est lin. superpos. seq. A. Vide ex. gr. supra p. 315-316 et 360. 2 40
Strana 376
376 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 15. mento quoque vel pacto et morte ipsius roboratus. Decimo, quia iste modus ab apostolis et tota' primitiva sanctorum ec clesia est per mille annos et usque modo habitus, tentus et usi- tatus et ipse" est via certa regia, a qua non deberet ad dexteram neque ad sinistram declinarii. Undecimo iste modus est con- gruentissimus et utilissimus atque optimus conmunitati sancte christiane et omnibus conmuniter et pro exercicio sue vite chri- stiane omniumque virtutum fulcimento tam theologicarum, sicuti et“ acquisitarum. Duodecimo iste modus est“ convenientis- 10 simus et aptissimus atque utilissimus ad transferendum christia- nost in unam vitam Christi vel ad uniendum' christianos Jhesu Christo et in' Jhesu Christo Christi fidelium sibi invicem. Igitur iste modus est utilissimus, aptissimus et optimus atque pulcher rimus in ecclesia domini dei Jhesu Christi, sicuti ad hoc ex pro 15 pheta est iam sepe allegatum inquiente": »Quid bonum eius«, id est ecclesie sancte, »aut quid pulchrum' eius« et respondet notanter propheta dicens: »nisi vinum* electorum et triticum germinans virgines2;« igitur iste modus debet esse conmunissi- mus in ecclesia et cottidianus vel creberimus. Et iste modus est 20 manducare sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi. Hec breviter per recapitulacionem" hic dicta sint, que iam in aliis distinccionibus multis in hoc libro sunt per plura et diffuse deducta et declarata et eciam quia alias per se nota sunt cuilibet iuste singula et secundum racionem iudicanti. Dicta sunt 25 autem hic et disputata et alias per totum maxime ad" persuasio nem et instruccionem conmunis sacramentalis in plebibus Christi Jhesu et' cottidiane conmunionis atque publice omnium passim fidelium christianorum, qui fide vivunt in ecclesia dei et domini Jhesu. Et ad hoc potissime hic sunt omnia introducta, quod plebes Christi? conmuniter non bene stant contente“ de sola manducacione spirituali Christi Jhesu corporis per solam fidem et dileccionem, neque ab ullo debent in id induci vel 30 d et seq., sed b post corr. B; ipsa A, C. om. C. om. C. f post corr. B; viven- del. A. e corr. ex christianis A; christianis B, C. g add. in marg. m. x B; om. A, C. h inquientem C. i pula 35 dam C. m post corr. A. n et C. cherrimum C. k triticum C. I vinum C. o et cottidiane conmunionis corr. ex cottidiane et conmunis B; cottidiane et conmunis A; cottidie et conmunis C. P non seq., sed del. A. q con-- tenti C. a c 40 Cf. Isaiae XXX, 21. 2 Zachariae IX, 17. (lib. all.).
376 Matthiae de Janov Regulae, 1. IV, art. VIII, c. 15. mento quoque vel pacto et morte ipsius roboratus. Decimo, quia iste modus ab apostolis et tota' primitiva sanctorum ec clesia est per mille annos et usque modo habitus, tentus et usi- tatus et ipse" est via certa regia, a qua non deberet ad dexteram neque ad sinistram declinarii. Undecimo iste modus est con- gruentissimus et utilissimus atque optimus conmunitati sancte christiane et omnibus conmuniter et pro exercicio sue vite chri- stiane omniumque virtutum fulcimento tam theologicarum, sicuti et“ acquisitarum. Duodecimo iste modus est“ convenientis- 10 simus et aptissimus atque utilissimus ad transferendum christia- nost in unam vitam Christi vel ad uniendum' christianos Jhesu Christo et in' Jhesu Christo Christi fidelium sibi invicem. Igitur iste modus est utilissimus, aptissimus et optimus atque pulcher rimus in ecclesia domini dei Jhesu Christi, sicuti ad hoc ex pro 15 pheta est iam sepe allegatum inquiente": »Quid bonum eius«, id est ecclesie sancte, »aut quid pulchrum' eius« et respondet notanter propheta dicens: »nisi vinum* electorum et triticum germinans virgines2;« igitur iste modus debet esse conmunissi- mus in ecclesia et cottidianus vel creberimus. Et iste modus est 20 manducare sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi. Hec breviter per recapitulacionem" hic dicta sint, que iam in aliis distinccionibus multis in hoc libro sunt per plura et diffuse deducta et declarata et eciam quia alias per se nota sunt cuilibet iuste singula et secundum racionem iudicanti. Dicta sunt 25 autem hic et disputata et alias per totum maxime ad" persuasio nem et instruccionem conmunis sacramentalis in plebibus Christi Jhesu et' cottidiane conmunionis atque publice omnium passim fidelium christianorum, qui fide vivunt in ecclesia dei et domini Jhesu. Et ad hoc potissime hic sunt omnia introducta, quod plebes Christi? conmuniter non bene stant contente“ de sola manducacione spirituali Christi Jhesu corporis per solam fidem et dileccionem, neque ab ullo debent in id induci vel 30 d et seq., sed b post corr. B; ipsa A, C. om. C. om. C. f post corr. B; viven- del. A. e corr. ex christianis A; christianis B, C. g add. in marg. m. x B; om. A, C. h inquientem C. i pula 35 dam C. m post corr. A. n et C. cherrimum C. k triticum C. I vinum C. o et cottidiane conmunionis corr. ex cottidiane et conmunis B; cottidiane et conmunis A; cottidie et conmunis C. P non seq., sed del. A. q con-- tenti C. a c 40 Cf. Isaiae XXX, 21. 2 Zachariae IX, 17. (lib. all.).
Strana 377
Recapitulatio praedictorum. 377 persuaderi, nisi forte aliquis aliquando ex certa racione, nequa- quam autem conmunitas christiana. Sed magis debent omnes digni christiani adeo [ad] cottidianam conmunionem alias frequen tem et sacramentalem conmuniter et publice invitari a ministris ecclesie, induci et inpelli iuxta tenorem ewangelii1 et digesta per longum in hoc libro. Tu autem, piissime Jhesu crucifixe, mi dulcissime domine et director, vide, obsecro, humilitatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spiritu sancto vivis et regnas deusa in secula seculorum. Amen". 5 10 a delicta seq., sed del. A. b Diligens lector, in hoc tractatu qui legerit, inveniet multa christianus fidelis, per quod potest animari hic in via et de- mum ad patriam, quam tendimus, indubie non lassari. Et ita est finis tracta tus optimi de conmunione venerabilis sacramenti (rubr. seq.) magistri Mathie Parisiensis mire devocionis supra multos beate seq. C, f. 183b. Cf. Lucae XIV, 21 et 23. 15
Recapitulatio praedictorum. 377 persuaderi, nisi forte aliquis aliquando ex certa racione, nequa- quam autem conmunitas christiana. Sed magis debent omnes digni christiani adeo [ad] cottidianam conmunionem alias frequen tem et sacramentalem conmuniter et publice invitari a ministris ecclesie, induci et inpelli iuxta tenorem ewangelii1 et digesta per longum in hoc libro. Tu autem, piissime Jhesu crucifixe, mi dulcissime domine et director, vide, obsecro, humilitatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spiritu sancto vivis et regnas deusa in secula seculorum. Amen". 5 10 a delicta seq., sed del. A. b Diligens lector, in hoc tractatu qui legerit, inveniet multa christianus fidelis, per quod potest animari hic in via et de- mum ad patriam, quam tendimus, indubie non lassari. Et ita est finis tracta tus optimi de conmunione venerabilis sacramenti (rubr. seq.) magistri Mathie Parisiensis mire devocionis supra multos beate seq. C, f. 183b. Cf. Lucae XIV, 21 et 23. 15
Strana 378
INDICES. I. INDEX LOCORUM. a) Loci s. scripturae. Numeri, quibus antecedit colon [:], denotant paginas huius editionis; ex. gr. Gen. I1, 10: 242 = Gen. II, 10 quaere in pag. 242.) Genesis II, 10: 242, 301. — III, 19: 141, 362. — IV, 6, 7: 69. — IV, 9: 165. — XIV, 6: 168. — XIV, 18: 163. — XXIV, 18: 115. — XLIX, 5, 6: 114. — XLIX, 17: 168. Exodus III, 8: 199. — VII, 10—12: 112. — XII, 9: 102, 261, 285. — XII, 11: 65, 102, 105, 344. — XVI (pass.): 61. — XVI, 3:34, 153. — XVI, 4: 348. — XVI, 13 sq.: 300. — XVI, 15: 146, 153. — XVI, 16: 146. — XVI, 20: 146. — XVII, 1: 156. — XX, 8: 90. — XXII, 1: 50. — XXIII, 19: 13.— XXV, 8 sq.: 235. — XXV, 30: 96. — XXXII, 6: 164. — XXXII, 8: 157. — XXXIII, 19: 199. — XXXVII, 19: 230. Leviticus, XVI, 2: 15, 17, 161. Numeri XI, 5: 34, 157, 303. — XI, 6: 303. — XII, 3: 168. — XVI, 7: 9. — XVI, 26: 40. — XVI, 41: 121. — XIX, (pass.): 40. — XXI, 6: 157. — XXI, 22: 323. — XXV, 3, 4: 41. — XXV, 7, 8: 41. Deuteronomium IV, 7: 237. — VIII, 15: 157. — XVII, 8: 224. — XXXII, 3—7: 295. — XXXII, 12: 295. — XXXII, 13: 59, 60, 296. — XXXII, 15, 16: 296. — XXXII, 17: 239, 296. — XXXII, 18: 296. — XXXII, 29: 10, 151. — XXXII, 32, 33: 114. Josue V, 10—12: 303. Judicum II, 11: 41. — VII, 13: 58, 199, 271. — XX, 36: 157. I. Regum II, 6: 188. — II, 17: 320. — XXXI, 2: 41. II. Regum VI, 22: 2. III. Regum X, 1 sq.: 356. — XIX, 6: 56. — XIX, 7: 64. — XIX, 10: 5. I. Paralipomenon IX, 19: 166, 168. II. Paralipomenon III, 17: 43. — X, 1 sq.: 190. — XIII, 7: 43. II. Esdrae II, 17: 356. — XIII, 18: 50. Job I, 5: 365. — IV, (pass.): 5. — IV, 19: 21. — IX, 6: 188. — IX, 20: 179. — X, 20: 4. — XIII, 15: 188. — XXI, 14: 338. — XXXVIII, 4: 42. — XLI, 6: 168.
INDICES. I. INDEX LOCORUM. a) Loci s. scripturae. Numeri, quibus antecedit colon [:], denotant paginas huius editionis; ex. gr. Gen. I1, 10: 242 = Gen. II, 10 quaere in pag. 242.) Genesis II, 10: 242, 301. — III, 19: 141, 362. — IV, 6, 7: 69. — IV, 9: 165. — XIV, 6: 168. — XIV, 18: 163. — XXIV, 18: 115. — XLIX, 5, 6: 114. — XLIX, 17: 168. Exodus III, 8: 199. — VII, 10—12: 112. — XII, 9: 102, 261, 285. — XII, 11: 65, 102, 105, 344. — XVI (pass.): 61. — XVI, 3:34, 153. — XVI, 4: 348. — XVI, 13 sq.: 300. — XVI, 15: 146, 153. — XVI, 16: 146. — XVI, 20: 146. — XVII, 1: 156. — XX, 8: 90. — XXII, 1: 50. — XXIII, 19: 13.— XXV, 8 sq.: 235. — XXV, 30: 96. — XXXII, 6: 164. — XXXII, 8: 157. — XXXIII, 19: 199. — XXXVII, 19: 230. Leviticus, XVI, 2: 15, 17, 161. Numeri XI, 5: 34, 157, 303. — XI, 6: 303. — XII, 3: 168. — XVI, 7: 9. — XVI, 26: 40. — XVI, 41: 121. — XIX, (pass.): 40. — XXI, 6: 157. — XXI, 22: 323. — XXV, 3, 4: 41. — XXV, 7, 8: 41. Deuteronomium IV, 7: 237. — VIII, 15: 157. — XVII, 8: 224. — XXXII, 3—7: 295. — XXXII, 12: 295. — XXXII, 13: 59, 60, 296. — XXXII, 15, 16: 296. — XXXII, 17: 239, 296. — XXXII, 18: 296. — XXXII, 29: 10, 151. — XXXII, 32, 33: 114. Josue V, 10—12: 303. Judicum II, 11: 41. — VII, 13: 58, 199, 271. — XX, 36: 157. I. Regum II, 6: 188. — II, 17: 320. — XXXI, 2: 41. II. Regum VI, 22: 2. III. Regum X, 1 sq.: 356. — XIX, 6: 56. — XIX, 7: 64. — XIX, 10: 5. I. Paralipomenon IX, 19: 166, 168. II. Paralipomenon III, 17: 43. — X, 1 sq.: 190. — XIII, 7: 43. II. Esdrae II, 17: 356. — XIII, 18: 50. Job I, 5: 365. — IV, (pass.): 5. — IV, 19: 21. — IX, 6: 188. — IX, 20: 179. — X, 20: 4. — XIII, 15: 188. — XXI, 14: 338. — XXXVIII, 4: 42. — XLI, 6: 168.
Strana 379
Index locorum. 379 Psalmorum I, 2: 141. — VII, 16:68. — X, 17:344. — XI, 5: 135. — XIII, 1: 135. — XIII, 5:6, 193. — XV, 1:343, 344. — XV, 2:343. — XV, 3, 4:344. — XV, 5, 6:345. — XVII, 2: 25. — XXI, 7:2. — XXI, 10:60. — XXI, 27:63, 95, 139, 141, 145, 299, 327. — XXII, 1, 2: 187. — XXII, 4: 199. — XXII, 5: 58, 159, 187, 199, 237, 326. — XXII, 15: 297. — XXII, 20: 329. — XXIII, 9:94. — XXIII, 10: 193. — XXVI, 8:302. — XXIX, 10—11:344. — XXX, 20:58, 60, 131, 149, 295. — XXXII, 6:231. — XXXIII, 9:98, 153, 187, 316, 330. — XXXIII, 19: 235. — XXXV, 9: 242. — XXXV, 10:134, 202. — XXXVI, 4:57, 138. — XLI, 1:241. — XLI, 9: 220. — XLII, 3:23. — XLV, 4: 214. — XLV, 11: 98. — XLVI, 7—8: 234. — XLIX, 7—15: 291. — XLIX, 16: 111, 291, 329. — XLIX, 21: 111, 329. — XLIX, 22, 23 : 329, 330. — L, 6: 181, 188. — L, 18: 343. — L, 19: 77, 290, 343. — LII, 6:6, 159, 193. — LIII, 8: 350. — LIV, 13—15: 148, 201. — LVIII, 13:68. — LXII, 3: 227. — LXII, 11:141. — LXIV, 10:91, 136, 144, 309, 314. — LXV, 9: 135. — LXVII, 7: 35, 269, 308, 354, 366. — LXVII, 11 :63, 92, 139, 144, 299. — LXVII, 36: 309. — LXVIII, 28 : 68. — LXXII, 7 : 40. — LXXII, 23: 181. — LXX, 25: 302. — LXXIII, 21: 299. — LXXIV, 3:120. — LXXV, 1: 194. — LXXV, 11:57. — LXXVII, 9: 168. — LXXVII, 25 : 21, 136, 165, 177. — LXXVII, 39. 173. — LXXXII, 17 : 49. — LXXXIII, 2—4: 301. — XCI, 5: 152. — XCI, 10: 148. — XCI, 15—16: 207. — XCIII, 16:352, 353. — XCVI, 12:357. — XCIX, 5:25, 60. — CII, 1, 2:135. — CII, 5: 135, 271. — CIII, 15 : 58, 159, 326. — CIII, 27:180. — CIV, 4: 138. — CIV, 16: 199. — CV, 28: 41. — CV, 30 : 41. — CVI, 8: 132. — CVI, 20: 224. — CVIII, 18: 67, 72. — CVIII, 70: 166. — CX, 4:92, 98, 139, 171, 175, 309. — CX, 5 :92, 98, 139, 171, 309, 357. — CXII, 7:21. — CXIII, 22: 237. — CXVII, 24:90. — CXVIII, 20: 347. — CXVIII. 63:30, 264. — CXVIII, 103:212. — CXXII, 2: 135. — CXXVI, 2:290. — CXXVII, 3:237. — CXXXVI, 9: 152. — CXXXVII, 1, 2: 234. — CXLII, 8: 23. — CXLII, 10: 23. — CXLIII, 13: 146. — CXLIV, 15: 189. CXLIV, 16: 134. — CXLVI, 9: 60, 134. — CXLVII, 14: 271. — CL, 6: 11. Proverbiorum V, 22: 346. — VI, 30, 31: 50. — VIII, 31: 102. — IX, 1, 2: 150, 277, 310, 367. — IX, 3, 4: 150, 277, 310, 316, 367. — IX, 5:277, 310, 316, 364, 367. — X, 11:214. — XII, 27: 512. — XVIII, 3:49. — XIX, 11:119. — XXIII, 1—2:348. — XXIV, 16:35, 56. — XXX, 1—3:2. — XXXI, 6, 7:58, 154. — XXXI, 8—9: 154. Ecclesiastes 1, 2: 172. — IV, 17: 226. — VI, 7: 140, 142, 368. — IX, 2:71. Canticorum I, 1:61. — I, 12: 148, 175. — II, 3: 326. — II, 4: 196. — IV, 2:211, 213. — VIII, 6: 175, 188, 281. — VIII, 7: 188. Sapientiae III, 6:73. — VI, 6: 41, 120, 161. — VII, 26: 331. — IX, 15: 57. — XI, 26:247. — XII, 1 :61. — XIII, 1:3. — XVI, 20: 34, 156. Ecclesiasticus III, 19:232. — VI, 37:231. — XI, 8; 22. — XV, 3:21, 147. — XV, 5: 214. — XV, 14—19: 70. — XVIII, 5: 156. — XVIII, 15—17: 227. — XIX, 23:287. — XX, 30: 133. — XXI, 28: 318. — XXIV, 29: 28, 61, 95, 105. — XXIV, 42: 242. — XXIX, 26: 142. — XXXI, 18:182. — XXXI, 28:89, 341. — XXXIV, 18—19: 165. — XXXIX, 30—32: 70. — LXV, 26: 147. Isaias I, 2: 114. — I, 9:172. — I, 19: 246. — II, 10:3. — III, 11: 150. — V, 20: 114, 337, 338. — VIII, 14: 182. — XII, 3: 134, 241. — XII, 4—6: 241.
Index locorum. 379 Psalmorum I, 2: 141. — VII, 16:68. — X, 17:344. — XI, 5: 135. — XIII, 1: 135. — XIII, 5:6, 193. — XV, 1:343, 344. — XV, 2:343. — XV, 3, 4:344. — XV, 5, 6:345. — XVII, 2: 25. — XXI, 7:2. — XXI, 10:60. — XXI, 27:63, 95, 139, 141, 145, 299, 327. — XXII, 1, 2: 187. — XXII, 4: 199. — XXII, 5: 58, 159, 187, 199, 237, 326. — XXII, 15: 297. — XXII, 20: 329. — XXIII, 9:94. — XXIII, 10: 193. — XXVI, 8:302. — XXIX, 10—11:344. — XXX, 20:58, 60, 131, 149, 295. — XXXII, 6:231. — XXXIII, 9:98, 153, 187, 316, 330. — XXXIII, 19: 235. — XXXV, 9: 242. — XXXV, 10:134, 202. — XXXVI, 4:57, 138. — XLI, 1:241. — XLI, 9: 220. — XLII, 3:23. — XLV, 4: 214. — XLV, 11: 98. — XLVI, 7—8: 234. — XLIX, 7—15: 291. — XLIX, 16: 111, 291, 329. — XLIX, 21: 111, 329. — XLIX, 22, 23 : 329, 330. — L, 6: 181, 188. — L, 18: 343. — L, 19: 77, 290, 343. — LII, 6:6, 159, 193. — LIII, 8: 350. — LIV, 13—15: 148, 201. — LVIII, 13:68. — LXII, 3: 227. — LXII, 11:141. — LXIV, 10:91, 136, 144, 309, 314. — LXV, 9: 135. — LXVII, 7: 35, 269, 308, 354, 366. — LXVII, 11 :63, 92, 139, 144, 299. — LXVII, 36: 309. — LXVIII, 28 : 68. — LXXII, 7 : 40. — LXXII, 23: 181. — LXX, 25: 302. — LXXIII, 21: 299. — LXXIV, 3:120. — LXXV, 1: 194. — LXXV, 11:57. — LXXVII, 9: 168. — LXXVII, 25 : 21, 136, 165, 177. — LXXVII, 39. 173. — LXXXII, 17 : 49. — LXXXIII, 2—4: 301. — XCI, 5: 152. — XCI, 10: 148. — XCI, 15—16: 207. — XCIII, 16:352, 353. — XCVI, 12:357. — XCIX, 5:25, 60. — CII, 1, 2:135. — CII, 5: 135, 271. — CIII, 15 : 58, 159, 326. — CIII, 27:180. — CIV, 4: 138. — CIV, 16: 199. — CV, 28: 41. — CV, 30 : 41. — CVI, 8: 132. — CVI, 20: 224. — CVIII, 18: 67, 72. — CVIII, 70: 166. — CX, 4:92, 98, 139, 171, 175, 309. — CX, 5 :92, 98, 139, 171, 309, 357. — CXII, 7:21. — CXIII, 22: 237. — CXVII, 24:90. — CXVIII, 20: 347. — CXVIII. 63:30, 264. — CXVIII, 103:212. — CXXII, 2: 135. — CXXVI, 2:290. — CXXVII, 3:237. — CXXXVI, 9: 152. — CXXXVII, 1, 2: 234. — CXLII, 8: 23. — CXLII, 10: 23. — CXLIII, 13: 146. — CXLIV, 15: 189. CXLIV, 16: 134. — CXLVI, 9: 60, 134. — CXLVII, 14: 271. — CL, 6: 11. Proverbiorum V, 22: 346. — VI, 30, 31: 50. — VIII, 31: 102. — IX, 1, 2: 150, 277, 310, 367. — IX, 3, 4: 150, 277, 310, 316, 367. — IX, 5:277, 310, 316, 364, 367. — X, 11:214. — XII, 27: 512. — XVIII, 3:49. — XIX, 11:119. — XXIII, 1—2:348. — XXIV, 16:35, 56. — XXX, 1—3:2. — XXXI, 6, 7:58, 154. — XXXI, 8—9: 154. Ecclesiastes 1, 2: 172. — IV, 17: 226. — VI, 7: 140, 142, 368. — IX, 2:71. Canticorum I, 1:61. — I, 12: 148, 175. — II, 3: 326. — II, 4: 196. — IV, 2:211, 213. — VIII, 6: 175, 188, 281. — VIII, 7: 188. Sapientiae III, 6:73. — VI, 6: 41, 120, 161. — VII, 26: 331. — IX, 15: 57. — XI, 26:247. — XII, 1 :61. — XIII, 1:3. — XVI, 20: 34, 156. Ecclesiasticus III, 19:232. — VI, 37:231. — XI, 8; 22. — XV, 3:21, 147. — XV, 5: 214. — XV, 14—19: 70. — XVIII, 5: 156. — XVIII, 15—17: 227. — XIX, 23:287. — XX, 30: 133. — XXI, 28: 318. — XXIV, 29: 28, 61, 95, 105. — XXIV, 42: 242. — XXIX, 26: 142. — XXXI, 18:182. — XXXI, 28:89, 341. — XXXIV, 18—19: 165. — XXXIX, 30—32: 70. — LXV, 26: 147. Isaias I, 2: 114. — I, 9:172. — I, 19: 246. — II, 10:3. — III, 11: 150. — V, 20: 114, 337, 338. — VIII, 14: 182. — XII, 3: 134, 241. — XII, 4—6: 241.
Strana 380
380 Index locorum. XII, 13:242. — XXVIII, 9: 152. — XXX, 18:145. — XXX, 19: 145, 191, 236. — XXX, 20:63, 145, 146, 191, 236. — XXX, 21: 145, 191, 236. — XXX, 22: 236. — XXXVIII, 14: 60. — XL, 31 : 25, 58. — XLIII, 24: 67. — XLV, 9: 287. — LV, 1 : 28, 145, 273, 277, 316. — LV, 2: 145. — LVI, 10:181. — LVII, 15:21. — LVIII, 1: 223. — LVIII, 5—6: 291. — LVIII, 7 :63. — LVIII, 9: 57. — LVIII, 11 : 57. — LVIII, 12 : 83. — LVIII, 13: 98. — LVIII, 14: 57, 345. — LIX, 1: 206. — LXI, 4: 83. — LXIII, 1:20. — LXV, 12—14: 272. — LXV, 20: 193. — LXVI, 2: 343. Jeremias I, 10 : 222. — II, 13 : 239. — III, 3: 335. — IV, 3: 222. — VII, 4: 52. XI, 15:71. — XI, 19:204. — XIV, 15:187. — XV, 19:211. — XVII, 13:346. — XXIII, 28—29: 22. — XLV, 3: 178, 179. — XLVIII, 10 : 104. Baruch (Threnorum) II, 11, 12 : 152. — II, 14: 225. — III, 1 :2. — III, 20: 140, 175. — III, 40 : 120. — IV, 2, 3:365. — IV, 4: 152, 365. — IV, 5: 181, 365. — IV, 14: 185, 239. — IV, 15:239. Ezechiel VIII, 16—17: 240. — XIII, 10: 166. — XXXIV: 170. — XXXIV, 2:84, 92, 169, 211, 224, 229. — XXXIV, 3: 196, 224. — XXXIV, 4: 224. Daniel XI, 31: 167, 240, 258, 268, 278, 319, 324, 341, 345, 354. — XII, 11, 151, 158, 196, 198, 215, 216, 217. — XIV, 2: 244. — XIV, 22: 244. Oseas IV, 18:271. — VI, 6: 227. — IX, 10:26. — IX, 14: 68. — X, 2:271. X, 11:117. Joel I, 17:115. — II, 12—13:291. Amos V, 13: 4. Sophonias I, 4, 5 : 42. — I, 8: 42. Zacharias IX, 17:7, 92, 199. Malachias II, 7:214, 215. Matthaeus I, 23:235. — III, 2 : 223. — III, 8 : 16. — IV, 17:223. — V, 3: 245. — V, 20: 120. — V, 21, 22: 45. — V, 27—30: 45. — V, 45:73, 133. — VI, 7: 220. — VI, 9: 105, 144. — VI, 10:357. — VI, 11: 105, 144, 197, 232. — VI, 22 : 290. — VI, 23: 331. — VI, 26: 134. — VII, 2: 247. — VII, 6:18, 71, 73, 106, 131, 132, 181. — VII, 7—8: 186, 247. — VIII, 8: 12, 179. — IX, 12: 72, 131, 180. — IX, 13:131, 180. — XI, 5: 42. — XI, 28: 57. — XII, 34 : 301, 337, 339. — XII, 35 : 337. — XII, 45: 158. — XIII, 23:55. — XIII, 27, 28: 48. — XIII, 29: 48, 71. — XIII, 30: 48, 49, 71. — XIV, 17 sq.: 103. — XV, 1 sq.: 172. — XV, 7:22. — XV, 8: 22, 195. — XV. 9:22. — XV, 13:239. — XV, 14: 158, 208, 239. — XV, 26: 180. — XV, 27:180. — XVI, 6:114, 287. — XVI, 24:87, 244, 245. — XVII, 16:67. — XVIII, 6—8: 45. — XVIII, 10: 46. — XVIII, 15, 16:46. — XVIII, 17: 46, 49. — XVIII, 18: 46. — XVIII, 20:35. — XIX, 14: 5, 34. — XIX, 27: 34. — XX, 1 sq.:247. — XXI, 15:297. — XXI, 31: 114. — XXII, 1:342. — XXII, 2:90, 170. — XXII, 3 : 90, 251, 254, 346. — XXII, 4: 21, 69, 90, 365. — XXII, 9: 69, 277. — XXII, 11, 12 : 69, 364. — XXII, 13: 364. — XXIII, 2: 21, 190. — XXIII, 3: 190. — XXIII, 9: 191. — XXIII, 10: 147, 191. — XXIII, 23: 22, 221. — XXIII, 24 : 7, 22. — XXIII, 32: 164. — XXIII, 33—35:204. — XXIV, 12: 16, 19, 83, 171, 268, 323, 356. — XXIV, 15 : 240. — XXIV, 23: 298. — XXIV, 24: 4, 158, 195, 240. — XXIV, 26:4, 298. — XXIV, 28: 271. — XXIV, 29: 167. — XXIV, 41: 120. — XXIV, 45:76, 106, 131, 150, 164, 180, 223, 224. — XXIV, 46: 106. — XXV, 10: 125. — XXV,
380 Index locorum. XII, 13:242. — XXVIII, 9: 152. — XXX, 18:145. — XXX, 19: 145, 191, 236. — XXX, 20:63, 145, 146, 191, 236. — XXX, 21: 145, 191, 236. — XXX, 22: 236. — XXXVIII, 14: 60. — XL, 31 : 25, 58. — XLIII, 24: 67. — XLV, 9: 287. — LV, 1 : 28, 145, 273, 277, 316. — LV, 2: 145. — LVI, 10:181. — LVII, 15:21. — LVIII, 1: 223. — LVIII, 5—6: 291. — LVIII, 7 :63. — LVIII, 9: 57. — LVIII, 11 : 57. — LVIII, 12 : 83. — LVIII, 13: 98. — LVIII, 14: 57, 345. — LIX, 1: 206. — LXI, 4: 83. — LXIII, 1:20. — LXV, 12—14: 272. — LXV, 20: 193. — LXVI, 2: 343. Jeremias I, 10 : 222. — II, 13 : 239. — III, 3: 335. — IV, 3: 222. — VII, 4: 52. XI, 15:71. — XI, 19:204. — XIV, 15:187. — XV, 19:211. — XVII, 13:346. — XXIII, 28—29: 22. — XLV, 3: 178, 179. — XLVIII, 10 : 104. Baruch (Threnorum) II, 11, 12 : 152. — II, 14: 225. — III, 1 :2. — III, 20: 140, 175. — III, 40 : 120. — IV, 2, 3:365. — IV, 4: 152, 365. — IV, 5: 181, 365. — IV, 14: 185, 239. — IV, 15:239. Ezechiel VIII, 16—17: 240. — XIII, 10: 166. — XXXIV: 170. — XXXIV, 2:84, 92, 169, 211, 224, 229. — XXXIV, 3: 196, 224. — XXXIV, 4: 224. Daniel XI, 31: 167, 240, 258, 268, 278, 319, 324, 341, 345, 354. — XII, 11, 151, 158, 196, 198, 215, 216, 217. — XIV, 2: 244. — XIV, 22: 244. Oseas IV, 18:271. — VI, 6: 227. — IX, 10:26. — IX, 14: 68. — X, 2:271. X, 11:117. Joel I, 17:115. — II, 12—13:291. Amos V, 13: 4. Sophonias I, 4, 5 : 42. — I, 8: 42. Zacharias IX, 17:7, 92, 199. Malachias II, 7:214, 215. Matthaeus I, 23:235. — III, 2 : 223. — III, 8 : 16. — IV, 17:223. — V, 3: 245. — V, 20: 120. — V, 21, 22: 45. — V, 27—30: 45. — V, 45:73, 133. — VI, 7: 220. — VI, 9: 105, 144. — VI, 10:357. — VI, 11: 105, 144, 197, 232. — VI, 22 : 290. — VI, 23: 331. — VI, 26: 134. — VII, 2: 247. — VII, 6:18, 71, 73, 106, 131, 132, 181. — VII, 7—8: 186, 247. — VIII, 8: 12, 179. — IX, 12: 72, 131, 180. — IX, 13:131, 180. — XI, 5: 42. — XI, 28: 57. — XII, 34 : 301, 337, 339. — XII, 35 : 337. — XII, 45: 158. — XIII, 23:55. — XIII, 27, 28: 48. — XIII, 29: 48, 71. — XIII, 30: 48, 49, 71. — XIV, 17 sq.: 103. — XV, 1 sq.: 172. — XV, 7:22. — XV, 8: 22, 195. — XV. 9:22. — XV, 13:239. — XV, 14: 158, 208, 239. — XV, 26: 180. — XV, 27:180. — XVI, 6:114, 287. — XVI, 24:87, 244, 245. — XVII, 16:67. — XVIII, 6—8: 45. — XVIII, 10: 46. — XVIII, 15, 16:46. — XVIII, 17: 46, 49. — XVIII, 18: 46. — XVIII, 20:35. — XIX, 14: 5, 34. — XIX, 27: 34. — XX, 1 sq.:247. — XXI, 15:297. — XXI, 31: 114. — XXII, 1:342. — XXII, 2:90, 170. — XXII, 3 : 90, 251, 254, 346. — XXII, 4: 21, 69, 90, 365. — XXII, 9: 69, 277. — XXII, 11, 12 : 69, 364. — XXII, 13: 364. — XXIII, 2: 21, 190. — XXIII, 3: 190. — XXIII, 9: 191. — XXIII, 10: 147, 191. — XXIII, 23: 22, 221. — XXIII, 24 : 7, 22. — XXIII, 32: 164. — XXIII, 33—35:204. — XXIV, 12: 16, 19, 83, 171, 268, 323, 356. — XXIV, 15 : 240. — XXIV, 23: 298. — XXIV, 24: 4, 158, 195, 240. — XXIV, 26:4, 298. — XXIV, 28: 271. — XXIV, 29: 167. — XXIV, 41: 120. — XXIV, 45:76, 106, 131, 150, 164, 180, 223, 224. — XXIV, 46: 106. — XXV, 10: 125. — XXV,
Strana 381
Index locorum. 381 26: 158, 316. — XXV, 30:21. — XXVI, 14—15:334. — XXVI, 23: 148. — XXVI, 26: 7,91,95, 216, 217, 260. — XXVI, 27: 91, 260. — XXVI, 28: 72. 154. — XXVI, 41: 142, 173, 174. — XXVII, 17: 334. — XXVIII, 20: 235. Marcus VII, 26: 186, 283. — VII. 27, 28: 283. — IX, 11 :207. — XIV, 22: 93, 273, 275. Lucas I, 17: 207. — 1, 53: 110. — II, 34:68, 70. — IV, 24: 207. — V, 8: 12. V, 30: 12. — VI, 19:56. — VI, 36—38: 133. — VI, 48: 312, 315. — VII, 13: 339. — VII, 37, 38: 185. — IX, 23: 102. — IX, 26: 194. — X, 21: 310. — XI, 2: 136, 176, 300. — XI, 3: 63, 82, 117, 136, 140, 176, 177, 180, 300, 344, 357. — XI, 5: 4, 183. — XI, 9: 183. — XI, 15 sq.: 285. — XI, 26: 87. — XI, 34: 331. — XI, 46: 152. — XI, 52: 165. — XII, 1: 110, 166, 278, 289. — XII, 19: 146. — XII, 33: 173. — XII, 36: 173. — XII, 42 : 18, 131, 165, 177.— XII, 49: 26. — XIII, 5 : 247. — XIV, 13:150. — XIV, 16 sq.: 62, 67, 164, 181. — XIV, 16: 20, 90, 123, 150, 197, 342. — XIV, 17 sq.: 89, 324. — XIV, 17:90, 123, 197, 316, 347, 364. — XIV, 18—20: 77, 90, 123, 185, 197. — XIV, 21:77, 90, 100, 122, 123, 197, 256, 277, 286, 364. — XIV, 22 : 90, 123, 197, 256. — XIV, 23: 34, 81, 90, 100, 123, 197, 256, 277, 364. — XIV, 24 :90, 364. — XIV, 25: 165. — XV, 2: 12. — XV, 4—6: 225. — XV, 11 sq.:166, 183. — XV, 17: 181. — XV, 22 : 225. — XV, 23: 225, 229. — XVI, 15:245. — XVI, 29—31:2. — XVIII, 2 sq.: 183. — XIX, 2 sq.: 186. — XXI, 8:4. — XXI, 15:61, 102, 186, 211. — XXII, 17:93, 260, 274, 275. — XXII, 19:66, 79, 92, 117, 171, 175. — XXII, 20: 308. — XXII, 44: 145. — XXIV, 35: 330. — XXIV, 49: 25, 193, 344. — XXV, 15: 105. Johannes I, 5:237. — I, 14: 60, 99, 229, 237, 295, 311, 363. — I, 16:242. — II, 19: 234. — III, 3: 247. — III, 18: 145. — III, 19: 327. — III, 20: 181, 327. — III, 21: 327. — IV, 7: 103. — IV, 13: 14, 139. — IV, 23: 11. — V, 26: 133, 134, 135, 138. — VI, 26: 103, 362. — VI, 27 : 103, 276, 362, 363. — VI, 28, 29: 362. — VI, 32: 103. — VI, 33 :91, 103, 231. — VI, 34:103. — VI, 35:71, 103, 125, 140, 144, 171. — VI, 44: 28, 184. — VI, 48: 136. — VI, 51:81, 140, 147, 159. — VI, 52: 34, 35, 139, 153, 155, 275. — VI, 53:8. 60, 137, 253. — VI, 54: 35, 100, 126, 136, 139, 184, 248, 282. — VI, 55: 14, 139. — VI, 56:95, 275. — VI, 57: 14, 25, 87, 95, 113, 130, 147, 229, 275, 301, 362. — VI, 58 : 275. — VI, 59: 15. — VI, 61: 60. — VI, 64: 27, 137 206, 253. — VII, 37 :28, 102, 233, 273, 277. — X, 9: 153. — X, 10 : 139, 325. — X, 11:191. — X, 38: 14. — XII, 35 : 325. — XIII, 26: 67, 151. — XIII. 27:67. — XIV, 6: 292. — XV, 3: 224. — XV, 5:78, 136. — XVI, 2: 167. — XVI, 29—32: 330. — XVII, 7—8: 330. — XX, 19:90. — XXI, 15, 16:220. — XXI, 17:220, 224. Actus apostolorum II, 2: 174. — II, 27 : 326. — II, 42: 19. — II, 46: 260, 271. — IV, 32: 354. — V, 29: 191. — VIII, 36: 28. — X, 34: 247. — X, 35: 133. — X, 42:22, 145. — X, 44: 28. — X, 45:28. — X, 47, 48:28. — XIV, 3: 4. — XV, 3: 38. Ad Romanos I, 17:135. — 1, 21—23: 304. — I, 24: 42, 304. — 1, 25, 26: 304. I, 28—31: 44. — I, 32: 41, 44. — II, 4:21. — II, 11:308, 317, 363. — II, 19: 199. — II, 24: 194. — III, 5: 132. — III, 11—12: 135. — V, 20: 57. — VI, 9:6. — VI, 11:78. — VII, 18:178. — VII, 24: 178. — VIII, 7: 151. — VIII, 9: 241. — VIII, 23 : 42. — VIII, 24: 212. — VIII, 25: 49.
Index locorum. 381 26: 158, 316. — XXV, 30:21. — XXVI, 14—15:334. — XXVI, 23: 148. — XXVI, 26: 7,91,95, 216, 217, 260. — XXVI, 27: 91, 260. — XXVI, 28: 72. 154. — XXVI, 41: 142, 173, 174. — XXVII, 17: 334. — XXVIII, 20: 235. Marcus VII, 26: 186, 283. — VII. 27, 28: 283. — IX, 11 :207. — XIV, 22: 93, 273, 275. Lucas I, 17: 207. — 1, 53: 110. — II, 34:68, 70. — IV, 24: 207. — V, 8: 12. V, 30: 12. — VI, 19:56. — VI, 36—38: 133. — VI, 48: 312, 315. — VII, 13: 339. — VII, 37, 38: 185. — IX, 23: 102. — IX, 26: 194. — X, 21: 310. — XI, 2: 136, 176, 300. — XI, 3: 63, 82, 117, 136, 140, 176, 177, 180, 300, 344, 357. — XI, 5: 4, 183. — XI, 9: 183. — XI, 15 sq.: 285. — XI, 26: 87. — XI, 34: 331. — XI, 46: 152. — XI, 52: 165. — XII, 1: 110, 166, 278, 289. — XII, 19: 146. — XII, 33: 173. — XII, 36: 173. — XII, 42 : 18, 131, 165, 177.— XII, 49: 26. — XIII, 5 : 247. — XIV, 13:150. — XIV, 16 sq.: 62, 67, 164, 181. — XIV, 16: 20, 90, 123, 150, 197, 342. — XIV, 17 sq.: 89, 324. — XIV, 17:90, 123, 197, 316, 347, 364. — XIV, 18—20: 77, 90, 123, 185, 197. — XIV, 21:77, 90, 100, 122, 123, 197, 256, 277, 286, 364. — XIV, 22 : 90, 123, 197, 256. — XIV, 23: 34, 81, 90, 100, 123, 197, 256, 277, 364. — XIV, 24 :90, 364. — XIV, 25: 165. — XV, 2: 12. — XV, 4—6: 225. — XV, 11 sq.:166, 183. — XV, 17: 181. — XV, 22 : 225. — XV, 23: 225, 229. — XVI, 15:245. — XVI, 29—31:2. — XVIII, 2 sq.: 183. — XIX, 2 sq.: 186. — XXI, 8:4. — XXI, 15:61, 102, 186, 211. — XXII, 17:93, 260, 274, 275. — XXII, 19:66, 79, 92, 117, 171, 175. — XXII, 20: 308. — XXII, 44: 145. — XXIV, 35: 330. — XXIV, 49: 25, 193, 344. — XXV, 15: 105. Johannes I, 5:237. — I, 14: 60, 99, 229, 237, 295, 311, 363. — I, 16:242. — II, 19: 234. — III, 3: 247. — III, 18: 145. — III, 19: 327. — III, 20: 181, 327. — III, 21: 327. — IV, 7: 103. — IV, 13: 14, 139. — IV, 23: 11. — V, 26: 133, 134, 135, 138. — VI, 26: 103, 362. — VI, 27 : 103, 276, 362, 363. — VI, 28, 29: 362. — VI, 32: 103. — VI, 33 :91, 103, 231. — VI, 34:103. — VI, 35:71, 103, 125, 140, 144, 171. — VI, 44: 28, 184. — VI, 48: 136. — VI, 51:81, 140, 147, 159. — VI, 52: 34, 35, 139, 153, 155, 275. — VI, 53:8. 60, 137, 253. — VI, 54: 35, 100, 126, 136, 139, 184, 248, 282. — VI, 55: 14, 139. — VI, 56:95, 275. — VI, 57: 14, 25, 87, 95, 113, 130, 147, 229, 275, 301, 362. — VI, 58 : 275. — VI, 59: 15. — VI, 61: 60. — VI, 64: 27, 137 206, 253. — VII, 37 :28, 102, 233, 273, 277. — X, 9: 153. — X, 10 : 139, 325. — X, 11:191. — X, 38: 14. — XII, 35 : 325. — XIII, 26: 67, 151. — XIII. 27:67. — XIV, 6: 292. — XV, 3: 224. — XV, 5:78, 136. — XVI, 2: 167. — XVI, 29—32: 330. — XVII, 7—8: 330. — XX, 19:90. — XXI, 15, 16:220. — XXI, 17:220, 224. Actus apostolorum II, 2: 174. — II, 27 : 326. — II, 42: 19. — II, 46: 260, 271. — IV, 32: 354. — V, 29: 191. — VIII, 36: 28. — X, 34: 247. — X, 35: 133. — X, 42:22, 145. — X, 44: 28. — X, 45:28. — X, 47, 48:28. — XIV, 3: 4. — XV, 3: 38. Ad Romanos I, 17:135. — 1, 21—23: 304. — I, 24: 42, 304. — 1, 25, 26: 304. I, 28—31: 44. — I, 32: 41, 44. — II, 4:21. — II, 11:308, 317, 363. — II, 19: 199. — II, 24: 194. — III, 5: 132. — III, 11—12: 135. — V, 20: 57. — VI, 9:6. — VI, 11:78. — VII, 18:178. — VII, 24: 178. — VIII, 7: 151. — VIII, 9: 241. — VIII, 23 : 42. — VIII, 24: 212. — VIII, 25: 49.
Strana 382
382 Index locorum. — VIII, 28 : 12, 100, 294. — IX, 28: 147, 215, 236. — IX, 33: 72. — X, 2:5. — X, 12: 72. — XII, 1: 232. — XII, 2: 193. — XII, 3: 130. — XII, 4: 31, 45, 263. — XII, 5: 31, 45, 211, 263. — XII, 11: 22. — XII, 12: 212. — XIII, 14: 141, 238, 292. I. ad Corinthios I, 2: 54. — 1, 12:3. — I, 29:288. — II, 14:27, 60, 184. — II, 15:56. — III, 1:21, 49, 60, 351. — III, 2: 59, 60. — IV, 13:2. — IV, 16:206. — V, 1:46. — V, 2—4: 46. — V, 5:39, 46. — V, 6:46. — V, 7:2, 46, 96, 285, 316. — V, 8:46, 203, 285, 316. — V, 9:39, 46. — V, 10: 46, 155. — V, 12:46, 48, 54. — V, 13:46, 48, 71. — VI, 1: 54. — VI, 12: 75. — VI, 15:31, 45. — VII, 29—31: 34. — VIII, 6: 112, 311. — IX, 9: 164. — X, 17:211. — X, 20: 32, 333. — XI, 1 : 206. — XI, 3:211. — XI, 20 : 98, 216. — XI, 21:216. — XI, 24: 198. — XI, 25: 136, 154, 155, 198, 301, 330, 357. — XI, 26: 79, 117, 192, 198. — XI, 27 :67, 72, 74, 79, 132, 169, 310, 320, 326, 331, 333, 339, 346, 347, 348, 352. — XI, 28:77, 124, 126, 169, 182, 276, 279, 325, 347. — XI, 29: 7, 12, 18, 37 38, 66, 72, 84, 169, 182, 211, 276, 298, 333. — XI, 30: 299. — XI, 31: 299 348. — XI, 32 : 299, 348. — XI, 33: 216. — XII, 6: 112, 311. — XII, 12 sq.:263. — XII, 26: 35. — XII, 31 : 213. — XIII, 4, 5 : 213. — XIII, 6:8, 213. — XIII, 7, 8: 213. — XIII, 13:212. — XIV, 1 sq.:226. — XV, 10:51. — XV, 50: 184. II. ad Corinthios I, 23 : 212. — II, 15: 194. — II, 16: 162. — III, 1: 152. — III, 4, 5: 25. — III, 18:25, 238, 361. — IV, 15:202. — IV, 17: 198. — V, 14:117, 281. — VI, 1: 110, 334, 339. — VI, 1:212, 281. — VI, 14—15:32. — X, 5:246. — X, 8: 191, 197. — XI, 14:4, 284. — XI, 27: 159, 220. — XII, 2 :92. — XII, 9: 25, 289. — XIII, 10:28, 104. — XVI, 14—15: 332. Ad Galatas I, 10:194. - V, 6:29, 35, 119, 238, 261. — V, 12: 68. — V, 13:198. — V, 17:245. — V, 19—21: 44. — V, 22: 26. — V, 25 : 175. — VI, 3:344. — VI, 5: 169. — VI, 14: 194. Ad Ephesios II, 19: 54. — IV, 1: 19, 37, 55, 262, 269. — IV, 4—5: 37. — IV, 7 : 130. — 1V, 15 : 129, 263. — IV, 16: 263. — IV, 22 : 57. — IV, 23: 57, 111. — IV, 24: 27, 57. — IV, 25: 263. — V, 1:206. - V, 11:36. — V, 29—30: 263. — VI, 11: 168. — VI, 15: 168. Ad Philippenses II, 3 :289. — II, 10 : 288, 328. — II, 11: 145, 288. — II, 13 :248. — II, 21:3, 50, 113, 120, 158, 162. — III, 8 : 62. — III, 17: 206. — III, 18: 194. — III, 19: 148, 194. — IV, 13: 78. Ad Colossenses II, 3: 14, 130, 215, 227. — II, 9: 14, 84, 130, 227, 234, 237, 293, 295, 298, 333. — II, 18:169. — III, 1—2: 138. — III, 14: 213. — IV. 6: 232. I. ad Thessalonicenses V, 7 :208. — V, 9: 191. — V, 16—18:140. — V, 19—20:22. II. ad Thessalonicenses II, 3—4 : 204. — II, 9: 114, 239. — II, 10 : 239. — III, 10: 57. I. ad Timotheum I, 15: 72, 131. — II, 4 : 247, 357. — II, 9: 308. — III, 1 : 118. — III, 9:35, 154. — IV, 8: 173. — V, 20: 39. — VI, 15: 145, 368. II. ad Timotheum I, 15:180. — III, 1 : 4. — III, 2: 12. — III, 5: 52. — III, 6:9. — III, 8: 133, 206, 207, 294. — IV, 2:4, 186. — IV, 3: 17, 360. — IV, 4 : 22, 240, 360. Ad Titum 1, 15: 12, 49, 294. — I, 16: 8, 52, 53, 195.
382 Index locorum. — VIII, 28 : 12, 100, 294. — IX, 28: 147, 215, 236. — IX, 33: 72. — X, 2:5. — X, 12: 72. — XII, 1: 232. — XII, 2: 193. — XII, 3: 130. — XII, 4: 31, 45, 263. — XII, 5: 31, 45, 211, 263. — XII, 11: 22. — XII, 12: 212. — XIII, 14: 141, 238, 292. I. ad Corinthios I, 2: 54. — 1, 12:3. — I, 29:288. — II, 14:27, 60, 184. — II, 15:56. — III, 1:21, 49, 60, 351. — III, 2: 59, 60. — IV, 13:2. — IV, 16:206. — V, 1:46. — V, 2—4: 46. — V, 5:39, 46. — V, 6:46. — V, 7:2, 46, 96, 285, 316. — V, 8:46, 203, 285, 316. — V, 9:39, 46. — V, 10: 46, 155. — V, 12:46, 48, 54. — V, 13:46, 48, 71. — VI, 1: 54. — VI, 12: 75. — VI, 15:31, 45. — VII, 29—31: 34. — VIII, 6: 112, 311. — IX, 9: 164. — X, 17:211. — X, 20: 32, 333. — XI, 1 : 206. — XI, 3:211. — XI, 20 : 98, 216. — XI, 21:216. — XI, 24: 198. — XI, 25: 136, 154, 155, 198, 301, 330, 357. — XI, 26: 79, 117, 192, 198. — XI, 27 :67, 72, 74, 79, 132, 169, 310, 320, 326, 331, 333, 339, 346, 347, 348, 352. — XI, 28:77, 124, 126, 169, 182, 276, 279, 325, 347. — XI, 29: 7, 12, 18, 37 38, 66, 72, 84, 169, 182, 211, 276, 298, 333. — XI, 30: 299. — XI, 31: 299 348. — XI, 32 : 299, 348. — XI, 33: 216. — XII, 6: 112, 311. — XII, 12 sq.:263. — XII, 26: 35. — XII, 31 : 213. — XIII, 4, 5 : 213. — XIII, 6:8, 213. — XIII, 7, 8: 213. — XIII, 13:212. — XIV, 1 sq.:226. — XV, 10:51. — XV, 50: 184. II. ad Corinthios I, 23 : 212. — II, 15: 194. — II, 16: 162. — III, 1: 152. — III, 4, 5: 25. — III, 18:25, 238, 361. — IV, 15:202. — IV, 17: 198. — V, 14:117, 281. — VI, 1: 110, 334, 339. — VI, 1:212, 281. — VI, 14—15:32. — X, 5:246. — X, 8: 191, 197. — XI, 14:4, 284. — XI, 27: 159, 220. — XII, 2 :92. — XII, 9: 25, 289. — XIII, 10:28, 104. — XVI, 14—15: 332. Ad Galatas I, 10:194. - V, 6:29, 35, 119, 238, 261. — V, 12: 68. — V, 13:198. — V, 17:245. — V, 19—21: 44. — V, 22: 26. — V, 25 : 175. — VI, 3:344. — VI, 5: 169. — VI, 14: 194. Ad Ephesios II, 19: 54. — IV, 1: 19, 37, 55, 262, 269. — IV, 4—5: 37. — IV, 7 : 130. — 1V, 15 : 129, 263. — IV, 16: 263. — IV, 22 : 57. — IV, 23: 57, 111. — IV, 24: 27, 57. — IV, 25: 263. — V, 1:206. - V, 11:36. — V, 29—30: 263. — VI, 11: 168. — VI, 15: 168. Ad Philippenses II, 3 :289. — II, 10 : 288, 328. — II, 11: 145, 288. — II, 13 :248. — II, 21:3, 50, 113, 120, 158, 162. — III, 8 : 62. — III, 17: 206. — III, 18: 194. — III, 19: 148, 194. — IV, 13: 78. Ad Colossenses II, 3: 14, 130, 215, 227. — II, 9: 14, 84, 130, 227, 234, 237, 293, 295, 298, 333. — II, 18:169. — III, 1—2: 138. — III, 14: 213. — IV. 6: 232. I. ad Thessalonicenses V, 7 :208. — V, 9: 191. — V, 16—18:140. — V, 19—20:22. II. ad Thessalonicenses II, 3—4 : 204. — II, 9: 114, 239. — II, 10 : 239. — III, 10: 57. I. ad Timotheum I, 15: 72, 131. — II, 4 : 247, 357. — II, 9: 308. — III, 1 : 118. — III, 9:35, 154. — IV, 8: 173. — V, 20: 39. — VI, 15: 145, 368. II. ad Timotheum I, 15:180. — III, 1 : 4. — III, 2: 12. — III, 5: 52. — III, 6:9. — III, 8: 133, 206, 207, 294. — IV, 2:4, 186. — IV, 3: 17, 360. — IV, 4 : 22, 240, 360. Ad Titum 1, 15: 12, 49, 294. — I, 16: 8, 52, 53, 195.
Strana 383
Index locorum. 383 Ad Hebraeos V, 22: 59. — VI, 6: 333, 334, 339, 352. — VI, 9: 230. — IX, 27, 28: 129. — X, 14: 13. — X, 26, 27: 329. — X, 28: 329, 333. — X, 29: 329, 330, 333, 334. — X, 30: 329. — XI, 1: 212. — XII, 24: 52. — XIII, 8: 207. — XIII, 10: 33. — XIII, 17: 220. Jacobi I, 20: 133. — II, 1—4: 10. — II, 19: 328. — III, 1: 120. — III, 14: 8. — III, 15: 8. — IV, 4: 113, 193. — IV, 12: 220. — V, 11: 72. I. Petri I, 2: 52. — I, 3: 25. — I, 17: 71. — II, 2: 59. — II, 8: 68. — II, 9:9, 296. — II, 18: 190. — IV, 4: 204. — IV, 10: 118. — IV, 17—18: 120. — V. 6: 120. — V, 9: 212. II. Petri II, 12—13: 168. — III, 4: 4. I. Johannis I, 14: 215. — II, 2: 347. — II, 15: 158. — II, 18: 53. — I1, 20: 77. II, 22: 53, 113. — II, 27: 51, 191. — III, 2: 26. — IV, 1—2: 191, 285. — IV, 3: 113, 191. — IV, 13: 285. — IV, 16: 264, 328. — IV, 17: 328. — IV, 18: 188, 196, 281, 328. — IV, 20: 52. — V, 19: 290. II. Johannis 10: 39. III. Johannis 8: 27. Judae 10: 3, 166. — 11: 3, 165, 166, 168. — 12: 3, 4, 168. — 13: 4, 168. — 16: 9. — 19: 3, 148, 194. Apocalypsis 1, 8: 292. — II, 17: 58. — II, 22: 195. — III, 15: 110, 194, 337, 339. — III, 16: 194. — III, 20: 35, 104, 138, 173. — V, 10: 9. — XI, 13: 167. — XII, 1: 238. — XII, 4: 168. — XIII, 8: 52. — XX, 7: 158, 195. — XX, 8: 195. — XXI, 22: 234. — XXII, 2: 202, 242, 301. — XXII, 11: 54, 67. — XX, 17: 316. b) Loci auctorum. Ambrosius Mediolanesis 1, 20, 95, 97. — Expositio evangelii sec. Lucam:25. — De sacram. lib. IV, c. 6: 36. — c. ult.: 56. — Oratio, quae incipit: ,Summe sacerdos et vere pontifex': 124. Anacletus papa, Statutum: 82. Antissiodorensis Wylhelmus: 14. Aquino, Tomas de —, Summa theologiae 3, qu. 80, 10 ad 5: 16, 19, 36, 170; cf. 25. — Super Lombardi IV Sent. dist. XII, q. 3, art. I, sol. III.: 13, 19, 129. — Hymnus: ,Lauda Sion Salvatorem...: 71. Aristoteles, Ethica Nicomachaea: 130, 148, 246, 293, 349. — De anima, 1. II, c. 1: 142. — De generatione et corruptione: 22. — Topica: 235. Athanasius, Symbolum: 212. Augusta, David de —, De septem processibus hominis spiritualis: 75. Augustinus: 1, 20, 139, 230. — De ecclesiasticis dogmatibus (apocr.): 54. c. 53: 39, 79, 95, 257—8. — De remedio paenitentiae (tract. 25 in Joan. n. 12): 25, 173, 210, 252—3, 354, 361. — In Joannis evang. tract. CXXIV: 8, 26, 31, 32, 33, 34. — Super Psalterio: 59. — De verbis domini: 25. — De sermone domini in monte: 36. — De vera religione: 47. — Liber de fide ad Petrum: 213.
Index locorum. 383 Ad Hebraeos V, 22: 59. — VI, 6: 333, 334, 339, 352. — VI, 9: 230. — IX, 27, 28: 129. — X, 14: 13. — X, 26, 27: 329. — X, 28: 329, 333. — X, 29: 329, 330, 333, 334. — X, 30: 329. — XI, 1: 212. — XII, 24: 52. — XIII, 8: 207. — XIII, 10: 33. — XIII, 17: 220. Jacobi I, 20: 133. — II, 1—4: 10. — II, 19: 328. — III, 1: 120. — III, 14: 8. — III, 15: 8. — IV, 4: 113, 193. — IV, 12: 220. — V, 11: 72. I. Petri I, 2: 52. — I, 3: 25. — I, 17: 71. — II, 2: 59. — II, 8: 68. — II, 9:9, 296. — II, 18: 190. — IV, 4: 204. — IV, 10: 118. — IV, 17—18: 120. — V. 6: 120. — V, 9: 212. II. Petri II, 12—13: 168. — III, 4: 4. I. Johannis I, 14: 215. — II, 2: 347. — II, 15: 158. — II, 18: 53. — I1, 20: 77. II, 22: 53, 113. — II, 27: 51, 191. — III, 2: 26. — IV, 1—2: 191, 285. — IV, 3: 113, 191. — IV, 13: 285. — IV, 16: 264, 328. — IV, 17: 328. — IV, 18: 188, 196, 281, 328. — IV, 20: 52. — V, 19: 290. II. Johannis 10: 39. III. Johannis 8: 27. Judae 10: 3, 166. — 11: 3, 165, 166, 168. — 12: 3, 4, 168. — 13: 4, 168. — 16: 9. — 19: 3, 148, 194. Apocalypsis 1, 8: 292. — II, 17: 58. — II, 22: 195. — III, 15: 110, 194, 337, 339. — III, 16: 194. — III, 20: 35, 104, 138, 173. — V, 10: 9. — XI, 13: 167. — XII, 1: 238. — XII, 4: 168. — XIII, 8: 52. — XX, 7: 158, 195. — XX, 8: 195. — XXI, 22: 234. — XXII, 2: 202, 242, 301. — XXII, 11: 54, 67. — XX, 17: 316. b) Loci auctorum. Ambrosius Mediolanesis 1, 20, 95, 97. — Expositio evangelii sec. Lucam:25. — De sacram. lib. IV, c. 6: 36. — c. ult.: 56. — Oratio, quae incipit: ,Summe sacerdos et vere pontifex': 124. Anacletus papa, Statutum: 82. Antissiodorensis Wylhelmus: 14. Aquino, Tomas de —, Summa theologiae 3, qu. 80, 10 ad 5: 16, 19, 36, 170; cf. 25. — Super Lombardi IV Sent. dist. XII, q. 3, art. I, sol. III.: 13, 19, 129. — Hymnus: ,Lauda Sion Salvatorem...: 71. Aristoteles, Ethica Nicomachaea: 130, 148, 246, 293, 349. — De anima, 1. II, c. 1: 142. — De generatione et corruptione: 22. — Topica: 235. Athanasius, Symbolum: 212. Augusta, David de —, De septem processibus hominis spiritualis: 75. Augustinus: 1, 20, 139, 230. — De ecclesiasticis dogmatibus (apocr.): 54. c. 53: 39, 79, 95, 257—8. — De remedio paenitentiae (tract. 25 in Joan. n. 12): 25, 173, 210, 252—3, 354, 361. — In Joannis evang. tract. CXXIV: 8, 26, 31, 32, 33, 34. — Super Psalterio: 59. — De verbis domini: 25. — De sermone domini in monte: 36. — De vera religione: 47. — Liber de fide ad Petrum: 213.
Strana 384
384 Index locorum. Bernhardus Claraevallensis: 105. Boetius, De consolatione philosophiae, 1. III, m. 1: 242. Breviarium Romanum: 185, 212. Chrysostomus Johannes: 1, 20. — Homiliae XXIV in ep. ad Hebraeos, hom. XVII: 19, 39, 172. Clemens V, Statutum de concilio Viennensi: 54. Decretum I. p. dist. XXXIII: 218. — p. III. De consecratione, dist. I, c. 12: 218; c. XIV: 217, 218; c. XXXIII: 218; c. LXI: 98, 210, 217. — dist. II, c. 13: 39, 79, 258; c. 14: 36, 56; c. 15: 8; c. 16: 16, 79, 170; c. 17: 170; c. 47: 25, 210, 252, 354, 361; c. 63: 33. — Decret. Greg. lib. 1, t. XX: 218. — Clementinae lib. V, tit. III, c. 3: 19, 54, 203. Dionysius Areopagita: De ecclesiastica hierarchia, c. III, p. 1: 99, 210, 217, — c. V, p. 6: 222. Ethicus quidam: 149. Fabianus papa, Statutum: 16, 79, 170. Glossa ordinaria: 24. Gregorius Nazianzenus: 184. — Moralis expositio in beatum Job, lib. I. cap. XV: 26. Hieronimus: 1, 20. Hilarius, Symbolum: 212. Innocentius papa I: Summa de sacramentis, cap. IX: 231. Innocentius papa III: Statutum in concilio Lateranensi: 79, 170. Jenstein Johannes de —, Statutum: 18, 171, 196. Missale Romanum 140, 210, 212. Origenes: In Leviticum homilia XII: 54. Petrus Lombardus, Sent. 1. IV : 210, 228; dist. 1, § 3: 198, 350; dist. XII, 8: 138. Rupertus, Comentarius in Apocalypsim: 58, 39. Sother papa, Statutum: 170. Strabo Walafridus vide Glossa ordinaria.
384 Index locorum. Bernhardus Claraevallensis: 105. Boetius, De consolatione philosophiae, 1. III, m. 1: 242. Breviarium Romanum: 185, 212. Chrysostomus Johannes: 1, 20. — Homiliae XXIV in ep. ad Hebraeos, hom. XVII: 19, 39, 172. Clemens V, Statutum de concilio Viennensi: 54. Decretum I. p. dist. XXXIII: 218. — p. III. De consecratione, dist. I, c. 12: 218; c. XIV: 217, 218; c. XXXIII: 218; c. LXI: 98, 210, 217. — dist. II, c. 13: 39, 79, 258; c. 14: 36, 56; c. 15: 8; c. 16: 16, 79, 170; c. 17: 170; c. 47: 25, 210, 252, 354, 361; c. 63: 33. — Decret. Greg. lib. 1, t. XX: 218. — Clementinae lib. V, tit. III, c. 3: 19, 54, 203. Dionysius Areopagita: De ecclesiastica hierarchia, c. III, p. 1: 99, 210, 217, — c. V, p. 6: 222. Ethicus quidam: 149. Fabianus papa, Statutum: 16, 79, 170. Glossa ordinaria: 24. Gregorius Nazianzenus: 184. — Moralis expositio in beatum Job, lib. I. cap. XV: 26. Hieronimus: 1, 20. Hilarius, Symbolum: 212. Innocentius papa I: Summa de sacramentis, cap. IX: 231. Innocentius papa III: Statutum in concilio Lateranensi: 79, 170. Jenstein Johannes de —, Statutum: 18, 171, 196. Missale Romanum 140, 210, 212. Origenes: In Leviticum homilia XII: 54. Petrus Lombardus, Sent. 1. IV : 210, 228; dist. 1, § 3: 198, 350; dist. XII, 8: 138. Rupertus, Comentarius in Apocalypsim: 58, 39. Sother papa, Statutum: 170. Strabo Walafridus vide Glossa ordinaria.
Strana 385
Index nominum. 385 II. INDEX NOMINUM. Aaron 15, 121, 156, 161, 168, 236. Abel 204. Abraham 116. Abyron 40. Aegvptus 10, 34, 121, 153, 155, 156, 303. Ambrosius 216. Apollo 3. Augustinus 16, 63, 112, 139, 160. Baal 42, 243. Babilon 11. Babilonicum vulgus 243. Balaam 3, 41, 59, 165, 166. Barrabas 334. Bel vide Baal. Belial 32, 43, 332. Belphegor 41. Belzebub 285. Benedictus 48. Bethlehem 233. Carolus IV. 43. Cayn 3, 165. Cephas v. Petrus. Cherubin 309. Chore 3, 165, 166. Choritae 166, 168. Dathan 40. Denzinger 170. Effraym 117. Fffrem 168. Eli (filii) vide Heli. Elias vide Helias. Emanuel 235. Finees 41. Gedeon 58, 199, 271. Gog et Magog 158, 195. Gomorra 172. Graecus 60, Gregorius papa 48, 216. Heli (filii) 320. Helias 56, 64, 207. Isaias 22. Israel 40, 158, 236, 241. Jacob (patriarcha) 58, 345. Janov M. Matthias de: l. Nota de vita auctoris: 45 (,Nam et ego, qui scribo, coram Jhesu sum testis illius et stabam ante fores templi, vetans tales anathemate percussos divinis officiis interesse. Sed et in Lucca, solempni in Lom: bardia civitate, tempore Urbani VI. audivi publice per vicos et plateas voce preconia proclamari, quod mulieres innupte non defe: rant aurum et argentum nec non alie quecumque vestes inpudicas et profanas'). 2. Notae de scriptis auctoris: a) Eo: rum forma exterior (cf. Prae- fationem passim): Il. Tempus con: scribendi tractatus De corpore Christi: 18 et 196 (post synodum 19. Oct. 1588 celebr.); 18, 45 (post mortemUrbani VI - 1 15. Oct. 1589). — II. Revocationes: «) in tractatus et libros praecedentes: in lib. I. tr. I et 2 (passim): 515; lib. I. tract. I.: 176; lib. I. tract. II: 82, 146, 196; lib. I. tract. II. reg. I. c. 5—7: 216; lib. I. tract. IL. reg. IV. c. 5: 69; lib. I. tract. II. reg. IV. cap. 9: 165; lib. III. tract. III: 1, 20, 79, 82, 95, 105, 172, 176, 205; lib. III. tract. IV. dist. 4. c. 5: 271; lib. I1I. tract. V. (De Antichristo): 115, 298; lib. III. tract. VI. (De abhominacione): 161, 196; f) in alios locos supra et infra adduc- tos in libro quarto: 5, 20, 24, 27, Kybal-Odlożilik: M. de Janov Regulae, V. 25
Index nominum. 385 II. INDEX NOMINUM. Aaron 15, 121, 156, 161, 168, 236. Abel 204. Abraham 116. Abyron 40. Aegvptus 10, 34, 121, 153, 155, 156, 303. Ambrosius 216. Apollo 3. Augustinus 16, 63, 112, 139, 160. Baal 42, 243. Babilon 11. Babilonicum vulgus 243. Balaam 3, 41, 59, 165, 166. Barrabas 334. Bel vide Baal. Belial 32, 43, 332. Belphegor 41. Belzebub 285. Benedictus 48. Bethlehem 233. Carolus IV. 43. Cayn 3, 165. Cephas v. Petrus. Cherubin 309. Chore 3, 165, 166. Choritae 166, 168. Dathan 40. Denzinger 170. Effraym 117. Fffrem 168. Eli (filii) vide Heli. Elias vide Helias. Emanuel 235. Finees 41. Gedeon 58, 199, 271. Gog et Magog 158, 195. Gomorra 172. Graecus 60, Gregorius papa 48, 216. Heli (filii) 320. Helias 56, 64, 207. Isaias 22. Israel 40, 158, 236, 241. Jacob (patriarcha) 58, 345. Janov M. Matthias de: l. Nota de vita auctoris: 45 (,Nam et ego, qui scribo, coram Jhesu sum testis illius et stabam ante fores templi, vetans tales anathemate percussos divinis officiis interesse. Sed et in Lucca, solempni in Lom: bardia civitate, tempore Urbani VI. audivi publice per vicos et plateas voce preconia proclamari, quod mulieres innupte non defe: rant aurum et argentum nec non alie quecumque vestes inpudicas et profanas'). 2. Notae de scriptis auctoris: a) Eo: rum forma exterior (cf. Prae- fationem passim): Il. Tempus con: scribendi tractatus De corpore Christi: 18 et 196 (post synodum 19. Oct. 1588 celebr.); 18, 45 (post mortemUrbani VI - 1 15. Oct. 1589). — II. Revocationes: «) in tractatus et libros praecedentes: in lib. I. tr. I et 2 (passim): 515; lib. I. tract. I.: 176; lib. I. tract. II: 82, 146, 196; lib. I. tract. II. reg. I. c. 5—7: 216; lib. I. tract. IL. reg. IV. c. 5: 69; lib. I. tract. II. reg. IV. cap. 9: 165; lib. III. tract. III: 1, 20, 79, 82, 95, 105, 172, 176, 205; lib. III. tract. IV. dist. 4. c. 5: 271; lib. I1I. tract. V. (De Antichristo): 115, 298; lib. III. tract. VI. (De abhominacione): 161, 196; f) in alios locos supra et infra adduc- tos in libro quarto: 5, 20, 24, 27, Kybal-Odlożilik: M. de Janov Regulae, V. 25
Strana 386
386 Index nominum. 30, 32, 33, 51, 55, 62, 65, 70, 75, 80, poris et sanguinis domini Jhesu 81, 82, 83, 84, 89, 94, 97, 99, 100, 121, 124, 125, 126, 128, 129, 133, 138, 139, 142, 144, 148, 155, 156, 160, 161, 169, 170, 171, 172, 174, 175, 176, 190, 192, 193, 195, 196, 197, 199, 201, 202, 205, 214, 218, | 227, 233, 236, 242, 246, 250, 253, 257, 258, 260, 265, 266, 267, 275, 286, 290, 294, 305, 306, 307, 313, 314, 315, 319, 321, 323, 328, 332, 333, 334, 336, 341, 343, 345, 349, 350. 351, 353, 354, 355, 357, 358, 368, 374, 376; y) in librum subse- quentem (quintum): 155, 185; dist. l. (pass.): 290; dist. II. c. 10—14: 176; dist. Il. c. 14: 172; dist. II. c. 17: 225; dist. III. c. 1: 192; dist. I1I. c. 2: 75; dist. 1II. c. 4: 69, 160; dist. IV: 69; dist. IV. c. 2: 205; dist. VI: 294; dist. VII. c. 6: 176; dist. VII. c. 11: 311, 558; dist. IX. c. 2: 295; dist. X. c. 9: 286; dist. X. c. 11: 305; ó) in totum opus generaliter: 85, 564. Eorum forma interior (cf. Praefationem): I. Operis causa et finis: 5 (1. inportunitas amici; 2. zelus quorumdam adversario: rum frequentis communionis... nam et ego ipse ad scribendum aliquid impellor de frequenti ple: bis beata communione a zelo quorumdam non bono, ut aput me recensui, qui huiusmodi come munioni beatifice verbo et facto obsistunt'...); 12 (...,horum [id est eorum, qui ex infinita reve: rentia dissuadent laicos a fre: quenti communione] ...conmotus racione, que videtur sapere in domini reverenciam et pietatem, necnon tua, mi frater karissime, satis inportuna, sed tamen devota peticione...'); 20 (...,me ad hoc obtuli et destinavi in Christo Jhesu, ut sim promotor et pros pugnator crebre communionis cor Christi in sancta ecclesia! etc.); 576 (,Dicta sunt hic et disputata et alias per totum maxime ad persuasionem et instruccionem conmunis sacramentalis in plebi- bus Christi Jhesu et cottidiane communionis atque publice om: nium passim fidelium christiano- rum'...). II. Auctoris persona interior: 2—5 (...,tunc omnino me non audient, unum ex mortuis et tamquam nichil in ipsorum opinione, et presertim me, qui in veritate sum purga: mentum, non dico huius mundi, sed eciam ecclesie primitive et omnium peripsima...non quidem vir, sed vermis, et non quivis vermis, sed vermis vilissimus, ve« nenatus peccato'.. . etc.) ; 5 (. ..,vis, ut carnalis de spiritualibus iudi: cem, vis, ut ego ipse insipiens sa pienciam coram perfectis elo: quar'...); 21 (...,ego igitur voca: tus servus, quamvis inutilis, Jhesu Christi... et per preceptum ewan: gelii sancti ad id promotus, festino hospitalitatem largissimam, scilicet domini Jhesu crucifixi, sedule pro- movere et dicere invitatis, ut ve: nirent'); 205 (, Verumptamen et aziz mus veritatis et sinceritatis ab experiencia didici et ex racione certa'...); 149 (...,nam numquam me delectat iam illud, quod heri manducavi, nec illud me sensi: biliter afficit et suaviter, quod cras continget manducare et po: tare, sed solum id, quod actuali: ter sive manduco, sive bibo'...). III. Auctor et Jhesus: 2 (... insuper et in lumine Jhesu crucifixi, a quo continue arguor, me ipsum iudi: cans deo teste, cottidie mente et spiritu revolvo, dicendo illud da: vidicum: »Vilior ero plus, quam factus sum, et ero humilis in oculis
386 Index nominum. 30, 32, 33, 51, 55, 62, 65, 70, 75, 80, poris et sanguinis domini Jhesu 81, 82, 83, 84, 89, 94, 97, 99, 100, 121, 124, 125, 126, 128, 129, 133, 138, 139, 142, 144, 148, 155, 156, 160, 161, 169, 170, 171, 172, 174, 175, 176, 190, 192, 193, 195, 196, 197, 199, 201, 202, 205, 214, 218, | 227, 233, 236, 242, 246, 250, 253, 257, 258, 260, 265, 266, 267, 275, 286, 290, 294, 305, 306, 307, 313, 314, 315, 319, 321, 323, 328, 332, 333, 334, 336, 341, 343, 345, 349, 350. 351, 353, 354, 355, 357, 358, 368, 374, 376; y) in librum subse- quentem (quintum): 155, 185; dist. l. (pass.): 290; dist. II. c. 10—14: 176; dist. Il. c. 14: 172; dist. II. c. 17: 225; dist. III. c. 1: 192; dist. I1I. c. 2: 75; dist. 1II. c. 4: 69, 160; dist. IV: 69; dist. IV. c. 2: 205; dist. VI: 294; dist. VII. c. 6: 176; dist. VII. c. 11: 311, 558; dist. IX. c. 2: 295; dist. X. c. 9: 286; dist. X. c. 11: 305; ó) in totum opus generaliter: 85, 564. Eorum forma interior (cf. Praefationem): I. Operis causa et finis: 5 (1. inportunitas amici; 2. zelus quorumdam adversario: rum frequentis communionis... nam et ego ipse ad scribendum aliquid impellor de frequenti ple: bis beata communione a zelo quorumdam non bono, ut aput me recensui, qui huiusmodi come munioni beatifice verbo et facto obsistunt'...); 12 (...,horum [id est eorum, qui ex infinita reve: rentia dissuadent laicos a fre: quenti communione] ...conmotus racione, que videtur sapere in domini reverenciam et pietatem, necnon tua, mi frater karissime, satis inportuna, sed tamen devota peticione...'); 20 (...,me ad hoc obtuli et destinavi in Christo Jhesu, ut sim promotor et pros pugnator crebre communionis cor Christi in sancta ecclesia! etc.); 576 (,Dicta sunt hic et disputata et alias per totum maxime ad persuasionem et instruccionem conmunis sacramentalis in plebi- bus Christi Jhesu et cottidiane communionis atque publice om: nium passim fidelium christiano- rum'...). II. Auctoris persona interior: 2—5 (...,tunc omnino me non audient, unum ex mortuis et tamquam nichil in ipsorum opinione, et presertim me, qui in veritate sum purga: mentum, non dico huius mundi, sed eciam ecclesie primitive et omnium peripsima...non quidem vir, sed vermis, et non quivis vermis, sed vermis vilissimus, ve« nenatus peccato'.. . etc.) ; 5 (. ..,vis, ut carnalis de spiritualibus iudi: cem, vis, ut ego ipse insipiens sa pienciam coram perfectis elo: quar'...); 21 (...,ego igitur voca: tus servus, quamvis inutilis, Jhesu Christi... et per preceptum ewan: gelii sancti ad id promotus, festino hospitalitatem largissimam, scilicet domini Jhesu crucifixi, sedule pro- movere et dicere invitatis, ut ve: nirent'); 205 (, Verumptamen et aziz mus veritatis et sinceritatis ab experiencia didici et ex racione certa'...); 149 (...,nam numquam me delectat iam illud, quod heri manducavi, nec illud me sensi: biliter afficit et suaviter, quod cras continget manducare et po: tare, sed solum id, quod actuali: ter sive manduco, sive bibo'...). III. Auctor et Jhesus: 2 (... insuper et in lumine Jhesu crucifixi, a quo continue arguor, me ipsum iudi: cans deo teste, cottidie mente et spiritu revolvo, dicendo illud da: vidicum: »Vilior ero plus, quam factus sum, et ero humilis in oculis
Strana 387
IV Index nominum. 387 meis,« et cupio me abscondere in fossa humi vel in desertis monti: bus silendo et quiescendo, sicut mortuus in sepulchro*); 5 (,quem- admodum infra, Jhesu crucifixo propicio, lacius hoc deducetur*); 12 (accedo, spiritu Jhesu duce, ad decisionem petite a me que: stionis*); 20 (...,quia per hoc et in hoc cupio Jhesu Christo, patri familias et liberalissimo domino sue cene, maxime et communis, deservire et credo firmiter sibi in hoc ipso conplacere'.. .); 21 (servus inutilis Jhesu Christi); 22 (, Talium itaque rationes... mee parvitatis pro modulo dissolvam, domino Jhesu concedente'...); 125 (...,et ibidem dicetur Christo Jhesu propicio...); 129 (,lam Christo Jhesu duce et spirito eius restat respondere'...); 195 (, ymmo iu dicio meo, coram vero deo et do- mino Jhesu Christo, michi videtur esse'...); 275 (...,ideo ad presens, utcumque spiritu Jhesu crucifixi duce contra ipsas stilum reflec: tendo'...); 297 (,enimvero michi interim videtur coram Christo Jhe su éx sentencia proponendum:'...); 377 (‚Tu autem, piissime Jhesu crucifixe, mi dulcissime domine et director, vide obsecro, humili: tatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spirifu sancto vivis et regnas deus in secula sez culorum"). . Auctor et ecclesia : 25 (Protestatio auctoris; auctor submittit se et sua scripta correctioni sanctae ec: . clesiae catholicae); 39 (,Hoc tamen correlarium sicud et alia omnia pono salvo iudicio meliori et cum informacione sancte Romane ec: clesie et in tantum pono illud, in quantum trahi potest ex canoni: cis scripturis et sanctis doctoribus confirmari'.. .); 560 (, Estimo itaque dicere salvo meliori iudicio'...) ibid. (...,nolo iudicare et non presumo determinare, sed relin: quo ad determinacionem ecclesie catholice sacrosancte, cui promp- tus et humiliter sto subiectus*). V. Auctor et doctores: 275 (,Quod si aliquis doctorum ponat hoc et . senciat, quod videlicet manducat aliis et pro aliis sacerdos in missa corpus Christi, ego eum non vidi nec ipsum sequor in hac parte'); 359 (contra illos doctores moder: nos, qui complexum spiritualis manducatio ita extendunt, quod etiam omne credere cum dilectione vocant spiritualem | manducatio- nem); 359 (,Hoc vero, quod sancti doctores inceperunt loqui de manducacione spirituali Christi corporis et hoc, quod doctores venerabiles moderni distinguunt de manducacione sacramentali et spirituali, ad presens non iudico nec discucio, sed dico'...). VI. Auctor et eius adversarii atque adversarii crebrae communionis (exempl.): 5(. ..,qui paratisuntom: nia, que ad eorum manus venerint, carpere et pesumdare' ...); 21 (; agrae vor valde anime eorum, qui Chr. J. fideles... non tantum a com. freq. prohibent, sed quodammodo exhorrescunt personas laycas cotz tidie vel omni die dominico corpus et sanguinem Chr. manducare. . .); 25 (...,adduxi raciones pro tanto, ut videant hii, qui ex adverso contendunt, quod nichil horum, que ipsi adducunt et possunt ad ducere, reliqui sine satisfaccione sufficientis solucionis'. . .). VII. Auctor et monachi (exempl.): 11—12 (...,ne credat me per ista velle inpugnare vel ullo modo contempnere sanctos monachos et religiosos humilitate et caritate 25°
IV Index nominum. 387 meis,« et cupio me abscondere in fossa humi vel in desertis monti: bus silendo et quiescendo, sicut mortuus in sepulchro*); 5 (,quem- admodum infra, Jhesu crucifixo propicio, lacius hoc deducetur*); 12 (accedo, spiritu Jhesu duce, ad decisionem petite a me que: stionis*); 20 (...,quia per hoc et in hoc cupio Jhesu Christo, patri familias et liberalissimo domino sue cene, maxime et communis, deservire et credo firmiter sibi in hoc ipso conplacere'.. .); 21 (servus inutilis Jhesu Christi); 22 (, Talium itaque rationes... mee parvitatis pro modulo dissolvam, domino Jhesu concedente'...); 125 (...,et ibidem dicetur Christo Jhesu propicio...); 129 (,lam Christo Jhesu duce et spirito eius restat respondere'...); 195 (, ymmo iu dicio meo, coram vero deo et do- mino Jhesu Christo, michi videtur esse'...); 275 (...,ideo ad presens, utcumque spiritu Jhesu crucifixi duce contra ipsas stilum reflec: tendo'...); 297 (,enimvero michi interim videtur coram Christo Jhe su éx sentencia proponendum:'...); 377 (‚Tu autem, piissime Jhesu crucifixe, mi dulcissime domine et director, vide obsecro, humili: tatem meam et laborem meum et dimitte universa delicta mea, qui cum deo patre et spirifu sancto vivis et regnas deus in secula sez culorum"). . Auctor et ecclesia : 25 (Protestatio auctoris; auctor submittit se et sua scripta correctioni sanctae ec: . clesiae catholicae); 39 (,Hoc tamen correlarium sicud et alia omnia pono salvo iudicio meliori et cum informacione sancte Romane ec: clesie et in tantum pono illud, in quantum trahi potest ex canoni: cis scripturis et sanctis doctoribus confirmari'.. .); 560 (, Estimo itaque dicere salvo meliori iudicio'...) ibid. (...,nolo iudicare et non presumo determinare, sed relin: quo ad determinacionem ecclesie catholice sacrosancte, cui promp- tus et humiliter sto subiectus*). V. Auctor et doctores: 275 (,Quod si aliquis doctorum ponat hoc et . senciat, quod videlicet manducat aliis et pro aliis sacerdos in missa corpus Christi, ego eum non vidi nec ipsum sequor in hac parte'); 359 (contra illos doctores moder: nos, qui complexum spiritualis manducatio ita extendunt, quod etiam omne credere cum dilectione vocant spiritualem | manducatio- nem); 359 (,Hoc vero, quod sancti doctores inceperunt loqui de manducacione spirituali Christi corporis et hoc, quod doctores venerabiles moderni distinguunt de manducacione sacramentali et spirituali, ad presens non iudico nec discucio, sed dico'...). VI. Auctor et eius adversarii atque adversarii crebrae communionis (exempl.): 5(. ..,qui paratisuntom: nia, que ad eorum manus venerint, carpere et pesumdare' ...); 21 (; agrae vor valde anime eorum, qui Chr. J. fideles... non tantum a com. freq. prohibent, sed quodammodo exhorrescunt personas laycas cotz tidie vel omni die dominico corpus et sanguinem Chr. manducare. . .); 25 (...,adduxi raciones pro tanto, ut videant hii, qui ex adverso contendunt, quod nichil horum, que ipsi adducunt et possunt ad ducere, reliqui sine satisfaccione sufficientis solucionis'. . .). VII. Auctor et monachi (exempl.): 11—12 (...,ne credat me per ista velle inpugnare vel ullo modo contempnere sanctos monachos et religiosos humilitate et caritate 25°
Strana 388
388 dei exuberantes... Sed contra ins flatos sua iusticia propria... tan tummodo hic decertat meus stilus*). VIII. Auctor et sacerdotes (ex.): 61 (auctor reprehendit se et sibi similes de indignitate et de in- sufficienti desiderio ad sacramen: tum: ,Et inde est, quod ego et mei similes... non festinamus ad cenar agni venire'...); 115 (,De quibus iterum iudicium non debeo proferre, sed utinam nosmet ipsos, o sacerdotes dei altissimi, diiudiz caremus, quia tunc non utique iudicaremur'); 120 (, Consilium ita que esset salubre nobis sacerdoti bus, ut... ponamus nosmet ipsos ad iudicium'...) 150 (, Hic vellem correptos habere sacerdotes et ce: teros ministros cene agni Jhesu Christi'...); 151 (Quid igitur tales ministri per suam prudenciam huiusmodi Christo vel ecclesie conferant, mei non interest indi: care, hoc solum ipsis et michi dicens: Utinam saperent et intclz ligerent et novissima providerent'). ib. (...tales servi et dispensatores multos per talem ipsorum sapien: ciam, quam ego puto carnalem,... destruunt in ipsorum penitentia'..); 161(...,propter nos..., quiaudacter ad sanctum gradum sacerdocii festinamus, non vocati, non electi, sed fronte meretricea nos intrue dimus'...); 162 (...,Nobis itaque sacerdotibus neccessitas inponitur per ista..., ut non negligenter nos ipsos diiudicemus, qui tam excel: lentissimo officio fungimur et lo cum sanctum dei obtinemus super terram'...); 162—5 (sacerdotes vo- lentes saepe communicare debent esse sanctiores laicis); ib. (Verum ad presens puto nobis esse timen dum, o sacerdotes dei altissimi, ne forte de nobis talibus verifiz cetur ilud ewangelium, quod Index nominum. dicit: Quod si dixerit servus ille nequam'...); 164 (... nos, moder: nos clericos et sacerdotes, qui du cimus, heu, conversacionem prore sus ociosam et delicatam...); 164 (per servum nequam significavit Christus illos sacerdotes, qui no: lunt ministrare laicis saepe sacra- mentum); 165 (Timeo itaque michi, ne illi servi nequam et ta: les simus nos moderni ministri ecclesie... Et idcirco cavendum puto nobis sacerdotibus, ne forte de nobis dictum sit a Juda...: Ve... illis, qui in viam Cayn abierunt'...); 168 (...,per hoc ex: primens vitam delicatam et quie: tam nostram, modernorum sacer: dotum et clericorum'...); 169 (sacerdotes, qui pascunt semetipsos et timent dare sacramentum laicis); 221 (de officio sacerdotum;... nichilominus tamen dico clericis ex nostro domino Jhesu Chri: sto'...); 296 (...,quid responde: rent nobis modernis super hiis, qui colunt et adorant ymagines'...); 329 (...,et hoc est dictum quoad psalmodiam nostram et predicacio« nem sine timore o s2cerdotes'...; .. et istud dictum est ad nos prop- ter hoc, quod sine timore iam pascimus nos ipsos dominico sa: cramento'...). IX. Auctor et praesens tempus (ex.): 4 (...,quod sineres me modo plangere dolorem meum gemere quoque super hiis malis, quibus Jerusalem, mater sancta, pertur: batur presertim in hiis malis diebus'...); 205 (isti dies mali), cf. etiam 42, 82, 88, 165, 195, 523. . Auctor et amicus eius: 1l (ponit quaestionem auctori, utrum lici: tum sit personis laicis frequenter manducare corpus Christi); 2 (eius devotio ad sacramentum altaris); 3, 4 (eius instantes praeces ad
388 dei exuberantes... Sed contra ins flatos sua iusticia propria... tan tummodo hic decertat meus stilus*). VIII. Auctor et sacerdotes (ex.): 61 (auctor reprehendit se et sibi similes de indignitate et de in- sufficienti desiderio ad sacramen: tum: ,Et inde est, quod ego et mei similes... non festinamus ad cenar agni venire'...); 115 (,De quibus iterum iudicium non debeo proferre, sed utinam nosmet ipsos, o sacerdotes dei altissimi, diiudiz caremus, quia tunc non utique iudicaremur'); 120 (, Consilium ita que esset salubre nobis sacerdoti bus, ut... ponamus nosmet ipsos ad iudicium'...) 150 (, Hic vellem correptos habere sacerdotes et ce: teros ministros cene agni Jhesu Christi'...); 151 (Quid igitur tales ministri per suam prudenciam huiusmodi Christo vel ecclesie conferant, mei non interest indi: care, hoc solum ipsis et michi dicens: Utinam saperent et intclz ligerent et novissima providerent'). ib. (...tales servi et dispensatores multos per talem ipsorum sapien: ciam, quam ego puto carnalem,... destruunt in ipsorum penitentia'..); 161(...,propter nos..., quiaudacter ad sanctum gradum sacerdocii festinamus, non vocati, non electi, sed fronte meretricea nos intrue dimus'...); 162 (...,Nobis itaque sacerdotibus neccessitas inponitur per ista..., ut non negligenter nos ipsos diiudicemus, qui tam excel: lentissimo officio fungimur et lo cum sanctum dei obtinemus super terram'...); 162—5 (sacerdotes vo- lentes saepe communicare debent esse sanctiores laicis); ib. (Verum ad presens puto nobis esse timen dum, o sacerdotes dei altissimi, ne forte de nobis talibus verifiz cetur ilud ewangelium, quod Index nominum. dicit: Quod si dixerit servus ille nequam'...); 164 (... nos, moder: nos clericos et sacerdotes, qui du cimus, heu, conversacionem prore sus ociosam et delicatam...); 164 (per servum nequam significavit Christus illos sacerdotes, qui no: lunt ministrare laicis saepe sacra- mentum); 165 (Timeo itaque michi, ne illi servi nequam et ta: les simus nos moderni ministri ecclesie... Et idcirco cavendum puto nobis sacerdotibus, ne forte de nobis dictum sit a Juda...: Ve... illis, qui in viam Cayn abierunt'...); 168 (...,per hoc ex: primens vitam delicatam et quie: tam nostram, modernorum sacer: dotum et clericorum'...); 169 (sacerdotes, qui pascunt semetipsos et timent dare sacramentum laicis); 221 (de officio sacerdotum;... nichilominus tamen dico clericis ex nostro domino Jhesu Chri: sto'...); 296 (...,quid responde: rent nobis modernis super hiis, qui colunt et adorant ymagines'...); 329 (...,et hoc est dictum quoad psalmodiam nostram et predicacio« nem sine timore o s2cerdotes'...; .. et istud dictum est ad nos prop- ter hoc, quod sine timore iam pascimus nos ipsos dominico sa: cramento'...). IX. Auctor et praesens tempus (ex.): 4 (...,quod sineres me modo plangere dolorem meum gemere quoque super hiis malis, quibus Jerusalem, mater sancta, pertur: batur presertim in hiis malis diebus'...); 205 (isti dies mali), cf. etiam 42, 82, 88, 165, 195, 523. . Auctor et amicus eius: 1l (ponit quaestionem auctori, utrum lici: tum sit personis laicis frequenter manducare corpus Christi); 2 (eius devotio ad sacramentum altaris); 3, 4 (eius instantes praeces ad
Strana 389
Index nominum. | 389 auctorem); 5 (eius inportunitas auctori valde placet); ib. (est solz licitus de salute proximorum et praecipue vulgi communis etc.). XI. Auctor et s. scripturae exegesis (ex.): 104 (. .., Maledictus, qui fecit opus dei fraudulenter. Et alia translacio habet negligenter'). XII. Auctor et lingua graeca: 2351 (nomen panis sortitur a záv grece, quod sonat omne vel totum la: tine‘). XIII. Variae stili auctoris expressiones : 1—12 (auctoris oratio directa); 22 (...,obsecro'...); 37 (;indigno peri: culosum est communicare non dico sepe'...); 42 (, Nota prelate'...); 52 (.Nolo'*...); 54 (...,non curo'...,sed dico'...); 59 („Probationem... tran= seo'...); 61 (,Audite igitur et intel: ligite, rebelles christiani',...); 69 (,habe'...); 83 (...,suppono'"...); 91 (...,que causa brevitatis obmitto'...); 95 (...,non puto ego'...); 108(, Hoc itaque visum est michi... dicen: dum'...); 110 („Dixi autem'...); 116(... videtur michi dicendum'...); 123 (,Et voco hic'...); 125 (...,non insisto'...); 127 (... ad hoc dico' ...); 131 (...,dico igitur'...); 132 (...,dico iterum'...); 146 (...,sed modo hic transeo'...); 156 (,Miror, quomodo possint consistere'...); 157 (... „quis ipsorum, obsecro, potuisset salvus esse...; ...similiter dico in pres senti‘...); ib. (guis, obsecro, aut quomodo incipiens non relaxas bit'...); 159 (,rogo'...); 161 (...,ego tamen puto'...); 163 (...,non ins venio'...); 164 (,enimvero ego puto dominum non tantum loqui'...); 195 (... ideo merito dixi, quod' ...); 215 (Salvum tibi volo manere... ego hiis... sto contentus'...); 221 (...,dico ad praesens*...); 225 (...,quod hic sermo meus vult suadere'...); 230 (...,nec volo'...); 250 (...,dixeram ...appello'...); 252 (...,et tunc dico'...); 262 (...,puto hic dicen: dum*); 273 (...,dico'); 280 (...,ad hoc dico'...); 283 (... hic dico'...); 288 (...,non itaque puto com: mendabilem humilitatem'...); 297 (...,enimvero michi interim vide: tur'...); ib. (...,illum puto spiri tum Jhesu non habere'...); 507 (...,illis, dico'...); 327 (...,osten: dam autem tibi, o homo'...); 332 (...,.magnum malum, dico, est tali christiano accedere...; nescio, qua cecitate'...); 350 (...,quod puto esse magnum malum'...); 359 (...,ad presens non iudico nec discucio, sed dico...; ...hoc ta: men ad praesens obstupesco'...); 365 (...,quid enim, obsecro'...); 367 (...,considera igitur, karisime, obsecro'...). — Apostrophae atque exclamationes (ex.): 158 (,O cecitas in Israel, o error seducens'..., o fraudulencia et faccio sathane, o tribulacio sanctorum'...); 227 (,O quam ceci sunt'...) 256 (, Ve illis christianis'...); 259 (, Ve illis, qui recentes deos sibi conparant'...); 240 (, Ve autem pseudoprophetis et pseudochristis*...); 289 ( Verump: tamen vide tuam humilitatem'. ..); 509 (,O summa, unica caritas do- mini Jhesu'...); 346 (,Quid igitur, christiane inpie, facies in tali puncto positus ob tuam malam vitam ? Hoc facies, karissime fra: ter christiane, dimitte iniquita= tem'...). Proverbia diversa et sen: tentiae: 108 (...,iuxta id, quod communiter in vulgo dici solet: consueta relinquere est diffi: cile'...); 155 (...,iuxta quod quiz dam dixit: Gustato spiritu desipit omnis caro'); 174 (,Propter quod dictum est: Nescit tarda molimina spiritus sancti gracia'...); 20l (...,maxima illa topica: Si illud, quod magis deberet inesse, non inest, ergo nec illud, quod mi-
Index nominum. | 389 auctorem); 5 (eius inportunitas auctori valde placet); ib. (est solz licitus de salute proximorum et praecipue vulgi communis etc.). XI. Auctor et s. scripturae exegesis (ex.): 104 (. .., Maledictus, qui fecit opus dei fraudulenter. Et alia translacio habet negligenter'). XII. Auctor et lingua graeca: 2351 (nomen panis sortitur a záv grece, quod sonat omne vel totum la: tine‘). XIII. Variae stili auctoris expressiones : 1—12 (auctoris oratio directa); 22 (...,obsecro'...); 37 (;indigno peri: culosum est communicare non dico sepe'...); 42 (, Nota prelate'...); 52 (.Nolo'*...); 54 (...,non curo'...,sed dico'...); 59 („Probationem... tran= seo'...); 61 (,Audite igitur et intel: ligite, rebelles christiani',...); 69 (,habe'...); 83 (...,suppono'"...); 91 (...,que causa brevitatis obmitto'...); 95 (...,non puto ego'...); 108(, Hoc itaque visum est michi... dicen: dum'...); 110 („Dixi autem'...); 116(... videtur michi dicendum'...); 123 (,Et voco hic'...); 125 (...,non insisto'...); 127 (... ad hoc dico' ...); 131 (...,dico igitur'...); 132 (...,dico iterum'...); 146 (...,sed modo hic transeo'...); 156 (,Miror, quomodo possint consistere'...); 157 (... „quis ipsorum, obsecro, potuisset salvus esse...; ...similiter dico in pres senti‘...); ib. (guis, obsecro, aut quomodo incipiens non relaxas bit'...); 159 (,rogo'...); 161 (...,ego tamen puto'...); 163 (...,non ins venio'...); 164 (,enimvero ego puto dominum non tantum loqui'...); 195 (... ideo merito dixi, quod' ...); 215 (Salvum tibi volo manere... ego hiis... sto contentus'...); 221 (...,dico ad praesens*...); 225 (...,quod hic sermo meus vult suadere'...); 230 (...,nec volo'...); 250 (...,dixeram ...appello'...); 252 (...,et tunc dico'...); 262 (...,puto hic dicen: dum*); 273 (...,dico'); 280 (...,ad hoc dico'...); 283 (... hic dico'...); 288 (...,non itaque puto com: mendabilem humilitatem'...); 297 (...,enimvero michi interim vide: tur'...); ib. (...,illum puto spiri tum Jhesu non habere'...); 507 (...,illis, dico'...); 327 (...,osten: dam autem tibi, o homo'...); 332 (...,.magnum malum, dico, est tali christiano accedere...; nescio, qua cecitate'...); 350 (...,quod puto esse magnum malum'...); 359 (...,ad presens non iudico nec discucio, sed dico...; ...hoc ta: men ad praesens obstupesco'...); 365 (...,quid enim, obsecro'...); 367 (...,considera igitur, karisime, obsecro'...). — Apostrophae atque exclamationes (ex.): 158 (,O cecitas in Israel, o error seducens'..., o fraudulencia et faccio sathane, o tribulacio sanctorum'...); 227 (,O quam ceci sunt'...) 256 (, Ve illis christianis'...); 259 (, Ve illis, qui recentes deos sibi conparant'...); 240 (, Ve autem pseudoprophetis et pseudochristis*...); 289 ( Verump: tamen vide tuam humilitatem'. ..); 509 (,O summa, unica caritas do- mini Jhesu'...); 346 (,Quid igitur, christiane inpie, facies in tali puncto positus ob tuam malam vitam ? Hoc facies, karissime fra: ter christiane, dimitte iniquita= tem'...). Proverbia diversa et sen: tentiae: 108 (...,iuxta id, quod communiter in vulgo dici solet: consueta relinquere est diffi: cile'...); 155 (...,iuxta quod quiz dam dixit: Gustato spiritu desipit omnis caro'); 174 (,Propter quod dictum est: Nescit tarda molimina spiritus sancti gracia'...); 20l (...,maxima illa topica: Si illud, quod magis deberet inesse, non inest, ergo nec illud, quod mi-
Strana 390
390 Index nominum. nus'...). — Stili auctoris pulchrum exemplum : 177 sq.; 309 (O summa, unica caritas domini Jhesu'...). Nachor 41. Jeremias 365. Jerusalem 4, 145, 236, 356. Job 5, 365. Johannes Baptista 223. Jonata 41. Juda (domus) 241. Judaei 8, 15, 16, 32, 47, 53, 60, 95, 110, 137, 146, 153, 155, 156, 184, 253, 303, 334, 336, 348. Judas de Scarioth 7, 67, 68, 148, 151, 334, 353. Kybal V. 5, 18, 43. Leo s. 16. Levi 9, 114, 116. Lombardia 43. Lucca 43. Paulus ap. 262. Paulus (primus heremita) 159. Petrus ap. 3, 12, 28, 220, 224, 247. Philippus 28. Pilatus 334. Praga (ecclesia) 17, 43. Roboam 190. Roma (ecclesia) 219. Romani caesares 243. Sabba regina 356. Salomon 50, 348, 356. Samaritana mulier 14, 103. Samiae 287. Saraceni 53. Seraphyn 309. Sodoma 172, 207, 355. Symeon 114. Syon 145, 236, 241, 356, 365. Syrophenissa mulier 186, 283. Madianitae 58, 199, 271. Marcus s. 16, 160. Maria virgo 215. Maria Aegyptiaca 15, 63, 64, 159. Maria Magdalena 15, 63, 64, 159, 185. Mayer J. F. 231. Maximinus ep. 15. Moyses 2, 13, 21, 40, 50, 52, 95, 103, 112, 121, 156, 168, 190, 215, 235—6, 295—6, 329, 333, 362, 363, 369. Turlpinus 204. Tuscania 43. Urbanus VI (papa) 18, 43. Viennense concilium 54. Vlašim Johannes Očko de — 43. Zachaeus 186. Zozyma s. 15.
390 Index nominum. nus'...). — Stili auctoris pulchrum exemplum : 177 sq.; 309 (O summa, unica caritas domini Jhesu'...). Nachor 41. Jeremias 365. Jerusalem 4, 145, 236, 356. Job 5, 365. Johannes Baptista 223. Jonata 41. Juda (domus) 241. Judaei 8, 15, 16, 32, 47, 53, 60, 95, 110, 137, 146, 153, 155, 156, 184, 253, 303, 334, 336, 348. Judas de Scarioth 7, 67, 68, 148, 151, 334, 353. Kybal V. 5, 18, 43. Leo s. 16. Levi 9, 114, 116. Lombardia 43. Lucca 43. Paulus ap. 262. Paulus (primus heremita) 159. Petrus ap. 3, 12, 28, 220, 224, 247. Philippus 28. Pilatus 334. Praga (ecclesia) 17, 43. Roboam 190. Roma (ecclesia) 219. Romani caesares 243. Sabba regina 356. Salomon 50, 348, 356. Samaritana mulier 14, 103. Samiae 287. Saraceni 53. Seraphyn 309. Sodoma 172, 207, 355. Symeon 114. Syon 145, 236, 241, 356, 365. Syrophenissa mulier 186, 283. Madianitae 58, 199, 271. Marcus s. 16, 160. Maria virgo 215. Maria Aegyptiaca 15, 63, 64, 159. Maria Magdalena 15, 63, 64, 159, 185. Mayer J. F. 231. Maximinus ep. 15. Moyses 2, 13, 21, 40, 50, 52, 95, 103, 112, 121, 156, 168, 190, 215, 235—6, 295—6, 329, 333, 362, 363, 369. Turlpinus 204. Tuscania 43. Urbanus VI (papa) 18, 43. Viennense concilium 54. Vlašim Johannes Očko de — 43. Zachaeus 186. Zozyma s. 15.
Strana 391
Index rerum. 391 III. INDEX RERUM. ABOMINATIO: a. desolationis a spiritu dei et domini Jhesu Christi 240; a. in templo 297. ACCOLITUS: 219. ADINVENTIONES v. INVENTIONES. AGNUS PASCHALIS: 34; sacramento c. Chr. comparatur 16—17, 102, 261; eius oblatio semel in anno non est significatio manducationis sacra- menti a christianis, sed est significatio mortis semel tantum completae Jhesu Christi 174. AGRICOLAE v. RUSTICI. ANGELI : 20, 21, 59, 358; — spiritus regni caelorum 194; sunt puri spiritus, ideo spiritualis com. illis tantum est competens 93; non habent vitam ex semetipsis, sed ex deo 134; verbum aeternum et divinum semper est et fuit in caelis panis vitae a-rum 136; sacerdotes non sunt ministri a-rum vel super asos constituti 150; manducatio spiritualis est forma com. asorum 159 ; sacrificium iuge laetificat asos et animas in caelo 216 a-rum sensus 250; nihil est gratius dei asis in caelo, quam crebra com. 371. Angelica vita 64. ANGELUS SATHANAE in angelum lucis transformatur per carnales chri stianos 4. ANIMA RATIONALIS: 101, 102, 147; tota est in toto corpore et tota est simul et semel in qualibet parte corporis et est prorsus indivisibilis 137 est actus primus praecipue quoad superiorem partem, id est spiritum vel intellectum 142; actus purus etiam de natura est a-ae rais, ut semper actualiter deo suo inhaereat et vitam ab ipso gratuitam continue acci- piat 142; intellectus quoque a-ae reis est actus primus, qui suscipit vo- luntarie vitam a deo actualiter etc. 143. ANIMARUM CURA: est maioris importantiae quam longae orationes etc. 219—221; cae a-rum status sacerdotum iuste dicuntur et utiliter, non autem cae horarum canonicarum vel longarum psalmodiarum 220 ; a-rum zelus 120. ANTICHRISTUS: 298; est rex super omnes filios superbiae 244; caput om- nium impiorum 53; filius iniquitatis, filius perditionis 204; — mali chri- stiani magis proprie debent dici A-i, nam propriissime sunt contra Chr., quia factis eum negant 53; A. non est nisi pessimus christianus 53; Judaei, Saraceni et pagani non sunt proprie nec dicuntur A-i, sed di- cuntur hii, qui foris sunt, etc. 53—4; peccator, qui aestimat Chr. esse sibi similem, est A., id est contrarius Chr. 113; omnis ille, qui solvit Jhe sum, id est, qui destruit in plebe devotionem ad Chr. J. etc., est A. 191, 285 ; A-i persequuntur christos dei, volunt licenter et cum honore opera A-i exercere 204; prophetatum est tempore A-i iuge dei sacrificium ablatum iri 151, 240, 324; in illis, qui dissuadent laicos a crebra com., sathan operatur, ut auferant iuge dei sacrificium de medio colorate et
Index rerum. 391 III. INDEX RERUM. ABOMINATIO: a. desolationis a spiritu dei et domini Jhesu Christi 240; a. in templo 297. ACCOLITUS: 219. ADINVENTIONES v. INVENTIONES. AGNUS PASCHALIS: 34; sacramento c. Chr. comparatur 16—17, 102, 261; eius oblatio semel in anno non est significatio manducationis sacra- menti a christianis, sed est significatio mortis semel tantum completae Jhesu Christi 174. AGRICOLAE v. RUSTICI. ANGELI : 20, 21, 59, 358; — spiritus regni caelorum 194; sunt puri spiritus, ideo spiritualis com. illis tantum est competens 93; non habent vitam ex semetipsis, sed ex deo 134; verbum aeternum et divinum semper est et fuit in caelis panis vitae a-rum 136; sacerdotes non sunt ministri a-rum vel super asos constituti 150; manducatio spiritualis est forma com. asorum 159 ; sacrificium iuge laetificat asos et animas in caelo 216 a-rum sensus 250; nihil est gratius dei asis in caelo, quam crebra com. 371. Angelica vita 64. ANGELUS SATHANAE in angelum lucis transformatur per carnales chri stianos 4. ANIMA RATIONALIS: 101, 102, 147; tota est in toto corpore et tota est simul et semel in qualibet parte corporis et est prorsus indivisibilis 137 est actus primus praecipue quoad superiorem partem, id est spiritum vel intellectum 142; actus purus etiam de natura est a-ae rais, ut semper actualiter deo suo inhaereat et vitam ab ipso gratuitam continue acci- piat 142; intellectus quoque a-ae reis est actus primus, qui suscipit vo- luntarie vitam a deo actualiter etc. 143. ANIMARUM CURA: est maioris importantiae quam longae orationes etc. 219—221; cae a-rum status sacerdotum iuste dicuntur et utiliter, non autem cae horarum canonicarum vel longarum psalmodiarum 220 ; a-rum zelus 120. ANTICHRISTUS: 298; est rex super omnes filios superbiae 244; caput om- nium impiorum 53; filius iniquitatis, filius perditionis 204; — mali chri- stiani magis proprie debent dici A-i, nam propriissime sunt contra Chr., quia factis eum negant 53; A. non est nisi pessimus christianus 53; Judaei, Saraceni et pagani non sunt proprie nec dicuntur A-i, sed di- cuntur hii, qui foris sunt, etc. 53—4; peccator, qui aestimat Chr. esse sibi similem, est A., id est contrarius Chr. 113; omnis ille, qui solvit Jhe sum, id est, qui destruit in plebe devotionem ad Chr. J. etc., est A. 191, 285 ; A-i persequuntur christos dei, volunt licenter et cum honore opera A-i exercere 204; prophetatum est tempore A-i iuge dei sacrificium ablatum iri 151, 240, 324; in illis, qui dissuadent laicos a crebra com., sathan operatur, ut auferant iuge dei sacrificium de medio colorate et
Strana 392
392 Index rerum. ut Asus super J. Chr. se exaltet 167; A. maxime ad hoc vadit et semper nisus est summopere, ut istud iuge sacrificium, id est cottidiana chri- stianorum communio sacramenti, auferatur a plebibus, quia illud est, quod semper a principio usque ad finem ipsum spiritum Antichristi in christiano populo destruxit, contrivit et debellavit 198; auferre sacra mentum a christianis est opus pessimi A-i 199; A. iugi sacrificio invidet et semper invidebat et nisus est summis conatibus ipsum impedire et semper aufferebat id a plebe sancta christiana 258; vult iuge sacrificium auferre 273; retractio hominum a com. sacramentali est ablatio iugis sacr. in temporibus Asi 319; A. per hoc facit Chr. J. et suae cenae in iuriam in eoque vehementer nocet ecclesiae et praevalet, quod iuge sacrificium auferri a populo communi non cessat sedule procurare 345; Asi apostoli (servi etc.): volunt destruere cottidianam plebis communionem 258; nuncii patris familias... conversi secundum spiritum A-i dissua dent christianos a communione... manifeste in eo ipso spiritui A-i servientes, in cuius temporibus iuge sacrificium auferri est per Danielem prophetatum 324; qui abducunt plebem a com., debent magis apostoli A-i iudicari... quam sacerdotes J. Ch. 374. A-i corpus nimis conpactum et forte 168. Asi mistici membra sunt illi, qui dicunt Beghardos ex frequenti communione provenisse 203. A-i spiritus: 198, 239 (subtilissimus et efficacissimus ad decipiendum omnes etc.), 244, 273, 324, 345. A-i tempora: 151, 198, 240, 319, 324, 372. ANTICHRISTIANITAS 298. APOSTOLI: 2, 170, 217, 296; domini primitivae ecclesiae 260; ministrabant aliis corpus Chr. in primitiva eccl. 316; declarant crebram com. dilectam esse Christo 364; promovebant crebram com. 376. arrum vocatio 103. ARCHA FOEDERIS: positio sacramenti c. et s. Chr. in medio populi chri- stiani per a. f. significabatur 236. ARMA: a. deferre adversus inimicum est signum iracundiae 44. BAPTISMUS: 29, 107, 136, 362; est nativitas in spiritu 129; semel tantum percipitur in tota vita 13, 129; sacramentum bi non est iterabile 228; post bam eucharistia ministrabatur in primitiva ecclesia 231; nullus pro alio potest sacr. bei sumere 273, 322. b-i caracter 52. bei gratia: 247; prima gr. spiritus sancti in bo alio vocabulo dicitur unctio 51; renuens accipere bam non accipit gr. baptismalem 248; gr. bei et omnium sacramentorum dicitur quaedam manducatio, id est partici- patio gratiae Chr. et ipsius ecclesiae 361. b. paenitentiae 223. BEGHARDI, BEGYNAE: 9, 11, 18, 54, 168, 202—205. BENEFICIA plura ille tantum potest possidere, qui est idoneus, illustris, potens aedificare dei ecclesiam opere et sermone etc. 43. BONA : berum, quae facit in ecclesia unus christianus, omnes sunt participes 37—38; berum, quae fiunt in ecclesia, communio vel participatio 30 sq.;
392 Index rerum. ut Asus super J. Chr. se exaltet 167; A. maxime ad hoc vadit et semper nisus est summopere, ut istud iuge sacrificium, id est cottidiana chri- stianorum communio sacramenti, auferatur a plebibus, quia illud est, quod semper a principio usque ad finem ipsum spiritum Antichristi in christiano populo destruxit, contrivit et debellavit 198; auferre sacra mentum a christianis est opus pessimi A-i 199; A. iugi sacrificio invidet et semper invidebat et nisus est summis conatibus ipsum impedire et semper aufferebat id a plebe sancta christiana 258; vult iuge sacrificium auferre 273; retractio hominum a com. sacramentali est ablatio iugis sacr. in temporibus Asi 319; A. per hoc facit Chr. J. et suae cenae in iuriam in eoque vehementer nocet ecclesiae et praevalet, quod iuge sacrificium auferri a populo communi non cessat sedule procurare 345; Asi apostoli (servi etc.): volunt destruere cottidianam plebis communionem 258; nuncii patris familias... conversi secundum spiritum A-i dissua dent christianos a communione... manifeste in eo ipso spiritui A-i servientes, in cuius temporibus iuge sacrificium auferri est per Danielem prophetatum 324; qui abducunt plebem a com., debent magis apostoli A-i iudicari... quam sacerdotes J. Ch. 374. A-i corpus nimis conpactum et forte 168. Asi mistici membra sunt illi, qui dicunt Beghardos ex frequenti communione provenisse 203. A-i spiritus: 198, 239 (subtilissimus et efficacissimus ad decipiendum omnes etc.), 244, 273, 324, 345. A-i tempora: 151, 198, 240, 319, 324, 372. ANTICHRISTIANITAS 298. APOSTOLI: 2, 170, 217, 296; domini primitivae ecclesiae 260; ministrabant aliis corpus Chr. in primitiva eccl. 316; declarant crebram com. dilectam esse Christo 364; promovebant crebram com. 376. arrum vocatio 103. ARCHA FOEDERIS: positio sacramenti c. et s. Chr. in medio populi chri- stiani per a. f. significabatur 236. ARMA: a. deferre adversus inimicum est signum iracundiae 44. BAPTISMUS: 29, 107, 136, 362; est nativitas in spiritu 129; semel tantum percipitur in tota vita 13, 129; sacramentum bi non est iterabile 228; post bam eucharistia ministrabatur in primitiva ecclesia 231; nullus pro alio potest sacr. bei sumere 273, 322. b-i caracter 52. bei gratia: 247; prima gr. spiritus sancti in bo alio vocabulo dicitur unctio 51; renuens accipere bam non accipit gr. baptismalem 248; gr. bei et omnium sacramentorum dicitur quaedam manducatio, id est partici- patio gratiae Chr. et ipsius ecclesiae 361. b. paenitentiae 223. BEGHARDI, BEGYNAE: 9, 11, 18, 54, 168, 202—205. BENEFICIA plura ille tantum potest possidere, qui est idoneus, illustris, potens aedificare dei ecclesiam opere et sermone etc. 43. BONA : berum, quae facit in ecclesia unus christianus, omnes sunt participes 37—38; berum, quae fiunt in ecclesia, communio vel participatio 30 sq.;
Strana 393
Index rerum. 393 246, 374; bem quanto communius, tanto divinius 130, 246, 293, 349; omnis actus de genere beorum, quanto magis voluntarie est elicitus et ex dilectione, tanto magis est meritorius et per oppositum, quanto actus fit minus voluntarie..., tanto minus est ex dilectione et per consequens minus meritorie 100 ; omnis actus de genere borum quanto ex magis firmato venit habitu virtutis in homine, tanto est melior et per fectior... 109. BONA TEMPORALIA: 38. BRUTA: homo, qui non libere festinat ad sacramentum, vilioris conditio nis invenitur quam baum 101; qui non delectantur in pane caelesti, computrescunt in suis stercoribus ut alia bsa 115. CANTUS in ecclesia non est substantiale solemnitatis Jesu Chr. 91. CARISMATA SALUTARIA: 113, 114. CARITAS: 289—290, 328; per cam homo in deum transfertur 25; cais pro- prietates sedecim 213—214; c. non ficta ad Chr. Jh. 281; cf. VIRTUS. CARNALES HOMINES, CHRISTIANI v. CHRISTIANI c), HOMINES. CARO: 332; honor et amicitia huius carnis 88; consolationes et deliciae carnis 152 ; carnis gaudia 155 ; carnis deliciae 156; carnis oblectamenta 157. carnis vita 157, 186, 239, 327; vita delectabilis secundum cem 164; habitus carnales iudiciaque secundum sensum carnis 169; cenis munditia, cura 172 ; carnalis rubor 193; iudicium cnis 243; iudicium sensuum cenis 244, 245; cenis amatores 270; c-nis delectatio 303; cenis libertas 321; cnis infirmitas 326; cnis corruptio 327. CARTHUSIENSES: 11. CATECHUMENI : separabant se a communicantibus 218. CERIMONIAE: 33; aliqui docent necessariam esse vitam sanctissimam secun- dum cas quasdam et disciplinam extrinsecam in praeparatione ad sacra- mentum 77; ciae variae consuetae et splendidae non sunt substantiale solemnitatis Jesu Chr. 91; cf. INVENTIONES. CHOREA: chae publicae virorum et mulierum promiscue ac publice et maxime diebus festis vel etiam in noctibus sunt signa fornicationis 44. CHORITAE: 166, 168. CHRISTIANI: a) cheus, id est redemptus Chr. sanguine 334; chaus, id est per unctionem sancti spiritus consecratus 51; nomen ,chaus' signat homi- nem sanctificatum per primam gratiam spiritus sancti in baptismo 51; nomina ,chsus' et ,sanctus‘ de vi vel de modo significandi sunt syno- nyma 51; chsus quilibet, in quantum est ches, est sanctus 51; omnis chsus est sanctus et omnis sanctus est cheus 52; omnes, qui proprie sunt christiani, sunt sancti et e converso; b) ch-i sancti: 2, 54, 75, 78, 81—6, 109, 166, 198, 249; expedit illis ad sa lutem singulis diebus dominicis accedere ad com. sacramenti 89, 95; christianus pius secundum Christum 245; christianus, qui spiritu Jhesu ducitur 245; christianus, qui spiritum Jhesu habet 290; bonus christia- nus semper habet cor contritum et humiliatum 290—291; cho, qui veneratur sacramentum, omnia opera hominum et adinventiones sunt nihili in conspectu 297;
Index rerum. 393 246, 374; bem quanto communius, tanto divinius 130, 246, 293, 349; omnis actus de genere beorum, quanto magis voluntarie est elicitus et ex dilectione, tanto magis est meritorius et per oppositum, quanto actus fit minus voluntarie..., tanto minus est ex dilectione et per consequens minus meritorie 100 ; omnis actus de genere borum quanto ex magis firmato venit habitu virtutis in homine, tanto est melior et per fectior... 109. BONA TEMPORALIA: 38. BRUTA: homo, qui non libere festinat ad sacramentum, vilioris conditio nis invenitur quam baum 101; qui non delectantur in pane caelesti, computrescunt in suis stercoribus ut alia bsa 115. CANTUS in ecclesia non est substantiale solemnitatis Jesu Chr. 91. CARISMATA SALUTARIA: 113, 114. CARITAS: 289—290, 328; per cam homo in deum transfertur 25; cais pro- prietates sedecim 213—214; c. non ficta ad Chr. Jh. 281; cf. VIRTUS. CARNALES HOMINES, CHRISTIANI v. CHRISTIANI c), HOMINES. CARO: 332; honor et amicitia huius carnis 88; consolationes et deliciae carnis 152 ; carnis gaudia 155 ; carnis deliciae 156; carnis oblectamenta 157. carnis vita 157, 186, 239, 327; vita delectabilis secundum cem 164; habitus carnales iudiciaque secundum sensum carnis 169; cenis munditia, cura 172 ; carnalis rubor 193; iudicium cnis 243; iudicium sensuum cenis 244, 245; cenis amatores 270; c-nis delectatio 303; cenis libertas 321; cnis infirmitas 326; cnis corruptio 327. CARTHUSIENSES: 11. CATECHUMENI : separabant se a communicantibus 218. CERIMONIAE: 33; aliqui docent necessariam esse vitam sanctissimam secun- dum cas quasdam et disciplinam extrinsecam in praeparatione ad sacra- mentum 77; ciae variae consuetae et splendidae non sunt substantiale solemnitatis Jesu Chr. 91; cf. INVENTIONES. CHOREA: chae publicae virorum et mulierum promiscue ac publice et maxime diebus festis vel etiam in noctibus sunt signa fornicationis 44. CHORITAE: 166, 168. CHRISTIANI: a) cheus, id est redemptus Chr. sanguine 334; chaus, id est per unctionem sancti spiritus consecratus 51; nomen ,chaus' signat homi- nem sanctificatum per primam gratiam spiritus sancti in baptismo 51; nomina ,chsus' et ,sanctus‘ de vi vel de modo significandi sunt syno- nyma 51; chsus quilibet, in quantum est ches, est sanctus 51; omnis chsus est sanctus et omnis sanctus est cheus 52; omnes, qui proprie sunt christiani, sunt sancti et e converso; b) ch-i sancti: 2, 54, 75, 78, 81—6, 109, 166, 198, 249; expedit illis ad sa lutem singulis diebus dominicis accedere ad com. sacramenti 89, 95; christianus pius secundum Christum 245; christianus, qui spiritu Jhesu ducitur 245; christianus, qui spiritum Jhesu habet 290; bonus christia- nus semper habet cor contritum et humiliatum 290—291; cho, qui veneratur sacramentum, omnia opera hominum et adinventiones sunt nihili in conspectu 297;
Strana 394
394 Index rerum. c) ch-i mali, carnales etc.: 74. 78, 268; quae sit differentia inter verum cham et amatorem huius mundi 244—46; ch-i scandalosi 46—7; mali ch-i non sunt chei, nisi aequivoce, sicut homo pictus non est homo 52; mali chsi non debent dici chsi, sed magis proprie debent dici Anti- christi 52; mali chei sunt proprie contrarii bonis chais et per consequens mali chei sunt Antichristus et nullus alius 53; negligentes nimis et stolidi atque ingrati chai 100; malus cheus, qui solo nomine est chaus, amans vitam huius mundi et qui spiritum Jhesu non habet, numquam manducat corpus Chr. libere 108; multitudo chsorum carnalium 108; iniqui et carnales chei non laborant in Chr. mutari, sed cupiunt et faciunt Chr. in se ipsos commutari 112—113; ch-i animales 113; chr. carnales, qui propter indignitatem suam non accedunt ad sacramentum, se ipsos decipiunt 126; imagines, statuae etc. introductae sunt inter carnales chsos, spiritum Jhesu non habentes, a subtilissimo spiritu Anti christi 239; adinventiones hominum abducunt homines simplices et deludunt chos carnales 268; ch-i reprobi circa fidem 109—110; chri- stiani pusillanimes, qui amant hunc mundum et timent hominibus dis plicere 193—4; nullus magis proprie et dampnabilius erubescit Christum confiteri coram hominibus, quam pusillanimis cheus 194; chorum, qui timent manifeste et celebriter ea, quae sunt J. Ch., inquirere et operari, est in ecclesia infinita multitudo; isti sanctos Ch. J. confessores varie affligunt plagis pessimis et inconsciis; sunt Gog et Magog etc. 194—5 ch-i negligentes nimis, stolidi atque ingrati 100; ch i mortui et qui non habent spiritum Jhesu 243; chaus, qui sanctum sibi propositum ad sa- lutem non appetit, sed nisi astrictus vel consuetudine, vel praecepto, vel aliquo servili timore aut obligatione et pro mercede ad sancta vix accedit, satis se canem fore in ecclesia dei praeostentat 106; cheus, qui adoratur in templo dei opera hominum, non habet spiritum Jhesu 297 omnes tales sunt solo nomine christiani, qui non habent aliquem certum statum in ecclesia confunduntque ecclesiam dei per vitam inordinatam... ut sunt illi, qui publice deferunt signa evidentia et manifesta mortalium peccatorum etc. 42; iniquitas duplex malorum christianorum 339. CHRISTIANISMUS PRAESENS: in cheo pei solvitur Jhesus per dissuas sionem Chr. fidelium a sacramento 285. CHRISTIANA VITA cf. JHESUS d). CHRISTIANUS POPULUS, POP. DEI, PLEBS, VULGUS CHRISTI etc. 12, 38, 65, 83, 89, 92, 94, 97, 130, 155, 157, 158, 159, 161, 167, 170, 171, 175—177, 189, 196, 198, 211, 214, 215, 217, 218, 221, 224, 228, 229, 234 240, 244, 259, 268, 272, 273, 292, 294, 300, 305, 319, 345, 349, 351—5, 357, 360, 364, 368, 370, 372, 376; dei pop. fidelis 150, 202, 222, 224; dei pop. electus et acquisitus 296; pop. sanctus 169, 363; plebs dei 191; plebs Jh. crucifixi 167; plebs re dempta sanguine Jh. Chr. 3; vulgus Christi 250, 268; plebs christiana 84, 205, 217, 226, 233, 240, 256, 258, 267, 270, 292, 305, 317, 318, 321, 324, 352, 365, 373, 374; plebei christiani 199; amici dei 89; plebes dei et dei familia 132; dei familia 356, 360; familia magni dei 358; familia Christi 89, 94, 189—190, 254, 268, 271; familia et amici Jhesu 91, 92;
394 Index rerum. c) ch-i mali, carnales etc.: 74. 78, 268; quae sit differentia inter verum cham et amatorem huius mundi 244—46; ch-i scandalosi 46—7; mali ch-i non sunt chei, nisi aequivoce, sicut homo pictus non est homo 52; mali chsi non debent dici chsi, sed magis proprie debent dici Anti- christi 52; mali chei sunt proprie contrarii bonis chais et per consequens mali chei sunt Antichristus et nullus alius 53; negligentes nimis et stolidi atque ingrati chai 100; malus cheus, qui solo nomine est chaus, amans vitam huius mundi et qui spiritum Jhesu non habet, numquam manducat corpus Chr. libere 108; multitudo chsorum carnalium 108; iniqui et carnales chei non laborant in Chr. mutari, sed cupiunt et faciunt Chr. in se ipsos commutari 112—113; ch-i animales 113; chr. carnales, qui propter indignitatem suam non accedunt ad sacramentum, se ipsos decipiunt 126; imagines, statuae etc. introductae sunt inter carnales chsos, spiritum Jhesu non habentes, a subtilissimo spiritu Anti christi 239; adinventiones hominum abducunt homines simplices et deludunt chos carnales 268; ch-i reprobi circa fidem 109—110; chri- stiani pusillanimes, qui amant hunc mundum et timent hominibus dis plicere 193—4; nullus magis proprie et dampnabilius erubescit Christum confiteri coram hominibus, quam pusillanimis cheus 194; chorum, qui timent manifeste et celebriter ea, quae sunt J. Ch., inquirere et operari, est in ecclesia infinita multitudo; isti sanctos Ch. J. confessores varie affligunt plagis pessimis et inconsciis; sunt Gog et Magog etc. 194—5 ch-i negligentes nimis, stolidi atque ingrati 100; ch i mortui et qui non habent spiritum Jhesu 243; chaus, qui sanctum sibi propositum ad sa- lutem non appetit, sed nisi astrictus vel consuetudine, vel praecepto, vel aliquo servili timore aut obligatione et pro mercede ad sancta vix accedit, satis se canem fore in ecclesia dei praeostentat 106; cheus, qui adoratur in templo dei opera hominum, non habet spiritum Jhesu 297 omnes tales sunt solo nomine christiani, qui non habent aliquem certum statum in ecclesia confunduntque ecclesiam dei per vitam inordinatam... ut sunt illi, qui publice deferunt signa evidentia et manifesta mortalium peccatorum etc. 42; iniquitas duplex malorum christianorum 339. CHRISTIANISMUS PRAESENS: in cheo pei solvitur Jhesus per dissuas sionem Chr. fidelium a sacramento 285. CHRISTIANA VITA cf. JHESUS d). CHRISTIANUS POPULUS, POP. DEI, PLEBS, VULGUS CHRISTI etc. 12, 38, 65, 83, 89, 92, 94, 97, 130, 155, 157, 158, 159, 161, 167, 170, 171, 175—177, 189, 196, 198, 211, 214, 215, 217, 218, 221, 224, 228, 229, 234 240, 244, 259, 268, 272, 273, 292, 294, 300, 305, 319, 345, 349, 351—5, 357, 360, 364, 368, 370, 372, 376; dei pop. fidelis 150, 202, 222, 224; dei pop. electus et acquisitus 296; pop. sanctus 169, 363; plebs dei 191; plebs Jh. crucifixi 167; plebs re dempta sanguine Jh. Chr. 3; vulgus Christi 250, 268; plebs christiana 84, 205, 217, 226, 233, 240, 256, 258, 267, 270, 292, 305, 317, 318, 321, 324, 352, 365, 373, 374; plebei christiani 199; amici dei 89; plebes dei et dei familia 132; dei familia 356, 360; familia magni dei 358; familia Christi 89, 94, 189—190, 254, 268, 271; familia et amici Jhesu 91, 92;
Strana 395
Index rerum. 395 familia Chr., id est plebs fidelium 164; Chr. grex 190; membra Jh. Chr. 6, 167; filii regni et amici 92; plebs sancta 40, 165, 191, 221, 255, 260, 305, 306; plebei sancti 116, 176—7, 184, 205, 262, 264—6; plebs fidelis 48; communitas christiana, plebis christianae etc. 64, 199, 200, 294, 313, 349, 353, 370, 376, 377; dei parvuli et filii 176; Christi parvuli, parvuli in Christo 5, 6, 21, 49, 59, 60, 152, 266, 319, 351; Christi fideles 3, 6, 9, 21, 127, 196, 197, 198, 257, 285; Jh. Chr. amatores devoti et strenui 204; amatores domini Jh. Chr. 270; cf. PLEBS, ECCLESIA, SANCTI; tres gradus famosi profectus in christiano populo: incipientium, pro- ficientium et profectorum 55. CHRISTUS v. JHESUS. COLLECTAE: 219. COMMUNE: in extrema necessitate omnia esse communia rationabiliter sunt diffinita 190. COMMUNICATIO: cais divinae bonitatis diversi modi 247; co sanctorum ad invicem in bonis mutuis 248 sq. COMMUNIO v. EUCHARISTIA. CONFESSIO: 9, 21, 114, 195, 198, 221, 225, 227—9, 231, 273, 325, 347. CONFIRMATIO: 228, 273, 322, 362. CONIUGIUM: 228, 231, 273. CONSUETUDO: c. altera esse natura hominis per sapientes est diffinita 108; ces sanctae 83; c. antiquata 100; c. in sumptione sacramenti 101, 104, 106, 108, 109, 110, 111, 113, 115, 117, 132, 158. CONSUETUDINARII : non sunt maiores peccatores super terram, quam huiusmodi c-ii solum in religione et in rebus Jhesu 114. DAEMONES: 290, 319; qui non timent a facie sacramenti corp. Chr., sunt quoad hoc peiores deibus, qui timent et tremunt 328; nihil terribilius est dibus quam sacr. corporis Chr. 371. DELECTATIO: d. in cibo et potu cuilibet animali sano et esurienti et sitienti non est modica 148; d. in coitu non est principalis nec prima, neque communis etc. sicut in cibo et potu 149; d. in cibo et potu, praesertim casta et munda, est magnum bonum, praesertim hominibus 149; d., quae praeparata est hominibus in sacramento 149; d. carnalis in cibo et potu carnalibus et d. spiritualis in sacramento altaris et simi- libus spiritualibus 152 sq. DEUS : a) Epitheta: 1. e. substantivorum: pater caelestis 82, 177; do minus 82, 363; dulcissimus dominus 90; magnus et splendidus dominus 286; gloriosus et universorum dominus 308; dominus fidelis 326; piis- simus et misericordissimus pater familias 199; pater misericordiarum et dominus mirae dignationis 287; magnus pater familias 341; pater fami- lias piissimus et largissimus divinarum gratiarum 357; pater misericor diarum et dulcissimus, largissimus et ditissimus 365; fons et origo om nium bonorum 250; ignis consumens nostram carnalitatem 347; 2. e. adiectivorum: aeternus, incomprehensibilis in se et immensus 235; altissimus 115, 163; benedictus 37; gloriosus 135; infinitus 309 infinite bonus, infinite potens et sapiens 309; iustus et misericors 353;
Index rerum. 395 familia Chr., id est plebs fidelium 164; Chr. grex 190; membra Jh. Chr. 6, 167; filii regni et amici 92; plebs sancta 40, 165, 191, 221, 255, 260, 305, 306; plebei sancti 116, 176—7, 184, 205, 262, 264—6; plebs fidelis 48; communitas christiana, plebis christianae etc. 64, 199, 200, 294, 313, 349, 353, 370, 376, 377; dei parvuli et filii 176; Christi parvuli, parvuli in Christo 5, 6, 21, 49, 59, 60, 152, 266, 319, 351; Christi fideles 3, 6, 9, 21, 127, 196, 197, 198, 257, 285; Jh. Chr. amatores devoti et strenui 204; amatores domini Jh. Chr. 270; cf. PLEBS, ECCLESIA, SANCTI; tres gradus famosi profectus in christiano populo: incipientium, pro- ficientium et profectorum 55. CHRISTUS v. JHESUS. COLLECTAE: 219. COMMUNE: in extrema necessitate omnia esse communia rationabiliter sunt diffinita 190. COMMUNICATIO: cais divinae bonitatis diversi modi 247; co sanctorum ad invicem in bonis mutuis 248 sq. COMMUNIO v. EUCHARISTIA. CONFESSIO: 9, 21, 114, 195, 198, 221, 225, 227—9, 231, 273, 325, 347. CONFIRMATIO: 228, 273, 322, 362. CONIUGIUM: 228, 231, 273. CONSUETUDO: c. altera esse natura hominis per sapientes est diffinita 108; ces sanctae 83; c. antiquata 100; c. in sumptione sacramenti 101, 104, 106, 108, 109, 110, 111, 113, 115, 117, 132, 158. CONSUETUDINARII : non sunt maiores peccatores super terram, quam huiusmodi c-ii solum in religione et in rebus Jhesu 114. DAEMONES: 290, 319; qui non timent a facie sacramenti corp. Chr., sunt quoad hoc peiores deibus, qui timent et tremunt 328; nihil terribilius est dibus quam sacr. corporis Chr. 371. DELECTATIO: d. in cibo et potu cuilibet animali sano et esurienti et sitienti non est modica 148; d. in coitu non est principalis nec prima, neque communis etc. sicut in cibo et potu 149; d. in cibo et potu, praesertim casta et munda, est magnum bonum, praesertim hominibus 149; d., quae praeparata est hominibus in sacramento 149; d. carnalis in cibo et potu carnalibus et d. spiritualis in sacramento altaris et simi- libus spiritualibus 152 sq. DEUS : a) Epitheta: 1. e. substantivorum: pater caelestis 82, 177; do minus 82, 363; dulcissimus dominus 90; magnus et splendidus dominus 286; gloriosus et universorum dominus 308; dominus fidelis 326; piis- simus et misericordissimus pater familias 199; pater misericordiarum et dominus mirae dignationis 287; magnus pater familias 341; pater fami- lias piissimus et largissimus divinarum gratiarum 357; pater misericor diarum et dulcissimus, largissimus et ditissimus 365; fons et origo om nium bonorum 250; ignis consumens nostram carnalitatem 347; 2. e. adiectivorum: aeternus, incomprehensibilis in se et immensus 235; altissimus 115, 163; benedictus 37; gloriosus 135; infinitus 309 infinite bonus, infinite potens et sapiens 309; iustus et misericors 353;
Strana 396
396 Index rerum. magnus 358; mirabilis 295; misericors gratis et salvans 334; omnipotens 235; omnipotens et misericors 238; optimus 132; summus 246, 301, 311; tremendus 114; vivus 67, 77; b) Dei opera: d. dat sua bona universa communiter et in communi omni- bus, neque propter impios desinit piis bene facere, neque pios in ullo negligit, evitans, ne forte reprobis circa fidem contingat sua bona male accipere vel eis abuti, quia per hoc, sicut in sanctis suis misericordiam, ita in pessimis iudicium et iusticiam gratissime operatur 132—3; est purus actus 142; de natura d. est, ut semper actualiter vivificet vel vitam donet animae rationali 142; est purus actus et dat voluntarie vitam, singulariter vitam gratuitam et aeternam, hominibus christianis partici- pare per modum puri actus 143; d., in quo omne bonum et a quo habet homo omne bonum 148; d. et dominus ita est munificus et suos electos non vult in ullo negligi, quod potius, ne boni careant, vel ne forte dilectis suis bene non faciat, facit bene et malis propter bonos etc. 151; est semper amator et institutor unius moris in domo et non est acceptio personarum apud d., sed communitatem diligit et in communitate sua bona atque communi via electis praeparata largitur et operatur etc. 308. c) Dei qualitates: benignitas largiflua 150; bonitas 130, 136, 141, 247, 293, 297, 304, 317; caritas 372; claritas 331; clementia 310; communicabilitas 297; com. infinita 317, 318; com. bonitatis 309; dignatio 140, 304, 309; dign. immensa 118; gratia 28, 52, 81, 101, 102, 110, 130, 131, 184—5, 188, 220, 247, 251, 278, 333—4, 336, 339, 375; gr. multiformis 118; iudicium 133; iustitia 67—70, 92, 107, 133, 167, 238, 310, 317, 352; largitas 71, 140, 297, 317; liberalitas 303; magnitudo vel magnificentia 310; maiestas 309; miseratio 5, 317; misericordia 69, 133, 309, 317; providentia 309 potentia 70; potentia immensa 250; potestas 309; sapientia 66, 70, 105, 130, 136, 150, 225, 226, 231—2, 238, 242, 250, 309, 361, 375; scientia 5, 130. 361; veritas 92, 114, 151, 153, 184, 238, 244; virtus 25, 130, 232, 238, 242, 250, 296, 304, 332; — ira 148, 310; vindicta 41. DIABOLUS: 107, 185, 194, 328, 333, 334, 338, 346; d. iniquitas 326; d. inimi- cus Christi 341; d. inimicus hominis 326; d. capitalis inimicus hominis 346; d. non potest adducere bonum christianum vel existentem sine mortali peccato ad sacramentum altaris, sed potius omnibus viis et conatibus non cessat dissuadere et varie impedire etc. 285—6; in sacra- mento altaris propinqua est et semper in promptu homini valida pro- tectio et defensio a facie inimici, scilicet d.; d. tenebrae et iniquitas 332. DIACONUS: 39, 215, 219, 254, 256, 306. DIES DOMINICA: 76, 78—9, 89—99, 122; d. d. ex magnis et insignibus factis et privilegiis hoc sibi obtinuit inter omnes dies anni, ut modo peculiari vocetur d. d., dies requiei domini, in qua dominus requievit et dominus Jhesus singulariter et notanter suos amicos illo die suo visitat et epulatur cum suis dilectis et in eis tunc quiescit et ab antiquo visitavit semper die septima et epulatus est cum eis et in ipsis requievit etc. 90; istam quippe diem dulcissimus Jhesus honoravit mirabiliter per suam nativitatem, resurrectionem, spiritus sancti missionem et suorum secretorum revelationem et sanctorum visitationem necnon per alia
396 Index rerum. magnus 358; mirabilis 295; misericors gratis et salvans 334; omnipotens 235; omnipotens et misericors 238; optimus 132; summus 246, 301, 311; tremendus 114; vivus 67, 77; b) Dei opera: d. dat sua bona universa communiter et in communi omni- bus, neque propter impios desinit piis bene facere, neque pios in ullo negligit, evitans, ne forte reprobis circa fidem contingat sua bona male accipere vel eis abuti, quia per hoc, sicut in sanctis suis misericordiam, ita in pessimis iudicium et iusticiam gratissime operatur 132—3; est purus actus 142; de natura d. est, ut semper actualiter vivificet vel vitam donet animae rationali 142; est purus actus et dat voluntarie vitam, singulariter vitam gratuitam et aeternam, hominibus christianis partici- pare per modum puri actus 143; d., in quo omne bonum et a quo habet homo omne bonum 148; d. et dominus ita est munificus et suos electos non vult in ullo negligi, quod potius, ne boni careant, vel ne forte dilectis suis bene non faciat, facit bene et malis propter bonos etc. 151; est semper amator et institutor unius moris in domo et non est acceptio personarum apud d., sed communitatem diligit et in communitate sua bona atque communi via electis praeparata largitur et operatur etc. 308. c) Dei qualitates: benignitas largiflua 150; bonitas 130, 136, 141, 247, 293, 297, 304, 317; caritas 372; claritas 331; clementia 310; communicabilitas 297; com. infinita 317, 318; com. bonitatis 309; dignatio 140, 304, 309; dign. immensa 118; gratia 28, 52, 81, 101, 102, 110, 130, 131, 184—5, 188, 220, 247, 251, 278, 333—4, 336, 339, 375; gr. multiformis 118; iudicium 133; iustitia 67—70, 92, 107, 133, 167, 238, 310, 317, 352; largitas 71, 140, 297, 317; liberalitas 303; magnitudo vel magnificentia 310; maiestas 309; miseratio 5, 317; misericordia 69, 133, 309, 317; providentia 309 potentia 70; potentia immensa 250; potestas 309; sapientia 66, 70, 105, 130, 136, 150, 225, 226, 231—2, 238, 242, 250, 309, 361, 375; scientia 5, 130. 361; veritas 92, 114, 151, 153, 184, 238, 244; virtus 25, 130, 232, 238, 242, 250, 296, 304, 332; — ira 148, 310; vindicta 41. DIABOLUS: 107, 185, 194, 328, 333, 334, 338, 346; d. iniquitas 326; d. inimi- cus Christi 341; d. inimicus hominis 326; d. capitalis inimicus hominis 346; d. non potest adducere bonum christianum vel existentem sine mortali peccato ad sacramentum altaris, sed potius omnibus viis et conatibus non cessat dissuadere et varie impedire etc. 285—6; in sacra- mento altaris propinqua est et semper in promptu homini valida pro- tectio et defensio a facie inimici, scilicet d.; d. tenebrae et iniquitas 332. DIACONUS: 39, 215, 219, 254, 256, 306. DIES DOMINICA: 76, 78—9, 89—99, 122; d. d. ex magnis et insignibus factis et privilegiis hoc sibi obtinuit inter omnes dies anni, ut modo peculiari vocetur d. d., dies requiei domini, in qua dominus requievit et dominus Jhesus singulariter et notanter suos amicos illo die suo visitat et epulatur cum suis dilectis et in eis tunc quiescit et ab antiquo visitavit semper die septima et epulatus est cum eis et in ipsis requievit etc. 90; istam quippe diem dulcissimus Jhesus honoravit mirabiliter per suam nativitatem, resurrectionem, spiritus sancti missionem et suorum secretorum revelationem et sanctorum visitationem necnon per alia
Strana 397
Index rerum. 397 multa inenarrabilia etc. 90—91; Chr. maxime diebus dominicis nunc et semper solet suos dilectos et amicos visitare 99; d. d. est octava resur rectionis dominicae, ideo merito in ea gaudia et epulatio resurrectionis dominicae debent iterari et frequentari 97; in ista die agitur memoria omnium mirabilium divinorum etc. 97—98; d. d. est privilegiata et in- signita inter omnes alios dies... est sabbatum domini delicatum vel requies domini deliciosa in fidelibus animabus... est dies vacationis omnium christianorum etc. 98; congregatio fidelium maxime, vel ut in pluribus, in diebus dominicis celebratur 98; honorare diem dominicam cum cantu et officio solemniori, cum orationibus et cerimoniis variis consuetis et splendidis non est substantiale solemnitatis Jhesu et eius festi, sed epulari et exultare cum Jhesu in spiritu et veritate 91. DISCIPLINA: a) evangelica 156; d. christiana 158, 203, 268, 308, 318, 352; Christi 348; christianae vitae 356; b) extrinseca 77; carnis et honestas exterior 173. DOCTORES: 95, 364; d. beati magni 2; sancti 20, 39, 96, 142, 170, 176, 217, 296, 323, 359; d. theologiae 28; d. sancti et d. venerabiles moderni 359; d. sancti sequentes Chr. non coartant hominem vel plebem ad aliquam diem vel tempus certum frequentandum venerabile sacramentum 79; — viri illustres et spiritu sancto afflati 22; sancti patres 15, 218; patres sancti, spiritu sancto gubernati 171. Cf. ind. nominum vocem JANOV V. DOCTRINA : a) evangelica 154; Jhesu Christi 183; b) dae et mandata hominum; dae hominum 174; dae et adinven tiones hominum 220, 239, 268; d�ae variae et peregrinae 296; cf. INVEN TIONES. ECCLESIA: I. Ecclesia sanctorum (generaliter): 42, 100—1, 131, 165, 185, 189, 196, 209, 214, 217, 221, 352; a) Epitheta et synonyma: 1. substan tivorum: fraternitas Chr. fidelium catholica 3; universitas fidelium 67; synagoga fidelium 262; congregatio sanctorum 91, 96; congregatio sacrosancta 89; corpus misticum Christi 30, 46, 249, 260, 262; corpus Chr. misticum, id est unitas e. sacrosanctae 112; corpus e. misticum 262; dos mus domini Jhesu 181; domus regis regum et domini dominantium 368; 2. adiectivorum: gloriosa 90; catholica 314; catholica sancta 11, 197; catholica sacrosancta 23; sancta 81, 83, 89, 93, 116, 152, 190, 209, 210, 216, 217, 233, 257, 263, 265, 292, 318, 352, 353, 360; sancta spiritu Jhesu gubernata 294; sacrosancta 112, 161, 231, 264, 270, 318; uni- versalis 81 ; 3. e. dei 37, 42, 43, 46, 48, 96, 106, 122, 131, 191, 204, 257, 260, 262, 268, 270, 293—5, 335, 350, 351, 354, 356, 368, 371; Christi, domini 8, 206—8, 216, 266, 354, 356, 364; dei et domini Jhesu 376; sanctorum 31, 66, 89, 234, 268; b) Ad notionem: e-ae communitas 37, 71, 80, 198, 209, 210, 262, 264, 268, 341; hypocritae non zelant pro communitate e. 3; e. et eius membra in- digna 45 sq.; membra indigna esae debent per excommunicationem ab e. separari 46—48; e-ae inimici 371; participatio bonorum, quae fiunt in e. 37 sq., 249 sq.; corporis Chr. mistici (id est e-ae) comparatio cum cor- pore hominis 260 sq.; unio christianorum est maximum bonum in eccl. Jhesu Christi et principale 354; sancti viri idonei ad aedificationem e-ae
Index rerum. 397 multa inenarrabilia etc. 90—91; Chr. maxime diebus dominicis nunc et semper solet suos dilectos et amicos visitare 99; d. d. est octava resur rectionis dominicae, ideo merito in ea gaudia et epulatio resurrectionis dominicae debent iterari et frequentari 97; in ista die agitur memoria omnium mirabilium divinorum etc. 97—98; d. d. est privilegiata et in- signita inter omnes alios dies... est sabbatum domini delicatum vel requies domini deliciosa in fidelibus animabus... est dies vacationis omnium christianorum etc. 98; congregatio fidelium maxime, vel ut in pluribus, in diebus dominicis celebratur 98; honorare diem dominicam cum cantu et officio solemniori, cum orationibus et cerimoniis variis consuetis et splendidis non est substantiale solemnitatis Jhesu et eius festi, sed epulari et exultare cum Jhesu in spiritu et veritate 91. DISCIPLINA: a) evangelica 156; d. christiana 158, 203, 268, 308, 318, 352; Christi 348; christianae vitae 356; b) extrinseca 77; carnis et honestas exterior 173. DOCTORES: 95, 364; d. beati magni 2; sancti 20, 39, 96, 142, 170, 176, 217, 296, 323, 359; d. theologiae 28; d. sancti et d. venerabiles moderni 359; d. sancti sequentes Chr. non coartant hominem vel plebem ad aliquam diem vel tempus certum frequentandum venerabile sacramentum 79; — viri illustres et spiritu sancto afflati 22; sancti patres 15, 218; patres sancti, spiritu sancto gubernati 171. Cf. ind. nominum vocem JANOV V. DOCTRINA : a) evangelica 154; Jhesu Christi 183; b) dae et mandata hominum; dae hominum 174; dae et adinven tiones hominum 220, 239, 268; d�ae variae et peregrinae 296; cf. INVEN TIONES. ECCLESIA: I. Ecclesia sanctorum (generaliter): 42, 100—1, 131, 165, 185, 189, 196, 209, 214, 217, 221, 352; a) Epitheta et synonyma: 1. substan tivorum: fraternitas Chr. fidelium catholica 3; universitas fidelium 67; synagoga fidelium 262; congregatio sanctorum 91, 96; congregatio sacrosancta 89; corpus misticum Christi 30, 46, 249, 260, 262; corpus Chr. misticum, id est unitas e. sacrosanctae 112; corpus e. misticum 262; dos mus domini Jhesu 181; domus regis regum et domini dominantium 368; 2. adiectivorum: gloriosa 90; catholica 314; catholica sancta 11, 197; catholica sacrosancta 23; sancta 81, 83, 89, 93, 116, 152, 190, 209, 210, 216, 217, 233, 257, 263, 265, 292, 318, 352, 353, 360; sancta spiritu Jhesu gubernata 294; sacrosancta 112, 161, 231, 264, 270, 318; uni- versalis 81 ; 3. e. dei 37, 42, 43, 46, 48, 96, 106, 122, 131, 191, 204, 257, 260, 262, 268, 270, 293—5, 335, 350, 351, 354, 356, 368, 371; Christi, domini 8, 206—8, 216, 266, 354, 356, 364; dei et domini Jhesu 376; sanctorum 31, 66, 89, 234, 268; b) Ad notionem: e-ae communitas 37, 71, 80, 198, 209, 210, 262, 264, 268, 341; hypocritae non zelant pro communitate e. 3; e. et eius membra in- digna 45 sq.; membra indigna esae debent per excommunicationem ab e. separari 46—48; e-ae inimici 371; participatio bonorum, quae fiunt in e. 37 sq., 249 sq.; corporis Chr. mistici (id est e-ae) comparatio cum cor- pore hominis 260 sq.; unio christianorum est maximum bonum in eccl. Jhesu Christi et principale 354; sancti viri idonei ad aedificationem e-ae
Strana 398
398 Index rerum. 168; e-ae praecepta 100, 109, 124, 210; mores et statuta 335; sanctae ecclesiae communis ordo 190; Christus est caput per essentiam sui cor poris, id est eae sanctorum 260; cf. etiam: CHRISTIANUS POPULUS. EUCHARISTIA IV, L, ind. nom. JANOV IV. II. E. sancta triumphans: 371. III. E. militans: e. sanctorum, quae militat adhuc in hac vita 268, 371. IV. E. primitiva: pr. et apostolica ecclesia 314; e. pr. usus frequenter com municare 19; in. e. pr. peccatores exibant de ecclesia ante communionem 39; sancta e. pr. dabat communiter sacramentum euch. christianis 66; crebra communio non est contra consuetudinem sanctae e, primitivae 82; in primitiva e. sancti cottidie corpus Christi manducabant 205; communio corporis Christi in e. pr. 206, 207, 217, 260, 274, 305, 316, 323, 376; e. pr. spiritus 208; e. pr. = domini Jhesu familia 271; si fieret celebris et pu blica communio sacramenti ab omnibus volentibus christianis, tunc rediret decor et gloria e. pr. 355; e. pr. statuta 82; cf. EUCHARISTIA IV, L; V. E. praesens: p. e. debet se conformare in dispensatione frequenti sacra menti primitivae matri suae et ipsam in eo imitari 66; crebra communio est contra consuetudinem pr. e., in qua habundavit, heu, iniquitas et refriguit caritas multorum 82—83; malorum christianorum, qui sanctos Chr. Jhesu confessores varie affligunt plagis pessimis et inconsciis etc., est nunc in e. infinita multitudo 195; e. novissima 205, 207; VI. Ecclesiae reformatio: ...si debet adhuc sancta ecclesia resurgere et re formari..., tunc necesse erit ex consequenti ipsius ruinas et sepes, id est sanctas consuetudines ipsius, redire et reformare 83; tota sacra scrip- tura praedicit adhuc ante finem mundi fore, ut Chr. e. reformetur et amplius dilatetur et revolet o ad a, id est, quod Chr. e. redibit ad pri mitivam suam dignitatem etc. 207; ... qui non credunt e. Chr. J. esse re- formandam, plane illi sunt, qui nocte dormiunt... 208. ELECTI: 73, 74, 154, 158, 195, 202, 207, 234, 240, 308, 374; e. dei 158, 204; e. Jhesu, acti spiritu sancto et veluti aquilae renovati et in visu exacuati ad escam suam, [id est sacramentum], sitibundi convolant et gratissime ad similes sibi et ipsi congregantur etc. 271—272; e. dei, propter quos omnia 350; e. membra ecclesiae et dilectissima Jhesu Christo 351. ELEMOSINA 228: e. est preparatio ad communionem 16, 172; illi, qui fre quenter communicant, debent promoveri etiam bonis temporalibus et e. 38; ENERGUMENI 218. EPICURAEI 149. EPISTOLAE: esae et evangelii lectio in missa 219, 306. ERROR: e. seducens, si fieri posset, etiam dei electos 158; frequens com munio sacramenti nequaquam est occasio e. aut haeresum 202. EUCHARISTIA, CORPORIS ET SANGUINIS CHRISTI SACRAMEN- TUM, SACRAMENTUM ALTARIS etc. I. Epitheta etc. a) substantivorum: panis caelestis 11, 35, 63, 104, 115, 121, 139, 144, 153, 159, 178, 200, 217, 318, 348; optimus panis et vi- num vel panis caelestis noster cottidianus 93; panis vivus et potus noster caelestis omni suavitate et salute redundans 102; vivus panis caelestis
398 Index rerum. 168; e-ae praecepta 100, 109, 124, 210; mores et statuta 335; sanctae ecclesiae communis ordo 190; Christus est caput per essentiam sui cor poris, id est eae sanctorum 260; cf. etiam: CHRISTIANUS POPULUS. EUCHARISTIA IV, L, ind. nom. JANOV IV. II. E. sancta triumphans: 371. III. E. militans: e. sanctorum, quae militat adhuc in hac vita 268, 371. IV. E. primitiva: pr. et apostolica ecclesia 314; e. pr. usus frequenter com municare 19; in. e. pr. peccatores exibant de ecclesia ante communionem 39; sancta e. pr. dabat communiter sacramentum euch. christianis 66; crebra communio non est contra consuetudinem sanctae e, primitivae 82; in primitiva e. sancti cottidie corpus Christi manducabant 205; communio corporis Christi in e. pr. 206, 207, 217, 260, 274, 305, 316, 323, 376; e. pr. spiritus 208; e. pr. = domini Jhesu familia 271; si fieret celebris et pu blica communio sacramenti ab omnibus volentibus christianis, tunc rediret decor et gloria e. pr. 355; e. pr. statuta 82; cf. EUCHARISTIA IV, L; V. E. praesens: p. e. debet se conformare in dispensatione frequenti sacra menti primitivae matri suae et ipsam in eo imitari 66; crebra communio est contra consuetudinem pr. e., in qua habundavit, heu, iniquitas et refriguit caritas multorum 82—83; malorum christianorum, qui sanctos Chr. Jhesu confessores varie affligunt plagis pessimis et inconsciis etc., est nunc in e. infinita multitudo 195; e. novissima 205, 207; VI. Ecclesiae reformatio: ...si debet adhuc sancta ecclesia resurgere et re formari..., tunc necesse erit ex consequenti ipsius ruinas et sepes, id est sanctas consuetudines ipsius, redire et reformare 83; tota sacra scrip- tura praedicit adhuc ante finem mundi fore, ut Chr. e. reformetur et amplius dilatetur et revolet o ad a, id est, quod Chr. e. redibit ad pri mitivam suam dignitatem etc. 207; ... qui non credunt e. Chr. J. esse re- formandam, plane illi sunt, qui nocte dormiunt... 208. ELECTI: 73, 74, 154, 158, 195, 202, 207, 234, 240, 308, 374; e. dei 158, 204; e. Jhesu, acti spiritu sancto et veluti aquilae renovati et in visu exacuati ad escam suam, [id est sacramentum], sitibundi convolant et gratissime ad similes sibi et ipsi congregantur etc. 271—272; e. dei, propter quos omnia 350; e. membra ecclesiae et dilectissima Jhesu Christo 351. ELEMOSINA 228: e. est preparatio ad communionem 16, 172; illi, qui fre quenter communicant, debent promoveri etiam bonis temporalibus et e. 38; ENERGUMENI 218. EPICURAEI 149. EPISTOLAE: esae et evangelii lectio in missa 219, 306. ERROR: e. seducens, si fieri posset, etiam dei electos 158; frequens com munio sacramenti nequaquam est occasio e. aut haeresum 202. EUCHARISTIA, CORPORIS ET SANGUINIS CHRISTI SACRAMEN- TUM, SACRAMENTUM ALTARIS etc. I. Epitheta etc. a) substantivorum: panis caelestis 11, 35, 63, 104, 115, 121, 139, 144, 153, 159, 178, 200, 217, 318, 348; optimus panis et vi- num vel panis caelestis noster cottidianus 93; panis vivus et potus noster caelestis omni suavitate et salute redundans 102; vivus panis caelestis
Strana 399
Index rerum. 399 et rationalis 117; panis optimus et caelestis 122; panis vitae caelestis 136, 144; panis caelestis et divinus 140, 231; panis caelestis et vivus 27, 268, 276; panis vivus et potus caelestis 368; panis caelestis et cottidia- nus 152; panis et potus caelestis redundans delicias angelorum 153; panis, fidelis et caelestis in sacramento 296; panis supersubstantialis et caelestis 303; cibus caelestis 99; panis optimus supercaelestis et vivus 122; panis noster supercaelestis 272; panis caelorum 115; panis caelestis angelorum 357; panis angelorum 21, 165, 351; p. a. vivus 140; p. a. intus et extra splendidus 356; panis deificus 93, 142; divinus 232; divinissimus 268; vivus et divi- nus 236; rationalis et divinus 268; dominicus 98; p. plenus dignatione divina 104—5; cottidianus panis divinus 164; p. cottidianus 63, 149, 177—186, 190, 196, 199, 268, 300; cibus cottidianus, summe necessarius et summe praeparativus atque dignificativus spirituum nostrorum et ani- marum 174; communis panis et cottidianus multorum 197; cottidianus, non hebdomadarius, mensurnus neque annualis 177; cottidianus, praepa- ratus liberaliter 199; communis omnium et cottidianus summeque ne- cessarius ad vitam christianam 264; aequaliter datus omnibus et praes paratus et aequali iure acquisitus vel possessus, omnibus aeque ne- cessarius, cottidianus 265—6; p. viaticus 35, 64; vivus et rationalis, ple- nus libertate 80—81; vivus et rationalis 101, 104; saluberrimus 319 tremendus et rationalis 104; panis vitae 71, 140, 171; p. vitae aeternae 140; p. vitae et fortitudinis 266; p. vitae et satisfactionis 125; panis vitae, miro modo largiflue et splendide a deo praeparatus 327; panis vitae et intellectus 361; panis vivus 15, 33, 80, 102, 147; p. vivus, amator sapientiae et virtutis 115; panis vivus et rationalis, communicabilissimus, praeparatus omnibus communiter et datus omnibus et maxime esurienti- bus et sitientibus 277; saluberrimus cibus 101; pretiosissimus et salu- berrimus cibus et potus 315; unicum sacrificium deo plenum 215; sa- crificium divinum 305; istud plenum spiritu et vita divinum sacrificium et sacramentum 96; divinum sacrificium, tantum et tam commune om nibus, unicum salubre et utile in Novo testamento 216; unicum prae- sens et divinum sacrificium 368; sacrificium laudis 330, 331; viaticum salutare 6; corpus plenum deitate 240; pascha 105, 186; pascuae in Christo Jhesu praeparatae, manna cottidiana 157; b) adiectivorum: eucharistia divina 209, 231, 255; divina et sua- vissima 155; dulcissima 230; sancta 167, 210, 217, 221, 231, 248; sacro- sancta 29; sacramentum admirabile 311; admirabile omnibus saeculis 233; mirabile 232; mirabile et unicum summe bonum altaris sacramen tum 243; supermirabile et superoptimum et supertremendum altaris sacramentum 309; beatificum 65, 121, 210, 267, 354; beatum 209, 216, 336, 356; beatissimum 261; cottidianum 199; deificum 76, 80, 85; dis gnissimum 122; divinum 3, 7, 17, 61, 63, 67, 72—4, 79—82, 84, 96, 98—9. 106, 109, 115, 117, 120—1, 123—5, 127—8, 130—1, 137, 141, 156, 159, 165, 169, 171—2, 182, 184, 197, 202—3, 214, 218—9, 221, 235, 245, 256, 259—60, 267, 270, 272—3, 276, 278, 282, 289, 294—5, 297, 304—6, 319—20, 322, 326, 335, 344, 346, 353, 362, 371—3; excellens et divinum 199; terri- bile et divinum 238; divinum, tantum et tale bonum, liberaliter et
Index rerum. 399 et rationalis 117; panis optimus et caelestis 122; panis vitae caelestis 136, 144; panis caelestis et divinus 140, 231; panis caelestis et vivus 27, 268, 276; panis vivus et potus caelestis 368; panis caelestis et cottidia- nus 152; panis et potus caelestis redundans delicias angelorum 153; panis, fidelis et caelestis in sacramento 296; panis supersubstantialis et caelestis 303; cibus caelestis 99; panis optimus supercaelestis et vivus 122; panis noster supercaelestis 272; panis caelorum 115; panis caelestis angelorum 357; panis angelorum 21, 165, 351; p. a. vivus 140; p. a. intus et extra splendidus 356; panis deificus 93, 142; divinus 232; divinissimus 268; vivus et divi- nus 236; rationalis et divinus 268; dominicus 98; p. plenus dignatione divina 104—5; cottidianus panis divinus 164; p. cottidianus 63, 149, 177—186, 190, 196, 199, 268, 300; cibus cottidianus, summe necessarius et summe praeparativus atque dignificativus spirituum nostrorum et ani- marum 174; communis panis et cottidianus multorum 197; cottidianus, non hebdomadarius, mensurnus neque annualis 177; cottidianus, praepa- ratus liberaliter 199; communis omnium et cottidianus summeque ne- cessarius ad vitam christianam 264; aequaliter datus omnibus et praes paratus et aequali iure acquisitus vel possessus, omnibus aeque ne- cessarius, cottidianus 265—6; p. viaticus 35, 64; vivus et rationalis, ple- nus libertate 80—81; vivus et rationalis 101, 104; saluberrimus 319 tremendus et rationalis 104; panis vitae 71, 140, 171; p. vitae aeternae 140; p. vitae et fortitudinis 266; p. vitae et satisfactionis 125; panis vitae, miro modo largiflue et splendide a deo praeparatus 327; panis vitae et intellectus 361; panis vivus 15, 33, 80, 102, 147; p. vivus, amator sapientiae et virtutis 115; panis vivus et rationalis, communicabilissimus, praeparatus omnibus communiter et datus omnibus et maxime esurienti- bus et sitientibus 277; saluberrimus cibus 101; pretiosissimus et salu- berrimus cibus et potus 315; unicum sacrificium deo plenum 215; sa- crificium divinum 305; istud plenum spiritu et vita divinum sacrificium et sacramentum 96; divinum sacrificium, tantum et tam commune om nibus, unicum salubre et utile in Novo testamento 216; unicum prae- sens et divinum sacrificium 368; sacrificium laudis 330, 331; viaticum salutare 6; corpus plenum deitate 240; pascha 105, 186; pascuae in Christo Jhesu praeparatae, manna cottidiana 157; b) adiectivorum: eucharistia divina 209, 231, 255; divina et sua- vissima 155; dulcissima 230; sancta 167, 210, 217, 221, 231, 248; sacro- sancta 29; sacramentum admirabile 311; admirabile omnibus saeculis 233; mirabile 232; mirabile et unicum summe bonum altaris sacramen tum 243; supermirabile et superoptimum et supertremendum altaris sacramentum 309; beatificum 65, 121, 210, 267, 354; beatum 209, 216, 336, 356; beatissimum 261; cottidianum 199; deificum 76, 80, 85; dis gnissimum 122; divinum 3, 7, 17, 61, 63, 67, 72—4, 79—82, 84, 96, 98—9. 106, 109, 115, 117, 120—1, 123—5, 127—8, 130—1, 137, 141, 156, 159, 165, 169, 171—2, 182, 184, 197, 202—3, 214, 218—9, 221, 235, 245, 256, 259—60, 267, 270, 272—3, 276, 278, 282, 289, 294—5, 297, 304—6, 319—20, 322, 326, 335, 344, 346, 353, 362, 371—3; excellens et divinum 199; terri- bile et divinum 238; divinum, tantum et tale bonum, liberaliter et
Strana 400
400 Index rerum. gratiosissime a domino deo fideli praeparatum 326; supersubstantiale et superdivinum 286; dominicum 76, 78, 99, 121, 124—5, 167, 303, 329, 355; dulcissimum, sanctum et divinum 360; omnium sacramentorum medium et communissimum 233; gloriosum 292; gloriosum et sum- mum 293; largifluum 279; largissimum, communicabilissimum et cum omni suavitate et facilitate cottidie frequentantum 323; plenum divi- nitate 84; summum et maximum in ecclesia dei sacramentum atque plenum divinitate corporaliter 293; deo plenum 16, 69, 98, 107, 200, 241—2, 290, 297, 327—8; deo plenissimum 2, 68; plenum dei bonitate 85; tantum et tale, plenum participationis divinae sacramentum et eius immensae dignationis 105; s. maiestatis divinae 107; corpus et sanguis Chr. plenus immensa dei maiestate 169; divinum Chr. corporis s. plenum corporaliter divina maiestate 305; cibus et potus plenus di vina suavitate et dulcissimi Jhesu spiritu 298; corpus et sanguis Chr. plenus aeterna vita et spiritu suavissimo Jhesu 308; s. plenum aeterna delectatione 101; plenum gratia et veritate 336, 354; sanctum 241; sacro sanctum 240, 251; salutare 225; in se optimum et summe necessarium et divinum atque utilissimum 199; summe bonum et summe salubre 293; summe dignum et divinum 293; summe magnum et summe redun dans gratiis spiritualibus vel nobis divinum 294; superexcellens et superpretiosum 66; supervenerabile et superexcellens omnia 96; vali- dissimum 354; venerabile 22, 60, 71, 79, 98, 146, 214, 345; venerabilissi- mum 79; vivificum 327; s. mensae communis christianae 370; — s. terri bile 80, 107, 324, 349; terrificum 18; s. tam terribile et tam excellens 200; tremendum 16, 66, 84, 101, 110, 158, 328, 349, 368 ; tremendum Chr. corpus 245; tantum et tam tremendum divinum sacr. 106; s. plenum deitate terribili 238; plenum domini iudicii 108; c) Comparationes: sacr. eucharistiae comparatur: agno paschali 16—17, 102, 261; mannae in deserto 60, 146, 303; pani rotundo et subci- nericio Gedeonis, qui castra Madianitarum debellavit 56, 58, 199, 271; XII panibus propositionis 96; archae foederis 236; cibo corporali 35, 111, 140, 233; pani materiali 109; d) Prophetiae diversae de sacramento altaris 369. II. a) Quid sit eucharistia et b) quid contineatur in ea. a) e.est signum unionis membrorum ecclesiae et ad caput et ad invicem 30; e. est panis traditus illi, qui in hoc mundo vult vivere Christo; exinde dicitur panis viaticus, quia eius frequentatio praebet sanctis in deo vivere in via huius mundi 35; panis, qui habitare facit unius moris in domo 35; medicina peccaminum 35; medicina peccaminum peccatori bus procurata 56; panis laborantium in via, qui cor hominis confortat et iuvat 56; panis tribulatorum ac pugnantium; similiter sanguis Christi est maestorum consolatio 58; lac datum pueris 50; manna absconditum et omnis multitudo dulcedinis sub speciebus panis et vini abscondita 60; dura petra homini carnali... durissimum saxum Graeco et Judaeo.... ,nobis autem, qui sumus in Christo Jhesu et credimus deo et degusta- vimus nihilominus bonum dei verbum, verbum, inquam caro factum, et lac pro parvulis in Christo conditum et celatum in sacramento, nobis sunt dulcissima matris ubera'... 60; cibus humanus et ita hominibus
400 Index rerum. gratiosissime a domino deo fideli praeparatum 326; supersubstantiale et superdivinum 286; dominicum 76, 78, 99, 121, 124—5, 167, 303, 329, 355; dulcissimum, sanctum et divinum 360; omnium sacramentorum medium et communissimum 233; gloriosum 292; gloriosum et sum- mum 293; largifluum 279; largissimum, communicabilissimum et cum omni suavitate et facilitate cottidie frequentantum 323; plenum divi- nitate 84; summum et maximum in ecclesia dei sacramentum atque plenum divinitate corporaliter 293; deo plenum 16, 69, 98, 107, 200, 241—2, 290, 297, 327—8; deo plenissimum 2, 68; plenum dei bonitate 85; tantum et tale, plenum participationis divinae sacramentum et eius immensae dignationis 105; s. maiestatis divinae 107; corpus et sanguis Chr. plenus immensa dei maiestate 169; divinum Chr. corporis s. plenum corporaliter divina maiestate 305; cibus et potus plenus di vina suavitate et dulcissimi Jhesu spiritu 298; corpus et sanguis Chr. plenus aeterna vita et spiritu suavissimo Jhesu 308; s. plenum aeterna delectatione 101; plenum gratia et veritate 336, 354; sanctum 241; sacro sanctum 240, 251; salutare 225; in se optimum et summe necessarium et divinum atque utilissimum 199; summe bonum et summe salubre 293; summe dignum et divinum 293; summe magnum et summe redun dans gratiis spiritualibus vel nobis divinum 294; superexcellens et superpretiosum 66; supervenerabile et superexcellens omnia 96; vali- dissimum 354; venerabile 22, 60, 71, 79, 98, 146, 214, 345; venerabilissi- mum 79; vivificum 327; s. mensae communis christianae 370; — s. terri bile 80, 107, 324, 349; terrificum 18; s. tam terribile et tam excellens 200; tremendum 16, 66, 84, 101, 110, 158, 328, 349, 368 ; tremendum Chr. corpus 245; tantum et tam tremendum divinum sacr. 106; s. plenum deitate terribili 238; plenum domini iudicii 108; c) Comparationes: sacr. eucharistiae comparatur: agno paschali 16—17, 102, 261; mannae in deserto 60, 146, 303; pani rotundo et subci- nericio Gedeonis, qui castra Madianitarum debellavit 56, 58, 199, 271; XII panibus propositionis 96; archae foederis 236; cibo corporali 35, 111, 140, 233; pani materiali 109; d) Prophetiae diversae de sacramento altaris 369. II. a) Quid sit eucharistia et b) quid contineatur in ea. a) e.est signum unionis membrorum ecclesiae et ad caput et ad invicem 30; e. est panis traditus illi, qui in hoc mundo vult vivere Christo; exinde dicitur panis viaticus, quia eius frequentatio praebet sanctis in deo vivere in via huius mundi 35; panis, qui habitare facit unius moris in domo 35; medicina peccaminum 35; medicina peccaminum peccatori bus procurata 56; panis laborantium in via, qui cor hominis confortat et iuvat 56; panis tribulatorum ac pugnantium; similiter sanguis Christi est maestorum consolatio 58; lac datum pueris 50; manna absconditum et omnis multitudo dulcedinis sub speciebus panis et vini abscondita 60; dura petra homini carnali... durissimum saxum Graeco et Judaeo.... ,nobis autem, qui sumus in Christo Jhesu et credimus deo et degusta- vimus nihilominus bonum dei verbum, verbum, inquam caro factum, et lac pro parvulis in Christo conditum et celatum in sacramento, nobis sunt dulcissima matris ubera'... 60; cibus humanus et ita hominibus
Strana 401
Index rerum. 401 visibiliter praeparatus, sicuti congruebat optime ipsum hominibus praeparari 63; est cibus datus principaliter pauperibus, propterea dictus est a propheta panis artus et aqua brevis... 64; dignissimum et summum bonum honorabile hominibus datum in hac vita; panis, qui de caelo descendit 91; vinum electorum et frumentum germi- nans virgines 92; memoriale der mirabilium 98; panis, qui habet fide les simul unire et in unitate continere 99; est plenum gratia et veri- tate vel spiritu Jhesu et vita hominibus communicata 99; plenitudo dei gratiarum 99; omne bonum datum et omnia in omnibus parti- cipatum beatis christianis confessis 99; redemptio et remedium pec catorum 127—128; panis sine merito et gratis iam dudum per Chris stum Jhesum in maxima angaria et in sudore vultus sanguinei... pretiose valde comparatus pro morte et sanguine, ymo pro anima uni- geniti filii etc. 145; panis praeparatus pro pauperibus etc. 150; robur contra omnem iniquitatem et incendium seu ignis ad caritatem 171; vita et spiritus 173, 184; panis laborantium, robur et defensio acriter pugnantium etc. 199; unicum bonum et omne bonum 199; fons vitae et lignum omnium saluberrimorum fructuum ... origo omnium bono= rum... 202; est omnino summum bonum, in eo est summum bonum, quoniam ibi est omnis plenitudo divinitatis corporaliter etc....; panis cottidianus et potus, per quem omnis substantia vitae beatae christia- norum... incipitur etc. 227; verbum caro factum 229; dei verbum et divina sapientia, quae omnia continet, omnia sustentat... 231; panis communis et cottidianus, qui de caelo descendit et dat vitam mundo 231; solum et unicum templum sanctae trinitatis vel aeternae maiestatis in medio plebis aedificatum et datum hominibus..; in ipso namque habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter 234; templum deitatis vel sanctissimae trinitatis, templum christianorum electorum 234; cor porale templum summae et beatificae trinitatis 237; lumen in medio tenebrarum, sol in medio siderum 237; lux, quae in tenebris lucet, lumen in medio positum 238; certissima salus populorum 240; templum sanctae trinitatis 240; fons emanationis spiritus Jhesu Christi, fons vitae, origo boni et suavissimi spiritus 241; fons vitae in medio nostrum, lignum vitae etc. 242; panis unus, communis omnium et potus propo- situs omnibus christianis in communi 254; admirabile sacramentum, quod attingit a fine usque ad finem...; quod est et omnia et operatur omnia etc. 311; sacrificium laudis, quo deus singulariter honorificatur... ipsum est iter, quo ostenditur salutare dei 329—330; propitiatio nobis data pro peccatis nostris, in quo est corporaliter praesens deus noster etc. 347; b) inibi (id est in sacr.) spiritus et vita fidelibus existunt reposita 6; continet omnium aliorum sacrificiorum substantiam et veritatem 96; est divinae et immensae dignitatis solis dignis et gratis participatum 111; ... in quo omnis plenitudo divinitatis inhabitat corporaliter (Col. II,9)... et ubi sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae dei absconditi (Col. III, 3)... 130; cf. 237, 298 ; in illo pane uno vita aeterna tota simul datur participare hominibus ex deo et summa et perfecta satietas sanctorum fontaliter... 139; in hoc pane caelesti est tota simul vita et omne bo Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 26
Index rerum. 401 visibiliter praeparatus, sicuti congruebat optime ipsum hominibus praeparari 63; est cibus datus principaliter pauperibus, propterea dictus est a propheta panis artus et aqua brevis... 64; dignissimum et summum bonum honorabile hominibus datum in hac vita; panis, qui de caelo descendit 91; vinum electorum et frumentum germi- nans virgines 92; memoriale der mirabilium 98; panis, qui habet fide les simul unire et in unitate continere 99; est plenum gratia et veri- tate vel spiritu Jhesu et vita hominibus communicata 99; plenitudo dei gratiarum 99; omne bonum datum et omnia in omnibus parti- cipatum beatis christianis confessis 99; redemptio et remedium pec catorum 127—128; panis sine merito et gratis iam dudum per Chris stum Jhesum in maxima angaria et in sudore vultus sanguinei... pretiose valde comparatus pro morte et sanguine, ymo pro anima uni- geniti filii etc. 145; panis praeparatus pro pauperibus etc. 150; robur contra omnem iniquitatem et incendium seu ignis ad caritatem 171; vita et spiritus 173, 184; panis laborantium, robur et defensio acriter pugnantium etc. 199; unicum bonum et omne bonum 199; fons vitae et lignum omnium saluberrimorum fructuum ... origo omnium bono= rum... 202; est omnino summum bonum, in eo est summum bonum, quoniam ibi est omnis plenitudo divinitatis corporaliter etc....; panis cottidianus et potus, per quem omnis substantia vitae beatae christia- norum... incipitur etc. 227; verbum caro factum 229; dei verbum et divina sapientia, quae omnia continet, omnia sustentat... 231; panis communis et cottidianus, qui de caelo descendit et dat vitam mundo 231; solum et unicum templum sanctae trinitatis vel aeternae maiestatis in medio plebis aedificatum et datum hominibus..; in ipso namque habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter 234; templum deitatis vel sanctissimae trinitatis, templum christianorum electorum 234; cor porale templum summae et beatificae trinitatis 237; lumen in medio tenebrarum, sol in medio siderum 237; lux, quae in tenebris lucet, lumen in medio positum 238; certissima salus populorum 240; templum sanctae trinitatis 240; fons emanationis spiritus Jhesu Christi, fons vitae, origo boni et suavissimi spiritus 241; fons vitae in medio nostrum, lignum vitae etc. 242; panis unus, communis omnium et potus propo- situs omnibus christianis in communi 254; admirabile sacramentum, quod attingit a fine usque ad finem...; quod est et omnia et operatur omnia etc. 311; sacrificium laudis, quo deus singulariter honorificatur... ipsum est iter, quo ostenditur salutare dei 329—330; propitiatio nobis data pro peccatis nostris, in quo est corporaliter praesens deus noster etc. 347; b) inibi (id est in sacr.) spiritus et vita fidelibus existunt reposita 6; continet omnium aliorum sacrificiorum substantiam et veritatem 96; est divinae et immensae dignitatis solis dignis et gratis participatum 111; ... in quo omnis plenitudo divinitatis inhabitat corporaliter (Col. II,9)... et ubi sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae dei absconditi (Col. III, 3)... 130; cf. 237, 298 ; in illo pane uno vita aeterna tota simul datur participare hominibus ex deo et summa et perfecta satietas sanctorum fontaliter... 139; in hoc pane caelesti est tota simul vita et omne bo Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 26
Strana 402
402 Index rerum. num ex deo atque satietas praestita a deo hominibus 139; ...in quo pane vitae tota vita caelestis et divina vel est condita hominibus et ministrata 140, ... in ipso (sacr.) continetur summum bonum hominis et omne bonum atque unicum bonum et aeterna satietas vitae... 147; in sacr. praeparata est hominibus summa delectatio 149; euch. sacr. con tinet vim et substantiam omnium' aliorum sacramentorum 230; in sacr. dedit Chr. corpus suum modo hominibus commensurato 235; ... in sacramento nostro deo pleno corporaliter et proprie et supersubstantias liter... est in medio nostrum... magnus deus, magnus dominus, magnus rex et magister, magnus Jhesus crucifixus 242; christiani, qui spiritu Jhesu ducuntur, habent in sacramento magnum exercicium sibi prae- paratum a deo se ipsos abnegandi et captivandi suum intellectum in obsequium Christi 245—6; sacr., ubi et per quod elegit plenitudo divinitatis corporaliter et perfecte nobiscum habitare 295, 298, 333; sa- cramentum, ubi et per quod deus summus in medio nostri corporaliter habitat proprie, nostra archa foederis divini etc. 301; ... in quo tanta mirabilia dei infiniti in sapientia et virtute concurrunt et tam gloriosa et tam multa et maxima etc. 309; est redundans divina sapientia, ple num divina honorificentia et maiestate, est summum bonum et summe appreciatum atque summe magnificum etc. 310; in isto sacramento con- currunt mirabilia infinita ut est summa dei magnitudo vel magnificen cia cum summa parvitate etc. 310—311; in isto sacr. condita est vita omnibus hominibus et principaliter mortuis per peccatum vel in reme- dium contra corruptionem et quandam mortificationem peccati 324; ...sacr., ubi est simpliciter bonum homini praeparatum et pura vita 324: in Christi corpore miseris et miserabilibus principaliter vita est praes parata et donata habundanter... 325; ...in quo (sacr.) est vita contra mortem vel continua cottidianaque vivificatio contra moritionem et potentissimum remedium contra corruptionem etc. 326; in s. praesens est divina tremenda maiestas 330; sacr. per quod omne bonum et in quo omne bonum et ex quo omne bonum hominibus est a deo per Christum Jhesum communicatum et participatum feliciter... 368; III. Causa institutionis sacramenti eucharistiae. Deus et do- minus Jhesus ad ostendendum omni creaturae viventi, quod non tan- tum habet principium vitae suae ab ipso, sed et omnem continua tionem, conservationem et finem... sapienter atque suaviter ordinavit cibum et apposuit, ut sic per cibi sui proprii crebram vel continuam sump tionem continuaret delectabiliter et suaviter suam vitam, cuius principium a deo iam accepit 134; licet dominus det principium vitae gratuitae et beatificae christianis per fidem... et per baptismum, tamen cum hoc... ordinavit hoc sacramentum altaris et statuit christianis iterandum cottidie vel alias saepe ad eandem vitam gratiae conservandam et continuandam etc. 135—6; deus potuit et posset dare per unam sumptionem sacra- menti homini habere vitam in se ipso continuam et perpetuam, sed... magis placuit instituere hominibus hoc sacramentum saepe iterandum et continue fruendum... et propter exercicium hominum... et propter quod deus ex inmensa sua caritate semper habet delectationem hominibus bene facere... 138; ...ad exercendum igitur haec mutua obsequia et be
402 Index rerum. num ex deo atque satietas praestita a deo hominibus 139; ...in quo pane vitae tota vita caelestis et divina vel est condita hominibus et ministrata 140, ... in ipso (sacr.) continetur summum bonum hominis et omne bonum atque unicum bonum et aeterna satietas vitae... 147; in sacr. praeparata est hominibus summa delectatio 149; euch. sacr. con tinet vim et substantiam omnium' aliorum sacramentorum 230; in sacr. dedit Chr. corpus suum modo hominibus commensurato 235; ... in sacramento nostro deo pleno corporaliter et proprie et supersubstantias liter... est in medio nostrum... magnus deus, magnus dominus, magnus rex et magister, magnus Jhesus crucifixus 242; christiani, qui spiritu Jhesu ducuntur, habent in sacramento magnum exercicium sibi prae- paratum a deo se ipsos abnegandi et captivandi suum intellectum in obsequium Christi 245—6; sacr., ubi et per quod elegit plenitudo divinitatis corporaliter et perfecte nobiscum habitare 295, 298, 333; sa- cramentum, ubi et per quod deus summus in medio nostri corporaliter habitat proprie, nostra archa foederis divini etc. 301; ... in quo tanta mirabilia dei infiniti in sapientia et virtute concurrunt et tam gloriosa et tam multa et maxima etc. 309; est redundans divina sapientia, ple num divina honorificentia et maiestate, est summum bonum et summe appreciatum atque summe magnificum etc. 310; in isto sacramento con- currunt mirabilia infinita ut est summa dei magnitudo vel magnificen cia cum summa parvitate etc. 310—311; in isto sacr. condita est vita omnibus hominibus et principaliter mortuis per peccatum vel in reme- dium contra corruptionem et quandam mortificationem peccati 324; ...sacr., ubi est simpliciter bonum homini praeparatum et pura vita 324: in Christi corpore miseris et miserabilibus principaliter vita est praes parata et donata habundanter... 325; ...in quo (sacr.) est vita contra mortem vel continua cottidianaque vivificatio contra moritionem et potentissimum remedium contra corruptionem etc. 326; in s. praesens est divina tremenda maiestas 330; sacr. per quod omne bonum et in quo omne bonum et ex quo omne bonum hominibus est a deo per Christum Jhesum communicatum et participatum feliciter... 368; III. Causa institutionis sacramenti eucharistiae. Deus et do- minus Jhesus ad ostendendum omni creaturae viventi, quod non tan- tum habet principium vitae suae ab ipso, sed et omnem continua tionem, conservationem et finem... sapienter atque suaviter ordinavit cibum et apposuit, ut sic per cibi sui proprii crebram vel continuam sump tionem continuaret delectabiliter et suaviter suam vitam, cuius principium a deo iam accepit 134; licet dominus det principium vitae gratuitae et beatificae christianis per fidem... et per baptismum, tamen cum hoc... ordinavit hoc sacramentum altaris et statuit christianis iterandum cottidie vel alias saepe ad eandem vitam gratiae conservandam et continuandam etc. 135—6; deus potuit et posset dare per unam sumptionem sacra- menti homini habere vitam in se ipso continuam et perpetuam, sed... magis placuit instituere hominibus hoc sacramentum saepe iterandum et continue fruendum... et propter exercicium hominum... et propter quod deus ex inmensa sua caritate semper habet delectationem hominibus bene facere... 138; ...ad exercendum igitur haec mutua obsequia et be
Strana 403
Index rerum. 403 neficia officiaque alterutrum, puta domini ad hominem et hominis ad deum dulcissimae et gratissimae perpetuaeque caritatis, proprie et maxime ac prin cipaliter hoc sacramentum corporis et sanguinis Christi Jhesu est datum et ad cottidie frequentandum institutum... 139; sacr. est sunfma et sub stantia unica proposita christianis ad agendum per illud memoriam con- tinuam passionum Jhesu Christi... 175; panis vivus et caelestis propter hoc venit in hunc mundum, ut ab hominibus semper participaretur, et prop- terea in cibo et potu sic voluit participari, ut cottidie vel saepe ab omni- bus... comederetur et biberetur in sacramento... 276; sacr. euch. in medio castrorum christianorum, id est in medio plebis, ad instar archae foederis ideo ponitur, ut ibi omnis christianus respectum principalem habeat et suam unicam conversionem et certum ac firmum refugium in omni sua neccessitate et tribulatione... 236; in altaris largifluo sacramento datur corpus Christi omnibus in auxilium, in robur, in defensionem, in consolationem, ad vitam et ad salutem... 279; ... divinum corpus et sanguis, tollens a nobis nostram vilitatem et liberans nos de nostra funesta corruptela et datum nobis in remedium nostrae vilitatis et mi- seriae emendandae... 288—9; sacr. est institutum iustis et iniustis datum- que est praecipue peccatoribus in medelam, ut per ipsum ab eorum malis redimantur, abluantur et defendantur...72; sacr. euch. ideo com paratur pani arto et aquae brevi, quoniam institutum est pro pauperibus 146; dominus Jhesus et suum corpus et sanguis et omnia sacramenta sunt data a deo et praeparata primo et principaliter pro peccatoribus, ut perinde a peccatis liberentur, sanctificentur et salventur... 131; IV. Eucharistiae communio. A. Communio (generaliter): complexum ,communio corporis Christi' tribus modis accipitur: primo modo dicitur com. corp. Chr. societas ipsorum sanctorum ... secundo modo communio signat sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi, per cuius sump tionem dignam homo ingeritur ad communionem primo modo acceptam... tertio modo capitur communio pro congregatione omnium credentium in Christum et fide formata caritate et fide informi, bonorum christia- norum simul et malorum... 31 sq.; de triplici communione 36 sq.; sacr. dicitur communio vel... congregatio, quia in communi sumitur ab omnibus, scilicet in sacerdote, vel quia congregat multos in unum corpus misticum Jhesu Christi 210; quare sacramentum dicatur communio vel congregatio 217; communio habet nomen inde, quod in communi sumi= tur ab omnibus cupientibus manducando celebriter et cottidie sacra- mentum 258; sacr. notanter dicitur communio, id est comedentium unio, vel communio simul omnium unio 354; sacr. euch. ex omni sua compositione et natura designat hominum ad invicem congregationem et est ipsius effectiva... et inde nomen accepit, quia communio dici- tur sanctorum vel... congregatio sanctorum 99; communio magnae caenae comparatur 342 sq.; convivium communissimum 370; c. beatifica 5, 77; c. est caena et cottidianum convivium caeleste cum dei angelis 20; caena agni 34, 61, 150; caena agni celeberrima 170; caena domini propitii 198; B. Quae sit digna praeparatio ad communionem: qualem praeparatio nem ad communionem exquirunt veri dispensatores sacramenti 77-8; 23.
Index rerum. 403 neficia officiaque alterutrum, puta domini ad hominem et hominis ad deum dulcissimae et gratissimae perpetuaeque caritatis, proprie et maxime ac prin cipaliter hoc sacramentum corporis et sanguinis Christi Jhesu est datum et ad cottidie frequentandum institutum... 139; sacr. est sunfma et sub stantia unica proposita christianis ad agendum per illud memoriam con- tinuam passionum Jhesu Christi... 175; panis vivus et caelestis propter hoc venit in hunc mundum, ut ab hominibus semper participaretur, et prop- terea in cibo et potu sic voluit participari, ut cottidie vel saepe ab omni- bus... comederetur et biberetur in sacramento... 276; sacr. euch. in medio castrorum christianorum, id est in medio plebis, ad instar archae foederis ideo ponitur, ut ibi omnis christianus respectum principalem habeat et suam unicam conversionem et certum ac firmum refugium in omni sua neccessitate et tribulatione... 236; in altaris largifluo sacramento datur corpus Christi omnibus in auxilium, in robur, in defensionem, in consolationem, ad vitam et ad salutem... 279; ... divinum corpus et sanguis, tollens a nobis nostram vilitatem et liberans nos de nostra funesta corruptela et datum nobis in remedium nostrae vilitatis et mi- seriae emendandae... 288—9; sacr. est institutum iustis et iniustis datum- que est praecipue peccatoribus in medelam, ut per ipsum ab eorum malis redimantur, abluantur et defendantur...72; sacr. euch. ideo com paratur pani arto et aquae brevi, quoniam institutum est pro pauperibus 146; dominus Jhesus et suum corpus et sanguis et omnia sacramenta sunt data a deo et praeparata primo et principaliter pro peccatoribus, ut perinde a peccatis liberentur, sanctificentur et salventur... 131; IV. Eucharistiae communio. A. Communio (generaliter): complexum ,communio corporis Christi' tribus modis accipitur: primo modo dicitur com. corp. Chr. societas ipsorum sanctorum ... secundo modo communio signat sacramentum corporis et sanguinis Jhesu Christi, per cuius sump tionem dignam homo ingeritur ad communionem primo modo acceptam... tertio modo capitur communio pro congregatione omnium credentium in Christum et fide formata caritate et fide informi, bonorum christia- norum simul et malorum... 31 sq.; de triplici communione 36 sq.; sacr. dicitur communio vel... congregatio, quia in communi sumitur ab omnibus, scilicet in sacerdote, vel quia congregat multos in unum corpus misticum Jhesu Christi 210; quare sacramentum dicatur communio vel congregatio 217; communio habet nomen inde, quod in communi sumi= tur ab omnibus cupientibus manducando celebriter et cottidie sacra- mentum 258; sacr. notanter dicitur communio, id est comedentium unio, vel communio simul omnium unio 354; sacr. euch. ex omni sua compositione et natura designat hominum ad invicem congregationem et est ipsius effectiva... et inde nomen accepit, quia communio dici- tur sanctorum vel... congregatio sanctorum 99; communio magnae caenae comparatur 342 sq.; convivium communissimum 370; c. beatifica 5, 77; c. est caena et cottidianum convivium caeleste cum dei angelis 20; caena agni 34, 61, 150; caena agni celeberrima 170; caena domini propitii 198; B. Quae sit digna praeparatio ad communionem: qualem praeparatio nem ad communionem exquirunt veri dispensatores sacramenti 77-8; 23.
Strana 404
404 Index rerum. ...non usquequaque cura carnis christiano est habenda per corporalem exercitationem..., neque munditia corporis est valde ponderanda eius, qui cupit cum sacramento Chr. corp. et sanguinis se ipsum sociare, sed magis veritas et humiliatio spiritus et munditia cordis, ad quae disciplina carnis et honestas exterioris necessarie consequentur... non corpora ad manducationem sunt praeparanda summopere, sed spiri tus et mentes sunt ad hoc praeparandae..., ad praeparationem spiri- tuum vel animorum non est necessarium habere tempus dierum qua draginta in christianis... 172—173; nulla praeparatio magis est idonea ad sumendum hoc deo plenum sacramentum, quam cor habere contritum et humiliatum 290; neque est neque potest facile dari vel assignari aliud praeparatorium homini, qui vult communicare Christi corpori non indigne..., quam contritio aut spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum. Alia vero, quae sunt corporalia exercicia, veluti ieiunia et multa psalmodia aut aliud multiloquium in oratione vel abstinentia et similia bona non sunt deo ab homine sic accepta vel hominem emendare ita efficacia 291; non itaque sunt alia requirenda praepara- toria ab hominibus volentibus accedere ad sacramentum, quam vera paenitentia vel cor contritum et humiliatum 292; de digna praepara- tione ad communionem 342 sq.; ista est digna cordis praeparatio.... puta semper se miserum in veritate cognoscere et confiteri et contra- rium domino deo suo in hac vita et pro eo semper valde humiliare spiritum suum et ingemiscere et deflere et propter hoc valde festinare ad Chr. Jh.... manducando et bibendo ipsius corpus et sanguinem... 344; ...per credere pervenitur ad manducationem Chr. corporis vel credere et orare et baptizari et paenitentiam agere et confirmari et si- milia alia sunt via disponens hominem et praeparans ad manducationem dignam divini sacramenti 362; frustra sibi conquirunt animarum suas rum dispendia, qui ob praeparationem corporalem vel ampliorem secun- dum doctrinas hominum elongant se ipsos a suo cibo cottidiano 174; de illis, qui dimittunt manducare sacr., eo quia in crastinum melius praeparare se intendunt... 289 sq.; de illis, qui propter praeparationem suam digniorem differunt communionem 343 ; de illis, qui per exercicia corporalia etc. volunt se praeparare ad communionem 345; rationalis humilitas et sapiens reverentia numquam aliquem removit a suo cibo 286; christianus, qui humiliter accedit ad sacram. Chr. corp. et reputat suam humilitatem esse virtutem et complacet sibi ipsi in eo..., iam est fermento pharisaeorum corruptus et magis superbus quam hu- milis in veritate reputatus... 287; humilitas eius, qui cognoscens suam miseriam et vilitatem elongat se a sacramento, non est commendabilis; humilitas, quae elongat christianos a communione non est humilitas, sed potius stoliditas vel stultitia 288; quales sint, qui propter humili- tatem se elongant a communione 289; C. Qualis esse debeat communio sacramenti....illi, qui mere voluntarie et saepe festinant venire et manducare corpus et sanguinem Jhesu Christi, dignius accedunt ad sacramentum... 61—62; ...debet concedi et prae- dicari maxima libertas vel mens spontanea ad communionem..; homo non debet determinari ad certos dies neque communitas debet coartari
404 Index rerum. ...non usquequaque cura carnis christiano est habenda per corporalem exercitationem..., neque munditia corporis est valde ponderanda eius, qui cupit cum sacramento Chr. corp. et sanguinis se ipsum sociare, sed magis veritas et humiliatio spiritus et munditia cordis, ad quae disciplina carnis et honestas exterioris necessarie consequentur... non corpora ad manducationem sunt praeparanda summopere, sed spiri tus et mentes sunt ad hoc praeparandae..., ad praeparationem spiri- tuum vel animorum non est necessarium habere tempus dierum qua draginta in christianis... 172—173; nulla praeparatio magis est idonea ad sumendum hoc deo plenum sacramentum, quam cor habere contritum et humiliatum 290; neque est neque potest facile dari vel assignari aliud praeparatorium homini, qui vult communicare Christi corpori non indigne..., quam contritio aut spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum. Alia vero, quae sunt corporalia exercicia, veluti ieiunia et multa psalmodia aut aliud multiloquium in oratione vel abstinentia et similia bona non sunt deo ab homine sic accepta vel hominem emendare ita efficacia 291; non itaque sunt alia requirenda praepara- toria ab hominibus volentibus accedere ad sacramentum, quam vera paenitentia vel cor contritum et humiliatum 292; de digna praepara- tione ad communionem 342 sq.; ista est digna cordis praeparatio.... puta semper se miserum in veritate cognoscere et confiteri et contra- rium domino deo suo in hac vita et pro eo semper valde humiliare spiritum suum et ingemiscere et deflere et propter hoc valde festinare ad Chr. Jh.... manducando et bibendo ipsius corpus et sanguinem... 344; ...per credere pervenitur ad manducationem Chr. corporis vel credere et orare et baptizari et paenitentiam agere et confirmari et si- milia alia sunt via disponens hominem et praeparans ad manducationem dignam divini sacramenti 362; frustra sibi conquirunt animarum suas rum dispendia, qui ob praeparationem corporalem vel ampliorem secun- dum doctrinas hominum elongant se ipsos a suo cibo cottidiano 174; de illis, qui dimittunt manducare sacr., eo quia in crastinum melius praeparare se intendunt... 289 sq.; de illis, qui propter praeparationem suam digniorem differunt communionem 343 ; de illis, qui per exercicia corporalia etc. volunt se praeparare ad communionem 345; rationalis humilitas et sapiens reverentia numquam aliquem removit a suo cibo 286; christianus, qui humiliter accedit ad sacram. Chr. corp. et reputat suam humilitatem esse virtutem et complacet sibi ipsi in eo..., iam est fermento pharisaeorum corruptus et magis superbus quam hu- milis in veritate reputatus... 287; humilitas eius, qui cognoscens suam miseriam et vilitatem elongat se a sacramento, non est commendabilis; humilitas, quae elongat christianos a communione non est humilitas, sed potius stoliditas vel stultitia 288; quales sint, qui propter humili- tatem se elongant a communione 289; C. Qualis esse debeat communio sacramenti....illi, qui mere voluntarie et saepe festinant venire et manducare corpus et sanguinem Jhesu Christi, dignius accedunt ad sacramentum... 61—62; ...debet concedi et prae- dicari maxima libertas vel mens spontanea ad communionem..; homo non debet determinari ad certos dies neque communitas debet coartari
Strana 405
Index rerum. 405 ad certa tempora communicandi divino sacramento... 81; ... nequaquam competit optimo pani et vino vel saluberrimo cibo, ut ad ipsum per cipiendum homines compellantur 101 sq.; sacramentum non debet man- ducari ex compulsione, sed vehementer desiderari secundum veritatem et secundum exigentiam suae dignitatis et gratiae 102; ... iste noster panis exigit, ut omnis christianus ...ipsum ferventer esuriat et sitiat et requirat... 104; ... maxime ille et solum libere et ex sincera caritate frequentat comedere corpus dom. J. Chr., qui nihil cupit habere, nisi Christum, in nullo quaerit delectari, nisi in Christo etc. 116; communio libera et voluntaria est gratissima et conpetentissima 116—117; sola communio voluntaria est digna sacramento altaris 121 ; communio, quae fit ex necessitate semel in anno vel in mortis articulo... est minus grata et minus meritoria, incompetens et periculosa; est admissa per ecclesiam propter caecos, claudos etc. 100; qui ex parte coacti semel in anno veniunt ad hunc cibum, non agunt grates deo suo, sed autu- mant, quod solum debitum suum execuntur vel quod praeceptum ec- clesiae et consuetudinem adimplent...101; qui non accedit ex desiderio, non habet se digne illo pane tremendo et rationali 104; omnis talis putandus videtur indignus, qui differt et procrastinat communionem 104 ; non solum non competit compelli quemquam non sponte optantem ad sacramentum, sed eciam esset periculum danti simul et accipienti, si coactus quis... biberet et manducaret 106; ex sola et mera consue tudine frequentare sacramentum christiano in iudicium et abusum com putatur 110; indignus ac contrarius ex sola consuetudine accedens in cidit in manus iudicii divini 111; christianus animalis, qui ex consue tudine sumit sacramentum et tamen nihilominus amat mundum etc., nititur Chr. J. in eo facere sibi similem 113 ; homines animales, qui ex solo timore et quasi bruta vix instigati sumunt divinum sacramentum utpote multi, qui semel in anno capiunt vel in extremis 115; compulsio ad sacr. non est digna isto pane optimo etc.; non est admissa nisi propter infirmos spiritualiter 122; christianus, qui ex necessitate aliqua solum venit et petit sacramentum, videtur esse indignus isto pane optimo et caelesti 122; compulsio ad sacramentum non debet fieri, nisi paucorum et raro; debet esse vix omnium novissima 123; D. Communio spiritualis. Triplex modus corpus Christi manducandi: spiri tualiter solum, quod est solum bonorum vel sacramentaliter solum, quod est solum malorum et sacramentaliter et spiritualiter, quod est solum etiam bonorum 24; manducatio spiritualis quid sit 24—26; man- ducatio spiritualis et sacramentalis 27; mand. sp. solus deus operatur 27; spir. mand. est latentissima solis ange- lis in caelis competens, soli spiritui sancto cognita, de qua homines nihil sciunt sentire vel affirmare 93; spir. manducatio datur solum sanctis a spiritu Jhesu 282; in christianis, qui non ex caecitate vel levitate ne- gligunt sumere sacr., sed facultas sumendi eis non suppetit, vel qui ex consilio, quod a spiritu Jhesu derivatur, obmittunt sacramentum, spiritus Jhesu spiritualem manducationem operatur ex singulari privilegio ipsius largitatis... occulte et intime 306—307; in quibus christianis spiritus Jhesu mand. spiritualem solusmet operetur 307—308; spiritus Jhesu non
Index rerum. 405 ad certa tempora communicandi divino sacramento... 81; ... nequaquam competit optimo pani et vino vel saluberrimo cibo, ut ad ipsum per cipiendum homines compellantur 101 sq.; sacramentum non debet man- ducari ex compulsione, sed vehementer desiderari secundum veritatem et secundum exigentiam suae dignitatis et gratiae 102; ... iste noster panis exigit, ut omnis christianus ...ipsum ferventer esuriat et sitiat et requirat... 104; ... maxime ille et solum libere et ex sincera caritate frequentat comedere corpus dom. J. Chr., qui nihil cupit habere, nisi Christum, in nullo quaerit delectari, nisi in Christo etc. 116; communio libera et voluntaria est gratissima et conpetentissima 116—117; sola communio voluntaria est digna sacramento altaris 121 ; communio, quae fit ex necessitate semel in anno vel in mortis articulo... est minus grata et minus meritoria, incompetens et periculosa; est admissa per ecclesiam propter caecos, claudos etc. 100; qui ex parte coacti semel in anno veniunt ad hunc cibum, non agunt grates deo suo, sed autu- mant, quod solum debitum suum execuntur vel quod praeceptum ec- clesiae et consuetudinem adimplent...101; qui non accedit ex desiderio, non habet se digne illo pane tremendo et rationali 104; omnis talis putandus videtur indignus, qui differt et procrastinat communionem 104 ; non solum non competit compelli quemquam non sponte optantem ad sacramentum, sed eciam esset periculum danti simul et accipienti, si coactus quis... biberet et manducaret 106; ex sola et mera consue tudine frequentare sacramentum christiano in iudicium et abusum com putatur 110; indignus ac contrarius ex sola consuetudine accedens in cidit in manus iudicii divini 111; christianus animalis, qui ex consue tudine sumit sacramentum et tamen nihilominus amat mundum etc., nititur Chr. J. in eo facere sibi similem 113 ; homines animales, qui ex solo timore et quasi bruta vix instigati sumunt divinum sacramentum utpote multi, qui semel in anno capiunt vel in extremis 115; compulsio ad sacr. non est digna isto pane optimo etc.; non est admissa nisi propter infirmos spiritualiter 122; christianus, qui ex necessitate aliqua solum venit et petit sacramentum, videtur esse indignus isto pane optimo et caelesti 122; compulsio ad sacramentum non debet fieri, nisi paucorum et raro; debet esse vix omnium novissima 123; D. Communio spiritualis. Triplex modus corpus Christi manducandi: spiri tualiter solum, quod est solum bonorum vel sacramentaliter solum, quod est solum malorum et sacramentaliter et spiritualiter, quod est solum etiam bonorum 24; manducatio spiritualis quid sit 24—26; man- ducatio spiritualis et sacramentalis 27; mand. sp. solus deus operatur 27; spir. mand. est latentissima solis ange- lis in caelis competens, soli spiritui sancto cognita, de qua homines nihil sciunt sentire vel affirmare 93; spir. manducatio datur solum sanctis a spiritu Jhesu 282; in christianis, qui non ex caecitate vel levitate ne- gligunt sumere sacr., sed facultas sumendi eis non suppetit, vel qui ex consilio, quod a spiritu Jhesu derivatur, obmittunt sacramentum, spiritus Jhesu spiritualem manducationem operatur ex singulari privilegio ipsius largitatis... occulte et intime 306—307; in quibus christianis spiritus Jhesu mand. spiritualem solusmet operetur 307—308; spiritus Jhesu non
Strana 406
406 Index rerum. facit spir, mand. in illis, qui praesentes in missa habent facultatem su mere sacramentum, sed non sumunt 322; spiritus Jhesu operatur spir. mand. tantum in illis, qui desiderant sumere sacramentum, sed non habent ad hoc facultatem 323; mand. sola spir. non est modus, quem deus praeparavit communitati populi 349; ergo ille modus non potest esse communis vel liberalis in communitate... 350; deus non instituit spir. mand. solum sine sacramenti sumptione 359; ille, qui est dignus spirituali manducatione, dignus est etiam corpo- rali 27; illi, qui dignus est spir. com., expedit saepe corpus domini manducare 33; manducans spiritualiter iam habet Christum in se ma nentem 35; christianis incipientibus non sufficit spiritualiter communi- care 63; christiani perfecti comedunt sacramentum modo angelorum 63; comedere corpus Chr. in sacramento est comedere prout in via.... sed comedere spiritualiter est comedere quasi iam in patria 64; qui credit se dignum esse spirituali mand. et ideo, praesens in missa, non vult sacramentaliter communicare, est praesumptuosus et errat 282—283: nihil magis occultum et magis incertum est de illis, qui non curant sumere sacramentum de altari..., quam quod ipsi tales manducent spiri- tualiter corpus Chr. 308; spir. sola mand. non unit ita efficaciter homi nes ad invicem sicut sacram. manducatio 354; mand. sacram. in visibi- libus speciebus multum facit ad promotionem spir. mand. 355; maior est effectus sacr. mand., quam spiritualis 356; spir. mand. maxime est propria angelis et animabus exutis a corpore; non subest, neque stat electioni hominum, neque possunt, quotienscumque volunt, per eam deo suo sacrificare voluntarie, sed solum, quando dominus Jhesus et spiritus eius dignatur visitare hominem et renovationem gratiae in fundere 358—9; moderni doctores false appellant omne credere cum dilectione mand. spiritualem et omnem visitationem et illuminationem gratiae in mente... 359; si omnis habitio Christi gratiae a chr. ubicum- que et quandocumque esset proprie mand. Christi corp., tunc non vide tur, quod ad aliquid esset utile institutio sacramenti 359—360; vocare assecutionem cuiuslibet gratiae in Chr. J. manducationem spir. venit in populo christiano ad obmissionem mand. sacram. et ad magnam desolas tionem et non curationem Chr. corporis 360; doctores, qui dicunt, quod quodlibet credere cum dilectione est corpus Chr. manducare; responsio eis et ad alia obiecta de spir. com. 361 sq.; sacram. mand. differt a spi- rituali quasi inductio substantialis formae a dispositione praevia ad formam vel quasi plenitudo et substantia a participatione vel quasi degustatio seu praelibatío a societate vel quasi forma substantialis per- manens a motu transeunte 362; E. Communio sacramentalis. a) Manducatio sola sacramentalis quid sit 26—27; mand. spiritualis et sacram. 27; non melius, non pulcherius aliquid habent christiani in festis suis et convivio J. Chr., nisi manducare sacra mentum sacramentaliter 92; mand. sacr. visibilis et tractabilis omni ho- mini bono et malo est optima et competentissima saluberrimaque homi nibus adhuc in carne, quia est visibilis, tractabilis et eligibilis homini etc. 93; manducare corpus Christi in sacramento et modo humano est materia et via ad modum illum secundum, scilicet manducare con-
406 Index rerum. facit spir, mand. in illis, qui praesentes in missa habent facultatem su mere sacramentum, sed non sumunt 322; spiritus Jhesu operatur spir. mand. tantum in illis, qui desiderant sumere sacramentum, sed non habent ad hoc facultatem 323; mand. sola spir. non est modus, quem deus praeparavit communitati populi 349; ergo ille modus non potest esse communis vel liberalis in communitate... 350; deus non instituit spir. mand. solum sine sacramenti sumptione 359; ille, qui est dignus spirituali manducatione, dignus est etiam corpo- rali 27; illi, qui dignus est spir. com., expedit saepe corpus domini manducare 33; manducans spiritualiter iam habet Christum in se ma nentem 35; christianis incipientibus non sufficit spiritualiter communi- care 63; christiani perfecti comedunt sacramentum modo angelorum 63; comedere corpus Chr. in sacramento est comedere prout in via.... sed comedere spiritualiter est comedere quasi iam in patria 64; qui credit se dignum esse spirituali mand. et ideo, praesens in missa, non vult sacramentaliter communicare, est praesumptuosus et errat 282—283: nihil magis occultum et magis incertum est de illis, qui non curant sumere sacramentum de altari..., quam quod ipsi tales manducent spiri- tualiter corpus Chr. 308; spir. sola mand. non unit ita efficaciter homi nes ad invicem sicut sacram. manducatio 354; mand. sacram. in visibi- libus speciebus multum facit ad promotionem spir. mand. 355; maior est effectus sacr. mand., quam spiritualis 356; spir. mand. maxime est propria angelis et animabus exutis a corpore; non subest, neque stat electioni hominum, neque possunt, quotienscumque volunt, per eam deo suo sacrificare voluntarie, sed solum, quando dominus Jhesus et spiritus eius dignatur visitare hominem et renovationem gratiae in fundere 358—9; moderni doctores false appellant omne credere cum dilectione mand. spiritualem et omnem visitationem et illuminationem gratiae in mente... 359; si omnis habitio Christi gratiae a chr. ubicum- que et quandocumque esset proprie mand. Christi corp., tunc non vide tur, quod ad aliquid esset utile institutio sacramenti 359—360; vocare assecutionem cuiuslibet gratiae in Chr. J. manducationem spir. venit in populo christiano ad obmissionem mand. sacram. et ad magnam desolas tionem et non curationem Chr. corporis 360; doctores, qui dicunt, quod quodlibet credere cum dilectione est corpus Chr. manducare; responsio eis et ad alia obiecta de spir. com. 361 sq.; sacram. mand. differt a spi- rituali quasi inductio substantialis formae a dispositione praevia ad formam vel quasi plenitudo et substantia a participatione vel quasi degustatio seu praelibatío a societate vel quasi forma substantialis per- manens a motu transeunte 362; E. Communio sacramentalis. a) Manducatio sola sacramentalis quid sit 26—27; mand. spiritualis et sacram. 27; non melius, non pulcherius aliquid habent christiani in festis suis et convivio J. Chr., nisi manducare sacra mentum sacramentaliter 92; mand. sacr. visibilis et tractabilis omni ho- mini bono et malo est optima et competentissima saluberrimaque homi nibus adhuc in carne, quia est visibilis, tractabilis et eligibilis homini etc. 93; manducare corpus Christi in sacramento et modo humano est materia et via ad modum illum secundum, scilicet manducare con-
Strana 407
Index rerum. 407 tinue in spiritu solum et veritate modo angelico et caelesti... 64; cibus et potus non sunt praeparati ad videndum, sed ad comedendum et potandum 93 ; quicumque spontanee declinat sacramentalem com., non admittitur ad spiritualem 94; videre cibum et potum et venerari non est substantiale festivitatis chr., sed epulari... 94; Jhesus non vult, ut solum videatur a populis in missa, quia instituit sacramentum non ad videndum, sed ad manducandum 94; maius est ad salutem christiano et durabilius verbum dei caro factum manducare et potare intime et substantialiter, quam verbum dei in voce audire accidentaliter 229; si homo renuit accipere sacramentum de altari propter causas suas, non ex iusta ratione adinventas, non accipit corpus Christi spiritualiter, neque gratiam, quam continet illud corporis et sanguinis Christi sacra- mentum... 251; participatio gratiae illius, qui tantum praesens est in missa et non accipit sacramentum, est incerta..., quia non est ex pacto dei et ecclesiae... Sacramentum euch. frustra esset institutum vel in ecclesia frequentatum, si sufficeret tantum spiritualiter manducare per fidem ... 252; christiani, qui sibimet blandiuntur... de sola et praecisa manducatione spirituali... neglecta manducatione divini sacramenti de altari ob causam qualemcumque, super incerto aedificant...267; sacra- mentalis manducatio est propter spiritualem instituta 283; qui ex hyppo crisi non est paratus manducare sacramentaliter, ipse non est paratus nec dignus manducare spiritualiter 289—290; qui est dignus vel paratus sumere sacramentaliter et non facit... non ex deo abstinet, sed ab in curia sua, ergo nec datur sibi participare spiritualiter 290; sacramentalis com. est pactum et via a spiritu sancto ordinata et instituta 312; qui libet ille, qui cupiens vivere ex pane caelesti per se ipsum festinat manducare sacramentum altaris, fundat suam credulitatem in certo, fixo et manifesto... 315; sacramentalis communio unit et confoederat in pia affectione plebeios cum sacerdotibus et e converso et plebes mutuo et ad invicem in mutua dilectione et Christum ad plebem et e converso... 317; qui omittunt sacramentalem communionem non faciunt id ex consilio bono et suasu spiritus sancti, sed ex eo, quod errant male in- structi et ducuntur propria libertate carnis, cui malunt vivere, quam deo 321; Christus vult, ut omnis, qui velit gratiam habere sacramenti ecclesiae, humiliet se ipsum et sumat visibile sacramentum 322; mandu care corpus Christi sacramentaliter est ire via regia, certa et scita ad salutem et per deum constituta et confirmata multis promissis et scripturis Novi et Veteris testamenti... 323; quid possit efficere in dei ecclesia communio plebium beati sacramenti... 349 sq.; sacramentalis communio utilis est sanctis et iustis 350; communis manducatio sacra menti habet virtutem christianos simul socialiter uniendi supra spiri- tualem, quae singularis est et occulta 355; per communionem sacram. communitas christiana magis moveretur et efficacius ad fidem, spem et caritatem, quam per spiritualem occultatam, quia sacramentalis commu= nio habet totum, quod habet spiritualis et cum hoc aliquid amplius, scilicet signa visibilia et species... 356; mand. sacramentalis corporis et sanguinis Jh. Chr. in cibo et potu visibilibus et communibus et aptissi- mis usibus hominum est modus, quo deus optime participatur a crea
Index rerum. 407 tinue in spiritu solum et veritate modo angelico et caelesti... 64; cibus et potus non sunt praeparati ad videndum, sed ad comedendum et potandum 93 ; quicumque spontanee declinat sacramentalem com., non admittitur ad spiritualem 94; videre cibum et potum et venerari non est substantiale festivitatis chr., sed epulari... 94; Jhesus non vult, ut solum videatur a populis in missa, quia instituit sacramentum non ad videndum, sed ad manducandum 94; maius est ad salutem christiano et durabilius verbum dei caro factum manducare et potare intime et substantialiter, quam verbum dei in voce audire accidentaliter 229; si homo renuit accipere sacramentum de altari propter causas suas, non ex iusta ratione adinventas, non accipit corpus Christi spiritualiter, neque gratiam, quam continet illud corporis et sanguinis Christi sacra- mentum... 251; participatio gratiae illius, qui tantum praesens est in missa et non accipit sacramentum, est incerta..., quia non est ex pacto dei et ecclesiae... Sacramentum euch. frustra esset institutum vel in ecclesia frequentatum, si sufficeret tantum spiritualiter manducare per fidem ... 252; christiani, qui sibimet blandiuntur... de sola et praecisa manducatione spirituali... neglecta manducatione divini sacramenti de altari ob causam qualemcumque, super incerto aedificant...267; sacra- mentalis manducatio est propter spiritualem instituta 283; qui ex hyppo crisi non est paratus manducare sacramentaliter, ipse non est paratus nec dignus manducare spiritualiter 289—290; qui est dignus vel paratus sumere sacramentaliter et non facit... non ex deo abstinet, sed ab in curia sua, ergo nec datur sibi participare spiritualiter 290; sacramentalis com. est pactum et via a spiritu sancto ordinata et instituta 312; qui libet ille, qui cupiens vivere ex pane caelesti per se ipsum festinat manducare sacramentum altaris, fundat suam credulitatem in certo, fixo et manifesto... 315; sacramentalis communio unit et confoederat in pia affectione plebeios cum sacerdotibus et e converso et plebes mutuo et ad invicem in mutua dilectione et Christum ad plebem et e converso... 317; qui omittunt sacramentalem communionem non faciunt id ex consilio bono et suasu spiritus sancti, sed ex eo, quod errant male in- structi et ducuntur propria libertate carnis, cui malunt vivere, quam deo 321; Christus vult, ut omnis, qui velit gratiam habere sacramenti ecclesiae, humiliet se ipsum et sumat visibile sacramentum 322; mandu care corpus Christi sacramentaliter est ire via regia, certa et scita ad salutem et per deum constituta et confirmata multis promissis et scripturis Novi et Veteris testamenti... 323; quid possit efficere in dei ecclesia communio plebium beati sacramenti... 349 sq.; sacramentalis communio utilis est sanctis et iustis 350; communis manducatio sacra menti habet virtutem christianos simul socialiter uniendi supra spiri- tualem, quae singularis est et occulta 355; per communionem sacram. communitas christiana magis moveretur et efficacius ad fidem, spem et caritatem, quam per spiritualem occultatam, quia sacramentalis commu= nio habet totum, quod habet spiritualis et cum hoc aliquid amplius, scilicet signa visibilia et species... 356; mand. sacramentalis corporis et sanguinis Jh. Chr. in cibo et potu visibilibus et communibus et aptissi- mis usibus hominum est modus, quo deus optime participatur a crea
Strana 408
408 Index rerum. turis 357—8; est modus hominibus a deo institutus 358; certissima Christi corporis manducatio solemnis et manifesta est communicatio sacramenti de altari; ista est a deo et a Christo Jhesu volita, ordinata etc. 360; totum hoc continet manducatio sacramentalis, quod continet spiritua- lis... 360; quibus de causis manducatio sacramentalis utilior sit homi- nibus quam spiritualis 375—76; christiani non debent esse contenti sola spirituali manducatione Christi Jhesu corporis per solam fidem et dilec tionem..., sed debent ad cottidianam, alias frequentem et sacramentalem communiter et publice invitari a ministris ecclesiae... 376—77. b) Necessitas personalis manducationis sacramenti. Melius est, si laicus communicat per se, quam si communicaret per sacerdotem 92—93; adversarii crebrae com. laicorum dicunt sacerdotes toti ecclesiae vel pro tota manducare et bibere altaris sacramentum 209 sq.; varia argumenta eorum 209 sq.; solutio argumentorum 214 sq.; licet sacerdos oret in missa et offerat pro vivis et defunctis, tamen solum manducat sacramen- taliter pro se ipso 253 sq.; quilibet christianus necesse habet accedere ad sacramentum, si cupit corpus Chr. proprie manducare ... 258; laicis non sufficit, si sunt participes manducationis sacerdotum in sacris missis 260—2; debitum est laicis est necessarium ecclesiae et acceptum Jhesu Christo, ut laici manducent corpus Christi in sacramento... 263; sacers dos, quamvis aliis missam celebret et pro aliis in missa oret..., tamen non aliis, sed sibi soli manducat et bibit divinum sacramentum 267; duae opiniones, scilicet, quod sufficiat christianis spiritualiter mandu- care et per fidem corpus Christi sine crebra sacramenti sumptione et quod sacerdos manducat sacramentum pro aliis... valde communioni crebrae et cottidianae... colorate obviant 272—3; nullus pro alio... potest sumere sacramentum Chr. corporis... 273—4; non est scriptura ad hoc, non est ratio, non est utilitas, quod unus pro alio posset su mere sacramentum 247 sq.; sicut cibi et potus veri non potest esse ab homine... fruitio, nisi homo personaliter manducet cibum et bibat potum in actu, sic etiam debet censeri de sumptione altaris sacramenti 275; deus vult et statuit, quod quilibet per se et pro se velit et ope retur hunc cibum, qui non perit... 276; solutio obiectionum in oppo situm sonantium 278 sq.; qui nolunt communicare per se, sed per sa cerdotem, patiuntur poenam damni non modicam et per consequens dispendium suae salutis... et obmittunt maius bonum propter minus 280 sq.; qui non vult communicare per se sacramentum, vult alia via venire ad gratiam corporis et sanguinis Christi, quam sibi deus insti- tuit et pactavit, et per consequens non venit hoc ex spiritu sancto, sed ex propria opinione 282—284; qui veniens ad missam vult stare contentus participatione sola manducationis Christi corporis per sacer dotem, est male institutus et seductus a spiritu sathanae 283 sq.; non est ratio vel causa, quare non debeant communiter astantes in sacra missa simul post sacerdotem et a sacerdote corpus Christi manducare 292; ii, qui solum ad missam venientes sunt contenti, quod oculis corpora- libus species panis et vini divini in sacramento conspiciunt vel si ipsum quandoque manducant et bibunt valde raro..., plurimum contingit tali- bus omnibus ipsum sacramentum Christi corporis et sanguinis venire
408 Index rerum. turis 357—8; est modus hominibus a deo institutus 358; certissima Christi corporis manducatio solemnis et manifesta est communicatio sacramenti de altari; ista est a deo et a Christo Jhesu volita, ordinata etc. 360; totum hoc continet manducatio sacramentalis, quod continet spiritua- lis... 360; quibus de causis manducatio sacramentalis utilior sit homi- nibus quam spiritualis 375—76; christiani non debent esse contenti sola spirituali manducatione Christi Jhesu corporis per solam fidem et dilec tionem..., sed debent ad cottidianam, alias frequentem et sacramentalem communiter et publice invitari a ministris ecclesiae... 376—77. b) Necessitas personalis manducationis sacramenti. Melius est, si laicus communicat per se, quam si communicaret per sacerdotem 92—93; adversarii crebrae com. laicorum dicunt sacerdotes toti ecclesiae vel pro tota manducare et bibere altaris sacramentum 209 sq.; varia argumenta eorum 209 sq.; solutio argumentorum 214 sq.; licet sacerdos oret in missa et offerat pro vivis et defunctis, tamen solum manducat sacramen- taliter pro se ipso 253 sq.; quilibet christianus necesse habet accedere ad sacramentum, si cupit corpus Chr. proprie manducare ... 258; laicis non sufficit, si sunt participes manducationis sacerdotum in sacris missis 260—2; debitum est laicis est necessarium ecclesiae et acceptum Jhesu Christo, ut laici manducent corpus Christi in sacramento... 263; sacers dos, quamvis aliis missam celebret et pro aliis in missa oret..., tamen non aliis, sed sibi soli manducat et bibit divinum sacramentum 267; duae opiniones, scilicet, quod sufficiat christianis spiritualiter mandu- care et per fidem corpus Christi sine crebra sacramenti sumptione et quod sacerdos manducat sacramentum pro aliis... valde communioni crebrae et cottidianae... colorate obviant 272—3; nullus pro alio... potest sumere sacramentum Chr. corporis... 273—4; non est scriptura ad hoc, non est ratio, non est utilitas, quod unus pro alio posset su mere sacramentum 247 sq.; sicut cibi et potus veri non potest esse ab homine... fruitio, nisi homo personaliter manducet cibum et bibat potum in actu, sic etiam debet censeri de sumptione altaris sacramenti 275; deus vult et statuit, quod quilibet per se et pro se velit et ope retur hunc cibum, qui non perit... 276; solutio obiectionum in oppo situm sonantium 278 sq.; qui nolunt communicare per se, sed per sa cerdotem, patiuntur poenam damni non modicam et per consequens dispendium suae salutis... et obmittunt maius bonum propter minus 280 sq.; qui non vult communicare per se sacramentum, vult alia via venire ad gratiam corporis et sanguinis Christi, quam sibi deus insti- tuit et pactavit, et per consequens non venit hoc ex spiritu sancto, sed ex propria opinione 282—284; qui veniens ad missam vult stare contentus participatione sola manducationis Christi corporis per sacer dotem, est male institutus et seductus a spiritu sathanae 283 sq.; non est ratio vel causa, quare non debeant communiter astantes in sacra missa simul post sacerdotem et a sacerdote corpus Christi manducare 292; ii, qui solum ad missam venientes sunt contenti, quod oculis corpora- libus species panis et vini divini in sacramento conspiciunt vel si ipsum quandoque manducant et bibunt valde raro..., plurimum contingit tali- bus omnibus ipsum sacramentum Christi corporis et sanguinis venire
Strana 409
Index rerum. 409 in vetustatem et contemptum... 303—4; sacerdos tantum pro se ipso manducat sacramentum et nulli praesentes in missa sunt participes, nisi per se ipsos manducent sacramentum corporis Christi 306; non est utilitas aliqua illius, quod unus pro multis sumat Christi sacramentum, sed magis dispendium salutis multorum... 313 sq.; istum modum, puta manducare suum corpus et sanguinem per se ipsum, cuilibet christiano Christusmet instituit, fecit et ipsius primitiva et apostolica ecclesia aliisque sic faciendum ostendit et praecepit 314; manducare per se ipsum corpus Chr. in sacramento est modus utilissimus, optimus et sa- luberrimus 314; ... est modus ille, quo unimur deo nostro Jhesu pro- pinque, intime, dulciter et manifeste 314; qui manducat sacramentum altaris, certus est ex fide se manducare corpus Christi..., sed ille, qui solum praesens est in missa et opinatur se spiritualiter manducasse, non est certus... 315; invitare omnes volentes et communicare ipsis sacramentum, puta, ut per se ipsos suum cibum et potum comedant et bibant, est valde conforme et consentaneum omnibus sanctis scriptu ris... est conforme factis Jhesu Christi etc. 316; effectus personalis c. sacramenti; quare certius sit laicis communicare per se ipsos quam per sacerdotem 316—320; utilius est homini cuilibet christiano sacramentum Christi corporis et sanguinis per se ipsum sumere quam in sacerdote vel per sacerdotem in praesentia ipsius missam celebrantem... 320; manducatio Christi corporis et similia non tantum non possunt fieri aeque bene christianae plebi per alium, id est per sacerdotem, quia sacerdos non potest pro aliis in missa corpus Christi manducare 321— 322; non est securius audire missam cottidie christiano plebeio, quam manducare sacramentum cottidie aut saepe de manibus sacerdotis 331 sq.; F. Communio crebra, frequens, cottidiana etc. manducatio cottidiana cor poris Christi in sacramento = celeberrima caena agni 170; iuge sacrifi cium, id est communio crebra 151, 158, 167, 196, 198, 240, 248, 268, 270, 273, 319, 324, 341, 345, 354, 363, 371, 372; iuge sacrificium non aliud est, nisi cottidiana epulatio corporis Christi et sanguinis in sacramento a plebe christiana cum frequentia populorum 373; si laici et plebes communicant semel in anno vel in festis magnis vel per menses, illud neque est, neque potest dici iuge sacrificium immolare a populo christiano, sed annuale vel festivale aut cetera huiusmodi 373; effectus memoriae Christi in christianis est crebra manducatio eius corporis et sanguinis 171; bonum autem summum et summe salubre et utile est in populo christiano communicatio crebra corporis Jhesu Christi 284; fr. communio est summum remedium, summum bonum summaque salus Christi fidelium; per eam omnis substantia vitae ipsorum christianae fulcitur et sustentatur etc. 285; communio sacra- menti in communitate ecclesiae omnino est magnum ecclesiae bonum 341; communio sacramentalis cottidie omnium communiter in missa est modus optimus et aptissimus communitati hominum magnorum et par- vorum, simplicium et doctorum ad salutem suam cottidie propinquare et deo suo participare volentium, quo modo nequit melior cogitari... 349; communio sacramentalis frequens et publica est utilissima 350 frequens epulatio corporis et sanguinis ipsius in sacramento est efficax,
Index rerum. 409 in vetustatem et contemptum... 303—4; sacerdos tantum pro se ipso manducat sacramentum et nulli praesentes in missa sunt participes, nisi per se ipsos manducent sacramentum corporis Christi 306; non est utilitas aliqua illius, quod unus pro multis sumat Christi sacramentum, sed magis dispendium salutis multorum... 313 sq.; istum modum, puta manducare suum corpus et sanguinem per se ipsum, cuilibet christiano Christusmet instituit, fecit et ipsius primitiva et apostolica ecclesia aliisque sic faciendum ostendit et praecepit 314; manducare per se ipsum corpus Chr. in sacramento est modus utilissimus, optimus et sa- luberrimus 314; ... est modus ille, quo unimur deo nostro Jhesu pro- pinque, intime, dulciter et manifeste 314; qui manducat sacramentum altaris, certus est ex fide se manducare corpus Christi..., sed ille, qui solum praesens est in missa et opinatur se spiritualiter manducasse, non est certus... 315; invitare omnes volentes et communicare ipsis sacramentum, puta, ut per se ipsos suum cibum et potum comedant et bibant, est valde conforme et consentaneum omnibus sanctis scriptu ris... est conforme factis Jhesu Christi etc. 316; effectus personalis c. sacramenti; quare certius sit laicis communicare per se ipsos quam per sacerdotem 316—320; utilius est homini cuilibet christiano sacramentum Christi corporis et sanguinis per se ipsum sumere quam in sacerdote vel per sacerdotem in praesentia ipsius missam celebrantem... 320; manducatio Christi corporis et similia non tantum non possunt fieri aeque bene christianae plebi per alium, id est per sacerdotem, quia sacerdos non potest pro aliis in missa corpus Christi manducare 321— 322; non est securius audire missam cottidie christiano plebeio, quam manducare sacramentum cottidie aut saepe de manibus sacerdotis 331 sq.; F. Communio crebra, frequens, cottidiana etc. manducatio cottidiana cor poris Christi in sacramento = celeberrima caena agni 170; iuge sacrifi cium, id est communio crebra 151, 158, 167, 196, 198, 240, 248, 268, 270, 273, 319, 324, 341, 345, 354, 363, 371, 372; iuge sacrificium non aliud est, nisi cottidiana epulatio corporis Christi et sanguinis in sacramento a plebe christiana cum frequentia populorum 373; si laici et plebes communicant semel in anno vel in festis magnis vel per menses, illud neque est, neque potest dici iuge sacrificium immolare a populo christiano, sed annuale vel festivale aut cetera huiusmodi 373; effectus memoriae Christi in christianis est crebra manducatio eius corporis et sanguinis 171; bonum autem summum et summe salubre et utile est in populo christiano communicatio crebra corporis Jhesu Christi 284; fr. communio est summum remedium, summum bonum summaque salus Christi fidelium; per eam omnis substantia vitae ipsorum christianae fulcitur et sustentatur etc. 285; communio sacra- menti in communitate ecclesiae omnino est magnum ecclesiae bonum 341; communio sacramentalis cottidie omnium communiter in missa est modus optimus et aptissimus communitati hominum magnorum et par- vorum, simplicium et doctorum ad salutem suam cottidie propinquare et deo suo participare volentium, quo modo nequit melior cogitari... 349; communio sacramentalis frequens et publica est utilissima 350 frequens epulatio corporis et sanguinis ipsius in sacramento est efficax,
Strana 410
410 Index rerum. necessaria, utilis, laudabilis et divinae gloriae et humanae miserae conditioni competens et idonea 372; cottidiana manducatio panis caelestis data est maxime ad hoc homi- nibus christianis, ut temptet eos dominus, utrum timeant deum an non 348; exemplum de Judaeorum in deserto mannae cottidiana collectione est fortissimum argumentum ad probandam cottidianam a populo christiano sacramenti Christi Jhesu sumptionem 146; oblatio agni paschalis semel in anno non est significatio manducationis sacramenti a christianis, sed est significatio mortis semel tantum completae Jhesu Christi 174; nulla determinata hora vel certus dies in anno debet constitui acce dendi ad sacr. altaris illis, qui frequentant illud vel curant frequentare 78 quia homines sunt distincti..., non convenit ipsis omnibus communiter ponere certos dies aut certum diem ad com. 80; christiano non debet imputari ad peccatum, si panem suum cottidianum comedit 81; nulla ratio sana et secundum Jh. Chr. dicat hoc esse illicitum, quod ho mines requirant et desiderent et manducent suum panem cottidie 84; christiani, qui raro veniunt ad sacramentum, debent esse suspecti sacer dotibus 121; christiani, qui veniunt tantum semel in anno ad com.... signum habent, quod non veniunt usquequaque libere 122; sacramentum eucharistiae non debet comparari cum baptismo quo ad frequentiam sumptionis 129—130; quanto dispensatio sacramenti in populo fit fre quentius et communius, tanto est melius... 130; dignum est multo fortius quam pro pane corporali pro pane vitae aeternae hominem tota die et in tota sua vita instare sedule et requirere ipsum summis labo- ribus et desideriis 140; deus ordinavit, ut cottidie homo, illum requi- rendo et semper perfruendo, participaret vitam divinam 142; ad hoc, ut homo suscipiat beatificam vitam et aeternam a deo...; non sufficit, ut semel accipiat s. et tunc habitualiter possideat, nec ut accipiat raro, utpote semel quolibet anno, vel quolibet mense, sed si cupit vitam Christi saepe habere et cottidie, necesse habet, ut saepe accipiat vel cottidie 143—4; pauperes dei et mendici necesse habent petere sacra mentalem panem et requirere deum pro eo 145; deus non ordinavit hunc panem semel in tota vita hominis vel semel in anno aut alias raro manducandum, sed saepe vel cottidie 147; multo est beatius crea- turae cuilibet et maxime rationali, ut semper et cottidie vitam a deo accipiat..., quam ut semel in vita vel semel in anno vel alias raro accipiens delectabiliter suum nutrimentum, semel vel raro pasceretur et delectaretur in domino deo 147; non est utile ad salutem solum in quadragesima confiteri et corpus Christi et sanguinem sumere; opinio ista procedit a sathana 158; sicut debet esse in christiano populo incessabilis memoria domini Jhesu passionum seu crebra et cottidiana, ita sacramentum altaris debet creberrime et cottidie a christianis sanctis manducari et potari 175; sancti heremitae raro communicantes non possunt adduci laicis in exemplum 159—160; instantia laicorum, volen tium saepe communicare, non est temeritas, sed gratia Christi Jhesu et veritas 175 sq.; importunitas et impatientia ex ratione et caritate pro
410 Index rerum. necessaria, utilis, laudabilis et divinae gloriae et humanae miserae conditioni competens et idonea 372; cottidiana manducatio panis caelestis data est maxime ad hoc homi- nibus christianis, ut temptet eos dominus, utrum timeant deum an non 348; exemplum de Judaeorum in deserto mannae cottidiana collectione est fortissimum argumentum ad probandam cottidianam a populo christiano sacramenti Christi Jhesu sumptionem 146; oblatio agni paschalis semel in anno non est significatio manducationis sacramenti a christianis, sed est significatio mortis semel tantum completae Jhesu Christi 174; nulla determinata hora vel certus dies in anno debet constitui acce dendi ad sacr. altaris illis, qui frequentant illud vel curant frequentare 78 quia homines sunt distincti..., non convenit ipsis omnibus communiter ponere certos dies aut certum diem ad com. 80; christiano non debet imputari ad peccatum, si panem suum cottidianum comedit 81; nulla ratio sana et secundum Jh. Chr. dicat hoc esse illicitum, quod ho mines requirant et desiderent et manducent suum panem cottidie 84; christiani, qui raro veniunt ad sacramentum, debent esse suspecti sacer dotibus 121; christiani, qui veniunt tantum semel in anno ad com.... signum habent, quod non veniunt usquequaque libere 122; sacramentum eucharistiae non debet comparari cum baptismo quo ad frequentiam sumptionis 129—130; quanto dispensatio sacramenti in populo fit fre quentius et communius, tanto est melius... 130; dignum est multo fortius quam pro pane corporali pro pane vitae aeternae hominem tota die et in tota sua vita instare sedule et requirere ipsum summis labo- ribus et desideriis 140; deus ordinavit, ut cottidie homo, illum requi- rendo et semper perfruendo, participaret vitam divinam 142; ad hoc, ut homo suscipiat beatificam vitam et aeternam a deo...; non sufficit, ut semel accipiat s. et tunc habitualiter possideat, nec ut accipiat raro, utpote semel quolibet anno, vel quolibet mense, sed si cupit vitam Christi saepe habere et cottidie, necesse habet, ut saepe accipiat vel cottidie 143—4; pauperes dei et mendici necesse habent petere sacra mentalem panem et requirere deum pro eo 145; deus non ordinavit hunc panem semel in tota vita hominis vel semel in anno aut alias raro manducandum, sed saepe vel cottidie 147; multo est beatius crea- turae cuilibet et maxime rationali, ut semper et cottidie vitam a deo accipiat..., quam ut semel in vita vel semel in anno vel alias raro accipiens delectabiliter suum nutrimentum, semel vel raro pasceretur et delectaretur in domino deo 147; non est utile ad salutem solum in quadragesima confiteri et corpus Christi et sanguinem sumere; opinio ista procedit a sathana 158; sicut debet esse in christiano populo incessabilis memoria domini Jhesu passionum seu crebra et cottidiana, ita sacramentum altaris debet creberrime et cottidie a christianis sanctis manducari et potari 175; sancti heremitae raro communicantes non possunt adduci laicis in exemplum 159—160; instantia laicorum, volen tium saepe communicare, non est temeritas, sed gratia Christi Jhesu et veritas 175 sq.; importunitas et impatientia ex ratione et caritate pro
Strana 411
Index rerum. 411 sacramento altaris summe Christo placet 183 sq.; impatientia sancto- rum plebeiorum, qui instant cottidie pro divino sacramento, non est temeritas, sed gratia dei 184 sq.; desiderare manducare sacramentum Christi corporis... non est carnis et sanguinis..., sed solum de gratia dei operante vel ex spiritu Christi Jhesu 184; diversi gradus caritatis hominum accedentium ad mensam domini 184 sq.; audacia et impor= tuna instantia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed veritas 189 sq.; instantia laicorum pro sacramento non est temeritas, sed rationabilis diligentia, surgens ex gratia per Jhesum Chr. facta in veritate... 192; importuna plebis instantia apud sacerdotes est de abun- dantia gratiae Christi et ipsius veritatis... 192; laici iuste et sancte requirunt a ministris saepe vel cottidie suum panem 192—3; importu- nitas laicorum pro sacramento non est contentio, sed pia et necessaria instantia 195; nullas hostias vel sacrificia instituit nobis deus cottidie offerenda... praeter istud unicum sacrificium deo plenum... ideo est et debet esse nimis frequentatum et multiplicatum in populo christiano... 215; sacramenti ablatio a laicis comparatur cum ablatione panis corpo= ralis ab hominibus 269—270; qui diligit dominum Jhesum et corpus eius esurit et sitit, facile videt cottidianam corporis domini commestio nem in christiano populo esse utilem valde et licitam 272; caritas Christi non retrahit christianos a communione, sed potius urget homi- nes, ut frequenter communicent 281; nemo magis et intensius confite tur Christum in carne venisse in mundum, quam ille, qui frequenter manducat eius corpus 285; non igitur hoc sacramentum altaris, quia est summe dignum et divinum, ideo debet esse contractum vel in com- munitate rarum, sed magis e converso, quia est summe magnum etc...., ideo debet esse summe commune et summe in populo christiano fre quentatum 293—4; neque idcirco etiam est contrahendum... hoc sacra- mentum in communitate christiana, ne forte ipsius communione nimia et familiaritate cottidiana male homines utantur... 294; deus non est adorandus per adinventiones hominum, sed per crebram communionem 295 sq.; qui negligit sacramentum et non desiderat communicare, non diiudicat corpus Christi 299—300; illi, qui cum bono proposito et vo- luntarie cottidie aut saepe manducant dominicum sacramentum, multo maiorem habent reverentiam amoremque et timorem ad corpus et san- guinem Jhesu Christi, quam illi, qui raro... 304; summa excellentia et dignitas immensa sacramenti non est nec debet esse ratio, quod puta ideo non deberet esse valde commune in populo christiano..., immo illa ratio et causa, scilicet ipsius sacramenti divini pretiositas et excel- lens bonitas est sufficiens causa, quod ideo debeat communiter ab omnibus christianis ipsum volentibus manducare esse frequentatum saepe aut cottidie... 305; qui semel in anno vel raro manducant, vel qui solum intendunt manducare spiritualiter in missa, fraudantur magno bono, quia non probant se ipsos cottidie, neque iudicant... 348; quam utilis sit crebra communio laicorum 348 sq.; quales sint illi, qui se abstrahunt a cottidiana communione nolentes singulares apparere... 350; communis et cottidiana manducatio sacramenti a plebe in missis est utilis et necessaria sancto populo christiano 351; utilius foret sanctae
Index rerum. 411 sacramento altaris summe Christo placet 183 sq.; impatientia sancto- rum plebeiorum, qui instant cottidie pro divino sacramento, non est temeritas, sed gratia dei 184 sq.; desiderare manducare sacramentum Christi corporis... non est carnis et sanguinis..., sed solum de gratia dei operante vel ex spiritu Christi Jhesu 184; diversi gradus caritatis hominum accedentium ad mensam domini 184 sq.; audacia et impor= tuna instantia plebeiorum pro sacramento non est temeritas, sed veritas 189 sq.; instantia laicorum pro sacramento non est temeritas, sed rationabilis diligentia, surgens ex gratia per Jhesum Chr. facta in veritate... 192; importuna plebis instantia apud sacerdotes est de abun- dantia gratiae Christi et ipsius veritatis... 192; laici iuste et sancte requirunt a ministris saepe vel cottidie suum panem 192—3; importu- nitas laicorum pro sacramento non est contentio, sed pia et necessaria instantia 195; nullas hostias vel sacrificia instituit nobis deus cottidie offerenda... praeter istud unicum sacrificium deo plenum... ideo est et debet esse nimis frequentatum et multiplicatum in populo christiano... 215; sacramenti ablatio a laicis comparatur cum ablatione panis corpo= ralis ab hominibus 269—270; qui diligit dominum Jhesum et corpus eius esurit et sitit, facile videt cottidianam corporis domini commestio nem in christiano populo esse utilem valde et licitam 272; caritas Christi non retrahit christianos a communione, sed potius urget homi- nes, ut frequenter communicent 281; nemo magis et intensius confite tur Christum in carne venisse in mundum, quam ille, qui frequenter manducat eius corpus 285; non igitur hoc sacramentum altaris, quia est summe dignum et divinum, ideo debet esse contractum vel in com- munitate rarum, sed magis e converso, quia est summe magnum etc...., ideo debet esse summe commune et summe in populo christiano fre quentatum 293—4; neque idcirco etiam est contrahendum... hoc sacra- mentum in communitate christiana, ne forte ipsius communione nimia et familiaritate cottidiana male homines utantur... 294; deus non est adorandus per adinventiones hominum, sed per crebram communionem 295 sq.; qui negligit sacramentum et non desiderat communicare, non diiudicat corpus Christi 299—300; illi, qui cum bono proposito et vo- luntarie cottidie aut saepe manducant dominicum sacramentum, multo maiorem habent reverentiam amoremque et timorem ad corpus et san- guinem Jhesu Christi, quam illi, qui raro... 304; summa excellentia et dignitas immensa sacramenti non est nec debet esse ratio, quod puta ideo non deberet esse valde commune in populo christiano..., immo illa ratio et causa, scilicet ipsius sacramenti divini pretiositas et excel- lens bonitas est sufficiens causa, quod ideo debeat communiter ab omnibus christianis ipsum volentibus manducare esse frequentatum saepe aut cottidie... 305; qui semel in anno vel raro manducant, vel qui solum intendunt manducare spiritualiter in missa, fraudantur magno bono, quia non probant se ipsos cottidie, neque iudicant... 348; quam utilis sit crebra communio laicorum 348 sq.; quales sint illi, qui se abstrahunt a cottidiana communione nolentes singulares apparere... 350; communis et cottidiana manducatio sacramenti a plebe in missis est utilis et necessaria sancto populo christiano 351; utilius foret sanctae
Strana 412
412 Index rerum. ecclesiae, ut omnes haberent liberum accessum ad sacr...., ut ita deus iustus et misericors ibidem semper haberet circumstantiam publicam et celebrem iudicium et gratiam adimplere... 353; manducare illum panem angelorum intus et extra splendidum cottidie a multis et manifeste cum gratiarum actione est decor inaestimabilis dei familiae etc. 356; deus vult sanctificare ecclesiam suam per celebrem et frequentem commu- nionem 356—57; dei voluntas bona... est manducatio communis, cele bris et cottidiana a multitudine populorum huius panis caelestis ange lorum 357; manducatio sacramenti celebris et cottidiana placuit et semper placet deo 363; epulatio liberalis et continua atque commu nis... est valde appropriata divinae clementiae, Christo Jhesu... 363; deus ex intentione vult frequentiam communionis sacr. altaris a populis christianis; causae illius 364; deus et dominus Jhesus ardue et neces sario vult, ut sacramentum altaris prompte et frequenter et multis mi- nistretur in plebibus christianis etc. 365; quam ingrata sit deo abstractio laicorum a crebra communione 366—367; in ecclesia Jh. Chr. omnibus aliis rebus magis praecipua et necessaria omnibus christianis est cotti- diana epulatio corporis et sanguinis..., propter hoc in dei ecclesia omnia sunt instituta 367—9; nihil est, quod amplius in ecclesia dei deo patri... complaceat, in quo magis delectetur, quam in eo, quod a christianis plebibus communiter, concorditer hoc sacramentum frequen tetur... 371; ablatio iugis sacrificii, quae facta est temporibus mistici Antichristi... est magna et intolerabilis molestia 372; G. Effectus sacramentalis communionis, praecipue com. crebrae. Sacramen tum hoc dei transformat hominem continue ad novitatem vitae amplio- rem 110—111; in manducatione altaris sacramenti Christus manducat peccatores homines, quasi serpens Moysis comedebat serpentes magorum coram pharaone, et digerit igne divinitatis suae traicitque in suum corpus misticum, id est in unitatem ecclesiae sacrosanctae 112; si christianus manducat corpus et sanguinem Christi, unit se ipsum valde cum Christo et ad Chr. in tantum, quod Christus in eo incipit manere et ipse in Chr. 113; nullibi et per nullum alium modum datum est hominibus frui deo vel participare deum ita intime et proprie et ita in promptu cuilibet volenti, sicut in isto sacramento 130; per fruitionem crebram istius divini sacramenti concessum est in Christo Jhesu hominibus in deum secundum spiritum ire vel transformari 141; manducatio cotti- diana vel crebra sacramenti Chr. corporis separat bonos a malis et bonos colligit et solidat in unum et similiter impios tollit de medio iustorum et dividit contra se invicem hostiliter... 271; per manducationem cre bram sacramenti divisio iustorum ab iniustis, electorum ab impiis aug- mentatur 272; ...Christus non manet in eis nec ipsi in Christo, quo niam iste est effectus manducationis huius panis supercaelestis 301; cottidiana communio vel frequens et voluntaria in christiano fideli hoc habet singulare bonum..., puta probationem sui ipsius cottidianam et suae vitae discussionem 348; manducatio corporis Chr. est validum adiutorium, confortans et illuminans continue 349; quanta bona veniant plebi et ecclesiae e frequenti communione 349 sq.; multi infirmi et parvuli in Christo incitarentur et inducerentur saepius ad com., si vi-
412 Index rerum. ecclesiae, ut omnes haberent liberum accessum ad sacr...., ut ita deus iustus et misericors ibidem semper haberet circumstantiam publicam et celebrem iudicium et gratiam adimplere... 353; manducare illum panem angelorum intus et extra splendidum cottidie a multis et manifeste cum gratiarum actione est decor inaestimabilis dei familiae etc. 356; deus vult sanctificare ecclesiam suam per celebrem et frequentem commu- nionem 356—57; dei voluntas bona... est manducatio communis, cele bris et cottidiana a multitudine populorum huius panis caelestis ange lorum 357; manducatio sacramenti celebris et cottidiana placuit et semper placet deo 363; epulatio liberalis et continua atque commu nis... est valde appropriata divinae clementiae, Christo Jhesu... 363; deus ex intentione vult frequentiam communionis sacr. altaris a populis christianis; causae illius 364; deus et dominus Jhesus ardue et neces sario vult, ut sacramentum altaris prompte et frequenter et multis mi- nistretur in plebibus christianis etc. 365; quam ingrata sit deo abstractio laicorum a crebra communione 366—367; in ecclesia Jh. Chr. omnibus aliis rebus magis praecipua et necessaria omnibus christianis est cotti- diana epulatio corporis et sanguinis..., propter hoc in dei ecclesia omnia sunt instituta 367—9; nihil est, quod amplius in ecclesia dei deo patri... complaceat, in quo magis delectetur, quam in eo, quod a christianis plebibus communiter, concorditer hoc sacramentum frequen tetur... 371; ablatio iugis sacrificii, quae facta est temporibus mistici Antichristi... est magna et intolerabilis molestia 372; G. Effectus sacramentalis communionis, praecipue com. crebrae. Sacramen tum hoc dei transformat hominem continue ad novitatem vitae amplio- rem 110—111; in manducatione altaris sacramenti Christus manducat peccatores homines, quasi serpens Moysis comedebat serpentes magorum coram pharaone, et digerit igne divinitatis suae traicitque in suum corpus misticum, id est in unitatem ecclesiae sacrosanctae 112; si christianus manducat corpus et sanguinem Christi, unit se ipsum valde cum Christo et ad Chr. in tantum, quod Christus in eo incipit manere et ipse in Chr. 113; nullibi et per nullum alium modum datum est hominibus frui deo vel participare deum ita intime et proprie et ita in promptu cuilibet volenti, sicut in isto sacramento 130; per fruitionem crebram istius divini sacramenti concessum est in Christo Jhesu hominibus in deum secundum spiritum ire vel transformari 141; manducatio cotti- diana vel crebra sacramenti Chr. corporis separat bonos a malis et bonos colligit et solidat in unum et similiter impios tollit de medio iustorum et dividit contra se invicem hostiliter... 271; per manducationem cre bram sacramenti divisio iustorum ab iniustis, electorum ab impiis aug- mentatur 272; ...Christus non manet in eis nec ipsi in Christo, quo niam iste est effectus manducationis huius panis supercaelestis 301; cottidiana communio vel frequens et voluntaria in christiano fideli hoc habet singulare bonum..., puta probationem sui ipsius cottidianam et suae vitae discussionem 348; manducatio corporis Chr. est validum adiutorium, confortans et illuminans continue 349; quanta bona veniant plebi et ecclesiae e frequenti communione 349 sq.; multi infirmi et parvuli in Christo incitarentur et inducerentur saepius ad com., si vi-
Strana 413
Index rerum. 413 derent alios praesentes in missa diebus singulis manducare corpus do mini 351; si sacramentalis communio communiter fieret cottidie a po pulis christianis in ecclesia, haberent homines exinde occasionem et aminiculum manifestum emendandi vitam suam... 351; it. multi habe rent necessitatem sancte et iuste vivendi in bono statu christiano 351—2; it. mali non accedendo saepe ob suam malam vitam citius compunge- rentur vel forte accedendo saepe cum aliis ad divinum sacr. cum sua malitia eo citius eliderentur 353; it. infinita bona, quae sunt in eucha- ristia et quae veniunt ex eo, quod corpus Chr. et sanguis comeditur a christianis et potatur, fierent communia 353—4; it. rediret decor et gloria ecclesiae primitivae etc. 355—6; effectus proprius sacramenti est beata mul- torum ad invicem unio... nam notanter dicitur communio 354; unio animae cum Christo et Christi cum anima est effectus proprius istius sa- cramenti et manducationis ipsius non indignae...362; quanta bona in cot tidiana communione sacramenti Chr. corporis exerceantur, impleantur et frequententur a populis christianis, si et dum cottidie vel saepe accedunt multi vel omnes ad hoc divinum sacramentum 372. H. Causae et effectus communionis neglectae. a) propter statuas etc. obmi serunt aliqui christiani habere fortem et vivacem respectum ac memo riam ad sacr. corporis et sanguinis J. Chr., quod solum datum est pro memoria propinqua et efficaci populo christiano 236—7; sacramentum alt. redditum est hominibus nimis commune, nam quaelibet nova vel recentia, quamvis incerta et corporalia, amplius illos commovent et afficiunt 294 sq.; qui magis veneratur corpus Christi in sacramento viva fide in ecclesia, hic facile contemnit adinventiones hominum et e con- verso 297; qui veneratur imagines et alia similia..., ille numquam vel vix raro aliquando, utpote semel in anno fervide desiderat accipere sacramentum 297—8; quia homines amplius venerantur imagines et alias adinventiones hominum, ideo sacramentum nimis est inveteratum et contemptum 298; b) per omissionem crebrae communionis esset sublata de medio ho minum maxima occasio et pulcherrimum exercicium alterutrum mutuae dilectionis, puta Christi Jhesu ad homines et hominum ad Chr. Jh. 148; omnes fere christiani suam inchoant paenitentiam et vitam christianam omni anno ante dies magnos festi paschae, cum debent communiter se Christi corpori et sanguini sociare, sed diebus illis pertransitis omnes ad pristinam vanam conversationem relabuntur... 157—8; abstinentia in se et ieiunium ab isto pane caelesti non efficit digniores christianos et meliores, sed peiores et magis indignos 200; quanta mala proveniant ex ablatione panis cottidiani 267—270; omissio iugis sacrificii et cessatio in plebibus christianis est causa damnorum infinitorum in ecclesia dei sacrosancta 270; signa diversa illius, quod sacram. Chr. corporis est apud plebeios et sacerdotes iam inveteratum, vilefectum et neglectum 297—302; per omissionem communionis fit contemptus Christi et iniuria ecclesiae 341; defectus frequentationis sacramenti cottidianae attulit schismata et discessionem a Christo Jhesu et separationem ab invicem hominum et destruccionem concordiae et piarum affectionum... 355.
Index rerum. 413 derent alios praesentes in missa diebus singulis manducare corpus do mini 351; si sacramentalis communio communiter fieret cottidie a po pulis christianis in ecclesia, haberent homines exinde occasionem et aminiculum manifestum emendandi vitam suam... 351; it. multi habe rent necessitatem sancte et iuste vivendi in bono statu christiano 351—2; it. mali non accedendo saepe ob suam malam vitam citius compunge- rentur vel forte accedendo saepe cum aliis ad divinum sacr. cum sua malitia eo citius eliderentur 353; it. infinita bona, quae sunt in eucha- ristia et quae veniunt ex eo, quod corpus Chr. et sanguis comeditur a christianis et potatur, fierent communia 353—4; it. rediret decor et gloria ecclesiae primitivae etc. 355—6; effectus proprius sacramenti est beata mul- torum ad invicem unio... nam notanter dicitur communio 354; unio animae cum Christo et Christi cum anima est effectus proprius istius sa- cramenti et manducationis ipsius non indignae...362; quanta bona in cot tidiana communione sacramenti Chr. corporis exerceantur, impleantur et frequententur a populis christianis, si et dum cottidie vel saepe accedunt multi vel omnes ad hoc divinum sacramentum 372. H. Causae et effectus communionis neglectae. a) propter statuas etc. obmi serunt aliqui christiani habere fortem et vivacem respectum ac memo riam ad sacr. corporis et sanguinis J. Chr., quod solum datum est pro memoria propinqua et efficaci populo christiano 236—7; sacramentum alt. redditum est hominibus nimis commune, nam quaelibet nova vel recentia, quamvis incerta et corporalia, amplius illos commovent et afficiunt 294 sq.; qui magis veneratur corpus Christi in sacramento viva fide in ecclesia, hic facile contemnit adinventiones hominum et e con- verso 297; qui veneratur imagines et alia similia..., ille numquam vel vix raro aliquando, utpote semel in anno fervide desiderat accipere sacramentum 297—8; quia homines amplius venerantur imagines et alias adinventiones hominum, ideo sacramentum nimis est inveteratum et contemptum 298; b) per omissionem crebrae communionis esset sublata de medio ho minum maxima occasio et pulcherrimum exercicium alterutrum mutuae dilectionis, puta Christi Jhesu ad homines et hominum ad Chr. Jh. 148; omnes fere christiani suam inchoant paenitentiam et vitam christianam omni anno ante dies magnos festi paschae, cum debent communiter se Christi corpori et sanguini sociare, sed diebus illis pertransitis omnes ad pristinam vanam conversationem relabuntur... 157—8; abstinentia in se et ieiunium ab isto pane caelesti non efficit digniores christianos et meliores, sed peiores et magis indignos 200; quanta mala proveniant ex ablatione panis cottidiani 267—270; omissio iugis sacrificii et cessatio in plebibus christianis est causa damnorum infinitorum in ecclesia dei sacrosancta 270; signa diversa illius, quod sacram. Chr. corporis est apud plebeios et sacerdotes iam inveteratum, vilefectum et neglectum 297—302; per omissionem communionis fit contemptus Christi et iniuria ecclesiae 341; defectus frequentationis sacramenti cottidianae attulit schismata et discessionem a Christo Jhesu et separationem ab invicem hominum et destruccionem concordiae et piarum affectionum... 355.
Strana 414
414 Index rerum. J. Adversarii frequentis communionis. Scripta canonica et sanctorum doc torum, quasi iam inveterata, ipsos non monent et quasi nimis commu nia viluerunt; student per aliqua nova documenta vel argumenta im- pedire crebram communionem 2; videntur sibi ipsis zelari pro domino.... nituntur reverentiae huius sacramenti esse defensores, timent sibi pro Christi corpore et sanguine... sacramento huic compatientes se osten dunt... 5—6; sunt sérvi imprudentes et infideles, duces caeci; per hoc, quod impediunt cottidianam aut crebram com., destruunt eam et sunt inimici magnae caenae 7; varia genera adversariorum crebrae com.; eorum motiva 7—12; argumenta XI, quae adducuntur contra frequen- tem com. laicorum, ab eiusdem adversariis 13—19; eorum solutio 129 sq. (art. V. passim); a. fr. com., qui non tantum laicos prohibent, sed etiam exhorrescunt... personas laicas in hoc sibi equiparari et fugiunt labo- res, qui ex hoc sequerentur, utpote crebram confessionis auditionem etc. 21; spernunt sacras scripturas et omnes doctores de hoc loquentes 22; varia argumenta eorum, qui dissuadent laicos a crebra communione 77; omnis ille manifeste solvit Jhesum, qui destruit in plebe devotio- nem et qui negat petentibus christianis fideliter dare Jhesum, id est corpus et sanguinem J Chr. in sacramento 191; prohibitio frequentis com. non est constitutio ecclesiae, sed destitutio plebis Christi 197; illi, qui dicunt ex frequenti Christi corporis communione venisse Bega hardos vel alios haereticos, sunt pessimi hyppocritae et manifesta membra mistici Antichristi 203—4; a.fr. com. dicunt non esse laico necessarium ita saepe manducare corpus Christi, ut sacerdoti, cum sacerdos in missa manducat communiter pro omnibus astantibus 210; pseudoprophetae et pseudochristi abstulerunt a plebibus iuge sacrificium 240; responsio ad diversas rationes adversariorum crebrae communionis 253 sq.; qui destruunt in plebibus cottidianam com., ostendunt se esse apostolos mistici Antichristi 258; sathan abducit omnes christianos, qui sunt in gratia... per se ipsum immediate et per suos pseudoprophetas a com munione crebra corporis et sanguinis Christi 284 sq.; rationes illorum, qui dicunt sacramentum non esse communiter hominibus ministrandum 293; qui dissuadent laicos a crebra communione, videntur destruere opus dei et contraire ordinationi et voluntati divinae 312; sunt incerti et periculose faciunt cum iactura suae salutis 312; cf. ind. nominum voc. JANOV, VI; L. Communio sacramenti temporibus praeteritis et praesentibus. a) Jhesus constituens sacramentum non determinavit aliquod tempus vel diem ad frequentandum, item apostolus et conformiter sancti doctores non coartant hominem vel plebem ad aliquam diem vel tempus certum 79; scriptura et multa exempla Veteris testamenti suadent christianis, ut diebus dominicis communicent 95: sanctae virgines et viduae de sexu utroque com. frequentabant in ecclesia per mille annos vel circa 11; cum cottidie manducatur a plebeis sacramentum, non introducitur nova consuetudo, sed restauratur sancta consuetudo antiqua et saluberrima 83; doctores sancti suadentes communionem adminus in diebus domi- nicis 95; com. cottidianam sanctorum laicorum apostoli et sancti patres et doctores semper promoverunt 170; crebram com. consulunt omnes
414 Index rerum. J. Adversarii frequentis communionis. Scripta canonica et sanctorum doc torum, quasi iam inveterata, ipsos non monent et quasi nimis commu nia viluerunt; student per aliqua nova documenta vel argumenta im- pedire crebram communionem 2; videntur sibi ipsis zelari pro domino.... nituntur reverentiae huius sacramenti esse defensores, timent sibi pro Christi corpore et sanguine... sacramento huic compatientes se osten dunt... 5—6; sunt sérvi imprudentes et infideles, duces caeci; per hoc, quod impediunt cottidianam aut crebram com., destruunt eam et sunt inimici magnae caenae 7; varia genera adversariorum crebrae com.; eorum motiva 7—12; argumenta XI, quae adducuntur contra frequen- tem com. laicorum, ab eiusdem adversariis 13—19; eorum solutio 129 sq. (art. V. passim); a. fr. com., qui non tantum laicos prohibent, sed etiam exhorrescunt... personas laicas in hoc sibi equiparari et fugiunt labo- res, qui ex hoc sequerentur, utpote crebram confessionis auditionem etc. 21; spernunt sacras scripturas et omnes doctores de hoc loquentes 22; varia argumenta eorum, qui dissuadent laicos a crebra communione 77; omnis ille manifeste solvit Jhesum, qui destruit in plebe devotio- nem et qui negat petentibus christianis fideliter dare Jhesum, id est corpus et sanguinem J Chr. in sacramento 191; prohibitio frequentis com. non est constitutio ecclesiae, sed destitutio plebis Christi 197; illi, qui dicunt ex frequenti Christi corporis communione venisse Bega hardos vel alios haereticos, sunt pessimi hyppocritae et manifesta membra mistici Antichristi 203—4; a.fr. com. dicunt non esse laico necessarium ita saepe manducare corpus Christi, ut sacerdoti, cum sacerdos in missa manducat communiter pro omnibus astantibus 210; pseudoprophetae et pseudochristi abstulerunt a plebibus iuge sacrificium 240; responsio ad diversas rationes adversariorum crebrae communionis 253 sq.; qui destruunt in plebibus cottidianam com., ostendunt se esse apostolos mistici Antichristi 258; sathan abducit omnes christianos, qui sunt in gratia... per se ipsum immediate et per suos pseudoprophetas a com munione crebra corporis et sanguinis Christi 284 sq.; rationes illorum, qui dicunt sacramentum non esse communiter hominibus ministrandum 293; qui dissuadent laicos a crebra communione, videntur destruere opus dei et contraire ordinationi et voluntati divinae 312; sunt incerti et periculose faciunt cum iactura suae salutis 312; cf. ind. nominum voc. JANOV, VI; L. Communio sacramenti temporibus praeteritis et praesentibus. a) Jhesus constituens sacramentum non determinavit aliquod tempus vel diem ad frequentandum, item apostolus et conformiter sancti doctores non coartant hominem vel plebem ad aliquam diem vel tempus certum 79; scriptura et multa exempla Veteris testamenti suadent christianis, ut diebus dominicis communicent 95: sanctae virgines et viduae de sexu utroque com. frequentabant in ecclesia per mille annos vel circa 11; cum cottidie manducatur a plebeis sacramentum, non introducitur nova consuetudo, sed restauratur sancta consuetudo antiqua et saluberrima 83; doctores sancti suadentes communionem adminus in diebus domi- nicis 95; com. cottidianam sanctorum laicorum apostoli et sancti patres et doctores semper promoverunt 170; crebram com. consulunt omnes
Strana 415
Index rerum. 415 martyres, confessores et doctores 323; abundantia iniquitatis et refri- gerium caritatis non fuerunt causa restrictionis crebrae et cottidianae com., sed immo e converso fuerunt causa, quare patres sancti compus lerunt per praecepta et sub mortali peccato manducare corpus Chr. mi nime semel in anno... 171; statutum Fab. papae 16; quod Fabianus papa statuerat ter in anno communicandum et quod postea ecclesia statuit omni christiano semel in anno ante pascha cum..., illa sunt non determinationes dierum volentibus communicare, sed compulsiones illorum, qui negligebant 79—80; ecclesiae statuta diversa de commu- nione 65—66, 79—81, 124, 170; statuta ecclesiae de communione non sunt intelligenda ut prohibitio volentium frequenter communicare vel cotti- die, sed compulsio negligentium saltem ad raram com. 170; ecclesia in communi statuit scitos etiam malos per ministrum ab altari repelli non debere, dum tales sacramentum exposcunt 8; cath. sancta ecclesia uni solum palam volenti et petenti stricte mandavit non prohiberi venire ad communem panem et cottidianum multorum 197; mos erat ecclesiae sacrosanctae, quod post administrationem cuiuslibet sacramenti... utique sacra eucharistia christianis praestabatur 231; sacr. corp. Chr. est in dei ecclesia inter cetera sacramenta dei et semper fuit a principio maxime commune, maxime frequentatum et maxime secundum loca christiano- rum et tempora multiplicatum 294; sanctus mos est ecclesiae, plenus utilitate, si christiani veniunt ad missam, licet nolint communicare 257; b) frequens com. in eccl. prim. et novissima 19; frequens communio laicorum non est contra consuetudinem sanctae ecclesiae primitivae, licet forte quis dicat, quod sit contra consuetudinem praesentis eccle siae, in qua abundavit, heu, iniquitas et refriguit caritas multorum 82—83; ...nunc in istis diebus malis omnino licitum est sanctis plebeis communicare Christi corpori in novissima ecclesia, sicut tunc licuit in primitiva, sed insuper nunc magis necessarium est et utile quam tunc... 205; qui concedunt communionem crebram fuisse licitam in ecclesia primitiva, sed negant nunc esse licitam, manifeste per hoc se ostendunt malefidos christianos vel reprobos circa fidem 206; cf. ECCLESIA IV (e. primitiva). disputationes de cottidiana vel frequenti communione laicorum in dioecesi Pragensi 1; archiepiscopi Prag. statutum 18; archiepiscopus Prag. statuens, ut Christi fideles de mense in mensem Christi Jhesu corpus manducent in sacramento, noluit coartare vel repellere plebeios, a suo pane cottidiano, sed statuit illud synodaliter compellendo fideles prae- sertim suae salutis negligentes... 196—197; statuti archiepiscopi Pra gensis causa et finis 197 sq.; ignorantia et duritia atque negligentia praesentium ecclesiae ministrorum et tempus, in quo iuge sacrificium a plebibus Christi cessavit et communiter est ablatum, requirit, ut chri- stiani, excussa dampnosa pusillanimitate, petant instanter suum panem 196; nullo modo... in praesenti christianismo magis proprie solvitur Jhesus, quam relaxando homines resolvendoque in vita christiana et virtute, quod fit maxime per disuasionem et abductionem Christi fide lium a frequenti communione 285; modernis temporibus periculosis omnibus modis et praecipue suasionibus apparentibus et coloratis au-
Index rerum. 415 martyres, confessores et doctores 323; abundantia iniquitatis et refri- gerium caritatis non fuerunt causa restrictionis crebrae et cottidianae com., sed immo e converso fuerunt causa, quare patres sancti compus lerunt per praecepta et sub mortali peccato manducare corpus Chr. mi nime semel in anno... 171; statutum Fab. papae 16; quod Fabianus papa statuerat ter in anno communicandum et quod postea ecclesia statuit omni christiano semel in anno ante pascha cum..., illa sunt non determinationes dierum volentibus communicare, sed compulsiones illorum, qui negligebant 79—80; ecclesiae statuta diversa de commu- nione 65—66, 79—81, 124, 170; statuta ecclesiae de communione non sunt intelligenda ut prohibitio volentium frequenter communicare vel cotti- die, sed compulsio negligentium saltem ad raram com. 170; ecclesia in communi statuit scitos etiam malos per ministrum ab altari repelli non debere, dum tales sacramentum exposcunt 8; cath. sancta ecclesia uni solum palam volenti et petenti stricte mandavit non prohiberi venire ad communem panem et cottidianum multorum 197; mos erat ecclesiae sacrosanctae, quod post administrationem cuiuslibet sacramenti... utique sacra eucharistia christianis praestabatur 231; sacr. corp. Chr. est in dei ecclesia inter cetera sacramenta dei et semper fuit a principio maxime commune, maxime frequentatum et maxime secundum loca christiano- rum et tempora multiplicatum 294; sanctus mos est ecclesiae, plenus utilitate, si christiani veniunt ad missam, licet nolint communicare 257; b) frequens com. in eccl. prim. et novissima 19; frequens communio laicorum non est contra consuetudinem sanctae ecclesiae primitivae, licet forte quis dicat, quod sit contra consuetudinem praesentis eccle siae, in qua abundavit, heu, iniquitas et refriguit caritas multorum 82—83; ...nunc in istis diebus malis omnino licitum est sanctis plebeis communicare Christi corpori in novissima ecclesia, sicut tunc licuit in primitiva, sed insuper nunc magis necessarium est et utile quam tunc... 205; qui concedunt communionem crebram fuisse licitam in ecclesia primitiva, sed negant nunc esse licitam, manifeste per hoc se ostendunt malefidos christianos vel reprobos circa fidem 206; cf. ECCLESIA IV (e. primitiva). disputationes de cottidiana vel frequenti communione laicorum in dioecesi Pragensi 1; archiepiscopi Prag. statutum 18; archiepiscopus Prag. statuens, ut Christi fideles de mense in mensem Christi Jhesu corpus manducent in sacramento, noluit coartare vel repellere plebeios, a suo pane cottidiano, sed statuit illud synodaliter compellendo fideles prae- sertim suae salutis negligentes... 196—197; statuti archiepiscopi Pra gensis causa et finis 197 sq.; ignorantia et duritia atque negligentia praesentium ecclesiae ministrorum et tempus, in quo iuge sacrificium a plebibus Christi cessavit et communiter est ablatum, requirit, ut chri- stiani, excussa dampnosa pusillanimitate, petant instanter suum panem 196; nullo modo... in praesenti christianismo magis proprie solvitur Jhesus, quam relaxando homines resolvendoque in vita christiana et virtute, quod fit maxime per disuasionem et abductionem Christi fide lium a frequenti communione 285; modernis temporibus periculosis omnibus modis et praecipue suasionibus apparentibus et coloratis au-
Strana 416
416 Index rerum. fertur iuge sacrificium, id est hoc sacramentum corporis Christi cotti- dianum, a plebibus christianis 324; temporibus praesentibus Antichristi tantum ministri prandii vel dispensatores caenae manducant et potant... familia neglecta et non vocata nec introducta...; epulatio cottidiana solemnis et communis cessavit manifeste a communi populo etc. 373; cf. ANTICHRISTUS. M. Communio sacramenti et sacerdotes. ...in sacramento meruit Christus a sacerdotibus laudari et magnificari coram toto mundo et coram plebe... 330; presbiteri quidam accedunt ad sacramentum, quia illis incumbit ex officio 104 ; ... alii frequentant manducare hoc sacramentum, quia per hoc vivunt, id est acquirunt sibi perinde victum et amictum suae vitae, ut sunt presbiteri astricti ad missas 115; presbiteri indigni, qui communicant propter quaestum 132; illi, qui ex laicis libere sponte accedunt cottidie vel saepe ad sacramentum divinum manducandum... proficiunt in sapientia et omni virtute magis multo quam sacerdotes, qui illibere, vel ex usu vel ob quaestum simpliciter saepe veniunt ad altare 166; si statutum est de laicis, ut tantum semel in mense sumant sacramentum, deberet fieri talis prohibitio etiam pro sacerdotibus, puta ne indigne suas sanctas missas ita saepe celebrarent iniqui et mali sa- cerdotes 200; sacerdos malus maiorem facit iniuriam Chr. corpori et sanguini, cum indigne suam missam celebrat, quam ceteris paribus malus laicus, cum indigne sacramentum Christi corporis commanducat 200—1; si propter laicos indigne accedentes fit generalis prohibitio, ut tantum de mense in mensem vel de anno in annum communicent, tunc multo iustius etiam propter malos sacerdotes deberet fieri restrictio sanctas missas celebrandi et prohibitio aliqua conformis 201; ... car nales et maligni clerici et sacerdotes, qui ob familiaritatem cottidianam contrectationis sacramenti... in hoc sunt positi, ut non timeant a facie istius tremendi sacramenti 328; sacerdotes ex societate quadam et fa- miliaritate cottidianae contrectationis et non ex spontanea electione et desiderio, ut in laicis, sed ex obligatione et conductione quadam merce naria efficiunt sacramentum nimis sibi commune et contemptum...329 sacerdotes et clerici, qui dehonorant sacramentum per suam vitam car- nalem etc. 330—331; minister denegans hoc sacramentum fidelibus poscentibus destruit opus spiritus sancti 28; sacerdotes repellentes laicos a crebra communione faciunt iniuriam Christo et ecclesiae 73; illi sunt nimis crudeles mi- nistri, qui denegant sanctis et electis sacramentum, ne iniqui indigne sumant corpus Chr. 74; cf. p. 150; tales ministri malis non prosunt per hoc et sanctis dei nocent 74—75; sacerdotes, qui deterrent a communione crebra laicos pauperes et servant panem pro divitibus et angelis 150; vae illis 151; ministri... auferendo crebram communionem a bonis et sanctis propter indignos... per hoc etiam bonos ineptant et indispo nunt 151; dispensatores, qui repellunt peccatores a com., parvulos in Chr. destruunt in ipsorum paenitentia et faciunt ipsos recidivare ad peccata etc. 152; sacerdotes, qui christianis vere paenitentibus non prae stant liberum accessum ad corpus et sanguinem Chr., faciunt talibus christianis magnam iniuriam etc. 154—5; non est mirum, si peccatores
416 Index rerum. fertur iuge sacrificium, id est hoc sacramentum corporis Christi cotti- dianum, a plebibus christianis 324; temporibus praesentibus Antichristi tantum ministri prandii vel dispensatores caenae manducant et potant... familia neglecta et non vocata nec introducta...; epulatio cottidiana solemnis et communis cessavit manifeste a communi populo etc. 373; cf. ANTICHRISTUS. M. Communio sacramenti et sacerdotes. ...in sacramento meruit Christus a sacerdotibus laudari et magnificari coram toto mundo et coram plebe... 330; presbiteri quidam accedunt ad sacramentum, quia illis incumbit ex officio 104 ; ... alii frequentant manducare hoc sacramentum, quia per hoc vivunt, id est acquirunt sibi perinde victum et amictum suae vitae, ut sunt presbiteri astricti ad missas 115; presbiteri indigni, qui communicant propter quaestum 132; illi, qui ex laicis libere sponte accedunt cottidie vel saepe ad sacramentum divinum manducandum... proficiunt in sapientia et omni virtute magis multo quam sacerdotes, qui illibere, vel ex usu vel ob quaestum simpliciter saepe veniunt ad altare 166; si statutum est de laicis, ut tantum semel in mense sumant sacramentum, deberet fieri talis prohibitio etiam pro sacerdotibus, puta ne indigne suas sanctas missas ita saepe celebrarent iniqui et mali sa- cerdotes 200; sacerdos malus maiorem facit iniuriam Chr. corpori et sanguini, cum indigne suam missam celebrat, quam ceteris paribus malus laicus, cum indigne sacramentum Christi corporis commanducat 200—1; si propter laicos indigne accedentes fit generalis prohibitio, ut tantum de mense in mensem vel de anno in annum communicent, tunc multo iustius etiam propter malos sacerdotes deberet fieri restrictio sanctas missas celebrandi et prohibitio aliqua conformis 201; ... car nales et maligni clerici et sacerdotes, qui ob familiaritatem cottidianam contrectationis sacramenti... in hoc sunt positi, ut non timeant a facie istius tremendi sacramenti 328; sacerdotes ex societate quadam et fa- miliaritate cottidianae contrectationis et non ex spontanea electione et desiderio, ut in laicis, sed ex obligatione et conductione quadam merce naria efficiunt sacramentum nimis sibi commune et contemptum...329 sacerdotes et clerici, qui dehonorant sacramentum per suam vitam car- nalem etc. 330—331; minister denegans hoc sacramentum fidelibus poscentibus destruit opus spiritus sancti 28; sacerdotes repellentes laicos a crebra communione faciunt iniuriam Christo et ecclesiae 73; illi sunt nimis crudeles mi- nistri, qui denegant sanctis et electis sacramentum, ne iniqui indigne sumant corpus Chr. 74; cf. p. 150; tales ministri malis non prosunt per hoc et sanctis dei nocent 74—75; sacerdotes, qui deterrent a communione crebra laicos pauperes et servant panem pro divitibus et angelis 150; vae illis 151; ministri... auferendo crebram communionem a bonis et sanctis propter indignos... per hoc etiam bonos ineptant et indispo nunt 151; dispensatores, qui repellunt peccatores a com., parvulos in Chr. destruunt in ipsorum paenitentia et faciunt ipsos recidivare ad peccata etc. 152; sacerdotes, qui christianis vere paenitentibus non prae stant liberum accessum ad corpus et sanguinem Chr., faciunt talibus christianis magnam iniuriam etc. 154—5; non est mirum, si peccatores
Strana 417
Index rerum. 417 agentes paenitentiam et volentes communicare murmurant contra sacer dotes, qui ipsis denegant sacramentum, et si redeunt ad pristinam malam vitam 155—7; mala, quae proveniunt e negligentia sacerdotum 158; sacerdotes, repellentes peccatores paenitentes a crebra com., sunt caeci duces, inprudentes etc. 158; sacerdotibus, etiam indignis, licitum est missas celebrare et corpus Chr. manducare, sed ipsi sacerdotes ma- gnam vim et difficultatem faciunt laicis, qui cupiunt saepe vel cotti- die accedere ad mensam domini 162; sacerdotes indigni, qui soli manducant et non ministrant laicis sacramentum, dedignantes ipsos 164—5; s., qui indigantur de frequenti in plebe Chr. Jh. corporis communione 166; sacerdotes tepidi, persequentes sanctos christianos, faciunt hoc quasi sub aliquo zelo iustitiae dei..., quemadmodum est videre in modernis pluribus sacerdotibus et monachis, qui impedientes beatam communionem dominici sacramenti in plebe christiana ... dicunt, quod faciunt hoc ob reverentiam sanctae eucaristiae 167; sacerdotes, qui timent ministrare sacramentum suis proximis de plebe saepe vel cottidie... 169; sacerdos non debet repellere laicos a communione propter indignitatem ipsorum 178—9; sacerdotum negligentia, tenacitas etc. in dispensatione sacramenti 189—190; magna est austeritas et negli- gentia sacerdotis aut magna ignorantia et impietas ad plebem, si videns diligentes plebeios frequenter et studiose instare apud se pro sacra- mentis..., non congratulatur eorum sedulitati 195; sacerdotes, qui non instruunt, nec invitant, neque hortantur populos ad communionem, sed destruunt, impediunt et dehortantur... 307; melius esset, si sacerdotes invitarent omnes volentes et provocarent ipsos ad com.... et esset valde conforme et consentaneum omnibus sanctis scripturis etc. 315-316; ministrare aliis sacr. et invitare est conforme factis Jh. Chr.... et simi- liter omnibus eius discipulis..., sed secundum, puta sacerdotem per se ipsum manducare, est omnino disforme 316; sacerdotes, repellentes chri- stianos a communione, resolvunt sancta desideria et pios hominum conatus ad divinum sacramentum et per consequens destruunt in ipsis opus dei et contrariantur spiritui sancto propter suam pigritiam etc. 320; sacerdotes, qui habent cum hominibus, volentibus saepe commu nicare, displicentiam et taedium laborare 351; sacerdotes, qui non hortantur plebes ad com. cottidianam, debent magis apostoli Antichristi iudicari etc. 374; durum iudicium expectat illos dispensatores et mi- nistros plebium vel sacerdotes, qui sine timore pascunt semet ipsos et non sunt pascere plebes sibi commissas solliciti 374; Christo Jhesu non sufficit, si tantum ministri comedunt cetera dilecta eius familia famem patiente 92: laici non possunt esse contenti, si sacerdos manducat pro ipsis 177; laicis licet petere panem suum a sacerdote 177; si forte ex ignorantia et negligentia ministrorum... familiae Jhesu cibus in tempore frivole denegetur... in parochia propria et familia vadat ad aliam domum vel alios Christi ministros..., in tali casu in nullo male facit, immo optime facit etc. 190; licet sacer dos oret in missa et offerat pro vivis et defunctis, tamen solum pro se ipso manducat sacramentaliter... 253; species panis et vini non signi- ficant concursum vel collectionem spiritualium manducationum laicorum Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 27
Index rerum. 417 agentes paenitentiam et volentes communicare murmurant contra sacer dotes, qui ipsis denegant sacramentum, et si redeunt ad pristinam malam vitam 155—7; mala, quae proveniunt e negligentia sacerdotum 158; sacerdotes, repellentes peccatores paenitentes a crebra com., sunt caeci duces, inprudentes etc. 158; sacerdotibus, etiam indignis, licitum est missas celebrare et corpus Chr. manducare, sed ipsi sacerdotes ma- gnam vim et difficultatem faciunt laicis, qui cupiunt saepe vel cotti- die accedere ad mensam domini 162; sacerdotes indigni, qui soli manducant et non ministrant laicis sacramentum, dedignantes ipsos 164—5; s., qui indigantur de frequenti in plebe Chr. Jh. corporis communione 166; sacerdotes tepidi, persequentes sanctos christianos, faciunt hoc quasi sub aliquo zelo iustitiae dei..., quemadmodum est videre in modernis pluribus sacerdotibus et monachis, qui impedientes beatam communionem dominici sacramenti in plebe christiana ... dicunt, quod faciunt hoc ob reverentiam sanctae eucaristiae 167; sacerdotes, qui timent ministrare sacramentum suis proximis de plebe saepe vel cottidie... 169; sacerdos non debet repellere laicos a communione propter indignitatem ipsorum 178—9; sacerdotum negligentia, tenacitas etc. in dispensatione sacramenti 189—190; magna est austeritas et negli- gentia sacerdotis aut magna ignorantia et impietas ad plebem, si videns diligentes plebeios frequenter et studiose instare apud se pro sacra- mentis..., non congratulatur eorum sedulitati 195; sacerdotes, qui non instruunt, nec invitant, neque hortantur populos ad communionem, sed destruunt, impediunt et dehortantur... 307; melius esset, si sacerdotes invitarent omnes volentes et provocarent ipsos ad com.... et esset valde conforme et consentaneum omnibus sanctis scripturis etc. 315-316; ministrare aliis sacr. et invitare est conforme factis Jh. Chr.... et simi- liter omnibus eius discipulis..., sed secundum, puta sacerdotem per se ipsum manducare, est omnino disforme 316; sacerdotes, repellentes chri- stianos a communione, resolvunt sancta desideria et pios hominum conatus ad divinum sacramentum et per consequens destruunt in ipsis opus dei et contrariantur spiritui sancto propter suam pigritiam etc. 320; sacerdotes, qui habent cum hominibus, volentibus saepe commu nicare, displicentiam et taedium laborare 351; sacerdotes, qui non hortantur plebes ad com. cottidianam, debent magis apostoli Antichristi iudicari etc. 374; durum iudicium expectat illos dispensatores et mi- nistros plebium vel sacerdotes, qui sine timore pascunt semet ipsos et non sunt pascere plebes sibi commissas solliciti 374; Christo Jhesu non sufficit, si tantum ministri comedunt cetera dilecta eius familia famem patiente 92: laici non possunt esse contenti, si sacerdos manducat pro ipsis 177; laicis licet petere panem suum a sacerdote 177; si forte ex ignorantia et negligentia ministrorum... familiae Jhesu cibus in tempore frivole denegetur... in parochia propria et familia vadat ad aliam domum vel alios Christi ministros..., in tali casu in nullo male facit, immo optime facit etc. 190; licet sacer dos oret in missa et offerat pro vivis et defunctis, tamen solum pro se ipso manducat sacramentaliter... 253; species panis et vini non signi- ficant concursum vel collectionem spiritualium manducationum laicorum Kybal-Odložilík: M. de Janov Regulae. V. 27
Strana 418
418 Index rerum. astantium ad sacramentalem sacerdotis 259; non est causa ex parte sacerdotum in communitate vel pro communitate sacras missas celebran tium, quin omnes praesentes et volentes in missa debeant post sacerdo- tem manducare corpus Chr.... 305; sacerdotes non manducant corpus Chr. pro populo plebium, sed tantum pro se ipsis... 374; sacerdotes ministrantes sacramenta non dant sua propria, sed ea, quae dei sunt 132; sacerdos ministrans sacramentum laicis non dat suum panem, sed panem ipsorum 176; laici, volentes saepe communicare, non petunt id, quod est sacerdotum, sed ipsorum 189—190; ministri et dispensatores sacramenti debent se diligenter deo suo conformari, qui dat sua bona communiter omnibus 133; sacramentum propter hoc est institutum, ut sacerdotes dispensarent hunc panem populis... 370; plebeis, qui sponte veniunt ad sacramentum, debet a sacerdotibus mi- nistrari 121; illis, quos per paenitentiam et confessionem sacerdos reddit dispositos ad salutem, debet salutem ministrare, id est corpus et san- guinem Christi 223; principaliter et maxime incumbit officio sacerdotis curati corpus Christi conficere et suis plebeis ministrare 228—229; cf. p. 254, 292—3, 306, 316—317; dispensare plebibus sacramentum est fidelium pastorum et largorum dispensatorum etc., sed manducare per se ipsum corpus Chr. sacramentaliter et non communicare aliis est negligentium sacerdotum etc. 317; ... non autem haec omnia et singula propter solos ministros plebium et ecclesiae sacerdotes et clericos, puta ut ipsi tantum manducent et potent..., sed omnia principaliter propter communitatem sanctam plebis christianorum 369—370; dicunt quidam, quod non oportet aequiparare laicos in sacra com munione sacerdotibus quoad crebram corporis Chr. et sanguinis sump tionem aut cottidianam... 211; dicunt quidam: sacerdotibus ex officio solis congruit, ut hoc sacramentum frequentent... vulgo plebeio potest et debet sufficere participare bona omnia in missa et in frequentatione sacerdotum huius divini sacramenti...214; laici simplices sunt aptiores ad dignam communionem quam clerici quam plurimi...261; sacerdotes et plebei sunt omnino pares ad invicem quoad manducationem sacra- menti 262—266; religiosi et monachi vel monachae, qui sumunt tantum semel in mense vel alias raro sacramentum, non debent adduci plebi in exemplum 64; sancti viri, timentes assumere gradum sacerdotii, non debent adduci in exemplum laicis saepe communicare volentibus, sed sacerdotibus indignis 161; sacerdotibus nullum periculum imminet, si malis poscentibus dispen sant sacramentum 68—69, 169, 182; cf. SACERDOTES. N. Communio sacramenti et christiani laici. a) (omnes communiter) : quamvis boni christiani digne sumunt corpus Christi, tamen sacramentum hoc datur communiter venientibus ad ipsum non obstante, quod ipsum sic contingat etiam malis ministrari et indignis 55; sacramentum corporis Christi datur omnibus communiter venientibus ad ipsum christianis 65273; sacramentum debet dari communiter omnibus, ut mali et iniqui christiani in sacramento illo suum iudicium manducent et bibant 66; aequum et utile est pro executione et acceleratione divinae veritatis et pulcherrimae iustitiae, ut malis in communi venientibus cum bonis
418 Index rerum. astantium ad sacramentalem sacerdotis 259; non est causa ex parte sacerdotum in communitate vel pro communitate sacras missas celebran tium, quin omnes praesentes et volentes in missa debeant post sacerdo- tem manducare corpus Chr.... 305; sacerdotes non manducant corpus Chr. pro populo plebium, sed tantum pro se ipsis... 374; sacerdotes ministrantes sacramenta non dant sua propria, sed ea, quae dei sunt 132; sacerdos ministrans sacramentum laicis non dat suum panem, sed panem ipsorum 176; laici, volentes saepe communicare, non petunt id, quod est sacerdotum, sed ipsorum 189—190; ministri et dispensatores sacramenti debent se diligenter deo suo conformari, qui dat sua bona communiter omnibus 133; sacramentum propter hoc est institutum, ut sacerdotes dispensarent hunc panem populis... 370; plebeis, qui sponte veniunt ad sacramentum, debet a sacerdotibus mi- nistrari 121; illis, quos per paenitentiam et confessionem sacerdos reddit dispositos ad salutem, debet salutem ministrare, id est corpus et san- guinem Christi 223; principaliter et maxime incumbit officio sacerdotis curati corpus Christi conficere et suis plebeis ministrare 228—229; cf. p. 254, 292—3, 306, 316—317; dispensare plebibus sacramentum est fidelium pastorum et largorum dispensatorum etc., sed manducare per se ipsum corpus Chr. sacramentaliter et non communicare aliis est negligentium sacerdotum etc. 317; ... non autem haec omnia et singula propter solos ministros plebium et ecclesiae sacerdotes et clericos, puta ut ipsi tantum manducent et potent..., sed omnia principaliter propter communitatem sanctam plebis christianorum 369—370; dicunt quidam, quod non oportet aequiparare laicos in sacra com munione sacerdotibus quoad crebram corporis Chr. et sanguinis sump tionem aut cottidianam... 211; dicunt quidam: sacerdotibus ex officio solis congruit, ut hoc sacramentum frequentent... vulgo plebeio potest et debet sufficere participare bona omnia in missa et in frequentatione sacerdotum huius divini sacramenti...214; laici simplices sunt aptiores ad dignam communionem quam clerici quam plurimi...261; sacerdotes et plebei sunt omnino pares ad invicem quoad manducationem sacra- menti 262—266; religiosi et monachi vel monachae, qui sumunt tantum semel in mense vel alias raro sacramentum, non debent adduci plebi in exemplum 64; sancti viri, timentes assumere gradum sacerdotii, non debent adduci in exemplum laicis saepe communicare volentibus, sed sacerdotibus indignis 161; sacerdotibus nullum periculum imminet, si malis poscentibus dispen sant sacramentum 68—69, 169, 182; cf. SACERDOTES. N. Communio sacramenti et christiani laici. a) (omnes communiter) : quamvis boni christiani digne sumunt corpus Christi, tamen sacramentum hoc datur communiter venientibus ad ipsum non obstante, quod ipsum sic contingat etiam malis ministrari et indignis 55; sacramentum corporis Christi datur omnibus communiter venientibus ad ipsum christianis 65273; sacramentum debet dari communiter omnibus, ut mali et iniqui christiani in sacramento illo suum iudicium manducent et bibant 66; aequum et utile est pro executione et acceleratione divinae veritatis et pulcherrimae iustitiae, ut malis in communi venientibus cum bonis
Strana 419
Index rerum. 419 detur communiter dominicum sacramentum 67; quemadmodum Jhesus est bonis et iustis in resurrectionem positus in sua persona et isto sacramento, ita iniquis hypocritis est positus in ruinam et petram scan dali 68; inevitabile existit, quin boni simul et mali manducent et bi bant istud deo plenum sacramentum et quin deus per hoc acceleret sicud misericordiam suam in sanctis, ita iustitiam in iniquis 69; status voluntatis liberae requirit, ut sacramentum detur malis et bonis, ut habeant multam causam merendi aut demerendi 70; quibus de causis sacramentum detur communiter bonis et malis 71—73; quamvis solum christiani sancti digne sumant sacramentum altaris, tamen sacramentum datum est bonis simul et malis christianis, non tamen ex parte malo- rum, qui recipiunt indigne, sed ex parte dati optimi et dantis iustissimi 73; illi decipiuntur varie, qui credunt fieri iniuriam sacramento divino, si communiter et saepe populis christianis in communitate ministretur 74...; illi multum falluntur, qui credunt, quod si divinum sacramentum communiter omnibus christianis atque frequenter vel cottidie sit mi- nistratum, quod tunc magis contigerit ipsum malis dari et indignis, quam cum semel in anno vel alias raro aeque communiter omnibus venientibus ministratur etc. 74; varia genera hominum accedentium ad communionem sacramenti altaris 76—78; sacramenti dignitas relucet illuc, quod ita liberaliter se communicat indignis, et summa bonitas in eo, quod dat se ipsum malis ad se venientibus 85—6; sacramentum debet sumi in congregatione 98—9; quamvis sacramentum ecclesiae propter malos sit prudenter dispensandum et ministrandum..., non tamen est propter tales requirentibus negandum 131; istud sacramentum praeparatum et datum est hominibus communiter, qui sunt in statu humano communi vel sub mensura conditionis humanae, quia est datum in remedium peccatorum et ad fulcimentum infirmitatis hominum 159; est et semper fuit multo melius, quod et mali haberent liberum accessum et copiosum ad bonum suum datum propter bonos et electos, quam si propter malos bonum et salubre et a bonis et ab electis auferretur 202; si fieret illa communio beatifici sacramenti communiter ab omnibus astantibus in missa, tunc proprie hoc sacramentum... suum effectum sortiretur et illam rem, quam signis et forma sua figurat, in hominibus efficeret cottidie et incessanter, videlicet beatam multorum ad invicem unionem 354—5; b) (christiani boni): omnis christianus, qui habet fidem,...potest digne corpus Christi frequenter manducare... 29; qui in missa praesens existit et fideliter adorat corpus Christi et peccatorem se corde et ore confi- tetur, iam dignus est et expedit sibi in missa eadem sacramentum manducare 29; dignae manducationis unius christiani omnes sunt parti cipes 37—8; christiani devoti, frequenter communicantes, debent pro moveri bonis temporalibus et elemosinis 38; personae devotae utriusque sexus, frequenter corpus Christi manducantes, valde prosunt toti com- munitati christianae 38; sancti perfecti sunt magis digni corpus et san- guinem Christi saepius manducare, sed incipientes et proficientes fre quentare divinum sacramentum sunt magis necessarii 55; christianis incipientibus magis necessaria est frequens corporis Christi communio 27.
Index rerum. 419 detur communiter dominicum sacramentum 67; quemadmodum Jhesus est bonis et iustis in resurrectionem positus in sua persona et isto sacramento, ita iniquis hypocritis est positus in ruinam et petram scan dali 68; inevitabile existit, quin boni simul et mali manducent et bi bant istud deo plenum sacramentum et quin deus per hoc acceleret sicud misericordiam suam in sanctis, ita iustitiam in iniquis 69; status voluntatis liberae requirit, ut sacramentum detur malis et bonis, ut habeant multam causam merendi aut demerendi 70; quibus de causis sacramentum detur communiter bonis et malis 71—73; quamvis solum christiani sancti digne sumant sacramentum altaris, tamen sacramentum datum est bonis simul et malis christianis, non tamen ex parte malo- rum, qui recipiunt indigne, sed ex parte dati optimi et dantis iustissimi 73; illi decipiuntur varie, qui credunt fieri iniuriam sacramento divino, si communiter et saepe populis christianis in communitate ministretur 74...; illi multum falluntur, qui credunt, quod si divinum sacramentum communiter omnibus christianis atque frequenter vel cottidie sit mi- nistratum, quod tunc magis contigerit ipsum malis dari et indignis, quam cum semel in anno vel alias raro aeque communiter omnibus venientibus ministratur etc. 74; varia genera hominum accedentium ad communionem sacramenti altaris 76—78; sacramenti dignitas relucet illuc, quod ita liberaliter se communicat indignis, et summa bonitas in eo, quod dat se ipsum malis ad se venientibus 85—6; sacramentum debet sumi in congregatione 98—9; quamvis sacramentum ecclesiae propter malos sit prudenter dispensandum et ministrandum..., non tamen est propter tales requirentibus negandum 131; istud sacramentum praeparatum et datum est hominibus communiter, qui sunt in statu humano communi vel sub mensura conditionis humanae, quia est datum in remedium peccatorum et ad fulcimentum infirmitatis hominum 159; est et semper fuit multo melius, quod et mali haberent liberum accessum et copiosum ad bonum suum datum propter bonos et electos, quam si propter malos bonum et salubre et a bonis et ab electis auferretur 202; si fieret illa communio beatifici sacramenti communiter ab omnibus astantibus in missa, tunc proprie hoc sacramentum... suum effectum sortiretur et illam rem, quam signis et forma sua figurat, in hominibus efficeret cottidie et incessanter, videlicet beatam multorum ad invicem unionem 354—5; b) (christiani boni): omnis christianus, qui habet fidem,...potest digne corpus Christi frequenter manducare... 29; qui in missa praesens existit et fideliter adorat corpus Christi et peccatorem se corde et ore confi- tetur, iam dignus est et expedit sibi in missa eadem sacramentum manducare 29; dignae manducationis unius christiani omnes sunt parti cipes 37—8; christiani devoti, frequenter communicantes, debent pro moveri bonis temporalibus et elemosinis 38; personae devotae utriusque sexus, frequenter corpus Christi manducantes, valde prosunt toti com- munitati christianae 38; sancti perfecti sunt magis digni corpus et san- guinem Christi saepius manducare, sed incipientes et proficientes fre quentare divinum sacramentum sunt magis necessarii 55; christianis incipientibus magis necessaria est frequens corporis Christi communio 27.
Strana 420
420 Index rerum. quam perfectis 56—9; 62—5; sancti perfecti, qui quacumque ex causa valde raro manducabant sacramentum, non debent allegari communitati fidelium in exemplum 64; nulla infirmitas, nulli defectus etc., exceptis solis culpis mortalibus et affectionibus actualibus earum, debent sanctos plebeios impedire a communione dominici sacramenti crebra vel heb domadaria 65; sanctis christianis coniugibus expedit omni die dominico communicare 75—76; viduis, virginibus et paenitentibus expedit saepius quam dominicis diebus communicare 76; omnibus christianis sanctis licitum est cottidie accedere ad altaris sacramentum 78; omnibus sanctis christianis expedit ad salutem accedere singulis diebus dominicis ad divinum sacramentum 78, 89; omnibus christianis confessis et contritis necessarium est ad salutem saltem semel in anno corpus et sanguinem Chr. Jh. manducare 78, 99; omnibus sanctis christianis licitum est com municare cottidie corpus domini nostri Jhesu Christi 81; ratio, quod christianis sanctis non est licitum manducare sacramentum cottidie ex ratione dignitatis illius sacramenti, est risu digna et insana 84—85; qualibus hominibus expediat diebus dominicis communicare 97; con suetudo bonorum christianorum saepe aut rarius frequentandi commu nionem divini sacramenti non est detestanda, quia spiritus Jhesu in illis innovat desideria ad corpus et sanguinem Jhesu... 109; omnibus, qui relinquunt delectationem carnalem pro eo, ut liberius in deo suo et domino Jhesu et abundantius et crebrius delectentur, dominus Jhesus providit et praeparavit cibum et potum in sacramento 153; omnes illi, qui spiritu Jhesu ducuntur, habent maximum respectum et fortem memoriam et vivaciter monentem ad corpus Christi et sanguinem sibi sic in sacramento conditum et praeparatum 243; illi soli, qui se perfecte abnegaverunt vel iam in nullo sequuntur iudicium carnis et mundi, sunt veri adoratores corporis et sanguinis Christi in sacramento 246; omnis iuste et digne sumens sacr. alt. certus est, quod sumit cor pus Chr.... et omnis voluntarie negligens... certus est iterum... quod non sumit... 248; plebei sancti in multis laboriosi et parvuli in Christo habent necesse saepius sumere panem vitae et fortitudinis, id est sacramentum, quam monachi, clerici vel sacerdotes... 266; magnum malum est in ecclesia dei, si electi abstrahuntur a crebra communione 351; c) (christiani mali): malus christianus existens in peccato debet repelli a communione per modestam censuram 38; notorii peccatores debent publice nominari et a communione sacramentorum repelli 39—41 ; modo veniunt pestilentiae publicae et strages et fames ex illo, quod notorii peccatores admittuntur ad communionem 41; ille, qui est mortuus et diligit suam pessimam mortem..., qui diligit iniquitatem et non vult dimittere illam..., timere debet et non venire ad istud deo plenum sacramentum 327 sq.; aliqui mortuorum christianorum sic pessima morte habent timorem, immo magis horrorem ad istud sacramentum... ideo nullo modo ex spontaneo et dulci desiderio accedunt, sed semper aliqua extrinseca occasione instigati 328; quantum malum committat is, qui in peccato sumit sacramentum 332; peccator, qui ad complacentiam diaboli omittit manducare corpus Chr., maius malum Chr. facit, quam Judas fecit, ipsum tradendo etc. 334; indigni christiani, qui iniquitatem
420 Index rerum. quam perfectis 56—9; 62—5; sancti perfecti, qui quacumque ex causa valde raro manducabant sacramentum, non debent allegari communitati fidelium in exemplum 64; nulla infirmitas, nulli defectus etc., exceptis solis culpis mortalibus et affectionibus actualibus earum, debent sanctos plebeios impedire a communione dominici sacramenti crebra vel heb domadaria 65; sanctis christianis coniugibus expedit omni die dominico communicare 75—76; viduis, virginibus et paenitentibus expedit saepius quam dominicis diebus communicare 76; omnibus christianis sanctis licitum est cottidie accedere ad altaris sacramentum 78; omnibus sanctis christianis expedit ad salutem accedere singulis diebus dominicis ad divinum sacramentum 78, 89; omnibus christianis confessis et contritis necessarium est ad salutem saltem semel in anno corpus et sanguinem Chr. Jh. manducare 78, 99; omnibus sanctis christianis licitum est com municare cottidie corpus domini nostri Jhesu Christi 81; ratio, quod christianis sanctis non est licitum manducare sacramentum cottidie ex ratione dignitatis illius sacramenti, est risu digna et insana 84—85; qualibus hominibus expediat diebus dominicis communicare 97; con suetudo bonorum christianorum saepe aut rarius frequentandi commu nionem divini sacramenti non est detestanda, quia spiritus Jhesu in illis innovat desideria ad corpus et sanguinem Jhesu... 109; omnibus, qui relinquunt delectationem carnalem pro eo, ut liberius in deo suo et domino Jhesu et abundantius et crebrius delectentur, dominus Jhesus providit et praeparavit cibum et potum in sacramento 153; omnes illi, qui spiritu Jhesu ducuntur, habent maximum respectum et fortem memoriam et vivaciter monentem ad corpus Christi et sanguinem sibi sic in sacramento conditum et praeparatum 243; illi soli, qui se perfecte abnegaverunt vel iam in nullo sequuntur iudicium carnis et mundi, sunt veri adoratores corporis et sanguinis Christi in sacramento 246; omnis iuste et digne sumens sacr. alt. certus est, quod sumit cor pus Chr.... et omnis voluntarie negligens... certus est iterum... quod non sumit... 248; plebei sancti in multis laboriosi et parvuli in Christo habent necesse saepius sumere panem vitae et fortitudinis, id est sacramentum, quam monachi, clerici vel sacerdotes... 266; magnum malum est in ecclesia dei, si electi abstrahuntur a crebra communione 351; c) (christiani mali): malus christianus existens in peccato debet repelli a communione per modestam censuram 38; notorii peccatores debent publice nominari et a communione sacramentorum repelli 39—41 ; modo veniunt pestilentiae publicae et strages et fames ex illo, quod notorii peccatores admittuntur ad communionem 41; ille, qui est mortuus et diligit suam pessimam mortem..., qui diligit iniquitatem et non vult dimittere illam..., timere debet et non venire ad istud deo plenum sacramentum 327 sq.; aliqui mortuorum christianorum sic pessima morte habent timorem, immo magis horrorem ad istud sacramentum... ideo nullo modo ex spontaneo et dulci desiderio accedunt, sed semper aliqua extrinseca occasione instigati 328; quantum malum committat is, qui in peccato sumit sacramentum 332; peccator, qui ad complacentiam diaboli omittit manducare corpus Chr., maius malum Chr. facit, quam Judas fecit, ipsum tradendo etc. 334; indigni christiani, qui iniquitatem
Strana 421
Index rerum. 421 operantur et prophanant corpus Christi quoad spiritualem eius mandu- cationem... iudicium sibi manducant et bibunt 352; cum mali communicant, corpori et sanguini Christi non imprimuntur passiones, sed dei iustitia per hoc citius adimpletur 68—9; qui indigne deo et domino Jhesu Chr. vivunt in ecclesia..., habent non immerito in hoc sacramento maiestatis divinae lapidem offensionis et petram scandali 107; per communionem indignorum corpus et sanguis Chr. non patitur in se ab ipsis..., sed magis exsequendo iustitiam suam et iudi cium in suis operibus delectatur et laudem et gloriam perinde sibi cu= mulat et acquirit 132; iniquis christianis necessarium est ad salutem, ut agant paenitentiam et manducent saltem semel in anno dominicum sacramentum 78, 124; item expedit illis, ut cessent a malitia et mutent vitam et accedant cum sanctis frequenter ad corpus et sanguinem Christi 78; item non licet illis accedere saepe neque raro, neque umquam..., sed licet ipsis con- verti ad Chr. et tunc post sacramentum sumere 78; impii christiani sive in peccato mortali sumunt, sive propter affectionem peccati obmittunt dominicum sacramentum, utrobique contemnunt illud 78—79, 124; cf. 334; quia homines sunt indigni..., ideo licitum est ipsis cottidie festi- nare ad suam dignificationem 85; peccatoribus non est licitum cottidie corpus et sanguinem domini manducare, sed tantum sanctis et sancti- ficatis 86; indignitas hominum scita et confessata non tollit, neque impedit cottidianam ab ipsis humilibus communionem, sed magis ab hypocritis, qui se reputant esse dignos..., est sublata saltem cottidiana spiritualis communio et deberet auferri et sacramentaliter 86—87; repu tatio suae indignitatis propriae et timor ad sacramentum veniendi, re- pellens et elongans a sacramento, est fictio et excusatio... et timor ve niens a spiritu carnis et sanguinis... 87—88; reputatio indignitatis pro priae non impedit a crebra communione sacramenti, sed ficta humiliatio, fictus timor... 88—89; christianus, qui est solo nomine christianus, numquam manducat corpus et bibit sanguinem Chr. in sacramento libere, sed semper accedit aliquomodo coactus etc. 108; malis christianis non licet communicare, nisi mutent suam vitam 123; illi sunt male informati, qui, carnaliter et indigne Chr. Jh. viventes, credunt magis esse sibi licitum sumere sacramentum dominicum semel in anno quam frequenter 125; consulendum est peccatoribus christianis, ut non tardent ad dominum converti modo et quod festinent dehinc ad suum panem vitae 125; inconsulte male viventibus christianis consulunt, qui dicunt ipsis ex pedire, ut se abstineant a sacratissima communione sacramenti propter ipsorum indignam conversationem 125; illi christiani carnales nimis valde se ipsos decipiunt, qui, ut vivant huic mundo et suis concupis centiis libere, non veniunt ad sacram communionem frequenter 126; item illi, qui volentes peccare credunt in eo honorare divinum sacra- mentum, quod propter suum peccatum praecise nolunt ipsum acceptare et frequenter manducare... 127; ab illo, qui est in mortali peccato et qui intendit amplius mortaliter peccare, nulla digna reverentia potest fieri dei sacramento, nisi abhominabilis, fatua et ficta... 127; corpus et sanguis Chr. et omnia sacramenta sunt data a deo et praeparata primo
Index rerum. 421 operantur et prophanant corpus Christi quoad spiritualem eius mandu- cationem... iudicium sibi manducant et bibunt 352; cum mali communicant, corpori et sanguini Christi non imprimuntur passiones, sed dei iustitia per hoc citius adimpletur 68—9; qui indigne deo et domino Jhesu Chr. vivunt in ecclesia..., habent non immerito in hoc sacramento maiestatis divinae lapidem offensionis et petram scandali 107; per communionem indignorum corpus et sanguis Chr. non patitur in se ab ipsis..., sed magis exsequendo iustitiam suam et iudi cium in suis operibus delectatur et laudem et gloriam perinde sibi cu= mulat et acquirit 132; iniquis christianis necessarium est ad salutem, ut agant paenitentiam et manducent saltem semel in anno dominicum sacramentum 78, 124; item expedit illis, ut cessent a malitia et mutent vitam et accedant cum sanctis frequenter ad corpus et sanguinem Christi 78; item non licet illis accedere saepe neque raro, neque umquam..., sed licet ipsis con- verti ad Chr. et tunc post sacramentum sumere 78; impii christiani sive in peccato mortali sumunt, sive propter affectionem peccati obmittunt dominicum sacramentum, utrobique contemnunt illud 78—79, 124; cf. 334; quia homines sunt indigni..., ideo licitum est ipsis cottidie festi- nare ad suam dignificationem 85; peccatoribus non est licitum cottidie corpus et sanguinem domini manducare, sed tantum sanctis et sancti- ficatis 86; indignitas hominum scita et confessata non tollit, neque impedit cottidianam ab ipsis humilibus communionem, sed magis ab hypocritis, qui se reputant esse dignos..., est sublata saltem cottidiana spiritualis communio et deberet auferri et sacramentaliter 86—87; repu tatio suae indignitatis propriae et timor ad sacramentum veniendi, re- pellens et elongans a sacramento, est fictio et excusatio... et timor ve niens a spiritu carnis et sanguinis... 87—88; reputatio indignitatis pro priae non impedit a crebra communione sacramenti, sed ficta humiliatio, fictus timor... 88—89; christianus, qui est solo nomine christianus, numquam manducat corpus et bibit sanguinem Chr. in sacramento libere, sed semper accedit aliquomodo coactus etc. 108; malis christianis non licet communicare, nisi mutent suam vitam 123; illi sunt male informati, qui, carnaliter et indigne Chr. Jh. viventes, credunt magis esse sibi licitum sumere sacramentum dominicum semel in anno quam frequenter 125; consulendum est peccatoribus christianis, ut non tardent ad dominum converti modo et quod festinent dehinc ad suum panem vitae 125; inconsulte male viventibus christianis consulunt, qui dicunt ipsis ex pedire, ut se abstineant a sacratissima communione sacramenti propter ipsorum indignam conversationem 125; illi christiani carnales nimis valde se ipsos decipiunt, qui, ut vivant huic mundo et suis concupis centiis libere, non veniunt ad sacram communionem frequenter 126; item illi, qui volentes peccare credunt in eo honorare divinum sacra- mentum, quod propter suum peccatum praecise nolunt ipsum acceptare et frequenter manducare... 127; ab illo, qui est in mortali peccato et qui intendit amplius mortaliter peccare, nulla digna reverentia potest fieri dei sacramento, nisi abhominabilis, fatua et ficta... 127; corpus et sanguis Chr. et omnia sacramenta sunt data a deo et praeparata primo
Strana 422
422 Index rerum. et principaliter pro peccatoribus 131; mali deterrendi sunt, ne accele rent suam damnationem divina prophanando, sed propter ipsos iniquos christiani non sunt impediendi in communione... 132; iste panis... non est missus et datus vel praeparatus pro iustis et dignis..., sed pro peccatoribus et indignis et praecipue pro talibus peccatoribus, qui iam in veritate cognoscunt se peccatores... 180; si prohibitio crebrae com- munionis est facta ideo, ne mali et indigni christiani indigne sacra- mentum manducarent, tunc... deberet fieri communis, ne videlicet communiter manducaretur corpus Christi a christianis nec de mense in mensem, nec semel in anno, neque semel in decem annis etc. 199—200 qui non habent spiritum Jhesu, non sunt digni ad tractandum et man- ducandum divinum sacramentum 245; qui non est dignus per se ipsum manducare sacramentaliter, nec est etiam dignus manducare per sacer- dotem 277—8; nulla ratio est retrahens a communione, nisi malum propositum, vel propositum ad peccandum seu voluntas standi in pec- cato... 280; quis sit, qui non diiudicat corpus Chr. et se ipsum 299 christianus non debet timere accedere ad sacramentum propter suam indignitatem, sed debet probare se ipsum et tunc accedere 324—5; chri- stianus, qui gravatur peccato..., habet magna motiva et multa diligere summe Chr. Jh. corpus et sanguinem in hoc sacramento 326; non erit reus corporis et sanguinis domini talis, qui diligit vitam Christi et fugit mortem peccatorum 326—7; timor, qui debet repellere christianos a frequenti communione, evanescit in omnibus frequentantibus cottidie sacramentum vel ex nimia et perfecta dilectione Christi... vel ex nimia caecitate et oblivione dei praesentis in sacramento 328 sq.; communio Chr. corporis illuminat indignos ad cognoscendum deum 330; si chri- stianus non diligit iniquitatem..., tunc securius est illi sumere sacra- mentum Chr. corp., quam dimittere; si autem diligit iniquitatem et est in propositio peccandi, tunc nequaquam est sibi securius sumere in missa sacramentum, sed adhuc maius malum est tali iniquo christiano ob iniquitatem dimittere manducare sacramentum et maior damnatio 332: christiano, qui diligit iniquitatem, maius est malum omittere sacramen tum, quia sic contemnit Jh. Chr. et eius passionem, mortem atque totum opus salutis nihili ducit et spernit et gratiam dei... voluntarie offen- dit... ob comlpacentiam diabolo... 333; indignus non communicans magis peccat, acsi communicaret 334 sq.; solutio rationum in oppositum sonantium 337 sq.; duo modi non recipiendi Christum in sacramento propter iniquitatem: primus modus simpliciter nolle Christum et refus tare, ut melius et liberius iniquitas operetur..., alius modus est non suscipiendi Chr. in sacramento propter iniquitatem in proposito, ne fiat sibi irreverentia aut magnus contemptus 340—41; accedere in iniquitate voluntaria ad sacramentum est nimis damnabile, non accedere propter iniquitatem nimis culpabile et magis damnabile 345—6; indignus chri- stianus debet dimittere iniquitatem et fugere humiliter ad Chr. et tunc accedere ad sacramentum 346—7; d) (qualiter homines venerari debeant eucharistiam): sacramentum Chr. corporis in summa reverentia est habendum a populis 234 sq.; omnes christiani et praecipue sacerdotes debent habere summum respectum ad
422 Index rerum. et principaliter pro peccatoribus 131; mali deterrendi sunt, ne accele rent suam damnationem divina prophanando, sed propter ipsos iniquos christiani non sunt impediendi in communione... 132; iste panis... non est missus et datus vel praeparatus pro iustis et dignis..., sed pro peccatoribus et indignis et praecipue pro talibus peccatoribus, qui iam in veritate cognoscunt se peccatores... 180; si prohibitio crebrae com- munionis est facta ideo, ne mali et indigni christiani indigne sacra- mentum manducarent, tunc... deberet fieri communis, ne videlicet communiter manducaretur corpus Christi a christianis nec de mense in mensem, nec semel in anno, neque semel in decem annis etc. 199—200 qui non habent spiritum Jhesu, non sunt digni ad tractandum et man- ducandum divinum sacramentum 245; qui non est dignus per se ipsum manducare sacramentaliter, nec est etiam dignus manducare per sacer- dotem 277—8; nulla ratio est retrahens a communione, nisi malum propositum, vel propositum ad peccandum seu voluntas standi in pec- cato... 280; quis sit, qui non diiudicat corpus Chr. et se ipsum 299 christianus non debet timere accedere ad sacramentum propter suam indignitatem, sed debet probare se ipsum et tunc accedere 324—5; chri- stianus, qui gravatur peccato..., habet magna motiva et multa diligere summe Chr. Jh. corpus et sanguinem in hoc sacramento 326; non erit reus corporis et sanguinis domini talis, qui diligit vitam Christi et fugit mortem peccatorum 326—7; timor, qui debet repellere christianos a frequenti communione, evanescit in omnibus frequentantibus cottidie sacramentum vel ex nimia et perfecta dilectione Christi... vel ex nimia caecitate et oblivione dei praesentis in sacramento 328 sq.; communio Chr. corporis illuminat indignos ad cognoscendum deum 330; si chri- stianus non diligit iniquitatem..., tunc securius est illi sumere sacra- mentum Chr. corp., quam dimittere; si autem diligit iniquitatem et est in propositio peccandi, tunc nequaquam est sibi securius sumere in missa sacramentum, sed adhuc maius malum est tali iniquo christiano ob iniquitatem dimittere manducare sacramentum et maior damnatio 332: christiano, qui diligit iniquitatem, maius est malum omittere sacramen tum, quia sic contemnit Jh. Chr. et eius passionem, mortem atque totum opus salutis nihili ducit et spernit et gratiam dei... voluntarie offen- dit... ob comlpacentiam diabolo... 333; indignus non communicans magis peccat, acsi communicaret 334 sq.; solutio rationum in oppositum sonantium 337 sq.; duo modi non recipiendi Christum in sacramento propter iniquitatem: primus modus simpliciter nolle Christum et refus tare, ut melius et liberius iniquitas operetur..., alius modus est non suscipiendi Chr. in sacramento propter iniquitatem in proposito, ne fiat sibi irreverentia aut magnus contemptus 340—41; accedere in iniquitate voluntaria ad sacramentum est nimis damnabile, non accedere propter iniquitatem nimis culpabile et magis damnabile 345—6; indignus chri- stianus debet dimittere iniquitatem et fugere humiliter ad Chr. et tunc accedere ad sacramentum 346—7; d) (qualiter homines venerari debeant eucharistiam): sacramentum Chr. corporis in summa reverentia est habendum a populis 234 sq.; omnes christiani et praecipue sacerdotes debent habere summum respectum ad
Strana 423
Index rerum. 423 eucharistiam 237; qui spiritu Jhesu ducuntur, habent magnum respectum ad sacramentum corp. Christi 243; O. Parvulorum communio : 231. P. Quaestiones dogmaticae diversae, euch. sacramentum concernentes: omnis sumendo corpus Chr. in sacramento, sumit totum et summum 137; EVANGELISTAE 296, 364. EVANGELIUM: 166, 170, 197, 219-20, 267, 270, 300, 306, 314, 343, 377; e—i sancti praeceptum 21; e—i auctoritas 49; e—i forma in compulsione negligentium ad sacramentum 123. EXCOMMUNICATIO: e., id est extra communionem sanctorum extractio vel eiectio 218; e. hominum ab iudicibus ecclesiae 32, 36; quibus de causis notorii peccatores debeant excommunicari 38—41; e. fidelium per sententias iudicum propter peccata venialia, utpote pro modica offensa cleri etc. 40; cf. p. 49; rationes et scripturae suadentes e. manifestorum peccatorum 42 sq.; e. notoriorum peccatorum non est crudelitas, quia talis e. est tantum e—onis iam pridem et coram deo factae proclamatio apud vulgus 48; solutio argumentorum in oppositum publicae e—onis manifestorum peccatorum sonantium 48—50 ; publica e. impiorum non est periculosa infirmis, sed explicatio infirmorum ab errore et conser- vatio a ruina 49; excommunicati 305, 323, 349. EXORCISTA: 218. FERIA SEXTA MAGNA: 175. FESTA ECCLESIAE: 89 sq.; 96; frequentatio tabernarum in diebus festi- vis est signum gulae evidens 44; festa populi dei sub lege Moysis 95. FIDES (cf. VIRTUS): 117, 144, 209, 252, 257, 267, 272, 292, 300, 315, 325, 328, 375; f. christiana 23, 294; f. magna in Christum 176; f. Jhesu crucifixi 244; f. catholica 139; sancta 107, 182; viva 83, 297; formata 32; f., quae per dilectionem operatur 29, 35, 238, 261; f. informis, mortua 32, 52; fidei articuli 212—3, 261; f—ei mensura 248, 250; f—ei donum 107; per f. dominum dat principium vitae gratuitae et beatificae christianorum 135; simplicitas fidei laicorum magis conservat plebeios ab haeresibus, quam multa inquisitio et curiosa scientia sacerdotum valet ipsos ab haeresibus custodire 205; reprobi circa fidem v. in ind. locorum a) II. Tim. III, 8. GEHENNA: 115. GENTILIS; 110, 243. GRATIA 57: g. gratum faciens 51; g. gratis data seu prima 51, 334, 336; g. prima 52; impossibile est habere usum g—ae sine habitu g—ae 52; g. evangelica 154. HAERESIS, HAERETICUS: 158; dicunt aliqui ex frequenti communione sacramenti haereses prodiisse 18, 202; falsum est et malivolum et de tractivum affirmare frequentatam manducationem corporis et sanguinis Chr. originem esse errorum in ecclesia vel haeresum 202; nullae um quam haereses fuerunt inventae, quae dilexerunt hoc sacramentum frequentare 202—3; Cf. BEGHARDI. HEREMITAE: 15. 159—160. HOLOCAUSTOMATA LEGIS MOYSIS: 215.
Index rerum. 423 eucharistiam 237; qui spiritu Jhesu ducuntur, habent magnum respectum ad sacramentum corp. Christi 243; O. Parvulorum communio : 231. P. Quaestiones dogmaticae diversae, euch. sacramentum concernentes: omnis sumendo corpus Chr. in sacramento, sumit totum et summum 137; EVANGELISTAE 296, 364. EVANGELIUM: 166, 170, 197, 219-20, 267, 270, 300, 306, 314, 343, 377; e—i sancti praeceptum 21; e—i auctoritas 49; e—i forma in compulsione negligentium ad sacramentum 123. EXCOMMUNICATIO: e., id est extra communionem sanctorum extractio vel eiectio 218; e. hominum ab iudicibus ecclesiae 32, 36; quibus de causis notorii peccatores debeant excommunicari 38—41; e. fidelium per sententias iudicum propter peccata venialia, utpote pro modica offensa cleri etc. 40; cf. p. 49; rationes et scripturae suadentes e. manifestorum peccatorum 42 sq.; e. notoriorum peccatorum non est crudelitas, quia talis e. est tantum e—onis iam pridem et coram deo factae proclamatio apud vulgus 48; solutio argumentorum in oppositum publicae e—onis manifestorum peccatorum sonantium 48—50 ; publica e. impiorum non est periculosa infirmis, sed explicatio infirmorum ab errore et conser- vatio a ruina 49; excommunicati 305, 323, 349. EXORCISTA: 218. FERIA SEXTA MAGNA: 175. FESTA ECCLESIAE: 89 sq.; 96; frequentatio tabernarum in diebus festi- vis est signum gulae evidens 44; festa populi dei sub lege Moysis 95. FIDES (cf. VIRTUS): 117, 144, 209, 252, 257, 267, 272, 292, 300, 315, 325, 328, 375; f. christiana 23, 294; f. magna in Christum 176; f. Jhesu crucifixi 244; f. catholica 139; sancta 107, 182; viva 83, 297; formata 32; f., quae per dilectionem operatur 29, 35, 238, 261; f. informis, mortua 32, 52; fidei articuli 212—3, 261; f—ei mensura 248, 250; f—ei donum 107; per f. dominum dat principium vitae gratuitae et beatificae christianorum 135; simplicitas fidei laicorum magis conservat plebeios ab haeresibus, quam multa inquisitio et curiosa scientia sacerdotum valet ipsos ab haeresibus custodire 205; reprobi circa fidem v. in ind. locorum a) II. Tim. III, 8. GEHENNA: 115. GENTILIS; 110, 243. GRATIA 57: g. gratum faciens 51; g. gratis data seu prima 51, 334, 336; g. prima 52; impossibile est habere usum g—ae sine habitu g—ae 52; g. evangelica 154. HAERESIS, HAERETICUS: 158; dicunt aliqui ex frequenti communione sacramenti haereses prodiisse 18, 202; falsum est et malivolum et de tractivum affirmare frequentatam manducationem corporis et sanguinis Chr. originem esse errorum in ecclesia vel haeresum 202; nullae um quam haereses fuerunt inventae, quae dilexerunt hoc sacramentum frequentare 202—3; Cf. BEGHARDI. HEREMITAE: 15. 159—160. HOLOCAUSTOMATA LEGIS MOYSIS: 215.
Strana 424
424 Index rerum. HOMO: h. animalis 27, 115, 184; homines incarnati, nubilati 93; h., spi- ritum Jhesu non habentes, quorum deus venter est etc. 148; novus homo, qui secundum deum creatus est 27, 57. HORAE CANONICAE 220. HYPOCRISIS 3, 11, 86, 110, 166, 278, 289, 345. HYPOCRITAE 3, 67, 87, 114, 116, 203, 339. IEIUNIUM: 17, 77, 291; ieiunium quadragesimale 16, 158, 172, 173, 219. IGNIS 26. JHESUS CHRISTUS: nominis etymologia: Chr., id est unctus 51; a) Epitheta: 1. substantivorum: Emanuel, id est nobiscum deus,... 235; veritas, id est Jh. Chr. 4, 25, 26, 27, 45, 68, 110, 114, 126, 181, 184, 229, 329; veritas summa 114; veritas aeterna 357; veritas et con- siliarius fidelis humani generis 300; increata veritas, sapientia et virtus ipsa in persona atque sanctus sanctorum 107; sapientia divina 105; dei sapientia et dei providentia, scilicet Chr. Jh. 370; panis vivus, amator sapientiae et virtutis 115; doctor christianorum, panis artus, ubi ab breviatum verbum fecit dominus super terram, aqua brevis, sapientia salutaris, qua potamur... 147; divina clementia 363; pascha nostrum 2; salutare dei 330, 331; fons aquarum viventium 238; alpha et omega, prin cipium et finis, via, veritas et vita 292; agnus dulcissimus Jh. crucificus 342; deus omnium et dives in omnes, omnibus misericors 72; unigenitus filius, deus vivus, rex regum et dominus dominantium, qui semper est in gloria dei patris 145; deus summus dominus Jh. 161; verus deus et dominus Jh. Chr. 195; unigenitus dei 215; magnus deus, magnus dominus, magnus rex et magister, magnus Jhesus crucifixus 242; do- minus noster 246; salvator 275; deus verus et dominus communis omnium 265; deus noster et dominus 314; deus et dominus 72, 151, 156, 248, 294, 296, 314, 317, 327, 333, 365; Chr. Jh., qui est solus virtus nostra, qua induimur ex alto, et dignificatio nostra et omnis decor noster, quo investimur sicut sole 344; Jh. crucifixus, deus dives in omnes, qui invocant eum 370—1; legislator 82; pius Jhesus et terribilis rex magnus super omnem terram 103; dominus virtutum 193; illustris rex 343; aemulator maxi- mus sui convivii 94; hostia vel sacrificium iuge, id est cottidianum, pro nobis ad deum patrem in sacramento corporis sui et sanguinis pretiosi 215; exemplar in monte nobis monstratum, dominus et institutor huius sacramenti 217; primus et summus sacerdos et minister Novi testamenti 217; summus sacerdos 160, 260; primus sacerdos 316; panis et vini (in sacr.) primus et independens effector 7; pater familias evangelicus 18; p. f. et liberalissimus dominus suae caenae 20; dominus et p. f. sanctae ecclesiae 73, 89; misericordissimus p. f. 77; dominus et p. f. liberalissimus splendidissimusque in panibus 89; p. f. sapiens, pius et omnipotens 89; summus p. f. 90; p. f. piissi- mus 91; p. f. liberalissimus atque dives in omnes 92; p. f. pius Jh. 94; largissimus et superoptimus p. f. 123; rigidus p. f. 165; piissimus Jh., dominus et p. f. 192; piissimus et misericordissimus p. f. 199; p.
424 Index rerum. HOMO: h. animalis 27, 115, 184; homines incarnati, nubilati 93; h., spi- ritum Jhesu non habentes, quorum deus venter est etc. 148; novus homo, qui secundum deum creatus est 27, 57. HORAE CANONICAE 220. HYPOCRISIS 3, 11, 86, 110, 166, 278, 289, 345. HYPOCRITAE 3, 67, 87, 114, 116, 203, 339. IEIUNIUM: 17, 77, 291; ieiunium quadragesimale 16, 158, 172, 173, 219. IGNIS 26. JHESUS CHRISTUS: nominis etymologia: Chr., id est unctus 51; a) Epitheta: 1. substantivorum: Emanuel, id est nobiscum deus,... 235; veritas, id est Jh. Chr. 4, 25, 26, 27, 45, 68, 110, 114, 126, 181, 184, 229, 329; veritas summa 114; veritas aeterna 357; veritas et con- siliarius fidelis humani generis 300; increata veritas, sapientia et virtus ipsa in persona atque sanctus sanctorum 107; sapientia divina 105; dei sapientia et dei providentia, scilicet Chr. Jh. 370; panis vivus, amator sapientiae et virtutis 115; doctor christianorum, panis artus, ubi ab breviatum verbum fecit dominus super terram, aqua brevis, sapientia salutaris, qua potamur... 147; divina clementia 363; pascha nostrum 2; salutare dei 330, 331; fons aquarum viventium 238; alpha et omega, prin cipium et finis, via, veritas et vita 292; agnus dulcissimus Jh. crucificus 342; deus omnium et dives in omnes, omnibus misericors 72; unigenitus filius, deus vivus, rex regum et dominus dominantium, qui semper est in gloria dei patris 145; deus summus dominus Jh. 161; verus deus et dominus Jh. Chr. 195; unigenitus dei 215; magnus deus, magnus dominus, magnus rex et magister, magnus Jhesus crucifixus 242; do- minus noster 246; salvator 275; deus verus et dominus communis omnium 265; deus noster et dominus 314; deus et dominus 72, 151, 156, 248, 294, 296, 314, 317, 327, 333, 365; Chr. Jh., qui est solus virtus nostra, qua induimur ex alto, et dignificatio nostra et omnis decor noster, quo investimur sicut sole 344; Jh. crucifixus, deus dives in omnes, qui invocant eum 370—1; legislator 82; pius Jhesus et terribilis rex magnus super omnem terram 103; dominus virtutum 193; illustris rex 343; aemulator maxi- mus sui convivii 94; hostia vel sacrificium iuge, id est cottidianum, pro nobis ad deum patrem in sacramento corporis sui et sanguinis pretiosi 215; exemplar in monte nobis monstratum, dominus et institutor huius sacramenti 217; primus et summus sacerdos et minister Novi testamenti 217; summus sacerdos 160, 260; primus sacerdos 316; panis et vini (in sacr.) primus et independens effector 7; pater familias evangelicus 18; p. f. et liberalissimus dominus suae caenae 20; dominus et p. f. sanctae ecclesiae 73, 89; misericordissimus p. f. 77; dominus et p. f. liberalissimus splendidissimusque in panibus 89; p. f. sapiens, pius et omnipotens 89; summus p. f. 90; p. f. piissi- mus 91; p. f. liberalissimus atque dives in omnes 92; p. f. pius Jh. 94; largissimus et superoptimus p. f. 123; rigidus p. f. 165; piissimus Jh., dominus et p. f. 192; piissimus et misericordissimus p. f. 199; p.
Strana 425
Index rerum. 425 f. et p. misericordiarum 370; p. f. Jhesus splendidus in panibus 341; dulcissimus pater, carissimus sponsus etc. 367; iudex vivorum et mortuorum 22; pius Jhesus et terribilis rex, mag- nus super omnem terram 103; districtus iudex et princeps pastorum 220. 2. adiectivorum: benignissimus et munificentissimus 151; cruci- fixus 2, 3, 21, 23, 88, 107, 136, 158, 167, 244, 273, 296, 300—1, 333, 342, 377; passus et crucifixus 233; dulcis 20; dulcissimus 90, 98, 298, 331, 342; pius 106, 136, 194; piissimus 63, 83, 121, 172, 192, 216, 300, 331; piissimus dominus et dilectissimus amicus 89; familiarissimus et communissimus omnibus 294; cunctis mirabilis 308—9; 3. Comparationes: Jh. Chr. serpenti Moisis in deserto compara tur 112; b) Jh. Christi vita et opus: Chr. nativitas etc. 90; natus est in medio Beth lehem, puta in communi loco, in diversorio, in medio duorum ani malium et inventus est in medio doctorum in templo etc. 233; non compulit ad se et ad sua bona quemquam veniendum et se participan dum, sed dignam sitim et desiderium salutis utique requirebat 102; in caena novissima dedit panem communiter omnibus 66, 217, 260; etiam Judae traditori 7, 67—8, 151, 169; Chr. passio 13, 17, 129, 140, 145, 158, 174, 175, 205—6, 268, 333—4, 339; Chr. mors 20, 145, 174, 308, 376; mors amara dei et domini Jh. Chr., eius passio et totum opus salutis 333; propter peccatum mortuus est, ut ipsum destrueret et corpus eius 334; Chr. resurrectio 90, 97; Christi crux 194; c) Jh. Chr. qualitates: beneficentia 140; bonitas 118; caritas 110, 121—2, 161, 356; gratia 67, 113, 175, 189, 190, 192—3, 359, 361; iustitia 67; lumen 2; lux 332; misericordia 317; veritas 2, 67, 102, 108, 189, 192; virtus 167, 192—4, 204, 206, 285; cf. ind. nom. vocem JANOV III; d) Christi vita (id est christiana) 34, 112, 144, 166, 264, 285, 326—7, 332, 353, 358; vita in Christo 155; e) Christi fideles etc. v. CHRISTIANUS POPULUS. f) Christi spiritus v. SPIRITUS b). IMAGINES : vae illis christianis, qui habent consolationem in statuis 236; i. sacrae, quibus homines magnam virtutem tribuunt 239; i., statuae etc. ad hoc sunt adinventae, ut sic obnubilaretur splendor et maiestas in medio plebis christianae corporis pleni deitate et sanguinis Jhesu Christi et ut abducerentur populi rudes et seducibiles ab eorum certissima salute ad incerta 239—240; ablatio iugis sacrificii per i. lapideas vel ligneas aut huiusmodi 241; illi, qui colunt et adorant i. lapideas vel ligneas et reliquias sanctorum omnino sine vita et virtute atque docent publice et sollemniter adorandas, in ipsis virtutes divinas et stuporem vulgi esse possentes et confirmantes et quasi totam multitudinem ad talia rudis populi plebei convertentes 296; i. et aliae adinventiones hominum 297. INDULGENTIAE: i. famatae 241. INVENTIONES, ADINVETIONES HOMINUM ETC.: adversarii crebrae com. a veritate aversi, fabulas etiam in domo dei proloquuntur..., docent sua somnia, mandata hominum et traditiones seniorum et doctrinas magnificant ac magnopere commendant... 22; doctrinae et adinventiones hominum 220, 268; observantiae hominum et adinventiones incertae
Index rerum. 425 f. et p. misericordiarum 370; p. f. Jhesus splendidus in panibus 341; dulcissimus pater, carissimus sponsus etc. 367; iudex vivorum et mortuorum 22; pius Jhesus et terribilis rex, mag- nus super omnem terram 103; districtus iudex et princeps pastorum 220. 2. adiectivorum: benignissimus et munificentissimus 151; cruci- fixus 2, 3, 21, 23, 88, 107, 136, 158, 167, 244, 273, 296, 300—1, 333, 342, 377; passus et crucifixus 233; dulcis 20; dulcissimus 90, 98, 298, 331, 342; pius 106, 136, 194; piissimus 63, 83, 121, 172, 192, 216, 300, 331; piissimus dominus et dilectissimus amicus 89; familiarissimus et communissimus omnibus 294; cunctis mirabilis 308—9; 3. Comparationes: Jh. Chr. serpenti Moisis in deserto compara tur 112; b) Jh. Christi vita et opus: Chr. nativitas etc. 90; natus est in medio Beth lehem, puta in communi loco, in diversorio, in medio duorum ani malium et inventus est in medio doctorum in templo etc. 233; non compulit ad se et ad sua bona quemquam veniendum et se participan dum, sed dignam sitim et desiderium salutis utique requirebat 102; in caena novissima dedit panem communiter omnibus 66, 217, 260; etiam Judae traditori 7, 67—8, 151, 169; Chr. passio 13, 17, 129, 140, 145, 158, 174, 175, 205—6, 268, 333—4, 339; Chr. mors 20, 145, 174, 308, 376; mors amara dei et domini Jh. Chr., eius passio et totum opus salutis 333; propter peccatum mortuus est, ut ipsum destrueret et corpus eius 334; Chr. resurrectio 90, 97; Christi crux 194; c) Jh. Chr. qualitates: beneficentia 140; bonitas 118; caritas 110, 121—2, 161, 356; gratia 67, 113, 175, 189, 190, 192—3, 359, 361; iustitia 67; lumen 2; lux 332; misericordia 317; veritas 2, 67, 102, 108, 189, 192; virtus 167, 192—4, 204, 206, 285; cf. ind. nom. vocem JANOV III; d) Christi vita (id est christiana) 34, 112, 144, 166, 264, 285, 326—7, 332, 353, 358; vita in Christo 155; e) Christi fideles etc. v. CHRISTIANUS POPULUS. f) Christi spiritus v. SPIRITUS b). IMAGINES : vae illis christianis, qui habent consolationem in statuis 236; i. sacrae, quibus homines magnam virtutem tribuunt 239; i., statuae etc. ad hoc sunt adinventae, ut sic obnubilaretur splendor et maiestas in medio plebis christianae corporis pleni deitate et sanguinis Jhesu Christi et ut abducerentur populi rudes et seducibiles ab eorum certissima salute ad incerta 239—240; ablatio iugis sacrificii per i. lapideas vel ligneas aut huiusmodi 241; illi, qui colunt et adorant i. lapideas vel ligneas et reliquias sanctorum omnino sine vita et virtute atque docent publice et sollemniter adorandas, in ipsis virtutes divinas et stuporem vulgi esse possentes et confirmantes et quasi totam multitudinem ad talia rudis populi plebei convertentes 296; i. et aliae adinventiones hominum 297. INDULGENTIAE: i. famatae 241. INVENTIONES, ADINVETIONES HOMINUM ETC.: adversarii crebrae com. a veritate aversi, fabulas etiam in domo dei proloquuntur..., docent sua somnia, mandata hominum et traditiones seniorum et doctrinas magnificant ac magnopere commendant... 22; doctrinae et adinventiones hominum 220, 268; observantiae hominum et adinventiones incertae
Strana 426
426 Index rerum. 240; adinventiones et incerta opera hominum 239; mandata hominum et traditiones 345; fabulae et quaedam fictitia et incerta... doctrinae et adinventiones hominum, quae veniunt ex obmissione crebrae mandu- cationis sacramenti a populo christiano... 268; incerta et fictitia vel opera hominum et recentes adinventiones 295; opera hominum inven- titia, recentia et incerta factaque celebria et splendida coram oculis hominum... 297; adinventiones recentes, quamvis prorsus incertae et nova opera hominum celebri fama divulgata... 298. KALENDAE: 96; observantia k-arum, quas vulgo colendizare nuncupant 44. LECTOR: 219. LEX : naturalis 363; 1. dei data Moysen 50, 52; 1. Moysi 215, 363; 1. domini 141; 1. evangelica 52; 1. nova est lex perfectissimae libertatis 96. LIBERTAS: 1. evangelica 198; 1. humana 70; 1. carnis 158, 321. MANNA: 15, 34, 146, 153, 156, 157, 161, 300, 303. MECHANICI: 97, 264. MERETRICES : meum congregationes in publicis domibus etc. 44. MISSA: 29, 38, 61, 66, 93—95, 110, 115, 162, 200, 201, 209, 211, 214, 218, 229, 234, 248, 251—3, 257—9, 262, 263, 267, 274, 277—280, 282, 290, 292, 294, 302, 304, 305, 307, 312, 313, 315, 319—24, 331, 332, 333, 335, 340, 347, 348, 351, 352, 356, 369; m. officium et ordo 215—6, 218—20, 306; etymologia nominis missa 215; m., quare dicatur actus communis 254; quare dicatur m. actus commus nis in sancta plebe et quare instituta sit 305; sacra m. fit tota et ordi nata est propter communionem et congregationem populi christiani et principaliter propter manducationem et fruitionem corporis et sangui- nis domini... primum a sacerdotibus, dehinc a plebeio populo chri- stiano 221; prima et principalis intentio est m. in ecclesia et ordinationis ad hoc ministrorum, scilicet ut communitas plebis communicet et man ducet suum panem cottidianum in sacramento 255; m. non debet nisi in congregatione aliqua plurium celebrari 98, 210; m. est actus communis in ecclesia... et ordo missae totus ordinatus est pro communitate et quasi ex parte communitatis... 217; m. in ecclesia dei est prandium commune familiae Christi 254; m. est ideo actus communissimus in ecclesia et ministri etc., quia omnia illa fiebant et sic fieri sunt ordi- nata, ut Christi plebes de mensa domini sui communi publice et cele briter panem suum cottidianum manducarent 258; qui sunt praesentes in m., sunt participes bonorum, quae sunt in m. 257; - essentiale m. non est aliud, quam hoc sacrificium vel panis et vinum et forma divinorum verborum rite et rationabiliter a ministro supra materiam panis et vini in voce expressorum...216; magis impleretur intentio sacrae m., si plebs communicaret sacramentum Chr. in missa et non sacerdos... quam si sacerdos tantum in m. communicaret sacr. Christi et negaret sanc tae plebi... 255—6; quid sit prima et originalis sanctae m. institutio in ecclesia primitiva et quid sit sanctae missae essentiale et principale 306; ministri m. quales et quot esse debeant 218; ministri ecclesiae et m sunt propter ecclesiam seu propter plebem christianam, non autem plebs christiana propter ministros 255; cf. SACERDOTES. mearum auditio 356.
426 Index rerum. 240; adinventiones et incerta opera hominum 239; mandata hominum et traditiones 345; fabulae et quaedam fictitia et incerta... doctrinae et adinventiones hominum, quae veniunt ex obmissione crebrae mandu- cationis sacramenti a populo christiano... 268; incerta et fictitia vel opera hominum et recentes adinventiones 295; opera hominum inven- titia, recentia et incerta factaque celebria et splendida coram oculis hominum... 297; adinventiones recentes, quamvis prorsus incertae et nova opera hominum celebri fama divulgata... 298. KALENDAE: 96; observantia k-arum, quas vulgo colendizare nuncupant 44. LECTOR: 219. LEX : naturalis 363; 1. dei data Moysen 50, 52; 1. Moysi 215, 363; 1. domini 141; 1. evangelica 52; 1. nova est lex perfectissimae libertatis 96. LIBERTAS: 1. evangelica 198; 1. humana 70; 1. carnis 158, 321. MANNA: 15, 34, 146, 153, 156, 157, 161, 300, 303. MECHANICI: 97, 264. MERETRICES : meum congregationes in publicis domibus etc. 44. MISSA: 29, 38, 61, 66, 93—95, 110, 115, 162, 200, 201, 209, 211, 214, 218, 229, 234, 248, 251—3, 257—9, 262, 263, 267, 274, 277—280, 282, 290, 292, 294, 302, 304, 305, 307, 312, 313, 315, 319—24, 331, 332, 333, 335, 340, 347, 348, 351, 352, 356, 369; m. officium et ordo 215—6, 218—20, 306; etymologia nominis missa 215; m., quare dicatur actus communis 254; quare dicatur m. actus commus nis in sancta plebe et quare instituta sit 305; sacra m. fit tota et ordi nata est propter communionem et congregationem populi christiani et principaliter propter manducationem et fruitionem corporis et sangui- nis domini... primum a sacerdotibus, dehinc a plebeio populo chri- stiano 221; prima et principalis intentio est m. in ecclesia et ordinationis ad hoc ministrorum, scilicet ut communitas plebis communicet et man ducet suum panem cottidianum in sacramento 255; m. non debet nisi in congregatione aliqua plurium celebrari 98, 210; m. est actus communis in ecclesia... et ordo missae totus ordinatus est pro communitate et quasi ex parte communitatis... 217; m. in ecclesia dei est prandium commune familiae Christi 254; m. est ideo actus communissimus in ecclesia et ministri etc., quia omnia illa fiebant et sic fieri sunt ordi- nata, ut Christi plebes de mensa domini sui communi publice et cele briter panem suum cottidianum manducarent 258; qui sunt praesentes in m., sunt participes bonorum, quae sunt in m. 257; - essentiale m. non est aliud, quam hoc sacrificium vel panis et vinum et forma divinorum verborum rite et rationabiliter a ministro supra materiam panis et vini in voce expressorum...216; magis impleretur intentio sacrae m., si plebs communicaret sacramentum Chr. in missa et non sacerdos... quam si sacerdos tantum in m. communicaret sacr. Christi et negaret sanc tae plebi... 255—6; quid sit prima et originalis sanctae m. institutio in ecclesia primitiva et quid sit sanctae missae essentiale et principale 306; ministri m. quales et quot esse debeant 218; ministri ecclesiae et m sunt propter ecclesiam seu propter plebem christianam, non autem plebs christiana propter ministros 255; cf. SACERDOTES. mearum auditio 356.
Strana 427
Index rerum. 427 MONACHI: a) 64, 160, 166, 167, 220, 298, 340; magistri in plebe et religiosi 114; m. humilitate et caritate dei exuberantes 11; religiosi et m. possunt praedicare et confessiones audire, sed non sacram. Christi ministrare, sacerdote curato invito... 229; b) m., qui non favent frequenti com. laicorum 10—11 ; m. nequam 43; clerici vel m. nequam, ut liberius et cum minori verecundia carna- lem conversationem exerceant et sua mala facta operentur, deponunt habitum proprium suo statui et abscondunt suam professionem, vel non celebrant missam in publico, vel nolunt palam communicare cottidie et frequenter etc. 340; cf. ind. nominum vocem JANOV VII. MUNDUS (cf. SAECULUM): 10, 35, 68, 77, 88, 112, 116—7, 126, 141, 152, 156, 158, 187, 193, 194, 243—5, 325—6, 352—3; mei vita 108, 153, 155; m-i vita lubrica 34; mei bona 116; mei delectabilia 156; mei quies delicata 166; mei deliciae 154—5; mei malignitas 326; mei libidines 156; mei pascuae 157; mei vanitates 113; mei amor 331; mei amatores 157, 270, 329, 331; mei amatores non associant se ipsos facile convivantibus cot- tidie cum domino Jhesu 270—1; m. est et fuit contrarius Christo in omnibus iudiciis etc. 113; m. malignus et deo contrarius 327. ORATIO: 77, 91, 252; multiloquium in o. 291; o. dominica 136, 176, 232, 300, 307, 357. ORDO (sacr.): 228, 231, 253, 273, 322. OSTIARIUS: 218. PAENITENTIA 48, 56, 78, 124, 128, 152, 155, 157, 158, 159, 164, 167, 198, 223, 227, 228, 229, 233, 292, 322, 325, 346, 356, 362; p. vera et confessio vo luntaria et cottidiana peccatorum 227; p. crebra et confessio 228; prae gratia 247; p—ae opera, fructus 16, 166, 168, 230; susceptioni omnium sacramentorum primum et ante omnia necesaria est p., diluens praeteritae conversationis peccata et disponens bene hominem ad susceptionem veritatis et gratiae 222. PAGANI: 53. PARASCHEVE: p., id est digna praeparatio 17. PAROCHIA: 242; aliqui, volentes saepe communicare, vadunt in alias pas 17; si familiae Jh. cibus in tempore trivole denegetur in loco ipsis ordinato, id est in parochia propria, et si familia Jh. in tali casu va dat... ad aliam domum... in tali casu in nullo male facit, immo optime facit... 190. PASCHA: 16, 79, 108, 157, 175, 355. PECCATA: 36, 40, 41, 42, 46, 47—8, 49, 81, 224, 225, 227, 238, 279, 285, 290, 308, 323, 325; manifesta p. diversa, quae sunt signa avaritiae, gulae, fornicationis, iracundiae ; qui illa committunt, debent arceri a commu nione 43—44. PECCATORES: 72, 84, 107, 112, 114. 124—5, 127, 130—1, 150, 167, 223, 329; pes impaenitentes, qui sunt canes et porci 131; pes notorii, ut adul- teri etc. 39—40; pes publici 41; p. notorius debet repelli a communione 38; cf. EUCHARISTIA IV, N, c); CHRISTIANI c). PHARISAEI: 11, 12, 114. PLEBS, PLEBEI, VULGUS, POPULUS PLEBEIUS etc.: 2, 5, 11, 16, 20, 21,
Index rerum. 427 MONACHI: a) 64, 160, 166, 167, 220, 298, 340; magistri in plebe et religiosi 114; m. humilitate et caritate dei exuberantes 11; religiosi et m. possunt praedicare et confessiones audire, sed non sacram. Christi ministrare, sacerdote curato invito... 229; b) m., qui non favent frequenti com. laicorum 10—11 ; m. nequam 43; clerici vel m. nequam, ut liberius et cum minori verecundia carna- lem conversationem exerceant et sua mala facta operentur, deponunt habitum proprium suo statui et abscondunt suam professionem, vel non celebrant missam in publico, vel nolunt palam communicare cottidie et frequenter etc. 340; cf. ind. nominum vocem JANOV VII. MUNDUS (cf. SAECULUM): 10, 35, 68, 77, 88, 112, 116—7, 126, 141, 152, 156, 158, 187, 193, 194, 243—5, 325—6, 352—3; mei vita 108, 153, 155; m-i vita lubrica 34; mei bona 116; mei delectabilia 156; mei quies delicata 166; mei deliciae 154—5; mei malignitas 326; mei libidines 156; mei pascuae 157; mei vanitates 113; mei amor 331; mei amatores 157, 270, 329, 331; mei amatores non associant se ipsos facile convivantibus cot- tidie cum domino Jhesu 270—1; m. est et fuit contrarius Christo in omnibus iudiciis etc. 113; m. malignus et deo contrarius 327. ORATIO: 77, 91, 252; multiloquium in o. 291; o. dominica 136, 176, 232, 300, 307, 357. ORDO (sacr.): 228, 231, 253, 273, 322. OSTIARIUS: 218. PAENITENTIA 48, 56, 78, 124, 128, 152, 155, 157, 158, 159, 164, 167, 198, 223, 227, 228, 229, 233, 292, 322, 325, 346, 356, 362; p. vera et confessio vo luntaria et cottidiana peccatorum 227; p. crebra et confessio 228; prae gratia 247; p—ae opera, fructus 16, 166, 168, 230; susceptioni omnium sacramentorum primum et ante omnia necesaria est p., diluens praeteritae conversationis peccata et disponens bene hominem ad susceptionem veritatis et gratiae 222. PAGANI: 53. PARASCHEVE: p., id est digna praeparatio 17. PAROCHIA: 242; aliqui, volentes saepe communicare, vadunt in alias pas 17; si familiae Jh. cibus in tempore trivole denegetur in loco ipsis ordinato, id est in parochia propria, et si familia Jh. in tali casu va dat... ad aliam domum... in tali casu in nullo male facit, immo optime facit... 190. PASCHA: 16, 79, 108, 157, 175, 355. PECCATA: 36, 40, 41, 42, 46, 47—8, 49, 81, 224, 225, 227, 238, 279, 285, 290, 308, 323, 325; manifesta p. diversa, quae sunt signa avaritiae, gulae, fornicationis, iracundiae ; qui illa committunt, debent arceri a commu nione 43—44. PECCATORES: 72, 84, 107, 112, 114. 124—5, 127, 130—1, 150, 167, 223, 329; pes impaenitentes, qui sunt canes et porci 131; pes notorii, ut adul- teri etc. 39—40; pes publici 41; p. notorius debet repelli a communione 38; cf. EUCHARISTIA IV, N, c); CHRISTIANI c). PHARISAEI: 11, 12, 114. PLEBS, PLEBEI, VULGUS, POPULUS PLEBEIUS etc.: 2, 5, 11, 16, 20, 21,
Strana 428
428 Index rerum. 28, 38, 61, 65, 85, 87, 156, 166, 205, 214, 243—4, 261, 273, 293, 296, 319, 329, 349, 350, 374; adversarii crebrae comm.... dedignantur communes personas de plebe, quamvis sanctas,... bestias et ribaldos pauperes plebeios audacter nun- cupando... 9; cf. CHRISTIANUS POPULUS. PRESBITERI v. SACERDOTES. PROPHETAE: 219, 364; christi dei et prae 167; p. dei fideles 244; p. in Veteri testamento 252, 359. PSEUDOPROPHETAE: pae, id est indigni sacerdotes 158, 191, 284; prae et pseudochristi 167, 240, 241, 298, 374. PUBLICANI 115. QUADRAGESIMA v. IEIUNIUM QUADRAGESIMALE. RATIO: cottidiana com. sacr. non est contra ram 82 sq.; r. sana et secun dum Christum suadet christianis frequenter communicare 96; r. sana ducens christianum ad crebram communionem 176, 183, 189, 192. REDDITUS: additio rrum de novo in subditis, causa nulla requirente, est signum avaritiae 44. RELIGIO: r. christiana 158, 352; consuetudinarii in r. 114. RELIGIOSI v. MONACHI. RELIQUIAE SANCTORUM: 239, 241, 296. RUSTICI: 97; r. sancti simplices 261; rsi aeque sunt utiles ecclesiae ac sacer dotes 264. SACERDOS: 217, 226; a) etymologia nominis s.: s., id est sacra dans sanctae plebi 218; inde quippe et nomen accipit s. plebis, quia dicitur curatus ab eo, quod curam gerit animarum etc. 222; cf. 224; b) s. digni etc.: dispensatores dignissimi, id est sacerdotes et gloriosi mi- nistri 90; s. dignus, qui e mero desiderio caritatis frequentat sacra, per prius delectatur in Chr. Jh. etc. et gratulatur se esse ministrum Chr. etc. 118; s. et dispensatores ecclesiae 186; angelus domini dei exercituum, id est sacerdos 215; s. vel praedicatores humiles, propter Christum simplices et fideles 244; s. servi magni patris familias 370; sancti s. et ministri 371; c) s. indigni, mali, pigri etc.: servi imprudentes et infideles... duces caeci... infideles dispensatores... 7; s. se ipsos amantes et elati mirantur per sonas divites, sed pauperibus nolunt ministrare sacramenta et repellunt eosdem a se 10; s. quidam veniunt obligati ad sacramentum 61; s. ne- gligentes, qui nolunt sacr. plebi ministrare 84; s., qui sine timore pas cunt se ipsos, ceteros quasi indignos reputantes et repellentes vel non invitantes ad domini Jhesu sollemnitatem 92; presbyteris et religiosis evenit ut plurimum ea, quae sunt aeterna et tremenda, ex frequenti usu facere sibi vetusta et levia... 110; s. indignus, qui per prius diligit delectabilem vitam, abundantem et quietam etc...., habet signum atque argumentum, quod non libere, nec ex fide... frequentat sacratissimam corporis et sanguinis Chr. communionem 119; ille, quem delectat tran- quilla vita et honorata sacerdotum, perducens ipsum ad singula annexa sacerdotio amplectenda et subeunda, timeat tempus iudicii 120; quanta paena expectet illos s., qui operantur iniquitatem 148; sapientia carna lis indignorum sacerdotum 151; s., qui assumunt statum sacerdotii ex cupiditate honoris et divitiarum etc. 161; s. multi veniunt proprio no-
428 Index rerum. 28, 38, 61, 65, 85, 87, 156, 166, 205, 214, 243—4, 261, 273, 293, 296, 319, 329, 349, 350, 374; adversarii crebrae comm.... dedignantur communes personas de plebe, quamvis sanctas,... bestias et ribaldos pauperes plebeios audacter nun- cupando... 9; cf. CHRISTIANUS POPULUS. PRESBITERI v. SACERDOTES. PROPHETAE: 219, 364; christi dei et prae 167; p. dei fideles 244; p. in Veteri testamento 252, 359. PSEUDOPROPHETAE: pae, id est indigni sacerdotes 158, 191, 284; prae et pseudochristi 167, 240, 241, 298, 374. PUBLICANI 115. QUADRAGESIMA v. IEIUNIUM QUADRAGESIMALE. RATIO: cottidiana com. sacr. non est contra ram 82 sq.; r. sana et secun dum Christum suadet christianis frequenter communicare 96; r. sana ducens christianum ad crebram communionem 176, 183, 189, 192. REDDITUS: additio rrum de novo in subditis, causa nulla requirente, est signum avaritiae 44. RELIGIO: r. christiana 158, 352; consuetudinarii in r. 114. RELIGIOSI v. MONACHI. RELIQUIAE SANCTORUM: 239, 241, 296. RUSTICI: 97; r. sancti simplices 261; rsi aeque sunt utiles ecclesiae ac sacer dotes 264. SACERDOS: 217, 226; a) etymologia nominis s.: s., id est sacra dans sanctae plebi 218; inde quippe et nomen accipit s. plebis, quia dicitur curatus ab eo, quod curam gerit animarum etc. 222; cf. 224; b) s. digni etc.: dispensatores dignissimi, id est sacerdotes et gloriosi mi- nistri 90; s. dignus, qui e mero desiderio caritatis frequentat sacra, per prius delectatur in Chr. Jh. etc. et gratulatur se esse ministrum Chr. etc. 118; s. et dispensatores ecclesiae 186; angelus domini dei exercituum, id est sacerdos 215; s. vel praedicatores humiles, propter Christum simplices et fideles 244; s. servi magni patris familias 370; sancti s. et ministri 371; c) s. indigni, mali, pigri etc.: servi imprudentes et infideles... duces caeci... infideles dispensatores... 7; s. se ipsos amantes et elati mirantur per sonas divites, sed pauperibus nolunt ministrare sacramenta et repellunt eosdem a se 10; s. quidam veniunt obligati ad sacramentum 61; s. ne- gligentes, qui nolunt sacr. plebi ministrare 84; s., qui sine timore pas cunt se ipsos, ceteros quasi indignos reputantes et repellentes vel non invitantes ad domini Jhesu sollemnitatem 92; presbyteris et religiosis evenit ut plurimum ea, quae sunt aeterna et tremenda, ex frequenti usu facere sibi vetusta et levia... 110; s. indignus, qui per prius diligit delectabilem vitam, abundantem et quietam etc...., habet signum atque argumentum, quod non libere, nec ex fide... frequentat sacratissimam corporis et sanguinis Chr. communionem 119; ille, quem delectat tran- quilla vita et honorata sacerdotum, perducens ipsum ad singula annexa sacerdotio amplectenda et subeunda, timeat tempus iudicii 120; quanta paena expectet illos s., qui operantur iniquitatem 148; sapientia carna lis indignorum sacerdotum 151; s., qui assumunt statum sacerdotii ex cupiditate honoris et divitiarum etc. 161; s. multi veniunt proprio no-
Strana 429
Index rerum. 429 mine ad cathedras ecclesiae sacrosanctae 161; moderni ministri ecclesiae, plebibus sanctis sacramentum panis angelorum non sollicite ministran tes vel negantes 165; s., qui tantum lucrum quaerunt in suo officio 166; s. tepidi (qui ab auctore Choritae nuncupantur), cum quis strenuus in Christi virtute vir surrexerit, pro iis, quae dei sunt, zelans fideliter, contra illum mox primi insurgunt 166; it. bonos praedicatores et sanctos sacerdo tes simplices et devotos in veritate populi salutem amantes et operantes impediunt etc. 168; s. modernorum et clericorum vita delicata et quieta 168; s. duri 184—5; ecclesiae minister negligens 189; pastor negligens et caecus 190; s. crudelitas et duritia; negligentia praesentium ecclesiae ministrorum 196; s. mali et iniqui 200; curati negligentes 224; s. car nales et clerici 245; presbyteri mercenarii 301; carnales et maligni clerici et s. 328; s. crudeles et dispensatores negligentes 365—6; d) s. officium: ... in quorum officio et per quos presbyteros corpus et sanguis... Jh. creatur et manibus ipsorum pertractatur et per eos ple- bibus dispensatur atque cottidie manducatur et bibitur 161; s. curatus quae sacramenta dispensare possit 228; s. sunt personae communes, ut communitati ecclesiae dona dei et bene- ficia communiter ministrent, constitutae 71; secundum quosdam sacer dotes sunt communes personae ideo dicti, quia sacras missas celebrant pro communitate tota ecclesiae... 200, 253; quare s. dicatur persona communis 254—5, 305; ministri ecclesiae seu sacerdotes et diaconi et subdiaconi etc. sunt omnes communes maxime et principaliter ideo, quia serviunt communitati plebis et debent servire praecipue in missa ministrando plebibus corporis Chr. sacramentum 256; s. faciunt consolationem plebi Chr. multas missas et saepe celebrantes 38; s. et ministri ecclesiae debent ex debito sui officii plebes excitare ad divina sacramenta 103; status s. iuste dicuntur et utiliter curae ani marum, non autem curae horarum canonicarum vel longarum psalmo diarum 220; de officio s. 221—226; s., praesertim eorum, qui sunt plebei vel plebani dicti aut curati, primum et principale inter cetera sua omnia est praedicare audireque confessiones peccatorum... et sacramentum eucharistae sacrae ministrare; inter ista tria ministrare populo dei euch. sacramentum est primum et principale 221—2; primum igitur et prin cipale incumbit officio curati plebem ad paenitentiam veram excitare verbo praedicationis et exemplo 222; non est aliquid aeque primum et principale pastori bono, quam pascere gregem sibi commissam et curare, nam exinde et nomen pastoris sibi vindicavit 224; de nullo alio debet esse sacerdos ita sollicitus... quam in istis tribus ad populum dei,... puta clave scientiae..., clave potestatis et ministratione petentibus vere et confessis cottidianae... communionis 225; s. domini in ecclesia habent proprium suum docere et loqui verbum dei in ecclesia et per hoc sunt os ecclesiae vel os Christi...; non autem propter hoc sunt os ecclesiae nuncupati domini s., ut ipsi soli sacramentum Chr. corporis pro tota ecclesia manducent 260; s. pro unica vel principali cura debet habere ut familia eius suam escam sine negligentia in suo tempore habeat... 370; cantus clericorum, psalmodia, hymnorum frequentia etc. 368; officium s. Novi testamenti excellentius est officio s. V. T. 318;
Index rerum. 429 mine ad cathedras ecclesiae sacrosanctae 161; moderni ministri ecclesiae, plebibus sanctis sacramentum panis angelorum non sollicite ministran tes vel negantes 165; s., qui tantum lucrum quaerunt in suo officio 166; s. tepidi (qui ab auctore Choritae nuncupantur), cum quis strenuus in Christi virtute vir surrexerit, pro iis, quae dei sunt, zelans fideliter, contra illum mox primi insurgunt 166; it. bonos praedicatores et sanctos sacerdo tes simplices et devotos in veritate populi salutem amantes et operantes impediunt etc. 168; s. modernorum et clericorum vita delicata et quieta 168; s. duri 184—5; ecclesiae minister negligens 189; pastor negligens et caecus 190; s. crudelitas et duritia; negligentia praesentium ecclesiae ministrorum 196; s. mali et iniqui 200; curati negligentes 224; s. car nales et clerici 245; presbyteri mercenarii 301; carnales et maligni clerici et s. 328; s. crudeles et dispensatores negligentes 365—6; d) s. officium: ... in quorum officio et per quos presbyteros corpus et sanguis... Jh. creatur et manibus ipsorum pertractatur et per eos ple- bibus dispensatur atque cottidie manducatur et bibitur 161; s. curatus quae sacramenta dispensare possit 228; s. sunt personae communes, ut communitati ecclesiae dona dei et bene- ficia communiter ministrent, constitutae 71; secundum quosdam sacer dotes sunt communes personae ideo dicti, quia sacras missas celebrant pro communitate tota ecclesiae... 200, 253; quare s. dicatur persona communis 254—5, 305; ministri ecclesiae seu sacerdotes et diaconi et subdiaconi etc. sunt omnes communes maxime et principaliter ideo, quia serviunt communitati plebis et debent servire praecipue in missa ministrando plebibus corporis Chr. sacramentum 256; s. faciunt consolationem plebi Chr. multas missas et saepe celebrantes 38; s. et ministri ecclesiae debent ex debito sui officii plebes excitare ad divina sacramenta 103; status s. iuste dicuntur et utiliter curae ani marum, non autem curae horarum canonicarum vel longarum psalmo diarum 220; de officio s. 221—226; s., praesertim eorum, qui sunt plebei vel plebani dicti aut curati, primum et principale inter cetera sua omnia est praedicare audireque confessiones peccatorum... et sacramentum eucharistae sacrae ministrare; inter ista tria ministrare populo dei euch. sacramentum est primum et principale 221—2; primum igitur et prin cipale incumbit officio curati plebem ad paenitentiam veram excitare verbo praedicationis et exemplo 222; non est aliquid aeque primum et principale pastori bono, quam pascere gregem sibi commissam et curare, nam exinde et nomen pastoris sibi vindicavit 224; de nullo alio debet esse sacerdos ita sollicitus... quam in istis tribus ad populum dei,... puta clave scientiae..., clave potestatis et ministratione petentibus vere et confessis cottidianae... communionis 225; s. domini in ecclesia habent proprium suum docere et loqui verbum dei in ecclesia et per hoc sunt os ecclesiae vel os Christi...; non autem propter hoc sunt os ecclesiae nuncupati domini s., ut ipsi soli sacramentum Chr. corporis pro tota ecclesia manducent 260; s. pro unica vel principali cura debet habere ut familia eius suam escam sine negligentia in suo tempore habeat... 370; cantus clericorum, psalmodia, hymnorum frequentia etc. 368; officium s. Novi testamenti excellentius est officio s. V. T. 318;
Strana 430
430 Index rerum. e) status s. in ecclesia: s. non sunt nisi ministri ecclesiae et dispensatores panis et vini in familia ]h. Chr. 92; sacerdotes sunt angeli populorum positi et nuncupati 150; gradus sacerdotii sancti excellentia 161; s. de- bent esse multo sanctiores laicis, quia sunt consecrati 163; s. sunt primo geniti in ecclesia 165; s., qui se gerit pro patre et nutrice parvulorum 177; s. est pater laicorum in terris solum participative vel in locis patris caelestis 176; plebs Christi cum corpore Christi comparatur, in quo sacerdotes obtinent vicem capitis et per consequens sunt et continent os plebis 211—4; laicus non potest se sacerdoti ullo modo comparare, cum non possit laicus missam sacram celebrare; sed in manducatione sacramenti laicus aliquis bene potest aequiparari sacerdoti 259; quam- vis in ecclesia sacerdos habeat nobilius et praecellens officium vel mi- nisterium quam plebeius quicumque, tamen quilibet plebeius, suum officium rite et sancte exercens vel ministerium, in dei ecclesia aeque est utilis sacerdoti et ecclesiae ut s. 262—263; opus et officium s. aeque est utile ecclesiae ac rusticorum et mechanicorum 264—5; sicut indebi- tum et iniustum esset sacerdotibus et nocivum sanctae ecclesiae atque dispendiosum, si sine causa iusta s. suspenderentur a suo officio... ita aequaliter indebitum est... cum panis communis omnium a plebeis sanctis est ablatus 263—4; sacerdotes sunt propter agricolas et milites 264; s. sunt propter plebem et eius ministri, non autem plebes christia- nae sunt ministri s. vel propter s. 370; s. ...sunt ordinati et instituti propter populum 371; — ordo ministrorum in ecclesia 368; ƒ) motiva varia illorum, qui assumunt gradum sacerdotii 117 sq.; cf. ind. nom. vocem JANOV VIII. SACRAMENTA (generaliter); 9, 33, 38, 71, 76, 108—110, 131—2, 171, 191, 205, 212, 222, 223, 248, 264, 294, 335, 341, 355; dicitur s. quasi sacrae rei signum 131; s. ecclesiae sunt instituta hominibus ad remedium et salutem 226; ...ut dicit Magister Sententiarum in 4°, quod s. ecclesiae sunt instituta hominibus propter tria, scilicet propter humiliationem, propter infor mationem vel doctrinam et propter exercicium... 228; cf. 198, 350; deus dat gratiam suam hominibus per sacramenta 247; solum ille, qui sumit s. aliquod ecclesiae, accipit gratiam s. et nullus e contra accipit gratiam s. negligens vel non curans aut contemnens rite et debite sus- cipere s. 248; ecclesiae s. sunt pacta certa et ordinationes optimae ho minibus et congruentissimae ad salvandum, quas deus instituit et posuit hominibus 250; quicumque voluerit accipere gratiam, quam sacramentum aliquod continet, necesse habet, digne et humiliter praeparatus acci- pere illud s. 250; deus est liber semper dandi gratiam, quam s. continet, non tamen facit, stante lege communi et pacto, et maxime illis, qui alias possent, si vellent, accipere s. 251; qui vult assequi gratiam alicuius s., debet sumere illud, si facultas sibi est in promptu 282; inter s. ecclesiae haec tria sunt efficacissima: praedicatio, confessionis auditio et corporis et sanguinis commestio et bibitio... 226; gratia, quae alias dicitur res s. 24, 27. SACRIFICIUM: s-a et cerimoniae ante legem Veterem et sub lege Moisis et sub lege evangelii 52; sza Veteris testamenti 232.
430 Index rerum. e) status s. in ecclesia: s. non sunt nisi ministri ecclesiae et dispensatores panis et vini in familia ]h. Chr. 92; sacerdotes sunt angeli populorum positi et nuncupati 150; gradus sacerdotii sancti excellentia 161; s. de- bent esse multo sanctiores laicis, quia sunt consecrati 163; s. sunt primo geniti in ecclesia 165; s., qui se gerit pro patre et nutrice parvulorum 177; s. est pater laicorum in terris solum participative vel in locis patris caelestis 176; plebs Christi cum corpore Christi comparatur, in quo sacerdotes obtinent vicem capitis et per consequens sunt et continent os plebis 211—4; laicus non potest se sacerdoti ullo modo comparare, cum non possit laicus missam sacram celebrare; sed in manducatione sacramenti laicus aliquis bene potest aequiparari sacerdoti 259; quam- vis in ecclesia sacerdos habeat nobilius et praecellens officium vel mi- nisterium quam plebeius quicumque, tamen quilibet plebeius, suum officium rite et sancte exercens vel ministerium, in dei ecclesia aeque est utilis sacerdoti et ecclesiae ut s. 262—263; opus et officium s. aeque est utile ecclesiae ac rusticorum et mechanicorum 264—5; sicut indebi- tum et iniustum esset sacerdotibus et nocivum sanctae ecclesiae atque dispendiosum, si sine causa iusta s. suspenderentur a suo officio... ita aequaliter indebitum est... cum panis communis omnium a plebeis sanctis est ablatus 263—4; sacerdotes sunt propter agricolas et milites 264; s. sunt propter plebem et eius ministri, non autem plebes christia- nae sunt ministri s. vel propter s. 370; s. ...sunt ordinati et instituti propter populum 371; — ordo ministrorum in ecclesia 368; ƒ) motiva varia illorum, qui assumunt gradum sacerdotii 117 sq.; cf. ind. nom. vocem JANOV VIII. SACRAMENTA (generaliter); 9, 33, 38, 71, 76, 108—110, 131—2, 171, 191, 205, 212, 222, 223, 248, 264, 294, 335, 341, 355; dicitur s. quasi sacrae rei signum 131; s. ecclesiae sunt instituta hominibus ad remedium et salutem 226; ...ut dicit Magister Sententiarum in 4°, quod s. ecclesiae sunt instituta hominibus propter tria, scilicet propter humiliationem, propter infor mationem vel doctrinam et propter exercicium... 228; cf. 198, 350; deus dat gratiam suam hominibus per sacramenta 247; solum ille, qui sumit s. aliquod ecclesiae, accipit gratiam s. et nullus e contra accipit gratiam s. negligens vel non curans aut contemnens rite et debite sus- cipere s. 248; ecclesiae s. sunt pacta certa et ordinationes optimae ho minibus et congruentissimae ad salvandum, quas deus instituit et posuit hominibus 250; quicumque voluerit accipere gratiam, quam sacramentum aliquod continet, necesse habet, digne et humiliter praeparatus acci- pere illud s. 250; deus est liber semper dandi gratiam, quam s. continet, non tamen facit, stante lege communi et pacto, et maxime illis, qui alias possent, si vellent, accipere s. 251; qui vult assequi gratiam alicuius s., debet sumere illud, si facultas sibi est in promptu 282; inter s. ecclesiae haec tria sunt efficacissima: praedicatio, confessionis auditio et corporis et sanguinis commestio et bibitio... 226; gratia, quae alias dicitur res s. 24, 27. SACRIFICIUM: s-a et cerimoniae ante legem Veterem et sub lege Moisis et sub lege evangelii 52; sza Veteris testamenti 232.
Strana 431
Index rerum. 431 SAECULUM: 121, 158, 167, 193; s. malignum 114; pudor, timor et amor huius s. sunt quaedam origines pessimae et dispendium salutis christia- norum... 195; s. deliciae 34, 155, 157; labores et negotia saecularia 37, 76, 97; saecularis conversatio 112; vita otiosa, delicata ac lucrosa in so 161 ; filii huius saeculi 186. SANCTI: s. dei 11, 73—4, 78, 124—5, 166; s. dei fideles 82; mites et paupes res 107; s. dei et amici Jhesu Christi 6; s. dei et pii aemulatores cor poris et sanguinis domini Jhesu Christi 7; s. Jhesu Christi 73; s. con fessores Chr. Jhesu 195; sei vere paenitentes 158; szorum societas 26, 33, 35—7, 89; ssorum persecutio 167. SANCTITAS: satatis varii gradus in populo christiano 54. SAPIENTIA: 107, 115. SATHAN: 39, 46, 158, 167, 178; s-ae operatio 114, 239. SCHISMA: schismata, fraternitates, conventicula, sectae, societates in commu nitate christiana 268; cf. 355. SCRIPTURA SACRA: 5, 22, 23, 82—3, 89, 114, 192, 259, 276, 281, 312, 316; s€ae Veteris et Novi testamenti 176, 193, 375; seae et historiae Veteris testamenti 96; s. ssae substantia 214; seae divinae veritas 148; szae sacrae monita 220; cf. ind. nom. vocem JANOV XI. SECRETA: 219. SENSUS QUINQUE: 94. SOL: solis lumen 143. SPES v. VIRTUTES THEOLOGICAE. SPIRITUS: a) s. dei 3, 81, 131, 153, 308, 349; s. dei suavis 144, 242, 301; s. domini 25; b) s. Christi: 77, 87, 99, 108, 109, 110, 112, 118, 129, 148, 151, 155, 157, 158, 161, 168, 169, 174, 184, 194, 207, 239—241, 243—5, 271, 273, 279, 282, 283, 290, 297, 298, 302, 306—308, 312, 315, 322—4, 334, 343, 345, 358; s. Jh. Christi, qui est semper et ubique et maxime in filiis dei, quos ipsemet agit immediate, unicus pater, unicus magister et bonus pastor... 191; s. Jhesu suavis 3, 60, 187; suavissimus 308; s. Jhesu, tor rens voluptatis 242; opus s. Jhesu, id est ecclesiae aedificatio 168; Chr. s. operatio 206; s. Jh. consilium 280; c) s. sanctus 5, 28, 30, 76, 86, 88, 89, 93, 102, 103, 109, 134, 171, 196, 203, 213, 233, 245, 280, 281, 284, 312, 315, 320, 321, 322, 332, 350, 354, 377 gratia s. sancti in baptismo, quae alias dicitur unctio 51; s. sancti calor 109; s. sei consilium 282; s. sei visitatio, s. s-i fructus 26, 29; s. sei dona 26, 339, 354; s. s-i operatio 112, 282; s. sei operatio et consilium 176; s. s. opus 28, 188; sp. sanctus, quem visitat, manu ducit ad Jhesum 88; s. S-i missio 91; d) s. maligni: 80, 244; s. carnis et sanguinis, malignus nequior 87; s. ne- quior, id est subtilior 88, 158; s. mundi 244—5; s. Sathanae 283; satha nicus 284. STATUAE v. IMAGINES. SUBDIACONUS: 219, 254, 256.
Index rerum. 431 SAECULUM: 121, 158, 167, 193; s. malignum 114; pudor, timor et amor huius s. sunt quaedam origines pessimae et dispendium salutis christia- norum... 195; s. deliciae 34, 155, 157; labores et negotia saecularia 37, 76, 97; saecularis conversatio 112; vita otiosa, delicata ac lucrosa in so 161 ; filii huius saeculi 186. SANCTI: s. dei 11, 73—4, 78, 124—5, 166; s. dei fideles 82; mites et paupes res 107; s. dei et amici Jhesu Christi 6; s. dei et pii aemulatores cor poris et sanguinis domini Jhesu Christi 7; s. Jhesu Christi 73; s. con fessores Chr. Jhesu 195; sei vere paenitentes 158; szorum societas 26, 33, 35—7, 89; ssorum persecutio 167. SANCTITAS: satatis varii gradus in populo christiano 54. SAPIENTIA: 107, 115. SATHAN: 39, 46, 158, 167, 178; s-ae operatio 114, 239. SCHISMA: schismata, fraternitates, conventicula, sectae, societates in commu nitate christiana 268; cf. 355. SCRIPTURA SACRA: 5, 22, 23, 82—3, 89, 114, 192, 259, 276, 281, 312, 316; s€ae Veteris et Novi testamenti 176, 193, 375; seae et historiae Veteris testamenti 96; s. ssae substantia 214; seae divinae veritas 148; szae sacrae monita 220; cf. ind. nom. vocem JANOV XI. SECRETA: 219. SENSUS QUINQUE: 94. SOL: solis lumen 143. SPES v. VIRTUTES THEOLOGICAE. SPIRITUS: a) s. dei 3, 81, 131, 153, 308, 349; s. dei suavis 144, 242, 301; s. domini 25; b) s. Christi: 77, 87, 99, 108, 109, 110, 112, 118, 129, 148, 151, 155, 157, 158, 161, 168, 169, 174, 184, 194, 207, 239—241, 243—5, 271, 273, 279, 282, 283, 290, 297, 298, 302, 306—308, 312, 315, 322—4, 334, 343, 345, 358; s. Jh. Christi, qui est semper et ubique et maxime in filiis dei, quos ipsemet agit immediate, unicus pater, unicus magister et bonus pastor... 191; s. Jhesu suavis 3, 60, 187; suavissimus 308; s. Jhesu, tor rens voluptatis 242; opus s. Jhesu, id est ecclesiae aedificatio 168; Chr. s. operatio 206; s. Jh. consilium 280; c) s. sanctus 5, 28, 30, 76, 86, 88, 89, 93, 102, 103, 109, 134, 171, 196, 203, 213, 233, 245, 280, 281, 284, 312, 315, 320, 321, 322, 332, 350, 354, 377 gratia s. sancti in baptismo, quae alias dicitur unctio 51; s. sancti calor 109; s. sei consilium 282; s. sei visitatio, s. s-i fructus 26, 29; s. sei dona 26, 339, 354; s. s-i operatio 112, 282; s. sei operatio et consilium 176; s. s. opus 28, 188; sp. sanctus, quem visitat, manu ducit ad Jhesum 88; s. S-i missio 91; d) s. maligni: 80, 244; s. carnis et sanguinis, malignus nequior 87; s. ne- quior, id est subtilior 88, 158; s. mundi 244—5; s. Sathanae 283; satha nicus 284. STATUAE v. IMAGINES. SUBDIACONUS: 219, 254, 256.
Strana 432
432 Index rerum. SUPERSTITIONES: s. Judaicae 172. SYMBOLUM: s. apostolorum, Athanasii, Hilarii 212. TEMPUS: t. periculosa praesentia 4, 323; t. moderna; dies mali 4, 205; cf. ind. nom. vocem JANOV IX. TIMOR: mundanus 193; t. dei 335; t. elongans christianos a com. 6, 87—88. 97, 281, 326, 328; t. compellens christianos ad communionem 115, 117, 132, 286. TRINITAS SANCTA: 212, 234, 237. 240; deus pater et filius eius unicus et spiritus sanctus 371. TURLPINUS v. BEGHARDI. UNCTIO EXTREMA: 228, 231, 273. VERBUM DEI: 224, 225, 226, 231, 233, 266, 271, 311, 361; praedicatio v. d. 170, 223, 228, 229; auditio v. d. 22627; v. d. audire vel praedicare 230; v. d. doctrina 222; apud christianum in omnibus v. d. debet esse medium 231. VERITAS: 107; v. scripturae divinae 148; v. evangelica 154; v. adversarii 3—4. VESTES IMPUDICAE: v. i. habere est signum superbiae manifestum 42; illi, qui deferebant rostra in calceis et curtas vestes et impudicas, excom municabantur ab archiepiscopo Pragensi 43; v. cratatae et pannosae 343. VIDUAE ET VIRGINES SANCTAE: 11, 37, 55, 76, 97, 116, 185. VIRTUS: 56, 107, 115, 159, 167, 223, 346; v. theologicae (fides, spes et caritas): 3, 25, 141, 210, 212, 233, 249, 261, 285, 318, 354, 356, 376. VITULA EFFRAYM: 117. YDOLUM AEGYPTIUM: 157. YPOCRISIS v. HYPOCRISIS. YPOCRITAE v. HYPOCRITAE.
432 Index rerum. SUPERSTITIONES: s. Judaicae 172. SYMBOLUM: s. apostolorum, Athanasii, Hilarii 212. TEMPUS: t. periculosa praesentia 4, 323; t. moderna; dies mali 4, 205; cf. ind. nom. vocem JANOV IX. TIMOR: mundanus 193; t. dei 335; t. elongans christianos a com. 6, 87—88. 97, 281, 326, 328; t. compellens christianos ad communionem 115, 117, 132, 286. TRINITAS SANCTA: 212, 234, 237. 240; deus pater et filius eius unicus et spiritus sanctus 371. TURLPINUS v. BEGHARDI. UNCTIO EXTREMA: 228, 231, 273. VERBUM DEI: 224, 225, 226, 231, 233, 266, 271, 311, 361; praedicatio v. d. 170, 223, 228, 229; auditio v. d. 22627; v. d. audire vel praedicare 230; v. d. doctrina 222; apud christianum in omnibus v. d. debet esse medium 231. VERITAS: 107; v. scripturae divinae 148; v. evangelica 154; v. adversarii 3—4. VESTES IMPUDICAE: v. i. habere est signum superbiae manifestum 42; illi, qui deferebant rostra in calceis et curtas vestes et impudicas, excom municabantur ab archiepiscopo Pragensi 43; v. cratatae et pannosae 343. VIDUAE ET VIRGINES SANCTAE: 11, 37, 55, 76, 97, 116, 185. VIRTUS: 56, 107, 115, 159, 167, 223, 346; v. theologicae (fides, spes et caritas): 3, 25, 141, 210, 212, 233, 249, 261, 285, 318, 354, 356, 376. VITULA EFFRAYM: 117. YDOLUM AEGYPTIUM: 157. YPOCRISIS v. HYPOCRISIS. YPOCRITAE v. HYPOCRITAE.
- I: Array
- V: Array
- XXII: Array
- XXVIII: Array
- 1: Array
- 378: Array
- 385: Array
- 391: Array