z 271 stránek
Titul
1
2
3
4
Edice
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
Doslov
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
Poznámky
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
Seznam vyobrazení
267
268
Obsah
269
270
271
Název:
Próza z doby Karla IV.
Autor:
Vilikovský, Jan
Rok vydání:
1938
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
241
Počet stran předmluvy plus obsahu:
241
Obsah:
- 1: Titul
- 5: Edice
- 241: Doslov
- 254: Poznámky
- 267: Seznam vyobrazení
- 269: Obsah
upravit
Strana 1
PROZA Z DOBY KARLAIV Evropský literární klub o Praha o 1938
PROZA Z DOBY KARLAIV Evropský literární klub o Praha o 1938
Strana 2
Strana 3
Strana 4
Strana 5
ADAMA EVA Adam a Eva, když byli vyhnáni z ráje, učinili sobě stánek a plakali sedm dní jsouce u velikém zármutku. Po sedmi pak dnech počali lačněti i hledali sobě pokrmu, aby jedli, a neměli. I řekl Adam Evě: Paní má, lačen jsem velmi; pojďme a pohledejme sobě pokrmův, aby- chom pojedli, dokavad nezvíme, zda snad vzhlédne a smiluje se nad námi milý Bůh a navrátí nás na místo, kde jsme prve byli. I vstal Adam, chodil sedm dní po té vší zemi a nenalezl takového po- krmu, kteraký jest prve měl v ráji. Tehda řekla Eva k Adamovi: Pane můj milý, coť se zdá? A snad my umřeme hladem. Ó, bych já byla umřela dříve! Tehdy by tě Pán Bůh uvedl zase do ráje, neb pro mne rozhněval se jest na tě Pán Bůh. Chceš-li, zabij mě, ať já umru, a snad uvede tě Pán Bůh zase do ráje, neb pro mě bídnou vyhnán jsi z něho. Odpověděl jest Adam a řekl jest: Mlč, Evo, a nemluv tak, by snad ně- jakého zlořečenství neuvedl na nás Pán Bůh. I kterak může to býti, abych pustil ruku mou na mé tělo? Vstaň brzo, hledejme sobě, čím bychom živi byli a nezahynuli. A šedše hledali devět dní takového pokrmu, jaký jsou v ráji měli, i ne- mohli nalézti, jediné toliko, což jsou zvířata jedla. I řekl Adam Evě: Tot jest dal Pán Bůh zvířatům a hovadům zemským k jedení, ale náš pokrm byl andělský. Toho spravedlivě a hodně plakati máme před tváří Pána Boha našeho, jenž učinil nás, a veliké pokání čiňme, snad odpustí a smiluje se nad námi milý Bůh náš. Protož modleme se jemu a zjednát nám, čím bychom živi byli. Tehdy řekla Eva k Adamovi: Pane milý, pověz mi, které jest pokání naše a kterak se máme káti, bychom snad práce sobě nepřičinili, jíž bychom nemohli snésti; a tak nebyly by uslyšány prosby naše a více by odvrátil tvář svou od nás Pán Bůh náš, když bychom co slíbili a ne- splnili. Ty, pane můj milý, kterak mnoho míníš se káti? Neboť já jsem tobě přivedla práci i zármutek veliký. I řekl Adam Evě: Čtyřicet dní naše pokání u postu bude. Ale ty, Evo, vstaň a jdi do řeky Tigris a vezmi kámen a stůj na něm u vodě až do hrdla a ničehož nemluv, neb nejsme hodni jmenovati Boha, neboť rtové naši nečisti jsou učiněni a poskvrněni pro zapověděné dřevo. A stůj u vodě čtyřicet dní, snad smiluje se nad námi milý Bůh. Tehdy šla Eva, jakož řekl jí Adam. Šel i Adam do řeky Jordánské a stál na kamenu u vodě až do hrdla a řekl: Tobě pravím, vodo Jordáne, želej mne a shromažď všecky ryby, což jich plavá u vodě v tobě, ať mě obstoupí a pláčí se mnou spolu, ne sebe pla- číce, ale mne, neboť jsou ony nezhřešily, ale já. Tehdy ihned všecky ryby i živočichové sešli se a obstoupili Adama 5
ADAMA EVA Adam a Eva, když byli vyhnáni z ráje, učinili sobě stánek a plakali sedm dní jsouce u velikém zármutku. Po sedmi pak dnech počali lačněti i hledali sobě pokrmu, aby jedli, a neměli. I řekl Adam Evě: Paní má, lačen jsem velmi; pojďme a pohledejme sobě pokrmův, aby- chom pojedli, dokavad nezvíme, zda snad vzhlédne a smiluje se nad námi milý Bůh a navrátí nás na místo, kde jsme prve byli. I vstal Adam, chodil sedm dní po té vší zemi a nenalezl takového po- krmu, kteraký jest prve měl v ráji. Tehda řekla Eva k Adamovi: Pane můj milý, coť se zdá? A snad my umřeme hladem. Ó, bych já byla umřela dříve! Tehdy by tě Pán Bůh uvedl zase do ráje, neb pro mne rozhněval se jest na tě Pán Bůh. Chceš-li, zabij mě, ať já umru, a snad uvede tě Pán Bůh zase do ráje, neb pro mě bídnou vyhnán jsi z něho. Odpověděl jest Adam a řekl jest: Mlč, Evo, a nemluv tak, by snad ně- jakého zlořečenství neuvedl na nás Pán Bůh. I kterak může to býti, abych pustil ruku mou na mé tělo? Vstaň brzo, hledejme sobě, čím bychom živi byli a nezahynuli. A šedše hledali devět dní takového pokrmu, jaký jsou v ráji měli, i ne- mohli nalézti, jediné toliko, což jsou zvířata jedla. I řekl Adam Evě: Tot jest dal Pán Bůh zvířatům a hovadům zemským k jedení, ale náš pokrm byl andělský. Toho spravedlivě a hodně plakati máme před tváří Pána Boha našeho, jenž učinil nás, a veliké pokání čiňme, snad odpustí a smiluje se nad námi milý Bůh náš. Protož modleme se jemu a zjednát nám, čím bychom živi byli. Tehdy řekla Eva k Adamovi: Pane milý, pověz mi, které jest pokání naše a kterak se máme káti, bychom snad práce sobě nepřičinili, jíž bychom nemohli snésti; a tak nebyly by uslyšány prosby naše a více by odvrátil tvář svou od nás Pán Bůh náš, když bychom co slíbili a ne- splnili. Ty, pane můj milý, kterak mnoho míníš se káti? Neboť já jsem tobě přivedla práci i zármutek veliký. I řekl Adam Evě: Čtyřicet dní naše pokání u postu bude. Ale ty, Evo, vstaň a jdi do řeky Tigris a vezmi kámen a stůj na něm u vodě až do hrdla a ničehož nemluv, neb nejsme hodni jmenovati Boha, neboť rtové naši nečisti jsou učiněni a poskvrněni pro zapověděné dřevo. A stůj u vodě čtyřicet dní, snad smiluje se nad námi milý Bůh. Tehdy šla Eva, jakož řekl jí Adam. Šel i Adam do řeky Jordánské a stál na kamenu u vodě až do hrdla a řekl: Tobě pravím, vodo Jordáne, želej mne a shromažď všecky ryby, což jich plavá u vodě v tobě, ať mě obstoupí a pláčí se mnou spolu, ne sebe pla- číce, ale mne, neboť jsou ony nezhřešily, ale já. Tehdy ihned všecky ryby i živočichové sešli se a obstoupili Adama 5
Strana 6
i plakali spolu s ním řvaním velikým, protože přestoupil přikázání stvo- řitele svého a vyvržen z veliké chvály rozkošné. A voda Jordán stála od té hodiny netekouc, až minulo bez jednoho čtyřicet dní. Tehdy roz- hněval se jest satan aneb ďábel a proměniv se v světlost andělskou šel k řece Tigris k Evě a nalezl ji, ana pláče. I počal také ďábel plakati, jakoby jí želel. I řekl k ní ďábel: Vyjdi, Evo, z řeky a odpočiň sobě a již více neplač ani se zarmucuj a již se nestarej, ani muž tvůj Adam. Neboť uslyšel jest Pán Bůh pláč váš a zármutek a přijal pokání vaše, a všichni andělé prosili za vás Boha, a poslal mě, abych vás vyvedl z vody a dal vám pokrm, který jste prve v ráji měli, proňžto nyní zármutek máte. Protož již, Evo, vystup z vody a přivedut vás k místu na připravený pokrm vám. To uslyševši Eva uvěřila a vyšla z vody a tělo její bylo modro zsinalostí jako tráva zimou. A pro velikou mdlobu padla na zemi i zdvihl ji ďábel vzhůru a dovedl ji k Adamovi. A když ji uzřel Adam a ďábla s ní, řekl hlasem velikým Adam řka: Ó Evo, kterak opět svedena jsi od protivníka našeho dábla, proňž jsme zbaveni příbytku rajského a utěšení duchovního. To když uslyšela Eva, poznala, že jí dábel tu radu dal, aby z vody vyšla. Zarmoutivši se padla na svou tvář na zemi a bolest její zdvojila se v zármutek její i pláč roz- mohl se, i zvolala hlasem řkouc: Běda tobě, ďáble! Co se nám protivíš? Co chceš na nás míti? Aneb co jest nám do tvé zlosti? Zdali my odjali jsme chválu tvou aneb pro nás zbaven jsi cti své? Co se nám protivíš, nešlechetný ďáble, v zármutku našem až na smrt, nemilostivý a závistivý ďáble? A zaplakav ďábel vece k Evě: Všecka nepřízeň a bolest má od vás jest, neboť pro vás vyhnán jsem ze své chvály a zbaven jsem světlosti své, kterouž jsem měl v nebesích s archanděly a pro vás uvržen jsem v zemi. Odpověděl Adam a řekl: Co jsem já tobě učinil, ďáble? Aneb která jest vina má proti tobě, poněvadž nejsi od nás uražen ani pro nás vystrčen z chvály své, proč se nám protivíš? Odpověděl ďábel a řekl: Proč to pravíš, Adame? Ty jsi mně učinil bez- práví a pro tě uvržen jsem v zemi ze země živých a z chvály nebeské. Neboť toho dne, kteréhož stvořen jsi ty, Adame, já od tváři boží za- vržen jsem a tovaryšstva andělského zbaven jsem. Když Bůh vdec il duši v tě a učiněn obličej tvůj a podobenství tvé k obrazu božímu a kázal se tobě klaněti před obličejem svým andělům božím a řekl tobě Pán Bůh: Aj, Adame, učiněn jsi k obrazu božímu a ku podobenství našemu. Tehdy vyšed svatý Michal archanděl povolal všech andělův řka: Kla- nějte se obrazu božímu, jakožt jest přikázal Pán Bůh náš. A sám svatý Michal nejprve se poklonil i zavolal mě a řekl mi: Klaněj se obrazu božímu, Pána Boha našeho. A odpověděl jsem: Abych já se klaněl Ada- movi? A když nutil mne Michal, abych se klaněl, řekl jsem: Nebudu se klaněti horšímu sebe nebo všeho stvoření; já prve stvořen jsem, on se má mně klaněti, ale ne já jemu. To uslyševše jiní andělé, jižto pod mou stráží byli, řekli: Nechceme se klaněti Adamovi. Opět svatý Mi- chal vece mi: Klaněj se obrazu božímu. Pakli se nebudeš klaněti chtíti, rozhněvát se Pán Bůh náš. A já jsem řekl: Rozhněvá-li se na mě, vím co učiním: postavím stolici svou nad hvězdy nebeské a budu roveň nej- 6
i plakali spolu s ním řvaním velikým, protože přestoupil přikázání stvo- řitele svého a vyvržen z veliké chvály rozkošné. A voda Jordán stála od té hodiny netekouc, až minulo bez jednoho čtyřicet dní. Tehdy roz- hněval se jest satan aneb ďábel a proměniv se v světlost andělskou šel k řece Tigris k Evě a nalezl ji, ana pláče. I počal také ďábel plakati, jakoby jí želel. I řekl k ní ďábel: Vyjdi, Evo, z řeky a odpočiň sobě a již více neplač ani se zarmucuj a již se nestarej, ani muž tvůj Adam. Neboť uslyšel jest Pán Bůh pláč váš a zármutek a přijal pokání vaše, a všichni andělé prosili za vás Boha, a poslal mě, abych vás vyvedl z vody a dal vám pokrm, který jste prve v ráji měli, proňžto nyní zármutek máte. Protož již, Evo, vystup z vody a přivedut vás k místu na připravený pokrm vám. To uslyševši Eva uvěřila a vyšla z vody a tělo její bylo modro zsinalostí jako tráva zimou. A pro velikou mdlobu padla na zemi i zdvihl ji ďábel vzhůru a dovedl ji k Adamovi. A když ji uzřel Adam a ďábla s ní, řekl hlasem velikým Adam řka: Ó Evo, kterak opět svedena jsi od protivníka našeho dábla, proňž jsme zbaveni příbytku rajského a utěšení duchovního. To když uslyšela Eva, poznala, že jí dábel tu radu dal, aby z vody vyšla. Zarmoutivši se padla na svou tvář na zemi a bolest její zdvojila se v zármutek její i pláč roz- mohl se, i zvolala hlasem řkouc: Běda tobě, ďáble! Co se nám protivíš? Co chceš na nás míti? Aneb co jest nám do tvé zlosti? Zdali my odjali jsme chválu tvou aneb pro nás zbaven jsi cti své? Co se nám protivíš, nešlechetný ďáble, v zármutku našem až na smrt, nemilostivý a závistivý ďáble? A zaplakav ďábel vece k Evě: Všecka nepřízeň a bolest má od vás jest, neboť pro vás vyhnán jsem ze své chvály a zbaven jsem světlosti své, kterouž jsem měl v nebesích s archanděly a pro vás uvržen jsem v zemi. Odpověděl Adam a řekl: Co jsem já tobě učinil, ďáble? Aneb která jest vina má proti tobě, poněvadž nejsi od nás uražen ani pro nás vystrčen z chvály své, proč se nám protivíš? Odpověděl ďábel a řekl: Proč to pravíš, Adame? Ty jsi mně učinil bez- práví a pro tě uvržen jsem v zemi ze země živých a z chvály nebeské. Neboť toho dne, kteréhož stvořen jsi ty, Adame, já od tváři boží za- vržen jsem a tovaryšstva andělského zbaven jsem. Když Bůh vdec il duši v tě a učiněn obličej tvůj a podobenství tvé k obrazu božímu a kázal se tobě klaněti před obličejem svým andělům božím a řekl tobě Pán Bůh: Aj, Adame, učiněn jsi k obrazu božímu a ku podobenství našemu. Tehdy vyšed svatý Michal archanděl povolal všech andělův řka: Kla- nějte se obrazu božímu, jakožt jest přikázal Pán Bůh náš. A sám svatý Michal nejprve se poklonil i zavolal mě a řekl mi: Klaněj se obrazu božímu, Pána Boha našeho. A odpověděl jsem: Abych já se klaněl Ada- movi? A když nutil mne Michal, abych se klaněl, řekl jsem: Nebudu se klaněti horšímu sebe nebo všeho stvoření; já prve stvořen jsem, on se má mně klaněti, ale ne já jemu. To uslyševše jiní andělé, jižto pod mou stráží byli, řekli: Nechceme se klaněti Adamovi. Opět svatý Mi- chal vece mi: Klaněj se obrazu božímu. Pakli se nebudeš klaněti chtíti, rozhněvát se Pán Bůh náš. A já jsem řekl: Rozhněvá-li se na mě, vím co učiním: postavím stolici svou nad hvězdy nebeské a budu roveň nej- 6
Strana 7
vyššímu. I rozhněval se jest Pán Bůh na mě a kázal mne s mými anděly vyhnati z mé chvály, a pro tě vyhnáni jsme na tento svět v zemi. A ihned z toho měli jsme žalost a obloupeni jsme z také chvály. A tě v také ra- dosti rozkošné vidouce želeli jsme a bolestí obklíčili jsme tě i ženu, a kázal tě Bůh pro nás vyhnati z ráje rozkoší a z chvály dokonalé, jako i já z mé chvály vyhnán jsem. To uslyšev Adam od ďábla křikl s velikým pláčem řka: Pane Bože můj milý, život můj v rukou tvých jest. Prosímť, milostivý pane, kaž, ať ten nepřítel můj vzdálí se ode mne, jenž hledá duši mou zatratiti, a dej mi chválu jeho, kterouž on ztratil. A ihned zmizel ďábel. Tehdy Eva řekla k Adamovi: Živ buď, můj pane milý, neboť ty ani po prvé ani po druhé nepřestoupil jsi, ale já zhřešila jsem a svedena jsem, neboť jsem neostříhala přiká- zání božího. Rozluč mě se světlem tohoto života, aneb půjdu na západ slunce a budu tam, až i umru. Neodpověděl jí Adam slova. To vidouc Eva, šla do krajin na západ slun- ce i učinila sobě příbytek majíc v břiše svém plod. A když se přiblí- žil čas, aby porodila, počala se rmoutiti v bolestech i zvolala k Bohu řkouc: Smiluj se nade mnou, Pane Bože milý, i prosímť, spomoz mi. A nebyla uslyšána aniž milosrdenství boží bylo při ní. I řekla Eva sama k sobě: I kdo zvěstuje to pánu mému Adamovi? Prosím vás, svícnové nebeští, když zase se vrátíte na východ slunce, povězte to pánu mému Adamovi, že já se velmi rmoutím a bolesti veliké trpím. A když se vraceli svícnové nebeští na východ slunce řvouce, skrze řvaní jich slyše to Adam řvaní srozuměl jest, že Eva mučí se těžkou bolestí. I řekl Adam: Řvaní a kvílení přišlo ke mně; snad hadové přišli a bojují s ní. A ihned vstav Adam šel k ní a nalezl ji v zármutku. Tehdy řekla Eva k Adamovi: Když jsem tě uzřela, pane můj milý, ihned odpočinula duše má jsoucí u veliké bolesti. Již nyní pros za mě Pána Boha, aby uslyšel tě a vzhlédl na mě a mě vysvobodil z těchto mých bolestí nejhorších, jimiž se nyní mučím. Padl Adam na zemi a prosil Pána Boha za Evu a zaplakal i řekl jest: Všemohoucí věčný Bože, prosímt nehodný sluha tvůj, rač mě dnešní den uslyšeti, je-li tvá svatá drahá vůle, rač odníti a polehčiti bolestem Evy, manželky mé, a rač s ní učiniti milost svou svatou, aby ona v svém polehčení mohla tvé svaté milosti poděkovati a tobě se pro své prohře- šení na milost dáti, čemuž silně doufáme. Bohdá že jsi hotov každého k své milosti přijmouti. A ihned jakž Adam modlitbu dokonal, přišlo dvanáct andělův a dvě moci, stojíce na pravici a na levici Evině, a svatý Michal stál na pravici podle Evy a dotkl se Eviných prsou i řekl k ní: Blahoslavena jsi, Evo, pro Adama, neboť prosby jeho veliké jsou před Bohem a pro jeho modlení poslal mě Bůh k tobě, abys vzala pomoc naši. Vstaň a připrav se ku porodu. A ihned vstavši Eva zaplakala a řekla: Děkujit, mocný pane, že jsi ráčil uslyšeti Adama, muže mého a služeb- 7
vyššímu. I rozhněval se jest Pán Bůh na mě a kázal mne s mými anděly vyhnati z mé chvály, a pro tě vyhnáni jsme na tento svět v zemi. A ihned z toho měli jsme žalost a obloupeni jsme z také chvály. A tě v také ra- dosti rozkošné vidouce želeli jsme a bolestí obklíčili jsme tě i ženu, a kázal tě Bůh pro nás vyhnati z ráje rozkoší a z chvály dokonalé, jako i já z mé chvály vyhnán jsem. To uslyšev Adam od ďábla křikl s velikým pláčem řka: Pane Bože můj milý, život můj v rukou tvých jest. Prosímť, milostivý pane, kaž, ať ten nepřítel můj vzdálí se ode mne, jenž hledá duši mou zatratiti, a dej mi chválu jeho, kterouž on ztratil. A ihned zmizel ďábel. Tehdy Eva řekla k Adamovi: Živ buď, můj pane milý, neboť ty ani po prvé ani po druhé nepřestoupil jsi, ale já zhřešila jsem a svedena jsem, neboť jsem neostříhala přiká- zání božího. Rozluč mě se světlem tohoto života, aneb půjdu na západ slunce a budu tam, až i umru. Neodpověděl jí Adam slova. To vidouc Eva, šla do krajin na západ slun- ce i učinila sobě příbytek majíc v břiše svém plod. A když se přiblí- žil čas, aby porodila, počala se rmoutiti v bolestech i zvolala k Bohu řkouc: Smiluj se nade mnou, Pane Bože milý, i prosímť, spomoz mi. A nebyla uslyšána aniž milosrdenství boží bylo při ní. I řekla Eva sama k sobě: I kdo zvěstuje to pánu mému Adamovi? Prosím vás, svícnové nebeští, když zase se vrátíte na východ slunce, povězte to pánu mému Adamovi, že já se velmi rmoutím a bolesti veliké trpím. A když se vraceli svícnové nebeští na východ slunce řvouce, skrze řvaní jich slyše to Adam řvaní srozuměl jest, že Eva mučí se těžkou bolestí. I řekl Adam: Řvaní a kvílení přišlo ke mně; snad hadové přišli a bojují s ní. A ihned vstav Adam šel k ní a nalezl ji v zármutku. Tehdy řekla Eva k Adamovi: Když jsem tě uzřela, pane můj milý, ihned odpočinula duše má jsoucí u veliké bolesti. Již nyní pros za mě Pána Boha, aby uslyšel tě a vzhlédl na mě a mě vysvobodil z těchto mých bolestí nejhorších, jimiž se nyní mučím. Padl Adam na zemi a prosil Pána Boha za Evu a zaplakal i řekl jest: Všemohoucí věčný Bože, prosímt nehodný sluha tvůj, rač mě dnešní den uslyšeti, je-li tvá svatá drahá vůle, rač odníti a polehčiti bolestem Evy, manželky mé, a rač s ní učiniti milost svou svatou, aby ona v svém polehčení mohla tvé svaté milosti poděkovati a tobě se pro své prohře- šení na milost dáti, čemuž silně doufáme. Bohdá že jsi hotov každého k své milosti přijmouti. A ihned jakž Adam modlitbu dokonal, přišlo dvanáct andělův a dvě moci, stojíce na pravici a na levici Evině, a svatý Michal stál na pravici podle Evy a dotkl se Eviných prsou i řekl k ní: Blahoslavena jsi, Evo, pro Adama, neboť prosby jeho veliké jsou před Bohem a pro jeho modlení poslal mě Bůh k tobě, abys vzala pomoc naši. Vstaň a připrav se ku porodu. A ihned vstavši Eva zaplakala a řekla: Děkujit, mocný pane, že jsi ráčil uslyšeti Adama, muže mého a služeb- 7
Strana 8
níka svého, neb jest on nezhřešil, ale já jsem přestoupila veliké přiká- zání tvé. Milý pane, rač se mnou býti a bolesti mé rač polehčiti, nebs poslal ke mně posla svého věrného, anděla svého svatého, jenž bohdá polehčí bolesti mé. A ihned v tom modlení porodila syna. I byla Eva nevědoucí a divila se tomu, co by to bylo, co porodila. I řekla k Adamovi, muži svému: Zabij to, abychom snad sami nebyli zbiti od toho, neboť já na zelinách jedovatých snědla jsem to. Odpověděl Adam a řekl: Paní milá, Evo, nikoli toho nečiňme, neboť tělo a krev naše jest. A ihned to mláďátko běželo a v rukou svých přineslo zelinu velmi roz- košnou a předivné vůně a moci, a dalo ji mateři své. I vzděla jemu jmé- no Kain. Anděl pak boží Evě pověděl a naučil ji, kterak by děti krmila a chovati měla. Tehdy svatý Michal pojav Adama i Evu i dítě vedl je na východ slunce a Pán Bůh poslal po svém andělu semena svá rozličná a ukázal Adamovi, kterak má dělati a kopati, aby měli živení sami i vši- chni národové po nich. Potom opět počala Eva i porodila syna jménem Abele a bydleli spolu. Tehdy jednoho dne řekla Eva k Adamovi: Pane můj milý, když jsem spala, viděla jsem vidění, ano krev syna na- šeho Abele z rukou Kaina teče. I řekl Adam: By snad nezabil Kain Abele, rozlučme je různo a učiňme jim každému příbytek. I učinili Kaina oráčem a Abele pastýřem, aby spolu nebyli. Potom pak, když jsou obětovali Pánu Bohu oběti, zabil Kain Abele. Zabit jest Abel ve stu a ve dvaadvacíti letech. A potom opět poznal Adam ženu svou a porodila syna i nazvala jeho jméno Set. Řekl Adam k Evě: To již máš syna jiného za Abele. A po porození Setovu Adam byl jest živ devět set let a čtyřicet let a měl jest čtyřicet synův a čtyřicet dcer kromě Kaina a Abele i Seta. I řekl Adam synům svým: Milí synové, povím vám, co jsem viděl a slyšel, když já a matka vaše byli jsme vyhnáni z ráje. A tehdy, když jsme se modlili, přišel svatý Michal archanděl, posel boží, i viděl jsem vůz jako vítr rychlý a kola jeho byla ohnivá, i vzat jsem do ráje spravedlnosti. A viděl jsem Pána sedícího na stolici své velebnosti a tvář jeho byla jako oheň hořící a mnoho tisíc andělův s každé strany vozu stálo. To vida zarmoutil jsem se a bázeň popadla mě i padl jsem hrůzou velikou na zemi, abych se modlil milému Bohu a řekl jsem zaplakav — a slzy mé běžely jako krů- pěje z očí mých pro strach a pro bázeň hrozného vidění — avšak vze- zřev vzhůru řekl jsem: Všemohoucí věčný Bože, toto vidění bohdaj bylo mé skonání a zase do ráje v radost věčnou uvedení. Prosímť, milý pane, spasiteli milosrdný, rač mi zjeviti mé skončení a rač mne od své svaté tváře neodlučovati, neb již člověk starý a mdlý jsem. A když jsem se tak modlil, tehdy řekl ke mně Pán Bůh: Aj, Adame, ty umřeš, nebos přestoupil přikázání mé a poslechl jsi hlasu ženy své, již jsem v moc tvou dal, abys ji měl k své vůli, i poslechl jsi jí a slova má jsi přestoupil. 8
níka svého, neb jest on nezhřešil, ale já jsem přestoupila veliké přiká- zání tvé. Milý pane, rač se mnou býti a bolesti mé rač polehčiti, nebs poslal ke mně posla svého věrného, anděla svého svatého, jenž bohdá polehčí bolesti mé. A ihned v tom modlení porodila syna. I byla Eva nevědoucí a divila se tomu, co by to bylo, co porodila. I řekla k Adamovi, muži svému: Zabij to, abychom snad sami nebyli zbiti od toho, neboť já na zelinách jedovatých snědla jsem to. Odpověděl Adam a řekl: Paní milá, Evo, nikoli toho nečiňme, neboť tělo a krev naše jest. A ihned to mláďátko běželo a v rukou svých přineslo zelinu velmi roz- košnou a předivné vůně a moci, a dalo ji mateři své. I vzděla jemu jmé- no Kain. Anděl pak boží Evě pověděl a naučil ji, kterak by děti krmila a chovati měla. Tehdy svatý Michal pojav Adama i Evu i dítě vedl je na východ slunce a Pán Bůh poslal po svém andělu semena svá rozličná a ukázal Adamovi, kterak má dělati a kopati, aby měli živení sami i vši- chni národové po nich. Potom opět počala Eva i porodila syna jménem Abele a bydleli spolu. Tehdy jednoho dne řekla Eva k Adamovi: Pane můj milý, když jsem spala, viděla jsem vidění, ano krev syna na- šeho Abele z rukou Kaina teče. I řekl Adam: By snad nezabil Kain Abele, rozlučme je různo a učiňme jim každému příbytek. I učinili Kaina oráčem a Abele pastýřem, aby spolu nebyli. Potom pak, když jsou obětovali Pánu Bohu oběti, zabil Kain Abele. Zabit jest Abel ve stu a ve dvaadvacíti letech. A potom opět poznal Adam ženu svou a porodila syna i nazvala jeho jméno Set. Řekl Adam k Evě: To již máš syna jiného za Abele. A po porození Setovu Adam byl jest živ devět set let a čtyřicet let a měl jest čtyřicet synův a čtyřicet dcer kromě Kaina a Abele i Seta. I řekl Adam synům svým: Milí synové, povím vám, co jsem viděl a slyšel, když já a matka vaše byli jsme vyhnáni z ráje. A tehdy, když jsme se modlili, přišel svatý Michal archanděl, posel boží, i viděl jsem vůz jako vítr rychlý a kola jeho byla ohnivá, i vzat jsem do ráje spravedlnosti. A viděl jsem Pána sedícího na stolici své velebnosti a tvář jeho byla jako oheň hořící a mnoho tisíc andělův s každé strany vozu stálo. To vida zarmoutil jsem se a bázeň popadla mě i padl jsem hrůzou velikou na zemi, abych se modlil milému Bohu a řekl jsem zaplakav — a slzy mé běžely jako krů- pěje z očí mých pro strach a pro bázeň hrozného vidění — avšak vze- zřev vzhůru řekl jsem: Všemohoucí věčný Bože, toto vidění bohdaj bylo mé skonání a zase do ráje v radost věčnou uvedení. Prosímť, milý pane, spasiteli milosrdný, rač mi zjeviti mé skončení a rač mne od své svaté tváře neodlučovati, neb již člověk starý a mdlý jsem. A když jsem se tak modlil, tehdy řekl ke mně Pán Bůh: Aj, Adame, ty umřeš, nebos přestoupil přikázání mé a poslechl jsi hlasu ženy své, již jsem v moc tvou dal, abys ji měl k své vůli, i poslechl jsi jí a slova má jsi přestoupil. 8
Strana 9
A když jsem ta slova slyšel, opět padl jsem na zemi modle se Pánu Bohu: Pane všemohoucí a milosrdný Bože otče, nebuď zahlazeno jméno pa- mátky tvé velebnosti, ale prosímť přiviň duši mou k sobě, neboť umírám a duše má vychází z úst mých. A nezamítej mne od tváře své jasné, neboť z bahna země stvořil jsi mě. I řekl ke mně Bůh: Adame, proto, že srdce tvé milovalo umění, tvé sémě přisluhovati mi bude na věky. Když mi tak řekl Pán Bůh, poklonil jsem se Pánu řka: Ty jsi věčný Bůh svrchovaný, a všechna stvoření dávají tobě chválu a čest. Ty jsi nade všecky a nad každé světlo svítíš se. Ty jsi pravé světlo živé neobsáhlé moci. Ty činíš s národem lidským veliké věci milosrden- ství svého. A když jsem se tak Pánu Bohu modlil, ihned svatý Michal uchopil mě za ruku i nesl mě do ráje navštívení a vidění božího. A drže prut v ruce své, udeřil jím u vody, ježto byly v ráji, a zastavily se. I postavil mě zase na témž místě, kdež mě byl vzal do ráje. Slyš, synu můj Set! Když jsem pojedl v ráji ze stromu umění zlého i dobrého, zjeveny jsou mi opět tajné věci budoucí. Poznal jsem a srozuměl jsem, které věci bu- doucí měly přijíti na tento svět od Boha stvořitele pokolení lidskému. Věz, Set, synu milý, žeť se ukáže Bůh v plameni ohně velebnosti své a vydá lidem přikázání svá a zápovědi a budou jej posvěcovati v domu přebývání velebnosti jeho. A tu budou slaviti Pánu Bohu svému na zemi, kteroužto připravil jim. A tu přestoupí přikázání jeho a když to učiní, zapálena bude svatyně jeho a země jich zpustne a oni rozptýleni budou mezi národy, protože jsou dráždili Boha. Opět potom vysvobodí je a shromáždí je od jich rozptýlení. A opět postaví dům boží, a když po- staven bude poslední dům boží větší nežli první byl, opět se vyleje zlost nad zlost a nepravost nad nepravost. Tehdy potom viděn bude Bůh na zemi a přebývati bude s lidmi a pravda bude se svítiti a dům boží na věky u poctivosti bude a protivníci nebudou moci škoditi. Potom vzbudí Bůh spasitelný lid a bude užitek jeho na věky věkův. Ale věz, Set, synu můj milý, že nemilostiví a nespravedliví rozptýleni budou od Boha spa- sitele svého, kteříž jsou nechtěli milostivi býti svým bližním a nemilo- vali zákona božího. Nebe i země, noci i dnové i všecko stvoření poslušni budou Boha a nikdy nepominou přikázání jeho aniž promění se. Protož zažene Bůh nemilostivé od sebe a spravedliví zůstanou jako slunce spravedlnosti před obličejem Páně. A toho času čistiti se budou lidé od hříchu skrze vodu a želení, ale zatraceni budou nechtějící se čistiti skrze vodu a želení. A když byl Adam v devíti stech a ve čtyřiceti letech, již věda, že dnové života jeho končí se, řekl k Evě, ženě své: Shromážděni buďte ke mně synové moji, at promluvím s nimi a po- žehnám jim dříve nežli umru. I shromáždili před něho všecko pokolení jeho. I vešli do modlitebnice, kdež se měli obyčej modliti; i bylo jich v počtu padesát tisíc a pět tisíc mužův kromě žen a dětí. A když byli pohromadě všichni, jedním hla- sem řekli: Co jest tobě, otče, že jsi svolal nás k sobě? A pověz nám, proč ležíš na loži a nevstaneš k nám? 9
A když jsem ta slova slyšel, opět padl jsem na zemi modle se Pánu Bohu: Pane všemohoucí a milosrdný Bože otče, nebuď zahlazeno jméno pa- mátky tvé velebnosti, ale prosímť přiviň duši mou k sobě, neboť umírám a duše má vychází z úst mých. A nezamítej mne od tváře své jasné, neboť z bahna země stvořil jsi mě. I řekl ke mně Bůh: Adame, proto, že srdce tvé milovalo umění, tvé sémě přisluhovati mi bude na věky. Když mi tak řekl Pán Bůh, poklonil jsem se Pánu řka: Ty jsi věčný Bůh svrchovaný, a všechna stvoření dávají tobě chválu a čest. Ty jsi nade všecky a nad každé světlo svítíš se. Ty jsi pravé světlo živé neobsáhlé moci. Ty činíš s národem lidským veliké věci milosrden- ství svého. A když jsem se tak Pánu Bohu modlil, ihned svatý Michal uchopil mě za ruku i nesl mě do ráje navštívení a vidění božího. A drže prut v ruce své, udeřil jím u vody, ježto byly v ráji, a zastavily se. I postavil mě zase na témž místě, kdež mě byl vzal do ráje. Slyš, synu můj Set! Když jsem pojedl v ráji ze stromu umění zlého i dobrého, zjeveny jsou mi opět tajné věci budoucí. Poznal jsem a srozuměl jsem, které věci bu- doucí měly přijíti na tento svět od Boha stvořitele pokolení lidskému. Věz, Set, synu milý, žeť se ukáže Bůh v plameni ohně velebnosti své a vydá lidem přikázání svá a zápovědi a budou jej posvěcovati v domu přebývání velebnosti jeho. A tu budou slaviti Pánu Bohu svému na zemi, kteroužto připravil jim. A tu přestoupí přikázání jeho a když to učiní, zapálena bude svatyně jeho a země jich zpustne a oni rozptýleni budou mezi národy, protože jsou dráždili Boha. Opět potom vysvobodí je a shromáždí je od jich rozptýlení. A opět postaví dům boží, a když po- staven bude poslední dům boží větší nežli první byl, opět se vyleje zlost nad zlost a nepravost nad nepravost. Tehdy potom viděn bude Bůh na zemi a přebývati bude s lidmi a pravda bude se svítiti a dům boží na věky u poctivosti bude a protivníci nebudou moci škoditi. Potom vzbudí Bůh spasitelný lid a bude užitek jeho na věky věkův. Ale věz, Set, synu můj milý, že nemilostiví a nespravedliví rozptýleni budou od Boha spa- sitele svého, kteříž jsou nechtěli milostivi býti svým bližním a nemilo- vali zákona božího. Nebe i země, noci i dnové i všecko stvoření poslušni budou Boha a nikdy nepominou přikázání jeho aniž promění se. Protož zažene Bůh nemilostivé od sebe a spravedliví zůstanou jako slunce spravedlnosti před obličejem Páně. A toho času čistiti se budou lidé od hříchu skrze vodu a želení, ale zatraceni budou nechtějící se čistiti skrze vodu a želení. A když byl Adam v devíti stech a ve čtyřiceti letech, již věda, že dnové života jeho končí se, řekl k Evě, ženě své: Shromážděni buďte ke mně synové moji, at promluvím s nimi a po- žehnám jim dříve nežli umru. I shromáždili před něho všecko pokolení jeho. I vešli do modlitebnice, kdež se měli obyčej modliti; i bylo jich v počtu padesát tisíc a pět tisíc mužův kromě žen a dětí. A když byli pohromadě všichni, jedním hla- sem řekli: Co jest tobě, otče, že jsi svolal nás k sobě? A pověz nám, proč ležíš na loži a nevstaneš k nám? 9
Strana 10
Odpověděl Adam: Synové moji milí, zle se mám v bolestech mých. Tehdy řekli všichni synové jeho: Pane tatíku milý, snad jsi požádal ovoce rajského, jehož jsi požíval dříve, a nyní zarmoucen ležíš? Pověz mi, ať já půjdu k branám rajským a pustím prach na hlavu svou a pad- nu pláče před branami rajskými a řváti budu a kvíliti, v kvílení zá- rmutku prose milého Pána Boha. A snad uslyší mne a pošle anděla své- ho a přinese mi ovoce, jehož žádáš. Opět řekl Set: Co jest to bolest, pane otče milý? Netaj před námi, pověz nám. Odpověděl Adam a řekl: Když stvořil Pán nás, mne a matku vaši, postavil nás v ráji a dal nám každý strom k jedení a řekl nám, abychom ze stromu umění dobrého a zlého, jenž jest uprostřed ráje, nejedli. A dal nám Pán Bůh anděly k ostříhání nás. A když přišla hodina, aby vstoupili andělé před obličej Páně klaněti se, ihned nalezl místo ďábel, protivník náš. Když odešli byli andělé boží, hned dábel přistoupiv, svedl matku vaši a řekl jí, aby jedla ze stromu zapověděného. I jedla jest a dala mně také. A ihned rozhněval se jest na nás milý Bůh a řekl ke mně: Adame, že jsi opustil přikázání mé a slova mého jsi neostříhal, já Pán Bůh pomstu dám na tě i na tvé tělo: sedmdesáti ranami budu tě bíti v rozličných bolestech od vrchu hlavy až do nejmenšího nožního prstu až do nehtu, po všech údech tvých mučiti tě budu. To všecko poslal Pán Bůh na mě a na veškeren rod náš. Když to pověděl Adam, obklíčent od Boha velikými bolestmi i křičel velikým hlasem, řka: Co učiním já nešťastný člověk, položený v takých bolestech? Když Eva uzřela, an sobě stýská, počala plakati řkouc: Pane Bože vše- mohoucí, prosím já, hříšná žena, odejmi bolest jeho od něho, neboť jsem já zhřešila, ne on. I řekla k Adamovi: Pane milý, dej mi díl bolestí svých, neboť pro mou vinu to trpíš. I řekl Adam k Evě: Vstaň a jdi s mým synem Set k branám rajským a posypte prachem hlavy své a padněte před obličejem Pána Boha našeho a plačte tepouce se v prsy své. A snad smiluje se nad vámi a uslyší vaše prosby milý Bůh a pošle anděla svého k stromu milosrdenství, z něhož teče olej života a udá vám z něho maličko, abyste pomazali mne, a pře- stanou bolesti mé, jimiž hynu. I šli Set a matka jeho k branám rajským. A když šli cestou, přišel had vnáhle a řítiv se uštípl Seta. To uzřevši Eva zkvílila, řkouc: Hoře mně bídné a nešťastné ženě! Kterak zlořečeni jsou, kteříž neostří- hají přikázání božího! I řekla hlasem velikým Eva k hadu: Hovado zlořečené! Kterak ses ne- bálo pustiti zubův svých na boží obraz? A kterak jsi smělo bojovati s ním? Aneb kterak jsou zubové tvoji odolali? Odpověděl had a řekl: Ó, Evo, však proti vám jest bolest prchli- vosti mé. Pověz mi, hade, kterak otevřena jsou ústa tvá k vypuštění jedu k obrazu božímu? Řekl ďábel k Evě: Pověz mi, Evo, kterak otevřena jsou ústa tvá, abys jedla ze stromu zapověděného? Jediné skrze mě. 10
Odpověděl Adam: Synové moji milí, zle se mám v bolestech mých. Tehdy řekli všichni synové jeho: Pane tatíku milý, snad jsi požádal ovoce rajského, jehož jsi požíval dříve, a nyní zarmoucen ležíš? Pověz mi, ať já půjdu k branám rajským a pustím prach na hlavu svou a pad- nu pláče před branami rajskými a řváti budu a kvíliti, v kvílení zá- rmutku prose milého Pána Boha. A snad uslyší mne a pošle anděla své- ho a přinese mi ovoce, jehož žádáš. Opět řekl Set: Co jest to bolest, pane otče milý? Netaj před námi, pověz nám. Odpověděl Adam a řekl: Když stvořil Pán nás, mne a matku vaši, postavil nás v ráji a dal nám každý strom k jedení a řekl nám, abychom ze stromu umění dobrého a zlého, jenž jest uprostřed ráje, nejedli. A dal nám Pán Bůh anděly k ostříhání nás. A když přišla hodina, aby vstoupili andělé před obličej Páně klaněti se, ihned nalezl místo ďábel, protivník náš. Když odešli byli andělé boží, hned dábel přistoupiv, svedl matku vaši a řekl jí, aby jedla ze stromu zapověděného. I jedla jest a dala mně také. A ihned rozhněval se jest na nás milý Bůh a řekl ke mně: Adame, že jsi opustil přikázání mé a slova mého jsi neostříhal, já Pán Bůh pomstu dám na tě i na tvé tělo: sedmdesáti ranami budu tě bíti v rozličných bolestech od vrchu hlavy až do nejmenšího nožního prstu až do nehtu, po všech údech tvých mučiti tě budu. To všecko poslal Pán Bůh na mě a na veškeren rod náš. Když to pověděl Adam, obklíčent od Boha velikými bolestmi i křičel velikým hlasem, řka: Co učiním já nešťastný člověk, položený v takých bolestech? Když Eva uzřela, an sobě stýská, počala plakati řkouc: Pane Bože vše- mohoucí, prosím já, hříšná žena, odejmi bolest jeho od něho, neboť jsem já zhřešila, ne on. I řekla k Adamovi: Pane milý, dej mi díl bolestí svých, neboť pro mou vinu to trpíš. I řekl Adam k Evě: Vstaň a jdi s mým synem Set k branám rajským a posypte prachem hlavy své a padněte před obličejem Pána Boha našeho a plačte tepouce se v prsy své. A snad smiluje se nad vámi a uslyší vaše prosby milý Bůh a pošle anděla svého k stromu milosrdenství, z něhož teče olej života a udá vám z něho maličko, abyste pomazali mne, a pře- stanou bolesti mé, jimiž hynu. I šli Set a matka jeho k branám rajským. A když šli cestou, přišel had vnáhle a řítiv se uštípl Seta. To uzřevši Eva zkvílila, řkouc: Hoře mně bídné a nešťastné ženě! Kterak zlořečeni jsou, kteříž neostří- hají přikázání božího! I řekla hlasem velikým Eva k hadu: Hovado zlořečené! Kterak ses ne- bálo pustiti zubův svých na boží obraz? A kterak jsi smělo bojovati s ním? Aneb kterak jsou zubové tvoji odolali? Odpověděl had a řekl: Ó, Evo, však proti vám jest bolest prchli- vosti mé. Pověz mi, hade, kterak otevřena jsou ústa tvá k vypuštění jedu k obrazu božímu? Řekl ďábel k Evě: Pověz mi, Evo, kterak otevřena jsou ústa tvá, abys jedla ze stromu zapověděného? Jediné skrze mě. 10
Strana 11
Tehdy Set řekl k hadu: Potrestej tebe Pán Bůh! Utaj se, hade, a oně- měj! Zavři ústa svá, zlořečený nepříteli pravdy, hánce zatracený! Od- stup od obrazu božího až do toho dne, když Pán Bůh káže tě vyvésti na pokušení. Řekl had k Setovi: Aj, teď odstupuji od obrazu božího, jakož jsi mi řekl. Ihned had šel s cesty. Ale Set a matka jeho šli k branám rajským pro olej milosrdenství, aby pomazali Adama nemocného, jakož řekl jim Adam. Přišedše Eva a Set k branám rajským, vzali prach se země a posypali hlavy své a na zemi se rozprostřeli i počali kvíliti a plakati řvaním velikým prosíce Boha, aby se smiloval nad Adamem a nad bo- lestmi jeho a poslal anděla svého a dal jemu oleje milosrdenství ze stromu života. A když se modlili mnoho hodin a prosili Boha, aj Pán Bůh uslyšel je a modlení jich přijal a ihned poslal anděla svého svatého Michala. I uká- zal se jim svatý Michal, řka: Já poslán jsem k vám od Boha. Já jsem ustaven od Boha lékařem nad takové tělo. Pravím vám: Set, člověče boží, neplač! Modli se a pros za olej milosrdenství, abys pomazal otce svého pro bolest těla jeho. Pravím tobě, že nikoli nemůžeš nyní toho oleje vzíti, jediné v nejposlednější den, když se skoná pět tisíc let a dvě stě bez jednoho od prvního dne stvoření světa. Tehdy přijde na zemi nejvyšší Kristus, syn boží, aby vzkřísil tělo Adama, otce tvého. A tehdy vzkřísí těla mrtvých a sám Kristus, syn boží, přijda pokřtí se v řece Jordánu. A když vyjde z vo- dy, tehdy olejem milosrdenství pomaže všecky věřící v se, a bude ten olej milosrdenství od národu až do národu těm, kteříž po druhé narozeni budou z vody a z ducha svatého k životu věčnému. Když sestoupí syn boží nejmilejší, Kristus, tehdy uvede Adama, otce tvého, do ráje k stro- mu oleje milosrdenství svého. A ihned šel anděl do ráje od něho a přinesl jemu větev se třemi lístky ze stromu umění dobrého a zlého, pro nějž byli vyhnáni z ráje Adam a Eva. I dal větev anděl Setovi, řka: Tuto větev nes otci svému k rozvlažení a k utěšení srdci jeho. Pospěš a nemeškej jíti k otci svému Adamovi, neboť dokoná se čas života jeho. Ještě Adam, otec tvůj, sedm dní živ bude a po sedmi dnech vystoupí duše z těla jeho a uzříš veliké divy v nebi i v zemi i na svícnech ne- beských. To pověděv, svatý Michal odešel od Seta. A vrátili jsou se Eva a Set a vzali s sebou větev a vonné věci, to jest nardus a šafrán i jiné věci. I stalo se, když jsou šli přes Jordán vodu, upustil Set větev do vody, kterouž jemu anděl dal. A byla voda velmi prudká. A když jsou přišli Set a matka jeho k Adamovi, pověděli jemu všecko, co se jim na cestě přihodilo a kterakou opověď dal jim anděl, když se modlili k Bohu za olej milosrdenství. I vece Adam k Evě: Hleď, co jsi učinila, Evo! Uvedlas na nás veliké rány a hřích veliký na veškeren rod náš. A to, což jsi učinila, po naší smrti praviti budou sy- nové naši synům svým a oni opět synové synům svým, a tak od národu až do národu. Nebo kteříž povstanou z nás, dělati nestateční, ale omdlé- vajíce, zlořečiti budou nám, řkouce: Všecko to zlé máme od našich prvních rodičův. 11
Tehdy Set řekl k hadu: Potrestej tebe Pán Bůh! Utaj se, hade, a oně- měj! Zavři ústa svá, zlořečený nepříteli pravdy, hánce zatracený! Od- stup od obrazu božího až do toho dne, když Pán Bůh káže tě vyvésti na pokušení. Řekl had k Setovi: Aj, teď odstupuji od obrazu božího, jakož jsi mi řekl. Ihned had šel s cesty. Ale Set a matka jeho šli k branám rajským pro olej milosrdenství, aby pomazali Adama nemocného, jakož řekl jim Adam. Přišedše Eva a Set k branám rajským, vzali prach se země a posypali hlavy své a na zemi se rozprostřeli i počali kvíliti a plakati řvaním velikým prosíce Boha, aby se smiloval nad Adamem a nad bo- lestmi jeho a poslal anděla svého a dal jemu oleje milosrdenství ze stromu života. A když se modlili mnoho hodin a prosili Boha, aj Pán Bůh uslyšel je a modlení jich přijal a ihned poslal anděla svého svatého Michala. I uká- zal se jim svatý Michal, řka: Já poslán jsem k vám od Boha. Já jsem ustaven od Boha lékařem nad takové tělo. Pravím vám: Set, člověče boží, neplač! Modli se a pros za olej milosrdenství, abys pomazal otce svého pro bolest těla jeho. Pravím tobě, že nikoli nemůžeš nyní toho oleje vzíti, jediné v nejposlednější den, když se skoná pět tisíc let a dvě stě bez jednoho od prvního dne stvoření světa. Tehdy přijde na zemi nejvyšší Kristus, syn boží, aby vzkřísil tělo Adama, otce tvého. A tehdy vzkřísí těla mrtvých a sám Kristus, syn boží, přijda pokřtí se v řece Jordánu. A když vyjde z vo- dy, tehdy olejem milosrdenství pomaže všecky věřící v se, a bude ten olej milosrdenství od národu až do národu těm, kteříž po druhé narozeni budou z vody a z ducha svatého k životu věčnému. Když sestoupí syn boží nejmilejší, Kristus, tehdy uvede Adama, otce tvého, do ráje k stro- mu oleje milosrdenství svého. A ihned šel anděl do ráje od něho a přinesl jemu větev se třemi lístky ze stromu umění dobrého a zlého, pro nějž byli vyhnáni z ráje Adam a Eva. I dal větev anděl Setovi, řka: Tuto větev nes otci svému k rozvlažení a k utěšení srdci jeho. Pospěš a nemeškej jíti k otci svému Adamovi, neboť dokoná se čas života jeho. Ještě Adam, otec tvůj, sedm dní živ bude a po sedmi dnech vystoupí duše z těla jeho a uzříš veliké divy v nebi i v zemi i na svícnech ne- beských. To pověděv, svatý Michal odešel od Seta. A vrátili jsou se Eva a Set a vzali s sebou větev a vonné věci, to jest nardus a šafrán i jiné věci. I stalo se, když jsou šli přes Jordán vodu, upustil Set větev do vody, kterouž jemu anděl dal. A byla voda velmi prudká. A když jsou přišli Set a matka jeho k Adamovi, pověděli jemu všecko, co se jim na cestě přihodilo a kterakou opověď dal jim anděl, když se modlili k Bohu za olej milosrdenství. I vece Adam k Evě: Hleď, co jsi učinila, Evo! Uvedlas na nás veliké rány a hřích veliký na veškeren rod náš. A to, což jsi učinila, po naší smrti praviti budou sy- nové naši synům svým a oni opět synové synům svým, a tak od národu až do národu. Nebo kteříž povstanou z nás, dělati nestateční, ale omdlé- vajíce, zlořečiti budou nám, řkouce: Všecko to zlé máme od našich prvních rodičův. 11
Strana 12
To uslyševši Eva, jala se plakati a kvíliti. Tehdy řekl Adam synu své- mu Setovi: Zdali mi co poslal anděl? I zarmoutil se Set a užasl se, protože nenalezl větve, ježto upadla jemu do vody, kteroužto poslal Adamovi anděl. Řekl otci svému Set: Toliko větvičku tří lístkův poslal tobě anděl. Odpověděv jemu otec vece: Jdi, synu milý, a na tom místě, kdež upadla, nalezneš ji, a přines ke mně, ať ji uzřím dříve než umru, a požehná tobě duše má. Vrátiv se Set k Jordánu, nalezl u vodě větev na tom místě, kdež ji upustil, a s radostí nesl otci svému. Když ji vzal Adam a pilně ohlédal, raduje se radostí velikou, řekl: Aj, tot smrt má i vzkříšení mé. I prosil všech synův svých, aby tu větev vsadili v hlavách hrobu jeho. A jakož předpověděl svatý Michal archanděl, po šesti dnech přišla smrt. Tehdy, když poznal Adam, že přišla hodina smrti jeho, řekl ke všem synům svým: Aj, již se mi dokonalo devět set let a třicet let, a když umru, pochovejte mne proti východu slunce na roli krajiny té. I stalo se, když přestal mluviti všech řečí svých, vypustil duši. A aj, zatmělo se jest slunce sedm dní. A když přišel Set, objal jest tělo otce svého, pláče nad ním, i všichni synové jeho plačíce hořce, řekli: Běda nám, pane otče milý! Proč jsi uvedl na nás bolest a smrt? Aj, svatý Michal ukázal se stoje u hlavy Adamovy, i řekl k Setovi: Vstaň od těla otce svého a pojď sem, abys viděl otce svého, co jest s ním učinil Bůh: smiloval se nad ním jako nad svým tvorem. Tehdy Set uzřel ruku boží vztaženu, držící Adama. I oddal jej svatému Michalu, řka: Buď jeho stráže do dne navštívení v mukách, ažť se i léta skonají po- slední, v nichžto obrátím zármutek v radost. Tehdy sedne na trůně toho, kterýž jej svedl. Opět Pán Bůh k svatému Michalu a k svatému Urielovi andělům řekl: Přineste tři prostěradla a přikryjte tělo Adamovo a jinými prostěradly obviňte Abele, syna jeho, a pochovejte Adama i syna jeho. I šly všechny moci andělské napřed a posvěceno jest usnutí smrti jeho a zpívali andělé při pochování píseň veselou, řkouce: Chvála buď tobě dána, milý Bože, že jsi ráčil se smilovati nad svým stvorem. Myť tobě čest a chválu vzdáváme a tělo do hrobu skládáme. Jich duše rač k sobě přijmouti a lidem na zemi rač pokoj dáti a s sebou na věky kralovati. A pochovali Adama a Abele, syna jeho, svatý Michal a Uriel, andělé boží, na tom místě, jež slove popravištní. Při tom pochování byli Seta matka jeho, a žádný jiný nebyl. I řekli k nim svatý Michal a Uriel, andělé boží: Jako jste viděli od nás, takéž pochovejte i jiné mrtvé. Když to dokonali andělé boží, brali se od nich pryč. Ale Set, syn Ada- mův, vsadil ratolest, jakož prosil ho otec jeho Adam, v hlavách hrobu otce svého Adama, kterážto vzrostla u veliký strom. Pak po mnohých letech nalezen ten strom od lovcův krále Šalomouna a jemu přinesen, od něho divnými obyčeji okrášlen. A potom královna od poledne přišla od končin země, aby slyšela a viděla moudrost Šalo- 12
To uslyševši Eva, jala se plakati a kvíliti. Tehdy řekl Adam synu své- mu Setovi: Zdali mi co poslal anděl? I zarmoutil se Set a užasl se, protože nenalezl větve, ježto upadla jemu do vody, kteroužto poslal Adamovi anděl. Řekl otci svému Set: Toliko větvičku tří lístkův poslal tobě anděl. Odpověděv jemu otec vece: Jdi, synu milý, a na tom místě, kdež upadla, nalezneš ji, a přines ke mně, ať ji uzřím dříve než umru, a požehná tobě duše má. Vrátiv se Set k Jordánu, nalezl u vodě větev na tom místě, kdež ji upustil, a s radostí nesl otci svému. Když ji vzal Adam a pilně ohlédal, raduje se radostí velikou, řekl: Aj, tot smrt má i vzkříšení mé. I prosil všech synův svých, aby tu větev vsadili v hlavách hrobu jeho. A jakož předpověděl svatý Michal archanděl, po šesti dnech přišla smrt. Tehdy, když poznal Adam, že přišla hodina smrti jeho, řekl ke všem synům svým: Aj, již se mi dokonalo devět set let a třicet let, a když umru, pochovejte mne proti východu slunce na roli krajiny té. I stalo se, když přestal mluviti všech řečí svých, vypustil duši. A aj, zatmělo se jest slunce sedm dní. A když přišel Set, objal jest tělo otce svého, pláče nad ním, i všichni synové jeho plačíce hořce, řekli: Běda nám, pane otče milý! Proč jsi uvedl na nás bolest a smrt? Aj, svatý Michal ukázal se stoje u hlavy Adamovy, i řekl k Setovi: Vstaň od těla otce svého a pojď sem, abys viděl otce svého, co jest s ním učinil Bůh: smiloval se nad ním jako nad svým tvorem. Tehdy Set uzřel ruku boží vztaženu, držící Adama. I oddal jej svatému Michalu, řka: Buď jeho stráže do dne navštívení v mukách, ažť se i léta skonají po- slední, v nichžto obrátím zármutek v radost. Tehdy sedne na trůně toho, kterýž jej svedl. Opět Pán Bůh k svatému Michalu a k svatému Urielovi andělům řekl: Přineste tři prostěradla a přikryjte tělo Adamovo a jinými prostěradly obviňte Abele, syna jeho, a pochovejte Adama i syna jeho. I šly všechny moci andělské napřed a posvěceno jest usnutí smrti jeho a zpívali andělé při pochování píseň veselou, řkouce: Chvála buď tobě dána, milý Bože, že jsi ráčil se smilovati nad svým stvorem. Myť tobě čest a chválu vzdáváme a tělo do hrobu skládáme. Jich duše rač k sobě přijmouti a lidem na zemi rač pokoj dáti a s sebou na věky kralovati. A pochovali Adama a Abele, syna jeho, svatý Michal a Uriel, andělé boží, na tom místě, jež slove popravištní. Při tom pochování byli Seta matka jeho, a žádný jiný nebyl. I řekli k nim svatý Michal a Uriel, andělé boží: Jako jste viděli od nás, takéž pochovejte i jiné mrtvé. Když to dokonali andělé boží, brali se od nich pryč. Ale Set, syn Ada- mův, vsadil ratolest, jakož prosil ho otec jeho Adam, v hlavách hrobu otce svého Adama, kterážto vzrostla u veliký strom. Pak po mnohých letech nalezen ten strom od lovcův krále Šalomouna a jemu přinesen, od něho divnými obyčeji okrášlen. A potom královna od poledne přišla od končin země, aby slyšela a viděla moudrost Šalo- 12
Strana 13
mouna. Jíž král ukázal všecka tajemství svá i ten strom divně okrášlený v chrámu. Tehdy ona vidouc jej, ihned prorokovala, že skrze ten strom všechna království i mazání kněžské i zákon židovský mají zkaženy býti. Uslyšev to král, kázal ten strom zlatem a drahým kamením ozdobiti a kázal do rybníka obecního, s přivázaným kamením, uvrci. Kdež potom anděl vždycky sestupoval a vodou hýbal a na každý den byl uzdraven jeden nemocný až do Krista, jenž potom na tom dřevě povýšen jest Kristus na tom místě, kdež slove popraviště neb rozhraní, tu, kdež byl Adam pochován. A s toho dřeva na hlavu prvního člověka Adama tekla krev našeho vykupitele. Pak po sedmi dnech, když první stvor umřel jest Adam, znamenavši Eva smrt svou shromáždila všecky syny své a dcery své i řekla jim: Slyšte mne, synové moji nejmilejší a dcery mé milé, a budu vám praviti. Když já a otec váš přestoupili jsme přikázání boží, řekl nám svatý Mi- chal archanděl: Protože jste přikázání boží přestoupili, přivede na vaše pokolení Pán Bůh hněv soudu, nejprve skrze vodu, po druhé skrze oheň: těma dvěma soudy souditi bude Pán Bůh lidské pokolení. Protož poslechněte mne, moji milí synové! Učiňte sobě dvoje desky, jedny ka- menné a druhé hliněné a napište na nich život náš, který jste od nás viděli a slyšeli. Ale že prvním soudem, totiž potopou, souditi bude Pán Bůh lidský národ, deska hliněná rozpustí se a desky kamenné zů- stanou. To všecko když vypravila synům a dcerám svým, zdvihla ruce své k nebi modlíc se a pokleknuvši na svá kolena na zemi, klanějíc se Pánu Bohu a díky vzdávajíc jemu. I řekla: Hospodine všemohoucí, prosímť hříšná žena, neodlučuj mne od své jasné tváře a přijmi duši mou k sobě, neboť již umírám. A vyřknuvši tak, vypustila duši. Tehdy pochovali ji s velikým pláčem. A když tak velmi plakali čtyři dni, zjevil se jim Michal řka k Setovi: Člověče boží, neplačte více mrtvých vašich než toliko šest dní, neboť sedmého dne vzkříšení jest budoucího věku odpočinutí, a Pán Bůh sed- mý den odpočinul ode všeho díla svého. Pak osmý den budoucího a věčného blahoslavenství jest, v němž všichni blahoslavení se stvořitelem svým a spasitelem spolu s tělem i s duší nikdy více neumírajíce kralo- vati budou na věky věkův. Amen. 13
mouna. Jíž král ukázal všecka tajemství svá i ten strom divně okrášlený v chrámu. Tehdy ona vidouc jej, ihned prorokovala, že skrze ten strom všechna království i mazání kněžské i zákon židovský mají zkaženy býti. Uslyšev to král, kázal ten strom zlatem a drahým kamením ozdobiti a kázal do rybníka obecního, s přivázaným kamením, uvrci. Kdež potom anděl vždycky sestupoval a vodou hýbal a na každý den byl uzdraven jeden nemocný až do Krista, jenž potom na tom dřevě povýšen jest Kristus na tom místě, kdež slove popraviště neb rozhraní, tu, kdež byl Adam pochován. A s toho dřeva na hlavu prvního člověka Adama tekla krev našeho vykupitele. Pak po sedmi dnech, když první stvor umřel jest Adam, znamenavši Eva smrt svou shromáždila všecky syny své a dcery své i řekla jim: Slyšte mne, synové moji nejmilejší a dcery mé milé, a budu vám praviti. Když já a otec váš přestoupili jsme přikázání boží, řekl nám svatý Mi- chal archanděl: Protože jste přikázání boží přestoupili, přivede na vaše pokolení Pán Bůh hněv soudu, nejprve skrze vodu, po druhé skrze oheň: těma dvěma soudy souditi bude Pán Bůh lidské pokolení. Protož poslechněte mne, moji milí synové! Učiňte sobě dvoje desky, jedny ka- menné a druhé hliněné a napište na nich život náš, který jste od nás viděli a slyšeli. Ale že prvním soudem, totiž potopou, souditi bude Pán Bůh lidský národ, deska hliněná rozpustí se a desky kamenné zů- stanou. To všecko když vypravila synům a dcerám svým, zdvihla ruce své k nebi modlíc se a pokleknuvši na svá kolena na zemi, klanějíc se Pánu Bohu a díky vzdávajíc jemu. I řekla: Hospodine všemohoucí, prosímť hříšná žena, neodlučuj mne od své jasné tváře a přijmi duši mou k sobě, neboť již umírám. A vyřknuvši tak, vypustila duši. Tehdy pochovali ji s velikým pláčem. A když tak velmi plakali čtyři dni, zjevil se jim Michal řka k Setovi: Člověče boží, neplačte více mrtvých vašich než toliko šest dní, neboť sedmého dne vzkříšení jest budoucího věku odpočinutí, a Pán Bůh sed- mý den odpočinul ode všeho díla svého. Pak osmý den budoucího a věčného blahoslavenství jest, v němž všichni blahoslavení se stvořitelem svým a spasitelem spolu s tělem i s duší nikdy více neumírajíce kralo- vati budou na věky věkův. Amen. 13
Strana 14
ŽIVOT JOSEFA EGYPTSKÉHO Josef a žena Putifarova Kupci přijevše do Egypta, prodali Josefa Putifarovi, knížeti rytířstva faraonova, krále egyptského, za tři sta hřiven stříbra. Putifar miloval Josefa jakožto duši svou. Poznal byl, že Pán Bůh požehnal jemu skrze Josefa vstoupení do domu jeho. A vida moudrého a dobré způsoby mlá- dence, učinil jej starostou a předložil za pána nad čeledí svou a nade vším zbožím svým, neboť bohatý a mocný byl velmi, a řekl k němu: Všecky mé věci jsou pod mocí tvou, kteréž já mám a držím, kromě paní. Protož jednej ty o těch všech věcech podle milosti a moudrosti své, kterou jest tobě dal Pán Bůh tvůj. Šťasten ihned byl příliš Putifar ve všech skutcích svých od toho dne, v kterýž jest Josef vešel do domu jeho. A když Josef chodil v službě pána svého, a častokráte vcházel před paní svou a vycházel, zjednávaje a způsobuje o hospodářství, zn. amenala paní krásu tváře jeho, ozdobu a výtečnost líce jeho. Neboť v Egyptě nebylo jemu rovně na kráse. A tak v žádosti jeho v skrytě příliš zapálila se, a sama s sebou bojujíc, tajila se s tím dnův mnoho. A když trápení v ženě se rozmáhalo, jeden den vzavši sobě toho hodinu, povolala Josefa paní k sobě. A když stál před ní, pojala jej a brala se s ním do komory jedné tajné, a chopivši se jeho, řekla: Ty jsi služebník můj Josef, a já paní tvá. Odpověděl Josef: Ovšem paní, ty jsi paní má a já služebník tvůj jsem, a všecko, což mi kážeš, učiním jako služebník tvůj. Řekla paní: Nikterak, Josef, ty jsi pán můj a já služebnice tvá. Ozna- mujit tobě toto, že já přemožena jsem zamilováním tvým, a srdce své již tobě otvírám, abys ty byl pán můj. Pojď, spi se mnou, ať radost má jest s tebou, a již nebuď služebníkem, ale svobodným pánem. Když slyšel Josef řeč tuto, lekl se a zarmoutil se velikou bázní, a změ- nila se barva jeho krásná. I řekl: Nedej toho Hospodin, abych tu hanebnou věc učinil, abych šlapal na lože pána svého. Neboť já se bojím Pána Boha nebe i země, jehož nic tajno není. A pán můj a muž tvůj všecko zboží své dal mi v moc mou, kromě tebe samé paní mé. Protož velikého hříchu toho neučiním. I řekla k němu paní jeho: Neřádná věc byla by, Josef, kdybys ty mne prosil a já povolila tobě. Neboť obyčej jest mužský žádati a prositi prvé žen, ale tím během není nyní mezi námi. Neboť já první přišla jsem k tobě a prosila jsem tebe, a ty stydíš se povoliti. A jestliže ty bojíš se Pána Boha svého, já přisa- 14
ŽIVOT JOSEFA EGYPTSKÉHO Josef a žena Putifarova Kupci přijevše do Egypta, prodali Josefa Putifarovi, knížeti rytířstva faraonova, krále egyptského, za tři sta hřiven stříbra. Putifar miloval Josefa jakožto duši svou. Poznal byl, že Pán Bůh požehnal jemu skrze Josefa vstoupení do domu jeho. A vida moudrého a dobré způsoby mlá- dence, učinil jej starostou a předložil za pána nad čeledí svou a nade vším zbožím svým, neboť bohatý a mocný byl velmi, a řekl k němu: Všecky mé věci jsou pod mocí tvou, kteréž já mám a držím, kromě paní. Protož jednej ty o těch všech věcech podle milosti a moudrosti své, kterou jest tobě dal Pán Bůh tvůj. Šťasten ihned byl příliš Putifar ve všech skutcích svých od toho dne, v kterýž jest Josef vešel do domu jeho. A když Josef chodil v službě pána svého, a častokráte vcházel před paní svou a vycházel, zjednávaje a způsobuje o hospodářství, zn. amenala paní krásu tváře jeho, ozdobu a výtečnost líce jeho. Neboť v Egyptě nebylo jemu rovně na kráse. A tak v žádosti jeho v skrytě příliš zapálila se, a sama s sebou bojujíc, tajila se s tím dnův mnoho. A když trápení v ženě se rozmáhalo, jeden den vzavši sobě toho hodinu, povolala Josefa paní k sobě. A když stál před ní, pojala jej a brala se s ním do komory jedné tajné, a chopivši se jeho, řekla: Ty jsi služebník můj Josef, a já paní tvá. Odpověděl Josef: Ovšem paní, ty jsi paní má a já služebník tvůj jsem, a všecko, což mi kážeš, učiním jako služebník tvůj. Řekla paní: Nikterak, Josef, ty jsi pán můj a já služebnice tvá. Ozna- mujit tobě toto, že já přemožena jsem zamilováním tvým, a srdce své již tobě otvírám, abys ty byl pán můj. Pojď, spi se mnou, ať radost má jest s tebou, a již nebuď služebníkem, ale svobodným pánem. Když slyšel Josef řeč tuto, lekl se a zarmoutil se velikou bázní, a změ- nila se barva jeho krásná. I řekl: Nedej toho Hospodin, abych tu hanebnou věc učinil, abych šlapal na lože pána svého. Neboť já se bojím Pána Boha nebe i země, jehož nic tajno není. A pán můj a muž tvůj všecko zboží své dal mi v moc mou, kromě tebe samé paní mé. Protož velikého hříchu toho neučiním. I řekla k němu paní jeho: Neřádná věc byla by, Josef, kdybys ty mne prosil a já povolila tobě. Neboť obyčej jest mužský žádati a prositi prvé žen, ale tím během není nyní mezi námi. Neboť já první přišla jsem k tobě a prosila jsem tebe, a ty stydíš se povoliti. A jestliže ty bojíš se Pána Boha svého, já přisa- 14
Strana 15
hám tobě skrze zdraví faraonovo, že v této při ty jsi bezpečen a nikdy se proto tobě nic protivného nestane aniž přijde, než jedině dobré. Neboť my jsme paní svobodné, jednajíce v domech našich, jakož se nám zdá za podobné. Josef řekl paní své: Odstup to ode mne, abych já zapomenul Pána Boha svého a nad pánem mým a mužem tvým abych zle učinil, an mi dal a poručil v moc mou všecky věci své kromě tebe samé, paní má, abych já nevděčen byl takového dobrodiní a učinil bych tak veliký hřích. A byť by i pán můj o tom nezvěděl, avšak Pán Bůh můj uzřel by to všecko. I mám doufání, že mě zprostí z této služebnosti a navrátí mě v svobodu a ukáže mi tvář otce mého Jakoba a poctivou starost krásy jeho. A vzmuživ se Josef řekl paní své: Vypuď od sebe, paní, ďábla tohoto, kterýž trápí tě, a slib almužny Bohu, at dá tobě dar bázně své. Neboť rufián a nevěstka jedním ohněm pálí se. A tak paní, jsouc zahanbena, odpadla od Josefa. Ale zamilování zlé žá- dosti neodpadlo od ní. Byla paní Josefova příliš počestná přede všemi lidmi, ale již ve všem připravovala se ohyzdně. Neboť oblékala se v zla- tohlavy, a vymyšlenými mastmi mazala tvář svou, a oči své líčila bar- vami, aby před Josefem pěknější se zdála. Po několika pak dnech, když paní smahla v žádosti Josefově, opět v skryté schráně došla Josefa a líbati jej chtěla. I trhla jím k sobě na lože a sama se stydce vydávala, v ničemž muže se nestydíc. Vida Josef ohavnost nahoty paní své, zastyděl se náramně a zakryl tvář svou, aby jí neviděl. Ale byl ďábel velice snažný porušiti Josefa. Neboť paní se- díc, tvrdě držela Josefa a řekla jest: Skrze zdraví faraonovo, chtěj nebo nechtěj, musíš mi svoliti! A já sli- buji tobě, učiníš-li to, zprostím tě té služby a zápisný list spálím a bu- deš svoboden. Ó Josef, spi se mnou! Velikou krásu máš, ale málo mou- drosti. Nemáš do sebe dvornosti lidské, a bez té krása za nic nestojí, aniž se hodí. Spi se mnou, spi, ó Josef! Bojíš-li se hříchu, vezmi z po- kladů mých zlato a stříbro, a dej almužny chudým hojně, a odpustí tobě Pán Bůh tvůj. Tehdy Josef počal se modliti a volati ku pomoci boží, řka: Pane Bože Abrahamův, Izákův a Jakuba otce mého! Prosím tebe, buď pomocník můj a zbav mě této ženy, skrze niž ďábel chce zatratiti duši mou a tělo mé porušiti smilstvím. Rozpomeň se, Hospodine, na starobu otce mého Jakuba! Slituj se nad vězněm svým v Egyptě, neboť stojí o mou zátratu v smilství s touto ženou, kteráž povstala jest proti mně. Neboť ty jsi mocný všecky věci učiniti. Paní jeho, tyto řeči slyšíc, pustila jej. Ale ďábel paní nepropustil, než víc a více ji zapaloval. A ona chodíc proti Josefovi, vzdychala a žen- skými znameními vábila. Ale Josef neodpověděl jí nic. Jednoho dne vzala sobě hodinu a povolala paní Josefa, jako služby jeho potřebujíc. Přišel jest k ní, a ona chytila jej za plášť, řkouc: Dosavad, ó Josef, nuzila jsem se já a již sama sebe zdržeti nemohu více, poněvadž na každý den vidím tě očima svýma. Prosím tebe, a ty mne uslyšeti neráčíš, ani mi co odpovíš. Sama se v sobě hryzu a pálím se vždycky a opříti se tomu nemohu. Srdce mé již usvadlo a hyne na mně tělo mé. Noci vedu v nespaní a dny své v horkosti a v zamilování těch, již na mne nedbají; aniž toho mohu trpěti déle. Ze dvého jedno sobě 15
hám tobě skrze zdraví faraonovo, že v této při ty jsi bezpečen a nikdy se proto tobě nic protivného nestane aniž přijde, než jedině dobré. Neboť my jsme paní svobodné, jednajíce v domech našich, jakož se nám zdá za podobné. Josef řekl paní své: Odstup to ode mne, abych já zapomenul Pána Boha svého a nad pánem mým a mužem tvým abych zle učinil, an mi dal a poručil v moc mou všecky věci své kromě tebe samé, paní má, abych já nevděčen byl takového dobrodiní a učinil bych tak veliký hřích. A byť by i pán můj o tom nezvěděl, avšak Pán Bůh můj uzřel by to všecko. I mám doufání, že mě zprostí z této služebnosti a navrátí mě v svobodu a ukáže mi tvář otce mého Jakoba a poctivou starost krásy jeho. A vzmuživ se Josef řekl paní své: Vypuď od sebe, paní, ďábla tohoto, kterýž trápí tě, a slib almužny Bohu, at dá tobě dar bázně své. Neboť rufián a nevěstka jedním ohněm pálí se. A tak paní, jsouc zahanbena, odpadla od Josefa. Ale zamilování zlé žá- dosti neodpadlo od ní. Byla paní Josefova příliš počestná přede všemi lidmi, ale již ve všem připravovala se ohyzdně. Neboť oblékala se v zla- tohlavy, a vymyšlenými mastmi mazala tvář svou, a oči své líčila bar- vami, aby před Josefem pěknější se zdála. Po několika pak dnech, když paní smahla v žádosti Josefově, opět v skryté schráně došla Josefa a líbati jej chtěla. I trhla jím k sobě na lože a sama se stydce vydávala, v ničemž muže se nestydíc. Vida Josef ohavnost nahoty paní své, zastyděl se náramně a zakryl tvář svou, aby jí neviděl. Ale byl ďábel velice snažný porušiti Josefa. Neboť paní se- díc, tvrdě držela Josefa a řekla jest: Skrze zdraví faraonovo, chtěj nebo nechtěj, musíš mi svoliti! A já sli- buji tobě, učiníš-li to, zprostím tě té služby a zápisný list spálím a bu- deš svoboden. Ó Josef, spi se mnou! Velikou krásu máš, ale málo mou- drosti. Nemáš do sebe dvornosti lidské, a bez té krása za nic nestojí, aniž se hodí. Spi se mnou, spi, ó Josef! Bojíš-li se hříchu, vezmi z po- kladů mých zlato a stříbro, a dej almužny chudým hojně, a odpustí tobě Pán Bůh tvůj. Tehdy Josef počal se modliti a volati ku pomoci boží, řka: Pane Bože Abrahamův, Izákův a Jakuba otce mého! Prosím tebe, buď pomocník můj a zbav mě této ženy, skrze niž ďábel chce zatratiti duši mou a tělo mé porušiti smilstvím. Rozpomeň se, Hospodine, na starobu otce mého Jakuba! Slituj se nad vězněm svým v Egyptě, neboť stojí o mou zátratu v smilství s touto ženou, kteráž povstala jest proti mně. Neboť ty jsi mocný všecky věci učiniti. Paní jeho, tyto řeči slyšíc, pustila jej. Ale ďábel paní nepropustil, než víc a více ji zapaloval. A ona chodíc proti Josefovi, vzdychala a žen- skými znameními vábila. Ale Josef neodpověděl jí nic. Jednoho dne vzala sobě hodinu a povolala paní Josefa, jako služby jeho potřebujíc. Přišel jest k ní, a ona chytila jej za plášť, řkouc: Dosavad, ó Josef, nuzila jsem se já a již sama sebe zdržeti nemohu více, poněvadž na každý den vidím tě očima svýma. Prosím tebe, a ty mne uslyšeti neráčíš, ani mi co odpovíš. Sama se v sobě hryzu a pálím se vždycky a opříti se tomu nemohu. Srdce mé již usvadlo a hyne na mně tělo mé. Noci vedu v nespaní a dny své v horkosti a v zamilování těch, již na mne nedbají; aniž toho mohu trpěti déle. Ze dvého jedno sobě 15
Strana 16
vybeř v tuto hodinu: Nebo spi se mnou a budeš svoboden, anebo přisa- hám skrze život faraonův, že já sepnouc ruce, položím na hlavu tvou a pokřiknu tak daleko, že uslyší všickni služebníci faraonovi, kteříž vně stojí s čeledí naší, a řeknu, že jsi ty vešel ke mně a chtěl jsi mě porušiti na loži pána svého. Nuže, voliž sobě z toho dvého, co chceš! I přičinila žena toto: O, Josef, nedopouštěj se toho, abys nyní nebyl poslušen mne. Neboť mě bys zahanbil a sám by ses strávil, hanebnou smrtí umíraje. O, Josef, Josef, slituj se nad krásou mladosti své. Běda, běda mladosti tak ušlechtilé, kteroužto Egyptští nyní zkazí a pohanbí! Uzříš ruce své svázány zezadu a hrdlo své staženo řetězy, nohy tvé že- lezo vyleptá a smrtí hanebnou umřeš. Ó, Josef, běda bude tělu tvému tak mladičkému, když uvrženo bude do žaláře mezi červy! O, Josef, nemeškej, spi se mnou a svol mi. Ale Josef zhrdal jest její radou, pláčem i sliby jejími a řekl k ní: Což, z šachty jsem vyňat a zase do šachty žaláře připravíš mě. Ale já doufati budu milosrdenství božímu, který mne zprostil z cisterny mi- lostí svou: zprostí mě i z úzkosti, v níž jsem já dnes. A věz to, paní, žeť Pán Bůh neprodlí uslyšeti modlitby mé a slzy otce mého, které vylévá za mne. Uslyšíť jej a zbavít mě ode všeho nebezpečenství a zármutku. Ale paní, ty ode mne máš odpověď, že nikdy tobě nesvolím v smilstvě, ani víry své nezruším, abych poskvrnil tělo své. K té řeči rozhněvavši se paní jako zkameněla a ďáblem jata soužila jej a šlapala na roucho jeho a trhala jím k sobě velikým násilím. Ale Josef vida paní svou, ana se utrhla ode vší stydlivosti, ana jej drží za hrdlo, trhl se mocně od ní a roucho své v rukou jejích ostavil i utekl. A vi- douc paní tak se zhrzenu, na hlavu jeho položila ruce své, a křikem svým naplnila síň všecku, hrozně křičíc. Toto slyšíce panoše, služebníci i děvečky, brali se k ní do komory, kdež byla ona. I řekla k nim: Jměte služebníka toho zlosyna, Josefa, a svažte jej, až přijde pán náš z paláce faraonova. Vězte to, žeť jest chtěl mne potisknouti bezděčně, když jsem vešla do komory a viděl mě samu ležící na loži pána mého. To slyšíce všickni shrnuli se k Josefovi kvapně a svázali jemu ruce ze- zadu tvrdě, jakož paní byla rozkázala. Ale Josef doufal v Pána Boha svého, kteréhož sobě předložil za pomocníka. Když Putifar přišel z domu faraonova, paní klekla plačíc před ním a řkouc pánu svému: Nebudu s tebou bydliti více, neb jsi uvedl k nám služebníka zlosyna, tohoto žida, jehož jsi ustavil pánem vší čeledi své, kterýžto chtěl mne poskvrniti na loži tvém. Nejsemť já nevěstka, ale z čistých paní pannou tobě jsem přišla. Běda mně, že jsou kdy takovou věc v děly oči mé! Služebník tento zlodruh opustiv děvky a jiné služebnice a ženy zlo- druhyně, sáhl rukama svýma, aby mě podávil, a byl by dokonal, bych byla nevzkřikla. Ale pojď a viz, kterak jest ostavil plášt svůj na loži tvém, když jest slyšel služebníky a čeleď, ani se sběhli ke křiku mému, i utekl jest. Prosím tebe, pane, skrze zdraví faraonovo, abys pomstil nad služebníkem tím zlosynem! Zdá-li se ti, prodej jej a zbav nás jeho. Nebo dej mi meč, at zabije jej ruka má. Kdybych jako jiná žena byla, zhyzdil by mě byl služebník tento zlý a dal by mě byl u věčné pohan- bení, aniž bych místa měla mezi čistými a počestnými paními. Protož milosti s ním žádné nečiň, pane, neboť víry tobě jest nezachoval. 16
vybeř v tuto hodinu: Nebo spi se mnou a budeš svoboden, anebo přisa- hám skrze život faraonův, že já sepnouc ruce, položím na hlavu tvou a pokřiknu tak daleko, že uslyší všickni služebníci faraonovi, kteříž vně stojí s čeledí naší, a řeknu, že jsi ty vešel ke mně a chtěl jsi mě porušiti na loži pána svého. Nuže, voliž sobě z toho dvého, co chceš! I přičinila žena toto: O, Josef, nedopouštěj se toho, abys nyní nebyl poslušen mne. Neboť mě bys zahanbil a sám by ses strávil, hanebnou smrtí umíraje. O, Josef, Josef, slituj se nad krásou mladosti své. Běda, běda mladosti tak ušlechtilé, kteroužto Egyptští nyní zkazí a pohanbí! Uzříš ruce své svázány zezadu a hrdlo své staženo řetězy, nohy tvé že- lezo vyleptá a smrtí hanebnou umřeš. Ó, Josef, běda bude tělu tvému tak mladičkému, když uvrženo bude do žaláře mezi červy! O, Josef, nemeškej, spi se mnou a svol mi. Ale Josef zhrdal jest její radou, pláčem i sliby jejími a řekl k ní: Což, z šachty jsem vyňat a zase do šachty žaláře připravíš mě. Ale já doufati budu milosrdenství božímu, který mne zprostil z cisterny mi- lostí svou: zprostí mě i z úzkosti, v níž jsem já dnes. A věz to, paní, žeť Pán Bůh neprodlí uslyšeti modlitby mé a slzy otce mého, které vylévá za mne. Uslyšíť jej a zbavít mě ode všeho nebezpečenství a zármutku. Ale paní, ty ode mne máš odpověď, že nikdy tobě nesvolím v smilstvě, ani víry své nezruším, abych poskvrnil tělo své. K té řeči rozhněvavši se paní jako zkameněla a ďáblem jata soužila jej a šlapala na roucho jeho a trhala jím k sobě velikým násilím. Ale Josef vida paní svou, ana se utrhla ode vší stydlivosti, ana jej drží za hrdlo, trhl se mocně od ní a roucho své v rukou jejích ostavil i utekl. A vi- douc paní tak se zhrzenu, na hlavu jeho položila ruce své, a křikem svým naplnila síň všecku, hrozně křičíc. Toto slyšíce panoše, služebníci i děvečky, brali se k ní do komory, kdež byla ona. I řekla k nim: Jměte služebníka toho zlosyna, Josefa, a svažte jej, až přijde pán náš z paláce faraonova. Vězte to, žeť jest chtěl mne potisknouti bezděčně, když jsem vešla do komory a viděl mě samu ležící na loži pána mého. To slyšíce všickni shrnuli se k Josefovi kvapně a svázali jemu ruce ze- zadu tvrdě, jakož paní byla rozkázala. Ale Josef doufal v Pána Boha svého, kteréhož sobě předložil za pomocníka. Když Putifar přišel z domu faraonova, paní klekla plačíc před ním a řkouc pánu svému: Nebudu s tebou bydliti více, neb jsi uvedl k nám služebníka zlosyna, tohoto žida, jehož jsi ustavil pánem vší čeledi své, kterýžto chtěl mne poskvrniti na loži tvém. Nejsemť já nevěstka, ale z čistých paní pannou tobě jsem přišla. Běda mně, že jsou kdy takovou věc v děly oči mé! Služebník tento zlodruh opustiv děvky a jiné služebnice a ženy zlo- druhyně, sáhl rukama svýma, aby mě podávil, a byl by dokonal, bych byla nevzkřikla. Ale pojď a viz, kterak jest ostavil plášt svůj na loži tvém, když jest slyšel služebníky a čeleď, ani se sběhli ke křiku mému, i utekl jest. Prosím tebe, pane, skrze zdraví faraonovo, abys pomstil nad služebníkem tím zlosynem! Zdá-li se ti, prodej jej a zbav nás jeho. Nebo dej mi meč, at zabije jej ruka má. Kdybych jako jiná žena byla, zhyzdil by mě byl služebník tento zlý a dal by mě byl u věčné pohan- bení, aniž bych místa měla mezi čistými a počestnými paními. Protož milosti s ním žádné nečiň, pane, neboť víry tobě jest nezachoval. 16
Strana 17
A když Putifar tyto řeči slyšel, zarmoutil se jest velmi divě se tomu, nic však zlého proti Josefovi nemluvil jest. A když viděl jeho krutě svá- zaného, kázal jeho rozvázati. Ale aby dosti učinil vůli ženy své, kázal jej vsaditi v žalář zlý, kdež byli loupežníci cest silničných a vražedníci na smrt odsouzení. I učinil Hospodin milost svou s Josefem před vla- dařem žaláře, kterýžto dal v ruce jeho všecky vězně, kteříž v stráži držáni byli. A Pán Bůh byl s Josefem a všecky jeho skutky spra- voval. A když Putifar, který byl Josefa do žaláře vsadil, uslyšel, že Josef jest povýšen od faraona, a všeho Egypta pánem že jest učiněn, lekl se velmi, i ušel od tváře jeho a skryl se. I řekl ženě své: Ty jsi zkazila mě a tvář mou pohanbila jsi v Egyptě. Hleď, učiněn jest Josef po všem Egyptě pánem. Svou tváří já nebudu směti se ukázati před ním. Neboť vsadil jsem jej v žalář a viděl jsem jeho spravedlivého, an v tom ničímž vinen nebyl jest, a ty jsi naň to vecpala. Ví to srdce mé, že jsi se zapálila v žádosti jeho krásy a přitrhla jsi jej k sobě. Ale on učinil jest, jakžto slušelo svatosti a počestnosti jeho, a nechtěl tobě povoliti v smilství tvém. A protože on utekl jest od tebe, v rukou tvých ostavil roucho své, za něž jsi jeho držela. Kdyby Josef byl prosil tebe a ruce své vztáhl k tobě, ty utekla bys od něho a roucho své v rukou jeho byla bys ostavila. Odpověděla žena jeho a řekla: Všechno, co jsi pověděl, pane, pravdat jest. Neboť já jsem zbloudila a zhřešila proti Josefovi, a zlou věc proti tobě jsem učinila. Avšak s boží pomocí od toho zlého zprostím tě, že nic zlého nepřijde proto tobě. Ale Josef milovati bude tě a k větší lásce způsobí tě, čehož by faraon tobě neučinil. A tak žena Putifarova psala list Josefovi v tato slova: Tržená a nestydlivá žena a falešná, z počtu bláznivých, bez víry a bez řádu, tento list posílá čistému a stydlivému i způsobilému pánu, Jose- fovi, nyní všeho království egyptského správci a pánu vítěznému, kte- rýžto v boji ďábla a ženu mužsky jest přemohl. Jemu samému chvála čistoty buď dána! Neboť, kdo by byl z moudrých a ze silných neupadl v také příhodě plzké? Nižádný kromě tebe, pane! A již, pane, ty víš položení mé a znáš, že z velikého zamilování, kteréžto více, nežli jsem snésti mohla, mě velmi těžce trápilo, až mě z mezí mého rozumu vysa- dilo a učinilo mě jako bláznici, jakož to víš, můj pane. Neboť, která z žen mohla jest tak mnoho trpěti, jako já trpěla jsem v šílenosti toho zamilování? Poněvadž na každý den i noc v srdci mém byl jsi nejsa tam, avšak tajnou myslí svou vždy jsem tě viděla jako přítomného. A teď srdce krále faraona i všeho Egypta úmysl, když tě vidí, z milosti tě všeho království egyptského pánem zvolili. Ale ty, pane můj, útlé oso- by a křehké ženy nerač pomstou potlačiti, přemožené zamilováním tvým! Někdy, můj pane, já nešťastná žena, služebnice tvá, ráčíš-li, vinu svou vyznám proti tobě. A ačkoli nejsem hodna milosti nalézti před tebou, avšak prosím skrze toho Boha, kterémuž ty se modlíš, a skrze vůli dě- dův tvých Abrahama a Izáka, a skrze duši matky tvé Ráchel, a že Bůh po dvakrát vyvedl tě z šachty a přivedl tě k místu, a k úřadu vysokému, v kterémž nyní jsi, ustanovil tě, aby ukázal tobě tvář Jakoba otce tvého a Benjamina bratra tvého: slituj se nade mnou, ženou hříšnou, a nad Putifarem, služebníkem tvým a mužem mým. 17 2 Próza
A když Putifar tyto řeči slyšel, zarmoutil se jest velmi divě se tomu, nic však zlého proti Josefovi nemluvil jest. A když viděl jeho krutě svá- zaného, kázal jeho rozvázati. Ale aby dosti učinil vůli ženy své, kázal jej vsaditi v žalář zlý, kdež byli loupežníci cest silničných a vražedníci na smrt odsouzení. I učinil Hospodin milost svou s Josefem před vla- dařem žaláře, kterýžto dal v ruce jeho všecky vězně, kteříž v stráži držáni byli. A Pán Bůh byl s Josefem a všecky jeho skutky spra- voval. A když Putifar, který byl Josefa do žaláře vsadil, uslyšel, že Josef jest povýšen od faraona, a všeho Egypta pánem že jest učiněn, lekl se velmi, i ušel od tváře jeho a skryl se. I řekl ženě své: Ty jsi zkazila mě a tvář mou pohanbila jsi v Egyptě. Hleď, učiněn jest Josef po všem Egyptě pánem. Svou tváří já nebudu směti se ukázati před ním. Neboť vsadil jsem jej v žalář a viděl jsem jeho spravedlivého, an v tom ničímž vinen nebyl jest, a ty jsi naň to vecpala. Ví to srdce mé, že jsi se zapálila v žádosti jeho krásy a přitrhla jsi jej k sobě. Ale on učinil jest, jakžto slušelo svatosti a počestnosti jeho, a nechtěl tobě povoliti v smilství tvém. A protože on utekl jest od tebe, v rukou tvých ostavil roucho své, za něž jsi jeho držela. Kdyby Josef byl prosil tebe a ruce své vztáhl k tobě, ty utekla bys od něho a roucho své v rukou jeho byla bys ostavila. Odpověděla žena jeho a řekla: Všechno, co jsi pověděl, pane, pravdat jest. Neboť já jsem zbloudila a zhřešila proti Josefovi, a zlou věc proti tobě jsem učinila. Avšak s boží pomocí od toho zlého zprostím tě, že nic zlého nepřijde proto tobě. Ale Josef milovati bude tě a k větší lásce způsobí tě, čehož by faraon tobě neučinil. A tak žena Putifarova psala list Josefovi v tato slova: Tržená a nestydlivá žena a falešná, z počtu bláznivých, bez víry a bez řádu, tento list posílá čistému a stydlivému i způsobilému pánu, Jose- fovi, nyní všeho království egyptského správci a pánu vítěznému, kte- rýžto v boji ďábla a ženu mužsky jest přemohl. Jemu samému chvála čistoty buď dána! Neboť, kdo by byl z moudrých a ze silných neupadl v také příhodě plzké? Nižádný kromě tebe, pane! A již, pane, ty víš položení mé a znáš, že z velikého zamilování, kteréžto více, nežli jsem snésti mohla, mě velmi těžce trápilo, až mě z mezí mého rozumu vysa- dilo a učinilo mě jako bláznici, jakož to víš, můj pane. Neboť, která z žen mohla jest tak mnoho trpěti, jako já trpěla jsem v šílenosti toho zamilování? Poněvadž na každý den i noc v srdci mém byl jsi nejsa tam, avšak tajnou myslí svou vždy jsem tě viděla jako přítomného. A teď srdce krále faraona i všeho Egypta úmysl, když tě vidí, z milosti tě všeho království egyptského pánem zvolili. Ale ty, pane můj, útlé oso- by a křehké ženy nerač pomstou potlačiti, přemožené zamilováním tvým! Někdy, můj pane, já nešťastná žena, služebnice tvá, ráčíš-li, vinu svou vyznám proti tobě. A ačkoli nejsem hodna milosti nalézti před tebou, avšak prosím skrze toho Boha, kterémuž ty se modlíš, a skrze vůli dě- dův tvých Abrahama a Izáka, a skrze duši matky tvé Ráchel, a že Bůh po dvakrát vyvedl tě z šachty a přivedl tě k místu, a k úřadu vysokému, v kterémž nyní jsi, ustanovil tě, aby ukázal tobě tvář Jakoba otce tvého a Benjamina bratra tvého: slituj se nade mnou, ženou hříšnou, a nad Putifarem, služebníkem tvým a mužem mým. 17 2 Próza
Strana 18
A když ten list došel Josefa a byl přečten, tehdy jiný list Josef po témž poslu psal v tato slova: Od moudré a poctivé paní přinesen nám list milostivý, kterýž tak jsme rádi přijali s milostí, kterak o její dobrotě a moudrosti jsme dobře ujiš- těni. A kterak nemáme býti vděčni dobrodiní, kteréž jsme od ní přijali? Neboť krmila nás jako otec jednorozeného syna. Potom, paní, jakož se pokorně vymlouváš, tohoť tobě k zavinění nepokládáme, ani k hříchu, než k lásce. Neboť Bůh jest to učinil, že jsi ty byla příčina této mé cti a milosti, kterouž jsme nyní přijali. Protož byla jsi a ještě jsi matka naše, a tě máme za matku naši na věky. Neboť já příčinu a řád svůj chváliti budu Boha nebe i země, že mě jest z tolika a tak mnohých ne- bezpečností zprostil. A všem těm, kdož jsou kdy co proti mně učinili, pro Pána Boha mého odpouštím. A chceme tomu, abys ty i muž tvůj mezi prvními přáteli našimi byli v počtu položeni. A v Egyptě chválu a čest míti budete větší, nežli jste až do této chvíle kdy předtím měli. Neboť ty jsi matka má a muž tvůj otec můj. Pozdrav muže svého ode mne. Roucho, které vám posílám, na se oblekouce, syna svého k nám poslati nemeškejte. A když list Josefův došel paní, radovala se a řekla muži svému: Vstaň a slyš radost, která z hříchu mého přišla nám, který jsem učinila proti Josefovi a Bohu jeho, kterýž jest Bůh israelský nebe i země. Viz hle roucho, které posílá Josef, pán tvůj a někdy služebník tvůj! Vstaň a oblec se v roucho a vyjdi z temností na světlo a poraduj se a pozdrav Josefa, pána svého, a poctivost učiň jemu jako králi. Putifar nevěřil paní své, neboť již byl ji shledal klamařkou a lhářkou. A ona ukázala list Josefův, a ten takto arabským jazykem svědčil: Čest buď tomu Bohu otci, Bohu Abrahamovu, Bohu Izákovu, Bohu Ja- kobovu. Od Josefa, služebníka jeho, tento list paní, ženě Putifarově. Kterýžto list když viděl jest Putifar, radoval se velmi a klaněli se oba s ženou Pánu Bohu k zemi padajíce a děkujíce, že Josef s nimi milost učinil. A oděvše se v roucho to a v jiné okrasy, které Josef poslal jim, s přáteli svými brali jsou se s radostí k Josefovi, před nímž padli jsou k nohám jeho a klaněli jsou se jako králi. A když jsou vstali, přikázal Josef krmě přinésti a s velikou radostí přijal je a paní svou podle sebe kázal posaditi a Putifara nade všemi jinými u druhého stolu, a rozkošné krmě jemu posílal. A když jsou již jedli a pili před ním, veseli byli přílišně. Ale Josef před Egyptskými paní svou o poctivosti a o moudrosti velmi chválil. A obrátiv se k ní, řekl: Ty, paní, a muž tvůj veliké dobrodiní a mnoho dobrého ukazovali jste mi. Protož ke mně jako k synu svému se utecte ve všech potřebách va- šich. Dary mé, stříbro a zlato, kamení drahé a roucha má dražší vezměte, a do domu vašeho s přáteli vašimi se vraťte. 18
A když ten list došel Josefa a byl přečten, tehdy jiný list Josef po témž poslu psal v tato slova: Od moudré a poctivé paní přinesen nám list milostivý, kterýž tak jsme rádi přijali s milostí, kterak o její dobrotě a moudrosti jsme dobře ujiš- těni. A kterak nemáme býti vděčni dobrodiní, kteréž jsme od ní přijali? Neboť krmila nás jako otec jednorozeného syna. Potom, paní, jakož se pokorně vymlouváš, tohoť tobě k zavinění nepokládáme, ani k hříchu, než k lásce. Neboť Bůh jest to učinil, že jsi ty byla příčina této mé cti a milosti, kterouž jsme nyní přijali. Protož byla jsi a ještě jsi matka naše, a tě máme za matku naši na věky. Neboť já příčinu a řád svůj chváliti budu Boha nebe i země, že mě jest z tolika a tak mnohých ne- bezpečností zprostil. A všem těm, kdož jsou kdy co proti mně učinili, pro Pána Boha mého odpouštím. A chceme tomu, abys ty i muž tvůj mezi prvními přáteli našimi byli v počtu položeni. A v Egyptě chválu a čest míti budete větší, nežli jste až do této chvíle kdy předtím měli. Neboť ty jsi matka má a muž tvůj otec můj. Pozdrav muže svého ode mne. Roucho, které vám posílám, na se oblekouce, syna svého k nám poslati nemeškejte. A když list Josefův došel paní, radovala se a řekla muži svému: Vstaň a slyš radost, která z hříchu mého přišla nám, který jsem učinila proti Josefovi a Bohu jeho, kterýž jest Bůh israelský nebe i země. Viz hle roucho, které posílá Josef, pán tvůj a někdy služebník tvůj! Vstaň a oblec se v roucho a vyjdi z temností na světlo a poraduj se a pozdrav Josefa, pána svého, a poctivost učiň jemu jako králi. Putifar nevěřil paní své, neboť již byl ji shledal klamařkou a lhářkou. A ona ukázala list Josefův, a ten takto arabským jazykem svědčil: Čest buď tomu Bohu otci, Bohu Abrahamovu, Bohu Izákovu, Bohu Ja- kobovu. Od Josefa, služebníka jeho, tento list paní, ženě Putifarově. Kterýžto list když viděl jest Putifar, radoval se velmi a klaněli se oba s ženou Pánu Bohu k zemi padajíce a děkujíce, že Josef s nimi milost učinil. A oděvše se v roucho to a v jiné okrasy, které Josef poslal jim, s přáteli svými brali jsou se s radostí k Josefovi, před nímž padli jsou k nohám jeho a klaněli jsou se jako králi. A když jsou vstali, přikázal Josef krmě přinésti a s velikou radostí přijal je a paní svou podle sebe kázal posaditi a Putifara nade všemi jinými u druhého stolu, a rozkošné krmě jemu posílal. A když jsou již jedli a pili před ním, veseli byli přílišně. Ale Josef před Egyptskými paní svou o poctivosti a o moudrosti velmi chválil. A obrátiv se k ní, řekl: Ty, paní, a muž tvůj veliké dobrodiní a mnoho dobrého ukazovali jste mi. Protož ke mně jako k synu svému se utecte ve všech potřebách va- šich. Dary mé, stříbro a zlato, kamení drahé a roucha má dražší vezměte, a do domu vašeho s přáteli vašimi se vraťte. 18
Strana 19
ASENETH O kráse a pýše a o přípravách Aseneth, a o jejím pokoji Prvé léto ze sedmi let úrodných poslal farao Josefa, aby shromáždil obilí. I přijel do krajin Eliopolských, kteréžto krajiny kníže byl Puti- far, kníže panoší a rádce faraonův. Jehožto dcera byla Aseneth, krásná nade všecky panny té země, vší věcí podobná k dcerám židovským, vy- soké mysli a hrdá, zhrzející všelikým mužem, jížto také nikdy nižádný muž neviděl byl. Byla věž spojena k domu Putifarovu, veliká a vysoká, na nížto byla síň, mající pokojův přehraditých deset, z nichžto první veliký a krásný, kamením drahým podlážděný, stěny kamením drahým ozdobeny, strop zlatý. Byli uvnitř bohové egyptští, zlatí a stříbrní, jimžto se modlila Aseneth a bála se jich, a každý den jim oběti kladla. Druhý pokoj držel v sobě roucho Aseneth a jiné okrasy ze stříbra a zlata a z kamení dra- hého, a prostěradla drahá. V třetím pokoji byla všecka zboží země. Tu bylo útočiště modlení jejího. Jiné pokoje byly panen, kteréž jí sloužily, krásné příliš, s nimižto nemluvil nižádný muž ani který pacholík. V pokoji Aseneth byla tři okna: prvé velmi veliké k východu sluneč- nímu, druhé ku poledni a třetí na půlnoci. Tu bylo lože zlaté, přikryté rouchy zlatohlavovými zlata tkaného z hyacintu, ozdobeno perlami a purpurou a kmentem, na němž spala Aseneth sama. Nižádný muž na tom loži nikdy byl neseděl. A byla síň veliká okolo domu toho, jejížto stěna, vysoká příliš, kamením čtyřhranným udělána byla. V kterémžto domu a síni čtyři brány železné byly, kterýchžto střehlo vespolek osmnáct mužův, nejsilnějších mladých oděncův. Na pravé straně síně té byla studnice vody živé a vidoucí a vespod cisterna přijímající její vodu a ovlažující všecky stromy v té síni zplozené a vyvedené, kteřížto krásni byli a velmi plodni. Byla Aseneth veliká jako Sára, vítězná jako Rebeka, a krásná jako Ráchel. Kterak přijel jest Josef do domu Putifarova a byl kázal Aseneth z domu vyhnati, a kterak potoms ní mluvil jest Poslal Josef k Putifarovi posla, že chce přijeti do domu jeho. Radostně radoval se Putifar a řekl dceři své: Přijede Josef, silný boží, a chci tě jemu za ženu dáti. 19
ASENETH O kráse a pýše a o přípravách Aseneth, a o jejím pokoji Prvé léto ze sedmi let úrodných poslal farao Josefa, aby shromáždil obilí. I přijel do krajin Eliopolských, kteréžto krajiny kníže byl Puti- far, kníže panoší a rádce faraonův. Jehožto dcera byla Aseneth, krásná nade všecky panny té země, vší věcí podobná k dcerám židovským, vy- soké mysli a hrdá, zhrzející všelikým mužem, jížto také nikdy nižádný muž neviděl byl. Byla věž spojena k domu Putifarovu, veliká a vysoká, na nížto byla síň, mající pokojův přehraditých deset, z nichžto první veliký a krásný, kamením drahým podlážděný, stěny kamením drahým ozdobeny, strop zlatý. Byli uvnitř bohové egyptští, zlatí a stříbrní, jimžto se modlila Aseneth a bála se jich, a každý den jim oběti kladla. Druhý pokoj držel v sobě roucho Aseneth a jiné okrasy ze stříbra a zlata a z kamení dra- hého, a prostěradla drahá. V třetím pokoji byla všecka zboží země. Tu bylo útočiště modlení jejího. Jiné pokoje byly panen, kteréž jí sloužily, krásné příliš, s nimižto nemluvil nižádný muž ani který pacholík. V pokoji Aseneth byla tři okna: prvé velmi veliké k východu sluneč- nímu, druhé ku poledni a třetí na půlnoci. Tu bylo lože zlaté, přikryté rouchy zlatohlavovými zlata tkaného z hyacintu, ozdobeno perlami a purpurou a kmentem, na němž spala Aseneth sama. Nižádný muž na tom loži nikdy byl neseděl. A byla síň veliká okolo domu toho, jejížto stěna, vysoká příliš, kamením čtyřhranným udělána byla. V kterémžto domu a síni čtyři brány železné byly, kterýchžto střehlo vespolek osmnáct mužův, nejsilnějších mladých oděncův. Na pravé straně síně té byla studnice vody živé a vidoucí a vespod cisterna přijímající její vodu a ovlažující všecky stromy v té síni zplozené a vyvedené, kteřížto krásni byli a velmi plodni. Byla Aseneth veliká jako Sára, vítězná jako Rebeka, a krásná jako Ráchel. Kterak přijel jest Josef do domu Putifarova a byl kázal Aseneth z domu vyhnati, a kterak potoms ní mluvil jest Poslal Josef k Putifarovi posla, že chce přijeti do domu jeho. Radostně radoval se Putifar a řekl dceři své: Přijede Josef, silný boží, a chci tě jemu za ženu dáti. 19
Strana 20
A ona rozhněvavši se, odpověděla: Nechci se dáti muži jatému a vězni, ale synu královici. A když tak spolu rozmlouvali, přišel jeden pravě, že Josef přijel. I prchla Aseneth na svrchní síň. I přijel Josef, sedě na voze faraonově, který byl celý zlatý, kterýžto vezly čtyři koně bílé jako sníh, uzdami zlatými. A byl Josef oblečen v sukni bílou, převelmi drahou, a plášt zlatohlavem tkaný, koruna zlatá na hlavě jeho. A vůkol koruny bylo dvanáct kamenův výborných a na nich bylo dvanáct hvězd zlatých a berla králova v rukou jeho a ratolest olivová tučného plodu. I vyšli jsou Putifar a žena jeho proti němu a poklonili jsou se jemu. I vešel jest Josef do síně i zavřeli jsou dveře síně. A když uzřela jest Aseneth Josefa, zarmoutila se jest pro onu řeč, kterouž byla mluvila s otcem o něm. I řekla jest: Teď slunce přišlo jest s nebe k nám na voze svém. Nevěděla jsem, že by Josef syn boží byl. Neboť kdo z lidí mohl by tak velikou krásu po- roditi, nebo které břicho ženy takové mohlo by snésti světlo? I vešel jest Josef do domu Putifarova, i umyli jsou nohy jeho. I řekl Josef: Která jest žena ona, která byla na síni v okně? Nechť vyjde nyní z do- mu tohoto. Neboť bál se, aby jemu protivna nebyla jakožto všecky jiné, kteréžto posly své posílaly k němu s dary rozličnými, kteréžto metal s hněvem od sebe a s bezprávím. I řekl Putifar: Pane, dcera má jest panna, a nenávidí každého muže; jíž jest nikdy muž neviděl, jedině já a ty dnes. Ráčíš-li, at přijde a pozdraví tebe. Myslel Josef, poněvadž nenávidí všelikého muže, že nikdy by ani jemu odporna nebyla. I řekl Josef: Poněvadž pannou jest dcera vaše, milujiť ji jako sestru svou. I odstoupila matka její, aby přivedla ji, kteroužto postavila před obliče- jem Josefovým. I řekl otec její: Pozdrav bratra svého. Tent nenávidí všech jiných žen jinde rodilých, jakožto ty mužův všech. A vece Aseneth: Zdráv buď, požehnaný od boha nejvyššího. I řekl Josef: Požehnej tě Bůh, kterýž obživuje všecky věci. I řekl Putifar dceři své, aby jej pocelovala. A když to chtěla učiniti, vztáhl Josef ruku svou a položil ku prsům jejím, řka: Nesluší to na muže, kterýž se Bohu živému modlí a který jí chléb života a kalich neposkvrnění pije, pocelovati ženu cizího rodu, kterážto celuje ústy svými modly hluché a němé, ženu, jež jí chléb a pije kalich po- skvrněný a maže se olejem neposvátným. Kterak Josef potěšil Aseneth. O jejím pokání a divném vidění, a o oddání jejím Josefovi skrze anděla božího Slyševši Aseneth slova Josefova, zarmoutila se jest velmi a plakala. I slitoval se Josef, i položil ruku svou na hlavu její i pochválil ji. A ra- dovala se jest Aseneth v tom pochválení, a položila se jest na lože své a nemocna byla strachem i radostí. A činila jest pokání od bohův, kteréž- 20
A ona rozhněvavši se, odpověděla: Nechci se dáti muži jatému a vězni, ale synu královici. A když tak spolu rozmlouvali, přišel jeden pravě, že Josef přijel. I prchla Aseneth na svrchní síň. I přijel Josef, sedě na voze faraonově, který byl celý zlatý, kterýžto vezly čtyři koně bílé jako sníh, uzdami zlatými. A byl Josef oblečen v sukni bílou, převelmi drahou, a plášt zlatohlavem tkaný, koruna zlatá na hlavě jeho. A vůkol koruny bylo dvanáct kamenův výborných a na nich bylo dvanáct hvězd zlatých a berla králova v rukou jeho a ratolest olivová tučného plodu. I vyšli jsou Putifar a žena jeho proti němu a poklonili jsou se jemu. I vešel jest Josef do síně i zavřeli jsou dveře síně. A když uzřela jest Aseneth Josefa, zarmoutila se jest pro onu řeč, kterouž byla mluvila s otcem o něm. I řekla jest: Teď slunce přišlo jest s nebe k nám na voze svém. Nevěděla jsem, že by Josef syn boží byl. Neboť kdo z lidí mohl by tak velikou krásu po- roditi, nebo které břicho ženy takové mohlo by snésti světlo? I vešel jest Josef do domu Putifarova, i umyli jsou nohy jeho. I řekl Josef: Která jest žena ona, která byla na síni v okně? Nechť vyjde nyní z do- mu tohoto. Neboť bál se, aby jemu protivna nebyla jakožto všecky jiné, kteréžto posly své posílaly k němu s dary rozličnými, kteréžto metal s hněvem od sebe a s bezprávím. I řekl Putifar: Pane, dcera má jest panna, a nenávidí každého muže; jíž jest nikdy muž neviděl, jedině já a ty dnes. Ráčíš-li, at přijde a pozdraví tebe. Myslel Josef, poněvadž nenávidí všelikého muže, že nikdy by ani jemu odporna nebyla. I řekl Josef: Poněvadž pannou jest dcera vaše, milujiť ji jako sestru svou. I odstoupila matka její, aby přivedla ji, kteroužto postavila před obliče- jem Josefovým. I řekl otec její: Pozdrav bratra svého. Tent nenávidí všech jiných žen jinde rodilých, jakožto ty mužův všech. A vece Aseneth: Zdráv buď, požehnaný od boha nejvyššího. I řekl Josef: Požehnej tě Bůh, kterýž obživuje všecky věci. I řekl Putifar dceři své, aby jej pocelovala. A když to chtěla učiniti, vztáhl Josef ruku svou a položil ku prsům jejím, řka: Nesluší to na muže, kterýž se Bohu živému modlí a který jí chléb života a kalich neposkvrnění pije, pocelovati ženu cizího rodu, kterážto celuje ústy svými modly hluché a němé, ženu, jež jí chléb a pije kalich po- skvrněný a maže se olejem neposvátným. Kterak Josef potěšil Aseneth. O jejím pokání a divném vidění, a o oddání jejím Josefovi skrze anděla božího Slyševši Aseneth slova Josefova, zarmoutila se jest velmi a plakala. I slitoval se Josef, i položil ruku svou na hlavu její i pochválil ji. A ra- dovala se jest Aseneth v tom pochválení, a položila se jest na lože své a nemocna byla strachem i radostí. A činila jest pokání od bohův, kteréž- 20
Strana 21
to ctila, a odřekla se jest jich. I jedl Josef a pil. A když chtěl odejíti, chtěl jej Putifar zadržeti jeden den a nemohl. I odešel jest Josef, slibuje osmý den se zase vrátiti. A vzala Aseneth sukni černou, jež byla oděv zarmoucení jejího, když umřel jest byl bratr její mladší. A zavřevši po sobě dveří, plakala jest, a vymetala všecky modly své oknem, které bylo na půlnoci, a všecko jídlo své královské psům jest vymetala, a posypala popelem hlavu svou a položila se na podlaze a plakala hořce sedm dní. A když byl den osmý na úsvitě, když kuři zazpívali a psi jsou štěkali, vyhlédnuvši Aseneth skrze okno, kteréž bylo na východ slunce, viděla: aj, hvězda dennice a podle ní otevřelo se nebe a okázalo se světlo veliké. A spatřivši to Aseneth, padla na tvář svou na popel. A aj, muž sestupu- jící s nebe stál nad hlavou Aseneth. I zavolal ji jménem a ona strachem neodpověděla. I zavolal ji po druhé: Aseneth, Aseneth! A ona odpověděla: Aj, já, pane! Kdo jsi? Pověz mi! A on řekl: Já jsem kněz domu božího a kníže zástupu božího. Vstaň a stůj na nohách svých a mluviti budu k tobě. A pozdvihla Aseneth hlavy své a hle, muž vší věcí podobný k Josefovi, plášť, koruna a berla královská, jeho obličej jako blesk a oči jeho jako paprskové slunce, vlasy hlavy jako bleskot ohně. A vidouc Aseneth, hrů- zou poražena padla na tvář. Jížto posíliv anděl a pozdvihnuv, řekl: Slož žíni tuto černou, jíž jsi oděna, a opásání zármutku svého a pytel s beder svých a vytřes popel z hlavy své a umyj tvář svou a ruce své vodou živou a připrav se v své okrasy, a mluviti budu k tobě. Kterážto když se jest připravila, brzce vrátila se k andělovi. Jížto anděl řekl: Obnaž hlavu svou, neboť panna jsi. Posilň sebe a raduj se, Aseneth panno, neb jméno tvé napsáno jest v knihách živých a nebude smazáno na věky. A od dnešního dne obnovena jsi a obživena, a jísti budeš chléb požehnání a nápoj píti budeš neporušení a pomazána budeš olejem sva- tým. Aj, dal jsem tě dnes za choť Josefovi a jméno tvé nebude více ře- čeno Aseneth, ale „mnohého útočiště“. Neboť pokání orodovalo za tě k svrchovanému Bohu. A ty jsi dcera Nejvyššího, panna veselá, smějící se vždy a skromná. A když tázala Aseneth od anděla jména jeho, odpověděl: Jméno mé napsáno jest prstem božím v knihách nejvyššího a všecky věci, kteréž v těch knihách psány jsou, nevyslovitelné jsou, aniž na člo- věka smrtelného sluší slyšeti nebo praviti jich. Kterak jest Aseneth pobídla anděla, aby jedl. A o plástu strdi, kterak se jest s ním anděl divně obí- ral, o včelách rajských a o jich i o plástu zmizení A řekla Aseneth, držíc kraj pláště jeho: Jestliže jsem nalezla milost před očima tvýma, posaď se maličko na lože toto, na němžto nižádný nikdy neseděl, a připravím tobě stůl. I řekl anděl: Přines brzo. 21
to ctila, a odřekla se jest jich. I jedl Josef a pil. A když chtěl odejíti, chtěl jej Putifar zadržeti jeden den a nemohl. I odešel jest Josef, slibuje osmý den se zase vrátiti. A vzala Aseneth sukni černou, jež byla oděv zarmoucení jejího, když umřel jest byl bratr její mladší. A zavřevši po sobě dveří, plakala jest, a vymetala všecky modly své oknem, které bylo na půlnoci, a všecko jídlo své královské psům jest vymetala, a posypala popelem hlavu svou a položila se na podlaze a plakala hořce sedm dní. A když byl den osmý na úsvitě, když kuři zazpívali a psi jsou štěkali, vyhlédnuvši Aseneth skrze okno, kteréž bylo na východ slunce, viděla: aj, hvězda dennice a podle ní otevřelo se nebe a okázalo se světlo veliké. A spatřivši to Aseneth, padla na tvář svou na popel. A aj, muž sestupu- jící s nebe stál nad hlavou Aseneth. I zavolal ji jménem a ona strachem neodpověděla. I zavolal ji po druhé: Aseneth, Aseneth! A ona odpověděla: Aj, já, pane! Kdo jsi? Pověz mi! A on řekl: Já jsem kněz domu božího a kníže zástupu božího. Vstaň a stůj na nohách svých a mluviti budu k tobě. A pozdvihla Aseneth hlavy své a hle, muž vší věcí podobný k Josefovi, plášť, koruna a berla královská, jeho obličej jako blesk a oči jeho jako paprskové slunce, vlasy hlavy jako bleskot ohně. A vidouc Aseneth, hrů- zou poražena padla na tvář. Jížto posíliv anděl a pozdvihnuv, řekl: Slož žíni tuto černou, jíž jsi oděna, a opásání zármutku svého a pytel s beder svých a vytřes popel z hlavy své a umyj tvář svou a ruce své vodou živou a připrav se v své okrasy, a mluviti budu k tobě. Kterážto když se jest připravila, brzce vrátila se k andělovi. Jížto anděl řekl: Obnaž hlavu svou, neboť panna jsi. Posilň sebe a raduj se, Aseneth panno, neb jméno tvé napsáno jest v knihách živých a nebude smazáno na věky. A od dnešního dne obnovena jsi a obživena, a jísti budeš chléb požehnání a nápoj píti budeš neporušení a pomazána budeš olejem sva- tým. Aj, dal jsem tě dnes za choť Josefovi a jméno tvé nebude více ře- čeno Aseneth, ale „mnohého útočiště“. Neboť pokání orodovalo za tě k svrchovanému Bohu. A ty jsi dcera Nejvyššího, panna veselá, smějící se vždy a skromná. A když tázala Aseneth od anděla jména jeho, odpověděl: Jméno mé napsáno jest prstem božím v knihách nejvyššího a všecky věci, kteréž v těch knihách psány jsou, nevyslovitelné jsou, aniž na člo- věka smrtelného sluší slyšeti nebo praviti jich. Kterak jest Aseneth pobídla anděla, aby jedl. A o plástu strdi, kterak se jest s ním anděl divně obí- ral, o včelách rajských a o jich i o plástu zmizení A řekla Aseneth, držíc kraj pláště jeho: Jestliže jsem nalezla milost před očima tvýma, posaď se maličko na lože toto, na němžto nižádný nikdy neseděl, a připravím tobě stůl. I řekl anděl: Přines brzo. 21
Strana 22
I postavila a položila před ním chléb a víno chutné, zelí staré a stůl no- vý. I řekl anděl: Přines mi i plást strdi. A když ona zarmoucena stála, že plástu neměla, řekl k ní anděl: Jdi do pivnice své a nalezneš plást strdi na stole svém. I nalezla plást strdi bílé, velmi čisté a vůně jeho velmi chutná. I řekla Aseneth: Pane, neměla jsem plástu strdi, ale řekl jsi ústy svými svatými i stalo se jest, ano i vůně jeho jako dýchání úst tvých. I zasmál se anděl rozumům Aseneth a vztáhnuv ruk, dotkl se hlavy její, řka: Blahoslavená jsi ty, neb opustila jsi modly a uvěřila jsi v Boha živého. A dobří přicházející ku Pánu Bohu svému v pokání, neboť jísti budou z toho plástu, který jsou zplodily včely rajské, berouce z rosy růží ráje božího. A z toho jedí všickni andělové boží. A kdokolivěk z toho budou jísti, živi budou na věky. A vztáhnuv ruku svou, ulomil maličkou částku té strdi a snědl on, a ostatek podal v ústa Aseneth. I řekl: Aj, jedla jsi chléb nebo pokrm života a pomazána jsi křižmem svatým. A od dnešního dne tělo tvé obnoví se, a kosti tvé zdrávy budou, a síla tvá bude bez pohynutí, a budeš za hlavní město ustavené všem utíkají- cím k jménu Pána Boha všemohoucího, krále věků. A vztáhl ruku a dotkl se plástu, kteréhož byl ulomil. A ihned byl veške- ren celý jako kdy dříve. A vztáhnuv ruku svou pravou, dotkl se prstem svým ukazujícím kraje strdi, kterým stála k východu slunce. A odtáhl prst svůj k sobě a přivedl jej na kraj plástu, jímž byl obrácen k západu slunečnímu. A cesta prstu jeho obrátila se v krev. A vztáhl ruku svou podruhé a dotkl se krajem prstu svého plástu strdi při částce, patřící k půlnoci a táhl jej na kraj, kterým ku poledni obráceno bylo, a cesta jeho prstu v krev se jest obrátila. Hleděla na to Aseneth; i řekl anděl k ní: Patř na tento plást. A vyšlo z plástu včel množství, bílé jako sníh a křídla jejich zlatohla- vová jakožto hyacint. I osedly Aseneth ty včely a pouštěly med v ruce její a jedly jsou jej. A anděl řekl včelám: Odejděte do místa vašeho. I braly jsou se všecky na východ slunce do ráje. I řekl anděl: Tak budou všecka slova, která jsem mluvil k tobě dnes. A po třetí vztáhl ruku svou anděl a dotkl se plástu. I vystoupil jest oheň ze stolu a snědl jest plást a stolu se nedotkl. A vůně zapálení plástu sladká velmi stala se jest. Kterak anděl k prosbě Aseneth požehnav sedmi pannám jejím, odešel pryč a o skonání svatby I řekla Aseneth k andělu: Pane, mám sedm panen, které jsou vychovány se mnou z mladosti mé a jedné noci se mnou narodily jsou se. Povolám jich a požehnáš jich, jakož jsi i mne požehnal. 22
I postavila a položila před ním chléb a víno chutné, zelí staré a stůl no- vý. I řekl anděl: Přines mi i plást strdi. A když ona zarmoucena stála, že plástu neměla, řekl k ní anděl: Jdi do pivnice své a nalezneš plást strdi na stole svém. I nalezla plást strdi bílé, velmi čisté a vůně jeho velmi chutná. I řekla Aseneth: Pane, neměla jsem plástu strdi, ale řekl jsi ústy svými svatými i stalo se jest, ano i vůně jeho jako dýchání úst tvých. I zasmál se anděl rozumům Aseneth a vztáhnuv ruk, dotkl se hlavy její, řka: Blahoslavená jsi ty, neb opustila jsi modly a uvěřila jsi v Boha živého. A dobří přicházející ku Pánu Bohu svému v pokání, neboť jísti budou z toho plástu, který jsou zplodily včely rajské, berouce z rosy růží ráje božího. A z toho jedí všickni andělové boží. A kdokolivěk z toho budou jísti, živi budou na věky. A vztáhnuv ruku svou, ulomil maličkou částku té strdi a snědl on, a ostatek podal v ústa Aseneth. I řekl: Aj, jedla jsi chléb nebo pokrm života a pomazána jsi křižmem svatým. A od dnešního dne tělo tvé obnoví se, a kosti tvé zdrávy budou, a síla tvá bude bez pohynutí, a budeš za hlavní město ustavené všem utíkají- cím k jménu Pána Boha všemohoucího, krále věků. A vztáhl ruku a dotkl se plástu, kteréhož byl ulomil. A ihned byl veške- ren celý jako kdy dříve. A vztáhnuv ruku svou pravou, dotkl se prstem svým ukazujícím kraje strdi, kterým stála k východu slunce. A odtáhl prst svůj k sobě a přivedl jej na kraj plástu, jímž byl obrácen k západu slunečnímu. A cesta prstu jeho obrátila se v krev. A vztáhl ruku svou podruhé a dotkl se krajem prstu svého plástu strdi při částce, patřící k půlnoci a táhl jej na kraj, kterým ku poledni obráceno bylo, a cesta jeho prstu v krev se jest obrátila. Hleděla na to Aseneth; i řekl anděl k ní: Patř na tento plást. A vyšlo z plástu včel množství, bílé jako sníh a křídla jejich zlatohla- vová jakožto hyacint. I osedly Aseneth ty včely a pouštěly med v ruce její a jedly jsou jej. A anděl řekl včelám: Odejděte do místa vašeho. I braly jsou se všecky na východ slunce do ráje. I řekl anděl: Tak budou všecka slova, která jsem mluvil k tobě dnes. A po třetí vztáhl ruku svou anděl a dotkl se plástu. I vystoupil jest oheň ze stolu a snědl jest plást a stolu se nedotkl. A vůně zapálení plástu sladká velmi stala se jest. Kterak anděl k prosbě Aseneth požehnav sedmi pannám jejím, odešel pryč a o skonání svatby I řekla Aseneth k andělu: Pane, mám sedm panen, které jsou vychovány se mnou z mladosti mé a jedné noci se mnou narodily jsou se. Povolám jich a požehnáš jich, jakož jsi i mne požehnal. 22
Strana 23
A těch anděl kázal povolati i dal jim požehnání takto: Požehnej vás Bůh nejvyšší, abyste byly sloupův sedm města útočiště. I přikázal anděl Aseneth, aby odnesla stůl, a když se brala, aby stůl odstavila, odešel anděl od očí jejích. A vrátivši se viděla, jakoby vůz ohnivý v povětří vyšel. A když modlila se Aseneth, aby odpustil jí, že tak směle mluvila jest s ním, tu jeden mládenec ze služebníkův Putifarových pravil, řka: Ej, Josef boží silný jede; již předjízdce jeho u vrat síně naší. Chvátajíc brzce Aseneth sešla a stála na paláci domu. A když vešel Josef do síně, pozdravila jeho Aseneth a řekla pravíc mu tu řeč, kterou anděl byl s ní rozmlouval, a umyla nohy jeho. Nazítří prosil Josef faraona, aby jemu dal Aseneth za manželku. I dal ji jemu faraon. A vstavil jim koruny zlaté, nejlepší, které jest měl, a kázal se jim vespolek pocelovati, a učinil jim svatbu a hody velmi ve- liké až přes sedm dní. A přikázal, aby díla žádný nedělal, dokud ta svatba stojí. I nazval Josefa synem božím a Aseneth dcerou Nejvyš- šího. I urodili jsou se Josefovi synové dva dříve nežli hladná léta přišla. I přezděl prvnímu Manasses, a to znamená zapomenutí, řka: Zapome- nouti mi kázal Hospodin prací mých a domu otce mého. A druhému přezděl Efraim, což znamená rozplození, řka: Růsti kázal mi Hospodin v zemi chudoby mé. O Aseneth, kterak se jest divila Jakobovi a kte- rak si ji zamiloval syn králův a proto navedlbrat- ry některé Josefovy, aby zabili Josefa a on zabíti chtěl otce svého, aby sám kraloval Léta druhého hladného, měsíce druhého, dvaadvacátý den měsíce, přišel Israel nebo Jakob do Egypta se vším svým pokolením, i bral se do krajiny Gesen. Uzřevši Aseneth Jakoba, divila se jemu, že starost jeho byla jest krásná jakožto mladost. Byla hlava jeho velmi bílá, jako sníh, brada na prsou ležící, oči jeho blyskotné a žíly jeho i plece i ramena silná; kolena, stehna i nohy jakožto obra. A pochválil jich v Bohu Jakob a poceloval jich. A vrátili se po obědě Josef a Aseneth do domu svého a Levi a Simeon s nimi. A když uzřel syn faraonův Aseneth v domu otce svého chodící, zapálil se v kráse její i mluvil k Levi a k Simeonovi, aby zabili Josefa, a aby měl ji za ženu, kterážto jeho měla jest býti, a že by chtěl dáti jim zlata a stříbra dosti. A oni nedbali řeči jeho. I počal syn faraonův žalovati na Josefa před bratry jeho Danem a Ga- dem, a ti byli synové otrokyň, pravě, že slyšel Josefa, an praví před faraonem, že by po smrti otce svého chtěl je zkaziti, aby nedědili s brat- řími svými, protože jsou synové otrokyň a jeho že jsou prodali Ismae- litům a záviděli byli jemu. I radil jim, aby zabili Josefa a on že chce zabíti otce svého faraona, kterýž byl právě jako otec Josefův. A když to chtěl učiniti v noci, nedopustili jemu strážní otce jeho, aby vešel k němu, řkouce: 23
A těch anděl kázal povolati i dal jim požehnání takto: Požehnej vás Bůh nejvyšší, abyste byly sloupův sedm města útočiště. I přikázal anděl Aseneth, aby odnesla stůl, a když se brala, aby stůl odstavila, odešel anděl od očí jejích. A vrátivši se viděla, jakoby vůz ohnivý v povětří vyšel. A když modlila se Aseneth, aby odpustil jí, že tak směle mluvila jest s ním, tu jeden mládenec ze služebníkův Putifarových pravil, řka: Ej, Josef boží silný jede; již předjízdce jeho u vrat síně naší. Chvátajíc brzce Aseneth sešla a stála na paláci domu. A když vešel Josef do síně, pozdravila jeho Aseneth a řekla pravíc mu tu řeč, kterou anděl byl s ní rozmlouval, a umyla nohy jeho. Nazítří prosil Josef faraona, aby jemu dal Aseneth za manželku. I dal ji jemu faraon. A vstavil jim koruny zlaté, nejlepší, které jest měl, a kázal se jim vespolek pocelovati, a učinil jim svatbu a hody velmi ve- liké až přes sedm dní. A přikázal, aby díla žádný nedělal, dokud ta svatba stojí. I nazval Josefa synem božím a Aseneth dcerou Nejvyš- šího. I urodili jsou se Josefovi synové dva dříve nežli hladná léta přišla. I přezděl prvnímu Manasses, a to znamená zapomenutí, řka: Zapome- nouti mi kázal Hospodin prací mých a domu otce mého. A druhému přezděl Efraim, což znamená rozplození, řka: Růsti kázal mi Hospodin v zemi chudoby mé. O Aseneth, kterak se jest divila Jakobovi a kte- rak si ji zamiloval syn králův a proto navedlbrat- ry některé Josefovy, aby zabili Josefa a on zabíti chtěl otce svého, aby sám kraloval Léta druhého hladného, měsíce druhého, dvaadvacátý den měsíce, přišel Israel nebo Jakob do Egypta se vším svým pokolením, i bral se do krajiny Gesen. Uzřevši Aseneth Jakoba, divila se jemu, že starost jeho byla jest krásná jakožto mladost. Byla hlava jeho velmi bílá, jako sníh, brada na prsou ležící, oči jeho blyskotné a žíly jeho i plece i ramena silná; kolena, stehna i nohy jakožto obra. A pochválil jich v Bohu Jakob a poceloval jich. A vrátili se po obědě Josef a Aseneth do domu svého a Levi a Simeon s nimi. A když uzřel syn faraonův Aseneth v domu otce svého chodící, zapálil se v kráse její i mluvil k Levi a k Simeonovi, aby zabili Josefa, a aby měl ji za ženu, kterážto jeho měla jest býti, a že by chtěl dáti jim zlata a stříbra dosti. A oni nedbali řeči jeho. I počal syn faraonův žalovati na Josefa před bratry jeho Danem a Ga- dem, a ti byli synové otrokyň, pravě, že slyšel Josefa, an praví před faraonem, že by po smrti otce svého chtěl je zkaziti, aby nedědili s brat- řími svými, protože jsou synové otrokyň a jeho že jsou prodali Ismae- litům a záviděli byli jemu. I radil jim, aby zabili Josefa a on že chce zabíti otce svého faraona, kterýž byl právě jako otec Josefův. A když to chtěl učiniti v noci, nedopustili jemu strážní otce jeho, aby vešel k němu, řkouce: 23
Strana 24
Otce tvého bolela jest hlava, a nyní spí a přikázal nám, aby žádný k ně- mu nevcházel, ani také syn jeho prvorozený. Tento syn, přijav k sobě padesát mužův oděných, bral se na místo zá- lohy, kdež byli Dan a Gad s mnohými muži oděnými. Neboť tudy měli jsou jeti Josef a Aseneth se šesti sty muži. A ti všickni z té zálohy zmordováni jsou kromě jediného muže, který utekl jest k Simeonovi a k Levi. Ale Aseneth ujela na voze a s ní Benjamin. Simeon pak a Levi, pojavše všecky, kdož jsou s nimi byli, oděnce, ho- nili je a obořili jsou se na ně náhle a mnohé zamordovali. Ale Dan a Gad skryli jsou se v houští třtin. O zabití syna králova a smrti faraonově Po tom boji, již prvé položeném, Benjamin sedě na voze s Aseneth, vida syna faraonova, an jede proti němu, aby vzal Aseneth, kámen na potoce popadl i ranil jej v levou stranu hlavy, až s koně na zem upadl jako mrtvý. Potom vida Benjamin Simeona a Levi, ani jdou ku pomoci, po- sílil se. Ti hledali Dana a Gada bratří, aby je zmordovali, jichž jest hněv ukrotil. Ti zdvihnuvše syna faraonova od země, umyli jsou ránu jeho a uvázali jsou jeho. I vedli jsou jej k otci jeho faraonovi a tyto všecky věci pověděli. A on poděkoval jim, že jsou nezabili jeho. Ale třetí den umřel syn faraonův od té rány. A faraon nemnoho potom umřel jest žalostí syna svého, maje sobě let devadesát a devět. I ostavil království své Josefovi, který kraloval jest místo dítěte v Egyptě let čtyřiceti a osm. A potom dal korunu synu faraonovu, který ještě prsů požíval, když jest byl umřel farao. A Josef byl nazván otcem v zemi egyptské. 24
Otce tvého bolela jest hlava, a nyní spí a přikázal nám, aby žádný k ně- mu nevcházel, ani také syn jeho prvorozený. Tento syn, přijav k sobě padesát mužův oděných, bral se na místo zá- lohy, kdež byli Dan a Gad s mnohými muži oděnými. Neboť tudy měli jsou jeti Josef a Aseneth se šesti sty muži. A ti všickni z té zálohy zmordováni jsou kromě jediného muže, který utekl jest k Simeonovi a k Levi. Ale Aseneth ujela na voze a s ní Benjamin. Simeon pak a Levi, pojavše všecky, kdož jsou s nimi byli, oděnce, ho- nili je a obořili jsou se na ně náhle a mnohé zamordovali. Ale Dan a Gad skryli jsou se v houští třtin. O zabití syna králova a smrti faraonově Po tom boji, již prvé položeném, Benjamin sedě na voze s Aseneth, vida syna faraonova, an jede proti němu, aby vzal Aseneth, kámen na potoce popadl i ranil jej v levou stranu hlavy, až s koně na zem upadl jako mrtvý. Potom vida Benjamin Simeona a Levi, ani jdou ku pomoci, po- sílil se. Ti hledali Dana a Gada bratří, aby je zmordovali, jichž jest hněv ukrotil. Ti zdvihnuvše syna faraonova od země, umyli jsou ránu jeho a uvázali jsou jeho. I vedli jsou jej k otci jeho faraonovi a tyto všecky věci pověděli. A on poděkoval jim, že jsou nezabili jeho. Ale třetí den umřel syn faraonův od té rány. A faraon nemnoho potom umřel jest žalostí syna svého, maje sobě let devadesát a devět. I ostavil království své Josefovi, který kraloval jest místo dítěte v Egyptě let čtyřiceti a osm. A potom dal korunu synu faraonovu, který ještě prsů požíval, když jest byl umřel farao. A Josef byl nazván otcem v zemi egyptské. 24
Strana 25
ŽIVOT KRISTA PANA Předmluva Podle starých mudrcův povědění což jest lidu na světě bylo kdy neb bude, všickni ve svém člověčství svou žádost na tré dělí podle trojího dobrého zřízení. Neb jest některé dobré užitečné, některé ctné, některé rozkošné, a ne vždy se shodují. Neb jsou někteří, kdož vždy po cti sto- jíce na užitek a na rozkoš nic nedbají. A jsou někteří, kdož vší myslí pro tělesný užitek i ve dne i v noci pracují, a na čest a na rozkoš málo dbají. A také jsou někteří, kdož v rozkoši bydlíce ani užitku ani cti nehledají. Z těch ze všech ti lidé jsou nejlépe Bohem podarováni, jižto své tělesenství smyslem ohrazujíce toho trojího dobrého tak se skromně přidržují, že vždy Jesu Krista i jeho milou matku Marii na paměti ma- jíce, na věky s Bohem přebývati žádají. Neb jakžto praví svatý Bern- hardus, to vždy sluší na paměti míti, čeho svět vždy velí zapomenouti. A to se nejvíc na ty chýlí, jižto v rytířském stavu bydlíce, rytířské cti heslo nesouce, svým se tělesným protivníkům mocně bráníce, od Boha moudrost majíce, však toho na sobě znáti nechtějí, že pro toho světa neprázdeň často Boha i svého spasení zapomínají; a nadto, kdož by jim o Bohu a o svatých četl nebo pravil, toho mrzkost mají a netoliko od toho sami běží, ale i jiným překážejí, toho nevědouce, co jest Ježíš ve čtení řekl mluvě k Bohu otci: Skryl jsi (totiž zatajil) svatého Písma důstojenství před mudrci světa tohoto, a zjevil je maličkým, totiž těm, jižto pokorným srdcem o Bohu a o svatém Písmě rádi slyšíce na pamět berou. Neb nic ctnějšího, nic rozkošnějšího, nic užitečnějšího duši není, než Boha na paměti míti a skrze to k tomu se vždy připraviti, kde má člověk po tomto krátkém světě na věky přebývati. Ale že jest paměť člověčí v prodlení času k zapomnění hotova, protož já, predikátorového zákona nedůstojný duchovní, jal jsem se po to dílo počav psáti o počátku našeho spasení. Nejprve o narození Marie, matky boží i o všech jejích příbězích, v kterých časech co jest činila, kde-li jest bydlila, které-li obyčeje měla, od jejího dětinství až do syna božího porození. Ale že jest prorok Izaiáš o její svaté milosti prorokoval, řka: Vyjde prut z kořene Jesse, a květ z kořene jeho vzejde, proto ihned o tom nebeském květu Jesu Kristu podle toho píši, jak jest od toho přeslavného prutu své milé matky Marie pošel, Bůh a člověk pravý, jak-li jest na tomto světě podle dávného proroctví s lidmi obcoval, i o je- ho svaté krve prolití a na nebesa vstoupení a Ducha svatého apoštolům seslání. A to jsem umyslil s pomocí ducha svatého pořád psáti, aby u budoucích časech bohobojní křestané na těchto knihách čtouce, v Jesu 25
ŽIVOT KRISTA PANA Předmluva Podle starých mudrcův povědění což jest lidu na světě bylo kdy neb bude, všickni ve svém člověčství svou žádost na tré dělí podle trojího dobrého zřízení. Neb jest některé dobré užitečné, některé ctné, některé rozkošné, a ne vždy se shodují. Neb jsou někteří, kdož vždy po cti sto- jíce na užitek a na rozkoš nic nedbají. A jsou někteří, kdož vší myslí pro tělesný užitek i ve dne i v noci pracují, a na čest a na rozkoš málo dbají. A také jsou někteří, kdož v rozkoši bydlíce ani užitku ani cti nehledají. Z těch ze všech ti lidé jsou nejlépe Bohem podarováni, jižto své tělesenství smyslem ohrazujíce toho trojího dobrého tak se skromně přidržují, že vždy Jesu Krista i jeho milou matku Marii na paměti ma- jíce, na věky s Bohem přebývati žádají. Neb jakžto praví svatý Bern- hardus, to vždy sluší na paměti míti, čeho svět vždy velí zapomenouti. A to se nejvíc na ty chýlí, jižto v rytířském stavu bydlíce, rytířské cti heslo nesouce, svým se tělesným protivníkům mocně bráníce, od Boha moudrost majíce, však toho na sobě znáti nechtějí, že pro toho světa neprázdeň často Boha i svého spasení zapomínají; a nadto, kdož by jim o Bohu a o svatých četl nebo pravil, toho mrzkost mají a netoliko od toho sami běží, ale i jiným překážejí, toho nevědouce, co jest Ježíš ve čtení řekl mluvě k Bohu otci: Skryl jsi (totiž zatajil) svatého Písma důstojenství před mudrci světa tohoto, a zjevil je maličkým, totiž těm, jižto pokorným srdcem o Bohu a o svatém Písmě rádi slyšíce na pamět berou. Neb nic ctnějšího, nic rozkošnějšího, nic užitečnějšího duši není, než Boha na paměti míti a skrze to k tomu se vždy připraviti, kde má člověk po tomto krátkém světě na věky přebývati. Ale že jest paměť člověčí v prodlení času k zapomnění hotova, protož já, predikátorového zákona nedůstojný duchovní, jal jsem se po to dílo počav psáti o počátku našeho spasení. Nejprve o narození Marie, matky boží i o všech jejích příbězích, v kterých časech co jest činila, kde-li jest bydlila, které-li obyčeje měla, od jejího dětinství až do syna božího porození. Ale že jest prorok Izaiáš o její svaté milosti prorokoval, řka: Vyjde prut z kořene Jesse, a květ z kořene jeho vzejde, proto ihned o tom nebeském květu Jesu Kristu podle toho píši, jak jest od toho přeslavného prutu své milé matky Marie pošel, Bůh a člověk pravý, jak-li jest na tomto světě podle dávného proroctví s lidmi obcoval, i o je- ho svaté krve prolití a na nebesa vstoupení a Ducha svatého apoštolům seslání. A to jsem umyslil s pomocí ducha svatého pořád psáti, aby u budoucích časech bohobojní křestané na těchto knihách čtouce, v Jesu 25
Strana 26
Kristu se kochajíce, Boha chválili, jeho milé matce čest i chválu vzdá- vajíce, za toho, jenž to kázal česky psáti, Boha prosili a s ním se všickni Bohu dostali na věky věkův, amen. Život svatého Joachima a svaté Anny Svatý Jeronym nalezl psáno, že Joachim z galilejské vlasti z města Na- zaret pojal sobě hospodyni, jížto jméno Anna bylo. Po vše časy svůj stav podle Boha ctně vedli. Jednu částku svého zboží božímu chrámu a sluhám božím, druhou částku chudým a poutníkům dávali, třetí částku sobě a své čeledi na užitek obracovali. A když tak dvacet let bydlivše spolu, plodu neměli, učinili Bohu slib, omyslil-li by je plodem Bůh, aby to dítě v službu boží bylo oddáno. Protož pro ten slib na každé léto do Jeruzalema chodili na trojí hod, Boha prosíce, aby je ráčil uslyšeti. A když jednou šli na ten hod, jenžto slove posvícení, tehda Joachim všed v chrám se sobě rovnými k ofěře šel. To uzřev kněz židovský, jako nedůstojného s hanbou odehnal, řka: Jak ty smíš k božímu oltáři jíti, jsa podle práva zlořečený pro své bez- dětství? Vtíráš se k ofěře nepřispořiv plodu lidu božímu. To Joachim uslyšev, pro veliký stud domů se vrátiti nechtěl, aby jeho sousedé jemu jeho hanby nevytýkali, jižto byli v chrámě viděli. Protož odtad k svým pastýřům na pole šel. A když tu několik dní přebýval, v jednu hodinu anděl boží u veliké světlosti jemu se zjevil. I promluvil k němu, řka: Neboj se, že mne vidíš. Ját jsem anděl boží k tobě poslán, abych zvěs- toval a tobě pověděl, že jsou tvé prosby uslyšány a tvé almužny před Hospodinem vzácně přijaty. Viděl jsem stud tvůj a zahanbení tvé, tobě neprávem vytýkané, neboť se ne nad přirozením, ale nad vinou pomstí- vá. Protož, když koho plodu zbaví, to často proto činí, aby divnějším činem plod navrátě svou svatou moc ukázal. Však to dobře víš, že Sára, vašeho národa máti, byvši bezdětkyní devadesát let, porodila Izáka, v němžto Bohem slíbeno všemu lidu požehnání. Takéž Ráchel bezdětná byvši, porodila Josefa, jenž potom panoval nade vším Egyptem. Takéž Samson, takéž Samuel, oba bezdětkyně matky měli. A protož tomu dobře věřiti můžeš, že dávno zadržený plod Bohem divně navrácen býti může. Toť tobě poselství od Boha zvěstuji, že Anna, hospodyně tvá, porodí tobě dceru, jížto vzdíš jméno Maria. Tat bude Bohu posvěcena, jakož jste se svou hospodyní slíbili. A toť tobě znamení dávám: když přijdeš do Jeruzalema k bráně, ježto slove zlatá brána, tu tě potká tvá hospody- ně Anna, jež se nyní zarmoutila pro tvé dlouhé domů nevracení. Tuť tě potkajíc, radostna bude. To pověděv anděl, od něho pryč šel. V tu hodinu svatá Anna truchle doma plakala, starost majíc, kam se Joachim, její hospodář, poděl. Teh- da se jí týž anděl zjevil a jí totéž poselství jako Joachimovi zvěstoval, to jí za znamení dávaje, aby vstanouc šla k zlaté bráně, a tu ji její hos- podář Joachim potká. Takéž se jim všecko, jakžto anděl řekl, stalo. U té brány se potkavše, radostivě se uzřevše, jisti jsouce o slíbeném plodu, Bohu chválu vzdavše, domů šli, čekajíce toho, co jim byl anděl slíbil. 26
Kristu se kochajíce, Boha chválili, jeho milé matce čest i chválu vzdá- vajíce, za toho, jenž to kázal česky psáti, Boha prosili a s ním se všickni Bohu dostali na věky věkův, amen. Život svatého Joachima a svaté Anny Svatý Jeronym nalezl psáno, že Joachim z galilejské vlasti z města Na- zaret pojal sobě hospodyni, jížto jméno Anna bylo. Po vše časy svůj stav podle Boha ctně vedli. Jednu částku svého zboží božímu chrámu a sluhám božím, druhou částku chudým a poutníkům dávali, třetí částku sobě a své čeledi na užitek obracovali. A když tak dvacet let bydlivše spolu, plodu neměli, učinili Bohu slib, omyslil-li by je plodem Bůh, aby to dítě v službu boží bylo oddáno. Protož pro ten slib na každé léto do Jeruzalema chodili na trojí hod, Boha prosíce, aby je ráčil uslyšeti. A když jednou šli na ten hod, jenžto slove posvícení, tehda Joachim všed v chrám se sobě rovnými k ofěře šel. To uzřev kněz židovský, jako nedůstojného s hanbou odehnal, řka: Jak ty smíš k božímu oltáři jíti, jsa podle práva zlořečený pro své bez- dětství? Vtíráš se k ofěře nepřispořiv plodu lidu božímu. To Joachim uslyšev, pro veliký stud domů se vrátiti nechtěl, aby jeho sousedé jemu jeho hanby nevytýkali, jižto byli v chrámě viděli. Protož odtad k svým pastýřům na pole šel. A když tu několik dní přebýval, v jednu hodinu anděl boží u veliké světlosti jemu se zjevil. I promluvil k němu, řka: Neboj se, že mne vidíš. Ját jsem anděl boží k tobě poslán, abych zvěs- toval a tobě pověděl, že jsou tvé prosby uslyšány a tvé almužny před Hospodinem vzácně přijaty. Viděl jsem stud tvůj a zahanbení tvé, tobě neprávem vytýkané, neboť se ne nad přirozením, ale nad vinou pomstí- vá. Protož, když koho plodu zbaví, to často proto činí, aby divnějším činem plod navrátě svou svatou moc ukázal. Však to dobře víš, že Sára, vašeho národa máti, byvši bezdětkyní devadesát let, porodila Izáka, v němžto Bohem slíbeno všemu lidu požehnání. Takéž Ráchel bezdětná byvši, porodila Josefa, jenž potom panoval nade vším Egyptem. Takéž Samson, takéž Samuel, oba bezdětkyně matky měli. A protož tomu dobře věřiti můžeš, že dávno zadržený plod Bohem divně navrácen býti může. Toť tobě poselství od Boha zvěstuji, že Anna, hospodyně tvá, porodí tobě dceru, jížto vzdíš jméno Maria. Tat bude Bohu posvěcena, jakož jste se svou hospodyní slíbili. A toť tobě znamení dávám: když přijdeš do Jeruzalema k bráně, ježto slove zlatá brána, tu tě potká tvá hospody- ně Anna, jež se nyní zarmoutila pro tvé dlouhé domů nevracení. Tuť tě potkajíc, radostna bude. To pověděv anděl, od něho pryč šel. V tu hodinu svatá Anna truchle doma plakala, starost majíc, kam se Joachim, její hospodář, poděl. Teh- da se jí týž anděl zjevil a jí totéž poselství jako Joachimovi zvěstoval, to jí za znamení dávaje, aby vstanouc šla k zlaté bráně, a tu ji její hos- podář Joachim potká. Takéž se jim všecko, jakžto anděl řekl, stalo. U té brány se potkavše, radostivě se uzřevše, jisti jsouce o slíbeném plodu, Bohu chválu vzdavše, domů šli, čekajíce toho, co jim byl anděl slíbil. 26
Strana 27
V ty časy Anna počavši, přirozené časy přechodivši porodila dceru, jížto jméno vzděla Maria. O milosti svaté královny Co jest po svém narození Maria činila až do svého oddání, o tom svatý Jeronym nalezl psáno: To svaté dítě, když tři léta v stáří bylo, do chrá- mu ji božího Joachim a Anna s obětí přivedli. A že bylo ku oltáři po patnácti stupních jíti, divným činem to malé děťátko Maria tak beze vší pomoci po těch stupních k oltáři vyšla, jakoby v starších letech byla. Tu oběť ofěrovavše dcerku svou Marii s jinými pannami v chrámě osta- vivše, domů se vrátili. Tu dívka svatá Boha chválíc, nábožně bydlela, často anděla vídajíc a mnohé od Boha utěšení mívajíc. Jakžto praví sva- tý Jeronym, píše list Kromaciovi a Eliodoru, že ten obyčej dívka boží v starších letech měla: ráno počnouc Bohu se modlila až do třetí hodi- ny; od šesté hodiny, což bylo třeba božímu chrámu, dělala. Pakli kdy z chrámu vyšla a kdo ji utkaje dobré jitro nebo dobrý den nebo dobrý večer řekl, jinak nepoděkovala, než Pochválen Bůh řekla. O ní také praví svatý Ambrož v knihách o děvicích: Matka boží pokorného byla srdce, řídko mluvila, tichého chodu, moudrého smyslu, v učení snažná, u vzezření stydlivá, ctných mravů plná. Také o ní praví svatý Jeronym, píše list Kromaciovi a Eliodoru: Té dívky svaté nikdy žádný hněvivé neviděl, ani kdy kdo od ní drzé slovo slyšel, ale její řeč tak jest byla milosti plná i tak slyšeti milá, jakoby byla Bohem promluvena. A tak byla opatrná při svých družicích, toho dbajíc, aby žádná žádnou řečí nezhřešila, ani se drze kdy zasmála, ani kdy jedna druhé křivdu učinila, ale aby vždy Boha chválily radila. Byla tak u jedení, u pití i u spaní skromná, jakžto o ní svatý Ambrož v kni- hách o děvicích píše, že jedla a pila ne pro ani jednu chuť ani rozkoš, ale jen pro svého života posílení; i to činíc více vždy na Boha než na pokrm myslila. Skrovně také spala, bedlivým srdcem ze sna k Bohu vzdychajíc, a procitnouc, vždy Boha chválila. Svatý také Jeronym nalezl v jedněch židovských knihách takto psáno, že Maria byla postavy střídmé, tváře nasnědlé, černých obočí, vzezření nábožného, obličeje naokrouhlého, v rukou prstův okrouhlých, vlasův na hlavě nakadeřavělých, promluvení moudrého, chodu tichého, ve všech mravích obyčeje šlechetného. A tak byla svatého vzezření, že kterýž- kolivěk člověk jí v tvář vzezřel, ten ihned v svém srdci pocítil zlého pomyšlení zbavení. To také zvláštní utěšení v chrámě měla, že jí anděl pokrm nebeský přinášel a tak s její svatou milostí ochotně rozmlouvaje její srdce velice k Bohu zažíhal, dávaje jí rozuměti, že božím přikázá- ním má jí ode všeho zlého ostříhati. Potom, když tak v chrámě Bohu sloužíc k čtrnácte letům přišla, podle obyčeje dávného ustavení jal se kněz, jenž těch časů chrámový biskup byl, zjevně v chrámě volati, aby, kteráž by panna v chrámě bydlivši čtrnácti let došla, domů se vrátila a v stav manželství vstoupila. Toho jiné panny uposlechnuvše, domů se vrátily, ale dívka svatá Maria se omluvila, řkouc: 27
V ty časy Anna počavši, přirozené časy přechodivši porodila dceru, jížto jméno vzděla Maria. O milosti svaté královny Co jest po svém narození Maria činila až do svého oddání, o tom svatý Jeronym nalezl psáno: To svaté dítě, když tři léta v stáří bylo, do chrá- mu ji božího Joachim a Anna s obětí přivedli. A že bylo ku oltáři po patnácti stupních jíti, divným činem to malé děťátko Maria tak beze vší pomoci po těch stupních k oltáři vyšla, jakoby v starších letech byla. Tu oběť ofěrovavše dcerku svou Marii s jinými pannami v chrámě osta- vivše, domů se vrátili. Tu dívka svatá Boha chválíc, nábožně bydlela, často anděla vídajíc a mnohé od Boha utěšení mívajíc. Jakžto praví sva- tý Jeronym, píše list Kromaciovi a Eliodoru, že ten obyčej dívka boží v starších letech měla: ráno počnouc Bohu se modlila až do třetí hodi- ny; od šesté hodiny, což bylo třeba božímu chrámu, dělala. Pakli kdy z chrámu vyšla a kdo ji utkaje dobré jitro nebo dobrý den nebo dobrý večer řekl, jinak nepoděkovala, než Pochválen Bůh řekla. O ní také praví svatý Ambrož v knihách o děvicích: Matka boží pokorného byla srdce, řídko mluvila, tichého chodu, moudrého smyslu, v učení snažná, u vzezření stydlivá, ctných mravů plná. Také o ní praví svatý Jeronym, píše list Kromaciovi a Eliodoru: Té dívky svaté nikdy žádný hněvivé neviděl, ani kdy kdo od ní drzé slovo slyšel, ale její řeč tak jest byla milosti plná i tak slyšeti milá, jakoby byla Bohem promluvena. A tak byla opatrná při svých družicích, toho dbajíc, aby žádná žádnou řečí nezhřešila, ani se drze kdy zasmála, ani kdy jedna druhé křivdu učinila, ale aby vždy Boha chválily radila. Byla tak u jedení, u pití i u spaní skromná, jakžto o ní svatý Ambrož v kni- hách o děvicích píše, že jedla a pila ne pro ani jednu chuť ani rozkoš, ale jen pro svého života posílení; i to činíc více vždy na Boha než na pokrm myslila. Skrovně také spala, bedlivým srdcem ze sna k Bohu vzdychajíc, a procitnouc, vždy Boha chválila. Svatý také Jeronym nalezl v jedněch židovských knihách takto psáno, že Maria byla postavy střídmé, tváře nasnědlé, černých obočí, vzezření nábožného, obličeje naokrouhlého, v rukou prstův okrouhlých, vlasův na hlavě nakadeřavělých, promluvení moudrého, chodu tichého, ve všech mravích obyčeje šlechetného. A tak byla svatého vzezření, že kterýž- kolivěk člověk jí v tvář vzezřel, ten ihned v svém srdci pocítil zlého pomyšlení zbavení. To také zvláštní utěšení v chrámě měla, že jí anděl pokrm nebeský přinášel a tak s její svatou milostí ochotně rozmlouvaje její srdce velice k Bohu zažíhal, dávaje jí rozuměti, že božím přikázá- ním má jí ode všeho zlého ostříhati. Potom, když tak v chrámě Bohu sloužíc k čtrnácte letům přišla, podle obyčeje dávného ustavení jal se kněz, jenž těch časů chrámový biskup byl, zjevně v chrámě volati, aby, kteráž by panna v chrámě bydlivši čtrnácti let došla, domů se vrátila a v stav manželství vstoupila. Toho jiné panny uposlechnuvše, domů se vrátily, ale dívka svatá Maria se omluvila, řkouc: 27
Strana 28
Na to jsem tuto dána, abych Bohu sloužila. A také manželstva mně třeba není, neb jsem silně Bohu čistotu slíbila. To chrámový biskup uslyšev, na srdci se zarmoutil tak sám k sobě řka: Nevím, co jest učiniti. S jedné strany písmo tomu chce, aby kdož co Bohu slíbí, plnil, a s druhé strany proti ustavení dávných starost jí v chrámě nechati nesměl. Pročež sobě umyslil: všech mudrcův na první hody z okolních vlastí pozval, chtě se s nimi raditi, co by z toho bylo učiniti. A když se k hodům všichni sešli, v té radě na tom ostali, aby se na modlitby Bohu oddali za to prosíce, aby jim ráčil zjeviti, co by z toho měli učiniti. A když tak na modlitbách stáli, přišel hlas, řka: Vizte, co jest Izaiáš prorokoval. Toho se držte. Ten jest řekl: Vznikne prut z ko- řene Jesse a květ z kořene vzejde, a odpočine na něm duch boží. To všichni uslyševše a tomu srozuměvše, aby všichni příbuzní z národa krále Davida, jižto u manželství ještě nebyli, každý svůj prut do chrá- mu před oltář přinesl, a čí by prut z nich vzkvetl, to byl ten, jemužto by dívka svatá měla oddána býti. Mezi nimižto byl jeden z národa krále Davida, jemužto jméno bylo Josef, muž vší cti plný. Ten v sobě pomyslil, řka: Nesluší mně starému tak mladé děvice pojmouti. Pročež když všichni své pruty do chrámu přinesli, Josef svůj prut kradmo vynesl. A potom, když od Boha žádného druhého zjevení ne- měli, opět se na modlitby oddali. A tu jim hlas odpověděl, řka: Jediného tuto není se svým prutem, jemužto má dívka svatá oddána býti. To oni uslyševše, na Josefa se přeptavše, jemu s prutem do chrámu přijíti ká- zali. A jakmile přišel, tak ihned prut jeho vzkvetl a holub z nebes při- letěv, na tom prutu sedl. Po čemž jsou všichni poznali, že zaň měla dív- ka svatá oddána býti. Jakož se jest i stalo, zaň ihned oddána. Tehda odtad Josef vstav do města Betléma šel, aby potřebu k svatebním hodům připravil. A to se jest vše tehdy dálo, jakžto jest bylo Duchem svatým působeno. Odtad také dívka boží vstavši, se sedmi svými druži- cemi do města Nazareta k otci a k mateři do svého domu se vrátila, a tu přebývajíc bez přestání v své komořici Bohu se modlila a na čas také svatého Písma knihy četla. A tu se to dokonalo, co jest bylo před věky Bohem otcem způsobeno, jakžto svaté Písmo píše. O úvodě svaté královny A když podle Starého zákona ustavení, jakžto píše svatý Lukáš evan- gelista, přišel čtyřicátý den, tehda matka boží a svatý Josef vzavše dě- ťátko, šli z toho města Betléma za pět mil do města Jeruzaléma, aby to svaté děťátko do božího chrámu vnesouce, Bohu otci ofěrovali. Protož podle Starého zákona ustavení koupivše dvě hrdlice nebo dvé holoubat podle chudých lidí ofěry — neb bohatí za své prvorozené děti beránka ofěrovali a chudí hrdličky nebo holoubata, a protož snad evangelista o beránkovi ve čtení nepíše, ale o hrdlicích a holoubatech, neb to chu- dých vhodná ofěra byla. Tehda svatý Simeon, kmet spravedlivý a boha se bojící, jenž byl od svatého Ducha předpovědění měl, že před svou 28
Na to jsem tuto dána, abych Bohu sloužila. A také manželstva mně třeba není, neb jsem silně Bohu čistotu slíbila. To chrámový biskup uslyšev, na srdci se zarmoutil tak sám k sobě řka: Nevím, co jest učiniti. S jedné strany písmo tomu chce, aby kdož co Bohu slíbí, plnil, a s druhé strany proti ustavení dávných starost jí v chrámě nechati nesměl. Pročež sobě umyslil: všech mudrcův na první hody z okolních vlastí pozval, chtě se s nimi raditi, co by z toho bylo učiniti. A když se k hodům všichni sešli, v té radě na tom ostali, aby se na modlitby Bohu oddali za to prosíce, aby jim ráčil zjeviti, co by z toho měli učiniti. A když tak na modlitbách stáli, přišel hlas, řka: Vizte, co jest Izaiáš prorokoval. Toho se držte. Ten jest řekl: Vznikne prut z ko- řene Jesse a květ z kořene vzejde, a odpočine na něm duch boží. To všichni uslyševše a tomu srozuměvše, aby všichni příbuzní z národa krále Davida, jižto u manželství ještě nebyli, každý svůj prut do chrá- mu před oltář přinesl, a čí by prut z nich vzkvetl, to byl ten, jemužto by dívka svatá měla oddána býti. Mezi nimižto byl jeden z národa krále Davida, jemužto jméno bylo Josef, muž vší cti plný. Ten v sobě pomyslil, řka: Nesluší mně starému tak mladé děvice pojmouti. Pročež když všichni své pruty do chrámu přinesli, Josef svůj prut kradmo vynesl. A potom, když od Boha žádného druhého zjevení ne- měli, opět se na modlitby oddali. A tu jim hlas odpověděl, řka: Jediného tuto není se svým prutem, jemužto má dívka svatá oddána býti. To oni uslyševše, na Josefa se přeptavše, jemu s prutem do chrámu přijíti ká- zali. A jakmile přišel, tak ihned prut jeho vzkvetl a holub z nebes při- letěv, na tom prutu sedl. Po čemž jsou všichni poznali, že zaň měla dív- ka svatá oddána býti. Jakož se jest i stalo, zaň ihned oddána. Tehda odtad Josef vstav do města Betléma šel, aby potřebu k svatebním hodům připravil. A to se jest vše tehdy dálo, jakžto jest bylo Duchem svatým působeno. Odtad také dívka boží vstavši, se sedmi svými druži- cemi do města Nazareta k otci a k mateři do svého domu se vrátila, a tu přebývajíc bez přestání v své komořici Bohu se modlila a na čas také svatého Písma knihy četla. A tu se to dokonalo, co jest bylo před věky Bohem otcem způsobeno, jakžto svaté Písmo píše. O úvodě svaté královny A když podle Starého zákona ustavení, jakžto píše svatý Lukáš evan- gelista, přišel čtyřicátý den, tehda matka boží a svatý Josef vzavše dě- ťátko, šli z toho města Betléma za pět mil do města Jeruzaléma, aby to svaté děťátko do božího chrámu vnesouce, Bohu otci ofěrovali. Protož podle Starého zákona ustavení koupivše dvě hrdlice nebo dvé holoubat podle chudých lidí ofěry — neb bohatí za své prvorozené děti beránka ofěrovali a chudí hrdličky nebo holoubata, a protož snad evangelista o beránkovi ve čtení nepíše, ale o hrdlicích a holoubatech, neb to chu- dých vhodná ofěra byla. Tehda svatý Simeon, kmet spravedlivý a boha se bojící, jenž byl od svatého Ducha předpovědění měl, že před svou 28
Strana 29
smrtí měl svýma očima syna božího viděti, po tom slibu touže, jakžto píše svatý Augustin, bez přestání vzdychal, takto na svém srdci řka: Hé, budu-li já tak šťastný i tak Bohu zasloužilý, že by moje staré žá- dostivé oči uzřely mého spasitele v tělesenství? Hé, přijde-li kdy ten čas, že by mě nalezl můj spasitel ještě živa, na světě jsoucího aby mě nalezlo jeho svaté narození! V tom toužebném vzdychání v touž hodinu, v nížto matka boží a svatý Josef s nebeským dítětem k chrámu se božímu přibližovali, tanul Duch svatý v srdci svatému Simeonovi, aby spěšně vstana šel do božího chrá- mu. A jakž tam brzo přišel, tak ihned prorockým duchem to nebeské děťátko poznal a ihned na svá kolena na zemi padnuv, jemu se pomodlil. Tehda ihned, jakžto jest jednomu svatému otci zjeveno, děťátko čtyři- ceti dní v stáří obmyslným vzezřením dospělého věku postavy svatému Simeonovi mile ulíznuvši se v oči vezřelo. A ihned na svou se milou matku ohlédnuv, jí se tiše pokloniv, ručičku svatému Simeonovi podal, jakoby říci chtěl: Aj, toť, kmeti svatý, jehožtos dávno na Bohu žádal, po čem jsi toužebně vzdychal, co ti jest mým duchem slíbeno: vezma mě na své ruce ohle- dejž. Tehda svatý Simeon to nebeské dítě na své ruce vzav, Bohu s požehná- ním chválu vzdav, ihned prořekl, řka: Aj, již teď pouštíš sluhu svého, Hospodine, podle slova svého u pokoji, neb jsou již viděly oči moje spasení tvé, jež jsi učinil před obličejem všeho lidu, světlost k zjevení národům i k slávě osady tvé Israel. Chvála buď otci i synu i Duchu svatému, jakžto jest byla na počátku i nyní i vždy na věky věkův. Amen. A v touž hodinu jest prorokoval svatý Simeon o toho milého dítěte umu- čení a o veliké žalosti matky boží, že jí jest bylo na to hleděti, ano její milý syn na svatém kříži trudně rozpiat pro všeho světa hříšné svou svatou krev prolévá. A protož jest ihned tu svatý Simeon k matce boží prorocky řekl: Tvou vlastní duši, totiž tvé přežalostivé srdce, prokrojí meč ostrý. Potom přišedši svatá Anna prorokyně, tomu se svatému dítěti nábožně poklonivši, jala se o něm prorocky mluviti, řkouc: Toto jest to spasi- tedlné dítě, ježto jest již na utěšení všemu světu přišlo. A již se jest naplnilo, co jest byl nebeský stvořitel skrze své svaté proroky světu slí- bil. A blaze mým očím, že to přesvaté dítě viděly. Ty tak přeznamenité řeči matka boží slyšíc na svou mysl brala v svém srdci přemýšlejíc a přeslavný dík Bohu otci vzdávajíc. A ihned matka boží přistoupivši k svatému Simeonovi, děťátko z jeho rukou vzala. A tu divně, když je chtěla vzíti, ruku jí podalo to svaté děťátko, jakoby se k ní vrátiti žádalo. Potom se zřídivše šli k oltáři, ti dva svatí kmeti na- před, svatý Josef a svatý Simeon, držíce se za ruce s jasným nábožen- stvím, v srdci se radujíce, k oltáři přišli, Boha chválíce a řkouce sva- tého Davida proroctví: Věrný Hospodin ve všech svých slovech a svatý ve všech svých skutcích, vykoupení poslav lidu svému. Aj, tot jest náš Hospodin na věky věkův! Přijali jsme, Hospodine, milosrdenství tvé uprostřed chrámu tvého. Potom šla Maria, matka boží, nesouc na svých svatých rukou všeho světa krále, andělského pána, nebeského království věčného otce. A šla podle ní svatá Anna prorokyně s velkými radostmi 29
smrtí měl svýma očima syna božího viděti, po tom slibu touže, jakžto píše svatý Augustin, bez přestání vzdychal, takto na svém srdci řka: Hé, budu-li já tak šťastný i tak Bohu zasloužilý, že by moje staré žá- dostivé oči uzřely mého spasitele v tělesenství? Hé, přijde-li kdy ten čas, že by mě nalezl můj spasitel ještě živa, na světě jsoucího aby mě nalezlo jeho svaté narození! V tom toužebném vzdychání v touž hodinu, v nížto matka boží a svatý Josef s nebeským dítětem k chrámu se božímu přibližovali, tanul Duch svatý v srdci svatému Simeonovi, aby spěšně vstana šel do božího chrá- mu. A jakž tam brzo přišel, tak ihned prorockým duchem to nebeské děťátko poznal a ihned na svá kolena na zemi padnuv, jemu se pomodlil. Tehda ihned, jakžto jest jednomu svatému otci zjeveno, děťátko čtyři- ceti dní v stáří obmyslným vzezřením dospělého věku postavy svatému Simeonovi mile ulíznuvši se v oči vezřelo. A ihned na svou se milou matku ohlédnuv, jí se tiše pokloniv, ručičku svatému Simeonovi podal, jakoby říci chtěl: Aj, toť, kmeti svatý, jehožtos dávno na Bohu žádal, po čem jsi toužebně vzdychal, co ti jest mým duchem slíbeno: vezma mě na své ruce ohle- dejž. Tehda svatý Simeon to nebeské dítě na své ruce vzav, Bohu s požehná- ním chválu vzdav, ihned prořekl, řka: Aj, již teď pouštíš sluhu svého, Hospodine, podle slova svého u pokoji, neb jsou již viděly oči moje spasení tvé, jež jsi učinil před obličejem všeho lidu, světlost k zjevení národům i k slávě osady tvé Israel. Chvála buď otci i synu i Duchu svatému, jakžto jest byla na počátku i nyní i vždy na věky věkův. Amen. A v touž hodinu jest prorokoval svatý Simeon o toho milého dítěte umu- čení a o veliké žalosti matky boží, že jí jest bylo na to hleděti, ano její milý syn na svatém kříži trudně rozpiat pro všeho světa hříšné svou svatou krev prolévá. A protož jest ihned tu svatý Simeon k matce boží prorocky řekl: Tvou vlastní duši, totiž tvé přežalostivé srdce, prokrojí meč ostrý. Potom přišedši svatá Anna prorokyně, tomu se svatému dítěti nábožně poklonivši, jala se o něm prorocky mluviti, řkouc: Toto jest to spasi- tedlné dítě, ježto jest již na utěšení všemu světu přišlo. A již se jest naplnilo, co jest byl nebeský stvořitel skrze své svaté proroky světu slí- bil. A blaze mým očím, že to přesvaté dítě viděly. Ty tak přeznamenité řeči matka boží slyšíc na svou mysl brala v svém srdci přemýšlejíc a přeslavný dík Bohu otci vzdávajíc. A ihned matka boží přistoupivši k svatému Simeonovi, děťátko z jeho rukou vzala. A tu divně, když je chtěla vzíti, ruku jí podalo to svaté děťátko, jakoby se k ní vrátiti žádalo. Potom se zřídivše šli k oltáři, ti dva svatí kmeti na- před, svatý Josef a svatý Simeon, držíce se za ruce s jasným nábožen- stvím, v srdci se radujíce, k oltáři přišli, Boha chválíce a řkouce sva- tého Davida proroctví: Věrný Hospodin ve všech svých slovech a svatý ve všech svých skutcích, vykoupení poslav lidu svému. Aj, tot jest náš Hospodin na věky věkův! Přijali jsme, Hospodine, milosrdenství tvé uprostřed chrámu tvého. Potom šla Maria, matka boží, nesouc na svých svatých rukou všeho světa krále, andělského pána, nebeského království věčného otce. A šla podle ní svatá Anna prorokyně s velkými radostmi 29
Strana 30
od srdce sladkosti Ducha svatého prozpěvujíc, Boha chválíc i děkujíc. Ó, jak jest to bylo v mále lidí krásné zřízení a radostný pohled: čtvero jich ku oltáři s děťátkem šlo, avšak jsou byly mezi nimi všech věků národy, byly děti, byly dívky, byly ženy, byli mladí, byli staří, aby se proroctví naplnilo, ježto jest bylo dávno řečeno: Mladí i děvice, staří s mladšími, chvalte Hospodina. A když tak ku oltáři přišli, tehda matka boží s velikým náboženstvím pokleknuvši, obětovala svého milého syna Bohu otci, takto řkouc: Přijmi, všemohoucí Bože, otče, tuto mou oběť mého prvorozeného syna, jehožtos ráčil pro svou bezměrnou milost na tento svět seslati, a mě, jak- koli nedůstojnou, jeho matkou učiniti. To vyřknuvši matka boží, na oltáři to svaté dítě ponechavši, stojíc s ji- nými před oltářem, v jeho svatou tvář mile hleděla, vidouc an na oltáři sedí a na svou matku i na ty, jižto před oltářem stáli, obmyslnou tváří hledí. Potom kněží přizváni a tu podle obyčeje zákona Starého, jako chudého člověka dítě skrze ofěru pěti peněz vyplaceno. A v touž hodinu matka boží přistoupivši s jasnou myslí, děťátko s oltáře sňavši, dva ptáky hrdlice nebo holuby od svatého Josefa vzavši, nábožně poklek- nuvši, oči své svaté k nebesům zvedši, vece: Přijmi, milosrdný Hospodine, tuto ofěru, jižto tobě toto malé děťátko naše, tvůj milý syn dnes nejprve ofěruje. A když ona tu klečíc nábožným srdcem mluvila, tehda to svaté děťátko Ježíš své ručice k svým uším přichýliv, oči k nebesům zvedl, a jakkoli ještě nemluvil, neb jen čtyřicet dní stár byl, však tu ručičkama ptáčka dosáhnuv, matce pomohl na oltář ofěrovati. Potom tu ofěru dokonavše, matka boží a svatý Josef s děťátkem z Jeru- zaléma vyšli i šli k svaté Alžbětě, jakž jest byla matka boží zamyslila, prve než by z toho kraje vyšla, aby svaté Alžběty navštívila a svatého Jana Křtitele, syna jejího, uviděla. A když tam k svaté Alžbětě matka boží přišla, velmi se mile uzřely, utěšený sobě hod učinily a v těch sva- tých děťátcích veliké utěšení měly. Tu se také ta dvě svatá děťátka, Ježíš a svatý Jan, mile uzřela a divným činem svatý Jan, jakkoli mladé dítě jsa, počestně se k Ježíšovi, jako k svému pánu, měl. O útěku Ježíšovu do Egypta Potom přebyvši matka boží u svaté Alžběty několik dní, odtad se s dě- ťátkem a se svatým Josefem pozdvihnuvše, do města Nazareta se vrátili, toho nevědouce, že král Herodes toho činu hledá, jak by mohl to svaté děťátko zahubiti. Tehda v noci zjevil se anděl svatému Josefovi ve sně, jakžto píše svatý Matěj evangelista, vystříhaje jeho a řka: Vezma děťátko a matku jeho utečiž do Egypta, neb Herodes toho hledá, aby to svaté dítě zahubil. Z toho se snu svatý Josef probrav, ihned se vzchopil a šed tu, kdež matka boží odpočívala, jí ubudiv toho vidění sen jí pověděl. To matka boží uslyševši, velmi se za své děťátko uleknuvši, ihned se vzchopila, svatého Josefa ponoukajíc, aby, jakkoli tma a v noci bylo, s děťátkem pryč běžeti pospíšili. 30
od srdce sladkosti Ducha svatého prozpěvujíc, Boha chválíc i děkujíc. Ó, jak jest to bylo v mále lidí krásné zřízení a radostný pohled: čtvero jich ku oltáři s děťátkem šlo, avšak jsou byly mezi nimi všech věků národy, byly děti, byly dívky, byly ženy, byli mladí, byli staří, aby se proroctví naplnilo, ježto jest bylo dávno řečeno: Mladí i děvice, staří s mladšími, chvalte Hospodina. A když tak ku oltáři přišli, tehda matka boží s velikým náboženstvím pokleknuvši, obětovala svého milého syna Bohu otci, takto řkouc: Přijmi, všemohoucí Bože, otče, tuto mou oběť mého prvorozeného syna, jehožtos ráčil pro svou bezměrnou milost na tento svět seslati, a mě, jak- koli nedůstojnou, jeho matkou učiniti. To vyřknuvši matka boží, na oltáři to svaté dítě ponechavši, stojíc s ji- nými před oltářem, v jeho svatou tvář mile hleděla, vidouc an na oltáři sedí a na svou matku i na ty, jižto před oltářem stáli, obmyslnou tváří hledí. Potom kněží přizváni a tu podle obyčeje zákona Starého, jako chudého člověka dítě skrze ofěru pěti peněz vyplaceno. A v touž hodinu matka boží přistoupivši s jasnou myslí, děťátko s oltáře sňavši, dva ptáky hrdlice nebo holuby od svatého Josefa vzavši, nábožně poklek- nuvši, oči své svaté k nebesům zvedši, vece: Přijmi, milosrdný Hospodine, tuto ofěru, jižto tobě toto malé děťátko naše, tvůj milý syn dnes nejprve ofěruje. A když ona tu klečíc nábožným srdcem mluvila, tehda to svaté děťátko Ježíš své ručice k svým uším přichýliv, oči k nebesům zvedl, a jakkoli ještě nemluvil, neb jen čtyřicet dní stár byl, však tu ručičkama ptáčka dosáhnuv, matce pomohl na oltář ofěrovati. Potom tu ofěru dokonavše, matka boží a svatý Josef s děťátkem z Jeru- zaléma vyšli i šli k svaté Alžbětě, jakž jest byla matka boží zamyslila, prve než by z toho kraje vyšla, aby svaté Alžběty navštívila a svatého Jana Křtitele, syna jejího, uviděla. A když tam k svaté Alžbětě matka boží přišla, velmi se mile uzřely, utěšený sobě hod učinily a v těch sva- tých děťátcích veliké utěšení měly. Tu se také ta dvě svatá děťátka, Ježíš a svatý Jan, mile uzřela a divným činem svatý Jan, jakkoli mladé dítě jsa, počestně se k Ježíšovi, jako k svému pánu, měl. O útěku Ježíšovu do Egypta Potom přebyvši matka boží u svaté Alžběty několik dní, odtad se s dě- ťátkem a se svatým Josefem pozdvihnuvše, do města Nazareta se vrátili, toho nevědouce, že král Herodes toho činu hledá, jak by mohl to svaté děťátko zahubiti. Tehda v noci zjevil se anděl svatému Josefovi ve sně, jakžto píše svatý Matěj evangelista, vystříhaje jeho a řka: Vezma děťátko a matku jeho utečiž do Egypta, neb Herodes toho hledá, aby to svaté dítě zahubil. Z toho se snu svatý Josef probrav, ihned se vzchopil a šed tu, kdež matka boží odpočívala, jí ubudiv toho vidění sen jí pověděl. To matka boží uslyševši, velmi se za své děťátko uleknuvši, ihned se vzchopila, svatého Josefa ponoukajíc, aby, jakkoli tma a v noci bylo, s děťátkem pryč běžeti pospíšili. 30
Strana 31
Tu může každý pomysliti, jak jest to žalostivé bylo, když matka boží tiše k děťátku Ježíšovi přistoupivši, pozdvihnuvši jeho znenáhla, ano spí, musila s ním v noci pryč jíti. Na tom nám všem jest příklad osta- ven, jak se nám jest v protivenství i když se nám dobře vede, míti. Aj, tot, když se syn boží narodil, veliká se čest jemu zpíváním slavným ode vší říše nebeské dála, a tu se jemu pastýři modlili jakžto pravému Bohu. A potom osmý den obřezán podle Starého zákona, jakžto každý hříšný. Potom po některých dnech tři svatí králi přišedše, s velikou ctí před ním pokleknuvše, drahé dary jemu ofěrovali a jemu se jako pravému Bohu pomodlili. A když odtad pryč šli, ostalo děťátko Ježíš mezi vol- kem a oslíkem jako jiné chudé dítě plačíc. Potom v chrámě Bohu otci byl obětován, z čehož jest byla matce boží radost i veselí. A tuto již velí anděl s ním utéci do Egypta. A když to zbožný člověk všecko uzna- mená, již bude uměti, jak se má na všech svých věcech míti: když se jemu dobře povede, tím nepýchati, a když zle, v tom se nebude rozpa- kovati, ale vždy Bohu děkovati a od jeho svaté milosti utěšení če- kati. Znamenej, jak jest to bylo žalostivé, že matka boží jsouc mladička, ne- mohla dobře choditi, a svatému Josefovi pro starobu těžko bylo jíti, a to děťátko, ježto měli nésti, jedva jest bylo dvou měsíců v stáří, však jsou musili u veliké chudobě po neznámých cestách do daleké cizí země jíti. A tu sobě příklad vezmi veliké našeho spasitele pokory, že moha se dobře svým protivníkům obrániti, raději chtěl na čas před nimi ustou- piti a do cizí země daleko se přestěhovati. Jakžto ti, jimž jsou ty vlasti známy, praví, cesta z Nazareta do Egypta jest vzdáli, což může dobrý chodec za dvanácte dní přejíti, ale jim jest bylo snad cesty s dva měsíce. A šli jsou přes tu poušť, přes pusté lesy a často hospody nenaleznouce, musili na poli do zítří ostati. A když do egyptské země přišli, podle dávného proroctví všecky ďábel- ské modly se zbořily. A tu do jednoho města, ježto slove Hermopolis, přišedše, sprostný domek sobě najali a tu jako chudí lidé sedm let bydlili, nic jiného nemajíce než co matka boží svýma svatýma rukama šijíc a vážíc vydělala, z toho jsou měli chudou potřebu. A když byl Ježíš pět let stár, posílala jeho často matka svatá do města po poselství, an to s velikou pokorou všecko dělal, jsa syn boha otce přenejvyššího, nic se tím nestyděl. A často jako jiné děti chleba u matky poprosil, ana by byla ráda dala, ale někdy neměla, pročež jeho srdečně litujíc, rozlič- ně, jakž mohla, jej těšila. A často také své částky pokrm sama utrpíc svému milému synu zachovala, chtíc raději jemu dáti než sama požíti. A to vše Duchem svatým bylo způsobeno, aby jeho svaté božství chu- dým tělesenstvím se zastírajíc ďáblům bylo zatajeno. Mohlo jest také býti to, že některé šlechetné paní, vidouce matku boží u veliké tichosti pokornou a v chudobě bydlící, posílaly jí rozličné potřeby, její nedo- statky znamenajíce, domovité potřeby, a ona pokorně děkujíc přijímala. A s druhé strany svatý Josef, což svýma rukama sekerou vydělal, z toho sobě chudou potřebu učinili. Na to sluší zbožnému křesťanu často se rozpomínati, neb taká paměť skoupost tupí, pýchu zahání a k nábožen- ství ve svaté pokoře lidská srdce k Bohu zažíhá skrze milosrdné polito- vání, co jest pro nás milý Ježíš trpěl. 31
Tu může každý pomysliti, jak jest to žalostivé bylo, když matka boží tiše k děťátku Ježíšovi přistoupivši, pozdvihnuvši jeho znenáhla, ano spí, musila s ním v noci pryč jíti. Na tom nám všem jest příklad osta- ven, jak se nám jest v protivenství i když se nám dobře vede, míti. Aj, tot, když se syn boží narodil, veliká se čest jemu zpíváním slavným ode vší říše nebeské dála, a tu se jemu pastýři modlili jakžto pravému Bohu. A potom osmý den obřezán podle Starého zákona, jakžto každý hříšný. Potom po některých dnech tři svatí králi přišedše, s velikou ctí před ním pokleknuvše, drahé dary jemu ofěrovali a jemu se jako pravému Bohu pomodlili. A když odtad pryč šli, ostalo děťátko Ježíš mezi vol- kem a oslíkem jako jiné chudé dítě plačíc. Potom v chrámě Bohu otci byl obětován, z čehož jest byla matce boží radost i veselí. A tuto již velí anděl s ním utéci do Egypta. A když to zbožný člověk všecko uzna- mená, již bude uměti, jak se má na všech svých věcech míti: když se jemu dobře povede, tím nepýchati, a když zle, v tom se nebude rozpa- kovati, ale vždy Bohu děkovati a od jeho svaté milosti utěšení če- kati. Znamenej, jak jest to bylo žalostivé, že matka boží jsouc mladička, ne- mohla dobře choditi, a svatému Josefovi pro starobu těžko bylo jíti, a to děťátko, ježto měli nésti, jedva jest bylo dvou měsíců v stáří, však jsou musili u veliké chudobě po neznámých cestách do daleké cizí země jíti. A tu sobě příklad vezmi veliké našeho spasitele pokory, že moha se dobře svým protivníkům obrániti, raději chtěl na čas před nimi ustou- piti a do cizí země daleko se přestěhovati. Jakžto ti, jimž jsou ty vlasti známy, praví, cesta z Nazareta do Egypta jest vzdáli, což může dobrý chodec za dvanácte dní přejíti, ale jim jest bylo snad cesty s dva měsíce. A šli jsou přes tu poušť, přes pusté lesy a často hospody nenaleznouce, musili na poli do zítří ostati. A když do egyptské země přišli, podle dávného proroctví všecky ďábel- ské modly se zbořily. A tu do jednoho města, ježto slove Hermopolis, přišedše, sprostný domek sobě najali a tu jako chudí lidé sedm let bydlili, nic jiného nemajíce než co matka boží svýma svatýma rukama šijíc a vážíc vydělala, z toho jsou měli chudou potřebu. A když byl Ježíš pět let stár, posílala jeho často matka svatá do města po poselství, an to s velikou pokorou všecko dělal, jsa syn boha otce přenejvyššího, nic se tím nestyděl. A často jako jiné děti chleba u matky poprosil, ana by byla ráda dala, ale někdy neměla, pročež jeho srdečně litujíc, rozlič- ně, jakž mohla, jej těšila. A často také své částky pokrm sama utrpíc svému milému synu zachovala, chtíc raději jemu dáti než sama požíti. A to vše Duchem svatým bylo způsobeno, aby jeho svaté božství chu- dým tělesenstvím se zastírajíc ďáblům bylo zatajeno. Mohlo jest také býti to, že některé šlechetné paní, vidouce matku boží u veliké tichosti pokornou a v chudobě bydlící, posílaly jí rozličné potřeby, její nedo- statky znamenajíce, domovité potřeby, a ona pokorně děkujíc přijímala. A s druhé strany svatý Josef, což svýma rukama sekerou vydělal, z toho sobě chudou potřebu učinili. Na to sluší zbožnému křesťanu často se rozpomínati, neb taká paměť skoupost tupí, pýchu zahání a k nábožen- ství ve svaté pokoře lidská srdce k Bohu zažíhá skrze milosrdné polito- vání, co jest pro nás milý Ježíš trpěl. 31
Strana 32
O navrácení Ježíšovu z Egypta do židovské země V té chudobě tu pohostinu sedm let v Egyptě bydlivše, jakžto píše svatý Matěj evangelista, zjevil se svatému Josefovi anděl, řka: Vezma děťátko a matku jeho jdiž do israelské země, neb jsou již zemřeli ti, jižto jsou děťátko zahubiti hledali. To zjevení svatý Josef od anděla uznamenav, vzav děťátko a matku jeho vrátil se do israelské, totiž židovské země. A tak přišed uslyšev, ano syn krále Herodův jménem Archelaus, bál se tam jíti. Tehda se opět jemu anděl zjevil, řka a přikazuje, aby šel do města Nazareta. Tu sluší věděti, že do Egypta s děťátkem jíti snáze bylo, že malé bylo dítě, mohli je samotíž nésti, ale do své se země z Egypta vracejíce, svaté děťátko když sedm let v stáří bylo, těžko bylo samotíž nésti, a také tak mládo bylo, že daleko pěšky jíti nemohlo. Ale tak jest v domnění podle jednoho znamenitého zjevení, že byl jeden bohobojný muž, jenž zvlášt- ním srdcem to děťátko miloval, pročež lituje toho nebeského dítěte, své- ho jemu oslíka půjčil. Ó, přemilé dítě, 6, králi všemohoucí, jak jsi pro nás hříšné mnoho pracoval. Pročež dobře o tobě David skrze tvůj svatý Duch místo tebe řekl: Chudý jsem já a v pracovitém díle od mé mladosti. A když tak matka boží a svatý Josef se svatým děťátkem přes velikou poušť šli, nalezli na poušti svatého Jana Křtitele, an již ve své mladosti strastný život pro Boha na poušti vedl. A chtí tomu jedni mistři, že jest to ta poušť byla, přes nižto jsou přešli synové israelští jdouce z Egyp- ta. A odtad jest blíž řeka Jordán, v nížto jest svatý Jan křtil lidi, jižto k němu na poušť přicházeli. A potom, když Ježíš třicet let stár byl, v téže řece pokřtil samého Jezu Krista. Na té poušti když uzřel svatý Jan, ano matka boží a svatý Josef se svatým dítětem jdou, velmi se ob- radovav s pokorným srdcem před Jezu Kristem padna, jemu se, spiav ruce, pomodlil. A tu odpočinuvše syrového, nevařeného zeličí pojedli a na to se vody studené napili. A odtad vstavše tu svatého Jana ostavivše, přes řeku Jordán přešedše, přibrali se k svaté Alžbětě, k svatého Jana mateři, a tu jsou přesrdečně mile přijati. A odtad brali se do města Nazareta. Tu se k nim sebrali sestry i rozliční přátelé, milé jim vítání dávajíce a jich se zdraví radujíce. Tut jsou i ostali bydlíce a toho dítěte snažně chovajíce pět let. A ještě i dnes ukazují poutníkům v tom městě Nazaretě jednu studnici, z nížto syn boží Ježíš za svého dětinstva kotlíkem vody nabíraje své matce nosil. A to pokorně činil, nebo ona jiného sluhy neměla. A od toho místa vrácení Jesu Krista z Egypta do Nazareta až byl Ježíš dvanácte let stár, nic se nečte ani píše, co jest těch pět let činil Ježíš bydle v Nazaretě, kromě jedny knihy jsou, ježto slovou o dětinství na- šeho spasitele. Těch jsem psáti nechtěl, neb jsou o nich svatí mistři nic nepsali ani potvrdili. 32
O navrácení Ježíšovu z Egypta do židovské země V té chudobě tu pohostinu sedm let v Egyptě bydlivše, jakžto píše svatý Matěj evangelista, zjevil se svatému Josefovi anděl, řka: Vezma děťátko a matku jeho jdiž do israelské země, neb jsou již zemřeli ti, jižto jsou děťátko zahubiti hledali. To zjevení svatý Josef od anděla uznamenav, vzav děťátko a matku jeho vrátil se do israelské, totiž židovské země. A tak přišed uslyšev, ano syn krále Herodův jménem Archelaus, bál se tam jíti. Tehda se opět jemu anděl zjevil, řka a přikazuje, aby šel do města Nazareta. Tu sluší věděti, že do Egypta s děťátkem jíti snáze bylo, že malé bylo dítě, mohli je samotíž nésti, ale do své se země z Egypta vracejíce, svaté děťátko když sedm let v stáří bylo, těžko bylo samotíž nésti, a také tak mládo bylo, že daleko pěšky jíti nemohlo. Ale tak jest v domnění podle jednoho znamenitého zjevení, že byl jeden bohobojný muž, jenž zvlášt- ním srdcem to děťátko miloval, pročež lituje toho nebeského dítěte, své- ho jemu oslíka půjčil. Ó, přemilé dítě, 6, králi všemohoucí, jak jsi pro nás hříšné mnoho pracoval. Pročež dobře o tobě David skrze tvůj svatý Duch místo tebe řekl: Chudý jsem já a v pracovitém díle od mé mladosti. A když tak matka boží a svatý Josef se svatým děťátkem přes velikou poušť šli, nalezli na poušti svatého Jana Křtitele, an již ve své mladosti strastný život pro Boha na poušti vedl. A chtí tomu jedni mistři, že jest to ta poušť byla, přes nižto jsou přešli synové israelští jdouce z Egyp- ta. A odtad jest blíž řeka Jordán, v nížto jest svatý Jan křtil lidi, jižto k němu na poušť přicházeli. A potom, když Ježíš třicet let stár byl, v téže řece pokřtil samého Jezu Krista. Na té poušti když uzřel svatý Jan, ano matka boží a svatý Josef se svatým dítětem jdou, velmi se ob- radovav s pokorným srdcem před Jezu Kristem padna, jemu se, spiav ruce, pomodlil. A tu odpočinuvše syrového, nevařeného zeličí pojedli a na to se vody studené napili. A odtad vstavše tu svatého Jana ostavivše, přes řeku Jordán přešedše, přibrali se k svaté Alžbětě, k svatého Jana mateři, a tu jsou přesrdečně mile přijati. A odtad brali se do města Nazareta. Tu se k nim sebrali sestry i rozliční přátelé, milé jim vítání dávajíce a jich se zdraví radujíce. Tut jsou i ostali bydlíce a toho dítěte snažně chovajíce pět let. A ještě i dnes ukazují poutníkům v tom městě Nazaretě jednu studnici, z nížto syn boží Ježíš za svého dětinstva kotlíkem vody nabíraje své matce nosil. A to pokorně činil, nebo ona jiného sluhy neměla. A od toho místa vrácení Jesu Krista z Egypta do Nazareta až byl Ježíš dvanácte let stár, nic se nečte ani píše, co jest těch pět let činil Ježíš bydle v Nazaretě, kromě jedny knihy jsou, ježto slovou o dětinství na- šeho spasitele. Těch jsem psáti nechtěl, neb jsou o nich svatí mistři nic nepsali ani potvrdili. 32
Strana 33
Ježíš zůstal sám v Jerusalemě Potom, jakž píše svatý Lukáš evangelista, když byl Ježíš let dvanácte stár, šel se svou matkou a se svatým Josefem do Jeruzalema na hody podle obyčeje Starého zákona, a ten hod trval osm dní. A tu byvše opět se zase do Nazareta vrátili, a děťátko ostalo v Jeruzalemě, a toho matka a Josef nevěděli. A ta cesta vzdáli byla z Jeruzalema do Nazareta bez- mála patnácte českých mil, vlašských čtyřiasedmdesát. A když tak celý den šedše na nocleh přišli, uzřevši matka boží ano děťátko s Josefem není, jak se domnívala — neb matka boží s paními zvlášt šla — otázala svatého Josefa, řkouc: Kam se děl můj syn? K nížto on vece: Nevím. Se mnouť se jest nevrátil, a já jsem mněl, že s tebou jde. To matka boží uslyševši, žalostivě zaplakavši, vece: Vidím, že jsme mého syna pochybili. Běda mně žalostivé, jak jsme jeho zle ostříhali! A již jest večer pozdě, kde jeho víme ptáti? A tak plačíc matka boží vstavši, jala se po domech choditi hledajíc a ptajíc a každého zvláště se tážíc: E, viděl-lis mého syna milého? Za ní také svatý Josef, kmet šlechetný, pláče chodil ptaje. A tak celý večer hledavše a nenalezše na hospodu se vrátili. A jakkoli rozliční známí k nim na hospodu přišedše, matku boží těšili, však se ona nic na to neobrátila, ale tu všecku noc žalostivě plakala. Tuto každý člověk znamenej, když na koho Bůh smutek, ne-li žalost, přepustí, aby se tomu nedivil, znamenaje, an své milé matce neodpustil, ale žalostný smutek trpěti přepustil. Potom matka boží té noci na svém pokoji pokleknuvši, na modlitbu se k bohu otci oddala, takto ve své žalosti mluvíc: Ó, milý Hospodine, všemohoucí otče Bože, pro tvé svaté milosrdí rač mě smutnou utěšiti. Neb to jest tak tvého božství milosti libo bylo, abys mně jakkoli nedůstojné dal syna svého, a tot jsem jeho pochybila a nevím kde. Rač mi jeho vrátiti! Ó, všemohoucí otče, vzezři na můj ža- lostivý smutek, nedej mi déle po mém milém synu toužiti. Neb se v tom znám, žet jsem jeho pro svou nesnažnost ztratila, a když jeho brzo ne- naleznu, po něm dlouho živa býti moci nebudu. To matka boží vyřknuvši krutě plačíc, na svého milého syna myslíc, po- čala takto mluviti, řkouc: Ó, synu můj přemilý, kde jsi ty nyní? Jak jest s tebou? U koho jsi noclehem? A zda jsi se k otci do nebes vrátil? Neb jistě vím, že jsi Bůh a pravý syn boží. Ale jak bys to učinil, že bys mně prvé nepověděl, kam chceš jíti? Však jsem já tě porodila a tvým všemohoucím otcem tvou matkou zvolena. A snad jsi někde jat, neb jsi dříve královým Herodo- vým přikázáním hledán, pro něžto jsem byla s tebou do Egypta utekla. Ó, můj přesrdečný synu, zjev mi to, kde jsi, at k tobě přijdu, anebo se ke mně vrat a odpust mi tu vinu, že jsem tebe zle střehla, nebť se toho víc nedopustím, abych tě tak se svých očí spustila. A zdali jsem tě jak rozhněvala, můj synu milý, pročež se na mne rozhněvav ode mnes se skryl? Rač mi milostivě odpustiti, a ke mně se vrátiti, neb jakž jsem tě 33 3 Próza
Ježíš zůstal sám v Jerusalemě Potom, jakž píše svatý Lukáš evangelista, když byl Ježíš let dvanácte stár, šel se svou matkou a se svatým Josefem do Jeruzalema na hody podle obyčeje Starého zákona, a ten hod trval osm dní. A tu byvše opět se zase do Nazareta vrátili, a děťátko ostalo v Jeruzalemě, a toho matka a Josef nevěděli. A ta cesta vzdáli byla z Jeruzalema do Nazareta bez- mála patnácte českých mil, vlašských čtyřiasedmdesát. A když tak celý den šedše na nocleh přišli, uzřevši matka boží ano děťátko s Josefem není, jak se domnívala — neb matka boží s paními zvlášt šla — otázala svatého Josefa, řkouc: Kam se děl můj syn? K nížto on vece: Nevím. Se mnouť se jest nevrátil, a já jsem mněl, že s tebou jde. To matka boží uslyševši, žalostivě zaplakavši, vece: Vidím, že jsme mého syna pochybili. Běda mně žalostivé, jak jsme jeho zle ostříhali! A již jest večer pozdě, kde jeho víme ptáti? A tak plačíc matka boží vstavši, jala se po domech choditi hledajíc a ptajíc a každého zvláště se tážíc: E, viděl-lis mého syna milého? Za ní také svatý Josef, kmet šlechetný, pláče chodil ptaje. A tak celý večer hledavše a nenalezše na hospodu se vrátili. A jakkoli rozliční známí k nim na hospodu přišedše, matku boží těšili, však se ona nic na to neobrátila, ale tu všecku noc žalostivě plakala. Tuto každý člověk znamenej, když na koho Bůh smutek, ne-li žalost, přepustí, aby se tomu nedivil, znamenaje, an své milé matce neodpustil, ale žalostný smutek trpěti přepustil. Potom matka boží té noci na svém pokoji pokleknuvši, na modlitbu se k bohu otci oddala, takto ve své žalosti mluvíc: Ó, milý Hospodine, všemohoucí otče Bože, pro tvé svaté milosrdí rač mě smutnou utěšiti. Neb to jest tak tvého božství milosti libo bylo, abys mně jakkoli nedůstojné dal syna svého, a tot jsem jeho pochybila a nevím kde. Rač mi jeho vrátiti! Ó, všemohoucí otče, vzezři na můj ža- lostivý smutek, nedej mi déle po mém milém synu toužiti. Neb se v tom znám, žet jsem jeho pro svou nesnažnost ztratila, a když jeho brzo ne- naleznu, po něm dlouho živa býti moci nebudu. To matka boží vyřknuvši krutě plačíc, na svého milého syna myslíc, po- čala takto mluviti, řkouc: Ó, synu můj přemilý, kde jsi ty nyní? Jak jest s tebou? U koho jsi noclehem? A zda jsi se k otci do nebes vrátil? Neb jistě vím, že jsi Bůh a pravý syn boží. Ale jak bys to učinil, že bys mně prvé nepověděl, kam chceš jíti? Však jsem já tě porodila a tvým všemohoucím otcem tvou matkou zvolena. A snad jsi někde jat, neb jsi dříve královým Herodo- vým přikázáním hledán, pro něžto jsem byla s tebou do Egypta utekla. Ó, můj přesrdečný synu, zjev mi to, kde jsi, at k tobě přijdu, anebo se ke mně vrat a odpust mi tu vinu, že jsem tebe zle střehla, nebť se toho víc nedopustím, abych tě tak se svých očí spustila. A zdali jsem tě jak rozhněvala, můj synu milý, pročež se na mne rozhněvav ode mnes se skryl? Rač mi milostivě odpustiti, a ke mně se vrátiti, neb jakž jsem tě 33 3 Próza
Strana 34
porodila, nikda mi se to nepřihodilo, bych bez tebe jedla neb spala, až toto nyní. A nevím, jak mi se jest to přihodilo. Však to dobře víš, že jsi ty jediná naděje má, vše dobré mé a bez tebe býti nemohu. Prosím, zjev mi se, ať tě naleznu a déle žalostiti nebudu. To myslíc i mluvíc matka boží přese vši tu noc plakala, a když svitlo, tehda ihned z domu matka boží se svatým Josefem vyšedše, hledali jeho po rozličných místech mezi známými i mezi rodinou, ptajíce se na roz- ličných lidech, viděl-li by kdo, kam by se její milý syn poděl. A toho dne, když jeho nenalezli, matka boží jako o něm pochybujíc za obyčej plakala. Tehda nazítří, třetí den, do Jeruzaléma se vrátivše, nalezli jeho v božím chrámě, an sedí prostřed mistrův židovských, s nimi o svatém písmě rozmlouvaje a o to se s nimi hádaje a jich se táže i jim odpoví- daje. Tu jeho matka svatá zazřevši, mile uzřela a jako z žalostné bolesti se vzchopivši, ihned klekla a Bohu otci, jenž ji ráčil utěšiti, podě- kovala. A jakž jí zazřel její milý syn Ježíš, tak ihned vstav, k ní šel, jehožto ona mile přitulivši a jeho k sobě přitisknuvši a své líce k jeho svatému líci přičinivši, jako v tom utrápeném obradování se zamlčevši, s ním se tak držíc utěšovala, nic v tu hodinu s ním mluviti nemohouc pro veliké obradování. A potom po hodině mile jemu v oči vzezřevši, řekla: Synu, i cos to nám učinil? Tak teď já a tatík tvůj s žalostivou bolestí hledali jsme tebe. K nížto Ježíš vece: Co jest, že jste mne hledali? Jakžto by řekl: Proč jste mne hledali, vědouce, že v těch věcech, ježto mého otce jsou, mu- sím býti. Jehožto slovu oni jsou nerozuměli. Tehda jeho matka k ně- mu vece: Synu milý, vrať se s námi domů. K nížto Ježíš vece: Matko milá, já to rád učiním, co vám libo. A tak vstav, s nimi vrátil se do jich domku do města Nazareta, a tu bydlil pod jich poslušenstvím jsa poddán. A tak s nimi bydlel v jich poslušenství, jakžto praví svaté čtení: To svaté dítě prospívalo u věku i u moudrosti před Bohem i před lidmi. Od toho času nic se v svatém Písmě nečte, by které divy činil až do třicátého léta. Avšak tu sluší znamenati, že těch časův nic nečině veliké věci činil. Neb což jest při něm bylo i při jeho svatých skutcích, nic jest na prázdno nebylo. Neb jakž jsou jeho přesvatí skutci u vnitřním rozumu, divně se světu ukazovali ve mravech, v spravedlnosti i v jeho svatém mluvení, takéž jsou se na čas ukazovali v jeho svatém tajení a mlčení. Nalézáme to v jednom, jakkoli v nepotvrzeném čtení, že v obyčeji za mladu Ježíš měl, že tiše vstana od lidí se vzdaloval a v jisté hodiny do božího domu šel a tu, na modlitbách poklekna, s Bohem otcem v své tajnici rozmluvu měl. Pakli jsou tu lidé byli, s pokorou níže všech se postavil, a potom po některé hodině opět se domů vrátil a tu své milé matce a svému pěstounovi, svatému Josefovi, posluhoval. Potom roz- liční lidé, vídajíce toho tak nádobného mládenečka, an se k nižádnému světskému řemeslu nevede, jen v své tichosti pokorně chodí, tomu se divíce, o něm rozmlouvali mezi sebou, takto řkouce: I co z toho mlá- dečka bude, an se ani učí ani se k čemu vede? Tuto již rozuměti můžeš, že nic nečině, slavné skutky činil, jelikož se 34
porodila, nikda mi se to nepřihodilo, bych bez tebe jedla neb spala, až toto nyní. A nevím, jak mi se jest to přihodilo. Však to dobře víš, že jsi ty jediná naděje má, vše dobré mé a bez tebe býti nemohu. Prosím, zjev mi se, ať tě naleznu a déle žalostiti nebudu. To myslíc i mluvíc matka boží přese vši tu noc plakala, a když svitlo, tehda ihned z domu matka boží se svatým Josefem vyšedše, hledali jeho po rozličných místech mezi známými i mezi rodinou, ptajíce se na roz- ličných lidech, viděl-li by kdo, kam by se její milý syn poděl. A toho dne, když jeho nenalezli, matka boží jako o něm pochybujíc za obyčej plakala. Tehda nazítří, třetí den, do Jeruzaléma se vrátivše, nalezli jeho v božím chrámě, an sedí prostřed mistrův židovských, s nimi o svatém písmě rozmlouvaje a o to se s nimi hádaje a jich se táže i jim odpoví- daje. Tu jeho matka svatá zazřevši, mile uzřela a jako z žalostné bolesti se vzchopivši, ihned klekla a Bohu otci, jenž ji ráčil utěšiti, podě- kovala. A jakž jí zazřel její milý syn Ježíš, tak ihned vstav, k ní šel, jehožto ona mile přitulivši a jeho k sobě přitisknuvši a své líce k jeho svatému líci přičinivši, jako v tom utrápeném obradování se zamlčevši, s ním se tak držíc utěšovala, nic v tu hodinu s ním mluviti nemohouc pro veliké obradování. A potom po hodině mile jemu v oči vzezřevši, řekla: Synu, i cos to nám učinil? Tak teď já a tatík tvůj s žalostivou bolestí hledali jsme tebe. K nížto Ježíš vece: Co jest, že jste mne hledali? Jakžto by řekl: Proč jste mne hledali, vědouce, že v těch věcech, ježto mého otce jsou, mu- sím býti. Jehožto slovu oni jsou nerozuměli. Tehda jeho matka k ně- mu vece: Synu milý, vrať se s námi domů. K nížto Ježíš vece: Matko milá, já to rád učiním, co vám libo. A tak vstav, s nimi vrátil se do jich domku do města Nazareta, a tu bydlil pod jich poslušenstvím jsa poddán. A tak s nimi bydlel v jich poslušenství, jakžto praví svaté čtení: To svaté dítě prospívalo u věku i u moudrosti před Bohem i před lidmi. Od toho času nic se v svatém Písmě nečte, by které divy činil až do třicátého léta. Avšak tu sluší znamenati, že těch časův nic nečině veliké věci činil. Neb což jest při něm bylo i při jeho svatých skutcích, nic jest na prázdno nebylo. Neb jakž jsou jeho přesvatí skutci u vnitřním rozumu, divně se světu ukazovali ve mravech, v spravedlnosti i v jeho svatém mluvení, takéž jsou se na čas ukazovali v jeho svatém tajení a mlčení. Nalézáme to v jednom, jakkoli v nepotvrzeném čtení, že v obyčeji za mladu Ježíš měl, že tiše vstana od lidí se vzdaloval a v jisté hodiny do božího domu šel a tu, na modlitbách poklekna, s Bohem otcem v své tajnici rozmluvu měl. Pakli jsou tu lidé byli, s pokorou níže všech se postavil, a potom po některé hodině opět se domů vrátil a tu své milé matce a svému pěstounovi, svatému Josefovi, posluhoval. Potom roz- liční lidé, vídajíce toho tak nádobného mládenečka, an se k nižádnému světskému řemeslu nevede, jen v své tichosti pokorně chodí, tomu se divíce, o něm rozmlouvali mezi sebou, takto řkouce: I co z toho mlá- dečka bude, an se ani učí ani se k čemu vede? Tuto již rozuměti můžeš, že nic nečině, slavné skutky činil, jelikož se 34
Strana 35
jest svým starostám podrobil, pokorný život veda, od cizích lidí potup- né řeči o sobě trpěl. Neboť kterýžkoli člověk svou křehkou mysl pře- moha, s pokorným srdcem přebývá, více na tom hrdinstvo ukáže, než by města, hrady i všeho světa moci pobil. 35
jest svým starostám podrobil, pokorný život veda, od cizích lidí potup- né řeči o sobě trpěl. Neboť kterýžkoli člověk svou křehkou mysl pře- moha, s pokorným srdcem přebývá, více na tom hrdinstvo ukáže, než by města, hrady i všeho světa moci pobil. 35
Strana 36
ŽIVOTY SVATÝCH OTCŮ Svatý Simeon Svatý Simeon, jakž se jest ze své mateře narodil, ihned jeho Bůh sobě zvolil; neb následoval apoštolských skutků Bohu velmi mile. A když byl čtrnácte let stár, pásl ovce své mateři. A uzřel kostel i běžel do něho. A uslyšev, ano čtou písmo svatého Pavla na mši, i otázal se jed- noho starce, řka: Otče, co se to čte? Odpověděl jemu stařec: Synáčku, tot jest duši velmi užitečno, a jest poklad naší duše Boha milovati ze vší mysli i ze všeho srdce. I vece jemu svatý Simeon: Co je to báti se Boha? Stařec vece: Synáčku, proč mi zabavení činíš? A on vece: Jakobych samého Hospodina tázal, což tebe táži. Toto, což od tebe slyším, tomu se chci naučiti. Neb jsem nemoudrý. I vece jemu stařec: Synku, kdokoli se bude rád postiti a vždy se Bohu modliti a bude pokoru míti a nemiluje zlata ani stříbra ani drahého rou- cha, ten bude spasen. Ale kdožkoli bude blekotný a svárlivý a otce a mateře nectí ani svých starost ani svého bližního, ten bude u věčné tem- nosti přebývati. Synáčku, tohot všeho v klášteře zkušují. Uslyšev to svatý Simeon padl k jeho nohám, řka: Tys můj otec a má máti. Tys učitel všeho dobrého, neb pravdě učíš, a tvé učení vede do království nebeského. A tys dnes mou duši získal a vykoupil, neboť již topila se v zatracení. A Hospodin rač tobě dáti touž odplatu. Nebť mi toto jest ku polepšení i k spasení. A ját již půjdu do kláštera, kdež bude boží vůle k tomu. Vece jemu stařec: Synáčku, dříve než vejdeš do kláštera, učinímť okov, v němž budeš vodu nositi. Pak vzav provaz z palmového listu svitý, obtočil jej po nahém těle tím provazem od třísel až do ramenou. Tu on všed do kláštera vece bratřím: Vyšel jsem, chtě vody navážiti, a nenalezl jsem provazu ani okovu. Tehdy oni řekli: Bratře, mlč! Ale on vece: Nikoli, neb bych rád Bohu sloužil, jestli mi toho ráčí přáti. A tu byl v klášteře slouže všem bratřím beze vší mrzkosti, a v němžto také jest pokrm přijímal, když jest žaltář dokonal. A to, což jemu ostá- valo, chudým rozdával, nic nemaje o zítřejším dni péče, totiž co by zítra jedl. A pak bratří postili se do večera, ale on teprv po sedmi dnech po- krm přijímal. 36
ŽIVOTY SVATÝCH OTCŮ Svatý Simeon Svatý Simeon, jakž se jest ze své mateře narodil, ihned jeho Bůh sobě zvolil; neb následoval apoštolských skutků Bohu velmi mile. A když byl čtrnácte let stár, pásl ovce své mateři. A uzřel kostel i běžel do něho. A uslyšev, ano čtou písmo svatého Pavla na mši, i otázal se jed- noho starce, řka: Otče, co se to čte? Odpověděl jemu stařec: Synáčku, tot jest duši velmi užitečno, a jest poklad naší duše Boha milovati ze vší mysli i ze všeho srdce. I vece jemu svatý Simeon: Co je to báti se Boha? Stařec vece: Synáčku, proč mi zabavení činíš? A on vece: Jakobych samého Hospodina tázal, což tebe táži. Toto, což od tebe slyším, tomu se chci naučiti. Neb jsem nemoudrý. I vece jemu stařec: Synku, kdokoli se bude rád postiti a vždy se Bohu modliti a bude pokoru míti a nemiluje zlata ani stříbra ani drahého rou- cha, ten bude spasen. Ale kdožkoli bude blekotný a svárlivý a otce a mateře nectí ani svých starost ani svého bližního, ten bude u věčné tem- nosti přebývati. Synáčku, tohot všeho v klášteře zkušují. Uslyšev to svatý Simeon padl k jeho nohám, řka: Tys můj otec a má máti. Tys učitel všeho dobrého, neb pravdě učíš, a tvé učení vede do království nebeského. A tys dnes mou duši získal a vykoupil, neboť již topila se v zatracení. A Hospodin rač tobě dáti touž odplatu. Nebť mi toto jest ku polepšení i k spasení. A ját již půjdu do kláštera, kdež bude boží vůle k tomu. Vece jemu stařec: Synáčku, dříve než vejdeš do kláštera, učinímť okov, v němž budeš vodu nositi. Pak vzav provaz z palmového listu svitý, obtočil jej po nahém těle tím provazem od třísel až do ramenou. Tu on všed do kláštera vece bratřím: Vyšel jsem, chtě vody navážiti, a nenalezl jsem provazu ani okovu. Tehdy oni řekli: Bratře, mlč! Ale on vece: Nikoli, neb bych rád Bohu sloužil, jestli mi toho ráčí přáti. A tu byl v klášteře slouže všem bratřím beze vší mrzkosti, a v němžto také jest pokrm přijímal, když jest žaltář dokonal. A to, což jemu ostá- valo, chudým rozdával, nic nemaje o zítřejším dni péče, totiž co by zítra jedl. A pak bratří postili se do večera, ale on teprv po sedmi dnech po- krm přijímal. 36
Strana 37
A když byl jednoho dne vyšel k studnici, chtě vody navážiti, ten pro- vaz, jímž byl obvinut, bez práce a bez bolesti s něho sňali spolu vše s ohnilým tělem jeho; a v tom úsilí vždy jsa, pak po nějakém čase byl uzdraven. Potom pak, ano žádný o tom nic neví, vyšed z kláštera vešel nedaleko od kláštera v pustou studnici, v níž vody nebylo, ale zlý duch v ní pře- býval. A v tu dobu té noci zjevil Bůh opatovi, že bylo mnoho lidí ob- stoupilo klášter s oružím, řkouce: Timotee, dej nám Simeona, božího sluhu. A pakli toho neučiníš, upálí- me tě i s tvým klášterem, nebos obtížil člověka spravedlivého. A procitnuv, vece k bratřím, řka: Bratří, vidění jsem viděl a proto jsem velmi smuten. A druhé noci opět uzřel veliké množství silných mužův, ani před ním stojíce pravili řkouce: Dej nám sluhu božího Simeona. Milt jest Bohu i svatým andělům. Pročs jeho tak ponížil? Důstojnějšít jest před Bohem nežli ty. A vše- ckys anděly tím zarmoutil. Neboť Bůh chce jeho na světě prohlásiti, takže bude veliké divy činiti, jichžto jest nižádný nečinil. A vstav ten opat u velikém strachu vece bratřím: Synáčkové, nalezněte mi Simeona a přiveďte mi jeho sem, abychom všichni nezemřeli proň. Svatýt jest člověk, a divyť jsem veliké slyšel o něm i viděl. Tu vyšedše všichni mniši počali jeho hledati. A nenalezše jeho, pově- děli opatovi řkouce: Nevíme nikdež toho místa, kde bychom jeho nehle- dali; kromě v jedné pusté studnici, tuť jsme jeho nehledali. Opat jim vece: Prosím vás, bratří, bychom ho hledali, a ját půjdu s vámi. A tu pojav pět bratří s sebou šel k té pusté studnici. A učiniv modlitbu šel s bratřími do té studnice. A uzřev je svatý Simeon počal jich pro- siti řka: Prosím vás, ponechejte mne zde malou chvilku, ať tuto umru; maličkoť mi se ještě nedostává. Neboť mé srdce i má duše jest tím velmi truchlá, že jsem Boha rozhněval. I vece opat: Pojď ven, boží sluho, a půjdeme do kláštera, nebť jsem již zvěděl, žes svatý. A když on nechtěl a oni jej mocí přivedli do kláštera, tehdy se všichni bratří poklonili jemu, padnuvše k jeho nohám a řkouce: Boží sluho, odpusť nám, zhřešilit jsme nad tebou. Ale svatý Simeon jim vece: Proč mě, hříšníka nešťastného, rmoutíte? Vy jste boží sluhové a představení moji. A byv tu do roka, potom velmi tajně vyšed šel nedaleko na jednu horu a tu byl mnoho časův. I udělal ze skály zamčenou světničku,i byl tu tři léta. I přicházeli k němu mnozí na modlitby. A potom učinil sloup zvýši čtyř loket i stál na něm čtyři léta. I pronesly se pověsti o něm všemu světu. I učinili jemu sloup dvanácti loket i stál na něm deset let. A opět mu učinili sloup dvanácti loket a na tom jest stál dvanácte let. Tehdy sebrali se všichni bydlící v té vlasti i učinili dva kostely podle toho sloupu s obou stran. A sloup zvedli na čtyřicet loket. A na tom jest stál léta čtyři, a činil mnoho divův a pomocí. Neduživí mnozí, a kteříž běsy měli, přicházeli k němu a on je uzdravoval. A chromým a slepým zdraví 37
A když byl jednoho dne vyšel k studnici, chtě vody navážiti, ten pro- vaz, jímž byl obvinut, bez práce a bez bolesti s něho sňali spolu vše s ohnilým tělem jeho; a v tom úsilí vždy jsa, pak po nějakém čase byl uzdraven. Potom pak, ano žádný o tom nic neví, vyšed z kláštera vešel nedaleko od kláštera v pustou studnici, v níž vody nebylo, ale zlý duch v ní pře- býval. A v tu dobu té noci zjevil Bůh opatovi, že bylo mnoho lidí ob- stoupilo klášter s oružím, řkouce: Timotee, dej nám Simeona, božího sluhu. A pakli toho neučiníš, upálí- me tě i s tvým klášterem, nebos obtížil člověka spravedlivého. A procitnuv, vece k bratřím, řka: Bratří, vidění jsem viděl a proto jsem velmi smuten. A druhé noci opět uzřel veliké množství silných mužův, ani před ním stojíce pravili řkouce: Dej nám sluhu božího Simeona. Milt jest Bohu i svatým andělům. Pročs jeho tak ponížil? Důstojnějšít jest před Bohem nežli ty. A vše- ckys anděly tím zarmoutil. Neboť Bůh chce jeho na světě prohlásiti, takže bude veliké divy činiti, jichžto jest nižádný nečinil. A vstav ten opat u velikém strachu vece bratřím: Synáčkové, nalezněte mi Simeona a přiveďte mi jeho sem, abychom všichni nezemřeli proň. Svatýt jest člověk, a divyť jsem veliké slyšel o něm i viděl. Tu vyšedše všichni mniši počali jeho hledati. A nenalezše jeho, pově- děli opatovi řkouce: Nevíme nikdež toho místa, kde bychom jeho nehle- dali; kromě v jedné pusté studnici, tuť jsme jeho nehledali. Opat jim vece: Prosím vás, bratří, bychom ho hledali, a ját půjdu s vámi. A tu pojav pět bratří s sebou šel k té pusté studnici. A učiniv modlitbu šel s bratřími do té studnice. A uzřev je svatý Simeon počal jich pro- siti řka: Prosím vás, ponechejte mne zde malou chvilku, ať tuto umru; maličkoť mi se ještě nedostává. Neboť mé srdce i má duše jest tím velmi truchlá, že jsem Boha rozhněval. I vece opat: Pojď ven, boží sluho, a půjdeme do kláštera, nebť jsem již zvěděl, žes svatý. A když on nechtěl a oni jej mocí přivedli do kláštera, tehdy se všichni bratří poklonili jemu, padnuvše k jeho nohám a řkouce: Boží sluho, odpusť nám, zhřešilit jsme nad tebou. Ale svatý Simeon jim vece: Proč mě, hříšníka nešťastného, rmoutíte? Vy jste boží sluhové a představení moji. A byv tu do roka, potom velmi tajně vyšed šel nedaleko na jednu horu a tu byl mnoho časův. I udělal ze skály zamčenou světničku,i byl tu tři léta. I přicházeli k němu mnozí na modlitby. A potom učinil sloup zvýši čtyř loket i stál na něm čtyři léta. I pronesly se pověsti o něm všemu světu. I učinili jemu sloup dvanácti loket i stál na něm deset let. A opět mu učinili sloup dvanácti loket a na tom jest stál dvanácte let. Tehdy sebrali se všichni bydlící v té vlasti i učinili dva kostely podle toho sloupu s obou stran. A sloup zvedli na čtyřicet loket. A na tom jest stál léta čtyři, a činil mnoho divův a pomocí. Neduživí mnozí, a kteříž běsy měli, přicházeli k němu a on je uzdravoval. A chromým a slepým zdraví 37
Strana 38
a zraky dával a údy zlámané navracoval k zdraví. A hluchým sluch vra- cel, a trudovatí čisti bývali. A tento svatý Simeon mnohé vlasti svou vírou zkrotil jest a k víře křesťanské přivedl, to jest Saracény a tu vlast, ježto Persa slove, a tu, jížto dějí Saraminios, a také tu, jížto Laios dějí. Takéž i Allophii tak řečení, slyšíce o něm a o jeho skutcích, co jest činil, přicházeli a klaněli se jemu. Tehdy ďábel závistivý, přetvořiv se v andělskou tvář, velmi u veliké světlosti a s plamennými koni a s vozem zjevil se i stanul podle toho sloupu, na němžto stál svatý Simeon. I vece ten ďábel jsa v andělské tváři a velmi v světle, sladkou řečí řka: Poslouchej, Simeon, coť jest Hospodin vzkázal. Neboť mě jest poslal s vozem plamenným, svého anděla, abych tě zdvihl jako Eliáše proroka. Nebť jest již tvůj čas přišel, abys takéž, vsedna na vůz se mnou, vstou- pil na nebe, aby tě viděli andělé i archandělé s Marií, matkou boží, a s apoštoly i s mučedníky i se zpovědníky i proroky, neboť žádají tebe viděti, aby ses Bohu tam klaněl, jenžť jest tě stvořil k sobě podobna. Jižt jsem vymluvil, nemeškejž vstoupiti. Tehdy svatý Simeon, vzdav Bohu chválu vece: É, Hospodine, chceš mě hříšného vzíti do nebes? A jakž zdvihl pravou nohu, chtě na vůz vstou- piti, zdvihl pravou ruku i požehnal se svatým křížem. A když učinil znamení svatého kříže, ihned dábel i se svou přípravou zhynul, jako prach zhyne před větrem. Tehdy svatý Simeon uzřev klam ďábelský a rozpomenuv se vece sám k sobě a k své noze: Ó, nevrátíš se sem zase, ale musíš tak státi do mé smrti a dokud mne Hospodin neráčí navštíviti. A tak ďábel na zimě přičinil bolesti k jeho noze, že se zapálila i počala hníti, takže množství červův lezlo z jeho nohy na sloup a se sloupu na zemi. A tak stál do roka na tom sloupě na jedné noze. A tu jest byl jeden mladec při tom, jemuž Antonius děli, jenž to jest viděl a popsal. Ten, podle jeho přikázání sbíraje červy, již padali na zem, podával jemu zase nahoru. A on je sobě kladl v nežity, jako Job činil, řka: Jezte, coť vám jest Bůh dal. A uslyšev to Baziliškus, král saracénský, ty pověsti o něm, přišel k němu. A uzřev jeho, an modlitbu vzhůru k Bohu vzdává a červi z něho dolů padali na zemi, přišed vzal červy s pravou vírou i položil je na oči. Uzřev jeho svatý Simeon vece jemu: Proč jsi to učinil, šlechetný muži, a pročs mě zarmoutil hříšného? Nebť jest to červ z mého těla. Tehdy to ten král uslyšev otevřel svou ruku i nalezl kámen drahý; i vece k svatému Simeonu: Totoť není červ, ale jest drahý kámen. A on jemu vece: Člověče, to jest tobě dáno podle tvé víry, a budeť při- žehnán v tvou ruku až do tvého skončení. Požehnánís žádal, i dalť jest Bůh. A tak šel ten král pryč a s velikou radostí. A pak potom, když se jeho dobrých skutkův pověst prohlásila, i pově- děli jeho mateři. Tu ona přišedši chtěla jeho viděti, ale on jí zapověděl proto, nebo nižádná žena na to místo nechodila, i vece jí: Mátě, pozdrž se málo, a uzříme se spolu, jestli Bůh bude toho přáti. A ona to uslyševši počala plačíc rukama lomiti prosíc, aby jeho viděla, a prostovlasa stojíc vece: Synu, proč mi to činíš? Za to-li, že jsem tě 38
a zraky dával a údy zlámané navracoval k zdraví. A hluchým sluch vra- cel, a trudovatí čisti bývali. A tento svatý Simeon mnohé vlasti svou vírou zkrotil jest a k víře křesťanské přivedl, to jest Saracény a tu vlast, ježto Persa slove, a tu, jížto dějí Saraminios, a také tu, jížto Laios dějí. Takéž i Allophii tak řečení, slyšíce o něm a o jeho skutcích, co jest činil, přicházeli a klaněli se jemu. Tehdy ďábel závistivý, přetvořiv se v andělskou tvář, velmi u veliké světlosti a s plamennými koni a s vozem zjevil se i stanul podle toho sloupu, na němžto stál svatý Simeon. I vece ten ďábel jsa v andělské tváři a velmi v světle, sladkou řečí řka: Poslouchej, Simeon, coť jest Hospodin vzkázal. Neboť mě jest poslal s vozem plamenným, svého anděla, abych tě zdvihl jako Eliáše proroka. Nebť jest již tvůj čas přišel, abys takéž, vsedna na vůz se mnou, vstou- pil na nebe, aby tě viděli andělé i archandělé s Marií, matkou boží, a s apoštoly i s mučedníky i se zpovědníky i proroky, neboť žádají tebe viděti, aby ses Bohu tam klaněl, jenžť jest tě stvořil k sobě podobna. Jižt jsem vymluvil, nemeškejž vstoupiti. Tehdy svatý Simeon, vzdav Bohu chválu vece: É, Hospodine, chceš mě hříšného vzíti do nebes? A jakž zdvihl pravou nohu, chtě na vůz vstou- piti, zdvihl pravou ruku i požehnal se svatým křížem. A když učinil znamení svatého kříže, ihned dábel i se svou přípravou zhynul, jako prach zhyne před větrem. Tehdy svatý Simeon uzřev klam ďábelský a rozpomenuv se vece sám k sobě a k své noze: Ó, nevrátíš se sem zase, ale musíš tak státi do mé smrti a dokud mne Hospodin neráčí navštíviti. A tak ďábel na zimě přičinil bolesti k jeho noze, že se zapálila i počala hníti, takže množství červův lezlo z jeho nohy na sloup a se sloupu na zemi. A tak stál do roka na tom sloupě na jedné noze. A tu jest byl jeden mladec při tom, jemuž Antonius děli, jenž to jest viděl a popsal. Ten, podle jeho přikázání sbíraje červy, již padali na zem, podával jemu zase nahoru. A on je sobě kladl v nežity, jako Job činil, řka: Jezte, coť vám jest Bůh dal. A uslyšev to Baziliškus, král saracénský, ty pověsti o něm, přišel k němu. A uzřev jeho, an modlitbu vzhůru k Bohu vzdává a červi z něho dolů padali na zemi, přišed vzal červy s pravou vírou i položil je na oči. Uzřev jeho svatý Simeon vece jemu: Proč jsi to učinil, šlechetný muži, a pročs mě zarmoutil hříšného? Nebť jest to červ z mého těla. Tehdy to ten král uslyšev otevřel svou ruku i nalezl kámen drahý; i vece k svatému Simeonu: Totoť není červ, ale jest drahý kámen. A on jemu vece: Člověče, to jest tobě dáno podle tvé víry, a budeť při- žehnán v tvou ruku až do tvého skončení. Požehnánís žádal, i dalť jest Bůh. A tak šel ten král pryč a s velikou radostí. A pak potom, když se jeho dobrých skutkův pověst prohlásila, i pově- děli jeho mateři. Tu ona přišedši chtěla jeho viděti, ale on jí zapověděl proto, nebo nižádná žena na to místo nechodila, i vece jí: Mátě, pozdrž se málo, a uzříme se spolu, jestli Bůh bude toho přáti. A ona to uslyševši počala plačíc rukama lomiti prosíc, aby jeho viděla, a prostovlasa stojíc vece: Synu, proč mi to činíš? Za to-li, že jsem tě 38
Strana 39
ve svém životě nosila? Nakrmils mě žalostí za ten pokrm, že jsem tě svými prsy krmila. Dals mi vzdychání za to, že jsem tě mile celovala, oplatils mi hořkým pláčem se slzami. Za tu bolest a úsilí, jež jsem pro tě měla, nelítostivé rány odplacuješ mi. — Neb jest tak žalostivě mlu- vila, že jest každý z nás musil plakati. A uslyšev hlas svatý Simeon své mateře, zakryl svou tvář rukama a mnoho jí vzkazuje řka: Matko, ukroť se maličko, a uzříme se u pokoji věčném. Tu ona vece: É, pro Jezu Krista, jenžt jest tebe povýšil, může-lit to býti, dej mi se viděti. Neboť tvůj otec v téže žalosti se světa sešel a mě v téže žalosti ostavil. A v tu dobu zadřímavši usnula, neb tomu již bylo tři dni a tři noci, jakž jeho prosila. Tehdy svatý Simeon vzdal modlitbu k Bohu za ni. A ona tu pustila duši. A tu vzavše její tělo přinesli před něho, a on počal pla- kati řka: É, Hospodin rač tvou duši přijati v radost, žes trpěla smutek a úsilí pro mě a nosila v svém životě devět měsícův a pokrm ze svých prsů mně dávala a s úsilím mě vychovala! A jakž to řekl, tak se tvář její počala potiti a vše tělo její se hnulo, a my na to hledíme. Tu on zvednuv oči své k nebesům vece: É, Hospodine, Bože mocný, jenž sedíš na Cherubín, na tom kůru anděl- ském, a základs založil všech propastí, a jenžs viděl Adama dříve, nežli jest byl, a jenžs slíbil zboží nebeského království milujícím tě, a mlu- vils s Mojžíšem z plamenného keře a jenžs požehnal našeho otce Abra- hama a jenž jsi uvedl spravedlné duše v ráj a zlých duše topíš v zatra- cení: rač přijmouti duši mé mateře a dáti jí věčný pokoj, jenž jsi živ a kraluješ na věky věkův. A potom jsou pak učinili sloup jedenácti loket a na tom jest stál deset let až do své smrti. Kteréhož času veliká saň byla v té straně na půlnoci, a tu se nižádné býlí nerodilo té sani. I upadlo jí dřevo u pravé oko. Tehdy pak jednou smýkajíc se přilezla slepá ke dveřím klášterským, a vloživši oko pravé na dveře klášterské a nižádnému neškodíc z těch, jižto do kláštera šli. Tehdy svatý Simeon kázal prsti s vodou smísiti a na její oko líti. A ihned vyskočilo z jejího oka dřevo zdéli lokte. A pak zase jdouce lidé z kostela vidouce to pochválili Hospodina. Avšak se jí vyhýbali bojíce se. Ale ten ještěr stočiv se ležel nehnutě, až všichni lidé vyšli z kostela. A vstavši počala se klaněti u klášterských dveří za dvě hodiny. A pak se vrátila, jsouc zdráva, na své místo. A jedna žena, když se jí v noci zachtělo píti, šla k vědru chtíc se vody napíti. A v té vodě byl hádek malý. A pijíc tu vodu ta jistá žena po- zřela toho hada, i ostal v jejím životě. A mnoho lékařův rozličných i kouzelníkův počali pracovati o ní velmi snažně, a nic neprospěli. A pak po roce přivedli tu ženu k svatému Simeonu. A on kázal vzíti prsti a vody a líti jí v ústa. Tu ihned ten had velmi ohromně zapištěl a jí z úst vylezl; a již byl vyrostl na tři lokty zdéli. A pak jest visel ten had na svědectví čtyři dni, a ta žena byla zdráva od toho času. Mnoho dobrých skutkův i bez čísla jest učinil, jichžto nesnadně kdo vypraviti může právě. Avšak vám některé povím na krátce. Stalo se, že nebylo vody na tom místě a lidé i jich dobytek mřeli a hynuli pro ne- dostatky vodné. A uzřev svatý Simeon jich zkroušení, dal se na modlit- by. A když bylo v desátou hodinu, rozsedla se země a byla veliká prů- 39
ve svém životě nosila? Nakrmils mě žalostí za ten pokrm, že jsem tě svými prsy krmila. Dals mi vzdychání za to, že jsem tě mile celovala, oplatils mi hořkým pláčem se slzami. Za tu bolest a úsilí, jež jsem pro tě měla, nelítostivé rány odplacuješ mi. — Neb jest tak žalostivě mlu- vila, že jest každý z nás musil plakati. A uslyšev hlas svatý Simeon své mateře, zakryl svou tvář rukama a mnoho jí vzkazuje řka: Matko, ukroť se maličko, a uzříme se u pokoji věčném. Tu ona vece: É, pro Jezu Krista, jenžt jest tebe povýšil, může-lit to býti, dej mi se viděti. Neboť tvůj otec v téže žalosti se světa sešel a mě v téže žalosti ostavil. A v tu dobu zadřímavši usnula, neb tomu již bylo tři dni a tři noci, jakž jeho prosila. Tehdy svatý Simeon vzdal modlitbu k Bohu za ni. A ona tu pustila duši. A tu vzavše její tělo přinesli před něho, a on počal pla- kati řka: É, Hospodin rač tvou duši přijati v radost, žes trpěla smutek a úsilí pro mě a nosila v svém životě devět měsícův a pokrm ze svých prsů mně dávala a s úsilím mě vychovala! A jakž to řekl, tak se tvář její počala potiti a vše tělo její se hnulo, a my na to hledíme. Tu on zvednuv oči své k nebesům vece: É, Hospodine, Bože mocný, jenž sedíš na Cherubín, na tom kůru anděl- ském, a základs založil všech propastí, a jenžs viděl Adama dříve, nežli jest byl, a jenžs slíbil zboží nebeského království milujícím tě, a mlu- vils s Mojžíšem z plamenného keře a jenžs požehnal našeho otce Abra- hama a jenž jsi uvedl spravedlné duše v ráj a zlých duše topíš v zatra- cení: rač přijmouti duši mé mateře a dáti jí věčný pokoj, jenž jsi živ a kraluješ na věky věkův. A potom jsou pak učinili sloup jedenácti loket a na tom jest stál deset let až do své smrti. Kteréhož času veliká saň byla v té straně na půlnoci, a tu se nižádné býlí nerodilo té sani. I upadlo jí dřevo u pravé oko. Tehdy pak jednou smýkajíc se přilezla slepá ke dveřím klášterským, a vloživši oko pravé na dveře klášterské a nižádnému neškodíc z těch, jižto do kláštera šli. Tehdy svatý Simeon kázal prsti s vodou smísiti a na její oko líti. A ihned vyskočilo z jejího oka dřevo zdéli lokte. A pak zase jdouce lidé z kostela vidouce to pochválili Hospodina. Avšak se jí vyhýbali bojíce se. Ale ten ještěr stočiv se ležel nehnutě, až všichni lidé vyšli z kostela. A vstavši počala se klaněti u klášterských dveří za dvě hodiny. A pak se vrátila, jsouc zdráva, na své místo. A jedna žena, když se jí v noci zachtělo píti, šla k vědru chtíc se vody napíti. A v té vodě byl hádek malý. A pijíc tu vodu ta jistá žena po- zřela toho hada, i ostal v jejím životě. A mnoho lékařův rozličných i kouzelníkův počali pracovati o ní velmi snažně, a nic neprospěli. A pak po roce přivedli tu ženu k svatému Simeonu. A on kázal vzíti prsti a vody a líti jí v ústa. Tu ihned ten had velmi ohromně zapištěl a jí z úst vylezl; a již byl vyrostl na tři lokty zdéli. A pak jest visel ten had na svědectví čtyři dni, a ta žena byla zdráva od toho času. Mnoho dobrých skutkův i bez čísla jest učinil, jichžto nesnadně kdo vypraviti může právě. Avšak vám některé povím na krátce. Stalo se, že nebylo vody na tom místě a lidé i jich dobytek mřeli a hynuli pro ne- dostatky vodné. A uzřev svatý Simeon jich zkroušení, dal se na modlit- by. A když bylo v desátou hodinu, rozsedla se země a byla veliká prů- 39
Strana 40
ducha na východ slunce za klášterem. I nalezli jeskyni a v ní bylo příliš dosti vody. Tehdy kázal učiniti sedm prohlubní, i jest až do dnešního dne vody příliš dosti. Jednoho času, jdouce jedni lidé a chtíce od svatého Simeona požehnání přijmouti, o poledni pro veliké horko pod stromem chtěli odpočinouti v chladu. A v tu dobu březí laň přeběhla mimo ně. A oni k ní řekli: Zaklínáme tě modlitbami svatého Simeona, abys stanula, abychom tě polapili. A ona ihned stanula. A oni ji zabivše vyřezali z ní kýtu, upekli i snědli, a tu ihned zněměli. A tak přišli k svatému Simeonu nesouce kůži s se- bou té laně. A pak tu byli za dvě léta a ledva přišli zase k zdraví, neboť zlý byl jejich skutek. I pověsili tu kůži na znamení a na svědectví. Opět na jednom místě bylo jedno zvíře velmi veliké, jež slove pardus, a mnoho lidí i dobytka hubilo. Tehdy ti přišedše, již tu přebývali, po- věděli svatému Simeonu, že tak mnoho toho činilo. Tehdy kázal vzíti prsti a vody i pokropiti to místo, v němžto přebývalo. A tak se stalo, že ho počali hledati i nalezli jej, an již umřel ten zvěř. A uzřevše to po- čali chváliti Boha Simeonova až do svého skončení. A kohokoli jest uzdravil, říkal jest mu: Jdi domů a chval Boha a čiň jemu čest, neboť tě jest ten uzdravil. A nikdy neříkej, že by tě Simeon uzdra- vil, ať se hůře nežli dříve nestane. A také nečiň přísahy, jmenuje Boha, neboť jest hřích; ale zaklínej se mnou hříšným, buď práv nebo křiv. A proto ti lidé, již v těch vlastech přebývají, jinak nepřisahají, než: Tak mi svatý Simeon pomáhej. Jeden lupič z Antiochie, tak řečeného města, Jonatas jmenovaný, mno- ho zlého činil. A když jej mnozí honili, aniž se měl kde ukrýti, jednoho dne, když jej velmi honili, on utekl se v klášter a objav sloup svatého Simeona počal velice plakati srdečně. Simeon jemu vece: Kdo jsi aneb odkud jsi, člověče, a pročs sem vešel? On odpověděl: Já jsem Jonatas lupič, jenž jsem mnoho zlého učinil; a přišel jsem milosti prose. Tu svatý Simeon vece: Hotovoť jest království nebeské, jedno chceš-li své zlosti ostati a nikdy se k ní nenavraceti, a mne hříšného v tom ne- pokoušeti. A v tu dobu, když tu řeč svatý Simeon mluvil, přišel soudce z Antio- chie i vece: Vydej nám Jonatu, vraha a zloděje našeho, ať se vše město vzhůru nezdvihne. — Neb jsou tak byli hotovi ku popravě jako zlá zvěř k sežrání. Svatý Simeon vece: Synáčkové, ját jsem jeho sem nepřivedl, ale kdožť jeho sem přivedl, tenť je nad námi. Neboť takým pomáhá a takých jest království nebeské. Ale vy vejdouce popadnětež jej, můžete-li; ale ját nemohu. Neboť se toho bojím, kdožť ho jest sem poslal ke mně. To uslyševše ti jistí, vyšli s velikým strachem. A přišedše pověděli to všecko v Antiochii, v tom městě. A on, za sedm dní drže se a objav ten sloup, vece svatému Simeonu: Otče, odpustíš-li, at půjdu pryč svou cestou? Otázal jeho svatý Simeon řka: I zda opět k svým zlým činům chvá- táš? Vece Jonatas: Otče, čas jest, abych šel; jižt se jest naplnilo. A tak s ním mluvě pustil duši. A když jej podle kláštera chtěli pohřbíti, 40
ducha na východ slunce za klášterem. I nalezli jeskyni a v ní bylo příliš dosti vody. Tehdy kázal učiniti sedm prohlubní, i jest až do dnešního dne vody příliš dosti. Jednoho času, jdouce jedni lidé a chtíce od svatého Simeona požehnání přijmouti, o poledni pro veliké horko pod stromem chtěli odpočinouti v chladu. A v tu dobu březí laň přeběhla mimo ně. A oni k ní řekli: Zaklínáme tě modlitbami svatého Simeona, abys stanula, abychom tě polapili. A ona ihned stanula. A oni ji zabivše vyřezali z ní kýtu, upekli i snědli, a tu ihned zněměli. A tak přišli k svatému Simeonu nesouce kůži s se- bou té laně. A pak tu byli za dvě léta a ledva přišli zase k zdraví, neboť zlý byl jejich skutek. I pověsili tu kůži na znamení a na svědectví. Opět na jednom místě bylo jedno zvíře velmi veliké, jež slove pardus, a mnoho lidí i dobytka hubilo. Tehdy ti přišedše, již tu přebývali, po- věděli svatému Simeonu, že tak mnoho toho činilo. Tehdy kázal vzíti prsti a vody i pokropiti to místo, v němžto přebývalo. A tak se stalo, že ho počali hledati i nalezli jej, an již umřel ten zvěř. A uzřevše to po- čali chváliti Boha Simeonova až do svého skončení. A kohokoli jest uzdravil, říkal jest mu: Jdi domů a chval Boha a čiň jemu čest, neboť tě jest ten uzdravil. A nikdy neříkej, že by tě Simeon uzdra- vil, ať se hůře nežli dříve nestane. A také nečiň přísahy, jmenuje Boha, neboť jest hřích; ale zaklínej se mnou hříšným, buď práv nebo křiv. A proto ti lidé, již v těch vlastech přebývají, jinak nepřisahají, než: Tak mi svatý Simeon pomáhej. Jeden lupič z Antiochie, tak řečeného města, Jonatas jmenovaný, mno- ho zlého činil. A když jej mnozí honili, aniž se měl kde ukrýti, jednoho dne, když jej velmi honili, on utekl se v klášter a objav sloup svatého Simeona počal velice plakati srdečně. Simeon jemu vece: Kdo jsi aneb odkud jsi, člověče, a pročs sem vešel? On odpověděl: Já jsem Jonatas lupič, jenž jsem mnoho zlého učinil; a přišel jsem milosti prose. Tu svatý Simeon vece: Hotovoť jest království nebeské, jedno chceš-li své zlosti ostati a nikdy se k ní nenavraceti, a mne hříšného v tom ne- pokoušeti. A v tu dobu, když tu řeč svatý Simeon mluvil, přišel soudce z Antio- chie i vece: Vydej nám Jonatu, vraha a zloděje našeho, ať se vše město vzhůru nezdvihne. — Neb jsou tak byli hotovi ku popravě jako zlá zvěř k sežrání. Svatý Simeon vece: Synáčkové, ját jsem jeho sem nepřivedl, ale kdožť jeho sem přivedl, tenť je nad námi. Neboť takým pomáhá a takých jest království nebeské. Ale vy vejdouce popadnětež jej, můžete-li; ale ját nemohu. Neboť se toho bojím, kdožť ho jest sem poslal ke mně. To uslyševše ti jistí, vyšli s velikým strachem. A přišedše pověděli to všecko v Antiochii, v tom městě. A on, za sedm dní drže se a objav ten sloup, vece svatému Simeonu: Otče, odpustíš-li, at půjdu pryč svou cestou? Otázal jeho svatý Simeon řka: I zda opět k svým zlým činům chvá- táš? Vece Jonatas: Otče, čas jest, abych šel; jižt se jest naplnilo. A tak s ním mluvě pustil duši. A když jej podle kláštera chtěli pohřbíti, 40
Strana 41
v tu dobu přišli jiní úředníci pro něho z Antiochie. I počali volati řkouce: Vydej nám našeho nepřítele i vinníka Jonatu, neboť se jest všemu měs- tu zle zachoval. Odpověděl jim svatý Simeon řka: Ten, kdož ho jest sem přivedl, tenť jest jeho přišed se svou říší nebeskou přijal k své milosti. A protož ne- hubte mne ani mučte více nedůstojného a hříšného. A tak pak s velikým tichem ti úředníci vrátili se a to vše, což jsou vi- děli i slyšeli, vyprávěli. Pak po malých dnech stalo se jednoho dne, to jest u pátek, dal se na modlitby a veškeren lid čekal od něho požehnání. I čekali čtyři dni, v pátek a jiné tři dni. Tehdy já, Antonius, lekl jsem se i šel jsem tam k němu. A stoje před ním, řekl jsem jemu: Otče vstaň a požehnej nás, neboť obec již čtyři dni a čtyři noci čeká požehnání od tebe. A on mi nic neodpověděl. I řekl jsem: Otče, proč mě rmoutíš? I zda jsem tě čím rozhněval? Prosím tebe, otče, abys mi odpustil. Či zda chceš jíti s tohoto světa? A uzřev, že se mnou nemluví, pomyslil jsem nižádnému napraviti, neb jsem se bál jeho dotknouti. A stáv jako do polední hodiny, naklo- niv se přichýlil jsem se k němu, pozoruje, an již nic neděl, ale jako drahá vůně z jeho těla šla. A tak jsem urozuměl, že jest již umřel. A uleknuv se jal jsem se srdečně plakati. A přichýliv se počal jsem jeho celovati po tváři. A objav jej počal jsem naň žehrati řka: Otče, komus mě poručil aneb kde tvé spravedlivé učení naleznu? Ba, i co za tě budu odpovídati, když kdo přijdou k tobě a tebe hledajíce? Ba, kdo se zdrží, hledě na tvůj příbytek, by neplakal? A když nemocní přijdou, což já jim odpovím? A co já sám sobě počnu? Dnes tě vidím, a zítra a víc tebe nespatřím? Jiného mnoho mluviv usnul jsem. A on mi se ihned zjevil řka: Ne- opouštěj sloupu, na němžt jsem já přebýval, aniž jím hýbej, na němžtot jsem skončil. A sejda učiň dosti a vzkaž o mně do Antiochie velmi taj- ně, aby nebyl hluk veliký: ját jsem již skončil, a jakž Bůh ráčil, tak jest učinil. A ty na tomto místě ostaneš místo mne, at Hospodin tvého trudu odplatí v nebeském království. Aniž mne pyč mnoho. A když jsem z toho sna procitl, jako uleknuv se řekl jsem: Otče, pomni na mě v svém svatém příbytce. A pozdvihnuv jeho roucha poceloval jsem jeho nohy svaté. A ujav jeho za ruku položil jsem ji na oči i řekl jsem: Oroduj za mě, můj otče. Opět počal jsem pláče říkati: Smím-li svátosti tvé vzíti pro památku? A v tu dobu se hnulo jeho tělo, až já se ulekl, i nesměl jsem se jeho dotknouti. A šed velmi brzo, že nižádný nezvěděl, poslal jsem do Antiochie k bis- kupu. A on ihned byl se třemi jinými biskupy a s nimi mistr slavný, Ardeborius řečený. A tu opjavše sloup oponou drahou, zlatem tkanou, a sňavše jeho dolů, položili před oltářem u sloupu. A pak se ptáčci se- bravše létali štěbetajíce, jakoby plakali, nad sloupem. A to všichni vi- děli. I byl pláč veliký od lidí i od dobytka dobře za sedm mil vzdáli. Tak jsem dlouho toho pozoroval, jakž jsem nejdále mohl viděti. Ale toho nevím, božím-li to posláním bylo o těch ptáčcích. 41
v tu dobu přišli jiní úředníci pro něho z Antiochie. I počali volati řkouce: Vydej nám našeho nepřítele i vinníka Jonatu, neboť se jest všemu měs- tu zle zachoval. Odpověděl jim svatý Simeon řka: Ten, kdož ho jest sem přivedl, tenť jest jeho přišed se svou říší nebeskou přijal k své milosti. A protož ne- hubte mne ani mučte více nedůstojného a hříšného. A tak pak s velikým tichem ti úředníci vrátili se a to vše, což jsou vi- děli i slyšeli, vyprávěli. Pak po malých dnech stalo se jednoho dne, to jest u pátek, dal se na modlitby a veškeren lid čekal od něho požehnání. I čekali čtyři dni, v pátek a jiné tři dni. Tehdy já, Antonius, lekl jsem se i šel jsem tam k němu. A stoje před ním, řekl jsem jemu: Otče vstaň a požehnej nás, neboť obec již čtyři dni a čtyři noci čeká požehnání od tebe. A on mi nic neodpověděl. I řekl jsem: Otče, proč mě rmoutíš? I zda jsem tě čím rozhněval? Prosím tebe, otče, abys mi odpustil. Či zda chceš jíti s tohoto světa? A uzřev, že se mnou nemluví, pomyslil jsem nižádnému napraviti, neb jsem se bál jeho dotknouti. A stáv jako do polední hodiny, naklo- niv se přichýlil jsem se k němu, pozoruje, an již nic neděl, ale jako drahá vůně z jeho těla šla. A tak jsem urozuměl, že jest již umřel. A uleknuv se jal jsem se srdečně plakati. A přichýliv se počal jsem jeho celovati po tváři. A objav jej počal jsem naň žehrati řka: Otče, komus mě poručil aneb kde tvé spravedlivé učení naleznu? Ba, i co za tě budu odpovídati, když kdo přijdou k tobě a tebe hledajíce? Ba, kdo se zdrží, hledě na tvůj příbytek, by neplakal? A když nemocní přijdou, což já jim odpovím? A co já sám sobě počnu? Dnes tě vidím, a zítra a víc tebe nespatřím? Jiného mnoho mluviv usnul jsem. A on mi se ihned zjevil řka: Ne- opouštěj sloupu, na němžt jsem já přebýval, aniž jím hýbej, na němžtot jsem skončil. A sejda učiň dosti a vzkaž o mně do Antiochie velmi taj- ně, aby nebyl hluk veliký: ját jsem již skončil, a jakž Bůh ráčil, tak jest učinil. A ty na tomto místě ostaneš místo mne, at Hospodin tvého trudu odplatí v nebeském království. Aniž mne pyč mnoho. A když jsem z toho sna procitl, jako uleknuv se řekl jsem: Otče, pomni na mě v svém svatém příbytce. A pozdvihnuv jeho roucha poceloval jsem jeho nohy svaté. A ujav jeho za ruku položil jsem ji na oči i řekl jsem: Oroduj za mě, můj otče. Opět počal jsem pláče říkati: Smím-li svátosti tvé vzíti pro památku? A v tu dobu se hnulo jeho tělo, až já se ulekl, i nesměl jsem se jeho dotknouti. A šed velmi brzo, že nižádný nezvěděl, poslal jsem do Antiochie k bis- kupu. A on ihned byl se třemi jinými biskupy a s nimi mistr slavný, Ardeborius řečený. A tu opjavše sloup oponou drahou, zlatem tkanou, a sňavše jeho dolů, položili před oltářem u sloupu. A pak se ptáčci se- bravše létali štěbetajíce, jakoby plakali, nad sloupem. A to všichni vi- děli. I byl pláč veliký od lidí i od dobytka dobře za sedm mil vzdáli. Tak jsem dlouho toho pozoroval, jakž jsem nejdále mohl viděti. Ale toho nevím, božím-li to posláním bylo o těch ptáčcích. 41
Strana 42
A pak když nesli svatého Simeona na márách, tehdy biskup z Antiochie, chtě brady jeho utrhnouti pro požehnání, dotkl se jeho. A tu jemu ihned ruka uschla. A mnohými modlitbami a prosbou ledva jemu upro- sili, že se jemu ruka k zdraví navrátila. A když jeho přinesli do Antio- chie, tehdy všecka obec té vlasti, v nížto byl umřel, plakali, že jim tak velikou svatost odňali jsou. A byl biskup z Antiochie přisáhl, aby se jeho těla žádný nedotkl. A když s ním přišli do toho městečka, jež slove Meroa, pět mil vzdáli od Antiochie, nemohli jím nikam hnouti. A jeden člověk, jenž byl čty- řicet let hluch, padl před márami, volaje a slyše, jenžto dříve hluch i něm byl, i vece: E, vítej, boží sluho, tvéť mě jest příští uzdravilo. A dokavadž jsem živ, chciť rád sloužiti. A vstav ujal máry za jedno no- sidlo, a ihned se hnul s toho místa, jímž dřív nemohli hnouti. I byl zdráv ten člověk od toho času. A to se jemu bylo proto stalo, že byl hluch i něm, neb jest hroby pokrádal a vylamoval. Tu pak vyšedše všichni z Antiochie přijali tělo svatého Simeona s ve- likou pokorou raději než stříbro ni zlato, Bohu chválu vzdávajíce. I nes- li jeho do kostela, jenž sluje Pokání. A také mnoho Bůh divův ukazuje u jeho hrobu, více nežli za zdravého života. A ten člověk, jehož byl uzdravil, sloužil jest jemu až do svého skončení. A pak mnozí skýtali tomu biskupu veliké dary prosíce a žádajíce, aby jim udělil té jeho svá- tosti z těla. A on přisáhl nižádnému nedávati. A toť jsem já hříšný a nedůstojný Antonius tuto pověst, jakž jsem mohl nejkratčeji, tak jsem ji vyložil. A ten bude blahoslavený, kdož ji má psánu a jenž ji čte v kostele a učiní jemu památku. I vezme odplatu od nejvyššího, jemužto buď chvála i na věky. Amen. 42
A pak když nesli svatého Simeona na márách, tehdy biskup z Antiochie, chtě brady jeho utrhnouti pro požehnání, dotkl se jeho. A tu jemu ihned ruka uschla. A mnohými modlitbami a prosbou ledva jemu upro- sili, že se jemu ruka k zdraví navrátila. A když jeho přinesli do Antio- chie, tehdy všecka obec té vlasti, v nížto byl umřel, plakali, že jim tak velikou svatost odňali jsou. A byl biskup z Antiochie přisáhl, aby se jeho těla žádný nedotkl. A když s ním přišli do toho městečka, jež slove Meroa, pět mil vzdáli od Antiochie, nemohli jím nikam hnouti. A jeden člověk, jenž byl čty- řicet let hluch, padl před márami, volaje a slyše, jenžto dříve hluch i něm byl, i vece: E, vítej, boží sluho, tvéť mě jest příští uzdravilo. A dokavadž jsem živ, chciť rád sloužiti. A vstav ujal máry za jedno no- sidlo, a ihned se hnul s toho místa, jímž dřív nemohli hnouti. I byl zdráv ten člověk od toho času. A to se jemu bylo proto stalo, že byl hluch i něm, neb jest hroby pokrádal a vylamoval. Tu pak vyšedše všichni z Antiochie přijali tělo svatého Simeona s ve- likou pokorou raději než stříbro ni zlato, Bohu chválu vzdávajíce. I nes- li jeho do kostela, jenž sluje Pokání. A také mnoho Bůh divův ukazuje u jeho hrobu, více nežli za zdravého života. A ten člověk, jehož byl uzdravil, sloužil jest jemu až do svého skončení. A pak mnozí skýtali tomu biskupu veliké dary prosíce a žádajíce, aby jim udělil té jeho svá- tosti z těla. A on přisáhl nižádnému nedávati. A toť jsem já hříšný a nedůstojný Antonius tuto pověst, jakž jsem mohl nejkratčeji, tak jsem ji vyložil. A ten bude blahoslavený, kdož ji má psánu a jenž ji čte v kostele a učiní jemu památku. I vezme odplatu od nejvyššího, jemužto buď chvála i na věky. Amen. 42
Strana 43
PASIONAL Svaté Markéty Svatý život, jejžto jsou vedli rozliční svatí snažně Bohu sloužíce, svou krev pro víru prolévajíce, dává nám veliký příklad i povzbuzení k dob- rým skutkům. Neb když znamenáme, jak jsou se na světě strastně měli, jak-li jsou pro Boha mnoho trpěli, musilo by srdce rozpačné býti, by se někdy nerozpomenulo a k náboženství se nezažhlo. A také to jich ži- vota svatého pamatování činí nám v srdci v lásce zahanbení. Neb když se na to rozmyslíme, že jsou byli lidé jako i my, křehcí jako i my, smrtelní jako i my, avšak jsou vítězně Hospodinu sloužili, nám veliký příklad ostavili. Mezi nimižto nás nejvíce zahanbuje život svatých dě- vic. Ty jsou byly některé mladé královské dcery, rozkošné panny, avšak jsou přemile trpěly krveprolití pro milého Jezu Krista. O tom mluví svatý Rehoř u vykládání svatého čtení o desíti děvicích řka: I co řeknou muži bradati, mužského srdce, silní, co řeknou v den soudný? Která jich omluva bude, jíž na světě pro Boha nic trpěti nechtí, vidouce tak roz- košné panny silným srdcem na smrt pro víru jdoucí? Z těch děvic byla jedna svatá Margareta rodu vysokého, dcera jednoho patriarchy pohanského, jemužto Theodosius říkali, z města Antiochie. Ta když ve svém dětinství kojné do jiného domu chovati dána, přišedši k starším letům křest přijala, pročež svému otci pohanu velmi mrzka byla. A když již patnácte let stará byla, s jinými dívkami své kojné ovčičky pásla. Událo se tady jednomu velikému pánu, jemužto Olibrius řekli, jeti. Ten vzezřev v její tvář, její kráse se podiviv, k ní velikou milost míti počal. Pozvav svých panoší k sobě, poslal je k ní rozkázav jim a řka: Jděte, vizte, čí je toto dívka, sobě-li volna jest čili komu v službu pod- dána. Tu ji sluhové pojavše před něho přivedli. Otázal jí Olibrius řka: Panno, pověz mi, kteréhos rodu, jaké jest tobě jméno, a kterés víry. K tomu svatá Margareta odpověděla: Šlechty jsem urozené, a jméno mé jest Margareta a mám víru křesťanskou, věřím u mého Boha v Jezu Krista. K tomu jí Olibrius vece: Prvéť dvé velmi tobě přísluší, neb jest na tobě šlechtu znáti, a jméno krásné máš Margarita. Nebo jakož margarita (perla) jest kámen krásný, takéž ty jsi dívka překrásná. Ale třetí mi se do tebe nelíbí, že jsouc dívka překrásná i urozená, modlíš se Bohu ukřižovanému. K tomu svatá děvice vece: Odkad to víš, že jest Kristus ukřižován? 43
PASIONAL Svaté Markéty Svatý život, jejžto jsou vedli rozliční svatí snažně Bohu sloužíce, svou krev pro víru prolévajíce, dává nám veliký příklad i povzbuzení k dob- rým skutkům. Neb když znamenáme, jak jsou se na světě strastně měli, jak-li jsou pro Boha mnoho trpěli, musilo by srdce rozpačné býti, by se někdy nerozpomenulo a k náboženství se nezažhlo. A také to jich ži- vota svatého pamatování činí nám v srdci v lásce zahanbení. Neb když se na to rozmyslíme, že jsou byli lidé jako i my, křehcí jako i my, smrtelní jako i my, avšak jsou vítězně Hospodinu sloužili, nám veliký příklad ostavili. Mezi nimižto nás nejvíce zahanbuje život svatých dě- vic. Ty jsou byly některé mladé královské dcery, rozkošné panny, avšak jsou přemile trpěly krveprolití pro milého Jezu Krista. O tom mluví svatý Rehoř u vykládání svatého čtení o desíti děvicích řka: I co řeknou muži bradati, mužského srdce, silní, co řeknou v den soudný? Která jich omluva bude, jíž na světě pro Boha nic trpěti nechtí, vidouce tak roz- košné panny silným srdcem na smrt pro víru jdoucí? Z těch děvic byla jedna svatá Margareta rodu vysokého, dcera jednoho patriarchy pohanského, jemužto Theodosius říkali, z města Antiochie. Ta když ve svém dětinství kojné do jiného domu chovati dána, přišedši k starším letům křest přijala, pročež svému otci pohanu velmi mrzka byla. A když již patnácte let stará byla, s jinými dívkami své kojné ovčičky pásla. Událo se tady jednomu velikému pánu, jemužto Olibrius řekli, jeti. Ten vzezřev v její tvář, její kráse se podiviv, k ní velikou milost míti počal. Pozvav svých panoší k sobě, poslal je k ní rozkázav jim a řka: Jděte, vizte, čí je toto dívka, sobě-li volna jest čili komu v službu pod- dána. Tu ji sluhové pojavše před něho přivedli. Otázal jí Olibrius řka: Panno, pověz mi, kteréhos rodu, jaké jest tobě jméno, a kterés víry. K tomu svatá Margareta odpověděla: Šlechty jsem urozené, a jméno mé jest Margareta a mám víru křesťanskou, věřím u mého Boha v Jezu Krista. K tomu jí Olibrius vece: Prvéť dvé velmi tobě přísluší, neb jest na tobě šlechtu znáti, a jméno krásné máš Margarita. Nebo jakož margarita (perla) jest kámen krásný, takéž ty jsi dívka překrásná. Ale třetí mi se do tebe nelíbí, že jsouc dívka překrásná i urozená, modlíš se Bohu ukřižovanému. K tomu svatá děvice vece: Odkad to víš, že jest Kristus ukřižován? 43
Strana 44
K tomu Olibrius odpověděl: Vím z knih křesťanských o tom. Svatá děvice vece: V knihách křesťanských psáno jest o Jezukristově umučení, o jeho zmrtvýchvstání i na nebesa vstoupení i o jeho božství chvále. Veliká tvá hanba, že o jeho umučení víš a o jeho božství chvále věřiti nechceš. A když jemu svatá Margareta počala o tom mluviti, jak jest Jesus Kris- tus dobrovolně pro hříšné smrt trpěl a již v nebesích kraluje na věky, rozhněvav se Olibrius kázal ji v temný žalář vsaditi. Tu sluší každému člověku znamenati, jak ten smysl zrak mnoho zlého duši činí. O tom praví svatý Augustin: Nestydlivé oko nestydlivého jest srdce zlý posel. Kdyby byl Olibrius na tu svatou děvičku nevzezřel, nebyl by tak u ve- liké hříchy vstoupil. Nazítří Olibrius kázal ji z žaláře vyvésti a před sebou postaviti. Tu k ní pověděl řka: Ješitného zámyslu dívko, smiluj se nad svou lepotou, modli se k našim bohům a stanet se dobře. K tomu svatá děvice odpověděla: Tomu se modlím, jehožto se všecka stvoření bojí. K tomu Olibrius vece: Neuposlechneš-li mne, kážiť tvůj život nemilosti- vě dráti. Svatá dívka odpověděla: Můj milý Ježíš pro mě na kříži ráčil trpěti, a já se také proň nestrachuji umříti. Tehda jí kázal Olibrius ruce zezadu svázati, provaz přes hřadu přeho- diti a vysoko vytaženou brzce dolů ji spouštěti a tak trudně rozrážeti. Potom ji kázal metlami bíti a železnými hřebeny její svatý život dráti, takže její svatá žebra prostřed tekoucí krve prohlédala. Tu stálo lidí mnoho plačíc a její krásy litujíc. Někteří k ní tak mluvili: Ó překrásná dívko, jak jest na tě nyní žalostivé pohledění! Smiluj se aspoň sama již nad sebou, uvěř v naše bohy, ať tě živí. Jimžto ona odpověděla: Ó, jak mi zle radíte, neb toho nevíte, že mého tělesenství utrpení jest mé duše v nebesa povýšení. V tu dobu na Olibria vzezřevši jemu vece: Ó nestydlivý, ó nevinné krve nesytý, nad mým tílkem moc máš, ale duši mou Hospodin chová! V tu hodinu Olibrius počal pláštěm oči své zastírati, nemoha na to hle- děti, ano potoci krve z jejího svatého živůtka chrčí. — Diví se tomu smysl člověčí, kterým činem, kterou silou mohli svatí tak trpké muky trpěti. Tomu odpovídá svatý Augustin řka: Jakož tělesná milost k svě- tu a víra k pánu za nic sobě života neváží, taktéž mnohem výše mysl člověčí duchem svatým zažžatá, čím více trpí, tím více u vnitřním svém duchu se kochá. Opět Olibrius kázal ji v žalář vsaditi. Tu se jí nebeská světlost zjevila, jež veškeren žalář osvítila. Tu jakkolivěk u veliké bolesti k zemi na ko- lena padnuvši počala Boha prositi, aby jí ráčil ukázati toho dábla ne- přítele, jenžto proti ní bojoval. Tehdy se jí ukázala saň přehrozná; ote- vřevši ústa chtěla svatou děvici pozříti. V tu se dobu svatá děvice kří- žem požehnala. Sotvaže ji pozřela, už mocí svatého kříže ta saň se rozpukla, a dívka svatá beze všeho úrazu ostala. Po malé hodině opět se jí dábel v člověčí tváři zjevil. To svatá dívka uzřevši, oddala se na mod- litbu. Bohu se pomodlivši vstala. Tehda ďábel k ní přistoupiv vece: Nechej mne již s pokojem, jižtě dosti! Přestaň, nepřekážej mi. 44
K tomu Olibrius odpověděl: Vím z knih křesťanských o tom. Svatá děvice vece: V knihách křesťanských psáno jest o Jezukristově umučení, o jeho zmrtvýchvstání i na nebesa vstoupení i o jeho božství chvále. Veliká tvá hanba, že o jeho umučení víš a o jeho božství chvále věřiti nechceš. A když jemu svatá Margareta počala o tom mluviti, jak jest Jesus Kris- tus dobrovolně pro hříšné smrt trpěl a již v nebesích kraluje na věky, rozhněvav se Olibrius kázal ji v temný žalář vsaditi. Tu sluší každému člověku znamenati, jak ten smysl zrak mnoho zlého duši činí. O tom praví svatý Augustin: Nestydlivé oko nestydlivého jest srdce zlý posel. Kdyby byl Olibrius na tu svatou děvičku nevzezřel, nebyl by tak u ve- liké hříchy vstoupil. Nazítří Olibrius kázal ji z žaláře vyvésti a před sebou postaviti. Tu k ní pověděl řka: Ješitného zámyslu dívko, smiluj se nad svou lepotou, modli se k našim bohům a stanet se dobře. K tomu svatá děvice odpověděla: Tomu se modlím, jehožto se všecka stvoření bojí. K tomu Olibrius vece: Neuposlechneš-li mne, kážiť tvůj život nemilosti- vě dráti. Svatá dívka odpověděla: Můj milý Ježíš pro mě na kříži ráčil trpěti, a já se také proň nestrachuji umříti. Tehda jí kázal Olibrius ruce zezadu svázati, provaz přes hřadu přeho- diti a vysoko vytaženou brzce dolů ji spouštěti a tak trudně rozrážeti. Potom ji kázal metlami bíti a železnými hřebeny její svatý život dráti, takže její svatá žebra prostřed tekoucí krve prohlédala. Tu stálo lidí mnoho plačíc a její krásy litujíc. Někteří k ní tak mluvili: Ó překrásná dívko, jak jest na tě nyní žalostivé pohledění! Smiluj se aspoň sama již nad sebou, uvěř v naše bohy, ať tě živí. Jimžto ona odpověděla: Ó, jak mi zle radíte, neb toho nevíte, že mého tělesenství utrpení jest mé duše v nebesa povýšení. V tu dobu na Olibria vzezřevši jemu vece: Ó nestydlivý, ó nevinné krve nesytý, nad mým tílkem moc máš, ale duši mou Hospodin chová! V tu hodinu Olibrius počal pláštěm oči své zastírati, nemoha na to hle- děti, ano potoci krve z jejího svatého živůtka chrčí. — Diví se tomu smysl člověčí, kterým činem, kterou silou mohli svatí tak trpké muky trpěti. Tomu odpovídá svatý Augustin řka: Jakož tělesná milost k svě- tu a víra k pánu za nic sobě života neváží, taktéž mnohem výše mysl člověčí duchem svatým zažžatá, čím více trpí, tím více u vnitřním svém duchu se kochá. Opět Olibrius kázal ji v žalář vsaditi. Tu se jí nebeská světlost zjevila, jež veškeren žalář osvítila. Tu jakkolivěk u veliké bolesti k zemi na ko- lena padnuvši počala Boha prositi, aby jí ráčil ukázati toho dábla ne- přítele, jenžto proti ní bojoval. Tehdy se jí ukázala saň přehrozná; ote- vřevši ústa chtěla svatou děvici pozříti. V tu se dobu svatá děvice kří- žem požehnala. Sotvaže ji pozřela, už mocí svatého kříže ta saň se rozpukla, a dívka svatá beze všeho úrazu ostala. Po malé hodině opět se jí dábel v člověčí tváři zjevil. To svatá dívka uzřevši, oddala se na mod- litbu. Bohu se pomodlivši vstala. Tehda ďábel k ní přistoupiv vece: Nechej mne již s pokojem, jižtě dosti! Přestaň, nepřekážej mi. 44
Strana 45
Svatá děvice ujavši ho za skráně na zemi ho pod se udeřivši pravou no- hou na hlavu mu vstoupivši vece: Aj toť, ďáble pyšný, ležíš pod nohou mladé dívky! Tehdy ďábel zvolal tak řka: O svatá Margareto, přemožen jsem tebou. Kdyby mě byl silný muž přemohl, méně bych dbal, ale od mladičké pa- nenky potlačení trpím. A nejvíce mi toho žel, že jsem tvého otce i ma- teř po své vůli měl, jižto jsou Boha neznavše, co mně libo bylo, činili. V tu dobu ta svatá děvice dábla otázala řkouc: Co vás k tomu nutí, že tak ustavičně křesťanův pokoušíte? Dábel vece: Zatvrzená zlost, v nížto jsme, ta nás k tomu nutí, zvláště abychom dobrých lidí lákali, jakkolivěk nás od sebe zahánějí. A také lákáme proto křesťanských duší, závidíce, že tam, odkudžto jsme my vyhnáni i svaleni, tam dobré duše bydliti budou. A jakkolivěk my ni- kdy toho nabýti nemůžeme, však vždy z toho závidíme; protož lidí i po- koušíme. A když ďábel tu řeč dokonal, dívka svatá nohu, jížto stála na ďáblu, oblehčila, a tu ďábel ihned zmizel. Nazítří svatou dívku z žaláře vyvedli a před Olibriem ji postavili. Tu se sešel lid veliký, chtíce viděti, jak se ta mladá děvička u velikých mukách silně drží ve své víře. A když uzřel Olibrius, ana po jich zlé víře nepostoupila, kázal ji obnažiti a její svatý život pochodněmi páliti tak, že se všichni divili, že to může tak rozkošná dívka tak mnoho trpěti. Potom kázal jí ruce svázati a ji v káď plnou vody vsaditi, aby po ohňo- vém zežžení u vodě sedíc ukrutnější bolesť trpěla. V tu hodinu země se zatřásla, všickni lidé se užasli a z té kádi bez úrazu svatá dívka vy- stoupila. V tu dobu také pět tisíc lidu na víru křestanskou se obrátili a ihned pro Jezu Krista smrt trpěli. To znamenav Olibrius, boje se, aby více jich neobrátilo se na křesťanskou víru, kázal svaté Margaretě hlavu stíti. A když ji na rozhraní přivedli, počala prositi, aby jí přepustili malou hodinu Hospodinu se pomodliti. Tu pokleknuvši počala nejprve za své protivníky Boha prositi i za ty za vše, jižto by kdy její krve prolití pa- matovali, nebo ji v které své nouzi vzývali, aby Hospodin ráčil je usly- šeti. V tu dobu hlas s nebes přišel řka: Cožs prosila, v toms uslyšána. V tu hodinu kat její svatou hlavu jednou ranou stal, a tak za krátké její přetrpění přijala v nebeském království kralování. Amen. Život svatého Prokopa Byl v české zemi jeden opat, jemužto jméno bylo Prokop, Čech uroze- ný, jehož svatý Cyrill biskup slovenskému písmu naučil. Nejprve byl světský kněz, vší cti plný, příkladu svatého, života přečistého. V jedny časy počal mysliti, kterým by činem od zlého světa odstoupě přivinul se k svému milému Hospodinu Jezu Kristu, jakžto jest i učinil. Ode všeho svého zboží, i od přátel přirozených i dobytých se vzdálil, na poušt zašel, a tu v jedné jeskyni mnoho časův bohu slouže přebýval. V kteréžto jeskyni tisíc ďáblův tajně přebývalo, a ta jeskyně od 45
Svatá děvice ujavši ho za skráně na zemi ho pod se udeřivši pravou no- hou na hlavu mu vstoupivši vece: Aj toť, ďáble pyšný, ležíš pod nohou mladé dívky! Tehdy ďábel zvolal tak řka: O svatá Margareto, přemožen jsem tebou. Kdyby mě byl silný muž přemohl, méně bych dbal, ale od mladičké pa- nenky potlačení trpím. A nejvíce mi toho žel, že jsem tvého otce i ma- teř po své vůli měl, jižto jsou Boha neznavše, co mně libo bylo, činili. V tu dobu ta svatá děvice dábla otázala řkouc: Co vás k tomu nutí, že tak ustavičně křesťanův pokoušíte? Dábel vece: Zatvrzená zlost, v nížto jsme, ta nás k tomu nutí, zvláště abychom dobrých lidí lákali, jakkolivěk nás od sebe zahánějí. A také lákáme proto křesťanských duší, závidíce, že tam, odkudžto jsme my vyhnáni i svaleni, tam dobré duše bydliti budou. A jakkolivěk my ni- kdy toho nabýti nemůžeme, však vždy z toho závidíme; protož lidí i po- koušíme. A když ďábel tu řeč dokonal, dívka svatá nohu, jížto stála na ďáblu, oblehčila, a tu ďábel ihned zmizel. Nazítří svatou dívku z žaláře vyvedli a před Olibriem ji postavili. Tu se sešel lid veliký, chtíce viděti, jak se ta mladá děvička u velikých mukách silně drží ve své víře. A když uzřel Olibrius, ana po jich zlé víře nepostoupila, kázal ji obnažiti a její svatý život pochodněmi páliti tak, že se všichni divili, že to může tak rozkošná dívka tak mnoho trpěti. Potom kázal jí ruce svázati a ji v káď plnou vody vsaditi, aby po ohňo- vém zežžení u vodě sedíc ukrutnější bolesť trpěla. V tu hodinu země se zatřásla, všickni lidé se užasli a z té kádi bez úrazu svatá dívka vy- stoupila. V tu dobu také pět tisíc lidu na víru křestanskou se obrátili a ihned pro Jezu Krista smrt trpěli. To znamenav Olibrius, boje se, aby více jich neobrátilo se na křesťanskou víru, kázal svaté Margaretě hlavu stíti. A když ji na rozhraní přivedli, počala prositi, aby jí přepustili malou hodinu Hospodinu se pomodliti. Tu pokleknuvši počala nejprve za své protivníky Boha prositi i za ty za vše, jižto by kdy její krve prolití pa- matovali, nebo ji v které své nouzi vzývali, aby Hospodin ráčil je usly- šeti. V tu dobu hlas s nebes přišel řka: Cožs prosila, v toms uslyšána. V tu hodinu kat její svatou hlavu jednou ranou stal, a tak za krátké její přetrpění přijala v nebeském království kralování. Amen. Život svatého Prokopa Byl v české zemi jeden opat, jemužto jméno bylo Prokop, Čech uroze- ný, jehož svatý Cyrill biskup slovenskému písmu naučil. Nejprve byl světský kněz, vší cti plný, příkladu svatého, života přečistého. V jedny časy počal mysliti, kterým by činem od zlého světa odstoupě přivinul se k svému milému Hospodinu Jezu Kristu, jakžto jest i učinil. Ode všeho svého zboží, i od přátel přirozených i dobytých se vzdálil, na poušt zašel, a tu v jedné jeskyni mnoho časův bohu slouže přebýval. V kteréžto jeskyni tisíc ďáblův tajně přebývalo, a ta jeskyně od 45
Strana 46
Kouřimě města za dvě malé míle vzdáli nad řekou Sázavou byla. A že, jakžto svaté čtení praví, světlo na svícen ustavené své světlosti nemůže skrýti, takéž tohoto svatého otce svatost divným božím osví- cením po všech krajích se pronesla. Počali k němu lidé rozliční choditi na poušť, jeho se modlitbě poroučejíce a od něho rozličné utěšení duši přijímajíce. Neboť byl muž přesvatý, všeho milosrdí plný, v svaté moud- rosti znamenitý, řeči i vzezření pokorného, v rouše, v krmi i u pití pře- skrovný, pravé víry naučitel přesnažný. Jeho promluvení Duch svatý hříšným oslazoval. Protož mnozí jeho rady poslouchajíce, na své hříchy vzdychajíce, s pláčem se jich kajíce domů se od něho navraceli. To také svatý Prokop v obyčeji měl, že to, což svýma věrnýma rukama vydělal kopaje, seje, žna, tím tak milosrdně chudé krmil, jakoby před sebou Jezu Krista viděl. Odevšad k němu běželi rozliční lidé, žádajíce s ním na poušti ostati a podle jeho svatého příkladu Bohu sloužiti. Tehda Ducha svatého vnuk- nutím jal se dělati kostela na čest Bohu a svaté královně a svatému Janu, křtiteli božímu. A tu přijal k sobě několik bratrův ctného života, svatých mravův, s nimižto se v svatého Ducha vůli sjednav přijal zákon svatého Benedikta. A tak bydle v své pokoře s nimi za nejmenšího z nich se měl. Co jest tu Hospodin skrze něho divův ukázal, toho by ruka lidská všeho popsati nestačila, avšak tuto některé povíme. Čte se tak o jeho svaté milosti, že když podle obyčeje římského kostela mezi Velikou nocí a mezi božím Nanebevstoupením zbožní lidé tři dni se postíce po křížích chodí, vše svaté vzývajíce, jich se milosti modlíce, aby ráčili Hospodina za ně prositi, byl jeden člověk bohobojný, jemužto jméno Menno bylo. Přišed na břeh Sázavy žádal se přes řeku na onu stranu převézti, chtě u svatého Prokopa na boží službě býti a se svatým Prokopem po křížích choditi. Ale že na oné straně loď byla, převozu míti nemohl, a protož sobě velmi stýskal. A když tak na břehu stoje myslil, vida na oné stra- ně loď u kolu vězící, počal s velikým vzdycháním tepa se u prsa Bohu modliti řka: Ó převšemohoucí Hospodine, jenžtos skrze svého svatého sluhu Pro- kopa veliké divy světu ukázal, skrze něžtos mnohé hříšné k víře i k ná- boženství zažehl, tvé svaté milosti prosím, rač mě hříšného uslyšeti, aby onano loď ke mně na tuto stranu přeplula. Pro mého náboženství žá- dost nevzdaluj mne, milý Hospodine, od dnešní služby svaté. Učiň účast- na dnešní den mě svatého Prokopa modliteb pro tvého svatého jména čest i chválu. Sotva ta slova dořekl, už velikou ručestí loď i se sochorem, u něhož vě- zela, k němu připlula, na nížto se přes řeku převezl a na boží službě, jakžto žádal byl, po křížích se svatým Prokopem chodil. Potom počal svatému Prokopu, jakž se mu přihodilo, vše praviti. K němuž svatý Pro- kop vece: Nemni, synáčku, byť tu milost Hospodin s tebou pro mě nedůstojné- ho učinil, ale pro tvé nábožné víry potvrzení to jest tobě nebeský král ukázal. Těch časův také byl jeden člověk, v němžto zlý duch byl, přiveden k svatému Prokopu, zdali by mu svatý Prokop pomohl. Tehda dábel zvolal řka: 46
Kouřimě města za dvě malé míle vzdáli nad řekou Sázavou byla. A že, jakžto svaté čtení praví, světlo na svícen ustavené své světlosti nemůže skrýti, takéž tohoto svatého otce svatost divným božím osví- cením po všech krajích se pronesla. Počali k němu lidé rozliční choditi na poušť, jeho se modlitbě poroučejíce a od něho rozličné utěšení duši přijímajíce. Neboť byl muž přesvatý, všeho milosrdí plný, v svaté moud- rosti znamenitý, řeči i vzezření pokorného, v rouše, v krmi i u pití pře- skrovný, pravé víry naučitel přesnažný. Jeho promluvení Duch svatý hříšným oslazoval. Protož mnozí jeho rady poslouchajíce, na své hříchy vzdychajíce, s pláčem se jich kajíce domů se od něho navraceli. To také svatý Prokop v obyčeji měl, že to, což svýma věrnýma rukama vydělal kopaje, seje, žna, tím tak milosrdně chudé krmil, jakoby před sebou Jezu Krista viděl. Odevšad k němu běželi rozliční lidé, žádajíce s ním na poušti ostati a podle jeho svatého příkladu Bohu sloužiti. Tehda Ducha svatého vnuk- nutím jal se dělati kostela na čest Bohu a svaté královně a svatému Janu, křtiteli božímu. A tu přijal k sobě několik bratrův ctného života, svatých mravův, s nimižto se v svatého Ducha vůli sjednav přijal zákon svatého Benedikta. A tak bydle v své pokoře s nimi za nejmenšího z nich se měl. Co jest tu Hospodin skrze něho divův ukázal, toho by ruka lidská všeho popsati nestačila, avšak tuto některé povíme. Čte se tak o jeho svaté milosti, že když podle obyčeje římského kostela mezi Velikou nocí a mezi božím Nanebevstoupením zbožní lidé tři dni se postíce po křížích chodí, vše svaté vzývajíce, jich se milosti modlíce, aby ráčili Hospodina za ně prositi, byl jeden člověk bohobojný, jemužto jméno Menno bylo. Přišed na břeh Sázavy žádal se přes řeku na onu stranu převézti, chtě u svatého Prokopa na boží službě býti a se svatým Prokopem po křížích choditi. Ale že na oné straně loď byla, převozu míti nemohl, a protož sobě velmi stýskal. A když tak na břehu stoje myslil, vida na oné stra- ně loď u kolu vězící, počal s velikým vzdycháním tepa se u prsa Bohu modliti řka: Ó převšemohoucí Hospodine, jenžtos skrze svého svatého sluhu Pro- kopa veliké divy světu ukázal, skrze něžtos mnohé hříšné k víře i k ná- boženství zažehl, tvé svaté milosti prosím, rač mě hříšného uslyšeti, aby onano loď ke mně na tuto stranu přeplula. Pro mého náboženství žá- dost nevzdaluj mne, milý Hospodine, od dnešní služby svaté. Učiň účast- na dnešní den mě svatého Prokopa modliteb pro tvého svatého jména čest i chválu. Sotva ta slova dořekl, už velikou ručestí loď i se sochorem, u něhož vě- zela, k němu připlula, na nížto se přes řeku převezl a na boží službě, jakžto žádal byl, po křížích se svatým Prokopem chodil. Potom počal svatému Prokopu, jakž se mu přihodilo, vše praviti. K němuž svatý Pro- kop vece: Nemni, synáčku, byť tu milost Hospodin s tebou pro mě nedůstojné- ho učinil, ale pro tvé nábožné víry potvrzení to jest tobě nebeský král ukázal. Těch časův také byl jeden člověk, v němžto zlý duch byl, přiveden k svatému Prokopu, zdali by mu svatý Prokop pomohl. Tehda dábel zvolal řka: 46
Strana 47
Co já tobě činím, Prokope? Proč mě odtadto honíš? To vyřknuv dábel, počal tím člověkem hrozně lomoziti. Tehda svatý Prokop tomu člověku postiti se přikázal poručiv ho jednomu bratru. I jal se také svatý Prokop sám zaň postiti a veliké modlitby činiti. Po témdni počal nad ním svatý Prokop zaklínání podle obyčeje čísti. Vy- letěl z toho člověka čert v černého ptáka postavě i sedl na kostelní stře- še. V tu dobu svatý Prokop na modlitbu se oddal a ten ptáček ihned na zemi se svaliv na čtvero se rozraziv zmizel. A ten člověk byl nadále ďábla prázden. Jedněch časův také slyšeny jsou hlasy ďábelské volajíce a řkouce: Běda, běda! I co tento muž nepravý a nemilostivý bydlí v jeskyni v této? Již toho déle trpěti nemůžeme, ale zdvihnouce se se vším tovaryšstvem bydlemež na poušti, jížto Lobek dějí. Tuť nám tento ani jiný žádný víc nepřekazí, když nám tento Prokop bydliti tuto nedá. Často také k němu rozliční lidé nemocní přicházeli, ježto uzdravoval jim pilně přikazuje, aby nepronášeli, neb se světské chvály snažně střehl. Avšak se to přede všemi tajiti nemohlo. Jednou jedni lidé k českému knížeti, jemužto Břetislav děli, přistou- pivše jemu pověděli o svatého otce Prokopa svatosti. To kníže se svými zemany radostně uslyšev přijev k němu jeho svaté modlitbě snažně se poručil, a se svými se stařejšími uradiv, svatého Prokopa v tom jeho klášterci opatem učinil a to záduší rozličnými almužnami nadal. Čemuž se rozličně svatý Prokop, nechtě se v to uvázati, bránil řka: Ten, jenžto všecka tajemství srdcí ví, toho sobě na svědectví vzý- vám, že nejsem důstojen jinými vlásti. To dobře mé sprostenství uka- zuje. Tehda kníže se svými stařejšími s velikou prosbou naléhal, takže jako bezděky přijmouti opatství musil. Jak jest tu vládl Ducha svatého naučením, o tom se takto píše, že byl vší pokory plný. Nikdy se pro nic tak nezarmoutil, by se nad svými mladšími kdy příliš řečí unáhlil, pročež jeho více všecko bratrstvo u Bohu milovalo než se jeho jako starosty bálo. To jeho svatý obyčej byl, že někdy zjevně, někdy obzvláště své bratry u Bohu napomínal řka: Bratří milí, Boha milujte, snažně jemu služte, neb vaše krátké zde po- sloužení dá vám v nebesích věčné kralování. A takž svůj svatý život veda, slovem, svatým příkladem lidi uče, až i k smrti se přiblížil. Tu jest skrze zjevení Ducha svatého své skončení přezvěděv, pozvav k sobě bohobojného člověka, synovce svého, jemužto Vít říkali, a druhého sobě milého u Bohu syna Emerama, zjevil jim řka: Synové mí milí, ježto jsem věrně v duchovenství před sebou vychoval, vězte to, že třetí den s tímto se světem rozloučím. Bohu vás poroučím, ale v tom smysl váš vystříhám, abyste to věděli a opatrně u pokoře se drželi, neb vás má nadjíti veliká nenávist od zlých lidí. Budete vyhnáni do jiných vlastí a tam šest let přebývati budete. A toto vaše bydliště naše kníže poddá lidem cizím. Ale vy, mé milé dítky, v tom protivenství nerozpakujte se, u víře tvrdě stůjte, své bratry u Bohu těšte, Boha vždy chvalte. Když vám dobře bude, Bohu děkujte, když se vám zle povede, pokorně pro milý Bůh trpte, neb ta hodina přijde, v nížto vás Hospodin 47
Co já tobě činím, Prokope? Proč mě odtadto honíš? To vyřknuv dábel, počal tím člověkem hrozně lomoziti. Tehda svatý Prokop tomu člověku postiti se přikázal poručiv ho jednomu bratru. I jal se také svatý Prokop sám zaň postiti a veliké modlitby činiti. Po témdni počal nad ním svatý Prokop zaklínání podle obyčeje čísti. Vy- letěl z toho člověka čert v černého ptáka postavě i sedl na kostelní stře- še. V tu dobu svatý Prokop na modlitbu se oddal a ten ptáček ihned na zemi se svaliv na čtvero se rozraziv zmizel. A ten člověk byl nadále ďábla prázden. Jedněch časův také slyšeny jsou hlasy ďábelské volajíce a řkouce: Běda, běda! I co tento muž nepravý a nemilostivý bydlí v jeskyni v této? Již toho déle trpěti nemůžeme, ale zdvihnouce se se vším tovaryšstvem bydlemež na poušti, jížto Lobek dějí. Tuť nám tento ani jiný žádný víc nepřekazí, když nám tento Prokop bydliti tuto nedá. Často také k němu rozliční lidé nemocní přicházeli, ježto uzdravoval jim pilně přikazuje, aby nepronášeli, neb se světské chvály snažně střehl. Avšak se to přede všemi tajiti nemohlo. Jednou jedni lidé k českému knížeti, jemužto Břetislav děli, přistou- pivše jemu pověděli o svatého otce Prokopa svatosti. To kníže se svými zemany radostně uslyšev přijev k němu jeho svaté modlitbě snažně se poručil, a se svými se stařejšími uradiv, svatého Prokopa v tom jeho klášterci opatem učinil a to záduší rozličnými almužnami nadal. Čemuž se rozličně svatý Prokop, nechtě se v to uvázati, bránil řka: Ten, jenžto všecka tajemství srdcí ví, toho sobě na svědectví vzý- vám, že nejsem důstojen jinými vlásti. To dobře mé sprostenství uka- zuje. Tehda kníže se svými stařejšími s velikou prosbou naléhal, takže jako bezděky přijmouti opatství musil. Jak jest tu vládl Ducha svatého naučením, o tom se takto píše, že byl vší pokory plný. Nikdy se pro nic tak nezarmoutil, by se nad svými mladšími kdy příliš řečí unáhlil, pročež jeho více všecko bratrstvo u Bohu milovalo než se jeho jako starosty bálo. To jeho svatý obyčej byl, že někdy zjevně, někdy obzvláště své bratry u Bohu napomínal řka: Bratří milí, Boha milujte, snažně jemu služte, neb vaše krátké zde po- sloužení dá vám v nebesích věčné kralování. A takž svůj svatý život veda, slovem, svatým příkladem lidi uče, až i k smrti se přiblížil. Tu jest skrze zjevení Ducha svatého své skončení přezvěděv, pozvav k sobě bohobojného člověka, synovce svého, jemužto Vít říkali, a druhého sobě milého u Bohu syna Emerama, zjevil jim řka: Synové mí milí, ježto jsem věrně v duchovenství před sebou vychoval, vězte to, že třetí den s tímto se světem rozloučím. Bohu vás poroučím, ale v tom smysl váš vystříhám, abyste to věděli a opatrně u pokoře se drželi, neb vás má nadjíti veliká nenávist od zlých lidí. Budete vyhnáni do jiných vlastí a tam šest let přebývati budete. A toto vaše bydliště naše kníže poddá lidem cizím. Ale vy, mé milé dítky, v tom protivenství nerozpakujte se, u víře tvrdě stůjte, své bratry u Bohu těšte, Boha vždy chvalte. Když vám dobře bude, Bohu děkujte, když se vám zle povede, pokorně pro milý Bůh trpte, neb ta hodina přijde, v nížto vás Hospodin 47
Strana 48
utěší. A po šesti letech slituje se nad vámi Hospodin, navrátí vás v týž pokoj u vaše bydliště a vás nad vašimi protivníky pomstí. Tak ty časy mají přejíti, že když kníže milostivý Břetislav umře, po něm bude v ze- mi kníže Spytihněv, jenž vás bude nenáviděti. A když ten umře Spyti- hněv, místo něho Vratislav kníže v Čechách bude. Tohot Bůh svým du- chem osvítí ve vší bázni i v dobrotě. Tent vás u vaše bydliště zase na- vrátí, a tu se vrátíce s pomocí milého Jezu Krista, víc pokoj míti budete. A když jim to vše propověděl, nazítří vešel k němu jeden sirotek chu- dý, jehož svatý Prokop byl týden pro Bůh krmil, bera odpuštění od svatého otce chtě se domů vrátiti. K němužto svatý Prokop promlu- vil, řka: Synu milý, nemámť nyní co dáti, ale pobuď dozítří. Tuť mé skončení přijde Bohem již způsobené. A jakžt brzo skončím, tak tobě bude má suknice dána. A když zítří přišlo, nešporní a kompletní hodinu dokonav, jakkolivěk již duši sbíraje, Bohu se modle, ďáblu bránil. Okolo něho jeho bratří plačíce stáli. Tu je Hospodinu poručiv, skonal. To se dálo od Božího narození po tisíci padesáttřetího léta. K jeho pochování přijel Severus, biskup pražský, jenžto jeho svaté tělo se ctí pochoval v kostele u svaté královny, jejž byl svatý otec založil. V tu hodinu, kdyžto jeho svaté tělo pochovávali, volal jeden slepý a řka: Ó, svatý otče, 6, milostivý Prokope, tvá svatost se mnohými svou milost ukázala jest skrze tvou svatou prosbu k milému Hospodinu. Smiluj se také nade mnou — nelze-li déle, ale aspoň tak dlouho, jakžto tvého po- chovávání svatá se služba prodlí, abych dotad viděti mohl. A jakž to brzo propověděl, tak prozřel a tak dlouho světle viděl, až svatého Prokopa tělo pochovali. Po těchto časech, po svatého Prokopa pochování, sezřevše se bratří u přísném duchovenství, Víta, synovce svatého Prokopa, opatem zvo- lili. Jenžto počal podle Boha příkladem svatého otce Prokopa ducho- venství výšiti, bedlivě s moudrostí čest i kázeň ploditi. V ty časy dob- rotivé kníže české Břetislav umřel. Po něm Spytihněv v Čechách kníže- tem byl, za něhožto se přederčené proroctví svatého Prokopa konalo tímto činem, že jest nepřítel všech věrných duší dábel zlých jazyků zá- vistivou řeč před kněze Spytihněva proti Vítovi opatovi přinesl. Tu sočbu Spytihněv uslyšev, počal Víta opata nenáviděti. To uznamenav Vít opat s bohobojnými bratřími se zdvihnuv, bral se do jiné vlasti. Tu znamenajte, králi i knížata, co závist zlého v rozličných sborech činí. Ten hřích závist pravdy netrpí, a čehož sám míti nemůže, toho na všech zlostí postihá. Jestli který opat neb starosta chce v svém sboře čest a duchovenství ploditi, musí od svých mladších proti sobě mnoho křivých řečí trpěti. Proto nevždy sluší všem řečem věřiti. Když kníže Spytihněv zvěděl, že Vít opat s tovaryšstvem pryč zašel, Němce jednoho nesvorného opatem místo Víta učinil. A když ten Ně- mec v opatství se uvázal, prvou noc na jitřní vstav, uzřel, ano svatý otec Prokop u dveří stojí, podepřev se. I promluvil k opatu Němci a řka: Od koho ty, Němče, zde moc máš vlásti? Co zde činíš? 48
utěší. A po šesti letech slituje se nad vámi Hospodin, navrátí vás v týž pokoj u vaše bydliště a vás nad vašimi protivníky pomstí. Tak ty časy mají přejíti, že když kníže milostivý Břetislav umře, po něm bude v ze- mi kníže Spytihněv, jenž vás bude nenáviděti. A když ten umře Spyti- hněv, místo něho Vratislav kníže v Čechách bude. Tohot Bůh svým du- chem osvítí ve vší bázni i v dobrotě. Tent vás u vaše bydliště zase na- vrátí, a tu se vrátíce s pomocí milého Jezu Krista, víc pokoj míti budete. A když jim to vše propověděl, nazítří vešel k němu jeden sirotek chu- dý, jehož svatý Prokop byl týden pro Bůh krmil, bera odpuštění od svatého otce chtě se domů vrátiti. K němužto svatý Prokop promlu- vil, řka: Synu milý, nemámť nyní co dáti, ale pobuď dozítří. Tuť mé skončení přijde Bohem již způsobené. A jakžt brzo skončím, tak tobě bude má suknice dána. A když zítří přišlo, nešporní a kompletní hodinu dokonav, jakkolivěk již duši sbíraje, Bohu se modle, ďáblu bránil. Okolo něho jeho bratří plačíce stáli. Tu je Hospodinu poručiv, skonal. To se dálo od Božího narození po tisíci padesáttřetího léta. K jeho pochování přijel Severus, biskup pražský, jenžto jeho svaté tělo se ctí pochoval v kostele u svaté královny, jejž byl svatý otec založil. V tu hodinu, kdyžto jeho svaté tělo pochovávali, volal jeden slepý a řka: Ó, svatý otče, 6, milostivý Prokope, tvá svatost se mnohými svou milost ukázala jest skrze tvou svatou prosbu k milému Hospodinu. Smiluj se také nade mnou — nelze-li déle, ale aspoň tak dlouho, jakžto tvého po- chovávání svatá se služba prodlí, abych dotad viděti mohl. A jakž to brzo propověděl, tak prozřel a tak dlouho světle viděl, až svatého Prokopa tělo pochovali. Po těchto časech, po svatého Prokopa pochování, sezřevše se bratří u přísném duchovenství, Víta, synovce svatého Prokopa, opatem zvo- lili. Jenžto počal podle Boha příkladem svatého otce Prokopa ducho- venství výšiti, bedlivě s moudrostí čest i kázeň ploditi. V ty časy dob- rotivé kníže české Břetislav umřel. Po něm Spytihněv v Čechách kníže- tem byl, za něhožto se přederčené proroctví svatého Prokopa konalo tímto činem, že jest nepřítel všech věrných duší dábel zlých jazyků zá- vistivou řeč před kněze Spytihněva proti Vítovi opatovi přinesl. Tu sočbu Spytihněv uslyšev, počal Víta opata nenáviděti. To uznamenav Vít opat s bohobojnými bratřími se zdvihnuv, bral se do jiné vlasti. Tu znamenajte, králi i knížata, co závist zlého v rozličných sborech činí. Ten hřích závist pravdy netrpí, a čehož sám míti nemůže, toho na všech zlostí postihá. Jestli který opat neb starosta chce v svém sboře čest a duchovenství ploditi, musí od svých mladších proti sobě mnoho křivých řečí trpěti. Proto nevždy sluší všem řečem věřiti. Když kníže Spytihněv zvěděl, že Vít opat s tovaryšstvem pryč zašel, Němce jednoho nesvorného opatem místo Víta učinil. A když ten Ně- mec v opatství se uvázal, prvou noc na jitřní vstav, uzřel, ano svatý otec Prokop u dveří stojí, podepřev se. I promluvil k opatu Němci a řka: Od koho ty, Němče, zde moc máš vlásti? Co zde činíš? 48
Strana 49
K tomu opat Němec odpověděl: Mocná ruka knížecí tu mi moc dala, abych tímto klášterem, dokud jsem živ, vládl. Svatý Prokop k němu vece: Náhle ucti se a beř se preč, dokad hanby nedojdeš. Pakli toho neučiníš, věz to, že pomsta boží na tě přijde. A to vyřknuv, zmizel. To vidění Němec opat za přelud přijav, počal na to nic nedbati. Potom čtvrtou noc opat Němec k jitřní šel. Ukázal se mu opět svatý Prokop, řka: Němče, proč jsi mé řeči nepřijal, a já tě příznivě napomenul? Věz to, žet jsem já synům mým duchovním u Hospodina uprosil tohoto kláš- tera bydliště, ale ne tobě, Němče, jenžto jsi tuto neprávě vešel. Ač ti kníže tu moc dal, ale ját ji tobě odjímám, i zapovídám po dnešní den. A to vyřknuv svatý Prokop, počal opata berlou bíti prudce. Tehda opat nic nemeškaje, ke knížeti s brzkostí přijev, počal praviti, jak by se mu přihodilo. To kníže uslyšev u velikém obdivě se užasl. Ale že v srdci zlost začal byl, té až do své smrti neostal. A když podle tohoto světa běhu kníže Spytihněv umřel, po něm Vra- tislav v Čechách vévodou byl, kníže bohobojný, spravedlivý, vší cti plný. A když boží službu snažně miloval, nad jiné kláštery klášter svatého Prokopa na paměti měl. Zvěděv, že Vít opat v Uhřích byl, své posly poň a po jeho bratry poslal, aby se zase do svého kláštera vrátili. Tu se vrátivše, knížetem ctně do kláštera uvedeni, a což jsou dříve nedostat- kův trpěli, to jsou skrze svatého Prokopa prosbu všeho dobrého dosti potom měli, Bohu mnoho časův sloužili, v jeho milosti se dostali, s nímž přebývají na věky věkův. Amen. 49 4 Próza
K tomu opat Němec odpověděl: Mocná ruka knížecí tu mi moc dala, abych tímto klášterem, dokud jsem živ, vládl. Svatý Prokop k němu vece: Náhle ucti se a beř se preč, dokad hanby nedojdeš. Pakli toho neučiníš, věz to, že pomsta boží na tě přijde. A to vyřknuv, zmizel. To vidění Němec opat za přelud přijav, počal na to nic nedbati. Potom čtvrtou noc opat Němec k jitřní šel. Ukázal se mu opět svatý Prokop, řka: Němče, proč jsi mé řeči nepřijal, a já tě příznivě napomenul? Věz to, žet jsem já synům mým duchovním u Hospodina uprosil tohoto kláš- tera bydliště, ale ne tobě, Němče, jenžto jsi tuto neprávě vešel. Ač ti kníže tu moc dal, ale ját ji tobě odjímám, i zapovídám po dnešní den. A to vyřknuv svatý Prokop, počal opata berlou bíti prudce. Tehda opat nic nemeškaje, ke knížeti s brzkostí přijev, počal praviti, jak by se mu přihodilo. To kníže uslyšev u velikém obdivě se užasl. Ale že v srdci zlost začal byl, té až do své smrti neostal. A když podle tohoto světa běhu kníže Spytihněv umřel, po něm Vra- tislav v Čechách vévodou byl, kníže bohobojný, spravedlivý, vší cti plný. A když boží službu snažně miloval, nad jiné kláštery klášter svatého Prokopa na paměti měl. Zvěděv, že Vít opat v Uhřích byl, své posly poň a po jeho bratry poslal, aby se zase do svého kláštera vrátili. Tu se vrátivše, knížetem ctně do kláštera uvedeni, a což jsou dříve nedostat- kův trpěli, to jsou skrze svatého Prokopa prosbu všeho dobrého dosti potom měli, Bohu mnoho časův sloužili, v jeho milosti se dostali, s nímž přebývají na věky věkův. Amen. 49 4 Próza
Strana 50
KAREL ČTVRTY Život svatého Václava Když tomu všemohoucí milost boží chtěla, aby se víra křesťanská spoře rozmnožila, Svatopluk, moravský král, od svatého Cyrila, moravského arcibiskupa, svatý křest jest přijal. A potom, když bratr svatého Cyrila, jménem Metudius, po jeho skončení místo něho moravským arcibisku- pem byl učiněn, tehdy české slovutné kníže jménem Bořivoj a jeho bo- hobojná kněžna svatá Ludmila v tom městě, ježto Velehrad slove, tu kdežto tehdy moravského arcibiskupství stolec i hlava byla, v kostele svatého Víta od blaženého arcibiskupa Metudia oba svatý křest jsou přijali. V těch časech to šlechetné kníže české Bořivoj měl jest dva syny, jeden slul Spytihněv a druhý Vratislav. Tehdy Spytihněv nemnoho na světě přebyv umřel, a Vratislav po něm v Čechách knížetem byl ostal. Potom to slovutné kníže Vratislav se svou kněžnou, jížto jméno bylo Drahomiř, měl dva syny, svatého Václava a nemilostivého Boleslava. A když Vra- tislav kníže s pravým srdcem křesťanskou víru miloval, na to jeho kněžna Drahomiř nic nedbala, ale pohanských model se vždy přidržo- vala. Potom po těch časech to šlechetné kníže Vratislav svého syna svatého Václava tím úmyslem, aby potom českým knížetem byl, svaté Ludmile jeho chovati poručiv, skonal. A jeho kněžna Drahomiř, v dru- hého syna Boleslava se uvázavši ku pohanským modlám jeho všemi činy vedla. Ale předrahý ten květ, první v české zemi ve svaté víře vzkvetlý, svatá Ludmila, vnuka svého svatého Václava, svatému čtení podle křesťanské víry jeho učíc, chovala. Tehdy milostivý utěšitel Duch svatý tak tohoto dítěte srdce vnitřním vdechnutím byl rozpálil, že jeho svatá učení jako světlé jiskry od něho jdouce se stkvěla a jeho osvícené promluvení jako plovoucí strdí sladce od jeho svatých úst vycházelo. Pročež skrze jeho svatého slova snažné kázání všecka česká země slavně jest osvícena, ne- toliko slovem, ale i rozličným příkladem. Neb se tak o jeho svaté milosti píše, že jest byl přečistého života, své tělesenství bez poskvrny choval, vždy žádaje, jak by pro Jezu Krista svou krev prolil. Pročež spravedl- nost svaté víry ne tajně, ale zjevně kázal, vždy se Bohu nábožně modlil, bedlivě ve dne i v noci Boha následuje ve všech svatých skutcích, v almužnách, u milosrdí i u pokoře nad jiné své rovně znamenitě pro- spíval. Těch časův ta závistivá Drahomiř, nemilostivá pohanka, žádajíc nad svou tchýní, svatou Ludmilou, knížetství české země obdržeti, dva še- 50
KAREL ČTVRTY Život svatého Václava Když tomu všemohoucí milost boží chtěla, aby se víra křesťanská spoře rozmnožila, Svatopluk, moravský král, od svatého Cyrila, moravského arcibiskupa, svatý křest jest přijal. A potom, když bratr svatého Cyrila, jménem Metudius, po jeho skončení místo něho moravským arcibisku- pem byl učiněn, tehdy české slovutné kníže jménem Bořivoj a jeho bo- hobojná kněžna svatá Ludmila v tom městě, ježto Velehrad slove, tu kdežto tehdy moravského arcibiskupství stolec i hlava byla, v kostele svatého Víta od blaženého arcibiskupa Metudia oba svatý křest jsou přijali. V těch časech to šlechetné kníže české Bořivoj měl jest dva syny, jeden slul Spytihněv a druhý Vratislav. Tehdy Spytihněv nemnoho na světě přebyv umřel, a Vratislav po něm v Čechách knížetem byl ostal. Potom to slovutné kníže Vratislav se svou kněžnou, jížto jméno bylo Drahomiř, měl dva syny, svatého Václava a nemilostivého Boleslava. A když Vra- tislav kníže s pravým srdcem křesťanskou víru miloval, na to jeho kněžna Drahomiř nic nedbala, ale pohanských model se vždy přidržo- vala. Potom po těch časech to šlechetné kníže Vratislav svého syna svatého Václava tím úmyslem, aby potom českým knížetem byl, svaté Ludmile jeho chovati poručiv, skonal. A jeho kněžna Drahomiř, v dru- hého syna Boleslava se uvázavši ku pohanským modlám jeho všemi činy vedla. Ale předrahý ten květ, první v české zemi ve svaté víře vzkvetlý, svatá Ludmila, vnuka svého svatého Václava, svatému čtení podle křesťanské víry jeho učíc, chovala. Tehdy milostivý utěšitel Duch svatý tak tohoto dítěte srdce vnitřním vdechnutím byl rozpálil, že jeho svatá učení jako světlé jiskry od něho jdouce se stkvěla a jeho osvícené promluvení jako plovoucí strdí sladce od jeho svatých úst vycházelo. Pročež skrze jeho svatého slova snažné kázání všecka česká země slavně jest osvícena, ne- toliko slovem, ale i rozličným příkladem. Neb se tak o jeho svaté milosti píše, že jest byl přečistého života, své tělesenství bez poskvrny choval, vždy žádaje, jak by pro Jezu Krista svou krev prolil. Pročež spravedl- nost svaté víry ne tajně, ale zjevně kázal, vždy se Bohu nábožně modlil, bedlivě ve dne i v noci Boha následuje ve všech svatých skutcích, v almužnách, u milosrdí i u pokoře nad jiné své rovně znamenitě pro- spíval. Těch časův ta závistivá Drahomiř, nemilostivá pohanka, žádajíc nad svou tchýní, svatou Ludmilou, knížetství české země obdržeti, dva še- 50
Strana 51
redné násilníky, jimžto jména byla Thuman a Guman, do Tetína na hrad poslala, aby tam javše věrnou boží služebnici, svatou Ludmilu, zahubili. A tak se jest stalo: od těch dvou jest udávena a ta svatá duše do nebes jest vzata. Potom ta nemilostivá pohanka Drahomiř jala se křesťanův nenáviděti a jim mnoho zlého činiti. Ale syn její, svatý Václav, víru křesťanskou, jakž jeho byla svatá Ludmila, babka jeho, naučila, tvrdě držel, navracuje zase jí rozehnalé křesťany a jim milostivě v jich potřebách pomáhaje. Tu také zvláštní pokoru činil, že oplatky tajně peka a z hroznův víno svýma rukama tlače, k boží službě po kostelech dával. Často také drva a jinou potřebu chudým vdovám, pracným i rozličným sirým lidem taj- ně v noci posílal. Těch časův kouřimské kníže vida božího sluhy velikou pokoru a jeho na své mysli potupuje, jal se knížetství české země překážeti rozličně i veliké násilí činiti, takže musil svatý Václav s velikým vojskem na pole proti němu táhnouti, nedada své země více hubiti. Jehožto zástup kouřimské kníže potupiv, se svým zástupem proti němu také na pole vyjel a s ním se k boji zamluvil. Jemužto svatý Václav po poslu vzká- zal, řka: Když žádáš nad mým knížetstvím vévoditi, což ti je toho potřeba, aby ti u boji zbiti byli, nad nimižto chceš panovati? Ját tvých lidí krve prolití nežádám; je-li ti se mnou boj libý, nade mnou nad samým zvítěze, pa- nujž nade všemi mými. A paklit já tě přemohu, ale ať tvoji pod mou moc slušejí. Tomu poselství kníže kouřimské vesele povolil, aby ta smlouva byla s obou stran potvrzena, takže by nikdo jim pomáhati nesměl, jakžto se jest i stalo. A když ta knížata proti sobě na sedání šla, a obě vojska při té podívané stála, v tu hodinu andělé s nebes sestoupivše nad svatým Václavem se vznášeli a kříž stkvoucí před jeho svatou tváří se blyštěl. To kouřimské kníže uzřev, před svatým Václavem na zemi padl, prose, aby mu ráčil svůj hněv odpustiti. Jemužto svatý Václav vece: Vrať se domů s pokojem a měj na svém dosti. Jáť tvého nežádám. Potom po malých časech svatý Václav, aby k císařovu dvoru jel, byl pozván. A když tam přijel, od císaře i ode všech knížat ctně přijat a tu u pilných císařových radách znamenitě nade všecky jiné u moudrosti poznán. A když jednoho jitra v císařovu radu pozván a pro velikou prá- ci, jižto zvláště v noci Bohu se modle nesl, rozličně se trudil, v radu přijíti se zapozdil, tehda císař s knížaty domnívaje se, že by si pro svou hrdost přijíti lenoval, to byl tak způsobil, když by svatý Václav v radu přišel, aby ho nikdo povstáním nepoctil. Avšakž jak brzo svatý Václav v radu přišel, uzřev císař, ano jeho svatí andělé vedou a kříž zlatý jemu se na čele stkví, ihned před ním se všemi knížaty padna, jemu se poko- řil, slibuje jemu, což by na něm poprosil nebo kázal, na tom byl by uslyšán. Tehdy svatý Václav ruky svatého Víta na císařovi poprosil a ihned jemu ji mile císař dal. Potom svatý Václav s tím drahým darem do pražského města přijev, kostel ve jméno svatého Víta založiv učinil. A potom po toho svatého otce, řezenského biskupa, jenž těch časův nad českou zemí biskupského důstojenství moc měl, poslal, aby si přijeti nelenil, ale přijeda kostel svatého Víta posvětil. Jemužto řezenský bis- kup odkázal, řka: 51
redné násilníky, jimžto jména byla Thuman a Guman, do Tetína na hrad poslala, aby tam javše věrnou boží služebnici, svatou Ludmilu, zahubili. A tak se jest stalo: od těch dvou jest udávena a ta svatá duše do nebes jest vzata. Potom ta nemilostivá pohanka Drahomiř jala se křesťanův nenáviděti a jim mnoho zlého činiti. Ale syn její, svatý Václav, víru křesťanskou, jakž jeho byla svatá Ludmila, babka jeho, naučila, tvrdě držel, navracuje zase jí rozehnalé křesťany a jim milostivě v jich potřebách pomáhaje. Tu také zvláštní pokoru činil, že oplatky tajně peka a z hroznův víno svýma rukama tlače, k boží službě po kostelech dával. Často také drva a jinou potřebu chudým vdovám, pracným i rozličným sirým lidem taj- ně v noci posílal. Těch časův kouřimské kníže vida božího sluhy velikou pokoru a jeho na své mysli potupuje, jal se knížetství české země překážeti rozličně i veliké násilí činiti, takže musil svatý Václav s velikým vojskem na pole proti němu táhnouti, nedada své země více hubiti. Jehožto zástup kouřimské kníže potupiv, se svým zástupem proti němu také na pole vyjel a s ním se k boji zamluvil. Jemužto svatý Václav po poslu vzká- zal, řka: Když žádáš nad mým knížetstvím vévoditi, což ti je toho potřeba, aby ti u boji zbiti byli, nad nimižto chceš panovati? Ját tvých lidí krve prolití nežádám; je-li ti se mnou boj libý, nade mnou nad samým zvítěze, pa- nujž nade všemi mými. A paklit já tě přemohu, ale ať tvoji pod mou moc slušejí. Tomu poselství kníže kouřimské vesele povolil, aby ta smlouva byla s obou stran potvrzena, takže by nikdo jim pomáhati nesměl, jakžto se jest i stalo. A když ta knížata proti sobě na sedání šla, a obě vojska při té podívané stála, v tu hodinu andělé s nebes sestoupivše nad svatým Václavem se vznášeli a kříž stkvoucí před jeho svatou tváří se blyštěl. To kouřimské kníže uzřev, před svatým Václavem na zemi padl, prose, aby mu ráčil svůj hněv odpustiti. Jemužto svatý Václav vece: Vrať se domů s pokojem a měj na svém dosti. Jáť tvého nežádám. Potom po malých časech svatý Václav, aby k císařovu dvoru jel, byl pozván. A když tam přijel, od císaře i ode všech knížat ctně přijat a tu u pilných císařových radách znamenitě nade všecky jiné u moudrosti poznán. A když jednoho jitra v císařovu radu pozván a pro velikou prá- ci, jižto zvláště v noci Bohu se modle nesl, rozličně se trudil, v radu přijíti se zapozdil, tehda císař s knížaty domnívaje se, že by si pro svou hrdost přijíti lenoval, to byl tak způsobil, když by svatý Václav v radu přišel, aby ho nikdo povstáním nepoctil. Avšakž jak brzo svatý Václav v radu přišel, uzřev císař, ano jeho svatí andělé vedou a kříž zlatý jemu se na čele stkví, ihned před ním se všemi knížaty padna, jemu se poko- řil, slibuje jemu, což by na něm poprosil nebo kázal, na tom byl by uslyšán. Tehdy svatý Václav ruky svatého Víta na císařovi poprosil a ihned jemu ji mile císař dal. Potom svatý Václav s tím drahým darem do pražského města přijev, kostel ve jméno svatého Víta založiv učinil. A potom po toho svatého otce, řezenského biskupa, jenž těch časův nad českou zemí biskupského důstojenství moc měl, poslal, aby si přijeti nelenil, ale přijeda kostel svatého Víta posvětil. Jemužto řezenský bis- kup odkázal, řka: 51
Strana 52
A zda mne, synu milý, potřebuješ? Věz to, že ten kostel, jehožto po- svěcení žádáš, ten kostel, jakž jsem božím zjevením viděl, povýšen bude v důstojenství arcibiskupství, stolec i hlava duchovní tvé země. Avšak, aby se tvá prosba i vůle naplnila a tvůj kostel byl posvěcen, rád to chci způsobiti. Což potom svatý Václav pro Jezu Krista pokorných a milosrdných skut- kův činil, o tom jest mnoho psáno. Zvláště, když jednoho času svatý Václav v noci, ano sníh a led veliký, se svým starým sluhou, jenž slul svatý Podivoj, jemužto vše tajemství i náboženství svatého Václava známo bylo, ke kostelu bos šel, tehda ten svatý Podivoj, jakkoli v obuvi jda, však veliké zimy trpěti nemohl. Jemužto svatý Václav vece: Podivoji, vidím to, že ti jest zima. Stoupej u mé šlépěje. A jakž počal v jeho svaté šlépěje stoupati, tak se jemu nohy zhřály tak, že nepočal nic zimy cítiti. A ty jisté svatého Václava šlépěje, že po zmrzlém blátě chodě své svaté nohy poraňoval, všecky krvavy byly. To také svatý Václav ze zvláštního milosrdí činil, že pohanské a poro- bené děti kupuje, k svatému křtu připravuje Bohu je získával. Boje se také, aby žádného člověka krev nevinně nebyla odsouzena, všecky šibe- nice a žaláře pobořiti kázal. Ten také dar svatý Václav zvláštní a od Boha měl, že prorocky o budoucích časech mnohé věci předpověděl, a znamenitě zjeveno mu bylo, aby těla své babky, svaté Ludmily, na jiné místo přenesení učinil. A tak se jest stalo, že po tom vidění svatý Vác- lav celé tělo svaté Ludmily v Tetíně naleznuv, do Prahy přinesl a v klášteře svatého Jiří tu, kdežto i dnes pohřbeno jest, položiti kázal. Potom svatý Václav žádaje věcí nebeských, všech tělesných věcí sobě za nic nemaje, poslal své posly k svatému otci papežovi, od něho odpuš- tění prose, aby mohl svému bratru Boleslavovi knížetství oddati a v řád svatého Benedikta vejíti. Ale proti tomu bratr jeho Boleslav jeho svatým činům závidě, těles- ných věcí žádaje a nebeských nedbaje, chtěl rád, aby kterým činem mohl knížetství české země dojíti. Pročež svatého Václava, bratra svého, na jedny hody lstivým zámyslem do Boleslavě pozval. Tehda svatý Václav smrt svou předvídaje, nevinný jako ovčička, dobrovolně se vésti pře- pustil. A to s velikou radostí učinil, neb toho byl dávno žádal, aby pro svatou víru svou krev prolil. A když na těch hodech svatý Václav se svými rytíři na večeři seděl, propověděl k nim, řka: Zítra u vigilii rajského probošta svatého Michala kalich utrpení pro mého milého Hospodina píti budu, aby svatý Michal duši mou Hospo- dinu obětoval. A vy tuto také se mnou jasně pijte a hodujte, neb již od tohoto času vína s vámi píti víc nebudu této úrody. To vyřknuv, svatý Václav od večeře vstal, Bohu poděkovav, zkroušeným srdcem se nábožně zpovídal. A tu žalostivě za své i svých bližních hříchy zaplakav, na modlitbu se až přes prvospí oddal. A potom ná- božně na jitřní vstav, pravé světloucí slunce, ježto duši osvěcuje, tělo krále nebeského přijal. A když tak svatý Václav nebeské světlosti oděním se ohradiv, po tmě šel, nemilostivý bratr jeho Boleslav s vražedným úmyslem ze tmy naň vystoupil, a tu — hříšná temnost proti svaté světlosti — bratra svého, svatého Václava, nemilostivě ranil. Po kteréžto ráně ten sám zlý Bole- slav ihned padl, nemaje moci nad sluhou Božím. Ale svatý Václav, chtě 52
A zda mne, synu milý, potřebuješ? Věz to, že ten kostel, jehožto po- svěcení žádáš, ten kostel, jakž jsem božím zjevením viděl, povýšen bude v důstojenství arcibiskupství, stolec i hlava duchovní tvé země. Avšak, aby se tvá prosba i vůle naplnila a tvůj kostel byl posvěcen, rád to chci způsobiti. Což potom svatý Václav pro Jezu Krista pokorných a milosrdných skut- kův činil, o tom jest mnoho psáno. Zvláště, když jednoho času svatý Václav v noci, ano sníh a led veliký, se svým starým sluhou, jenž slul svatý Podivoj, jemužto vše tajemství i náboženství svatého Václava známo bylo, ke kostelu bos šel, tehda ten svatý Podivoj, jakkoli v obuvi jda, však veliké zimy trpěti nemohl. Jemužto svatý Václav vece: Podivoji, vidím to, že ti jest zima. Stoupej u mé šlépěje. A jakž počal v jeho svaté šlépěje stoupati, tak se jemu nohy zhřály tak, že nepočal nic zimy cítiti. A ty jisté svatého Václava šlépěje, že po zmrzlém blátě chodě své svaté nohy poraňoval, všecky krvavy byly. To také svatý Václav ze zvláštního milosrdí činil, že pohanské a poro- bené děti kupuje, k svatému křtu připravuje Bohu je získával. Boje se také, aby žádného člověka krev nevinně nebyla odsouzena, všecky šibe- nice a žaláře pobořiti kázal. Ten také dar svatý Václav zvláštní a od Boha měl, že prorocky o budoucích časech mnohé věci předpověděl, a znamenitě zjeveno mu bylo, aby těla své babky, svaté Ludmily, na jiné místo přenesení učinil. A tak se jest stalo, že po tom vidění svatý Vác- lav celé tělo svaté Ludmily v Tetíně naleznuv, do Prahy přinesl a v klášteře svatého Jiří tu, kdežto i dnes pohřbeno jest, položiti kázal. Potom svatý Václav žádaje věcí nebeských, všech tělesných věcí sobě za nic nemaje, poslal své posly k svatému otci papežovi, od něho odpuš- tění prose, aby mohl svému bratru Boleslavovi knížetství oddati a v řád svatého Benedikta vejíti. Ale proti tomu bratr jeho Boleslav jeho svatým činům závidě, těles- ných věcí žádaje a nebeských nedbaje, chtěl rád, aby kterým činem mohl knížetství české země dojíti. Pročež svatého Václava, bratra svého, na jedny hody lstivým zámyslem do Boleslavě pozval. Tehda svatý Václav smrt svou předvídaje, nevinný jako ovčička, dobrovolně se vésti pře- pustil. A to s velikou radostí učinil, neb toho byl dávno žádal, aby pro svatou víru svou krev prolil. A když na těch hodech svatý Václav se svými rytíři na večeři seděl, propověděl k nim, řka: Zítra u vigilii rajského probošta svatého Michala kalich utrpení pro mého milého Hospodina píti budu, aby svatý Michal duši mou Hospo- dinu obětoval. A vy tuto také se mnou jasně pijte a hodujte, neb již od tohoto času vína s vámi píti víc nebudu této úrody. To vyřknuv, svatý Václav od večeře vstal, Bohu poděkovav, zkroušeným srdcem se nábožně zpovídal. A tu žalostivě za své i svých bližních hříchy zaplakav, na modlitbu se až přes prvospí oddal. A potom ná- božně na jitřní vstav, pravé světloucí slunce, ježto duši osvěcuje, tělo krále nebeského přijal. A když tak svatý Václav nebeské světlosti oděním se ohradiv, po tmě šel, nemilostivý bratr jeho Boleslav s vražedným úmyslem ze tmy naň vystoupil, a tu — hříšná temnost proti svaté světlosti — bratra svého, svatého Václava, nemilostivě ranil. Po kteréžto ráně ten sám zlý Bole- slav ihned padl, nemaje moci nad sluhou Božím. Ale svatý Václav, chtě 52
Strana 53
dobrovolně oběť svou vzdáti Bohu a duši svou, totiž tělesenství své dáti pro milého Jezu Krista, vezma bratra svého meč jemu vrátil, řka: Vůle tvá buď v tvých rukou. Proto se zlý Boleslav nic neobměkčil, ale se svými nemilostivými lidmi opět se naň obořiv, svého bratra svatého Václava zabil. A ta svatá duše slavně do nebes svatými anděly vznesena. Potom ta svatá krev, ježto byla na stěnu střelila, jako volajíc na vražedného bratra, dlouhé časy žádným řemeslem setřena býti nemohla. Potom skrze sv. Václava Bůh zřejmě divy v Čechách i v jiných vlastech činil. A zvláště v tu hodinu, v nížto sv. Václav svou krev prolil, zjevil se spasitel na kříži pně králi dácskému, takto k němu mluvě: Chceš-li svých hříchův odpuštění u mne obdržeti, učiň kostel ve jméno mého milého mučedníka svatého Václava. Z toho vidění král se probrav, kostel krásný ve jméno svatého Václava učiniv slovutně nadal. A tu jeho svaté jméno jako i v Čechách u veliké chvále mají až do dnešního dne. V těch také časech ta přezlá svaté víry nenávistnice, Drahomiř pohanka, mátě svatého Václava, všech nevěrných matek zlostný příklad, jež své se krvi protivíc svatého Václava svého syna smrt byla zjednala, božím přepuštěním před pražským hradem jako ona prokletá města Dathan a Abyron se jest propadla. A ta propast jest zřejmě všem známa až do dnešního dne. A ti také vražedného Boleslava pomocníci rozličnou boží ranou všickni jsou hanebně sešli. Vlastní životopis Tuto se počíná předmluva k Životu přešlechet- ného Karla, císaře římského Čtvrtého a krále čes- kého Prvého předůstojného. Kapitola prvá Nástupcům sedícím na trůnech mých dvojích dvojí život tohoto světa poznati a lepší zvoliti. Když dvojí tvář v podobenství spatřujeme, pa- měť o obou životech máme. Neb jako tvář, již vidíme v zrcadle, marná a nic není, tak i život hříšníků nic není. Proto Orličník v evangeliu praví: A bez něho učiněno jest nic. Než kterak učiněno jest nic dílo hříšného, když on je učinil? Hřích vskutku učinil, ale ne skutek. Dílo nazývá se od žádosti, a hříšník vždy rozkoší žádá a poskvrněn bývá od nich. Bývá však obelstěn v touze své, neboť touží po věcech porušitel- ných, jež se v nic obracejí. A tak pochován bývá život jeho s ním, neb když tělesné věci zetlejí, touhy jeho se skonávají. O druhém pak životě dí Orličník: Co učiněno jest v něm, byl život, a život byl světlo lidí. Kterak však učiníme život v něm, aby život byl světlo naše, učí nás spasitel řka: Kdo jí mé tělo a pije mou krev, ve mně zůstává a já v něm. Kdož se živí takovým pokrmem duchovním, trvají na věky. Ale kterak se jím živí, pozorujme. Jestliže tělesně jíme rozličné krmě podléhající zkáze, zda nemusíme míti na ně chuť a vnitř- nosti naše přijmouti je toužebně a pustiti je po orgánech našeho těla, aby se obrátily v krev, aby duch, jenž v krvi přebývá a život náš mohl 53
dobrovolně oběť svou vzdáti Bohu a duši svou, totiž tělesenství své dáti pro milého Jezu Krista, vezma bratra svého meč jemu vrátil, řka: Vůle tvá buď v tvých rukou. Proto se zlý Boleslav nic neobměkčil, ale se svými nemilostivými lidmi opět se naň obořiv, svého bratra svatého Václava zabil. A ta svatá duše slavně do nebes svatými anděly vznesena. Potom ta svatá krev, ježto byla na stěnu střelila, jako volajíc na vražedného bratra, dlouhé časy žádným řemeslem setřena býti nemohla. Potom skrze sv. Václava Bůh zřejmě divy v Čechách i v jiných vlastech činil. A zvláště v tu hodinu, v nížto sv. Václav svou krev prolil, zjevil se spasitel na kříži pně králi dácskému, takto k němu mluvě: Chceš-li svých hříchův odpuštění u mne obdržeti, učiň kostel ve jméno mého milého mučedníka svatého Václava. Z toho vidění král se probrav, kostel krásný ve jméno svatého Václava učiniv slovutně nadal. A tu jeho svaté jméno jako i v Čechách u veliké chvále mají až do dnešního dne. V těch také časech ta přezlá svaté víry nenávistnice, Drahomiř pohanka, mátě svatého Václava, všech nevěrných matek zlostný příklad, jež své se krvi protivíc svatého Václava svého syna smrt byla zjednala, božím přepuštěním před pražským hradem jako ona prokletá města Dathan a Abyron se jest propadla. A ta propast jest zřejmě všem známa až do dnešního dne. A ti také vražedného Boleslava pomocníci rozličnou boží ranou všickni jsou hanebně sešli. Vlastní životopis Tuto se počíná předmluva k Životu přešlechet- ného Karla, císaře římského Čtvrtého a krále čes- kého Prvého předůstojného. Kapitola prvá Nástupcům sedícím na trůnech mých dvojích dvojí život tohoto světa poznati a lepší zvoliti. Když dvojí tvář v podobenství spatřujeme, pa- měť o obou životech máme. Neb jako tvář, již vidíme v zrcadle, marná a nic není, tak i život hříšníků nic není. Proto Orličník v evangeliu praví: A bez něho učiněno jest nic. Než kterak učiněno jest nic dílo hříšného, když on je učinil? Hřích vskutku učinil, ale ne skutek. Dílo nazývá se od žádosti, a hříšník vždy rozkoší žádá a poskvrněn bývá od nich. Bývá však obelstěn v touze své, neboť touží po věcech porušitel- ných, jež se v nic obracejí. A tak pochován bývá život jeho s ním, neb když tělesné věci zetlejí, touhy jeho se skonávají. O druhém pak životě dí Orličník: Co učiněno jest v něm, byl život, a život byl světlo lidí. Kterak však učiníme život v něm, aby život byl světlo naše, učí nás spasitel řka: Kdo jí mé tělo a pije mou krev, ve mně zůstává a já v něm. Kdož se živí takovým pokrmem duchovním, trvají na věky. Ale kterak se jím živí, pozorujme. Jestliže tělesně jíme rozličné krmě podléhající zkáze, zda nemusíme míti na ně chuť a vnitř- nosti naše přijmouti je toužebně a pustiti je po orgánech našeho těla, aby se obrátily v krev, aby duch, jenž v krvi přebývá a život náš mohl 53
Strana 54
tam přebývati. Ale že tělesné věci podléhají zkáze, člověk umírá. Kdo však jí pokrm onen duchovní, jímž živa jest duše, zda ho nemusí v duši své žádati a toužebně přijímati a snažně v lásce chovati, aby se v něm žárem toho pokrmu zrodily jiskry sladkosti a lásky, v nichž by duše měla svou potravu živnou a v něm aby přebývala? A jako v oné potravě nic porušeného není, tak i ti, kdož v něm přebývají, nemají žádného porušení a budou živi na věky. A to potvrzuje spasitel ve čtení svatého Jana v šesté kapitole řka: Tento jest chléb živý s nebe sestupující, a kdož jej bude jísti, nezemře na věky. Život věčný jest světlo člověka, jehož nelze dosáhnouti bez Boha. A proto praví týž Orličník: A život byl světlo lidí, neb jiný život má za smrt. A zajisté jest smrt, neboť jest přehořký. Co však jest hořčejší, než milovníkem býti rozkoší a tyto muky trpěti? Neboť nejenom jsou mrtvi, ale každou hodinu umírají. Ti však, kdož žijí u věčném životě, dobře slovou živými, neboť mocí protivili se smrti zapuzujíce rozkoše tělesné a přijali za odplatu rozkoše věčné. Ale mnozí jedí duchovní pokrm bez chuti i žádosti a vyvrhují jej ze srdcí svých. Běda jim, neboť jejich hřích popisuje se s Jidášem a díl jejich s Dathanem i Abironem, a neprospěje za potravu duším jejich. Zda nevíte, že jí-li zvíře bez chuti, nepřichází mu k užitku, ale bolestí se mučí? Mnohem více vy budete mučeni, neb trest váš bude věčný, jako pokrm jest věčný. Jejichž šlépějí, prosím vás, se chraňte, ale na potravu duším svým pokrm onen žádejte přijmouti, a bez něho nežijte, abyste na věky živi byli. A ne samým chlebem živ jest člověk, ale každým slovem, kteréž vychází z úst božích. Neboť chléb nebeský jest nejenom chléb, ale také tělo i slovo; a kdyby bylo samo tělo, neměl by potravy života věčného. Kterak však onen chléb jest tělo, praví spa- sitel: Chléb, kterýž já dám, tělo mé jest. A to tělo slovo jest, jakž svatý Jan v evangeliu praví: A slovo tělem učiněno jest. A to slovo byl Bůh, o němž týž praví: A Bůh byl slovo. A tak tento chléb jest tělo, slovo a Bůh. A kdo chce ten chléb přijímati, musí přijmouti tělo, slovo a Boha v onom chlebě nebeském, jenž se nazývá chlebem andělským. V přijímání chleba musí býti přijato slovo pravdy, o kterémžto slovu Kristus praví: Já jsem pravda a život. Kdo přijímaje nepřijímá slovo pravdy, nepřijímá chleba toho. Protož musí ten, jenž chléb přijímá, tělo přijmouti, neb když jej Hospodin dával svým učedníkům, řekl: Toto jest tělo mé, kteréž za vás vydáno bude, a krev téhož těla dal jim řka: Tento jest kalich krve mé věčného a nového zákona, jenž za mnohé vylit bude. Když pak člověk přijímá ono tělo, nechť ztratí tělo své a vydá je za Krista, a vezma kříž svůj nechť následuje jeho, aby byl účasten jeho smrti a utrpení, účasten jsa v budoucím čase slávy jména jeho. Když pak tělo přijímá, musí také i ten chléb pravý přijmouti, jakž on sám dí: Já jsem chléb pravý, jenž jsem s nebe sestoupil. Potvrdil nám sám Kristus nový a věčný zákon skrze chléb ten. O kterémžto potvrzení David zpívá v žalmu: A chléb srdce člověka potvrď. David pak ne na- darmo v podobenství o věčném chlebu mluví. Neb dům jeho Betlém slove, což se vykládá dům chleba. Bůh chtěl, aby se z toho domu Kristus jeho narodil, jenž jest chléb pravý. A proto jmenuje ho písmo „z domu Davidova", to jest z domu chleba. Ten pak chléb potvrd srdcí vašich a duší vašich ve svatém milování a v lásce své, abyste tak mohli jíti skrze časná království, abyste neztratili království věčných! Amen. 54
tam přebývati. Ale že tělesné věci podléhají zkáze, člověk umírá. Kdo však jí pokrm onen duchovní, jímž živa jest duše, zda ho nemusí v duši své žádati a toužebně přijímati a snažně v lásce chovati, aby se v něm žárem toho pokrmu zrodily jiskry sladkosti a lásky, v nichž by duše měla svou potravu živnou a v něm aby přebývala? A jako v oné potravě nic porušeného není, tak i ti, kdož v něm přebývají, nemají žádného porušení a budou živi na věky. A to potvrzuje spasitel ve čtení svatého Jana v šesté kapitole řka: Tento jest chléb živý s nebe sestupující, a kdož jej bude jísti, nezemře na věky. Život věčný jest světlo člověka, jehož nelze dosáhnouti bez Boha. A proto praví týž Orličník: A život byl světlo lidí, neb jiný život má za smrt. A zajisté jest smrt, neboť jest přehořký. Co však jest hořčejší, než milovníkem býti rozkoší a tyto muky trpěti? Neboť nejenom jsou mrtvi, ale každou hodinu umírají. Ti však, kdož žijí u věčném životě, dobře slovou živými, neboť mocí protivili se smrti zapuzujíce rozkoše tělesné a přijali za odplatu rozkoše věčné. Ale mnozí jedí duchovní pokrm bez chuti i žádosti a vyvrhují jej ze srdcí svých. Běda jim, neboť jejich hřích popisuje se s Jidášem a díl jejich s Dathanem i Abironem, a neprospěje za potravu duším jejich. Zda nevíte, že jí-li zvíře bez chuti, nepřichází mu k užitku, ale bolestí se mučí? Mnohem více vy budete mučeni, neb trest váš bude věčný, jako pokrm jest věčný. Jejichž šlépějí, prosím vás, se chraňte, ale na potravu duším svým pokrm onen žádejte přijmouti, a bez něho nežijte, abyste na věky živi byli. A ne samým chlebem živ jest člověk, ale každým slovem, kteréž vychází z úst božích. Neboť chléb nebeský jest nejenom chléb, ale také tělo i slovo; a kdyby bylo samo tělo, neměl by potravy života věčného. Kterak však onen chléb jest tělo, praví spa- sitel: Chléb, kterýž já dám, tělo mé jest. A to tělo slovo jest, jakž svatý Jan v evangeliu praví: A slovo tělem učiněno jest. A to slovo byl Bůh, o němž týž praví: A Bůh byl slovo. A tak tento chléb jest tělo, slovo a Bůh. A kdo chce ten chléb přijímati, musí přijmouti tělo, slovo a Boha v onom chlebě nebeském, jenž se nazývá chlebem andělským. V přijímání chleba musí býti přijato slovo pravdy, o kterémžto slovu Kristus praví: Já jsem pravda a život. Kdo přijímaje nepřijímá slovo pravdy, nepřijímá chleba toho. Protož musí ten, jenž chléb přijímá, tělo přijmouti, neb když jej Hospodin dával svým učedníkům, řekl: Toto jest tělo mé, kteréž za vás vydáno bude, a krev téhož těla dal jim řka: Tento jest kalich krve mé věčného a nového zákona, jenž za mnohé vylit bude. Když pak člověk přijímá ono tělo, nechť ztratí tělo své a vydá je za Krista, a vezma kříž svůj nechť následuje jeho, aby byl účasten jeho smrti a utrpení, účasten jsa v budoucím čase slávy jména jeho. Když pak tělo přijímá, musí také i ten chléb pravý přijmouti, jakž on sám dí: Já jsem chléb pravý, jenž jsem s nebe sestoupil. Potvrdil nám sám Kristus nový a věčný zákon skrze chléb ten. O kterémžto potvrzení David zpívá v žalmu: A chléb srdce člověka potvrď. David pak ne na- darmo v podobenství o věčném chlebu mluví. Neb dům jeho Betlém slove, což se vykládá dům chleba. Bůh chtěl, aby se z toho domu Kristus jeho narodil, jenž jest chléb pravý. A proto jmenuje ho písmo „z domu Davidova", to jest z domu chleba. Ten pak chléb potvrd srdcí vašich a duší vašich ve svatém milování a v lásce své, abyste tak mohli jíti skrze časná království, abyste neztratili království věčných! Amen. 54
Strana 55
Kapitola druhá, v nížto učí císař syny své pokoře a víře a aby Boha milovali, i bližního v spravedlnos- ti souditi, milosrdnu býti, hříchův se vystříhati Když pak kralovati budete po mně, okrášleni korunou královskou, pa- matujte, že jsem i já kraloval před vámi a v prach obrácen jsem a v blá- to červů. Stejně i vy padnete minouce jako stín a jako květ polní. Zač stojí urozenost anebo všech věcí hojnost, není-li při tom čisté svědomí s pravou vírou a s nadějí svatého vzkříšení? Nedívejte se na život svůj jako nevěřící, nesprávně myslíce, že krátký jest čas života vašeho, pro- tože od Boha stvořeni a z ničeho zrozeni jste a potom se v nic obrátíte, jakobyste nikdy nebyli. Vězte, že máte otce věčného a syna jeho, pána našeho Ježíše Krista, jenž jest prvorozený z mnoha bratří, jenž chce, abyste byli účastni království jeho, jestliže zákon jeho zachováte a ne- poskvrníte myslí, svědomí, a vůlí krve a těla vašeho stanete se syny božími, jakož praví Jan v evangeliu: Dal jim moc syny božími býti. Chcete-li se tedy státi syny božími, zachovávejte přikázání otce svého, jež vám zvěstoval skrze syna svého pána našeho Ježíše Krista, krále nebeského, jehož podobu a náměstnictví držíte na zemi. Přikázání pak největší jeho jest: milovati Pána Boha z celého srdce a z celé duše a bližního svého jako sebe samého. Budete-li tím milová- ním Boha milovati, duše své proň položiti nebudete se strachovati, a ne- budete se báti těch, kdož tělo sice mohou zabíti, ale duše nemohou za- tratiti; ale budete se báti otce svého, jenž mocen jest spasiti a také po- slati v oheň věčný. Budete-li pak choditi v bázni boží, moudrost bude počátek váš a budete souditi bratry své v spravedlnosti a pravdě, jakož sami doufáte býti souzeni od Hospodina. A tak nezabloudíte na bludné cesty, neboť cesta boží přímá jest. A bude milosrdenství vaše nad nuz- nými a chudými, jakžto sami žádáte milosrdenství dojíti u Hospodina z ubohosti a křehkosti své. A moudrost vaše bude posílena v moci boží, a položí rámě vaše jako lučiště mosazné a potřete boje silné a padnou bezbožní před vámi, spravedliví pak budou se radovati. Myšlení také nepřátel vašich Bůh rozptýlí a naučí vás činiti spravedlnost a soud. Zjeví vám tajemství, zpytování spravedlivé ukáže vám a neskryje muž zchytralý zlosti své před vámi, neb duch moudrosti a rozumu božího bude ve vás. A zastřeny budou oči nespravedlivých před vámi i odejme Bůh ze srdcí jejich slovo a nesmyslná budou promluvení jejich. Spra- vedlivý však zachrání život svůj, a tak bude králova čest, neboť králova čest miluje soud. A žezla vaše kvésti budou před Hospodinem, neboť podali jste jich padlému a vytáhli jste ubohého z osidla lovců. A ko- runy vaše budou se stkvíti, a tváře vaše osvíceny budou, neboť oči moudrých v ně budou hleděti a budou chváliti Hospodina řkouce: Při- dej Bůh dnů králových na dni jeho. V pokolení spravedlivých žehnáno bude sémě vaše. Lakomství budete-li nenáviděti, oplývati budete bohat- stvím, k němuž však nepřikládejte srdce, nýbrž shromažďujte si moud- rost, neb míti moudrost jest mnohé panování. Lakomec však nepanuje, nýbrž poddán jest panství peněz. Převrácených spolků a rad se varujte, neboť se svatými svatí budete a s převrácenými převráceni budete, neb hřích jest nemoc nakažlivá. Přijímejte tedy naučení boží, aby se na vás někdy nerozhněval a abyste nezahnuli s cesty spravedlivé, když vkrát- 55
Kapitola druhá, v nížto učí císař syny své pokoře a víře a aby Boha milovali, i bližního v spravedlnos- ti souditi, milosrdnu býti, hříchův se vystříhati Když pak kralovati budete po mně, okrášleni korunou královskou, pa- matujte, že jsem i já kraloval před vámi a v prach obrácen jsem a v blá- to červů. Stejně i vy padnete minouce jako stín a jako květ polní. Zač stojí urozenost anebo všech věcí hojnost, není-li při tom čisté svědomí s pravou vírou a s nadějí svatého vzkříšení? Nedívejte se na život svůj jako nevěřící, nesprávně myslíce, že krátký jest čas života vašeho, pro- tože od Boha stvořeni a z ničeho zrozeni jste a potom se v nic obrátíte, jakobyste nikdy nebyli. Vězte, že máte otce věčného a syna jeho, pána našeho Ježíše Krista, jenž jest prvorozený z mnoha bratří, jenž chce, abyste byli účastni království jeho, jestliže zákon jeho zachováte a ne- poskvrníte myslí, svědomí, a vůlí krve a těla vašeho stanete se syny božími, jakož praví Jan v evangeliu: Dal jim moc syny božími býti. Chcete-li se tedy státi syny božími, zachovávejte přikázání otce svého, jež vám zvěstoval skrze syna svého pána našeho Ježíše Krista, krále nebeského, jehož podobu a náměstnictví držíte na zemi. Přikázání pak největší jeho jest: milovati Pána Boha z celého srdce a z celé duše a bližního svého jako sebe samého. Budete-li tím milová- ním Boha milovati, duše své proň položiti nebudete se strachovati, a ne- budete se báti těch, kdož tělo sice mohou zabíti, ale duše nemohou za- tratiti; ale budete se báti otce svého, jenž mocen jest spasiti a také po- slati v oheň věčný. Budete-li pak choditi v bázni boží, moudrost bude počátek váš a budete souditi bratry své v spravedlnosti a pravdě, jakož sami doufáte býti souzeni od Hospodina. A tak nezabloudíte na bludné cesty, neboť cesta boží přímá jest. A bude milosrdenství vaše nad nuz- nými a chudými, jakžto sami žádáte milosrdenství dojíti u Hospodina z ubohosti a křehkosti své. A moudrost vaše bude posílena v moci boží, a položí rámě vaše jako lučiště mosazné a potřete boje silné a padnou bezbožní před vámi, spravedliví pak budou se radovati. Myšlení také nepřátel vašich Bůh rozptýlí a naučí vás činiti spravedlnost a soud. Zjeví vám tajemství, zpytování spravedlivé ukáže vám a neskryje muž zchytralý zlosti své před vámi, neb duch moudrosti a rozumu božího bude ve vás. A zastřeny budou oči nespravedlivých před vámi i odejme Bůh ze srdcí jejich slovo a nesmyslná budou promluvení jejich. Spra- vedlivý však zachrání život svůj, a tak bude králova čest, neboť králova čest miluje soud. A žezla vaše kvésti budou před Hospodinem, neboť podali jste jich padlému a vytáhli jste ubohého z osidla lovců. A ko- runy vaše budou se stkvíti, a tváře vaše osvíceny budou, neboť oči moudrých v ně budou hleděti a budou chváliti Hospodina řkouce: Při- dej Bůh dnů králových na dni jeho. V pokolení spravedlivých žehnáno bude sémě vaše. Lakomství budete-li nenáviděti, oplývati budete bohat- stvím, k němuž však nepřikládejte srdce, nýbrž shromažďujte si moud- rost, neb míti moudrost jest mnohé panování. Lakomec však nepanuje, nýbrž poddán jest panství peněz. Převrácených spolků a rad se varujte, neboť se svatými svatí budete a s převrácenými převráceni budete, neb hřích jest nemoc nakažlivá. Přijímejte tedy naučení boží, aby se na vás někdy nerozhněval a abyste nezahnuli s cesty spravedlivé, když vkrát- 55
Strana 56
ce vzplane hněv jeho. Udá-li se vám zhřešiti, nechť tesklí duše vaše ži- vota vašeho, dokud se neutečete k studnici milosti a milosrdenství. Neb ač lidské jest hřešiti, dábelské však jest v hříchu setrvati. Nehřešte proti Duchu svatému, hřešíce proti důvěře v Boha, neboť duch boží svatý vzdálí se od vás; třeba povážiti, že Duch svatý hříchu nenávidí. Nedejte v sobě místa hněvu, ale mírnosti, kterážto mírnost přemáhá hněv a trpělivost zlobu. Nezáviďte jeden druhému, ale raději mějte lásku mezi sebou, neb závist plodí nenávist; kdo nenávidí, není milován a v rozlícení svém zahyne, kdo však má lásku, miluje a jest milý Bohu i lidem. Bude-li srdce vaše toužiti po povýšení, pokořte se, a noha pýchy nepřicházej vám. Pýcha nelibá jest stvořiteli i dobrodincům, a proto pyšný nemá milosti ani před Bohem ani před lidmi. A zetře ji Hospo- din na konci, a sesadí mocné s trůnu a povýší z prachu pokorné, aby seděli s knížaty a drželi trůn slávy. Nebuďte rozmařilí v jídle a v pití, jako činí ti, jichžto Bůh břicho jest, jichžto sláva a konec jest naku- pení hnisův. Neposkvrňujte ledví svých, ale přepašte bedra svá a opá- sejte se silou mysli, manželství držíce; neb Duch svatý vzdálí se od těch, kdož se oddávají smilství, a nebude přebývati v tělech poddaných hříchu. Vystříhejte se od zla netečnosti, aby vás netáhla svou těžkostí do hlubokosti pekelné. Vystříhejte se tedy všelikého hříchu v mladých létech, neb malý blud na počátku veliký bude na konci. Ale choďte v zákoně božím bez po- skvrny, abyste požehnání přijali od toho, jenž dí: Blahoslavení nepo- skvrnění na cestě, kteříž chodí v zákoně Hospodinově; abyste byli jako strom, zasazený podle toků vodních, jež dá ovoce své v čase svém a list jeho neopadne, ale připsán bude v knize života, kdež jsou zapsána jmé- na spravedlivých. To vám rač dáti ten, jenž byl hoden otevříti knihu i pečeti její. Kapitola třetí, v nížto vypočítává rod svůj a že dán ke dvoru krále francouzského Nástupcům svým snažně napsal jsem výšeuvedená slova moudrosti a bázně boží, pokud moje maličkost boží pomoci účastna byla. Nyní o marném a nemoudrém životě svém psáti vám žádám a o počátku běhu svého světského, aby vám to mohlo býti příkladem. Milosti pak od Boha mně vlité a lásku k učení, kterou měla vytrvalost mé hrudi, nezamlčím, abyste tím více doufali v pomoc boží, že vám v úsilí vašem pomůže, čím více otcové a předchůdci vaši vám zvěstují. Neb i psáno jest: Otcové naši zvěstovali nám. Protož žádám, aby vás tajno nebylo, že Jindřich Sedmý, císař římský, zplodil otce mého, jménem Jana, z Margarety, dcery vévody brabant- ského. Ten pojal ženu jménem Alžbětu, dceru Václava Druhého, krále českého, a obdržel s ní království české, neb pohlaví mužské v pokolení králů českých bylo zahynulo. I vyhnal z Čech knížete korutanského Jindřicha, jenž měl za manželku starší sestru ženy jeho výšeřečené — a ta zemřela potom bez dětí, — po které před mým otcem držel krá- lovství české, jakož o tom praví jasněji kroniky české. Zplodil pak týž Jan, král český, s Eliškou královnou prvorozeného svého jménem Václa- 56
ce vzplane hněv jeho. Udá-li se vám zhřešiti, nechť tesklí duše vaše ži- vota vašeho, dokud se neutečete k studnici milosti a milosrdenství. Neb ač lidské jest hřešiti, dábelské však jest v hříchu setrvati. Nehřešte proti Duchu svatému, hřešíce proti důvěře v Boha, neboť duch boží svatý vzdálí se od vás; třeba povážiti, že Duch svatý hříchu nenávidí. Nedejte v sobě místa hněvu, ale mírnosti, kterážto mírnost přemáhá hněv a trpělivost zlobu. Nezáviďte jeden druhému, ale raději mějte lásku mezi sebou, neb závist plodí nenávist; kdo nenávidí, není milován a v rozlícení svém zahyne, kdo však má lásku, miluje a jest milý Bohu i lidem. Bude-li srdce vaše toužiti po povýšení, pokořte se, a noha pýchy nepřicházej vám. Pýcha nelibá jest stvořiteli i dobrodincům, a proto pyšný nemá milosti ani před Bohem ani před lidmi. A zetře ji Hospo- din na konci, a sesadí mocné s trůnu a povýší z prachu pokorné, aby seděli s knížaty a drželi trůn slávy. Nebuďte rozmařilí v jídle a v pití, jako činí ti, jichžto Bůh břicho jest, jichžto sláva a konec jest naku- pení hnisův. Neposkvrňujte ledví svých, ale přepašte bedra svá a opá- sejte se silou mysli, manželství držíce; neb Duch svatý vzdálí se od těch, kdož se oddávají smilství, a nebude přebývati v tělech poddaných hříchu. Vystříhejte se od zla netečnosti, aby vás netáhla svou těžkostí do hlubokosti pekelné. Vystříhejte se tedy všelikého hříchu v mladých létech, neb malý blud na počátku veliký bude na konci. Ale choďte v zákoně božím bez po- skvrny, abyste požehnání přijali od toho, jenž dí: Blahoslavení nepo- skvrnění na cestě, kteříž chodí v zákoně Hospodinově; abyste byli jako strom, zasazený podle toků vodních, jež dá ovoce své v čase svém a list jeho neopadne, ale připsán bude v knize života, kdež jsou zapsána jmé- na spravedlivých. To vám rač dáti ten, jenž byl hoden otevříti knihu i pečeti její. Kapitola třetí, v nížto vypočítává rod svůj a že dán ke dvoru krále francouzského Nástupcům svým snažně napsal jsem výšeuvedená slova moudrosti a bázně boží, pokud moje maličkost boží pomoci účastna byla. Nyní o marném a nemoudrém životě svém psáti vám žádám a o počátku běhu svého světského, aby vám to mohlo býti příkladem. Milosti pak od Boha mně vlité a lásku k učení, kterou měla vytrvalost mé hrudi, nezamlčím, abyste tím více doufali v pomoc boží, že vám v úsilí vašem pomůže, čím více otcové a předchůdci vaši vám zvěstují. Neb i psáno jest: Otcové naši zvěstovali nám. Protož žádám, aby vás tajno nebylo, že Jindřich Sedmý, císař římský, zplodil otce mého, jménem Jana, z Margarety, dcery vévody brabant- ského. Ten pojal ženu jménem Alžbětu, dceru Václava Druhého, krále českého, a obdržel s ní království české, neb pohlaví mužské v pokolení králů českých bylo zahynulo. I vyhnal z Čech knížete korutanského Jindřicha, jenž měl za manželku starší sestru ženy jeho výšeřečené — a ta zemřela potom bez dětí, — po které před mým otcem držel krá- lovství české, jakož o tom praví jasněji kroniky české. Zplodil pak týž Jan, král český, s Eliškou královnou prvorozeného svého jménem Václa- 56
Strana 57
va léta Páně 1316 čtrnáctého máje v první hodinu v Praze. Potom dru- hého syna jménem Otokara, který v dětinském věku zemřel. Konečně pak zplodil třetího syna jménem Jana. Měl pak řečený král dvě sestry vdané: jednu vdal za krále uherského Karla I., a ta umřela bez dětí; druhou pak dal Karlovi, králi francouz- skému, jenž tehdy kraloval ve Francii, léta Páně 1323. A poslal mě můj otec již řečený k uvedenému králi francouzskému, když jsem byl v sed- mém roce svého dětství. I kázal mě řečený král francouzský biskupu biřmovati a převzděl mi jméno své, totiž Karel a dal mi za ženu dceru strýce svého Karla jménem Margaretu, řečenou Blanku. A umřela žena jeho, sestra otce mého, roku toho bez dětí. Potom týž král jinou ženu v manželství pojal. A miloval mě týž král velice, a přikázal kaplanovi mému, aby mne něco v písmě poučil, ačkoli král sám písma neznal. A tak naučil jsem se čísti hodiny svaté Marie, panny slavné, a jim něco roz- uměje na každý den za času svého dětství rád jsem je četl, neboť bylo přikázáno strážcům mým od krále, aby mne k tomu ponoukali. Téhož roku na Hromnice zemřel Karel, král francouzský, ostaviv po sobě ženu těhotnou, jež potom porodila dceru. A protože podle obyčeje toho království dcery nedědí, stal se králem francouzským Filip, syn tchána mého, neboť byl nejbližší dědic v pokolení mužském. Přijal pak Filip rádce předchůdce svého, ale neposlouchaje jejich rad dal se na lakomství. I byl mezi jeho rádci muž velmi moudrý, Petr, opat fécampský, rodem z Limoges, člověk výmluvný a vzdělaný a všelikou počestností mravů okrášlený. Ten v popeleční středu prvého léta kralování Filipova mši slouže tak vtipně kázal, že ode všech byl chválen. Já pak byl jsem u dvo- ra krále Filipa, jehož sestru jsem měl, po smrti řečeného krále Karla, s nímž jsem byl pět let. I líbila se mi výmluvnost dříveřečeného opata při tom kázání, že jsem měl tak veliké osvícení v pobožnosti poslou- chaje jej a hledě naň, že jsem se jal sám v sobě mysliti řka: Co to jest, že se mi taková milost vlévá od toho člověka? I seznámil jsem se potom s ním, a on mě velmi laskavě a otcovsky kochal, uče mě často ze svatého Písma. I byl jsem po smrti Karlově dva roky u dvora krále Filipa. A po těch dvou letech poslal mě týž král s mou manželkou, svou sestrou jménem Blankou, k otci mému Janovi, králi českému, do města Lucemburku; toto hrabství bylo otce mého po jeho otci zbožné paměti Jindřichu cí- saři, jenž když byl hrabě lucemburský, byl zvolen králem římským, ja- kož o tom plněji psáno jest v kronikách římských, kterak anebo jak dlouho kraloval. Tuto vypravuje, kterak poslal otec jeho do Lucem- burku pro něho, když se byl vrátil z Francie, aby k němu přijeldo Italie, a kterak potom, když přijel do Pavie, byla otrávena na Velikou noc jeho čeleď. Kapitola čtvrtá Toho času poslal otec můj do hrabství Lucemburského pro mne. Já pak dal jsem se na cestu přes město Mety, vévodství Lotrinské, Burgundii 57
va léta Páně 1316 čtrnáctého máje v první hodinu v Praze. Potom dru- hého syna jménem Otokara, který v dětinském věku zemřel. Konečně pak zplodil třetího syna jménem Jana. Měl pak řečený král dvě sestry vdané: jednu vdal za krále uherského Karla I., a ta umřela bez dětí; druhou pak dal Karlovi, králi francouz- skému, jenž tehdy kraloval ve Francii, léta Páně 1323. A poslal mě můj otec již řečený k uvedenému králi francouzskému, když jsem byl v sed- mém roce svého dětství. I kázal mě řečený král francouzský biskupu biřmovati a převzděl mi jméno své, totiž Karel a dal mi za ženu dceru strýce svého Karla jménem Margaretu, řečenou Blanku. A umřela žena jeho, sestra otce mého, roku toho bez dětí. Potom týž král jinou ženu v manželství pojal. A miloval mě týž král velice, a přikázal kaplanovi mému, aby mne něco v písmě poučil, ačkoli král sám písma neznal. A tak naučil jsem se čísti hodiny svaté Marie, panny slavné, a jim něco roz- uměje na každý den za času svého dětství rád jsem je četl, neboť bylo přikázáno strážcům mým od krále, aby mne k tomu ponoukali. Téhož roku na Hromnice zemřel Karel, král francouzský, ostaviv po sobě ženu těhotnou, jež potom porodila dceru. A protože podle obyčeje toho království dcery nedědí, stal se králem francouzským Filip, syn tchána mého, neboť byl nejbližší dědic v pokolení mužském. Přijal pak Filip rádce předchůdce svého, ale neposlouchaje jejich rad dal se na lakomství. I byl mezi jeho rádci muž velmi moudrý, Petr, opat fécampský, rodem z Limoges, člověk výmluvný a vzdělaný a všelikou počestností mravů okrášlený. Ten v popeleční středu prvého léta kralování Filipova mši slouže tak vtipně kázal, že ode všech byl chválen. Já pak byl jsem u dvo- ra krále Filipa, jehož sestru jsem měl, po smrti řečeného krále Karla, s nímž jsem byl pět let. I líbila se mi výmluvnost dříveřečeného opata při tom kázání, že jsem měl tak veliké osvícení v pobožnosti poslou- chaje jej a hledě naň, že jsem se jal sám v sobě mysliti řka: Co to jest, že se mi taková milost vlévá od toho člověka? I seznámil jsem se potom s ním, a on mě velmi laskavě a otcovsky kochal, uče mě často ze svatého Písma. I byl jsem po smrti Karlově dva roky u dvora krále Filipa. A po těch dvou letech poslal mě týž král s mou manželkou, svou sestrou jménem Blankou, k otci mému Janovi, králi českému, do města Lucemburku; toto hrabství bylo otce mého po jeho otci zbožné paměti Jindřichu cí- saři, jenž když byl hrabě lucemburský, byl zvolen králem římským, ja- kož o tom plněji psáno jest v kronikách římských, kterak anebo jak dlouho kraloval. Tuto vypravuje, kterak poslal otec jeho do Lucem- burku pro něho, když se byl vrátil z Francie, aby k němu přijeldo Italie, a kterak potom, když přijel do Pavie, byla otrávena na Velikou noc jeho čeleď. Kapitola čtvrtá Toho času poslal otec můj do hrabství Lucemburského pro mne. Já pak dal jsem se na cestu přes město Mety, vévodství Lotrinské, Burgundii 57
Strana 58
a Savojsko až do města Lausanne nad jezerem. Potom jsem táhl přes hory Briegské a přišel jsem do země Novarské, a odtud přijel jsem na Veliký pátek do města Pavie, které držel můj otec. A na hod veliko- noční, totiž třetí den po mém příchodu, otrávena byla má čeleď. A já ochranou boží milosti ušel jsem tomu, neb velkou mši dlouho sloužili a já přijímal jsem tělo boží na té mši i nechtěl jsem jísti přede mší. Když pak jsem šel k obědu, pověděli mi, že má čeleď náhle upadla v ne- moc a zvláště ti, kdož před obědem jedli. Já pak sedě za stolem nechtěl jsem jísti, a všichni jsme byli polekáni. A tak hledě uzřel jsem člověka krásného a křepkého, jehož jsem neznal, jenž chodil před stolem čině se němým. A maje na něho podezření, kázal jsem ho zajmouti. A on po mnohém mučení třetí den promluvil a vyznal, že sám v kuchyni do jídel jed namíchal z rozkazu a návodem Azza, náměstka hraběte milánského. Z toho pak jedu zemřeli Jan z Berge, hofmistr dvora našeho, Jan z Hochkirchen, Šimon z Keyla, jenž přisluhoval stolu mému, a jiní mnozí. Já pak v ty časy bydlil jsem v klášteře svatého Augustina, kde jeho tělo leží v Pavii; z toho kláštera vyhnal byl Ludvík z Bavor opata a řeholní kanovníky toho kláštera, kteréž já povolav uvedl jsem zase zpět. A ten klášter po smrti těch bratří papež Jan dal mnichům řádu augusti- niánského, kteří jej i dnes drží, za panování otce mého, jimž můj otec držení toho kláštera odevzdal. Potom jsem šel k otci svému do města Parmy, a v tu dobu vstupoval jsem v šestnáctý rok. Otec pak můj svěřil spravování všeho toho i opa- trování mne panu Ludvíkovi, hraběti savojskému, jenž byl tchánem Azza, vladaře a náměstka hraběte milánského. Sám šel odtud do Fran- cie, a dal dceru svou druhorozenou, sestru mou jménem Gutu, Janovi, prvorozenému synu Filipa, krále francouzského. Prvorozenou pak Mar- garetu měl Jindřich, vévoda bavorský. Toho času, kdy jsem zůstal s řečeným panem Ludvíkem ze Savoje v Ita- lii, učinili proti mně a otci mému tajně spolek Robert král apulský, Florentští, vladař milánský a náměstek hraběte Azzo, vladař veronský, jenž toho času držel města Paduu, Tarvis, Vicenzu, Feltre a Belluno, vladař mantovský, jenž nám byl dříve slíbil věrnost, a vladař ferrarský. A rozdělili mezi sebou tajně města, která jsem držel: veronskému města Brescii a Parmu, mantovskému Reggio, ferrarskému Modenu, milán- skému Pavii, Bergamo a Cremonu, florentským Luccu. A tak všichni náhle, majíce tajně zrady v městech, dříve než nám opověděli, přepadli nás. My jsme se tehdy od nich ničeho neobávali, neboť byli uzavřeli smlouvu s námi a přisahali nám a listy svými potvrdili, že chtí věrně otci mému a nám pomáhati. A tak vtrhl veronský do Brescie, milánský oblehl Bergamo a brzo je měl. Pavijští vzbouřili se proti nám a přijali sobě panství Beccariové, na něž jsme více spoléhali než na jiné v tom městě. A tak všickni tito spojivše se učinili silnou válku proti nám se všech stran. Ale pan Ludvík ze Savoje, dříveřečený poručník náš a ochránce, dobře by byl napřed věděl o některých nebezpečích, ale ne- snažil se o nápravu, nevím jakým úmyslem veden, snad z lásky k zeti svému Azzovi výše řečenému; i odešel z Parmy, ostaviv nás v tesknosti. Ale páni de Rubeis, měštané parmští, a z Foligna a Manfredští z Reg- gia, Piové z Mutiny a Punconové a Seni z města Cremony a pánové 58
a Savojsko až do města Lausanne nad jezerem. Potom jsem táhl přes hory Briegské a přišel jsem do země Novarské, a odtud přijel jsem na Veliký pátek do města Pavie, které držel můj otec. A na hod veliko- noční, totiž třetí den po mém příchodu, otrávena byla má čeleď. A já ochranou boží milosti ušel jsem tomu, neb velkou mši dlouho sloužili a já přijímal jsem tělo boží na té mši i nechtěl jsem jísti přede mší. Když pak jsem šel k obědu, pověděli mi, že má čeleď náhle upadla v ne- moc a zvláště ti, kdož před obědem jedli. Já pak sedě za stolem nechtěl jsem jísti, a všichni jsme byli polekáni. A tak hledě uzřel jsem člověka krásného a křepkého, jehož jsem neznal, jenž chodil před stolem čině se němým. A maje na něho podezření, kázal jsem ho zajmouti. A on po mnohém mučení třetí den promluvil a vyznal, že sám v kuchyni do jídel jed namíchal z rozkazu a návodem Azza, náměstka hraběte milánského. Z toho pak jedu zemřeli Jan z Berge, hofmistr dvora našeho, Jan z Hochkirchen, Šimon z Keyla, jenž přisluhoval stolu mému, a jiní mnozí. Já pak v ty časy bydlil jsem v klášteře svatého Augustina, kde jeho tělo leží v Pavii; z toho kláštera vyhnal byl Ludvík z Bavor opata a řeholní kanovníky toho kláštera, kteréž já povolav uvedl jsem zase zpět. A ten klášter po smrti těch bratří papež Jan dal mnichům řádu augusti- niánského, kteří jej i dnes drží, za panování otce mého, jimž můj otec držení toho kláštera odevzdal. Potom jsem šel k otci svému do města Parmy, a v tu dobu vstupoval jsem v šestnáctý rok. Otec pak můj svěřil spravování všeho toho i opa- trování mne panu Ludvíkovi, hraběti savojskému, jenž byl tchánem Azza, vladaře a náměstka hraběte milánského. Sám šel odtud do Fran- cie, a dal dceru svou druhorozenou, sestru mou jménem Gutu, Janovi, prvorozenému synu Filipa, krále francouzského. Prvorozenou pak Mar- garetu měl Jindřich, vévoda bavorský. Toho času, kdy jsem zůstal s řečeným panem Ludvíkem ze Savoje v Ita- lii, učinili proti mně a otci mému tajně spolek Robert král apulský, Florentští, vladař milánský a náměstek hraběte Azzo, vladař veronský, jenž toho času držel města Paduu, Tarvis, Vicenzu, Feltre a Belluno, vladař mantovský, jenž nám byl dříve slíbil věrnost, a vladař ferrarský. A rozdělili mezi sebou tajně města, která jsem držel: veronskému města Brescii a Parmu, mantovskému Reggio, ferrarskému Modenu, milán- skému Pavii, Bergamo a Cremonu, florentským Luccu. A tak všichni náhle, majíce tajně zrady v městech, dříve než nám opověděli, přepadli nás. My jsme se tehdy od nich ničeho neobávali, neboť byli uzavřeli smlouvu s námi a přisahali nám a listy svými potvrdili, že chtí věrně otci mému a nám pomáhati. A tak vtrhl veronský do Brescie, milánský oblehl Bergamo a brzo je měl. Pavijští vzbouřili se proti nám a přijali sobě panství Beccariové, na něž jsme více spoléhali než na jiné v tom městě. A tak všickni tito spojivše se učinili silnou válku proti nám se všech stran. Ale pan Ludvík ze Savoje, dříveřečený poručník náš a ochránce, dobře by byl napřed věděl o některých nebezpečích, ale ne- snažil se o nápravu, nevím jakým úmyslem veden, snad z lásky k zeti svému Azzovi výše řečenému; i odešel z Parmy, ostaviv nás v tesknosti. Ale páni de Rubeis, měštané parmští, a z Foligna a Manfredští z Reg- gia, Piové z Mutiny a Punconové a Seni z města Cremony a pánové 58
Strana 59
Šimon a Filip z Pistoria, kapitán v Lucce přijali při mou věrně a při- činili všecku radu a pomoc, jaký mohli, jakož se to na následující straně jasněji vypisuje. Kterak boží divnou mocí v den svaté Kateřiny boj obdržela tu pasován byl, a kterak páni a města lom- bardská proti němu spřisáhla se byla, aby jej zra- dili a sami v jednotu vstoupili. Kapitola pátá Tehdy dříveřečení spiklenci sebrali silné vojsko před městem naším Modenou a leželi tu po šest neděl, totiž milánský, veronský, ferrarský a mantovský. A po šesti nedělích, když poplenili diecése a hrabství měst Modeny a Reggia, odtáhli a položili moc svou a vojsko před hradem Svatého Felixe v biskupství modenském. A když tu vojsko dlouho le- želo, umluvili ti z hradu s nimi, že jim hrad vzdají, nepomůžeme-li jim do jednoho měsíce, totiž do dne svaté Kateřiny (neb toho dne měl mě- síc minouti). Tehdy parmští, kremonští, modenští a z Reggia to usly- ševše sebrali moc svou a přitáhli k nám řkouce: Pane, braňme se proti své zkáze dříve, než nás zcela zahladí. Tehdy poradivše se vyšli jsme na pole a rozbili jsme stany a z města Parmy na den svaté Kateřiny přišli jsme tam, kteréhožto dne měl hrad býti vydán v ruce nepřátelské. A tak o poledni s tisíc dvě stě helmami a se šesti tisíci pěšími začali jsme boj proti nepřátelům, jichž bylo aspoň právě tolik nebo více. A boj trval od poledne až po západu slunce. A s obou stran byli pobiti téměř všichni oři a něco koní, a byli jsme téměř přemoženi, a oř, na kterém jsme seděli, byl také zabit. A zdviženi od našich, tak stojíce a dívajíce se spatřili jsme, že jsme již takřka přemoženi a téměř v zoufalém položení. A hle, v touž hodinu nepřá- telé počali utíkati se svými korouhvemi a nejprve mantovští, potom jiní mnozí je následovali. A tak milostí boží obdrželi jsme vítězství nad nepřáteli svými, a osm set helm na útěku jsme zjímali a pět tisíc pěších pobili. A tak tímto vítězstvím vysvobozen byl hrad svatého Fe- lixe. V tomto boji přijali jsme se dvěma sty hrdinných mužů rytířské důstojenství. Druhého pak dne vrátili jsme se s velikým veselím do Modeny s kořistí a se zajatci a rozpustivše své lidi, vrátili jsme se do Parmy, kde jsme tehdy drželi svůj dvůr. Potom jsme táhli do Lukky v Toskánsku a na- řídili jsme válku proti Florentským. A postavili jsme hrad krásný s městečkem zdmi ohrazeným na vrcholku hory, jež jest vzdálena od Lukky deset mil směrem k údolí Mlhy a dali jsme mu jméno Hora Karlova. A potom vrátili jsme se do Parmy, poručivše vladařství panu Šimonu Philippi z Pistoře, jenž dříve naším jménem dobře vládl a na nepřátelích dobyl městečko Barcze a mnoho jiného dobrého za svého vladařství byl učinil. Když jsme však přijeli do Parmy, byli jsme obtě- žováni od svých nepřátel se všech stran přesilně. Ale byla nám prospěš- na drsnost zimy, jež se tak rozmohla, že nikdo nemohl ostati na poli. Téhož času zahájena byla jednání mezi veronskými a nepřáteli našimi s jedné strany, a mezi Marsiliem de Rubeis, Guibertem de Foligno, Manfredem de Piis, nejpřednějšími to z Parmy, Reggia a z Modeny, 59
Šimon a Filip z Pistoria, kapitán v Lucce přijali při mou věrně a při- činili všecku radu a pomoc, jaký mohli, jakož se to na následující straně jasněji vypisuje. Kterak boží divnou mocí v den svaté Kateřiny boj obdržela tu pasován byl, a kterak páni a města lom- bardská proti němu spřisáhla se byla, aby jej zra- dili a sami v jednotu vstoupili. Kapitola pátá Tehdy dříveřečení spiklenci sebrali silné vojsko před městem naším Modenou a leželi tu po šest neděl, totiž milánský, veronský, ferrarský a mantovský. A po šesti nedělích, když poplenili diecése a hrabství měst Modeny a Reggia, odtáhli a položili moc svou a vojsko před hradem Svatého Felixe v biskupství modenském. A když tu vojsko dlouho le- želo, umluvili ti z hradu s nimi, že jim hrad vzdají, nepomůžeme-li jim do jednoho měsíce, totiž do dne svaté Kateřiny (neb toho dne měl mě- síc minouti). Tehdy parmští, kremonští, modenští a z Reggia to usly- ševše sebrali moc svou a přitáhli k nám řkouce: Pane, braňme se proti své zkáze dříve, než nás zcela zahladí. Tehdy poradivše se vyšli jsme na pole a rozbili jsme stany a z města Parmy na den svaté Kateřiny přišli jsme tam, kteréhožto dne měl hrad býti vydán v ruce nepřátelské. A tak o poledni s tisíc dvě stě helmami a se šesti tisíci pěšími začali jsme boj proti nepřátelům, jichž bylo aspoň právě tolik nebo více. A boj trval od poledne až po západu slunce. A s obou stran byli pobiti téměř všichni oři a něco koní, a byli jsme téměř přemoženi, a oř, na kterém jsme seděli, byl také zabit. A zdviženi od našich, tak stojíce a dívajíce se spatřili jsme, že jsme již takřka přemoženi a téměř v zoufalém položení. A hle, v touž hodinu nepřá- telé počali utíkati se svými korouhvemi a nejprve mantovští, potom jiní mnozí je následovali. A tak milostí boží obdrželi jsme vítězství nad nepřáteli svými, a osm set helm na útěku jsme zjímali a pět tisíc pěších pobili. A tak tímto vítězstvím vysvobozen byl hrad svatého Fe- lixe. V tomto boji přijali jsme se dvěma sty hrdinných mužů rytířské důstojenství. Druhého pak dne vrátili jsme se s velikým veselím do Modeny s kořistí a se zajatci a rozpustivše své lidi, vrátili jsme se do Parmy, kde jsme tehdy drželi svůj dvůr. Potom jsme táhli do Lukky v Toskánsku a na- řídili jsme válku proti Florentským. A postavili jsme hrad krásný s městečkem zdmi ohrazeným na vrcholku hory, jež jest vzdálena od Lukky deset mil směrem k údolí Mlhy a dali jsme mu jméno Hora Karlova. A potom vrátili jsme se do Parmy, poručivše vladařství panu Šimonu Philippi z Pistoře, jenž dříve naším jménem dobře vládl a na nepřátelích dobyl městečko Barcze a mnoho jiného dobrého za svého vladařství byl učinil. Když jsme však přijeli do Parmy, byli jsme obtě- žováni od svých nepřátel se všech stran přesilně. Ale byla nám prospěš- na drsnost zimy, jež se tak rozmohla, že nikdo nemohl ostati na poli. Téhož času zahájena byla jednání mezi veronskými a nepřáteli našimi s jedné strany, a mezi Marsiliem de Rubeis, Guibertem de Foligno, Manfredem de Piis, nejpřednějšími to z Parmy, Reggia a z Modeny, 59
Strana 60
kteří byli jako vladaři těch měst. Potom také sešli se s nejpřednější radou veronských v jednom malém kostele biskupství Reggia, a smlou- vali se proti mně, aby mě zradili a sami se spojili. I kázali mši čísti, chtíce přisahati na boží tělo, že ty smlouvy pevně zachovají. I stalo se, když kněz tělo boží posvětil, po pozdvihování nastala temnost s velikým vichrem a větrem v tom kostele převeliká, takže se všichni polekali. A když nastalo zase světlo, kněz před sebou na oltáři těla Kristova ne- nalezl. Tehdy žalostivě stáli všichni užaslí a dívajíce se jeden na dru- hého; i nalezeno jest tělo boží před nohami Marsilia de Rubeis, jenž byl hlava a vůdce toho jednání. A tu všichni jedním hlasem řekli: Co jsme usmyslili učiniti, nelíbí se Bohu. A tak nechali toho a každý se vrátil do svého domova. Tehdy kněz, jenž sloužil mši, šel do města Reggia a pověděl biskupovi, co se bylo událo. Biskup ho poslal ke kardinálovi Ostijskému, jenž byl tehdy legátem lombardským a bydlel v Bologni. Legát pak s biskupem vzkázali to mému zástupci Egidiovi de Berlario, Francouzi, do města Reggia, aby mne vystříhal, abych se varoval dříveřečených spiklenců. Ti však, kteří se chtěli takto spiknouti, litujíce toho, stáli nadále věrně při mně a pevně se mnou jako bratři ostali, nic ve svých srdcích neskrý- vajíce. Jednoho dne Guilbert z Foligna, sedmý z nich, řekl: Nikdy bych nemohl vesel býti, kdyby tělo boží bylo bývalo nalezeno před mýma nohama jako před nohami Marsilia de Rubeis. A dobře nás Bůh vystříhal, abychom nečinili toho; ale již bychom raději chtěli umříti, než bychom to učinili. Já však jsem ta slova mlčením pominul, jako bych o tom nic nevěděl. V ty časy uslyšev otec můj o útiscích, které jsem trpěl od nepřátel, spojil se ve Francii s mnohými, jejichž kapitány byli biskup Beauvais- ký, hrabě z Eu, podkomoří království francouzského, hrabě Sancti Ce- sarii a mnohá jiná hrabata a šlechtici. I jeli z Francie do Savoje, potom přes Alpy až do markrabství Monferratského a z markrabství táhli přes Lombardii až do Kremony a z Kremony do Parmy. A byl počet helmovníků téměř tisíc a šest set, kteří nám přišli na po- moc. Potom otec náš, sebrav vojsko, táhl na pomoc hradu Pavijskému, který se naším jménem ještě držel proti městu. I rozbili jsme stany a oblehli jsme město Pavii, a bylo nás dobře na tři tisíce helmovníků. I zkazili jsme všecka předměstí i kláštery v předměstí a zásobili jsme hrad, jemuž jsme byli přijeli na pomoc, pokrmy i lidmi. Ale města skrze hrad nemohli jsme dobýti, protože měštané byli vzdělali mezi městem a hradem příkopy a věže, takže jsme k nim nemohli přistoupiti, a oni také měli tisíc helmovníků z Milána na svou pomoc. A když jsme tam leželi deset dní, odtáhli jsme odtad a rozbili jsme stany blíže Mi- lána a zpustošili jsme velice hrabství i krajinu milánskou. A potom jsme táhli k městu Bergamu, kde jsme měli úmluvu s některými našimi přáteli, kteří nám měli otevříti jednu z bran městských. A bylo tak ujednáno, že na úsvitě měl vstoupit nějaký díl lidu našeho, a potom měl po nich táhnouti veliký zástup a vejíti za nimi a udržeti město, dokud by tam nepřišel otec náš spolu s námi s celým vojskem. A tak se stalo, že přátelé naši v městě Bergamě, totiž Colleoni, otevřeli bránu a prvý náš lid vešel. Druhé vojsko však, nevím z jakého důvodu, ne- chtělo jich následovati. A tak první, pobyvše na čas v městě, vyjeli zase 60
kteří byli jako vladaři těch měst. Potom také sešli se s nejpřednější radou veronských v jednom malém kostele biskupství Reggia, a smlou- vali se proti mně, aby mě zradili a sami se spojili. I kázali mši čísti, chtíce přisahati na boží tělo, že ty smlouvy pevně zachovají. I stalo se, když kněz tělo boží posvětil, po pozdvihování nastala temnost s velikým vichrem a větrem v tom kostele převeliká, takže se všichni polekali. A když nastalo zase světlo, kněz před sebou na oltáři těla Kristova ne- nalezl. Tehdy žalostivě stáli všichni užaslí a dívajíce se jeden na dru- hého; i nalezeno jest tělo boží před nohami Marsilia de Rubeis, jenž byl hlava a vůdce toho jednání. A tu všichni jedním hlasem řekli: Co jsme usmyslili učiniti, nelíbí se Bohu. A tak nechali toho a každý se vrátil do svého domova. Tehdy kněz, jenž sloužil mši, šel do města Reggia a pověděl biskupovi, co se bylo událo. Biskup ho poslal ke kardinálovi Ostijskému, jenž byl tehdy legátem lombardským a bydlel v Bologni. Legát pak s biskupem vzkázali to mému zástupci Egidiovi de Berlario, Francouzi, do města Reggia, aby mne vystříhal, abych se varoval dříveřečených spiklenců. Ti však, kteří se chtěli takto spiknouti, litujíce toho, stáli nadále věrně při mně a pevně se mnou jako bratři ostali, nic ve svých srdcích neskrý- vajíce. Jednoho dne Guilbert z Foligna, sedmý z nich, řekl: Nikdy bych nemohl vesel býti, kdyby tělo boží bylo bývalo nalezeno před mýma nohama jako před nohami Marsilia de Rubeis. A dobře nás Bůh vystříhal, abychom nečinili toho; ale již bychom raději chtěli umříti, než bychom to učinili. Já však jsem ta slova mlčením pominul, jako bych o tom nic nevěděl. V ty časy uslyšev otec můj o útiscích, které jsem trpěl od nepřátel, spojil se ve Francii s mnohými, jejichž kapitány byli biskup Beauvais- ký, hrabě z Eu, podkomoří království francouzského, hrabě Sancti Ce- sarii a mnohá jiná hrabata a šlechtici. I jeli z Francie do Savoje, potom přes Alpy až do markrabství Monferratského a z markrabství táhli přes Lombardii až do Kremony a z Kremony do Parmy. A byl počet helmovníků téměř tisíc a šest set, kteří nám přišli na po- moc. Potom otec náš, sebrav vojsko, táhl na pomoc hradu Pavijskému, který se naším jménem ještě držel proti městu. I rozbili jsme stany a oblehli jsme město Pavii, a bylo nás dobře na tři tisíce helmovníků. I zkazili jsme všecka předměstí i kláštery v předměstí a zásobili jsme hrad, jemuž jsme byli přijeli na pomoc, pokrmy i lidmi. Ale města skrze hrad nemohli jsme dobýti, protože měštané byli vzdělali mezi městem a hradem příkopy a věže, takže jsme k nim nemohli přistoupiti, a oni také měli tisíc helmovníků z Milána na svou pomoc. A když jsme tam leželi deset dní, odtáhli jsme odtad a rozbili jsme stany blíže Mi- lána a zpustošili jsme velice hrabství i krajinu milánskou. A potom jsme táhli k městu Bergamu, kde jsme měli úmluvu s některými našimi přáteli, kteří nám měli otevříti jednu z bran městských. A bylo tak ujednáno, že na úsvitě měl vstoupit nějaký díl lidu našeho, a potom měl po nich táhnouti veliký zástup a vejíti za nimi a udržeti město, dokud by tam nepřišel otec náš spolu s námi s celým vojskem. A tak se stalo, že přátelé naši v městě Bergamě, totiž Colleoni, otevřeli bránu a prvý náš lid vešel. Druhé vojsko však, nevím z jakého důvodu, ne- chtělo jich následovati. A tak první, pobyvše na čas v městě, vyjeli zase 60
Strana 61
z města, neboť nemohli se sami ubrániti nepřátelům. A mnozí přátelé naši s nimi ušli, ostatní pak, kteří zůstali, byli zjímáni a oběšeni za zdmi, a těch bylo přes padesát. Když pak otec náš a my jsme přitrhli, vidouce, co se stalo a co obmeškáno, zarmoutili jsme se velmi se vším vojskem naším. A po několika dnech přešli jsme řeku Adyži a vrátili jsme se územím kremonským do města Parmy. Tuto ukazuje, kterak se do Čech vrátil po jedenácti létech, a kterak zcela české řeči zapomenul, a krá- lovství nalezl roztrháno, hrady a zboží zastavené, a kterak toho on všeho nabyl, kterak také divné vi- dění viděl v Praze na hradě. Kapitola osmá Potom vida otec náš, že se mu nedostává nákladů a že nemůže dále vésti válku proti dříveřečeným pánům lombardským, pomýšlel na odjezd a chtěl nám poručiti ta města i válku. My však jsme to odepřeli, neboť jsme jich nemohli se ctí zachovati. Tehdy dav nám povolení odejíti, poslal nás napřed do Čech. A učinivše příměří se svými nepřáteli, jeli jsme zemí mantovskou do Verony, a odtud do hrabství tyrolského. A tu jsme našli bratra našeho jménem Jana, kterého byl náš otec oženil s dce- rou vévody korutanského a tyrolského. Tento vévoda, tchán bratra na- šeho, měl dříve sestru matky naší jménem Annu, jak o tom bylo výše psáno. A po její smrti pojal sobě za manželku sestru vévody brunšvic- kého, s níž měl uvedenou dceru jménem Margaretu. A s tou mělo bratru našemu po jeho smrti připadnouti vévodství korutanské a hrabství ty- rolské, neboť neměl mužských potomků. A tak byl sjednán mír mezi ním a otcem naším, neboť předtím byli nepřátelé pro vypuzení vévody, kterého náš otec byl vyhnal z Čech, jakož svrchu bylo psáno. Potom jsme jeli přes Bavory a tu jsme našli sestru naši starší jménem Marga- retu, která měla jediného syna s Jindřichem, vévodou bavorským, jmé- nem Jana. Potom jsme přišli do Čech, z nichž jsme byli vzdáleni jedenáct let. I zvěděli jsme, že matka naše jménem Alžběta před několika lety zemřela. A ještě za jejího života sestra naše druhorozená, jménem Guta, byla poslána do Francie a provdána za Jana, prvorozeného syna krále francouzského Filipa, jehož sestru jménem Blanku jsme my měli za ženu. Třetí pak a poslední sestra naše jménem Anna byla v ty časy ve Francii u dříveřečené sestry naší. A tak, když jsme přijeli do Čech, nenalezli jsme ani otce ani matku ani bratra ani sestru ani žádného známého. Řeč také českou úplně jsme zapomněli, jíž jsme se potom znova naučili, takže jsme mluvili i roz- uměli jako jiný Čech. Z boží pak milosti nejenom česky, nýbrž i fran- couzsky, lombardsky, německy a latinsky mluviti, čísti i psáti uměli jsme, že z těchto jazyků byl nám jeden stejně blízký jako druhý ke psaní, čtení, mluvení i rozumění. Toho času otec náš táhl do hrabství lucemburského pro jakousi válku, kterou vedl s vévodou brabantským on sám a jeho spojenci, totiž biskup lutyšský, markrabí juliacký, hrabě gerlenský a mnozí jiní, i poručil nám svou moc v Čechách po dobu své nepřítomnosti. 61
z města, neboť nemohli se sami ubrániti nepřátelům. A mnozí přátelé naši s nimi ušli, ostatní pak, kteří zůstali, byli zjímáni a oběšeni za zdmi, a těch bylo přes padesát. Když pak otec náš a my jsme přitrhli, vidouce, co se stalo a co obmeškáno, zarmoutili jsme se velmi se vším vojskem naším. A po několika dnech přešli jsme řeku Adyži a vrátili jsme se územím kremonským do města Parmy. Tuto ukazuje, kterak se do Čech vrátil po jedenácti létech, a kterak zcela české řeči zapomenul, a krá- lovství nalezl roztrháno, hrady a zboží zastavené, a kterak toho on všeho nabyl, kterak také divné vi- dění viděl v Praze na hradě. Kapitola osmá Potom vida otec náš, že se mu nedostává nákladů a že nemůže dále vésti válku proti dříveřečeným pánům lombardským, pomýšlel na odjezd a chtěl nám poručiti ta města i válku. My však jsme to odepřeli, neboť jsme jich nemohli se ctí zachovati. Tehdy dav nám povolení odejíti, poslal nás napřed do Čech. A učinivše příměří se svými nepřáteli, jeli jsme zemí mantovskou do Verony, a odtud do hrabství tyrolského. A tu jsme našli bratra našeho jménem Jana, kterého byl náš otec oženil s dce- rou vévody korutanského a tyrolského. Tento vévoda, tchán bratra na- šeho, měl dříve sestru matky naší jménem Annu, jak o tom bylo výše psáno. A po její smrti pojal sobě za manželku sestru vévody brunšvic- kého, s níž měl uvedenou dceru jménem Margaretu. A s tou mělo bratru našemu po jeho smrti připadnouti vévodství korutanské a hrabství ty- rolské, neboť neměl mužských potomků. A tak byl sjednán mír mezi ním a otcem naším, neboť předtím byli nepřátelé pro vypuzení vévody, kterého náš otec byl vyhnal z Čech, jakož svrchu bylo psáno. Potom jsme jeli přes Bavory a tu jsme našli sestru naši starší jménem Marga- retu, která měla jediného syna s Jindřichem, vévodou bavorským, jmé- nem Jana. Potom jsme přišli do Čech, z nichž jsme byli vzdáleni jedenáct let. I zvěděli jsme, že matka naše jménem Alžběta před několika lety zemřela. A ještě za jejího života sestra naše druhorozená, jménem Guta, byla poslána do Francie a provdána za Jana, prvorozeného syna krále francouzského Filipa, jehož sestru jménem Blanku jsme my měli za ženu. Třetí pak a poslední sestra naše jménem Anna byla v ty časy ve Francii u dříveřečené sestry naší. A tak, když jsme přijeli do Čech, nenalezli jsme ani otce ani matku ani bratra ani sestru ani žádného známého. Řeč také českou úplně jsme zapomněli, jíž jsme se potom znova naučili, takže jsme mluvili i roz- uměli jako jiný Čech. Z boží pak milosti nejenom česky, nýbrž i fran- couzsky, lombardsky, německy a latinsky mluviti, čísti i psáti uměli jsme, že z těchto jazyků byl nám jeden stejně blízký jako druhý ke psaní, čtení, mluvení i rozumění. Toho času otec náš táhl do hrabství lucemburského pro jakousi válku, kterou vedl s vévodou brabantským on sám a jeho spojenci, totiž biskup lutyšský, markrabí juliacký, hrabě gerlenský a mnozí jiní, i poručil nám svou moc v Čechách po dobu své nepřítomnosti. 61
Strana 62
A my jsme nalezli království tak opuštěné, že ani jednoho hradu nena- lezli jsme svobodného, který by nebyl zastaven se vším zbožím králov- ským, takže jsme neměli kde bydliti, leč v domech městských, jako jiný měštěnín. A hrad pražský byl tak zkažen, zničen a pobořen, že od časů krále Otokara byl až do země zhroucen. Protož znovu kázali jsme vy- stavěti palác veliký a krásný s velkými náklady, jak se dnešního dne jeví divákům. Toho času poslali jsme pro naši ženu, neboť ještě byla v Lucemburku. A když přišla, po roce měla prvorozenou dceru jménem Margaretu. V těch pak časech dal nám otec náš markrabství moravské, a toho titulu jsme užívali. Vidouc pak obec ctných mužů z Čech, že pocházíme ze starého pokolení králů českých, milujíce nás dali nám pomoc, abychom znovu nabyli hradů a zboží královských. Tehdy s ve- likým nákladem a úsilím nabyli jsme hradů Hrádku, Tyřova, Lichten- burka, Lutic, Hradce, Písku, Nečtin, Zbiroha, Tachova, Trutnova v Če- chách, na Moravě pak Lukova, Telče, Veveří, hradů olomuckého, brněn- ského a znojemského, a mnohých jiných zboží, jež byla zastavena a od- loučena od království. A měli jsme mnoho služebníků hotových, uroze- ných, a prospívalo království den ode dne, a milovala nás obec dobrých a zlí bojíce se varovali se zlého, a spravedlnosti dosti bylo v království. Neboť šlechtici téměř všichni byli se stali násilníky aniž se báli krále, jak slušelo, protože království byli mezi sebou rozdělili. A tak jsme drželi vladařství země, polepšujíce den ode dne, po dvě léta. Toho času dali jsme mladší sestru naši jménem Annu za manželku Ottovi, vévo- dovi rakouskému. A v těch dnech umřel vévoda korutanský, tchán bratra našeho. A když se bratr náš měl uvázati v držení vévodství korutanského a hrabství ty- rolského, po jeho smrti, tehdy Ludvík, jenž se vydával za císaře, učinil tajně smlouvu s vévody rakouskými Albertem a Ottou, aby mezi sebe tajně a lstivě rozdělili panství bratra našeho. Ludvík chtěl míti hrabství tyrolské a vévodové korutanské vévodství; nepamatovalť nevděčný Lud- vík služeb otce našeho, které mu byl prokázal, když se ucházel o císař- ství, jakož výše bylo psáno. Vévoda pak rakouský, ačkoli měl naši ses- tru, ihned po smrti vévody korutanského pomocí tajné dohody s panem z Aufsteina, jenž jménem vévodovým byl vladařem celých Korutan, ihned se svým bratrem se zmocnil Korutan, které jim pán z Aufsteina dobrovolně vydal a držení jim odevzdal. A tak bratr náš ztratil vévodství korutanské. Ale ti z hrabství tyrolského nechtěli se poddati Ludvíkovi, nýbrž zůstali raději v poslušenství bratra našeho. A když se to stalo, přišel otec náš do Čech a přivedl po sobě svou ženu, kterou si byl vzal za královnu, jménem Beatrici, dceru vévody bourbon- ského z rodu králů francouzských, s níž potom měl jediného syna jmé- nem Václava. Tehdy zlí a lstiví rádcové vzmohli se proti nám u otce našeho, zisku vlastního hledajíce, tak Čechové jako ti, kdož pocházeli z hrabství Lucemburského. Přistoupivše k otci našemu, radili mu řkouce: Pane, starejte se o sebe! Syn váš má v království mnoho hradů a mnoho stoupenců, pročež, jestliže dlouho tak potrvá, vyžene vás, kdy se mu zachce. Neboť on je dědic království a z pokolení českých králů a velmi ho milují Čechové, vy však jste cizozemec. To však mluvili hledajíce zisku svého, aby jim svěřil výšeřečené hrady 62
A my jsme nalezli království tak opuštěné, že ani jednoho hradu nena- lezli jsme svobodného, který by nebyl zastaven se vším zbožím králov- ským, takže jsme neměli kde bydliti, leč v domech městských, jako jiný měštěnín. A hrad pražský byl tak zkažen, zničen a pobořen, že od časů krále Otokara byl až do země zhroucen. Protož znovu kázali jsme vy- stavěti palác veliký a krásný s velkými náklady, jak se dnešního dne jeví divákům. Toho času poslali jsme pro naši ženu, neboť ještě byla v Lucemburku. A když přišla, po roce měla prvorozenou dceru jménem Margaretu. V těch pak časech dal nám otec náš markrabství moravské, a toho titulu jsme užívali. Vidouc pak obec ctných mužů z Čech, že pocházíme ze starého pokolení králů českých, milujíce nás dali nám pomoc, abychom znovu nabyli hradů a zboží královských. Tehdy s ve- likým nákladem a úsilím nabyli jsme hradů Hrádku, Tyřova, Lichten- burka, Lutic, Hradce, Písku, Nečtin, Zbiroha, Tachova, Trutnova v Če- chách, na Moravě pak Lukova, Telče, Veveří, hradů olomuckého, brněn- ského a znojemského, a mnohých jiných zboží, jež byla zastavena a od- loučena od království. A měli jsme mnoho služebníků hotových, uroze- ných, a prospívalo království den ode dne, a milovala nás obec dobrých a zlí bojíce se varovali se zlého, a spravedlnosti dosti bylo v království. Neboť šlechtici téměř všichni byli se stali násilníky aniž se báli krále, jak slušelo, protože království byli mezi sebou rozdělili. A tak jsme drželi vladařství země, polepšujíce den ode dne, po dvě léta. Toho času dali jsme mladší sestru naši jménem Annu za manželku Ottovi, vévo- dovi rakouskému. A v těch dnech umřel vévoda korutanský, tchán bratra našeho. A když se bratr náš měl uvázati v držení vévodství korutanského a hrabství ty- rolského, po jeho smrti, tehdy Ludvík, jenž se vydával za císaře, učinil tajně smlouvu s vévody rakouskými Albertem a Ottou, aby mezi sebe tajně a lstivě rozdělili panství bratra našeho. Ludvík chtěl míti hrabství tyrolské a vévodové korutanské vévodství; nepamatovalť nevděčný Lud- vík služeb otce našeho, které mu byl prokázal, když se ucházel o císař- ství, jakož výše bylo psáno. Vévoda pak rakouský, ačkoli měl naši ses- tru, ihned po smrti vévody korutanského pomocí tajné dohody s panem z Aufsteina, jenž jménem vévodovým byl vladařem celých Korutan, ihned se svým bratrem se zmocnil Korutan, které jim pán z Aufsteina dobrovolně vydal a držení jim odevzdal. A tak bratr náš ztratil vévodství korutanské. Ale ti z hrabství tyrolského nechtěli se poddati Ludvíkovi, nýbrž zůstali raději v poslušenství bratra našeho. A když se to stalo, přišel otec náš do Čech a přivedl po sobě svou ženu, kterou si byl vzal za královnu, jménem Beatrici, dceru vévody bourbon- ského z rodu králů francouzských, s níž potom měl jediného syna jmé- nem Václava. Tehdy zlí a lstiví rádcové vzmohli se proti nám u otce našeho, zisku vlastního hledajíce, tak Čechové jako ti, kdož pocházeli z hrabství Lucemburského. Přistoupivše k otci našemu, radili mu řkouce: Pane, starejte se o sebe! Syn váš má v království mnoho hradů a mnoho stoupenců, pročež, jestliže dlouho tak potrvá, vyžene vás, kdy se mu zachce. Neboť on je dědic království a z pokolení českých králů a velmi ho milují Čechové, vy však jste cizozemec. To však mluvili hledajíce zisku svého, aby jim svěřil výšeřečené hrady 62
Strana 63
a zboží. On pak natolik přivolil k radám jejich, že nám nedůvěřoval a proto nám odňal všecky hrady a vladařství v Čechách i v markrabství moravském. A tak nám zůstal pouze titul markrabě moravský, ale bez podstaty. V ty časy jeli jsme jednoho dne z Hrádku do Prahy, chtíce jíti k otci našemu, který byl na Moravě. A tak jsme přijeli pozdě na hrad pražský do starého domu purkrabského, kde jsme byli po několik let přebývali, dříve než byl postaven veliký palác. A v noci uložili jsme se na lůžko a Bušek starší z Velhartic na druhé před námi. A byl veliký oheň v ko- moře, neboť to bylo času zimního, a mnoho svíc hořelo v komoře, takže bylo dosti světla, a dveře i všecka okna byla zavřena. A když jsme po- čali spáti, tu chodilo cosi po komoře, takže jsme oba procitli. I kázali jsme Buškovi vstáti, aby se podíval, co to jest. On pak vstav, chodil po komoře hledaje a nic neviděl a nemohl nic najíti. Tehdy učinil větší oheň a zapálil více svíc, a šel k číším, jež stály plny vína na lavicích, a napil se a postavil číši blízko jedné veliké hořící svíce. Potom uložil se opět na lůžko. A my oděvše se pláštěm naším seděli jsme na lůžku a slyšeli jsme chodícího, viděti jsme však nemohli nikoho. A tak patříce s Buškem na číše a svíce viděli jsme číši vrženou, a táž číše byla hozena, nevíme kým, přes lože Buškovo z jednoho kouta komory do druhého na stěnu. A odrazivši se od stěny, padla doprostřed komory. Vidouce to polekali jsme se příliš a stále jsme slyšeli chodícího po komoře, ne- viděli však nikoho. Potom však požehnavše se znamením svatého kříže ve jménu Kristově, spali jsme až do rána. A ráno vstávajíce, nalezli jsme číši uprostřed komory, jak byla vržena, a ukázali jsme to svým přátelům, když k nám ráno přišli. Toho času poslal nás otec náš s krásným vojskem na vévodu slezského jménem Polka, pána münsterberského, neboť ten vévoda nebyl manem ani knížetem otce našeho a království českého. Otec náš však získal město Vratislav od pana Jindřicha VII., vévody vratislavského, jenž ne- měl dědiců. A týž vévoda přijal darem doživotně zemici Kladskou a chtěl raději řečené město a vévodství na věčné časy připojiti království českému a otci našemu než zanechati svému bratru Boleslavovi, neboť byli si s bratrem navzájem nepřáteli. Když pak se otec náš uvázal v držení města Vratislavě, všichni vévodové slezští a opolský poddali se jeho panství na věky a koruně království českého, aby hájeni byli a obraňováni od králův českých, vyjma knížete slezského, pána svídnic- kého a Polka, pána münsterberského. Jeho území jsme zpustošili, jakož v kronice jest psáno. A tak velice bylo popleněno, že byl donucen smluvně se státi vasalem otce našeho a království českého, jako i ostatní vévodové. Toto vykonavše, dali jsme se na cestu do Uher k otci našemu, jehož jsme nalezli ve Vyšehradě nad Dunajem u krále Karla I., jenž dříve měl sestru otce našeho a po její smrti si vzal sestru krále krakovského Kazimíra, s níž zplodil tři syny: prvorozeného Ludvíka, druhého Ondřeje, třetího Štěpána. A tam sjednal král Karel mír mezi otcem na- ším a králem krakovským, takže se náš otec vzdal svých práv, jež měl v Nižším Polsku, totiž v provincii Hnězdenské a Kalištské a jiných, král krakovský pak se vzdal jménem svým a svých nástupců, králů Niž- šího Polska, navždy všech nároků na vévodství slezská a opolská a měs- 63
a zboží. On pak natolik přivolil k radám jejich, že nám nedůvěřoval a proto nám odňal všecky hrady a vladařství v Čechách i v markrabství moravském. A tak nám zůstal pouze titul markrabě moravský, ale bez podstaty. V ty časy jeli jsme jednoho dne z Hrádku do Prahy, chtíce jíti k otci našemu, který byl na Moravě. A tak jsme přijeli pozdě na hrad pražský do starého domu purkrabského, kde jsme byli po několik let přebývali, dříve než byl postaven veliký palác. A v noci uložili jsme se na lůžko a Bušek starší z Velhartic na druhé před námi. A byl veliký oheň v ko- moře, neboť to bylo času zimního, a mnoho svíc hořelo v komoře, takže bylo dosti světla, a dveře i všecka okna byla zavřena. A když jsme po- čali spáti, tu chodilo cosi po komoře, takže jsme oba procitli. I kázali jsme Buškovi vstáti, aby se podíval, co to jest. On pak vstav, chodil po komoře hledaje a nic neviděl a nemohl nic najíti. Tehdy učinil větší oheň a zapálil více svíc, a šel k číším, jež stály plny vína na lavicích, a napil se a postavil číši blízko jedné veliké hořící svíce. Potom uložil se opět na lůžko. A my oděvše se pláštěm naším seděli jsme na lůžku a slyšeli jsme chodícího, viděti jsme však nemohli nikoho. A tak patříce s Buškem na číše a svíce viděli jsme číši vrženou, a táž číše byla hozena, nevíme kým, přes lože Buškovo z jednoho kouta komory do druhého na stěnu. A odrazivši se od stěny, padla doprostřed komory. Vidouce to polekali jsme se příliš a stále jsme slyšeli chodícího po komoře, ne- viděli však nikoho. Potom však požehnavše se znamením svatého kříže ve jménu Kristově, spali jsme až do rána. A ráno vstávajíce, nalezli jsme číši uprostřed komory, jak byla vržena, a ukázali jsme to svým přátelům, když k nám ráno přišli. Toho času poslal nás otec náš s krásným vojskem na vévodu slezského jménem Polka, pána münsterberského, neboť ten vévoda nebyl manem ani knížetem otce našeho a království českého. Otec náš však získal město Vratislav od pana Jindřicha VII., vévody vratislavského, jenž ne- měl dědiců. A týž vévoda přijal darem doživotně zemici Kladskou a chtěl raději řečené město a vévodství na věčné časy připojiti království českému a otci našemu než zanechati svému bratru Boleslavovi, neboť byli si s bratrem navzájem nepřáteli. Když pak se otec náš uvázal v držení města Vratislavě, všichni vévodové slezští a opolský poddali se jeho panství na věky a koruně království českého, aby hájeni byli a obraňováni od králův českých, vyjma knížete slezského, pána svídnic- kého a Polka, pána münsterberského. Jeho území jsme zpustošili, jakož v kronice jest psáno. A tak velice bylo popleněno, že byl donucen smluvně se státi vasalem otce našeho a království českého, jako i ostatní vévodové. Toto vykonavše, dali jsme se na cestu do Uher k otci našemu, jehož jsme nalezli ve Vyšehradě nad Dunajem u krále Karla I., jenž dříve měl sestru otce našeho a po její smrti si vzal sestru krále krakovského Kazimíra, s níž zplodil tři syny: prvorozeného Ludvíka, druhého Ondřeje, třetího Štěpána. A tam sjednal král Karel mír mezi otcem na- ším a králem krakovským, takže se náš otec vzdal svých práv, jež měl v Nižším Polsku, totiž v provincii Hnězdenské a Kalištské a jiných, král krakovský pak se vzdal jménem svým a svých nástupců, králů Niž- šího Polska, navždy všech nároků na vévodství slezská a opolská a měs- 63
Strana 64
to Vratislav, v prospěch otce našeho a království českého. Neb o to byla před tím různice mezi nimi, protože děd náš Václav II., král český, držel řečené Nižší Polsko s vévodstvím krakovským a sandoměřským po své ženě, jediné dceři Přemysla, krále Nižšího Polska a vévody kra- kovského a sandoměřského; ten Přemysl dal po smrti své dědu našemu a koruně království českého na věky jak království tak vévodství v drže- ní. Kazimír dříveřečný byl však strýcem té paní a říkal, že má právo na království Nižšího Polska, tvrdě, že žena nemůže děditi v království. A tak od dávných časů trvala válka mezi králi českými a Kazimírem a otcem jeho někdy Vladislavem, králi krakovskými neboli dolnopolskými. A tak ona válka byla skončena skrze dříveřečeného krále uherského, jenž se proto spojil s otcem naším a slíbil mu býti na pomoc proti vévo- dovi rakouskému, jenž byl odňal bratru našemu vévodství korutanské, a proti Ludvíkovi. V tomto spolku pak byli tito: totiž otec náš, král uherský, vévoda bavorský Jindřich, jenž měl naši sestru za manželku. Téhož času poslal nás otec náš do hrabství tyrolského, abychom je spra- vovali a bratra našeho s jeho ženou, neboť oba byli v dětském věku. A tak jsme jeli a uvázali jsme se v to, jakož nám byl otec náš poručil, a byli jsme připuštěni k vladařství oné země skrze zemany toho hrabství. 64
to Vratislav, v prospěch otce našeho a království českého. Neb o to byla před tím různice mezi nimi, protože děd náš Václav II., král český, držel řečené Nižší Polsko s vévodstvím krakovským a sandoměřským po své ženě, jediné dceři Přemysla, krále Nižšího Polska a vévody kra- kovského a sandoměřského; ten Přemysl dal po smrti své dědu našemu a koruně království českého na věky jak království tak vévodství v drže- ní. Kazimír dříveřečný byl však strýcem té paní a říkal, že má právo na království Nižšího Polska, tvrdě, že žena nemůže děditi v království. A tak od dávných časů trvala válka mezi králi českými a Kazimírem a otcem jeho někdy Vladislavem, králi krakovskými neboli dolnopolskými. A tak ona válka byla skončena skrze dříveřečeného krále uherského, jenž se proto spojil s otcem naším a slíbil mu býti na pomoc proti vévo- dovi rakouskému, jenž byl odňal bratru našemu vévodství korutanské, a proti Ludvíkovi. V tomto spolku pak byli tito: totiž otec náš, král uherský, vévoda bavorský Jindřich, jenž měl naši sestru za manželku. Téhož času poslal nás otec náš do hrabství tyrolského, abychom je spra- vovali a bratra našeho s jeho ženou, neboť oba byli v dětském věku. A tak jsme jeli a uvázali jsme se v to, jakož nám byl otec náš poručil, a byli jsme připuštěni k vladařství oné země skrze zemany toho hrabství. 64
Strana 65
VOJTĚCH RANKŮVZ JEŽOVA Řeč při pohřbu Karla IV. Kázání Vojtěcha Raňkova z Ježova v Čechách, scho- lastika kostela pražského, mistra v svaté theolo- gii a ve svobodných uměních pařížského, které se- stavil pro den pohřbu nejjasnějšího pána Karla Čtvrtého, římského císaře a vždy rozmnožitele a českého krále, z rozkazu pána našeho pana Jana, arcibiskupa pražského a nejctihodnějšího legáta svaté církve římské, přednesené před týmž nejcti- hodnějším otcem a před jinými mnohými preláty a knížaty v řečeném kostele pražském „Proto já pláči a oko mé vyvozuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel." Ctihodní otcové a slavná knížata zde přítomná, zdá se mi, že slova na- šeho thematu může říci svatá říše římská a slavné království české, ba i celé křesťanstvo a celá Kristových ctitelů obec, ztrativše svého po Bohu a svaté římské církvi nejpřednějšího utěšitele a zbaveny záštity a ochrany ve smrti vznešeného císaře: „Proto já pláči a oko mé vyvo- zuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel." Blahoslavený a velevýmluvný učitel svaté církve Jeronym v kterémsi listě, jejž napsal k Heliodorovi o smrti kněze Nepotiana, na počátku listu tak praví: Malé nadání nesnáší velké látky a odváživši se nad své síly v samém pokusu podléhá; a čím větší jest, co třeba říci, tím více zaniká ten, kdož se pokouší vystihnouti slovy velikost věcí. A proto, když přemýšlím o rozvedení zvoleného thematu a odchodu této nej- vznešenější osoby císařské a královské z tohoto smrtelného života, chce se mi spíše plakati než něco mluviti, spíše nářky a vzdechy rozpřádati než usilovati o zachování řečnických předpisů. A to ne bez důvodu. Neboť čí třebas kamennou hruď by tento zánik vznešeného císaře k hoj- nému prolévání slz neobměkčil? Které tak kruté a nad pharského ty- ranna drsnější srdce, jež by se při smrti našeho císaře dovedlo pláče zdržeti a celé v slzách tonouc v prudkém zármutku by se nerozplývalo? Které tak tvrdé a odysseovskými závorami zavřené uši, jež by mohly být hluché k tak velikému nářku knížat a rytířů při smrti císařově? Které konečně útroby z křemene vytesané, a živené či krmené mlékem hyrkanských tygřic, jež by nepropukly v slzavé vzlykání? Kdo tedy dá hlavě mé vody a očím mým studnici slz, abych mohl dnem i nocí oplakávati s prorokem Jeremiášem smrt našeho utěšitele, našeho 5 Próza 65
VOJTĚCH RANKŮVZ JEŽOVA Řeč při pohřbu Karla IV. Kázání Vojtěcha Raňkova z Ježova v Čechách, scho- lastika kostela pražského, mistra v svaté theolo- gii a ve svobodných uměních pařížského, které se- stavil pro den pohřbu nejjasnějšího pána Karla Čtvrtého, římského císaře a vždy rozmnožitele a českého krále, z rozkazu pána našeho pana Jana, arcibiskupa pražského a nejctihodnějšího legáta svaté církve římské, přednesené před týmž nejcti- hodnějším otcem a před jinými mnohými preláty a knížaty v řečeném kostele pražském „Proto já pláči a oko mé vyvozuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel." Ctihodní otcové a slavná knížata zde přítomná, zdá se mi, že slova na- šeho thematu může říci svatá říše římská a slavné království české, ba i celé křesťanstvo a celá Kristových ctitelů obec, ztrativše svého po Bohu a svaté římské církvi nejpřednějšího utěšitele a zbaveny záštity a ochrany ve smrti vznešeného císaře: „Proto já pláči a oko mé vyvo- zuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel." Blahoslavený a velevýmluvný učitel svaté církve Jeronym v kterémsi listě, jejž napsal k Heliodorovi o smrti kněze Nepotiana, na počátku listu tak praví: Malé nadání nesnáší velké látky a odváživši se nad své síly v samém pokusu podléhá; a čím větší jest, co třeba říci, tím více zaniká ten, kdož se pokouší vystihnouti slovy velikost věcí. A proto, když přemýšlím o rozvedení zvoleného thematu a odchodu této nej- vznešenější osoby císařské a královské z tohoto smrtelného života, chce se mi spíše plakati než něco mluviti, spíše nářky a vzdechy rozpřádati než usilovati o zachování řečnických předpisů. A to ne bez důvodu. Neboť čí třebas kamennou hruď by tento zánik vznešeného císaře k hoj- nému prolévání slz neobměkčil? Které tak kruté a nad pharského ty- ranna drsnější srdce, jež by se při smrti našeho císaře dovedlo pláče zdržeti a celé v slzách tonouc v prudkém zármutku by se nerozplývalo? Které tak tvrdé a odysseovskými závorami zavřené uši, jež by mohly být hluché k tak velikému nářku knížat a rytířů při smrti císařově? Které konečně útroby z křemene vytesané, a živené či krmené mlékem hyrkanských tygřic, jež by nepropukly v slzavé vzlykání? Kdo tedy dá hlavě mé vody a očím mým studnici slz, abych mohl dnem i nocí oplakávati s prorokem Jeremiášem smrt našeho utěšitele, našeho 5 Próza 65
Strana 66
ochránce, našeho pána, nejvznešenějšího císaře a vládce? Neboť, ó běda, v těchto neblahých dnech, v nichž jsme svými hříchy zasloužili viděti zlo, spadla koruna hlavy naší, obrátil se v kvílení kůr náš, hudební ná- stroje naší radosti zavěšeny jsou na vrboví a není, kdo by nás potěšil z milých našich! Ó kéž bych se celý rozplynul v pláči a útěchou slz pásl se bol můj, kéž oči naše vyvozují vodu, kéž v bolesti skončí život náš a duchové naši v nářcích, neboť hlas naříkání slyšán jest ze Sionu, při jehož úderu zachvěl se náhle celý svět a zalkal, zasažen a ohromen novinou tak strašné zvěsti a neblahého znamení, pročež i slova má bo- lesti jsou plna a střely Páně ve mně jsou, jejichžto hněv vypil ducha mého. Proč však, prosím, střely Páně ve mně jsou? Střely nikoli maličkých staly se rány mé, ale střely silných, luk natahujících a bojujících vá- lečníků; střely pravím pronikavější než každý meč dvojsečný, straš- nější temnoty a nad každé řezavé železo tvrdší, když se totiž při této žalostné smrti císaře bolest k bolesti, k nářku nářek, k úzkostem tíseň bez jakékoli vůbec léčivé útěchy druží, když po pohromě následuje po- hroma a neštěstí na neštěstí se hromadí, a když, což považuji za horší nad ostatní pohromy, dav nepřátelský: Výborně, výborně! opakuje a o naše rozprášení usiluje tak své spoluvinníky nyní oslovuje: Pojďte a vyhlaďme je z národu, a ať není více vzpomínáno jméno je- jich! Úklady čiňme krvi, polékněme v skrytě léčky nevinnému bez pří- činy, pohlťme ho jako peklo živého a celého jako toho, jenž sestupuje do hrobu. Všelijaké drahé zboží nalezneme a naplníme domy své lou- peží. Tak zvolali již nepřátelé tvoji, 6 Čechie, tak zvolali, a ti, kteříž tě nenávidí, nyní při smrti císařově pozdvihli hlavy! Ale ty, Bože israel- ský, nedej dědictví našeho v pohanění, aby nad námi nepanovali cizí národové! Nestav nás k odporu sousedům našim, a nepřátelům našim k posmívání! Ó jak hrozným jsme tedy osudem sklíčeni, jak hroznou úzkostí srdce mučeni, když totiž ohromnost bolesti a hluboký výlev žalu nám odnímá schopnost mluvení, ale nebrání vytrysklým slzám hrnouti se do tváří! Jaká však byla tvář lidu při smrti císařově, jaké tajné šepoty — neb ubohým nelze beztrestně ani plakat ani zmírniti hovorem bolest! Neboť až dokud poneseme záhubné jho, jaký bude kdy konec tvrdého losu? Kdo nás ve zhoubném víru věcí zbaví tolikých slz, které při smrti vzne- šeného císaře našeho ze zřídel svých hlav proudy vyléváme? Vždyť již na tomto císařském pohřbu hlas v Rámě slyšán jest naříkání, žalosti a pláče, Ráchel plačící nikoli syna svého, nýbrž otce, ne útočníka, nýbrž obránce, ne rušitele, ale utěšitele svého. Ale snad se mne budeš tázati ne nevhodně: Která jest tato Ráchel krás- né tváře a pěkného vzezření? Odpovídám a pravím, že jest město Řím, paní národů, kněžna krajin, celého světa podmanitelka, vítězka, učitel- ka, živitelka, chovanka a císařovna. Sidonius v prvé knize v listě pátém nebo šestém k Eutropiovi o Římu tak praví: Řím jest domovina zá- konů, gymnasium literatury, dvůr hodností, hlava světa, vlast svobody, v níž jediné celého světa obci jen barbaři a otroci jsou cizinci, jen zlí jsou vyhnanci a jedině ctnostní si osobují pocty. V neštěstí, jež stihlo toto velebné město v osobě jeho císaře, kdo by nekvílel, kdo by se ne- rmoutil, kdo by se nad svou trpící matkou leč snad odrodilý syn nesli- 66
ochránce, našeho pána, nejvznešenějšího císaře a vládce? Neboť, ó běda, v těchto neblahých dnech, v nichž jsme svými hříchy zasloužili viděti zlo, spadla koruna hlavy naší, obrátil se v kvílení kůr náš, hudební ná- stroje naší radosti zavěšeny jsou na vrboví a není, kdo by nás potěšil z milých našich! Ó kéž bych se celý rozplynul v pláči a útěchou slz pásl se bol můj, kéž oči naše vyvozují vodu, kéž v bolesti skončí život náš a duchové naši v nářcích, neboť hlas naříkání slyšán jest ze Sionu, při jehož úderu zachvěl se náhle celý svět a zalkal, zasažen a ohromen novinou tak strašné zvěsti a neblahého znamení, pročež i slova má bo- lesti jsou plna a střely Páně ve mně jsou, jejichžto hněv vypil ducha mého. Proč však, prosím, střely Páně ve mně jsou? Střely nikoli maličkých staly se rány mé, ale střely silných, luk natahujících a bojujících vá- lečníků; střely pravím pronikavější než každý meč dvojsečný, straš- nější temnoty a nad každé řezavé železo tvrdší, když se totiž při této žalostné smrti císaře bolest k bolesti, k nářku nářek, k úzkostem tíseň bez jakékoli vůbec léčivé útěchy druží, když po pohromě následuje po- hroma a neštěstí na neštěstí se hromadí, a když, což považuji za horší nad ostatní pohromy, dav nepřátelský: Výborně, výborně! opakuje a o naše rozprášení usiluje tak své spoluvinníky nyní oslovuje: Pojďte a vyhlaďme je z národu, a ať není více vzpomínáno jméno je- jich! Úklady čiňme krvi, polékněme v skrytě léčky nevinnému bez pří- činy, pohlťme ho jako peklo živého a celého jako toho, jenž sestupuje do hrobu. Všelijaké drahé zboží nalezneme a naplníme domy své lou- peží. Tak zvolali již nepřátelé tvoji, 6 Čechie, tak zvolali, a ti, kteříž tě nenávidí, nyní při smrti císařově pozdvihli hlavy! Ale ty, Bože israel- ský, nedej dědictví našeho v pohanění, aby nad námi nepanovali cizí národové! Nestav nás k odporu sousedům našim, a nepřátelům našim k posmívání! Ó jak hrozným jsme tedy osudem sklíčeni, jak hroznou úzkostí srdce mučeni, když totiž ohromnost bolesti a hluboký výlev žalu nám odnímá schopnost mluvení, ale nebrání vytrysklým slzám hrnouti se do tváří! Jaká však byla tvář lidu při smrti císařově, jaké tajné šepoty — neb ubohým nelze beztrestně ani plakat ani zmírniti hovorem bolest! Neboť až dokud poneseme záhubné jho, jaký bude kdy konec tvrdého losu? Kdo nás ve zhoubném víru věcí zbaví tolikých slz, které při smrti vzne- šeného císaře našeho ze zřídel svých hlav proudy vyléváme? Vždyť již na tomto císařském pohřbu hlas v Rámě slyšán jest naříkání, žalosti a pláče, Ráchel plačící nikoli syna svého, nýbrž otce, ne útočníka, nýbrž obránce, ne rušitele, ale utěšitele svého. Ale snad se mne budeš tázati ne nevhodně: Která jest tato Ráchel krás- né tváře a pěkného vzezření? Odpovídám a pravím, že jest město Řím, paní národů, kněžna krajin, celého světa podmanitelka, vítězka, učitel- ka, živitelka, chovanka a císařovna. Sidonius v prvé knize v listě pátém nebo šestém k Eutropiovi o Římu tak praví: Řím jest domovina zá- konů, gymnasium literatury, dvůr hodností, hlava světa, vlast svobody, v níž jediné celého světa obci jen barbaři a otroci jsou cizinci, jen zlí jsou vyhnanci a jedině ctnostní si osobují pocty. V neštěstí, jež stihlo toto velebné město v osobě jeho císaře, kdo by nekvílel, kdo by se ne- rmoutil, kdo by se nad svou trpící matkou leč snad odrodilý syn nesli- 66
Strana 67
toval? Kdo kdy se suchýma očima otce svého a milostivého pána po- hřební obřady vykonal? Nastal totiž nyní čas při pohřbu císařově, že ostnem nejvyšší bolesti nelze vyjádřiti žalostnou pověst, jež již po téměř celém světě zazněla hořkosti plná a plnosti bolu nikoli prázdná, a novostí hrozné rány zraňuje srdce všech oddaných říše a království českého. Jí sice želeti musí všichni věrní a oplakávati vůbec všichni, nám však z království českého tím tíže jest ji snášeti, tím trpčeji nad ní naříkati, čím více se mezi bouřlivými hrozících nám válek příboji a hlomozem bojíme, že loď naše, to jest Čechie, od nepřátel pravdě- podobně bude zmítána, zbaveni jsouce tak velikého veslaře a od takého kormidelníka opuštěni, věrného utěšitele ztrativše a dosud do přístavu pokoje vánky do plachet našich dujícími, jak jsme doufali, nedovedeni a nedohnáni. Pročež nyní Čechie, ba i sama Italie a Alemanie, ohrom- ným zármutkem sklíčeny mohou říci ona slova Baruchova: Nikdo se neraduj nade mnou vdovou a opuštěnou. „Proto já pláči a oko mé vyvozuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel." A jestliže by ses, zvědavě spíše než ze zájmu, tázal: Kam odešel milý tvůj, proč vzdálil se od tebe utěšitel tvůj, kam se uchýlil, a budeme jej hledati s tebou? Na tuto otázku ti odpovídám s evange- listou Lukášem podobenstvím položeným v XIX. kapitole, kde mluvě o jednom bohatci tak praví: Jeden člověk bohatý odešel do daleké kra- jiny, aby přijal království a zase se navrátil. Budeš se snad zase tázati: Kdo jest ten člověk bohatý? Pravím, že tento bohatý člověk jest náš císař blahé paměti nedávno zesnulý, jenž byl bohat ctnostmi; neboť to jest pravé bohatství, když kdo má ctnosti, jak praví Cicero na konci své knihy o paradoxech. Tento totiž císař náš, dokud žil ve smrtelném těle, získal si, jak zbožně věříme, nehynoucí poklady zbožnými skutky, štědrými almužnami, vroucími modlitbami, postem, bděním a jiných dobrých skutků přispěním. Pročež pro tyto nesmrtelné poklady, které měl, můžeme mu říci: Dlouhost dnů v pravici jeho a v levici jeho bohatství a sláva. Tento bohatec odešel do daleké krajiny, to jest přesídlil se světa po- zemského do světla, jak věříme, nebeského, a z tohoto pomíjejícího a prchavého života do života věčného. Z tohoto pomíjivého a prchavého života, po jehož skončení toužil apoštol (k Filipenským, 1. kapitola) a Jakub ve své kanonice takto pravě: Neboť co jest život náš? A odpo- vídá: Pára jest, kteráž se na maličko ukazuje a potom zmizí. Odešel také, aby přijal království. Jaké království? Zda království po- zemské? Nikoli, nýbrž štěstí plné království nebeské. Zda království klonící se k pádu? Nikoli, nýbrž vyššího království pevného vládu. Zda království pomíjející? Nikoli, nýbrž království věčně trvající. Zda ko- nečně království římské, uherské, polské, české? Nikoli, nýbrž králov- ství nebeské, v němž, jak zbožně věříme, již kraluje anebo v krátkém čase očištěn, v čem by bylo třeba, bude kralovati s Kristem v slávě sva- tých občanů a duchů blažených. Pročež již může říci: Království mé není s tohoto světa, protože podle svědectví Augustinova nemůže špat- ně zemříti, kdo dobře žil, a nelze za špatnou smrt považovati tu, které předcházel dobrý život, jak praví týž Augustin v knize o městě božím. Když tedy onen nejjasnější císař římský v křehkém těle jsa postaven dobře, svatě a katolicky žil, hříchy slzami smyl, svátosti církevní ve 67
toval? Kdo kdy se suchýma očima otce svého a milostivého pána po- hřební obřady vykonal? Nastal totiž nyní čas při pohřbu císařově, že ostnem nejvyšší bolesti nelze vyjádřiti žalostnou pověst, jež již po téměř celém světě zazněla hořkosti plná a plnosti bolu nikoli prázdná, a novostí hrozné rány zraňuje srdce všech oddaných říše a království českého. Jí sice želeti musí všichni věrní a oplakávati vůbec všichni, nám však z království českého tím tíže jest ji snášeti, tím trpčeji nad ní naříkati, čím více se mezi bouřlivými hrozících nám válek příboji a hlomozem bojíme, že loď naše, to jest Čechie, od nepřátel pravdě- podobně bude zmítána, zbaveni jsouce tak velikého veslaře a od takého kormidelníka opuštěni, věrného utěšitele ztrativše a dosud do přístavu pokoje vánky do plachet našich dujícími, jak jsme doufali, nedovedeni a nedohnáni. Pročež nyní Čechie, ba i sama Italie a Alemanie, ohrom- ným zármutkem sklíčeny mohou říci ona slova Baruchova: Nikdo se neraduj nade mnou vdovou a opuštěnou. „Proto já pláči a oko mé vyvozuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel." A jestliže by ses, zvědavě spíše než ze zájmu, tázal: Kam odešel milý tvůj, proč vzdálil se od tebe utěšitel tvůj, kam se uchýlil, a budeme jej hledati s tebou? Na tuto otázku ti odpovídám s evange- listou Lukášem podobenstvím položeným v XIX. kapitole, kde mluvě o jednom bohatci tak praví: Jeden člověk bohatý odešel do daleké kra- jiny, aby přijal království a zase se navrátil. Budeš se snad zase tázati: Kdo jest ten člověk bohatý? Pravím, že tento bohatý člověk jest náš císař blahé paměti nedávno zesnulý, jenž byl bohat ctnostmi; neboť to jest pravé bohatství, když kdo má ctnosti, jak praví Cicero na konci své knihy o paradoxech. Tento totiž císař náš, dokud žil ve smrtelném těle, získal si, jak zbožně věříme, nehynoucí poklady zbožnými skutky, štědrými almužnami, vroucími modlitbami, postem, bděním a jiných dobrých skutků přispěním. Pročež pro tyto nesmrtelné poklady, které měl, můžeme mu říci: Dlouhost dnů v pravici jeho a v levici jeho bohatství a sláva. Tento bohatec odešel do daleké krajiny, to jest přesídlil se světa po- zemského do světla, jak věříme, nebeského, a z tohoto pomíjejícího a prchavého života do života věčného. Z tohoto pomíjivého a prchavého života, po jehož skončení toužil apoštol (k Filipenským, 1. kapitola) a Jakub ve své kanonice takto pravě: Neboť co jest život náš? A odpo- vídá: Pára jest, kteráž se na maličko ukazuje a potom zmizí. Odešel také, aby přijal království. Jaké království? Zda království po- zemské? Nikoli, nýbrž štěstí plné království nebeské. Zda království klonící se k pádu? Nikoli, nýbrž vyššího království pevného vládu. Zda království pomíjející? Nikoli, nýbrž království věčně trvající. Zda ko- nečně království římské, uherské, polské, české? Nikoli, nýbrž králov- ství nebeské, v němž, jak zbožně věříme, již kraluje anebo v krátkém čase očištěn, v čem by bylo třeba, bude kralovati s Kristem v slávě sva- tých občanů a duchů blažených. Pročež již může říci: Království mé není s tohoto světa, protože podle svědectví Augustinova nemůže špat- ně zemříti, kdo dobře žil, a nelze za špatnou smrt považovati tu, které předcházel dobrý život, jak praví týž Augustin v knize o městě božím. Když tedy onen nejjasnější císař římský v křehkém těle jsa postaven dobře, svatě a katolicky žil, hříchy slzami smyl, svátosti církevní ve 67
Strana 68
víře církve přijal, zbožně jest doufati v milosrdenství Ježíše Krista, že přirozený dluh smrti zaplativ smrti druhé, jež očekává nešlechetné v jámě záhuby, již unikl. A chceme-li pohlédnouti na počátek, průběh a konec života nejjasnějšího císaře tohoto, můžeme shledati, že i ve vztahu k Bohu i ve vztahu k bližnímu i ve vztahu k sobě samému ne- vinně, chvályhodně a bezúhonně, pokud lidská křehkost dovoluje, na tomto světě žil, a to jak dříve než dosáhl císařství římského a králov- ství českého, tak i po jejich dosažení. A abych o obojím stavu jeho něco před vámi promluvil, chci jej oceniti nejprve po té stránce, jež směřuje přímo k Bohu, po druhé po té, jež se týká jeho samého a bliž- ního. Byl totiž, jako druhý král Josiáš, pravý boží ctitel, horlivostí víry za- nícený, nepřátele Kristovy pronásledující. Neboť od přijetí svatého křtu, v němž byl obrozen milostí Ducha svatého, stkvěl se ctnostmi theologickými jak co do vlastností tak i co do skutků; mravní a poli- tické zásady i aristokratické ctnosti postupem času a konáním dobrých skutků darem božím zdarma získal. Neboť byl u víře stálý, v naději se radující a láskou planoucí; byl také prozíravý vůči úkladům, statečný vůči obtížím, umírněný vůči rozkoším, spravedlivý v odstraňování bídy bližních a trestání úkladů. Tento také císař pán, jako druhý Konstantin, nejkřesťanštější císař, svatosvatou církev římskou, a to hlavu i údy, v nejvyšší po Bohu úctě měl, napomenutí jejich účelně poslouchal, naukám kanonickým a usta- novením církevním pokorně a neochvějně se podroboval, kleriky, mni- chy a jakékoli muže hrdinské pro Boha nejvíce ctil; práva, privilegia, svobody a výsady církevní staré mocně hájil a nové štědře uděloval a poskytoval, jmenovitě mistrům a žákům jak světským tak řádovým, zřídiv universitu v Praze o různých fakultách a jmenovitě theolo- gické založil, dotoval a svobodami nadal. Jako tyran ustavičně se stavěl proti kacířům, schismatikům, pohanům a jiným víry katolické nepřáte- lům a jejich zlobu potřel. Zloděje, lupiče, lotry, pochlebníky, cizolož- níky, kuplíře, utiskovatele paní, padělatele, hráče v kostky a jiné vše- cky zločinem podvodu poskvrněné ze svých panství a království odstra- nil a vykořenil. Tento také vznešený císař již zesnulý, pokud mezi lidmi žil, nebyl hrdý na slávu a vznešenost svého rodu ani pyšný na hodnost císařskou a krá- lovskou, ani nadutý svým bohatstvím, mocí a statečností. Nebyl mezi rozkošemi tohoto světa zpustlý ani marnotratný mezi rozmanitými zá- sobami věcí. V hojnosti a nadbytku skromný, v manželství zdrželivý a čistý, mezi rozmanitými jídly střídmý, mezi pyšnými pokorný, mezi závistivými a nešlechetnými dobrotivý, mezi hněvivými trpělivý a vlíd- ný, mezi omrzelými a lenivými duchem vřelý a oddaný, mezi lakomci štědrý, mezi hltavými zdrželivý, mezi smyslnými cudný a počestný, mezi lvy beránek, mezi supy holub, mezi lidmi zkaženými a zvrácenými chvályhodně si vedl. Tento vznešený císař také vůči chudým byl laskavý, pokorným vlídný, nešťastným a nuzným milosrdný, ukrutným tvrdý, buřičům nepřátel- ský, o milost prosícím shovívavý a mírný, věda, že slavný druh pomsty jest odpouštěti a vznešená velkomyslnost jest, když ten, kdo má ne- přítele v moci, za pomstu považuje, že se mohl pomstíti. A kdybych 68
víře církve přijal, zbožně jest doufati v milosrdenství Ježíše Krista, že přirozený dluh smrti zaplativ smrti druhé, jež očekává nešlechetné v jámě záhuby, již unikl. A chceme-li pohlédnouti na počátek, průběh a konec života nejjasnějšího císaře tohoto, můžeme shledati, že i ve vztahu k Bohu i ve vztahu k bližnímu i ve vztahu k sobě samému ne- vinně, chvályhodně a bezúhonně, pokud lidská křehkost dovoluje, na tomto světě žil, a to jak dříve než dosáhl císařství římského a králov- ství českého, tak i po jejich dosažení. A abych o obojím stavu jeho něco před vámi promluvil, chci jej oceniti nejprve po té stránce, jež směřuje přímo k Bohu, po druhé po té, jež se týká jeho samého a bliž- ního. Byl totiž, jako druhý král Josiáš, pravý boží ctitel, horlivostí víry za- nícený, nepřátele Kristovy pronásledující. Neboť od přijetí svatého křtu, v němž byl obrozen milostí Ducha svatého, stkvěl se ctnostmi theologickými jak co do vlastností tak i co do skutků; mravní a poli- tické zásady i aristokratické ctnosti postupem času a konáním dobrých skutků darem božím zdarma získal. Neboť byl u víře stálý, v naději se radující a láskou planoucí; byl také prozíravý vůči úkladům, statečný vůči obtížím, umírněný vůči rozkoším, spravedlivý v odstraňování bídy bližních a trestání úkladů. Tento také císař pán, jako druhý Konstantin, nejkřesťanštější císař, svatosvatou církev římskou, a to hlavu i údy, v nejvyšší po Bohu úctě měl, napomenutí jejich účelně poslouchal, naukám kanonickým a usta- novením církevním pokorně a neochvějně se podroboval, kleriky, mni- chy a jakékoli muže hrdinské pro Boha nejvíce ctil; práva, privilegia, svobody a výsady církevní staré mocně hájil a nové štědře uděloval a poskytoval, jmenovitě mistrům a žákům jak světským tak řádovým, zřídiv universitu v Praze o různých fakultách a jmenovitě theolo- gické založil, dotoval a svobodami nadal. Jako tyran ustavičně se stavěl proti kacířům, schismatikům, pohanům a jiným víry katolické nepřáte- lům a jejich zlobu potřel. Zloděje, lupiče, lotry, pochlebníky, cizolož- níky, kuplíře, utiskovatele paní, padělatele, hráče v kostky a jiné vše- cky zločinem podvodu poskvrněné ze svých panství a království odstra- nil a vykořenil. Tento také vznešený císař již zesnulý, pokud mezi lidmi žil, nebyl hrdý na slávu a vznešenost svého rodu ani pyšný na hodnost císařskou a krá- lovskou, ani nadutý svým bohatstvím, mocí a statečností. Nebyl mezi rozkošemi tohoto světa zpustlý ani marnotratný mezi rozmanitými zá- sobami věcí. V hojnosti a nadbytku skromný, v manželství zdrželivý a čistý, mezi rozmanitými jídly střídmý, mezi pyšnými pokorný, mezi závistivými a nešlechetnými dobrotivý, mezi hněvivými trpělivý a vlíd- ný, mezi omrzelými a lenivými duchem vřelý a oddaný, mezi lakomci štědrý, mezi hltavými zdrželivý, mezi smyslnými cudný a počestný, mezi lvy beránek, mezi supy holub, mezi lidmi zkaženými a zvrácenými chvályhodně si vedl. Tento vznešený císař také vůči chudým byl laskavý, pokorným vlídný, nešťastným a nuzným milosrdný, ukrutným tvrdý, buřičům nepřátel- ský, o milost prosícím shovívavý a mírný, věda, že slavný druh pomsty jest odpouštěti a vznešená velkomyslnost jest, když ten, kdo má ne- přítele v moci, za pomstu považuje, že se mohl pomstíti. A kdybych 68
Strana 69
podrobněji chtěl tyto věci rozváděti, krátká řeč v knihu by vzrostla a duše vaše, nyní žalem zničené, ještě větší bolesti osten, ponenáhlu zra- ňuje, by pronikal. Jakým však štítem trpělivosti v protivenstvích byl ozbrojen, odtud mohl jsem usouditi, že když jednou od kteréhosi kní- žete utrpěl křivdu, k jejímuž pomstění ho vybízelo jeho vojsko, on jim řekl: Nehledej pomsty, aniž pamatovati budeš na křivdu spoluměšťanů svých! Kdo by tedy mohl klidně nésti smrt tak ctnostného císaře, kdo by se nermoutil, kdo by mohl skrýti smutek a vášnivou bolest svého srdce, když vidí, že v otci vlasti, v neochvějném sloupu státu, v nerozborném štítu víry křesťanské ztratil tolik druhů útěchy, tolik záštit a ochran! Ó úzkosti řeči, jež ani našich úzkostí ani vznešeného císaře titulů mi- lostí nedovede, jak by se slušelo, vystihnouti! Tážeš-li se mne: Co pláčeš? Proč slzy roníš? odpovídá ti thema naše, udávajíc příčinu pláče našeho: Proto já pláči a oko mé vyvozuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel. A proto neusilujte, abyste mne těšili nad zpuštěním dcery lidu mého. Nikdo se neraduj nade mnou, vdovou a opuštěnou, neboť nedala se potěšiti duše má a sešel bolestí duch můj. Ale snad by mi někdo mohl říci: Nevhodně vykonáváš úřad těšitele, když nepotěšuješ zarmoucené, kteří by při tomto pohřbu měli býti chlá- choleni sladkou řečí, nýbrž pohružuješ v krutější nářek, užívaje řeči tragické a posilu prudší bolesti podáváš bezútěšně naříkajícím. K tomu pravím odpovídaje, že řeč mluvícího má býti upravena podle požadavku času a události, neboť podle svědectví svatého Hilaria neřídí se věc řečí, nýbrž řeč věcí. Pročež Horatius ve svém Umění básnickém praví: Truchlivá slova k smutné tváři se hodí a k hněvivé výhrůžná zase, laškovná slušejí žertujícímu a přísnému vážná. Příroda totiž nás v nitru dřív utváří souhlasně s každým zevnějším vlivem; buď slast v nás budí neb popouzí k hněvu, nebo zas tíhou žalu až k zemi nás sráží a tísní; potom ta duševní hnutí ven vynáší pomocí řeči. A Šalomoun: Všecko má svůj čas a svým vyměřeným během jdou vše- cky věci pod nebem. Čas smíchu a čas pláče. Jestliže tedy někoho podněcuji k zármutku a vybízím k slzám, vyža- duje toho neblahá okolnost našeho času a proměnlivost věcí, kterou spatřujeme v těchto nestálých dějích. Vyžaduje toho také zákon pří- rody, a příklady, dochované v kánonu svatého písma vedou nás k tomu, abychom při smrti svých drahých plakali, rmoutili se a naříkali. Víme totiž, že zbožné jest oplakávati mrtvého a také moc přírody, jak jsem již řekl, vzbuzuje takové city žalosti. Proto mne neuvádí v úžas, jestliže na císařově pohřbu proléváte slzy a rmoutíte se a naříkáte, prokazujíce mu služby lásky a poslouchajíce lidského citu. Vím, že síla naše není síla kamenů, aniž tělo naše měděné jest. Proto také nekárám jediného pláče, nýbrž vytýkám nemírnost v naříkání. Zmírněte svého nářku míru tak, aby vás bolest neuchvátila nad míru; tak také prolévejte slzy své bolesti, jež vyléváte na jakés-takés utišení své bolesti, aby se neobrá- tilo v záhubu mnohých to, co se nikterak nemůže státi útěchou. 69
podrobněji chtěl tyto věci rozváděti, krátká řeč v knihu by vzrostla a duše vaše, nyní žalem zničené, ještě větší bolesti osten, ponenáhlu zra- ňuje, by pronikal. Jakým však štítem trpělivosti v protivenstvích byl ozbrojen, odtud mohl jsem usouditi, že když jednou od kteréhosi kní- žete utrpěl křivdu, k jejímuž pomstění ho vybízelo jeho vojsko, on jim řekl: Nehledej pomsty, aniž pamatovati budeš na křivdu spoluměšťanů svých! Kdo by tedy mohl klidně nésti smrt tak ctnostného císaře, kdo by se nermoutil, kdo by mohl skrýti smutek a vášnivou bolest svého srdce, když vidí, že v otci vlasti, v neochvějném sloupu státu, v nerozborném štítu víry křesťanské ztratil tolik druhů útěchy, tolik záštit a ochran! Ó úzkosti řeči, jež ani našich úzkostí ani vznešeného císaře titulů mi- lostí nedovede, jak by se slušelo, vystihnouti! Tážeš-li se mne: Co pláčeš? Proč slzy roníš? odpovídá ti thema naše, udávajíc příčinu pláče našeho: Proto já pláči a oko mé vyvozuje vody, neboť vzdálen jest ode mne potěšitel. A proto neusilujte, abyste mne těšili nad zpuštěním dcery lidu mého. Nikdo se neraduj nade mnou, vdovou a opuštěnou, neboť nedala se potěšiti duše má a sešel bolestí duch můj. Ale snad by mi někdo mohl říci: Nevhodně vykonáváš úřad těšitele, když nepotěšuješ zarmoucené, kteří by při tomto pohřbu měli býti chlá- choleni sladkou řečí, nýbrž pohružuješ v krutější nářek, užívaje řeči tragické a posilu prudší bolesti podáváš bezútěšně naříkajícím. K tomu pravím odpovídaje, že řeč mluvícího má býti upravena podle požadavku času a události, neboť podle svědectví svatého Hilaria neřídí se věc řečí, nýbrž řeč věcí. Pročež Horatius ve svém Umění básnickém praví: Truchlivá slova k smutné tváři se hodí a k hněvivé výhrůžná zase, laškovná slušejí žertujícímu a přísnému vážná. Příroda totiž nás v nitru dřív utváří souhlasně s každým zevnějším vlivem; buď slast v nás budí neb popouzí k hněvu, nebo zas tíhou žalu až k zemi nás sráží a tísní; potom ta duševní hnutí ven vynáší pomocí řeči. A Šalomoun: Všecko má svůj čas a svým vyměřeným během jdou vše- cky věci pod nebem. Čas smíchu a čas pláče. Jestliže tedy někoho podněcuji k zármutku a vybízím k slzám, vyža- duje toho neblahá okolnost našeho času a proměnlivost věcí, kterou spatřujeme v těchto nestálých dějích. Vyžaduje toho také zákon pří- rody, a příklady, dochované v kánonu svatého písma vedou nás k tomu, abychom při smrti svých drahých plakali, rmoutili se a naříkali. Víme totiž, že zbožné jest oplakávati mrtvého a také moc přírody, jak jsem již řekl, vzbuzuje takové city žalosti. Proto mne neuvádí v úžas, jestliže na císařově pohřbu proléváte slzy a rmoutíte se a naříkáte, prokazujíce mu služby lásky a poslouchajíce lidského citu. Vím, že síla naše není síla kamenů, aniž tělo naše měděné jest. Proto také nekárám jediného pláče, nýbrž vytýkám nemírnost v naříkání. Zmírněte svého nářku míru tak, aby vás bolest neuchvátila nad míru; tak také prolévejte slzy své bolesti, jež vyléváte na jakés-takés utišení své bolesti, aby se neobrá- tilo v záhubu mnohých to, co se nikterak nemůže státi útěchou. 69
Strana 70
Naše bolest má býti i proto mírnější, že náš císař nejkřesťanštěji ne- pravím zemřel, zesnul, odešel, nikoli zašel, a v žalu se kaje a v pokání žele milostí boží, jak zbožně věříme, již unikl věčným mukám, které očekávají bezbožné v jámě záhuby. A tato smrt, které se dav bojí, spíše má býti nazvána životem, přihlédneme-li k její definici. Neboť smrt, jak soudí filosofové, není nic jiného než hranice putování, konec bídy, mez práce, hranice vyhnanství, brána vlasti, zrození života, počátek bla- ženosti a odměny těm, kdož v Pánu umírají. Blahoslavení tedy mrtví, kteří v Pánu umírají! Jak nerozumné však jest při smrti přátel přílišnou bolestí chřadnouti, může býti ukázáno rozličnými důvody, především nevyhnutelností smrti, dále spravedlivostí božího soudu, křehkostí našeho těla, dále tím, že drahých svých mrtvých takovou bolestí nebo pláčem k životu nevzkří- síme, dále obecností smrti, jež se nikomu nevyhne. Nemírnou takovou bolest kárají též morální filosofové, a její nerozumnost se jeví zejména, když se při smrti drahých pláče pro ztrátu časných statků. Neboť život zdejší a všecka tato časná panství, knížetství, moc atd., jejichž ztráta působí bolest těm, kdož neupevnili svých myslí v ctnosti trpělivosti, jsou prchavé a nestálé, hliněné a křehké, a proto při jejich ztrátě nemá se plakati a nemírně naříkati. A proto mohu také každému z vás říci ona slova Jeremiášova: Upokoj se hlas tvůj od pláče a oči tvé od slz, neboť dostane se mzdy hodnému. Velikou potěchu můžeme také při smrti našeho císaře míti z toho, že nás nezanechal sirotky, nýbrž nám zůstavil ze svého slavného rodu dě- dice svých knížetství obojího pohlaví, a jmenovitě za sebe již zesnu- lého opatřil nám nejjasnějšího knížete a pána, pana Václava, syna nej- milejšího, jehož dal ještě za svého života korunovati za krále římského a českého a ozdobil korunami svatých království. Proto můžeme říci: Umřel otec jeho, ale jakoby neumřel, neboť podobného sobě zůstavil po sobě, za života svého viděl jej a veselil se z něho. A náš císař pán v okamžiku své smrti oslovuje svého syna, krále našeho českého a řím- ského, mohl říci jako druhý Jakob mluvě k synu svému Josefovi: Již vesel zemru, že jsem uzřel tvář tvou a dědice tebe zůstavuji. Dědice pravím královské a císařské hodnosti, dědice vojenské zdatnosti, dědice mého slavného jména a rodu. Proto také nejsvětější v Kristu otec a pán, pan papež Urban VI. a ctihodní otcové a slavná knížata, volitelé císaře, upírajíce zřetel své pozornosti k nejjasnějšímu pánu, králi Václa- vovi, uváživše jeho vznešenost, jasnost a mravů počestnost, povyšujíce jej k hodnosti císařské mohli jej osloviti s Kassiodorem: Jest úkol naší prozíravosti, v útlém věku odhadnouti budoucí zásluhy a podle ctností otců posuzovati úspěchy potomstva. Nebo dobra, jimž původ dodává víry, jsou jistá, neb původ nemůže klamati. Neboť ustavičným tokem plyne živná žíla pramenů, a taková jest povaha všeho tekoucího, že chuť, jíž vyniká původ, nemůže býti odepřena potůčkům, není-li snad pokažena náhodnými případnostmi. Proto tě, nejjasnější kníže Václave, králi čes- ký, povznášíme na císařský trůn, aby ses stkvěl císařskou hodností ty, jenž jsi jasný svým rodem. Neboť kdo by nepovažoval za jistou tvou budoucnost, když si vzpomíná na horlivost tvého otce blahé paměti Karla, římského císaře a vždy rozmnožitele, při plnění povinností. Ten totiž počínal si i při náhlých rozhodováních tak prozíravě, jakoby byl 70
Naše bolest má býti i proto mírnější, že náš císař nejkřesťanštěji ne- pravím zemřel, zesnul, odešel, nikoli zašel, a v žalu se kaje a v pokání žele milostí boží, jak zbožně věříme, již unikl věčným mukám, které očekávají bezbožné v jámě záhuby. A tato smrt, které se dav bojí, spíše má býti nazvána životem, přihlédneme-li k její definici. Neboť smrt, jak soudí filosofové, není nic jiného než hranice putování, konec bídy, mez práce, hranice vyhnanství, brána vlasti, zrození života, počátek bla- ženosti a odměny těm, kdož v Pánu umírají. Blahoslavení tedy mrtví, kteří v Pánu umírají! Jak nerozumné však jest při smrti přátel přílišnou bolestí chřadnouti, může býti ukázáno rozličnými důvody, především nevyhnutelností smrti, dále spravedlivostí božího soudu, křehkostí našeho těla, dále tím, že drahých svých mrtvých takovou bolestí nebo pláčem k životu nevzkří- síme, dále obecností smrti, jež se nikomu nevyhne. Nemírnou takovou bolest kárají též morální filosofové, a její nerozumnost se jeví zejména, když se při smrti drahých pláče pro ztrátu časných statků. Neboť život zdejší a všecka tato časná panství, knížetství, moc atd., jejichž ztráta působí bolest těm, kdož neupevnili svých myslí v ctnosti trpělivosti, jsou prchavé a nestálé, hliněné a křehké, a proto při jejich ztrátě nemá se plakati a nemírně naříkati. A proto mohu také každému z vás říci ona slova Jeremiášova: Upokoj se hlas tvůj od pláče a oči tvé od slz, neboť dostane se mzdy hodnému. Velikou potěchu můžeme také při smrti našeho císaře míti z toho, že nás nezanechal sirotky, nýbrž nám zůstavil ze svého slavného rodu dě- dice svých knížetství obojího pohlaví, a jmenovitě za sebe již zesnu- lého opatřil nám nejjasnějšího knížete a pána, pana Václava, syna nej- milejšího, jehož dal ještě za svého života korunovati za krále římského a českého a ozdobil korunami svatých království. Proto můžeme říci: Umřel otec jeho, ale jakoby neumřel, neboť podobného sobě zůstavil po sobě, za života svého viděl jej a veselil se z něho. A náš císař pán v okamžiku své smrti oslovuje svého syna, krále našeho českého a řím- ského, mohl říci jako druhý Jakob mluvě k synu svému Josefovi: Již vesel zemru, že jsem uzřel tvář tvou a dědice tebe zůstavuji. Dědice pravím královské a císařské hodnosti, dědice vojenské zdatnosti, dědice mého slavného jména a rodu. Proto také nejsvětější v Kristu otec a pán, pan papež Urban VI. a ctihodní otcové a slavná knížata, volitelé císaře, upírajíce zřetel své pozornosti k nejjasnějšímu pánu, králi Václa- vovi, uváživše jeho vznešenost, jasnost a mravů počestnost, povyšujíce jej k hodnosti císařské mohli jej osloviti s Kassiodorem: Jest úkol naší prozíravosti, v útlém věku odhadnouti budoucí zásluhy a podle ctností otců posuzovati úspěchy potomstva. Nebo dobra, jimž původ dodává víry, jsou jistá, neb původ nemůže klamati. Neboť ustavičným tokem plyne živná žíla pramenů, a taková jest povaha všeho tekoucího, že chuť, jíž vyniká původ, nemůže býti odepřena potůčkům, není-li snad pokažena náhodnými případnostmi. Proto tě, nejjasnější kníže Václave, králi čes- ký, povznášíme na císařský trůn, aby ses stkvěl císařskou hodností ty, jenž jsi jasný svým rodem. Neboť kdo by nepovažoval za jistou tvou budoucnost, když si vzpomíná na horlivost tvého otce blahé paměti Karla, římského císaře a vždy rozmnožitele, při plnění povinností. Ten totiž počínal si i při náhlých rozhodováních tak prozíravě, jakoby byl 70
Strana 71
poučen dlouhou úvahou. Neboť císařství, nejvznešenější břímě všech starostí, jež samo říditi bylo by chvályhodné, spolu s péčí o království české tak spořádaně spravoval, že ani říši spořádanosti nechybělo ani prozíravá péče království českému nebyla odňata. Vše neúnavně pře- konal a pohotovou moudrostí přivedl barbary ke klidu, podle našich přání vše zařídil, takže povinnostem císařským zadostučinil a Čechům nebylo dáno příležitosti k nářku. A abych místo mnohých chvalozpěvů stručně pověděl, osvědčil se vznešený třebas již zemřelý náš císař tak, že jeho nevyzkoušený potomek byl zvolen králem římským. Rci tedy, zesmutnělý Říme, rci smutkem zchvácená Čechie, rci i ty, Italie a Alemanie, úzkostlivým žalem vysílená, nyní však novým králem obdařená, obohacená a po pláči rozveselená: Obrátil jsi mi kvílení mé v radost a opásal jsi mne veselím. Sedím nyní jako královna a nejsem vdovou a neuzřím pláče. Učiňme i my konec slovům zármutku, ač bychom pohříchu o této věci hojně mohli mluviti, a obraťme běh své řeči, jak sluší, k léku naší útě- chy, majíce na mysli, že, poněvadž tato událost pochází z rozhodnutí božské vůle, jež se všemi tvory nakládá podle své libosti, nemáme při smrti císařově tvrdošíjně ulpívati v zármutku nebo naříkání, aby se ne- zdálo, že nesmírnou bolestí káráme spravedlivý boží soud a nechtějme býti nespokojeni s tím, co se v této věci zalíbilo všemohoucímu Bohu. Ba naopak blahořečiti a oslavovati máme vznešeného Boha ve všech jeho dílech, jenž ukazuje svou moc, jak chce, všem život udílí nebo béře, zraňuje a léčí, děsí a konejší, zarmucuje a potom dává veselí. Jemuž buď čest a sláva na věky věkův. Amen. 71
poučen dlouhou úvahou. Neboť císařství, nejvznešenější břímě všech starostí, jež samo říditi bylo by chvályhodné, spolu s péčí o království české tak spořádaně spravoval, že ani říši spořádanosti nechybělo ani prozíravá péče království českému nebyla odňata. Vše neúnavně pře- konal a pohotovou moudrostí přivedl barbary ke klidu, podle našich přání vše zařídil, takže povinnostem císařským zadostučinil a Čechům nebylo dáno příležitosti k nářku. A abych místo mnohých chvalozpěvů stručně pověděl, osvědčil se vznešený třebas již zemřelý náš císař tak, že jeho nevyzkoušený potomek byl zvolen králem římským. Rci tedy, zesmutnělý Říme, rci smutkem zchvácená Čechie, rci i ty, Italie a Alemanie, úzkostlivým žalem vysílená, nyní však novým králem obdařená, obohacená a po pláči rozveselená: Obrátil jsi mi kvílení mé v radost a opásal jsi mne veselím. Sedím nyní jako královna a nejsem vdovou a neuzřím pláče. Učiňme i my konec slovům zármutku, ač bychom pohříchu o této věci hojně mohli mluviti, a obraťme běh své řeči, jak sluší, k léku naší útě- chy, majíce na mysli, že, poněvadž tato událost pochází z rozhodnutí božské vůle, jež se všemi tvory nakládá podle své libosti, nemáme při smrti císařově tvrdošíjně ulpívati v zármutku nebo naříkání, aby se ne- zdálo, že nesmírnou bolestí káráme spravedlivý boží soud a nechtějme býti nespokojeni s tím, co se v této věci zalíbilo všemohoucímu Bohu. Ba naopak blahořečiti a oslavovati máme vznešeného Boha ve všech jeho dílech, jenž ukazuje svou moc, jak chce, všem život udílí nebo béře, zraňuje a léčí, děsí a konejší, zarmucuje a potom dává veselí. Jemuž buď čest a sláva na věky věkův. Amen. 71
Strana 72
JAN Z JENŠTEJNA O své nemoci Vracel jsem se z Ríma, kam jsem byl šel k vůli jubilejnímu roku, vázán slibem a z jistých jiných vážných důvodů, touže obnoviti starou kůži a žádaje obléci nového člověka. A když, vykonav s boží milostí úspěšně cestu, byl jsem vzdálen od města Prahy asi jen tři míle, přepadla mne náhle choroba se strašnou zimnicí a skoro celý den mnou bídně lomcu- jíc, mne zdržela a téměř k záhubě přivedla. Když jsem tedy byl vysílen několikadenní těžkou nemocí a prudkou bolestí a lékaři zoufali nad mým životem a jiní byli podobně zklamáni ve své naději, moji známí totiž, přátelé a nejbližší, i já podobně jsem se domníval, že nikterak již dále nebudu žíti a počal jsem přemýšleti o sobě jako o umírajícím, jak bych dobře skonal svůj konec. Přišel čas jitřní a kněz, jenž měl sloužiti mši, při níž jsem chtěl přijmouti spásné viatikum, nejsvětější tělo pána na- šeho Ježíše Krista, jehož pomocí odcházeje s nešlechetného světa měl jsem býti doveden na cestu věčného spasení, jak jsem pevně důvěřoval. Byl jsem opřen kleče na kolenou na jakémsi polštáři; když mne však přemáhala slabost, zmocňovala se mne jakási pomatenost; a když jsem zpozoroval, že jí znatelně přibývá, počal jsem vstávati a spěchati ke knězi. S té i s oné strany mne podpírali dva, protože hrůza smrti při- padla na mne a s pokleslými koleny nehybný jsem vězel. Když pak kněz meškal s podáním spásné svátosti, pokryly mne temnoty a otevře- nýma očima nemohl jsem viděti, ohluchl a oněměl jsem úplně. A jak tvrdili kolemstojící a mnozí z těch, kdož mne drželi, zdálo se, že mé kosti na sebe narážejí a lámou se jako u mrtvých, a známky umírajícího člověka zvenčí jiným se jevily, uvnitř pak duše má trpěla nevýslovnou bolestí. Neboť nadmíru užaslý nejprve jsem zoufal nad životem; domní- val jsem se totiž, že nikterak již neuvidím člověka více, bydlitele po- koje. A konečně, tehdy jsem poznal vyděšen, jak velice strašná jest smrt: zcela ujištěn o smrti to, co smrti jest, jsem snášel a zkušeností jsem poznal. Neboť duch můj v posledním tažení se nacházel a nebylo tam již než trápení, tesknost, strach, hrůza, bolest a úzkost a nesmírná zmatenost, a nejvíce jakési strašné pominutí smyslů, jehož nedovede vysloviti jazyk všech žijících. Ale když jsem od Pána žádal, aby se tato přeukrutná bolest zmenšila, zaslechl jsem v duši své kohosi pravícího: Co se divíš tak velkým bolestem? To nic není vzhledem k těm, jež jsou v posledním zápase a vypuštění ducha. A když tyto velmi prudké bolesti takto ve mně zuřily, nevýslovně větší byla jiná bolest svědomí uvnitř žalujícího, a těžkost zemříti. Neboť 72
JAN Z JENŠTEJNA O své nemoci Vracel jsem se z Ríma, kam jsem byl šel k vůli jubilejnímu roku, vázán slibem a z jistých jiných vážných důvodů, touže obnoviti starou kůži a žádaje obléci nového člověka. A když, vykonav s boží milostí úspěšně cestu, byl jsem vzdálen od města Prahy asi jen tři míle, přepadla mne náhle choroba se strašnou zimnicí a skoro celý den mnou bídně lomcu- jíc, mne zdržela a téměř k záhubě přivedla. Když jsem tedy byl vysílen několikadenní těžkou nemocí a prudkou bolestí a lékaři zoufali nad mým životem a jiní byli podobně zklamáni ve své naději, moji známí totiž, přátelé a nejbližší, i já podobně jsem se domníval, že nikterak již dále nebudu žíti a počal jsem přemýšleti o sobě jako o umírajícím, jak bych dobře skonal svůj konec. Přišel čas jitřní a kněz, jenž měl sloužiti mši, při níž jsem chtěl přijmouti spásné viatikum, nejsvětější tělo pána na- šeho Ježíše Krista, jehož pomocí odcházeje s nešlechetného světa měl jsem býti doveden na cestu věčného spasení, jak jsem pevně důvěřoval. Byl jsem opřen kleče na kolenou na jakémsi polštáři; když mne však přemáhala slabost, zmocňovala se mne jakási pomatenost; a když jsem zpozoroval, že jí znatelně přibývá, počal jsem vstávati a spěchati ke knězi. S té i s oné strany mne podpírali dva, protože hrůza smrti při- padla na mne a s pokleslými koleny nehybný jsem vězel. Když pak kněz meškal s podáním spásné svátosti, pokryly mne temnoty a otevře- nýma očima nemohl jsem viděti, ohluchl a oněměl jsem úplně. A jak tvrdili kolemstojící a mnozí z těch, kdož mne drželi, zdálo se, že mé kosti na sebe narážejí a lámou se jako u mrtvých, a známky umírajícího člověka zvenčí jiným se jevily, uvnitř pak duše má trpěla nevýslovnou bolestí. Neboť nadmíru užaslý nejprve jsem zoufal nad životem; domní- val jsem se totiž, že nikterak již neuvidím člověka více, bydlitele po- koje. A konečně, tehdy jsem poznal vyděšen, jak velice strašná jest smrt: zcela ujištěn o smrti to, co smrti jest, jsem snášel a zkušeností jsem poznal. Neboť duch můj v posledním tažení se nacházel a nebylo tam již než trápení, tesknost, strach, hrůza, bolest a úzkost a nesmírná zmatenost, a nejvíce jakési strašné pominutí smyslů, jehož nedovede vysloviti jazyk všech žijících. Ale když jsem od Pána žádal, aby se tato přeukrutná bolest zmenšila, zaslechl jsem v duši své kohosi pravícího: Co se divíš tak velkým bolestem? To nic není vzhledem k těm, jež jsou v posledním zápase a vypuštění ducha. A když tyto velmi prudké bolesti takto ve mně zuřily, nevýslovně větší byla jiná bolest svědomí uvnitř žalujícího, a těžkost zemříti. Neboť 72
Strana 73
duše velmi se bála odloučiti se od těla, úzkostně naříkajíc, že sama jde a druha nemá, že opouští jistý příbytek a jde do místa nejistého a ne- známého, zanechává po sobě vše, co má, a je zbavována vlastního těla, a posléze, že nikoho nemá, komu by vysvětlila bídu svého neštěstí a oznámila, co by jí prospělo, ale zbavena všech pomocí sama nevěděla, co má dělat. Proto jsem také počal přemýšleti ve své duši: Běda mně! Kam povede má cesta dnes, kam půjdu, kde bude můj nocleh? A trnul jsem nevylíčitelnou hrůzou, co potom učiním, uvidím-li hrůzy ďáblů, kteří by mne chtěli uchvátit, jestliže by mě vlekli do pekla nebo do očistce. Nevěděl jsem totiž, budu-li shledán hodným nenávisti či lásky. Pročež já, jenž jsem dříve toužil po smrti prose Boha, aby mne vzal s tohoto světa, dojat vypsanými bolestmi a obavami, úpěnlivě jsem žádal Pána Boha o poshovění, řka: Ó, Pane, pamatuj na mne! Vždyt jsem ještě neudělal poslední pořízení, ještě jsem nebyl pomazán posledním pomazáním! Protože však potom přece zemru, ne jak já chci, ale staň se vůle tvá! Otče, táhni mne za sebou! V ruce tvé poroučím ducha svého. A jistě jsem potom poznal, jak tělo nic nezmůže a veškerá síla spočívá v duši, jež panuje v těle jako král v království, pán v domě, jež někdy z malomyslnosti byla puzena k východu a zdráhajíc se tělo opustiti, vracela se zase dovnitř. Zatím se stalo, že jsem si uvědomil, že mám ještě přijímati; neboť v předcházejících těžkostech jsem zapomněl na přijímání. Řekl jsem tedy sám v sobě: Byť i oči mé byly zakaleny, takže nemohu viděti své- ho Pána, aspoň ústa otevru, abych přijal tuto velebnou svátost. A tak jsem otevřel svá ústa a soustředil jsem ducha k uctivému přijetí těla Páně. A ihned se otevřely mé oči a uviděl jsem kněze před oltářem če- kajícího s eucharistií s ostatními kolemstojícími zalitého slzami. A když jsem spatřil chléb živý, jenž dává život světu, rozpadlo se také pouto rtů a počal jsem říkati: Pane můj, králi! Kněz pak mi hned podal tělo Páně a ihned mne všecka bolest opustila a zůstala jen nepatrná stopa slabosti: neboť příchodem života byla za- plašena smrt, a já jsem nabyl zdraví. Ale nedovedl jsem ho uchovat. Neboť po spásném lékaři a spásonosném léku, jejž jsem přijal v těle Kristově, tělesní lékaři nevhodným napomí- náním mne sužovali, abych přijal jakýsi posilující nápoj. Říkal jsem jim, že jiného nepotřebuji než ten, jenž uzdravil. Myslil jsem totiž v duchu, že mi neprospěje vzíti jiné léky, chci-li býti dokonale zdráv; pakli bych jinak učinil, že jistě vím, že upadnu v dřívější chorobu. Když však lékař vytrvale naléhal, a ostatní s ním, abych něco pro posilnění vzal, já bídný a křehký, náchylný k zlému, jsem poslechl, abych byl po- slušný a nepohrdal lékaři. Přijal jsem posilu tělesnou a posilu duchovní, co do tělesného zdraví, jsem ztratil. A hned potom slabosti pomalu při- bývalo; a když jsem ji zpozoroval, udělal jsem závět a byl jsem poma- zán posvátným olejem nemocných téhož dne před polednem nebo okolo poledne. Věřil jsem totiž, že můj Bůh mi dal poshovění, abych toto vykonal. A to by se bylo i stalo, kdyby mne boží milosrdenství bylo ne- ušetřilo. Jemuž samému chvála a díkůvzdání budiž na věky věkův. 73
duše velmi se bála odloučiti se od těla, úzkostně naříkajíc, že sama jde a druha nemá, že opouští jistý příbytek a jde do místa nejistého a ne- známého, zanechává po sobě vše, co má, a je zbavována vlastního těla, a posléze, že nikoho nemá, komu by vysvětlila bídu svého neštěstí a oznámila, co by jí prospělo, ale zbavena všech pomocí sama nevěděla, co má dělat. Proto jsem také počal přemýšleti ve své duši: Běda mně! Kam povede má cesta dnes, kam půjdu, kde bude můj nocleh? A trnul jsem nevylíčitelnou hrůzou, co potom učiním, uvidím-li hrůzy ďáblů, kteří by mne chtěli uchvátit, jestliže by mě vlekli do pekla nebo do očistce. Nevěděl jsem totiž, budu-li shledán hodným nenávisti či lásky. Pročež já, jenž jsem dříve toužil po smrti prose Boha, aby mne vzal s tohoto světa, dojat vypsanými bolestmi a obavami, úpěnlivě jsem žádal Pána Boha o poshovění, řka: Ó, Pane, pamatuj na mne! Vždyt jsem ještě neudělal poslední pořízení, ještě jsem nebyl pomazán posledním pomazáním! Protože však potom přece zemru, ne jak já chci, ale staň se vůle tvá! Otče, táhni mne za sebou! V ruce tvé poroučím ducha svého. A jistě jsem potom poznal, jak tělo nic nezmůže a veškerá síla spočívá v duši, jež panuje v těle jako král v království, pán v domě, jež někdy z malomyslnosti byla puzena k východu a zdráhajíc se tělo opustiti, vracela se zase dovnitř. Zatím se stalo, že jsem si uvědomil, že mám ještě přijímati; neboť v předcházejících těžkostech jsem zapomněl na přijímání. Řekl jsem tedy sám v sobě: Byť i oči mé byly zakaleny, takže nemohu viděti své- ho Pána, aspoň ústa otevru, abych přijal tuto velebnou svátost. A tak jsem otevřel svá ústa a soustředil jsem ducha k uctivému přijetí těla Páně. A ihned se otevřely mé oči a uviděl jsem kněze před oltářem če- kajícího s eucharistií s ostatními kolemstojícími zalitého slzami. A když jsem spatřil chléb živý, jenž dává život světu, rozpadlo se také pouto rtů a počal jsem říkati: Pane můj, králi! Kněz pak mi hned podal tělo Páně a ihned mne všecka bolest opustila a zůstala jen nepatrná stopa slabosti: neboť příchodem života byla za- plašena smrt, a já jsem nabyl zdraví. Ale nedovedl jsem ho uchovat. Neboť po spásném lékaři a spásonosném léku, jejž jsem přijal v těle Kristově, tělesní lékaři nevhodným napomí- náním mne sužovali, abych přijal jakýsi posilující nápoj. Říkal jsem jim, že jiného nepotřebuji než ten, jenž uzdravil. Myslil jsem totiž v duchu, že mi neprospěje vzíti jiné léky, chci-li býti dokonale zdráv; pakli bych jinak učinil, že jistě vím, že upadnu v dřívější chorobu. Když však lékař vytrvale naléhal, a ostatní s ním, abych něco pro posilnění vzal, já bídný a křehký, náchylný k zlému, jsem poslechl, abych byl po- slušný a nepohrdal lékaři. Přijal jsem posilu tělesnou a posilu duchovní, co do tělesného zdraví, jsem ztratil. A hned potom slabosti pomalu při- bývalo; a když jsem ji zpozoroval, udělal jsem závět a byl jsem poma- zán posvátným olejem nemocných téhož dne před polednem nebo okolo poledne. Věřil jsem totiž, že můj Bůh mi dal poshovění, abych toto vykonal. A to by se bylo i stalo, kdyby mne boží milosrdenství bylo ne- ušetřilo. Jemuž samému chvála a díkůvzdání budiž na věky věkův. 73
Strana 74
O lékařství a lékařích Co budu vypravovati, stalo se mi, když jsem dlel na studiích v Mont- pellier, kdež jest na celém světě nejslavnější studium lékařské a nachá- zejí se tam výborní lékaři. Ochuravěl jsem a byl jsem těžce nemocen celý týden. Mezi jinými význačnějšími lidmi navštívil mne lékař, jmé- nem Johannes Jacobi, kterého potom (ještě za mého pobytu na studiu v Montpellier), král francouzský Karel pro jeho uhlazenost povolal do Paříže za svého osobního lékaře. Ten, když jsem ležel těžce churav a on sám zoufal nad mým životem, nařídil mi dáti jakýsi příkrm, víno však mi zakázal píti, leč jednou nebo dvakrát a to na polovic rozředěné vodou. Ale má nemoc se stále více zhoršovala. Jednoho dne se stalo, že mi jakýsi student, když nikdo jiný nebyl přítomen, dal jídlo i nápoj, jehož se mi zachtělo; snědl jsem sotva dvě lžíce příkrmu, ale vypil osm číší silného vína. I stalo se, že jsem se dokonale uzdravil. Zanedlouho pak přišel ke mně onen lékař a ohledav můj puls, počal užaslý volat: Jest zdráv, jest zdráv! A ihned se náramně počal vyptávati, jakým způ- sobem jsem se vyléčil. A když jsme mu vyprávěli, co se stalo, začal ří- kati: Běda, běda nám! Neboť se často mýlíme, léčíce domácími léky ci- zince, kteří se od nás zcela liší mravy, způsobem života, polohou a jinak. Myslím, že by prospělo — nechci se tím ovšem nijak dotýkati lékařů — kdyby staré knihy byly na některých místech opraveny nebo také zcela odstraněny; a po uvážení slabosti povahy lidské i ostatních věcí, jež v poslední době přicházejí na každého člověka, spíše by se měly vy- mýšleti nové léky, jakož jest psáno: Když nové věci přijdou, staré za- vrhnete; a síly rostlin a různá spojení látek, jež se nenacházejí v jejich pravidlech, měly by se znova skládati, aby mohly býti přizpůsobeny době a lidské křehkosti. Činí-li však lékaři jinak, moudrý člověk vidí, že bloudí; neboť mnozí vidí, že nemocní od lékařů potupení a zavržení jsou někdy uzdraveni přičiněním laiků nebo ženiček novými a neobvyk- lými rostlinami. Hle, jak pochybná a nejistá jest tradice léků a nevy- zkoušená věda o lécích a lékařích, jak praví sami zkušení lékaři. Na konec bych podotkl, že učený a zkušený lékař musí míti zkušenost a vědomost všech předcházejících lékařů, a i tak, při množství lidí, jež denně léčí a navštěvuje, stěží se ubrání, aby se v něčem neprovinil a nedopustil přečinu proti pravidlům. A kdo by jediné přestoupil, učiněn jest všemi vinný; a tím těžce hřeší. Utrpení mučedníka jest jeho zásluha, nikoli těch, kdož ho usmrcují. Ó, jak mnozí jsou dnes mučedníky lékařů! A z toho vyplývá a s tím souvisí jiná otázka: zda má býti nazýván lékařem, kdo chorého neuzdra- vuje, nýbrž činí ještě více nemocným anebo zaviní jeho smrt, když přece lékař se má nazývati od léčení a nikoli naopak. Ale tuto otázku si netroufám rozhodnouti a zanechávám ji k úvaze lékařům. — Toto jsem však napsal, ne abych někoho potupil, nýbrž abych více upozornil na nejistotu zdejšího života a všech umění, jež nemají svůj cíl ve všem určený. 74
O lékařství a lékařích Co budu vypravovati, stalo se mi, když jsem dlel na studiích v Mont- pellier, kdež jest na celém světě nejslavnější studium lékařské a nachá- zejí se tam výborní lékaři. Ochuravěl jsem a byl jsem těžce nemocen celý týden. Mezi jinými význačnějšími lidmi navštívil mne lékař, jmé- nem Johannes Jacobi, kterého potom (ještě za mého pobytu na studiu v Montpellier), král francouzský Karel pro jeho uhlazenost povolal do Paříže za svého osobního lékaře. Ten, když jsem ležel těžce churav a on sám zoufal nad mým životem, nařídil mi dáti jakýsi příkrm, víno však mi zakázal píti, leč jednou nebo dvakrát a to na polovic rozředěné vodou. Ale má nemoc se stále více zhoršovala. Jednoho dne se stalo, že mi jakýsi student, když nikdo jiný nebyl přítomen, dal jídlo i nápoj, jehož se mi zachtělo; snědl jsem sotva dvě lžíce příkrmu, ale vypil osm číší silného vína. I stalo se, že jsem se dokonale uzdravil. Zanedlouho pak přišel ke mně onen lékař a ohledav můj puls, počal užaslý volat: Jest zdráv, jest zdráv! A ihned se náramně počal vyptávati, jakým způ- sobem jsem se vyléčil. A když jsme mu vyprávěli, co se stalo, začal ří- kati: Běda, běda nám! Neboť se často mýlíme, léčíce domácími léky ci- zince, kteří se od nás zcela liší mravy, způsobem života, polohou a jinak. Myslím, že by prospělo — nechci se tím ovšem nijak dotýkati lékařů — kdyby staré knihy byly na některých místech opraveny nebo také zcela odstraněny; a po uvážení slabosti povahy lidské i ostatních věcí, jež v poslední době přicházejí na každého člověka, spíše by se měly vy- mýšleti nové léky, jakož jest psáno: Když nové věci přijdou, staré za- vrhnete; a síly rostlin a různá spojení látek, jež se nenacházejí v jejich pravidlech, měly by se znova skládati, aby mohly býti přizpůsobeny době a lidské křehkosti. Činí-li však lékaři jinak, moudrý člověk vidí, že bloudí; neboť mnozí vidí, že nemocní od lékařů potupení a zavržení jsou někdy uzdraveni přičiněním laiků nebo ženiček novými a neobvyk- lými rostlinami. Hle, jak pochybná a nejistá jest tradice léků a nevy- zkoušená věda o lécích a lékařích, jak praví sami zkušení lékaři. Na konec bych podotkl, že učený a zkušený lékař musí míti zkušenost a vědomost všech předcházejících lékařů, a i tak, při množství lidí, jež denně léčí a navštěvuje, stěží se ubrání, aby se v něčem neprovinil a nedopustil přečinu proti pravidlům. A kdo by jediné přestoupil, učiněn jest všemi vinný; a tím těžce hřeší. Utrpení mučedníka jest jeho zásluha, nikoli těch, kdož ho usmrcují. Ó, jak mnozí jsou dnes mučedníky lékařů! A z toho vyplývá a s tím souvisí jiná otázka: zda má býti nazýván lékařem, kdo chorého neuzdra- vuje, nýbrž činí ještě více nemocným anebo zaviní jeho smrt, když přece lékař se má nazývati od léčení a nikoli naopak. Ale tuto otázku si netroufám rozhodnouti a zanechávám ji k úvaze lékařům. — Toto jsem však napsal, ne abych někoho potupil, nýbrž abych více upozornil na nejistotu zdejšího života a všech umění, jež nemají svůj cíl ve všem určený. 74
Strana 75
O útěku před světem Před světem pak máme utíkati proto, že o něm svědectví vydala Pravda, že skutky jeho zlé jsou. A kdo by mohl mysliti tolik zlého, co se stalo v časech minulých, nyní se děje a v budoucnosti stane? Vidíš tedy, že svět jest ve zlém postaven a takovými osidly ohrazen, špinavostmi po- skvrněn, jedy nakažen a všech neřestí pln, kde od ustavení světa a od hříchu prvého člověka až do konce světa není okamžiku, jenž by byl prost zla. Ba dokonce po celém okrsku zemském rod lidský je zapleten do nesčetných hříchů, tak velikých a tolika křivd vůči bližním, vražd, šaleb, loupeží, zhýralostí a jiných zločinů, že kdyby je kdo z horlivých věřících mohl všecky naráz spatřiti, přílišnou hrůzou poražen smrtí by zemřel. A kdyby mu byl dopřán život, nad smrt by byl život hořčejší a přesahoval by všecky muky pekelné, kdyby kdo všecky tyto neřesti mohl očima viděti, když i přemýšleti o nich není než krutá muka. V té- to totiž marnosti světa bídní chodí v temnotách a nikoli ve světle, dobro nazývají zlem a zlo dobrem, práce a strasti považují za rozkoš, zatíženi vahou železa si nestěžují, dlouhými zmučeni cestami se neunaví, ale v tom jest jejich odpočinek a tak se jim to lépe líbí. Jejich život nej- hořčejší jeví se nejsladším, přílišná bída nejšťastnější prosperitou, zá- rmutek radostí, práce oddechem, bolest zdravím, lež zvědavostí, lstivost chytrostí, šaškovství bedlivostí, žvanivost vědou, prohnanost moudrostí, násilnost statečností, lenost mírností, tvrdošíjnost stálostí, loupež pro- zřetelností, rozmařilost štědrostí, lakota šetrností, pýcha velkomyslno- stí atd. O příčině nerovnosti mezi lidmi Musíme míti na mysli, že všichni podle těla jsou synové Adamovi, tedy všichni navzájem bratří. Jestliže bratří, tedy dědici, spoludědici a bližní. Stejně tedy dědictví mají, stejně panují. Ale ta nerovnost, že jedni jsou bohatí a druzí nuzní, nepochází z řízení božího, nýbrž z lidské ctižádosti a lakoty. Co jeden uchvátil a nazval svým, to tyranským násilím držel a neváhal zabrati zemi a hromaditi majetek budoucím generacím, takže oni sami jsou bohatí a mnoho jiných učinili nuznými. Stvořitel všech tedy všem stejně rozdělil, ale lidská nešlechetnost zvrátila řád. I záko- nem Mojžíšovým se přikazuje, aby se mezi nimi nenalezlo chudého. Ny- ní však celý svět je rozdělen, a každý si osobuje cizí jako své vlast- nictví. Toto rozdělení pokáral Pán, když řekl komusi: Člověče, kdo mne ustanovil děličem nad vámi? A proto také dal přikázání, aby každý miloval bližního svého jako sebe samého. Neboť milování spojuje ty, jež nenávist rozděluje, takže v lásce jsme jedno v Kristu, jako i Kristus v otci jedno jest, abychom jednomyslní mohli přebývati v domě nebes- kého otce, v němž jsou příbytkové mnozí. 75
O útěku před světem Před světem pak máme utíkati proto, že o něm svědectví vydala Pravda, že skutky jeho zlé jsou. A kdo by mohl mysliti tolik zlého, co se stalo v časech minulých, nyní se děje a v budoucnosti stane? Vidíš tedy, že svět jest ve zlém postaven a takovými osidly ohrazen, špinavostmi po- skvrněn, jedy nakažen a všech neřestí pln, kde od ustavení světa a od hříchu prvého člověka až do konce světa není okamžiku, jenž by byl prost zla. Ba dokonce po celém okrsku zemském rod lidský je zapleten do nesčetných hříchů, tak velikých a tolika křivd vůči bližním, vražd, šaleb, loupeží, zhýralostí a jiných zločinů, že kdyby je kdo z horlivých věřících mohl všecky naráz spatřiti, přílišnou hrůzou poražen smrtí by zemřel. A kdyby mu byl dopřán život, nad smrt by byl život hořčejší a přesahoval by všecky muky pekelné, kdyby kdo všecky tyto neřesti mohl očima viděti, když i přemýšleti o nich není než krutá muka. V té- to totiž marnosti světa bídní chodí v temnotách a nikoli ve světle, dobro nazývají zlem a zlo dobrem, práce a strasti považují za rozkoš, zatíženi vahou železa si nestěžují, dlouhými zmučeni cestami se neunaví, ale v tom jest jejich odpočinek a tak se jim to lépe líbí. Jejich život nej- hořčejší jeví se nejsladším, přílišná bída nejšťastnější prosperitou, zá- rmutek radostí, práce oddechem, bolest zdravím, lež zvědavostí, lstivost chytrostí, šaškovství bedlivostí, žvanivost vědou, prohnanost moudrostí, násilnost statečností, lenost mírností, tvrdošíjnost stálostí, loupež pro- zřetelností, rozmařilost štědrostí, lakota šetrností, pýcha velkomyslno- stí atd. O příčině nerovnosti mezi lidmi Musíme míti na mysli, že všichni podle těla jsou synové Adamovi, tedy všichni navzájem bratří. Jestliže bratří, tedy dědici, spoludědici a bližní. Stejně tedy dědictví mají, stejně panují. Ale ta nerovnost, že jedni jsou bohatí a druzí nuzní, nepochází z řízení božího, nýbrž z lidské ctižádosti a lakoty. Co jeden uchvátil a nazval svým, to tyranským násilím držel a neváhal zabrati zemi a hromaditi majetek budoucím generacím, takže oni sami jsou bohatí a mnoho jiných učinili nuznými. Stvořitel všech tedy všem stejně rozdělil, ale lidská nešlechetnost zvrátila řád. I záko- nem Mojžíšovým se přikazuje, aby se mezi nimi nenalezlo chudého. Ny- ní však celý svět je rozdělen, a každý si osobuje cizí jako své vlast- nictví. Toto rozdělení pokáral Pán, když řekl komusi: Člověče, kdo mne ustanovil děličem nad vámi? A proto také dal přikázání, aby každý miloval bližního svého jako sebe samého. Neboť milování spojuje ty, jež nenávist rozděluje, takže v lásce jsme jedno v Kristu, jako i Kristus v otci jedno jest, abychom jednomyslní mohli přebývati v domě nebes- kého otce, v němž jsou příbytkové mnozí. 75
Strana 76
Též o zkaženosti různých stavů Nakonec jsem nucen jasně vysloviti, o čem jsem měl mluviti na počát- ku, jak nyní žijí mužové duchovní a jak málo se jich nalézá dokonalých, a ještě méně těch, kteří by nezasluhovali znamenitého pokárání. Neboť s takovou odvahou se někteří považují za sluhy boží, že dokonalejšími pohrdají. Podněcováni totiž zpupnou nadutostí, někteří žádají dosáh- nouti primátu ctností mezi duchovními a pokornými nikoli pokorou, nýbrž pýchou, jedni druhým závidí a utrhají, někteří také jsou ovládáni netrpělivostí nemalou. Jednotliví z nich jsou zapleteni do těchto i jiných neřestí a přece se zpupně druží mezi dokonalé, lze-li nazvati dokonalý- mi ty, kdož dokonalosti postrádají. Ó, jaké duchovní řády a jaké bez- božnosti! Jaké rozdíly řádů a zvrácenosti příslušníků řádových! Kolik řádů, tolik i neřádů a jednotlivých přečinů jednotlivců. Kolik slova bo- žího hlasatelů, tolik i přestupníků, kolik učeností osvícených, tolik mravy poskvrněných, v nichž poznáváš učitele jiných a ničitele vlast- ních statků. Kolik prelátů nevzdělaných, představených zločinných, bis- kupů oddaných tělesnosti! Ó, jak slepý zrak mnohých, domnívajících se viděti Boha! Jak klamná znalost věcí budoucích u lidí, tvrdících, že znají budoucnost! Jak klamný soud bídných, kteří sami sebe neznají a hříchy jiných oplakávají! Břevna v oku svém nevidí, ale v očích dru- hých atomy nalézají! Poněvadž stav nebo každý řád, není-li řízen tak, jak byl založen, má býti spíše považován za blud. Nemůže člověk vy- světliti, jak mnoho věcí, jež řádně konány jsou dobré, stává se zlem, ko- nají-li se povrchně. Co mám proto činiti na světě, když i ty, jež považuji za svaté, vidím tak ubohé? Nešťastný já člověk, kdo mne vysvobodí ze žaláře smrti této? Jaké jest toto utěšení nebo spíše zpuštění a mysli mé každodenní soužení, když se mi nelíbí nic kromě svatých, kteří jsou na zemi, a ty vidím zločinnými, takže nechci dále žíti. Chci zemříti, toužím býti rozdělen a býti s Kristem. Je-li taková nedokonalost spra- vedlivých, proč tu stojím? Nemám zde trvalého města, nýbrž hledám budoucí. Uteku tedy s nešlechetného světa, od tohoto dobra žalostného a nejistého, poněvadž věřím, že uzřím dobré věci Hospodina v zemi ži- vých. To ovšem netvrdím o mužích osvědčených a vynikajících, jichž málo nacházím, ale o těch bylo řečeno, domnívám se, kdož se považují za dokonalé, vystavujíce soudu činy jiných, ač se spolu nemohou dohod- nouti, aby tělesný soudil duchovního, byť i ten, jenž jest duchovní, se hanebně ponořil do tělesných starostí. O sobě samém A nad těmito se rmoutě, rmoutím se nad sebou, jsa neméně tělesný než oni. Neboť abych s uzarděním doznal a uslzen vzpomněl uplynulých dob, kvetoucí mladosti asi dvanáct let prožil jsem hanebně a zhýrale; ostatek času neplodně pohřížen do časných starostí, ach, žalostně jsem ztrávil! Od dětství jemně vychován v obžerství jsem žil; když jsem byl ještě chlapec a nemohl si toho zasloužiti, nikoli svým, nýbrž rodičů přičině- ním, měl jsem postupně sedm obročí, jež mi spíše byla jedy, a kazila mou duši, neboť jsem se nedovedl modliti ani za sebe ani za mrtvé, je- 76
Též o zkaženosti různých stavů Nakonec jsem nucen jasně vysloviti, o čem jsem měl mluviti na počát- ku, jak nyní žijí mužové duchovní a jak málo se jich nalézá dokonalých, a ještě méně těch, kteří by nezasluhovali znamenitého pokárání. Neboť s takovou odvahou se někteří považují za sluhy boží, že dokonalejšími pohrdají. Podněcováni totiž zpupnou nadutostí, někteří žádají dosáh- nouti primátu ctností mezi duchovními a pokornými nikoli pokorou, nýbrž pýchou, jedni druhým závidí a utrhají, někteří také jsou ovládáni netrpělivostí nemalou. Jednotliví z nich jsou zapleteni do těchto i jiných neřestí a přece se zpupně druží mezi dokonalé, lze-li nazvati dokonalý- mi ty, kdož dokonalosti postrádají. Ó, jaké duchovní řády a jaké bez- božnosti! Jaké rozdíly řádů a zvrácenosti příslušníků řádových! Kolik řádů, tolik i neřádů a jednotlivých přečinů jednotlivců. Kolik slova bo- žího hlasatelů, tolik i přestupníků, kolik učeností osvícených, tolik mravy poskvrněných, v nichž poznáváš učitele jiných a ničitele vlast- ních statků. Kolik prelátů nevzdělaných, představených zločinných, bis- kupů oddaných tělesnosti! Ó, jak slepý zrak mnohých, domnívajících se viděti Boha! Jak klamná znalost věcí budoucích u lidí, tvrdících, že znají budoucnost! Jak klamný soud bídných, kteří sami sebe neznají a hříchy jiných oplakávají! Břevna v oku svém nevidí, ale v očích dru- hých atomy nalézají! Poněvadž stav nebo každý řád, není-li řízen tak, jak byl založen, má býti spíše považován za blud. Nemůže člověk vy- světliti, jak mnoho věcí, jež řádně konány jsou dobré, stává se zlem, ko- nají-li se povrchně. Co mám proto činiti na světě, když i ty, jež považuji za svaté, vidím tak ubohé? Nešťastný já člověk, kdo mne vysvobodí ze žaláře smrti této? Jaké jest toto utěšení nebo spíše zpuštění a mysli mé každodenní soužení, když se mi nelíbí nic kromě svatých, kteří jsou na zemi, a ty vidím zločinnými, takže nechci dále žíti. Chci zemříti, toužím býti rozdělen a býti s Kristem. Je-li taková nedokonalost spra- vedlivých, proč tu stojím? Nemám zde trvalého města, nýbrž hledám budoucí. Uteku tedy s nešlechetného světa, od tohoto dobra žalostného a nejistého, poněvadž věřím, že uzřím dobré věci Hospodina v zemi ži- vých. To ovšem netvrdím o mužích osvědčených a vynikajících, jichž málo nacházím, ale o těch bylo řečeno, domnívám se, kdož se považují za dokonalé, vystavujíce soudu činy jiných, ač se spolu nemohou dohod- nouti, aby tělesný soudil duchovního, byť i ten, jenž jest duchovní, se hanebně ponořil do tělesných starostí. O sobě samém A nad těmito se rmoutě, rmoutím se nad sebou, jsa neméně tělesný než oni. Neboť abych s uzarděním doznal a uslzen vzpomněl uplynulých dob, kvetoucí mladosti asi dvanáct let prožil jsem hanebně a zhýrale; ostatek času neplodně pohřížen do časných starostí, ach, žalostně jsem ztrávil! Od dětství jemně vychován v obžerství jsem žil; když jsem byl ještě chlapec a nemohl si toho zasloužiti, nikoli svým, nýbrž rodičů přičině- ním, měl jsem postupně sedm obročí, jež mi spíše byla jedy, a kazila mou duši, neboť jsem se nedovedl modliti ani za sebe ani za mrtvé, je- 76
Strana 77
jichž platy a almužny jsem přece jedl a pil. Zbytečně a nákladně jsem se oblékal. Konečně, jsa ještě chlapec, byl jsem dán na studia. Přimě- řeně vzdělán ve svobodných uměních počal jsem putovati světem za studiem. Nejprve šel jsem do Prahy, Paduy, Bologne, Montpellieru a Paříže, kde jsem viděl, naučil se a činil zlé i dobré. Nevím, zda jsem prospěl, když jsem v mravech poklesl. Na některých místech jsem běžel nejzvrácenější cestou a neprospívalo učiti se vědě a hřešením upadati v nevědomost nebo hřích, což není nic jiného, než že jsem se hřešením v nic obracel a nevěděl. Nevěděl ovšem od pravdy odvrácen a sebe sa- mého hřešením zapomenuv. Potom konečně, nemaje ani plných dvacet šest let, bez jakékoli předběžné práce nebo zásluhy, byl jsem od papeže Rehoře XI. povýšen za biskupa míšeňského. Když mne o poledni spícího na lavici posel budil, abych vstal, a sděloval mi novinku, vyslechl jsem ji leže a předstíraje, že spím; v duchu jsem však myslil, jak Pán ustavičně zvyšuje mé hodnosti a jak jsem nicméně nehodný a nevděčný. Protože jsem však byl marnivý, počal jsem budí- címu mne poslu vyčítati: Proč mne nenecháš spát? On odpověděl: Bohu i lidem jsi nevděčný. Zda ti nepřináším bez tvé námahy slavnou církev? Kdyby ji měl druhý, s velkým úsilím by procestoval rozsáhlé prostory světa. Na to já zase: Zda jsem si ji vyspal či vysnil? Mlčky však o věci přemítaje vzdával jsem v srdci díky Bohu. Ó Bože můj, jak světský a jak neužitečný biskup jsem tehdy byl, pro stud se hanbím vyprávěti! A ani tak mne neopustila boží štědrost, aby mne v několika málo letech zase nepovýšila. Neboť jsem byl od papeže Urbana VI. motu proprio, bez vědomí mého i mých rodičů i císaře a českého krále Karla ustanoven metropolitou pražským a můj předchůd- ce a strýc povýšen za kardinála kněze titulu Basiliky dvanácti apoštolů. A když mi to bylo zázračně oznámeno blahoslavenou Pannou u jakéhosi jejího kostela, ačkoli ještě světský, přece zachovával jsem to v srdci usiluje se opraviti svůj život v lepší. A konečně po uplynutí několika dnů byl jsem od téhož císaře ustanoven kancléřem jeho syna krále Václava. Jakých hodností však a bohatství jsem ve světě dosáhl, nemohu zde vy- pravovati. Neboť se pamatuji, že jsem viděl tři papeže a devět králů a knížat bez počtu, od nichž podle světské ctižádosti jsem dosáhl ne- malých užitků i poct. Podobně byla sláva a bohatství v domě otce mého, tyto jednotlivosti však zkracuji, poněvadž jich nelze snadně vypra- viti. Toto jsem však proto vyložil, abych byl více zahanben a byla patrna má nevděčnost a bylo známo, do jakých marností tohoto světa jsem upadl. Že se na mne usmíval svět a činil zadost mým touhám, miloval jsem tedy svět s jeho hříchy a žádostmi a od něho byl jsem podobně milován, a málo jsem se tehdy staral o stvořitele světa, jenž mne, ač velmi marnivého, přece velice miloval udíleje mi štědře veliké duchovní dary a podobně vidění a zjevení pozoruhodná, jichž jsem však tehdy z lehkomyslnosti valně nedbal. 77
jichž platy a almužny jsem přece jedl a pil. Zbytečně a nákladně jsem se oblékal. Konečně, jsa ještě chlapec, byl jsem dán na studia. Přimě- řeně vzdělán ve svobodných uměních počal jsem putovati světem za studiem. Nejprve šel jsem do Prahy, Paduy, Bologne, Montpellieru a Paříže, kde jsem viděl, naučil se a činil zlé i dobré. Nevím, zda jsem prospěl, když jsem v mravech poklesl. Na některých místech jsem běžel nejzvrácenější cestou a neprospívalo učiti se vědě a hřešením upadati v nevědomost nebo hřích, což není nic jiného, než že jsem se hřešením v nic obracel a nevěděl. Nevěděl ovšem od pravdy odvrácen a sebe sa- mého hřešením zapomenuv. Potom konečně, nemaje ani plných dvacet šest let, bez jakékoli předběžné práce nebo zásluhy, byl jsem od papeže Rehoře XI. povýšen za biskupa míšeňského. Když mne o poledni spícího na lavici posel budil, abych vstal, a sděloval mi novinku, vyslechl jsem ji leže a předstíraje, že spím; v duchu jsem však myslil, jak Pán ustavičně zvyšuje mé hodnosti a jak jsem nicméně nehodný a nevděčný. Protože jsem však byl marnivý, počal jsem budí- címu mne poslu vyčítati: Proč mne nenecháš spát? On odpověděl: Bohu i lidem jsi nevděčný. Zda ti nepřináším bez tvé námahy slavnou církev? Kdyby ji měl druhý, s velkým úsilím by procestoval rozsáhlé prostory světa. Na to já zase: Zda jsem si ji vyspal či vysnil? Mlčky však o věci přemítaje vzdával jsem v srdci díky Bohu. Ó Bože můj, jak světský a jak neužitečný biskup jsem tehdy byl, pro stud se hanbím vyprávěti! A ani tak mne neopustila boží štědrost, aby mne v několika málo letech zase nepovýšila. Neboť jsem byl od papeže Urbana VI. motu proprio, bez vědomí mého i mých rodičů i císaře a českého krále Karla ustanoven metropolitou pražským a můj předchůd- ce a strýc povýšen za kardinála kněze titulu Basiliky dvanácti apoštolů. A když mi to bylo zázračně oznámeno blahoslavenou Pannou u jakéhosi jejího kostela, ačkoli ještě světský, přece zachovával jsem to v srdci usiluje se opraviti svůj život v lepší. A konečně po uplynutí několika dnů byl jsem od téhož císaře ustanoven kancléřem jeho syna krále Václava. Jakých hodností však a bohatství jsem ve světě dosáhl, nemohu zde vy- pravovati. Neboť se pamatuji, že jsem viděl tři papeže a devět králů a knížat bez počtu, od nichž podle světské ctižádosti jsem dosáhl ne- malých užitků i poct. Podobně byla sláva a bohatství v domě otce mého, tyto jednotlivosti však zkracuji, poněvadž jich nelze snadně vypra- viti. Toto jsem však proto vyložil, abych byl více zahanben a byla patrna má nevděčnost a bylo známo, do jakých marností tohoto světa jsem upadl. Že se na mne usmíval svět a činil zadost mým touhám, miloval jsem tedy svět s jeho hříchy a žádostmi a od něho byl jsem podobně milován, a málo jsem se tehdy staral o stvořitele světa, jenž mne, ač velmi marnivého, přece velice miloval udíleje mi štědře veliké duchovní dary a podobně vidění a zjevení pozoruhodná, jichž jsem však tehdy z lehkomyslnosti valně nedbal. 77
Strana 78
O pravém šlechtictví O trojím zlém, v němž člověk následuje světskou marnost Protože duch a tělo se dohodly na špatném míru, zvráceným řádem duše následuje žádosti těla jako pán sluhu, neboť tělo ze země jsouc a po- zemské věci milujíc zatěžuje duši a táhne ji dolů. Hned otvírá brány svých smyslů a ukazuje duši rozlehlý svět s jeho radovánkami a chtíči a dává jí předem okusit a poznat hořkou slast, roztomilého nepřítele, lahodný jed, smrtící život; hned duše zkoumá okolnosti a příčiny věcí, rozdíly druhů, dívá se na světskou slávu, obdivuje se jí, rozeznává, mi- luje a žádá si jí a touží hned po tom, hned po onom. A poněvadž po- znává, že pro světskou slávu třeba usilovati hlavně o tři věci, na nichž spočívá nádhera a marnost světa jako na nejpevnějších sloupech, usiluje tedy ze zpupnosti o urozenost, z násilnosti o moc a z lakoty o bohatství. Tyto věci totiž nejprve vyhledává jako trojí provázek, jehož nelze snad- no rozplésti, neboť ví, že všeho zlého hlava je pýcha, všech křivd pří- čina je moc a násilí, všeho zlého kořen že je lakota. A proto usiluje o toto tré jako hlavní ze všech neřestí a v jejich dosažení vidí nemalé štěstí. A tak si člověk svým snažením sám ubližuje, když od úzké cesty a stezky, jež vede k vlasti, zabloudil na široké a pohodlné cesty světa. Též o žádosti, jež jest počátek všeho zlého Neboť žádost jest počátek všeho zlého a přední příčina hříchu, jestliže má za následek vůli vykonati zlé, jež dokonává hřích. Neboť žádný hřích není bez žádosti a vůle, jestliže nevyplývá z předcházejících příčin. Každá vůle má pak v sobě předem žádost, a ani sám akt hříchu a jeho dovršení neděje se bez žádosti. Proto podobně ani dobré skutky se ne- mohou státi bez dobré žádosti, což jasně ukazuje prorok řka: Zachtělo se duši mé žádati spravedlností tvých každého času. Dobro tedy, jež se děje bez dobré žádosti, to jest dobré touhy a dobré vůle, není milé. Proto tedy, když se duch zcela oddal svodům těla a konání všeho zlého a snažení po světských marnostech, nic se jeho žádosti nejeví tak sladké a o nic toužebněji neusiluje, jako o světskou slávu, kteráž jest ve vrcho- le urozenosti, velkoleposti moci a nahromadění bohatství. Pročež jest nám promluviti, pokud Bůh dá, o tomto trém jako nejpřednějším po- čátku rozkladu tohoto světa, nehledanou výmluvností, aby mnohomluv- ná řeč nevzbudila omrzelosti. O prázdné chloubě urozenosti Přistupme tedy k prázdné chloubě, jíž se kdo na tomto světě považuje za slavného. A protože marnivý člověk žijící na tomto světě se nejčas- těji chlubí jménem urozenosti, přejděme k podivné a pověstné marnosti lidského výmyslu, jež se připisuje urozenosti rodu, a tažme se, k čemu 78
O pravém šlechtictví O trojím zlém, v němž člověk následuje světskou marnost Protože duch a tělo se dohodly na špatném míru, zvráceným řádem duše následuje žádosti těla jako pán sluhu, neboť tělo ze země jsouc a po- zemské věci milujíc zatěžuje duši a táhne ji dolů. Hned otvírá brány svých smyslů a ukazuje duši rozlehlý svět s jeho radovánkami a chtíči a dává jí předem okusit a poznat hořkou slast, roztomilého nepřítele, lahodný jed, smrtící život; hned duše zkoumá okolnosti a příčiny věcí, rozdíly druhů, dívá se na světskou slávu, obdivuje se jí, rozeznává, mi- luje a žádá si jí a touží hned po tom, hned po onom. A poněvadž po- znává, že pro světskou slávu třeba usilovati hlavně o tři věci, na nichž spočívá nádhera a marnost světa jako na nejpevnějších sloupech, usiluje tedy ze zpupnosti o urozenost, z násilnosti o moc a z lakoty o bohatství. Tyto věci totiž nejprve vyhledává jako trojí provázek, jehož nelze snad- no rozplésti, neboť ví, že všeho zlého hlava je pýcha, všech křivd pří- čina je moc a násilí, všeho zlého kořen že je lakota. A proto usiluje o toto tré jako hlavní ze všech neřestí a v jejich dosažení vidí nemalé štěstí. A tak si člověk svým snažením sám ubližuje, když od úzké cesty a stezky, jež vede k vlasti, zabloudil na široké a pohodlné cesty světa. Též o žádosti, jež jest počátek všeho zlého Neboť žádost jest počátek všeho zlého a přední příčina hříchu, jestliže má za následek vůli vykonati zlé, jež dokonává hřích. Neboť žádný hřích není bez žádosti a vůle, jestliže nevyplývá z předcházejících příčin. Každá vůle má pak v sobě předem žádost, a ani sám akt hříchu a jeho dovršení neděje se bez žádosti. Proto podobně ani dobré skutky se ne- mohou státi bez dobré žádosti, což jasně ukazuje prorok řka: Zachtělo se duši mé žádati spravedlností tvých každého času. Dobro tedy, jež se děje bez dobré žádosti, to jest dobré touhy a dobré vůle, není milé. Proto tedy, když se duch zcela oddal svodům těla a konání všeho zlého a snažení po světských marnostech, nic se jeho žádosti nejeví tak sladké a o nic toužebněji neusiluje, jako o světskou slávu, kteráž jest ve vrcho- le urozenosti, velkoleposti moci a nahromadění bohatství. Pročež jest nám promluviti, pokud Bůh dá, o tomto trém jako nejpřednějším po- čátku rozkladu tohoto světa, nehledanou výmluvností, aby mnohomluv- ná řeč nevzbudila omrzelosti. O prázdné chloubě urozenosti Přistupme tedy k prázdné chloubě, jíž se kdo na tomto světě považuje za slavného. A protože marnivý člověk žijící na tomto světě se nejčas- těji chlubí jménem urozenosti, přejděme k podivné a pověstné marnosti lidského výmyslu, jež se připisuje urozenosti rodu, a tažme se, k čemu 78
Strana 79
je urozenost. A podle pravdivější definice jest třeba věděti, že uroze- nost jest ctné potomstvo pocházející ze starého kmene předků. Ale lidským zneužitím se urozenost vysvětluje jinak; praví totiž, že uroze- nost může existovati i bez ctností a domnívají se, že je v pouhé staro- bylosti předků a bohatství. Co však prospívá urozenost, chybí-li ti ozdo- ba ctností? Co však prospívá, jestliže tvoji předkové byli většinou šle- chetní, aby sis odtud přisvojoval jméno šlechtice? Každý sám sobě stává se urozeným, když jedná ctnostně; ale to nic nepomáhá potom- kům, jestliže je neozařuje vlastní ctnost. Neboť synům nelze vyplatiti přečiny otců, ani otcům nelze odpykati zločiny, jichž se dopustí synové, jakož praví prorok: Syn neponese nepravosti otcovy a otec neponese nepravosti synovy. A naopak jeden každý získá si zásluhy podle svých ctností a u Boha každý dostane svou mzdu. Neboť co prospívá bohat- ství k dovršení a zvětšení urozenosti, když majetek sám o sobě nezu- šlechťuje? Neboť kdyby věci měly větší cenu než osoba, člověk by nutně byl méněcennější. Neboť vše jest pro člověka, z toho tedy vyplývá, že všecko je nižší než člověk, a tak je jasno, že rodu více pomáhají ctnosti než potomstvo a bohatství. Zcela tak se také považují za ušlechtilé dra- hokamy, poněvadž vynikají příbuznými v sobě silami a pro ně jsou ušlechtilé a proto drahocenné. Tak se také mnohé aromatické rostliny považují za vzácné a ušlechtilé, protože mají v sobě zárodky přemno- hých sil. Taktéž a ze stejného důvodu, byť i ze selského nebo plebej- ského rodu narozen, kdo procestoval končiny zemské za studiem, jako se nalézají slavní mistři a jiní, vynikající ctností a učeností; co do uro- zenosti a vzácnosti dostávají přednost před ostatními, kdož namáhavěji usilovali nabýti perly vzácné učenosti s vůní ctností. Proč je tedy za neurozené bude prohlašovati nestálá žvanivost lidí, kdož se stkví jako slunce nebeskou ctností, a když učení budou jako hvězdy do nekoneč- ných věčností? Nadto kdokoli se domnívá a myslí, že člověk vynika- jící mocí a bohatstvím vyniká nad chudého dělníka, jenž si prací a ře- meslem vydělává chléb, protože ho vidí ubohého a opovrženíhodného a oděného špinavým rouchem, sám pak nádherně oblečen zlatem a dra- hokamy zpupně bydlí mezi malovanými koberci egyptskými. Řekneš-li, že boháč vyniká majetkem, již dříve jsme ti ukázali, že bohatství ne- stačí samo o sobě; uvedeš-li moc, pravíme, že ani ta není příhodná, pro- tože je násilná a vhodná k tyranské krutosti a obyčejně se nesnáší s ctností; a i tato bez bohatství zmůže málo anebo nic. Kdybys pak tvrdil, že šlechtic vyniká starobylostí předků, i toto lze vyvrátiti. Ne- boť jestliže přihlížíme k starobylosti, stejně dobře najdeš starobylost rodu u lidí nuzných a chudých. Stejným tedy důvodem, jako se tento nazývá urozeným pro starobylost bohatých rodičů, budou i potomci od pradávna chudých rodičů urození, neřekneš-li, že příčiny urozenosti jsou moc a bohatství a chudoba příčinou neurozenosti. Nakolik toto dvé, moc a bohatství, chybí, tedy z téhož důvodu pošetilý dav zpupných nerozvážně prohlásí i Krista za neurozeného a plebejce, neboť nevládl mocí, kdož sám se ponížil přijav podobu otroka, chuďas zrozený z chu- dičké matky, jenž neměl, kam by hlavu sklonil než v cizích jesličkách, zavinut v laciných hadrech, nebo že jeho domnělý otec Josef byl chudý tesař; on však pocházel z nejurozenějšího rodu, totiž z kmene Judova a pokolení Davidova. Je tedy jisto, že urozenost se rodí z ctností, a ni- 79
je urozenost. A podle pravdivější definice jest třeba věděti, že uroze- nost jest ctné potomstvo pocházející ze starého kmene předků. Ale lidským zneužitím se urozenost vysvětluje jinak; praví totiž, že uroze- nost může existovati i bez ctností a domnívají se, že je v pouhé staro- bylosti předků a bohatství. Co však prospívá urozenost, chybí-li ti ozdo- ba ctností? Co však prospívá, jestliže tvoji předkové byli většinou šle- chetní, aby sis odtud přisvojoval jméno šlechtice? Každý sám sobě stává se urozeným, když jedná ctnostně; ale to nic nepomáhá potom- kům, jestliže je neozařuje vlastní ctnost. Neboť synům nelze vyplatiti přečiny otců, ani otcům nelze odpykati zločiny, jichž se dopustí synové, jakož praví prorok: Syn neponese nepravosti otcovy a otec neponese nepravosti synovy. A naopak jeden každý získá si zásluhy podle svých ctností a u Boha každý dostane svou mzdu. Neboť co prospívá bohat- ství k dovršení a zvětšení urozenosti, když majetek sám o sobě nezu- šlechťuje? Neboť kdyby věci měly větší cenu než osoba, člověk by nutně byl méněcennější. Neboť vše jest pro člověka, z toho tedy vyplývá, že všecko je nižší než člověk, a tak je jasno, že rodu více pomáhají ctnosti než potomstvo a bohatství. Zcela tak se také považují za ušlechtilé dra- hokamy, poněvadž vynikají příbuznými v sobě silami a pro ně jsou ušlechtilé a proto drahocenné. Tak se také mnohé aromatické rostliny považují za vzácné a ušlechtilé, protože mají v sobě zárodky přemno- hých sil. Taktéž a ze stejného důvodu, byť i ze selského nebo plebej- ského rodu narozen, kdo procestoval končiny zemské za studiem, jako se nalézají slavní mistři a jiní, vynikající ctností a učeností; co do uro- zenosti a vzácnosti dostávají přednost před ostatními, kdož namáhavěji usilovali nabýti perly vzácné učenosti s vůní ctností. Proč je tedy za neurozené bude prohlašovati nestálá žvanivost lidí, kdož se stkví jako slunce nebeskou ctností, a když učení budou jako hvězdy do nekoneč- ných věčností? Nadto kdokoli se domnívá a myslí, že člověk vynika- jící mocí a bohatstvím vyniká nad chudého dělníka, jenž si prací a ře- meslem vydělává chléb, protože ho vidí ubohého a opovrženíhodného a oděného špinavým rouchem, sám pak nádherně oblečen zlatem a dra- hokamy zpupně bydlí mezi malovanými koberci egyptskými. Řekneš-li, že boháč vyniká majetkem, již dříve jsme ti ukázali, že bohatství ne- stačí samo o sobě; uvedeš-li moc, pravíme, že ani ta není příhodná, pro- tože je násilná a vhodná k tyranské krutosti a obyčejně se nesnáší s ctností; a i tato bez bohatství zmůže málo anebo nic. Kdybys pak tvrdil, že šlechtic vyniká starobylostí předků, i toto lze vyvrátiti. Ne- boť jestliže přihlížíme k starobylosti, stejně dobře najdeš starobylost rodu u lidí nuzných a chudých. Stejným tedy důvodem, jako se tento nazývá urozeným pro starobylost bohatých rodičů, budou i potomci od pradávna chudých rodičů urození, neřekneš-li, že příčiny urozenosti jsou moc a bohatství a chudoba příčinou neurozenosti. Nakolik toto dvé, moc a bohatství, chybí, tedy z téhož důvodu pošetilý dav zpupných nerozvážně prohlásí i Krista za neurozeného a plebejce, neboť nevládl mocí, kdož sám se ponížil přijav podobu otroka, chuďas zrozený z chu- dičké matky, jenž neměl, kam by hlavu sklonil než v cizích jesličkách, zavinut v laciných hadrech, nebo že jeho domnělý otec Josef byl chudý tesař; on však pocházel z nejurozenějšího rodu, totiž z kmene Judova a pokolení Davidova. Je tedy jisto, že urozenost se rodí z ctností, a ni- 79
Strana 80
koli z neřestí. Jinak v světském smyslu ne ctnost činí urozeným, nýbrž výmysl lidské zvídavosti, zakládající se na bohatství, moci, starobylosti. Konečně, protože se člověk považuje za vznešenějšího než všecko ostat- ní, jakým způsobem odliším navzájem těla, jež stvořitel všeho složil z téže látky bláta, a vdechl jim stejný dech života a jichž otec byl je- diný, Adam, a všichni jsou jedno potomstvo jediného otce. Tedy vši- chni jsou stejně urozeni od přírody. A nepomáhá, když někdo pochází z rodičů urozených a zvrhne se, mluví-li se při něm o urozenosti, neboť se zdá, že ji poskvrnil neřestmi. To totiž nejvíce vytýkáme urozeným podle těla, že jejich činy je činí zvrhlými a špatný život. Neboť tito upadají v tak velikou marnost, že spatřují urozenost toliko v olupování chudých, v urážení pokorných a ve špíně smilstva, pýše, nadutosti a po- dobných věcech; a, což je zcela zavrženíhodné a pohanské, dobré skutky a činy odsuzují, Boha nectí, nedbajíce jeho slov: Kdož mne potupili, zavrženi budou, nýbrž svou marnou urozeností činí se před Bohem ne- šlechetnými. V tom jest pravé šlechtictví před Bohem a lidmi, aby čím kdo jest větší, tím více se pokořil, aby přibývalo známek jeho ctností a aby se věnoval podle svých sil konání dobrých skutků, Boha miloval a bál se ho. Neboť byť i podle ohlasu světa byl kdo považován za uro- zeného, mnohem silněji se v něm zastkví pravá urozenost, zvětší-li se jeho ctnosti. Nedej se tedy svésti marným dýmem urozenosti, obzvláště když takové věci bez opory ctností uvádějí tvou duši v zatemnění plné chyb. Neboť kdo se povznáší výškou urozenosti, svou pýchou často pad- na ponoří se do nejšpinavější louže potupy. O smrti Vojtěcha Raňkova Když pražský arcibiskup Jan z Jenštejna s pomocí blahoslavené Panny složil historii o svátku Navštívení Panny Marie, poslal ji k opravení mistru theologie Vojtěchovi zbožné paměti, scholastiku pražskému, aby v ní nebylo nic závadného. Ten však mu ji rozhořčeně poslal zpět po- dotýkaje, že nemá zaváděti nezvyklých novot, a v dopise jej ostře po- káral. A když arcibiskup nedbal těch slov, ale trval na svém počínání zaváděje ten svátek, také Vojtěch vždy reptaje odporoval, takže složil proti němu několik knížek a z nich jednu proti zavedení řečeného svát- ku. Ale blahoslavená Panna svou prosbou a milostí mu pomohla, že arcibiskup něco sepsal proti jeho knížkám a jmenovitě proti knize, tý- kající se svátku; a v těchto spisech vyslovil hrozby proti řečenému mistru, aby se nepokoušel o nic proti Panně Marii, jinak aby jistě vě- děl, že ho blahoslavená Panna potrestá, takže se nedožije svátku Navští- vení. Když však nechtěl přestati, byl pokárán těžkou chorobou. Ale ani tak se nenapravil; nabyv totiž sil, poslal knihu, kterou sepsal proti uve- denému svátku i samému arcibiskupovi, jak ke kurii římské, tak i na různé university. Když pak nechtěl upustiti od svého předsevzetí, počal náhle zase pozbývati sil a nakonec tak zeslábl, že se i lékaři vzdali na- děje na jeho uzdravení. Poslal tedy k němu arcibiskup zbožného muže Matěje, probošta roudnického, aby arcibiskupovi odpustil, jestliže proti němu v něčem zavinil; což i učinil a sám žádal arcibiskupa o totéž. 80
koli z neřestí. Jinak v světském smyslu ne ctnost činí urozeným, nýbrž výmysl lidské zvídavosti, zakládající se na bohatství, moci, starobylosti. Konečně, protože se člověk považuje za vznešenějšího než všecko ostat- ní, jakým způsobem odliším navzájem těla, jež stvořitel všeho složil z téže látky bláta, a vdechl jim stejný dech života a jichž otec byl je- diný, Adam, a všichni jsou jedno potomstvo jediného otce. Tedy vši- chni jsou stejně urozeni od přírody. A nepomáhá, když někdo pochází z rodičů urozených a zvrhne se, mluví-li se při něm o urozenosti, neboť se zdá, že ji poskvrnil neřestmi. To totiž nejvíce vytýkáme urozeným podle těla, že jejich činy je činí zvrhlými a špatný život. Neboť tito upadají v tak velikou marnost, že spatřují urozenost toliko v olupování chudých, v urážení pokorných a ve špíně smilstva, pýše, nadutosti a po- dobných věcech; a, což je zcela zavrženíhodné a pohanské, dobré skutky a činy odsuzují, Boha nectí, nedbajíce jeho slov: Kdož mne potupili, zavrženi budou, nýbrž svou marnou urozeností činí se před Bohem ne- šlechetnými. V tom jest pravé šlechtictví před Bohem a lidmi, aby čím kdo jest větší, tím více se pokořil, aby přibývalo známek jeho ctností a aby se věnoval podle svých sil konání dobrých skutků, Boha miloval a bál se ho. Neboť byť i podle ohlasu světa byl kdo považován za uro- zeného, mnohem silněji se v něm zastkví pravá urozenost, zvětší-li se jeho ctnosti. Nedej se tedy svésti marným dýmem urozenosti, obzvláště když takové věci bez opory ctností uvádějí tvou duši v zatemnění plné chyb. Neboť kdo se povznáší výškou urozenosti, svou pýchou často pad- na ponoří se do nejšpinavější louže potupy. O smrti Vojtěcha Raňkova Když pražský arcibiskup Jan z Jenštejna s pomocí blahoslavené Panny složil historii o svátku Navštívení Panny Marie, poslal ji k opravení mistru theologie Vojtěchovi zbožné paměti, scholastiku pražskému, aby v ní nebylo nic závadného. Ten však mu ji rozhořčeně poslal zpět po- dotýkaje, že nemá zaváděti nezvyklých novot, a v dopise jej ostře po- káral. A když arcibiskup nedbal těch slov, ale trval na svém počínání zaváděje ten svátek, také Vojtěch vždy reptaje odporoval, takže složil proti němu několik knížek a z nich jednu proti zavedení řečeného svát- ku. Ale blahoslavená Panna svou prosbou a milostí mu pomohla, že arcibiskup něco sepsal proti jeho knížkám a jmenovitě proti knize, tý- kající se svátku; a v těchto spisech vyslovil hrozby proti řečenému mistru, aby se nepokoušel o nic proti Panně Marii, jinak aby jistě vě- děl, že ho blahoslavená Panna potrestá, takže se nedožije svátku Navští- vení. Když však nechtěl přestati, byl pokárán těžkou chorobou. Ale ani tak se nenapravil; nabyv totiž sil, poslal knihu, kterou sepsal proti uve- denému svátku i samému arcibiskupovi, jak ke kurii římské, tak i na různé university. Když pak nechtěl upustiti od svého předsevzetí, počal náhle zase pozbývati sil a nakonec tak zeslábl, že se i lékaři vzdali na- děje na jeho uzdravení. Poslal tedy k němu arcibiskup zbožného muže Matěje, probošta roudnického, aby arcibiskupovi odpustil, jestliže proti němu v něčem zavinil; což i učinil a sám žádal arcibiskupa o totéž. 80
Strana 81
Tentýž probošt k tomu dodal, aby aspoň ještě prohlásil, že řečený svá- tek je svatý a katolický; Vojtěch však odmítl a ihned potom oněměl, a nemohl již dále nic říci o tom svátku, maje ústa strašně zkřivena. A ihned se mu přitížilo. Arcibiskupovi, jenž byl tehdy na hradě Hel- fenburku, vzdáleném od Prahy na dobrý denní pochod, bylo řečeno, že Vojtěch umírá a možná zemře ještě té noci. Arcibiskup však před osobami věrohodnými a vynikajícími řekl, že nezemře, ale bude žíti ještě do svátku Nanebevzetí, který měl býti teprve asi za osm dní. A do- dal, že toho dne zemře proto, aby se tak zjevně všem ukázalo, že kdo byl proti Panně Marii při svátku Navštívení, bude od ní potrestán na svátek jejího Nanebevzetí. Ale opět přišla klamná zpráva, že Vojtěch zemřel tři dni před Nanebevzetím. I počal se z toho arcibiskup velmi styděti, že neprozřetelně mluvil. Přece však řekl znovu: Nevěřím, ale zemře na svátek Nanebevzetí, jak jsem řekl. Ale po třech dnech přišly jiné bezpečné noviny, sdělující, že se rozžehnal se světem v den Nanebe- vzetí, když byla zpívána velká mše v kostele pražském. O jeho skonu nemusím podrobně vykládati, přece však třeba věděti, že matrony nemohly nijak zatlačiti jeho jazyk, aby daleko a ohavně mu nevisel z úst až na prsa. Věřím, že tento jazyk tak ven visící znamenal, že si počínal svým jazykem příliš volně proti blahoslavené Panně. Hle, jak bylo ověřeno, cokoli o něm bylo řečeno! Neboť se nedočkal ani svátku Navštívení a zemřel v tu hodinu, jak mu bylo řečeno. Nechť se však proto věřící nedomnívají, že by řečený mistr proto byl zatracen, čehož Bůh nedej, ale byl toliko časně potrestán pro příklad jiným ne- přátelům Panny Marie. List matce poslaný z Paříže Nejroztomilejší matko. Když se včera můj neklid rychle vzmáhal, protože jsem dávno neměl žádných novin z našich krajů, a když jsem se proto sám v sobě soužil přemýšlením a zarmucoval se z toho, všemohoucí milost boží, jež srdce lidská po temnotách zármutku častěji dovede oblažiti nenadálou po- těchou, svým slitováním a svou laskavostí vzhlédla na mne, pokleslého na duchu; neboť přišel Hevilem, posel krále francouzského, a sdělil mi, že vy i všichni moji přátelé jste zdrávi a máte se dobře, a plně mne poučil o jiných novinkách u vás zběhlých. Mezi jiným, co jste mu kázala vyříditi, a pro potvrzení svých slov, donesl mi prsten drahocen- ný, prsten totiž zlatý, jehož ryzí zlato označuje větší ryzost mysli dár- covy, neboť ze zlata vaší mysli vzešlo i zlato hmotné, jež dosvědčilo totožnost mysli. V řečeném prstenu byl také vzácný drahokam zelený, jenž se zdál býti pohřben ve zlatě, na podobenství vaší zlaté mysli, do níž je stále ponořen vznešený drahokam ustavičnou zelení v zimě jako na jaře se zelenající, jíž ani zima neublíží ani ledový mráz neoslabí. Když jsem tedy dostal tento veliký a cenný dar, divil jsem se, proč se taková věc posílá studentu, jenž má usilovati o pokoru a nikoli míti ruce blyštící se zlatem. Ale onen prsten, nejdražší matko, zdá se míti skrytou sílu, že toho, jemuž je dán, vábí k vroucí lásce, aby dovedl mi- 6 Próza 81
Tentýž probošt k tomu dodal, aby aspoň ještě prohlásil, že řečený svá- tek je svatý a katolický; Vojtěch však odmítl a ihned potom oněměl, a nemohl již dále nic říci o tom svátku, maje ústa strašně zkřivena. A ihned se mu přitížilo. Arcibiskupovi, jenž byl tehdy na hradě Hel- fenburku, vzdáleném od Prahy na dobrý denní pochod, bylo řečeno, že Vojtěch umírá a možná zemře ještě té noci. Arcibiskup však před osobami věrohodnými a vynikajícími řekl, že nezemře, ale bude žíti ještě do svátku Nanebevzetí, který měl býti teprve asi za osm dní. A do- dal, že toho dne zemře proto, aby se tak zjevně všem ukázalo, že kdo byl proti Panně Marii při svátku Navštívení, bude od ní potrestán na svátek jejího Nanebevzetí. Ale opět přišla klamná zpráva, že Vojtěch zemřel tři dni před Nanebevzetím. I počal se z toho arcibiskup velmi styděti, že neprozřetelně mluvil. Přece však řekl znovu: Nevěřím, ale zemře na svátek Nanebevzetí, jak jsem řekl. Ale po třech dnech přišly jiné bezpečné noviny, sdělující, že se rozžehnal se světem v den Nanebe- vzetí, když byla zpívána velká mše v kostele pražském. O jeho skonu nemusím podrobně vykládati, přece však třeba věděti, že matrony nemohly nijak zatlačiti jeho jazyk, aby daleko a ohavně mu nevisel z úst až na prsa. Věřím, že tento jazyk tak ven visící znamenal, že si počínal svým jazykem příliš volně proti blahoslavené Panně. Hle, jak bylo ověřeno, cokoli o něm bylo řečeno! Neboť se nedočkal ani svátku Navštívení a zemřel v tu hodinu, jak mu bylo řečeno. Nechť se však proto věřící nedomnívají, že by řečený mistr proto byl zatracen, čehož Bůh nedej, ale byl toliko časně potrestán pro příklad jiným ne- přátelům Panny Marie. List matce poslaný z Paříže Nejroztomilejší matko. Když se včera můj neklid rychle vzmáhal, protože jsem dávno neměl žádných novin z našich krajů, a když jsem se proto sám v sobě soužil přemýšlením a zarmucoval se z toho, všemohoucí milost boží, jež srdce lidská po temnotách zármutku častěji dovede oblažiti nenadálou po- těchou, svým slitováním a svou laskavostí vzhlédla na mne, pokleslého na duchu; neboť přišel Hevilem, posel krále francouzského, a sdělil mi, že vy i všichni moji přátelé jste zdrávi a máte se dobře, a plně mne poučil o jiných novinkách u vás zběhlých. Mezi jiným, co jste mu kázala vyříditi, a pro potvrzení svých slov, donesl mi prsten drahocen- ný, prsten totiž zlatý, jehož ryzí zlato označuje větší ryzost mysli dár- covy, neboť ze zlata vaší mysli vzešlo i zlato hmotné, jež dosvědčilo totožnost mysli. V řečeném prstenu byl také vzácný drahokam zelený, jenž se zdál býti pohřben ve zlatě, na podobenství vaší zlaté mysli, do níž je stále ponořen vznešený drahokam ustavičnou zelení v zimě jako na jaře se zelenající, jíž ani zima neublíží ani ledový mráz neoslabí. Když jsem tedy dostal tento veliký a cenný dar, divil jsem se, proč se taková věc posílá studentu, jenž má usilovati o pokoru a nikoli míti ruce blyštící se zlatem. Ale onen prsten, nejdražší matko, zdá se míti skrytou sílu, že toho, jemuž je dán, vábí k vroucí lásce, aby dovedl mi- 6 Próza 81
Strana 82
lovati ty, kdož ho milují. Neboť toho jest více milovati, od koho jsme dostali více podpor. Ale tak se nemá souditi o synovi, jehož láska k matce vychází z přirozeného kořene. Ostatně nemá se dávati tomu, jehož vše patří dárci. Vyznávám totiž, že všecky hodnosti pozemské a jiná dobra, jež mám, po Bohu od rodičů jsem dostal. Neboť vše, co mají synové, přirozeným dluhem a navzájem jsou dlužni rodičům. Proto nebylo mi třeba posílati žádný dar. Ale uváživ toto vše v hlubinách svého srdce shledal jsem, že tento dar pochází z pouta lásky, zesíleného svazkem přírody. Za uvedený tedy drahocenný dar stejně jako za ostatní dary nesmírné díky vzdávám, a jestliže moje maličkost nestačí na poděkování a na rovnocennou odplatu, nechť odplatí za mne ten, jenž odměňuje všecky dobré, jenž také osobu vaši zdravou a bez pohromy zachovejž k mé žá- doucí potěše a zvláštní radosti. 82
lovati ty, kdož ho milují. Neboť toho jest více milovati, od koho jsme dostali více podpor. Ale tak se nemá souditi o synovi, jehož láska k matce vychází z přirozeného kořene. Ostatně nemá se dávati tomu, jehož vše patří dárci. Vyznávám totiž, že všecky hodnosti pozemské a jiná dobra, jež mám, po Bohu od rodičů jsem dostal. Neboť vše, co mají synové, přirozeným dluhem a navzájem jsou dlužni rodičům. Proto nebylo mi třeba posílati žádný dar. Ale uváživ toto vše v hlubinách svého srdce shledal jsem, že tento dar pochází z pouta lásky, zesíleného svazkem přírody. Za uvedený tedy drahocenný dar stejně jako za ostatní dary nesmírné díky vzdávám, a jestliže moje maličkost nestačí na poděkování a na rovnocennou odplatu, nechť odplatí za mne ten, jenž odměňuje všecky dobré, jenž také osobu vaši zdravou a bez pohromy zachovejž k mé žá- doucí potěše a zvláštní radosti. 82
Strana 83
MATĚJ Z JANOVA Bible, největší poklad křesťana Každý, kdo si jest vědom, že má víru, naději a lásku v Krista Ježíše, a k svým bližním v Kristu milování, může říci se svatým Pavlem: Hle, z Boha a před Bohem mluvíme, ne jako lidem se líbíce, ale Bohu, kterýž zkušuje srdcí našich, poněvadž vše, co mluví, jest Písmo svaté anebo totéž, co znamená celé Písmo svaté. Svaté víry může si však býti vědom každý, kdokoli si je sám vědom, že věří v syna božího, Ježíše ukřižovaného, a osvědčí se věrným v domě jeho, v církvi svaté, a pro něho rád zapře sebe sama, to jest všecku vlast- ní vůli a zvolí nejdobrotivějšího Ježíše za jediné nejvyšší dobro a po- třebné, zvolí také jeho život na tomto světě, to jest býti příchozím a ci- zincem v tomto životě a býti vystaven veškerým protivenstvím a pro- následováním. Že pak má blaženou naději v Boha, může si doznati tehdy, když ve všech těchto věcech nehledá dosáhnouti jiného mimo Pána Ježíše Krista, mi- lost jeho zde a společnost na věky, tak aby mohl s dobrým svědomím říci ono slovo žalmistovo: Neboť co mi jest na nebi a bez tebe co jsem zde na zemi? K tobě mluvilo srdce mé, tebe jsem hledal. Že pak má lásku, může se domnívati tehdy, když člověk je zasažen lás- kou ke Kristu Ježíši a všecko, co je Krista Ježíše nebo o Kristu Ježíši, zvláště pak to mu je milé a příjemné, totiž boží slova a přikázání; a když vše, co dělá, činí především pro lásku Pána Ježíše, a jestliže pro Krista Ježíše miluje své bližní účinně, i své protivníky či nepřátele, nebo se nad nimi slitovává a pomáhá jim. A těm napsáno jest: Miluje-li kdo mne, řeč mou zachovávati bude. Já tedy před Ježíšem nejdobrotivějším ukřižovaným, poněvadž těchto věcí jak mohu následuji a proměnil jsem je v sebe podle míry, jíž mi naměřil Bůh, abych nějak mohl dosáhnouti se všemi svatými milosti a pravdy v Kristu Ježíši, a v pravdě říci v jednotě svaté církve výšeuve- dená slova apoštola, která jsem již, v Pánu posílen a důvěru maje v lásce jeho, vzal na začátku místo všeho, co v budoucnu budu mluviti a psáti, řka: Hle z Boha a před Bohem mluvíme, ne jako lidem se líbíce, ale Bohu, kterýž zkušuje srdcí našich. Pročež tuto knihu o pravidlech Sta- rého i Nového zákona, již jsem, jak zbožně věřím, z Boha a před Bohem, ne abych se líbil lidem, jak snadno patrno bude v knize samé, ale Ježíši Kristu, Bohu mému ukřižovanému, sebral a uspořádal pro rozeznání svatosti v pravdě, o níž sladký Ježíš praví: Otče, posvětiž jich v pravdě, od předstírané svatosti pokrytců a to nejprve lživých kleriků a těles- 83
MATĚJ Z JANOVA Bible, největší poklad křesťana Každý, kdo si jest vědom, že má víru, naději a lásku v Krista Ježíše, a k svým bližním v Kristu milování, může říci se svatým Pavlem: Hle, z Boha a před Bohem mluvíme, ne jako lidem se líbíce, ale Bohu, kterýž zkušuje srdcí našich, poněvadž vše, co mluví, jest Písmo svaté anebo totéž, co znamená celé Písmo svaté. Svaté víry může si však býti vědom každý, kdokoli si je sám vědom, že věří v syna božího, Ježíše ukřižovaného, a osvědčí se věrným v domě jeho, v církvi svaté, a pro něho rád zapře sebe sama, to jest všecku vlast- ní vůli a zvolí nejdobrotivějšího Ježíše za jediné nejvyšší dobro a po- třebné, zvolí také jeho život na tomto světě, to jest býti příchozím a ci- zincem v tomto životě a býti vystaven veškerým protivenstvím a pro- následováním. Že pak má blaženou naději v Boha, může si doznati tehdy, když ve všech těchto věcech nehledá dosáhnouti jiného mimo Pána Ježíše Krista, mi- lost jeho zde a společnost na věky, tak aby mohl s dobrým svědomím říci ono slovo žalmistovo: Neboť co mi jest na nebi a bez tebe co jsem zde na zemi? K tobě mluvilo srdce mé, tebe jsem hledal. Že pak má lásku, může se domnívati tehdy, když člověk je zasažen lás- kou ke Kristu Ježíši a všecko, co je Krista Ježíše nebo o Kristu Ježíši, zvláště pak to mu je milé a příjemné, totiž boží slova a přikázání; a když vše, co dělá, činí především pro lásku Pána Ježíše, a jestliže pro Krista Ježíše miluje své bližní účinně, i své protivníky či nepřátele, nebo se nad nimi slitovává a pomáhá jim. A těm napsáno jest: Miluje-li kdo mne, řeč mou zachovávati bude. Já tedy před Ježíšem nejdobrotivějším ukřižovaným, poněvadž těchto věcí jak mohu následuji a proměnil jsem je v sebe podle míry, jíž mi naměřil Bůh, abych nějak mohl dosáhnouti se všemi svatými milosti a pravdy v Kristu Ježíši, a v pravdě říci v jednotě svaté církve výšeuve- dená slova apoštola, která jsem již, v Pánu posílen a důvěru maje v lásce jeho, vzal na začátku místo všeho, co v budoucnu budu mluviti a psáti, řka: Hle z Boha a před Bohem mluvíme, ne jako lidem se líbíce, ale Bohu, kterýž zkušuje srdcí našich. Pročež tuto knihu o pravidlech Sta- rého i Nového zákona, již jsem, jak zbožně věřím, z Boha a před Bohem, ne abych se líbil lidem, jak snadno patrno bude v knize samé, ale Ježíši Kristu, Bohu mému ukřižovanému, sebral a uspořádal pro rozeznání svatosti v pravdě, o níž sladký Ježíš praví: Otče, posvětiž jich v pravdě, od předstírané svatosti pokrytců a to nejprve lživých kleriků a těles- 83
Strana 84
ných kněží a moderních doktorů, o nichž Pán dí: Vizte, aby vás žádný nesvedl. Neboť mnozí přijdou ve jménu mém, řkouce: Já jsem Kristus, a svedou mnohé, rozuměj od lásky k milování tohoto světa nebo od ná- sledování Krista Ježíše v chudobě a utrpení k následování světa tohoto v zhýčkanosti, bohatství a hodnostech a pokoji těla v tomto životě. O témž praví apoštol: Budou lidé sami sebe milující, lakomí, hrdí, pyš- ní atd. Prosím tedy a napomínám v Kristu nejdobrotivějším, Ježíši ukřižova- ném, každého zbožného čtenáře, aby ve víře, naději a lásce pána našeho Ježíše Krista pojal vše, co tu bude čísti, a přijal to potud a proto, po- kud to vzdělává společnou víru a naději církve Ježíše Krista, kterážto víra činí všecko láskou a k lásce. Neboť prohlašuji opět a před Bohem a z Boha mluvím, že jen proto a k tomu jsem o této knize pracoval, abych aspoň v něčem uhryzl hojnost nepravosti a vzněcuje v něčem slovy zá- kona Kristova a apoštolů ochladlou lásku mnohých, vzbudil snad některé muže k horlivosti pro zákon boží. Sepsal jsem pak tyto knihy také z lásky a oddanosti k oblažující a nad- nebeské svátosti těla a krve Kristovy, jestliže bych snad v něčem mohl povznésti jeho úctu a slávu a lásku u současníků a věrnou touhu po jeho větším uctívání a k jeho hodnému požívání takovým způsobem a za tím cílem, jakým a k jakému byla připravena od Krista Ježíše a roz- dělena milované církvi svatých božích. Nechtěl jsem také skrývati pod kbelcem své lenivosti a nedbalosti, co jsem, od mládí božských písem horlivý zpytatel, z Krista Ježíše a s Kristem Ježíšem sebral z knih a přijal z osvícení téhož nejvěrnějšího Ježíše ukřižovaného, jenž lahodně osvěcuje každého člověka přicházejícího na tento svět. Pročež v těchto svých knihách všude užíval jsem nejvíce bible a málo z výroků učitelů, jednak proto, že bible mi je vždy pohotově a v hoj- nosti při každé úvaze a látce, o které mám psáti, jednak že z ní a skrze její božské pravdy, jež jsou jasné a samy sebou zřejmé, pevněji se vše- cky výroky potvrzují, trvaleji zakládají a užitečněji se o nich přemítá, jednak protože ona to jest, již jsem si od svého mládí zamiloval a na- zval jsem ji přítelkyní a chotí svou, ano matkou krásného milování a poznání a bázně a svaté naděje. A jakmile jsem přečetl svatého Augusti- na O učení křesťanském a Jeronyma, kteří praví, že studium textů nej- světější bible jest na počátku i na konci nade všecko potřebné a užiteč- né každému, kdož touží dojíti k poznání theologické pravdy, a že bible jest a musí býti prvý základ každému vzdělanému křesťanu, hned při- lnula duše má k bibli ustavičnou láskou. A přiznávám se, že od mladosti mé neodstoupila ode mne až do staroby a kmetství, ani na cestě ani v domě, ani když jsem byl zaměstnán ani když jsem mě volno. A při každé své pochybnosti, v každé otázce vždy v bibli a skrze ni jsem na- lezl dostatečné a jasné vysvětlení a potěchu své duše a v každém zmat- ku svém, pronásledování a smutku všude jsem se utekl k bibli, která, jak jsem již řekl, vždy se mnou chodí, má nejmilejší: a ona mi vždy vyšla vstříc jako matka uctívaná a jako žena od panenství přijala mne, a podle množství bolestí v srdci mém útěchy její rozveselily duši mou. Ó, jak sladce podle mé chápavosti a míry nasytila mne vždy chlebem života a rozumu, rozptylujíc temnoty, v nichž jsem tápal, jak sladce napojila vodou spásonosné moudrosti! 84
ných kněží a moderních doktorů, o nichž Pán dí: Vizte, aby vás žádný nesvedl. Neboť mnozí přijdou ve jménu mém, řkouce: Já jsem Kristus, a svedou mnohé, rozuměj od lásky k milování tohoto světa nebo od ná- sledování Krista Ježíše v chudobě a utrpení k následování světa tohoto v zhýčkanosti, bohatství a hodnostech a pokoji těla v tomto životě. O témž praví apoštol: Budou lidé sami sebe milující, lakomí, hrdí, pyš- ní atd. Prosím tedy a napomínám v Kristu nejdobrotivějším, Ježíši ukřižova- ném, každého zbožného čtenáře, aby ve víře, naději a lásce pána našeho Ježíše Krista pojal vše, co tu bude čísti, a přijal to potud a proto, po- kud to vzdělává společnou víru a naději církve Ježíše Krista, kterážto víra činí všecko láskou a k lásce. Neboť prohlašuji opět a před Bohem a z Boha mluvím, že jen proto a k tomu jsem o této knize pracoval, abych aspoň v něčem uhryzl hojnost nepravosti a vzněcuje v něčem slovy zá- kona Kristova a apoštolů ochladlou lásku mnohých, vzbudil snad některé muže k horlivosti pro zákon boží. Sepsal jsem pak tyto knihy také z lásky a oddanosti k oblažující a nad- nebeské svátosti těla a krve Kristovy, jestliže bych snad v něčem mohl povznésti jeho úctu a slávu a lásku u současníků a věrnou touhu po jeho větším uctívání a k jeho hodnému požívání takovým způsobem a za tím cílem, jakým a k jakému byla připravena od Krista Ježíše a roz- dělena milované církvi svatých božích. Nechtěl jsem také skrývati pod kbelcem své lenivosti a nedbalosti, co jsem, od mládí božských písem horlivý zpytatel, z Krista Ježíše a s Kristem Ježíšem sebral z knih a přijal z osvícení téhož nejvěrnějšího Ježíše ukřižovaného, jenž lahodně osvěcuje každého člověka přicházejícího na tento svět. Pročež v těchto svých knihách všude užíval jsem nejvíce bible a málo z výroků učitelů, jednak proto, že bible mi je vždy pohotově a v hoj- nosti při každé úvaze a látce, o které mám psáti, jednak že z ní a skrze její božské pravdy, jež jsou jasné a samy sebou zřejmé, pevněji se vše- cky výroky potvrzují, trvaleji zakládají a užitečněji se o nich přemítá, jednak protože ona to jest, již jsem si od svého mládí zamiloval a na- zval jsem ji přítelkyní a chotí svou, ano matkou krásného milování a poznání a bázně a svaté naděje. A jakmile jsem přečetl svatého Augusti- na O učení křesťanském a Jeronyma, kteří praví, že studium textů nej- světější bible jest na počátku i na konci nade všecko potřebné a užiteč- né každému, kdož touží dojíti k poznání theologické pravdy, a že bible jest a musí býti prvý základ každému vzdělanému křesťanu, hned při- lnula duše má k bibli ustavičnou láskou. A přiznávám se, že od mladosti mé neodstoupila ode mne až do staroby a kmetství, ani na cestě ani v domě, ani když jsem byl zaměstnán ani když jsem mě volno. A při každé své pochybnosti, v každé otázce vždy v bibli a skrze ni jsem na- lezl dostatečné a jasné vysvětlení a potěchu své duše a v každém zmat- ku svém, pronásledování a smutku všude jsem se utekl k bibli, která, jak jsem již řekl, vždy se mnou chodí, má nejmilejší: a ona mi vždy vyšla vstříc jako matka uctívaná a jako žena od panenství přijala mne, a podle množství bolestí v srdci mém útěchy její rozveselily duši mou. Ó, jak sladce podle mé chápavosti a míry nasytila mne vždy chlebem života a rozumu, rozptylujíc temnoty, v nichž jsem tápal, jak sladce napojila vodou spásonosné moudrosti! 84
Strana 85
Pročež když jsem viděl, že mnozí nosí vždy a všude s sebou ostatky a kosti rozličných svatých pro svou obranu a ze zvláštní úcty k nim, já zvolil jsem si bibli, svou vyvolenou, jako družku svého putování nositi vždy s sebou a všude při boku svém ji míti pohotově pro svou obranu a ustavičnou potěchu i v nesnázích. Neboť jsem považoval za užiteč- nější míti vždy s sebou slova a naučení svatých proroků a Krista i apoš- tolů, spasitelně ke všemu napomínající a se mnou přelahodně rozmlou- vající, než jejich kosti nebo jiné podobné věci neživé; k tomu jsem byl přiveden od nejsvětějších našich otců, kteří za dávných časů podobně činili, jakož je psáno v historiích přemnohých svatých, a množství těch, kdož evangelia Kristova a texty svaté bible všude s sebou nosili, jest bez počtu. To ostatně zřejmě dosvědčují i velmi mnohé bible po církvi, ma- ličké a zkrácené a pořízené s největší horlivostí, že nejzbožnější mu- žové, kamkoli se ubírali, vždy chtěli bydliti v hojnosti slova božího, nosíce s sebou všude bibli obsažnou a rozkošnou, aby tak byli všude obrněni — uvnitř v srdci a venku v knize — mečem ducha, což jest slovo boží, aby jak vystupujíce do srdce a paměti tak i vycházejíce ke knize a bibli všude vždy nalezli pastviny Krista Ježíše, aby jejich zá- sobárny z toho i onoho vylévaly poklady nové, které pramenem prýští v srdci, i staré, které jsou spásně uloženy v knihách, poklady moudrosti a vědění božího, všude ke své útěše, trpělivosti a poučení. V těchto tedy spisech svých neužil jsem vlastních slov doktorův, nýbrž jen slov nejsvětější bible. A třebas jsem často vložil názory a pravdy doktorů, přece jsem se nesnažil výslovně je v této knize citovati, jednak že slova a nauky doktorů mají svá místa, to jest knihy přemnohé, a kdo je chce čísti, může je nalézti o sobě, jednak proto, že již jest tak veliké množství doktorů a především jejich knih v církvi boží, že každý snad- no nahlédne, že celý svět nemůže obsáhnouti knih, jež jsou napsány. Krátký pak život zdejšího věku našeho a plný bídných zaměstnání a pokání stěží dovolí něco málo přečísti, a zejména filosofujícím chuďa- sům, kteří nemají ani času ani možnosti ani knih ke čtení, z nichž, vy- znávám, jeden chudý jsem já a v pracech od mladosti své. To pak, co zde napíši nebo jsem napsal, nejvíce na modlitbě a skrze modlitbu jsem při- jal a porozuměl z četby bible a naučil jsem se z bdělého a horlivého uvažování o tom, co se děje v dnešním světě, a ze srovnání se starými časy. Prosím však naléhavě a před Kristem Ježíšem jenž jest včera i dnes týž i na věky, každého čtenáře tohoto svazku, aby nevěřil, že nerozvážně a tvrdošíjně tvrdím o všem, co zde píši, že jest z Ducha svatého. Ale necht spíše ví každý takový, že tyto spisy a vše své předkládám a ode- vzdávám k zbožné opravě kteréhokoli muže katolického, jenž žije vírou v syna božího a je ovládán živou nadějí a láskou k Pánu Ježíši a zvláště a jmenovitě sebe a tento spis a vše své pokorně a oddaně poddávám matce své nejdobrotivější, římské církvi, a jejím učitelům velebným a svatým, prose před dobrotivým Ježíšem, aby mne zkoumali a výroky i činy mé všecky i jednotlivé až do konce zkoušeli. 85
Pročež když jsem viděl, že mnozí nosí vždy a všude s sebou ostatky a kosti rozličných svatých pro svou obranu a ze zvláštní úcty k nim, já zvolil jsem si bibli, svou vyvolenou, jako družku svého putování nositi vždy s sebou a všude při boku svém ji míti pohotově pro svou obranu a ustavičnou potěchu i v nesnázích. Neboť jsem považoval za užiteč- nější míti vždy s sebou slova a naučení svatých proroků a Krista i apoš- tolů, spasitelně ke všemu napomínající a se mnou přelahodně rozmlou- vající, než jejich kosti nebo jiné podobné věci neživé; k tomu jsem byl přiveden od nejsvětějších našich otců, kteří za dávných časů podobně činili, jakož je psáno v historiích přemnohých svatých, a množství těch, kdož evangelia Kristova a texty svaté bible všude s sebou nosili, jest bez počtu. To ostatně zřejmě dosvědčují i velmi mnohé bible po církvi, ma- ličké a zkrácené a pořízené s největší horlivostí, že nejzbožnější mu- žové, kamkoli se ubírali, vždy chtěli bydliti v hojnosti slova božího, nosíce s sebou všude bibli obsažnou a rozkošnou, aby tak byli všude obrněni — uvnitř v srdci a venku v knize — mečem ducha, což jest slovo boží, aby jak vystupujíce do srdce a paměti tak i vycházejíce ke knize a bibli všude vždy nalezli pastviny Krista Ježíše, aby jejich zá- sobárny z toho i onoho vylévaly poklady nové, které pramenem prýští v srdci, i staré, které jsou spásně uloženy v knihách, poklady moudrosti a vědění božího, všude ke své útěše, trpělivosti a poučení. V těchto tedy spisech svých neužil jsem vlastních slov doktorův, nýbrž jen slov nejsvětější bible. A třebas jsem často vložil názory a pravdy doktorů, přece jsem se nesnažil výslovně je v této knize citovati, jednak že slova a nauky doktorů mají svá místa, to jest knihy přemnohé, a kdo je chce čísti, může je nalézti o sobě, jednak proto, že již jest tak veliké množství doktorů a především jejich knih v církvi boží, že každý snad- no nahlédne, že celý svět nemůže obsáhnouti knih, jež jsou napsány. Krátký pak život zdejšího věku našeho a plný bídných zaměstnání a pokání stěží dovolí něco málo přečísti, a zejména filosofujícím chuďa- sům, kteří nemají ani času ani možnosti ani knih ke čtení, z nichž, vy- znávám, jeden chudý jsem já a v pracech od mladosti své. To pak, co zde napíši nebo jsem napsal, nejvíce na modlitbě a skrze modlitbu jsem při- jal a porozuměl z četby bible a naučil jsem se z bdělého a horlivého uvažování o tom, co se děje v dnešním světě, a ze srovnání se starými časy. Prosím však naléhavě a před Kristem Ježíšem jenž jest včera i dnes týž i na věky, každého čtenáře tohoto svazku, aby nevěřil, že nerozvážně a tvrdošíjně tvrdím o všem, co zde píši, že jest z Ducha svatého. Ale necht spíše ví každý takový, že tyto spisy a vše své předkládám a ode- vzdávám k zbožné opravě kteréhokoli muže katolického, jenž žije vírou v syna božího a je ovládán živou nadějí a láskou k Pánu Ježíši a zvláště a jmenovitě sebe a tento spis a vše své pokorně a oddaně poddávám matce své nejdobrotivější, římské církvi, a jejím učitelům velebným a svatým, prose před dobrotivým Ježíšem, aby mne zkoumali a výroky i činy mé všecky i jednotlivé až do konce zkoušeli. 85
Strana 86
TOMÁŠ ZE ŠTITNÉHO Zjevení svaté Brigity Divné slyšáno jest v naší zemi! Dříve Bůh v zákoně Starém s velikou hrůzou mluvil k lidu moc svou ukazuje, a teď již tiše mluví chtě uká- zati své milosrdí. A toť jest vidění ono Eliášovo, jež viděl, an jde nejprv duch hrozný hory a skály převraceje, potom viděl lahodné, krásné po- časí, a tu byl Hospodin. Neb Hospodin všemi činy svých zvolených hle- dá, aby zlí v den soudný omluvy neměli, již ni jednomu ni druhému nedají pohnouti sebe, by hledali Hospodina. Až teprve v tyto časy své nám ukázal milosrdí, církev svou skrze ženu napomenul, skrze svatou Brigitu, ukázav jí v jejím náboženství mnohá vidění, a chtěl, aby psána byla a ohlášel svatost její, že jest vyzdvižena v církvi římské a mezi svaté připsána léta od božího narození po tisíci letech a po třech stech a po devadesáti prvého. A den její položen jest nazítří po dni svaté Magdaleny, že jí jako svaté vdově slouží církev. A bylať jest za mne živa, neznal jsem já jí, ale slýchal jsem o svatosti její a vídali ji známí moji. I řekl jsem: Divné jest slyšáno v naší zemi. Často jsem slýchal, že říkají: Nikdy dobrého nic neslyšeti; kéž kdy slyšeti: Tento se osví- til! Aj, tož ti teď slyšeti, že se tato osvítila milujíc Boha, milujíc dobré svých bližních, hříchův v lidech nemilujíc: proti nimž jest knihy psala, jakož v tom byla vůle boží. A jsouť ty knihy pilně mistry učenými pro- hlédnuty a není v nich blud nalezen, ač jsou vyšly skrze ženu. A zdali Bůh nemůže, co chce? Ano toho je plné písmo, že Bůh často malé a po- tupné vyvoluje, aby silné pohanil. A zdali i ženy nebývaly prorokyně, skrze něž Bůh znamenitě činil veliké věci? Judith, Hester, Anna, vdovy i ony byly. Protož, ač i není duchu věřiti všelikému, však ne všech sprostných, neučených aneb i žen zavrci jest, když takého co praví, ale sluší zkusiti, od Boha-li to jde. Byť farao nebyl uvěřil Josefovi, nebyl by se ohradil před drahými lety. A opět jiný farao, by byl Mojžíšovu vidění uvěřil, nebyl by tolika ranami Egypt raněn. A také, kdyby ne- chtěl Bůh, aby i ženám bylo někdy v takových viděních uvěřeno, neby- lo by ve svatém čtení tak slavně to položeno, že jsou ženy ony v božím hrobu anděly viděly a poslány s tím k apoštolům a k Petrovi. A abyste se nebáli zklamání knihami této svaté ženy, znamenejte, jakť jsou před tím ohrazeny. A byla žena urozená z pokolení gotských králův, darův skrze to nehledala a vždy bydlila bohobojně, a po muži oddala se u ve- liké milosti v službu Bohu. A jakž počala ta vidění mívati, více a více pokorná byla, bojíc se těžkého soudu, čím jí Bůh více darův milosti své ukazuje, a majíc za to, že takého nic není důstojna. A byla by 86
TOMÁŠ ZE ŠTITNÉHO Zjevení svaté Brigity Divné slyšáno jest v naší zemi! Dříve Bůh v zákoně Starém s velikou hrůzou mluvil k lidu moc svou ukazuje, a teď již tiše mluví chtě uká- zati své milosrdí. A toť jest vidění ono Eliášovo, jež viděl, an jde nejprv duch hrozný hory a skály převraceje, potom viděl lahodné, krásné po- časí, a tu byl Hospodin. Neb Hospodin všemi činy svých zvolených hle- dá, aby zlí v den soudný omluvy neměli, již ni jednomu ni druhému nedají pohnouti sebe, by hledali Hospodina. Až teprve v tyto časy své nám ukázal milosrdí, církev svou skrze ženu napomenul, skrze svatou Brigitu, ukázav jí v jejím náboženství mnohá vidění, a chtěl, aby psána byla a ohlášel svatost její, že jest vyzdvižena v církvi římské a mezi svaté připsána léta od božího narození po tisíci letech a po třech stech a po devadesáti prvého. A den její položen jest nazítří po dni svaté Magdaleny, že jí jako svaté vdově slouží církev. A bylať jest za mne živa, neznal jsem já jí, ale slýchal jsem o svatosti její a vídali ji známí moji. I řekl jsem: Divné jest slyšáno v naší zemi. Často jsem slýchal, že říkají: Nikdy dobrého nic neslyšeti; kéž kdy slyšeti: Tento se osví- til! Aj, tož ti teď slyšeti, že se tato osvítila milujíc Boha, milujíc dobré svých bližních, hříchův v lidech nemilujíc: proti nimž jest knihy psala, jakož v tom byla vůle boží. A jsouť ty knihy pilně mistry učenými pro- hlédnuty a není v nich blud nalezen, ač jsou vyšly skrze ženu. A zdali Bůh nemůže, co chce? Ano toho je plné písmo, že Bůh často malé a po- tupné vyvoluje, aby silné pohanil. A zdali i ženy nebývaly prorokyně, skrze něž Bůh znamenitě činil veliké věci? Judith, Hester, Anna, vdovy i ony byly. Protož, ač i není duchu věřiti všelikému, však ne všech sprostných, neučených aneb i žen zavrci jest, když takého co praví, ale sluší zkusiti, od Boha-li to jde. Byť farao nebyl uvěřil Josefovi, nebyl by se ohradil před drahými lety. A opět jiný farao, by byl Mojžíšovu vidění uvěřil, nebyl by tolika ranami Egypt raněn. A také, kdyby ne- chtěl Bůh, aby i ženám bylo někdy v takových viděních uvěřeno, neby- lo by ve svatém čtení tak slavně to položeno, že jsou ženy ony v božím hrobu anděly viděly a poslány s tím k apoštolům a k Petrovi. A abyste se nebáli zklamání knihami této svaté ženy, znamenejte, jakť jsou před tím ohrazeny. A byla žena urozená z pokolení gotských králův, darův skrze to nehledala a vždy bydlila bohobojně, a po muži oddala se u ve- liké milosti v službu Bohu. A jakž počala ta vidění mívati, více a více pokorná byla, bojíc se těžkého soudu, čím jí Bůh více darův milosti své ukazuje, a majíc za to, že takého nic není důstojna. A byla by 86
Strana 87
ráda v své pokoře v tajno to měla, co jest tak Bohem ukázáno, ale Bůh chtěl, aby to popsala, on ví, ke kterému užitku aneb komu. Pak mistr Remundus, mistr Písma svatého a zákona predikatorového spořádal ty knihy zjevení těch, a řekl o ní tuto řeč, neb znal ji všicknu: Kdo smí říci, by taká duše byla v takých viděních oblouzena? Odstup ta drzost! Ale chválu vzdejme boží milosti, již tím větší vidíme, čím to zdá se nepodobnější, by tolik jí Bůh všemohoucí nám hubeným milosti uka- zoval. Ó veliké boží milosti, že nás tím, co zjevoval této ženě, tak na- pomenul, táhna nás k tomu, abychom hledali milosti jeho, a oni od něho tak dalece zašli, až jedva kde ostalo sémě křesťanské spravedlnosti. Ale co jiného říci k tomu? Pro své zvolené činí to Hospodin, aby se k němu navrátili. Divnéť jest, co se stalo skrze tu ženu! Svědomať mi jest toho plná pravda, kterýmť se to duchem dálo, ač hrubý lid u prvé snad tomu i neuvěří, jemuž není svědoma té ženy svatost. Ale za tot mám, jakož Písmo praví o vstání z mrtvých pána našeho Jezu Krista, že zpone- náhlu skrze mnohá kázání vznikla víra, ježto obec hrubého srdce ne- mohla spolu všeho pochopiti, že snad takéhož v prodlení času mnohým to bude oznámeno, co Bůh chtěl skrze tuto ženu učiniti. Avšak velikát jest všem příčina věřiti řečem té svaté ženy, že tolik řečí, tolik divův neukazují nám víry jiné, jen tu, již nám kázal Kristus, ani jiného no- vého Krista, jen toho, jenž trpěl a umřel pro nás; nic té pravdy neují- mají, která jest v Kristu, ani co více přičiňují, jediné že nás vystříhají hněvu božího a abychom v propast pochyby neupadli v těchto zlých posledních časech. I to jest příčina věřiti těm řečem, že jedna sprostná žena vynesla jest, ježto by tolik jich neuměla vymysliti a takových ani by žertovati chtěla, jsouc urozena a darův skrze to nehledajíc, Boha milujíc a pravdu jeho, táhnouc i jiné k tomu. A jsou ta vidění její moudrými učenci prozkoumána, zda by byla ze mdloby hlavy neb z okla- mání ducha zlého, a ona mile snesla u veliké pokoře, a nalezeno jest, že všecka ta vidění její táhnou se ne ke zlému, ne k marnému, ale k řád- nému všech polepšení a k chvále boží. A to jest tím hledala s prací svou i se svou potupou, dějíc poselství podle božího přikázání k několika papežům, k biskupům, k císařovi, ku králům i k jiným. A kdož pilně znamená její všecky řeči, jimiž pravila něco budoucího, mnohého jest pravda vyšla. A to se jest stalo z veliké boží milosti, že ještě svých ne- zapomíná a ne nedbá, ano svět tak dalece zašel od něho, aby ti, kdož mají děditi nebeské království, ještě měli napomenutí, aby vstali z hří- chův a k Bohu se navrátili, jemuž čest a chvála na věky věkův. Amen. Syn boží praví o třech mužích, skrze něž máme rozuměti tři stavy Uzřela u vidění jednou svatá Brigita veliký nebeský zástup, k němuž Bůh vece: Kterakžkoli všecko víte a vidíte, však že mi jest tak bylo, žalujiť před vámi, že úlové oni nebeští přerozkošní, již jsou v nebi od věčnosti připraveni, z nichž jsou neužitečné včely vyšly, jsou prázdni. Druhé žaluji, že ona propast nesytá, jíž neprotiví se kamení ani dříví, vždy jest otevřena, v niž jdou duše jako sníh z nebe na zemi, a jakož sníh před sluncem rozpustí se ve vodu, takéž ty duše pro veliké muky 87
ráda v své pokoře v tajno to měla, co jest tak Bohem ukázáno, ale Bůh chtěl, aby to popsala, on ví, ke kterému užitku aneb komu. Pak mistr Remundus, mistr Písma svatého a zákona predikatorového spořádal ty knihy zjevení těch, a řekl o ní tuto řeč, neb znal ji všicknu: Kdo smí říci, by taká duše byla v takých viděních oblouzena? Odstup ta drzost! Ale chválu vzdejme boží milosti, již tím větší vidíme, čím to zdá se nepodobnější, by tolik jí Bůh všemohoucí nám hubeným milosti uka- zoval. Ó veliké boží milosti, že nás tím, co zjevoval této ženě, tak na- pomenul, táhna nás k tomu, abychom hledali milosti jeho, a oni od něho tak dalece zašli, až jedva kde ostalo sémě křesťanské spravedlnosti. Ale co jiného říci k tomu? Pro své zvolené činí to Hospodin, aby se k němu navrátili. Divnéť jest, co se stalo skrze tu ženu! Svědomať mi jest toho plná pravda, kterýmť se to duchem dálo, ač hrubý lid u prvé snad tomu i neuvěří, jemuž není svědoma té ženy svatost. Ale za tot mám, jakož Písmo praví o vstání z mrtvých pána našeho Jezu Krista, že zpone- náhlu skrze mnohá kázání vznikla víra, ježto obec hrubého srdce ne- mohla spolu všeho pochopiti, že snad takéhož v prodlení času mnohým to bude oznámeno, co Bůh chtěl skrze tuto ženu učiniti. Avšak velikát jest všem příčina věřiti řečem té svaté ženy, že tolik řečí, tolik divův neukazují nám víry jiné, jen tu, již nám kázal Kristus, ani jiného no- vého Krista, jen toho, jenž trpěl a umřel pro nás; nic té pravdy neují- mají, která jest v Kristu, ani co více přičiňují, jediné že nás vystříhají hněvu božího a abychom v propast pochyby neupadli v těchto zlých posledních časech. I to jest příčina věřiti těm řečem, že jedna sprostná žena vynesla jest, ježto by tolik jich neuměla vymysliti a takových ani by žertovati chtěla, jsouc urozena a darův skrze to nehledajíc, Boha milujíc a pravdu jeho, táhnouc i jiné k tomu. A jsou ta vidění její moudrými učenci prozkoumána, zda by byla ze mdloby hlavy neb z okla- mání ducha zlého, a ona mile snesla u veliké pokoře, a nalezeno jest, že všecka ta vidění její táhnou se ne ke zlému, ne k marnému, ale k řád- nému všech polepšení a k chvále boží. A to jest tím hledala s prací svou i se svou potupou, dějíc poselství podle božího přikázání k několika papežům, k biskupům, k císařovi, ku králům i k jiným. A kdož pilně znamená její všecky řeči, jimiž pravila něco budoucího, mnohého jest pravda vyšla. A to se jest stalo z veliké boží milosti, že ještě svých ne- zapomíná a ne nedbá, ano svět tak dalece zašel od něho, aby ti, kdož mají děditi nebeské království, ještě měli napomenutí, aby vstali z hří- chův a k Bohu se navrátili, jemuž čest a chvála na věky věkův. Amen. Syn boží praví o třech mužích, skrze něž máme rozuměti tři stavy Uzřela u vidění jednou svatá Brigita veliký nebeský zástup, k němuž Bůh vece: Kterakžkoli všecko víte a vidíte, však že mi jest tak bylo, žalujiť před vámi, že úlové oni nebeští přerozkošní, již jsou v nebi od věčnosti připraveni, z nichž jsou neužitečné včely vyšly, jsou prázdni. Druhé žaluji, že ona propast nesytá, jíž neprotiví se kamení ani dříví, vždy jest otevřena, v niž jdou duše jako sníh z nebe na zemi, a jakož sníh před sluncem rozpustí se ve vodu, takéž ty duše pro veliké muky 87
Strana 88
rozpouštějí se ode všeho dobrého a obnovují se ke všeliké muce. Třetí žaluji, že je málo těch, jižto by zřeli na to, že jsou prázdna ta místa, z nichž jsou vypadli zlí andělé, a na to, že tak duše vpadají v pro- past. S právem žaluji, neb jsem já od počátku zvolil tři muže, skrze něž roz- uměti trojí stav na světě. Jednoho jsem žáka volil, jenžto by mou vůli hlasem volal a skutkem ukazoval. Druhého jsem volil, jenžto by svým ži- votem bránil mých přátel a hotov byl ke všeliké práci pro ně. Třetího jsem volil, aby svýma rukama dělaje choval tělesných. Ale prvý jest již malomocen a něm, takže každý, kdož hledá, aby viděl na žákovstvu krásné obyčeje a šlechetnosti, odskočí za se; mrzko mu bude viděti a břidko přistoupiti pro jich malomocenství z jich pých a z jich lakomstva. A bude-li chtíti slyšeti je, němit jsou chváliti mě, ale hovorni sami se chváliti. Kterakž tehda otevřena cesta bude, aby bylo dojíti také lahodnosti, když jest ten mdlý, jenžto by měl před ji- nými jíti? Kterak bude ta příjemnost slyšána, když jest ten něm, jenžto by měl volati? Druhý pak, jenž by měl jiných brániti, bázliv v srdci a jest s holýma rukama, neb nižádných skutkův libých Bohu nečiní, ale vše, což činí, pro se činí. Kdož tedy brániti bude lidí, když jest bázliv, jenž by měl to učiniti? A třetí jest jako ten, jenž hlavu k zemi sklonil a stojí spolu na čtyřech nohách. Jistě lid jest jako osel, neb ničehož nežádá jedno zemské věci a obmeškává věci nebeské a hledá těch, jimiž jest spadnouti. Jako čtyři nohy, na nichž stojí na zemi, má jednu malou víru, druhou daremnou naději, třetí nižádných dobrých činův nemá, čtvrtou vůli má hříchův, a tak má ústa k lakomstvu vždy otevřena. Aj, přátelé moji, kterak může skrze takové propast ona nesytá býti za- hrazena? Tehdy vece matka boží: Buď požehnaný, synu! Tvá žaloba pravá jest, neníť proti ní žádné omluvy, jediničké slovo, v němž může býti spasení, a to jest to slovo: Smiluj se, Jezu Kriste, synu Boha živého! A tot já slovo volám: Smiluj se, Jezu Kriste! K tobě teď volají přátelé tvoji. Syn boží odpověděl: Tvá slova lahodná jsou v mých uších, a jdou mi s milostí v srdce. Mámt ještě jednoho žáka a jednoho obránce a jednoho sedláka. První jest jako nevěsta rozkošná a již žáka velmi ctí ženich vší žádostí s milostí boží. Tohoť hlas bude jako toho, když žalování hlas obrazí se v lese. Druhé mám, jenž bude hotov pro mě svůj život dáti, nebude se báti příkoří světa. Tohoť já ochráním oděním Ducha svatého. Třetít bude míti tak silnou víru a dí: Tak silně věřím, jakobych viděl, a mám dobrou naději, že Bůh vše splní, co jest slíbil. A bude vůli míti, aby měl dobré činy a prospíval v dobrém a zlého nechal. Dám v ústa těch tří prvému tři slova. Jedno bude volati řka: Kdož má víru, čiň to, což věří, skutkem! Druhé dí: Kdož má dobrou naději, buď ustavičen ve všem dobrém. Třetí řekne: Kdož miluje a má svatou mi- lost, žádej horlivě, aby viděl to, což miluje. Druhý bude jako lev silen k práci a pilen bude úkladův nepřátelských se vystříhati, a ústavný v stálosti bude. Třetí bude moudrý jako had, jenž stane na ocase a zdvihne hlavu k nebi. Tit mou vůli naplní a po těch jiní půjdou, ač cti nemají, však skrze ty věci jich míním. 88
rozpouštějí se ode všeho dobrého a obnovují se ke všeliké muce. Třetí žaluji, že je málo těch, jižto by zřeli na to, že jsou prázdna ta místa, z nichž jsou vypadli zlí andělé, a na to, že tak duše vpadají v pro- past. S právem žaluji, neb jsem já od počátku zvolil tři muže, skrze něž roz- uměti trojí stav na světě. Jednoho jsem žáka volil, jenžto by mou vůli hlasem volal a skutkem ukazoval. Druhého jsem volil, jenžto by svým ži- votem bránil mých přátel a hotov byl ke všeliké práci pro ně. Třetího jsem volil, aby svýma rukama dělaje choval tělesných. Ale prvý jest již malomocen a něm, takže každý, kdož hledá, aby viděl na žákovstvu krásné obyčeje a šlechetnosti, odskočí za se; mrzko mu bude viděti a břidko přistoupiti pro jich malomocenství z jich pých a z jich lakomstva. A bude-li chtíti slyšeti je, němit jsou chváliti mě, ale hovorni sami se chváliti. Kterakž tehda otevřena cesta bude, aby bylo dojíti také lahodnosti, když jest ten mdlý, jenžto by měl před ji- nými jíti? Kterak bude ta příjemnost slyšána, když jest ten něm, jenžto by měl volati? Druhý pak, jenž by měl jiných brániti, bázliv v srdci a jest s holýma rukama, neb nižádných skutkův libých Bohu nečiní, ale vše, což činí, pro se činí. Kdož tedy brániti bude lidí, když jest bázliv, jenž by měl to učiniti? A třetí jest jako ten, jenž hlavu k zemi sklonil a stojí spolu na čtyřech nohách. Jistě lid jest jako osel, neb ničehož nežádá jedno zemské věci a obmeškává věci nebeské a hledá těch, jimiž jest spadnouti. Jako čtyři nohy, na nichž stojí na zemi, má jednu malou víru, druhou daremnou naději, třetí nižádných dobrých činův nemá, čtvrtou vůli má hříchův, a tak má ústa k lakomstvu vždy otevřena. Aj, přátelé moji, kterak může skrze takové propast ona nesytá býti za- hrazena? Tehdy vece matka boží: Buď požehnaný, synu! Tvá žaloba pravá jest, neníť proti ní žádné omluvy, jediničké slovo, v němž může býti spasení, a to jest to slovo: Smiluj se, Jezu Kriste, synu Boha živého! A tot já slovo volám: Smiluj se, Jezu Kriste! K tobě teď volají přátelé tvoji. Syn boží odpověděl: Tvá slova lahodná jsou v mých uších, a jdou mi s milostí v srdce. Mámt ještě jednoho žáka a jednoho obránce a jednoho sedláka. První jest jako nevěsta rozkošná a již žáka velmi ctí ženich vší žádostí s milostí boží. Tohoť hlas bude jako toho, když žalování hlas obrazí se v lese. Druhé mám, jenž bude hotov pro mě svůj život dáti, nebude se báti příkoří světa. Tohoť já ochráním oděním Ducha svatého. Třetít bude míti tak silnou víru a dí: Tak silně věřím, jakobych viděl, a mám dobrou naději, že Bůh vše splní, co jest slíbil. A bude vůli míti, aby měl dobré činy a prospíval v dobrém a zlého nechal. Dám v ústa těch tří prvému tři slova. Jedno bude volati řka: Kdož má víru, čiň to, což věří, skutkem! Druhé dí: Kdož má dobrou naději, buď ustavičen ve všem dobrém. Třetí řekne: Kdož miluje a má svatou mi- lost, žádej horlivě, aby viděl to, což miluje. Druhý bude jako lev silen k práci a pilen bude úkladův nepřátelských se vystříhati, a ústavný v stálosti bude. Třetí bude moudrý jako had, jenž stane na ocase a zdvihne hlavu k nebi. Tit mou vůli naplní a po těch jiní půjdou, ač cti nemají, však skrze ty věci jich míním. 88
Strana 89
O jednom květu, jenž měl pět listův Požehnané buď jméno tvé, synu! Čest buď tvému člověčenství nad to nade vše, což jest stvořeno! Chvála buď božství tvému, jež jest s člo- věčenstvím tvým jako jeden Bůh. Vece syn boží: Matko, ty jsi podobna květu, jenž jest rostl v malém údolí, u něhož bylo pět hor vysokých. A ten květ vyrostl ze tří koře- nův přímým svým prutem beze všech sukův. A ten květ měl pět listův plných vší lahodnosti, a to údolí s ním vyrostlo nad těchto pět hor, a listové květu toho rozšířili se nade všecku nebeskou výsost a nade všecky andělské kůry. Ty jsi to údolí pro svou pokoru, již jsi měla mimo jiné; ta jest vzrostla nad pět hor. Jedna hora byl Mojžíš, jenž jest zákon ustavený mému lidu měl jako obklíčen ve své hrsti, ale ty jsi jeho naplnila, nebs měla ve svém břiše obklíčena pána zákona všelikého ustaveného. Druhá hora byl Eliáš, jenž jest tak svatý byl, že i s tělem i s duší vzat jest ve svaté město, ale tys vyšší jeho, neb ty jsi ve svém těle i v duši vzata nade všecky andělské kůry k svému synu do jeho trůnu, s nímž přebývá tvé čisté tělo. Třetí hora byla jest Samsonova síla, již jest měl nade všecky lidi, avšak jej čert svou lstí přemohl, ale ty jsi svou silou ďábla pře- mohla, protož jsi silnější Samsona. Čtvrtá hora byl David, jenž jest byl podle srdce mého, avšak upadl v hřích, ale ty jsi byla cele podle mé vůle a nikdy jsi nezhřešila. Pátá hora byl Šalomoun, jenž jest byl pln moudrosti, avšak se zbláznil, ale ty jsi byla plna moudrosti a nikdež jsi nebyla nemoudrá ani oklamána, ty jsi vyšší Šalomouna. A ze tří kořenův jest tvůj květ vyšel. Nebs ty od své mladosti měla rozum Boha a milost a poslušenství. Z těch tří kořenův vyrostl prut beze všech sukův, totiž vůle tvá, jež se nikdy nikam nepochýlila, jedno k mé vůli. A ten květ měl pět listův, jež jsou vzrostly nade všecky andělské kůry. Ty jsi jistě ten květ, jehož jeden list jest počestnost tvá, jež jest tak veliká, že andělé moji, již jsou v tak veliké počestnosti, zříce na tvou počestnost vidí ji nad sebou. Druhý list jest milosrdenství tvé, jež jest bylo tak veliké, že když jsi viděla hubenstvo všech duší, mělas nad nimi slitování a velikous na svém srdci muku trpěla při mém umučení a v mé smrti. Andělé plni jsou milosrdenství, ale bolesti ne- trpí nikdy, ale ty v tom slitování, jež jsi měla nad hubenstvím duší lidských, raději jsi chtěla tu všecku bolest trpěti pro mou smrt, než bys byla jí prázdna. V tom jest tvé milosrdenství nad andělské. Třetí list jest tichost tvá. Tut také mají andělé, ale ty před svou smrtí jsouc v těle mělas vůli jako andělé a všems dobře učinila, aniž ještě odpovíš tomu, kdož by smyslně prosil sobě potřebného. Čtvrtý list jest krása tvá. Andělé znamenávají jeden druhého a všech duší krásu a všech těl a diví se v tom moudrosti boží, ale tvé duše krásu vidí nade všecko stvořené a tvého těla počestnost nade všecky lidi. Pátý list byl kochání tvé v milosti boží, nebť jest jediné Bůh byl tvá útěcha. A tak ani andělé mají v čem svého kochání jedno v Bohu, ale však plamen té milosti svaté, jíž se ty kocháš v Bohu, výše táhne nade všecky anděly. A tak ten květ byl pln sladkosti, že tě všecku vzal ve svůj duch Bůh otec, neb nade všecky zalíbilas se jemu ty, jsouc ten květ. A také květ při- náší ovoce a sémě, a to sémě opět takovéž kvítí ponese, jakož jest bylo. 89
O jednom květu, jenž měl pět listův Požehnané buď jméno tvé, synu! Čest buď tvému člověčenství nad to nade vše, což jest stvořeno! Chvála buď božství tvému, jež jest s člo- věčenstvím tvým jako jeden Bůh. Vece syn boží: Matko, ty jsi podobna květu, jenž jest rostl v malém údolí, u něhož bylo pět hor vysokých. A ten květ vyrostl ze tří koře- nův přímým svým prutem beze všech sukův. A ten květ měl pět listův plných vší lahodnosti, a to údolí s ním vyrostlo nad těchto pět hor, a listové květu toho rozšířili se nade všecku nebeskou výsost a nade všecky andělské kůry. Ty jsi to údolí pro svou pokoru, již jsi měla mimo jiné; ta jest vzrostla nad pět hor. Jedna hora byl Mojžíš, jenž jest zákon ustavený mému lidu měl jako obklíčen ve své hrsti, ale ty jsi jeho naplnila, nebs měla ve svém břiše obklíčena pána zákona všelikého ustaveného. Druhá hora byl Eliáš, jenž jest tak svatý byl, že i s tělem i s duší vzat jest ve svaté město, ale tys vyšší jeho, neb ty jsi ve svém těle i v duši vzata nade všecky andělské kůry k svému synu do jeho trůnu, s nímž přebývá tvé čisté tělo. Třetí hora byla jest Samsonova síla, již jest měl nade všecky lidi, avšak jej čert svou lstí přemohl, ale ty jsi svou silou ďábla pře- mohla, protož jsi silnější Samsona. Čtvrtá hora byl David, jenž jest byl podle srdce mého, avšak upadl v hřích, ale ty jsi byla cele podle mé vůle a nikdy jsi nezhřešila. Pátá hora byl Šalomoun, jenž jest byl pln moudrosti, avšak se zbláznil, ale ty jsi byla plna moudrosti a nikdež jsi nebyla nemoudrá ani oklamána, ty jsi vyšší Šalomouna. A ze tří kořenův jest tvůj květ vyšel. Nebs ty od své mladosti měla rozum Boha a milost a poslušenství. Z těch tří kořenův vyrostl prut beze všech sukův, totiž vůle tvá, jež se nikdy nikam nepochýlila, jedno k mé vůli. A ten květ měl pět listův, jež jsou vzrostly nade všecky andělské kůry. Ty jsi jistě ten květ, jehož jeden list jest počestnost tvá, jež jest tak veliká, že andělé moji, již jsou v tak veliké počestnosti, zříce na tvou počestnost vidí ji nad sebou. Druhý list jest milosrdenství tvé, jež jest bylo tak veliké, že když jsi viděla hubenstvo všech duší, mělas nad nimi slitování a velikous na svém srdci muku trpěla při mém umučení a v mé smrti. Andělé plni jsou milosrdenství, ale bolesti ne- trpí nikdy, ale ty v tom slitování, jež jsi měla nad hubenstvím duší lidských, raději jsi chtěla tu všecku bolest trpěti pro mou smrt, než bys byla jí prázdna. V tom jest tvé milosrdenství nad andělské. Třetí list jest tichost tvá. Tut také mají andělé, ale ty před svou smrtí jsouc v těle mělas vůli jako andělé a všems dobře učinila, aniž ještě odpovíš tomu, kdož by smyslně prosil sobě potřebného. Čtvrtý list jest krása tvá. Andělé znamenávají jeden druhého a všech duší krásu a všech těl a diví se v tom moudrosti boží, ale tvé duše krásu vidí nade všecko stvořené a tvého těla počestnost nade všecky lidi. Pátý list byl kochání tvé v milosti boží, nebť jest jediné Bůh byl tvá útěcha. A tak ani andělé mají v čem svého kochání jedno v Bohu, ale však plamen té milosti svaté, jíž se ty kocháš v Bohu, výše táhne nade všecky anděly. A tak ten květ byl pln sladkosti, že tě všecku vzal ve svůj duch Bůh otec, neb nade všecky zalíbilas se jemu ty, jsouc ten květ. A také květ při- náší ovoce a sémě, a to sémě opět takovéž kvítí ponese, jakož jest bylo. 89
Strana 90
Takéž údové moji k tvým údům podobni byli v postavě i v tváři, jedno že jsem já byl muž a ty dívka ze všeho rodu zemského. Aj, kterak jest to údolí svým květem nade všecky povýšeno andělské kůry, tvé tělo s tvou svatou duší! O pěti domech na tomto světě a jejich obyvatelích Maria mluvila: Veliká jest věc, že pánem a králem chvály jest pohrdá- no. On jako poutník byl na zemi jda z místa na místo a jako pocestný tluka na mnohých vrata, aby byl přijat. Tento svět jest, na němž jako pět domův stojí. Když k jednomu domu přišel můj syn v poutnické postavě tluka na vrata a řka: Příteli, otevři mi! Uveď mě ve své bydlo, ať mi zvěř neuškodí, ať na mě déšt nepřijde. Udej mi roucha svého, ať se rozhřeji a svou nahotu při- kryji! Dej mi svého pokrmu, at jím lačnosti pokrmím, a nápoje svého, jímž bych i žízeň zahnal. A vezmi odplatu od Boha svého. Tehdy ten odpověděl: Tys příliš nepokorný, nemůžeš se srovnati s námi a s námi bydliti. Příliš jsi dlouhý, nemůžeme tebe odíti; příliš jsi ob- žerný, nemůžeme tebe nasytiti a tvé žádání dna nemá. I vece opět syn můj, poutník: Příteli, uveď mě k sobě s dobrou myslí, na malémť se místě shrnu. Dej mi roucha svého, neníť tak málo v tvém domu roucha, byť nebylo dosti, aby mě zhřálo. Dej mi svého pokrmu, nebť mě jeden může dobře nasytiti kus chleba a krapet vody napojiti a sílu mi dáti. Opět ten v domu odpověděl: Dobře tě známe! Pokoren jsi v řeči a ne- zbeden jsi. V prosbě zdáš se skromný, bys na mále měl dosti, a nemů- žeš nasycen býti. Přestudený jsi a přenesnadný odíti. Jdi, nevpustímť tebe! Tehdy šel k druhému domu i vece: Příteli, otevři a viz mě! Jáť dám tobě, čehož jest třeba, ját tě obráním nepřátelům. Odpověděl v domu: Mdlé mám oči! Škodilo by jim, bych tě viděl. Mám všeho dosti, netřeba mi tvého! Ját jsem silný a mocný: kdo mi může uškoditi? Pak přišed k třetímu domu vece: Příteli, zvedni uši svoje a slyš mě! Vztáhni ruce své a dotkni se mne! Otevři svá ústa a okus mne! Odpověděl v domu: Volej výše, uslyším dobře, nejsi-li příkrý aneb bu- deš-li lehký, přitáhnu tě; budeš-li sladký, vezmu tě. Tehdy šel k čtvrtému domu, jehož vrata odpolu otevřena byla, a vece: Příteli, bys znamenal, kterak jest neužitečně tvůj čas ztráven, přijal bys mě, bys rozuměl a slyšel, co jsem já učinil pro tě. Měl bys nade mnou slitování, kdybys mysl k tomu přiložil, cožs mě hněval, vzdychal bys a prosil milosti. Ten odpověděl: Myť jsme jako mrtví a čekáme tebe v žádosti. Buď líto hubenství našeho, velmit se rádi dáme tobě. Vzezři na naše hubenství a znamenej soužení těla našeho. A ke všemu, k čemuž chceš, hotovi jsme. Tehdy šel k pátému domu a ten byl zcela otevřen; a vece: Příteli, tutoť rád vejdu. Ale věz to, žeť hledám, bychť na měkčím odpočinul než na peří, a teploty více, než sukno dává, čerstvějšího, než z masa bývá. 90
Takéž údové moji k tvým údům podobni byli v postavě i v tváři, jedno že jsem já byl muž a ty dívka ze všeho rodu zemského. Aj, kterak jest to údolí svým květem nade všecky povýšeno andělské kůry, tvé tělo s tvou svatou duší! O pěti domech na tomto světě a jejich obyvatelích Maria mluvila: Veliká jest věc, že pánem a králem chvály jest pohrdá- no. On jako poutník byl na zemi jda z místa na místo a jako pocestný tluka na mnohých vrata, aby byl přijat. Tento svět jest, na němž jako pět domův stojí. Když k jednomu domu přišel můj syn v poutnické postavě tluka na vrata a řka: Příteli, otevři mi! Uveď mě ve své bydlo, ať mi zvěř neuškodí, ať na mě déšt nepřijde. Udej mi roucha svého, ať se rozhřeji a svou nahotu při- kryji! Dej mi svého pokrmu, at jím lačnosti pokrmím, a nápoje svého, jímž bych i žízeň zahnal. A vezmi odplatu od Boha svého. Tehdy ten odpověděl: Tys příliš nepokorný, nemůžeš se srovnati s námi a s námi bydliti. Příliš jsi dlouhý, nemůžeme tebe odíti; příliš jsi ob- žerný, nemůžeme tebe nasytiti a tvé žádání dna nemá. I vece opět syn můj, poutník: Příteli, uveď mě k sobě s dobrou myslí, na malémť se místě shrnu. Dej mi roucha svého, neníť tak málo v tvém domu roucha, byť nebylo dosti, aby mě zhřálo. Dej mi svého pokrmu, nebť mě jeden může dobře nasytiti kus chleba a krapet vody napojiti a sílu mi dáti. Opět ten v domu odpověděl: Dobře tě známe! Pokoren jsi v řeči a ne- zbeden jsi. V prosbě zdáš se skromný, bys na mále měl dosti, a nemů- žeš nasycen býti. Přestudený jsi a přenesnadný odíti. Jdi, nevpustímť tebe! Tehdy šel k druhému domu i vece: Příteli, otevři a viz mě! Jáť dám tobě, čehož jest třeba, ját tě obráním nepřátelům. Odpověděl v domu: Mdlé mám oči! Škodilo by jim, bych tě viděl. Mám všeho dosti, netřeba mi tvého! Ját jsem silný a mocný: kdo mi může uškoditi? Pak přišed k třetímu domu vece: Příteli, zvedni uši svoje a slyš mě! Vztáhni ruce své a dotkni se mne! Otevři svá ústa a okus mne! Odpověděl v domu: Volej výše, uslyším dobře, nejsi-li příkrý aneb bu- deš-li lehký, přitáhnu tě; budeš-li sladký, vezmu tě. Tehdy šel k čtvrtému domu, jehož vrata odpolu otevřena byla, a vece: Příteli, bys znamenal, kterak jest neužitečně tvůj čas ztráven, přijal bys mě, bys rozuměl a slyšel, co jsem já učinil pro tě. Měl bys nade mnou slitování, kdybys mysl k tomu přiložil, cožs mě hněval, vzdychal bys a prosil milosti. Ten odpověděl: Myť jsme jako mrtví a čekáme tebe v žádosti. Buď líto hubenství našeho, velmit se rádi dáme tobě. Vzezři na naše hubenství a znamenej soužení těla našeho. A ke všemu, k čemuž chceš, hotovi jsme. Tehdy šel k pátému domu a ten byl zcela otevřen; a vece: Příteli, tutoť rád vejdu. Ale věz to, žeť hledám, bychť na měkčím odpočinul než na peří, a teploty více, než sukno dává, čerstvějšího, než z masa bývá. 90
Strana 91
Odpověděli: Mlatové neb kladiva leží v našich nohách, těmiť své nohy ztlučem rádi a cožt smáhy z nich vyjde a z hnátův morku, toť dáme k odpočinutí tvému; droby své vnitřní otevřemť rádi tobě, vejdi, jakožt nic nemáme k teplotě lepší než droby vnitřní; srdce naše čerstvé, tot rádi rozřežem k pokrmu tvému, jedno vejdi, neb jsi sladký k okušení a velmi žádoucí kochání s tebou. Skrze ty, již bydlí v těch pěti domech, rozuměti paterý lid na světě. První jsou nevěrní křesťané, již praví: Soud syna mého není pravý, sli- bové jeho křivi a přetěžká jeho přikázání. Tot jsou ti, již proti kazate- lům syna mého řkou myslí i rozumem haněním: Všemohoucí jest-li, právě předlouhý, že nemůžem jeho dosáhnouti; přeširoký a převysoký jest, nemůže býti rouchem oděn; nesytý jest, nemůže býti nakrmen; ničehož nechce přetrpěti. Nemůže s ním bydla býti. Druzí jsou zatvrdilí židé. Těm se zdá, by ve všem rozumi byli, svou moudrost mají místo zákona spravedlnosti, vše své skutky chválí a mají je vzácnější jiných. A uslyší-li činy syna mého, mají je za potupné; uslyší-li slova jeho, a přikázání, hrdají tím a mají je za poskvrněné, když by co toho slyšeli neb znamenali; kdož přísluší synu mému, mají velmi za nešťastné. Třetí jsou pohané, z nichž někteří posmívajíce se volají: Kteraký jest? Totiž je-li sladký, že dává libé věci tohoto světa, rádi jej přijmem, ale ti jsou zavřeli svého rozumu, aby nerozuměli spravedlnosti boží a milo- srdenství jeho. Zatvrdili uši své a neslyšeli, co jest můj syn pro ně učinil. Čtvrtí jsou ti židi a pohané, již by rádi křesťané byli, kdyby věděli, kterak by to bylo libo synu mému a kdyby pomoc měli. V pátém domě jsou přátelé moji a synové moji, jichž mysli brána jest zcela otevřena mému synu. Bůh přirovnává se sedláku Já jsem, jenžto nikdy křivého nemiluji. Já jsem na světě jako sedlák, jehož jméno se zdá potupné, a má slova váží, jakoby nemoudrá byla, a dům můj za hubené chalupy mají. A ten sedlák měl ženu, jež nic ne- chtěla, jedno což on chtěl, a měla vše s ním a za pána jej měla. A ten sedlák měl mnoho ovcí, i přistoupil jim pastuchu z pěti zlatých, aby dal stravu jemu. Ten pastucha dobrý byl, zlato obrátil k svému užitku a stravy užíval ku potřebě. Potom když přeběhl čas některý, přišel jiný pastýř, jenž za to zlato koupil sobě ženu a k té nosil stravu svou a s ní se kochaje nedbal o ovcích a zvěř je hubila. Až ten sedlák, jemuž hynu- ly ovce jeho, vece k své ženě: Můj pastucha není mi věren a ovce mé jsou zhubeny od vlkův a některé vší věcí snědeny a zsápány, že zemřely. I vece žena muži svému: Kteréžt jsou zjedeny, těch již míti nebudem. Ale ty, ježtoť jsou zdáveny, vezmem domů i užijeme jich a nebudeme tak zcela škodni. I vece muž jí: Zsápány jsou zuby od zvěři jedovaté; zkaženoť jest to maso a kůže zedrána a vlna zplštěna, v ničemž není statku. I vece žena muži: Čím tehdy máme živi býti? 91
Odpověděli: Mlatové neb kladiva leží v našich nohách, těmiť své nohy ztlučem rádi a cožt smáhy z nich vyjde a z hnátův morku, toť dáme k odpočinutí tvému; droby své vnitřní otevřemť rádi tobě, vejdi, jakožt nic nemáme k teplotě lepší než droby vnitřní; srdce naše čerstvé, tot rádi rozřežem k pokrmu tvému, jedno vejdi, neb jsi sladký k okušení a velmi žádoucí kochání s tebou. Skrze ty, již bydlí v těch pěti domech, rozuměti paterý lid na světě. První jsou nevěrní křesťané, již praví: Soud syna mého není pravý, sli- bové jeho křivi a přetěžká jeho přikázání. Tot jsou ti, již proti kazate- lům syna mého řkou myslí i rozumem haněním: Všemohoucí jest-li, právě předlouhý, že nemůžem jeho dosáhnouti; přeširoký a převysoký jest, nemůže býti rouchem oděn; nesytý jest, nemůže býti nakrmen; ničehož nechce přetrpěti. Nemůže s ním bydla býti. Druzí jsou zatvrdilí židé. Těm se zdá, by ve všem rozumi byli, svou moudrost mají místo zákona spravedlnosti, vše své skutky chválí a mají je vzácnější jiných. A uslyší-li činy syna mého, mají je za potupné; uslyší-li slova jeho, a přikázání, hrdají tím a mají je za poskvrněné, když by co toho slyšeli neb znamenali; kdož přísluší synu mému, mají velmi za nešťastné. Třetí jsou pohané, z nichž někteří posmívajíce se volají: Kteraký jest? Totiž je-li sladký, že dává libé věci tohoto světa, rádi jej přijmem, ale ti jsou zavřeli svého rozumu, aby nerozuměli spravedlnosti boží a milo- srdenství jeho. Zatvrdili uši své a neslyšeli, co jest můj syn pro ně učinil. Čtvrtí jsou ti židi a pohané, již by rádi křesťané byli, kdyby věděli, kterak by to bylo libo synu mému a kdyby pomoc měli. V pátém domě jsou přátelé moji a synové moji, jichž mysli brána jest zcela otevřena mému synu. Bůh přirovnává se sedláku Já jsem, jenžto nikdy křivého nemiluji. Já jsem na světě jako sedlák, jehož jméno se zdá potupné, a má slova váží, jakoby nemoudrá byla, a dům můj za hubené chalupy mají. A ten sedlák měl ženu, jež nic ne- chtěla, jedno což on chtěl, a měla vše s ním a za pána jej měla. A ten sedlák měl mnoho ovcí, i přistoupil jim pastuchu z pěti zlatých, aby dal stravu jemu. Ten pastucha dobrý byl, zlato obrátil k svému užitku a stravy užíval ku potřebě. Potom když přeběhl čas některý, přišel jiný pastýř, jenž za to zlato koupil sobě ženu a k té nosil stravu svou a s ní se kochaje nedbal o ovcích a zvěř je hubila. Až ten sedlák, jemuž hynu- ly ovce jeho, vece k své ženě: Můj pastucha není mi věren a ovce mé jsou zhubeny od vlkův a některé vší věcí snědeny a zsápány, že zemřely. I vece žena muži svému: Kteréžt jsou zjedeny, těch již míti nebudem. Ale ty, ježtoť jsou zdáveny, vezmem domů i užijeme jich a nebudeme tak zcela škodni. I vece muž jí: Zsápány jsou zuby od zvěři jedovaté; zkaženoť jest to maso a kůže zedrána a vlna zplštěna, v ničemž není statku. I vece žena muži: Čím tehdy máme živi býti? 91
Strana 92
Muž vece: Mámť ještě na třech místech živé ovce, jedny leží strachem jako mrtvé, nesmějíce vzdychati, druhé leží v hlubokém blátě a nemo- hou se zdvihnouti, třetí se skryly v zákoutích a nesmějí na jevo. Protož pojďme, pomozme jim a uživem jich. Nemohouť sobě samy pomocny býti. Já jsem ten sedlák, ježto mě lidé za osla mají. Dům můj jest kostel, ten lacino váží, neb svátosti církevní, křest, biřmování, manželstvo, to vše jako v smích mají a přijímají a dávají to za peníze, a zemské věci milují nad nebeské. Slova má, ježto jsem mluvil s podobností, obracejí z duchovního rozumu k tělesné lehkosti. A skrze toho dobrého pastýře, jenžto jest byl dobrý, rozumím své přátele kněží, jež jsem měl v svém kostele, jimž jsem poručil duše mých vybraných, aby je vedli, jimž jsem dal patero, co jest dražší zlata: rozum, aby zlé od dobrého rozeznati mohli; druhé dal jsem jim k duchovním věcem rozum a moudrost; třetí čistotu, čtvrté smírnost, páté v dobrém ustavičnost. Ale po těch prvých dobrých jiní jsou v kostel pastýři vešli nepraví, již za zlato koupili ženu sobě, totiž za čistotu libost tělesnou, místo onoho patera dobrého tělo ženského obyčeje v žádostech, pro něž duch můj odešel od nich. Neb když mají k hříchu plnou mysl, aby svou ženu nakrmili, totiž na- pásli tělesnou libost, tehdy můj duch není s nimi. A nedbají té škody, co se jest stalo na ovcích, leda oni mohli svou vůli míti a naplniti. To jsou pak ty ovce, ježto jsou vší věcí snědeny, jichž duše jsou v pekle a těla v hrobích, čekajíce těla zmrtvýchvstání k věčnému hoři. A ovce zdávené bez duše, jichž těla ještě ostala jsou, to jsou ti, jižto mě ani milují ani se mne bojí ani které náboženství líbí se jim ke mně. Od těch jest daleko duch můj, a tělo jich, totiž duše, zuby jedovaté zvěři jest spasena, že jsou mi tak mrzcí jako maso jedem zprzněné, kůže jich, totiž tělo, není k užitku žádnému duchovnímu ani podobno království mému, ale dáno bude věčnému ohni po soudném dni. Vlna jich, totiž skuteční činové, k ničemuž není, což mělo od nich vzácno býti, pro něž by byli hodni milosti. Protož vím ještě na třech místech ovce: na jednom místě podobny jsou k umrlým, ježto ani dýchati nesmějí strachy — to jsou pohané, jižto by rádi měli pravou víru, aby jej viděli, ale nesmějí strachem dýchati, totiž bojíce se ostati své víry, již mají, ani přijmouti víry pravé. Druhé ovce jsou, ježto skryvše se nesmějí vyjíti — to jsou židé, jižto stojí pod záclonou a rádi by vyšli, když by zajisto věděli, že jsem se narodil, a pod záclonou tají se, neb v podobnostech a v znameních mají naději spasení, ježto i to v Starém zákoně znamenalo, pak jest to vše ve mně naplněno, a oni již z té daremní naděje nesmějí vzíti pravé víry. Třetí ovce jsou, ježto v blátě uvázly, křesťané v smrtelných hříších, jižto by rádi z nich vyšli bojíce se pekla, ale nemohou vstáti, nemajíce mi- losti. Protož, milá ženo, totiž vy dobří křesťané, poběhněte se mnou k těm ovcím, ježtot ještě mohou živy býti, a pomozme jim. Velmi jsem je draho koupil, neslť jsem je všecky na svém hřbetě, když jsem byl na kříži přibit. A když by to mohlo býti, chtěl bych ještě umříti za ně než bych byl bez nich. Protož volámt k svým přátelům ze všeho svého srdce, aby pro mně práce nelitovali ani zboží, a saďte se pro mě úkorův trpěti, když mou pravdu budete mluviti, neb jsem já úkory trpěl jsa na světě, 92
Muž vece: Mámť ještě na třech místech živé ovce, jedny leží strachem jako mrtvé, nesmějíce vzdychati, druhé leží v hlubokém blátě a nemo- hou se zdvihnouti, třetí se skryly v zákoutích a nesmějí na jevo. Protož pojďme, pomozme jim a uživem jich. Nemohouť sobě samy pomocny býti. Já jsem ten sedlák, ježto mě lidé za osla mají. Dům můj jest kostel, ten lacino váží, neb svátosti církevní, křest, biřmování, manželstvo, to vše jako v smích mají a přijímají a dávají to za peníze, a zemské věci milují nad nebeské. Slova má, ježto jsem mluvil s podobností, obracejí z duchovního rozumu k tělesné lehkosti. A skrze toho dobrého pastýře, jenžto jest byl dobrý, rozumím své přátele kněží, jež jsem měl v svém kostele, jimž jsem poručil duše mých vybraných, aby je vedli, jimž jsem dal patero, co jest dražší zlata: rozum, aby zlé od dobrého rozeznati mohli; druhé dal jsem jim k duchovním věcem rozum a moudrost; třetí čistotu, čtvrté smírnost, páté v dobrém ustavičnost. Ale po těch prvých dobrých jiní jsou v kostel pastýři vešli nepraví, již za zlato koupili ženu sobě, totiž za čistotu libost tělesnou, místo onoho patera dobrého tělo ženského obyčeje v žádostech, pro něž duch můj odešel od nich. Neb když mají k hříchu plnou mysl, aby svou ženu nakrmili, totiž na- pásli tělesnou libost, tehdy můj duch není s nimi. A nedbají té škody, co se jest stalo na ovcích, leda oni mohli svou vůli míti a naplniti. To jsou pak ty ovce, ježto jsou vší věcí snědeny, jichž duše jsou v pekle a těla v hrobích, čekajíce těla zmrtvýchvstání k věčnému hoři. A ovce zdávené bez duše, jichž těla ještě ostala jsou, to jsou ti, jižto mě ani milují ani se mne bojí ani které náboženství líbí se jim ke mně. Od těch jest daleko duch můj, a tělo jich, totiž duše, zuby jedovaté zvěři jest spasena, že jsou mi tak mrzcí jako maso jedem zprzněné, kůže jich, totiž tělo, není k užitku žádnému duchovnímu ani podobno království mému, ale dáno bude věčnému ohni po soudném dni. Vlna jich, totiž skuteční činové, k ničemuž není, což mělo od nich vzácno býti, pro něž by byli hodni milosti. Protož vím ještě na třech místech ovce: na jednom místě podobny jsou k umrlým, ježto ani dýchati nesmějí strachy — to jsou pohané, jižto by rádi měli pravou víru, aby jej viděli, ale nesmějí strachem dýchati, totiž bojíce se ostati své víry, již mají, ani přijmouti víry pravé. Druhé ovce jsou, ježto skryvše se nesmějí vyjíti — to jsou židé, jižto stojí pod záclonou a rádi by vyšli, když by zajisto věděli, že jsem se narodil, a pod záclonou tají se, neb v podobnostech a v znameních mají naději spasení, ježto i to v Starém zákoně znamenalo, pak jest to vše ve mně naplněno, a oni již z té daremní naděje nesmějí vzíti pravé víry. Třetí ovce jsou, ježto v blátě uvázly, křesťané v smrtelných hříších, jižto by rádi z nich vyšli bojíce se pekla, ale nemohou vstáti, nemajíce mi- losti. Protož, milá ženo, totiž vy dobří křesťané, poběhněte se mnou k těm ovcím, ježtot ještě mohou živy býti, a pomozme jim. Velmi jsem je draho koupil, neslť jsem je všecky na svém hřbetě, když jsem byl na kříži přibit. A když by to mohlo býti, chtěl bych ještě umříti za ně než bych byl bez nich. Protož volámt k svým přátelům ze všeho svého srdce, aby pro mně práce nelitovali ani zboží, a saďte se pro mě úkorův trpěti, když mou pravdu budete mluviti, neb jsem já úkory trpěl jsa na světě, 92
Strana 93
a nestyděl jsem se potupné smrti pro ně trpěti. Já jsem stál nah jako jsem se urodil před svými nepřáteli, byl jsem bit pěstí v zuby, trhán za vlasy, bičován jsem jich biči, přibit jsem k dřevu jich nádobím a visel jsem se zloději a s lotry na kříži. Protož, přátelé moji, neobvinujte se v práci pro mě, neb jsem já to z milosti trpěl pro vás, tak potupné věci, pracujte mužsky a učiňte mým ovcem pomoc. Neb kdož budou praco- vati a ponesou mé ovce se mnou, vyjdu proti nim v půli cesty, abych jim pomohl, a dám jim předrahou odplatu, v sobě věčnou radost. 93
a nestyděl jsem se potupné smrti pro ně trpěti. Já jsem stál nah jako jsem se urodil před svými nepřáteli, byl jsem bit pěstí v zuby, trhán za vlasy, bičován jsem jich biči, přibit jsem k dřevu jich nádobím a visel jsem se zloději a s lotry na kříži. Protož, přátelé moji, neobvinujte se v práci pro mě, neb jsem já to z milosti trpěl pro vás, tak potupné věci, pracujte mužsky a učiňte mým ovcem pomoc. Neb kdož budou praco- vati a ponesou mé ovce se mnou, vyjdu proti nim v půli cesty, abych jim pomohl, a dám jim předrahou odplatu, v sobě věčnou radost. 93
Strana 94
PAŠIJE PRAŽSKÝCH ŽIDŮ Na skonání pak soboty, když již svítalo na první den po sobotě, vstoupil kněz s tělem Kristovým do Židovského města. Židé mu vyšli vstříc nesouce v rukou kameny a volali, řkouce: Ukamenován buď tento, neboť synem božím se činil! Potom děti židovské sbírajíce kamení po ulicích, vyšly proti knězi volajíce a řkouce: Zlořečený, jejž neseš ve svých rukou! Vida pak to kněz, řekl křesťanům: Proč nejste obtížní lidu tomuto? Skutek zajisté nejhorší učinil nade mnou. Vždyť jej máte nyní s sebou, ale mne zřídka míti budete. I k če- mu jest ztráta tato? Házejíce pak tyto kameny na tělo Kristovo činí, aby urazili jej i mne. Amen, amen, pravím vám, kdežkoli ohlášen bude skutek tento, po všem světě bude se říkati, že to učinili na potupu naší pravé víry. Avšak oni vrhači kamenů na Ježíše mocí rychtářovou jati byli vedeni do domu biřicova, jenž se obecně nazývá šatlava. I stalo se, když to uslyšeli kazatelé chrámů pražských, řekli těm, kdož byli přítomni jejich kázáním: Vskutku, nepomstíte-li náležitě křivdu učiněnou Ježíšovi, všickni bu- dete snášeti potupu roku tohoto. A když křesťané, tehdy naplnění milostí boží a horliví v jeho lásce, uslyšeli srdečně tyto řeči, zavrhujíce naprosto rozhodnutí biskupů a konšelů, řekli sami k sobě: Co učiníme zde, neboť tento nevěrný dav židovský mnoho zlých urážek nejen proti nám, nýbrž spíše i proti Ježíšovi směle činí? Necháme-li je tak, všickni potupu utrpíme s nimi. Tu jeden z lidu křesťanského, jménem Ješek Čtverhranný, jsa jako nejvyšším knězem roku a času onoho, prorokoval, řka: Užitečné jest vám, aby všickni židé stejně zemřeli za lid křesťanský, aby celý národ nezahynul. Protož od toho dne a té hodiny zamýšleli pobíti všecky židy, řkouce: Aby snad nepřišla pomsta boží na nás, seberme majetky jejich a vy- hlaďme lid nevěrný se země živých. Vidouc pak správa obce, že obecný lid plane velkým rozhořčením proti židovstvu, rozkázala biřicům, aby silným voláním po ulicích svolali shro- máždění všeho lidu do radního domu pro uvarování se budoucích ne- bezpečí od židů. Ale božím řízením se stalo, že Duch svatý užil jazyka biřiců, volajících opak rozkazu. Volali totiž, aby z nařízení králova a konšelů veškerý lid zároveň dal se na loupež a na kažení židů. Když pak veškeren lid boží, jedním hlasem a zápalem proti židům zanícen, mezi 94
PAŠIJE PRAŽSKÝCH ŽIDŮ Na skonání pak soboty, když již svítalo na první den po sobotě, vstoupil kněz s tělem Kristovým do Židovského města. Židé mu vyšli vstříc nesouce v rukou kameny a volali, řkouce: Ukamenován buď tento, neboť synem božím se činil! Potom děti židovské sbírajíce kamení po ulicích, vyšly proti knězi volajíce a řkouce: Zlořečený, jejž neseš ve svých rukou! Vida pak to kněz, řekl křesťanům: Proč nejste obtížní lidu tomuto? Skutek zajisté nejhorší učinil nade mnou. Vždyť jej máte nyní s sebou, ale mne zřídka míti budete. I k če- mu jest ztráta tato? Házejíce pak tyto kameny na tělo Kristovo činí, aby urazili jej i mne. Amen, amen, pravím vám, kdežkoli ohlášen bude skutek tento, po všem světě bude se říkati, že to učinili na potupu naší pravé víry. Avšak oni vrhači kamenů na Ježíše mocí rychtářovou jati byli vedeni do domu biřicova, jenž se obecně nazývá šatlava. I stalo se, když to uslyšeli kazatelé chrámů pražských, řekli těm, kdož byli přítomni jejich kázáním: Vskutku, nepomstíte-li náležitě křivdu učiněnou Ježíšovi, všickni bu- dete snášeti potupu roku tohoto. A když křesťané, tehdy naplnění milostí boží a horliví v jeho lásce, uslyšeli srdečně tyto řeči, zavrhujíce naprosto rozhodnutí biskupů a konšelů, řekli sami k sobě: Co učiníme zde, neboť tento nevěrný dav židovský mnoho zlých urážek nejen proti nám, nýbrž spíše i proti Ježíšovi směle činí? Necháme-li je tak, všickni potupu utrpíme s nimi. Tu jeden z lidu křesťanského, jménem Ješek Čtverhranný, jsa jako nejvyšším knězem roku a času onoho, prorokoval, řka: Užitečné jest vám, aby všickni židé stejně zemřeli za lid křesťanský, aby celý národ nezahynul. Protož od toho dne a té hodiny zamýšleli pobíti všecky židy, řkouce: Aby snad nepřišla pomsta boží na nás, seberme majetky jejich a vy- hlaďme lid nevěrný se země živých. Vidouc pak správa obce, že obecný lid plane velkým rozhořčením proti židovstvu, rozkázala biřicům, aby silným voláním po ulicích svolali shro- máždění všeho lidu do radního domu pro uvarování se budoucích ne- bezpečí od židů. Ale božím řízením se stalo, že Duch svatý užil jazyka biřiců, volajících opak rozkazu. Volali totiž, aby z nařízení králova a konšelů veškerý lid zároveň dal se na loupež a na kažení židů. Když pak veškeren lid boží, jedním hlasem a zápalem proti židům zanícen, mezi 94
Strana 95
jejich ulice a hrady přišel se zbraněmi a šípy, zvedajíce nesčetné ka- meny přeukrutně na ně házeli. Vidouce pak tuto zuřivost písaři, kněží a fariseové, shromáždili se v síni knížete židovského, kterýž slul Jonáš, neprospívajíce však ve lstivých a falešných radách, jak by Ježíše v jeho údech nejen zadrželi, nýbrž ihned zabili a usmrtili. Pravili pak: Učiňme to v den sváteční, aby vznikl větší rozbroj v lidu. Stojíce pak křesťané venku po ulicích, viděli dva židy, jedoucí jejich středem. I volali, běžíce za nimi rychlým během: Vskutku vy jste z nich, neboť i podoba i šaty vaše známy vás činí. Oni však zapřeli a řekli: Nevíme, co pravíte; ukazujíce jim pleše čerstvě na hlavě vyholené, takže lživou a předstíranou nepravostí zdáli se kněžími. A tak nepravým předstíráním unikli rukám křesťanským. A ti, kdož byli shromážděni v síni knížete židovského, hledali, jak by se zachránili před smrtí a pobili křesťany. A ustali v radách svých, neboť i sami byli pobiti. Řekli pak křesťané: Psáno jest: Bijme je a rozptýlí se všecky statky jejich, a než kohout po prvé zazpívá, všickni v ohni a mečem bídně zahynou. Řekl pak onen Ješek Čtverhranný: Hodni jsou smrti! Byť bych i měl zemříti s nimi v jejich záhubě, pro pomstění Ježíše nebudu se zdráhati. Jonáš pak, kníže židovské, řekl: Smutna jest duše má až k smrti, smrti však nekonečné. Odpovídaje, Ješek Čtverhranný řekl: Nezaraduji se plně, dokud se ne- opojí meč a současně i duch můj krví židovskou. Duch můj zajisté k to- mu hotov jest, tělo pak nikoli mdlé. Obrátiv se pak k jiným vybízel je, aby i oni hned utvrdili bratří svých, aby se také modlili a bděli, aby nevešli v židovské pokušení: Ne, jako oni chtějí, ale jak my chceme. Kalich, jejž jim přichystal Bůh otec, nemine jich, ale vypijí jej. Staniž se vůle naše! A když on ještě mluvil, přišel k nim zástup mnohý křesťanů s meči a šípy, kopími, kyji a zbraní, nikoli přemluvený od konšelů a starších obecních, nýbrž z božího vnuknutí, aby je zavraždili. A když přišli, dal jim jedno znamení, řka: Kterýkoli dům vám ukážu, je plný nejpřednějších židů; podpalte a spalte je! Oni židé však přistoupili k nim a řekli: Přátelé, nač jste přišli? Řekli křesťané vespolek: Proč tak dlouho jsme zde? Proč stojíme zahá- lejíce? Pochytejme a pobijme židy, aby se tak naplnila písma. A ihned vztáhli ruce na nevěrné židy ukrutně, nešetříce jejich věcí ani těl. Rozdělili pak mezi sebou jejich oděv, jeden každý kolik mohl ulou- piti, a nemetali o ně los, nýbrž v celku a hromadně pobrali bez rozdílu nejen šaty, nýbrž i všecky poklady a nářadí jejich s nimi. Všickni pak, kdož tam byli přítomni, vztáhli ruce své bijíce je bez milosrdenství a utínajíce jim nejen uši, nýbrž i hlavy, ruce a nohy. A zda se jim tak nemělo státi podle soudu, který sami nad sebou vynesli, když řekli: Krev jeho na nás a na naše syny? I řekli jim křesťané: Amen, amen, řečeno jest vám: Nyní uvidíte syna 95
jejich ulice a hrady přišel se zbraněmi a šípy, zvedajíce nesčetné ka- meny přeukrutně na ně házeli. Vidouce pak tuto zuřivost písaři, kněží a fariseové, shromáždili se v síni knížete židovského, kterýž slul Jonáš, neprospívajíce však ve lstivých a falešných radách, jak by Ježíše v jeho údech nejen zadrželi, nýbrž ihned zabili a usmrtili. Pravili pak: Učiňme to v den sváteční, aby vznikl větší rozbroj v lidu. Stojíce pak křesťané venku po ulicích, viděli dva židy, jedoucí jejich středem. I volali, běžíce za nimi rychlým během: Vskutku vy jste z nich, neboť i podoba i šaty vaše známy vás činí. Oni však zapřeli a řekli: Nevíme, co pravíte; ukazujíce jim pleše čerstvě na hlavě vyholené, takže lživou a předstíranou nepravostí zdáli se kněžími. A tak nepravým předstíráním unikli rukám křesťanským. A ti, kdož byli shromážděni v síni knížete židovského, hledali, jak by se zachránili před smrtí a pobili křesťany. A ustali v radách svých, neboť i sami byli pobiti. Řekli pak křesťané: Psáno jest: Bijme je a rozptýlí se všecky statky jejich, a než kohout po prvé zazpívá, všickni v ohni a mečem bídně zahynou. Řekl pak onen Ješek Čtverhranný: Hodni jsou smrti! Byť bych i měl zemříti s nimi v jejich záhubě, pro pomstění Ježíše nebudu se zdráhati. Jonáš pak, kníže židovské, řekl: Smutna jest duše má až k smrti, smrti však nekonečné. Odpovídaje, Ješek Čtverhranný řekl: Nezaraduji se plně, dokud se ne- opojí meč a současně i duch můj krví židovskou. Duch můj zajisté k to- mu hotov jest, tělo pak nikoli mdlé. Obrátiv se pak k jiným vybízel je, aby i oni hned utvrdili bratří svých, aby se také modlili a bděli, aby nevešli v židovské pokušení: Ne, jako oni chtějí, ale jak my chceme. Kalich, jejž jim přichystal Bůh otec, nemine jich, ale vypijí jej. Staniž se vůle naše! A když on ještě mluvil, přišel k nim zástup mnohý křesťanů s meči a šípy, kopími, kyji a zbraní, nikoli přemluvený od konšelů a starších obecních, nýbrž z božího vnuknutí, aby je zavraždili. A když přišli, dal jim jedno znamení, řka: Kterýkoli dům vám ukážu, je plný nejpřednějších židů; podpalte a spalte je! Oni židé však přistoupili k nim a řekli: Přátelé, nač jste přišli? Řekli křesťané vespolek: Proč tak dlouho jsme zde? Proč stojíme zahá- lejíce? Pochytejme a pobijme židy, aby se tak naplnila písma. A ihned vztáhli ruce na nevěrné židy ukrutně, nešetříce jejich věcí ani těl. Rozdělili pak mezi sebou jejich oděv, jeden každý kolik mohl ulou- piti, a nemetali o ně los, nýbrž v celku a hromadně pobrali bez rozdílu nejen šaty, nýbrž i všecky poklady a nářadí jejich s nimi. Všickni pak, kdož tam byli přítomni, vztáhli ruce své bijíce je bez milosrdenství a utínajíce jim nejen uši, nýbrž i hlavy, ruce a nohy. A zda se jim tak nemělo státi podle soudu, který sami nad sebou vynesli, když řekli: Krev jeho na nás a na naše syny? I řekli jim křesťané: Amen, amen, řečeno jest vám: Nyní uvidíte syna 95
Strana 96
člověka sedícího na pravici moci boží a přicházejícího na oblacích ne- beských, v nějž my věříme. Uzříť otcové vaši, v koho jsou bodli, a koho jste kamenovali. A opona ze synagogy hebrejské byla vzata a s ní všecky knihy proroc- ké, Mojžíšovy a talmud, a obráceny v užitek křesťanů. A spletše korunu z hořících dřev, vstavili na hlavu a těla židů, a posmívajíce se jim, vlo- žili je do ohně hořícího. A když se jim naposmívali, svlékli s nich jejich šaty a oblékli je v oheň a dali jim píti oheň smíšený s dýmem. A když okusili, musili píti. A když bylo pozdě toho dne, stalo se veliké zemětřesení v Židovském městě a skály náhrobků pukaly a byly rozbíjeny na jejich hřbitovech, hroby jejich od křesťanů otevřeny. A přece žádná těla židů nevstala, ale po dni soudném přijdou do bezbožného města pekelného a ukáží se Luciperovi a s ním mnohým démonům. Od prvé pak hodiny noční, když oheň trávil domy židovské, stala se tma, slunce zapadlo nad vší zemí až do svítání příštího dne. Ó, vskutku blahoslavená noc, jež oloupila židy, obohatila křesťany! Ó, nejsvětější náš hod Boží, o kterém věrní neposkvrnění, jedením beránka, totiž těla a krve Ježíše Krista, den předtím posilněni a z pout hříchů zkrouše- ným pokáním vysvobození, chodili v síle pokrmu toho, horlíce pro dům a církev boží a jako lvi z úst dýšící oheň nešetřili ani nemluvňat ani šedin židovských. Dali tedy vše pod meč a oheň; odvedli jen několik málo ušlechtilejších dětí z rozpálené peci ohnivé, a ty potom střeva milosrdenství věrných křesťanů skrze znovuzrození svatého křtu ze tmy bludů židovské nevěry ke světlu pravé a ortodoxní víry přivedla, takže si je vzali za adoptivní syny a dcery. Neboť tehdy správa městská nemohla žádnou chytrostí udržeti tak veliký a udatný nápor nízkého a obecného davu, aby pro pomstění křivdy boží nevykonali, k čemu je duch boží nejen v jediné hodině, nýbrž v jediném okamžiku shromáždil z různých míst velmi vzdálených v jednotu vůle a svaté víry. Stalo se pak to, aby byla naplněna písma: Přijdou dnové, v nichž řeknou: Blaho- slavené neplodné, kteréž nerodily, a prsy, kteréž nekojily! Neboť tehdy říkali židé horám svých hradů: Padněte na nás, a pahrbkům svých do- mů: Přikryjte nás! A tak, nepohnuti pokáním, nýbrž zatvrzelí ve své zlobě, za znění hudeb- ních nástrojů mezi žárem ohňů, někteří z nich vlastními noži útroby své a svých dítek probodali, někteří s Jidášem, zrádcem Ježíše Krista, osidlem se oběsili. Když pak nastalo ráno, shromáždili se přísažní měšťané, starší a konšelé města do radního domu a řekli: Nikdo si nesmí nechati odnesené věci ani obrátiti je ve svůj užitek, neboť je to výtěžek lichvy. To však neříkali z čistoty svého svědomí, nýbrž třesouce se strachem z královského veličenstva. Nařizovali pak, vyvolávajíce hlasem biřiců po ulicích a náměstích, aby pod trestem smrti všecko bylo vráceno a ulo- ženo v radním domě, slibujíce nadto veřejně, že těm, kdož vrátí, bude dána příslušná odměna právem předepsaná. Slyše to lid, který je po- vraždil, že se neprávem zmocnil statků lichvářských, žele toho na radní dům peníze a jiné nářadí vrátil a pohodil. Konšelé pak jim řekli: Již jste čisti, ale ne všickni. 96
člověka sedícího na pravici moci boží a přicházejícího na oblacích ne- beských, v nějž my věříme. Uzříť otcové vaši, v koho jsou bodli, a koho jste kamenovali. A opona ze synagogy hebrejské byla vzata a s ní všecky knihy proroc- ké, Mojžíšovy a talmud, a obráceny v užitek křesťanů. A spletše korunu z hořících dřev, vstavili na hlavu a těla židů, a posmívajíce se jim, vlo- žili je do ohně hořícího. A když se jim naposmívali, svlékli s nich jejich šaty a oblékli je v oheň a dali jim píti oheň smíšený s dýmem. A když okusili, musili píti. A když bylo pozdě toho dne, stalo se veliké zemětřesení v Židovském městě a skály náhrobků pukaly a byly rozbíjeny na jejich hřbitovech, hroby jejich od křesťanů otevřeny. A přece žádná těla židů nevstala, ale po dni soudném přijdou do bezbožného města pekelného a ukáží se Luciperovi a s ním mnohým démonům. Od prvé pak hodiny noční, když oheň trávil domy židovské, stala se tma, slunce zapadlo nad vší zemí až do svítání příštího dne. Ó, vskutku blahoslavená noc, jež oloupila židy, obohatila křesťany! Ó, nejsvětější náš hod Boží, o kterém věrní neposkvrnění, jedením beránka, totiž těla a krve Ježíše Krista, den předtím posilněni a z pout hříchů zkrouše- ným pokáním vysvobození, chodili v síle pokrmu toho, horlíce pro dům a církev boží a jako lvi z úst dýšící oheň nešetřili ani nemluvňat ani šedin židovských. Dali tedy vše pod meč a oheň; odvedli jen několik málo ušlechtilejších dětí z rozpálené peci ohnivé, a ty potom střeva milosrdenství věrných křesťanů skrze znovuzrození svatého křtu ze tmy bludů židovské nevěry ke světlu pravé a ortodoxní víry přivedla, takže si je vzali za adoptivní syny a dcery. Neboť tehdy správa městská nemohla žádnou chytrostí udržeti tak veliký a udatný nápor nízkého a obecného davu, aby pro pomstění křivdy boží nevykonali, k čemu je duch boží nejen v jediné hodině, nýbrž v jediném okamžiku shromáždil z různých míst velmi vzdálených v jednotu vůle a svaté víry. Stalo se pak to, aby byla naplněna písma: Přijdou dnové, v nichž řeknou: Blaho- slavené neplodné, kteréž nerodily, a prsy, kteréž nekojily! Neboť tehdy říkali židé horám svých hradů: Padněte na nás, a pahrbkům svých do- mů: Přikryjte nás! A tak, nepohnuti pokáním, nýbrž zatvrzelí ve své zlobě, za znění hudeb- ních nástrojů mezi žárem ohňů, někteří z nich vlastními noži útroby své a svých dítek probodali, někteří s Jidášem, zrádcem Ježíše Krista, osidlem se oběsili. Když pak nastalo ráno, shromáždili se přísažní měšťané, starší a konšelé města do radního domu a řekli: Nikdo si nesmí nechati odnesené věci ani obrátiti je ve svůj užitek, neboť je to výtěžek lichvy. To však neříkali z čistoty svého svědomí, nýbrž třesouce se strachem z královského veličenstva. Nařizovali pak, vyvolávajíce hlasem biřiců po ulicích a náměstích, aby pod trestem smrti všecko bylo vráceno a ulo- ženo v radním domě, slibujíce nadto veřejně, že těm, kdož vrátí, bude dána příslušná odměna právem předepsaná. Slyše to lid, který je po- vraždil, že se neprávem zmocnil statků lichvářských, žele toho na radní dům peníze a jiné nářadí vrátil a pohodil. Konšelé pak jim řekli: Již jste čisti, ale ne všickni. 96
Strana 97
Věděli totiž, že někteří se zatvrzele vzpírají vrátit. Odpověděl jim lid: Co nám do toho! Sami uvidí! A veškeren zástup křesťanů, kteříž tu spolu byli u toho divadla, a vi- děli, co se dálo, tepouce mrtvoly židovské, navracovali se. A kdo svrchuřečené věci viděl, svědectví vydal a pravé jest svědectví jeho a on ví, že pravdu mluví, abyste i vy uvěřili. Staly se pak tyto věci roku 1389 po vtělení pána našeho Ježíše Krista. Druhého pak dne, kterýž jest třetí den týdne, po pobití židů sešli se přední kněží a náčelníci obce s lidem, staří i mladí, ženy i panny, mniši, lupiči a rovněž i nevěstky k místu pobití večer učiněného. A když po- hlíželi na nesčetné nahé mrtvoly židovské, ležící po domech a na ulicích a v blátě, s údy rozmanitě zohavenými a též popálené, poradivše se, aby vzduch zkažený z lichvářské tučnosti nenakazil obec, rozhodli, aby ně- kteří nuzní a chudí křesťané, ovšem za určenou mzdu, snesli na hromadu všecky mrtvoly, které ještě oheň nestrávil, a aby je zpopelnili silným ohněm a přidali i ty, jestliže by které ještě nalezli živé v skrýších. I sta- lo se tak. A téhož dne i v dalších potom následujících přemnohé obého pohlaví děti a židé na své vlastní přání jsou pokřtěni, a s nimi i jedna stará ži- dovka, jež po obrození křtu řekla prý svému zpovědníku, že viděla blahoslavenou pannu Marii, matku pána našeho Ježíše Krista, stojící nad branou židovskou. Tito pokřtění hlásali Krista, řkouce: Jistě ten, jenž byl ukřižován, byl syn boží. Oni pak, kteří po meči i ohni zůstali živi, byli jako zajatci uzavřeni v radním domě. Když to viděli křesťané, řekli pokyvujíce hlavami: Ha, ha, kteříž jste kamenovali Krista, domy vaše jsou zničeny, jež sotva ve třech anebo ve třiceti letech budou znovu postaveny. Obecný pak lid křesťanský, pracujíce ustavičně v Židovském městě, aby nalezli poklady, nenechali kámen na kameni. Konšelé však, když se o tom doslechli, řekli: Je třeba, abychom proti tomu zakročili, aby, až přijde král — jenž v těch dnech byl v Chebu — neřekl, že jsme v tom nic neučinili, aby poslední blud nebyl horší prvního. I sebrali veliké množství ozbrojenců a řekli jim: Jděte a ostříhejte, jakž víte. A oni šli a obsadili Židovské město strážnými, zapečetivše dveře. 7 Próza 97
Věděli totiž, že někteří se zatvrzele vzpírají vrátit. Odpověděl jim lid: Co nám do toho! Sami uvidí! A veškeren zástup křesťanů, kteříž tu spolu byli u toho divadla, a vi- děli, co se dálo, tepouce mrtvoly židovské, navracovali se. A kdo svrchuřečené věci viděl, svědectví vydal a pravé jest svědectví jeho a on ví, že pravdu mluví, abyste i vy uvěřili. Staly se pak tyto věci roku 1389 po vtělení pána našeho Ježíše Krista. Druhého pak dne, kterýž jest třetí den týdne, po pobití židů sešli se přední kněží a náčelníci obce s lidem, staří i mladí, ženy i panny, mniši, lupiči a rovněž i nevěstky k místu pobití večer učiněného. A když po- hlíželi na nesčetné nahé mrtvoly židovské, ležící po domech a na ulicích a v blátě, s údy rozmanitě zohavenými a též popálené, poradivše se, aby vzduch zkažený z lichvářské tučnosti nenakazil obec, rozhodli, aby ně- kteří nuzní a chudí křesťané, ovšem za určenou mzdu, snesli na hromadu všecky mrtvoly, které ještě oheň nestrávil, a aby je zpopelnili silným ohněm a přidali i ty, jestliže by které ještě nalezli živé v skrýších. I sta- lo se tak. A téhož dne i v dalších potom následujících přemnohé obého pohlaví děti a židé na své vlastní přání jsou pokřtěni, a s nimi i jedna stará ži- dovka, jež po obrození křtu řekla prý svému zpovědníku, že viděla blahoslavenou pannu Marii, matku pána našeho Ježíše Krista, stojící nad branou židovskou. Tito pokřtění hlásali Krista, řkouce: Jistě ten, jenž byl ukřižován, byl syn boží. Oni pak, kteří po meči i ohni zůstali živi, byli jako zajatci uzavřeni v radním domě. Když to viděli křesťané, řekli pokyvujíce hlavami: Ha, ha, kteříž jste kamenovali Krista, domy vaše jsou zničeny, jež sotva ve třech anebo ve třiceti letech budou znovu postaveny. Obecný pak lid křesťanský, pracujíce ustavičně v Židovském městě, aby nalezli poklady, nenechali kámen na kameni. Konšelé však, když se o tom doslechli, řekli: Je třeba, abychom proti tomu zakročili, aby, až přijde král — jenž v těch dnech byl v Chebu — neřekl, že jsme v tom nic neučinili, aby poslední blud nebyl horší prvního. I sebrali veliké množství ozbrojenců a řekli jim: Jděte a ostříhejte, jakž víte. A oni šli a obsadili Židovské město strážnými, zapečetivše dveře. 7 Próza 97
Strana 98
EXEMPLA Quadragesimale admontské Almužník antiochijský Jsou mnozí lidé z boží milosti, kteří neopomenou jediného dne, aby nedali almužny pro Boha. Jako se čte o jednom měštanu v Antiochii, který každodenně měl u svého stolu chudé lidi; a nemohl-li některého dne nikoho míti, tu obcházel ulice hledaje chudáka, kterého by pohostil. A tak jednou hledal až do poledne a nemohl nikoho najít. Konečně našel na náměstí tři muže, a hle, jeden z nich má ubrus. A tak přistoupiv k nim, žádal je, aby s ním pojedli. Konečně muž, který měl ubrus, řekl mu: Proč nás nemohl osvoboditi onen mág Šimon, aby toto město nebylo vyvráceno? A s těmi slovy mávl ubrusem a ihned polovina města se propadla, ta totiž, ve které nebyl žádný milosrdný. A chtěl po druhé mávnouti ubrusem, ale druhý muž ho prosil, aby již nedával znamení, protože v té části bydlí muž milosrdný. O zvířecí zpovědi Povím vám bajku a potom zazpíváte píseň svatého Vojtěcha: Hospo- dine, pomiluj ny. Jednou král zvířat pilně přikázal pod příkazem a pod milostí zvěři, aby se všichni sešli zpovídat se mu. A kdo by se odvážil neuposlechnout jeho rozkazu? A když sebou všechna zvířata hýbala, jdouce ke zpovědi a zpovídajíce se lvu, mezi jinými přišla liška. A když se vracela domů, odbyvši své zpovědi, potkala ji opice, řkouc: Kmotra, odkud přicházíš? Odpověděla: Od zpovědi, neboť jsem se již vyzpovídala. I tázala se opice: Jak se ti dařilo? Odpověděla: Však se to dobře dozvíš. Potom opice prosila lišku, řkouc: Prosím tě, půjč mi svůj ocas. Stydím se, že jsem bez ocasu. A také proto, budu-li bita, abych se jím chránila a přikryla svou hanbu. Odpověděla liška: Ó, kmotra, ani můj ocas mi nic nepomohl! 98
EXEMPLA Quadragesimale admontské Almužník antiochijský Jsou mnozí lidé z boží milosti, kteří neopomenou jediného dne, aby nedali almužny pro Boha. Jako se čte o jednom měštanu v Antiochii, který každodenně měl u svého stolu chudé lidi; a nemohl-li některého dne nikoho míti, tu obcházel ulice hledaje chudáka, kterého by pohostil. A tak jednou hledal až do poledne a nemohl nikoho najít. Konečně našel na náměstí tři muže, a hle, jeden z nich má ubrus. A tak přistoupiv k nim, žádal je, aby s ním pojedli. Konečně muž, který měl ubrus, řekl mu: Proč nás nemohl osvoboditi onen mág Šimon, aby toto město nebylo vyvráceno? A s těmi slovy mávl ubrusem a ihned polovina města se propadla, ta totiž, ve které nebyl žádný milosrdný. A chtěl po druhé mávnouti ubrusem, ale druhý muž ho prosil, aby již nedával znamení, protože v té části bydlí muž milosrdný. O zvířecí zpovědi Povím vám bajku a potom zazpíváte píseň svatého Vojtěcha: Hospo- dine, pomiluj ny. Jednou král zvířat pilně přikázal pod příkazem a pod milostí zvěři, aby se všichni sešli zpovídat se mu. A kdo by se odvážil neuposlechnout jeho rozkazu? A když sebou všechna zvířata hýbala, jdouce ke zpovědi a zpovídajíce se lvu, mezi jinými přišla liška. A když se vracela domů, odbyvši své zpovědi, potkala ji opice, řkouc: Kmotra, odkud přicházíš? Odpověděla: Od zpovědi, neboť jsem se již vyzpovídala. I tázala se opice: Jak se ti dařilo? Odpověděla: Však se to dobře dozvíš. Potom opice prosila lišku, řkouc: Prosím tě, půjč mi svůj ocas. Stydím se, že jsem bez ocasu. A také proto, budu-li bita, abych se jím chránila a přikryla svou hanbu. Odpověděla liška: Ó, kmotra, ani můj ocas mi nic nepomohl! 98
Strana 99
O mukách pekelných Praví Jeronym: Když přemýšlím o tom, jak mnoho dal Bůh svým mi- lým trpěti, celý se třesu při pomyšlení, co potom učiní svým nepřáte- lům v pekle. Tak se stalo s jedním v Anglii. Když zemřel a byl veden k soudu, posléze blahoslavená panna Maria ho vyprosila, aby se duše vrátila do těla a kála se. A tak se i stalo. Ale on žádal, aby dříve spatřil muky pekelné. Spatřiv je, když se duše vrátila do těla, hned rozdělil chudým vše, co měl, a nedávaje věděti nikomu, ani přátelům ani rodině, šel po- tají na poušť a tam vedl přísný život. Když byl největší mráz, tehdy obnažoval své tělo a vstupoval do kádě plné studené vody. A když mu to přátelé vytýkali, odpovídal jim: Větší muky jsem viděl v pekle. Pravdomluvný rytíř Byl jeden rytíř, kterého nikdy nikdo nemohl navésti k nějaké lži. Po- tom jeden uzavřel sázku s druhými, že ho jistě svede ke lži, řka: Zavedu ho na lov, kde se lidé dopouštějí mnohých lží, a zřídka se najde, kdo by nelhal. A když byli na lovu, tu tento muž stále volal: Drž, drž! — ale nic ne- bylo ani neviděl žádnou zvěř. A rytíř tehdy volal tak: Držíš-li, tehdy drž! A tak ani tam ho nemohli svésti, aby lhal. To byl dobrý rytíř! Ale nyní se mnozí učí, kdo by dovedl lépe lháti, a chlubí se tím. Potrestaní rouhači Píše Vincencius v „Speculu“, že se jednou před Bolognou sešli kmotři a zabili si jednoho kapouna a upekli jej a udělali si k němu omáčku. Když si pak sedli, jeden z nich rozdělil toho kapouna. Tu řekl jeden z nich: Ó, kmotře, dobře jsi rozebral kapouna! Kdyby přišel svatý Petr, nemohl by ho dát dohromady, aby létal. Druhý řekl: Co svatý Petr! Ba, kdyby přišel sám syn boží, nemůže to způsobit, aby létal. Najednou božím řízením kdesi se objevila křídla na tom kapounu, a těmi křídly všecky pokropil omáčkou a uletěl. A ihned všichni se stali malo- mocnými, a potom i se svými dětmi zemřeli špatnou smrtí. Varujte se tedy takových řečí! O pravém a nepravém pokání Slyšte, co se píše v Životech otců! Jeden muž odešel do lesa, aby tam činil pokání sedm let. A stál na jednom pni nahý. Tam mnoho zkusil, mučil ho hned déšť, hned sníh; a tak v těch sedmi letech obrostl me- chem. Nyní již, důvěřuje že již mnoho vytrpěl, volal a modlil se, řka: 99
O mukách pekelných Praví Jeronym: Když přemýšlím o tom, jak mnoho dal Bůh svým mi- lým trpěti, celý se třesu při pomyšlení, co potom učiní svým nepřáte- lům v pekle. Tak se stalo s jedním v Anglii. Když zemřel a byl veden k soudu, posléze blahoslavená panna Maria ho vyprosila, aby se duše vrátila do těla a kála se. A tak se i stalo. Ale on žádal, aby dříve spatřil muky pekelné. Spatřiv je, když se duše vrátila do těla, hned rozdělil chudým vše, co měl, a nedávaje věděti nikomu, ani přátelům ani rodině, šel po- tají na poušť a tam vedl přísný život. Když byl největší mráz, tehdy obnažoval své tělo a vstupoval do kádě plné studené vody. A když mu to přátelé vytýkali, odpovídal jim: Větší muky jsem viděl v pekle. Pravdomluvný rytíř Byl jeden rytíř, kterého nikdy nikdo nemohl navésti k nějaké lži. Po- tom jeden uzavřel sázku s druhými, že ho jistě svede ke lži, řka: Zavedu ho na lov, kde se lidé dopouštějí mnohých lží, a zřídka se najde, kdo by nelhal. A když byli na lovu, tu tento muž stále volal: Drž, drž! — ale nic ne- bylo ani neviděl žádnou zvěř. A rytíř tehdy volal tak: Držíš-li, tehdy drž! A tak ani tam ho nemohli svésti, aby lhal. To byl dobrý rytíř! Ale nyní se mnozí učí, kdo by dovedl lépe lháti, a chlubí se tím. Potrestaní rouhači Píše Vincencius v „Speculu“, že se jednou před Bolognou sešli kmotři a zabili si jednoho kapouna a upekli jej a udělali si k němu omáčku. Když si pak sedli, jeden z nich rozdělil toho kapouna. Tu řekl jeden z nich: Ó, kmotře, dobře jsi rozebral kapouna! Kdyby přišel svatý Petr, nemohl by ho dát dohromady, aby létal. Druhý řekl: Co svatý Petr! Ba, kdyby přišel sám syn boží, nemůže to způsobit, aby létal. Najednou božím řízením kdesi se objevila křídla na tom kapounu, a těmi křídly všecky pokropil omáčkou a uletěl. A ihned všichni se stali malo- mocnými, a potom i se svými dětmi zemřeli špatnou smrtí. Varujte se tedy takových řečí! O pravém a nepravém pokání Slyšte, co se píše v Životech otců! Jeden muž odešel do lesa, aby tam činil pokání sedm let. A stál na jednom pni nahý. Tam mnoho zkusil, mučil ho hned déšť, hned sníh; a tak v těch sedmi letech obrostl me- chem. Nyní již, důvěřuje že již mnoho vytrpěl, volal a modlil se, řka: 99
Strana 100
Pane Bože, již jsem dobrý a již jsem hoden, již mě musíš vyslyšeti. Hle, jeho sebedůvěra! A žádný svatý toho neučinil, neboť každý svatý se stále obžalovával, a tento se vychvaloval, řka: Již jsem hodný a musíš mě vyslyšeti! A přece ho Bůh nevyslyšel. Hleďte, jak zemřel: Přišel jeden lovec chtěje lovit, a vida tohoto, nevěda, je-li to člověk, vzal luk a chtěl na něho vystřelit. A tento zvolal, řka: Nestřílej! I tázal se lovec: Kdo jsi? Odpověděl: Jsem člověk. Na to lovec: Co zde děláš? Ten odvětil: Kaji se zde již sedm let. Lovec: Co zlého jsi učinil? Odpověděl: Nic. Lovec na to: To je podivuhodné, že tolik trpíš. Hle, já jsem neučinil nic dobrého a přece doufám, že se Bůh podle svého milosrdenství smi- luje nade mnou. Kajícník řekl: Když se nechce slitovat nade mnou, jenž zde tolik trpím, co teprve nad tebou! Tu lovec, slyše ta slova, zahodil luk a vrhl se na zem a počal převelice plakati tak, že v tom pláči vypustil ducha. A kajícník viděl, jak andělé nesou jeho duši do nebe. I zvolal řka: Ó Bože, jak nespravedlivě soudíš! Tento byl na světě ve všem zlý, a já zde mnoho trpím, a přece jsi jeho spasil. Půjdu také do světa a budu zlý. A chtěje sestoupiti klopýtl a zlomil vaz, a ďáblové vzali jeho duši. Hle, špatná sebedůvěra ho zatratila! Potrestaná žena Stává se mnoho takových věcí, že při modlitbách prosíme o věci nepo- třebné. Jako jest psáno, že byla jedna žena, kterou její muž často bil. A ona ve svých modlitbách prosila Boha, aby muž dříve zemřel. A muž, tuše to, měl dvě příčiny: za prvé, že mu vždy nadávala a hádala se s ním, za druhé, že toužila po jeho smrti. A proto ji stále bil. Konečně žena šla k jedné své sousedce naříkajíc na to, a řekla: Prosím, poraď mi v tom, protože mne můj muž stále bije. Sousedka na to: Snad že jsi sama vinna. Přece však, poslechneš-li, mám v zahradě jeden veliký kořen. Zítra ráno před východem slunce, ještě za tmy, jdi tam a řekni třikrát: Slyš, dobrý kořeni, můj muž mne bije. A tato nemohouc se dočkati přišla tam za časného rána. Ale sousedka ji předešla a sedla si za tím keřem. A když tato řekla: Můj muž mne bije, řekla sousedka odpovídajíc: Proč mu nadáváš a modlíš se, aby zemřel? A potom přišla žena k sousedce řkouc: Tak mi kořen odpověděl. Tu řekla sousedka: Vidíš, říkala jsem ti, že jsi sama vinna. 100
Pane Bože, již jsem dobrý a již jsem hoden, již mě musíš vyslyšeti. Hle, jeho sebedůvěra! A žádný svatý toho neučinil, neboť každý svatý se stále obžalovával, a tento se vychvaloval, řka: Již jsem hodný a musíš mě vyslyšeti! A přece ho Bůh nevyslyšel. Hleďte, jak zemřel: Přišel jeden lovec chtěje lovit, a vida tohoto, nevěda, je-li to člověk, vzal luk a chtěl na něho vystřelit. A tento zvolal, řka: Nestřílej! I tázal se lovec: Kdo jsi? Odpověděl: Jsem člověk. Na to lovec: Co zde děláš? Ten odvětil: Kaji se zde již sedm let. Lovec: Co zlého jsi učinil? Odpověděl: Nic. Lovec na to: To je podivuhodné, že tolik trpíš. Hle, já jsem neučinil nic dobrého a přece doufám, že se Bůh podle svého milosrdenství smi- luje nade mnou. Kajícník řekl: Když se nechce slitovat nade mnou, jenž zde tolik trpím, co teprve nad tebou! Tu lovec, slyše ta slova, zahodil luk a vrhl se na zem a počal převelice plakati tak, že v tom pláči vypustil ducha. A kajícník viděl, jak andělé nesou jeho duši do nebe. I zvolal řka: Ó Bože, jak nespravedlivě soudíš! Tento byl na světě ve všem zlý, a já zde mnoho trpím, a přece jsi jeho spasil. Půjdu také do světa a budu zlý. A chtěje sestoupiti klopýtl a zlomil vaz, a ďáblové vzali jeho duši. Hle, špatná sebedůvěra ho zatratila! Potrestaná žena Stává se mnoho takových věcí, že při modlitbách prosíme o věci nepo- třebné. Jako jest psáno, že byla jedna žena, kterou její muž často bil. A ona ve svých modlitbách prosila Boha, aby muž dříve zemřel. A muž, tuše to, měl dvě příčiny: za prvé, že mu vždy nadávala a hádala se s ním, za druhé, že toužila po jeho smrti. A proto ji stále bil. Konečně žena šla k jedné své sousedce naříkajíc na to, a řekla: Prosím, poraď mi v tom, protože mne můj muž stále bije. Sousedka na to: Snad že jsi sama vinna. Přece však, poslechneš-li, mám v zahradě jeden veliký kořen. Zítra ráno před východem slunce, ještě za tmy, jdi tam a řekni třikrát: Slyš, dobrý kořeni, můj muž mne bije. A tato nemohouc se dočkati přišla tam za časného rána. Ale sousedka ji předešla a sedla si za tím keřem. A když tato řekla: Můj muž mne bije, řekla sousedka odpovídajíc: Proč mu nadáváš a modlíš se, aby zemřel? A potom přišla žena k sousedce řkouc: Tak mi kořen odpověděl. Tu řekla sousedka: Vidíš, říkala jsem ti, že jsi sama vinna. 100
Strana 101
O lišce a džbánu Víte, odkud pochází to přísloví: Dosti té hry? Nevíte-li, poslouchejte. Liška, jak víte, je nazvána od lsti, a to je pro ni vhodné jméno, protože často mnohé klame a také sama bývá oklamána. A jí bylo řečeno toto přísloví. Neboť jednou pobíhajíc po polích a po pustinách sem tam vběhla do pustého domu a tam našla za pecí džbán. Všecka čeleď z dědiny odešla do jednoho města na pivo — bylo to totiž na masopust. I pravila liška džbánu: Co tu sám děláš, když všichni jsou pryč? A chtějíc se pobavit, uvázala si džbán k ocasu a tak běhala po polích sem tam říkajíc: Teď jsou všichni veseli, radujme se i my, milý džbánku! A kam běžela liška, tam šel i džbán. A tak chodila sem tam po lesech a horách a přešla na pole, až přišla k jednomu prameni a řekla: Se džbánkem se přece chodí pro vodu; naberu si také vody. A tak si přivázala džbán na krk a spustila jej do studnice řkouc: Napij se, milý džbánku, a mně také naber. A když se džbánek naplňoval vodou, liška jej chtěla vytáhnout. A když nemohla, řekla ohlížejíc se: Ó džbánku, co děláš? Nechceš vyjíti? Džbán odpověděl: Již dosti jsi se mnou pohrávala. Dosti té hry, liško! Já si s tebou také zahraji. A tak džbán plný vody svou tíhou vtáhl lišku do studně a potopil ji. Proč jsem to vypravoval? Již jste si navázali dost hříchů v masopustě a hráli s nimi, jak jste chtěli. I jest se obávati, aby vám neřekl hřích, jako džbán lišce: Již dosti té hry; abyste nebyli strženi do pekla, jako liška od džbánu. Zpovídejte se tedy ze svých hříchů. O dvou tovaryších Myslím, že dnes budete jíst mazance s mákem. A protože, ach, rádi jíte sami a jiným nedáváte, povím vám o tom povídku. Jednou šli dva tovaryši po cestě. I řekl jeden druhému: Víš, že se na cestě stává mnoho příhod. Proto slib mně a já tobě, že si budeme věrni a ty mne budeš bránit a stát za mne, kdyby se něco při- hodilo, a já učiním podobně. A tak si navzájem slíbili. Jdouce pak dále přišli do lesa. A v lese se rádi stávají strachové. A skutečně jdouce lesem viděli, jak medvěd láme dřeva a míří na ně. A oba vidouce to dali se na útěk. Tu jeden z nich, jenž nedovedl tak rychle běžet, volal za druhým: Kamaráde, zachovej věrnost! Ten však nedbaje slibu stále běžel a vylezl na strom a díval se, co medvěd udělá s druhým. A ten vida, že nemůže medvědu uniknout, po- ložil se na zem s velikým strachem. Medvěd pak přijda obracel ho sem a tam. A protože on ze strachu zasmradil jemu, medvěd, cítě smrad, řekl: Nechci jíst mrtvolu, a odešel od něho. Tu on cítě, že medvěd odešel, vstal. A druhý sestoupil se stromu a při- šel mu vstříc řka: 101
O lišce a džbánu Víte, odkud pochází to přísloví: Dosti té hry? Nevíte-li, poslouchejte. Liška, jak víte, je nazvána od lsti, a to je pro ni vhodné jméno, protože často mnohé klame a také sama bývá oklamána. A jí bylo řečeno toto přísloví. Neboť jednou pobíhajíc po polích a po pustinách sem tam vběhla do pustého domu a tam našla za pecí džbán. Všecka čeleď z dědiny odešla do jednoho města na pivo — bylo to totiž na masopust. I pravila liška džbánu: Co tu sám děláš, když všichni jsou pryč? A chtějíc se pobavit, uvázala si džbán k ocasu a tak běhala po polích sem tam říkajíc: Teď jsou všichni veseli, radujme se i my, milý džbánku! A kam běžela liška, tam šel i džbán. A tak chodila sem tam po lesech a horách a přešla na pole, až přišla k jednomu prameni a řekla: Se džbánkem se přece chodí pro vodu; naberu si také vody. A tak si přivázala džbán na krk a spustila jej do studnice řkouc: Napij se, milý džbánku, a mně také naber. A když se džbánek naplňoval vodou, liška jej chtěla vytáhnout. A když nemohla, řekla ohlížejíc se: Ó džbánku, co děláš? Nechceš vyjíti? Džbán odpověděl: Již dosti jsi se mnou pohrávala. Dosti té hry, liško! Já si s tebou také zahraji. A tak džbán plný vody svou tíhou vtáhl lišku do studně a potopil ji. Proč jsem to vypravoval? Již jste si navázali dost hříchů v masopustě a hráli s nimi, jak jste chtěli. I jest se obávati, aby vám neřekl hřích, jako džbán lišce: Již dosti té hry; abyste nebyli strženi do pekla, jako liška od džbánu. Zpovídejte se tedy ze svých hříchů. O dvou tovaryších Myslím, že dnes budete jíst mazance s mákem. A protože, ach, rádi jíte sami a jiným nedáváte, povím vám o tom povídku. Jednou šli dva tovaryši po cestě. I řekl jeden druhému: Víš, že se na cestě stává mnoho příhod. Proto slib mně a já tobě, že si budeme věrni a ty mne budeš bránit a stát za mne, kdyby se něco při- hodilo, a já učiním podobně. A tak si navzájem slíbili. Jdouce pak dále přišli do lesa. A v lese se rádi stávají strachové. A skutečně jdouce lesem viděli, jak medvěd láme dřeva a míří na ně. A oba vidouce to dali se na útěk. Tu jeden z nich, jenž nedovedl tak rychle běžet, volal za druhým: Kamaráde, zachovej věrnost! Ten však nedbaje slibu stále běžel a vylezl na strom a díval se, co medvěd udělá s druhým. A ten vida, že nemůže medvědu uniknout, po- ložil se na zem s velikým strachem. Medvěd pak přijda obracel ho sem a tam. A protože on ze strachu zasmradil jemu, medvěd, cítě smrad, řekl: Nechci jíst mrtvolu, a odešel od něho. Tu on cítě, že medvěd odešel, vstal. A druhý sestoupil se stromu a při- šel mu vstříc řka: 101
Strana 102
Vítej tisíckrát, dobrý tovaryši! Pověz mi, co ti medvěd šeptal do ucha? Ten mu však dlouho nechtěl povědět. Konečně řekl: Když bez toho nechceš být a musíš to vědět, zašeptal mi do ucha řka, že chce roztrhat toho, kdo bude jíst mazance sám. A ten tovaryš měl mazanec. I vyňal jej hned a řekl: Ó, já nechci sám jísti. A rozdělil se s druhem. Proč tedy vy jíte sami? Vždyt dnes Kristus rozdělil se se zástupy, proto i vy rozdělte se s těmi, kdož si nemají z čeho napéci. O úctě ke kostelu Povím vám o dvou, z nichž jeden vždy navštěvoval kostely, druhý se o ně nikdy ani nestaral. Prvý byl císař Karel Veliký, jenž se vždy při každém kostele zastavil, žádného neminul. Maje s sebou četný průvod, zanechal jej, ať to bylo na vesnici nebo ve městě nebo na cestě, a vždy se poklonil kostelu. A tu se jednou stalo, že přešel okolo jednoho kostela a nezastavil se před ním. Tu řekli jeho komorníci a strážcové: Jak je to, císaři, že jsi minul kostel a nezastavil se v něm? On odpověděl: Snad to není má vina. Buď v tom kostele není můj pán, Kristus, nebo má duše naň pozapomněla. I poslal tam sluhu a ten se do- zvěděl, že kněz odešel s božím tělem k nemocným. I řekl císař: Má duše to cítila, že mne neupozornila na ten kostel. Druhý byl, jenž nikdy nenavštívil kostel rád, ale když do něho musel vstoupit, šel jako na smrt; a když tam byl, jen se obdivoval různým věcem. A tak se jednou stalo, že ho přece dostali do kostela, v kterém nedávno jeden malíř maloval poslední soud a dvanáct apoštolů okolo Boha s jejich znaky; a nedaleko namaloval peklo, jak v něm ďábel mučí duše. Tento muž vstoupil, uviděl ten obraz a tázal se řka: Co je to? Odpověděli mu: To je poslední soud. A kdy to bude? tázal se dále. Tu oni: V poslední den. On nato: To nikdy nebude. — A kdo je ten s klíčem? Řekli mu: To je svatý Petr, jenž otevírá nebe. A kdo je ten s křížem? To je svatý Ondřej, a tito všichni jsou jako konšelé boží. Potom uviděl druhý obraz a tázal se řka: A co je toto? Odpověděli mu: To je peklo, a toto je ďábel, jenž mučí duše a táhne je. Tu on řekl: Vskutku, a všichni tito jsou úředníci jeho, i jest slušné uctívati je. A vyjda z kostela koupil patnáct svíček a každému apoštolu přilepil jednu a také Bohu jednu, ale ďáblovi přilepil dvě řka: Věru, tento trestá duše. Přijdu-li k němu, bude ke mně milosrdný. Tak někteří nyní vynaloží více na ďábla než na Boha. 102
Vítej tisíckrát, dobrý tovaryši! Pověz mi, co ti medvěd šeptal do ucha? Ten mu však dlouho nechtěl povědět. Konečně řekl: Když bez toho nechceš být a musíš to vědět, zašeptal mi do ucha řka, že chce roztrhat toho, kdo bude jíst mazance sám. A ten tovaryš měl mazanec. I vyňal jej hned a řekl: Ó, já nechci sám jísti. A rozdělil se s druhem. Proč tedy vy jíte sami? Vždyt dnes Kristus rozdělil se se zástupy, proto i vy rozdělte se s těmi, kdož si nemají z čeho napéci. O úctě ke kostelu Povím vám o dvou, z nichž jeden vždy navštěvoval kostely, druhý se o ně nikdy ani nestaral. Prvý byl císař Karel Veliký, jenž se vždy při každém kostele zastavil, žádného neminul. Maje s sebou četný průvod, zanechal jej, ať to bylo na vesnici nebo ve městě nebo na cestě, a vždy se poklonil kostelu. A tu se jednou stalo, že přešel okolo jednoho kostela a nezastavil se před ním. Tu řekli jeho komorníci a strážcové: Jak je to, císaři, že jsi minul kostel a nezastavil se v něm? On odpověděl: Snad to není má vina. Buď v tom kostele není můj pán, Kristus, nebo má duše naň pozapomněla. I poslal tam sluhu a ten se do- zvěděl, že kněz odešel s božím tělem k nemocným. I řekl císař: Má duše to cítila, že mne neupozornila na ten kostel. Druhý byl, jenž nikdy nenavštívil kostel rád, ale když do něho musel vstoupit, šel jako na smrt; a když tam byl, jen se obdivoval různým věcem. A tak se jednou stalo, že ho přece dostali do kostela, v kterém nedávno jeden malíř maloval poslední soud a dvanáct apoštolů okolo Boha s jejich znaky; a nedaleko namaloval peklo, jak v něm ďábel mučí duše. Tento muž vstoupil, uviděl ten obraz a tázal se řka: Co je to? Odpověděli mu: To je poslední soud. A kdy to bude? tázal se dále. Tu oni: V poslední den. On nato: To nikdy nebude. — A kdo je ten s klíčem? Řekli mu: To je svatý Petr, jenž otevírá nebe. A kdo je ten s křížem? To je svatý Ondřej, a tito všichni jsou jako konšelé boží. Potom uviděl druhý obraz a tázal se řka: A co je toto? Odpověděli mu: To je peklo, a toto je ďábel, jenž mučí duše a táhne je. Tu on řekl: Vskutku, a všichni tito jsou úředníci jeho, i jest slušné uctívati je. A vyjda z kostela koupil patnáct svíček a každému apoštolu přilepil jednu a také Bohu jednu, ale ďáblovi přilepil dvě řka: Věru, tento trestá duše. Přijdu-li k němu, bude ke mně milosrdný. Tak někteří nyní vynaloží více na ďábla než na Boha. 102
Strana 103
Jelen a parohy Povím vám bajku na ty, kteří ještě nebyli u zpovědi. Jednou chodil jelen, ale ještě nikdy neviděl ani nespatřil na sobě své parohy. A vyšed z lesa, nemaje starosti, že by ho co mohlo potkati, pro- cházel se. A posléze přišel k prameni a spatřil v něm své parohy a velice se z nich těšil, řka: Sláva mně, že mám takové parohy! Libo mi to. Potom se sklonil a spatřil churavé nohy, a vida, jak jsou tenké a hu- bené, řekl sám v sobě: To se mi nelíbí. Kdybych je měl trochu silnější, to by mi dobře slušelo k mým parohům. A tak potupil to, co mu bylo pomocno v běhu, a pochválil, co mu v něm překáželo, totiž parohy. A tu se sklopenýma ušima uslyšel štěkající psy, ale ještě jich neviděl. Konečně lovci spatřili jelena a pustili psy na něho. A tu jelen nevěda, kam by unikl, dal se k lesu, a tak jim unikl do lesa. Tu pak odpočívaje a dívaje se na nohy, děkoval jim, že mu pomohly utéci a řekl k parohům: Ó, že vás mám! Již bych vás byl rád zbaven! V tom přiběhnou psi a jelen, chtěje utíkati, zachytí se parohy o strom a tak tam zůstane. A psi ho dostihli a zadávili. To platí na vás, kteří jste se špatně vyzpovídali, nebo ještě máte rohy, v nichž si libujete: počkej, až přijde houští v lese, to jest smrt, pak ti s nimi bude zle! Teď máš cizoložnici nebo souložnici, nebo jsi lhář atd., v tom se chvástáš a nechceš toho nechati, moc špatně se ti to vy- platí. Odložte tedy nyní rohy a zpovídejte se. A tak zpívejte Hospodine pomiluj ny. Všem se nelze zachovati Nikdo se nemůže zachovati všem. A zachováš-li se všem, jednáš špatně, protože musíš lichotit a v ucho šeptati. A nezachováš-li se nikomu, také jednáš špatně, protože tím dáváš najevo krutost. A tak jeden člověk mysle si, že Pán Bůh v něčem nejedná dobře, řekl: Kdybych byl Bohem, troufal bych si zachovat se všem. Jen to dopověděl, bylo mu řečeno: Od této chvíle jsi Bohem. I myslil si ten člověk skutečně, že je Bohem. Měl pak vedle sebe dva sousedy. Jeden z nich byl zahradník a měl zahradu, druhý pak byl hrnčíř a ten na slunci vysušoval hrnce. Jeden se modlil za déšť, druhý za sucho. Zahradník, jakmile mu zahrada začala vysýchati, chodil k ně- mu a říkal: Dej mi déšť. I rozkázal, a hned pršelo. Okamžitě však přiběhl hrnčíř, chtějící sušit hrnce, a řekl: Co děláš? Chceš mi zničit hrnce? I řekl muž, vida tuto nesnáz: Vzdávám, a nechci dále být Bohem. 103
Jelen a parohy Povím vám bajku na ty, kteří ještě nebyli u zpovědi. Jednou chodil jelen, ale ještě nikdy neviděl ani nespatřil na sobě své parohy. A vyšed z lesa, nemaje starosti, že by ho co mohlo potkati, pro- cházel se. A posléze přišel k prameni a spatřil v něm své parohy a velice se z nich těšil, řka: Sláva mně, že mám takové parohy! Libo mi to. Potom se sklonil a spatřil churavé nohy, a vida, jak jsou tenké a hu- bené, řekl sám v sobě: To se mi nelíbí. Kdybych je měl trochu silnější, to by mi dobře slušelo k mým parohům. A tak potupil to, co mu bylo pomocno v běhu, a pochválil, co mu v něm překáželo, totiž parohy. A tu se sklopenýma ušima uslyšel štěkající psy, ale ještě jich neviděl. Konečně lovci spatřili jelena a pustili psy na něho. A tu jelen nevěda, kam by unikl, dal se k lesu, a tak jim unikl do lesa. Tu pak odpočívaje a dívaje se na nohy, děkoval jim, že mu pomohly utéci a řekl k parohům: Ó, že vás mám! Již bych vás byl rád zbaven! V tom přiběhnou psi a jelen, chtěje utíkati, zachytí se parohy o strom a tak tam zůstane. A psi ho dostihli a zadávili. To platí na vás, kteří jste se špatně vyzpovídali, nebo ještě máte rohy, v nichž si libujete: počkej, až přijde houští v lese, to jest smrt, pak ti s nimi bude zle! Teď máš cizoložnici nebo souložnici, nebo jsi lhář atd., v tom se chvástáš a nechceš toho nechati, moc špatně se ti to vy- platí. Odložte tedy nyní rohy a zpovídejte se. A tak zpívejte Hospodine pomiluj ny. Všem se nelze zachovati Nikdo se nemůže zachovati všem. A zachováš-li se všem, jednáš špatně, protože musíš lichotit a v ucho šeptati. A nezachováš-li se nikomu, také jednáš špatně, protože tím dáváš najevo krutost. A tak jeden člověk mysle si, že Pán Bůh v něčem nejedná dobře, řekl: Kdybych byl Bohem, troufal bych si zachovat se všem. Jen to dopověděl, bylo mu řečeno: Od této chvíle jsi Bohem. I myslil si ten člověk skutečně, že je Bohem. Měl pak vedle sebe dva sousedy. Jeden z nich byl zahradník a měl zahradu, druhý pak byl hrnčíř a ten na slunci vysušoval hrnce. Jeden se modlil za déšť, druhý za sucho. Zahradník, jakmile mu zahrada začala vysýchati, chodil k ně- mu a říkal: Dej mi déšť. I rozkázal, a hned pršelo. Okamžitě však přiběhl hrnčíř, chtějící sušit hrnce, a řekl: Co děláš? Chceš mi zničit hrnce? I řekl muž, vida tuto nesnáz: Vzdávám, a nechci dále být Bohem. 103
Strana 104
Nešťastný osel Byla jedna bohatá paní, mající všecku potřebu ve svém domě. Měla také psíčka, kterého velmi milovala a byla k němu velmi milá. Často ho dá- vala koupat, prostírat mu polštář, chovala ho v lůně a potom mu dávala s Bohem. A ten psíček nesloužil své paní v ničem, než že skákal a lísal se k ní, když přišla ze mše nebo odjinud. Táž paní měla také osla. Ten vida, jak paní dává psíčkovi s Bohem, řekl v sobě: Ó, jak jsem neštasten! Já mám jen úkol všecko nosit a vozit, vodu, mláto, a co jen na mne položí, a nezacházejí tak se mnou, ani mi ne- prostrou polštář, ale ležím v hnoji. Myslím si, když tomu psu tak pro- spívá jeho služba, budu dělat totéž. A tak jednou, když se paní vracela ze mše domů, osel hýkaje běžel jí vstříc a objal ji. Paní vykřikla a přivolala sluhy. Ti přijdou a zbijí osla holemi až k smrti, řkouce: Ne témuž kušě jako s ocasem. A osel pořádně zbitý řekl: Ó, lépe mi je zemříti než se tak namáhat a dostat bití. Tak si aspoň odpočinu. A když osel zemřel, stáhli mu kůži a natáhli ji na buben a potom na ni bubnovali. Tu řekl ten osel: Ó, myslil jsem si, že po smrti budu mít pokoj! A ještě mne teď mučí po smrti. Podivné uzdravení Byl jednou jeden pán, a ten si zkazil žaludek postními jídly a ztratil nadobro chuť k jídlu a k pití. A když se již přibližoval Velký pátek, velmi si stýskal, že na tento svátek vůbec nebude mít chuť na jídlo ani na pití. Proto povolal k sobě lékaře a řekl mu: Dobrý člověče, poraď mi. Už se blíží velikonoce a já jsem si zkazil ža- ludek těmi hrubými postními jídly a proto nemám vůbec chuť k jídlu. Lékař odpověděl: Pane, musíš něco přetrpěti. Dám ti nápoj, po kterém usneš na tři dni, a potom budeš zdráv. I dal mu tedy pití, a když to vypil, usnul jako kámen. A když tak tuho spal, přišel lékař a trochu mu prořezal bok, vyňal žaludek a šel k po- toku. Tam jej obmyl a pověsil na plotě, aby se osušil a aby mu jej po- tom zase mohl vložit nazad. V tom však přiletěl luňák, popadl žaludek a odletěl s ním pryč. Co teď? Lékaři nezbývalo nic jiného než smrt. A tak přemýšleje o tom, šel k řezníkovi a koupil telecí žaludek, mysle si: Však spí a nepozná to. A zašil mu jej do těla a potom třetího dne pána vzbudil. I otázal se ho: Jak se máš? Ten odpověděl: Velmi dobře. Již jsem zdráv. I tázal se lékař dále: Nechce se ti jíst? A pán odvětil: Ba ano, kdybych měl otépku sena. Hle, čeho se mu zachtělo! 104
Nešťastný osel Byla jedna bohatá paní, mající všecku potřebu ve svém domě. Měla také psíčka, kterého velmi milovala a byla k němu velmi milá. Často ho dá- vala koupat, prostírat mu polštář, chovala ho v lůně a potom mu dávala s Bohem. A ten psíček nesloužil své paní v ničem, než že skákal a lísal se k ní, když přišla ze mše nebo odjinud. Táž paní měla také osla. Ten vida, jak paní dává psíčkovi s Bohem, řekl v sobě: Ó, jak jsem neštasten! Já mám jen úkol všecko nosit a vozit, vodu, mláto, a co jen na mne položí, a nezacházejí tak se mnou, ani mi ne- prostrou polštář, ale ležím v hnoji. Myslím si, když tomu psu tak pro- spívá jeho služba, budu dělat totéž. A tak jednou, když se paní vracela ze mše domů, osel hýkaje běžel jí vstříc a objal ji. Paní vykřikla a přivolala sluhy. Ti přijdou a zbijí osla holemi až k smrti, řkouce: Ne témuž kušě jako s ocasem. A osel pořádně zbitý řekl: Ó, lépe mi je zemříti než se tak namáhat a dostat bití. Tak si aspoň odpočinu. A když osel zemřel, stáhli mu kůži a natáhli ji na buben a potom na ni bubnovali. Tu řekl ten osel: Ó, myslil jsem si, že po smrti budu mít pokoj! A ještě mne teď mučí po smrti. Podivné uzdravení Byl jednou jeden pán, a ten si zkazil žaludek postními jídly a ztratil nadobro chuť k jídlu a k pití. A když se již přibližoval Velký pátek, velmi si stýskal, že na tento svátek vůbec nebude mít chuť na jídlo ani na pití. Proto povolal k sobě lékaře a řekl mu: Dobrý člověče, poraď mi. Už se blíží velikonoce a já jsem si zkazil ža- ludek těmi hrubými postními jídly a proto nemám vůbec chuť k jídlu. Lékař odpověděl: Pane, musíš něco přetrpěti. Dám ti nápoj, po kterém usneš na tři dni, a potom budeš zdráv. I dal mu tedy pití, a když to vypil, usnul jako kámen. A když tak tuho spal, přišel lékař a trochu mu prořezal bok, vyňal žaludek a šel k po- toku. Tam jej obmyl a pověsil na plotě, aby se osušil a aby mu jej po- tom zase mohl vložit nazad. V tom však přiletěl luňák, popadl žaludek a odletěl s ním pryč. Co teď? Lékaři nezbývalo nic jiného než smrt. A tak přemýšleje o tom, šel k řezníkovi a koupil telecí žaludek, mysle si: Však spí a nepozná to. A zašil mu jej do těla a potom třetího dne pána vzbudil. I otázal se ho: Jak se máš? Ten odpověděl: Velmi dobře. Již jsem zdráv. I tázal se lékař dále: Nechce se ti jíst? A pán odvětil: Ba ano, kdybych měl otépku sena. Hle, čeho se mu zachtělo! 104
Strana 105
O moudrosti Šalomounově Jsou knížky, jež se nazývají „O hádankách Šalomounových" a v nich se píše, že královna Sába, slyšíc o moudrosti Šalomounově a chtějíc jeho moudrost vyzkoušet, přinesla s sebou dva květy velmi dvorné. Jeden byl přirozený a druhý umělý. A oba byly stejné vůní i barvou a nikdo ne- mohl rozeznati, který z nich je květ umělý. A tu řekla Sába: Hle, králi, zde máš dva květy, a vystříhám tě, že jeden je umělý a druhý přirozený. Pověz mi tedy, který z nich je přirozený a který umělý. Tu Šalomoun vzal květy, přiložil je k nosu, a oba voní stejně dobře. I řekl Šalomoun sám k sobě: Tato mne jen pokouší. Neuhodnu-li, po- tupí mne, neboť proto přišla, jak zaslechla o mé moudrosti. A tak zavolal k sobě svého komorníka a dal si donést plnou hrst much a druhou hrst včel. A ty dva květy již stojí před ním. Tu král rozkázal pustit mouchy a včely; měl při tom na mysli, že mouchy milují mast- notu a včely čistotu. A tak, když byly vypuštěny mouchy, osedly květ umělý a včely přirozený a skutečný. A tak uhodl. I divila se královna Sába velice. Hloupý Honza Jedna žena slehla a po porodu se jí zachtělo hlív. A neměla pro ně koho poslat než syna, který byl naprostý hlupák. Řekla mu: Jdi, kup mně hlív. Ale aby sis dal pozor! A chlapec si cestou stále opakoval: Hlívy, hlívy. Najednou se na něho vyřítili psi, a jak se jim bránil, zapomněl, co mu matka přikázala. Po- tom potkal jakéhosi muže i ptal se ho: Milý, co jedí rády šestinedělky? Pověz mi. Ten mu odpověděl: To i ono. I šel chlapec dále a opakoval zase: To i ono. Konečně potkal člověka, který vezl přikryté cihly. I tázal se ho: Co to vezeš? On pak: Cihly vezu. I řekl si chlapec: To je právě to, co má matka chce jíst. I prosil ho, aby mu dal za groš cihel, a ten mu prodal. I dal si je do pytle a donesl domů. A když přišel, ptala se ho matka: Koupil jsi? Ano, odpověděl. I řekla matka: Omyj je a uvař mi. Na to syn: Ale dřív je musím roztlouci. Tu matka: Ba, cos to koupil? Cihly, odpověděl syn. Vždyť jsem ti přece kázala koupit hlívy! zvolala matka. A chlapec: Vždyť to je přece totéž, cihly a hlívy. Potom později matka chtěla jít k úvodu a řekla synovi: Hlídej tu vrata a já půjdu k úvodu. Tu si řekl syn: Musím se podívat, kam se matka uvede. I vzal si vrata na záda a šel za matkou. Matka se obrátila a uviděla ho. I řekla mu: 105
O moudrosti Šalomounově Jsou knížky, jež se nazývají „O hádankách Šalomounových" a v nich se píše, že královna Sába, slyšíc o moudrosti Šalomounově a chtějíc jeho moudrost vyzkoušet, přinesla s sebou dva květy velmi dvorné. Jeden byl přirozený a druhý umělý. A oba byly stejné vůní i barvou a nikdo ne- mohl rozeznati, který z nich je květ umělý. A tu řekla Sába: Hle, králi, zde máš dva květy, a vystříhám tě, že jeden je umělý a druhý přirozený. Pověz mi tedy, který z nich je přirozený a který umělý. Tu Šalomoun vzal květy, přiložil je k nosu, a oba voní stejně dobře. I řekl Šalomoun sám k sobě: Tato mne jen pokouší. Neuhodnu-li, po- tupí mne, neboť proto přišla, jak zaslechla o mé moudrosti. A tak zavolal k sobě svého komorníka a dal si donést plnou hrst much a druhou hrst včel. A ty dva květy již stojí před ním. Tu král rozkázal pustit mouchy a včely; měl při tom na mysli, že mouchy milují mast- notu a včely čistotu. A tak, když byly vypuštěny mouchy, osedly květ umělý a včely přirozený a skutečný. A tak uhodl. I divila se královna Sába velice. Hloupý Honza Jedna žena slehla a po porodu se jí zachtělo hlív. A neměla pro ně koho poslat než syna, který byl naprostý hlupák. Řekla mu: Jdi, kup mně hlív. Ale aby sis dal pozor! A chlapec si cestou stále opakoval: Hlívy, hlívy. Najednou se na něho vyřítili psi, a jak se jim bránil, zapomněl, co mu matka přikázala. Po- tom potkal jakéhosi muže i ptal se ho: Milý, co jedí rády šestinedělky? Pověz mi. Ten mu odpověděl: To i ono. I šel chlapec dále a opakoval zase: To i ono. Konečně potkal člověka, který vezl přikryté cihly. I tázal se ho: Co to vezeš? On pak: Cihly vezu. I řekl si chlapec: To je právě to, co má matka chce jíst. I prosil ho, aby mu dal za groš cihel, a ten mu prodal. I dal si je do pytle a donesl domů. A když přišel, ptala se ho matka: Koupil jsi? Ano, odpověděl. I řekla matka: Omyj je a uvař mi. Na to syn: Ale dřív je musím roztlouci. Tu matka: Ba, cos to koupil? Cihly, odpověděl syn. Vždyť jsem ti přece kázala koupit hlívy! zvolala matka. A chlapec: Vždyť to je přece totéž, cihly a hlívy. Potom později matka chtěla jít k úvodu a řekla synovi: Hlídej tu vrata a já půjdu k úvodu. Tu si řekl syn: Musím se podívat, kam se matka uvede. I vzal si vrata na záda a šel za matkou. Matka se obrátila a uviděla ho. I řekla mu: 105
Strana 106
Vždyť jsem ti říkala, abys byl doma a hlídal vrata. Syn odpověděl: Však je hlídám. Mám je přece na hřbetě. Na to matka: Ó, synu, brzo budeš moudrý! Moudrý beránek Byl jeden plešatý muž a ten měl beránka. A kdekoli si sedl, vždy si s ním hrál, říkaje: Hup, berši! Hup, berši! Jednou pak přišel na kázání, vzav s sebou po pražském zvyku stoličku. A jak seděl, rozdřímal se a počal kývati hlavou. Beránek, kterého s se- bou přivedl a který vždy chodil za ním, kamkolivěk šel, když uviděl, leže u jeho nohou, že jeho pán holou hlavou kývá, domnívaje se, že si s ním chce hrát, rozběhl se i dal mu v samou lysinu, až se převrátil i se stoličkou. Johlín O dvou bratřích Vypravuje se o dvou bratřích, z nichž jeden byl chudý a druhý bohatý. Bohatý dával chudému mnoho ze svého majetku, ten však všecko utratil a stále měl nouzi. Jednou napadlo bohatému, aby zkusil, zda jeho bratr je tak chudý pro svou nedbalost anebo je-li mu souzen nešťastný osud či z nějakého jiného důvodu. Vzkázal mu tedy, aby za ním přišel za město na místo blíže označené. Bohatý pak položil za městem na cestu, kterou měl jeho bratr jíti, plný váček peněz a z úkrytu dával pozor, aby ty peníze nenašel někdo cizí. Chudý bratr však přicházeje neviděl pe- něz ležících uprostřed cesty, nýbrž přešel okolo nich. Bratr mu řekl: Ó, ty nešťastníku, nač jsi myslil? Proč jsi neviděl a nezdvihl peníze ležící na cestě? Ten odpověděl: Zavřel jsem oči, protože mi napadlo zkusit, jak chodí slepí. Nato řekl bohatý bratr: Teď jsem poznal, že jsi a zůstaneš chud pro svou nedbalost. Ženy-démoni Vypravuje se o jednom králi, jenž se velmi rmoutil, že nemá dětí. Ko- nečně se mu narodil syn, čemuž se velice radoval. Lékaři však vidouce, že chlapec má slabý zrak, řekli králi, uvidí-li chlapec v prvých deseti letech oheň nebo slunce, že potom oslepne. Uslyšev to král, zavřel chlapce s chůvami tak, že až do uplynutí desátého roku neviděl světla. Když pak byl chlapec vyveden, nařídil král (poněvadž král měl velikou znalost světských věcí), aby mu bylo ukázáno mnoho věcí odděleně po- dle rodu, to jest muži zvlášt, ženy zvlášť, koně, zlato, stříbro, drahé ka- meny a vše, co poskytuje zábavy očím diváků. Když se pak chlapec vy- 106
Vždyť jsem ti říkala, abys byl doma a hlídal vrata. Syn odpověděl: Však je hlídám. Mám je přece na hřbetě. Na to matka: Ó, synu, brzo budeš moudrý! Moudrý beránek Byl jeden plešatý muž a ten měl beránka. A kdekoli si sedl, vždy si s ním hrál, říkaje: Hup, berši! Hup, berši! Jednou pak přišel na kázání, vzav s sebou po pražském zvyku stoličku. A jak seděl, rozdřímal se a počal kývati hlavou. Beránek, kterého s se- bou přivedl a který vždy chodil za ním, kamkolivěk šel, když uviděl, leže u jeho nohou, že jeho pán holou hlavou kývá, domnívaje se, že si s ním chce hrát, rozběhl se i dal mu v samou lysinu, až se převrátil i se stoličkou. Johlín O dvou bratřích Vypravuje se o dvou bratřích, z nichž jeden byl chudý a druhý bohatý. Bohatý dával chudému mnoho ze svého majetku, ten však všecko utratil a stále měl nouzi. Jednou napadlo bohatému, aby zkusil, zda jeho bratr je tak chudý pro svou nedbalost anebo je-li mu souzen nešťastný osud či z nějakého jiného důvodu. Vzkázal mu tedy, aby za ním přišel za město na místo blíže označené. Bohatý pak položil za městem na cestu, kterou měl jeho bratr jíti, plný váček peněz a z úkrytu dával pozor, aby ty peníze nenašel někdo cizí. Chudý bratr však přicházeje neviděl pe- něz ležících uprostřed cesty, nýbrž přešel okolo nich. Bratr mu řekl: Ó, ty nešťastníku, nač jsi myslil? Proč jsi neviděl a nezdvihl peníze ležící na cestě? Ten odpověděl: Zavřel jsem oči, protože mi napadlo zkusit, jak chodí slepí. Nato řekl bohatý bratr: Teď jsem poznal, že jsi a zůstaneš chud pro svou nedbalost. Ženy-démoni Vypravuje se o jednom králi, jenž se velmi rmoutil, že nemá dětí. Ko- nečně se mu narodil syn, čemuž se velice radoval. Lékaři však vidouce, že chlapec má slabý zrak, řekli králi, uvidí-li chlapec v prvých deseti letech oheň nebo slunce, že potom oslepne. Uslyšev to král, zavřel chlapce s chůvami tak, že až do uplynutí desátého roku neviděl světla. Když pak byl chlapec vyveden, nařídil král (poněvadž král měl velikou znalost světských věcí), aby mu bylo ukázáno mnoho věcí odděleně po- dle rodu, to jest muži zvlášt, ženy zvlášť, koně, zlato, stříbro, drahé ka- meny a vše, co poskytuje zábavy očím diváků. Když se pak chlapec vy- 106
Strana 107
ptával na jména jednotlivých věcí, přišlo se k ženám. Jeden z přítom- ných řekl: To jsou démoni, kteří klamou lidi. Ale přes to srdce chlapcovo se zanítilo větší touhou po nich, než po jakékoli jiné věci. A když se král tázal, co má nejraději ze všech věcí, jež viděl, odpověděl syn: Mám raději démony, kteří svádějí lidi, více než všecko ostatní, co jsem viděl. — Hle, jak je povaha lidská po této stránce náchylna k pádu! Bajka k času velkonočnímu. Postící se vlk Vlk vida, že se křesťané postí a potom jedí vdolky, usmyslil si nadále také tak činiti a postil se čtyřicet dní. Když však přišel svátek velko- noční, nikdo mu nedonesl vdolků ani masa. Jsa již příliš hladov, uviděl ovci přivázanou nad jakousi pastí, i řekl: Zde již najdu odměnu a mzdu svého postu. A ačkoli nevím, zda je po- svěcena, přece ji sním. I přiblížil se a chtěl se dotknouti ovce. Tu ho udeřila kosa a poranila na všech nohách. Cítě pak nesmírnou bolest, řekl: Ó, křesťané považují svůj půst za hořký, jejich boží hod jest však ti- síckrát hořčejší! I hledal lékaře. Slyše pak, že jakási husa zná umění lékařské, přišel k ní. Ta se s velkou bázní dotkla zobákem jeho ran tu a tam, a pak ze strachu řekla, že je výborným lékařem a vždy tvrdým zobákem znovu otvírala vlkovy rány. Tu vlk, cítě její lest, vymyslil si jakousi lež a řekl: Ó, dobrá huso, trpím velmi těžkou bolestí hrdla, nemohu polykat. Tu mu hloupá husa vpustila zobák do krku a vlk ji celou zhltl a potom sežrán od červů, zašel na své rány. Tak se děje s nedokonalým kajícníkem. Bajka k svátku velkonočnímu. Osel na stromě Přišel jeden osel s pytlem před kostel. Slyše kněze kázati, jak stav lidí a hovad se podobá vranímu vejci, odhodil pytel a chtěl poznati povahu toho vejce. I počal zkoušeti, jak by vylezl na strom. A když nemohl, požádal svého druha, aby se mu podložil a pomohl mu. A tak po větvích vylezl na strom a vida bílá vejce, pomyslil si: Ach, jak jsem vskutku tak krásný! Již nechci dál nosit pytle. — Ale jak se teď dostanu dolů? Tu přišla vrána, řkouc: Kdybys mi chtěl slíbit, že sem už nepolezeš, snesla bych tě dolů. Osel slíbil a spolehl se na vránu jako osel. A opřel se o vránu. Tu vrána odletěla a osel těžce padl na zem. I řekl: Ach, jak těžce jsem padl! Více už nechci lézt na strom, ale zůstanu oslem jako dříve. A obrátiv se, nosil zase pytle. (Duchovně: Osel jest člověk atd.) 107
ptával na jména jednotlivých věcí, přišlo se k ženám. Jeden z přítom- ných řekl: To jsou démoni, kteří klamou lidi. Ale přes to srdce chlapcovo se zanítilo větší touhou po nich, než po jakékoli jiné věci. A když se král tázal, co má nejraději ze všech věcí, jež viděl, odpověděl syn: Mám raději démony, kteří svádějí lidi, více než všecko ostatní, co jsem viděl. — Hle, jak je povaha lidská po této stránce náchylna k pádu! Bajka k času velkonočnímu. Postící se vlk Vlk vida, že se křesťané postí a potom jedí vdolky, usmyslil si nadále také tak činiti a postil se čtyřicet dní. Když však přišel svátek velko- noční, nikdo mu nedonesl vdolků ani masa. Jsa již příliš hladov, uviděl ovci přivázanou nad jakousi pastí, i řekl: Zde již najdu odměnu a mzdu svého postu. A ačkoli nevím, zda je po- svěcena, přece ji sním. I přiblížil se a chtěl se dotknouti ovce. Tu ho udeřila kosa a poranila na všech nohách. Cítě pak nesmírnou bolest, řekl: Ó, křesťané považují svůj půst za hořký, jejich boží hod jest však ti- síckrát hořčejší! I hledal lékaře. Slyše pak, že jakási husa zná umění lékařské, přišel k ní. Ta se s velkou bázní dotkla zobákem jeho ran tu a tam, a pak ze strachu řekla, že je výborným lékařem a vždy tvrdým zobákem znovu otvírala vlkovy rány. Tu vlk, cítě její lest, vymyslil si jakousi lež a řekl: Ó, dobrá huso, trpím velmi těžkou bolestí hrdla, nemohu polykat. Tu mu hloupá husa vpustila zobák do krku a vlk ji celou zhltl a potom sežrán od červů, zašel na své rány. Tak se děje s nedokonalým kajícníkem. Bajka k svátku velkonočnímu. Osel na stromě Přišel jeden osel s pytlem před kostel. Slyše kněze kázati, jak stav lidí a hovad se podobá vranímu vejci, odhodil pytel a chtěl poznati povahu toho vejce. I počal zkoušeti, jak by vylezl na strom. A když nemohl, požádal svého druha, aby se mu podložil a pomohl mu. A tak po větvích vylezl na strom a vida bílá vejce, pomyslil si: Ach, jak jsem vskutku tak krásný! Již nechci dál nosit pytle. — Ale jak se teď dostanu dolů? Tu přišla vrána, řkouc: Kdybys mi chtěl slíbit, že sem už nepolezeš, snesla bych tě dolů. Osel slíbil a spolehl se na vránu jako osel. A opřel se o vránu. Tu vrána odletěla a osel těžce padl na zem. I řekl: Ach, jak těžce jsem padl! Více už nechci lézt na strom, ale zůstanu oslem jako dříve. A obrátiv se, nosil zase pytle. (Duchovně: Osel jest člověk atd.) 107
Strana 108
Jiná bajka k času velkonočnímu Zkrocení zlého muže Jedna počestná žena měla nešlechetného muže, který zřídka zůstal do- ma, ale propíjel svůj majetek navštěvuje krčmy a cizí ženy. Přicházeje pak domů, krutě bil svou poctivou ženu. A když mu manželka říkala: Dobrý muži, jak můžeme takto zvětšiti svou živnost? Nešlechetník od- povídal: Mně bylo prorokováno, že ještě najdu poklad a tak zbohatnu. Konečně žena, zmožena bitím, přemýšlela, jak by zkrotila muže, aby se nadále tak netoulal mimo dům. A tak přišla k jednomu knězi hodně zkušenému, a ten jí poradil. A tak žena přišla domů a řekla muži: Vím o pokladě, a bylo mi této noci zjeveno, kde jest, totiž ve studni nebo v příkopě. Ale vidění mi ukázalo, když chci já hledat poklad, abych řekla: Já jsem veliký osel. Muž řekl: Jistě nemáš hledat ty, nýbrž já. A tak se spustil po provaze do jámy a žena ho držela. Když byl upro- střed jámy, manželka řekla: Ach, dobrý muži, drž se trošku, neboť jsem velmi unavena. A naplila si na ruce. Zatím její muž spadl do studně neboli jámy, vo- laje: Pomoz, dobrá ženo! a polámal si ruce i nohy. A tak byl nadále neužitečný pro styk s lidmi, zůstával doma a tak žena i s ním prospívali na majetku. Tak mravně: Kdo chce míti víc, než mu Bůh poskytl, ztratí někdy všecko. Medvěd a med Pověrčiví jsou podobni onomu medvědu, o němž se v bajce vypravuje, že když ho táhli za uši k medu, velice se vzpíral nechtěje medu okusit, takže polovina uší zůstala v rukou těch, kdož ho táhli. Ale když medu okusil, táhli ho zpět za ocas, ale medvěd nechtěl od medu odejít. I táhli ho tak, že jim zůstal v rukou ocas. A tak medvěd pro sladkost medu ztratil uši i ocas. A odtud pochází, že všichni ostatní medvědi se již tak rodí, ač dříve podle téže bajky se rodili jinak. Nenasytná žena Jakýsi muž měl ženu hodně nestydatou. Stalo se, že muž měl před se- bou upečené kuře. Vidouc to, žena řekla: Ó, dobrý muži, dej mi křídlo z toho kuřete! Muž jí ihned dal. Potom řekla: Dej mi z druhého křídla! Potom: Dej mi kousek nohy! Ale ani potom nebyla nasycena a chtěla míti ze všech údů kuřete. Ko- nečně pak řekla: Teď už mám všecko. Muž však, nespokojen její hltavostí, řekl: Ještě nemáš všecko. A vzav rožeň, dobře ji zmlátil. 108
Jiná bajka k času velkonočnímu Zkrocení zlého muže Jedna počestná žena měla nešlechetného muže, který zřídka zůstal do- ma, ale propíjel svůj majetek navštěvuje krčmy a cizí ženy. Přicházeje pak domů, krutě bil svou poctivou ženu. A když mu manželka říkala: Dobrý muži, jak můžeme takto zvětšiti svou živnost? Nešlechetník od- povídal: Mně bylo prorokováno, že ještě najdu poklad a tak zbohatnu. Konečně žena, zmožena bitím, přemýšlela, jak by zkrotila muže, aby se nadále tak netoulal mimo dům. A tak přišla k jednomu knězi hodně zkušenému, a ten jí poradil. A tak žena přišla domů a řekla muži: Vím o pokladě, a bylo mi této noci zjeveno, kde jest, totiž ve studni nebo v příkopě. Ale vidění mi ukázalo, když chci já hledat poklad, abych řekla: Já jsem veliký osel. Muž řekl: Jistě nemáš hledat ty, nýbrž já. A tak se spustil po provaze do jámy a žena ho držela. Když byl upro- střed jámy, manželka řekla: Ach, dobrý muži, drž se trošku, neboť jsem velmi unavena. A naplila si na ruce. Zatím její muž spadl do studně neboli jámy, vo- laje: Pomoz, dobrá ženo! a polámal si ruce i nohy. A tak byl nadále neužitečný pro styk s lidmi, zůstával doma a tak žena i s ním prospívali na majetku. Tak mravně: Kdo chce míti víc, než mu Bůh poskytl, ztratí někdy všecko. Medvěd a med Pověrčiví jsou podobni onomu medvědu, o němž se v bajce vypravuje, že když ho táhli za uši k medu, velice se vzpíral nechtěje medu okusit, takže polovina uší zůstala v rukou těch, kdož ho táhli. Ale když medu okusil, táhli ho zpět za ocas, ale medvěd nechtěl od medu odejít. I táhli ho tak, že jim zůstal v rukou ocas. A tak medvěd pro sladkost medu ztratil uši i ocas. A odtud pochází, že všichni ostatní medvědi se již tak rodí, ač dříve podle téže bajky se rodili jinak. Nenasytná žena Jakýsi muž měl ženu hodně nestydatou. Stalo se, že muž měl před se- bou upečené kuře. Vidouc to, žena řekla: Ó, dobrý muži, dej mi křídlo z toho kuřete! Muž jí ihned dal. Potom řekla: Dej mi z druhého křídla! Potom: Dej mi kousek nohy! Ale ani potom nebyla nasycena a chtěla míti ze všech údů kuřete. Ko- nečně pak řekla: Teď už mám všecko. Muž však, nespokojen její hltavostí, řekl: Ještě nemáš všecko. A vzav rožeň, dobře ji zmlátil. 108
Strana 109
O ženské lstivosti Čte se v kázáních Egidiových o jedné ženě, kterou její muž tak střežil, že jí nikdy nedovolil samé vyjíti. Přemýšlela tedy žena, jakým způso- bem by mohla svého muže oklamat. A konečně naznačila svému milenci, aby ji očekával v jednom domě. Když pak žena přišla před ten dům, schválně upadla do bláta, jakoby jí byly uklouzly nohy. A poněvadž její celé šaty byly zamazány, řekla svému manželu: Počkej tu u brány, neboť se musím svléci a očistiti své šaty v tomto domě. Vkročila do domu a pobyvši dlouho se svým milencem, vyšla se šaty očištěnými, ale tělem a duší poskvrněnými. Jiná exempla O úctě k ostatkům Stalo se, když jistý opat šel na generální konvent do Prémontré, že při- šel do Kolína a tam od jistých pobožných lidí za největší dar dostal hlavu jedné z jedenácti tisíc svatých panen. I svěřil relikvii jednomu jízdnému sluhovi, aby ji zabalenou v plátně a zavěšenou na krku s se- bou počestně nesl. Sluha však vlažného ducha nechoval k svaté hlavě takovou úctu, jak se slušelo, takže často, přicházeje do hospody, tu hla- vu neslušně pohodil mezi koně a sedla. Mluvil zajisté k svaté hlavě takto: Neuvěřím, že jsi svatá, nedokážeš-li mi nějakým znamením svou svatost. Podivuhodná věc! Hned následující noci spatřil nevěřící sluha ve vidění krásnou pannu, jež k němu přijížděla na bílém koni, ozdobena skvělým rouchem a zlatou korunou na hlavě. I řekl jí: Kdo jsi? Ona odpověděla: Jsem duše této hlavy, o jejíž svatosti ty pochybuješ. A dodala: Já jsem Elena, jedna z družek svaté Voršily, a vytrpěla jsem v Kolíně mučednickou smrt z lásky ke svému pánu Ježíši Kristu pro zachování čistoty a katolické víry, a od něho jsem milosrdně dostala věčnou slávu v nebi s ostatními pannami. A ti, kdož by mne na tomto světě uctívali, od milosrdného spasitele dosáhnou na budoucím světě věčné slávy. I probudil se sluha a se zkroušeným srdcem hlavu špatně pohozenou uložil na počestné místo a uctívaje ji nadále, prosil za odpuštění svého hříchu. Tato panna, jsouc od sluhů zbožně vzývána, zázračně navrátila ještě téhož dne peníze, řečenému opatovi v jakési hospodě v Cáchách ukra- dené, totiž dvacet marek, když jeho čeleď byla proto velmi rozrušena. Kromě toho také uzdravila koně na smrt nemocného, nad nímž sluhové již pozbyli naděje, když hlava svaté panny byla položena nad hlavu cho- rého koně; i jiné koně s průvodem a majetkem opatovým bezpečně ochraňovala. 109
O ženské lstivosti Čte se v kázáních Egidiových o jedné ženě, kterou její muž tak střežil, že jí nikdy nedovolil samé vyjíti. Přemýšlela tedy žena, jakým způso- bem by mohla svého muže oklamat. A konečně naznačila svému milenci, aby ji očekával v jednom domě. Když pak žena přišla před ten dům, schválně upadla do bláta, jakoby jí byly uklouzly nohy. A poněvadž její celé šaty byly zamazány, řekla svému manželu: Počkej tu u brány, neboť se musím svléci a očistiti své šaty v tomto domě. Vkročila do domu a pobyvši dlouho se svým milencem, vyšla se šaty očištěnými, ale tělem a duší poskvrněnými. Jiná exempla O úctě k ostatkům Stalo se, když jistý opat šel na generální konvent do Prémontré, že při- šel do Kolína a tam od jistých pobožných lidí za největší dar dostal hlavu jedné z jedenácti tisíc svatých panen. I svěřil relikvii jednomu jízdnému sluhovi, aby ji zabalenou v plátně a zavěšenou na krku s se- bou počestně nesl. Sluha však vlažného ducha nechoval k svaté hlavě takovou úctu, jak se slušelo, takže často, přicházeje do hospody, tu hla- vu neslušně pohodil mezi koně a sedla. Mluvil zajisté k svaté hlavě takto: Neuvěřím, že jsi svatá, nedokážeš-li mi nějakým znamením svou svatost. Podivuhodná věc! Hned následující noci spatřil nevěřící sluha ve vidění krásnou pannu, jež k němu přijížděla na bílém koni, ozdobena skvělým rouchem a zlatou korunou na hlavě. I řekl jí: Kdo jsi? Ona odpověděla: Jsem duše této hlavy, o jejíž svatosti ty pochybuješ. A dodala: Já jsem Elena, jedna z družek svaté Voršily, a vytrpěla jsem v Kolíně mučednickou smrt z lásky ke svému pánu Ježíši Kristu pro zachování čistoty a katolické víry, a od něho jsem milosrdně dostala věčnou slávu v nebi s ostatními pannami. A ti, kdož by mne na tomto světě uctívali, od milosrdného spasitele dosáhnou na budoucím světě věčné slávy. I probudil se sluha a se zkroušeným srdcem hlavu špatně pohozenou uložil na počestné místo a uctívaje ji nadále, prosil za odpuštění svého hříchu. Tato panna, jsouc od sluhů zbožně vzývána, zázračně navrátila ještě téhož dne peníze, řečenému opatovi v jakési hospodě v Cáchách ukra- dené, totiž dvacet marek, když jeho čeleď byla proto velmi rozrušena. Kromě toho také uzdravila koně na smrt nemocného, nad nímž sluhové již pozbyli naděje, když hlava svaté panny byla položena nad hlavu cho- rého koně; i jiné koně s průvodem a majetkem opatovým bezpečně ochraňovala. 109
Strana 110
Toto všecko od výšeřečeného sluhy, jenž měl to vidění, bez jakéhokoli donucení, ale z jeho vlastní přísežné výpovědi jsme se dověděli jako pravdivé, a považovali jsme za povinnost zaznamenati to na přítomné straně pro dobrý příklad čtoucím, aby svatou hlavu nadále měli ve větší úctě. Posvátná hlava této panny z města Olomouce téhož roku, v den svatého Štěpána prvomučedníka od bratří dominikánů s velikým průvodem lidu do kostela v Hradišti byla donesena. Opat a sbor řečeného místa přijavše ji obřadně s velikou radostí na kůru za oltářem svatého Štěpána, mezi hlavy svatých panen ji uloživše zbožně, jak i dnes lze vidět, uctívají, ke slávě pána našeho spasitele a svrchuřečené panny a k spáse zbožného lidu tam přicházejícího. O správném studiu Vypravuje se o dvou studentech v Bologni, z nichž jeden byl chudý a druhý bohatý. Chudý se snažil naučiti se a v mysli zachovati vše, co mohl slyšeti od svého učitele; bohatý však nic nestudoval, nýbrž na- koupil a dal si napsati mnoho knih. A když se vraceli ze studia, chudý měl plnou hlavu vědění, bohatý pak plný pytel knih. Když však mezek, jenž nesl knihy, přecházel přes řeku, spadl a utopil se a knihy byly ztraceny. I pravil chudý student bohatému: Mysli a nikoli papíru svěřuj, čemu se učíš, aby moudrost zůstala s te- bou, i kdyby se papír ztratil. Vyléčení domněle mrtvého Vypravuje se o kterémsi zkušeném lékaři, že byl zavolán k jednomu nemocnému. A ten neměl žádnou jinou nemoc, leč že věřil, že jest mrtev, a proto nechtěl jísti ani píti ani vidět světlo a vůbec konati ja- koukoli práci jako činí živí. A jako příčinu uváděl: Já jsem mrtev, a mrtví nedělají takové věci. A tímto způsobem ustavičně chřadl a blížil se tak nejen k domnělé, nýbrž i ke skutečné smrti. Vida to řečený lékař, uzdravil jej tímto způsobem: Dal jej umístit v tmavém pokoji, kde nebylo žádného světla, a dal pro sebe a své žáky zhotoviti sukně a kápě z černého sukna. A když šel navštívit nemocného, odkládal své krásné roucho a oblékal si toto černé, a podobně činili i jeho žáci. A nařídil jim, aby jeden stál s jedné a druhý s druhé strany lůžka, a každý z nich měl v ruce maso a aby s chutí jedli a nemluvili, leč slova neúplná. Podobně byl tam i lékař v černém rouše bez jakéhokoli světla s připraveným lékem proti nemoci. A když se takto chovali a nemocný je ucítil, promluvil k nim jasně, řka: Kdo jste? Odpověděl lékař: My jsme mrtví. Domněle mrtvý pak řekl: Já jsem mrtvý. A dodal: Co děláte? Lékař odpověděl: Jíme. Nemocný: Vždyť mrtví nejedí, i nemáme ani my jísti. Lékař však řekl: My jsme našli milost u Boha, abychom mohli jísti, a stejné dovolení máme i pro vás, chcete-li jísti. 110
Toto všecko od výšeřečeného sluhy, jenž měl to vidění, bez jakéhokoli donucení, ale z jeho vlastní přísežné výpovědi jsme se dověděli jako pravdivé, a považovali jsme za povinnost zaznamenati to na přítomné straně pro dobrý příklad čtoucím, aby svatou hlavu nadále měli ve větší úctě. Posvátná hlava této panny z města Olomouce téhož roku, v den svatého Štěpána prvomučedníka od bratří dominikánů s velikým průvodem lidu do kostela v Hradišti byla donesena. Opat a sbor řečeného místa přijavše ji obřadně s velikou radostí na kůru za oltářem svatého Štěpána, mezi hlavy svatých panen ji uloživše zbožně, jak i dnes lze vidět, uctívají, ke slávě pána našeho spasitele a svrchuřečené panny a k spáse zbožného lidu tam přicházejícího. O správném studiu Vypravuje se o dvou studentech v Bologni, z nichž jeden byl chudý a druhý bohatý. Chudý se snažil naučiti se a v mysli zachovati vše, co mohl slyšeti od svého učitele; bohatý však nic nestudoval, nýbrž na- koupil a dal si napsati mnoho knih. A když se vraceli ze studia, chudý měl plnou hlavu vědění, bohatý pak plný pytel knih. Když však mezek, jenž nesl knihy, přecházel přes řeku, spadl a utopil se a knihy byly ztraceny. I pravil chudý student bohatému: Mysli a nikoli papíru svěřuj, čemu se učíš, aby moudrost zůstala s te- bou, i kdyby se papír ztratil. Vyléčení domněle mrtvého Vypravuje se o kterémsi zkušeném lékaři, že byl zavolán k jednomu nemocnému. A ten neměl žádnou jinou nemoc, leč že věřil, že jest mrtev, a proto nechtěl jísti ani píti ani vidět světlo a vůbec konati ja- koukoli práci jako činí živí. A jako příčinu uváděl: Já jsem mrtev, a mrtví nedělají takové věci. A tímto způsobem ustavičně chřadl a blížil se tak nejen k domnělé, nýbrž i ke skutečné smrti. Vida to řečený lékař, uzdravil jej tímto způsobem: Dal jej umístit v tmavém pokoji, kde nebylo žádného světla, a dal pro sebe a své žáky zhotoviti sukně a kápě z černého sukna. A když šel navštívit nemocného, odkládal své krásné roucho a oblékal si toto černé, a podobně činili i jeho žáci. A nařídil jim, aby jeden stál s jedné a druhý s druhé strany lůžka, a každý z nich měl v ruce maso a aby s chutí jedli a nemluvili, leč slova neúplná. Podobně byl tam i lékař v černém rouše bez jakéhokoli světla s připraveným lékem proti nemoci. A když se takto chovali a nemocný je ucítil, promluvil k nim jasně, řka: Kdo jste? Odpověděl lékař: My jsme mrtví. Domněle mrtvý pak řekl: Já jsem mrtvý. A dodal: Co děláte? Lékař odpověděl: Jíme. Nemocný: Vždyť mrtví nejedí, i nemáme ani my jísti. Lékař však řekl: My jsme našli milost u Boha, abychom mohli jísti, a stejné dovolení máme i pro vás, chcete-li jísti. 110
Strana 111
Nemocný odpověděl: Chci. A lékař mu dal jísti z připraveného léku. A tímto způsobem, často opakuje tento postup, navrátil mu jeho dřívější zdraví. Potom odloživ černé šaty spolu se svými druhy si vzal znovu své vlastní roucho. Chytrý sedlák Vypravuje se o komsi, jenž byl z komitátu padovského. Kdysi bylo v Padui vydáno ustanovení, že nikdo nesmí prodati klisnu, byť byla sebe krásnější, dráže než za jistou stanovenou sumu, totiž deset liber. Jeden sedlák v řečeném komitátě měl mnoho krásných klisen a naprosto ne- pomýšlel na to, prodati kteroukoli z nich za takovou cenu. Aby tedy nejednal proti ustanovení, přivázal každé klisně k bedrám jednu ovci a šel na trh. Přicházeli kupci a viděli krásu klisen, i toužili je koupit. I tázali se na cenu. Sedlák odpovídal: Za klisnu a ovci chci sto liber. Kupci na to: Ty jednáš proti ustanovení. Sedlák odpověděl: Nejednám, neboť za klisnu chci deset liber a za ovci devadesát, ale nechci prodati jednu bez druhé. A tak prodal ovce pro vynikající jakost svých klisen. Ženatý ďábel Vypravuje se, že jednou ďábel chtěl mít ženu. I oženil se a žil s ní málo pokojně po každé stránce. Stalo se jednou, že ho žena tak mučila a trá- pila svou řečí v každou hodinu, kdy přicházel domů, že byl donucen opustiti dům i město. Když pak šel po cestě, setkal se s lékařem, který nedávno přišel ze studií. A když spolu mluvili, poznal lékař, že ďábek prchá před manželkou a ďábel poznal, že lékař touží zbohatnouti a býti uctíván pro své umění. I řekl ďábel lékaři: Učiňme navzájem spolek, a cokoli vyděláme, bude společné mezi mnou a tebou. Já budu vstupovati do těl velikých boháčů a nevyjdu ani slovy ani kamením ani zaklínáním, leč na tvůj příkaz. Až budeš zavolán, ubezpeč se dříve o dobré odměně a pak přijď ke mně a na tvé slovo hned odejdu. Uzavřevše spolek, vešli do města a ďábel vstoupil do těla jednoho z nej- bohatších lidí ve městě a počal jej strašně mučiti. Přijdou lékaři, při- jdou klerici s modlitbami, přijdou kouzelníci se zaklínáním a zapřisa- háním, a nic nevykonali. Konečně přišel tento lékař a zavázal se, že ho uzdraví, dostane-li tisíc zlatých. A tak se dohodli o této veliké sumě, jestliže ho uzdraví; pakli však ne, ztratí hlavu. I přistoupil lékař k ne- mocnému a řekl mu do ucha: Rychle vyjdi, neboť mám zajištěno tisíc zlatých. I řekl ďábel: Vím, že jsi se zavázal svým životem. Proto ztrat svůj ži- vot; věz, že pro tvé slovo nevyjdu. Slyše to lékař nacházel se ve smrtelných úzkostech i počal ho velmi sladce prositi, aby vyšel. Dábel to však nechtěl učiniti. Tu si lékař vzpo- mněl na jeho manželku, kterou tak nenáviděl, i šel k němu a řekl: 111
Nemocný odpověděl: Chci. A lékař mu dal jísti z připraveného léku. A tímto způsobem, často opakuje tento postup, navrátil mu jeho dřívější zdraví. Potom odloživ černé šaty spolu se svými druhy si vzal znovu své vlastní roucho. Chytrý sedlák Vypravuje se o komsi, jenž byl z komitátu padovského. Kdysi bylo v Padui vydáno ustanovení, že nikdo nesmí prodati klisnu, byť byla sebe krásnější, dráže než za jistou stanovenou sumu, totiž deset liber. Jeden sedlák v řečeném komitátě měl mnoho krásných klisen a naprosto ne- pomýšlel na to, prodati kteroukoli z nich za takovou cenu. Aby tedy nejednal proti ustanovení, přivázal každé klisně k bedrám jednu ovci a šel na trh. Přicházeli kupci a viděli krásu klisen, i toužili je koupit. I tázali se na cenu. Sedlák odpovídal: Za klisnu a ovci chci sto liber. Kupci na to: Ty jednáš proti ustanovení. Sedlák odpověděl: Nejednám, neboť za klisnu chci deset liber a za ovci devadesát, ale nechci prodati jednu bez druhé. A tak prodal ovce pro vynikající jakost svých klisen. Ženatý ďábel Vypravuje se, že jednou ďábel chtěl mít ženu. I oženil se a žil s ní málo pokojně po každé stránce. Stalo se jednou, že ho žena tak mučila a trá- pila svou řečí v každou hodinu, kdy přicházel domů, že byl donucen opustiti dům i město. Když pak šel po cestě, setkal se s lékařem, který nedávno přišel ze studií. A když spolu mluvili, poznal lékař, že ďábek prchá před manželkou a ďábel poznal, že lékař touží zbohatnouti a býti uctíván pro své umění. I řekl ďábel lékaři: Učiňme navzájem spolek, a cokoli vyděláme, bude společné mezi mnou a tebou. Já budu vstupovati do těl velikých boháčů a nevyjdu ani slovy ani kamením ani zaklínáním, leč na tvůj příkaz. Až budeš zavolán, ubezpeč se dříve o dobré odměně a pak přijď ke mně a na tvé slovo hned odejdu. Uzavřevše spolek, vešli do města a ďábel vstoupil do těla jednoho z nej- bohatších lidí ve městě a počal jej strašně mučiti. Přijdou lékaři, při- jdou klerici s modlitbami, přijdou kouzelníci se zaklínáním a zapřisa- háním, a nic nevykonali. Konečně přišel tento lékař a zavázal se, že ho uzdraví, dostane-li tisíc zlatých. A tak se dohodli o této veliké sumě, jestliže ho uzdraví; pakli však ne, ztratí hlavu. I přistoupil lékař k ne- mocnému a řekl mu do ucha: Rychle vyjdi, neboť mám zajištěno tisíc zlatých. I řekl ďábel: Vím, že jsi se zavázal svým životem. Proto ztrat svůj ži- vot; věz, že pro tvé slovo nevyjdu. Slyše to lékař nacházel se ve smrtelných úzkostech i počal ho velmi sladce prositi, aby vyšel. Dábel to však nechtěl učiniti. Tu si lékař vzpo- mněl na jeho manželku, kterou tak nenáviděl, i šel k němu a řekl: 111
Strana 112
Vím, že vám zvěstuji dobrou novinku, neboť, hle, manželka tvá přišla a hledá tě. Uslyšev ďábel slovo manželka, ihned odtad vyšel, řka: Spíše bych chtěl býti v pekle než bydliti s ní. Annulus I. Století okamžikem Jeden křesťanský král vystrojil svému synu svatbu zasnoubiv mu man- želku. Ale před svatbou hrál si mladík se svými vrstevníky před hradem a toužebně si přál, aby na jeho svatbu přišli nějací chudí. Konečně spatřil zdálky jakéhosi starce, ctihodného, ale chudého, an se přibližuje na oslíku. Vyšel mu vstříc a uctivě ho uvítal; konečně se ho tázal na příčinu jeho příchodu a dozvěděl se, že přišel pro almužnu. Raduje se poručil mladík, aby stařec byl zaveden do hradu. Po chvíli šel sám za ním. Když byla zahájena královská hostina, mladík umístil onoho starce u stolu proti sobě. A pohlížeje na něho bedlivěji velice se těšil, takže zapomněl na jídlo a všecky hudební nástroje a přede všemi rozkošemi světskými dal přednost hledění na tvář starcovu, jež se stávala stále krásnější. Když po hostině stařec děkoval a chtěl odejíti, mladík ho zval, aby zůstal; říkal totiž, že touží zůstati s ním ustavičně. Stařec se však zdráhal řka: Nikterak nezůstanu. Ale toužíš-li mne ještě vidět, pošlu ti zítra v tuto hodinu tohoto oslíka; vsedni naň a on tě zavede ke mně. Po těchto slovech stařec odešel, k velikému zármutku mladíkovu. Mladík zapomíná i na svou svatbu a sotva se může dočkati zítřka. V ho- dinu pak stanovenou oslík se vrátil sám a prázdný. Mladík naň vsedl a v kratičkém čase přišel do jakési krajiny podnebí velmi sladkého a jasného, s velmi příjemnými háji, květy a ptačím zpěvem. Konečně je přiveden k jakémusi hradu vystavěnému ze zlata a drahokamů, kde uviděl neslýchanou a podivuhodnou krásu lidí. I zatoužil tam zůstati. Tázán od jakéhosi velebného starce, proč přišel, odpověděl, že byl po- zván od jakéhosi chuďasa, který byl včera přítomen jeho svatbě. Slyše to stařec pousmál se a řekl: Onen chuďas je pán veškeré země a nás všech. A dovedl ho za ruce do hradu k pánovi. Spatřiv a poznav ho mladík se velice zaradoval. Onen pán ho počestně přijal a posadil ke stolu proti sobě; ale on zapomínaje na všecky rozkoše toho stolu celou myslí ulpíval jen na tváři pána, jenž se každým okamžikem stával krásnějším. Když pak tam chtěl po stole zůstati, řekl pán: Nikterak, ale vrátíš se domů, a brzy potom zůstaneš se mnou navždy. Vraceje se s nářkem a bolestí na oslíku nalezl během půldne otcovský hrad úplně zničený a z něho vystavěný klášter. Divě se tomu vešel do řečeného kláštera; tam ho však považují za cizince. Konečně, když se ptal na svého otce, byl zavolán opat kláštera a nalezl v kronikách, že mladík byl nepřítomen tři sta let. I vyprávěl mladík, co se mu přiho- 112
Vím, že vám zvěstuji dobrou novinku, neboť, hle, manželka tvá přišla a hledá tě. Uslyšev ďábel slovo manželka, ihned odtad vyšel, řka: Spíše bych chtěl býti v pekle než bydliti s ní. Annulus I. Století okamžikem Jeden křesťanský král vystrojil svému synu svatbu zasnoubiv mu man- želku. Ale před svatbou hrál si mladík se svými vrstevníky před hradem a toužebně si přál, aby na jeho svatbu přišli nějací chudí. Konečně spatřil zdálky jakéhosi starce, ctihodného, ale chudého, an se přibližuje na oslíku. Vyšel mu vstříc a uctivě ho uvítal; konečně se ho tázal na příčinu jeho příchodu a dozvěděl se, že přišel pro almužnu. Raduje se poručil mladík, aby stařec byl zaveden do hradu. Po chvíli šel sám za ním. Když byla zahájena královská hostina, mladík umístil onoho starce u stolu proti sobě. A pohlížeje na něho bedlivěji velice se těšil, takže zapomněl na jídlo a všecky hudební nástroje a přede všemi rozkošemi světskými dal přednost hledění na tvář starcovu, jež se stávala stále krásnější. Když po hostině stařec děkoval a chtěl odejíti, mladík ho zval, aby zůstal; říkal totiž, že touží zůstati s ním ustavičně. Stařec se však zdráhal řka: Nikterak nezůstanu. Ale toužíš-li mne ještě vidět, pošlu ti zítra v tuto hodinu tohoto oslíka; vsedni naň a on tě zavede ke mně. Po těchto slovech stařec odešel, k velikému zármutku mladíkovu. Mladík zapomíná i na svou svatbu a sotva se může dočkati zítřka. V ho- dinu pak stanovenou oslík se vrátil sám a prázdný. Mladík naň vsedl a v kratičkém čase přišel do jakési krajiny podnebí velmi sladkého a jasného, s velmi příjemnými háji, květy a ptačím zpěvem. Konečně je přiveden k jakémusi hradu vystavěnému ze zlata a drahokamů, kde uviděl neslýchanou a podivuhodnou krásu lidí. I zatoužil tam zůstati. Tázán od jakéhosi velebného starce, proč přišel, odpověděl, že byl po- zván od jakéhosi chuďasa, který byl včera přítomen jeho svatbě. Slyše to stařec pousmál se a řekl: Onen chuďas je pán veškeré země a nás všech. A dovedl ho za ruce do hradu k pánovi. Spatřiv a poznav ho mladík se velice zaradoval. Onen pán ho počestně přijal a posadil ke stolu proti sobě; ale on zapomínaje na všecky rozkoše toho stolu celou myslí ulpíval jen na tváři pána, jenž se každým okamžikem stával krásnějším. Když pak tam chtěl po stole zůstati, řekl pán: Nikterak, ale vrátíš se domů, a brzy potom zůstaneš se mnou navždy. Vraceje se s nářkem a bolestí na oslíku nalezl během půldne otcovský hrad úplně zničený a z něho vystavěný klášter. Divě se tomu vešel do řečeného kláštera; tam ho však považují za cizince. Konečně, když se ptal na svého otce, byl zavolán opat kláštera a nalezl v kronikách, že mladík byl nepřítomen tři sta let. I vyprávěl mladík, co se mu přiho- 112
Strana 113
dilo, a doveden tam k hrobu rodičů, kteří vystavěli uvedený klášter. Když byl na jeho prosbu otevřen hrob jeho snoubenky, byla snoubenka nalezena s tváří svěží a zářící. Rozepjala ruce a objala mladíka vstupu- jícího do hrobky. A on hned zesnul v Pánu Ježíši. 2. Odměna prostých Kdosi žádal o přijetí do kláštera. Opat ho pro jeho sprostnost přidělil pekaři. Pekař poznav jeho sprostnost v mnohých věcech ho obtěžoval jako blázna. On pak snášel to všecko z lásky k Bohu s klidnou myslí. Stalo se, že z nějaké nutnosti bylo třeba vyčistiti pec, v níž hořelo více než obyčejně. Pekař mu nařídil, aby ji vyčistil jako oko. Prosťáček, dbaje tak vážného příkazu, když jinak nedovedl čistit, vejde do hořící pece a pečlivě ji čistí. Přišel pekař a nenaleznuv jej volal: Kde je ten blázen? I odpověděl prosťáček z pece: Zde jsem. Učinil jsem, jak jsi mi při- kázal. I žasne pekař a praví: Jak to je, že v takovém ohni nehoříš? On odpověděl: Dobrý bratře, kdybys měl takovou lásku, oheň by ti ne- škodil. Neboť žár lásky v mých prsou zmírňuje a ochlazuje žár pla- mene. 3. Stonásobná odplata Jeden chuďas, který měl toliko jedinou krávu, slyše kázání na slova: „Každý, kdož by opustil domy nebo pole pro jméno mé, stonásob vezme, a život věčný dědičně obdrží“, dal svou jedinou krávu chudým. Jednoho dne biskup jeda lesem nalezl jej, an kácí stromy, aby postavil chlévy pro sto krav. I byl pozván od biskupa a s ostatními chudými umístěn v hospici. Když tu potmě jedli, řekl: Pane Ježíši Kriste, jsi mi dlužen sto krav; chtěl bych místo jedné z nich světlo. Ihned přišlo nad něho nesmírné světlo s nebe v podobě svíce, ozařující celý dům. Slyše o tom biskup dal mu za svíci pole a vinice, ovce a voly a tak byl stonásobně obohacen v přítomném životě. 4. Ztrestání zlé ženy Jakási ošklivá žena stěžovala si u krále na jednoho ctnostného mláden- ce, o jehož nevinnosti byl král přesvědčen. Král jí za něho učinil zadost penězi. Když pak odcházela, přikázal mladíkovi, aby sám za ní šel a ře- čené peníze jí odňal. Mladík to nedokázal. Žena se vrátila a stěžovala si, že ji mladík chtěl oloupiti. Tu řekl král: Zachránila jsi peníze? Žena přisvědčila. Nato děl král: Mnohem spíše bys byla mohla ubránit svou cudnost. A dal ji těžce zbičovat jako lhářku a lstivou ženu a peníze jí vzal. 8 Próza 113
dilo, a doveden tam k hrobu rodičů, kteří vystavěli uvedený klášter. Když byl na jeho prosbu otevřen hrob jeho snoubenky, byla snoubenka nalezena s tváří svěží a zářící. Rozepjala ruce a objala mladíka vstupu- jícího do hrobky. A on hned zesnul v Pánu Ježíši. 2. Odměna prostých Kdosi žádal o přijetí do kláštera. Opat ho pro jeho sprostnost přidělil pekaři. Pekař poznav jeho sprostnost v mnohých věcech ho obtěžoval jako blázna. On pak snášel to všecko z lásky k Bohu s klidnou myslí. Stalo se, že z nějaké nutnosti bylo třeba vyčistiti pec, v níž hořelo více než obyčejně. Pekař mu nařídil, aby ji vyčistil jako oko. Prosťáček, dbaje tak vážného příkazu, když jinak nedovedl čistit, vejde do hořící pece a pečlivě ji čistí. Přišel pekař a nenaleznuv jej volal: Kde je ten blázen? I odpověděl prosťáček z pece: Zde jsem. Učinil jsem, jak jsi mi při- kázal. I žasne pekař a praví: Jak to je, že v takovém ohni nehoříš? On odpověděl: Dobrý bratře, kdybys měl takovou lásku, oheň by ti ne- škodil. Neboť žár lásky v mých prsou zmírňuje a ochlazuje žár pla- mene. 3. Stonásobná odplata Jeden chuďas, který měl toliko jedinou krávu, slyše kázání na slova: „Každý, kdož by opustil domy nebo pole pro jméno mé, stonásob vezme, a život věčný dědičně obdrží“, dal svou jedinou krávu chudým. Jednoho dne biskup jeda lesem nalezl jej, an kácí stromy, aby postavil chlévy pro sto krav. I byl pozván od biskupa a s ostatními chudými umístěn v hospici. Když tu potmě jedli, řekl: Pane Ježíši Kriste, jsi mi dlužen sto krav; chtěl bych místo jedné z nich světlo. Ihned přišlo nad něho nesmírné světlo s nebe v podobě svíce, ozařující celý dům. Slyše o tom biskup dal mu za svíci pole a vinice, ovce a voly a tak byl stonásobně obohacen v přítomném životě. 4. Ztrestání zlé ženy Jakási ošklivá žena stěžovala si u krále na jednoho ctnostného mláden- ce, o jehož nevinnosti byl král přesvědčen. Král jí za něho učinil zadost penězi. Když pak odcházela, přikázal mladíkovi, aby sám za ní šel a ře- čené peníze jí odňal. Mladík to nedokázal. Žena se vrátila a stěžovala si, že ji mladík chtěl oloupiti. Tu řekl král: Zachránila jsi peníze? Žena přisvědčila. Nato děl král: Mnohem spíše bys byla mohla ubránit svou cudnost. A dal ji těžce zbičovat jako lhářku a lstivou ženu a peníze jí vzal. 8 Próza 113
Strana 114
5. Veselá chudoba V Montpellier žil velmi chudobný člověk jménem Rubín, a bydlil pod schody velmi bohatého lakomce. Chuďas tento měl housle, na které po práci hrál na veřejné cestě a někdy vydělal čtyři nebo pět denárů, a z toho si pořídil veliké utěšení a zábavu. Naproti tomu lakomý jeho pán nikdy neměl veselého dne, nýbrž ve dne v noci se zármutkem pře- mýšlel o penězích. Jednoho dne mu řekla jeho manželka: Pane, tento Rubín nic nemá a je vždy vesel, a vy oplýváte majetkem a jste vždy smutný. Muž odpověděl: Však já mu brzo odejmu jeho radost. Žena nato: To nedokážete, leč byste mu nějak ublížil. A on: Paní, neublížím mu. I stalo se jednoho dne, že boháč hodil oknem pytel peněz tajně do komůrky Rubínovy. Rubín ráno nalezl peníze a celé dni přemýšlel, co by mohl koupiti, a po dlouhý čas úplně zapomněl na zpěv. Po několika dnech řekl lakomec manželce: Paní, hle, Rubín teď už nezpívá! A paní odpověděla: Přisámbůh, pane, už dlouho nezpíval. On řekl: Navrátím mu jeho zpěv. I sestoupil k němu a vyžádal od něho peníze. Rubín se neodvažoval zapřít a vrátil mu peníze. Potom vzav housle hrál na ně jako dříve. A lakomec řekl manželce: Hle, paní, Rubín zpívá. A paní: Vskutku, slyším. Bože můj, jaká je to historie? A lakomec jí vyložil celý průběh věci. 6. Bůh květů Jeden pohanský král měl jedinou dceru velmi krásnou. Ta jednou vešla do zahrady a uviděla tam jakýsi překrásný květ. I počala přemýšleti, že krásný je bůh, jenž stvořil tak utěšené květy. A tu se rozhodla uctívati nad jiné bohy zvláště boha tvůrce květů. Zasnoubena jakémusi mladíkovi, dříve než byli spolu, žádala od něho, aby jí bylo dovoleno vejíti do zahrady a uctíti napřed boha květů, jejž si zvolila. Po jeho svolení vešla sama, ozdobena nádherným šatem, do zahrady. A tu spatří vedle květů mladíka, jasnějšího nad každé světlo. Ač ustrašena, tázala se, kdo jest, doufajíc, že se jí zjevil její bůh. Anděl, chápaje to, řekl: Nikterak nejsem tvůj bůh, nýbrž jeho sluha. I dí ona: Je-li tak rozkošný sluha, jaký tedy jest pán! Anděl vece: Nesrovnatelně nade mne vyniká krásou. Dívka řekla: Ráda bych věděla, v jakých službách má největší zalíbení můj bůh a pán, a jsem odhodlána sloužiti mu v tom. Dí anděl: Především v čistotě. Na to ona: Zachovám ji z lásky k němu, jen když mne zachrání a nalez- ne způsob, jakým se to může státi, neboť mám býti provdána za jiného. A anděl řekl: To se nestane. A pojav ji dovedl ji za hodinu k jakémusi ženskému klášteru v zemi věřících a postavil ji před oltář. Strážkyně kostela, vidouc ji, domnívala 114
5. Veselá chudoba V Montpellier žil velmi chudobný člověk jménem Rubín, a bydlil pod schody velmi bohatého lakomce. Chuďas tento měl housle, na které po práci hrál na veřejné cestě a někdy vydělal čtyři nebo pět denárů, a z toho si pořídil veliké utěšení a zábavu. Naproti tomu lakomý jeho pán nikdy neměl veselého dne, nýbrž ve dne v noci se zármutkem pře- mýšlel o penězích. Jednoho dne mu řekla jeho manželka: Pane, tento Rubín nic nemá a je vždy vesel, a vy oplýváte majetkem a jste vždy smutný. Muž odpověděl: Však já mu brzo odejmu jeho radost. Žena nato: To nedokážete, leč byste mu nějak ublížil. A on: Paní, neublížím mu. I stalo se jednoho dne, že boháč hodil oknem pytel peněz tajně do komůrky Rubínovy. Rubín ráno nalezl peníze a celé dni přemýšlel, co by mohl koupiti, a po dlouhý čas úplně zapomněl na zpěv. Po několika dnech řekl lakomec manželce: Paní, hle, Rubín teď už nezpívá! A paní odpověděla: Přisámbůh, pane, už dlouho nezpíval. On řekl: Navrátím mu jeho zpěv. I sestoupil k němu a vyžádal od něho peníze. Rubín se neodvažoval zapřít a vrátil mu peníze. Potom vzav housle hrál na ně jako dříve. A lakomec řekl manželce: Hle, paní, Rubín zpívá. A paní: Vskutku, slyším. Bože můj, jaká je to historie? A lakomec jí vyložil celý průběh věci. 6. Bůh květů Jeden pohanský král měl jedinou dceru velmi krásnou. Ta jednou vešla do zahrady a uviděla tam jakýsi překrásný květ. I počala přemýšleti, že krásný je bůh, jenž stvořil tak utěšené květy. A tu se rozhodla uctívati nad jiné bohy zvláště boha tvůrce květů. Zasnoubena jakémusi mladíkovi, dříve než byli spolu, žádala od něho, aby jí bylo dovoleno vejíti do zahrady a uctíti napřed boha květů, jejž si zvolila. Po jeho svolení vešla sama, ozdobena nádherným šatem, do zahrady. A tu spatří vedle květů mladíka, jasnějšího nad každé světlo. Ač ustrašena, tázala se, kdo jest, doufajíc, že se jí zjevil její bůh. Anděl, chápaje to, řekl: Nikterak nejsem tvůj bůh, nýbrž jeho sluha. I dí ona: Je-li tak rozkošný sluha, jaký tedy jest pán! Anděl vece: Nesrovnatelně nade mne vyniká krásou. Dívka řekla: Ráda bych věděla, v jakých službách má největší zalíbení můj bůh a pán, a jsem odhodlána sloužiti mu v tom. Dí anděl: Především v čistotě. Na to ona: Zachovám ji z lásky k němu, jen když mne zachrání a nalez- ne způsob, jakým se to může státi, neboť mám býti provdána za jiného. A anděl řekl: To se nestane. A pojav ji dovedl ji za hodinu k jakémusi ženskému klášteru v zemi věřících a postavil ji před oltář. Strážkyně kostela, vidouc ji, domnívala 114
Strana 115
se, že to je blahoslavená Panna. A svolala ostatní jeptišky a všecky ji uctívaly. Potom, když poznaly, že to není blahoslavená Panna, při- stoupily blíže a v ruce panny nalezly list, v němž byl její stav řádně vypsán. A když nastalo jitro, zavolaly biskupa, který ji pokřtil a ob- lečenou v roucho čistoty odevzdal jeptiškám výšeřečeným, aby ji vzdělaly v naukách řeholních a církevních. 7. Smrt bezbožníka Byl v Rakousku jakýsi žonglér jménem Lastirbalch, kterémusi vévodovi velmi milý; ten vše špatné nadávkami zahrnoval a nikoho nešetřil. Když byl blízek smrti, navštívil ho vévoda a napomenul, aby se vyzpovídal a udělal závěť. On mu odpověděl: Hle pane, vše, co mám, dostal jsem od vás, a proto vám vracím. Své děti odkazuji šibenici a manželku všem šaškům. Všichni se smáli, jen vévoda se zarmoutil. Potom nemocný s očima v sloup obrácenýma a změněnou tváří strašně křičel: Utecte, utecte! A tak vypustil ducha s velikým smradem, takže se všichni dali na útěk. Vévoda pak se rozhodl dáti jej pohřbít jako svého milého u řeholníků ve městě St. Pölten. Následující noci tři ohniví ďáblové ohnivými řetězy vytáhli mrtvolu z hrobu a bili tělem o sochu, stojící na náměstí; a za velikého sběhu a štěkotu psů řečenou mrtvolu dlouho po městě vláčejíce rozsápali a rozdělili ji psům. Toliko hlavu s převelkým a strašně vyplazeným jazykem u sochy zanechali. Tu ji ráno uviděl lid, celou noc znepokojovaný křikem. A když nalezli hrob otevřený, uvažovali, co počíti s hlavou. Vždyť země jí odepřela pohřeb, voda jí nepřijala, oheň ji nechtěl spálit. Konečně na radu jistého moudrého muže ji narazili na kopí a všichni jednohlasně svěřili ji dáblu. Dábel zavolán hned se strašným křikem přišel a odnesl ji s sebou. 8. Ctnostná žena Vypravuje se o jakési bohabojné paní. Její služka přišla k ní řkouc: Paní, jeden rytíř vás velice miluje a mnoho dobrého o vás mluví a rád by vám sloužil. A je to dobrý člověk a dvorný! A paní ji zavřela ve své komoře a dala ji velice bičovati a tázala se jí řkouc: Miluje mne onen rytíř? Služka odpověděla: Nikoli, dobrá paní. Je krásný onen rytíř? Nikoli, nýbrž ošklivý. I pravila paní: Tedy nadále mi nenos takových poselství. 115
se, že to je blahoslavená Panna. A svolala ostatní jeptišky a všecky ji uctívaly. Potom, když poznaly, že to není blahoslavená Panna, při- stoupily blíže a v ruce panny nalezly list, v němž byl její stav řádně vypsán. A když nastalo jitro, zavolaly biskupa, který ji pokřtil a ob- lečenou v roucho čistoty odevzdal jeptiškám výšeřečeným, aby ji vzdělaly v naukách řeholních a církevních. 7. Smrt bezbožníka Byl v Rakousku jakýsi žonglér jménem Lastirbalch, kterémusi vévodovi velmi milý; ten vše špatné nadávkami zahrnoval a nikoho nešetřil. Když byl blízek smrti, navštívil ho vévoda a napomenul, aby se vyzpovídal a udělal závěť. On mu odpověděl: Hle pane, vše, co mám, dostal jsem od vás, a proto vám vracím. Své děti odkazuji šibenici a manželku všem šaškům. Všichni se smáli, jen vévoda se zarmoutil. Potom nemocný s očima v sloup obrácenýma a změněnou tváří strašně křičel: Utecte, utecte! A tak vypustil ducha s velikým smradem, takže se všichni dali na útěk. Vévoda pak se rozhodl dáti jej pohřbít jako svého milého u řeholníků ve městě St. Pölten. Následující noci tři ohniví ďáblové ohnivými řetězy vytáhli mrtvolu z hrobu a bili tělem o sochu, stojící na náměstí; a za velikého sběhu a štěkotu psů řečenou mrtvolu dlouho po městě vláčejíce rozsápali a rozdělili ji psům. Toliko hlavu s převelkým a strašně vyplazeným jazykem u sochy zanechali. Tu ji ráno uviděl lid, celou noc znepokojovaný křikem. A když nalezli hrob otevřený, uvažovali, co počíti s hlavou. Vždyť země jí odepřela pohřeb, voda jí nepřijala, oheň ji nechtěl spálit. Konečně na radu jistého moudrého muže ji narazili na kopí a všichni jednohlasně svěřili ji dáblu. Dábel zavolán hned se strašným křikem přišel a odnesl ji s sebou. 8. Ctnostná žena Vypravuje se o jakési bohabojné paní. Její služka přišla k ní řkouc: Paní, jeden rytíř vás velice miluje a mnoho dobrého o vás mluví a rád by vám sloužil. A je to dobrý člověk a dvorný! A paní ji zavřela ve své komoře a dala ji velice bičovati a tázala se jí řkouc: Miluje mne onen rytíř? Služka odpověděla: Nikoli, dobrá paní. Je krásný onen rytíř? Nikoli, nýbrž ošklivý. I pravila paní: Tedy nadále mi nenos takových poselství. 115
Strana 116
9. Nepravé pokání Jeden boháč zemřel v přítomnosti svého faráře s velikým pláčem. Radoval se kněz těše se z jeho pokání. Potom v noci uslyšel hlas: Běda, běda, běda! Že jsem se kdy narodil! I tázal se kněz na příčinu pláče, když přece tolik spoléhal na jeho pokání. Onen odpověděl: Neplakal jsem pro své hříchy, nýbrž pro svou mladičkou manželku a pro statky, které jsem měl a jež jsem musel zanechat druhému. 10. O mistru Alanovi ab Insulis Mistra Alana, vynikajícího a při tom chudého učence pozval jakýsi biskup, jenž dříve býval jeho žákem, na oběd. Vida pak jeho nuznost, řekl: Divím se, mistře, nemálo, že vaši žáci se již stali velikými muži — jeden je opatem, druhý biskupem, třetí arcibiskupem — a vy jste opuštěn v nicotě chudoby. Alanus odpověděl: Nevíte, jak slyším, co jest pravá velikost lidská. To není býti velkým biskupem, nýbrž býti velkým učencem. A to lze do- kázati tak, neboť někdo se stane biskupem jsa zvolen od tří nevzdělaných chlapů, kteří mají volební právo, a to se nemůže státi při volbě mistra, neboť je volen toliko od stvořitele všech věcí. Ale kdyby všichni svatí a celý svět jedněmi ústy říkali: Martin je dobrý klerik, nestal by se proto Martin dobrým klerikem nebo velkým mistrem. A dodal: Dokáži vám, pane, že chuďas je králem a císařem tohoto světa. Neboť svět neposlouchá ve všem vůle bohatce, byť byl sebe mocnější; boháč se bojí ztratiti, co má, a chce získati, čeho nemá. A v tom svět odporuje jeho vůli, protože by chtěl, aby boháč ztratil, co má, a nezískal, čeho nemá. Chudého naproti tomu svět poslouchá, protože se nesnaží nic získat, a nemaje nic, nebojí se žádné ztráty. 11. Prodal duši Jacísi opilci, když se rozehřáli, počali rozmlouvati o rozmanitých vě- cech a mezi jiným o budoucím životě. Jeden řekl: Kněží nás všechny klamou. Potom vešel dovnitř jakýsi veliký a silný muž a žádal vína a pil s nimi. Potom se ptal, o čem jednají. Jeden odpověděl, že má svou duši na prodej, a aby její cenu společně propili. Za všeobecného smíchu ten veliký muž přistoupil na žádanou cenu. Potom silně pili, a ten, jenž prodal duši, nic na to nedbal. Večer, když všichni chtěli jíti domů, řekl kupec: Než se rozejdeme, rozhodněte spor: zda ten, kdo koupil koně, má právo vzíti i uzdu? Když všichni přisvědčili, kupec přede všemi uchvátil prodavače a vzdu- chem jej vzal s sebou do pekla. 116
9. Nepravé pokání Jeden boháč zemřel v přítomnosti svého faráře s velikým pláčem. Radoval se kněz těše se z jeho pokání. Potom v noci uslyšel hlas: Běda, běda, běda! Že jsem se kdy narodil! I tázal se kněz na příčinu pláče, když přece tolik spoléhal na jeho pokání. Onen odpověděl: Neplakal jsem pro své hříchy, nýbrž pro svou mladičkou manželku a pro statky, které jsem měl a jež jsem musel zanechat druhému. 10. O mistru Alanovi ab Insulis Mistra Alana, vynikajícího a při tom chudého učence pozval jakýsi biskup, jenž dříve býval jeho žákem, na oběd. Vida pak jeho nuznost, řekl: Divím se, mistře, nemálo, že vaši žáci se již stali velikými muži — jeden je opatem, druhý biskupem, třetí arcibiskupem — a vy jste opuštěn v nicotě chudoby. Alanus odpověděl: Nevíte, jak slyším, co jest pravá velikost lidská. To není býti velkým biskupem, nýbrž býti velkým učencem. A to lze do- kázati tak, neboť někdo se stane biskupem jsa zvolen od tří nevzdělaných chlapů, kteří mají volební právo, a to se nemůže státi při volbě mistra, neboť je volen toliko od stvořitele všech věcí. Ale kdyby všichni svatí a celý svět jedněmi ústy říkali: Martin je dobrý klerik, nestal by se proto Martin dobrým klerikem nebo velkým mistrem. A dodal: Dokáži vám, pane, že chuďas je králem a císařem tohoto světa. Neboť svět neposlouchá ve všem vůle bohatce, byť byl sebe mocnější; boháč se bojí ztratiti, co má, a chce získati, čeho nemá. A v tom svět odporuje jeho vůli, protože by chtěl, aby boháč ztratil, co má, a nezískal, čeho nemá. Chudého naproti tomu svět poslouchá, protože se nesnaží nic získat, a nemaje nic, nebojí se žádné ztráty. 11. Prodal duši Jacísi opilci, když se rozehřáli, počali rozmlouvati o rozmanitých vě- cech a mezi jiným o budoucím životě. Jeden řekl: Kněží nás všechny klamou. Potom vešel dovnitř jakýsi veliký a silný muž a žádal vína a pil s nimi. Potom se ptal, o čem jednají. Jeden odpověděl, že má svou duši na prodej, a aby její cenu společně propili. Za všeobecného smíchu ten veliký muž přistoupil na žádanou cenu. Potom silně pili, a ten, jenž prodal duši, nic na to nedbal. Večer, když všichni chtěli jíti domů, řekl kupec: Než se rozejdeme, rozhodněte spor: zda ten, kdo koupil koně, má právo vzíti i uzdu? Když všichni přisvědčili, kupec přede všemi uchvátil prodavače a vzdu- chem jej vzal s sebou do pekla. 116
Strana 117
12. O kázání Dábel vzal na sebe lidskou podobu a stal se kazatelem. Vida pak, že by mu lidé nevěřili, hlásal pokání. A to bylo zjeveno kterémusi svatému muži. I řekl muž ďáblu: Proč jsi si osobil takový úřad? Odpovídaje pravil ďábel: Učinil jsem tak proto, aby lidé byli více po- trestáni, čím více se jim káže a oni zanedbávají se říditi podle toho. 13. Ospravedlněná nevinnost Jeden mladý král, kterému zemřel otec, dal si hledat vhodnou manželku. Nedbal při tom o bohatství, protože sám byl dost bohat, ale šlo mu o slušné mravy a vychování. Toho času se stalo, že jedna urozená dívka, moudrá, mravná a velmi krásná, ztrativši své rodiče, ucházela se o krá- lovskou ochranu pro své dědictví. Její moudrost i krása učinila na krále dojem, i žádal prostřednictvím poslů o její ruku. Dívka svolila, i byl stanoven den k svatbě. I poslal král maršálka s četným průvodem, aby ji přivedl. Ale maršálek, uchvácen její krásou, znásilnil ji potají jedné noci. Dívka toho velmi želela a považujíc se za zhanobenou zabila jej v noci, když usnul. Pak si zavolala jednu dívku, která byla její důvěrnicí, a svěřila se jí se svým neštěstím. Ta zavolala z kuchyně sluhu, jenž vyrostl od malička v domě dívčině, a zapřisáhla ho mlčením přikazujíc mu, aby odstranil mrtvolu. Co dále? Ten bídník to odepřel a nijak nechtěl slíbiti svou pomoc, leč slíbí-li dívka, že mu po odstranění mrtvoly bude po vůli. Hrad pak, v kterém se tato příhoda stala, stál nad bouřlivou řekou. Sluha tedy chtěl vyhoditi mrtvolu oknem, a dívky, které mu při tom pomáhaly, vystrčily oknem do řeky i jeho. Jeho utopením byla celá věc utajena a byla slavena svatba. Konečně po několika letech se královna rozhodla jít ke zpovědi. Na svém dvoře měla totiž kaplana, kterého si přivedla ze svého rodiště a král pro lásku k ní jej učinil biskupem. Spoléhajíc na to královna se mu vyzpovídala. Biskup však řekl: Konečně došlo na to, po čem jsem toužil po všecky dny svého života. Nebudete-li mi po vůli, oznámím celou věc králi a potupím vás tak před ním i před celým královstvím. Královna odmítla a svěřila celou věc božímu milosrdenství. Biskup věc rozhlásil a jako člověk pravdomluvný došel víry. Král, který ji velmi něžně miloval, se velice rmoutil, ale nechtěl jednati proti soudu svých, i zbavil ji hodnosti královny i dětí a poslal ji nazpět do jejího panství. Jdouc jakýmsi lesem, uviděla královna kapli; vešla do ní a byla přítomna mši, kterou sloužil jakýsi svatý muž. Dojata jeho zbožností zjevila mu po mši své osudy. Světec nad ní zaplakal a uložil jí za pokání, aby se ihned vrátila a podrobila se takovémuto soudu: aby se před celým královstvím, oblečena jen v košili a neozbrojena, utkala s biskupem plně ozbrojeným tak, aby biskupovo železné kopí bylo na- mířeno proti její nahé hrudi a ona jen dřevcem mířila proti jeho pancíři, aby taková smrt byla jejím zadostiučiněním. I vrátí se královna hned 117
12. O kázání Dábel vzal na sebe lidskou podobu a stal se kazatelem. Vida pak, že by mu lidé nevěřili, hlásal pokání. A to bylo zjeveno kterémusi svatému muži. I řekl muž ďáblu: Proč jsi si osobil takový úřad? Odpovídaje pravil ďábel: Učinil jsem tak proto, aby lidé byli více po- trestáni, čím více se jim káže a oni zanedbávají se říditi podle toho. 13. Ospravedlněná nevinnost Jeden mladý král, kterému zemřel otec, dal si hledat vhodnou manželku. Nedbal při tom o bohatství, protože sám byl dost bohat, ale šlo mu o slušné mravy a vychování. Toho času se stalo, že jedna urozená dívka, moudrá, mravná a velmi krásná, ztrativši své rodiče, ucházela se o krá- lovskou ochranu pro své dědictví. Její moudrost i krása učinila na krále dojem, i žádal prostřednictvím poslů o její ruku. Dívka svolila, i byl stanoven den k svatbě. I poslal král maršálka s četným průvodem, aby ji přivedl. Ale maršálek, uchvácen její krásou, znásilnil ji potají jedné noci. Dívka toho velmi želela a považujíc se za zhanobenou zabila jej v noci, když usnul. Pak si zavolala jednu dívku, která byla její důvěrnicí, a svěřila se jí se svým neštěstím. Ta zavolala z kuchyně sluhu, jenž vyrostl od malička v domě dívčině, a zapřisáhla ho mlčením přikazujíc mu, aby odstranil mrtvolu. Co dále? Ten bídník to odepřel a nijak nechtěl slíbiti svou pomoc, leč slíbí-li dívka, že mu po odstranění mrtvoly bude po vůli. Hrad pak, v kterém se tato příhoda stala, stál nad bouřlivou řekou. Sluha tedy chtěl vyhoditi mrtvolu oknem, a dívky, které mu při tom pomáhaly, vystrčily oknem do řeky i jeho. Jeho utopením byla celá věc utajena a byla slavena svatba. Konečně po několika letech se královna rozhodla jít ke zpovědi. Na svém dvoře měla totiž kaplana, kterého si přivedla ze svého rodiště a král pro lásku k ní jej učinil biskupem. Spoléhajíc na to královna se mu vyzpovídala. Biskup však řekl: Konečně došlo na to, po čem jsem toužil po všecky dny svého života. Nebudete-li mi po vůli, oznámím celou věc králi a potupím vás tak před ním i před celým královstvím. Královna odmítla a svěřila celou věc božímu milosrdenství. Biskup věc rozhlásil a jako člověk pravdomluvný došel víry. Král, který ji velmi něžně miloval, se velice rmoutil, ale nechtěl jednati proti soudu svých, i zbavil ji hodnosti královny i dětí a poslal ji nazpět do jejího panství. Jdouc jakýmsi lesem, uviděla královna kapli; vešla do ní a byla přítomna mši, kterou sloužil jakýsi svatý muž. Dojata jeho zbožností zjevila mu po mši své osudy. Světec nad ní zaplakal a uložil jí za pokání, aby se ihned vrátila a podrobila se takovémuto soudu: aby se před celým královstvím, oblečena jen v košili a neozbrojena, utkala s biskupem plně ozbrojeným tak, aby biskupovo železné kopí bylo na- mířeno proti její nahé hrudi a ona jen dřevcem mířila proti jeho pancíři, aby taková smrt byla jejím zadostiučiněním. I vrátí se královna hned 117
Strana 118
zpět a před celým královstvím se zaváže k stanovenému souboji. Všichni žasnou, ale rozhodnutí je potvrzeno. Když byl zahájen souboj, s boží pomocí zvítězila spravedlnost a hruď nešlechetného biskupa před zraky všech probodena dřevěným kopím. I byla královna navrácena své hodnosti a všichni chválili Boha. 14. Tři rady Jeden rytíř umíraje odporučil svého jediného syna králi, a synovi dal tři naučení, aby je věrně zachovával: aby Boha ctil a miloval, svému pánu byl věrný a každý den aby slyšel mši. Otec zemřel a syn, věrně plnící otcova přikázání, pro ctnosti, jež měl a jimiž nad ostatní vynikal, byl ustanoven komorníkem královniným. Královna ho měla velmi ráda. Proto jej jakýsi závistivý rytíř falešně obvinil, podezřívaje ho neprávem z nedovoleného vztahu ku královně. Na radu žalobcovu pak král svými posly přikázal uhlířům v lese, aby toho, jenž k nim nazítří přijde od krále, svázali na rukou i nohou a upálili. Ráno byl mladík poslán do lesa, ale podle svého dobrého zvyku vešel do kostela, stojícího při cestě, pobožně vyslechl mši a od pána dědiny byl pozván k obědu. Zatím žalobce chvátá k uhlířům a přijde tam dříve než mladík. I je chycen a, jak zasloužil, upálen. Mladík, přišed potom, porozuměv, co se stalo, vrátil se ke králi. Vida ho král, poznal spravedlivý boží soud a dozví se od jinocha o tom, co mu umírající otec přikázal. I dá mu za manželku svou příbuznou, kterou mladík velice miloval, a měl jej ve veliké úctě. A tak nepravost sama sebe přelhala a nevinná krev byla zachráněna. 15. O pokušení Jeden poustevník vytýkal Adamovi, že podlehl tak lehkému pokušení. Jeho druh chtěl potrestati tuto jeho domýšlivost. I vzal ptáka, položil jej mezi dvě misky a nařídil přísně poustevníkovi, aby misky neotvíral, dokud se on sám nevrátí. A protože to bylo tak přísně zakázáno, nemohl se poustevník zdržeti, otevřel misky a pták odletěl. Druh jeho, když se vrátil, řekl mu: Proč jsi přestoupil zákaz tak lehký? Nevyčítej tedy nadále těm, kteří přestupují přikázání. 16. Zlato příčinou smrti Čte se v životě svatého Bartoloměje, že když Kristus šel se svými žáky lesem jakýmsi, našli plný pytel zlata. I tázali se ho: Mistře, co je to? I odpověděl jim řka: Nedotýkejte se toho, neboť to je zlá věc, neboť pro ni se dějí loupeže, křivé přísahy, vraždy, cizoložství, a mnohé duše proto hynou. Tu pravili učedníci: Pane, co je to? Pověz nám. 118
zpět a před celým královstvím se zaváže k stanovenému souboji. Všichni žasnou, ale rozhodnutí je potvrzeno. Když byl zahájen souboj, s boží pomocí zvítězila spravedlnost a hruď nešlechetného biskupa před zraky všech probodena dřevěným kopím. I byla královna navrácena své hodnosti a všichni chválili Boha. 14. Tři rady Jeden rytíř umíraje odporučil svého jediného syna králi, a synovi dal tři naučení, aby je věrně zachovával: aby Boha ctil a miloval, svému pánu byl věrný a každý den aby slyšel mši. Otec zemřel a syn, věrně plnící otcova přikázání, pro ctnosti, jež měl a jimiž nad ostatní vynikal, byl ustanoven komorníkem královniným. Královna ho měla velmi ráda. Proto jej jakýsi závistivý rytíř falešně obvinil, podezřívaje ho neprávem z nedovoleného vztahu ku královně. Na radu žalobcovu pak král svými posly přikázal uhlířům v lese, aby toho, jenž k nim nazítří přijde od krále, svázali na rukou i nohou a upálili. Ráno byl mladík poslán do lesa, ale podle svého dobrého zvyku vešel do kostela, stojícího při cestě, pobožně vyslechl mši a od pána dědiny byl pozván k obědu. Zatím žalobce chvátá k uhlířům a přijde tam dříve než mladík. I je chycen a, jak zasloužil, upálen. Mladík, přišed potom, porozuměv, co se stalo, vrátil se ke králi. Vida ho král, poznal spravedlivý boží soud a dozví se od jinocha o tom, co mu umírající otec přikázal. I dá mu za manželku svou příbuznou, kterou mladík velice miloval, a měl jej ve veliké úctě. A tak nepravost sama sebe přelhala a nevinná krev byla zachráněna. 15. O pokušení Jeden poustevník vytýkal Adamovi, že podlehl tak lehkému pokušení. Jeho druh chtěl potrestati tuto jeho domýšlivost. I vzal ptáka, položil jej mezi dvě misky a nařídil přísně poustevníkovi, aby misky neotvíral, dokud se on sám nevrátí. A protože to bylo tak přísně zakázáno, nemohl se poustevník zdržeti, otevřel misky a pták odletěl. Druh jeho, když se vrátil, řekl mu: Proč jsi přestoupil zákaz tak lehký? Nevyčítej tedy nadále těm, kteří přestupují přikázání. 16. Zlato příčinou smrti Čte se v životě svatého Bartoloměje, že když Kristus šel se svými žáky lesem jakýmsi, našli plný pytel zlata. I tázali se ho: Mistře, co je to? I odpověděl jim řka: Nedotýkejte se toho, neboť to je zlá věc, neboť pro ni se dějí loupeže, křivé přísahy, vraždy, cizoložství, a mnohé duše proto hynou. Tu pravili učedníci: Pane, co je to? Pověz nám. 118
Strana 119
I řekl: Zlato. Nechť se ho nikdo nedotýká. Potom odešli. Ale dva z nich řekli: Pojďme a vezměme si zlato a budeme vždy bohati. A dohodli se že jeden z nich koupí chléb a druhý přivede mezka. A ten, který koupil chléb, přemýšlel, jak by zabil svého společníka, aby měl zlato sám pro sebe. I koupil dva chleby a do jednoho dal jed, aby jej dal svému druhu. Druhý rovněž přemýšlel, jak by zabil společníka. A tak přišli k zlatu. A ten, který donesl chleba, řekl: Pojezme, a počal jísti neotrávený chléb. Druhý však, usiluje o společníkovu smrt, řekl: Počkej mne, neboť přijdu, až donesu hůl k pohánění mezka. I šel a udělav hůl vrátil se potají a zabil svého druha. Potom si řekl: Teď jsem sám majetníkem zlata. A pustil se do chleba a zemřel. Kristus pak věda o věci, kterou předpověděl, chtěje ji druhým ukázati, vrátil se po třech dnech se svými. Vidouce ony dva mrtvé divili se. I řekl jim Kristus: Říkal jsem vám, že to je zlá věc a mnohé zlé z ní pochází. A odešel vypravuje jim průběh celé události. Gesta Romanorum O rytíři, kterýž byl manem královým Některaký rytíř, jsa manem nějakého krále, těžce jemu zavinil. Poslal k němu rytíře a přátele své, aby se zaň přimluvili, aby král ráčil jemu svou milost dáti. A tak jemu těžce milost uprosili pod takovouto úmlu- vou, aby ke dvoru královu pěší i jízdný spolu, napoly jda a napoly jeda bez přítrže přišel, a k tomu aby s sebou přivedl nejvěrnějšího přítele i kejklíře a největšího nepřítele svého. Uslyšev to velmi se zarmoutil i jal se mysliti, kterak by to mohl na- plniti. Ale jedné noci, když některakého poutníka byl přijal do domu svého, tajně řekl ženě své: Věru, že poutník tento veliké peníze nese s sebou. Protož já chci, jakž ty radíš, toho poutníka zahubiti, a budeme peníze míti. Tehdy ona: Dobrá jest rada, mně se dobře líbí. Potom, když všichni zesnuli v domu, na úsvitě ten jistý rytíř vstal, a vzbudiv toho poutníka jíti jemu pryč kázal. A jedno tele ze svých telat zabil a v kusy zrubal a vkladl v pytel, a vzbudiv svou ženu, dav jí ten pytel, aby někde v koutě schovala, řekl k ní: Hlava s rukama i s nohama toho poutníka jest, kterouž vložil jsem v tento pytel, ale všecko tělo jeho s droby jsem v chlévě pochoval. A pověděv to ženě své něco peněz ukázal, jakoby je od poutníka pobral. Ale když den byl přišel, aby se králi svému ukázal, vzav napravo psa a syna svého malého v lůno a ženu svou nalevo, k tomu pěkný koník svůj malý, i jal se jíti. A když k hradu se přibližoval, pravou nohu na hřbet pěkného svého koníka jeda vložil, a levou po zemi šel. A tak pěší i jízdný na hrad i na králův dvůr vešel. Uzřev to král i s těmi, kdož při tom stáli, velmi se divil. I vece jemu: 119
I řekl: Zlato. Nechť se ho nikdo nedotýká. Potom odešli. Ale dva z nich řekli: Pojďme a vezměme si zlato a budeme vždy bohati. A dohodli se že jeden z nich koupí chléb a druhý přivede mezka. A ten, který koupil chléb, přemýšlel, jak by zabil svého společníka, aby měl zlato sám pro sebe. I koupil dva chleby a do jednoho dal jed, aby jej dal svému druhu. Druhý rovněž přemýšlel, jak by zabil společníka. A tak přišli k zlatu. A ten, který donesl chleba, řekl: Pojezme, a počal jísti neotrávený chléb. Druhý však, usiluje o společníkovu smrt, řekl: Počkej mne, neboť přijdu, až donesu hůl k pohánění mezka. I šel a udělav hůl vrátil se potají a zabil svého druha. Potom si řekl: Teď jsem sám majetníkem zlata. A pustil se do chleba a zemřel. Kristus pak věda o věci, kterou předpověděl, chtěje ji druhým ukázati, vrátil se po třech dnech se svými. Vidouce ony dva mrtvé divili se. I řekl jim Kristus: Říkal jsem vám, že to je zlá věc a mnohé zlé z ní pochází. A odešel vypravuje jim průběh celé události. Gesta Romanorum O rytíři, kterýž byl manem královým Některaký rytíř, jsa manem nějakého krále, těžce jemu zavinil. Poslal k němu rytíře a přátele své, aby se zaň přimluvili, aby král ráčil jemu svou milost dáti. A tak jemu těžce milost uprosili pod takovouto úmlu- vou, aby ke dvoru královu pěší i jízdný spolu, napoly jda a napoly jeda bez přítrže přišel, a k tomu aby s sebou přivedl nejvěrnějšího přítele i kejklíře a největšího nepřítele svého. Uslyšev to velmi se zarmoutil i jal se mysliti, kterak by to mohl na- plniti. Ale jedné noci, když některakého poutníka byl přijal do domu svého, tajně řekl ženě své: Věru, že poutník tento veliké peníze nese s sebou. Protož já chci, jakž ty radíš, toho poutníka zahubiti, a budeme peníze míti. Tehdy ona: Dobrá jest rada, mně se dobře líbí. Potom, když všichni zesnuli v domu, na úsvitě ten jistý rytíř vstal, a vzbudiv toho poutníka jíti jemu pryč kázal. A jedno tele ze svých telat zabil a v kusy zrubal a vkladl v pytel, a vzbudiv svou ženu, dav jí ten pytel, aby někde v koutě schovala, řekl k ní: Hlava s rukama i s nohama toho poutníka jest, kterouž vložil jsem v tento pytel, ale všecko tělo jeho s droby jsem v chlévě pochoval. A pověděv to ženě své něco peněz ukázal, jakoby je od poutníka pobral. Ale když den byl přišel, aby se králi svému ukázal, vzav napravo psa a syna svého malého v lůno a ženu svou nalevo, k tomu pěkný koník svůj malý, i jal se jíti. A když k hradu se přibližoval, pravou nohu na hřbet pěkného svého koníka jeda vložil, a levou po zemi šel. A tak pěší i jízdný na hrad i na králův dvůr vešel. Uzřev to král i s těmi, kdož při tom stáli, velmi se divil. I vece jemu: 119
Strana 120
Kdež jest tvůj přítel nejvěrnější? Tehdy ten jistý rytíř vyňav nůž uřezal psu ucho, jenž křičel pryč běže. Po malé chvíli ten rytíř odvolal jej zase, an krvavě vrátil se k němu a raduje se jemu. I vece rytíř, ukázav na psa: Aj, králi i pane můj! Tot můj přítel nejvěrnější, jehož jsem s sebou přivedl. Tehdy král: Kdež jest tvůj kejklíř? A on ukázav na svého malého syna vece: Aj, pane a králi! Neníť kej- klíře na světě, by mě také utěšení učinil, jako když vidím syna svého, an přede mnou hrá. I vece jemu král: Kdež jest nepřítel tvůj? Tehdy ten jistý rytíř nic nemeškav dal své ženě pohlavek řka: Proč ty tak nestydatě vzhlédáš na mého pána krále? A ona ihned vzkřikla velikým hlasem: O zlořečený mordéři, proč mě tepeš? Zdas ve svém domu ještě žalostné vraždy neskonal? Slyšte všichni i ty, milý králi, že můj muž pro hubené peníze nějakého chudého poutníka ve svém domu zamordoval. Uslyšev to ten jistý rytíř, opět jí dal záhlavek řka: Ó zlořečená ženo, proč křivě na mě vinu cpeš a že se nestydíš? Tehdy ona z toho rozhněvavši se přede všemi křikla řkouc: Pojďte do jeho domu, a ukáži vám místo, v němž toho zahubeného poutníka hlavu, nohy i ruce pochoval jest, a ten chlév, v němžto všecko tělo i s droby pochoval jest. Uslyševše to ti jistí, jižto při tom stáli, chtíce toho zkusiti, jest-li pravda, do domu toho jistého rytíře se brali. Ale ta jistá žena při- běhnuvši otevřela pivnici, kdežto pytel s telecím masem byl pochován; jejž brzo odkopavše vyňali ten jistý pytel. Uzřevše, ano telecí maso, pří- liš se tomu divili. A seznavše moudrost toho rytíře, jemu hodnou chválu vzdali, jenž potom ke králově milosti zvláště byl přikázán. Duchovně pak takto: Nejmilejší! Tento rytíř, jenž nejvyššího krále milého ztratil, jest každý hříšný, jenž k obdržení pána svého milosti posílá napřed přímluvce svaté k Bohu, jakožto přátely své příbuzné. Ale aby pánu svému dosti učinil, má jíti pěší i na koni. Pěší jako zemské věci a časné potlačuje, jízdný nebeských věcí ze všeho srdce žádaje a v nich se kochaje. Psa také svého na pravici za přítele svého největšího má s sebou vésti, totižto anděla svého nebo pastýře svého, buď kazatel nebo zpovědník, jenž duše jeho má stříci, jehož jakkoli ne jednou, ale mnohokrát nožem svých hříchův ucho obřezuje, avšak k němu vždy se navrátí, jeho tajností žádnému nezjevuje a v jeho prospěchu vždy se raduje. Také má držeti kejklíře, totižto dítě ve svém lůně, totižto svědomí, nevinnost svrchované pokory, kteréžto svědomí bude-li dobře spravováno, dušička se každého velmi utěší. Ale ženu na levici za nepřítele nevěrného s sebou má vésti, totižto rozkoš těla nebo lest ďábelskou anebo svět, jenž tajnost každého člověka před čeledí královou na smrt pronáší, totižto před říší nebeskou. Tehdy hodně taký člověk bude ve své moudrosti chválen, jenž takým lstem uměl s boží pomocí odolati, tajně své tele zabiv, totižto své tělo rozumně moře posty, modlitbami a jiným utrpením je v Kristovi pochoval, a naposledy konečnou milostí Kristovi, věčnému králi, přikázán na věky. 120
Kdež jest tvůj přítel nejvěrnější? Tehdy ten jistý rytíř vyňav nůž uřezal psu ucho, jenž křičel pryč běže. Po malé chvíli ten rytíř odvolal jej zase, an krvavě vrátil se k němu a raduje se jemu. I vece rytíř, ukázav na psa: Aj, králi i pane můj! Tot můj přítel nejvěrnější, jehož jsem s sebou přivedl. Tehdy král: Kdež jest tvůj kejklíř? A on ukázav na svého malého syna vece: Aj, pane a králi! Neníť kej- klíře na světě, by mě také utěšení učinil, jako když vidím syna svého, an přede mnou hrá. I vece jemu král: Kdež jest nepřítel tvůj? Tehdy ten jistý rytíř nic nemeškav dal své ženě pohlavek řka: Proč ty tak nestydatě vzhlédáš na mého pána krále? A ona ihned vzkřikla velikým hlasem: O zlořečený mordéři, proč mě tepeš? Zdas ve svém domu ještě žalostné vraždy neskonal? Slyšte všichni i ty, milý králi, že můj muž pro hubené peníze nějakého chudého poutníka ve svém domu zamordoval. Uslyšev to ten jistý rytíř, opět jí dal záhlavek řka: Ó zlořečená ženo, proč křivě na mě vinu cpeš a že se nestydíš? Tehdy ona z toho rozhněvavši se přede všemi křikla řkouc: Pojďte do jeho domu, a ukáži vám místo, v němž toho zahubeného poutníka hlavu, nohy i ruce pochoval jest, a ten chlév, v němžto všecko tělo i s droby pochoval jest. Uslyševše to ti jistí, jižto při tom stáli, chtíce toho zkusiti, jest-li pravda, do domu toho jistého rytíře se brali. Ale ta jistá žena při- běhnuvši otevřela pivnici, kdežto pytel s telecím masem byl pochován; jejž brzo odkopavše vyňali ten jistý pytel. Uzřevše, ano telecí maso, pří- liš se tomu divili. A seznavše moudrost toho rytíře, jemu hodnou chválu vzdali, jenž potom ke králově milosti zvláště byl přikázán. Duchovně pak takto: Nejmilejší! Tento rytíř, jenž nejvyššího krále milého ztratil, jest každý hříšný, jenž k obdržení pána svého milosti posílá napřed přímluvce svaté k Bohu, jakožto přátely své příbuzné. Ale aby pánu svému dosti učinil, má jíti pěší i na koni. Pěší jako zemské věci a časné potlačuje, jízdný nebeských věcí ze všeho srdce žádaje a v nich se kochaje. Psa také svého na pravici za přítele svého největšího má s sebou vésti, totižto anděla svého nebo pastýře svého, buď kazatel nebo zpovědník, jenž duše jeho má stříci, jehož jakkoli ne jednou, ale mnohokrát nožem svých hříchův ucho obřezuje, avšak k němu vždy se navrátí, jeho tajností žádnému nezjevuje a v jeho prospěchu vždy se raduje. Také má držeti kejklíře, totižto dítě ve svém lůně, totižto svědomí, nevinnost svrchované pokory, kteréžto svědomí bude-li dobře spravováno, dušička se každého velmi utěší. Ale ženu na levici za nepřítele nevěrného s sebou má vésti, totižto rozkoš těla nebo lest ďábelskou anebo svět, jenž tajnost každého člověka před čeledí královou na smrt pronáší, totižto před říší nebeskou. Tehdy hodně taký člověk bude ve své moudrosti chválen, jenž takým lstem uměl s boží pomocí odolati, tajně své tele zabiv, totižto své tělo rozumně moře posty, modlitbami a jiným utrpením je v Kristovi pochoval, a naposledy konečnou milostí Kristovi, věčnému králi, přikázán na věky. 120
Strana 121
O rytíři a ženě Rytíř některaký starý, ale spravedlivý, pannu mladou a pěknou sobě za ženu pojal. I stalo se jest, že tři léta spolu byli a žádného plodu neměli. Tehdy jeden den stalo se jest, když tato mladá paní do kostela šla jest, a mátě její ji potkala a řekla jí: Ó milá dcero, kterak jest tobě? A ona odpověděla: Zle. Tolikéž by mi se líbilo podle špalku ležeti, jako podle muže mého; neboť žádného veselí nemám od něho. A protož jiného chci milovati. I dí jí mátě: Ó milá dcero, já i otec tvůj dlouhé jsme časy spolu bydli- li, a nikdy takého bláznovství jsem se nedopustila. A dcera odpověděla: Nebyl jest div, neb jste byli oba mladí. Ale jiné jest o muži mém, že jest starý, studený a nemocný. Odpověděla matka: Pověz mi, koho chceš milovati. Ona odpoví: Zajisté kněze tohoto místa, neb ten tajemství mého zjeviti nesmí. Ale když bych jiného milovala, ten by tovaryšům pověděl, a tak by mi se posmívali. A protož chci kněze milovati. Odpoví jí mátě: Poslouchej rady mé. Staříť jsou velmi ukrutní, když se hněvati počnou. Zkus muže svého nejprve, a bude-lit to moci projíti, kněze tehdy teprv miluj. A ona odpoví: Pro tě to chci učiniti. Ale pověz mi, na čem jeho zkusím? A ona odpoví: Strom, kterýž on v nově štěpoval, podrub jej a v oheň vlož. A dcera dí: Ját to učiním. Potom rytíř na lov jel a paní řekla zahradníkům: Aj, pán můj, když přijede, bude studen. Pojďme do zahrady, a některý strom setni a oheň učiň, aby se pán můj mohl zhříti. Zahradník sekeru vzal, i zde i onde hledaje v zahradě. A na krátce ona sekeru vzala a strom zrubala a v oheň vložila. Druhý den opět mátě jí potkala i dí k mateři: Ó milá matko, milovat chci, nebť jsem učinila, jakž jsi kázala. I dí jí mátě: Ó milá dcero! Ještě pro lásku otce svého jednou jeho pokus. A ona odpověděla: Na čem jeho mám pokusiti? A ona odpoví: Malého psíka má, kteréhož velmi miluje; toho jemu zabij, a budeš-li pak ujíti jeho hněvu moci, tehdy kněze miluj. A když se noc přiblížila a lože zlatohlavem a hedvábím okrášleno bylo, tehdy psík do komory vešel a na lože vskočil, jakož jest byl přivykl. A paní jeho jej za nohy zadní vzala a o stěnu jím udeřila, až jest umřel. Rytíř to uzřev řekl jest: Ó nešlechetná ženo, pročs psíka přede mnou zabila? A ona odpoví jemu: Dobře vidíš, že lože naše jest drahým rouchem okrášleno, a psík z bláta přišed roucho všecko zblátil. A tak počala plakati. A rytíř dí jí: Přestaň plakati, neboť tobě nyní odpustím. Po třetí přišla k mateři řkouc: Ó milá matko, mně jest muka veliká přes tak dlouhý čas bez kněze mi býti; nebs mi řekla a slíbila, že mne více nebudeš trestati. Pověz mi, na čem bych jeho potřetí pokusila? A ona jí dí: V neděli chce míti muž tvůj hody a mnoho vladyk sezve, 121
O rytíři a ženě Rytíř některaký starý, ale spravedlivý, pannu mladou a pěknou sobě za ženu pojal. I stalo se jest, že tři léta spolu byli a žádného plodu neměli. Tehdy jeden den stalo se jest, když tato mladá paní do kostela šla jest, a mátě její ji potkala a řekla jí: Ó milá dcero, kterak jest tobě? A ona odpověděla: Zle. Tolikéž by mi se líbilo podle špalku ležeti, jako podle muže mého; neboť žádného veselí nemám od něho. A protož jiného chci milovati. I dí jí mátě: Ó milá dcero, já i otec tvůj dlouhé jsme časy spolu bydli- li, a nikdy takého bláznovství jsem se nedopustila. A dcera odpověděla: Nebyl jest div, neb jste byli oba mladí. Ale jiné jest o muži mém, že jest starý, studený a nemocný. Odpověděla matka: Pověz mi, koho chceš milovati. Ona odpoví: Zajisté kněze tohoto místa, neb ten tajemství mého zjeviti nesmí. Ale když bych jiného milovala, ten by tovaryšům pověděl, a tak by mi se posmívali. A protož chci kněze milovati. Odpoví jí mátě: Poslouchej rady mé. Staříť jsou velmi ukrutní, když se hněvati počnou. Zkus muže svého nejprve, a bude-lit to moci projíti, kněze tehdy teprv miluj. A ona odpoví: Pro tě to chci učiniti. Ale pověz mi, na čem jeho zkusím? A ona odpoví: Strom, kterýž on v nově štěpoval, podrub jej a v oheň vlož. A dcera dí: Ját to učiním. Potom rytíř na lov jel a paní řekla zahradníkům: Aj, pán můj, když přijede, bude studen. Pojďme do zahrady, a některý strom setni a oheň učiň, aby se pán můj mohl zhříti. Zahradník sekeru vzal, i zde i onde hledaje v zahradě. A na krátce ona sekeru vzala a strom zrubala a v oheň vložila. Druhý den opět mátě jí potkala i dí k mateři: Ó milá matko, milovat chci, nebť jsem učinila, jakž jsi kázala. I dí jí mátě: Ó milá dcero! Ještě pro lásku otce svého jednou jeho pokus. A ona odpověděla: Na čem jeho mám pokusiti? A ona odpoví: Malého psíka má, kteréhož velmi miluje; toho jemu zabij, a budeš-li pak ujíti jeho hněvu moci, tehdy kněze miluj. A když se noc přiblížila a lože zlatohlavem a hedvábím okrášleno bylo, tehdy psík do komory vešel a na lože vskočil, jakož jest byl přivykl. A paní jeho jej za nohy zadní vzala a o stěnu jím udeřila, až jest umřel. Rytíř to uzřev řekl jest: Ó nešlechetná ženo, pročs psíka přede mnou zabila? A ona odpoví jemu: Dobře vidíš, že lože naše jest drahým rouchem okrášleno, a psík z bláta přišed roucho všecko zblátil. A tak počala plakati. A rytíř dí jí: Přestaň plakati, neboť tobě nyní odpustím. Po třetí přišla k mateři řkouc: Ó milá matko, mně jest muka veliká přes tak dlouhý čas bez kněze mi býti; nebs mi řekla a slíbila, že mne více nebudeš trestati. Pověz mi, na čem bych jeho potřetí pokusila? A ona jí dí: V neděli chce míti muž tvůj hody a mnoho vladyk sezve, 121
Strana 122
mužův i žen, a budem tu všichni. A když všichni tu budeme posazeni, a stůl pln bude krmí a pití, tehdy tajně klíč svůj na konci ubrusu přivaž a rci tato slova: Aj, kterak zlé paměti já jsem! Nože svého v komoře jsem nechala. A tak ze stolice své chutně vstaň a ubrus se všemi krměmi i s pitím dolů strhni. A když pak tu bití ujdeš, teprve kněze, nebo kte- réhožkolivěk chceš, miluj. Tehdy když všichni za stolem posazeni byli, a krmě i vína byla jsou na stůl postavena, ona brzo vstala jest a všecko na zem strhla. Koflíky zlaté i stříbrné i jiné nádobí na zemi leželo jest i krmě. Tehdy rytíř jistě více zarmoutil se jest, než by říci mohl, a hanbu velikou trpěl jest. A ihned nový ubrus a jiné všecko nové kázal přinésti a s velikou radostí všecky obveselil jest prose, aby krmě štědře brali a pili. A tak všichni byli jsou veseli a všichni nasyceni jsou. A dokonavše ty hody tomu rytíři všichni díky vzdali jsou. A když bylo ráno, pobyv u mše domů šel a zavolati kázal sobě holiče i řekl jemu: Pojď po mně! A do komory vešel a k loži, kde paní ležela, přistoupil a řekl jest: Vstaň brzo! A ona dí k němu: Není hodiny třetí, pane, k čemu vstáti mám? A on odpověděl jí: Chci, abys krev pouštěla z obou paží. A ona odpoví jemu: Pane, nikdy jsem nepouštěla. A on dí: Pravda jest. A protož bláznice jsi. A zdali nepomníš, cos mi učinila? Nejprve strom jsi mi sroubila, podruhé jsi mi psa zabila, a vče- rejšího dne na hanbu jsi mi ubrus se stolu strhla. A počátek toho jest porušení krve tvé. A protož to porušení vypustiti chci, abys ani mne ani sebe potom nepohaněla. Tehdy ona plačíc vstala jest a ruce zdvihnouc řekla: Pane, smiluj se nade mnou. A on odpoví jí: Nepros milosrdenství, jedno paži spíše zdvihni, at krev srdce tvého budu míti. Ona když paži zdvihla, rytíř dí lazebníkovi: Udeř dosti hluboko. A tak on velikou ránu jí dal, že barva tvářnosti proměnila se jí jest pro množ- ství krve. A to učiniv rytíř řekl jest: Uvaž paži. I dí opět k ní: Zdvihni druhou paži. A ona opět dí: Ó pane, smiluj se nade mnou! Aj, již umru. A on dí jí: To jsi pomníti měla, kdyžs to zlé učinila. Ona druhou paži zvedla, a on podruhé udeřil, a krev vyšla, že jednak napoly mrtva byla. A on paži jí uvázati kázal, a řekl: Do lože svého jdi a potom pomni se polepšiti. A tak ona po mateř svou poslala. A když jest uslyšela, radovala se jest mátě a přišla ke dceři. A dcera, když uzřela mateř, řekla jest: Ó matko milá, jednak jsem umřela! Tehdy řekla jí mátě její: Řekla jsem tobě, že staří jsou ukrutní. Nikdy potom nechtěj milovati kněze. A ona odpoví jí: Potom žádného nebudu milovati, jedno pána mého. 122
mužův i žen, a budem tu všichni. A když všichni tu budeme posazeni, a stůl pln bude krmí a pití, tehdy tajně klíč svůj na konci ubrusu přivaž a rci tato slova: Aj, kterak zlé paměti já jsem! Nože svého v komoře jsem nechala. A tak ze stolice své chutně vstaň a ubrus se všemi krměmi i s pitím dolů strhni. A když pak tu bití ujdeš, teprve kněze, nebo kte- réhožkolivěk chceš, miluj. Tehdy když všichni za stolem posazeni byli, a krmě i vína byla jsou na stůl postavena, ona brzo vstala jest a všecko na zem strhla. Koflíky zlaté i stříbrné i jiné nádobí na zemi leželo jest i krmě. Tehdy rytíř jistě více zarmoutil se jest, než by říci mohl, a hanbu velikou trpěl jest. A ihned nový ubrus a jiné všecko nové kázal přinésti a s velikou radostí všecky obveselil jest prose, aby krmě štědře brali a pili. A tak všichni byli jsou veseli a všichni nasyceni jsou. A dokonavše ty hody tomu rytíři všichni díky vzdali jsou. A když bylo ráno, pobyv u mše domů šel a zavolati kázal sobě holiče i řekl jemu: Pojď po mně! A do komory vešel a k loži, kde paní ležela, přistoupil a řekl jest: Vstaň brzo! A ona dí k němu: Není hodiny třetí, pane, k čemu vstáti mám? A on odpověděl jí: Chci, abys krev pouštěla z obou paží. A ona odpoví jemu: Pane, nikdy jsem nepouštěla. A on dí: Pravda jest. A protož bláznice jsi. A zdali nepomníš, cos mi učinila? Nejprve strom jsi mi sroubila, podruhé jsi mi psa zabila, a vče- rejšího dne na hanbu jsi mi ubrus se stolu strhla. A počátek toho jest porušení krve tvé. A protož to porušení vypustiti chci, abys ani mne ani sebe potom nepohaněla. Tehdy ona plačíc vstala jest a ruce zdvihnouc řekla: Pane, smiluj se nade mnou. A on odpoví jí: Nepros milosrdenství, jedno paži spíše zdvihni, at krev srdce tvého budu míti. Ona když paži zdvihla, rytíř dí lazebníkovi: Udeř dosti hluboko. A tak on velikou ránu jí dal, že barva tvářnosti proměnila se jí jest pro množ- ství krve. A to učiniv rytíř řekl jest: Uvaž paži. I dí opět k ní: Zdvihni druhou paži. A ona opět dí: Ó pane, smiluj se nade mnou! Aj, již umru. A on dí jí: To jsi pomníti měla, kdyžs to zlé učinila. Ona druhou paži zvedla, a on podruhé udeřil, a krev vyšla, že jednak napoly mrtva byla. A on paži jí uvázati kázal, a řekl: Do lože svého jdi a potom pomni se polepšiti. A tak ona po mateř svou poslala. A když jest uslyšela, radovala se jest mátě a přišla ke dceři. A dcera, když uzřela mateř, řekla jest: Ó matko milá, jednak jsem umřela! Tehdy řekla jí mátě její: Řekla jsem tobě, že staří jsou ukrutní. Nikdy potom nechtěj milovati kněze. A ona odpoví jí: Potom žádného nebudu milovati, jedno pána mého. 122
Strana 123
O sedmi mudrcích Domicianus v Římě kraloval moudrý velmi, jenž měl krásnou ženu a velmi ji miloval. I stalo se, že císařova žena počala a krásného syna porodila, jemuž jméno dali Dioklecianus. A když to jisté dítě bylo v sedmi letech, mátě toho dítěte roznemohla se až na smrt. Uzřevši, že jí nelze dlouho na živu býti, kázala k sobě zavolati císaře, i vece jemu: Pane, z této nemoci, to věz, ját nevstanu. Protož za jednu prosbu tebe prosím, abys mě milostivě uslyšel, dříve než umru. Vece císař k ní: Pros, zač chceš, hotov jsem vše naplniti. Vece ona jemu: Vím to dobře, že po mé smrti jinou ženu pojmeš. I pro- sím, když se to stane, aby ta jistá žena neměla moci nad mým synem, ale aby někde jinde od ní daleko chován byl. Odpověděl císař: Staň se vůle tvá. A ihned duši pustila. Císař potom dlouhý čas její smrti plakal a ženy pojmouti nechtěl. Až tak dlouho jednou v noci myslil sám v sobě o svém synu, by jej na učení dal. Vstav ráno kázal své rady zavolati a s nimi se pilně raditi, kam by svého syna nejmilejšího dal na učení. Tehdy oni odpověděli jemu: Pane, v Římě jest sedm mudrcův, již svou moudrostí všecky mudrce to- hoto světa předešli. Buď jeden z nich zavolán anebo všichni, a tomu nebo těm dej svého syna na učení. Císař uslyšev to, ihned po ty mudrce poslal, aby ihned beze všeho meškání k němu přišli. A když byli před císařem, vece jim císař: Víte-li, proč jsem po vás poslal? Tehdy oni odpovědí: Pane, nevíme. Dí jim císař: Toliko jednoho syna mám, jakož vám jest to dobře svědomo, jehož vám chci dáti na učení, aby skrze vaši radu i vaše naučení mohl hodně říši spravovati po mé smrti. I dí první: Pane, dej mi jej v naučení, at já jeho chovám i učím, a ját jej chci naučiti tomu, coť sám umím a všichni tovaryši moji, v sedmi letech. — A tomu říkali Tantillus, jako nejmenší z nich. Vece druhý, jemuž říkali Lvík: Pane, od dávnat jsem sloužil, a nikdy jsem od tebe nic nebral. Protož jiného nic za odplatu neprosím, jedno abys mi svého syna dal k chování a k naučení. A ját jej chci naučiti tomu všemu, jako sám umím i všichni moji tovaryši jiní, v šesti letech. A tak všichni tovaryši i mistři každý z nich zvláště prosil císaře, aby jemu svého syna dal k odchování i k naučení. A každý jeden rok srazil. Až tak sedmý mistr řekl, že v jednom roce chce jeho naučiti tomu všemu, co sám umí i všickni tovaryši jeho. Uslyšev to císař jal se velmi děkovati jim z toho, že každý z nich zvláště žádal, aby jeho syna choval i učil. A oni všichni díky vzdavše císařovi, vzavše jeho syna s sebou k domu se obrátili. A když domů přijeli, zvláštní jemu pokoj učiniti kázali a po všech stěnách tohoto jistého pokoje sedmero umění, jež slove svobodné umění, napsali jsou, aby to jisté dítě v každý čas jako na knihách mohlo se dobře z častého vidění učiti. I ti jistí mistři i každý z nich velmi snažně na každý den jeho učili ustavičně plných sedm let. A když se bylo do- konalo sedm let, mistři mezi sebou jali se mluviti řkouce: Dobré jest, abychom již učedníka našeho pokusili, mnoho-li umí. 123
O sedmi mudrcích Domicianus v Římě kraloval moudrý velmi, jenž měl krásnou ženu a velmi ji miloval. I stalo se, že císařova žena počala a krásného syna porodila, jemuž jméno dali Dioklecianus. A když to jisté dítě bylo v sedmi letech, mátě toho dítěte roznemohla se až na smrt. Uzřevši, že jí nelze dlouho na živu býti, kázala k sobě zavolati císaře, i vece jemu: Pane, z této nemoci, to věz, ját nevstanu. Protož za jednu prosbu tebe prosím, abys mě milostivě uslyšel, dříve než umru. Vece císař k ní: Pros, zač chceš, hotov jsem vše naplniti. Vece ona jemu: Vím to dobře, že po mé smrti jinou ženu pojmeš. I pro- sím, když se to stane, aby ta jistá žena neměla moci nad mým synem, ale aby někde jinde od ní daleko chován byl. Odpověděl císař: Staň se vůle tvá. A ihned duši pustila. Císař potom dlouhý čas její smrti plakal a ženy pojmouti nechtěl. Až tak dlouho jednou v noci myslil sám v sobě o svém synu, by jej na učení dal. Vstav ráno kázal své rady zavolati a s nimi se pilně raditi, kam by svého syna nejmilejšího dal na učení. Tehdy oni odpověděli jemu: Pane, v Římě jest sedm mudrcův, již svou moudrostí všecky mudrce to- hoto světa předešli. Buď jeden z nich zavolán anebo všichni, a tomu nebo těm dej svého syna na učení. Císař uslyšev to, ihned po ty mudrce poslal, aby ihned beze všeho meškání k němu přišli. A když byli před císařem, vece jim císař: Víte-li, proč jsem po vás poslal? Tehdy oni odpovědí: Pane, nevíme. Dí jim císař: Toliko jednoho syna mám, jakož vám jest to dobře svědomo, jehož vám chci dáti na učení, aby skrze vaši radu i vaše naučení mohl hodně říši spravovati po mé smrti. I dí první: Pane, dej mi jej v naučení, at já jeho chovám i učím, a ját jej chci naučiti tomu, coť sám umím a všichni tovaryši moji, v sedmi letech. — A tomu říkali Tantillus, jako nejmenší z nich. Vece druhý, jemuž říkali Lvík: Pane, od dávnat jsem sloužil, a nikdy jsem od tebe nic nebral. Protož jiného nic za odplatu neprosím, jedno abys mi svého syna dal k chování a k naučení. A ját jej chci naučiti tomu všemu, jako sám umím i všichni moji tovaryši jiní, v šesti letech. A tak všichni tovaryši i mistři každý z nich zvláště prosil císaře, aby jemu svého syna dal k odchování i k naučení. A každý jeden rok srazil. Až tak sedmý mistr řekl, že v jednom roce chce jeho naučiti tomu všemu, co sám umí i všickni tovaryši jeho. Uslyšev to císař jal se velmi děkovati jim z toho, že každý z nich zvláště žádal, aby jeho syna choval i učil. A oni všichni díky vzdavše císařovi, vzavše jeho syna s sebou k domu se obrátili. A když domů přijeli, zvláštní jemu pokoj učiniti kázali a po všech stěnách tohoto jistého pokoje sedmero umění, jež slove svobodné umění, napsali jsou, aby to jisté dítě v každý čas jako na knihách mohlo se dobře z častého vidění učiti. I ti jistí mistři i každý z nich velmi snažně na každý den jeho učili ustavičně plných sedm let. A když se bylo do- konalo sedm let, mistři mezi sebou jali se mluviti řkouce: Dobré jest, abychom již učedníka našeho pokusili, mnoho-li umí. 123
Strana 124
Vece první z nich: Kterak jeho chceme pokusiti? Vece druhý: Když bude spáti, položme pod každý roh lože jeho jeden list bukový. A tak se stalo. Ale když byl procitl, oči své v strop toho jistého pokoje, v němž odpočíval, upřel byl. Uzřevše to mistři řekli k němu: Pane, proč tak vzdycháš? Odpověděl jim: Divím se, že nebo roh tohoto pokoje sklonil se jest, anebo země pode mnou vyzdvihla se. Uslyševše to mistři, řekli mezi sebou: Bude-li toto dítě živo, něco velikého bude. A mezitím rada i páni té říše řekli jsou k císařovi: Pane, toliko jednoho syna máš, a může to státi se, že zhyne. Hodné jest, by tvá milost oženil se, aby říše dědice neztratila. Vece císař k nim: Poněvadž jest to tak, pohledejte mi dívky panny krásné, ať ji sobě za ženu vezmu. Tehdy oni ihned jali se hledati, až nalezli jednoho krále dcerku. A když s ní přebýval, všechna žalost první ženy od něho odstoupila. Tak u veliké kratochvíli spolu přebývali, jediné že císařovna nemohla plodu míti. Z toho velikou žalost na svém srdci měla. A když byla uslyšela, že císař toliko jednoho syna v daleké vlasti měl, jala se mysliti, kterak by jeho mohla zahubiti. I stalo se jedné noci, když spolu odpočívali, vece císařovna: Pane, prosím tebe, uslyš mě u malé prosbě. Tehdy on jí dí: V které? Tehdy ona vece: Víš dobře, milý pane, že ještě jsem nepočala, a proto jsem velmi zarmoucena. Ale slyším, že máš jednoho syna v daleké vlasti, a toho jsi poručil sedmi mistrům. Prosím tebe, pošli mi poň, at aspoň se jemu budu těšiti, dokudž Bůh mne nenavštíví. Vece jí císař: Staň se vůle tvá, neb jsem jeho dávno neviděl. A ihned nazítří psal těm jistým mistrům, aby, jakž brzo listy uzří, ihned syna jeho k němu přivedli, chtí-li jeho milost zachovati a při svých ži- votech ostati. A když mistři listy přečtli byli, jali se toho večera na hvězdy patřiti, hodné-li by bylo podle přikázání císařova v tu míru jemu syna dovésti. A tak viděli zjevně, že nepřivedou-li jeho, všichni mistři bez hlav budou; pakli přivedou, tehdy ten jistý mládenec zahuben bude. Uzřevše to zarmoutili jsou se velmi. A v tu míru událo se tomu jistému mládenci z pokoje vyjíti. Uzřev je jal se jich tázati, proč by tak smutní byli. Řekli jemu: Pane, posel přijel, abychom tě k tvému otci dovedli; a na to jsme na hvězdy pohlíželi, na nichž jsme jasně viděli: dáme-li tě otci tvému v ten čas, jakož on chce, ku prvnímu slovu, kteréž promluvíš, umřeš; pakli toho neučiníme, své životy ztratíme. Vece k nim ten jistý mládenec: Druhou noc já chci na hvězdy po- patřiti. A tak když popatřil, viděl na hvězdách, že mistři pravdu pravili. Ale když se jal pilně hleděti, viděl v jiné malé hvězdě, že bude-li za sedm dní mlčeti ustavičně, když k svému otci přijde, a mistři jeho budou se snažně zaň přimlouvati, jakkoli na každý den na smrt veden bude, živ ostane. Uzřev to zavolal svých mistrův i jal se jim ukazovati a řka: Aj, tato hvězda malá zjevně ukazuje, že budu-li mlčeti a vaši snažnou 124
Vece první z nich: Kterak jeho chceme pokusiti? Vece druhý: Když bude spáti, položme pod každý roh lože jeho jeden list bukový. A tak se stalo. Ale když byl procitl, oči své v strop toho jistého pokoje, v němž odpočíval, upřel byl. Uzřevše to mistři řekli k němu: Pane, proč tak vzdycháš? Odpověděl jim: Divím se, že nebo roh tohoto pokoje sklonil se jest, anebo země pode mnou vyzdvihla se. Uslyševše to mistři, řekli mezi sebou: Bude-li toto dítě živo, něco velikého bude. A mezitím rada i páni té říše řekli jsou k císařovi: Pane, toliko jednoho syna máš, a může to státi se, že zhyne. Hodné jest, by tvá milost oženil se, aby říše dědice neztratila. Vece císař k nim: Poněvadž jest to tak, pohledejte mi dívky panny krásné, ať ji sobě za ženu vezmu. Tehdy oni ihned jali se hledati, až nalezli jednoho krále dcerku. A když s ní přebýval, všechna žalost první ženy od něho odstoupila. Tak u veliké kratochvíli spolu přebývali, jediné že císařovna nemohla plodu míti. Z toho velikou žalost na svém srdci měla. A když byla uslyšela, že císař toliko jednoho syna v daleké vlasti měl, jala se mysliti, kterak by jeho mohla zahubiti. I stalo se jedné noci, když spolu odpočívali, vece císařovna: Pane, prosím tebe, uslyš mě u malé prosbě. Tehdy on jí dí: V které? Tehdy ona vece: Víš dobře, milý pane, že ještě jsem nepočala, a proto jsem velmi zarmoucena. Ale slyším, že máš jednoho syna v daleké vlasti, a toho jsi poručil sedmi mistrům. Prosím tebe, pošli mi poň, at aspoň se jemu budu těšiti, dokudž Bůh mne nenavštíví. Vece jí císař: Staň se vůle tvá, neb jsem jeho dávno neviděl. A ihned nazítří psal těm jistým mistrům, aby, jakž brzo listy uzří, ihned syna jeho k němu přivedli, chtí-li jeho milost zachovati a při svých ži- votech ostati. A když mistři listy přečtli byli, jali se toho večera na hvězdy patřiti, hodné-li by bylo podle přikázání císařova v tu míru jemu syna dovésti. A tak viděli zjevně, že nepřivedou-li jeho, všichni mistři bez hlav budou; pakli přivedou, tehdy ten jistý mládenec zahuben bude. Uzřevše to zarmoutili jsou se velmi. A v tu míru událo se tomu jistému mládenci z pokoje vyjíti. Uzřev je jal se jich tázati, proč by tak smutní byli. Řekli jemu: Pane, posel přijel, abychom tě k tvému otci dovedli; a na to jsme na hvězdy pohlíželi, na nichž jsme jasně viděli: dáme-li tě otci tvému v ten čas, jakož on chce, ku prvnímu slovu, kteréž promluvíš, umřeš; pakli toho neučiníme, své životy ztratíme. Vece k nim ten jistý mládenec: Druhou noc já chci na hvězdy po- patřiti. A tak když popatřil, viděl na hvězdách, že mistři pravdu pravili. Ale když se jal pilně hleděti, viděl v jiné malé hvězdě, že bude-li za sedm dní mlčeti ustavičně, když k svému otci přijde, a mistři jeho budou se snažně zaň přimlouvati, jakkoli na každý den na smrt veden bude, živ ostane. Uzřev to zavolal svých mistrův i jal se jim ukazovati a řka: Aj, tato hvězda malá zjevně ukazuje, že budu-li mlčeti a vaši snažnou 124
Strana 125
přímluvu budu-li míti, živ ostanu. Nebo vás jest sedm, a každý z vás jeden den může mě od smrti vysvoboditi svou moudrostí. A když mistři na té hvězdě totéž shledali, v jeden hlas řekli: Pochválen buď Bůh, že moudrost učedlníka našeho přemáhá nás v našem umění. I vece k němu prvý mistr: Pane, snázeť bych hrdlo své ztratil, než bych prvý den tebe nevysvobodil. A tak všichni jiní pravili. A když tu řeč dokonali, s velikým zástupem brali se k císařovi. A když císař to zvěděl, vyjel proti němu. A když se sjeli, císař syna přituliv poceloval jeho a řka: Ó, kterak jsem tebe dávno neviděl! Ale on toliko hlavy jemu poklonil a nic nemluvil. Tomu se císař vel- mi divil. A když na síň přišli byli, císařovna v krásné přípravě se svými pannami jej přivítala, a ihned potom do svého pokoje vedla a všem ven jíti kázala. A toho mládence vzavši, podle sebe jej posadila řkouc jemu: Ó milý Diokleciáne, věz to, žeť jsem já po tě poslati tvému otci ká- zala, abych se s tebou radovala, a nad to své jsem panenství tobě zacho- vala, abys ty jeho požíval. Protož mluv se mnou, abychom spolu veseli byli. Ale mládenec jednoho slova neodpověděl. Uzřevši to ta jistá císařovna vece opět k němu: Ó milý Diokleciáne, věz to, jediné leč tebe tělesně nepoznám, život za to dáti musím. A řekši to, přitulivši jej chtěla jej pocelovati. Ale on svou tvář od ní obrátil. Opět ona vece jemu: Ó milý synu, proč tak činíš? Aj, však nás žádný nevidí! Poznejme se tělesně. Ale on vždy od ní hlavu odtahoval. Avšak přes to ona své prsy ob- naživši jemu ukazovala řkouc: Aj, kterak rozkošné tělo mám, a tobě jsem je zachovala. Ale on vždy od ní se trhal a žádným znamením jí své milosti k její libosti neukázal. Uzřevši ona to, davši jemu desku vece: Nechceš-li se mnou mluviti, ale piš mi a zjev mi svou vůli. Tehdy on jal se psáti řka: Bůh toho nedej, paní milá, abych štěpnici otce svého porušil a zhřešil, i upadl bych v zlořečenství otcovo. Protož nikdy k takovému skutku mne nepopouzej. Vzavši ona to jisté písmo jala se jeho čísti a zuby kousati. A roucho své až do pásu roztrhla a tvář svou do krve nehty zedrala, a všecky rouchy i s čepcem se své hlavy smetala a jala se křičeti řkouc: Pomozte mi, probůh, dokudž mne tento ďábel nepodáví. Uslyšev to císař — neboť byl na síni křik — k císařovně prudkým během vešel do komory a čeleď jeho po něm. I vece k ní císař: Milá, coť jest? Tehdy ona dí jemu: Milý pane, smiluj se nade mnou a zbav mě tohoto ďábla; neboť není tvůj syn, ale jest ďábel, když mě k hříchu ze vší své síly chtěl připraviti. A že jsem jemu nechtěla přivoliti, chtěl mě ná- silím podáviti. I ukázala jemu roucho i tvář. Uzřev to císař rozhněval se a kázal jej svým služebníkům odpraviti. Řekli k němu knížata: Pane, toliko jednoho syna máš. Nebylo by do- bře, bys jej tak snadně odpravil, dokudž právě neodsoudíš, aby neřekli: 125
přímluvu budu-li míti, živ ostanu. Nebo vás jest sedm, a každý z vás jeden den může mě od smrti vysvoboditi svou moudrostí. A když mistři na té hvězdě totéž shledali, v jeden hlas řekli: Pochválen buď Bůh, že moudrost učedlníka našeho přemáhá nás v našem umění. I vece k němu prvý mistr: Pane, snázeť bych hrdlo své ztratil, než bych prvý den tebe nevysvobodil. A tak všichni jiní pravili. A když tu řeč dokonali, s velikým zástupem brali se k císařovi. A když císař to zvěděl, vyjel proti němu. A když se sjeli, císař syna přituliv poceloval jeho a řka: Ó, kterak jsem tebe dávno neviděl! Ale on toliko hlavy jemu poklonil a nic nemluvil. Tomu se císař vel- mi divil. A když na síň přišli byli, císařovna v krásné přípravě se svými pannami jej přivítala, a ihned potom do svého pokoje vedla a všem ven jíti kázala. A toho mládence vzavši, podle sebe jej posadila řkouc jemu: Ó milý Diokleciáne, věz to, žeť jsem já po tě poslati tvému otci ká- zala, abych se s tebou radovala, a nad to své jsem panenství tobě zacho- vala, abys ty jeho požíval. Protož mluv se mnou, abychom spolu veseli byli. Ale mládenec jednoho slova neodpověděl. Uzřevši to ta jistá císařovna vece opět k němu: Ó milý Diokleciáne, věz to, jediné leč tebe tělesně nepoznám, život za to dáti musím. A řekši to, přitulivši jej chtěla jej pocelovati. Ale on svou tvář od ní obrátil. Opět ona vece jemu: Ó milý synu, proč tak činíš? Aj, však nás žádný nevidí! Poznejme se tělesně. Ale on vždy od ní hlavu odtahoval. Avšak přes to ona své prsy ob- naživši jemu ukazovala řkouc: Aj, kterak rozkošné tělo mám, a tobě jsem je zachovala. Ale on vždy od ní se trhal a žádným znamením jí své milosti k její libosti neukázal. Uzřevši ona to, davši jemu desku vece: Nechceš-li se mnou mluviti, ale piš mi a zjev mi svou vůli. Tehdy on jal se psáti řka: Bůh toho nedej, paní milá, abych štěpnici otce svého porušil a zhřešil, i upadl bych v zlořečenství otcovo. Protož nikdy k takovému skutku mne nepopouzej. Vzavši ona to jisté písmo jala se jeho čísti a zuby kousati. A roucho své až do pásu roztrhla a tvář svou do krve nehty zedrala, a všecky rouchy i s čepcem se své hlavy smetala a jala se křičeti řkouc: Pomozte mi, probůh, dokudž mne tento ďábel nepodáví. Uslyšev to císař — neboť byl na síni křik — k císařovně prudkým během vešel do komory a čeleď jeho po něm. I vece k ní císař: Milá, coť jest? Tehdy ona dí jemu: Milý pane, smiluj se nade mnou a zbav mě tohoto ďábla; neboť není tvůj syn, ale jest ďábel, když mě k hříchu ze vší své síly chtěl připraviti. A že jsem jemu nechtěla přivoliti, chtěl mě ná- silím podáviti. I ukázala jemu roucho i tvář. Uzřev to císař rozhněval se a kázal jej svým služebníkům odpraviti. Řekli k němu knížata: Pane, toliko jednoho syna máš. Nebylo by do- bře, bys jej tak snadně odpravil, dokudž právě neodsoudíš, aby neřekli: 125
Strana 126
Aj, král bez soudu v své náhlosti jedinkého syna kázal zahubiti. Uslyšev to kázal jej v žalář vsaditi. A nazítří kázal před sebou soud osaditi. A tak se stalo, že nazítří ten jistý mládenec souzen byl i od- souzen. A když na popravu veden byl s trubači podle vlašského obyčeje, aj veliký křik stal se od lidu: Buď toho Bohu žel, že jedinkého syna císařova na smrt vedou! A když jej tak vedli, aj, prvý mistr proti nim šel a uzřev jej mládenec, hlavy jemu poklonil, jakoby řekl: Pomni na mě, když přijdeš před otce mého; aj, tot mě na popravu vedou. Uzřev jej ten jistý mistr, vece k tomu, kterýž jej na popravu vedl: Nekvapte s ním. Naději se s boží pomocí, že jej dnes od smrti zpro- stím. Řekli všichni: Ó milý mistře, pospěš a zprosť od smrti učedlníka svého! Přišed ten mistr před císaře, pokleknuv pozdravil jeho. I vece k němu císař: Zda jsem já tobě i tvým tovaryšům dal svého syna, an mluví, a již něm jest! A nadto ještě hůře se stalo, že on mou ženu podáviti chtěl. Protož má dnes umříti, a vy všichni zlou smrtí máte sejíti. I vece mistr: Ku prvému odpovídám, to Bůh ví, že v našem tovaryšství až do této chvíle dobře jest mluvil. Ale proč by nyní nemluvil, ví to Bůh dobře, jemuž všecko svědomo jest. O druhém, totiž o císařovně, to Bůh ví, že těch plných sedm let, což s námi přebýval, nic jsme takového naň neviděli. Ale milý pane, jedno zajisté chci pověděti. Zahubíš-li svého syna jediného pro řeč své ženy, hůřeť se přihodí, nežli onomu rytíři, jenž ohaře svého nejlepšího příliš milého zahubil pro slovo ženy své, jehož potom velmi želel s hrozným pláčem. Vece císař k němu: Mistře, pověz mi, kterak se to stalo? Dí jemu mistr: Pane, nebuduť praviti. Neb dříve, než bych dokonal, mohl by mládenec odpraven býti, a ten příklad za nic by nestál. Ale chceš-li, ať budu praviti, kaž navrátiti zase syna svého a do žaláře ho vsaditi; zatím budu praviti. Tehdy císař kázal ihned svého syna navrátiti a do žaláře vsaditi až do zítří. A ihned ten jistý mistr jal se praviti řka: Byl některaký rytíř udatný, jenž jednoho syna měl, jako tvá milost. A tak jej velmi miloval, až jemu tři chovačky zjednal byl; prvá aby jeho krmila, druhá aby jej myla, třetí aby jej povíjela. K tomu také měl jednoho ohaře a jednoho sokola, které také velmi miloval. Ale ten jistý ohař takovouto ctnost do sebe měl, že když kterou zvěř uhonil, držel ji bez škody, až i jeho pán přišel. Druhé, když pán jeho měl kam na vojnu jeti a měl vítězství obdržeti, tehdy ten jistý ohař před svým pánem, když chtěl na kůň vsednouti, učinil tři nebo čtyři skoky na znamení, že pánu jeho dobře se zvede. Pakli mělo se jemu zle zvésti, tehdy ten jistý ohař, když pán jeho chtěl na kůň vsednouti, chopě se ocasu koňského, jal se výti. A tak skrze ta dvě znamení ten jistý rytíř věděl, kdy má na vojnu jeti a kdy nic. I stalo se, že ten jistý rytíř jel k turnaji, ostaviv toho ohaře doma. Potom v jeden čas přihodilo se, že ony tři chovačky vyšly z domu a dítěte samého na síni nechaly, a toho jistého ohaře podle kolébky ležícího, a sokol na bidle seděl. V tu chvíli vešel had na síň a přímo chtěl ke kolébce, aby dítě zahubil. A uzřev to sokol, ihned se 126
Aj, král bez soudu v své náhlosti jedinkého syna kázal zahubiti. Uslyšev to kázal jej v žalář vsaditi. A nazítří kázal před sebou soud osaditi. A tak se stalo, že nazítří ten jistý mládenec souzen byl i od- souzen. A když na popravu veden byl s trubači podle vlašského obyčeje, aj veliký křik stal se od lidu: Buď toho Bohu žel, že jedinkého syna císařova na smrt vedou! A když jej tak vedli, aj, prvý mistr proti nim šel a uzřev jej mládenec, hlavy jemu poklonil, jakoby řekl: Pomni na mě, když přijdeš před otce mého; aj, tot mě na popravu vedou. Uzřev jej ten jistý mistr, vece k tomu, kterýž jej na popravu vedl: Nekvapte s ním. Naději se s boží pomocí, že jej dnes od smrti zpro- stím. Řekli všichni: Ó milý mistře, pospěš a zprosť od smrti učedlníka svého! Přišed ten mistr před císaře, pokleknuv pozdravil jeho. I vece k němu císař: Zda jsem já tobě i tvým tovaryšům dal svého syna, an mluví, a již něm jest! A nadto ještě hůře se stalo, že on mou ženu podáviti chtěl. Protož má dnes umříti, a vy všichni zlou smrtí máte sejíti. I vece mistr: Ku prvému odpovídám, to Bůh ví, že v našem tovaryšství až do této chvíle dobře jest mluvil. Ale proč by nyní nemluvil, ví to Bůh dobře, jemuž všecko svědomo jest. O druhém, totiž o císařovně, to Bůh ví, že těch plných sedm let, což s námi přebýval, nic jsme takového naň neviděli. Ale milý pane, jedno zajisté chci pověděti. Zahubíš-li svého syna jediného pro řeč své ženy, hůřeť se přihodí, nežli onomu rytíři, jenž ohaře svého nejlepšího příliš milého zahubil pro slovo ženy své, jehož potom velmi želel s hrozným pláčem. Vece císař k němu: Mistře, pověz mi, kterak se to stalo? Dí jemu mistr: Pane, nebuduť praviti. Neb dříve, než bych dokonal, mohl by mládenec odpraven býti, a ten příklad za nic by nestál. Ale chceš-li, ať budu praviti, kaž navrátiti zase syna svého a do žaláře ho vsaditi; zatím budu praviti. Tehdy císař kázal ihned svého syna navrátiti a do žaláře vsaditi až do zítří. A ihned ten jistý mistr jal se praviti řka: Byl některaký rytíř udatný, jenž jednoho syna měl, jako tvá milost. A tak jej velmi miloval, až jemu tři chovačky zjednal byl; prvá aby jeho krmila, druhá aby jej myla, třetí aby jej povíjela. K tomu také měl jednoho ohaře a jednoho sokola, které také velmi miloval. Ale ten jistý ohař takovouto ctnost do sebe měl, že když kterou zvěř uhonil, držel ji bez škody, až i jeho pán přišel. Druhé, když pán jeho měl kam na vojnu jeti a měl vítězství obdržeti, tehdy ten jistý ohař před svým pánem, když chtěl na kůň vsednouti, učinil tři nebo čtyři skoky na znamení, že pánu jeho dobře se zvede. Pakli mělo se jemu zle zvésti, tehdy ten jistý ohař, když pán jeho chtěl na kůň vsednouti, chopě se ocasu koňského, jal se výti. A tak skrze ta dvě znamení ten jistý rytíř věděl, kdy má na vojnu jeti a kdy nic. I stalo se, že ten jistý rytíř jel k turnaji, ostaviv toho ohaře doma. Potom v jeden čas přihodilo se, že ony tři chovačky vyšly z domu a dítěte samého na síni nechaly, a toho jistého ohaře podle kolébky ležícího, a sokol na bidle seděl. V tu chvíli vešel had na síň a přímo chtěl ke kolébce, aby dítě zahubil. A uzřev to sokol, ihned se 126
Strana 127
udeřil na psa, jakoby řekl: Vstaň, nespi, pomoz dítěti. A ihned pes vztýčiv se jal se se sokolem spolu na hada bíti. Ale had velmi toho jistého psa ukousl, že mnoho z něho krve vyšlo okolo vší kolébky po zemi. A dotud bili se, že vždy ohař hada zahubil, a kolébku mezitím tepouce se převrátili. Ale jakž Bůh ráčil, dítěti se nic škodného nestalo. Učiniv to pes, šed k stěně lehl a své rány lízal. Potom brzo přišly ty jisté chovačky. Uzřevše, ano kolébka převrácena a krev okolo kolébky, a psa krvavého vidouce, domnívaly se, by dítě zahubeno bylo. Nepohleděvše, kterak by se stalo, daly se na běh. A když ven běžely, paní je potkala i dí jim: I co činíte? Kam chcete? Odpověděly jí: Ó milá paní, běda nám i tobě! Ten pes, kterého pán miluje, dítě tvé zahubil a všecka země v krvi jest okolo kolébky. Uslyševši to paní, leknuvši se padla k zemi, plačíc a křičíc: Běda mně, běda mně! Co sobě učiním? Zbavena jsem jedinkého syna mého! V tu chvíli pán její rytíř domů přijel. A když paní vždy ustavičně křičela, otázal jí pán, proč by tak velmi plakala. Tehdy ona dí jemu: Ó milý pane, běda nám! Neb tvůj pes milostný našeho syna milého a jedinkého zahubil, a hyn v síni leží, naslopav se krve syna našeho! Uslyšev to ten jistý rytíř od své ženy, unáhlil se a všed na síň, uzřev psa svého milostného, an naň skáče, jako dříve obyčej měl, vytrhnuv meč svůj jednou ranou jemu hlavu stal. Učiniv to šel ke kolébce i se svou ženou chtě věděti, kterak by se stalo. Pozdvihnuv kolébky uzří, ano dítěti nic není, ale hada velikého zabitého podle kolébky našli. A tak po těch znameních poznali, že by pes bráně dítěte toho hada zahu- bil. I jme se velikým křikem křičeti, zedrav na sobě roucho a řka: Běda mně, že pro řeč ženy své psa milostného svého bez viny jsem zahubil! A ihned své kopí na tré přerazil a potom k božímu hrobu bosou nohou šel a tam v dobrém svůj život skonal. Dokonav tu řeč mistr vece k císařovi: Slyšel-lis, císaři, kam se ta řeč chýlí? Vece císař jemu: Velmi dobře. Dobrýs mi příklad dal, proňž můj syn dnes neumře. A tak na každý den každý mistr svou moudrostí od smrti jemu pomohl, a osmý den jal se ten jistý mládenec mluviti a své mistry vyvadil a macechu kázal upáliti. Chvála Bohu! O nevděčném řeč Lenucius kraloval mocný velmi. Když jest jednou po císařství jezdil, jeden chudý jeho potkal, dosti způsobné krásy, avšak almužny prosil. I řekl jemu císař: Pověz mi, odkud jsi a které jest jméno tvé? A on řekl: Ačkoli nehodný jsem, avšak člověk váš jsem a v zemi vaší narozen i odchován jsem a jméno mé jest Nevděčný. I řekl císař: Bych věděl, že bys dobrým člověkem byl, toběť bych pomohl. A on dí: Pane, tobě to pod svou přísahou slibuji. 127
udeřil na psa, jakoby řekl: Vstaň, nespi, pomoz dítěti. A ihned pes vztýčiv se jal se se sokolem spolu na hada bíti. Ale had velmi toho jistého psa ukousl, že mnoho z něho krve vyšlo okolo vší kolébky po zemi. A dotud bili se, že vždy ohař hada zahubil, a kolébku mezitím tepouce se převrátili. Ale jakž Bůh ráčil, dítěti se nic škodného nestalo. Učiniv to pes, šed k stěně lehl a své rány lízal. Potom brzo přišly ty jisté chovačky. Uzřevše, ano kolébka převrácena a krev okolo kolébky, a psa krvavého vidouce, domnívaly se, by dítě zahubeno bylo. Nepohleděvše, kterak by se stalo, daly se na běh. A když ven běžely, paní je potkala i dí jim: I co činíte? Kam chcete? Odpověděly jí: Ó milá paní, běda nám i tobě! Ten pes, kterého pán miluje, dítě tvé zahubil a všecka země v krvi jest okolo kolébky. Uslyševši to paní, leknuvši se padla k zemi, plačíc a křičíc: Běda mně, běda mně! Co sobě učiním? Zbavena jsem jedinkého syna mého! V tu chvíli pán její rytíř domů přijel. A když paní vždy ustavičně křičela, otázal jí pán, proč by tak velmi plakala. Tehdy ona dí jemu: Ó milý pane, běda nám! Neb tvůj pes milostný našeho syna milého a jedinkého zahubil, a hyn v síni leží, naslopav se krve syna našeho! Uslyšev to ten jistý rytíř od své ženy, unáhlil se a všed na síň, uzřev psa svého milostného, an naň skáče, jako dříve obyčej měl, vytrhnuv meč svůj jednou ranou jemu hlavu stal. Učiniv to šel ke kolébce i se svou ženou chtě věděti, kterak by se stalo. Pozdvihnuv kolébky uzří, ano dítěti nic není, ale hada velikého zabitého podle kolébky našli. A tak po těch znameních poznali, že by pes bráně dítěte toho hada zahu- bil. I jme se velikým křikem křičeti, zedrav na sobě roucho a řka: Běda mně, že pro řeč ženy své psa milostného svého bez viny jsem zahubil! A ihned své kopí na tré přerazil a potom k božímu hrobu bosou nohou šel a tam v dobrém svůj život skonal. Dokonav tu řeč mistr vece k císařovi: Slyšel-lis, císaři, kam se ta řeč chýlí? Vece císař jemu: Velmi dobře. Dobrýs mi příklad dal, proňž můj syn dnes neumře. A tak na každý den každý mistr svou moudrostí od smrti jemu pomohl, a osmý den jal se ten jistý mládenec mluviti a své mistry vyvadil a macechu kázal upáliti. Chvála Bohu! O nevděčném řeč Lenucius kraloval mocný velmi. Když jest jednou po císařství jezdil, jeden chudý jeho potkal, dosti způsobné krásy, avšak almužny prosil. I řekl jemu císař: Pověz mi, odkud jsi a které jest jméno tvé? A on řekl: Ačkoli nehodný jsem, avšak člověk váš jsem a v zemi vaší narozen i odchován jsem a jméno mé jest Nevděčný. I řekl císař: Bych věděl, že bys dobrým člověkem byl, toběť bych pomohl. A on dí: Pane, tobě to pod svou přísahou slibuji. 127
Strana 128
A tak císař hnul se k milosrdenství a jeho jest s sebou domů pojal a při sobě jeho držel. A protož v krátkém čase tak dobře a moudře se u dvora císařova měl, a bohatého jeho učinil. A potom skoro jeho maršálkem všeho císařství učinil. A když tak povýšen byl, povýšeno jest srdce jeho, že všem chudým násilí činil a žádného k nim milosrdenství neměl. Pak podle dvoru císařova na půl míle byl některaký les, plný zvěři. A císař zjednal byl, že v tom lese byly mnohé jámy udělány a hluboké, a ty byly kořením přikryté. I stalo se jest, že maršálek jednou projížděl se, a sám do lesa jel a srdce jeho pozdviženo jest tak, že on největší byl by po císařovi. A tak na koni sem i tam běhaje, do jedné hluboké jámy upadl a z té nikterak nemohl vyjíti. I stalo se, že také ten den jeden veliký had v touž jámu upadl jest a z té nemohl také ven vyjíti. Tehdy maršálek ten zvolal velikým hlasem, ale nic jemu to prospěšno nebylo, neb ho žádný neslyšel, neb od lidí daleko byl. I stalo se jest, že ten den také jeden chudý, jménem Guido, do lesa šel s oslem, chtě drva bráti. A maršálek uslyšev jeho i zavolal řka: Ó nejmilejší, kdo jsi ty? Pojď sem a pomoz mi z této nouze a z této jámy. A já tobě k zboží pomohu. Guido to uslyšev řekl jest: Kdo jsi ty, že tak velmi voláš? A on řekl: Já jsem maršálek císařův, a příhodou jsem v jámu upadl. A had veliký také po mně v jámu upadl, kteréhož se velmi bojím. A nejmilejší, slibuji tobě, že když mi pomůžeš z jámy, tehdy zejtra k takémuť zboží pomohu, že po vše časy bohat budeš. Chudý to uslyšev, vzradoval se jest velmi, i dí: Aj, provázek dlouhý mám, ten tobě spustím a tím se opaš, ať tě nahoru vytáhnu. A tak provázek dolů spustil, a had, když provázek uzřel, jeho se skočiv přichytil. Ale chudý myslil, že by maršálka táhl, i vytáhl hada z jámy. A had jemu se pokloniv pryč odlezl. Potom maršálek volal: Ó nejmilejší, již jsem hada zproštěn, provázek opět dolů, prosím, spust mi. A když to učinil, maršálek se opásal a Guido jeho nahoru vytáhl. A potom po vytažení těch dvou maršálek ihned na kůň vsedl a zase do císařovy síně jel, a toho, co se bylo stalo, žádnému nepověděl, ale za- tajil. A když ráno bylo, Guido vstav k císařovu dvoru šel a na vrata potloukl. Tehdy vrátný přišed otázal jeho, co by chtěl. A on dí jemu: Probůh, rci panu maršálkovi, že ten chudý u vrat stojí, kterýž jest včera s tebou mluvil, a tvé milosti čeká. Tehdy vrátný šel a maršálkovi pověděl, zvěstuje jemu o jeho příští. A on odpoví: Jdi a rci jemu ode mne, ať brzo pryč jde. A vrátný přišed všecka jemu slova maršálkova pověděl. A Guido to uslyšev, zarmoutil se velmi a pryč domů šel. Ale žena jeho těšila jej a řekla jemu: Pokoren buď, a snad pán není prázden. Ale zítra opět zkus a jdi k němu. A Guido ráno vstav šel ke dvoru a jako dříve na vrátného tloukl, aby potřeby své zjednal jako prvé. A vrátný milosrdenstvím jsa hnut, k maršálkovi přistoupiv dí jemu: Pane milý, ten chudý u vrat stojí volaje, kterýž jest včera zde byl, a prosí, abys s ním mluvil. 128
A tak císař hnul se k milosrdenství a jeho jest s sebou domů pojal a při sobě jeho držel. A protož v krátkém čase tak dobře a moudře se u dvora císařova měl, a bohatého jeho učinil. A potom skoro jeho maršálkem všeho císařství učinil. A když tak povýšen byl, povýšeno jest srdce jeho, že všem chudým násilí činil a žádného k nim milosrdenství neměl. Pak podle dvoru císařova na půl míle byl některaký les, plný zvěři. A císař zjednal byl, že v tom lese byly mnohé jámy udělány a hluboké, a ty byly kořením přikryté. I stalo se jest, že maršálek jednou projížděl se, a sám do lesa jel a srdce jeho pozdviženo jest tak, že on největší byl by po císařovi. A tak na koni sem i tam běhaje, do jedné hluboké jámy upadl a z té nikterak nemohl vyjíti. I stalo se, že také ten den jeden veliký had v touž jámu upadl jest a z té nemohl také ven vyjíti. Tehdy maršálek ten zvolal velikým hlasem, ale nic jemu to prospěšno nebylo, neb ho žádný neslyšel, neb od lidí daleko byl. I stalo se jest, že ten den také jeden chudý, jménem Guido, do lesa šel s oslem, chtě drva bráti. A maršálek uslyšev jeho i zavolal řka: Ó nejmilejší, kdo jsi ty? Pojď sem a pomoz mi z této nouze a z této jámy. A já tobě k zboží pomohu. Guido to uslyšev řekl jest: Kdo jsi ty, že tak velmi voláš? A on řekl: Já jsem maršálek císařův, a příhodou jsem v jámu upadl. A had veliký také po mně v jámu upadl, kteréhož se velmi bojím. A nejmilejší, slibuji tobě, že když mi pomůžeš z jámy, tehdy zejtra k takémuť zboží pomohu, že po vše časy bohat budeš. Chudý to uslyšev, vzradoval se jest velmi, i dí: Aj, provázek dlouhý mám, ten tobě spustím a tím se opaš, ať tě nahoru vytáhnu. A tak provázek dolů spustil, a had, když provázek uzřel, jeho se skočiv přichytil. Ale chudý myslil, že by maršálka táhl, i vytáhl hada z jámy. A had jemu se pokloniv pryč odlezl. Potom maršálek volal: Ó nejmilejší, již jsem hada zproštěn, provázek opět dolů, prosím, spust mi. A když to učinil, maršálek se opásal a Guido jeho nahoru vytáhl. A potom po vytažení těch dvou maršálek ihned na kůň vsedl a zase do císařovy síně jel, a toho, co se bylo stalo, žádnému nepověděl, ale za- tajil. A když ráno bylo, Guido vstav k císařovu dvoru šel a na vrata potloukl. Tehdy vrátný přišed otázal jeho, co by chtěl. A on dí jemu: Probůh, rci panu maršálkovi, že ten chudý u vrat stojí, kterýž jest včera s tebou mluvil, a tvé milosti čeká. Tehdy vrátný šel a maršálkovi pověděl, zvěstuje jemu o jeho příští. A on odpoví: Jdi a rci jemu ode mne, ať brzo pryč jde. A vrátný přišed všecka jemu slova maršálkova pověděl. A Guido to uslyšev, zarmoutil se velmi a pryč domů šel. Ale žena jeho těšila jej a řekla jemu: Pokoren buď, a snad pán není prázden. Ale zítra opět zkus a jdi k němu. A Guido ráno vstav šel ke dvoru a jako dříve na vrátného tloukl, aby potřeby své zjednal jako prvé. A vrátný milosrdenstvím jsa hnut, k maršálkovi přistoupiv dí jemu: Pane milý, ten chudý u vrat stojí volaje, kterýž jest včera zde byl, a prosí, abys s ním mluvil. 128
Strana 129
A on dí k němu: Jdi a rci jemu, ať brzo jde pryč, a přijde-lit po třetí, žet jeho tak ztepu, až jedva choditi bude. Vrátný to uslyšev, všecko Guidovi pověděl. A on smuten jsa domů šel. Ale žena jakž mohla tak jeho posilovala a dí jemu: Ještě jeho po třetí pokus, zdalit jemu Bůh lepší milost k tobě dá. Ta se řeč Guidovi zalíbila. A tak opět ráno vstal, a jako dříve vrátného prosil, aby o potřebě jeho maršálkovi pověděl. A maršálek dí vrátnému: Milý, kteraká mi slova nosíš? Všakť jsem včera řekl: Jakž po třetí přijde, tak ho nenechám. A tak jsa hněvem naplněn vyšel ven a jeho zbil, že jednak jeho mrtva ležeti nechal. Žena jeho to uslyševši přišla s oslem a jeho domů vzala. A tak nemocen jsa jednak dva měsíce ležel. A potom již zdráv jsa šel s oslem do lesa dříví sbírat jako dříve. A had ten, kteréhož byl z jámy vytáhl, v cestu jemu šel, v ústech nesa kamének malý, trojí barvou okrášlený: s jedné strany byl bílý, s druhé černý a s třetí červený, a před Guidem jej položil. Tehdy Guido kámen vzal a nevěda jeho moci šel k jednomu mudrci, kterýž moci kamení znal, i otázal jeho, aby jemu moc kamene pověděl. A on když kámen uzřel, řekl jest: Já tobě za kámen dám sto zlatých. Ale on nechtěl kamene prodati. I dí jemu mudřec: Kdožkolivěk kámen tento má, trojí věc obdrží a přebohatý bude. A jestli kámen prodá za menší peníze, nežli stojí, kámen se k němu navrátí, a rozmůže se v zboží a ve cti a vzácný bude Bohu i lidem. Guido to uslyšev radoval se, a nakrátce moc kamene země, vladařství a mnoho dobrého dobude, a potom rytířem učiněn byl a bohatšího v tom království nebylo. Tehdy císař, když jest tomu srozuměl, že tak skrze moc jednoho kamene obohatěl jest, poslal k němu, aby přijel. A když přijel, řekl jemu císař: Můj milý, slyšel jsem, že drahý kámen máš, prosím tebe, abys mi jej prodal. A on dí jemu: Bože toho nedej, bych já to učinil, neboť skrze něj bohat jsem. Tehdy císař vece jemu: Zvol sobě ze dvou jedno: nebo mi prodej ten kámen, nebo tě z císařství vyženu. Guido to uslyšev řekl jest: Pane, když tak jest, ját tobě kámen prodám. Ale toť tobě povím: Nedáš-li mi toho, zač kámen stojí, kámen se ke mně zase navrátí. Tehdy císař řekl jest: Když tak jest, třicet tisíc zlatých tobě dám. Tehdy Guido peníze vzal a císařovi kámen dal. Pak jeden den císař Guidovi tajně řekl jest: Milý, pověz mi, kdes kámen tento vzal? A on jemu zase dí: A kde jest kámen, kterýž jsem tobě prodal? I řekl císař jemu: Já jsem ten schoval a položil jsem jej podle pokladu mého drahého v mé skrýši v dobře zavřené. Guido jemu řekl: Není tak. Aj, ját jsem tobě pověděl, že se ke mně zase navrátí, když bych jeho dobře zaplacena neměl; a tak se jest ke mně zase navrátil, a dnes jsem jej ve své truhle nalezl. A aj, já jej vám dávám, nic více zaň nežádaje, a tak kámen u vás ostane, a jinak nic. I počal císařovi praviti všecko, kterak se jest stalo, od počátku až do konce, kterak maršálek do jámy upadl s hadem, a kterak jeho velmi bíti kázal, a že od hada za mzdu kámen vzal. Císař když to uslyšel, za- 9 Próza 129
A on dí k němu: Jdi a rci jemu, ať brzo jde pryč, a přijde-lit po třetí, žet jeho tak ztepu, až jedva choditi bude. Vrátný to uslyšev, všecko Guidovi pověděl. A on smuten jsa domů šel. Ale žena jakž mohla tak jeho posilovala a dí jemu: Ještě jeho po třetí pokus, zdalit jemu Bůh lepší milost k tobě dá. Ta se řeč Guidovi zalíbila. A tak opět ráno vstal, a jako dříve vrátného prosil, aby o potřebě jeho maršálkovi pověděl. A maršálek dí vrátnému: Milý, kteraká mi slova nosíš? Všakť jsem včera řekl: Jakž po třetí přijde, tak ho nenechám. A tak jsa hněvem naplněn vyšel ven a jeho zbil, že jednak jeho mrtva ležeti nechal. Žena jeho to uslyševši přišla s oslem a jeho domů vzala. A tak nemocen jsa jednak dva měsíce ležel. A potom již zdráv jsa šel s oslem do lesa dříví sbírat jako dříve. A had ten, kteréhož byl z jámy vytáhl, v cestu jemu šel, v ústech nesa kamének malý, trojí barvou okrášlený: s jedné strany byl bílý, s druhé černý a s třetí červený, a před Guidem jej položil. Tehdy Guido kámen vzal a nevěda jeho moci šel k jednomu mudrci, kterýž moci kamení znal, i otázal jeho, aby jemu moc kamene pověděl. A on když kámen uzřel, řekl jest: Já tobě za kámen dám sto zlatých. Ale on nechtěl kamene prodati. I dí jemu mudřec: Kdožkolivěk kámen tento má, trojí věc obdrží a přebohatý bude. A jestli kámen prodá za menší peníze, nežli stojí, kámen se k němu navrátí, a rozmůže se v zboží a ve cti a vzácný bude Bohu i lidem. Guido to uslyšev radoval se, a nakrátce moc kamene země, vladařství a mnoho dobrého dobude, a potom rytířem učiněn byl a bohatšího v tom království nebylo. Tehdy císař, když jest tomu srozuměl, že tak skrze moc jednoho kamene obohatěl jest, poslal k němu, aby přijel. A když přijel, řekl jemu císař: Můj milý, slyšel jsem, že drahý kámen máš, prosím tebe, abys mi jej prodal. A on dí jemu: Bože toho nedej, bych já to učinil, neboť skrze něj bohat jsem. Tehdy císař vece jemu: Zvol sobě ze dvou jedno: nebo mi prodej ten kámen, nebo tě z císařství vyženu. Guido to uslyšev řekl jest: Pane, když tak jest, ját tobě kámen prodám. Ale toť tobě povím: Nedáš-li mi toho, zač kámen stojí, kámen se ke mně zase navrátí. Tehdy císař řekl jest: Když tak jest, třicet tisíc zlatých tobě dám. Tehdy Guido peníze vzal a císařovi kámen dal. Pak jeden den císař Guidovi tajně řekl jest: Milý, pověz mi, kdes kámen tento vzal? A on jemu zase dí: A kde jest kámen, kterýž jsem tobě prodal? I řekl císař jemu: Já jsem ten schoval a položil jsem jej podle pokladu mého drahého v mé skrýši v dobře zavřené. Guido jemu řekl: Není tak. Aj, ját jsem tobě pověděl, že se ke mně zase navrátí, když bych jeho dobře zaplacena neměl; a tak se jest ke mně zase navrátil, a dnes jsem jej ve své truhle nalezl. A aj, já jej vám dávám, nic více zaň nežádaje, a tak kámen u vás ostane, a jinak nic. I počal císařovi praviti všecko, kterak se jest stalo, od počátku až do konce, kterak maršálek do jámy upadl s hadem, a kterak jeho velmi bíti kázal, a že od hada za mzdu kámen vzal. Císař když to uslyšel, za- 9 Próza 129
Strana 130
rmoutila se všecka střeva jeho proti maršálkovi; i řekl k němu: Aj, slyšíš-li, co Guido o tobě praví? A on popříti nemohl. I řekl císař jemu: Ó nešlechetný, dobře následuješ své jméno Nevděčný, kdyžs byl nevdě- čen toho dobrodiní. Aj, kteraká jest vděčnost tobě měla býti, když jest tě také bídy a smrti zprostil, a tys pak jeho za to bil jednak až do smrti. Hubenče, aj, zvíře nerozumné, totižto had, jemu hodnou za to odplatu dal, a ty pak jsa rozumný, za dobré jemu jsi zlé navrátil. A protož tvé všecko dobré, nábytky i úřad tvůj, dnes dávám Guidovi, a maršálkem jeho místo tebe činím, a tě dnes oběsiti káži. A tak se jest stalo, že všichni lidé císařství toho, urození i neurození, uslyševše ten soud, velmi se jim dobře líbilo. A ten Guido tehdy velmi moudře císařství spravoval, a ode všech milován byl, a tak život svůj v pokoji dokonal. O svatém Eustachiášovi Byl jeden rytíř, jménem Líbezný, dosti pořádný, kterýž ženu krásnou měl a dva syny. I přihodilo se jednou, že na lov jel. Uzřel zdaleka jelena velikého a mezi rohy jeho kříž zlatý. A jelen obrátiv se k němu řekl: Co mi se protivíš? Já jsem Kristus, na kříži pro tě ukřižovaný. A on to uslyšev ihned s koně sesedl a na zemi koleny klekl a milosti prosil. I řekl jelen: Vybeř sobě jedno ze dvého: Nebo v mladosti anebo v starobě mnohá protivenství musíš pro mě trpěti a pro jméno mé. Kterýžto dí: Pane, v mladosti buď vůle tvá. A když to řekl, jelen zmizel. A Líbezný domů jel a ihned se svou ženou a se dvěma syny křest jest přijal a Eustachius nazván jest. To učiniv všecko jest opustil a žebrat šli a děti s sebou vzali. A k převozu u nějaké vody přišli. A když přešli, převozník od nich zaplacení chtěl, a on, čím by zaplatil, neměl. Převozník řekl jemu: Zajisté tobě pravím, zaplatiž mi. A on počal jeho prositi, aby jemu pro Boha odpustil. Ale převozník jemu odpustiti nechtěl. Tehdy řekl Eustachius: Aj, dvě děťátka moje, z těch jedno vezmi sobě. Převozník řekl: Žádného dítěte nechci vzíti, ale ženy mi zde necháš, kteráž dosti pěkná jest. Eustachius, ač nerad, ženy jest tu nechal a děti s sebou vzal, jedno pod paždí a druhé na pleci, a tak smuten odešel. A opět k veliké vodě přišel, přes kterouž měl jíti, a pro hlubokost vody jednoho dítěte tu na břehu nechal, a druhé nesl přes vodu na onu stranu. A když se navrátil, aby druhé přenesl, a když naprostřed vody byl, lev přišed to dítě vzal, dříve nežli jest k němu přijíti mohl. Ale on velmi smuten jsa k druhému dítěti šel. Ale dříve nežli k němu přišel, medvěd je polapiv do lesa běžel. A rytíř velmi plakal a řekl: Běda mně! Nešťastný ten den, v kterýž jsem se narodil! Svou ženu milou a dva mládence ztratil jsem. Vstal pláče a velmi smuten jsa, a šel cestou tři dni, až do některakého 130
rmoutila se všecka střeva jeho proti maršálkovi; i řekl k němu: Aj, slyšíš-li, co Guido o tobě praví? A on popříti nemohl. I řekl císař jemu: Ó nešlechetný, dobře následuješ své jméno Nevděčný, kdyžs byl nevdě- čen toho dobrodiní. Aj, kteraká jest vděčnost tobě měla býti, když jest tě také bídy a smrti zprostil, a tys pak jeho za to bil jednak až do smrti. Hubenče, aj, zvíře nerozumné, totižto had, jemu hodnou za to odplatu dal, a ty pak jsa rozumný, za dobré jemu jsi zlé navrátil. A protož tvé všecko dobré, nábytky i úřad tvůj, dnes dávám Guidovi, a maršálkem jeho místo tebe činím, a tě dnes oběsiti káži. A tak se jest stalo, že všichni lidé císařství toho, urození i neurození, uslyševše ten soud, velmi se jim dobře líbilo. A ten Guido tehdy velmi moudře císařství spravoval, a ode všech milován byl, a tak život svůj v pokoji dokonal. O svatém Eustachiášovi Byl jeden rytíř, jménem Líbezný, dosti pořádný, kterýž ženu krásnou měl a dva syny. I přihodilo se jednou, že na lov jel. Uzřel zdaleka jelena velikého a mezi rohy jeho kříž zlatý. A jelen obrátiv se k němu řekl: Co mi se protivíš? Já jsem Kristus, na kříži pro tě ukřižovaný. A on to uslyšev ihned s koně sesedl a na zemi koleny klekl a milosti prosil. I řekl jelen: Vybeř sobě jedno ze dvého: Nebo v mladosti anebo v starobě mnohá protivenství musíš pro mě trpěti a pro jméno mé. Kterýžto dí: Pane, v mladosti buď vůle tvá. A když to řekl, jelen zmizel. A Líbezný domů jel a ihned se svou ženou a se dvěma syny křest jest přijal a Eustachius nazván jest. To učiniv všecko jest opustil a žebrat šli a děti s sebou vzali. A k převozu u nějaké vody přišli. A když přešli, převozník od nich zaplacení chtěl, a on, čím by zaplatil, neměl. Převozník řekl jemu: Zajisté tobě pravím, zaplatiž mi. A on počal jeho prositi, aby jemu pro Boha odpustil. Ale převozník jemu odpustiti nechtěl. Tehdy řekl Eustachius: Aj, dvě děťátka moje, z těch jedno vezmi sobě. Převozník řekl: Žádného dítěte nechci vzíti, ale ženy mi zde necháš, kteráž dosti pěkná jest. Eustachius, ač nerad, ženy jest tu nechal a děti s sebou vzal, jedno pod paždí a druhé na pleci, a tak smuten odešel. A opět k veliké vodě přišel, přes kterouž měl jíti, a pro hlubokost vody jednoho dítěte tu na břehu nechal, a druhé nesl přes vodu na onu stranu. A když se navrátil, aby druhé přenesl, a když naprostřed vody byl, lev přišed to dítě vzal, dříve nežli jest k němu přijíti mohl. Ale on velmi smuten jsa k druhému dítěti šel. Ale dříve nežli k němu přišel, medvěd je polapiv do lesa běžel. A rytíř velmi plakal a řekl: Běda mně! Nešťastný ten den, v kterýž jsem se narodil! Svou ženu milou a dva mládence ztratil jsem. Vstal pláče a velmi smuten jsa, a šel cestou tři dni, až do některakého 130
Strana 131
království přišel, kteréhožto král ustavičnou válku měl proti jinému králi. A uzřev král Eustachia statečného rytíře, s ním smluvil, aby s nimi ostal. Tehdy on boje strojil a ke všemu jest hotov byl, takže statečnost jeho všudy se rozmáhala. Tehdy král uzřev jeho statečnost, hejtmanem neb mistrem nade vším zástupem jeho učinil, a on se ve všech věcech velmi opatrně měl. I přihodilo se, že jednou do jednoho města se svým zástupem jel, v kte- rémžto odpočinutí měl. Aj, některaká žena z krajin dalekých v témž městě v jednom domu odpočívala. A po ní dva mládenci náhodou přišli, a v témž domě hospodou byli, a žádný jeden druhého neznal jest. A když jsou spolu u veselí seděli, tehdy tito dva mládenci mezi sebou o mnohých věcech mluvili, takže jeden druhého tázal, odkud by byl. A on odpověděl: Z daleké země jsem, jakož mi se zdá, že malý jsem byl, když jsem do této země přišel. Avšak tobě jedno povím, že otec můj byl rytířem, kterýž loď najal, na kteréž on i mátě má i já s bratrem byli jsme. Ale tak jest chudý byl, že mateř mou od převozu dal v zástavu, neb neměl, čím by zaplatil. Potom otec můj mě a bratra mého s sebou vzal. A když k jedné vodě přišel, mne na břehu nechal, aby bratra mého mladšího přenesl. A když jest jeho na oné straně posadil a navrátil se, aby mě také přenesl přes vodu, dříve než jest ke mně přišel, lev mě jest polapil a do lesa se mnou běžel. Pastýři to uzřevše se psy jsou lva honili, a on mě z úst povrhl. A od toho času v tomto městě chován jsem. Více tobě praviti neumím o svém pokolení. Ale žena ta neznámá, jež také do toho města byla přišla, tu jest hospodou byla, mátě jich jest byla a žena Eustachiova. Kterážto když jest uslyšela tuto řeč, s velikou snažností jest jí tajila, dokavadž by druhého mládence neuslyšela mluviti. Potom druhý mládenec počal mluviti k tovaryši svému: Milý, taks mi pověděl o příhodě své, a co se jest stalo o otci a mateři mé a bratru mém jediném. Když jest otec můj mě přes vodu přenesl a k bratru mému se jest navrátil, jeho jest lev vzal. A když se jest ke mně vrátil, dříve než jest přišel, medvěd mě jest lapil a pastýři jsou za mnou běželi a medvěd mě jest z úst vypustil a v této ulici a v tomto domě jsem odchován. Co se jest stalo o otci a o mateři mé, o tom o všem nic nevím. Tehdy mátě, když jest to uslyšela, zavolala jich a řekla: Moji milí, já jsem ta žena, ve mzdě plavčímu ostavená, a vy jste synové moji. I padla jest k hrdlům jich a přitulivši je řekla: Ó, synové milí, aj smutnou mě ženu Bůh navštívil, že vás vidím. Ó, kéž by Pán Bůh byl tak milostivý, abychom otce vašeho mohli naleznouti! Protož pojďte po mně a následujte mne, zdalit milý Pán Bůh s námi učiní milost svou. A tak velmi ráno vstali jsou a matku svou po městě následovali jsou. Aj, Eustachius, kníže rytířské, s velikým zástupem potkal je. A ona, když jest jeho uzřela, na čelo jeho vzezřela. Uzřevši jeho znamení, to kteréž dříve vždy nosil, řekla sama k sobě: Věřím Bohu, že toto jest pán můj Eustachius. A ihned jest běžela k němu a řekla: 131
království přišel, kteréhožto král ustavičnou válku měl proti jinému králi. A uzřev král Eustachia statečného rytíře, s ním smluvil, aby s nimi ostal. Tehdy on boje strojil a ke všemu jest hotov byl, takže statečnost jeho všudy se rozmáhala. Tehdy král uzřev jeho statečnost, hejtmanem neb mistrem nade vším zástupem jeho učinil, a on se ve všech věcech velmi opatrně měl. I přihodilo se, že jednou do jednoho města se svým zástupem jel, v kte- rémžto odpočinutí měl. Aj, některaká žena z krajin dalekých v témž městě v jednom domu odpočívala. A po ní dva mládenci náhodou přišli, a v témž domě hospodou byli, a žádný jeden druhého neznal jest. A když jsou spolu u veselí seděli, tehdy tito dva mládenci mezi sebou o mnohých věcech mluvili, takže jeden druhého tázal, odkud by byl. A on odpověděl: Z daleké země jsem, jakož mi se zdá, že malý jsem byl, když jsem do této země přišel. Avšak tobě jedno povím, že otec můj byl rytířem, kterýž loď najal, na kteréž on i mátě má i já s bratrem byli jsme. Ale tak jest chudý byl, že mateř mou od převozu dal v zástavu, neb neměl, čím by zaplatil. Potom otec můj mě a bratra mého s sebou vzal. A když k jedné vodě přišel, mne na břehu nechal, aby bratra mého mladšího přenesl. A když jest jeho na oné straně posadil a navrátil se, aby mě také přenesl přes vodu, dříve než jest ke mně přišel, lev mě jest polapil a do lesa se mnou běžel. Pastýři to uzřevše se psy jsou lva honili, a on mě z úst povrhl. A od toho času v tomto městě chován jsem. Více tobě praviti neumím o svém pokolení. Ale žena ta neznámá, jež také do toho města byla přišla, tu jest hospodou byla, mátě jich jest byla a žena Eustachiova. Kterážto když jest uslyšela tuto řeč, s velikou snažností jest jí tajila, dokavadž by druhého mládence neuslyšela mluviti. Potom druhý mládenec počal mluviti k tovaryši svému: Milý, taks mi pověděl o příhodě své, a co se jest stalo o otci a mateři mé a bratru mém jediném. Když jest otec můj mě přes vodu přenesl a k bratru mému se jest navrátil, jeho jest lev vzal. A když se jest ke mně vrátil, dříve než jest přišel, medvěd mě jest lapil a pastýři jsou za mnou běželi a medvěd mě jest z úst vypustil a v této ulici a v tomto domě jsem odchován. Co se jest stalo o otci a o mateři mé, o tom o všem nic nevím. Tehdy mátě, když jest to uslyšela, zavolala jich a řekla: Moji milí, já jsem ta žena, ve mzdě plavčímu ostavená, a vy jste synové moji. I padla jest k hrdlům jich a přitulivši je řekla: Ó, synové milí, aj smutnou mě ženu Bůh navštívil, že vás vidím. Ó, kéž by Pán Bůh byl tak milostivý, abychom otce vašeho mohli naleznouti! Protož pojďte po mně a následujte mne, zdalit milý Pán Bůh s námi učiní milost svou. A tak velmi ráno vstali jsou a matku svou po městě následovali jsou. Aj, Eustachius, kníže rytířské, s velikým zástupem potkal je. A ona, když jest jeho uzřela, na čelo jeho vzezřela. Uzřevši jeho znamení, to kteréž dříve vždy nosil, řekla sama k sobě: Věřím Bohu, že toto jest pán můj Eustachius. A ihned jest běžela k němu a řekla: 131
Strana 132
Ó pane, slyš mě, ráčí-li šlechetnost tvá. Prosím, pověz mi, které jest jméno tvé? A on řekl jí: Eustachius. K té řeči na zemi padla jest. Tehdy rytíř jí pozdvihl a řekl: Paní, paní, co jest tobě? Kteráž dí jemu: Ó pane, já jsem žena tvá, vzezři na mě. A když jest na ni vzezřel, přede vším ji lidem poceloval řka: Ó paní milá, pověz mi, kterak jsi z rukou plavcových vyšla. Odpověděla jest: Když jsi ode mne odešel se dvěma mládenci, zdvihlo se povětří velmi veliké, že loď i plavci v nebezpečí byli jsou, a já jsem sama utekla. A od toho dne mi Bůh dal hojnost v jídle a v oděvu. A opět poceloval ji jest řka: Ó pane Bože, ty, jenž činíš divné věci, bych také mohl své syny viděti a je míti! Kterážto řekla jemu: Pověz mi, kterak se jest dálo synům našim. A on jí jest počal praviti a řekl jest, že lev jednoho vzal a medvěd dru- hého. A ona řekla jemu: Synové, tit jsou totéž pravili, jako ty, pane, pravíš. I ukázala jemu syny. Tehdy on od krále odpuštění vzal a odplatu po- dobnou od něho vzal, a do svého kraje jel se svou ženou i se syny svými, a život svůj u pokoji dokonali. Povídky olomoucké Tuto se píše o jednom císaři římském řeč velmi krásná Císař jeden byl jest v Římě, jemužto Hospodin svou milostí ráčil dáti královnu spanilou mravy a obyčeji, a velmi výtečnou po tváři, mezi nimižto jest nebylo žádného kochání nesličného neb tělesného, ale v mi- losti ctně a spravedlivě pořádně v bázni boží bydlejíce, přebývali. Potom na mysl císaři vešlo, že počal žádati velmi, by svatých otcův hroby po světě navštívil. Od své královny vzav povolení, říši jí poručiv a bratra svého, jinocha mladého, zdvihl se. Ten pak jinoch, bratr císařův, pro krásu té císařovny jal se jí milovati a nepoctivě jí mluviti. A když častokrát jí pokoje nedával, ona jeho ne- mohouc jinak odbýti slíbila jemu jako povoliti. A zatím věž kázala dě- lati, a v té věži dva mládce posaditi a dvě děvečky, ježto by tomu mlád- ci, bratru císařovu, potřebu všicku po provaze táhli. Tehda císařovna dala jemu lhůtu jednoho dne jako chtíc s ním na tu věž, aby tajně s ním byla, to s ním umluvila. Tím ten mládenec byl velmi vesel. Tehdy, když mládenec napřed na věž šel, ta ctná císařovna zamknuvši věž za ním vrátila se do svého příbytku. Pak potom všecka říše byla jest s pokojem až do příchodu císaře. Tehda ona uslyševši, že císař jede k domu, byla jest příliš radostna i kázala všem knížatům i šlechticům i přátelům, což jich mohla míti, s sebou vyjíti proti císaři a město krásně připraviti. Tehdy toho bratra císařova bez otázání z věže kázala vypustiti, aby také proti bratru svému vyjel. 132
Ó pane, slyš mě, ráčí-li šlechetnost tvá. Prosím, pověz mi, které jest jméno tvé? A on řekl jí: Eustachius. K té řeči na zemi padla jest. Tehdy rytíř jí pozdvihl a řekl: Paní, paní, co jest tobě? Kteráž dí jemu: Ó pane, já jsem žena tvá, vzezři na mě. A když jest na ni vzezřel, přede vším ji lidem poceloval řka: Ó paní milá, pověz mi, kterak jsi z rukou plavcových vyšla. Odpověděla jest: Když jsi ode mne odešel se dvěma mládenci, zdvihlo se povětří velmi veliké, že loď i plavci v nebezpečí byli jsou, a já jsem sama utekla. A od toho dne mi Bůh dal hojnost v jídle a v oděvu. A opět poceloval ji jest řka: Ó pane Bože, ty, jenž činíš divné věci, bych také mohl své syny viděti a je míti! Kterážto řekla jemu: Pověz mi, kterak se jest dálo synům našim. A on jí jest počal praviti a řekl jest, že lev jednoho vzal a medvěd dru- hého. A ona řekla jemu: Synové, tit jsou totéž pravili, jako ty, pane, pravíš. I ukázala jemu syny. Tehdy on od krále odpuštění vzal a odplatu po- dobnou od něho vzal, a do svého kraje jel se svou ženou i se syny svými, a život svůj u pokoji dokonali. Povídky olomoucké Tuto se píše o jednom císaři římském řeč velmi krásná Císař jeden byl jest v Římě, jemužto Hospodin svou milostí ráčil dáti královnu spanilou mravy a obyčeji, a velmi výtečnou po tváři, mezi nimižto jest nebylo žádného kochání nesličného neb tělesného, ale v mi- losti ctně a spravedlivě pořádně v bázni boží bydlejíce, přebývali. Potom na mysl císaři vešlo, že počal žádati velmi, by svatých otcův hroby po světě navštívil. Od své královny vzav povolení, říši jí poručiv a bratra svého, jinocha mladého, zdvihl se. Ten pak jinoch, bratr císařův, pro krásu té císařovny jal se jí milovati a nepoctivě jí mluviti. A když častokrát jí pokoje nedával, ona jeho ne- mohouc jinak odbýti slíbila jemu jako povoliti. A zatím věž kázala dě- lati, a v té věži dva mládce posaditi a dvě děvečky, ježto by tomu mlád- ci, bratru císařovu, potřebu všicku po provaze táhli. Tehda císařovna dala jemu lhůtu jednoho dne jako chtíc s ním na tu věž, aby tajně s ním byla, to s ním umluvila. Tím ten mládenec byl velmi vesel. Tehdy, když mládenec napřed na věž šel, ta ctná císařovna zamknuvši věž za ním vrátila se do svého příbytku. Pak potom všecka říše byla jest s pokojem až do příchodu císaře. Tehda ona uslyševši, že císař jede k domu, byla jest příliš radostna i kázala všem knížatům i šlechticům i přátelům, což jich mohla míti, s sebou vyjíti proti císaři a město krásně připraviti. Tehdy toho bratra císařova bez otázání z věže kázala vypustiti, aby také proti bratru svému vyjel. 132
Strana 133
Jenž se před ní utekl před císaře, i pomluvil ji před císařem velmi ha- nebně. A když jeho císař otázal, proč jest tak bled, a tak škared, odpo- věděl jemu bratr řka: Můj žádoucí bratře, tvá císařovna nešlechetná, jakož jest měla vůli s jedním, takéž i s druhým a chtěla, abych já takéž s ní učinil, neb jest s ní každý svou vůli měl, kdož jest jediné chtěl, jakž jsi ty odjel. Jehož jsem jí nemohl obrániti ani na to hleděti, šel jsem do jedné věže i byl jsem v ní až do tebe. Císař to uslyšev o své císařovně pravícího takové věci, o nichž se málo nadál, velikou žalostí a hořem ze smyslu vystoupiv na zemi spadl s koně. Potom po dobré chvíli vstal jako okřáv i vsedl na kůň. Nazítří pak cí- sařovna s velikým množstvím potkala svého císaře, jehož když chtěla, jakož sluší, přituliti, tehdy on dal jí políček velmi veliký, až jednak upadla. A zavolav dva panoše vece: Netřebat jest žádné řeči se zlou dceří. Veďte ji do lesa a setněte jí hlavu. A když jsou ji přivedli na to místo, na němž jí hlavu chtěli stíti, uzřevše její tvář překrásnou řekli k sobě: Dříve nežli jí hlavu setneme, mějme s ní svou vůli, neboť na všem světě krásnější není. A ona vzezřevši v nebesa s pláčem velikým počala prositi Boha, aby ji ráčil zprostiti, i svaté Maří, matky boží. A v tu dobu jednoho bohatého pána milý Pán Bůh nesl odtud nedaleko, jenžto se klaněl v Římě u sva- tého Petra i u jiných svatých. Ani jeli, uslyševše, jak se hlas po lesu rozléhá, domnívali se nejprve, by některé zvíře v osidlo uvázlo. I při- hnali narychlo a vidouce, ano tak krásná tvář a dva nešlechetní synové trhali ji, tehdy oni ihned je tu na místě rozsekali. I počali jí tázati, která by byla příčina té její příhody. A ona zatajivši své důstojenství, počala toho pána pokorně prositi, aby ji ráčil vzíti a služkou svou ji učiniti podle své cti a kázně. Kterýžto její prosbu rád uslyšel a přinesl ji do svého panství, jehožto paní ji velmi poctivě přivítala. A přijavše ji dali jí chovati svého synáčka, jehožto jediného měli. I počala o něm míti práci větší, nežli by její byl vlastní i počala Pánu Bohu sloužiti nedbajíc žádosti tělesné, to jest oplzlých věcí nemilujíc. Avšak i tu zlý ďábel nepřestal jí pokoušeti, avšak jí nemohl přemoci. I byl na dvoře u toho pána jeden rytíř, a ten byl bratr toho pána, jenž žádaje, by jej milovala, mnohou řečí i mnohými sliby jí pokoušel, aby se mu v manželství oddala. Ale ona jemu odpověděla, že jeho miluje se ctí a s kázní pro svého pána, kromě že jeho nechce pojmouti. Protož hubenec zlý a nectný počal mysliti, co by té šlechetné paní učinil, aby života byla zbavena, nebo pryč zapuzena, ježto jím zhrzela. Tak pak v noci u první spaní ďábelským návodem přišel, kdež ona spala, a ten mládenec podle ní ležel, to jest syn toho pána. Ten on vyňav nůž z nož- nic sřezal hlavu dítěti a nože tu nechav odešel zkrvaviv její ruce. A ona vše zaspala. A když se krev po loži rozešla, až k boku jí připlynula. Tehdy ona procitnuvši lekla se velmi, a když počala křičeti velmi, mátě a otec, majíce péči o dítěti, vzchopili se narychlo i přišli se světlem k synu. A uzřevše jej zařezána a nůž krvavý, an leží položen u ženy, velikou žalost toho měli se vší čeledí, že by toho nemohl nižádný vypra- viti. Potom ten hříšný vražedník přišel a jakožto tím se očišťuje a pláče chtěl ji nevinnou nebožičku zahubiti, řka bratru svému: 133
Jenž se před ní utekl před císaře, i pomluvil ji před císařem velmi ha- nebně. A když jeho císař otázal, proč jest tak bled, a tak škared, odpo- věděl jemu bratr řka: Můj žádoucí bratře, tvá císařovna nešlechetná, jakož jest měla vůli s jedním, takéž i s druhým a chtěla, abych já takéž s ní učinil, neb jest s ní každý svou vůli měl, kdož jest jediné chtěl, jakž jsi ty odjel. Jehož jsem jí nemohl obrániti ani na to hleděti, šel jsem do jedné věže i byl jsem v ní až do tebe. Císař to uslyšev o své císařovně pravícího takové věci, o nichž se málo nadál, velikou žalostí a hořem ze smyslu vystoupiv na zemi spadl s koně. Potom po dobré chvíli vstal jako okřáv i vsedl na kůň. Nazítří pak cí- sařovna s velikým množstvím potkala svého císaře, jehož když chtěla, jakož sluší, přituliti, tehdy on dal jí políček velmi veliký, až jednak upadla. A zavolav dva panoše vece: Netřebat jest žádné řeči se zlou dceří. Veďte ji do lesa a setněte jí hlavu. A když jsou ji přivedli na to místo, na němž jí hlavu chtěli stíti, uzřevše její tvář překrásnou řekli k sobě: Dříve nežli jí hlavu setneme, mějme s ní svou vůli, neboť na všem světě krásnější není. A ona vzezřevši v nebesa s pláčem velikým počala prositi Boha, aby ji ráčil zprostiti, i svaté Maří, matky boží. A v tu dobu jednoho bohatého pána milý Pán Bůh nesl odtud nedaleko, jenžto se klaněl v Římě u sva- tého Petra i u jiných svatých. Ani jeli, uslyševše, jak se hlas po lesu rozléhá, domnívali se nejprve, by některé zvíře v osidlo uvázlo. I při- hnali narychlo a vidouce, ano tak krásná tvář a dva nešlechetní synové trhali ji, tehdy oni ihned je tu na místě rozsekali. I počali jí tázati, která by byla příčina té její příhody. A ona zatajivši své důstojenství, počala toho pána pokorně prositi, aby ji ráčil vzíti a služkou svou ji učiniti podle své cti a kázně. Kterýžto její prosbu rád uslyšel a přinesl ji do svého panství, jehožto paní ji velmi poctivě přivítala. A přijavše ji dali jí chovati svého synáčka, jehožto jediného měli. I počala o něm míti práci větší, nežli by její byl vlastní i počala Pánu Bohu sloužiti nedbajíc žádosti tělesné, to jest oplzlých věcí nemilujíc. Avšak i tu zlý ďábel nepřestal jí pokoušeti, avšak jí nemohl přemoci. I byl na dvoře u toho pána jeden rytíř, a ten byl bratr toho pána, jenž žádaje, by jej milovala, mnohou řečí i mnohými sliby jí pokoušel, aby se mu v manželství oddala. Ale ona jemu odpověděla, že jeho miluje se ctí a s kázní pro svého pána, kromě že jeho nechce pojmouti. Protož hubenec zlý a nectný počal mysliti, co by té šlechetné paní učinil, aby života byla zbavena, nebo pryč zapuzena, ježto jím zhrzela. Tak pak v noci u první spaní ďábelským návodem přišel, kdež ona spala, a ten mládenec podle ní ležel, to jest syn toho pána. Ten on vyňav nůž z nož- nic sřezal hlavu dítěti a nože tu nechav odešel zkrvaviv její ruce. A ona vše zaspala. A když se krev po loži rozešla, až k boku jí připlynula. Tehdy ona procitnuvši lekla se velmi, a když počala křičeti velmi, mátě a otec, majíce péči o dítěti, vzchopili se narychlo i přišli se světlem k synu. A uzřevše jej zařezána a nůž krvavý, an leží položen u ženy, velikou žalost toho měli se vší čeledí, že by toho nemohl nižádný vypra- viti. Potom ten hříšný vražedník přišel a jakožto tím se očišťuje a pláče chtěl ji nevinnou nebožičku zahubiti, řka bratru svému: 133
Strana 134
Přivedl jsi sem nešlechetnou, v jiné vlasti odsouzenou. Kaž ji aspoň již upáliti, zasloužilat jest toho na tvém synu. Tehdy ten pán šlechetný i jeho paní nedadouce jí zahubiti kázali plav- cům tu nejblíž na moři, aby ji vzali do jiné vlasti. A ona nebožička přišla s panoši na břeh plačíc a vlasy své rujíc. A když se plavili po vysokém moři, uzřevše její tvář překrásnou počali mluviti, aby jim po- volila. A ona když jim nechtěla povoliti, milujíc čistotu, tehdy oni řekli: Zvol sobě jedno ze dvého: Neb buď po naší vůli, neb v moři buď uto- pena! A ona odpověděla, že chce raději býti utopena, nežli by jich zlou vůli naplnila. Kteřížto proměnivše svou první řeč vsadili ji na jeden ostrov, jenž byl před nimi, a to božím způsobem. Tu když celou noc nespala, až před svítáním velikým smutkem a mdlobou, že již třetí den byla se postila, pospala malou chvíli. A v tom spaní zjevila se jí milá panna Maria v divné kráse řkouc: Již jsi dosti trpěla protivenství, chtíc svou čistotu v manželství zacho- vati po dnešní den. Budeš zbavena všeho pokušení a zjevít se, co jsi kři- voty trpěla. Protož vstanouc ráno naryj koření pod svou hlavou, a kte- rýmžkoli trudovatým dáš je píti ve jméno boží, budouť uzdraveni. Procitnuvši žena a jsouc utěšena viděním, nábožně modlitby pějíc po- čala rýti koření. Pak v třetí hodinu Bohem poslaní plavci pluli k tomu ostrovu. A ona když na ně zavolala, připluli k ní. Jižto uzřevše pocti- vou ženu slitovavše se nad ní přeplavili ji k břehu. A ona uzřevši jed- noho malomocného neb trudovatého, vyšedši z korábu a zetřevši to ko- ření, dala jemu píti. A vypiv ihned byl zdráv. Tehdy se o ní na vše strany proneslo. I událo se jí přijíti do toho města, v němžto ten hanebný vražedník omalomocněl, jenž zabil byl syna bratra svého podle této paní na loži. K tomu ji přivedli velikou mocí a pros- bou, ale nepoznal jí žádný. Tehdy bratr toho malomocného jal se jí prositi, aby jemu pomohla a vzala za to, co by chtěla. A ona slíbila jemu pomoci, bude-li se všech svých hříchův před ním vyznávati. Tehdy on mnoho pověděl, ale toho hříšného skutku zatajil, kterýž byl nad ní uči- nil. Tehdy opět žena dí, že jemu není nic platno, jestliže nepoví všech hříchův neb zatají-li který smrtelný hřích. I vece jemu bratr jeho, jehož byl syna zabil: Otevři srdce své a vyznej všecko, co jsi proti mně učinil a zavinil, a budet Bohem odpuštěno. Tehdy on zaplakav, kterak byl učinil, vše na se vyznal. Uslyšev to ten bratr jeho, násilně se velmi lekl, želeje tak přešlechetné paní zatracení více nežli syna svého smrti. Tehdy ona odpověděla řkouc: Pane milý, ját jsem, ježtoť neodplácím zlého za zlé, ale dobré místo zlého navracím. I navrátila jemu v okamžení zdraví i počali jí prositi, aby tu ostala a jeho, jejž byla uzdravila, pojala. A ona odpověděvši šla odtad i přišla do Říma malomocné uzdravujíc. A tu jí žádný nepoznal. Tu také mnoho malomocných uzdravila. V tu dobu božím přepuštěním bratr císařův omalomocněl. K němu byla také přivedena, a také jí žádný nepoznal. Takéž tomu kázala na se ten hřích vyznati, jejžto byl nad ní učinil před císařem a před nejvyššími vladaři. To uslyšev císař plakal i počal 134
Přivedl jsi sem nešlechetnou, v jiné vlasti odsouzenou. Kaž ji aspoň již upáliti, zasloužilat jest toho na tvém synu. Tehdy ten pán šlechetný i jeho paní nedadouce jí zahubiti kázali plav- cům tu nejblíž na moři, aby ji vzali do jiné vlasti. A ona nebožička přišla s panoši na břeh plačíc a vlasy své rujíc. A když se plavili po vysokém moři, uzřevše její tvář překrásnou počali mluviti, aby jim po- volila. A ona když jim nechtěla povoliti, milujíc čistotu, tehdy oni řekli: Zvol sobě jedno ze dvého: Neb buď po naší vůli, neb v moři buď uto- pena! A ona odpověděla, že chce raději býti utopena, nežli by jich zlou vůli naplnila. Kteřížto proměnivše svou první řeč vsadili ji na jeden ostrov, jenž byl před nimi, a to božím způsobem. Tu když celou noc nespala, až před svítáním velikým smutkem a mdlobou, že již třetí den byla se postila, pospala malou chvíli. A v tom spaní zjevila se jí milá panna Maria v divné kráse řkouc: Již jsi dosti trpěla protivenství, chtíc svou čistotu v manželství zacho- vati po dnešní den. Budeš zbavena všeho pokušení a zjevít se, co jsi kři- voty trpěla. Protož vstanouc ráno naryj koření pod svou hlavou, a kte- rýmžkoli trudovatým dáš je píti ve jméno boží, budouť uzdraveni. Procitnuvši žena a jsouc utěšena viděním, nábožně modlitby pějíc po- čala rýti koření. Pak v třetí hodinu Bohem poslaní plavci pluli k tomu ostrovu. A ona když na ně zavolala, připluli k ní. Jižto uzřevše pocti- vou ženu slitovavše se nad ní přeplavili ji k břehu. A ona uzřevši jed- noho malomocného neb trudovatého, vyšedši z korábu a zetřevši to ko- ření, dala jemu píti. A vypiv ihned byl zdráv. Tehdy se o ní na vše strany proneslo. I událo se jí přijíti do toho města, v němžto ten hanebný vražedník omalomocněl, jenž zabil byl syna bratra svého podle této paní na loži. K tomu ji přivedli velikou mocí a pros- bou, ale nepoznal jí žádný. Tehdy bratr toho malomocného jal se jí prositi, aby jemu pomohla a vzala za to, co by chtěla. A ona slíbila jemu pomoci, bude-li se všech svých hříchův před ním vyznávati. Tehdy on mnoho pověděl, ale toho hříšného skutku zatajil, kterýž byl nad ní uči- nil. Tehdy opět žena dí, že jemu není nic platno, jestliže nepoví všech hříchův neb zatají-li který smrtelný hřích. I vece jemu bratr jeho, jehož byl syna zabil: Otevři srdce své a vyznej všecko, co jsi proti mně učinil a zavinil, a budet Bohem odpuštěno. Tehdy on zaplakav, kterak byl učinil, vše na se vyznal. Uslyšev to ten bratr jeho, násilně se velmi lekl, želeje tak přešlechetné paní zatracení více nežli syna svého smrti. Tehdy ona odpověděla řkouc: Pane milý, ját jsem, ježtoť neodplácím zlého za zlé, ale dobré místo zlého navracím. I navrátila jemu v okamžení zdraví i počali jí prositi, aby tu ostala a jeho, jejž byla uzdravila, pojala. A ona odpověděvši šla odtad i přišla do Říma malomocné uzdravujíc. A tu jí žádný nepoznal. Tu také mnoho malomocných uzdravila. V tu dobu božím přepuštěním bratr císařův omalomocněl. K němu byla také přivedena, a také jí žádný nepoznal. Takéž tomu kázala na se ten hřích vyznati, jejžto byl nad ní učinil před císařem a před nejvyššími vladaři. To uslyšev císař plakal i počal 134
Strana 135
se bíti pěstí v prsy své a úpěti na své hříchy. Také plakali i ti všickni, již při tom stáli, želejíce ctné a šlechetné císařovny. Tehdy ona pro jich pláč to nemohouc déle trpěti, uzdravivši prvé mládence pověděla jim, že jest ona. Toho jest nesnadno vypraviti, kterakou radost jsou Římané měli. I chtěl ji císař zase za císařovnu pojmouti, jako Bohem vzkříšenou z mrtvých, i všickni Římané jako i dříve. Ale ona majíc jiný úmysl vece ku papeži: V své žalosti slíbila jsem Hospodinu více s nižádným mužem nebýti, ale v klášteře chci býti v čistotě až do svého skončení. Protož, muži boží a otče svatý, neoblečeš-li mě v to roucho posvátné, budeš ze mne v soudný den odpovídati. Tehdy papež jí požehnal i oblekl ji v roucho mnišské. A tu jest svůj svatý život dokonala, a potom se milému Pánu Bohu dostala. Tuto se píše rozprávka velmi pěkná o jedné babě čarodějné, jež byla horší než čert. A ta jest manže- ly dobré v nenávist uvedla Muž jeden a žena byli spolu dobře. A ďábel tomu závidě tři léta pra- coval, chtě mezi nimi nepřízeň zjednati, a nemohl. I myslil sám v sobě, že nic není chytřejšího nežli zlá žena, i šel k jedné zlé ženě prose jí, aby je svadila, a že jí chce zaplatiti. A ona řekla ďáblu: Zajisté, dáš-li mi pět šilinkův grošův, učinímt, že nikdy spolu dobře nebudou. Jížto ďábel vece: V pravé pravdě, učiníš-li to, více tobě dám. A ona vesela jsouc odešla k té dobré ženě a pozdravivši jí vece: Kterak ty a muž tvůj živi jste? Odpověděla: Velmi dobře a laskavě. Jížto ona vece: Zklamána jsi, neb tvůj muž jinou ženu miluje více nežli tě. A protož, chceš-li, aby tobě dobře bylo, poslouchej mne. Ve čtvrtek o půlnoci, když muž tvůj spáti bude, vezmouc nůžky ustříhni jemu šest vlasův a polož na prahu. A to sedmkrát učiníš, a ihned tě zase bude milovati. A ona vece jí, že to chce učiniti. Potom opět ta zlá žena šla k muži je- jímu. Jehož pozdravivši vece: Kterak jsi ty se svou ženou živ? Odpověděl, že dobře. I řekla jemu: Zklamán jsi, neb tvá žena miluje více jiného muže. I vystříhám tě, že tě tento čtvrtek o půlnoci chce zabíti. A jestliže procitneš, budet se vymlouvati. A on to uslyšev nechtěl jí věřiti. Odpověděla jest ta nešlechetná žena: Zkus toho, budu-lit já klamati. Odpověděl jí muž: Učinímt, co pravíš. A když bylo ve čtvrtek o půlnoci, muž té dobré ženy učinil se, jakoby spal. Tehdy žena toho počala nůžek hledati chtíc jemu vystřihnouti těch šest vlasův. A uzřev to muž její, jsa u velikém hněvu svou ženu vlastní zabil. A když ji jest zabil, navrátil se jest sám k sobě žalost maje, že jest ji zabil. Potom vyňav svůj vlastní meč sám se zahubiv umřel. 135
se bíti pěstí v prsy své a úpěti na své hříchy. Také plakali i ti všickni, již při tom stáli, želejíce ctné a šlechetné císařovny. Tehdy ona pro jich pláč to nemohouc déle trpěti, uzdravivši prvé mládence pověděla jim, že jest ona. Toho jest nesnadno vypraviti, kterakou radost jsou Římané měli. I chtěl ji císař zase za císařovnu pojmouti, jako Bohem vzkříšenou z mrtvých, i všickni Římané jako i dříve. Ale ona majíc jiný úmysl vece ku papeži: V své žalosti slíbila jsem Hospodinu více s nižádným mužem nebýti, ale v klášteře chci býti v čistotě až do svého skončení. Protož, muži boží a otče svatý, neoblečeš-li mě v to roucho posvátné, budeš ze mne v soudný den odpovídati. Tehdy papež jí požehnal i oblekl ji v roucho mnišské. A tu jest svůj svatý život dokonala, a potom se milému Pánu Bohu dostala. Tuto se píše rozprávka velmi pěkná o jedné babě čarodějné, jež byla horší než čert. A ta jest manže- ly dobré v nenávist uvedla Muž jeden a žena byli spolu dobře. A ďábel tomu závidě tři léta pra- coval, chtě mezi nimi nepřízeň zjednati, a nemohl. I myslil sám v sobě, že nic není chytřejšího nežli zlá žena, i šel k jedné zlé ženě prose jí, aby je svadila, a že jí chce zaplatiti. A ona řekla ďáblu: Zajisté, dáš-li mi pět šilinkův grošův, učinímt, že nikdy spolu dobře nebudou. Jížto ďábel vece: V pravé pravdě, učiníš-li to, více tobě dám. A ona vesela jsouc odešla k té dobré ženě a pozdravivši jí vece: Kterak ty a muž tvůj živi jste? Odpověděla: Velmi dobře a laskavě. Jížto ona vece: Zklamána jsi, neb tvůj muž jinou ženu miluje více nežli tě. A protož, chceš-li, aby tobě dobře bylo, poslouchej mne. Ve čtvrtek o půlnoci, když muž tvůj spáti bude, vezmouc nůžky ustříhni jemu šest vlasův a polož na prahu. A to sedmkrát učiníš, a ihned tě zase bude milovati. A ona vece jí, že to chce učiniti. Potom opět ta zlá žena šla k muži je- jímu. Jehož pozdravivši vece: Kterak jsi ty se svou ženou živ? Odpověděl, že dobře. I řekla jemu: Zklamán jsi, neb tvá žena miluje více jiného muže. I vystříhám tě, že tě tento čtvrtek o půlnoci chce zabíti. A jestliže procitneš, budet se vymlouvati. A on to uslyšev nechtěl jí věřiti. Odpověděla jest ta nešlechetná žena: Zkus toho, budu-lit já klamati. Odpověděl jí muž: Učinímt, co pravíš. A když bylo ve čtvrtek o půlnoci, muž té dobré ženy učinil se, jakoby spal. Tehdy žena toho počala nůžek hledati chtíc jemu vystřihnouti těch šest vlasův. A uzřev to muž její, jsa u velikém hněvu svou ženu vlastní zabil. A když ji jest zabil, navrátil se jest sám k sobě žalost maje, že jest ji zabil. Potom vyňav svůj vlastní meč sám se zahubiv umřel. 135
Strana 136
Tehda ta zlá a nešlechetná žena uzřevši, že by oba zahynuli, přišla k dáblu, aby jí zaplatil. Tehda ďábel zdaleka stoje řekl jest jí: Ó nejhorší nevěstko, více jsi učinila než jsem tě prosil. Odejdi ode mne! A povrhnuv jí peníze řekl jí: Jdiž, zlořečená a nešlechetná ženo, neb již i ďáblové u pekle se tvé zlosti bojí. A ihned jest ji vzal do pekla. Uchovejž nás jeho milý Pán Bůh náš, Ježíš Kristus. Amen. Tuto se píše div, kterak se Pán Bůh ukázal svatému Augustinovi Čte se o svatém Augustinovi, že když knihy o svaté Trojici skládal, nejprve se zkroušeným srdcem mocně Bohu poručil, toho na Bohu prose, aby mu dal o tak velikých nesnadnostech právě a důstojně psáti. A když jednoho dne chodě po mořském břehu o svaté Trojici myslil, nalezl jedno děťátko velmi krásné stříbrnou lžičkou mořské vody na- bírající a v malou jamku lijící. Jemužto se svatý Augustin zasmáv vece: I co činíš, milé dítě? Děťátko odpovědělo: Chci všecku mořskou vodu do této jamky pře- líti. K němužto svatý Augustin vece: Kterým to obyčejem můžeš učiniti, ano moře veliké, lžička malá, a malá jamka? K němužto dítě vece: Mně to snáze bude učiniti, než tobě, cos zamyslil, naplniti. Tos sobě v úmysl vzal, abys ve všech knihách o přepovýšených nesnadnostech svaté Trojice psal, jehožto žádní smyslové nemohou ob- klíčiti, ani kteří rozumové snésti. A tvé knihy jsou jako malá jamka těch velikých nesnadností zdržeti, a tvůj rozum jest jako malá lžička z tajnice boží nabírati. A svatá Trojice jest nekonečně veliká hlubo- kost. A to řekši děťátko zmizelo. Tuto se píše o jednom muži velmi bohatém, kterýž měl svatého Tomáše u veliké poctivosti Muž jeden Pánu Bohu nábožný u veliké poctivosti jest měl svatého Tomáše, apoštola božího, a tak, že ve svém domu učinil pokojíček dosti veliký a široký, v kterémžto obyčej měl chovati chudé lidi a poutníky, kterýmžto dával potřebičku tělesnou v jídle a v pití, a lože jim sám osobně způsoboval i prostíral. A to činil ku poctivosti svatého Tomáše apoštola. A když to milosrdenství za mnohé časy činil, žena jeho bojíc se pro tak veliké náklady na chudé, na něžto její muž nakládal, aby ne- ochudla (neb nejméně choval dvanácte chudých a poutníkův), napomínala jeho, aby přestal od takového dávání almužen svatých pravíc jemu, že nestačí ta almužna, ale že musí tím ochudnouti. Pročež ten dobrý a po- ctivý muž nepřestal jest almužny dávati. I přihodilo se některý den, že ďábel ve způsobě poutníka přišel jest 136
Tehda ta zlá a nešlechetná žena uzřevši, že by oba zahynuli, přišla k dáblu, aby jí zaplatil. Tehda ďábel zdaleka stoje řekl jest jí: Ó nejhorší nevěstko, více jsi učinila než jsem tě prosil. Odejdi ode mne! A povrhnuv jí peníze řekl jí: Jdiž, zlořečená a nešlechetná ženo, neb již i ďáblové u pekle se tvé zlosti bojí. A ihned jest ji vzal do pekla. Uchovejž nás jeho milý Pán Bůh náš, Ježíš Kristus. Amen. Tuto se píše div, kterak se Pán Bůh ukázal svatému Augustinovi Čte se o svatém Augustinovi, že když knihy o svaté Trojici skládal, nejprve se zkroušeným srdcem mocně Bohu poručil, toho na Bohu prose, aby mu dal o tak velikých nesnadnostech právě a důstojně psáti. A když jednoho dne chodě po mořském břehu o svaté Trojici myslil, nalezl jedno děťátko velmi krásné stříbrnou lžičkou mořské vody na- bírající a v malou jamku lijící. Jemužto se svatý Augustin zasmáv vece: I co činíš, milé dítě? Děťátko odpovědělo: Chci všecku mořskou vodu do této jamky pře- líti. K němužto svatý Augustin vece: Kterým to obyčejem můžeš učiniti, ano moře veliké, lžička malá, a malá jamka? K němužto dítě vece: Mně to snáze bude učiniti, než tobě, cos zamyslil, naplniti. Tos sobě v úmysl vzal, abys ve všech knihách o přepovýšených nesnadnostech svaté Trojice psal, jehožto žádní smyslové nemohou ob- klíčiti, ani kteří rozumové snésti. A tvé knihy jsou jako malá jamka těch velikých nesnadností zdržeti, a tvůj rozum jest jako malá lžička z tajnice boží nabírati. A svatá Trojice jest nekonečně veliká hlubo- kost. A to řekši děťátko zmizelo. Tuto se píše o jednom muži velmi bohatém, kterýž měl svatého Tomáše u veliké poctivosti Muž jeden Pánu Bohu nábožný u veliké poctivosti jest měl svatého Tomáše, apoštola božího, a tak, že ve svém domu učinil pokojíček dosti veliký a široký, v kterémžto obyčej měl chovati chudé lidi a poutníky, kterýmžto dával potřebičku tělesnou v jídle a v pití, a lože jim sám osobně způsoboval i prostíral. A to činil ku poctivosti svatého Tomáše apoštola. A když to milosrdenství za mnohé časy činil, žena jeho bojíc se pro tak veliké náklady na chudé, na něžto její muž nakládal, aby ne- ochudla (neb nejméně choval dvanácte chudých a poutníkův), napomínala jeho, aby přestal od takového dávání almužen svatých pravíc jemu, že nestačí ta almužna, ale že musí tím ochudnouti. Pročež ten dobrý a po- ctivý muž nepřestal jest almužny dávati. I přihodilo se některý den, že ďábel ve způsobě poutníka přišel jest 136
Strana 137
prose toho hospodáře, aby ve jméno svatého Tomáše, apoštola božího, tu noc jemu dal odpočinutí, jenž to i učinil. A když ďábel sobě odpo- činuv, neb veliká zima byla, ukázal se jako nahý tomu hospodáři i prosil od něho, aby jemu nějakého prostěradla aneb čím by se mohl přikrýti, půjčil. Kterýžto hospodář půjčil jemu svého pláště vlastního, aby se přikryl. I byl ten plášt toho člověka velmi drahý. A když počalo svítati, ten jistý dábel s tím pláštěm pryč šel. Tomu rozuměvši žena jeho a velmi se rozhněvavši na něho lála jest jemu řkouc, že se mu to spra- vedlivě stalo. Jejížto lání muž trpělivě snesl jest. Tehda po mnohém času ten jistý muž vzav s sebou mnoho peněz, neb bohatý byl, s povolením své ženy šel jest navštěvovat hrobu svatého Tomáše apoštola. A maje prsten krásný, rozdělil jej na dvě strany, jednu stranu toho prstenu dav ženě své a druhou stranu sobě schovav, prohlásil jest jí, aby jeho pět let očekávala. A jestliže by se nevrátil do těch let, aby sobě jiného muže pojala, nechtěla-li by bez muže býti. I řekl jest jí: Kdožt by koli ode mne půl prstenu přinesl, kterýžto s sebou vezmu, abys tomu člověku věřila, cokoli by tobě o mně pověděl. A když se bral cestou, stalo se jest, že pro dalekost cesty v pěti letech a v několika dnech do kostela, kdežto svatý Tomáš odpočívá, přišel jest. A když tu třinácte dní přebyl u velikém náboženství jsa, poručiv se svatému Tomáši počal se bráti zase do svého domu. A když šel, přitovaryšil se jemu ďábel v způsobě člověka, táže jeho, kde by měl jíti. A on k němu odpověděl: Svatého jsem Tomáše tělo navštěvoval, i míním zase jíti do svého domu, kdežto jsem prvé byl. A když tak o mnohých věcech na cestě rozmlouvali, tehda ďábel přivedl jemu k paměti ten plášt, kterýž jemu byl ukradl, i počal jeho tázati řka: Co bys tomu učinil, jenž jest tobě ten plášt ukradl, když bys jeho nalezl? Jemužto ten dobrý poutník odpověděv řekl jest: Nic bych zlého jemu neučinil pro svatého Tomáše, neb jsem jemu to dávno odpustil. Tehdy ďábel řekl jest: Ját jsem, jenž jsem tobě ten plášt ukradl, a jsemt ďábel. A přikázáno mi jest od svrchního mistra mého svatého Tomáše tak řkoucího ke mně, abych neodcházel od tebe, leč bys mi od- pustil. To když uslyšel ten nábožný muž, velmi se ulekl i řekl jest ďáblu: Jdiž, kam chceš. Jemužto dábel vece: Nemohu zajisté odejíti, jediné z tvé dobré vůle. I pravímť tobě jednu věc novou, že tvá žena této noci má pojmouti ji- ného muže. I protož, chceš-li mi odpustiti to, cožt jsem učinil, žet jsem plášť tobě ukradl, zruším to manželství, aby toho nebylo. To uslyšev ten poutník velmi se počal radovati tím a vesel býti. I vece: Odpouštímt úplně. Tehdy řekl jemu ďábel: Neboj se! Vstup na mou šíji, neb tobě nic ne- uškodím, a přinesu tě v brzkosti do tvého domu. A tak se jest stalo, že týž den před večeří postavil ho ďábel před jeho domem, a tu jest od něho ďábel odešel. Žena zajisté jeho byla u poko- jíku s jinými paními připravujíc se, aby, když by ten přišel, který ji měl pojmouti, byl jí dán za muže. 137
prose toho hospodáře, aby ve jméno svatého Tomáše, apoštola božího, tu noc jemu dal odpočinutí, jenž to i učinil. A když ďábel sobě odpo- činuv, neb veliká zima byla, ukázal se jako nahý tomu hospodáři i prosil od něho, aby jemu nějakého prostěradla aneb čím by se mohl přikrýti, půjčil. Kterýžto hospodář půjčil jemu svého pláště vlastního, aby se přikryl. I byl ten plášt toho člověka velmi drahý. A když počalo svítati, ten jistý dábel s tím pláštěm pryč šel. Tomu rozuměvši žena jeho a velmi se rozhněvavši na něho lála jest jemu řkouc, že se mu to spra- vedlivě stalo. Jejížto lání muž trpělivě snesl jest. Tehda po mnohém času ten jistý muž vzav s sebou mnoho peněz, neb bohatý byl, s povolením své ženy šel jest navštěvovat hrobu svatého Tomáše apoštola. A maje prsten krásný, rozdělil jej na dvě strany, jednu stranu toho prstenu dav ženě své a druhou stranu sobě schovav, prohlásil jest jí, aby jeho pět let očekávala. A jestliže by se nevrátil do těch let, aby sobě jiného muže pojala, nechtěla-li by bez muže býti. I řekl jest jí: Kdožt by koli ode mne půl prstenu přinesl, kterýžto s sebou vezmu, abys tomu člověku věřila, cokoli by tobě o mně pověděl. A když se bral cestou, stalo se jest, že pro dalekost cesty v pěti letech a v několika dnech do kostela, kdežto svatý Tomáš odpočívá, přišel jest. A když tu třinácte dní přebyl u velikém náboženství jsa, poručiv se svatému Tomáši počal se bráti zase do svého domu. A když šel, přitovaryšil se jemu ďábel v způsobě člověka, táže jeho, kde by měl jíti. A on k němu odpověděl: Svatého jsem Tomáše tělo navštěvoval, i míním zase jíti do svého domu, kdežto jsem prvé byl. A když tak o mnohých věcech na cestě rozmlouvali, tehda ďábel přivedl jemu k paměti ten plášt, kterýž jemu byl ukradl, i počal jeho tázati řka: Co bys tomu učinil, jenž jest tobě ten plášt ukradl, když bys jeho nalezl? Jemužto ten dobrý poutník odpověděv řekl jest: Nic bych zlého jemu neučinil pro svatého Tomáše, neb jsem jemu to dávno odpustil. Tehdy ďábel řekl jest: Ját jsem, jenž jsem tobě ten plášt ukradl, a jsemt ďábel. A přikázáno mi jest od svrchního mistra mého svatého Tomáše tak řkoucího ke mně, abych neodcházel od tebe, leč bys mi od- pustil. To když uslyšel ten nábožný muž, velmi se ulekl i řekl jest ďáblu: Jdiž, kam chceš. Jemužto dábel vece: Nemohu zajisté odejíti, jediné z tvé dobré vůle. I pravímť tobě jednu věc novou, že tvá žena této noci má pojmouti ji- ného muže. I protož, chceš-li mi odpustiti to, cožt jsem učinil, žet jsem plášť tobě ukradl, zruším to manželství, aby toho nebylo. To uslyšev ten poutník velmi se počal radovati tím a vesel býti. I vece: Odpouštímt úplně. Tehdy řekl jemu ďábel: Neboj se! Vstup na mou šíji, neb tobě nic ne- uškodím, a přinesu tě v brzkosti do tvého domu. A tak se jest stalo, že týž den před večeří postavil ho ďábel před jeho domem, a tu jest od něho ďábel odešel. Žena zajisté jeho byla u poko- jíku s jinými paními připravujíc se, aby, když by ten přišel, který ji měl pojmouti, byl jí dán za muže. 137
Strana 138
Tehdy ten hospodář v způsobě poutničí vešel jest do svého domu, i skryl se jest v některém místě tajném toho domu. A vzav polovici prstenu, kterýž jest s sebou měl, položil jest do jedné číše, kterážto stála na stole, z nížto měla jeho žena píti. A když jí podali z té číše píti, tehda jest uzřela půl prstenu, který ležel v číši. A ihned se jest ulekla i šla jest k své truhlici, hledajíc polovici prstenu téhož, kterýž jest jí byl dal muž její dříve, nežli byl na pout k svatému Tomáši odešel. Jejž nalezši spojila jest k té polovici, a tak poznala prsten, kterýž jí byl její muž ostavil, i řekla: Kdo jest zajisté polovici prstenu, kterýž jest mě můj pán nejmilejší ostavil, s sebou sem přinesl, přistup sem ke mně! A tak poznala, že jest muž její přišel. To když jsou přátelé její usly- šeli, kteříž při tom veselí a při té svatbě byli, počali jsou hledati se vší pilností, byl-li by kdo neznámý v tom domu. A když jsou dlouho hle- dali, nalezli jsou nějakého poutníka v nějakém tajném toho domu místě, kterýžto když byl přiveden před nevěstu, tehdy ona mnohou řečí tázala ho, odkad by přišel aneb kdo by byl aneb věděl-li by co o jejím muži. Tehdy on po dobré chvíli pověděl řka: Jáť jsem zajisté muž tvůj. A takť jest u pravé pravdě shledáno, že jest to tak. Tehda ten ženich nový, kterýž měl tu paní pojmouti, odvržen jest, a on zase, též jako i prve, se svou manželkou i s dítkami svými přebýval u velikém utěšení, děkujíce Pánu Bohu a svatému Tomášovi. Aj, kterak utěšená věc jest svatým sloužiti! Tuto se píše rozprávka velmi pěkná o jednom ry- tíři jménem Julianovi, jemuž bylo mluveno od je- lena, když na lov jel Rytíř jeden byl jménem Julianus, jenž otce svého i svou matku nevěda zabil. I stalo se jest, když ten Julianus jsa u mladých letech velmi uro- zený a vzácný, i událo se jemu na lov jeti. I uzřel na tom lovu jelena, an chodí. I chtěl jeho polapiti. A obrátiv se jelen vece jemu: Ty mě chceš zabíti a nevíš toho, že máš otce svého i matku svou za- bíti. A když on to uslyšel, velmi se počal lekati a báti, aby snad jemu ne- přihodilo se to, což slyšel od jelena. A opustiv všecko své zboží, otce i mateř, tajně jest odjel a velmi do daleké vlasti bral se. A tu se k jed- nomu knížeti přikázal a přivinul a tak se poctivě velmi měl na dvoře toho knížete, tak že jeho kníže rytířem povýšenějším nežli dříve učinil, a jednu svou urozenou přítelkyni jemu dal za manželku, a jeden svůj hrad dal jemu místo věna. I stalo se jest, když otec Juliánův i jeho matka zastesknuvše sobě velmi po svém synu počali jsou se s pilností ptáti, zda by jeho mohli nalézti. A tak dlouho chodivše přišli až do toho hradu, kdež jich milý syn pře- býval Julianus. A když ty časy jeho doma nebylo, kdyžto jeho manžel- ka je uzřela a oni všecky věci počali jsou jeho paní rozprávěti, co se jest jich synu přihodilo, a ona těm řečem porozuměvši poznala, že by otec a matka byli hospodáře jejího, neb takové věci od svého hospodáře 138
Tehdy ten hospodář v způsobě poutničí vešel jest do svého domu, i skryl se jest v některém místě tajném toho domu. A vzav polovici prstenu, kterýž jest s sebou měl, položil jest do jedné číše, kterážto stála na stole, z nížto měla jeho žena píti. A když jí podali z té číše píti, tehda jest uzřela půl prstenu, který ležel v číši. A ihned se jest ulekla i šla jest k své truhlici, hledajíc polovici prstenu téhož, kterýž jest jí byl dal muž její dříve, nežli byl na pout k svatému Tomáši odešel. Jejž nalezši spojila jest k té polovici, a tak poznala prsten, kterýž jí byl její muž ostavil, i řekla: Kdo jest zajisté polovici prstenu, kterýž jest mě můj pán nejmilejší ostavil, s sebou sem přinesl, přistup sem ke mně! A tak poznala, že jest muž její přišel. To když jsou přátelé její usly- šeli, kteříž při tom veselí a při té svatbě byli, počali jsou hledati se vší pilností, byl-li by kdo neznámý v tom domu. A když jsou dlouho hle- dali, nalezli jsou nějakého poutníka v nějakém tajném toho domu místě, kterýžto když byl přiveden před nevěstu, tehdy ona mnohou řečí tázala ho, odkad by přišel aneb kdo by byl aneb věděl-li by co o jejím muži. Tehdy on po dobré chvíli pověděl řka: Jáť jsem zajisté muž tvůj. A takť jest u pravé pravdě shledáno, že jest to tak. Tehda ten ženich nový, kterýž měl tu paní pojmouti, odvržen jest, a on zase, též jako i prve, se svou manželkou i s dítkami svými přebýval u velikém utěšení, děkujíce Pánu Bohu a svatému Tomášovi. Aj, kterak utěšená věc jest svatým sloužiti! Tuto se píše rozprávka velmi pěkná o jednom ry- tíři jménem Julianovi, jemuž bylo mluveno od je- lena, když na lov jel Rytíř jeden byl jménem Julianus, jenž otce svého i svou matku nevěda zabil. I stalo se jest, když ten Julianus jsa u mladých letech velmi uro- zený a vzácný, i událo se jemu na lov jeti. I uzřel na tom lovu jelena, an chodí. I chtěl jeho polapiti. A obrátiv se jelen vece jemu: Ty mě chceš zabíti a nevíš toho, že máš otce svého i matku svou za- bíti. A když on to uslyšel, velmi se počal lekati a báti, aby snad jemu ne- přihodilo se to, což slyšel od jelena. A opustiv všecko své zboží, otce i mateř, tajně jest odjel a velmi do daleké vlasti bral se. A tu se k jed- nomu knížeti přikázal a přivinul a tak se poctivě velmi měl na dvoře toho knížete, tak že jeho kníže rytířem povýšenějším nežli dříve učinil, a jednu svou urozenou přítelkyni jemu dal za manželku, a jeden svůj hrad dal jemu místo věna. I stalo se jest, když otec Juliánův i jeho matka zastesknuvše sobě velmi po svém synu počali jsou se s pilností ptáti, zda by jeho mohli nalézti. A tak dlouho chodivše přišli až do toho hradu, kdež jich milý syn pře- býval Julianus. A když ty časy jeho doma nebylo, kdyžto jeho manžel- ka je uzřela a oni všecky věci počali jsou jeho paní rozprávěti, co se jest jich synu přihodilo, a ona těm řečem porozuměvši poznala, že by otec a matka byli hospodáře jejího, neb takové věci od svého hospodáře 138
Strana 139
častokrát slýchala. I přijala jest je velmi ochotně a přívětivě, a pro lásku a milování svého hospodáře, jehožto měla, svého vlastního lože jim postoupila, a sama sobě jinde v jiném pokojíku připravila. A když bylo ráno, paní Julianova šla nábožně do kostela. A aj, Julian její muž ráno přijev šel ke svému loži, jakoby chtěl svou manželku vzbuditi. A všed do pokojíku, nalezl, an muž se ženou leží na loži spíce. I domníval se, že by žena jeho s jiným mužem příbytek měla. A ihned vytrhnuv svůj meč tiše oba dva jest na tom loži zabil. A když vyšel z domu, potkal manželku svou, ana se béře proti němu z kostela. I počal se jí tázati, kterací by to lidé byli, kteříž by na jich loži a na posteli odpočívali. A ona jemu odpověděla: Rodičové tvoji jsou, otec tvůj i matka tvá, již jsou nás dlouhého času hledali a nemohli jsou nás naleznouti. A já pro tu lásku jich k nám ve- likou postoupila jsem jim lože svého. A on to uslyšev náramně se velmi leknuv i počal převelmi hořce plakati a říkati: Běda mně hříšnému, co učiním? Nejmilejší své přátele jsem zahubil. Aj zajisté naplnila se řeč jelenova, kteréhožto hříchu já bídný a hubený mnoho jsem se varoval, avšak jsem se jeho nemohl uvarovati. A již Bůh tě žehnej, dcero má nejmilejší, neb již chci se tohoto hříchu káti. A to tak dlouho, dokudž mi jeho Pán Bůh neodpustí. Jemužto ona vece: Nedej toho Pán Bůh, můj bratře nejmilejší, abych tě měla opustiti, ale chci s tebou se těch hříchův káti. A poněvadž jsem s tebou byla v utěšení, chci také i v zarmoucení býti. Tehda odtavad vyšedše za nějakou řeku velmi velikou jeden špitál velmi krásný udělali a v tom špitále se káli. A kdož jsou koli chtěli se přes tu řeku vézti, rádi jsou pro Pána Boha převozovali, a je do špitálu při- jímali a jim potřebu dávali, a to velmi laskavě pro milého Pána Ježíše. Tehdy po mnohém času, kdyžto Julianus o půlnoci ustav odpočíval a mráz veliký té noci byl, uslyšel hlas velmi žalostivý, plačící, an prosí, aby jeho převezl. A když to Julian uslyšel, ihned vstal. A když uzřel, ano jeden člověk zimou se velmi třese, vzav jeho velmi laskavě a mi- lostivě do svého špitálu, a učiniv oheň počal jeho rozhřívati. A rozehřáv položil na svém loži a dobře jeho přioděl. A po malé chvíli ten jistý ne- mocný jsa učiněn jako malomocný velmi krásný se ukázal, bera se do nebes, a Julianovi hospodáři svému řekl: Juliane, Pán Bůh mě k tobě poslal zvěstuje tobě, že jest pokání tvé přijal, a že oba dva, i ty i tvá žena, máte brzo umříti a Pánu Bohu se dostati. A ihned ten člověk zmizel. A když to Julianus uslyšel, i se svou ženou po malém času jsa pln dobrých skutkův a almužen plný, v Pánu Bohu i se svou ženou odpočinul a do nebeského království se dostal. Tuto se opět píše o jedné jeptišce řeč velmi pěkná, kterážto chtěla jest vyjíti z kláštera, nemohouc v něm býti pro zapálení smilnosti těla Byla jedna jeptiška velmi krásná a ku panně Marii velmi nábožná, jmé- nem Beatka. Od jednoho žáka velmi milována, tak byla jeho milostí za- 139
častokrát slýchala. I přijala jest je velmi ochotně a přívětivě, a pro lásku a milování svého hospodáře, jehožto měla, svého vlastního lože jim postoupila, a sama sobě jinde v jiném pokojíku připravila. A když bylo ráno, paní Julianova šla nábožně do kostela. A aj, Julian její muž ráno přijev šel ke svému loži, jakoby chtěl svou manželku vzbuditi. A všed do pokojíku, nalezl, an muž se ženou leží na loži spíce. I domníval se, že by žena jeho s jiným mužem příbytek měla. A ihned vytrhnuv svůj meč tiše oba dva jest na tom loži zabil. A když vyšel z domu, potkal manželku svou, ana se béře proti němu z kostela. I počal se jí tázati, kterací by to lidé byli, kteříž by na jich loži a na posteli odpočívali. A ona jemu odpověděla: Rodičové tvoji jsou, otec tvůj i matka tvá, již jsou nás dlouhého času hledali a nemohli jsou nás naleznouti. A já pro tu lásku jich k nám ve- likou postoupila jsem jim lože svého. A on to uslyšev náramně se velmi leknuv i počal převelmi hořce plakati a říkati: Běda mně hříšnému, co učiním? Nejmilejší své přátele jsem zahubil. Aj zajisté naplnila se řeč jelenova, kteréhožto hříchu já bídný a hubený mnoho jsem se varoval, avšak jsem se jeho nemohl uvarovati. A již Bůh tě žehnej, dcero má nejmilejší, neb již chci se tohoto hříchu káti. A to tak dlouho, dokudž mi jeho Pán Bůh neodpustí. Jemužto ona vece: Nedej toho Pán Bůh, můj bratře nejmilejší, abych tě měla opustiti, ale chci s tebou se těch hříchův káti. A poněvadž jsem s tebou byla v utěšení, chci také i v zarmoucení býti. Tehda odtavad vyšedše za nějakou řeku velmi velikou jeden špitál velmi krásný udělali a v tom špitále se káli. A kdož jsou koli chtěli se přes tu řeku vézti, rádi jsou pro Pána Boha převozovali, a je do špitálu při- jímali a jim potřebu dávali, a to velmi laskavě pro milého Pána Ježíše. Tehdy po mnohém času, kdyžto Julianus o půlnoci ustav odpočíval a mráz veliký té noci byl, uslyšel hlas velmi žalostivý, plačící, an prosí, aby jeho převezl. A když to Julian uslyšel, ihned vstal. A když uzřel, ano jeden člověk zimou se velmi třese, vzav jeho velmi laskavě a mi- lostivě do svého špitálu, a učiniv oheň počal jeho rozhřívati. A rozehřáv položil na svém loži a dobře jeho přioděl. A po malé chvíli ten jistý ne- mocný jsa učiněn jako malomocný velmi krásný se ukázal, bera se do nebes, a Julianovi hospodáři svému řekl: Juliane, Pán Bůh mě k tobě poslal zvěstuje tobě, že jest pokání tvé přijal, a že oba dva, i ty i tvá žena, máte brzo umříti a Pánu Bohu se dostati. A ihned ten člověk zmizel. A když to Julianus uslyšel, i se svou ženou po malém času jsa pln dobrých skutkův a almužen plný, v Pánu Bohu i se svou ženou odpočinul a do nebeského království se dostal. Tuto se opět píše o jedné jeptišce řeč velmi pěkná, kterážto chtěla jest vyjíti z kláštera, nemohouc v něm býti pro zapálení smilnosti těla Byla jedna jeptiška velmi krásná a ku panně Marii velmi nábožná, jmé- nem Beatka. Od jednoho žáka velmi milována, tak byla jeho milostí za- 139
Strana 140
pálena, takže klíče, kteréž měla od kláštera, poručila panně Marii, před jejím obrazem řkouc: Již jsem v zápale těla roznícena. Nemohu v tomto klášteře déle býti. I odešla pryč s tím žákem. Kteroužto pannu bídný žák porušil, potom po nemnohých dnech ji opustil. Ale ona nemajíc, čím by se živila, a do kláštera vrátiti se styděla, učiněna jest nevěstkou. V tom hříchu byla patnácte let. A když již sobě stýskala, jednoho dne přišla v světském oděvu ke dve- řím toho kláštera, v kterémž jest prvé přebývala. I řekla jest k vrátné toho kláštera: Znala-li jsi Beatku, strážnou tohoto kláštera? Odpověděla: Výborně jsem znala. Neb zajisté jest svatá, poctivá i za- chovalá až do dnešního dne v svém panenství. A uslyševši ta slova chtěla odejíti. Ale panna Maria ukázala se jí v své vlastní tváři a řekla k ní: Já jsem patnácte let v tomto klášteře za tě posluhovala, i protož navrat se zase na své místo a čiň pokání za své hříchy, neb žádný z lidí neví tvého zlého účinku. Kterážto ihned všedši do kláštera Pánu Bohu děkujíc i panně Marii, byla živa dobře Pánu sloužíc až do smrti. Tuto se čte o jednom bohatém člověku, kterýž slou- žil rád panně Marii a byl živ velmi nešlechetně a potom se jest kál Čte se o jednom bohatém člověku, kterýžto panně Marii nábožně sloužil almužnami, posty, modlitbami, a to v den sobotní. Ale byl velmi nečistý, takže veškeren svůj statek v smilství a cizoložství utratil. A všudy jezdil hledaje, kterou by mohl pannu porušiti. I stalo se jest, že jest přijel do jednoho města i kázal se svým služebníkům ptáti, kde by mohli kterou pannu nalézti, aby s ní svou vůli měl. A jsou nemohli nižádné nalézti, s kterou by svou vůli měl jí zaplatě. Tehda přišli jsou k jednomu rytíři převelmi chudému a velmi ušlechti- lému, kterýžto měl dceru velmi krásnou. Toho rytíře budou prositi, aby svou dcerku dal tomu jich pánovi, aby s ním ležela, slibujíce jemu, že chtí jemu za to dáti čtyřiceti hřiven peněz. Kterýžto velmi se počal za to styděti a smuten býti, pláče hořce tak, že by pro svou chudobu ta- kové věci trpěl. A když uzřela jeho dcera plačícího, otázala jest otce, proč by plakal. Jížto odpověděv vece: Rytíř tento, kterýž jest k nám přijel, chceť dáti čtyřiceti hřiven peněz, abys s ním ležela, za kteroužto věc velmi se stydím, že mám takové věci nad tebou dočekati. Odpověděla dcera otci: Neplač! Ját jsem hotova učiniti vůli jeho, aby, když nám dá peníze, mohli bychom sobě z naší chudoby pomoci. To uslyšev otec její od ní, kázal služebníkům toho rytíře ty peníze při- nésti, kteréž jsou slíbili jemu dáti, svolí-li jim ke dceři. A když jsou jemu peníze přinesli, tehda ihned dcera jeho šla jest k rytíři tomu. Jižto když uzřel ten rytíř, počala se jemu ta panna velmi líbiti a milá 140
pálena, takže klíče, kteréž měla od kláštera, poručila panně Marii, před jejím obrazem řkouc: Již jsem v zápale těla roznícena. Nemohu v tomto klášteře déle býti. I odešla pryč s tím žákem. Kteroužto pannu bídný žák porušil, potom po nemnohých dnech ji opustil. Ale ona nemajíc, čím by se živila, a do kláštera vrátiti se styděla, učiněna jest nevěstkou. V tom hříchu byla patnácte let. A když již sobě stýskala, jednoho dne přišla v světském oděvu ke dve- řím toho kláštera, v kterémž jest prvé přebývala. I řekla jest k vrátné toho kláštera: Znala-li jsi Beatku, strážnou tohoto kláštera? Odpověděla: Výborně jsem znala. Neb zajisté jest svatá, poctivá i za- chovalá až do dnešního dne v svém panenství. A uslyševši ta slova chtěla odejíti. Ale panna Maria ukázala se jí v své vlastní tváři a řekla k ní: Já jsem patnácte let v tomto klášteře za tě posluhovala, i protož navrat se zase na své místo a čiň pokání za své hříchy, neb žádný z lidí neví tvého zlého účinku. Kterážto ihned všedši do kláštera Pánu Bohu děkujíc i panně Marii, byla živa dobře Pánu sloužíc až do smrti. Tuto se čte o jednom bohatém člověku, kterýž slou- žil rád panně Marii a byl živ velmi nešlechetně a potom se jest kál Čte se o jednom bohatém člověku, kterýžto panně Marii nábožně sloužil almužnami, posty, modlitbami, a to v den sobotní. Ale byl velmi nečistý, takže veškeren svůj statek v smilství a cizoložství utratil. A všudy jezdil hledaje, kterou by mohl pannu porušiti. I stalo se jest, že jest přijel do jednoho města i kázal se svým služebníkům ptáti, kde by mohli kterou pannu nalézti, aby s ní svou vůli měl. A jsou nemohli nižádné nalézti, s kterou by svou vůli měl jí zaplatě. Tehda přišli jsou k jednomu rytíři převelmi chudému a velmi ušlechti- lému, kterýžto měl dceru velmi krásnou. Toho rytíře budou prositi, aby svou dcerku dal tomu jich pánovi, aby s ním ležela, slibujíce jemu, že chtí jemu za to dáti čtyřiceti hřiven peněz. Kterýžto velmi se počal za to styděti a smuten býti, pláče hořce tak, že by pro svou chudobu ta- kové věci trpěl. A když uzřela jeho dcera plačícího, otázala jest otce, proč by plakal. Jížto odpověděv vece: Rytíř tento, kterýž jest k nám přijel, chceť dáti čtyřiceti hřiven peněz, abys s ním ležela, za kteroužto věc velmi se stydím, že mám takové věci nad tebou dočekati. Odpověděla dcera otci: Neplač! Ját jsem hotova učiniti vůli jeho, aby, když nám dá peníze, mohli bychom sobě z naší chudoby pomoci. To uslyšev otec její od ní, kázal služebníkům toho rytíře ty peníze při- nésti, kteréž jsou slíbili jemu dáti, svolí-li jim ke dceři. A když jsou jemu peníze přinesli, tehda ihned dcera jeho šla jest k rytíři tomu. Jižto když uzřel ten rytíř, počala se jemu ta panna velmi líbiti a milá 140
Strana 141
býti. I počal jí tázati, které by její jméno bylo. Kterážto odpověděla jemu: Říkajít mi Maria. Odpověděl ten jistý rytíř: Odstup to ode mne, abys ty měla ode mne porušena býti, poněvadž jsi nazvána tím jménem, jakož má milá panna Maria jest nazvána. A když to uslyšela ta panna, počala plakati bojíc se, aby ten rytíř ne- odňal jí peněz. A to když uzřel rytíř, obveselil jest ji řka jí: Ó dobrá panenko, jdiž u pokoji a ty peníze, kteréžt jsem tobě dal, mějž je i s otcem svým ve jménu drahé panny Marie. Kterážto s velkou radostí navrátila se do domu otce svého zvěstujíc to otci svému, že jest v čistotě zůstala a že jí ty peníze ve jméno panny Marie dal. A tak otec její popravil své chudoby, a tím byl velmi ra- dosten, že jest dcera jeho při cti zůstala, a nepřestal chválu vzdávati Pánu Bohu i jeho milé matce panně Marii. I stalo se jest, když druhý den ten rytíř na lov jel jest, tehdy svým vlastním kopím se zabodl až k smrti. A skrze pomoc drahé panny Marie a skrze malé pokání a zpověď umřel jest a pohřeben jest na poli. Neb práva duchovní tak drží aneb okazují, aby takoví lidé na poli byli po- chováni, kteřížto na loupežích, v lovech, v kolbách smrtí bývají zasti- ženi. A ihned druhé noci okázala se jest panna Maria té panence, kte- rážto měla od toho rytíře porušena býti, a řekla jest jí: Jdiž, 6 dobrá děvečko, k biskupovi a pověz jemu ode mne, aby služeb- níka mého pochoval na krchově, neb jsem jemu za tu prosbu a za to dobrodiní, což jest mně učinil, uprosila milost u svého syna. Biskup zajisté uslyšev přikázání od panny Marie toho rytíře na krcho- vě kázal pochovati. 141
býti. I počal jí tázati, které by její jméno bylo. Kterážto odpověděla jemu: Říkajít mi Maria. Odpověděl ten jistý rytíř: Odstup to ode mne, abys ty měla ode mne porušena býti, poněvadž jsi nazvána tím jménem, jakož má milá panna Maria jest nazvána. A když to uslyšela ta panna, počala plakati bojíc se, aby ten rytíř ne- odňal jí peněz. A to když uzřel rytíř, obveselil jest ji řka jí: Ó dobrá panenko, jdiž u pokoji a ty peníze, kteréžt jsem tobě dal, mějž je i s otcem svým ve jménu drahé panny Marie. Kterážto s velkou radostí navrátila se do domu otce svého zvěstujíc to otci svému, že jest v čistotě zůstala a že jí ty peníze ve jméno panny Marie dal. A tak otec její popravil své chudoby, a tím byl velmi ra- dosten, že jest dcera jeho při cti zůstala, a nepřestal chválu vzdávati Pánu Bohu i jeho milé matce panně Marii. I stalo se jest, když druhý den ten rytíř na lov jel jest, tehdy svým vlastním kopím se zabodl až k smrti. A skrze pomoc drahé panny Marie a skrze malé pokání a zpověď umřel jest a pohřeben jest na poli. Neb práva duchovní tak drží aneb okazují, aby takoví lidé na poli byli po- chováni, kteřížto na loupežích, v lovech, v kolbách smrtí bývají zasti- ženi. A ihned druhé noci okázala se jest panna Maria té panence, kte- rážto měla od toho rytíře porušena býti, a řekla jest jí: Jdiž, 6 dobrá děvečko, k biskupovi a pověz jemu ode mne, aby služeb- níka mého pochoval na krchově, neb jsem jemu za tu prosbu a za to dobrodiní, což jest mně učinil, uprosila milost u svého syna. Biskup zajisté uslyšev přikázání od panny Marie toho rytíře na krcho- vě kázal pochovati. 141
Strana 142
VAVŘINEC Z BŘEZOVÉ Snář Mnozí v jasnost pravdy písma svatého jako oči soví v blesk slunečného paprsku nejapně patříce, snův výklady za blud nebo za klam mají. Pro- tož, aby to bylo rozeznáno, má-li býti snovému vidění a jeho výkladům věřeno, čili nic, tuto otázku umínil jsem vylíčiti, sluší-li lidu křesťan- skému věřiti snovému vidění a jeho výkladům čili nic. I zdá se nejprve, že nic, neb Bůh, jenž jest moudrost věčná a pravda svrchovaná, zapověděl jest snům věřiti. A že Bůh to zapověděl, stojí psáno v čtvrtých knihách Mojžíšových, totiž v knihách Deutronomii v osmnáctém rozdíle, řka: Ani buď nalezen v tobě, kdo by obětoval aneb obchodil syna svého neb dceru vláče skrze oheň, anebo jenž by zpytoval hledaje hádačův a šetřil snův a vypravoval sny a ptal věštby. V týchž knihách v třináctém rozdíle: Vstane-li prostřed tebe proročec anebo kdo by řekl: Sen jsem viděl a předřekl nebo prorokoval znamení nebo zázrak a stalo by se, jakož on pravil, a že by řekl tobě: Pojďme a následujme bohův cizích, jichž neznáš, a budeme jim sloužiti, neusly- šíš slov proroka toho nebo snovníka, neboť zkouší vás Pán Bůh váš, aby zjeveno bylo, milujete-li jej čili nic v celém srdci vašem a ve vší duši vaší. Pána Boha následujte a jeho se bojte, jeho přikázání ostříhejte; jemu budete sloužiti a jeho se držeti. Ale prorok ten nebo skladač snův bude zahuben, neboť mluvil jest, aby vás odvrátil od Pána Boha va- šeho. A v knihách Levitici, totiž obětních, dí Mojžíš v devatenáctém rozdíle: Nebudete zachovávati nebo dbáti nebo šetřiti snův. Šalomoun v knihách Ecclesiastes v pátém rozdíle takto dí: Kde mnoho snův, mnoho mar- nosti a řeči bezčíslné, ale ty se Boha boj, a tudíž dí: Mnohých péčí ná- sledují snové a ve mnohých řečech nalezeno bývá bláznovství. Ježíš, syn Syrachův, v knihách Ecclesiastici, totiž v kostelních, v třicátém čtvrtém rozdíle takto dí: Naděje marná a lež nesmyslnému muži a snové vzná- šejí neopatrnost. A tamtéž týž dí: Mnohé bludy učinili jsou snové a vypadli jsou doufající v ně. A onen zveličený mudřec římský Katon dí: Snův nedbej, neb mysl lidská což žádá, když bdí, vždycky skrze sen vidí to jisté. 142
VAVŘINEC Z BŘEZOVÉ Snář Mnozí v jasnost pravdy písma svatého jako oči soví v blesk slunečného paprsku nejapně patříce, snův výklady za blud nebo za klam mají. Pro- tož, aby to bylo rozeznáno, má-li býti snovému vidění a jeho výkladům věřeno, čili nic, tuto otázku umínil jsem vylíčiti, sluší-li lidu křesťan- skému věřiti snovému vidění a jeho výkladům čili nic. I zdá se nejprve, že nic, neb Bůh, jenž jest moudrost věčná a pravda svrchovaná, zapověděl jest snům věřiti. A že Bůh to zapověděl, stojí psáno v čtvrtých knihách Mojžíšových, totiž v knihách Deutronomii v osmnáctém rozdíle, řka: Ani buď nalezen v tobě, kdo by obětoval aneb obchodil syna svého neb dceru vláče skrze oheň, anebo jenž by zpytoval hledaje hádačův a šetřil snův a vypravoval sny a ptal věštby. V týchž knihách v třináctém rozdíle: Vstane-li prostřed tebe proročec anebo kdo by řekl: Sen jsem viděl a předřekl nebo prorokoval znamení nebo zázrak a stalo by se, jakož on pravil, a že by řekl tobě: Pojďme a následujme bohův cizích, jichž neznáš, a budeme jim sloužiti, neusly- šíš slov proroka toho nebo snovníka, neboť zkouší vás Pán Bůh váš, aby zjeveno bylo, milujete-li jej čili nic v celém srdci vašem a ve vší duši vaší. Pána Boha následujte a jeho se bojte, jeho přikázání ostříhejte; jemu budete sloužiti a jeho se držeti. Ale prorok ten nebo skladač snův bude zahuben, neboť mluvil jest, aby vás odvrátil od Pána Boha va- šeho. A v knihách Levitici, totiž obětních, dí Mojžíš v devatenáctém rozdíle: Nebudete zachovávati nebo dbáti nebo šetřiti snův. Šalomoun v knihách Ecclesiastes v pátém rozdíle takto dí: Kde mnoho snův, mnoho mar- nosti a řeči bezčíslné, ale ty se Boha boj, a tudíž dí: Mnohých péčí ná- sledují snové a ve mnohých řečech nalezeno bývá bláznovství. Ježíš, syn Syrachův, v knihách Ecclesiastici, totiž v kostelních, v třicátém čtvrtém rozdíle takto dí: Naděje marná a lež nesmyslnému muži a snové vzná- šejí neopatrnost. A tamtéž týž dí: Mnohé bludy učinili jsou snové a vypadli jsou doufající v ně. A onen zveličený mudřec římský Katon dí: Snův nedbej, neb mysl lidská což žádá, když bdí, vždycky skrze sen vidí to jisté. 142
Strana 143
Odpor proti první řeči Ale proti tomu, totiž, že snovému vidění nebo výkladům jeho má býti věřeno, jest plno písma ze Starého i Nového zákona i kronik pohan- ských, kteréžto líčí, že Hospodin své nezpytané moudrosti rozličná ta- jemství, jež v budoucím času měla býti vyplněna, skrze snové vidění dobrým i zlým častokrát zjevoval a jich vykládání jisté umění zlým i dobrým dával. A toho by Bůh neučinil, kdyby snovému vidění nebo výkladům jeho nemělo býti věřeno. Neboť nadarmo by Bůh skrze sny lidem kterou věc zvěstoval, kdyby jim neslušelo věřiti. Ale Bůh a pří- roda nic nadarmo nečiní, jakž svědčí mistr Aristoteles v prvních kni- hách O nebi, v rozjímání prvém a čtvrtém rozdíle na konci. Protož sno- vému vidění i výkladům jeho sluší věřiti lidu křesťanskému. Ale že Hospodin svá tajemství zlým i dobrým skrze snové vidění okazoval a jich vykládání rozumu zlým i dobrým půjčoval, máš nejprve psáno v prvých knihách Mojžíšových v dvacáté kapitule. Neb když Abimelech, král palestinský, vzal byl Sáru, ženu Abrahamovu, pro krásu její, a že byl řekl Abraham, že by jeho sestra byla, přišel k němu Bůh skrze sen v noci a vece k němu: Tot umřeš pro ženu, kterouž jsi vzal, nebť má muže. A tomu snu věřil jest král pohanský spravedlivě, neb ihned vstav kázal zavolati Abrahama a vytýkal jemu, že by řekl: Sestra má jest, a ihned jemu vrátil ženu bez poskvrny ... Pak v knihách Nového zákona, totiž ve čtení svatého Matouše v prvé kapitule takto psáno stojí: Zjevil se ve snách anděl boží Josefovi, řka: Josefe, synu Davidův, neboj se přijmouti Marie manželky své, neboť což v ní narozeno jest, z Ducha svatého jest. A tomu snu uvěřil jest svatý muž Josef a přijal pannu Marii v svůj dům. A v témž čtení v dru- hé kapitule stojí psáno o třech svatých králích, že vzavše odpověď ve snách, aby se nevrátili k Herodovi, po jiné cestě navrátili jsou se do své vlasti. Neb, jak dí mistr Petr Comestor, přijevše do Tarsu toho města cilické země, vsedše na lodě navrátili jsou se po moři do své země. A v témž čtení i v téže kapitule psáno jest, že anděl boží zjevil se po druhé Josefovi ve snách, řka: Vstaň a vezmi dítě a mateř jeho a utec do Egypta, neboť bude hledati Herodes duše dítěte. A tomu snovému vidění uvěřil jest svatý Josef, neb ihned povstav učinil. Pak opět v témž čtení a v téže kapitule psáno stojí, že se anděl zjevil Josefovi, řka: Vstaň a vezmi dítě a mateř jeho a vrať se do země Judovy, nebť jsou zemřeli, již hledali duše dítěte zahubiti. Psáno také stojí v knihách svatého Lukáše o skutcích apoštolských v osmnáctém rozdíle, když byl svatý Pavel v korintském městě v domu Titově, řekl Hospodin v noci skrze vidění k němu: Neboj se, ale mluv a nemlč, neb já jsem s tebou a žádnýt nepřiloží, aby uškodil tobě. Neb lid jest mi můj v tomto městě. A tomu snu uvěřil apoštol a ostal v tom městě rok a šest měsícův. Viz, kterak v Starém i v Novém zákoně Bůh svá tajemství zjevoval zlým i dobrým skrze snové vidění. Pak v knihách o životě svatých mnoho v novém již zákonu zjevoval Pán Bůh lidem zlým i dobrým skrze sny věci budoucí. Neb mateř svatého Augustina, když jím byla těžka, vi- děla ve snách, že by štěně nosila, a tím znamenána snem budoucího ži- vota jeho způsoba. Neb v Písmě svatém pes kazatele znamenává; neb 143
Odpor proti první řeči Ale proti tomu, totiž, že snovému vidění nebo výkladům jeho má býti věřeno, jest plno písma ze Starého i Nového zákona i kronik pohan- ských, kteréžto líčí, že Hospodin své nezpytané moudrosti rozličná ta- jemství, jež v budoucím času měla býti vyplněna, skrze snové vidění dobrým i zlým častokrát zjevoval a jich vykládání jisté umění zlým i dobrým dával. A toho by Bůh neučinil, kdyby snovému vidění nebo výkladům jeho nemělo býti věřeno. Neboť nadarmo by Bůh skrze sny lidem kterou věc zvěstoval, kdyby jim neslušelo věřiti. Ale Bůh a pří- roda nic nadarmo nečiní, jakž svědčí mistr Aristoteles v prvních kni- hách O nebi, v rozjímání prvém a čtvrtém rozdíle na konci. Protož sno- vému vidění i výkladům jeho sluší věřiti lidu křesťanskému. Ale že Hospodin svá tajemství zlým i dobrým skrze snové vidění okazoval a jich vykládání rozumu zlým i dobrým půjčoval, máš nejprve psáno v prvých knihách Mojžíšových v dvacáté kapitule. Neb když Abimelech, král palestinský, vzal byl Sáru, ženu Abrahamovu, pro krásu její, a že byl řekl Abraham, že by jeho sestra byla, přišel k němu Bůh skrze sen v noci a vece k němu: Tot umřeš pro ženu, kterouž jsi vzal, nebť má muže. A tomu snu věřil jest král pohanský spravedlivě, neb ihned vstav kázal zavolati Abrahama a vytýkal jemu, že by řekl: Sestra má jest, a ihned jemu vrátil ženu bez poskvrny ... Pak v knihách Nového zákona, totiž ve čtení svatého Matouše v prvé kapitule takto psáno stojí: Zjevil se ve snách anděl boží Josefovi, řka: Josefe, synu Davidův, neboj se přijmouti Marie manželky své, neboť což v ní narozeno jest, z Ducha svatého jest. A tomu snu uvěřil jest svatý muž Josef a přijal pannu Marii v svůj dům. A v témž čtení v dru- hé kapitule stojí psáno o třech svatých králích, že vzavše odpověď ve snách, aby se nevrátili k Herodovi, po jiné cestě navrátili jsou se do své vlasti. Neb, jak dí mistr Petr Comestor, přijevše do Tarsu toho města cilické země, vsedše na lodě navrátili jsou se po moři do své země. A v témž čtení i v téže kapitule psáno jest, že anděl boží zjevil se po druhé Josefovi ve snách, řka: Vstaň a vezmi dítě a mateř jeho a utec do Egypta, neboť bude hledati Herodes duše dítěte. A tomu snovému vidění uvěřil jest svatý Josef, neb ihned povstav učinil. Pak opět v témž čtení a v téže kapitule psáno stojí, že se anděl zjevil Josefovi, řka: Vstaň a vezmi dítě a mateř jeho a vrať se do země Judovy, nebť jsou zemřeli, již hledali duše dítěte zahubiti. Psáno také stojí v knihách svatého Lukáše o skutcích apoštolských v osmnáctém rozdíle, když byl svatý Pavel v korintském městě v domu Titově, řekl Hospodin v noci skrze vidění k němu: Neboj se, ale mluv a nemlč, neb já jsem s tebou a žádnýt nepřiloží, aby uškodil tobě. Neb lid jest mi můj v tomto městě. A tomu snu uvěřil apoštol a ostal v tom městě rok a šest měsícův. Viz, kterak v Starém i v Novém zákoně Bůh svá tajemství zjevoval zlým i dobrým skrze snové vidění. Pak v knihách o životě svatých mnoho v novém již zákonu zjevoval Pán Bůh lidem zlým i dobrým skrze sny věci budoucí. Neb mateř svatého Augustina, když jím byla těžka, vi- děla ve snách, že by štěně nosila, a tím znamenána snem budoucího ži- vota jeho způsoba. Neb v Písmě svatém pes kazatele znamenává; neb 143
Strana 144
jakož pes nad jiná zvířata věren jest pánu svému, též dobrý kazatel Hospodinu. Neb i sebe i jiné vede, aby vůli boží činili. A jakož pes svým jazykem léčí rány tělesné, též kazatel neduhy duchovní svým ká- záním. A protož, že svatý Augustin měl býti kazatelem užitečným v cír- kvi boží, protož se to mateři ukázalo v snovém vidění. Pak mateři sva- tého Dominika zdálo se ve snách, když byla jím těhotna, že by slunce ve svém břiše nosila. A ten sen ukazoval budoucí svatost svatého Do- minika, jenž životem i naučením spasitelným všemu křestanskému sboru jakožto slunce posvítil. A tak o mnohých svatých se čte, že skrze sny jim budoucí věci jsou zvěstovány, kteréž kdyby bylo vyčísti, každého bych čitatele obtížil. Chceme-li zvěděti, co Hospodin zjevil skrze sny pohanům budoucích věcí, ač jest toho přemnoho, některé však tuto popíši. V kronice římské čte se o Juliovi Císaři, že když ještě mládencem byl, zdálo mu se ve snách, že by s vlastní mateří sesmilnil. A když tak hanebným skutkem se zarmoutiv procitl a přivolaje vykladače snův jich otázal, co by ten sen znamenal, odpověděli jemu řkouce: Všecka země bude tvému přikázání poddána; neb země mátě jest všech, neb z ní přirozeně pocházíme. Neboť ze země přijde pokrm a z pokrmu sémě a ze semene člověk. A témuž císaři Juliovi, když byl v těžké nemoci, a lid jeho měl boj s Antoniem knížetem vzíti, ukáže mu se muž ve snách krásný, řka: Chceš-li proti Antoniovi zvítěziti, kaž se do boje na márách nésti; jinak tvůj lid bude pobit. A on se kázal do boje nésti i zvítězil. Také Sokratesovi, mudrci athenienskému, zdálo se ve snách, že by s oltáře Venuše té bohyně, jenž byl v Akademii, jemu labuť přinesli, ana vztáhla krk nad vidění lidské, tak jasným a veselým hlasem zpíva- jíc, že veškeren svět utěšila. A ihned nazítří Aristides z Akademie syna svého Platona, robence malého, k němu přivedl prose, aby jeho mravům a písmu naučil. A když Sokrates robencovu způsobu spatřil, vece: Tot jest labuť, kteroužto athenienskému Apolonovi Venus aka- demská posvětila jest. A podle výkladu toho snu byl Sokrates také moudrosti pln, že všech lidí pohanských smysl přesáhl a všemu světu učinil utěšení, jakožto v knihách jeho může býti shledáno. Neb dí svatý Augustin, že nalezl v knihách Platových tato slova: V počátku bylo slovo a slovo bylo u boha a bůh byl slovo, a táž slova pokládá svatý Jan na počátce svého čtení. Potom, když Plato ten, chtě moudrosti jiných vlastí dosíci, bral se z Athén, tehda té noci na tom putování zdálo se mu ve snách, by jat byl od lotrův mořských. A když ten sen ráno tovary- šům pověděl, oni řekli, aby snův nešetřil. A když na moře vsedli, lotrové mořští se svými lodicemi k tomu korábu přilnouce jej i se všemi zloupí, a Platona, že byl muž překrásný, javše jej, s sebou vzali. Také píše Titus Livius v prvých knihách o válce afrikánské: Když Ha- nibal, císař kartaginský, byl přitrhl s velikým vojskem k zemi italské, viděl ve snách mládence, jenž řekl se od Jupitera poslaného, a že jeho vůdcem má býti do Italie. I vece dále: Jdiž po mně a nikam očí svých neobracej. A když šel po něm, nejprve jsa bázliv nikam jinam nežli na toho mládence nehleděl. Potom vešlo na mysl jemu: Co však jest, že mi jinam zapověděl hleděti? I nemoha očima umu poslouchati, ohlédl se a uzřel: hle had divné velikosti porážeje veliké stromy i koření plazí 144
jakož pes nad jiná zvířata věren jest pánu svému, též dobrý kazatel Hospodinu. Neb i sebe i jiné vede, aby vůli boží činili. A jakož pes svým jazykem léčí rány tělesné, též kazatel neduhy duchovní svým ká- záním. A protož, že svatý Augustin měl býti kazatelem užitečným v cír- kvi boží, protož se to mateři ukázalo v snovém vidění. Pak mateři sva- tého Dominika zdálo se ve snách, když byla jím těhotna, že by slunce ve svém břiše nosila. A ten sen ukazoval budoucí svatost svatého Do- minika, jenž životem i naučením spasitelným všemu křestanskému sboru jakožto slunce posvítil. A tak o mnohých svatých se čte, že skrze sny jim budoucí věci jsou zvěstovány, kteréž kdyby bylo vyčísti, každého bych čitatele obtížil. Chceme-li zvěděti, co Hospodin zjevil skrze sny pohanům budoucích věcí, ač jest toho přemnoho, některé však tuto popíši. V kronice římské čte se o Juliovi Císaři, že když ještě mládencem byl, zdálo mu se ve snách, že by s vlastní mateří sesmilnil. A když tak hanebným skutkem se zarmoutiv procitl a přivolaje vykladače snův jich otázal, co by ten sen znamenal, odpověděli jemu řkouce: Všecka země bude tvému přikázání poddána; neb země mátě jest všech, neb z ní přirozeně pocházíme. Neboť ze země přijde pokrm a z pokrmu sémě a ze semene člověk. A témuž císaři Juliovi, když byl v těžké nemoci, a lid jeho měl boj s Antoniem knížetem vzíti, ukáže mu se muž ve snách krásný, řka: Chceš-li proti Antoniovi zvítěziti, kaž se do boje na márách nésti; jinak tvůj lid bude pobit. A on se kázal do boje nésti i zvítězil. Také Sokratesovi, mudrci athenienskému, zdálo se ve snách, že by s oltáře Venuše té bohyně, jenž byl v Akademii, jemu labuť přinesli, ana vztáhla krk nad vidění lidské, tak jasným a veselým hlasem zpíva- jíc, že veškeren svět utěšila. A ihned nazítří Aristides z Akademie syna svého Platona, robence malého, k němu přivedl prose, aby jeho mravům a písmu naučil. A když Sokrates robencovu způsobu spatřil, vece: Tot jest labuť, kteroužto athenienskému Apolonovi Venus aka- demská posvětila jest. A podle výkladu toho snu byl Sokrates také moudrosti pln, že všech lidí pohanských smysl přesáhl a všemu světu učinil utěšení, jakožto v knihách jeho může býti shledáno. Neb dí svatý Augustin, že nalezl v knihách Platových tato slova: V počátku bylo slovo a slovo bylo u boha a bůh byl slovo, a táž slova pokládá svatý Jan na počátce svého čtení. Potom, když Plato ten, chtě moudrosti jiných vlastí dosíci, bral se z Athén, tehda té noci na tom putování zdálo se mu ve snách, by jat byl od lotrův mořských. A když ten sen ráno tovary- šům pověděl, oni řekli, aby snův nešetřil. A když na moře vsedli, lotrové mořští se svými lodicemi k tomu korábu přilnouce jej i se všemi zloupí, a Platona, že byl muž překrásný, javše jej, s sebou vzali. Také píše Titus Livius v prvých knihách o válce afrikánské: Když Ha- nibal, císař kartaginský, byl přitrhl s velikým vojskem k zemi italské, viděl ve snách mládence, jenž řekl se od Jupitera poslaného, a že jeho vůdcem má býti do Italie. I vece dále: Jdiž po mně a nikam očí svých neobracej. A když šel po něm, nejprve jsa bázliv nikam jinam nežli na toho mládence nehleděl. Potom vešlo na mysl jemu: Co však jest, že mi jinam zapověděl hleděti? I nemoha očima umu poslouchati, ohlédl se a uzřel: hle had divné velikosti porážeje veliké stromy i koření plazí 144
Strana 145
se, a potom s hřímáním příval spadl. A když otázal, co by to bylo, usly- šel, že to znamená záhubu a opuštění italské země. A to se stalo od Ha- nibale najevě, že on jako had veliké stromy i koření porážel, když vla- daře římské s jich vojsky pobíjel. Píše také Titus Livius v druhých knihách o ustavení města římského, že když bohům hry ke cti v Římě strojili, dříve než hráti počali, jeden hospodář ráno pod pranéřem zmrskal sluhu svého, potom hry činili. A potom jednomu v noci obecnému člověku v Římě Titovi Latinskému zdálo se ve snách, jakoby Jupiter jemu řekl: Nelíbilo mi se předehří her učiněných. Protož, leč budou hry slavně a velebně opraveny, zlá příhoda na město připadne. Jdi a to kmetům římským pověz. Tehdy nazítří, jakkoli jeho ten sen trápil, však styděl se muž sprostný mezi tak slavné lidi vejíti, a tu věc zvěstuje, byl lidem k smíchu, i zmeš- kal ku knížatům vejíti. Tehdy ihned opět bůh Jupiter jej porazil, nebo jeho syna v malých dnech umrtvil. Kteréhožto pomsty tak náhlé aby se příčina před ním neutajila, týž se jemu bůh ve snách ukáže, řka: Proto, žes božím zhrdal kázáním, již jsi vzal odplatu, a více čekej, leč učiníš, cožť jsem rozkázal. A on procitnuv pomeškal opět toho zvěstovati. A ihned rychle připad- ne naň neduh veliký, takže sebou s lože hnouti nemohl. Tehdy svolal přátele a to vidění jim poví. A oni radí, aby ihned kázal se mezi kmety nésti, a to aby jim oznámil vidění. A sotva to učinil, ihned před kmety zdráv vstal a domů odešel. Píše také Titus Livius v osmých knihách o ustavení města římského: Když dva císaři římští, totiž Manlius a Decius, vedle města Capua ře- čeného, s vojsky lehli, tehda událo se jim v noci tento sen viděti: Hle muž vyšší a slavnější nad lidi postavy a řka: V budoucím pobití s jedné strany císař a s druhé strany vojsko má se dostati bohům pekelným a mateři zemi. A kteréhož vojska císař za své vojsko zaslíbil se by, totiž dada se dobrovolně nepřátelům zabíti, to by vojsko zvítězilo. A když bylo nazítří, jeden císař druhému sen svůj vypoví. I zdálo se jim za podobné, aby oběti bohům k ukrocení zbili, a jestliže by kněz též na drobích věštbu poznal, aby jeden z císařův se obětoval. Tehda spatřiv kněz droby vece, kteréhož císaře římského v boji vojsko počne před nepřáteli ustupovati, aby ten císař se za vojsko obětoval a za obec i měšťany římské. Tehdy, když bylo v boji a nepřátelé vojsko Deciovo počali přemáhati, vece kněz Deciovi: Čas jest, půjč skutku slov! A pod- loživ kopí pod nohy jeho kázal jemu po sobě takto říkati: Jove Jupiter, Mars otče, Quirine, Bellono, bohové domácí, již vládnete námi i nepřáteli našimi, a bohové pekelní, vás prosím, ctím, milosti pro- sím i nesu, abyste lidu římskému moci a vítězství půjčili a nepřátele lidu římského římským strachem a uděšením smrti porazili. A jakož jsem slovy jmenoval, takéž za lid římský, za vojsko, zástupy i pomoc- níky se slibuji, a lid nepřátelský se mnou bohům pekelným a bohyni zemi. A když to pověděl, roucho císařské svlékl se sebe a v rytířský se oděv oblékl a skočiv na hynšt hnal mezi nepřátele s takovým pohromem, že se zdálo nepřátelům, by něco většího nežli člověk byl. Neb před ním i s obou stran jeho nepřátelé padali. A když v největší hluk vběhl, tu kůň pod ním padl a on byl zabit — a ihned nepřátelé takovou hrůzou 10 Próza 145
se, a potom s hřímáním příval spadl. A když otázal, co by to bylo, usly- šel, že to znamená záhubu a opuštění italské země. A to se stalo od Ha- nibale najevě, že on jako had veliké stromy i koření porážel, když vla- daře římské s jich vojsky pobíjel. Píše také Titus Livius v druhých knihách o ustavení města římského, že když bohům hry ke cti v Římě strojili, dříve než hráti počali, jeden hospodář ráno pod pranéřem zmrskal sluhu svého, potom hry činili. A potom jednomu v noci obecnému člověku v Římě Titovi Latinskému zdálo se ve snách, jakoby Jupiter jemu řekl: Nelíbilo mi se předehří her učiněných. Protož, leč budou hry slavně a velebně opraveny, zlá příhoda na město připadne. Jdi a to kmetům římským pověz. Tehdy nazítří, jakkoli jeho ten sen trápil, však styděl se muž sprostný mezi tak slavné lidi vejíti, a tu věc zvěstuje, byl lidem k smíchu, i zmeš- kal ku knížatům vejíti. Tehdy ihned opět bůh Jupiter jej porazil, nebo jeho syna v malých dnech umrtvil. Kteréhožto pomsty tak náhlé aby se příčina před ním neutajila, týž se jemu bůh ve snách ukáže, řka: Proto, žes božím zhrdal kázáním, již jsi vzal odplatu, a více čekej, leč učiníš, cožť jsem rozkázal. A on procitnuv pomeškal opět toho zvěstovati. A ihned rychle připad- ne naň neduh veliký, takže sebou s lože hnouti nemohl. Tehdy svolal přátele a to vidění jim poví. A oni radí, aby ihned kázal se mezi kmety nésti, a to aby jim oznámil vidění. A sotva to učinil, ihned před kmety zdráv vstal a domů odešel. Píše také Titus Livius v osmých knihách o ustavení města římského: Když dva císaři římští, totiž Manlius a Decius, vedle města Capua ře- čeného, s vojsky lehli, tehda událo se jim v noci tento sen viděti: Hle muž vyšší a slavnější nad lidi postavy a řka: V budoucím pobití s jedné strany císař a s druhé strany vojsko má se dostati bohům pekelným a mateři zemi. A kteréhož vojska císař za své vojsko zaslíbil se by, totiž dada se dobrovolně nepřátelům zabíti, to by vojsko zvítězilo. A když bylo nazítří, jeden císař druhému sen svůj vypoví. I zdálo se jim za podobné, aby oběti bohům k ukrocení zbili, a jestliže by kněz též na drobích věštbu poznal, aby jeden z císařův se obětoval. Tehda spatřiv kněz droby vece, kteréhož císaře římského v boji vojsko počne před nepřáteli ustupovati, aby ten císař se za vojsko obětoval a za obec i měšťany římské. Tehdy, když bylo v boji a nepřátelé vojsko Deciovo počali přemáhati, vece kněz Deciovi: Čas jest, půjč skutku slov! A pod- loživ kopí pod nohy jeho kázal jemu po sobě takto říkati: Jove Jupiter, Mars otče, Quirine, Bellono, bohové domácí, již vládnete námi i nepřáteli našimi, a bohové pekelní, vás prosím, ctím, milosti pro- sím i nesu, abyste lidu římskému moci a vítězství půjčili a nepřátele lidu římského římským strachem a uděšením smrti porazili. A jakož jsem slovy jmenoval, takéž za lid římský, za vojsko, zástupy i pomoc- níky se slibuji, a lid nepřátelský se mnou bohům pekelným a bohyni zemi. A když to pověděl, roucho císařské svlékl se sebe a v rytířský se oděv oblékl a skočiv na hynšt hnal mezi nepřátele s takovým pohromem, že se zdálo nepřátelům, by něco většího nežli člověk byl. Neb před ním i s obou stran jeho nepřátelé padali. A když v největší hluk vběhl, tu kůň pod ním padl a on byl zabit — a ihned nepřátelé takovou hrůzou 10 Próza 145
Strana 146
byli omámeni, že se ani brániti nesměli, ale jedni před Římany zbiti padali a druzí se na běh oddali. A tak Římané vedle zvěstování snového zvítězili jsou nad nepřáteli svými. Také v kronice římské čte se, že když Eneas z Afriky do italské země po moři přijel a do čerpadel, kdežto Tiberis římská řeka do moře upadá, přistal byl, ve snách řečeno jest jemu: Jdi ke králi Evandrovi, jenž kra- luje na sedmi horách, totiž na tom místě, kdež nyní Řím ustaven, a vál- číť s králem latinským, a ty pomůžeš Evandrovi, nebť na tě má připad- nouti království italské. A abys tomu věřil, toť dávám znamení: kdyžto pojedeš, nalezneš pod stromem dubovým bílou svini s třiceti bílými prasci, kdežto potom ustaveno jest město jménem Alba, totiž bílé. A to se všecko naplnilo, jakož tamtéž psáno jest. Také když tělo Marcellina papeže bylo povrženo na ulici přikázáním Diokleciána císaře, ve snách ukázal se svatý Petr Marcellovi papežovi řka: Proč mého těla nepochováš? znamenaje tělo svatého Marcellina. A on vstana pochoval vedle těla svatého Petra. Také svatý Václav po své slavné smrti tři sta let králi dácskému Sykovi se ukázal ve snách a pověděl, že týmž plemenem smrti má umříti jako on, přikazuje jemu, aby ve jménu jeho ustavil kostel. A král ze spaní povstana a jsa trápen divným snem, svolav kněží tázal, který by to byl svatý Václav. Jemuž oni pověděli řkouce, by byl vévoda český a od bratra svého zahuben jest. A on ustavil ve jménu jeho klášter mnichův svatého Bernarda a nadal jej štědře. A mezitím od bratra svého řeče- ného Abel byl zahuben, a tak ten sen naplnil se jest. Čte se také v římské kronice, že Konrád císař římský a vévoda bavor- ský ustavil, kdokoli by válku kterou počal, aby hrdlo ztratil. Tehdy hrabě Lipold řečený to přikázání přestoupil a boje se života ztratiti, s ženou, dětmi a s málo čeledí na poušť utekl, a tam mnoho let bude bez vědomí lidského. Potom přihodilo se, že císař dříve řečený honě zvěř od svých se odloučil a sám již nevěděl, kde jest. A když bylo v sou- mrak, císař sem i tam jezdě přijel náhodou k domu, v němž hrabě dříve řečený bydlel. A on císaře poznal, ale císař jeho nikoli poznati nemohl. A když císař pojeda bude uložen, té noci žena hraběte řečeného syna porodí. I uslyší ve snách císař hlas, že to dítě má býti jeho zetěm a v cí- sařství náměstkem. Toho hlasu zprvu císař nedbaje, ale teskliv jsa usnul; a týž hlas uslyše vstav ráno pohlédl na dítě a jel, až i k svým přijel. A přivolav dva tajemníky k sobě přikázal jim, aby do toho domu vejdouce to dítě ukradli a na lese je zamordovali a jeho srdce přinesli na znamení. Tehdy oni vedle toho přikázání to dítě ukradnouce nesou odtud podál. A spatříce pěknost dítěte slitují se nad ním. A mezitím v jich ruce vběhne zajíc, a oni jej zabijíce vyjmou srdce, aby znamení měli dáti císaři. A nechajíce tu dítěte to srdce císaři přinesli. A mezi- tím bavorský vévoda Jindřich zvěř lově přišel na místo, kde dítě le- želo. Uzřev pěknost jeho, své ženě jalové tajně donesl, aby se jako v šestinedělích položíc to dítě synem svým nazvala. I nazval to dítě Jindřichem. Pak po patnácti letech císař Konrád když toho mládence uzřel, hned mu na mysl tanulo, že jest ten, kohož kázal v dětinství za- hubiti. I velikou proseb žádostí obdrží na řečeném svém zeti, aby jej dal k dvoru jeho mysle, aby jej tajně zahubil. Potom se událo císaři daleko odjeti i kázal psáti list jemu, aby císařovna toho dne, když ten 146
byli omámeni, že se ani brániti nesměli, ale jedni před Římany zbiti padali a druzí se na běh oddali. A tak Římané vedle zvěstování snového zvítězili jsou nad nepřáteli svými. Také v kronice římské čte se, že když Eneas z Afriky do italské země po moři přijel a do čerpadel, kdežto Tiberis římská řeka do moře upadá, přistal byl, ve snách řečeno jest jemu: Jdi ke králi Evandrovi, jenž kra- luje na sedmi horách, totiž na tom místě, kdež nyní Řím ustaven, a vál- číť s králem latinským, a ty pomůžeš Evandrovi, nebť na tě má připad- nouti království italské. A abys tomu věřil, toť dávám znamení: kdyžto pojedeš, nalezneš pod stromem dubovým bílou svini s třiceti bílými prasci, kdežto potom ustaveno jest město jménem Alba, totiž bílé. A to se všecko naplnilo, jakož tamtéž psáno jest. Také když tělo Marcellina papeže bylo povrženo na ulici přikázáním Diokleciána císaře, ve snách ukázal se svatý Petr Marcellovi papežovi řka: Proč mého těla nepochováš? znamenaje tělo svatého Marcellina. A on vstana pochoval vedle těla svatého Petra. Také svatý Václav po své slavné smrti tři sta let králi dácskému Sykovi se ukázal ve snách a pověděl, že týmž plemenem smrti má umříti jako on, přikazuje jemu, aby ve jménu jeho ustavil kostel. A král ze spaní povstana a jsa trápen divným snem, svolav kněží tázal, který by to byl svatý Václav. Jemuž oni pověděli řkouce, by byl vévoda český a od bratra svého zahuben jest. A on ustavil ve jménu jeho klášter mnichův svatého Bernarda a nadal jej štědře. A mezitím od bratra svého řeče- ného Abel byl zahuben, a tak ten sen naplnil se jest. Čte se také v římské kronice, že Konrád císař římský a vévoda bavor- ský ustavil, kdokoli by válku kterou počal, aby hrdlo ztratil. Tehdy hrabě Lipold řečený to přikázání přestoupil a boje se života ztratiti, s ženou, dětmi a s málo čeledí na poušť utekl, a tam mnoho let bude bez vědomí lidského. Potom přihodilo se, že císař dříve řečený honě zvěř od svých se odloučil a sám již nevěděl, kde jest. A když bylo v sou- mrak, císař sem i tam jezdě přijel náhodou k domu, v němž hrabě dříve řečený bydlel. A on císaře poznal, ale císař jeho nikoli poznati nemohl. A když císař pojeda bude uložen, té noci žena hraběte řečeného syna porodí. I uslyší ve snách císař hlas, že to dítě má býti jeho zetěm a v cí- sařství náměstkem. Toho hlasu zprvu císař nedbaje, ale teskliv jsa usnul; a týž hlas uslyše vstav ráno pohlédl na dítě a jel, až i k svým přijel. A přivolav dva tajemníky k sobě přikázal jim, aby do toho domu vejdouce to dítě ukradli a na lese je zamordovali a jeho srdce přinesli na znamení. Tehdy oni vedle toho přikázání to dítě ukradnouce nesou odtud podál. A spatříce pěknost dítěte slitují se nad ním. A mezitím v jich ruce vběhne zajíc, a oni jej zabijíce vyjmou srdce, aby znamení měli dáti císaři. A nechajíce tu dítěte to srdce císaři přinesli. A mezi- tím bavorský vévoda Jindřich zvěř lově přišel na místo, kde dítě le- želo. Uzřev pěknost jeho, své ženě jalové tajně donesl, aby se jako v šestinedělích položíc to dítě synem svým nazvala. I nazval to dítě Jindřichem. Pak po patnácti letech císař Konrád když toho mládence uzřel, hned mu na mysl tanulo, že jest ten, kohož kázal v dětinství za- hubiti. I velikou proseb žádostí obdrží na řečeném svém zeti, aby jej dal k dvoru jeho mysle, aby jej tajně zahubil. Potom se událo císaři daleko odjeti i kázal psáti list jemu, aby císařovna toho dne, když ten 146
Strana 147
mládenec přijede, ihned tajně kázala ho zahubiti. A ten list zapečetě pošle toho mládence s ním. A on když jel, dostalo se jemu u jednoho kněze nocovati. Tehda, když on spal, kněz vstav na své hodiny přehledal tobolku toho mládence a nalezna list otevře jej velmi chytře a přečta jej a takou nemilost spatře a nad takým mládencem se slituje, shladě ta slova: Ihned toho dne buď zahuben, napíše: Ihned má dcera buď jemu dána. A to napíše i zavře list zase. A mládenec vstana jel k císařovně. A když ten list a pod jeho nejtajnější pečetí spatří, velmi se tomu po- diví, že tak věc velikou kázal tak náhle učiniti. Avšak vidouc tak pilné přikázání, oddadouc dceru svou jemu spojila je. A když ty noviny cí- saře dojdou, podiví se tomu velmi řka sobě na mysli: Božít jest to zjed- nání. A uptaje se, že jest syn takového hraběte, ukrotil se a přivolil k tomu. Ten pak Jindřich po smrti tchána byl císařem římským. A na tom místě, kdež se jest byl narodil, ustavil veliký klášter a jej štědře nadal. Ať o jiných mlčíme, vizme sen důstojného knížete Karla, císaře římské- ho a českého, nynějšího krále jenž byl otec, nejjasnějšího knížete Václa- va, římského krále, vždy rozmnožitele a českého krále a pána našeho milostivého. Ten takto sám o sobě píše řka: Když jsme z Luky s naším otcem do Parmy jeli, přijeli jsme do vsi, jež slove Tarent, v neděli, jež byla den Nanebevzetí matky boží. Tehdy té noci, když jsme spali, zdálo se nám, by anděl boží vedle nás stál na levé straně, kdež jsme leželi, a udeřiv nás v bok vece: Vstaň a jdi s námi. Tehdy my v duchu odpo- věděli jsme: Pane, aniž víme, kterak s vámi jíti. A on vztýčiv nás za kštici vynesl nás u povětří nad veliké vojsko jízdních a oděných lidí, již stáli před jedním hradem hotovi jsouce k boji. A anděl držel nás u povětří nad tím vojskem a vece k nám: Patř a viz! A hle, druhý anděl sestoupí s nebe maje ohnivý meč v ruce i posekl jednoho z prostřed vojska i utal jemu mužskou nádobu týmž mečem. A ten jsa jako smrtel- ně raněn umřel na koni sedě. Tehdy drže nás anděl za vlasy vece: Zná- te-li toho, jenž jest posečen od anděla a raněn až do smrti? Tehdy od- pověděli jsme: Pane, nevíme ani známe místa. A on vece: Máš věděti, že to jest delfín vienenský, kterýžto pro hřích smilství tak od Boha jest poražen. Protož střezte sebe, a můžete otci svému pověděti, ať se vystříhá takových hříchův, jinak horší potkají vás. Ale my slitovali jsme se nad tím delfínem jménem Sygomov, jehožto babka byla sestra babky naší, a on byl syn sestry krále uherského Karla Prvého. I otázali jsme anděla, mohl-li by ten delfín zpovídati se před smrtí, a byl jsem zarmoucen velmi. Ale odpověděl anděl řka: Budeť míti zpověď a budet živ několik dní. Tehda jsme viděli na levé straně mnoho mužův oděné bílými plášti, jakoby byli muži velikého důstojenství a svatosti a mlu- vili mezi sebou patříce na vojsko a na to, což se dálo. A my jsme je dobře znamenali, avšak jsme neměli milosti otázati aniž sám anděl po- věděl, kteří aneb jací by byli ti muži tak veliké počestnosti. A ihned jsme byli navráceni na místo naše, ano se již dní. A přišed Tomáš z Nové vsi, rytíř ledinského biskupství, komorník otce našeho, vzbudil nás řka: Pane, proč nevstanete, již otec váš hotov jest a na koně vsedá. Tehdy vstali jsme, a byli jsme trudní a ustalí jako po mnohé práci cho- dění. I řekli jsme k němu: Kam máme jeti, poněvadž tuto noc tak mno- ho trpěli jsme, že nevíme, co činiti máme? Tehdy řekl mi: Pane, co? 147
mládenec přijede, ihned tajně kázala ho zahubiti. A ten list zapečetě pošle toho mládence s ním. A on když jel, dostalo se jemu u jednoho kněze nocovati. Tehda, když on spal, kněz vstav na své hodiny přehledal tobolku toho mládence a nalezna list otevře jej velmi chytře a přečta jej a takou nemilost spatře a nad takým mládencem se slituje, shladě ta slova: Ihned toho dne buď zahuben, napíše: Ihned má dcera buď jemu dána. A to napíše i zavře list zase. A mládenec vstana jel k císařovně. A když ten list a pod jeho nejtajnější pečetí spatří, velmi se tomu po- diví, že tak věc velikou kázal tak náhle učiniti. Avšak vidouc tak pilné přikázání, oddadouc dceru svou jemu spojila je. A když ty noviny cí- saře dojdou, podiví se tomu velmi řka sobě na mysli: Božít jest to zjed- nání. A uptaje se, že jest syn takového hraběte, ukrotil se a přivolil k tomu. Ten pak Jindřich po smrti tchána byl císařem římským. A na tom místě, kdež se jest byl narodil, ustavil veliký klášter a jej štědře nadal. Ať o jiných mlčíme, vizme sen důstojného knížete Karla, císaře římské- ho a českého, nynějšího krále jenž byl otec, nejjasnějšího knížete Václa- va, římského krále, vždy rozmnožitele a českého krále a pána našeho milostivého. Ten takto sám o sobě píše řka: Když jsme z Luky s naším otcem do Parmy jeli, přijeli jsme do vsi, jež slove Tarent, v neděli, jež byla den Nanebevzetí matky boží. Tehdy té noci, když jsme spali, zdálo se nám, by anděl boží vedle nás stál na levé straně, kdež jsme leželi, a udeřiv nás v bok vece: Vstaň a jdi s námi. Tehdy my v duchu odpo- věděli jsme: Pane, aniž víme, kterak s vámi jíti. A on vztýčiv nás za kštici vynesl nás u povětří nad veliké vojsko jízdních a oděných lidí, již stáli před jedním hradem hotovi jsouce k boji. A anděl držel nás u povětří nad tím vojskem a vece k nám: Patř a viz! A hle, druhý anděl sestoupí s nebe maje ohnivý meč v ruce i posekl jednoho z prostřed vojska i utal jemu mužskou nádobu týmž mečem. A ten jsa jako smrtel- ně raněn umřel na koni sedě. Tehdy drže nás anděl za vlasy vece: Zná- te-li toho, jenž jest posečen od anděla a raněn až do smrti? Tehdy od- pověděli jsme: Pane, nevíme ani známe místa. A on vece: Máš věděti, že to jest delfín vienenský, kterýžto pro hřích smilství tak od Boha jest poražen. Protož střezte sebe, a můžete otci svému pověděti, ať se vystříhá takových hříchův, jinak horší potkají vás. Ale my slitovali jsme se nad tím delfínem jménem Sygomov, jehožto babka byla sestra babky naší, a on byl syn sestry krále uherského Karla Prvého. I otázali jsme anděla, mohl-li by ten delfín zpovídati se před smrtí, a byl jsem zarmoucen velmi. Ale odpověděl anděl řka: Budeť míti zpověď a budet živ několik dní. Tehda jsme viděli na levé straně mnoho mužův oděné bílými plášti, jakoby byli muži velikého důstojenství a svatosti a mlu- vili mezi sebou patříce na vojsko a na to, což se dálo. A my jsme je dobře znamenali, avšak jsme neměli milosti otázati aniž sám anděl po- věděl, kteří aneb jací by byli ti muži tak veliké počestnosti. A ihned jsme byli navráceni na místo naše, ano se již dní. A přišed Tomáš z Nové vsi, rytíř ledinského biskupství, komorník otce našeho, vzbudil nás řka: Pane, proč nevstanete, již otec váš hotov jest a na koně vsedá. Tehdy vstali jsme, a byli jsme trudní a ustalí jako po mnohé práci cho- dění. I řekli jsme k němu: Kam máme jeti, poněvadž tuto noc tak mno- ho trpěli jsme, že nevíme, co činiti máme? Tehdy řekl mi: Pane, co? 147
Strana 148
A řekli jsme k němu: Delfín umřel jest a otec náš sebral jest vojska a jeti na pomoc chce jemu, jenž vede válku s hrabětem Sabadienským; našet pomoc jemu neprospěje, nebť jest umřel. Ale on nám posmíval se. A toho dne, když přijeli jsme do Parmy, pověděl jest všecko otci na- šemu. Tehdy otec náš zavolal nás i otázal: Pravda-li jest to? A takli jste viděli? Jemuž jsme řekli: Ovšem, pane, i zajisté vězte, že delfín umřel jest. Ale otec řekl nám: Nevěř snům. Ale otci našemu a Tomá- šovi dříveřečenému nepověděli jsme všeho vidění, ale jedno, že delfín umřel. A protož po několika dnech přišel posel nesa listy, že delfín sebrav vojsko přitrhl k hradu hraběte Sabadienského a že jedním veli- kým šípem uprostřed všech svých rytířův jest zastřelen a po několika dnech zpovídav se umřel jest. Tehdy otec náš uslyšev listy vece: Divíme se tomu, že syn náš smrt jeho nám dříve pověděl, a velmi jsou se divili on a Tomáš. Avšak žádný potom o té věci s námi nemluvil. I má každý velmi pilně znamenati, že jsou rozličná plemena snův, o nichžto vdole psáno stojí Tuto znamenati sluší, že jsou rozličná plemena snův. Neb někteří jsou snové, již pocházejí od kmenu nemoci anebo od nemoci, jakož komu se játra zahorčila nad běh přirození jedením koření horkého aneb od vína silného, tomu se zdá, an v ohni neb v lázni neb v jizbě horké sedí nebo leží. A komuž žaludek neb játra jsou zastuzeny vlhkostí nepřirozenou, tomu se rádo zdá, an u vodách plavá anebo an se koupe. A v komž se zarodí větrnost od jídla věcí parných od přirození, jako jest cibule nebo řípa, tomu se rádo sní, an létá v povětří aneb ano naň větrové vějí. A komuž jest v žaludku krmě slaná a nepožitečná, tomu se rádo zdá, an pije a nikdy se do vůle nenapije. A kdož má lačný žaludek a zdravý, tomu se zdá ve snách, an jí. Takovým snům sluší věřiti. Proč? Neb zna- menají jisté jakosti, jež jsou v těle člověčím. Neb horkost snová zna- mená horkost vnitřní žíznivou, a vlhkost snová vlhkost zřejmou, a tak o jiných. Jakož psáno stojí v knihách Izaiášových ve dvacátém a devá- tém rozdíle: Jakožto sní lačný a jí, a když procítí, prázdna jest duše jeho, a jakožto sní žíznivý a pije ve snách, a když bude vzbuzen, vstane an ještě žízní, a duše jeho ještě prázdna jest, taktéž bude množství ná- rodův všech, kteřížto bojují proti Sion. O jiných snech, kteřížto pocházejí toliko od pře- myšlování Druzí snové jsou, již pocházejí od přemyšlování těm snům podobného na jevě. Jako člověku nábožnému zdá se, an se modlí aneb zpovídá, a člověku umění pilnému zdá se, an čte neb čtouc slyší, a člověku frejov- nému a smilnému zdá se, an se s frejířkami obírá, a člověku hněvivému, an se vadí aneb seče, a tak o jiných věcech. A těm opět může věřeno býti bez hříchu, neb to, což jest člověku na mysli na jevě, to také ostá- vá i ve sně. 148
A řekli jsme k němu: Delfín umřel jest a otec náš sebral jest vojska a jeti na pomoc chce jemu, jenž vede válku s hrabětem Sabadienským; našet pomoc jemu neprospěje, nebť jest umřel. Ale on nám posmíval se. A toho dne, když přijeli jsme do Parmy, pověděl jest všecko otci na- šemu. Tehdy otec náš zavolal nás i otázal: Pravda-li jest to? A takli jste viděli? Jemuž jsme řekli: Ovšem, pane, i zajisté vězte, že delfín umřel jest. Ale otec řekl nám: Nevěř snům. Ale otci našemu a Tomá- šovi dříveřečenému nepověděli jsme všeho vidění, ale jedno, že delfín umřel. A protož po několika dnech přišel posel nesa listy, že delfín sebrav vojsko přitrhl k hradu hraběte Sabadienského a že jedním veli- kým šípem uprostřed všech svých rytířův jest zastřelen a po několika dnech zpovídav se umřel jest. Tehdy otec náš uslyšev listy vece: Divíme se tomu, že syn náš smrt jeho nám dříve pověděl, a velmi jsou se divili on a Tomáš. Avšak žádný potom o té věci s námi nemluvil. I má každý velmi pilně znamenati, že jsou rozličná plemena snův, o nichžto vdole psáno stojí Tuto znamenati sluší, že jsou rozličná plemena snův. Neb někteří jsou snové, již pocházejí od kmenu nemoci anebo od nemoci, jakož komu se játra zahorčila nad běh přirození jedením koření horkého aneb od vína silného, tomu se zdá, an v ohni neb v lázni neb v jizbě horké sedí nebo leží. A komuž žaludek neb játra jsou zastuzeny vlhkostí nepřirozenou, tomu se rádo zdá, an u vodách plavá anebo an se koupe. A v komž se zarodí větrnost od jídla věcí parných od přirození, jako jest cibule nebo řípa, tomu se rádo sní, an létá v povětří aneb ano naň větrové vějí. A komuž jest v žaludku krmě slaná a nepožitečná, tomu se rádo zdá, an pije a nikdy se do vůle nenapije. A kdož má lačný žaludek a zdravý, tomu se zdá ve snách, an jí. Takovým snům sluší věřiti. Proč? Neb zna- menají jisté jakosti, jež jsou v těle člověčím. Neb horkost snová zna- mená horkost vnitřní žíznivou, a vlhkost snová vlhkost zřejmou, a tak o jiných. Jakož psáno stojí v knihách Izaiášových ve dvacátém a devá- tém rozdíle: Jakožto sní lačný a jí, a když procítí, prázdna jest duše jeho, a jakožto sní žíznivý a pije ve snách, a když bude vzbuzen, vstane an ještě žízní, a duše jeho ještě prázdna jest, taktéž bude množství ná- rodův všech, kteřížto bojují proti Sion. O jiných snech, kteřížto pocházejí toliko od pře- myšlování Druzí snové jsou, již pocházejí od přemyšlování těm snům podobného na jevě. Jako člověku nábožnému zdá se, an se modlí aneb zpovídá, a člověku umění pilnému zdá se, an čte neb čtouc slyší, a člověku frejov- nému a smilnému zdá se, an se s frejířkami obírá, a člověku hněvivému, an se vadí aneb seče, a tak o jiných věcech. A těm opět může věřeno býti bez hříchu, neb to, což jest člověku na mysli na jevě, to také ostá- vá i ve sně. 148
Strana 149
O třetích snech již pocházejí od zjevení božího, takže se bude sníti člověku: hle, muž neb žena nad lidský obyčej jasný nebo jasná, krásný nebo krásná, zvěs- tuje něco ctného ku polepšení lidskému anebo toho, komuž se sní. Neb dí svatý Ambrož: Pravda od kohožkoli pravena bude, od Ducha svatého jest. A takovému snovému vidění sluší věřiti, neb ku polepšení života táhne lidského. A takové vidění stalo se zlým i dobrým v Starém i No- vém zákoně. A to druhdy v podobenství a druhdy zřejmě, jakož svrchu psáno jest. A takovému snovému vidění sluší věřiti, neb ku polepšení života lidského táhne. A tak dí Ježíš, syn Syrachův, v třicáté čtvrté kapitule: Jakož kdo pochytí stín a honí vítr, tak i kdo patří k vidění lžem. Ale to vidění snové před obličejem člověčím podobenství jiného člověka, hádání bludu a ptákověštba lži zle činících marnost jest. A ja- kožto rodící ženy, tvé srdce přeludy trpí, leč by od nejvyššího posláno bylo navštívení. Nedávej v nich srdce svého, neboť mnohým kázali jsou blouditi snové a vypadli jsou doufající v ně. O čtvrtých snech, kteréžto od dábla pocházejí Čtvrtí snové pocházejí od ďábla, kdyžto ukáže se osoba krásná nebo škaredá duchovní nebo světská radíc nebo velíc co zlého anebo dobrého. A takovému vidění nesluší věřiti nikoli nižádnému člověku, a zvláště křesťanskému. Poněvadž nesluší to činiti, nesluší tomu i věřiti. A také že jest lež, poněvadž se pravdě protiví, nesluší žádnému člověku své vůle i svého rozumu k tomu přiložiti. Zavření otázky A tak rozuměno má býti písmu na počátce této přímluvy posazenému, jímžto brání svrchovaná moudrost boží snovému vidění věřiti, aby lidé jeho zvolení nepobloudili na cestě spasitelné, jeho nevýslovnou milostí dané a vzkázané, po nížto jdouce upřímně vedle jeho rozkázání, mohli dojíti a dojdou bezpochyby vlasti nebeské, k nížto dopomáhati rač nám narozený syn jeho jednorozený od věčnosti, a Duch svatý od otce i sy- na věčně jednostejně a prostě pocházející, tři osoby osobně rozličné, ale v podstatě věčnosti moci a slávě jednostejné a rovné. Amen. Mnohé by řeči vtipné a pozorné nalezl z pohanských i křesťanských knih vzaté tuto býti popsané k vylíčení otázky na počátce položené; ale chtě práce sobě umenšiti, i tomu, kdož bude čísti, a důmyslům polehčiti, buď dosti na tomto krátkém a prostém pravení. Neb, jakož dí svatý Ře- hoř v obecném kázání, lépe jest obtížiti umělé věcmi jim známými nežli neumělých nenaučiti, což neumějí. 149
O třetích snech již pocházejí od zjevení božího, takže se bude sníti člověku: hle, muž neb žena nad lidský obyčej jasný nebo jasná, krásný nebo krásná, zvěs- tuje něco ctného ku polepšení lidskému anebo toho, komuž se sní. Neb dí svatý Ambrož: Pravda od kohožkoli pravena bude, od Ducha svatého jest. A takovému snovému vidění sluší věřiti, neb ku polepšení života táhne lidského. A takové vidění stalo se zlým i dobrým v Starém i No- vém zákoně. A to druhdy v podobenství a druhdy zřejmě, jakož svrchu psáno jest. A takovému snovému vidění sluší věřiti, neb ku polepšení života lidského táhne. A tak dí Ježíš, syn Syrachův, v třicáté čtvrté kapitule: Jakož kdo pochytí stín a honí vítr, tak i kdo patří k vidění lžem. Ale to vidění snové před obličejem člověčím podobenství jiného člověka, hádání bludu a ptákověštba lži zle činících marnost jest. A ja- kožto rodící ženy, tvé srdce přeludy trpí, leč by od nejvyššího posláno bylo navštívení. Nedávej v nich srdce svého, neboť mnohým kázali jsou blouditi snové a vypadli jsou doufající v ně. O čtvrtých snech, kteréžto od dábla pocházejí Čtvrtí snové pocházejí od ďábla, kdyžto ukáže se osoba krásná nebo škaredá duchovní nebo světská radíc nebo velíc co zlého anebo dobrého. A takovému vidění nesluší věřiti nikoli nižádnému člověku, a zvláště křesťanskému. Poněvadž nesluší to činiti, nesluší tomu i věřiti. A také že jest lež, poněvadž se pravdě protiví, nesluší žádnému člověku své vůle i svého rozumu k tomu přiložiti. Zavření otázky A tak rozuměno má býti písmu na počátce této přímluvy posazenému, jímžto brání svrchovaná moudrost boží snovému vidění věřiti, aby lidé jeho zvolení nepobloudili na cestě spasitelné, jeho nevýslovnou milostí dané a vzkázané, po nížto jdouce upřímně vedle jeho rozkázání, mohli dojíti a dojdou bezpochyby vlasti nebeské, k nížto dopomáhati rač nám narozený syn jeho jednorozený od věčnosti, a Duch svatý od otce i sy- na věčně jednostejně a prostě pocházející, tři osoby osobně rozličné, ale v podstatě věčnosti moci a slávě jednostejné a rovné. Amen. Mnohé by řeči vtipné a pozorné nalezl z pohanských i křesťanských knih vzaté tuto býti popsané k vylíčení otázky na počátce položené; ale chtě práce sobě umenšiti, i tomu, kdož bude čísti, a důmyslům polehčiti, buď dosti na tomto krátkém a prostém pravení. Neb, jakož dí svatý Ře- hoř v obecném kázání, lépe jest obtížiti umělé věcmi jim známými nežli neumělých nenaučiti, což neumějí. 149
Strana 150
Počíná se registrum neb zpravidlo kněh snových Usiluje usiloval jsem, abych nalezl panovateli svému pravý a jistý vý- klad snův lidských, jehož žádoucí žádostí ustavení žádal. A po mnohém zpytování spatřil jsem, co indičtí mudrci, co perští i také egyptští o tom jsou psali a my slyšeli, a z těch nejvážnější vybrav krátkou řečí tuto jsem popsal, aby panovatel můj jich známosti dosáhna, budoucích věcí jistotu mohl poznati, kterážto skryta jest u podobenství snových zna- mení, a tady nasytil vtipného smyslu svého chtivost. Důmysl indických o umění výkladův snových Amartham, vykladač snův císaře indického, dí, že převeliká moudrost jest a proroctví v rozeznání snův od Boha lidem zvěstována. A tohot víru tvrdí Josef a Daniel, milí Bohu lidé a mnozí jiní snův jasní a spravedliví vykladači. Protož jistoť jest, žeť snové vidění jest božské zvěstování, okázané lidem zlým i dobrým. Ale nemni žádný, že by osob rozdělených přírodem, stavem, důstojenstvím anebo úřadem byl týž výklad snův. Nebť jiný výklad týž sen má na muži a jiný na ženě, jiný na králi neb knížeti neb pánu, a jiný na obecném člověku, jiný také na střízlivém, jiný na ožralém, jiný v létě, jiný v zimě, jakožto potom bude světle ukázáno. Protož dokonalý vykladač snův musí býti věhlasného rozumu a mnohého umění dospělec a boží bázeň ustavičně před očima míti, aby v zřejmých podobách skryté pravdy duchovní tvář mohl poznati. Neb bázeň boží jest počátek vší moudrosti, a moudrost jest dar Boha samého, jímžto nedaruje, nežli kohož miluje. Důmysl perských o umění výkladův senných Saamazan, vykladač snův krále perského, dí: V zpytání snův veliké umění a přezvědění velikou prací shledal jsem, života a smrti, chudoby a bohatství, nemoci a zdraví, smutku i radosti, zvítězení i podrobení. Neb snáze pravý a snažný rozsuditel snův budoucí věci pozná nežli hvězdář. Nebo robotné zajisté a mylné a plno bedlivosti jest hvězdářské umění. Mnohét z věku svého poznal jsem muže v hvězdářském umění až k dokonalosti přivedené, ale v rozsuzování budoucích věcí po hvězd- ném běhu rozličně mylné a druhdy protivné. Ale rozsudek snův nic mylného nezůstaví, jakož doleji to bude líčeno. Protož kdo chtí tohoto umění dosíci, musí míti ostrost smyslu a svornost s božskou vůlí. Neb lidská osoba má spolek s bohy i rozumem a nesmrtelností na duchu, a s hovady tovaryšstvo v hlouposti a v porušitelnosti na těle. Dokudž tehda duch panství nad tělem nepotratí, může člověk spoliti s bohy v rozeznání dobrého od zlého, pravdy a křivdy. Pakli tělo duch podrobí, rozumné zraky jako mlhou zacloní, a musí člověk blouditi v rozsouzení dříveřečeném. 150
Počíná se registrum neb zpravidlo kněh snových Usiluje usiloval jsem, abych nalezl panovateli svému pravý a jistý vý- klad snův lidských, jehož žádoucí žádostí ustavení žádal. A po mnohém zpytování spatřil jsem, co indičtí mudrci, co perští i také egyptští o tom jsou psali a my slyšeli, a z těch nejvážnější vybrav krátkou řečí tuto jsem popsal, aby panovatel můj jich známosti dosáhna, budoucích věcí jistotu mohl poznati, kterážto skryta jest u podobenství snových zna- mení, a tady nasytil vtipného smyslu svého chtivost. Důmysl indických o umění výkladův snových Amartham, vykladač snův císaře indického, dí, že převeliká moudrost jest a proroctví v rozeznání snův od Boha lidem zvěstována. A tohot víru tvrdí Josef a Daniel, milí Bohu lidé a mnozí jiní snův jasní a spravedliví vykladači. Protož jistoť jest, žeť snové vidění jest božské zvěstování, okázané lidem zlým i dobrým. Ale nemni žádný, že by osob rozdělených přírodem, stavem, důstojenstvím anebo úřadem byl týž výklad snův. Nebť jiný výklad týž sen má na muži a jiný na ženě, jiný na králi neb knížeti neb pánu, a jiný na obecném člověku, jiný také na střízlivém, jiný na ožralém, jiný v létě, jiný v zimě, jakožto potom bude světle ukázáno. Protož dokonalý vykladač snův musí býti věhlasného rozumu a mnohého umění dospělec a boží bázeň ustavičně před očima míti, aby v zřejmých podobách skryté pravdy duchovní tvář mohl poznati. Neb bázeň boží jest počátek vší moudrosti, a moudrost jest dar Boha samého, jímžto nedaruje, nežli kohož miluje. Důmysl perských o umění výkladův senných Saamazan, vykladač snův krále perského, dí: V zpytání snův veliké umění a přezvědění velikou prací shledal jsem, života a smrti, chudoby a bohatství, nemoci a zdraví, smutku i radosti, zvítězení i podrobení. Neb snáze pravý a snažný rozsuditel snův budoucí věci pozná nežli hvězdář. Nebo robotné zajisté a mylné a plno bedlivosti jest hvězdářské umění. Mnohét z věku svého poznal jsem muže v hvězdářském umění až k dokonalosti přivedené, ale v rozsuzování budoucích věcí po hvězd- ném běhu rozličně mylné a druhdy protivné. Ale rozsudek snův nic mylného nezůstaví, jakož doleji to bude líčeno. Protož kdo chtí tohoto umění dosíci, musí míti ostrost smyslu a svornost s božskou vůlí. Neb lidská osoba má spolek s bohy i rozumem a nesmrtelností na duchu, a s hovady tovaryšstvo v hlouposti a v porušitelnosti na těle. Dokudž tehda duch panství nad tělem nepotratí, může člověk spoliti s bohy v rozeznání dobrého od zlého, pravdy a křivdy. Pakli tělo duch podrobí, rozumné zraky jako mlhou zacloní, a musí člověk blouditi v rozsouzení dříveřečeném. 150
Strana 151
Důmysl egyptských mudrcův o umění výkladův senných Sarfan, vykladač snův faraona krále egyptského, dí: U vyložení snův žádný mi neodolal a toho došel jsem byl skrze pána svého a snažnou pilnost mezi mudrci egyptskými. Neb časté a mnohé přicházelo jemu snové vidění a byl důstojen toho, jakožto pilný božských věcí, aby bu- doucí pohodlné i protivné příhody byly jemu z nebes okázány, jichžto já snažný vykladač pravdu budoucí jemu jsem oznamoval. Protož vy- pravím, což jsem zkusil, a což jsou starší moji pracovali a byli po- znali. 151
Důmysl egyptských mudrcův o umění výkladův senných Sarfan, vykladač snův faraona krále egyptského, dí: U vyložení snův žádný mi neodolal a toho došel jsem byl skrze pána svého a snažnou pilnost mezi mudrci egyptskými. Neb časté a mnohé přicházelo jemu snové vidění a byl důstojen toho, jakožto pilný božských věcí, aby bu- doucí pohodlné i protivné příhody byly jemu z nebes okázány, jichžto já snažný vykladač pravdu budoucí jemu jsem oznamoval. Protož vy- pravím, což jsem zkusil, a což jsou starší moji pracovali a byli po- znali. 151
Strana 152
POVIDKA O ALEXANDRU VELIKÉM Tuto se počínají knihy o narození a o životě a o smrti i o všech skutcích Velikého Alexandra Ma- cedonského, syna domnělého krále Filipa Macedon- ského, přemoudrého, o velikých divech. Kapitola prvá Nejmoudřejší zajisté Egyptští umějíce míru země a vody mořské a znajíce řád nebeský, totiž hvězdný běh, hnutí a oblohu, vydali jsou je všemu světu skrze výsost umění a známost učení hvězdářského anebo čarodějného. Neb praví o Anetabovi, králi Egyptském, že jest byl člověk vtipný a v hvězdářství a v počtářském umění dospělý. Ale jeden den, když jemu bylo zvěstováno, že Xerxes, král perský, s mocnou rukou nepřátelskou na něho táhne, nehnul jest svým rytířstvem aniž vojska připravil, ale vešel jest sám do ložnice své síně a vzav rakvici měděnou, vlil jest v ni vodu dešťovou a drže prut v ruce měděný, skrze kouzelné čáry svolal běsy. I srozuměl jest na rakvici, že množství bárek a lodí na něho táhne mocně. A byli posazeni v stráži knížata rytířstva Anetabova na pomezí perské vlasti. Přijel jeden z nich řka: Největší Anetabo, povstal jest proti tobě král perský s množstvím lidu nepřátelského bez čísla. Neb jsou Parthové, Medští, Perští, Porští, Mezopotamští, Arabští, Faretští, Argvitští, Kaldejští, Dáčtí, Saretští, Hyrkanští a Agozaitští a mnozí jiní lidé od východu slunce vzcházející. A když to uslyšel Anetabo, zasmáv se vece: Stráže, kterouž jsem ti po- ručil, buď pilen. Ale ne jakožto kníže rytířstva dal jsi nám odpověď, ale jakožto člověk bázlivý. Neb moc není v množství lidu, ale v síle ducha. I zda nevíte, že jeden lev mnoho jelenův na útěk obrátí? A to řka Anetabo šel jest do ložnice a činil jest lodičky voštěné v rakvici, jež byla plna vody deštové, a drže v ruce prut palmový a hledě na ni, počal všemi kouzly a silami svými kouzliti. A viděl, kterak Egyptští byli poraženi nátiskem mnohých barbarských. A ihned pro- měniv roucho a oholiv sobě bradu a hlavu, vzal jest s sebou zlata, což jest mohl unésti, a což bylo potřebí jemu k hvězdářství a k řemeslům čarodějným a utekl jest z Egypta do vlasti, jež slove Pelusium. Potom přišed do mouřenínské země, oblékl se jest v plátěné roucho jakožto prorok egyptský. Mezitím přišel jest do Macedonie; sedě v neznámosti té země, věštil všem, kdož k němu chodili. Ale Egyptští když jsou viděli, že Anetabo nemůže nalezen býti, brali jsou se k bohu svému najvětšímu, jehož jméno bylo Serapis, prosíce, aby jim o jich králi úplně dal věděti odpověď. Ale Serapis odpověděl: 152
POVIDKA O ALEXANDRU VELIKÉM Tuto se počínají knihy o narození a o životě a o smrti i o všech skutcích Velikého Alexandra Ma- cedonského, syna domnělého krále Filipa Macedon- ského, přemoudrého, o velikých divech. Kapitola prvá Nejmoudřejší zajisté Egyptští umějíce míru země a vody mořské a znajíce řád nebeský, totiž hvězdný běh, hnutí a oblohu, vydali jsou je všemu světu skrze výsost umění a známost učení hvězdářského anebo čarodějného. Neb praví o Anetabovi, králi Egyptském, že jest byl člověk vtipný a v hvězdářství a v počtářském umění dospělý. Ale jeden den, když jemu bylo zvěstováno, že Xerxes, král perský, s mocnou rukou nepřátelskou na něho táhne, nehnul jest svým rytířstvem aniž vojska připravil, ale vešel jest sám do ložnice své síně a vzav rakvici měděnou, vlil jest v ni vodu dešťovou a drže prut v ruce měděný, skrze kouzelné čáry svolal běsy. I srozuměl jest na rakvici, že množství bárek a lodí na něho táhne mocně. A byli posazeni v stráži knížata rytířstva Anetabova na pomezí perské vlasti. Přijel jeden z nich řka: Největší Anetabo, povstal jest proti tobě král perský s množstvím lidu nepřátelského bez čísla. Neb jsou Parthové, Medští, Perští, Porští, Mezopotamští, Arabští, Faretští, Argvitští, Kaldejští, Dáčtí, Saretští, Hyrkanští a Agozaitští a mnozí jiní lidé od východu slunce vzcházející. A když to uslyšel Anetabo, zasmáv se vece: Stráže, kterouž jsem ti po- ručil, buď pilen. Ale ne jakožto kníže rytířstva dal jsi nám odpověď, ale jakožto člověk bázlivý. Neb moc není v množství lidu, ale v síle ducha. I zda nevíte, že jeden lev mnoho jelenův na útěk obrátí? A to řka Anetabo šel jest do ložnice a činil jest lodičky voštěné v rakvici, jež byla plna vody deštové, a drže v ruce prut palmový a hledě na ni, počal všemi kouzly a silami svými kouzliti. A viděl, kterak Egyptští byli poraženi nátiskem mnohých barbarských. A ihned pro- měniv roucho a oholiv sobě bradu a hlavu, vzal jest s sebou zlata, což jest mohl unésti, a což bylo potřebí jemu k hvězdářství a k řemeslům čarodějným a utekl jest z Egypta do vlasti, jež slove Pelusium. Potom přišed do mouřenínské země, oblékl se jest v plátěné roucho jakožto prorok egyptský. Mezitím přišel jest do Macedonie; sedě v neznámosti té země, věštil všem, kdož k němu chodili. Ale Egyptští když jsou viděli, že Anetabo nemůže nalezen býti, brali jsou se k bohu svému najvětšímu, jehož jméno bylo Serapis, prosíce, aby jim o jich králi úplně dal věděti odpověď. Ale Serapis odpověděl: 152
Strana 153
Anetabo, král váš, bral se jest z Egypta pro Xerxa, krále perského, jenž vás všech svému císařství podrobí. Ale po malém čase vrátít se k vám, svrhna se sebe stáří, a pomstí vás nad vašimi nepřáteli i podrobí je vám. Tu odpověď přijavše Egyptští hned jsou učinili královský obraz z černého kamene ke cti Anetabovi a napsali jsou k jeho nohám ty od- povědi, aby v budoucích časech bylo pamatováno. Ale Anetabo v Macedonii bydlel v neznámosti. Kapitola druhá. Kterak Anetabo vešel jest na síň k Olympiadě, královně macedonské, a ty časy král byl na vojně Mezitím Filip král macedonský vyjel byl na vojnu. Tehdy Anetabo vešel jest na síň, aby viděl královnu. A spatřiv krásu její, zažženo jest srdce jeho a v žádosti její zapálil se jest. A drže její ruku pozdravil jí řka: Zdráva, královno macedonská! Nechtěl ji nazvati paní. K tomu odpověděla královna řkouc: Zdráv mistře! Přistup blíže a seď. A když usedl, otázala jeho královna Olympiades: Pravda-li jest, že jsi Egyptský? Odpověděl jí Anetabo: Královno, přepěkné a královské jsi slovo po- věděla, když jsi Egypt jmenovala. Neb jsou Egyptští moudří, již i sny vykládají a zázraky vypravují a ukazují a ptactvu rozumějí, tajnosti zjevují, osudy těch, kdož se rodí, praví. Ano, já smyslem vtipným o těch všech jako prorok znám. A když to pověděl, vzhlédl na ni žádostným přivolením. Tehdy vidouc Olympiades, že na ni tak vzhlédl, vece jemu: Mistře, cos myslil, tak na mě hledě? Odpověděl Anetabo: Vzpomínal jsem přepěkné odpovědi bohův, neb jsem přijal odpověď, že mám hleděti na královnu. A to řka hned jest vyňal ze svých ňader divnou desku z drahého dřeva ebenu a slonovou, zlatem ozdobenou a stříbrem, jež měla na sobě tři kruhy; prvý kruh držel v sobě dvanácte rozumností, druhý kruh měl dvanácte zvířat, v třetím slunce a měsíc stál. Potom otevřel jest konvici slonovou a z ní jest vyňal sedm hvězd přestkvoucích, jimižto mohl hodiny rozeznati a narození člověčí, a sedm kamenův rytých, dva kameny ustavené k ostraze lidské. Vidouc ty věci Olympiades královna, vece jemu: Mistře, chceš-li, abych ti věřila, pověz mi léto a den a hodinu narození králova. Když to pověděl, vece: Královno, chceš-li ode mne jiné věděti a slyšeti? Odpověděla královna: Chci. Pověz mi, co se má přihoditi mezi mnou a Filipem, neboť praví lidé, jestliže se vrátí Filip z vojny, že mě zažene a jinou pojme sobě za ženu. Vece Anetabo: Křivdu mluví. Ale dříve než mine mnoho časův, stanet se to, co jsi řekla. A mezitím chtěj anebo nechtěj bude tě míti Filip za ženu. K tomu vece královna: Prosím tebe, abys mi zjevil všecku pravdu. 153
Anetabo, král váš, bral se jest z Egypta pro Xerxa, krále perského, jenž vás všech svému císařství podrobí. Ale po malém čase vrátít se k vám, svrhna se sebe stáří, a pomstí vás nad vašimi nepřáteli i podrobí je vám. Tu odpověď přijavše Egyptští hned jsou učinili královský obraz z černého kamene ke cti Anetabovi a napsali jsou k jeho nohám ty od- povědi, aby v budoucích časech bylo pamatováno. Ale Anetabo v Macedonii bydlel v neznámosti. Kapitola druhá. Kterak Anetabo vešel jest na síň k Olympiadě, královně macedonské, a ty časy král byl na vojně Mezitím Filip král macedonský vyjel byl na vojnu. Tehdy Anetabo vešel jest na síň, aby viděl královnu. A spatřiv krásu její, zažženo jest srdce jeho a v žádosti její zapálil se jest. A drže její ruku pozdravil jí řka: Zdráva, královno macedonská! Nechtěl ji nazvati paní. K tomu odpověděla královna řkouc: Zdráv mistře! Přistup blíže a seď. A když usedl, otázala jeho královna Olympiades: Pravda-li jest, že jsi Egyptský? Odpověděl jí Anetabo: Královno, přepěkné a královské jsi slovo po- věděla, když jsi Egypt jmenovala. Neb jsou Egyptští moudří, již i sny vykládají a zázraky vypravují a ukazují a ptactvu rozumějí, tajnosti zjevují, osudy těch, kdož se rodí, praví. Ano, já smyslem vtipným o těch všech jako prorok znám. A když to pověděl, vzhlédl na ni žádostným přivolením. Tehdy vidouc Olympiades, že na ni tak vzhlédl, vece jemu: Mistře, cos myslil, tak na mě hledě? Odpověděl Anetabo: Vzpomínal jsem přepěkné odpovědi bohův, neb jsem přijal odpověď, že mám hleděti na královnu. A to řka hned jest vyňal ze svých ňader divnou desku z drahého dřeva ebenu a slonovou, zlatem ozdobenou a stříbrem, jež měla na sobě tři kruhy; prvý kruh držel v sobě dvanácte rozumností, druhý kruh měl dvanácte zvířat, v třetím slunce a měsíc stál. Potom otevřel jest konvici slonovou a z ní jest vyňal sedm hvězd přestkvoucích, jimižto mohl hodiny rozeznati a narození člověčí, a sedm kamenův rytých, dva kameny ustavené k ostraze lidské. Vidouc ty věci Olympiades královna, vece jemu: Mistře, chceš-li, abych ti věřila, pověz mi léto a den a hodinu narození králova. Když to pověděl, vece: Královno, chceš-li ode mne jiné věděti a slyšeti? Odpověděla královna: Chci. Pověz mi, co se má přihoditi mezi mnou a Filipem, neboť praví lidé, jestliže se vrátí Filip z vojny, že mě zažene a jinou pojme sobě za ženu. Vece Anetabo: Křivdu mluví. Ale dříve než mine mnoho časův, stanet se to, co jsi řekla. A mezitím chtěj anebo nechtěj bude tě míti Filip za ženu. K tomu vece královna: Prosím tebe, abys mi zjevil všecku pravdu. 153
Strana 154
Odpověděl Anetabo: Jeden z největších bohův ožení se s tebou a pomůže tobě ze všech protivenství. Vece královna Olympiades: Prosím tebe, mistře, kterou způsobu má ten bůh? Odpověděl Anetabo: Anit jest mladý ani starý, ale středního jest věku, maje na čele dva rohy beraní a bradu šedinami ozdobenou. A protož, líbí-lit se, buď jemu hotova tuto noc, neb jeho uzříš ve snách a lehne s tebou. Vece královna: Uzřím-li to, ne jako proroku, ale bohu budu se klaněti. Ihned Anetabo požehnav královny šel jest ze síně z města na pusté místo. Vyryv koření a zetřev, jich tuk jest pobral a smísiv učinil jest kouzlováním skrze dábelské potvory, aby tu noc Olympiades boha Amona viděla s ní ležícího a k ní mluvícího: Ženo, počala jsi obranitele svého. A když bylo ráno, královna procitnuvši ze sna zavolala Anetabo k sobě i pověděla sen jemu, jejž byla viděla. Tehdy on vece: Dáš-li mi místo na své síni, toho boha tváří v tvář spatříš, neb ten bůh v způsobě drakově k tobě přijde; potom člověčí tvář přijma v mém podobenství ukážet se. K tomu vece Olympiades: Dobře jsi řekl, mistře. Vezmi sobě komoru na mé síni a budeš-li moci právě toho dolíčiti, jakožto otce toho dítěte budu tě míti. A to řekši kázala jemu komoru dáti na své síni. Tehdy v první soumrak počal Anetabo skrze čarodějná kouzla se pro- měňovati v způsobu drakovu. Sípě jako had proti komoře Olympiadis počal proletovati a všed do komory vstoupil na lože její i počal ji silně objímati a líbati. Potom poznal ji a vstav od ní, udeřiv jí po břiše, vece: Toto početí zkurvilé od nižádného nebuď prokázáno. A tak jest zklamána Olympiades, že jest s člověkem jakožto s bohem ležela. Ale ráno šel jest Anetabo ze síně a královna byla jest těhotna. A když se počal nadýmati břich její, zavolala k sobě Anetabo i vece jemu: Mistře, chcit, abys mi pověděl, co ze mne Filip učiní, až se zase vrátí. Odpověděl Anetabo: Neboj se, pomůžet tobě bůh Amon. A pověděv to vyšel ze síně a z města na pusté místo a vyryv koření, zetřel jest je a vzal jest tuk z nich, a popadnuv rakvici počal nad ní čarovati, maže ji tukem z koření. To činil skrze ďábelské přístroje, aby oklamal krále Filipa skrze sen. A stalo se tak. A protož té noci zjevil se jest Filipovi ve snách bůh Amon leže s Olympiadou jeho ženou; a po skutku jakoby viděl břicho zašívati a prstenem zapečetiti. A v tom prstenu byl kámen, na němžto byla ryta hlava lvová, běh slunečný a meč ostrý. A vece k ní: Ženo, počala jsi obránce svého. A procitnuv Filip ze sna, zavolal hádače i pověděl jemu sen, kterýžto viděl. Vece jemu hádač: Filipe, ne od člověka, ale od boha počala jest choť tvá, neb hlava lvová a běh slunečný a meč ostrý takto se vykládá, že ten, jenž se má z ní naroditi, obsáhne až do východu slunečního a mečem podrobí všecky národy. 154
Odpověděl Anetabo: Jeden z největších bohův ožení se s tebou a pomůže tobě ze všech protivenství. Vece královna Olympiades: Prosím tebe, mistře, kterou způsobu má ten bůh? Odpověděl Anetabo: Anit jest mladý ani starý, ale středního jest věku, maje na čele dva rohy beraní a bradu šedinami ozdobenou. A protož, líbí-lit se, buď jemu hotova tuto noc, neb jeho uzříš ve snách a lehne s tebou. Vece královna: Uzřím-li to, ne jako proroku, ale bohu budu se klaněti. Ihned Anetabo požehnav královny šel jest ze síně z města na pusté místo. Vyryv koření a zetřev, jich tuk jest pobral a smísiv učinil jest kouzlováním skrze dábelské potvory, aby tu noc Olympiades boha Amona viděla s ní ležícího a k ní mluvícího: Ženo, počala jsi obranitele svého. A když bylo ráno, královna procitnuvši ze sna zavolala Anetabo k sobě i pověděla sen jemu, jejž byla viděla. Tehdy on vece: Dáš-li mi místo na své síni, toho boha tváří v tvář spatříš, neb ten bůh v způsobě drakově k tobě přijde; potom člověčí tvář přijma v mém podobenství ukážet se. K tomu vece Olympiades: Dobře jsi řekl, mistře. Vezmi sobě komoru na mé síni a budeš-li moci právě toho dolíčiti, jakožto otce toho dítěte budu tě míti. A to řekši kázala jemu komoru dáti na své síni. Tehdy v první soumrak počal Anetabo skrze čarodějná kouzla se pro- měňovati v způsobu drakovu. Sípě jako had proti komoře Olympiadis počal proletovati a všed do komory vstoupil na lože její i počal ji silně objímati a líbati. Potom poznal ji a vstav od ní, udeřiv jí po břiše, vece: Toto početí zkurvilé od nižádného nebuď prokázáno. A tak jest zklamána Olympiades, že jest s člověkem jakožto s bohem ležela. Ale ráno šel jest Anetabo ze síně a královna byla jest těhotna. A když se počal nadýmati břich její, zavolala k sobě Anetabo i vece jemu: Mistře, chcit, abys mi pověděl, co ze mne Filip učiní, až se zase vrátí. Odpověděl Anetabo: Neboj se, pomůžet tobě bůh Amon. A pověděv to vyšel ze síně a z města na pusté místo a vyryv koření, zetřel jest je a vzal jest tuk z nich, a popadnuv rakvici počal nad ní čarovati, maže ji tukem z koření. To činil skrze ďábelské přístroje, aby oklamal krále Filipa skrze sen. A stalo se tak. A protož té noci zjevil se jest Filipovi ve snách bůh Amon leže s Olympiadou jeho ženou; a po skutku jakoby viděl břicho zašívati a prstenem zapečetiti. A v tom prstenu byl kámen, na němžto byla ryta hlava lvová, běh slunečný a meč ostrý. A vece k ní: Ženo, počala jsi obránce svého. A procitnuv Filip ze sna, zavolal hádače i pověděl jemu sen, kterýžto viděl. Vece jemu hádač: Filipe, ne od člověka, ale od boha počala jest choť tvá, neb hlava lvová a běh slunečný a meč ostrý takto se vykládá, že ten, jenž se má z ní naroditi, obsáhne až do východu slunečního a mečem podrobí všecky národy. 154
Strana 155
Tuto Anetabo v způsobě drakově šel před Filipem králem v boji a nepřátele jeho tepal. Kapitola třetí Ale v ty doby král Filip bojoval jest i zvítězil. Neboť v tom boji zjevil se mu drak, jenž chodil před ním a jeho nepřátele porážel před obli- čejem jeho. A když král Filip vrátil se do Macedonie, střetla jeho Olympiades a pocelovala jeho. A vzhlédnuv na ni Filip vece jí: Komu jsi se dala oklamati, Olympiades? Pravímt tobě: Zhřešila jsi a nezhřešila, neb jsi násilí od boha trpěla. Ale ját jsem to všecko, což se nad tebou dálo, skrze sen viděl, a protož ode mne i ode všech jiných nebudeš míti výčitek. Kterak Anetabo v způsobě drakově ukázal se jest Filipovi na hodování a políbil jest Olympiadu krá- lovnu před hodovníky. Kapitola čtvrtá Jeden den hodoval Filip se svými knížaty i s Olympiadou královnou. Tehdy Anetabo oblékl se v způsobu drakovu a skrze síň hodujících jda tak velice sípěl, že všichni hodovníci velikým strachem byli jsou omámeni a zarmouceni. A přiblíživ se k lůnu Olympiady, položil jest na jejím rameni hlavu svou a políbil jest ji. Uzřev to Filip vece Olympiadě: Tobě pravím i všem hodovníkům: Tohoto draka viděl jsem v boji, když jsem porazil své nepřátele. Kterak ptáček urodil jest vejce v lůně krále Fili- pa. A když se rozbilo, tehdy vylezl jest had z toho vejce. Kapitola pátá Po nemnohých dnech seděl král Filip na síni své. I zjevil se jemu maličký a krotký ptáček a vletěv do lůna jeho, urodil jest vejce. A to když padlo na zemi, rozbilo se a ihned vylezl z něho malý had a otočiv se okolo vaječné skořepiny, chtěl do ní vlézti. A dříve nežli tam hlavu včinil, ihned lekl. Uzřev to král Filip zarmoutil se velmi a zavolal jest hádače svého, jemužto zázrak vidění pověděl. A on jemu odpověděl: Králi Filipe, narodít se tobě syn, jenž panovati bude po tvé smrti. A tent obejde veškeren svět a obdrží všecky lidi, a prve nežli se vrátí do země svého narození, smrtí rychlou umře. Ale přibližoval se čas porození. Tehdy Olympiades počala sténati, neb se hýbal břich její. I kázala přijíti k sobě Anetabovi i vece: Břich můj velikými bolestmi se mučí a hýbá. Tehda vece Anetabo: Pozdvihněte málo královny s její stolice, neb v tuto hodinu od slunce živlové zarmouceni jsou. A když to učinili, ihned jest odstoupila bolest od ní a nemoc. A po malém čase vece Anetabo: Sedni si, královno! A sedíc porodila jest. A ihned, když dítě padlo na zemi, třásla se jest země mocně, hrom a blýskání a zázrakové byli jsou po vší zemi i po 155
Tuto Anetabo v způsobě drakově šel před Filipem králem v boji a nepřátele jeho tepal. Kapitola třetí Ale v ty doby král Filip bojoval jest i zvítězil. Neboť v tom boji zjevil se mu drak, jenž chodil před ním a jeho nepřátele porážel před obli- čejem jeho. A když král Filip vrátil se do Macedonie, střetla jeho Olympiades a pocelovala jeho. A vzhlédnuv na ni Filip vece jí: Komu jsi se dala oklamati, Olympiades? Pravímt tobě: Zhřešila jsi a nezhřešila, neb jsi násilí od boha trpěla. Ale ját jsem to všecko, což se nad tebou dálo, skrze sen viděl, a protož ode mne i ode všech jiných nebudeš míti výčitek. Kterak Anetabo v způsobě drakově ukázal se jest Filipovi na hodování a políbil jest Olympiadu krá- lovnu před hodovníky. Kapitola čtvrtá Jeden den hodoval Filip se svými knížaty i s Olympiadou královnou. Tehdy Anetabo oblékl se v způsobu drakovu a skrze síň hodujících jda tak velice sípěl, že všichni hodovníci velikým strachem byli jsou omámeni a zarmouceni. A přiblíživ se k lůnu Olympiady, položil jest na jejím rameni hlavu svou a políbil jest ji. Uzřev to Filip vece Olympiadě: Tobě pravím i všem hodovníkům: Tohoto draka viděl jsem v boji, když jsem porazil své nepřátele. Kterak ptáček urodil jest vejce v lůně krále Fili- pa. A když se rozbilo, tehdy vylezl jest had z toho vejce. Kapitola pátá Po nemnohých dnech seděl král Filip na síni své. I zjevil se jemu maličký a krotký ptáček a vletěv do lůna jeho, urodil jest vejce. A to když padlo na zemi, rozbilo se a ihned vylezl z něho malý had a otočiv se okolo vaječné skořepiny, chtěl do ní vlézti. A dříve nežli tam hlavu včinil, ihned lekl. Uzřev to král Filip zarmoutil se velmi a zavolal jest hádače svého, jemužto zázrak vidění pověděl. A on jemu odpověděl: Králi Filipe, narodít se tobě syn, jenž panovati bude po tvé smrti. A tent obejde veškeren svět a obdrží všecky lidi, a prve nežli se vrátí do země svého narození, smrtí rychlou umře. Ale přibližoval se čas porození. Tehdy Olympiades počala sténati, neb se hýbal břich její. I kázala přijíti k sobě Anetabovi i vece: Břich můj velikými bolestmi se mučí a hýbá. Tehda vece Anetabo: Pozdvihněte málo královny s její stolice, neb v tuto hodinu od slunce živlové zarmouceni jsou. A když to učinili, ihned jest odstoupila bolest od ní a nemoc. A po malém čase vece Anetabo: Sedni si, královno! A sedíc porodila jest. A ihned, když dítě padlo na zemi, třásla se jest země mocně, hrom a blýskání a zázrakové byli jsou po vší zemi i po 155
Strana 156
všem světě. A také v tu dobu rozšířila se jest noc dále na den. Tehdy také u Vlaších opuky z oblaků padaly jsou. Ale viděv král Filip ta znamení, lekl se jest a třásl se jest. I vešel k Olympiadě královně i vece: Myslil jsem, aby to dítě nikoli nebylo vychováno, neb není ode mne počaté. A rozumím, že jest od boha stvořené, neb v jeho narození vidím živly změněny. Však buď vychován na paměť, jakoby syn můj byl, a na místo syna, jehožto měl jsem z jiné ženy, vzejdi. A když on to řekl, tehdy to dítě bylo jest se vší pilností chováno. Způsoba jeho ani otcovy ani matčiny nebyla podoby. Kštice jeho ostrá jako lvová zdála se, oči jeho blyštily se jako hvězdy, ale barvou se rozličnou stkvěly: jedno oko bylo černé a druhé žluté; zubové jeho byli ostří, náhlost jeho horlivá jakožto lvová. Způsoba jeho zajisté i moc jeho i věhlasnost, kterou měl, okazovala. A nazván jest od rodičův svých Alexander. Tehdy ve škole, kdež seděl, bojoval s tovaryšky svými tak v učení jako v řeči i v skutku a v rychlosti, vždy obdržuje vítězství. A když byl dvanácte let stár, učil se bojování a chodil přede všemi v odění. Jehožto rychlost král Filip spatřiv, chválil jeho a vece jemu: Synu Alexandře, rychlost tvou a rozum tvůj miluji skrze skutek, ale smuten jsem, že způsoba tvá jest mně nepodobná a nerovná. Uslyševši to královna Olympiades lekla se a zavolala Anetabo i vece jemu: Mistře, co o mně myslí Filip? Neb jest řekl synu mému: Rychlost tvou chválím a vtipnost, ale jsem smuten, že způsoba tvá jest mně ne- podobná a nerovná. Anetabo počal mysliti a řekl: Myšlení královo není škodné žádným činem. A obyčejně patře na nebe znamenal na hvězdě, že loučila žádost Alexandra od něho. Ale uslyšev to Alexander, vece Anetabovi: Hvězdu, kterouž počítáš, vidíš-li ji na nebi? Odpověděl Anetabo: Ovšem, synu. Vece Alexander: Můžeš-li mi ji okázati? Odpověděl Anetabo: I dosti. Vece jemu Alexander: Žádám ten běh poznati. Odpověděl Anetabo: Jdi za mnou hodinu noční, ukážit ji tobě. Vece jemu Alexander: Jest ten účinek tobě svědom? Odpověděl Anetabo: Jest. Vece Alexander: Rád bych to věděl. Vece jemu Anetabo: Vím zajisté, že od syna svého mám smrt vzíti. A když to řekl, šel ze síně, a šel jest po něm Alexander v soumrak z města. A když šli nad příkopem městským, vece Anetabo: Patř, synu, na hvězdy, a hleď na hvězdu Herkulesovu, kterakt se za- rmucuje, ale Merkuriáš se raduje. Joviáše vidím stkvoucího; osudové moji mně smrtí brzkou od syna mého hrozí. A když Anetabo tak hleděl, přistoupil jest k němu Alexander blíže i vstrčil jeho v hlubokost příkopa, tak jemu řka: Nešťastný! Tak tobě sluší umříti, poněvadž jsi taký a neuměje zemských věcí o nebeské jsi se pokusil, křivě budoucí věci zvěstuje! Jemužto vece Anetabo: Známo mi jest bylo, že takovou smrtí mám umříti. I zdalit jsem tobě nepověděl, že mě má můj syn umrtviti? 156
všem světě. A také v tu dobu rozšířila se jest noc dále na den. Tehdy také u Vlaších opuky z oblaků padaly jsou. Ale viděv král Filip ta znamení, lekl se jest a třásl se jest. I vešel k Olympiadě královně i vece: Myslil jsem, aby to dítě nikoli nebylo vychováno, neb není ode mne počaté. A rozumím, že jest od boha stvořené, neb v jeho narození vidím živly změněny. Však buď vychován na paměť, jakoby syn můj byl, a na místo syna, jehožto měl jsem z jiné ženy, vzejdi. A když on to řekl, tehdy to dítě bylo jest se vší pilností chováno. Způsoba jeho ani otcovy ani matčiny nebyla podoby. Kštice jeho ostrá jako lvová zdála se, oči jeho blyštily se jako hvězdy, ale barvou se rozličnou stkvěly: jedno oko bylo černé a druhé žluté; zubové jeho byli ostří, náhlost jeho horlivá jakožto lvová. Způsoba jeho zajisté i moc jeho i věhlasnost, kterou měl, okazovala. A nazván jest od rodičův svých Alexander. Tehdy ve škole, kdež seděl, bojoval s tovaryšky svými tak v učení jako v řeči i v skutku a v rychlosti, vždy obdržuje vítězství. A když byl dvanácte let stár, učil se bojování a chodil přede všemi v odění. Jehožto rychlost král Filip spatřiv, chválil jeho a vece jemu: Synu Alexandře, rychlost tvou a rozum tvůj miluji skrze skutek, ale smuten jsem, že způsoba tvá jest mně nepodobná a nerovná. Uslyševši to královna Olympiades lekla se a zavolala Anetabo i vece jemu: Mistře, co o mně myslí Filip? Neb jest řekl synu mému: Rychlost tvou chválím a vtipnost, ale jsem smuten, že způsoba tvá jest mně ne- podobná a nerovná. Anetabo počal mysliti a řekl: Myšlení královo není škodné žádným činem. A obyčejně patře na nebe znamenal na hvězdě, že loučila žádost Alexandra od něho. Ale uslyšev to Alexander, vece Anetabovi: Hvězdu, kterouž počítáš, vidíš-li ji na nebi? Odpověděl Anetabo: Ovšem, synu. Vece Alexander: Můžeš-li mi ji okázati? Odpověděl Anetabo: I dosti. Vece jemu Alexander: Žádám ten běh poznati. Odpověděl Anetabo: Jdi za mnou hodinu noční, ukážit ji tobě. Vece jemu Alexander: Jest ten účinek tobě svědom? Odpověděl Anetabo: Jest. Vece Alexander: Rád bych to věděl. Vece jemu Anetabo: Vím zajisté, že od syna svého mám smrt vzíti. A když to řekl, šel ze síně, a šel jest po něm Alexander v soumrak z města. A když šli nad příkopem městským, vece Anetabo: Patř, synu, na hvězdy, a hleď na hvězdu Herkulesovu, kterakt se za- rmucuje, ale Merkuriáš se raduje. Joviáše vidím stkvoucího; osudové moji mně smrtí brzkou od syna mého hrozí. A když Anetabo tak hleděl, přistoupil jest k němu Alexander blíže i vstrčil jeho v hlubokost příkopa, tak jemu řka: Nešťastný! Tak tobě sluší umříti, poněvadž jsi taký a neuměje zemských věcí o nebeské jsi se pokusil, křivě budoucí věci zvěstuje! Jemužto vece Anetabo: Známo mi jest bylo, že takovou smrtí mám umříti. I zdalit jsem tobě nepověděl, že mě má můj syn umrtviti? 156
Strana 157
Odpověděl Alexander: Tehdy jsem já tvůj syn? Vece Anetabo: Zajisté, ját jsem tě zplodil. A to řka vypustil duši. Ale Alexander otcovou hnut jsa dobrotivostí, zdvihl hlavu jeho na své plece i nesl jeho na svou síň. A když uzřela jeho Olympiades, vece jemu: Synu, co je to? Odpověděl Alexander: Tělo Anetabovo jest. Vece Olympiades: Anetabo byl jest otec tvůj. Odpověděl Alexander: Jakožto jest učinilo bláznovství tvé, tak i jest. I kázal jeho v hrob položiti. Tuto drží přepis listu od Alexandra králi brag- manskému takto Král nad králi a pán panujících Alexander, syn Boha Amona, Olympiady královny, Didymovi, králi bragmanskému, radost. Poněvadž jsme k takému věku přišli, že mezi dobrým a zlým mohl jsem jakžkoli roze- znati, žádali jsme odehnati neumění a moudrostí naši mysl naplniti. Neb, jakožto našich mudrcův líčí učení, výmluvnost bez moudrosti má obyčej více škoditi nežli prospívati. A protože jest zajisté k našim uším od mnohých již přišlo, že život a obyčejové vaši od obyčejův jiných jsou rozdílní, také že ani na zemi ani na moři žádné pomoci nežádáte, toho učení následujíce, kteréžto od našich mistrův jsme slýchali, a protož tebe pilně prosíme, abyste všechno vaše umění i moudrost nám po listech svých zvěstovali. Snad budem moci z vašich mravův poznati vaši dobrotu, aniž vaše moudrost bude v čem umenšena proto. Neb téhož přirození i podobenství jest umění jakožto pochodeň zapálená, od nížto ač se jiné zapalují a osvěcují, však ona svítí a hoří, aniž jest její světlo umenšeno. A přijav Didymus list, odepsal Alexandrovi tímto obyčejem Didymus, bragmanský učedlník, Alexandrovi zdraví. Po zvuku tvých listův poznali jsme, že úmyslem žádáš pravým uměním a dokonalou moudrostí naučen býti, jež lepší všeho království a nemohou k čemu přirovnány býti. Pročež opatrnost tvou velice chválíme, neb císař, jenž nemá moudrosti, nepanuje poddaným, a protož poddaní jeho císařství panují. Psal jsi nám, abychom život a mravy naše tobě zjevili po listech, čehož mníme že jest nelze. A budem-li co o našem životě psáti, mníme, že žádné chuti odtud vybrati nemůžeš, neb pře válečné tvou mysl jsou zatemnily. Ale abys nemněl, bychom závistí byli pohnuti, jakož budem moci, tě o našich životech naučíme. My zajisté sprostný a čistý život vedeme a od modlení bohův zcela se vzdalujeme, hříchův nečiníme aniž více chceme míti nežli rozum a při- rození žádá. A všecko trpíme a všecko snášíme. Tot u nás nazýváme potřebné, co není zbytečné. Zemí našich neořeme ani semen v ně nesejeme, volův u vůz nevpřahá- 157
Odpověděl Alexander: Tehdy jsem já tvůj syn? Vece Anetabo: Zajisté, ját jsem tě zplodil. A to řka vypustil duši. Ale Alexander otcovou hnut jsa dobrotivostí, zdvihl hlavu jeho na své plece i nesl jeho na svou síň. A když uzřela jeho Olympiades, vece jemu: Synu, co je to? Odpověděl Alexander: Tělo Anetabovo jest. Vece Olympiades: Anetabo byl jest otec tvůj. Odpověděl Alexander: Jakožto jest učinilo bláznovství tvé, tak i jest. I kázal jeho v hrob položiti. Tuto drží přepis listu od Alexandra králi brag- manskému takto Král nad králi a pán panujících Alexander, syn Boha Amona, Olympiady královny, Didymovi, králi bragmanskému, radost. Poněvadž jsme k takému věku přišli, že mezi dobrým a zlým mohl jsem jakžkoli roze- znati, žádali jsme odehnati neumění a moudrostí naši mysl naplniti. Neb, jakožto našich mudrcův líčí učení, výmluvnost bez moudrosti má obyčej více škoditi nežli prospívati. A protože jest zajisté k našim uším od mnohých již přišlo, že život a obyčejové vaši od obyčejův jiných jsou rozdílní, také že ani na zemi ani na moři žádné pomoci nežádáte, toho učení následujíce, kteréžto od našich mistrův jsme slýchali, a protož tebe pilně prosíme, abyste všechno vaše umění i moudrost nám po listech svých zvěstovali. Snad budem moci z vašich mravův poznati vaši dobrotu, aniž vaše moudrost bude v čem umenšena proto. Neb téhož přirození i podobenství jest umění jakožto pochodeň zapálená, od nížto ač se jiné zapalují a osvěcují, však ona svítí a hoří, aniž jest její světlo umenšeno. A přijav Didymus list, odepsal Alexandrovi tímto obyčejem Didymus, bragmanský učedlník, Alexandrovi zdraví. Po zvuku tvých listův poznali jsme, že úmyslem žádáš pravým uměním a dokonalou moudrostí naučen býti, jež lepší všeho království a nemohou k čemu přirovnány býti. Pročež opatrnost tvou velice chválíme, neb císař, jenž nemá moudrosti, nepanuje poddaným, a protož poddaní jeho císařství panují. Psal jsi nám, abychom život a mravy naše tobě zjevili po listech, čehož mníme že jest nelze. A budem-li co o našem životě psáti, mníme, že žádné chuti odtud vybrati nemůžeš, neb pře válečné tvou mysl jsou zatemnily. Ale abys nemněl, bychom závistí byli pohnuti, jakož budem moci, tě o našich životech naučíme. My zajisté sprostný a čistý život vedeme a od modlení bohův zcela se vzdalujeme, hříchův nečiníme aniž více chceme míti nežli rozum a při- rození žádá. A všecko trpíme a všecko snášíme. Tot u nás nazýváme potřebné, co není zbytečné. Zemí našich neořeme ani semen v ně nesejeme, volův u vůz nevpřahá- 157
Strana 158
me, sítí k lovení ryb nepouštíme, lovův zvířat nebo ptačích nečiníme. Také nic ku pokrmu nehledáme, jedno což země kromě lidské roboty rodí, těmi krměmi naplňujeme stoly naše a těla naše krmíme, kteréžto nám škody žádné nečiní, neb našich teřichův těmi krměmi nenaplňu- jem, neb jest nám neslušné a zlořečené břicha naše nadýmati. Protož bez neduhův jsme a dokud jsme živi, vždycky tělesného zdraví poží- váme; nižádného sobě lékařství nečiníme, nižádné pomoci nehledáme k našich těl zdraví a v jednostejných bězích život svůj držíme; ale podle řádu přirození každého smrti cíl přijde. K ohni pro zimu necho- díme, nižádného horka těla naše necítí; vždycky nazí chodíme. Žádostí tělesných nedbáme, všecko skrze pokoru snášíme. Všecky nepřátely naše vnitřní hubíme, abychom se zevnitřních nikoli nebáli, neb snáze bude dobyto město, když od vnitřních nepřátel bývá dobýváno. Ale ty, císaři, s zevnitřními nepřáteli bojuješ, abys ty, které uvnitř máš, ďábly krmil a zachoval. Bezpečně živi jsme na zemi, na moři žádné po- moci nežádáme. Naše těla větvím stromovým, jichžto ovoce jíme, jsou přikryta, vodu Taboni potoka pijeme. Jednoho samého boha nejvyššího ctíme a jemu ustavičně chválu vzdáváme, života budoucího věku žádá- me. Věci té, jež není k užitku, slyšeti neb mluviti nedbáme, málo mlu- víme, a když budeme k mluvení přinuceni, pravdu povědouce umlkne- me. Zboží nemilujeme. Mezi námi žádná smahlost závisti není, všickni rovně bohati jsme. Chudobou, kterou máme, se bohatými mníme, neb my všickni ji obecně a dobrovolně trpíme. Sváru nečiníme aniž kterou zbraň nosíme, pokoj vždycky za obyčej držíme. Soudův nemáme, neb zlého nečiníme, pro něž bychom byli k soudu přivoláni. Jediný zákon jest našemu přirození protivný, že žádného milosrdenství nečiníme, pro- tože žádného zlého činu nedopouštíme se, proňž bychom mohli dosíci milosrdenství. Žádného úsilí, jež táhne k lakomství, netrpíme. Údův našich k smilstvu neplodíme ani poddáváme; cizoložstva nepášeme aniž který hřích činíme, proňž bychom byli ku pokání přitrženi, neb což upřímného jest, všickni činíme a jednáme. Brzké smrti nečiníme, neb skrze mrzké činění povětří naše se neporušuje. Nižádného roucha v roz- ličné barvy nemáčíme. Ženy naše neokrašlují sebe, aby se zalíbily nám; s nimi ne pro smilstvo, ale pro dítek rozplození spojujeme se. Ale ony nižádné jiné okrasy nehledají, než což jim božské předvědění půjčilo. A kdo by směl božský skutek proměniti? Aneb kdo by chtěl přirození proměniti, hřích úhlavní páše, to mníme. Lázně nepožíváme, abychom těla naše zmyli. Slunečním horkem se ohříváme a rosou nebeskou po- léváni býváme. Nižádného myšlení nemáme. Ani lidem ani zvířatům nepanujeme, a pravíme že ukrutné jest tisknouti člověka k službě, je- hožto božská způsoba jako nás svobodna učinila. Kamení a vápno nespalujeme, abychom sobě domy a hrady stavěli. Ná- řadí ze země nečiníme. V jamách beze vší péče odpočíváme, neboť my takové domy máme, v nichžto, dokud jsme živi, bydlíme, a mrtvi od- počíváme. Po kupectví po moři se neplavíme. Umění a ozdobnému mlu- vení se neučíme, ale s prostotou, jež nám lháti nedopouští, všecko vy- pravujeme. Škol mudrcův nenavštěvujeme, jichžto umění rozličné jest, nic jistého nebo stálého nerozprávějíc. Nižádných her nemilujeme, ale když chceme hře zvykati, tehdy předkův našich skutky rozprávíme, pro něžto spíše pláčeme a býváme zarmouceni, než bychom se smáli. Ale 158
me, sítí k lovení ryb nepouštíme, lovův zvířat nebo ptačích nečiníme. Také nic ku pokrmu nehledáme, jedno což země kromě lidské roboty rodí, těmi krměmi naplňujeme stoly naše a těla naše krmíme, kteréžto nám škody žádné nečiní, neb našich teřichův těmi krměmi nenaplňu- jem, neb jest nám neslušné a zlořečené břicha naše nadýmati. Protož bez neduhův jsme a dokud jsme živi, vždycky tělesného zdraví poží- váme; nižádného sobě lékařství nečiníme, nižádné pomoci nehledáme k našich těl zdraví a v jednostejných bězích život svůj držíme; ale podle řádu přirození každého smrti cíl přijde. K ohni pro zimu necho- díme, nižádného horka těla naše necítí; vždycky nazí chodíme. Žádostí tělesných nedbáme, všecko skrze pokoru snášíme. Všecky nepřátely naše vnitřní hubíme, abychom se zevnitřních nikoli nebáli, neb snáze bude dobyto město, když od vnitřních nepřátel bývá dobýváno. Ale ty, císaři, s zevnitřními nepřáteli bojuješ, abys ty, které uvnitř máš, ďábly krmil a zachoval. Bezpečně živi jsme na zemi, na moři žádné po- moci nežádáme. Naše těla větvím stromovým, jichžto ovoce jíme, jsou přikryta, vodu Taboni potoka pijeme. Jednoho samého boha nejvyššího ctíme a jemu ustavičně chválu vzdáváme, života budoucího věku žádá- me. Věci té, jež není k užitku, slyšeti neb mluviti nedbáme, málo mlu- víme, a když budeme k mluvení přinuceni, pravdu povědouce umlkne- me. Zboží nemilujeme. Mezi námi žádná smahlost závisti není, všickni rovně bohati jsme. Chudobou, kterou máme, se bohatými mníme, neb my všickni ji obecně a dobrovolně trpíme. Sváru nečiníme aniž kterou zbraň nosíme, pokoj vždycky za obyčej držíme. Soudův nemáme, neb zlého nečiníme, pro něž bychom byli k soudu přivoláni. Jediný zákon jest našemu přirození protivný, že žádného milosrdenství nečiníme, pro- tože žádného zlého činu nedopouštíme se, proňž bychom mohli dosíci milosrdenství. Žádného úsilí, jež táhne k lakomství, netrpíme. Údův našich k smilstvu neplodíme ani poddáváme; cizoložstva nepášeme aniž který hřích činíme, proňž bychom byli ku pokání přitrženi, neb což upřímného jest, všickni činíme a jednáme. Brzké smrti nečiníme, neb skrze mrzké činění povětří naše se neporušuje. Nižádného roucha v roz- ličné barvy nemáčíme. Ženy naše neokrašlují sebe, aby se zalíbily nám; s nimi ne pro smilstvo, ale pro dítek rozplození spojujeme se. Ale ony nižádné jiné okrasy nehledají, než což jim božské předvědění půjčilo. A kdo by směl božský skutek proměniti? Aneb kdo by chtěl přirození proměniti, hřích úhlavní páše, to mníme. Lázně nepožíváme, abychom těla naše zmyli. Slunečním horkem se ohříváme a rosou nebeskou po- léváni býváme. Nižádného myšlení nemáme. Ani lidem ani zvířatům nepanujeme, a pravíme že ukrutné jest tisknouti člověka k službě, je- hožto božská způsoba jako nás svobodna učinila. Kamení a vápno nespalujeme, abychom sobě domy a hrady stavěli. Ná- řadí ze země nečiníme. V jamách beze vší péče odpočíváme, neboť my takové domy máme, v nichžto, dokud jsme živi, bydlíme, a mrtvi od- počíváme. Po kupectví po moři se neplavíme. Umění a ozdobnému mlu- vení se neučíme, ale s prostotou, jež nám lháti nedopouští, všecko vy- pravujeme. Škol mudrcův nenavštěvujeme, jichžto umění rozličné jest, nic jistého nebo stálého nerozprávějíc. Nižádných her nemilujeme, ale když chceme hře zvykati, tehdy předkův našich skutky rozprávíme, pro něžto spíše pláčeme a býváme zarmouceni, než bychom se smáli. Ale 158
Strana 159
jiné vidíme, jímžto srdce naše bývají obveselena, totižto nebe hvězdami nesčíslnými stkvoucí, slunce zardělé, jehož jasností veškeren svět po- žívá osvětlení a teploty. Moře překrásné často vídáme, a když bouří bývá pohnuto, naši zemi jako sestru obklíčí a obstoupí. Také milo jest nám viděti pole květonosná, od nichžto přemilá vůně v naše chřípě vchází. Máme také utěšení v nejlepších místech lesních a studničných, kdežto přeutěšené slyšíme ptačí zpívání. Tuto Alexander bojoval s lidmi divokými veli- kými Odtud pohnuv vojskem svým na pole, jemužto jméno bylo Atrea a roz- bili tu stany. A byl okolo pole les hustý stromův ovocných přemnoho, jimižto byli živi lidé divocí, kteří bydlili v tom lese, jichžto těla byla převeliká jakžto obrová, a byli oděni kožemi chlupatými. Ti když uzřeli vojsko Alexandrovo, divili se velmi, neb nevídali nikdy lidí. A hned Alexander přikázal, aby všickni křikli hlasy velikými. A hned jakž po- čali křičeti, lekli jsou se velmi ti lidé i báli jsou se velmi, neb neměli obyčeje rozuměti lidským hlasům, a hned počali utíkati. Ale Alexander s rytíři svými stíhal je i zabil jich šest set třicet šest. Ale zmordováno jest Alexandrových rytířův sto dvacet sedm a pacholkův dvěstě třicet. A ostali jsou tu tři dni, jedouce ovoce palmové. — Odtud pohnuv vojskem Alexander přitrhl k jednomu potoku a rozbil tu stany. A když nastala devátá hodina, přišel na ně člověk velikého života, mající na sobě štětiny jako vepř. Jehožto uzřev Alexander, při- kázal svým rytířům, aby jeho chytili a předeň přivedli. A když rytíři běželi na něho, on se nebál ani utíkal, ale přede všemi beze strachu stál. A viděv to Alexander kázal přivésti dívku a ji svléci do nahoty a kázal ji postaviti před tím mužem. Ale on přiběhl k děvečce a počal velikým hlasem chrochtati jako vepř. A hned Alexander kázal tu dívku jemu odníti. Ale on jako nejukrutnější zvíře počal řváti. Potom s velikou nesnází popadli jsou jeho. A vida jeho Alexander, divil se velmi po- stavě a způsobě jeho a kázal jeho uvázati, potom upáliti. Odtud pohnuv vojskem Alexander přitrhl na jiné pole, na němžto divné velikosti stromové stáli, kteřížto se sluncem vycházeli a se sluncem za- cházeli, neb od první hodiny dne zpod země až do hodiny šesté rostli nanejvýše a od šesté hodiny do západu slunečného vstupovali v zemi, že jich na zemi viděti nebylo, a na všaký den ovoce přeutěšené přiná- šeli. A když je uzřel Alexander, přikázal jednomu rytíři, aby jemu toho ovoce přinesl. A ten když chtěl přikázání jeho naplniti, ihned porazil jej duch zlobivý a přede všemi ihned umřel. A uslyšeli hlas volající u povětří a řkoucí: Kdožkoli k těm stromům blíž přistoupí, smrtí pře- náhlou umře. A byli na tom poli ptáci převelmi krotcí, a když se jich kdo chtěl dotknouti, ihned vycházel oheň z nich a jeho ukrutně pálili. Potom hnuv vojskem přitrhl k jedné hoře, jež byla tak veliké výsosti, že v sedmi dnech ustavičně jdouce sotva v sedmý den na vrch přišli. A když tam byli na vrchu, přišlo jest veliké množství drakův, hadův a lvův, již je převelikou teskností mučili a jimž ledva ušli... A osmý 159
jiné vidíme, jímžto srdce naše bývají obveselena, totižto nebe hvězdami nesčíslnými stkvoucí, slunce zardělé, jehož jasností veškeren svět po- žívá osvětlení a teploty. Moře překrásné často vídáme, a když bouří bývá pohnuto, naši zemi jako sestru obklíčí a obstoupí. Také milo jest nám viděti pole květonosná, od nichžto přemilá vůně v naše chřípě vchází. Máme také utěšení v nejlepších místech lesních a studničných, kdežto přeutěšené slyšíme ptačí zpívání. Tuto Alexander bojoval s lidmi divokými veli- kými Odtud pohnuv vojskem svým na pole, jemužto jméno bylo Atrea a roz- bili tu stany. A byl okolo pole les hustý stromův ovocných přemnoho, jimižto byli živi lidé divocí, kteří bydlili v tom lese, jichžto těla byla převeliká jakžto obrová, a byli oděni kožemi chlupatými. Ti když uzřeli vojsko Alexandrovo, divili se velmi, neb nevídali nikdy lidí. A hned Alexander přikázal, aby všickni křikli hlasy velikými. A hned jakž po- čali křičeti, lekli jsou se velmi ti lidé i báli jsou se velmi, neb neměli obyčeje rozuměti lidským hlasům, a hned počali utíkati. Ale Alexander s rytíři svými stíhal je i zabil jich šest set třicet šest. Ale zmordováno jest Alexandrových rytířův sto dvacet sedm a pacholkův dvěstě třicet. A ostali jsou tu tři dni, jedouce ovoce palmové. — Odtud pohnuv vojskem Alexander přitrhl k jednomu potoku a rozbil tu stany. A když nastala devátá hodina, přišel na ně člověk velikého života, mající na sobě štětiny jako vepř. Jehožto uzřev Alexander, při- kázal svým rytířům, aby jeho chytili a předeň přivedli. A když rytíři běželi na něho, on se nebál ani utíkal, ale přede všemi beze strachu stál. A viděv to Alexander kázal přivésti dívku a ji svléci do nahoty a kázal ji postaviti před tím mužem. Ale on přiběhl k děvečce a počal velikým hlasem chrochtati jako vepř. A hned Alexander kázal tu dívku jemu odníti. Ale on jako nejukrutnější zvíře počal řváti. Potom s velikou nesnází popadli jsou jeho. A vida jeho Alexander, divil se velmi po- stavě a způsobě jeho a kázal jeho uvázati, potom upáliti. Odtud pohnuv vojskem Alexander přitrhl na jiné pole, na němžto divné velikosti stromové stáli, kteřížto se sluncem vycházeli a se sluncem za- cházeli, neb od první hodiny dne zpod země až do hodiny šesté rostli nanejvýše a od šesté hodiny do západu slunečného vstupovali v zemi, že jich na zemi viděti nebylo, a na všaký den ovoce přeutěšené přiná- šeli. A když je uzřel Alexander, přikázal jednomu rytíři, aby jemu toho ovoce přinesl. A ten když chtěl přikázání jeho naplniti, ihned porazil jej duch zlobivý a přede všemi ihned umřel. A uslyšeli hlas volající u povětří a řkoucí: Kdožkoli k těm stromům blíž přistoupí, smrtí pře- náhlou umře. A byli na tom poli ptáci převelmi krotcí, a když se jich kdo chtěl dotknouti, ihned vycházel oheň z nich a jeho ukrutně pálili. Potom hnuv vojskem přitrhl k jedné hoře, jež byla tak veliké výsosti, že v sedmi dnech ustavičně jdouce sotva v sedmý den na vrch přišli. A když tam byli na vrchu, přišlo jest veliké množství drakův, hadův a lvův, již je převelikou teskností mučili a jimž ledva ušli... A osmý 159
Strana 160
den nalezli baziliška hrozného a starostí velikou smrdutého, kterýžto tak smrdutý byl a jedovatý, že netoliko smradem, ale i viděním, což mohl spatřiti, porušoval. A protož Macedonští a Perští jedním pohle- dem na toho baziliška padali mnozí mrtvi. Ale rytíři vidouce také ne- bezpečenství, řekli: Bohová moc před námi stojí, jež nám ukazuje, aby- chom dále nechodili. Tehdy Alexander počal sám po vrchu choditi té hory, aby mohl příčinu takového moru poznati. A když stál na vrchu té hory, uzřel baziliška prostřed cesty, an spí; a když pocítil člověka nebo zvíře k sobě přistupující, otevřel své oči a kolikž jich spatřil, hned všichni zemřeli. A to uzřev Alexander sešel s hory i postavil cíl, aby žádný toho nepřestupoval. A kázal udělati sobě štít šest loket dlouhý a čtyři široký, a kázal svrchu učiniti na štítě veliké zrcadlo a kázal uči- niti chůdy dřevěné loket zvýši. A vzav ten štít před se a chůdy na nohy, takže ani noh ani hlavy ani co života od baziliška nemohlo viděno býti, počal jíti proti němu. A když byl blízko od baziliška, on otevřev oči své ohnivým zrakem hleděl v zrcadlo a sám se spatřiv v zrcadle, hned jest zcepeněl a umřel. Uznamenav Alexander, že jest umřel bazi- lišek, zavolal jest rytířův svých a vece jim: Pojďte a vizte mordéře vašeho! A oni kvapně přišli a uzřeli ostrovida mrtvého. A přikázal Ma- cedonským, aby jej hned spálili. A chválili moudrost Alexandrovu. Odtud hnuv vojskem, přibral se na kraj té cesty, takže nemohl dále jeti, neb byly hory veliké a vysoké a skály příkré jakožto zdi. A uzřevše cestu jinou, přijeli na rovinu i jeli cestou na půlnoci patnácte dní. A opustiv cestu počatou, počal na pravo se chýliti a chodíce dní deva- desáte přišli k jedné hoře diamantové, v jejímžto břehu visely perly. A měla ta hora dva tisíce a pět set stupňův safírových, jimižto byl vchod na tu horu. A tu jsou rozbili stany. Ale jiný den, učiniv Alexander oběti bohům svým a vzav s sebou dva- nácte knížat svých, šel po stupních na tu horu. I našel síň překrásnou, jež měla dvanácte dveří a sedmdesáte oken a dveře vše i okna z ryzího zlata udělány byly. A byly tu dva chrámy zlaté a přede všemi dveřmi byla vinice, jež nesla hrozny z divných perel. A vešed Alexander a jeho knížata do té síně, nalezli člověka ležícího na zlatém loži a v zlatohla- vovém rouše. A byl ten člověk velikého těla a krásný, jehožto vlasy na hlavě i na bradě jakožto nejčistší sníh byly bílé. Jehožto když uzřel Alexander a jeho knížata, klekše, počali se jemu klaněti. I vece ten stařec: Alexandře, ty spatříš, co tělesný člověk nikdy nespatřil, a uslyšíš, co člověk nikdy neslýchal. Jemužto odpověděl Alexander: Ó přeblahoslavený, kterak ty mě znáš? Ale on vece: Prvé nežli povodeň přikryla tvář zemskou, znal jsem tě i tvé činy. I zdali chcete zvěděti posvátných stromův slunce a měsíce, jež budoucí věci zvěstují a praví? Uslyšev to Alexander, naplněn jsa radostí velikou, vece: Ovšem, pane, žádáme je viděti. Vece stařec: Jste-li čisti od obcování ženského, tehdy můžete jíti na to místo, neb jest sedadlo boží. Odpověděl Alexander: Čisti jsme. A hned vstav ten stařec, vece jim: Složte obuv s noh svých a s rukou prsteny a pojďte po mně! 160
den nalezli baziliška hrozného a starostí velikou smrdutého, kterýžto tak smrdutý byl a jedovatý, že netoliko smradem, ale i viděním, což mohl spatřiti, porušoval. A protož Macedonští a Perští jedním pohle- dem na toho baziliška padali mnozí mrtvi. Ale rytíři vidouce také ne- bezpečenství, řekli: Bohová moc před námi stojí, jež nám ukazuje, aby- chom dále nechodili. Tehdy Alexander počal sám po vrchu choditi té hory, aby mohl příčinu takového moru poznati. A když stál na vrchu té hory, uzřel baziliška prostřed cesty, an spí; a když pocítil člověka nebo zvíře k sobě přistupující, otevřel své oči a kolikž jich spatřil, hned všichni zemřeli. A to uzřev Alexander sešel s hory i postavil cíl, aby žádný toho nepřestupoval. A kázal udělati sobě štít šest loket dlouhý a čtyři široký, a kázal svrchu učiniti na štítě veliké zrcadlo a kázal uči- niti chůdy dřevěné loket zvýši. A vzav ten štít před se a chůdy na nohy, takže ani noh ani hlavy ani co života od baziliška nemohlo viděno býti, počal jíti proti němu. A když byl blízko od baziliška, on otevřev oči své ohnivým zrakem hleděl v zrcadlo a sám se spatřiv v zrcadle, hned jest zcepeněl a umřel. Uznamenav Alexander, že jest umřel bazi- lišek, zavolal jest rytířův svých a vece jim: Pojďte a vizte mordéře vašeho! A oni kvapně přišli a uzřeli ostrovida mrtvého. A přikázal Ma- cedonským, aby jej hned spálili. A chválili moudrost Alexandrovu. Odtud hnuv vojskem, přibral se na kraj té cesty, takže nemohl dále jeti, neb byly hory veliké a vysoké a skály příkré jakožto zdi. A uzřevše cestu jinou, přijeli na rovinu i jeli cestou na půlnoci patnácte dní. A opustiv cestu počatou, počal na pravo se chýliti a chodíce dní deva- desáte přišli k jedné hoře diamantové, v jejímžto břehu visely perly. A měla ta hora dva tisíce a pět set stupňův safírových, jimižto byl vchod na tu horu. A tu jsou rozbili stany. Ale jiný den, učiniv Alexander oběti bohům svým a vzav s sebou dva- nácte knížat svých, šel po stupních na tu horu. I našel síň překrásnou, jež měla dvanácte dveří a sedmdesáte oken a dveře vše i okna z ryzího zlata udělány byly. A byly tu dva chrámy zlaté a přede všemi dveřmi byla vinice, jež nesla hrozny z divných perel. A vešed Alexander a jeho knížata do té síně, nalezli člověka ležícího na zlatém loži a v zlatohla- vovém rouše. A byl ten člověk velikého těla a krásný, jehožto vlasy na hlavě i na bradě jakožto nejčistší sníh byly bílé. Jehožto když uzřel Alexander a jeho knížata, klekše, počali se jemu klaněti. I vece ten stařec: Alexandře, ty spatříš, co tělesný člověk nikdy nespatřil, a uslyšíš, co člověk nikdy neslýchal. Jemužto odpověděl Alexander: Ó přeblahoslavený, kterak ty mě znáš? Ale on vece: Prvé nežli povodeň přikryla tvář zemskou, znal jsem tě i tvé činy. I zdali chcete zvěděti posvátných stromův slunce a měsíce, jež budoucí věci zvěstují a praví? Uslyšev to Alexander, naplněn jsa radostí velikou, vece: Ovšem, pane, žádáme je viděti. Vece stařec: Jste-li čisti od obcování ženského, tehdy můžete jíti na to místo, neb jest sedadlo boží. Odpověděl Alexander: Čisti jsme. A hned vstav ten stařec, vece jim: Složte obuv s noh svých a s rukou prsteny a pojďte po mně! 160
Strana 161
Ale Alexander kázal svým druhým knížatům poostati a složiv obuv a prsteny s rukou vece knížatům: Pojďte po mně, Ptolomee, Antiochee a Pardikakse! I počali choditi po tom lese, jenž byl u veliké ohradě. A byli tu stro- mové sto noh zvýši a byli podobni k bobkovému dříví, z nichžto kadidlo a balsám přeštědře tekl. Potom chodíce v tom lese uzřeli strom jeden příliš vysoký, jenž neměl listí ani ovoce, a seděl na něm veliký pták, maje korunu pávovou a laločky ozdobené, a okolo hrdla jako obrouček ze zlata stkvoucího; a na hřbetě modrý byl a ocas jako z růžového peří, na němžto zlatá koruna byla. A když jeho uzřel Alexander, divil se způsobě jeho. I vece stařec Alexandrovi: Tento pták, jehož vidíš, jest fénix. Pak jdouce po tom lese přišli k těm stromům slunce a měsíce. I vece jemu stařec: Vzhlédni vzhůru a o čemžkoli chceš věděti, na své mysli přezvíš, ale zjevně nemluv. A ti stromové velicí byli velmi a strom slu- nečný měl listí jako zlato ryzí zardělé a stkvoucí, a strom měsíčný měl listí stříbrné jasné. I vece Alexander: Kterým jazykem dají mi odpověď? Odpověděl kmet: Strom slunečný indickou řečí počíná a řeckou sko- nává, ale strom měsíčný řeckou počíná a indickou skonává. Tehdy Alexander políbiv stromy, ve svém srdci počal mysliti, vrátí-li se s vítězstvím do Macedonie. Tehdy strom slunečný indickou řečí od- pověděl: Ty jsi zkrotitel světa a pán národův, ale otcova království po vše časy neuzříš. Celý rok budeš živ a osm měsícův, a jemuž doufáš nejvíce, dá ti napití smrtelné. Tehdy Alexander na své mysli vece: Pověz mi, přeblahoslavený strome, kdo mě má zahubiti? Odpověděl strom: Bude-lit zjeven muž ten, jenž tvé skutky zruší, ty jeho zabiješ a zetřeš, a tak mé písně chybí. V ty doby vece kmet, jenž vodil Alexandra: Netruď se více o otázku budoucích věcí, ale vraťme se. Tehdy vrátil se Alexander a plakal jest pro tak krátký čas života svého a knížata s ním plakali. A když přišli k tomu paláci, vece kmet Ale- xandrovi: Alexandře, vrat se za se, neb není žádnému půjčeno dále jíti. Ale jeď na půlnoční krajinu, neb nemůžeš přes mnoho měst a zemí jeti. A to řekl i šel jest do síně. Ale Alexander i s knížaty svými sešli jsou po stupních dolů. Tuto Alexander jel od královny Kandacis a nalezl bohy své Tehda vyjev odtud Alexander s Kandeolem, jeli celý den i přijeli k jed- né jeskyni veliké i rozhostili se tu. I vece Kandeolus: Do této jeskyně všickni se bohové scházejí. Uslyšev to Alexander, prosil Kandeola, aby tu poostal, a učiniv oběti vítězné, vešel jest sám do jeskyně. I uzřel tam mrákoty veliké a oblaky a hvězdy stkvoucí a mezi hvězdami jed- noho boha, an leží veliký a oči jeho svítily se jako pochodně. Jehožto 11 Próza 161
Ale Alexander kázal svým druhým knížatům poostati a složiv obuv a prsteny s rukou vece knížatům: Pojďte po mně, Ptolomee, Antiochee a Pardikakse! I počali choditi po tom lese, jenž byl u veliké ohradě. A byli tu stro- mové sto noh zvýši a byli podobni k bobkovému dříví, z nichžto kadidlo a balsám přeštědře tekl. Potom chodíce v tom lese uzřeli strom jeden příliš vysoký, jenž neměl listí ani ovoce, a seděl na něm veliký pták, maje korunu pávovou a laločky ozdobené, a okolo hrdla jako obrouček ze zlata stkvoucího; a na hřbetě modrý byl a ocas jako z růžového peří, na němžto zlatá koruna byla. A když jeho uzřel Alexander, divil se způsobě jeho. I vece stařec Alexandrovi: Tento pták, jehož vidíš, jest fénix. Pak jdouce po tom lese přišli k těm stromům slunce a měsíce. I vece jemu stařec: Vzhlédni vzhůru a o čemžkoli chceš věděti, na své mysli přezvíš, ale zjevně nemluv. A ti stromové velicí byli velmi a strom slu- nečný měl listí jako zlato ryzí zardělé a stkvoucí, a strom měsíčný měl listí stříbrné jasné. I vece Alexander: Kterým jazykem dají mi odpověď? Odpověděl kmet: Strom slunečný indickou řečí počíná a řeckou sko- nává, ale strom měsíčný řeckou počíná a indickou skonává. Tehdy Alexander políbiv stromy, ve svém srdci počal mysliti, vrátí-li se s vítězstvím do Macedonie. Tehdy strom slunečný indickou řečí od- pověděl: Ty jsi zkrotitel světa a pán národův, ale otcova království po vše časy neuzříš. Celý rok budeš živ a osm měsícův, a jemuž doufáš nejvíce, dá ti napití smrtelné. Tehdy Alexander na své mysli vece: Pověz mi, přeblahoslavený strome, kdo mě má zahubiti? Odpověděl strom: Bude-lit zjeven muž ten, jenž tvé skutky zruší, ty jeho zabiješ a zetřeš, a tak mé písně chybí. V ty doby vece kmet, jenž vodil Alexandra: Netruď se více o otázku budoucích věcí, ale vraťme se. Tehdy vrátil se Alexander a plakal jest pro tak krátký čas života svého a knížata s ním plakali. A když přišli k tomu paláci, vece kmet Ale- xandrovi: Alexandře, vrat se za se, neb není žádnému půjčeno dále jíti. Ale jeď na půlnoční krajinu, neb nemůžeš přes mnoho měst a zemí jeti. A to řekl i šel jest do síně. Ale Alexander i s knížaty svými sešli jsou po stupních dolů. Tuto Alexander jel od královny Kandacis a nalezl bohy své Tehda vyjev odtud Alexander s Kandeolem, jeli celý den i přijeli k jed- né jeskyni veliké i rozhostili se tu. I vece Kandeolus: Do této jeskyně všickni se bohové scházejí. Uslyšev to Alexander, prosil Kandeola, aby tu poostal, a učiniv oběti vítězné, vešel jest sám do jeskyně. I uzřel tam mrákoty veliké a oblaky a hvězdy stkvoucí a mezi hvězdami jed- noho boha, an leží veliký a oči jeho svítily se jako pochodně. Jehožto 11 Próza 161
Strana 162
když uzřel Alexander, velikým strachem se ulekl. Tehdy vece ten ve- liký bůh: Zdráv buď, Alexandře! Odpověděl Alexander řka: Kdo jsi ty, pane? Vece jemu: Já jsem bůh Syrakusis, jenž držím království tohoto světa a svět podrobuji, jenž všecky věci světské pod tvou moc podložil jsem; a věz, žes udělal město sobě, ale mně jsi neudělal chrámu. A on odpověděl i řekl jest: Prosímť tebe, odpust mě do Macedonie jeti a chcit způsobiti chrám jménu tvému, jemuž roveň nalezena nemůže býti ve světě. Odpověděl Syrakusis: Císaři, toto věz, že Macedonie neuzříš po vše časy své. Avšak vstup dále. A vešed Alexander dále, uzřel jinou mrákotu předivnou a uzřel jiného boha na královské stolici sedícího. I vece jemu Alexander: Kdo jsi ty, pane? A on jemu odpověděl: Jsem všech bohův počátek, jenž jsem viděl, jak ty vnikáš do Libye a již tě zde vidím, a mněť dějí Serapis. Vece jemu Alexander: Prosímť tebe, můj milý Serapis, abys mi pově- děl, kdo mě má zahubiti. Odpověděl Serapis: Jiný čas pravil jsem tobě: kdyby byla známa člo- věku příčina smrti, bolestí netrpělivou byl by mučen. A proto, že jsi ustanovil město k chvále jménu tvému tak tvrdé, jehožto budou dobý- vati mnozí císaři a nic jemu neučiní, a tu bude udělán hrob tvůj a tvé kosti tu budou schovány. A vyšed odtad Alexander, požehnal Kandeolla i přijel jest ke svému vojsku. A jiný den pohnuv vojskem jel přes údolí, jež bylo plno hadův veli- kých, již měli na hlavách koruny jako smaragdové. Neb ti zajisté ha- dové byli živi lazurem a pepřem, jež se tu rodily, a na každý den s sebou bojovali ukrutně. Odtud pohnuv vojskem přijel na jedno místo, v němžto byla hovada, jež měla kopyta rozdělená jako vepřové a byla ta kopyta široká na tři prsty, jimižto rytíře tepala. A měla hlavy jako vepřové, ale ocasové jich byly lví. Také byli k nim přimíšeni nohové, kteřížto s rytíři velmi bo- jovali a byli tak silni, že muže i s koňmi unesli. Ale Alexander běhaje sem i tam rytířův svých posilňoval, aby palicemi a kladivy mužsky bili. Tu jest zemřelo rytířův půldruhého sta a pacholkův tři sta. Odtud pohnuv vojskem přijel na konec země k moři západnému. V tom moři byl ostrov, v němžto slyšeli lidi mluvící řecky. A hned kázal Ale- xander, aby tam někteří pluli a zvěděli, kdo jsou na tom ostrově. Tehdy někteří z Macedonských svlekše se šli do moře, a hned rakové převelicí vytasivše se z moře potopili všechny. Potom pohnuv vojskem jel po březích mořských proti půlnoci. A jezdí- ce šedesát dní přitrhli k moři Červenému, a tu stany své rozbili. A byla tu jedna hora vysoká, velmi veliká. Tehdy Alexander myslil taký vtip, kterak by mohl od nohův do povětří nejvyššího pozdvižen býti. A hned s hory sešed kázal sobě divný srub udělati a železnými řetězy svázati, aby mohl bezpečně seděti. A když jsou jej udělali, kázal sobě přivésti nohy a na ně ten srub uvázati a na vrchu toho kázal jich vnadu při- 162
když uzřel Alexander, velikým strachem se ulekl. Tehdy vece ten ve- liký bůh: Zdráv buď, Alexandře! Odpověděl Alexander řka: Kdo jsi ty, pane? Vece jemu: Já jsem bůh Syrakusis, jenž držím království tohoto světa a svět podrobuji, jenž všecky věci světské pod tvou moc podložil jsem; a věz, žes udělal město sobě, ale mně jsi neudělal chrámu. A on odpověděl i řekl jest: Prosímť tebe, odpust mě do Macedonie jeti a chcit způsobiti chrám jménu tvému, jemuž roveň nalezena nemůže býti ve světě. Odpověděl Syrakusis: Císaři, toto věz, že Macedonie neuzříš po vše časy své. Avšak vstup dále. A vešed Alexander dále, uzřel jinou mrákotu předivnou a uzřel jiného boha na královské stolici sedícího. I vece jemu Alexander: Kdo jsi ty, pane? A on jemu odpověděl: Jsem všech bohův počátek, jenž jsem viděl, jak ty vnikáš do Libye a již tě zde vidím, a mněť dějí Serapis. Vece jemu Alexander: Prosímť tebe, můj milý Serapis, abys mi pově- děl, kdo mě má zahubiti. Odpověděl Serapis: Jiný čas pravil jsem tobě: kdyby byla známa člo- věku příčina smrti, bolestí netrpělivou byl by mučen. A proto, že jsi ustanovil město k chvále jménu tvému tak tvrdé, jehožto budou dobý- vati mnozí císaři a nic jemu neučiní, a tu bude udělán hrob tvůj a tvé kosti tu budou schovány. A vyšed odtad Alexander, požehnal Kandeolla i přijel jest ke svému vojsku. A jiný den pohnuv vojskem jel přes údolí, jež bylo plno hadův veli- kých, již měli na hlavách koruny jako smaragdové. Neb ti zajisté ha- dové byli živi lazurem a pepřem, jež se tu rodily, a na každý den s sebou bojovali ukrutně. Odtud pohnuv vojskem přijel na jedno místo, v němžto byla hovada, jež měla kopyta rozdělená jako vepřové a byla ta kopyta široká na tři prsty, jimižto rytíře tepala. A měla hlavy jako vepřové, ale ocasové jich byly lví. Také byli k nim přimíšeni nohové, kteřížto s rytíři velmi bo- jovali a byli tak silni, že muže i s koňmi unesli. Ale Alexander běhaje sem i tam rytířův svých posilňoval, aby palicemi a kladivy mužsky bili. Tu jest zemřelo rytířův půldruhého sta a pacholkův tři sta. Odtud pohnuv vojskem přijel na konec země k moři západnému. V tom moři byl ostrov, v němžto slyšeli lidi mluvící řecky. A hned kázal Ale- xander, aby tam někteří pluli a zvěděli, kdo jsou na tom ostrově. Tehdy někteří z Macedonských svlekše se šli do moře, a hned rakové převelicí vytasivše se z moře potopili všechny. Potom pohnuv vojskem jel po březích mořských proti půlnoci. A jezdí- ce šedesát dní přitrhli k moři Červenému, a tu stany své rozbili. A byla tu jedna hora vysoká, velmi veliká. Tehdy Alexander myslil taký vtip, kterak by mohl od nohův do povětří nejvyššího pozdvižen býti. A hned s hory sešed kázal sobě divný srub udělati a železnými řetězy svázati, aby mohl bezpečně seděti. A když jsou jej udělali, kázal sobě přivésti nohy a na ně ten srub uvázati a na vrchu toho kázal jich vnadu při- 162
Strana 163
praviti. A oni to vše učinili. A nohové zdvihli jsou se na výsost velikou a vysoko velmi, že se zdál Alexandrovi okrsek země jako koule okrouhlý a moře jako drak okolo země otočitý. Tehdy moc božská zatemnila jest nohy tak, že se domnívali, by vzhůru letěli, a na zemi jsou padli daleko od vojska patnácte noclehů. A on nižádného úrazu jest neutrpěl. A tak s velikou těžkostí a prací přišel jest ke svému vojsku. Potom vstoupilo v srdce Alexandrovi, aby hlubokost mořskou zpytoval a rybí plemena aby spatřil. I kázal sklenářům, aby jemu sud učinili z čistého skla, aby skrze ně mohl jasně viděti. A když oni udělali a připravili ten sud tak, aby nemohl rozbit býti, kázal rytířům silným, aby řetěz uvázali k tomu sudu. A vešed tam do něho, kázal jest za- smoliti dveře. I kázal rytířům, aby jej pustili do hlubokosti mořské. A tam spuštěn jsa, viděl jest na dně divné potvory rozličných barev, jež by mohl člověk vymysliti, jež mají způsobu zvířat rozličných, ano tam na dně chodí a jedí ovoce ze stromův u moři rodilých. A ty potvory přicházely k němu, ale potom když jsou jej ucítily, pryč utíkaly. Také spatřil jest tam divné věci, o nichž nechtěl žádnému pověděti, protože by tomu žádný nevěřil aniž by se komu zdálo podobné, kdyby on to byl zjevil lidem. A tak v čas uložený rytíři vytáhli jsou jeho z moře. Odtud hnuv vojskem jel po břehu Červeného moře i rozbil jest stany na jednom místě. Tehdy přiběhli na ně jednorožcové, již měli po jednom rohu na hlavě ostré jako meč, podobné pile, jimižto tepali rytíře a jich štíty proráželi. Ale rytíři Alexandrovi zabili jsou jich osm tisícův a půlpáta sta; ale rytířův sešlo jest osmdesáte a služebníkův dvě stě. Odtud přitrhli na místa pustá mezi Červeným mořem a Arabií, v nichžto množství ryb se plodilo. A byli tu hadové divné postavy a velikosti, již měli na hlavě rohy jako berani, jimižto mordovali rytíře Alexandrovy. I zabili jsou jich dva tisíce a osm set, ale sešlo jest rytířův devadesáte a pacholkův půldruhého sta. Potom pohnuv vojskem rozbil stany, kdežto byli lidé se psími hlavami a mnozí mezi nimi majíce šíje jako koňové a životy převeliké, zuby hrozné a z jich úst plamen ohnivý plál. A když uzřeli vojsko, oddali se úprkem na ně. Ale Alexander běhaje sem i tam posilňoval svých rytířův, aby v také půtce nezahynuli. Avšak těch hovad a lidí zbili sedm set, ale rytířův jest sešlo čtyřicet a pacholkův osmdesáte. Odtud pohnuv vojskem přitrhl jest k hradu perského krále Xersa a tu jest stany rozbil. A nalezl jest tu divné schrány a byli tu ptáci bílí jako labuti velicí, kteřížto věděli o nemocném, má-li umříti anebo živ býti, neboť když jsou hleděli na člověka nemocného, tehdy jest byl zdráv, pakli jsou naň nechtěli hleděti, tehdy bez pochybení umřel. 163
praviti. A oni to vše učinili. A nohové zdvihli jsou se na výsost velikou a vysoko velmi, že se zdál Alexandrovi okrsek země jako koule okrouhlý a moře jako drak okolo země otočitý. Tehdy moc božská zatemnila jest nohy tak, že se domnívali, by vzhůru letěli, a na zemi jsou padli daleko od vojska patnácte noclehů. A on nižádného úrazu jest neutrpěl. A tak s velikou těžkostí a prací přišel jest ke svému vojsku. Potom vstoupilo v srdce Alexandrovi, aby hlubokost mořskou zpytoval a rybí plemena aby spatřil. I kázal sklenářům, aby jemu sud učinili z čistého skla, aby skrze ně mohl jasně viděti. A když oni udělali a připravili ten sud tak, aby nemohl rozbit býti, kázal rytířům silným, aby řetěz uvázali k tomu sudu. A vešed tam do něho, kázal jest za- smoliti dveře. I kázal rytířům, aby jej pustili do hlubokosti mořské. A tam spuštěn jsa, viděl jest na dně divné potvory rozličných barev, jež by mohl člověk vymysliti, jež mají způsobu zvířat rozličných, ano tam na dně chodí a jedí ovoce ze stromův u moři rodilých. A ty potvory přicházely k němu, ale potom když jsou jej ucítily, pryč utíkaly. Také spatřil jest tam divné věci, o nichž nechtěl žádnému pověděti, protože by tomu žádný nevěřil aniž by se komu zdálo podobné, kdyby on to byl zjevil lidem. A tak v čas uložený rytíři vytáhli jsou jeho z moře. Odtud hnuv vojskem jel po břehu Červeného moře i rozbil jest stany na jednom místě. Tehdy přiběhli na ně jednorožcové, již měli po jednom rohu na hlavě ostré jako meč, podobné pile, jimižto tepali rytíře a jich štíty proráželi. Ale rytíři Alexandrovi zabili jsou jich osm tisícův a půlpáta sta; ale rytířův sešlo jest osmdesáte a služebníkův dvě stě. Odtud přitrhli na místa pustá mezi Červeným mořem a Arabií, v nichžto množství ryb se plodilo. A byli tu hadové divné postavy a velikosti, již měli na hlavě rohy jako berani, jimižto mordovali rytíře Alexandrovy. I zabili jsou jich dva tisíce a osm set, ale sešlo jest rytířův devadesáte a pacholkův půldruhého sta. Potom pohnuv vojskem rozbil stany, kdežto byli lidé se psími hlavami a mnozí mezi nimi majíce šíje jako koňové a životy převeliké, zuby hrozné a z jich úst plamen ohnivý plál. A když uzřeli vojsko, oddali se úprkem na ně. Ale Alexander běhaje sem i tam posilňoval svých rytířův, aby v také půtce nezahynuli. Avšak těch hovad a lidí zbili sedm set, ale rytířův jest sešlo čtyřicet a pacholkův osmdesáte. Odtud pohnuv vojskem přitrhl jest k hradu perského krále Xersa a tu jest stany rozbil. A nalezl jest tu divné schrány a byli tu ptáci bílí jako labuti velicí, kteřížto věděli o nemocném, má-li umříti anebo živ býti, neboť když jsou hleděli na člověka nemocného, tehdy jest byl zdráv, pakli jsou naň nechtěli hleděti, tehdy bez pochybení umřel. 163
Strana 164
APOLLONIUS, KRAL TYRSKY Byl v řecké zemi jeden král, jemužto jméno bylo Antioch. V té zemi jména toho mnoho králův bylo, ale tohoto mezi jinými písmo více sla- vilo pro jeho činy veliké. A protož jsou jeho nazvali Velikým Antio- chem, neboť ne pro své k Bohu zasloužení Bohem byl obdařen dary velikými, že byl ten král líce krásného, vzrůstu lepého, smyslu moudré- ho a hlaholu jasného, srdce udatného, a ke všemu skutku rytířskému dospělého, takže vyjev vojensky ze své země, za sedm let se domů ne- vrátil, království rozličného a jiných zemí dobývaje. A když sobě po- drobil částku světa velikou, vrátiv se zase do své země, ustavil město tvrdé a bohaté, jemužto od svého jména dal jméno Antiochia. V tom městě seděl dvorem král i se svou královnou, neboť ta tvůrcem nebeským vysoce byla darována krásou, lepotou, sličnou výmluvností a nade všecko čistým životem a věrným srdcem. Ta měla dceru s králem svým převelmi pěknou a krásnou; v řeckém národě jí rovně nebylo, by krásnější byla i sličnější. Ta královna, ostavivši královi v srdci žalost, se světa sešla, a všemi dary dcerku Bohem obdařenou po sobě ostavila. Neboť na ní nebylo nic ob- meškáno přírodou, jediné to, že ji byla smrtelnou učinila. A poplakav král utěšil se. I rozeslal tajně posly po všech dvorech knížecích, aby hledali panny, jež by byla k první královně podobna. Poslové hledali, i navrátili se řkouce královi, že k první královně žádné jsou podobné neviděli. Poslal druhé posly i třetí, ani ti co podobného k dřívější krá- lovně nenalezli. I počal se velmi rmoutiti, a tím se jemu obnovila smrt královny, a z té žalosti upadla jemu v srdce dcery jeho krása. I počal svou dceru milovati. Láska, kterak jest tajná, ale dlouho se tajiti ne- může, takže král své dceři svou milost ukáže netoliko slovy, ale také nesličnými skutky. Dcera králova to uznamenavši vece králi: Smyslu dosti máš. Pomni, žes mi otec! A to vždy měj na mysli, žet jsem dítě tvé krve. Král jí odpověděl: Zapomenul jsem, bys ty mi dcera byla, ale myslím vždy v srdci a mám to na mysli, abys ty mi ženou byla. Dcera jemu vece: Ctněji slovu královou dcerou, nežli tvou ženou. Nežli bych tvou ženou byla, radějit bych pryč zašla. A dříve než jí budu, ra- ději tu budu, kdež mne nikdy královnou nenazvou. To řekši vstala od otce s pláčem velikým. Král tu řeč uslyšev, zarmoutil se velmi i ustavil stráž dceři, aby neušla. Po několika dnech král přišed před dceru, těšiv ji dlouho, vece jí: Však to dobře víš, že bez ženy býti nemohu, a kromě tebe jiné nechci míti. Dcera jemu odpověděla: Otče, pravíš, že bys ty byl vítěz. Nejsi, jestli 164
APOLLONIUS, KRAL TYRSKY Byl v řecké zemi jeden král, jemužto jméno bylo Antioch. V té zemi jména toho mnoho králův bylo, ale tohoto mezi jinými písmo více sla- vilo pro jeho činy veliké. A protož jsou jeho nazvali Velikým Antio- chem, neboť ne pro své k Bohu zasloužení Bohem byl obdařen dary velikými, že byl ten král líce krásného, vzrůstu lepého, smyslu moudré- ho a hlaholu jasného, srdce udatného, a ke všemu skutku rytířskému dospělého, takže vyjev vojensky ze své země, za sedm let se domů ne- vrátil, království rozličného a jiných zemí dobývaje. A když sobě po- drobil částku světa velikou, vrátiv se zase do své země, ustavil město tvrdé a bohaté, jemužto od svého jména dal jméno Antiochia. V tom městě seděl dvorem král i se svou královnou, neboť ta tvůrcem nebeským vysoce byla darována krásou, lepotou, sličnou výmluvností a nade všecko čistým životem a věrným srdcem. Ta měla dceru s králem svým převelmi pěknou a krásnou; v řeckém národě jí rovně nebylo, by krásnější byla i sličnější. Ta královna, ostavivši královi v srdci žalost, se světa sešla, a všemi dary dcerku Bohem obdařenou po sobě ostavila. Neboť na ní nebylo nic ob- meškáno přírodou, jediné to, že ji byla smrtelnou učinila. A poplakav král utěšil se. I rozeslal tajně posly po všech dvorech knížecích, aby hledali panny, jež by byla k první královně podobna. Poslové hledali, i navrátili se řkouce královi, že k první královně žádné jsou podobné neviděli. Poslal druhé posly i třetí, ani ti co podobného k dřívější krá- lovně nenalezli. I počal se velmi rmoutiti, a tím se jemu obnovila smrt královny, a z té žalosti upadla jemu v srdce dcery jeho krása. I počal svou dceru milovati. Láska, kterak jest tajná, ale dlouho se tajiti ne- může, takže král své dceři svou milost ukáže netoliko slovy, ale také nesličnými skutky. Dcera králova to uznamenavši vece králi: Smyslu dosti máš. Pomni, žes mi otec! A to vždy měj na mysli, žet jsem dítě tvé krve. Král jí odpověděl: Zapomenul jsem, bys ty mi dcera byla, ale myslím vždy v srdci a mám to na mysli, abys ty mi ženou byla. Dcera jemu vece: Ctněji slovu královou dcerou, nežli tvou ženou. Nežli bych tvou ženou byla, radějit bych pryč zašla. A dříve než jí budu, ra- ději tu budu, kdež mne nikdy královnou nenazvou. To řekši vstala od otce s pláčem velikým. Král tu řeč uslyšev, zarmoutil se velmi i ustavil stráž dceři, aby neušla. Po několika dnech král přišed před dceru, těšiv ji dlouho, vece jí: Však to dobře víš, že bez ženy býti nemohu, a kromě tebe jiné nechci míti. Dcera jemu odpověděla: Otče, pravíš, že bys ty byl vítěz. Nejsi, jestli 164
Strana 165
nezvítězíš nad svou zlou myslí. Neb lepší jest ten vítěz, kdož zvítězí nad svou zlou myslí, než nad mocným králem kdož boj obdrží. Zvítěz, hrdino, nad nekázanou vůlí, a nedej o sobě ani o mně pověsti praviti! Král jí vece: Na počátku bude z toho řeč, ale obvetšejíc brzo pomine. A to chci ukázati. A tak vyšed od ní kázal mnoho hedvábných koberců koupiti a té noci kázal jimi tajně všecko město i ulice postříti. A když lidé ráno tak drahé koberce po zemi postlány uzřeli, nesměl po nich žádný tlačiti a choditi. Druhý den jali se po nich choditi, třetí den počali i s vozy jezditi. Potom král přišed ke dceři vece jí: Všeho světa kráso, vidíš-li, že se lidé novině diví a o ní mnoho mluví, ale jak zestárne, tak jí v ústa nevezmou. Dcera jemu odpověděla: Otče, vím to, že když novina obvetší, lidé jí na čas zapomenou. Ale po stu letech, když jí kdo vzpomene, ihned se obnoví. A protož věz, králi, že bych raději umřela, nežli takový skutek nešlechetný a neslýchaný učinila. To řekši vstala od otce. Tehdy jednoho dne, když šel král i jeho dcera z modlitebnice v rouše drahém, připraveném ze zlata, sluneční paprsek, obraziv se, udeřil jí na obličej. I počala se stkvíti tvář její tak, že podobna byla více andělu než člověku. Král to stkvění viděv, divem a milostí na zemi padl. A okřáv šel ku dceři i nalezl ji samu v komnatě i porušil ji. Dcera počala toho skutku velmi plakati a velikým voláním svou čeled svolala. A když její pěstounka nejprve do komnaty přiběhla, uzřevši ji na podlaze zavřela komnatu i počala se jí tázati, co by jí bylo. Tehdy ona jí pověděla, co jí bylo. A ona ji utišila a skutku toho kázala jí tajiti. Král, což byl počal, hůře to dokonal, že toho zlého skutku nepřestal. Ale však to zlé učinění před žádnou čeledí toho nezjevil. Králové mnozí a dalecí, uslyševše o kráse dcery Antiochovy, jali se snoubiti jí, někteří sobě a někteří za své syny. Ale král Antioch nechtěl dcery své vydati. I přikázal po zemích volati řka: Tak praví král Antioch: Dcery své nedám žádnému bez hádanky. Kdož hádanku uhodne, tomu svou dceru dám, a kdož neuhodne hádanky, ten svou šíji ztratí. Pro to právo mnozí se ulekli. A mnozí se také oddavše na štěstí, jali se jí snoubiti zase, neboť dcera jeho té krásy byla, že kdož ji dobře spatřil, ihned se hrdla svého odvážil. A kdožkoli od něho hádanku přijal, a jí neuhodl, ihned hlavu ztratil. A pakli uhodl, tehdy král jemu řekl: Dávám ti na rozmyšlenou; radímť, rozmysli se lépe, abys hrdla ne- ztratil. A jakž proměnil řeč zítra, tak jemu hlavu stíti kázal. A když již mnoho knížat i králův stal byl, Apollon, král tyrský, usly- šev o té královně pověsti, uslyšev také o jejího otce moudrosti i také o jeho veliké chytrosti — a také to jest věděno, kdož se neodváží, ten nemá —, vece: Pojedu a uzřím, co umí. Neboť král Apollon byl veliký žák v učení a velmi moudrý a ve všem dvorském způsobu lepý a svým životem udatný. Co umyslil, dal to své radě věděti. Rada jemu počala rozrazovati, ale on jich rady nechtěl 165
nezvítězíš nad svou zlou myslí. Neb lepší jest ten vítěz, kdož zvítězí nad svou zlou myslí, než nad mocným králem kdož boj obdrží. Zvítěz, hrdino, nad nekázanou vůlí, a nedej o sobě ani o mně pověsti praviti! Král jí vece: Na počátku bude z toho řeč, ale obvetšejíc brzo pomine. A to chci ukázati. A tak vyšed od ní kázal mnoho hedvábných koberců koupiti a té noci kázal jimi tajně všecko město i ulice postříti. A když lidé ráno tak drahé koberce po zemi postlány uzřeli, nesměl po nich žádný tlačiti a choditi. Druhý den jali se po nich choditi, třetí den počali i s vozy jezditi. Potom král přišed ke dceři vece jí: Všeho světa kráso, vidíš-li, že se lidé novině diví a o ní mnoho mluví, ale jak zestárne, tak jí v ústa nevezmou. Dcera jemu odpověděla: Otče, vím to, že když novina obvetší, lidé jí na čas zapomenou. Ale po stu letech, když jí kdo vzpomene, ihned se obnoví. A protož věz, králi, že bych raději umřela, nežli takový skutek nešlechetný a neslýchaný učinila. To řekši vstala od otce. Tehdy jednoho dne, když šel král i jeho dcera z modlitebnice v rouše drahém, připraveném ze zlata, sluneční paprsek, obraziv se, udeřil jí na obličej. I počala se stkvíti tvář její tak, že podobna byla více andělu než člověku. Král to stkvění viděv, divem a milostí na zemi padl. A okřáv šel ku dceři i nalezl ji samu v komnatě i porušil ji. Dcera počala toho skutku velmi plakati a velikým voláním svou čeled svolala. A když její pěstounka nejprve do komnaty přiběhla, uzřevši ji na podlaze zavřela komnatu i počala se jí tázati, co by jí bylo. Tehdy ona jí pověděla, co jí bylo. A ona ji utišila a skutku toho kázala jí tajiti. Král, což byl počal, hůře to dokonal, že toho zlého skutku nepřestal. Ale však to zlé učinění před žádnou čeledí toho nezjevil. Králové mnozí a dalecí, uslyševše o kráse dcery Antiochovy, jali se snoubiti jí, někteří sobě a někteří za své syny. Ale král Antioch nechtěl dcery své vydati. I přikázal po zemích volati řka: Tak praví král Antioch: Dcery své nedám žádnému bez hádanky. Kdož hádanku uhodne, tomu svou dceru dám, a kdož neuhodne hádanky, ten svou šíji ztratí. Pro to právo mnozí se ulekli. A mnozí se také oddavše na štěstí, jali se jí snoubiti zase, neboť dcera jeho té krásy byla, že kdož ji dobře spatřil, ihned se hrdla svého odvážil. A kdožkoli od něho hádanku přijal, a jí neuhodl, ihned hlavu ztratil. A pakli uhodl, tehdy král jemu řekl: Dávám ti na rozmyšlenou; radímť, rozmysli se lépe, abys hrdla ne- ztratil. A jakž proměnil řeč zítra, tak jemu hlavu stíti kázal. A když již mnoho knížat i králův stal byl, Apollon, král tyrský, usly- šev o té královně pověsti, uslyšev také o jejího otce moudrosti i také o jeho veliké chytrosti — a také to jest věděno, kdož se neodváží, ten nemá —, vece: Pojedu a uzřím, co umí. Neboť král Apollon byl veliký žák v učení a velmi moudrý a ve všem dvorském způsobu lepý a svým životem udatný. Co umyslil, dal to své radě věděti. Rada jemu počala rozrazovati, ale on jich rady nechtěl 165
Strana 166
poslouchati. I doptal se do Antiochie. A přišed před Antiocha vece jemu: Zdráv buď, králi Antiochu, císaři veliký! Přišel jsem k tvému dvoru, žádaje se přiblížiti k tvému rodu. Antioch jemu odpověděl: Víš-li právo dvora mého? Apollon vece: Vím, a nad vraty jsem je četl. A proto jsem přijel, abych tvou moudrost slyšel. Antioch vece: Mé právo tvou šíji míní. A ty jsi syn otce velikého, pro- tož tobě radím, abys sobě jinde přátel hledal. Apollon odpověděl: Tobě to věděti dávám, žeť tvé dcery žádám. Antioch jemu vece: Slyš mne Apollone! Vyjdi před síň málo a ját o há- dance pomyslím. A ty se dobře rozmysli: Chceš-li hádanku slyšeti, vrat se sem. A jestli tobě tvá šíje mila, beř se do Tyra, maje moje odpuštění. Apollon šel před síň, a ihned všichni počali jemu raditi, aby jel pryč. Ale on jim odpověděl: Já jsem přijel pro hádanku a před hádankou pryč nepojedu. Bude-li běhu třeba, s hádankou pryč poběhnu. To pověděv šel před krále. Uzřev jeho Antioch vece jemu: Chceš-li hádance? Apollon vece, že jest jí velmi rád. Tehdy Antioch vece: Své tělo jím, svou krev piji; jsem zeť tvůj, mé ženy život můj; otce dceři hledám, své ženy muže neznám. Uslyšev tu hádanku Apollon vece králi: Domníval jsem se, by mi bylo dnes něco nového slyšeti, ale tato hádanka jako najevo mi položena jest. Tajně-li ji kážeš vyložiti čili zjevně? Antioch kázal zjevně vyložiti. Apollon vece: Své tělo jíš, svou krev piješ, když své dcery požíváš, jež jest tvé tělo a tvá krev. I jsi zeť svůj, když jsi muž dceře své. Otce hledáš: byť bys dlouho hledal, nenalezneš, neboť jakž jsi dcery své muž, tak jsi otcovo jméno a právo ztratil k ní. A své ženy muže neznáš, neboť své dcery mužem býti nemůžeš. Antioch zapýřiv se hanbou velikou vece Apollonovi: Hádanky jsi ne- uhodl a proto jsi šíji ztratil. Apollon odpověděl: Na tvém to líci každý zná, že jsem uhodl hádanku, a je-li v tvé zemi právo, tehdy já šíji neztratím. Antioch jemu vece: Jsi syn otce velikého, a protoť dávám tuto noc, abys se lépe potázal, chceš-li zítra smrti ujíti. Apollon vyšed od krále jal se sám se svou myslí mluviti takto řka: Há- danku jsi uhodl, dcera ti jest nedána, anit jest jí třeba. Co zde čekáš? Jiného nic, jedno smrti. Náhle běž pryč odsud! Tehdy dobyv sobě tajně korábu, u prvý soumrak, ostaviv koně v hos- podě, vsednuv v koráb oddal se na běh. Nazítří Antiochovi pověděli, že jest Apollon utekl. Antioch vece: Apollon utéci mohl, ale přede mnou uniknouti nemůže. I učinil takovou zápověď řka: Kdož mi Apollona živa dá, dám jemu pět set funtův zlatých. A pakli mi kdo jeho hlavu dá, sto funtův zlatých ode mne vezme. 166
poslouchati. I doptal se do Antiochie. A přišed před Antiocha vece jemu: Zdráv buď, králi Antiochu, císaři veliký! Přišel jsem k tvému dvoru, žádaje se přiblížiti k tvému rodu. Antioch jemu odpověděl: Víš-li právo dvora mého? Apollon vece: Vím, a nad vraty jsem je četl. A proto jsem přijel, abych tvou moudrost slyšel. Antioch vece: Mé právo tvou šíji míní. A ty jsi syn otce velikého, pro- tož tobě radím, abys sobě jinde přátel hledal. Apollon odpověděl: Tobě to věděti dávám, žeť tvé dcery žádám. Antioch jemu vece: Slyš mne Apollone! Vyjdi před síň málo a ját o há- dance pomyslím. A ty se dobře rozmysli: Chceš-li hádanku slyšeti, vrat se sem. A jestli tobě tvá šíje mila, beř se do Tyra, maje moje odpuštění. Apollon šel před síň, a ihned všichni počali jemu raditi, aby jel pryč. Ale on jim odpověděl: Já jsem přijel pro hádanku a před hádankou pryč nepojedu. Bude-li běhu třeba, s hádankou pryč poběhnu. To pověděv šel před krále. Uzřev jeho Antioch vece jemu: Chceš-li hádance? Apollon vece, že jest jí velmi rád. Tehdy Antioch vece: Své tělo jím, svou krev piji; jsem zeť tvůj, mé ženy život můj; otce dceři hledám, své ženy muže neznám. Uslyšev tu hádanku Apollon vece králi: Domníval jsem se, by mi bylo dnes něco nového slyšeti, ale tato hádanka jako najevo mi položena jest. Tajně-li ji kážeš vyložiti čili zjevně? Antioch kázal zjevně vyložiti. Apollon vece: Své tělo jíš, svou krev piješ, když své dcery požíváš, jež jest tvé tělo a tvá krev. I jsi zeť svůj, když jsi muž dceře své. Otce hledáš: byť bys dlouho hledal, nenalezneš, neboť jakž jsi dcery své muž, tak jsi otcovo jméno a právo ztratil k ní. A své ženy muže neznáš, neboť své dcery mužem býti nemůžeš. Antioch zapýřiv se hanbou velikou vece Apollonovi: Hádanky jsi ne- uhodl a proto jsi šíji ztratil. Apollon odpověděl: Na tvém to líci každý zná, že jsem uhodl hádanku, a je-li v tvé zemi právo, tehdy já šíji neztratím. Antioch jemu vece: Jsi syn otce velikého, a protoť dávám tuto noc, abys se lépe potázal, chceš-li zítra smrti ujíti. Apollon vyšed od krále jal se sám se svou myslí mluviti takto řka: Há- danku jsi uhodl, dcera ti jest nedána, anit jest jí třeba. Co zde čekáš? Jiného nic, jedno smrti. Náhle běž pryč odsud! Tehdy dobyv sobě tajně korábu, u prvý soumrak, ostaviv koně v hos- podě, vsednuv v koráb oddal se na běh. Nazítří Antiochovi pověděli, že jest Apollon utekl. Antioch vece: Apollon utéci mohl, ale přede mnou uniknouti nemůže. I učinil takovou zápověď řka: Kdož mi Apollona živa dá, dám jemu pět set funtův zlatých. A pakli mi kdo jeho hlavu dá, sto funtův zlatých ode mne vezme. 166
Strana 167
Pro tento slib jali se Apollona hledati netoliko nepřátelé, ale také i přátelé, chtíce jeho zahubiti a zlato od Antiocha vzíti. Ale Apollon, přijev do Tyra, tu měl se svými radu i vece: Nedám pro sebe země zahubiti. O vás nic nedbá, mnet jedno hledá. A když mne mezi vámi nebude, vámť nic neučiní. A kázal plný koráb pšenice nasypati i vsednuv v koráb oddal se na běh. A když byl Apollon odplul, tehdy Antiochův milostník jménem Tabarcha do Tyra přijel Apollona hledaje. A když jeho nenalezl, za- rmoutil se velmi. I jal se měšťanů tázati, kde by Apollon byl, pravě, by byl kdo přítel jeho a chtěl mu tu radu dáti, že by měl všecky jeho koně: Chtěl bych jemu tu radu dáti, jíž by pozbyl všeho svého myšlení. Ale to vše lstivě mluvil, nebo byl lítý jed přinesl s sebou, chtě jeho otráviti. Tehdy Apollon přijel do města Tarsie a v tom městě jal se přebývati. A uzřev, že jest hlad přílišný v tom kraji, že strych pšenice po osmi zlatých kupovali, otevřev svůj koráb kázal všemu městu jíti po pšenici, i kázal strych po osmi penězích měděných dávati. A tak obživil ten celý kraj. Ale aby jeho kupcem nenazývali, všecky jim peníze vrátil, vele jimi město poopraviti. Tehdy Tarští měštané tu milost Apollonovu k sobě ozřevše, jemu na čest a na věčnou paměť obraz jeho prostřed města postavili. A když Apollon času jednoho po mořském břehu chodil, tehdy Klavik, z jeho země šlechtic, jeda po moři, uzřev Apollona i vece: Zdráv buď, králi Apollone! Víš-li ustavení Antiochovo o sobě? Nevíš-li, povím tobě. Takť jest král Antioch řekl: Kdož mi Apollona živa dá, dám jemu pět set funtův zlatých. Pakli kdo jeho hlavu přinese, sto funtův zlatých vezme. Protož, králi, toběť pravím, že u městě máš lidi, jižto tě chtí otráviti. Protož radím ti, jeď pryč. Apollon z té řeči jemu poděkoval i kázal jemu dáti pět set funtův zlatých řka: Z užitečného ostřežení mezi klenoty nic dražšího není. A když jsi mě tak užitečně vystřehl, mějž ty peníze ode mne, jež bys měl od Antiocha, kdybys mě jemu svázána dal. Klavik toho daru nechtěl vzíti řka: Tobě nyní jest jich více třeba, cho- vej sobě! Apollon vece: S větší ctí u tebe tito zlatí nežli u mne budou. Tehdy kázav koráb připraviti vešel veň i poručil se větrům. A když již deset dní byl koráb od břehu plul, povětří se jim proměnilo. Proti polednímu větru vstal s půlnoci vítr i vzbudil vlny. I vzbouřilo se moře a odjal vítr korábu větrník, i popadly vlny koráb na se i počaly jím jako míčem metati, jedna vlna od sebe druhé podávajíc. Až jedna vlna veliká přišedši pojala koráb vysoko nad se i ztroskotala jej, takže ani jedna deska s druhou pohromadě neostala. Stříbro se zlatem letělo na dno, roucho a jiné zboží uplavalo a lidé ztonuli. Jediný Apollon, desku ob- kročiv, počal se jí držeti. I plaval na ní tři dni a tři noci. Čtvrtý den uzřel rybáře lovícího, i počal k němu mluviti řka: Ó člově- če, přibeř se ke mně! Dej život pracnému, pomoz hubenému! Rybář se k němu přibrav ve svou loď jeho přijal, do svého domu jeho vedl. A pokrmiv jeho kázal se jemu naspati. A když se naspal, řekl jemu rybář: 167
Pro tento slib jali se Apollona hledati netoliko nepřátelé, ale také i přátelé, chtíce jeho zahubiti a zlato od Antiocha vzíti. Ale Apollon, přijev do Tyra, tu měl se svými radu i vece: Nedám pro sebe země zahubiti. O vás nic nedbá, mnet jedno hledá. A když mne mezi vámi nebude, vámť nic neučiní. A kázal plný koráb pšenice nasypati i vsednuv v koráb oddal se na běh. A když byl Apollon odplul, tehdy Antiochův milostník jménem Tabarcha do Tyra přijel Apollona hledaje. A když jeho nenalezl, za- rmoutil se velmi. I jal se měšťanů tázati, kde by Apollon byl, pravě, by byl kdo přítel jeho a chtěl mu tu radu dáti, že by měl všecky jeho koně: Chtěl bych jemu tu radu dáti, jíž by pozbyl všeho svého myšlení. Ale to vše lstivě mluvil, nebo byl lítý jed přinesl s sebou, chtě jeho otráviti. Tehdy Apollon přijel do města Tarsie a v tom městě jal se přebývati. A uzřev, že jest hlad přílišný v tom kraji, že strych pšenice po osmi zlatých kupovali, otevřev svůj koráb kázal všemu městu jíti po pšenici, i kázal strych po osmi penězích měděných dávati. A tak obživil ten celý kraj. Ale aby jeho kupcem nenazývali, všecky jim peníze vrátil, vele jimi město poopraviti. Tehdy Tarští měštané tu milost Apollonovu k sobě ozřevše, jemu na čest a na věčnou paměť obraz jeho prostřed města postavili. A když Apollon času jednoho po mořském břehu chodil, tehdy Klavik, z jeho země šlechtic, jeda po moři, uzřev Apollona i vece: Zdráv buď, králi Apollone! Víš-li ustavení Antiochovo o sobě? Nevíš-li, povím tobě. Takť jest král Antioch řekl: Kdož mi Apollona živa dá, dám jemu pět set funtův zlatých. Pakli kdo jeho hlavu přinese, sto funtův zlatých vezme. Protož, králi, toběť pravím, že u městě máš lidi, jižto tě chtí otráviti. Protož radím ti, jeď pryč. Apollon z té řeči jemu poděkoval i kázal jemu dáti pět set funtův zlatých řka: Z užitečného ostřežení mezi klenoty nic dražšího není. A když jsi mě tak užitečně vystřehl, mějž ty peníze ode mne, jež bys měl od Antiocha, kdybys mě jemu svázána dal. Klavik toho daru nechtěl vzíti řka: Tobě nyní jest jich více třeba, cho- vej sobě! Apollon vece: S větší ctí u tebe tito zlatí nežli u mne budou. Tehdy kázav koráb připraviti vešel veň i poručil se větrům. A když již deset dní byl koráb od břehu plul, povětří se jim proměnilo. Proti polednímu větru vstal s půlnoci vítr i vzbudil vlny. I vzbouřilo se moře a odjal vítr korábu větrník, i popadly vlny koráb na se i počaly jím jako míčem metati, jedna vlna od sebe druhé podávajíc. Až jedna vlna veliká přišedši pojala koráb vysoko nad se i ztroskotala jej, takže ani jedna deska s druhou pohromadě neostala. Stříbro se zlatem letělo na dno, roucho a jiné zboží uplavalo a lidé ztonuli. Jediný Apollon, desku ob- kročiv, počal se jí držeti. I plaval na ní tři dni a tři noci. Čtvrtý den uzřel rybáře lovícího, i počal k němu mluviti řka: Ó člově- če, přibeř se ke mně! Dej život pracnému, pomoz hubenému! Rybář se k němu přibrav ve svou loď jeho přijal, do svého domu jeho vedl. A pokrmiv jeho kázal se jemu naspati. A když se naspal, řekl jemu rybář: 167
Strana 168
Víš-li to, že podle mořského práva jsi robotěz můj, že jsem tě smrti zbavil? Ale Bůh toho nedej, bych chtěl zle učiniti tomu, jenž mi nic zlého neučinil. Ale tot pravím tobě: Toť plachta v koutě leží. Obvina se jí, jdiž na tržiště, hledejž štěstí. A pakli nebudeš moci nikterak se obejíti, vrat se zase ke mně, a tu chudobu, kterouž mám, napoly ji s tebou rozdělím. A ty, budeš-li dobrý, a přijdeš kdy ke cti, dobrým mi to vzpomeneš. Tehdy Apollon z té plachty svému hospodáři poděkovav šel na tržiště. Aj, král cylibský, jménem Altistrates, se svými panici na míč hrál. Apollon tu stoje počal se dívati. Tehdy král míč ztratil; Apollon to vida nebyl líný skočiti, a vzav míč podal jeho králi velmi lepě. Král vzav míč od plachetníka, počal mysliti, že ten jinoch, jakkoli v rubáši chodí, však není matný. Král hře konec učiniv, jal se tázati, kteraký by byl onen jinoch v plachtě. A když jemu žádný neuměl pověděti, rybáře otázali. A on jim pověděl, že jeho nalezl, an tápá na moři: Ale kteraký jest, odkud-li jest, toho já nevím. Slova rybářova králi pověděli. Král jim vece: Kdokoli jest, odkud-li jest, pro tu službu, kterouž mně jest dnes poslou- žil, dejte jemu roucho a pojměte ho do mé síně, ať večeří u mé síni. A což král kázal, to jsou učinili. A ten král dětí jiných neměl, než jedinou dceru. A ta byla velmi krásná. Ta podle těch časův obyčeje uměla housti a tančiti, jakožto i jiné kněžny. Neboť tehdy ohavno bylo té kněžně, kteráž by toho neuměla. A to řídko činily, jediné před otci svými a nikdy více. A toho dne kněžna ta, jíž říkali Lucina, připravivši se šla před otce a před jeho hosty i počala tu housti a tančiti. A to tak sličně a slušně činila, že všichni opustivše krmě královy dívali se její hudbě a tanci. Jediný tu Apollon byl, jenž na to nic nehleděl ani na její hudbu co dbal. Tehdy jeden, sedě vedle Apollona, vece jemu: Co se tobě zdá do této hudby a tance? Apollon tehdy zakýval hlavou. A to dcera králova uzřevši zarmoutila se tím tak velmi, že ihned zapomněla všeho veselí i sedla si. Král dceři pověděl: Dcero milá, pros na mně, cokoli chceš, dám ti. A ona ukázavši na Apollona královi vece: Dokavad onoho živa vidím, vesela býti nemohu. Chceš-li mě veselu viděti, svůj slib, jejž jsi mi slíbil nyní, naplniž jej: Kaž jemu hlavu stíti a před mě přinésti. Král jí otázal, čím by k ní byl provinil. Dcera vece: I zdali to není vina, že když mou hudbu i tanec všichni chválili, on na to hlavou kroutí? Král moudrý neunáhliv se dceři vece: Dcero milá, nevíme, proč jest on to učinil. Tehdy král kázal jemu vstáti, i otázal jeho, proč by na takovou královnu hlavou kroutil. Apollon vece: Králi šlechetný, já jsem na královnu hlavou nekroutil, neboť jest královna krásná a kázaná, ale na hudbu a na tanec, že jsem tu nic nového neviděl ani neslyšel. Neboť já to lépe umím než ta ctná kněžna, a to proto, že jsem se lépe tomu učil i více. K té omluvě král pověděl ke dceři: Dcero milá, nikdo se tomu nediví, co doma často vidí, aniž kdo toho žádá, čeho sám dosti má. A protož z této viny jemu za zlé nemějme, ukáže-li to však, že to lépe umí. 168
Víš-li to, že podle mořského práva jsi robotěz můj, že jsem tě smrti zbavil? Ale Bůh toho nedej, bych chtěl zle učiniti tomu, jenž mi nic zlého neučinil. Ale tot pravím tobě: Toť plachta v koutě leží. Obvina se jí, jdiž na tržiště, hledejž štěstí. A pakli nebudeš moci nikterak se obejíti, vrat se zase ke mně, a tu chudobu, kterouž mám, napoly ji s tebou rozdělím. A ty, budeš-li dobrý, a přijdeš kdy ke cti, dobrým mi to vzpomeneš. Tehdy Apollon z té plachty svému hospodáři poděkovav šel na tržiště. Aj, král cylibský, jménem Altistrates, se svými panici na míč hrál. Apollon tu stoje počal se dívati. Tehdy král míč ztratil; Apollon to vida nebyl líný skočiti, a vzav míč podal jeho králi velmi lepě. Král vzav míč od plachetníka, počal mysliti, že ten jinoch, jakkoli v rubáši chodí, však není matný. Král hře konec učiniv, jal se tázati, kteraký by byl onen jinoch v plachtě. A když jemu žádný neuměl pověděti, rybáře otázali. A on jim pověděl, že jeho nalezl, an tápá na moři: Ale kteraký jest, odkud-li jest, toho já nevím. Slova rybářova králi pověděli. Král jim vece: Kdokoli jest, odkud-li jest, pro tu službu, kterouž mně jest dnes poslou- žil, dejte jemu roucho a pojměte ho do mé síně, ať večeří u mé síni. A což král kázal, to jsou učinili. A ten král dětí jiných neměl, než jedinou dceru. A ta byla velmi krásná. Ta podle těch časův obyčeje uměla housti a tančiti, jakožto i jiné kněžny. Neboť tehdy ohavno bylo té kněžně, kteráž by toho neuměla. A to řídko činily, jediné před otci svými a nikdy více. A toho dne kněžna ta, jíž říkali Lucina, připravivši se šla před otce a před jeho hosty i počala tu housti a tančiti. A to tak sličně a slušně činila, že všichni opustivše krmě královy dívali se její hudbě a tanci. Jediný tu Apollon byl, jenž na to nic nehleděl ani na její hudbu co dbal. Tehdy jeden, sedě vedle Apollona, vece jemu: Co se tobě zdá do této hudby a tance? Apollon tehdy zakýval hlavou. A to dcera králova uzřevši zarmoutila se tím tak velmi, že ihned zapomněla všeho veselí i sedla si. Král dceři pověděl: Dcero milá, pros na mně, cokoli chceš, dám ti. A ona ukázavši na Apollona královi vece: Dokavad onoho živa vidím, vesela býti nemohu. Chceš-li mě veselu viděti, svůj slib, jejž jsi mi slíbil nyní, naplniž jej: Kaž jemu hlavu stíti a před mě přinésti. Král jí otázal, čím by k ní byl provinil. Dcera vece: I zdali to není vina, že když mou hudbu i tanec všichni chválili, on na to hlavou kroutí? Král moudrý neunáhliv se dceři vece: Dcero milá, nevíme, proč jest on to učinil. Tehdy král kázal jemu vstáti, i otázal jeho, proč by na takovou královnu hlavou kroutil. Apollon vece: Králi šlechetný, já jsem na královnu hlavou nekroutil, neboť jest královna krásná a kázaná, ale na hudbu a na tanec, že jsem tu nic nového neviděl ani neslyšel. Neboť já to lépe umím než ta ctná kněžna, a to proto, že jsem se lépe tomu učil i více. K té omluvě král pověděl ke dceři: Dcero milá, nikdo se tomu nediví, co doma často vidí, aniž kdo toho žádá, čeho sám dosti má. A protož z této viny jemu za zlé nemějme, ukáže-li to však, že to lépe umí. 168
Strana 169
I kázali Apollonovi vstáti. Apollon vstav vzal housle i hudl velmi krás- ně a tančil výborně, takže všichni vzkřikli, že hude krásněji a lépe tančí než králova dcera. A když uzřela dcera králova tance jeho, upadl jí v srdce, i počala jej velmi milovati. A kleknuvši před otcem počala jeho prositi, aby toho, jehož v náhlosti hlavy prosila, aby toho ráčil jí za mistra dáti, řkouc: Neboť tak krásných a kázaných tanců nikdy jsem nevídala. Královi byla ta řeč velmi milá i kázal Apollona připsati ku svému dvo- ru a pokoj ctný kázal jemu dáti. Apollon v královnu se uvázal i počal ji velmi pilně učiti s velikou kázní, takže Apollon v roce celém nezna- menal, by královna kdy naň vzhlédla, ani ona kdy zočila, by on na ni také mile kdy vzezřel. Avšak mezi nimi byla láska veliká. I stalo se, že knížata veliká prosila té dcery královy za se, protože byla dívka krásná a kázaná, a také proto, že kdož ji pojme, tomu býti cylib- ským králem. Ale král jí nikomu nechtěl dáti, ale chtěl tomu, aby ona sama sobě muže zvolila. I stalo se jest času jednoho, že přišla dvě knížata mocná se ctí a s čeledí velikou, a každý z nich dcery královy za se prosil. V tu dobu král napsal list své dceři tak řka: Dcero milá, mocná dvě knížata přijela k nám a každý tebe prosí za se. A já jsem tobě slíbil, abych tebe nedal žádnému, jedno tomu, kohož bys ty sama sobě zvolila. Ale to vím, že dívkám jest stud přirozen. Proto nebrzo která dívka k mužské hlavě dí: Tomuto já chci. Protož, aby se umenšilo tvého studu, napiš mi jméno toho, za nímž chceš býti. A neřkut toliko z těchto knížat dvou, jež sem přijela, ale ze všeho světa, leč buď chudý, leč bohatý. Neboť vím, není tak bohatého, bychom se jemu nevyrovnali, aniž jest ve světě tak chudého, bychom jeho ne- obohatili. Uzřevši ten list králova dcera zapálila se hanbou řkouc: Hanba napsati otci pravdu, a neodepsati, tot škoda veliká. A vyňavši desky jala se či- niti krásné tření na A. Matka její to vidouc počala se tomu diviti, proč by dcera psala A, ano ani jednoho z těch dvou knížat jméno nebylo, jež by se od A počínalo. Ale když A napsavši počala p psáti, rozhněvavši se matka na ni vece jí: Dcero zlá a bez studu, proč chceš svůj rod pohaněti a knížata šlechetná potupiti, a chudého mořského tápače sobě zvoliti? K tomu jí dcera odpověděla řkouc: Matko, ne tobě jest dáno volení, ale mně. A protož já sobě volím to, co mi jest milo. Neb to dobře vím, že milost neleží na zboží, ale na šlechetnosti. Raději bych s chudým milým dělala, než s bohatým a nemilým kralovala. Lepší s milým den než s nemilým rok. Takto pověděvši vstala od mateře i napsala to, že chce Apollonovi řkouc: A nedáš-li mne jemu, ztratíš dceru. I poslala list otcovi. Otec list přezřev ihned hostům odpověděl. Tehdy odprovodiv hosty, Apollonovi a své dceři s velikou ctí svatbu učinil. A když již Apollon s královnou skoro rok bydlil, pojav ji jal se s ní procházeti podle moře. V tu chvíli plul koráb, na němž bylo tyrské zna- mení. Uzřev jej Apollon vece králové své: Tento koráb z mé země jest. Počkejme, zda nám kdo které noviny poví. 169
I kázali Apollonovi vstáti. Apollon vstav vzal housle i hudl velmi krás- ně a tančil výborně, takže všichni vzkřikli, že hude krásněji a lépe tančí než králova dcera. A když uzřela dcera králova tance jeho, upadl jí v srdce, i počala jej velmi milovati. A kleknuvši před otcem počala jeho prositi, aby toho, jehož v náhlosti hlavy prosila, aby toho ráčil jí za mistra dáti, řkouc: Neboť tak krásných a kázaných tanců nikdy jsem nevídala. Královi byla ta řeč velmi milá i kázal Apollona připsati ku svému dvo- ru a pokoj ctný kázal jemu dáti. Apollon v královnu se uvázal i počal ji velmi pilně učiti s velikou kázní, takže Apollon v roce celém nezna- menal, by královna kdy naň vzhlédla, ani ona kdy zočila, by on na ni také mile kdy vzezřel. Avšak mezi nimi byla láska veliká. I stalo se, že knížata veliká prosila té dcery královy za se, protože byla dívka krásná a kázaná, a také proto, že kdož ji pojme, tomu býti cylib- ským králem. Ale král jí nikomu nechtěl dáti, ale chtěl tomu, aby ona sama sobě muže zvolila. I stalo se jest času jednoho, že přišla dvě knížata mocná se ctí a s čeledí velikou, a každý z nich dcery královy za se prosil. V tu dobu král napsal list své dceři tak řka: Dcero milá, mocná dvě knížata přijela k nám a každý tebe prosí za se. A já jsem tobě slíbil, abych tebe nedal žádnému, jedno tomu, kohož bys ty sama sobě zvolila. Ale to vím, že dívkám jest stud přirozen. Proto nebrzo která dívka k mužské hlavě dí: Tomuto já chci. Protož, aby se umenšilo tvého studu, napiš mi jméno toho, za nímž chceš býti. A neřkut toliko z těchto knížat dvou, jež sem přijela, ale ze všeho světa, leč buď chudý, leč bohatý. Neboť vím, není tak bohatého, bychom se jemu nevyrovnali, aniž jest ve světě tak chudého, bychom jeho ne- obohatili. Uzřevši ten list králova dcera zapálila se hanbou řkouc: Hanba napsati otci pravdu, a neodepsati, tot škoda veliká. A vyňavši desky jala se či- niti krásné tření na A. Matka její to vidouc počala se tomu diviti, proč by dcera psala A, ano ani jednoho z těch dvou knížat jméno nebylo, jež by se od A počínalo. Ale když A napsavši počala p psáti, rozhněvavši se matka na ni vece jí: Dcero zlá a bez studu, proč chceš svůj rod pohaněti a knížata šlechetná potupiti, a chudého mořského tápače sobě zvoliti? K tomu jí dcera odpověděla řkouc: Matko, ne tobě jest dáno volení, ale mně. A protož já sobě volím to, co mi jest milo. Neb to dobře vím, že milost neleží na zboží, ale na šlechetnosti. Raději bych s chudým milým dělala, než s bohatým a nemilým kralovala. Lepší s milým den než s nemilým rok. Takto pověděvši vstala od mateře i napsala to, že chce Apollonovi řkouc: A nedáš-li mne jemu, ztratíš dceru. I poslala list otcovi. Otec list přezřev ihned hostům odpověděl. Tehdy odprovodiv hosty, Apollonovi a své dceři s velikou ctí svatbu učinil. A když již Apollon s královnou skoro rok bydlil, pojav ji jal se s ní procházeti podle moře. V tu chvíli plul koráb, na němž bylo tyrské zna- mení. Uzřev jej Apollon vece králové své: Tento koráb z mé země jest. Počkejme, zda nám kdo které noviny poví. 169
Strana 170
V tu chvíli jeden z korába poznav Apollona vece jemu: Zdráv buď, králi Apollone! Vesel se, králi veliký, neb Antioch se svou dcerou hromem jest zabit. A všecka knížata tě císařem jsou zvolila, a čekají tebe vesele s Antiochovými klenoty i se vším nábytkem. A vyšed z korábu dal jemu knížecí listy. Tehdy když Apollon tyto noviny testi svému pověděl, test jemu odpo- věděl: Pro dvojí věc jest mi tato novina milá, a pro jednu věc jest mi nemilá. Nejprv tvá čest jest mi velmi milá, a také jest mi to milo, že již vím, že jsem velikému králi dal své dítě. Ale to mi nemilo, že mi tebe nemíti a tak drahého člověka ztratiti. Avšak můžeš-li svou mysl přemoci, ostaň se mnou a dnesť se svého královstva sestupuji. K tomu Apollon vece: Králi milý, z tvé milosti tobě děkuji, ale ve své zemi ostavil jsem přátely i nepřátely, a neslušelo by mi, bych se jim neukázal a každému podle jeho zasloužení neodplatil. I kázal koráb připraviti. A když již koráb připravovali, šel před krá- lovnu i vece jí: Královno milá, znamenej dobře prsten tento. Ját musím do své země jeti a v císařství se uvázati, a to bez velikých bojův nebude. A protož v tuto válku lépe jest tobě u mateře býti nežli jinde. A když bude toho čas, tehdy po tě ctně pošlu. A nevěř žádnému, jediné tomuto prstenu. A když tu řeč královna uslyšela, omdlevši padla na zemi. Po dobré chvíli okřávši vece: Ó nevěro nešťastná! Ó nemilosti lítá! Chceš mne opustiti, jež jsem pro tě vše opustila! Útěchy větší nemám než tebe. Když jsem tě sobě zvolila, s tebou chci jeti a s tebou chci všudy býti. Budeš-li kde utěšen, tu se s tebou utěším. Budeš-li kde v neštěstí, to neštěstí lehčeji mi bude trpěti před očima vidouc než ušima slyšíc. Neboť poslové často- krát více přiloží než se jest stalo. Apollon jí odpověděl: Královno, jsi těhotná a úsilí jsi ty nepřivykla, a moře se slitovati neumí. A proto se za tě bojím. Královna vece: By v tobě byla víra ke mně a k mé nemoci, bylo by tobě ke mně přijeti zdaleka. A již se čas přibližuje a ty chceš pryč ode mne! Nestaneť se tak, ale kdež ty budeš, tu já budu s tebou. Tehdy Apollon vece: Když býti jinak nemůže, vezmouc odpuštění vsed- niž v koráb. V tu dobu královna i Apollon vzavše odpuštění vsedli v koráb. A když od břehu odtrhli, jeli k Tyru. A když dva měsíce byli na moři, tehdy královně vůně mořská a nepokoj mořský byly protivné. I přiblížil se čas ku porodu s bolestmi velikými. Lůžko se v ní vztrhlo nahoru, a ona nemohouc míti dechu, porodila dceru. A porodivši ji omdlela a tak silně zuby ztvrdila, že každý se domníval, by byla umřela. I byl takový křik a pláč v korábě velmi veliký, ale Apollon nejvíce, neboť jemu blíže k srdci šlo. K tomu hoři strhl se vítr na moři veliký. V tu dobu marináři domníva- jíce se, by byla královna umřela, počali prositi krále, aby dal život ži- vým, řkouce: Nevyvrhneš-li umrlce z korábu, všickni utoneme, neboť moře své hry neostane, dokud ze sebe umrlce nevyvrhne. Apollon jim odpověděl: Neníť tělo prostého člověka, ale byla jest dcera krále velikého. 170
V tu chvíli jeden z korába poznav Apollona vece jemu: Zdráv buď, králi Apollone! Vesel se, králi veliký, neb Antioch se svou dcerou hromem jest zabit. A všecka knížata tě císařem jsou zvolila, a čekají tebe vesele s Antiochovými klenoty i se vším nábytkem. A vyšed z korábu dal jemu knížecí listy. Tehdy když Apollon tyto noviny testi svému pověděl, test jemu odpo- věděl: Pro dvojí věc jest mi tato novina milá, a pro jednu věc jest mi nemilá. Nejprv tvá čest jest mi velmi milá, a také jest mi to milo, že již vím, že jsem velikému králi dal své dítě. Ale to mi nemilo, že mi tebe nemíti a tak drahého člověka ztratiti. Avšak můžeš-li svou mysl přemoci, ostaň se mnou a dnesť se svého královstva sestupuji. K tomu Apollon vece: Králi milý, z tvé milosti tobě děkuji, ale ve své zemi ostavil jsem přátely i nepřátely, a neslušelo by mi, bych se jim neukázal a každému podle jeho zasloužení neodplatil. I kázal koráb připraviti. A když již koráb připravovali, šel před krá- lovnu i vece jí: Královno milá, znamenej dobře prsten tento. Ját musím do své země jeti a v císařství se uvázati, a to bez velikých bojův nebude. A protož v tuto válku lépe jest tobě u mateře býti nežli jinde. A když bude toho čas, tehdy po tě ctně pošlu. A nevěř žádnému, jediné tomuto prstenu. A když tu řeč královna uslyšela, omdlevši padla na zemi. Po dobré chvíli okřávši vece: Ó nevěro nešťastná! Ó nemilosti lítá! Chceš mne opustiti, jež jsem pro tě vše opustila! Útěchy větší nemám než tebe. Když jsem tě sobě zvolila, s tebou chci jeti a s tebou chci všudy býti. Budeš-li kde utěšen, tu se s tebou utěším. Budeš-li kde v neštěstí, to neštěstí lehčeji mi bude trpěti před očima vidouc než ušima slyšíc. Neboť poslové často- krát více přiloží než se jest stalo. Apollon jí odpověděl: Královno, jsi těhotná a úsilí jsi ty nepřivykla, a moře se slitovati neumí. A proto se za tě bojím. Královna vece: By v tobě byla víra ke mně a k mé nemoci, bylo by tobě ke mně přijeti zdaleka. A již se čas přibližuje a ty chceš pryč ode mne! Nestaneť se tak, ale kdež ty budeš, tu já budu s tebou. Tehdy Apollon vece: Když býti jinak nemůže, vezmouc odpuštění vsed- niž v koráb. V tu dobu královna i Apollon vzavše odpuštění vsedli v koráb. A když od břehu odtrhli, jeli k Tyru. A když dva měsíce byli na moři, tehdy královně vůně mořská a nepokoj mořský byly protivné. I přiblížil se čas ku porodu s bolestmi velikými. Lůžko se v ní vztrhlo nahoru, a ona nemohouc míti dechu, porodila dceru. A porodivši ji omdlela a tak silně zuby ztvrdila, že každý se domníval, by byla umřela. I byl takový křik a pláč v korábě velmi veliký, ale Apollon nejvíce, neboť jemu blíže k srdci šlo. K tomu hoři strhl se vítr na moři veliký. V tu dobu marináři domníva- jíce se, by byla královna umřela, počali prositi krále, aby dal život ži- vým, řkouce: Nevyvrhneš-li umrlce z korábu, všickni utoneme, neboť moře své hry neostane, dokud ze sebe umrlce nevyvrhne. Apollon jim odpověděl: Neníť tělo prostého člověka, ale byla jest dcera krále velikého. 170
Strana 171
Potom vida Apollon, že jinak býti nemůže, kázal lodici připraviti, jež vždy v korábích bývá, a tělo kázal v to obléci, kteréž nejdražší roucho v korábě měl. I vložili ji v lodičku a pod hlavu položil dva tisíce hřiven zlata a list takto psaný: Ty, kdož toto tělo milé nalezneš, věz to, žeť jest královna a dcera krále velikého, pro jejíž smrt mnoho slz prolito a veliký smutek byl. Máť pod svou hlavou dva tisíce hřiven zlata: z těch sobě jeden tisíc vezmi a druhý tisíc na pohřeb toho těla ztrav. Pakli toho zlata na pohřeb neztrá- víš a sobě je schováš, abys byl tak huben, až by žádný nebyl, kdo by tvé tělo pochoval! Vloživ ten list kázal lodici zabedniti tvrdě. A plakav nad tím tělem i přeplakav pustil lodičku u moře. Vlny lodici pojaly a hravše s ní tři dny, třetí den u Efesu toho města na břehu postavily. I stalo se jest na štěstí, že lékař jeden, jménem Ce- rimon procházel se v tu dobu podle moře. Uzřev lodici, ana plave, kázal ji svým panoším k sobě přinésti i otevříti. A když otevřeli lodici, uzřev mistr paní v krásném rouše ležící, kázal lodici do svého domu přinésti. A když právě lodici prohlédl, list přečetl a zlato nalezl, vece: Beru to na mé zdraví, že netoliko jeden tisíc, jakž list praví, ale oba tisíce chci na její pohřeb ztráviti. A když mistr, což ku pohřebu potřebí bylo, dobýval, přišel učedník mistrův, jemužto říkali Silemon, a uslyšev, co se v domu dělo, šel ohle- dávat těla toho. A uzřev ji, vece: Umrlce takového člověk nikdy nevídal. Tvář se neproměnila, barvy ne- ztratila, oči se nepřevrátily, nos se neobostřil, kůže neotvrdla: Tato paní ještě jest živa. Nemoc jí jest po děťátku. A znamenav všecky žíly vece: Přátelé této paní, byste byli mě při sobě měli, toho byste těla u moře neuvrhli! Tehdy nabrav trávy a koření, ježto on věděl, kázal rohož na čtyři koly položiti a tělo na to nahé vložiti. I učinil oheň z koření pod rohoží, až se tělo zahřálo. Pak všecko tělo pomazal olejem a potom mastmi drahý- mi. A když znamenal po žílách, že příroda moc přijímá, učinil jí ký- chavku. A když kýchla, tak to lůžko, jež se bylo vzhůru vztrhlo, to dolů sestoupilo a ona duch přijala. A otevřevši oči, jedva mdle promluvila. Jakkoli mdlá byla, takto vece: Kdo jsi při mně, věz, aby ses mne nedotýkal tak nemoudře, neboť jsem královna. A přijavši lékařství, jež posiluje, byla po času velmi krásná a červená a zdravá. Nediv se nikdo řeči této, ani se nedomnívej, by byla křivá. Neboť to písmo svědčí, že židové měli ten obyčej, že svých milých přátel umrlých chovali za třicet dní, mažíce je mastmi rozličnými, zda by se duše v těle utajila pro velikou nemoc a mdlobu, jakož se stává často, jak mistři praví. Tehdy Silemon uvedl mistra svého do komnaty, v níž Lucina ležela, i vece jemu: Viz, mistře, jenž jsi kázal hrob kopati! Mistr uzřev paní krásnou vece jemu: Rád vidím smysl tvůj i vesel jsem učením tvým. Nedomnívej se, dobrý učedlníku můj, bys byl ztratil trud svůj i práci, kterouž jsi měl o této paní, aniž se domnívej, bys byl svou stravu ztratil, již jsi na jejím léku naložil. Paní tato má veliké zboží. Tehdy mistr rozvázav zlato, jeden tisíc dal Silemonovi za jeho úsilí 171
Potom vida Apollon, že jinak býti nemůže, kázal lodici připraviti, jež vždy v korábích bývá, a tělo kázal v to obléci, kteréž nejdražší roucho v korábě měl. I vložili ji v lodičku a pod hlavu položil dva tisíce hřiven zlata a list takto psaný: Ty, kdož toto tělo milé nalezneš, věz to, žeť jest královna a dcera krále velikého, pro jejíž smrt mnoho slz prolito a veliký smutek byl. Máť pod svou hlavou dva tisíce hřiven zlata: z těch sobě jeden tisíc vezmi a druhý tisíc na pohřeb toho těla ztrav. Pakli toho zlata na pohřeb neztrá- víš a sobě je schováš, abys byl tak huben, až by žádný nebyl, kdo by tvé tělo pochoval! Vloživ ten list kázal lodici zabedniti tvrdě. A plakav nad tím tělem i přeplakav pustil lodičku u moře. Vlny lodici pojaly a hravše s ní tři dny, třetí den u Efesu toho města na břehu postavily. I stalo se jest na štěstí, že lékař jeden, jménem Ce- rimon procházel se v tu dobu podle moře. Uzřev lodici, ana plave, kázal ji svým panoším k sobě přinésti i otevříti. A když otevřeli lodici, uzřev mistr paní v krásném rouše ležící, kázal lodici do svého domu přinésti. A když právě lodici prohlédl, list přečetl a zlato nalezl, vece: Beru to na mé zdraví, že netoliko jeden tisíc, jakž list praví, ale oba tisíce chci na její pohřeb ztráviti. A když mistr, což ku pohřebu potřebí bylo, dobýval, přišel učedník mistrův, jemužto říkali Silemon, a uslyšev, co se v domu dělo, šel ohle- dávat těla toho. A uzřev ji, vece: Umrlce takového člověk nikdy nevídal. Tvář se neproměnila, barvy ne- ztratila, oči se nepřevrátily, nos se neobostřil, kůže neotvrdla: Tato paní ještě jest živa. Nemoc jí jest po děťátku. A znamenav všecky žíly vece: Přátelé této paní, byste byli mě při sobě měli, toho byste těla u moře neuvrhli! Tehdy nabrav trávy a koření, ježto on věděl, kázal rohož na čtyři koly položiti a tělo na to nahé vložiti. I učinil oheň z koření pod rohoží, až se tělo zahřálo. Pak všecko tělo pomazal olejem a potom mastmi drahý- mi. A když znamenal po žílách, že příroda moc přijímá, učinil jí ký- chavku. A když kýchla, tak to lůžko, jež se bylo vzhůru vztrhlo, to dolů sestoupilo a ona duch přijala. A otevřevši oči, jedva mdle promluvila. Jakkoli mdlá byla, takto vece: Kdo jsi při mně, věz, aby ses mne nedotýkal tak nemoudře, neboť jsem královna. A přijavši lékařství, jež posiluje, byla po času velmi krásná a červená a zdravá. Nediv se nikdo řeči této, ani se nedomnívej, by byla křivá. Neboť to písmo svědčí, že židové měli ten obyčej, že svých milých přátel umrlých chovali za třicet dní, mažíce je mastmi rozličnými, zda by se duše v těle utajila pro velikou nemoc a mdlobu, jakož se stává často, jak mistři praví. Tehdy Silemon uvedl mistra svého do komnaty, v níž Lucina ležela, i vece jemu: Viz, mistře, jenž jsi kázal hrob kopati! Mistr uzřev paní krásnou vece jemu: Rád vidím smysl tvůj i vesel jsem učením tvým. Nedomnívej se, dobrý učedlníku můj, bys byl ztratil trud svůj i práci, kterouž jsi měl o této paní, aniž se domnívej, bys byl svou stravu ztratil, již jsi na jejím léku naložil. Paní tato má veliké zboží. Tehdy mistr rozvázav zlato, jeden tisíc dal Silemonovi za jeho úsilí 171
Strana 172
a druhý tisíc schoval Lucině. Po malém času zhojila se Lucina z nemoci, i byla tak krásná, až bylo v divy každému, kdož ji jedno uzřel. Tehdy mistr Cerimon vzal ji sobě za dceru a nejinak než právě za své dítě. A znamenavši Lucina, že mistr myslí o jejím oddání, pověděla jemu: Otče můj, rač málo slyšeti dcery své! Otcem tě nazývám, neb jsi mě přijal za dceru. Ale však to rač věděti, žet jsem královna, mocného krále žena. A to vím, že jest pro mě u veliké žalosti. A protož chci jeho v čis- totě čekati, dokudž jeho kde jistě nezvím nebo on mne. A tohoť prosím na tobě, abys mi toho pomohl. Tehdy mistr Cerimon toho jí dopomohl, že ji kněžnou učinili té bohyně, ježto Vesta slula. Ten byl obyčej té bohyně, kdož jí chtěl sloužiti, ten v čistotě musil přebývati, a za kněžny panny a paní měli. A tak tu ta královna Lucina za kněžnu byla. A když se toto tak dělo, Apollon ženu tak žalostivě ztrativ, slíbil, devět let že nechce z korábu vyjíti, jedno ke své dceři, a v těch letech ani se mýti ani brady holiti. I kázal se marinářům táhnouti k Tarsii, tomu městu. A připlynuv tam stavil se u hospodáře svého, jemuž říkali Stra- kula a jeho ženě Dionysiades. Tu na jich víru poručil jim svou dcerku s její chůvou, se zlatem a s klenoty, i kázal jí přezdíti Tarsia, proto že městu tomu Tarsis říkali. A vzezřev na hospodáře vece jemu: Ó příteli milý, věz to, že tobě více přeji a věřím, než komu na světě. A protož tobě poroučím toto dítě, na němž leží má poslední útěcha. Pro- sím tebe, zdrž svou víru nade mnou, vzpomínaje na tu milost, kterouž jsem tobě i tomuto městu učinil. A on slíbil dítě věrně chovati. A král Apollon všed v koráb počal po moři jezditi u veliké žalosti. Zatím Tarsia vyrostla z let dětinských, i chodila s jinými pannami do školy, i počala se velmi dobře učiti. Ale stalo se dne jednoho, když Tarsia ze školy přišla, aj, její chůva Ligoria leží u veliké nemoci. Tar- sia to uzřevši počala nad ní plakati. Ligoria jala se jí tázati, čí by dcera byla. Tehdy Tarsia, jakž se domnívala, vece: Strakul mi jest otec a Dionysiades mátě! Ligoria vece: Otec tvůj jest král Apollon tyrský a mátě tvá Lucina, dcera krále cylibského. A ta měvši tě uvržena jest do moře. A otec tvůj dav tě tuto chovati, pro žalost, již má po tvé mateři, kvíle bloudí po moři. A tak sešla Ligoria se světa. Tarsia dlouho želevši chůvy své vzala sobě to za obyčej, že jakž brzo přišla ze školy, nikdy prvé nejedla, než šla nad chůvin hrob, jenž byl mezi jinými hroby ihned nad mořem, a tu plakala chůvy své. A patříc na moře plakala matky své, jež byla uvržena do moře, a otce, jenž bloudil po moři. I stalo se jest času jednoho, že šla Dionysiades z chrámu a její dcera Silomantia před ní v drahém rouše, a Tarsia za ní jako její dívka. A uzřevši to dvorští lidé, jali jsou se mluviti řkouce: Tato, jež jde za paní, odkudkoli jest, šlechtična jest. Ale tato, jež jde napřed, není chvály důstojna. Dionysiades tu řeč uslyševši zarmoutila se velmi. Přišedši domů udeřila sebou o zemi plačíc té hanby, již byla slyšela o své dceři mluvící. I po- čala ihned mysliti, kterak by mohla Tarsii se světa svésti, aby pro ni více její dcery nehaněl nikdo. I umyslivši učinila tímto činem: Měla 172
a druhý tisíc schoval Lucině. Po malém času zhojila se Lucina z nemoci, i byla tak krásná, až bylo v divy každému, kdož ji jedno uzřel. Tehdy mistr Cerimon vzal ji sobě za dceru a nejinak než právě za své dítě. A znamenavši Lucina, že mistr myslí o jejím oddání, pověděla jemu: Otče můj, rač málo slyšeti dcery své! Otcem tě nazývám, neb jsi mě přijal za dceru. Ale však to rač věděti, žet jsem královna, mocného krále žena. A to vím, že jest pro mě u veliké žalosti. A protož chci jeho v čis- totě čekati, dokudž jeho kde jistě nezvím nebo on mne. A tohoť prosím na tobě, abys mi toho pomohl. Tehdy mistr Cerimon toho jí dopomohl, že ji kněžnou učinili té bohyně, ježto Vesta slula. Ten byl obyčej té bohyně, kdož jí chtěl sloužiti, ten v čistotě musil přebývati, a za kněžny panny a paní měli. A tak tu ta královna Lucina za kněžnu byla. A když se toto tak dělo, Apollon ženu tak žalostivě ztrativ, slíbil, devět let že nechce z korábu vyjíti, jedno ke své dceři, a v těch letech ani se mýti ani brady holiti. I kázal se marinářům táhnouti k Tarsii, tomu městu. A připlynuv tam stavil se u hospodáře svého, jemuž říkali Stra- kula a jeho ženě Dionysiades. Tu na jich víru poručil jim svou dcerku s její chůvou, se zlatem a s klenoty, i kázal jí přezdíti Tarsia, proto že městu tomu Tarsis říkali. A vzezřev na hospodáře vece jemu: Ó příteli milý, věz to, že tobě více přeji a věřím, než komu na světě. A protož tobě poroučím toto dítě, na němž leží má poslední útěcha. Pro- sím tebe, zdrž svou víru nade mnou, vzpomínaje na tu milost, kterouž jsem tobě i tomuto městu učinil. A on slíbil dítě věrně chovati. A král Apollon všed v koráb počal po moři jezditi u veliké žalosti. Zatím Tarsia vyrostla z let dětinských, i chodila s jinými pannami do školy, i počala se velmi dobře učiti. Ale stalo se dne jednoho, když Tarsia ze školy přišla, aj, její chůva Ligoria leží u veliké nemoci. Tar- sia to uzřevši počala nad ní plakati. Ligoria jala se jí tázati, čí by dcera byla. Tehdy Tarsia, jakž se domnívala, vece: Strakul mi jest otec a Dionysiades mátě! Ligoria vece: Otec tvůj jest král Apollon tyrský a mátě tvá Lucina, dcera krále cylibského. A ta měvši tě uvržena jest do moře. A otec tvůj dav tě tuto chovati, pro žalost, již má po tvé mateři, kvíle bloudí po moři. A tak sešla Ligoria se světa. Tarsia dlouho želevši chůvy své vzala sobě to za obyčej, že jakž brzo přišla ze školy, nikdy prvé nejedla, než šla nad chůvin hrob, jenž byl mezi jinými hroby ihned nad mořem, a tu plakala chůvy své. A patříc na moře plakala matky své, jež byla uvržena do moře, a otce, jenž bloudil po moři. I stalo se jest času jednoho, že šla Dionysiades z chrámu a její dcera Silomantia před ní v drahém rouše, a Tarsia za ní jako její dívka. A uzřevši to dvorští lidé, jali jsou se mluviti řkouce: Tato, jež jde za paní, odkudkoli jest, šlechtična jest. Ale tato, jež jde napřed, není chvály důstojna. Dionysiades tu řeč uslyševši zarmoutila se velmi. Přišedši domů udeřila sebou o zemi plačíc té hanby, již byla slyšela o své dceři mluvící. I po- čala ihned mysliti, kterak by mohla Tarsii se světa svésti, aby pro ni více její dcery nehaněl nikdo. I umyslivši učinila tímto činem: Měla 172
Strana 173
jednoho robotného svého, jehož byla ve své vsi vladařem učinila. Toho pozvavši vece jemu: Teofile, slyším o tobě mnoho zlého, že mé zboží kradeš a jed jsi koupil, jímž mě chceš otráviti a mého muže, abys mou dceru pojma u mé se zboží uvázal. Nemůže se to tak státi, ale což jsi ty o mně umyslil, to já nad tebou učiním. Teofil počal se věrovati i přisahati, že o tom nikdy nepomyslil. Tehdy ona vece jemu: To jest řeč jedna jako dvě: Anebo ty zabij Tarsii, anebo já tě káži zabíti. Uslyšev to Teofil vece: Když jinak býti nemůže, lépet mi jest živu býti, ji zabije, než jí živu býti a mně zabitu. Jedno bych věděl, kterak se jest tomu státi! Tehdy ona jemu pověděla: Má ten obyčej, že dříve než jí ani pije, vždy jde mezi hroby plakat své chůvy. A ty jí tu dočkej, svediž ji se světa a budeš prázden mé roboty. Teofil zvěděv čas, kdy jest k hrobu jíti, šel před ní i počal se mezi hroby tajiti. V tu chvíli, když Tarsia přišla, Teofil ji uzřev lekl se velmi i vece sám k sobě s pláčem takto: Ó roboto! Ó neštěstí veliké! Kterak jest hubeně poroben, jenž jest v ten stav dán! Hoře mé veliké, že mi pro ten stav zabíti pannu šlechetnou a nevinnou krev prolíti! Ale když se to jinak nemůže státi, to musí tak býti! Umysliv to sobě vystoupil na ni a vytrhnuv meč popadl ji za vrkoč i udeřil jí o zemi. Tehdy ona počala jeho tázati, co by jí mínil učiniti. K tomu on jí odpověděl řka: Toť tvá šíje nyní ucítí, což já myslím o tobě. I zdvihl meč chtě ji udeřiti. Tehdy ona jemu vece: Ó milý Teofile, rač mi dříve pověděti, čím jsem já chudá a sirá dívka této smrti zasloužila proti tvé milosti. Nikdy jsem proti tobě zlého nic neučinila ani jsem kdy tebe rozhněvala, a tou službou, kterou jsem umě- la a mohla, tou jsem ráda tobě sloužila. A proč tehdy své ruce chceš oprzniti krví knížecí a nevinnou, věda to dobře, že knížecí krev nikdy s pokojem neuleží? K té řeči Teofil odpověděl: Ty jsi mi nic zlého neučinila, ale tvůj otec král Apollon tím vinen jest, že jest dal tvému hospodáři zlata mnoho, a proto tě kázala Dionysiades zabíti, aby to sobě zlato měla. Tehdy ona vece jemu: Když jinak býti nemůže, prosím tebe, dej mi, at málo popláči smrti mé milé matky i také mé chůvy. Teofil vece: Plač, vidouc, což činím, že nerad činím. Ale Teofil nevěděl, že mořští zloději byli připluli k městu. I stáli jsou v lodi blíž u něho čekajíce své doby. Tehdy uzřevše muže stojícího s nahým mečem nad krásnou pannou, vyskočivše z lodi zloději křičeli naň. Teofil, uzřev zlé lidi, skočil k městu i pověděl své paní, že ji zabil. Zloději pak, pojavše tu pannu, nesli ji do jednoho města, jemuž jméno bylo Mechilena. A tu mezi jinou koupí posadili ji na prodej. Tehdy přišed muž jeden jménem Stramota, totiž rufián, jenž prázdné ženky choval, dal za ni padesát hřiven i uvedl ji ve svůj dům k jiným ženám. A když Tarsia urozuměla, kdo ji koupil a proč, počala se velmi rmoutiti s pláčem řkouc: 173
jednoho robotného svého, jehož byla ve své vsi vladařem učinila. Toho pozvavši vece jemu: Teofile, slyším o tobě mnoho zlého, že mé zboží kradeš a jed jsi koupil, jímž mě chceš otráviti a mého muže, abys mou dceru pojma u mé se zboží uvázal. Nemůže se to tak státi, ale což jsi ty o mně umyslil, to já nad tebou učiním. Teofil počal se věrovati i přisahati, že o tom nikdy nepomyslil. Tehdy ona vece jemu: To jest řeč jedna jako dvě: Anebo ty zabij Tarsii, anebo já tě káži zabíti. Uslyšev to Teofil vece: Když jinak býti nemůže, lépet mi jest živu býti, ji zabije, než jí živu býti a mně zabitu. Jedno bych věděl, kterak se jest tomu státi! Tehdy ona jemu pověděla: Má ten obyčej, že dříve než jí ani pije, vždy jde mezi hroby plakat své chůvy. A ty jí tu dočkej, svediž ji se světa a budeš prázden mé roboty. Teofil zvěděv čas, kdy jest k hrobu jíti, šel před ní i počal se mezi hroby tajiti. V tu chvíli, když Tarsia přišla, Teofil ji uzřev lekl se velmi i vece sám k sobě s pláčem takto: Ó roboto! Ó neštěstí veliké! Kterak jest hubeně poroben, jenž jest v ten stav dán! Hoře mé veliké, že mi pro ten stav zabíti pannu šlechetnou a nevinnou krev prolíti! Ale když se to jinak nemůže státi, to musí tak býti! Umysliv to sobě vystoupil na ni a vytrhnuv meč popadl ji za vrkoč i udeřil jí o zemi. Tehdy ona počala jeho tázati, co by jí mínil učiniti. K tomu on jí odpověděl řka: Toť tvá šíje nyní ucítí, což já myslím o tobě. I zdvihl meč chtě ji udeřiti. Tehdy ona jemu vece: Ó milý Teofile, rač mi dříve pověděti, čím jsem já chudá a sirá dívka této smrti zasloužila proti tvé milosti. Nikdy jsem proti tobě zlého nic neučinila ani jsem kdy tebe rozhněvala, a tou službou, kterou jsem umě- la a mohla, tou jsem ráda tobě sloužila. A proč tehdy své ruce chceš oprzniti krví knížecí a nevinnou, věda to dobře, že knížecí krev nikdy s pokojem neuleží? K té řeči Teofil odpověděl: Ty jsi mi nic zlého neučinila, ale tvůj otec král Apollon tím vinen jest, že jest dal tvému hospodáři zlata mnoho, a proto tě kázala Dionysiades zabíti, aby to sobě zlato měla. Tehdy ona vece jemu: Když jinak býti nemůže, prosím tebe, dej mi, at málo popláči smrti mé milé matky i také mé chůvy. Teofil vece: Plač, vidouc, což činím, že nerad činím. Ale Teofil nevěděl, že mořští zloději byli připluli k městu. I stáli jsou v lodi blíž u něho čekajíce své doby. Tehdy uzřevše muže stojícího s nahým mečem nad krásnou pannou, vyskočivše z lodi zloději křičeli naň. Teofil, uzřev zlé lidi, skočil k městu i pověděl své paní, že ji zabil. Zloději pak, pojavše tu pannu, nesli ji do jednoho města, jemuž jméno bylo Mechilena. A tu mezi jinou koupí posadili ji na prodej. Tehdy přišed muž jeden jménem Stramota, totiž rufián, jenž prázdné ženky choval, dal za ni padesát hřiven i uvedl ji ve svůj dům k jiným ženám. A když Tarsia urozuměla, kdo ji koupil a proč, počala se velmi rmoutiti s pláčem řkouc: 173
Strana 174
Ó bozi, kterak jste lítý soud učinili nad hubenou královnou! Ó zboží nemilostivé, kterak jsi lučiště na mě natáhlo, kterak jsi své kopí na mě hubenou dívku lítě naostřilo! Ó bozi, co jsem zhřešila, že jste na mě hubenou královnu tu bídu přepustili? Ve mně pýcha žádná nebyla ani žádost, ani krveprolití nikdy nebylo, jedno v srdci náboženství, v očích slzy, knihy v rukou za obyčej jsem měla. Pročež, bozi, tato spousta na hubenici chce se státi? Chtěli-li jste, bozi, abych byla hubena, proč jste mne u mé mateři neumořili? Ó Teofile, jak jsi mi byl lítý, když jsi mne nezabil, a kterak bys byl lítostivý, kdybys mě byl stal! A uzřevši svého pána běžíc k němu padla k jeho nohám a s velikým pláčem počala prositi, aby ráčil v ní králův trůn uctíti a ji, jež jest krá- lovna, dcera velikého krále, mrzkým skutkem a zlým stavem nezprzniti. Tehdy škaredý Stramota vece jí: Proč, nebožko, nadarmo pláčeš? I zdali toho nevíš, že jsi tomu v ruce přišla, v němžto ani studu ani milosti není? Jdiž a ulíčíc se sedni, neb tebou chci stříbra a zlata nabýti, jež jsem za tě dal, a nadto ještě chci více míti. I kázal nectně po městě volati, což hanba jest tuto psáti. A peníze jme- nované ustavil, co by chtěl od ní bráti. Tehdy toho města kníže, jemužto říkali Athenagor, přišel v ten dům. A pojav Tarsii za ruku, šel s ní do komnaty. Tehdy Tarsia uzřevši se sama s knížetem v komnatě, padla jemu k nohám i vece jemu: Ó kníže, krvi šlechetná! Přemoz tvá přirozená šlechetnost smilstvo ška- redé a nebuď hánce krve královské! A nadto aby bozi tvé děti ostříhali takové zlé příhody, v níž jsem já! Jáť vím, že jsem dcera krále tyrského, jemuž jméno bylo Apollon. Ten chtě kvíleti smrti matky své, dal mne chovati v Tarsii s velikým zbožím. Ale jemuž jsem byla chovati dána, ten mě kázal zabíti. A ten, jemuž mě kázal zabíti, zlodějové mořští jsou mě jemu odňali. Ale tím mru neumírajíc, že jsou mě ti prodali tomuto zlé- mu člověku. A ty, jsi-li šlechetný, pomoz mi mé cti zachovati pro čest všech šlechetných kněžen! A tu řeč mluvila s velikým pláčem. Uslyšev tu řeč kníže Athenagor, utěšil ji takto řka: Ctná královno, měj toho čest i chválu, že tak v nebezpečném stavu, v němžto jsi, tak silně čistotu miluješ! A když jsem tvou dobrou vůli poznal, pokud já mohu, chci ti pomoci, abys svou čistotu zachovala. Vezmi nyní funt peněz, jakoby to tvá mzda byla, dejž ji pánu svému a já zatím promluvím s ním to, což jsem umyslil. Tarsia čista vyšedši z komnaty dala funt peněz zlatých hubenému pánu svému. Po ní vyšel Athenagor a ihned počal Tarsiinu komnatu zakupovati za měsíc. I dal jemu sto funtův zlatých na ten čin, aby žádné mužské hlavě Tarsie nedal za měsíc kromě jeho. A to zlato vzav Stra- mota slíbil jemu. Zatím když se tato řeč u Mechileně městě děla, král Apollon devět let plavav po moři, ženy své želeje, připlynul do Tarsie města, chtě se se svou dcerou Tarsií utěšiti. Tehdy zvěděv Strakul se svou ženou příští Apollonovo, oblekše se v chudé roucho šli oba proti němu. A jakž jeho došli, tak se u veliký pláč udeřili. I vece jemu Strakul: Vítej, králi veliký, k nám, svým sluhám věrným! Ale chtělť bych rád noviny lepší praviti než: Tarsia, dcera tvá, na níž naše všecka útěcha 174
Ó bozi, kterak jste lítý soud učinili nad hubenou královnou! Ó zboží nemilostivé, kterak jsi lučiště na mě natáhlo, kterak jsi své kopí na mě hubenou dívku lítě naostřilo! Ó bozi, co jsem zhřešila, že jste na mě hubenou královnu tu bídu přepustili? Ve mně pýcha žádná nebyla ani žádost, ani krveprolití nikdy nebylo, jedno v srdci náboženství, v očích slzy, knihy v rukou za obyčej jsem měla. Pročež, bozi, tato spousta na hubenici chce se státi? Chtěli-li jste, bozi, abych byla hubena, proč jste mne u mé mateři neumořili? Ó Teofile, jak jsi mi byl lítý, když jsi mne nezabil, a kterak bys byl lítostivý, kdybys mě byl stal! A uzřevši svého pána běžíc k němu padla k jeho nohám a s velikým pláčem počala prositi, aby ráčil v ní králův trůn uctíti a ji, jež jest krá- lovna, dcera velikého krále, mrzkým skutkem a zlým stavem nezprzniti. Tehdy škaredý Stramota vece jí: Proč, nebožko, nadarmo pláčeš? I zdali toho nevíš, že jsi tomu v ruce přišla, v němžto ani studu ani milosti není? Jdiž a ulíčíc se sedni, neb tebou chci stříbra a zlata nabýti, jež jsem za tě dal, a nadto ještě chci více míti. I kázal nectně po městě volati, což hanba jest tuto psáti. A peníze jme- nované ustavil, co by chtěl od ní bráti. Tehdy toho města kníže, jemužto říkali Athenagor, přišel v ten dům. A pojav Tarsii za ruku, šel s ní do komnaty. Tehdy Tarsia uzřevši se sama s knížetem v komnatě, padla jemu k nohám i vece jemu: Ó kníže, krvi šlechetná! Přemoz tvá přirozená šlechetnost smilstvo ška- redé a nebuď hánce krve královské! A nadto aby bozi tvé děti ostříhali takové zlé příhody, v níž jsem já! Jáť vím, že jsem dcera krále tyrského, jemuž jméno bylo Apollon. Ten chtě kvíleti smrti matky své, dal mne chovati v Tarsii s velikým zbožím. Ale jemuž jsem byla chovati dána, ten mě kázal zabíti. A ten, jemuž mě kázal zabíti, zlodějové mořští jsou mě jemu odňali. Ale tím mru neumírajíc, že jsou mě ti prodali tomuto zlé- mu člověku. A ty, jsi-li šlechetný, pomoz mi mé cti zachovati pro čest všech šlechetných kněžen! A tu řeč mluvila s velikým pláčem. Uslyšev tu řeč kníže Athenagor, utěšil ji takto řka: Ctná královno, měj toho čest i chválu, že tak v nebezpečném stavu, v němžto jsi, tak silně čistotu miluješ! A když jsem tvou dobrou vůli poznal, pokud já mohu, chci ti pomoci, abys svou čistotu zachovala. Vezmi nyní funt peněz, jakoby to tvá mzda byla, dejž ji pánu svému a já zatím promluvím s ním to, což jsem umyslil. Tarsia čista vyšedši z komnaty dala funt peněz zlatých hubenému pánu svému. Po ní vyšel Athenagor a ihned počal Tarsiinu komnatu zakupovati za měsíc. I dal jemu sto funtův zlatých na ten čin, aby žádné mužské hlavě Tarsie nedal za měsíc kromě jeho. A to zlato vzav Stra- mota slíbil jemu. Zatím když se tato řeč u Mechileně městě děla, král Apollon devět let plavav po moři, ženy své želeje, připlynul do Tarsie města, chtě se se svou dcerou Tarsií utěšiti. Tehdy zvěděv Strakul se svou ženou příští Apollonovo, oblekše se v chudé roucho šli oba proti němu. A jakž jeho došli, tak se u veliký pláč udeřili. I vece jemu Strakul: Vítej, králi veliký, k nám, svým sluhám věrným! Ale chtělť bych rád noviny lepší praviti než: Tarsia, dcera tvá, na níž naše všecka útěcha 174
Strana 175
byla, ta umřela. A jakž vidí milost tvá, od její smrti až do dnešního dne pro žalost jsme lepšího roucha na se nevzali. Uslyšev tu řeč Apollon zařval jako lev žalostí i kázal se v koráb nésti. I učinil slib, že opět za devět let chce býti na moři a z korábu nevy- sednouti, jedno až by lepší uslyšel noviny. A kterýž by člověk jeho řekl jemu, aby vyšel z korábu, tomu bez milosti nohu ihned kázal utíti. I od- trhl se od břehu s velikým smutkem. V tu dobu jedné noci přišed vítr vrhl jimi daleko. A když bylo nazítří, poznali se před městem Mechilenem. A když to Apollon zvěděl, vece čeledi své: Dítky milé, přiviňte se k břehu, neb jest den svatý, abyste některé utě- šení měli, jako i jiní zbožní. A když přitrhli k břehu, nalezli mnoho korábův a jiných lodí na břehu. Neb jsou měli obyčej, že všichni okolní toho dne do toho města se schá- zeli a ten den v tom městě vesele světili. Tehdy Apollon rozkázal svému starostovi, aby učinil čeledi bohatý kvas a zlatu neodpustil, ale každému dal, což kdo ráčí, tak řka: Ač jest pán váš huben, aspoň čeleď nebuď hubena! I počala čeleď kvasiti. Ale Apollon v tesknosti seděl na dně korábu. I stalo se, že Athenagor toho města kníže procházel se chtě ohledati lodi hostinné. I šel na břeh a uzřev koráb větší a krásnější jiných šel k němu i jal se tázati, čí by to byl koráb. Oni jemu pověděli, že jest Apollonův, člověka šlechetného, ale velmi smutného. I počali jeho pro- siti, aby ráčil k nim přistoupiti. Tehdy on uzřev lidi dvorské a kázané, počal s nimi vesel býti a vždy se tázal na jich pána. Pověděli jemu, že pro žalost leží na dně a pláče. Tehdy on vece jim: Vezmi někdo z vás dva zlaté, jdiž k němu a prosiž jeho milosti, aby ráčil ke mně vyjíti. Tehdy ten, jehož posílal, vece: Kníže šlechetné, táži tvé milosti, mo- hu-li v tvé zemi koupiti nohu za dva zlaté tak dobrou, jako tuto mám; tehdy rád půjdu. Pakli nemohu, prosím tvé milosti, abys mě zbavil toho poselství. Neboť nám dal to za právo, kdož jemu dí, aby šel nahoru, tomu nohu káže utíti. Tehdy Athenagor vece: Vám to právo ustavil, ale ne mně. I šel sám k němu dolů a přišed k němu vece: Zdráv buď, hosti šlechet- ný, a svrchní bůh učiň tě skoro vesela! Apollon jemu vece: Zdráv buď i ty, ctný člověče, a ten, jenž vším vlád- ne, tvou čest rozploď! Uzřev Athenagor, že jest Apollon člověk počestný a moudrý, ale v ža- losti veliké sedí, vece jemu: Neměj mi za zlé, králi šlechetný, že se smím před tebou málo pochlubiti. Knížet jsem této země, i vídal jsem a slýchal mnoho příhod zlých a mezi nimi mnoho jsem vídal, že ze zlých příhod přišli jsou mnozí k velikému štěstí. A já do tebe vidím, že jsi člověk moudrý, i vidíš sám toho dosti. A protož nyní, vidíš-li sám svou bídu, vzezři také na budoucí veselí, v němžto skoro budeš. K tomu Apollon odpověděl: Tvé milosti děkuji, kníže šlechetné, z ve- likého utěšení. Ale toto sám dobře víš, že čím smutnému který člověk jeho bídu více vzpomíná, tím jemu větší bolest obnovuje, a protož větší žalost v srdci bývá. Protož prosím tvé milosti, abys ráčil jíti pryč ode mne a mne netěšiti, neboť nechci utěšení pro novotný smutek můj. 175
byla, ta umřela. A jakž vidí milost tvá, od její smrti až do dnešního dne pro žalost jsme lepšího roucha na se nevzali. Uslyšev tu řeč Apollon zařval jako lev žalostí i kázal se v koráb nésti. I učinil slib, že opět za devět let chce býti na moři a z korábu nevy- sednouti, jedno až by lepší uslyšel noviny. A kterýž by člověk jeho řekl jemu, aby vyšel z korábu, tomu bez milosti nohu ihned kázal utíti. I od- trhl se od břehu s velikým smutkem. V tu dobu jedné noci přišed vítr vrhl jimi daleko. A když bylo nazítří, poznali se před městem Mechilenem. A když to Apollon zvěděl, vece čeledi své: Dítky milé, přiviňte se k břehu, neb jest den svatý, abyste některé utě- šení měli, jako i jiní zbožní. A když přitrhli k břehu, nalezli mnoho korábův a jiných lodí na břehu. Neb jsou měli obyčej, že všichni okolní toho dne do toho města se schá- zeli a ten den v tom městě vesele světili. Tehdy Apollon rozkázal svému starostovi, aby učinil čeledi bohatý kvas a zlatu neodpustil, ale každému dal, což kdo ráčí, tak řka: Ač jest pán váš huben, aspoň čeleď nebuď hubena! I počala čeleď kvasiti. Ale Apollon v tesknosti seděl na dně korábu. I stalo se, že Athenagor toho města kníže procházel se chtě ohledati lodi hostinné. I šel na břeh a uzřev koráb větší a krásnější jiných šel k němu i jal se tázati, čí by to byl koráb. Oni jemu pověděli, že jest Apollonův, člověka šlechetného, ale velmi smutného. I počali jeho pro- siti, aby ráčil k nim přistoupiti. Tehdy on uzřev lidi dvorské a kázané, počal s nimi vesel býti a vždy se tázal na jich pána. Pověděli jemu, že pro žalost leží na dně a pláče. Tehdy on vece jim: Vezmi někdo z vás dva zlaté, jdiž k němu a prosiž jeho milosti, aby ráčil ke mně vyjíti. Tehdy ten, jehož posílal, vece: Kníže šlechetné, táži tvé milosti, mo- hu-li v tvé zemi koupiti nohu za dva zlaté tak dobrou, jako tuto mám; tehdy rád půjdu. Pakli nemohu, prosím tvé milosti, abys mě zbavil toho poselství. Neboť nám dal to za právo, kdož jemu dí, aby šel nahoru, tomu nohu káže utíti. Tehdy Athenagor vece: Vám to právo ustavil, ale ne mně. I šel sám k němu dolů a přišed k němu vece: Zdráv buď, hosti šlechet- ný, a svrchní bůh učiň tě skoro vesela! Apollon jemu vece: Zdráv buď i ty, ctný člověče, a ten, jenž vším vlád- ne, tvou čest rozploď! Uzřev Athenagor, že jest Apollon člověk počestný a moudrý, ale v ža- losti veliké sedí, vece jemu: Neměj mi za zlé, králi šlechetný, že se smím před tebou málo pochlubiti. Knížet jsem této země, i vídal jsem a slýchal mnoho příhod zlých a mezi nimi mnoho jsem vídal, že ze zlých příhod přišli jsou mnozí k velikému štěstí. A já do tebe vidím, že jsi člověk moudrý, i vidíš sám toho dosti. A protož nyní, vidíš-li sám svou bídu, vzezři také na budoucí veselí, v němžto skoro budeš. K tomu Apollon odpověděl: Tvé milosti děkuji, kníže šlechetné, z ve- likého utěšení. Ale toto sám dobře víš, že čím smutnému který člověk jeho bídu více vzpomíná, tím jemu větší bolest obnovuje, a protož větší žalost v srdci bývá. Protož prosím tvé milosti, abys ráčil jíti pryč ode mne a mne netěšiti, neboť nechci utěšení pro novotný smutek můj. 175
Strana 176
Uslyšev to Athenagor vzav odpuštění šel od něho se smutkem velikým, neb želel velmi takého člověka. I počal mysliti, co je učiniti tomu. I do- myslil se poslati po Tarsii. A když k němu přišla, vece jí Athenagor: Jest jeden člověk moudrý a šlechetný v této lodi v žalosti veliké, pro niž se chce sám zahubiti. Prosím tebe, vyprav jeho svou moudrostí z lodi, a učiním tě Stramoty prázdnu druhý měsíc. Tehdy Tarsia poklonivši se jemu šla jest dolů ke korábu. Přišedši k němu vece stydlivými ústy a bázlivými: Zdráv buď, králi šlechetný! A smutek tvůj buď dalek od tebe! Zdáš mi se člověk počestný. Odvrz žalost od sebe, neboť to mistři pověděli a tomu za právo chtěli, že v srdce člověka moudrého neupadne nic smut- ného. Neb moudří příhody znají a proto mysl ustavičnou mají. Apollon jí odpověděl: Vidím tě stydlivou dívku a šlechetnou. Ale kte- rakkoli jsi moudrá podle svých let, budu-li s tebou mluviti, mé řeči ne- urozumíš. A protož vezmouc dvě stě zlatých, beř se ode mne! Tarsia zastyděvši se vzala peníze i šla od něho. Athenagor uznamenav, že Tarsia jde, šed proti ní vece jí: Tak jsi toho muže nevyvedla? Vece jemu Tarsia: Dal mi tyto peníze i kázal mi pryč od sebe. Athenagor vece jí: Neb zlato velmi miluješ, ale toho nemiluješ, že tě chci Stramoty za měsíc zbaviti i prázdnu učiniti. Tarsia tu řeč uslyševši, velikým studem upustila zlato na zemi i vece jemu: Neníť toho, pane můj, ale slib tvůj velmi jest mi vděk. Tehdy on jí vece: Učiníš-li to, že ten člověk vyjde z lodi, slibujiť tě zprostiti od Stramoty. Vejdiž opět k němu! Tarsia opět šla před Apollona a stojíc před ním vece jemu: Vrátila jsem se před tě, králi šlechetný, nesouc před tě moudrost a zlato, abys jedno sobě z toho vzal: Nebo zlato, jež jsi mi dal, nebo slyš moudrost jednu ode mne, aby mě tvá moudrost přiučila. Apollon jí odpověděl: Ó chytrá liško, vím, co myslíš! Chceš mě připu- diti, abych mluvil s tebou, vědouc, že já zlata nevezmu. A protož své zlato schovej sobě a mluv, co myslíš. Tehdy Tarsia vece : Dům jeden vím, uhodneš-li, povím. Ten dům vždy hlučí a hospodář jeho mlčí. A přijede muž bez koně, nesa nit na lůně, jav hospodáře pryč vleče a dům děrou uteče. K té řeči Apollon odpověděl: Dům, jejž ty víš, jest řeka; ten vždy hlu- čí, ale hospodář jeho mlčí, totiž ryba. Přijev muž bez koně, totiž rybář v lodi, nesa síť na lůně, jal hospodáře v domu, totiž rybu v řece, a dům, totiž řeka, děrou v síti utekl. Tarsia opět vece: Vzrůstu jsem vysokého a jsem dcera lesu krásného, nevidomé sluhy mám, vodí mě a já jich neznám, 176
Uslyšev to Athenagor vzav odpuštění šel od něho se smutkem velikým, neb želel velmi takého člověka. I počal mysliti, co je učiniti tomu. I do- myslil se poslati po Tarsii. A když k němu přišla, vece jí Athenagor: Jest jeden člověk moudrý a šlechetný v této lodi v žalosti veliké, pro niž se chce sám zahubiti. Prosím tebe, vyprav jeho svou moudrostí z lodi, a učiním tě Stramoty prázdnu druhý měsíc. Tehdy Tarsia poklonivši se jemu šla jest dolů ke korábu. Přišedši k němu vece stydlivými ústy a bázlivými: Zdráv buď, králi šlechetný! A smutek tvůj buď dalek od tebe! Zdáš mi se člověk počestný. Odvrz žalost od sebe, neboť to mistři pověděli a tomu za právo chtěli, že v srdce člověka moudrého neupadne nic smut- ného. Neb moudří příhody znají a proto mysl ustavičnou mají. Apollon jí odpověděl: Vidím tě stydlivou dívku a šlechetnou. Ale kte- rakkoli jsi moudrá podle svých let, budu-li s tebou mluviti, mé řeči ne- urozumíš. A protož vezmouc dvě stě zlatých, beř se ode mne! Tarsia zastyděvši se vzala peníze i šla od něho. Athenagor uznamenav, že Tarsia jde, šed proti ní vece jí: Tak jsi toho muže nevyvedla? Vece jemu Tarsia: Dal mi tyto peníze i kázal mi pryč od sebe. Athenagor vece jí: Neb zlato velmi miluješ, ale toho nemiluješ, že tě chci Stramoty za měsíc zbaviti i prázdnu učiniti. Tarsia tu řeč uslyševši, velikým studem upustila zlato na zemi i vece jemu: Neníť toho, pane můj, ale slib tvůj velmi jest mi vděk. Tehdy on jí vece: Učiníš-li to, že ten člověk vyjde z lodi, slibujiť tě zprostiti od Stramoty. Vejdiž opět k němu! Tarsia opět šla před Apollona a stojíc před ním vece jemu: Vrátila jsem se před tě, králi šlechetný, nesouc před tě moudrost a zlato, abys jedno sobě z toho vzal: Nebo zlato, jež jsi mi dal, nebo slyš moudrost jednu ode mne, aby mě tvá moudrost přiučila. Apollon jí odpověděl: Ó chytrá liško, vím, co myslíš! Chceš mě připu- diti, abych mluvil s tebou, vědouc, že já zlata nevezmu. A protož své zlato schovej sobě a mluv, co myslíš. Tehdy Tarsia vece : Dům jeden vím, uhodneš-li, povím. Ten dům vždy hlučí a hospodář jeho mlčí. A přijede muž bez koně, nesa nit na lůně, jav hospodáře pryč vleče a dům děrou uteče. K té řeči Apollon odpověděl: Dům, jejž ty víš, jest řeka; ten vždy hlu- čí, ale hospodář jeho mlčí, totiž ryba. Přijev muž bez koně, totiž rybář v lodi, nesa síť na lůně, jal hospodáře v domu, totiž rybu v řece, a dům, totiž řeka, děrou v síti utekl. Tarsia opět vece: Vzrůstu jsem vysokého a jsem dcera lesu krásného, nevidomé sluhy mám, vodí mě a já jich neznám, 176
Strana 177
běžím cestou mnoho, neostavím sledu jednoho. Apollon vece: Dcera lesa krásného a vzrůstu vysokého jest strom, z ně- hož loď učiněna; ta nevidomé sluhy má, neb ji vítr pudí, jehož nižádný nevidí; ta běží mnoho cestou, avšak sledu neostaví. Opět jemu Tarsia vece: V horkých stolicích jsem seděla, avšak roucha jsem neměla, jednu věc v ruce jsem držela, pro niž jsem se méně styděla. Ten dům holý byl, hospodář s hosty nah seděl. Apollon jí odpověděl: Seděla jsi v horkých stolicích beze všeho roucha na lavicích; a ten dům byl holý, že v něm nic nebylo. I seděl v tom domu hospodář nah s hosty, totiž v lázni, a držel jednu věc v rukou, totiž věník, proňž se méně styděl. I vece jí Apollon: Tři jsem pohádky uhodl. Jdiž ve zdraví ode mne! Tarsia jemu odpověděla: Vidím, že chceš zlatu ode mne. To ti dám a půjdu od tebe. Apollon jí odpověděl: Moudře mluvíš a se studem, a tvůj stud praví tě dívkou. I divím se tobě, proč studu zcela nezdržíš a se mnou se mluviti nestydíš. Ona vece: Potřeba mne k tomu pudí, že jsem prodána Stramotovi, a vy- vedu-li tě z lodi, Athenagor slíbil mě od něho vyplatiti nebo zprostiti. Apollon jí vece: Mnou nebudeš vyproštěna, neboť pro řeč lehké dívky svého slibu nezruším. Tarsia vece: Vím, že lidé šlechetní milostiví jsou. A proto prosím tvé milosti, nechceš-li svého zlata vzíti, odpověz mi. — Tarsia opět vece: Jsou čtyři sestřice, těm netřeba přeslice, u sebe blízko stojí, žádného se nebojí. Neboť kdyžto kam běžely, nikdy k sobě nic neděly, jedno když jich nezlíčili, tehdy vysoko zkřičely. Apollon jí odpověděl: S dětmi hrajíc tomu jsi se naučila a to jsi nyní vzpomenula. Ctyři sestřice jsou kola, těm přeslice netřeba; ty zarovno běží, nic k sobě nemluví. A když jich kolomastí nezmaží, tehdy velmi křičí. Tarsia vece: Tomu milo hádanky dávati, kdož je dobře umí uhodnouti. Které jest to stvoření, v němž váhy za čtvrtci není, neb jest vždy churava a má střeva děravá, žet ona nikdy nejí, a ráda vejce pije, u břiše vejce čistí, tím ji panna často jistí. Apollon jí odpověděl řka: Pro tuto jsi moudrost do Říma nechodila. 12 Próza 177
běžím cestou mnoho, neostavím sledu jednoho. Apollon vece: Dcera lesa krásného a vzrůstu vysokého jest strom, z ně- hož loď učiněna; ta nevidomé sluhy má, neb ji vítr pudí, jehož nižádný nevidí; ta běží mnoho cestou, avšak sledu neostaví. Opět jemu Tarsia vece: V horkých stolicích jsem seděla, avšak roucha jsem neměla, jednu věc v ruce jsem držela, pro niž jsem se méně styděla. Ten dům holý byl, hospodář s hosty nah seděl. Apollon jí odpověděl: Seděla jsi v horkých stolicích beze všeho roucha na lavicích; a ten dům byl holý, že v něm nic nebylo. I seděl v tom domu hospodář nah s hosty, totiž v lázni, a držel jednu věc v rukou, totiž věník, proňž se méně styděl. I vece jí Apollon: Tři jsem pohádky uhodl. Jdiž ve zdraví ode mne! Tarsia jemu odpověděla: Vidím, že chceš zlatu ode mne. To ti dám a půjdu od tebe. Apollon jí odpověděl: Moudře mluvíš a se studem, a tvůj stud praví tě dívkou. I divím se tobě, proč studu zcela nezdržíš a se mnou se mluviti nestydíš. Ona vece: Potřeba mne k tomu pudí, že jsem prodána Stramotovi, a vy- vedu-li tě z lodi, Athenagor slíbil mě od něho vyplatiti nebo zprostiti. Apollon jí vece: Mnou nebudeš vyproštěna, neboť pro řeč lehké dívky svého slibu nezruším. Tarsia vece: Vím, že lidé šlechetní milostiví jsou. A proto prosím tvé milosti, nechceš-li svého zlata vzíti, odpověz mi. — Tarsia opět vece: Jsou čtyři sestřice, těm netřeba přeslice, u sebe blízko stojí, žádného se nebojí. Neboť kdyžto kam běžely, nikdy k sobě nic neděly, jedno když jich nezlíčili, tehdy vysoko zkřičely. Apollon jí odpověděl: S dětmi hrajíc tomu jsi se naučila a to jsi nyní vzpomenula. Ctyři sestřice jsou kola, těm přeslice netřeba; ty zarovno běží, nic k sobě nemluví. A když jich kolomastí nezmaží, tehdy velmi křičí. Tarsia vece: Tomu milo hádanky dávati, kdož je dobře umí uhodnouti. Které jest to stvoření, v němž váhy za čtvrtci není, neb jest vždy churava a má střeva děravá, žet ona nikdy nejí, a ráda vejce pije, u břiše vejce čistí, tím ji panna často jistí. Apollon jí odpověděl řka: Pro tuto jsi moudrost do Říma nechodila. 12 Próza 177
Strana 178
To stvoření, v němžto váhy za čtvrtci není, jest houba, jež slove oka- tice. Ta jest churava, jakž vidíš, a nikdy nejí, ale střevy vejce pije, totiž dutinami, a v sobě vejce čistí, tím ji panna často jistí, když těmi šlojíře pere vejci. Tarsia pověděla: Jestit pěkný okrouhlík, jenž však není pacholík; divnéhoť jest obyčeje, žeť nemá obličeje, a kdož pak naň snažně hledí, obličej u něho vidí. K tomu Apollon odpověděl: Okrouhlík pěkný jest zrcadlo, to nemá svého obličeje, ale ty se často v něm vzhlédáš a vidělas v něm obličej, ale svůj. Protož poslouchej mne, dívko ctná: ctil jsem tě až do tohoto času. Cti nyní sama se a jdi pryč ode mne! Tarsa vece: Králi šlechetný, nechceš pro mě ani sám pro se, ale učiň to pro mou bídu! Vyjdiž z korábu! Neb pro tvé vyjití z korábu robotné dceři královské jest prostu býti. To řekši přistoupila k němu blíže jako objíti ho chtíc. Z toho se on roz- hněvav, postrčí ji na půdě od sebe. A ona na sobě krev uzřevši omdlela. A okřávši jala se na svou bídu plakati takto řkouc: Ó neštěstí hubené, jak se mne tvrdě držíš! Měvši mě Lucina, matka má, ihned u moře vržena. A můj otec, král Apollon, ostavil mě u městě Tarsii u Strakule, muže zlého. Otec můj po moři bloudě utonul. Tu má poslední útěcha, Ligoria, má chůva, se světa sešla. Tu mě Dionysiades kázala zabíti, až jsem zde Stramotovi prodána. Ó svrchovaná má bído veliká! Tehdy Apollon, nemoha se déle zdržeti, ale řítiv se k šíji její jako lev zvolá hlasem velikým, řka: Pojďte přátelé, veselte se se mnou! Neboť dceru, jižto jsem byl ztratil, tu jsem nalezl! Athenagor přiběhl dolů i čeleď jeho. I bylo proto u městě veliké veselí. Potom Athenagor uvedl krále do lázně, a ihned králi Apollonovi dra- hým rouchem jsou dospěli, a bradu sholil dolů. Toho dne také Athena- gor poddal se se svou zemí králi Apollonovi jako císaři mocnému a prosil od něho Tarsie, dcery jeho, za se. A Apollon pro tu milost, kte- rouž jest k ní měl Athenagor, dal ji jemu. Ale dříve upálili Stramotu, zlého člověka. Pak po svatbě pojav zetě se vším vojskem jeho a se svou dceří, jel do Tyra. A na cestě zastavil se v Tarsii, a tu ihned sedě sám na soudě po- zvav Teofila a zvěděv, kterak byl Strakul a jeho žena Dionysiades umys- lili o jeho dceři, kázal je ukamenovati. A odtud přiřinuli se k Efesu městu. A tu Apollon vyšed z korábu nej- prve šel do chrámu. A měštané vidouce, že císař chce prve jíti do chrá- mu, prosili Luciny, již za kněze měli, aby přijala od císaře ofěru. Tehdy vyšel císař v chrám veda dceru za ruku. A ihned Lucina poznala Apol- lona, ale pomyslila, by to byla jeho žena, již za ruku vedl, i vece takto sama k sobě: Je-li jemu žena, nezjevím se jemu nikterak. Apollon ofěroval zlatou korunu drahým kamením okrášlenou, že jest 178
To stvoření, v němžto váhy za čtvrtci není, jest houba, jež slove oka- tice. Ta jest churava, jakž vidíš, a nikdy nejí, ale střevy vejce pije, totiž dutinami, a v sobě vejce čistí, tím ji panna často jistí, když těmi šlojíře pere vejci. Tarsia pověděla: Jestit pěkný okrouhlík, jenž však není pacholík; divnéhoť jest obyčeje, žeť nemá obličeje, a kdož pak naň snažně hledí, obličej u něho vidí. K tomu Apollon odpověděl: Okrouhlík pěkný jest zrcadlo, to nemá svého obličeje, ale ty se často v něm vzhlédáš a vidělas v něm obličej, ale svůj. Protož poslouchej mne, dívko ctná: ctil jsem tě až do tohoto času. Cti nyní sama se a jdi pryč ode mne! Tarsa vece: Králi šlechetný, nechceš pro mě ani sám pro se, ale učiň to pro mou bídu! Vyjdiž z korábu! Neb pro tvé vyjití z korábu robotné dceři královské jest prostu býti. To řekši přistoupila k němu blíže jako objíti ho chtíc. Z toho se on roz- hněvav, postrčí ji na půdě od sebe. A ona na sobě krev uzřevši omdlela. A okřávši jala se na svou bídu plakati takto řkouc: Ó neštěstí hubené, jak se mne tvrdě držíš! Měvši mě Lucina, matka má, ihned u moře vržena. A můj otec, král Apollon, ostavil mě u městě Tarsii u Strakule, muže zlého. Otec můj po moři bloudě utonul. Tu má poslední útěcha, Ligoria, má chůva, se světa sešla. Tu mě Dionysiades kázala zabíti, až jsem zde Stramotovi prodána. Ó svrchovaná má bído veliká! Tehdy Apollon, nemoha se déle zdržeti, ale řítiv se k šíji její jako lev zvolá hlasem velikým, řka: Pojďte přátelé, veselte se se mnou! Neboť dceru, jižto jsem byl ztratil, tu jsem nalezl! Athenagor přiběhl dolů i čeleď jeho. I bylo proto u městě veliké veselí. Potom Athenagor uvedl krále do lázně, a ihned králi Apollonovi dra- hým rouchem jsou dospěli, a bradu sholil dolů. Toho dne také Athena- gor poddal se se svou zemí králi Apollonovi jako císaři mocnému a prosil od něho Tarsie, dcery jeho, za se. A Apollon pro tu milost, kte- rouž jest k ní měl Athenagor, dal ji jemu. Ale dříve upálili Stramotu, zlého člověka. Pak po svatbě pojav zetě se vším vojskem jeho a se svou dceří, jel do Tyra. A na cestě zastavil se v Tarsii, a tu ihned sedě sám na soudě po- zvav Teofila a zvěděv, kterak byl Strakul a jeho žena Dionysiades umys- lili o jeho dceři, kázal je ukamenovati. A odtud přiřinuli se k Efesu městu. A tu Apollon vyšed z korábu nej- prve šel do chrámu. A měštané vidouce, že císař chce prve jíti do chrá- mu, prosili Luciny, již za kněze měli, aby přijala od císaře ofěru. Tehdy vyšel císař v chrám veda dceru za ruku. A ihned Lucina poznala Apol- lona, ale pomyslila, by to byla jeho žena, již za ruku vedl, i vece takto sama k sobě: Je-li jemu žena, nezjevím se jemu nikterak. Apollon ofěroval zlatou korunu drahým kamením okrášlenou, že jest 178
Strana 179
dceru nalezl. Dcera ofěrovala korunu zlatou, že jest otce nalezla. Ale Apollon, vida svou ženu stojící, ana všecka od zlata připravena byla, a korunu drahou na hlavě měla a líce její se stkvělo, ne za ženu, ale bohyni ji měl, i počal takto před ní mluviti: Bohům i bohyním z toho děkuji, že jsou mě utěšili. Jakž jsem byl po- čal mladým králem býti, ihned jsem v smutky vstoupil, jakž jsem byl od Antiocha prosil dcery. Ale že jeho soudem křivým byl jsem šíji ztratil, a nechtě své šíje ztratiti, tápal jsem po moři. Ale jedna dívka, slavná královna a vší chvály důstojná slitovavši se nade mnou přivinula mě k sobě. Ale po mém neštěstí jsem ji ztratil u moři, pro niž vesel více nebudu a niž jí víc kterou náměstkem učiním. Tu řeč Apollon mluvil s velikým srdečným pláčem. A když to uslyšela Lucina, nemohla déle slzy zdržeti, ale s pláčem vece králi Apollonovi: Jáť jsem Lucina, dcera krále Altistratova, již jsi s pláčem pustil u moře. Uslyšev tu řeč král Apollon omdlev padl na zemi. A okřáv počal tázati svých řka: Ve sně-li jsem takovou řeč slyšel, čili najevě? Tehdy Lucina přistoupivši k němu mile vece jemu: Ve sně jsme oba byli do této doby, ty beze mne a já bez tebe. Ale již jsme oba procitli, když jsme se nalezli. Tak pak oba šli do města v hospodu. A tím poznáním bylo město velmi veselo, byly hody po městě a šla o nich pověst po všech krajinách. Odtud s velikou radostí přijeli do Tyru. A všecko město tyrské k jeho větší chvále vyšlo proti němu, dívky o sobě, paní o sobě a muži o sobě. I bylo jeho přijetí velmi divné a veselé, že i od starých i od mladých bylo nevýmluvné veselí a radost. A potom měšťané, přišedše před krále Apollona, dali jsou jemu veliké poklady, řkouce: Jest to tvé. A když jich Apollon otázal, kteraké by to peníze byly, oni jemu odpověděli: Ten peníz, jenž jest na tě slušel, ten jsme tobě nyní vrátili. Tehdy zvěděvše Antiochovští měšťané příchod Apollonův, již nechtěli nižádnému města otevříti, psali všem knížatům, jež pod říši slušela, pří- chod Apollonův. Tehdy všechna knížata přijela do Tyru a ihned uvedla krále Apollonia do města Antiochie a beze všeho boje císařem jeho uči- nili a klenoty Antiochovy jemu dali. A král Apollon kázal pozvati Klavika, jenž jeho byl vystříhal od Antio- cha, i dal jemu veliké zboží. A potom král Apollon uzřev svého rybáře, i kázal jeho pozvati. I dal jemu milé vítání, řka takto: Vítej, důstojný rybáři! Ty jsi všeho důstojen u mne. A pojav jeho za ruku, poručil svým rytířům, aby jeho vedli před krá- lovnu Lucinu, před dceru krále Altistratovu, a před mladou královnu, Apollonovu dceru, aby jim všecky Apollonovy příhody vypravil, kterak jest Apollon na moři tápal. Potom král Apollon toho rybáře učinil moc- ným hrabětem, a dal jemu veliké zboží a velikou čeleď. Odtad pak jel do Cyreny města, kde bydlel tesť jeho se svou královnou. Tehdy tesť jeho dal dceři své půl království a vnoučeti půl. Potom císař řecký měl syna, jemužto byl jméno přezděl Altistrates. A potom jemu Apollon ostavil své císařství i království tyrské. A ostarav se v dobré starosti svůj život skonal. A tak jest konec Apollona. 179
dceru nalezl. Dcera ofěrovala korunu zlatou, že jest otce nalezla. Ale Apollon, vida svou ženu stojící, ana všecka od zlata připravena byla, a korunu drahou na hlavě měla a líce její se stkvělo, ne za ženu, ale bohyni ji měl, i počal takto před ní mluviti: Bohům i bohyním z toho děkuji, že jsou mě utěšili. Jakž jsem byl po- čal mladým králem býti, ihned jsem v smutky vstoupil, jakž jsem byl od Antiocha prosil dcery. Ale že jeho soudem křivým byl jsem šíji ztratil, a nechtě své šíje ztratiti, tápal jsem po moři. Ale jedna dívka, slavná královna a vší chvály důstojná slitovavši se nade mnou přivinula mě k sobě. Ale po mém neštěstí jsem ji ztratil u moři, pro niž vesel více nebudu a niž jí víc kterou náměstkem učiním. Tu řeč Apollon mluvil s velikým srdečným pláčem. A když to uslyšela Lucina, nemohla déle slzy zdržeti, ale s pláčem vece králi Apollonovi: Jáť jsem Lucina, dcera krále Altistratova, již jsi s pláčem pustil u moře. Uslyšev tu řeč král Apollon omdlev padl na zemi. A okřáv počal tázati svých řka: Ve sně-li jsem takovou řeč slyšel, čili najevě? Tehdy Lucina přistoupivši k němu mile vece jemu: Ve sně jsme oba byli do této doby, ty beze mne a já bez tebe. Ale již jsme oba procitli, když jsme se nalezli. Tak pak oba šli do města v hospodu. A tím poznáním bylo město velmi veselo, byly hody po městě a šla o nich pověst po všech krajinách. Odtud s velikou radostí přijeli do Tyru. A všecko město tyrské k jeho větší chvále vyšlo proti němu, dívky o sobě, paní o sobě a muži o sobě. I bylo jeho přijetí velmi divné a veselé, že i od starých i od mladých bylo nevýmluvné veselí a radost. A potom měšťané, přišedše před krále Apollona, dali jsou jemu veliké poklady, řkouce: Jest to tvé. A když jich Apollon otázal, kteraké by to peníze byly, oni jemu odpověděli: Ten peníz, jenž jest na tě slušel, ten jsme tobě nyní vrátili. Tehdy zvěděvše Antiochovští měšťané příchod Apollonův, již nechtěli nižádnému města otevříti, psali všem knížatům, jež pod říši slušela, pří- chod Apollonův. Tehdy všechna knížata přijela do Tyru a ihned uvedla krále Apollonia do města Antiochie a beze všeho boje císařem jeho uči- nili a klenoty Antiochovy jemu dali. A král Apollon kázal pozvati Klavika, jenž jeho byl vystříhal od Antio- cha, i dal jemu veliké zboží. A potom král Apollon uzřev svého rybáře, i kázal jeho pozvati. I dal jemu milé vítání, řka takto: Vítej, důstojný rybáři! Ty jsi všeho důstojen u mne. A pojav jeho za ruku, poručil svým rytířům, aby jeho vedli před krá- lovnu Lucinu, před dceru krále Altistratovu, a před mladou královnu, Apollonovu dceru, aby jim všecky Apollonovy příhody vypravil, kterak jest Apollon na moři tápal. Potom král Apollon toho rybáře učinil moc- ným hrabětem, a dal jemu veliké zboží a velikou čeleď. Odtad pak jel do Cyreny města, kde bydlel tesť jeho se svou královnou. Tehdy tesť jeho dal dceři své půl království a vnoučeti půl. Potom císař řecký měl syna, jemužto byl jméno přezděl Altistrates. A potom jemu Apollon ostavil své císařství i království tyrské. A ostarav se v dobré starosti svůj život skonal. A tak jest konec Apollona. 179
Strana 180
BARLAAM A JOSAFAT Tuto se počíná řeč o jednom královici jménem Jo- safat, synu krále, jenž slulA venir, kteréhožto pous- tevník jménem Barlaam obrátil na víru křesťan- skou. Tak se počíná Na počátku těch časův, když se byli počali poustevníci rozmáhati a jich šlechetnost rozmáhala se po všem světě, až i v Indii mnozí byli, jižto vše opouštějíce šli na poušť, aby jsouce v tomto životě smrtelném počali vésti život andělský. I byl vstal v Indii král jeden, jménem Avenir, veliký na zboží i silný v moci, postavy krásné a ve všech věcech světských, jimž nelze trvati, měl chválu. Ale vedle duše byl v chudobě, nebo pohan byl svým obyčejem, modly pohanské za bohy měl. A když bydlel v mnohých rozkošech, ulehl jest k tomuto světu všecko maje, po němž svět stojí. Ale jediné věci jemu se nedostávalo, že dětí neměl, a toho ovšem žádal, aby syna ostavil svým náměstkem. Tehdy množství křesťanův a poustevníkův, královy se nepřízně nebojíce, kázali slovo boží vedouce život svrchovaný řečí i příkladem v dobrých skutcích, táhnouce lidi od světa k věčné radosti, marnost a neustavičnost světa tohoto ukazujíce a věčnost světa budoucího oznamujíce a bydlo blažené všech svatých v nebeském království, tu kdež jest v Kristu život jich schován, a hoře věčné milovníkům světa tohoto. Aniž se krále stracho- vali hyzditi to, po němž král stál, nebo i smrti žádali pro Krista, aby s ním důstojni byli u věčném štěstí život míti. Toho jich učení spasitel- ného někteří poslouchajíce až i z velikých lidí znamenitých život poustevničí přijímali, jdouce od světa, nechtíce nésti pro svět marné práce. A král to slyšev byl hněviv velmi i učinil ustavení, aby každého křesťana přinutili, aby zapřel víry křesťanské, a také nové muky na křesťany zamyšloval a nejvíce na ty, jižto kázali slovo boží. A tak někteří se odvraceli a někteří smrt přemáhajíce v mučedníkových korunách šli do nebes a někteří po tajných pouštích kryli se. Tuto se čte, že se jest králi syn narodil, jemuž jméno Josafat A když král v tom bludu byl, syn velmi krásný urodil se jemu, takže pravili, by se v té zemi dítě krásnější nikdy neurodilo. A snad ta krása ukazovala, kteraké to dítě má býti. Velmi byl král radosten dítětem a dal jemu jméno Josafat a svým bohům vzdal oběti nevěda, že Bůh nejvyšší i nedůstojným své dary dává, když by jich uměli požívati, 180
BARLAAM A JOSAFAT Tuto se počíná řeč o jednom královici jménem Jo- safat, synu krále, jenž slulA venir, kteréhožto pous- tevník jménem Barlaam obrátil na víru křesťan- skou. Tak se počíná Na počátku těch časův, když se byli počali poustevníci rozmáhati a jich šlechetnost rozmáhala se po všem světě, až i v Indii mnozí byli, jižto vše opouštějíce šli na poušť, aby jsouce v tomto životě smrtelném počali vésti život andělský. I byl vstal v Indii král jeden, jménem Avenir, veliký na zboží i silný v moci, postavy krásné a ve všech věcech světských, jimž nelze trvati, měl chválu. Ale vedle duše byl v chudobě, nebo pohan byl svým obyčejem, modly pohanské za bohy měl. A když bydlel v mnohých rozkošech, ulehl jest k tomuto světu všecko maje, po němž svět stojí. Ale jediné věci jemu se nedostávalo, že dětí neměl, a toho ovšem žádal, aby syna ostavil svým náměstkem. Tehdy množství křesťanův a poustevníkův, královy se nepřízně nebojíce, kázali slovo boží vedouce život svrchovaný řečí i příkladem v dobrých skutcích, táhnouce lidi od světa k věčné radosti, marnost a neustavičnost světa tohoto ukazujíce a věčnost světa budoucího oznamujíce a bydlo blažené všech svatých v nebeském království, tu kdež jest v Kristu život jich schován, a hoře věčné milovníkům světa tohoto. Aniž se krále stracho- vali hyzditi to, po němž král stál, nebo i smrti žádali pro Krista, aby s ním důstojni byli u věčném štěstí život míti. Toho jich učení spasitel- ného někteří poslouchajíce až i z velikých lidí znamenitých život poustevničí přijímali, jdouce od světa, nechtíce nésti pro svět marné práce. A král to slyšev byl hněviv velmi i učinil ustavení, aby každého křesťana přinutili, aby zapřel víry křesťanské, a také nové muky na křesťany zamyšloval a nejvíce na ty, jižto kázali slovo boží. A tak někteří se odvraceli a někteří smrt přemáhajíce v mučedníkových korunách šli do nebes a někteří po tajných pouštích kryli se. Tuto se čte, že se jest králi syn narodil, jemuž jméno Josafat A když král v tom bludu byl, syn velmi krásný urodil se jemu, takže pravili, by se v té zemi dítě krásnější nikdy neurodilo. A snad ta krása ukazovala, kteraké to dítě má býti. Velmi byl král radosten dítětem a dal jemu jméno Josafat a svým bohům vzdal oběti nevěda, že Bůh nejvyšší i nedůstojným své dary dává, když by jich uměli požívati, 180
Strana 181
jemuž by samému měli býti oběti. A když ten král ve svém utěšení veliké hody učinil, k těm hodům sebral učených v hvězdářství mistrův přes padesát podle učení kaldejského. Těch počal král tázati pilně prose, aby jemu pověděli, kteraký člověk to dítě má býti. A oni rozličné věci znamenavše, počali říci, že veliký bude v zboží i v moci a nade vše ty krále, jižto jsou byli v tom království před ním. A jeden z nich největší hvězdář vece králi: Králi, jakož já mohu porozuměti, dítě toto ne v tvém království má panovati, ale v lepším. A mám za to, že přijme křesťanský stav, jejžto ty chceš zahladiti. To ten hvězdář vynesl boží vůlí, ježto, když chce, i skrze své nepřátely vynese pravdu, jakož jest byl někdy i skrze Barlaama ukázal, že se v židovství narodí král všech králův. Tu se čte, kterak král Avenir zahnal všecky pous- tevníky ze svého království Král, když uslyšel tu řeč, těžce ji přijal, a ujala jemu útěchu jeho. A dotud myslil, co by z toho bylo učiniti, až i vymyslil, aby velmi krásný a rozkošný dům učinil soukromí v městě, a v tom domu aby zvlášť byl chován syn králův, když by z prvního věku dětinského vy- rostl, aby k němu jiní nechodili, jediné ti, jimžto by on své dítě poručil. I dal jemu pěstouny čeleď mladou, krásné lidi a výtečné, přikázav jim, aby jemu toho nic neukazovali, což smutek činí, ale jediné to, ježto jest milé a libé, chtě, aby jsa v té rozkoši nikdy nepomyslil, co potom bude. A přikázal to pod milostí, aby i nejmenším slovem nikdy o Kristovi se nezmínili. A byl-li by který nemocen ze sluh jeho, aby toho od něho vyloučili a jiného výtečného místo toho aby jemu dali. A ten král ty věci působil, jakož říkají: bohatý, jenžto může což chce učiniti, podoben bývá nemoudrému. A slyše král, že jsou ještě poustev- níci v zemi jeho, přikázal volati na vše strany, aby po provolání nižádný nezůstal přes třetí den v jeho zemi; pakli by přes to kdo byl nalezen, aby byl dán na smrt ukrutnou, řka: Takovít činí v lidu všecku rozmíšku, velíce ukřižovaného ctíti jakožto boha. Tuto čte se, kterak jest syn králův chován ve svém domu Syn pak králův, pro něho jsem počal tyto knihy, v onom svém domu v těch rozkošných síních tak bydlil, že nekaždý mohl vchoditi k němu. A již výtečný mládenec byl, z dětinstva vyšed, a v učení perských i mouřenínův učil se a rozumen byl, takže kveta k ozdobě duše jakož i tělem krásný byl. Moudře těch, jižto jej učili, tázal se otázek o při- rození, takže všem diven byl jeho rozum. A král byl zapověděl, aby smrti také při něm nejmenovali, aby nevěděl, by smrt konec učinila zdejším libostem. Ale kdet může člověčímu přirození smrt utajena býti? 181
jemuž by samému měli býti oběti. A když ten král ve svém utěšení veliké hody učinil, k těm hodům sebral učených v hvězdářství mistrův přes padesát podle učení kaldejského. Těch počal král tázati pilně prose, aby jemu pověděli, kteraký člověk to dítě má býti. A oni rozličné věci znamenavše, počali říci, že veliký bude v zboží i v moci a nade vše ty krále, jižto jsou byli v tom království před ním. A jeden z nich největší hvězdář vece králi: Králi, jakož já mohu porozuměti, dítě toto ne v tvém království má panovati, ale v lepším. A mám za to, že přijme křesťanský stav, jejžto ty chceš zahladiti. To ten hvězdář vynesl boží vůlí, ježto, když chce, i skrze své nepřátely vynese pravdu, jakož jest byl někdy i skrze Barlaama ukázal, že se v židovství narodí král všech králův. Tu se čte, kterak král Avenir zahnal všecky pous- tevníky ze svého království Král, když uslyšel tu řeč, těžce ji přijal, a ujala jemu útěchu jeho. A dotud myslil, co by z toho bylo učiniti, až i vymyslil, aby velmi krásný a rozkošný dům učinil soukromí v městě, a v tom domu aby zvlášť byl chován syn králův, když by z prvního věku dětinského vy- rostl, aby k němu jiní nechodili, jediné ti, jimžto by on své dítě poručil. I dal jemu pěstouny čeleď mladou, krásné lidi a výtečné, přikázav jim, aby jemu toho nic neukazovali, což smutek činí, ale jediné to, ježto jest milé a libé, chtě, aby jsa v té rozkoši nikdy nepomyslil, co potom bude. A přikázal to pod milostí, aby i nejmenším slovem nikdy o Kristovi se nezmínili. A byl-li by který nemocen ze sluh jeho, aby toho od něho vyloučili a jiného výtečného místo toho aby jemu dali. A ten král ty věci působil, jakož říkají: bohatý, jenžto může což chce učiniti, podoben bývá nemoudrému. A slyše král, že jsou ještě poustev- níci v zemi jeho, přikázal volati na vše strany, aby po provolání nižádný nezůstal přes třetí den v jeho zemi; pakli by přes to kdo byl nalezen, aby byl dán na smrt ukrutnou, řka: Takovít činí v lidu všecku rozmíšku, velíce ukřižovaného ctíti jakožto boha. Tuto čte se, kterak jest syn králův chován ve svém domu Syn pak králův, pro něho jsem počal tyto knihy, v onom svém domu v těch rozkošných síních tak bydlil, že nekaždý mohl vchoditi k němu. A již výtečný mládenec byl, z dětinstva vyšed, a v učení perských i mouřenínův učil se a rozumen byl, takže kveta k ozdobě duše jakož i tělem krásný byl. Moudře těch, jižto jej učili, tázal se otázek o při- rození, takže všem diven byl jeho rozum. A král byl zapověděl, aby smrti také při něm nejmenovali, aby nevěděl, by smrt konec učinila zdejším libostem. Ale kdet může člověčímu přirození smrt utajena býti? 181
Strana 182
A kterak nezví o smrti ten mládenec, jenžto jest byl rozumný a od Boha darovaný smysly? I počal sám v sobě mysliti ten mládenec, proč by jej tak otec jeho kázal chovati, aby k němu lidé nešli, avšak se styděl otce tázati o tom, když přišel k němu, za to maje, že jest neučinil toho otec jeho bez potřeby. A pak jednu chvíli jednoho ze svých nejmilejších otázal, odved jeho na stranu, slibuje jemu, že chce mimo jiné na něho laskav býti, aby jemu pověděl, proč by tak vždy jeho otec choval. A ten také, že byl člověk obmyslný, boje se, by jemu toho královic nikdy zlým nevzpomínal, jestliže by jím zklamal, i vypravil všecky věci ty královici, že král křesťanův a zvláště poustevníkův nenávidí, že také péči má, jakož jemu hvězdáři pověděli, bys ty po té víře nepostoupil. I nechce, by tebe každý mohl dojíti, aby nižádný té víry tobě neukázal. To královic když uslyšel, nemluvil s tím více, ale Duch svatý dotkl srdce jeho a oči rozumu jeho počal otvírati, aby přišel ku poznání pravého Boha. I přicházel často král k synu, nebo jemu velmi mil byl. A tak jednoho dne královic počal k otci říci: Ó králi, rád bych jednu věc zvěděl od tebe, pro niž veliká tesknost jest mému srdci. A král leknuv se a zarmoutiv se vece: Milý synu, který jest smutek, jenžto jest přistoupil srdci tvému? Nebo spadl jsem na to, abych ve všem hleděl utěšení tvého v radosti. A královic vece: Co jest to, milý králi, že mě tak v zármutce chováš v tomto domu? A král jemu odpověděl: Nechtěl bych, by tě co smutného potkalo, ježto bys uzřel a z toho zármutek měl. Neboť chtěl bych, aby v radosti srdce tvé vždy bylo. A opět syn otci vece: Věz to, králi, toho tím činem nepřivedeš, nebo tak mě jest skrze to tesknost soužila, že mi jest, což jím a piji, vše hořko a nechutno. Ždímámt se po tom velikou touhou, abych spatřil, co jest tam jinde kromě těchto zdí. Zarmoutil se král uslyšev to a počal mysliti, že by jej zarmoutil více, by jemu nepovolil těch věcí, kterýchžto syn na něm žádal. Tuto se čte, kterak se Josafat projížděl i viděl roz- ličné neduhy lidské a kterak se na to vytazoval Potom král synu svému ukázal čeleď mladou a výbornou přípravnou, i koně krásné, aby, když by se chtěl projížděti, jeli před ním i okolo něho. I přikázal velmi pilně, aby nic smutného jeho neutýkalo, nic šeredného, jediné vše utěšené, jemuž se je libo podívati, aby se vždy v tom kochal a nedbal myšlení jiného. A to tak trvalo dlouhou chvíli. Až se jednou i přihodilo, že ten mládenec uzřel dva, jednoho, jenžto slepý byl a druhého malomocného. I zarmoutila se z toho mysl jeho, i počal tázati, kterací jsou to lidé. A oni nesmějí tajiti před ním, když jest je již viděl, i řekli jemu: Nemoci jsou lidské, jež z přirození porušeného bývají lidem. I počal tázati mládenec, na všecky-li lidi to tak přichází. A když jemu 182
A kterak nezví o smrti ten mládenec, jenžto jest byl rozumný a od Boha darovaný smysly? I počal sám v sobě mysliti ten mládenec, proč by jej tak otec jeho kázal chovati, aby k němu lidé nešli, avšak se styděl otce tázati o tom, když přišel k němu, za to maje, že jest neučinil toho otec jeho bez potřeby. A pak jednu chvíli jednoho ze svých nejmilejších otázal, odved jeho na stranu, slibuje jemu, že chce mimo jiné na něho laskav býti, aby jemu pověděl, proč by tak vždy jeho otec choval. A ten také, že byl člověk obmyslný, boje se, by jemu toho královic nikdy zlým nevzpomínal, jestliže by jím zklamal, i vypravil všecky věci ty královici, že král křesťanův a zvláště poustevníkův nenávidí, že také péči má, jakož jemu hvězdáři pověděli, bys ty po té víře nepostoupil. I nechce, by tebe každý mohl dojíti, aby nižádný té víry tobě neukázal. To královic když uslyšel, nemluvil s tím více, ale Duch svatý dotkl srdce jeho a oči rozumu jeho počal otvírati, aby přišel ku poznání pravého Boha. I přicházel často král k synu, nebo jemu velmi mil byl. A tak jednoho dne královic počal k otci říci: Ó králi, rád bych jednu věc zvěděl od tebe, pro niž veliká tesknost jest mému srdci. A král leknuv se a zarmoutiv se vece: Milý synu, který jest smutek, jenžto jest přistoupil srdci tvému? Nebo spadl jsem na to, abych ve všem hleděl utěšení tvého v radosti. A královic vece: Co jest to, milý králi, že mě tak v zármutce chováš v tomto domu? A král jemu odpověděl: Nechtěl bych, by tě co smutného potkalo, ježto bys uzřel a z toho zármutek měl. Neboť chtěl bych, aby v radosti srdce tvé vždy bylo. A opět syn otci vece: Věz to, králi, toho tím činem nepřivedeš, nebo tak mě jest skrze to tesknost soužila, že mi jest, což jím a piji, vše hořko a nechutno. Ždímámt se po tom velikou touhou, abych spatřil, co jest tam jinde kromě těchto zdí. Zarmoutil se král uslyšev to a počal mysliti, že by jej zarmoutil více, by jemu nepovolil těch věcí, kterýchžto syn na něm žádal. Tuto se čte, kterak se Josafat projížděl i viděl roz- ličné neduhy lidské a kterak se na to vytazoval Potom král synu svému ukázal čeleď mladou a výbornou přípravnou, i koně krásné, aby, když by se chtěl projížděti, jeli před ním i okolo něho. I přikázal velmi pilně, aby nic smutného jeho neutýkalo, nic šeredného, jediné vše utěšené, jemuž se je libo podívati, aby se vždy v tom kochal a nedbal myšlení jiného. A to tak trvalo dlouhou chvíli. Až se jednou i přihodilo, že ten mládenec uzřel dva, jednoho, jenžto slepý byl a druhého malomocného. I zarmoutila se z toho mysl jeho, i počal tázati, kterací jsou to lidé. A oni nesmějí tajiti před ním, když jest je již viděl, i řekli jemu: Nemoci jsou lidské, jež z přirození porušeného bývají lidem. I počal tázati mládenec, na všecky-li lidi to tak přichází. A když jemu 182
Strana 183
pověděli, že ne na všecky, ale jedno na ty, v nichž se tak zkazí přirození, opět otázal, znáti-li jest, na kom má býti ta ohavnost. Odpověděli: A kdo jest z lidí, jenžto by to mohl věděti, co má býti? Tot jedno bohové mohou věděti. I přestal o tom tázati více. I počalo jemu to býti v srdci těžko, ano jemu vždy na mysli ta věc nová, jakož byl nikdy toho nevídal ani kdy slýchal. Potom opět po několika dnech projížděje se uzřel starého člověka, velmi sešlého, svráskalého, šedivého a skloněného, an i zubův nemá a nemůže mluviti pro starost, než tak šmatle bez zubův. Počal královic diviti se velmi a kázal jej přivésti blíže. I počal tázati: Jaký jest to div? A to jemu, jižto tu stáli, odpověděli, že ten člověk mnoho let již živ byl na světě; starost znenáhla síly jemu ujímajíc přivedla jej k tomuto hubenství. I vece královic: Kterakž jemu potom má býti? Řekli: Dotudž bude vždy hůř a hůře jemu, až pak smrtí konec vezme. I otázal mládenec: Všem-li lidem má tak býti? A oni odpověděli: Nepřišla-li by smrt, každý by musil takový býti, jakž by na světě byl mnoho let. Opět vece mládenec: Po kolika letech přijde člověk k tomuto hubenství, jestliže by smrt nepřišla? Pověděli jemu, že v osmdesáti aneb v devadesáti letech, a pak dluh smrti každý musí zaplatiti. Viděv to mládenec a slyšev, vzdechnuv vece: Jak jest tehdy hořký život náš, čekati tohoto hubenství světa a jisté smrti, a nejsouc bezpečni nižádný čas před ní ani před jinými ohavnostmi, jakož jsem je viděl onehda na nemocných. A tak šel pryč mlče, jsa nevesel a maje to vždy ustavičně na srdci, že jest umříti a nevědouc kdy. Pakli smrt prodlí, ale hubenstva a starosti neuteku a smrt když-tehdyž přijde a po smrti všecko v prodlení času nepaměť zahladí. A počal mysliti i to, když umře, zdali snad jest některaký jiný život, že by tak člověk nezhynul veškeren. Ale když otec k němu přišel, ukázal se vesel před ním, a to vždy na mysli maje a žádaje přesrdečně, zdali kdo v tom rozumný, jenžto by mohl jistotu učiniti srdci jeho o těch věcech, o nichžto myslil. I tázal často onoho svého, jenžto jemu byl pověděl, proč jej byl zavřel otec jeho, věděl-li by koho, jenžto by o tom uměl, jehožto v srdci měl, pověděti. A ten vece: Jižť jsem pověděl, že tvůj otec ty moudré, jižto jsou o tom své učení dávali, vedouce poustevničí pokorný život, některé zbil a některé vyhnal ze vší země své. Již těch žádného neznám. A když královic vždy žádal, by ho kdo mohl o tom k rozumu přivésti, uzřel žádost jeho Pán, Hospodin, jemuž jest o každém péče, kdož má žádost ku poznání pravdy. I ukázal jemu cesty pravdy, po níž by šel, tímto činem. 183
pověděli, že ne na všecky, ale jedno na ty, v nichž se tak zkazí přirození, opět otázal, znáti-li jest, na kom má býti ta ohavnost. Odpověděli: A kdo jest z lidí, jenžto by to mohl věděti, co má býti? Tot jedno bohové mohou věděti. I přestal o tom tázati více. I počalo jemu to býti v srdci těžko, ano jemu vždy na mysli ta věc nová, jakož byl nikdy toho nevídal ani kdy slýchal. Potom opět po několika dnech projížděje se uzřel starého člověka, velmi sešlého, svráskalého, šedivého a skloněného, an i zubův nemá a nemůže mluviti pro starost, než tak šmatle bez zubův. Počal královic diviti se velmi a kázal jej přivésti blíže. I počal tázati: Jaký jest to div? A to jemu, jižto tu stáli, odpověděli, že ten člověk mnoho let již živ byl na světě; starost znenáhla síly jemu ujímajíc přivedla jej k tomuto hubenství. I vece královic: Kterakž jemu potom má býti? Řekli: Dotudž bude vždy hůř a hůře jemu, až pak smrtí konec vezme. I otázal mládenec: Všem-li lidem má tak býti? A oni odpověděli: Nepřišla-li by smrt, každý by musil takový býti, jakž by na světě byl mnoho let. Opět vece mládenec: Po kolika letech přijde člověk k tomuto hubenství, jestliže by smrt nepřišla? Pověděli jemu, že v osmdesáti aneb v devadesáti letech, a pak dluh smrti každý musí zaplatiti. Viděv to mládenec a slyšev, vzdechnuv vece: Jak jest tehdy hořký život náš, čekati tohoto hubenství světa a jisté smrti, a nejsouc bezpečni nižádný čas před ní ani před jinými ohavnostmi, jakož jsem je viděl onehda na nemocných. A tak šel pryč mlče, jsa nevesel a maje to vždy ustavičně na srdci, že jest umříti a nevědouc kdy. Pakli smrt prodlí, ale hubenstva a starosti neuteku a smrt když-tehdyž přijde a po smrti všecko v prodlení času nepaměť zahladí. A počal mysliti i to, když umře, zdali snad jest některaký jiný život, že by tak člověk nezhynul veškeren. Ale když otec k němu přišel, ukázal se vesel před ním, a to vždy na mysli maje a žádaje přesrdečně, zdali kdo v tom rozumný, jenžto by mohl jistotu učiniti srdci jeho o těch věcech, o nichžto myslil. I tázal často onoho svého, jenžto jemu byl pověděl, proč jej byl zavřel otec jeho, věděl-li by koho, jenžto by o tom uměl, jehožto v srdci měl, pověděti. A ten vece: Jižť jsem pověděl, že tvůj otec ty moudré, jižto jsou o tom své učení dávali, vedouce poustevničí pokorný život, některé zbil a některé vyhnal ze vší země své. Již těch žádného neznám. A když královic vždy žádal, by ho kdo mohl o tom k rozumu přivésti, uzřel žádost jeho Pán, Hospodin, jemuž jest o každém péče, kdož má žádost ku poznání pravdy. I ukázal jemu cesty pravdy, po níž by šel, tímto činem. 183
Strana 184
Tuto čte se, kterak Barlaam, učiniv se kupcem, při- šel k Josafatovi Byl v ty časy jeden poustevník moudrý v Bohu, řečí dobrých a života svrchovaného podle řádu poustevničího. Bydlel na poušti Sennay, řádem kněžským jsa darován, jemuž jméno Barlaam bylo. Ten poznal v duchu, ano jemu Hospodin zjevil toto vše, kterak se dělo tomuto královici, o němž jsem pravil, kterak má žádost poznati, co jest pravda. I vyšel tam Barlaam z pouště; proměniv roucho vsedl na loď kupcem se učiniv, i bral se do Indie, až se dobral toho města, kdež syn králův měl svůj dům. A tu jsa chvíli vždy se pilně tázal o jeho věcech, až i zvěděv pěstouna jeho onoho, k němužto jest královic nejochotnější, přibrav se k němu, vece jemu: Pane, rád jsem tvou milost poznal. Nebo jsem kupec z dalekých krajin a mámt jeden drahý kámen, jemužto rovně nikdež není. Nižádnémut jsem toho nezjevil, jediné tobě, neb tě vidím moudrého muže, a prosím, abys mě přivedl před královice a ten kámen pokáži jemu. Vímť, že jeho bude míti veliké utěšení. Dávát ten kámen slepým srdcím světlo moudrosti, hluchým může sluch otevříti, němým řeč dáti a nemocným zdraví navrátiti, a ke všemuť jest hodný, co jest hodné a milé v pravdě; všehoť hojně přispořuje tomu, kdož jej má. A ten pěstoun vece k němu: Počestnýs muž a podobný, ale řeč tvá ukazuje, jakobys se přes míru chlubil. I ját znám mnohé kamení drahé, ale této moci, jakož ty pravíš, ani jsem vídal ani slýchal kdy takového. Avšak ukaž mi jej, a bude-lit tak, jakož ty díš, ukážit jej královici a vezmeš od něho čest i dary. Ale bych, neuzře tak veliké věci, královici pravil, nenít podobné. A Barlaam vece: Ovšemt jest pravda, žes tak veliké věci nikdy nevídal. S malou a obecnou věcí nebyl bych se trudil z tak daleka. Ale ježto díš, že bys chtěl viděti ten kámen, i pravímt, že takovou moc a přirození má ten kámen, kdož nemá zdravých očí dobře, a není čist tělem, nehodít se jemu viděti kamene toho, nebť by i tu moc vidění ztratil, jižto dříve měl. A jáť také lékařství rozumím, nezdáš mi se očí silných; bojímť se, bys neztratil zraku do ostatka, a já bych byl toho příčina. Ale slyším o královici, žeť má dobře zdravé oči a že čistě bydlí. A on vece: Když to tak jest, nežádámt viděti kamene toho. Nebydlímť čistě, anižť mám přece zdravých očí. Ale věře tvým řečem, neobmeškámť toho královici pověděti. A když pěstoun královici pověděl tyto noviny, pohnulo se srdce toho mládence, slyše ty řeči v jakémsi divném utěšení, ano Hospodin kteraks vnitřním světlem se dotekl jeho srdce. Tuto se čte, že Barlaam přišel k Josafatovi a tu je- mu dával příklad o semeni A když přišel Barlaam před královice, kázal jemu královic sednouti si. A když pak odešel pěstoun, boje se té moci toho kamene, a královic chtěl, aby jemu ukázal ten kámen, o němž jest slyšel tak veliké věci a moci, vece Barlaam: 184
Tuto čte se, kterak Barlaam, učiniv se kupcem, při- šel k Josafatovi Byl v ty časy jeden poustevník moudrý v Bohu, řečí dobrých a života svrchovaného podle řádu poustevničího. Bydlel na poušti Sennay, řádem kněžským jsa darován, jemuž jméno Barlaam bylo. Ten poznal v duchu, ano jemu Hospodin zjevil toto vše, kterak se dělo tomuto královici, o němž jsem pravil, kterak má žádost poznati, co jest pravda. I vyšel tam Barlaam z pouště; proměniv roucho vsedl na loď kupcem se učiniv, i bral se do Indie, až se dobral toho města, kdež syn králův měl svůj dům. A tu jsa chvíli vždy se pilně tázal o jeho věcech, až i zvěděv pěstouna jeho onoho, k němužto jest královic nejochotnější, přibrav se k němu, vece jemu: Pane, rád jsem tvou milost poznal. Nebo jsem kupec z dalekých krajin a mámt jeden drahý kámen, jemužto rovně nikdež není. Nižádnémut jsem toho nezjevil, jediné tobě, neb tě vidím moudrého muže, a prosím, abys mě přivedl před královice a ten kámen pokáži jemu. Vímť, že jeho bude míti veliké utěšení. Dávát ten kámen slepým srdcím světlo moudrosti, hluchým může sluch otevříti, němým řeč dáti a nemocným zdraví navrátiti, a ke všemuť jest hodný, co jest hodné a milé v pravdě; všehoť hojně přispořuje tomu, kdož jej má. A ten pěstoun vece k němu: Počestnýs muž a podobný, ale řeč tvá ukazuje, jakobys se přes míru chlubil. I ját znám mnohé kamení drahé, ale této moci, jakož ty pravíš, ani jsem vídal ani slýchal kdy takového. Avšak ukaž mi jej, a bude-lit tak, jakož ty díš, ukážit jej královici a vezmeš od něho čest i dary. Ale bych, neuzře tak veliké věci, královici pravil, nenít podobné. A Barlaam vece: Ovšemt jest pravda, žes tak veliké věci nikdy nevídal. S malou a obecnou věcí nebyl bych se trudil z tak daleka. Ale ježto díš, že bys chtěl viděti ten kámen, i pravímt, že takovou moc a přirození má ten kámen, kdož nemá zdravých očí dobře, a není čist tělem, nehodít se jemu viděti kamene toho, nebť by i tu moc vidění ztratil, jižto dříve měl. A jáť také lékařství rozumím, nezdáš mi se očí silných; bojímť se, bys neztratil zraku do ostatka, a já bych byl toho příčina. Ale slyším o královici, žeť má dobře zdravé oči a že čistě bydlí. A on vece: Když to tak jest, nežádámt viděti kamene toho. Nebydlímť čistě, anižť mám přece zdravých očí. Ale věře tvým řečem, neobmeškámť toho královici pověděti. A když pěstoun královici pověděl tyto noviny, pohnulo se srdce toho mládence, slyše ty řeči v jakémsi divném utěšení, ano Hospodin kteraks vnitřním světlem se dotekl jeho srdce. Tuto se čte, že Barlaam přišel k Josafatovi a tu je- mu dával příklad o semeni A když přišel Barlaam před královice, kázal jemu královic sednouti si. A když pak odešel pěstoun, boje se té moci toho kamene, a královic chtěl, aby jemu ukázal ten kámen, o němž jest slyšel tak veliké věci a moci, vece Barlaam: 184
Strana 185
Ó králi, nesprávnét by bylo, bych co jiného pravil tvé velebnosti, nežli by bylo. Ale mámť prve porozuměti tvé moudrosti, než bych ukázal tak skrytou věc. Nebo pán můj pravil jest řka: Vyšel jest, jenž rozsévá, roz- sévat semene svého. A některé padlo na cestu a ptáci nebeští sebrali je a ostatek lidé potlačili. Některé pak padlo na skalí, ježto nebylo mnoho prsti, a když vzešlo na počátce, potom když slunce žhlo, usvadlo jest, neb nemělo dosti země a v kořen se neujalo. A některé padlo mezi trní a trní je udusilo. A některé pak padlo v dobrou zemi a veliký užitek přineslo. Protož naleznu-li v tvém srdci dobrou roli, ježtoť by dala užitek, neobmeškámť, bych tu semene božího nerozséval, veliké a skryté věci bych nezjevil tobě. A paklit jest skalná nebo trním přemožená, aneb jest-li cesta, již kdo jde tlačí každý, lépet bude tu toho semene nerozsévati spasitelného a nedati ptákům sebrati jeho a zvěři polní. Nebo také zápověď jsem vzal, abych nekladl perel před vepře. Ale lepšímut já se naději od tebe. Protož i ten kámen uzříš v paprsku světla jeho i sám budeš hoden světla jeho a užitek veliký přineseš. Pro tět jsem snesl práci daleké cesty, ať bych okázal, jehožs nevídal, a naučil tě, jehožs neslýchal. I pověděl Josafat k němu: Ját velikou žádostí žádám, neb jsem se uvnitř zapálil ohněm, chtě rád poznati některé věci, ježto je ve svém srdci pře- mítám. A ještě jsem nenalezl člověka toho, jenžto by mi to mohl vy- praviti. Ale naleznu-li koho moudrého a uslyším od něho slovo spa- sitelné, nezdá mi se, bych to dal ptákům nebo zvěři sebrati ze srdce, ani budu skalná země neb trním přemožená, ale vděčně přijma schovám to věrně. A pravímt nadto: Jakž jsem uslyšel, žes sem přišel z daleké země, mát se jest duše utěšila i nadějet mi jest přišla, žeť skrze tě dojdu, čehožt jsem dávno žádal. Tuto praví jemu příklad o jednom králi, jenžto byl přijal chudé lidi I vece Barlaam: Dobřes, králi, učinil, žes mnou nepohrdal, vida mou malost, ale žes ty mně zjevil svou naději. Neboť se bylo takto stalo: Král jeden veliký, jeda na voze svého království, i potkali jej dva muži v nuzném rouše a po tváři velmi churaví. A ten král uzřev je, skočiv s vozu svého, pokloniv se jim přitulil mile a poceloval z nich každého. Páni a knížata jeho počali jej v nechuť míti. A nesmějíce jemu nic říci pověděli jeho bratru, velmi o to žalostíce. A když králův bratr počal svému bratru z toho účinku za zlé míti, král jemu tak pověděl, že on tomu nesrozumí. Byl takový obyčej u toho krále: když kdo byl odsouzen na smrt, tehdy před dům posláni byli ti úředníci toho krále s takovou troubou, že lidem bylo jisté znamení, že se tu má poprava státi. A když bylo večer, poslal král ty trubače před dům bratra svého, aby troubili. A on to uslyšev lekl se jest velmi, co by s tím mínil bratr jeho, že jest trubače poslal před jeho dům. Tehdy vstav zítra ráno, obléknuv se v černé roucho, šel jest smutně na síň královu. Tehdy král uzřev jej vece k němu: Když ty nic zlého na se nevěda, pro něž bys byl hoden smrti, tak jsi se lekl mých poslův, a já jsem tvůj bratr: pročs mně měl za zlé, že jsem 185
Ó králi, nesprávnét by bylo, bych co jiného pravil tvé velebnosti, nežli by bylo. Ale mámť prve porozuměti tvé moudrosti, než bych ukázal tak skrytou věc. Nebo pán můj pravil jest řka: Vyšel jest, jenž rozsévá, roz- sévat semene svého. A některé padlo na cestu a ptáci nebeští sebrali je a ostatek lidé potlačili. Některé pak padlo na skalí, ježto nebylo mnoho prsti, a když vzešlo na počátce, potom když slunce žhlo, usvadlo jest, neb nemělo dosti země a v kořen se neujalo. A některé padlo mezi trní a trní je udusilo. A některé pak padlo v dobrou zemi a veliký užitek přineslo. Protož naleznu-li v tvém srdci dobrou roli, ježtoť by dala užitek, neobmeškámť, bych tu semene božího nerozséval, veliké a skryté věci bych nezjevil tobě. A paklit jest skalná nebo trním přemožená, aneb jest-li cesta, již kdo jde tlačí každý, lépet bude tu toho semene nerozsévati spasitelného a nedati ptákům sebrati jeho a zvěři polní. Nebo také zápověď jsem vzal, abych nekladl perel před vepře. Ale lepšímut já se naději od tebe. Protož i ten kámen uzříš v paprsku světla jeho i sám budeš hoden světla jeho a užitek veliký přineseš. Pro tět jsem snesl práci daleké cesty, ať bych okázal, jehožs nevídal, a naučil tě, jehožs neslýchal. I pověděl Josafat k němu: Ját velikou žádostí žádám, neb jsem se uvnitř zapálil ohněm, chtě rád poznati některé věci, ježto je ve svém srdci pře- mítám. A ještě jsem nenalezl člověka toho, jenžto by mi to mohl vy- praviti. Ale naleznu-li koho moudrého a uslyším od něho slovo spa- sitelné, nezdá mi se, bych to dal ptákům nebo zvěři sebrati ze srdce, ani budu skalná země neb trním přemožená, ale vděčně přijma schovám to věrně. A pravímt nadto: Jakž jsem uslyšel, žes sem přišel z daleké země, mát se jest duše utěšila i nadějet mi jest přišla, žeť skrze tě dojdu, čehožt jsem dávno žádal. Tuto praví jemu příklad o jednom králi, jenžto byl přijal chudé lidi I vece Barlaam: Dobřes, králi, učinil, žes mnou nepohrdal, vida mou malost, ale žes ty mně zjevil svou naději. Neboť se bylo takto stalo: Král jeden veliký, jeda na voze svého království, i potkali jej dva muži v nuzném rouše a po tváři velmi churaví. A ten král uzřev je, skočiv s vozu svého, pokloniv se jim přitulil mile a poceloval z nich každého. Páni a knížata jeho počali jej v nechuť míti. A nesmějíce jemu nic říci pověděli jeho bratru, velmi o to žalostíce. A když králův bratr počal svému bratru z toho účinku za zlé míti, král jemu tak pověděl, že on tomu nesrozumí. Byl takový obyčej u toho krále: když kdo byl odsouzen na smrt, tehdy před dům posláni byli ti úředníci toho krále s takovou troubou, že lidem bylo jisté znamení, že se tu má poprava státi. A když bylo večer, poslal král ty trubače před dům bratra svého, aby troubili. A on to uslyšev lekl se jest velmi, co by s tím mínil bratr jeho, že jest trubače poslal před jeho dům. Tehdy vstav zítra ráno, obléknuv se v černé roucho, šel jest smutně na síň královu. Tehdy král uzřev jej vece k němu: Když ty nic zlého na se nevěda, pro něž bys byl hoden smrti, tak jsi se lekl mých poslův, a já jsem tvůj bratr: pročs mně měl za zlé, že jsem 185
Strana 186
posly Boha mého pokorně přijal, proti němuž rozumím, že jsem mnoho vinen. A tak jsem chtěl tobě rozum dáti, proč jsem to učinil, jehožs mě káral. Pak pustiv preč bratra svého, přikázal učiniti čtyři skříňky. Dvě kázal svrchu zlatem a ozdobně položiti a uvnitř naplniti mrtvých kostí a jiné nečistoty mrzké a zlatými zámky zamknouti. A druhé dvě kázal tak sprostné učiniti a drahými věcmi naplniti a vonnými. Potom kázal těch zavolati jižto byli naň toužili bratru jeho, že se jest ponížil proti tak sprostným lidem. I počal jim říci, aby vydali svědectví, které jsou dvě skřínky lepší a hodnější k chování drahým věcem. Tehdy oni lépe pochválili těch dvou pozlacených řkouce: V těchto sluší králi koruny své a přípravy královské vždy chovati. A král vece: Ját jsem věděl, že to tak usoudíte, nebo jediné to, což svrchu jest, chválíte. Ale měli byste i to, což jest uvnitř, spatřiti; tak byste mohli souditi právě. I kázal ty dvě skřínky pozlacené otevříti; a když je otevřeli, veliký smrad počal z nich jíti, až mrzko bylo viděti, co v nich bylo. I vece král: Tyto skříňky podobny jsou těm, jižto chodí chlubně v krásném rouše, a uvnitř plni jsou hříchův a vší nečistoty. I kázal otevříti druhé dvě sprostné, i obveselil všecky dobrou vůní, jež vyšla z těch neokrášlených skřínek, a uvnitř krásné a utěšené byly. I vece král k nim: Tytoť jsou skřínky sprostné svrchu a uvnitř krásné, oněm podobné v ovčím rouše, na něž vy jedno vedle svrchní postavy hledíte. I měli jste mi za zlé, že jsem se já jim poklonil a poctil, ale vnitřním okem znamenaje jich důstojnost vážím sobě za velikou věc, že jsem se kdy směl dotknouti takých lidí a tak důstojných. A tak král ten ukázal svým, aby po svrchním přikrytí a po postavě nesoudili, ale aby, což jest uvnitř, znamenali. Tuto čte se, kterak se srdce Josafatovo osvítilo z řečí Barlaamových A když uslyšel královic tyto řeči, osvítilo světlo duši jeho. I objal Barlaama u veliké radosti vstav k němu. I vece: Snadt jest to ten drahý kámen, jehož ty ne všem ukazuješ, ale těm, jižto by zdravý zrak své duše měli. Aj, jakž jsem tvé řeči přijal uchem, lahodně světlo vešlo jest v mé srdce, a ta těžká záclona, ježto jest na mé mysli od dávna byla, již jest zdvižena. Dopověz mi plněji, co by mi užitečněji bylo zvěděti. Vece Barlaam: Ta tak velká věc byla jest skryta před věky a před národy lidskými, ježto jsou byli svými bludy oslepeny. A teď v tyto poslední časy zjevně jest to lidskému národu bylo ohlášeno. A to jsou mnozí proroci svatí a spravedliví prorokovali a ohlašovali, jsouce darem boží milosti a Duchem svatým osvíceni, rozličně prorokovali a všichni žádali jej viděti, skrze nějžto spasení přijmouti měli. A pak ten věk, za něhož se jest chtěl ukázati, viděl všeho světa spasitele. A řekl jest byl spasitel těm, jež byl vzal v apoštoly: Mnozí králi a proroci žádali jsou viděti to, což vy vidíte, a neviděli jsou. 186
posly Boha mého pokorně přijal, proti němuž rozumím, že jsem mnoho vinen. A tak jsem chtěl tobě rozum dáti, proč jsem to učinil, jehožs mě káral. Pak pustiv preč bratra svého, přikázal učiniti čtyři skříňky. Dvě kázal svrchu zlatem a ozdobně položiti a uvnitř naplniti mrtvých kostí a jiné nečistoty mrzké a zlatými zámky zamknouti. A druhé dvě kázal tak sprostné učiniti a drahými věcmi naplniti a vonnými. Potom kázal těch zavolati jižto byli naň toužili bratru jeho, že se jest ponížil proti tak sprostným lidem. I počal jim říci, aby vydali svědectví, které jsou dvě skřínky lepší a hodnější k chování drahým věcem. Tehdy oni lépe pochválili těch dvou pozlacených řkouce: V těchto sluší králi koruny své a přípravy královské vždy chovati. A král vece: Ját jsem věděl, že to tak usoudíte, nebo jediné to, což svrchu jest, chválíte. Ale měli byste i to, což jest uvnitř, spatřiti; tak byste mohli souditi právě. I kázal ty dvě skřínky pozlacené otevříti; a když je otevřeli, veliký smrad počal z nich jíti, až mrzko bylo viděti, co v nich bylo. I vece král: Tyto skříňky podobny jsou těm, jižto chodí chlubně v krásném rouše, a uvnitř plni jsou hříchův a vší nečistoty. I kázal otevříti druhé dvě sprostné, i obveselil všecky dobrou vůní, jež vyšla z těch neokrášlených skřínek, a uvnitř krásné a utěšené byly. I vece král k nim: Tytoť jsou skřínky sprostné svrchu a uvnitř krásné, oněm podobné v ovčím rouše, na něž vy jedno vedle svrchní postavy hledíte. I měli jste mi za zlé, že jsem se já jim poklonil a poctil, ale vnitřním okem znamenaje jich důstojnost vážím sobě za velikou věc, že jsem se kdy směl dotknouti takých lidí a tak důstojných. A tak král ten ukázal svým, aby po svrchním přikrytí a po postavě nesoudili, ale aby, což jest uvnitř, znamenali. Tuto čte se, kterak se srdce Josafatovo osvítilo z řečí Barlaamových A když uslyšel královic tyto řeči, osvítilo světlo duši jeho. I objal Barlaama u veliké radosti vstav k němu. I vece: Snadt jest to ten drahý kámen, jehož ty ne všem ukazuješ, ale těm, jižto by zdravý zrak své duše měli. Aj, jakž jsem tvé řeči přijal uchem, lahodně světlo vešlo jest v mé srdce, a ta těžká záclona, ježto jest na mé mysli od dávna byla, již jest zdvižena. Dopověz mi plněji, co by mi užitečněji bylo zvěděti. Vece Barlaam: Ta tak velká věc byla jest skryta před věky a před národy lidskými, ježto jsou byli svými bludy oslepeny. A teď v tyto poslední časy zjevně jest to lidskému národu bylo ohlášeno. A to jsou mnozí proroci svatí a spravedliví prorokovali a ohlašovali, jsouce darem boží milosti a Duchem svatým osvíceni, rozličně prorokovali a všichni žádali jej viděti, skrze nějžto spasení přijmouti měli. A pak ten věk, za něhož se jest chtěl ukázati, viděl všeho světa spasitele. A řekl jest byl spasitel těm, jež byl vzal v apoštoly: Mnozí králi a proroci žádali jsou viděti to, což vy vidíte, a neviděli jsou. 186
Strana 187
Tuto praví o dvou myších, jež kořen u stromu hlo- daly, a o jednorožci Kdož světu slouží hubenému, lstivému pánu slouží, jenžto jediné což jednomu vezme, to dá druhému, a pak opět odejme to, což jest jinému dal. Avšak hubení a slepí lidé vzdalují se Boha bohatého a dobrého, v žádosti ulehše světských věcí, a k nim svou myslí ustrnuvše, nedbají v paměti míti, co potom bude a co jest věčného dobrého, jež jest Pán Bůh připravil svým služebníkům. Takoví světa milovníci podobni jsou jednomu, jenžto utíkal před jedno- rožcem, a utíkaje upadl v nějakou velikou jámu, a letě chytil se rukama některakého stromu, takže nohama na suk vstoupil. I zdálo mu se, by tu již mohl pokoj míti. A vzhlédnuv dolů po kmeni, uzřel dvě myši, jednu bílou a druhou černou, any u kořena hryzly bez přestání kmen toho stromu, a již ho mnoho uhlodaly byly, že již skoro měly dohrýzti, aby se všecek strom převrátil. Uzřel také před sebou draka hrozného, an ústa rozčísl a zívá naň hledě a chtě jej zhltiti, když strom padne. Uzřel také čtyři hadové hlavy, any sípí proti sobě, vadíce se tu blízko u noh jeho na tom stromu. Pak vzezřev nad se, uzřel medové krápějky, any kapou z větví toho stromu. A zapomenuv všeho svého nebezpečenství, počal sahati těch krápějek medových a velmi nebezpečně. I počal Barlaam to podobenství vykládati řka: To podobenství jest těch, jižto jsou se oddali na marnost tohoto světa, pro malou lahůdku světskou vážíce se nebezpečenství velikého. Nebo tento jednorožec nese podobenství smrti, ježto vždy stihá člověka chtíc pohubiti. A tento svět jest jáma, a strom na němžto stojíme, jest čas života našeho, a toho den a noc ujímá na všakou chvíli, jako ony dvě myši černá a bílá, ježto ustavičně hryží onen strom. A již jsou ho tolik uhlodaly, kolik jest již minulo času, jakž jsme živi; a tak již snad skoro ostatek dohlodají. Čtyři ony hadové hlavy, ježto sípí proti sobě, jsou čtyři elementové, z nichž jest tělo, jižto jsou protivní sobě v horkosti, v studenosti, v mokrosti, v suchosti. A jakž bude jedno z těch přemoženo, tak zhyne náš život. A pak onen drak znamená pekelnou propast, ježto jest vždy jako ústa otevřela chtíc každého pohltiti. A ony medové krápějky jsou libostné věci tohoto světa, pro něž nemoudří jich sahajíce nepomní svého nebezpečenství velikého. 187
Tuto praví o dvou myších, jež kořen u stromu hlo- daly, a o jednorožci Kdož světu slouží hubenému, lstivému pánu slouží, jenžto jediné což jednomu vezme, to dá druhému, a pak opět odejme to, což jest jinému dal. Avšak hubení a slepí lidé vzdalují se Boha bohatého a dobrého, v žádosti ulehše světských věcí, a k nim svou myslí ustrnuvše, nedbají v paměti míti, co potom bude a co jest věčného dobrého, jež jest Pán Bůh připravil svým služebníkům. Takoví světa milovníci podobni jsou jednomu, jenžto utíkal před jedno- rožcem, a utíkaje upadl v nějakou velikou jámu, a letě chytil se rukama některakého stromu, takže nohama na suk vstoupil. I zdálo mu se, by tu již mohl pokoj míti. A vzhlédnuv dolů po kmeni, uzřel dvě myši, jednu bílou a druhou černou, any u kořena hryzly bez přestání kmen toho stromu, a již ho mnoho uhlodaly byly, že již skoro měly dohrýzti, aby se všecek strom převrátil. Uzřel také před sebou draka hrozného, an ústa rozčísl a zívá naň hledě a chtě jej zhltiti, když strom padne. Uzřel také čtyři hadové hlavy, any sípí proti sobě, vadíce se tu blízko u noh jeho na tom stromu. Pak vzezřev nad se, uzřel medové krápějky, any kapou z větví toho stromu. A zapomenuv všeho svého nebezpečenství, počal sahati těch krápějek medových a velmi nebezpečně. I počal Barlaam to podobenství vykládati řka: To podobenství jest těch, jižto jsou se oddali na marnost tohoto světa, pro malou lahůdku světskou vážíce se nebezpečenství velikého. Nebo tento jednorožec nese podobenství smrti, ježto vždy stihá člověka chtíc pohubiti. A tento svět jest jáma, a strom na němžto stojíme, jest čas života našeho, a toho den a noc ujímá na všakou chvíli, jako ony dvě myši černá a bílá, ježto ustavičně hryží onen strom. A již jsou ho tolik uhlodaly, kolik jest již minulo času, jakž jsme živi; a tak již snad skoro ostatek dohlodají. Čtyři ony hadové hlavy, ježto sípí proti sobě, jsou čtyři elementové, z nichž jest tělo, jižto jsou protivní sobě v horkosti, v studenosti, v mokrosti, v suchosti. A jakž bude jedno z těch přemoženo, tak zhyne náš život. A pak onen drak znamená pekelnou propast, ježto jest vždy jako ústa otevřela chtíc každého pohltiti. A ony medové krápějky jsou libostné věci tohoto světa, pro něž nemoudří jich sahajíce nepomní svého nebezpečenství velikého. 187
Strana 188
KRONIKA TROJÁNSKÁ Počínají se třetí knihy a praví o té převelmi krás- né panně umělé a dospělé, jménem Medea, dceři krále Oeta, a o její milosti k Iasonovi, a kterak jemu dala jest naučení, jímž by mohl dobýti zla- tého rouna. Kapitola prvá A když byla připravena veliká hojnost drahých krmí podle velebnosti královské slávy a stolové kryti byli a ozdobeni poháry, číšemi, kon- vicemi i jiným nádobím drahým i zlatým, tehdy král Oetes, žádaje všecku ušlechtilost své královské lásky Řekům ukázati, poslal po svou dceru, aby k němu přišla a s novými hosty, kteréž on mile přivítal, aby s nimi v utěšení hodovala. Neboť byla krále Oeta dcera, jménem Medea, panna převelmi krásná a svému otci jediná a všeho jeho království budoucí dědička, kterážto již měla ke vdání věk hodný a dospělý a byla plna všelikého umění, jemuž se lidé ve světě učí, takže mimo ni v ty časy ve světě nemohla býti nalezena. Ale její nejplnější umění, kterýmžto nad jiné vévodila, bylo jest čarodějné, jímžto rozličného zaklínání i také mocí mnohého koření i kamení snadně v temnosti noční světlost proměňovala, větry vzbuzovala, přívaly, blýskání, hřímání i země hrozné třesení, potokům také zpět zase vzhůru plouti rozkazovala a v zimě stromům květ i ovoce zplozovala, mládence v staré měníc a starým mladou způsobu dávajíc. A o téť panně praví dávná zpohani- lost, že i na slunce i na měsíc, když chtěla, přivodila pokažení proti přírodě. Než jakož praví hvězdáři dospělí, slunce, když běží pod okrskem položení svého, nemůže se pokaziti, leč se sběhne s měsícem na tom místě nebeském, jež slove hlava neb ocas ještěrový; neb v tu dobu měsíc tělem svým zastoupí jasnost sluneční, že slunce svých paprskův ne- vyskytne k osvícení světa, jakož o tom praví hvězdář veliký Ptolomeus. Ovidius sulmonenský, skladač pohanský, divy o ní, totiž o Medee, bás- nivě rozpráví, ale tomuť žádný věrný křesťan neuvěří, byť to ona nebo který jiný člověk ve světě mohl by kdy učiniti. Neb svrchovaný a věčný Bůh, jenž jest v moudrosti své, totiž v synu svém věčně urozeném, všecka těla stvořil, sedm hvězd bludných, jimžto Řekové planety říkají, a jim jich běhu i toku zákon uložil jest věčně, jehož nepřestoupí, leč by on sám kázal. A protož pokažení a úplné zatmění blesku slunečnému nikdy nečtem by se stalo proti přírodě, kromě tehdy, když vtělené slovo boží dobrovolně trpělo smrt pro nás na kříži. Neb v tu dobu byl měsíc úplně a tak stál proti slunci na odporní straně nebe, a proti přirozenému běhu šel měsíc a stanul před sluncem a jeho jasnost skryl před lidmi. A to divné zaslonění slunce vida hvězdář athénský, jménem Dionysius, 188
KRONIKA TROJÁNSKÁ Počínají se třetí knihy a praví o té převelmi krás- né panně umělé a dospělé, jménem Medea, dceři krále Oeta, a o její milosti k Iasonovi, a kterak jemu dala jest naučení, jímž by mohl dobýti zla- tého rouna. Kapitola prvá A když byla připravena veliká hojnost drahých krmí podle velebnosti královské slávy a stolové kryti byli a ozdobeni poháry, číšemi, kon- vicemi i jiným nádobím drahým i zlatým, tehdy král Oetes, žádaje všecku ušlechtilost své královské lásky Řekům ukázati, poslal po svou dceru, aby k němu přišla a s novými hosty, kteréž on mile přivítal, aby s nimi v utěšení hodovala. Neboť byla krále Oeta dcera, jménem Medea, panna převelmi krásná a svému otci jediná a všeho jeho království budoucí dědička, kterážto již měla ke vdání věk hodný a dospělý a byla plna všelikého umění, jemuž se lidé ve světě učí, takže mimo ni v ty časy ve světě nemohla býti nalezena. Ale její nejplnější umění, kterýmžto nad jiné vévodila, bylo jest čarodějné, jímžto rozličného zaklínání i také mocí mnohého koření i kamení snadně v temnosti noční světlost proměňovala, větry vzbuzovala, přívaly, blýskání, hřímání i země hrozné třesení, potokům také zpět zase vzhůru plouti rozkazovala a v zimě stromům květ i ovoce zplozovala, mládence v staré měníc a starým mladou způsobu dávajíc. A o téť panně praví dávná zpohani- lost, že i na slunce i na měsíc, když chtěla, přivodila pokažení proti přírodě. Než jakož praví hvězdáři dospělí, slunce, když běží pod okrskem položení svého, nemůže se pokaziti, leč se sběhne s měsícem na tom místě nebeském, jež slove hlava neb ocas ještěrový; neb v tu dobu měsíc tělem svým zastoupí jasnost sluneční, že slunce svých paprskův ne- vyskytne k osvícení světa, jakož o tom praví hvězdář veliký Ptolomeus. Ovidius sulmonenský, skladač pohanský, divy o ní, totiž o Medee, bás- nivě rozpráví, ale tomuť žádný věrný křesťan neuvěří, byť to ona nebo který jiný člověk ve světě mohl by kdy učiniti. Neb svrchovaný a věčný Bůh, jenž jest v moudrosti své, totiž v synu svém věčně urozeném, všecka těla stvořil, sedm hvězd bludných, jimžto Řekové planety říkají, a jim jich běhu i toku zákon uložil jest věčně, jehož nepřestoupí, leč by on sám kázal. A protož pokažení a úplné zatmění blesku slunečnému nikdy nečtem by se stalo proti přírodě, kromě tehdy, když vtělené slovo boží dobrovolně trpělo smrt pro nás na kříži. Neb v tu dobu byl měsíc úplně a tak stál proti slunci na odporní straně nebe, a proti přirozenému běhu šel měsíc a stanul před sluncem a jeho jasnost skryl před lidmi. A to divné zaslonění slunce vida hvězdář athénský, jménem Dionysius, 188
Strana 189
řekl: Anebť bůh všeho stvoření trpí násilí, aneb všeho světa stavení se zboří. Ale že se jest svět nezbořil, tehdy za to úplně měl ten hvězdář i lid athénský, že bůh všeho stvoření v tu dobu trpěl násilí, a protož ve svém chrámě ustavili oltář Bohu neznámému. To jest Bůh pravý a věčný, jenž má moc věci přirozené změniti a přinutiti k přestoupení uloženého zákonu, jenž jest ku prosbě samého jednoho věrného, totiž Josue, kázal státi slunci bez pohnutí. Ale byť to Medea aneb kdo jiný učinil, nemá to býti věřeno, než že jest ona byla dospělé vtipnosti v umění hvězdářském a čarodějném. Ta Medea poslouchajíc otcova rozkázání, jakžkoli byla velmi krásná, avšak svou krásu ozdobujíc, což mohla nejvíc a nejkrásněji, to se při- pravila. A v královské přípravě slavné přišedši u velikém sboru panen výborných, stkvoucí přípravou oděném, nejprve otci svému poctivě se poklonila, a proč by po ni poslal v té míře se vztázala. Jížto král při- kázal, aby hosti jeho mile a ochotně přivítala a je ctila a podle Iasona se u stolu posadila. A ona to vše poctivě učinila, což jí otec její byl roz- kázal. Ale, ó bídná a oblázněná ušlechtilosti panenské slávy, co dáváš svou čest za nebezpečnou propast tvým ochotenstvím k tak mladému a krás- nému jinochu? Zdali na moudrého sluší, aby věřil stálosti panenské aneb ženskému pohlaví, kteréžto v nižádných letech nezná stálosti, jejížto úmysl jest ustavičně v hýbání a nejvíce, když dívka ke vdání let hodných dosáhne? Neb víme, že vůle ženská vždy žádá muže, jakožto látka formy a škaredost krásy. A jakožto látka přijmouc formu měla by míti na ní dosti, avšak vždy jednu po druhé přijímá, též ženská žádost rozpuštěná vždy se od jednoho muže táhne bez konce k druhému, poněvadž jest jakás hlubokost bezedná, leč snad povaha studu zúží smělost a oplzlost zavře mezemi poctivosti. Protož, 6 králi Oetes, kterou jsi smělostí tak ušlechtilé mladosti dívky bok k boku tak hladkého mládence přisaditi a cizího kázal? A kdybys byl křehkost ženského pohlaví na své mysli váže dříve převážil, byl bys potom nepykal své jediné dcery unesení a pobrání svých drahých pokladův. Co tobě boha vojenského, Mars řečeného, stráž byla platna proti lsti a úkladu tvé dcery vlastní? A snad na to odpovíš: Co se mělo státi, nelze bylo tomu minouti. Kázal jsi své dceři s Iasonem kvasiti a tovaryšiti v přijímání rozličných pokrmův a rozkošných, ale co se jest tobě z toho přihodilo, dále kronika rozpráví. A když seděla Medea mezi králem a Iasonem a studem se náramným zarděla byla, avšak očí svých nemohla zdržeti, by s libostí a se srdečnou chutí nevzhlédala na Iasona, lepou způsobu spatřujíc s rozmyšlováním, až hned v jeho milování svou žádost zapálila a tak nedbala drahých nápojův a chutných krmí okusiti. Neboť její pití i krmě bylo na Iasona milé vzhlédání, jehožto milováním naplněn jest její žaludek. A kteříž- koli na ni patřili na tak zardělou, domnívali se, by od jídla a od pití pro stud se zdržela. A protož Medea tak velikého zapálení jsouc zdrážděna žádostí, počatou lásku usiluje přikrýti, aby netoliko od těch, již na ni patřili, nemohla býti poznána, a také sama od sebe, rozličně vymýšlejíc, čím by to, což nehodného jest na panně, obrátila v dvorskou slušnost. A tak tenkým zvukem své přejasné zuby sklesnouc vece tato slova: Ó, by tento cizozemec, tak krásný a tak urozený, mně byl manželstvím 189
řekl: Anebť bůh všeho stvoření trpí násilí, aneb všeho světa stavení se zboří. Ale že se jest svět nezbořil, tehdy za to úplně měl ten hvězdář i lid athénský, že bůh všeho stvoření v tu dobu trpěl násilí, a protož ve svém chrámě ustavili oltář Bohu neznámému. To jest Bůh pravý a věčný, jenž má moc věci přirozené změniti a přinutiti k přestoupení uloženého zákonu, jenž jest ku prosbě samého jednoho věrného, totiž Josue, kázal státi slunci bez pohnutí. Ale byť to Medea aneb kdo jiný učinil, nemá to býti věřeno, než že jest ona byla dospělé vtipnosti v umění hvězdářském a čarodějném. Ta Medea poslouchajíc otcova rozkázání, jakžkoli byla velmi krásná, avšak svou krásu ozdobujíc, což mohla nejvíc a nejkrásněji, to se při- pravila. A v královské přípravě slavné přišedši u velikém sboru panen výborných, stkvoucí přípravou oděném, nejprve otci svému poctivě se poklonila, a proč by po ni poslal v té míře se vztázala. Jížto král při- kázal, aby hosti jeho mile a ochotně přivítala a je ctila a podle Iasona se u stolu posadila. A ona to vše poctivě učinila, což jí otec její byl roz- kázal. Ale, ó bídná a oblázněná ušlechtilosti panenské slávy, co dáváš svou čest za nebezpečnou propast tvým ochotenstvím k tak mladému a krás- nému jinochu? Zdali na moudrého sluší, aby věřil stálosti panenské aneb ženskému pohlaví, kteréžto v nižádných letech nezná stálosti, jejížto úmysl jest ustavičně v hýbání a nejvíce, když dívka ke vdání let hodných dosáhne? Neb víme, že vůle ženská vždy žádá muže, jakožto látka formy a škaredost krásy. A jakožto látka přijmouc formu měla by míti na ní dosti, avšak vždy jednu po druhé přijímá, též ženská žádost rozpuštěná vždy se od jednoho muže táhne bez konce k druhému, poněvadž jest jakás hlubokost bezedná, leč snad povaha studu zúží smělost a oplzlost zavře mezemi poctivosti. Protož, 6 králi Oetes, kterou jsi smělostí tak ušlechtilé mladosti dívky bok k boku tak hladkého mládence přisaditi a cizího kázal? A kdybys byl křehkost ženského pohlaví na své mysli váže dříve převážil, byl bys potom nepykal své jediné dcery unesení a pobrání svých drahých pokladův. Co tobě boha vojenského, Mars řečeného, stráž byla platna proti lsti a úkladu tvé dcery vlastní? A snad na to odpovíš: Co se mělo státi, nelze bylo tomu minouti. Kázal jsi své dceři s Iasonem kvasiti a tovaryšiti v přijímání rozličných pokrmův a rozkošných, ale co se jest tobě z toho přihodilo, dále kronika rozpráví. A když seděla Medea mezi králem a Iasonem a studem se náramným zarděla byla, avšak očí svých nemohla zdržeti, by s libostí a se srdečnou chutí nevzhlédala na Iasona, lepou způsobu spatřujíc s rozmyšlováním, až hned v jeho milování svou žádost zapálila a tak nedbala drahých nápojův a chutných krmí okusiti. Neboť její pití i krmě bylo na Iasona milé vzhlédání, jehožto milováním naplněn jest její žaludek. A kteříž- koli na ni patřili na tak zardělou, domnívali se, by od jídla a od pití pro stud se zdržela. A protož Medea tak velikého zapálení jsouc zdrážděna žádostí, počatou lásku usiluje přikrýti, aby netoliko od těch, již na ni patřili, nemohla býti poznána, a také sama od sebe, rozličně vymýšlejíc, čím by to, což nehodného jest na panně, obrátila v dvorskou slušnost. A tak tenkým zvukem své přejasné zuby sklesnouc vece tato slova: Ó, by tento cizozemec, tak krásný a tak urozený, mně byl manželstvím 189
Strana 190
spojen, abych sobě sama dala srozuměti, že nevinnou žádostí žádám, kterážto hříchu prázdna nebude. Neboť všech žen jest ta vášeň, že když nepočestnou žádostí kterého muže požádají, pod některé počestnosti příkrovem své omluvy ohlašují. A když se ten den skonal, Medea vzavši odpuštění od otce svého a hostí poctivě požehnavši, do svých pokojův vešla. A rozkázáním královým Iasonovi a Herkulesovi na síni královské byla komora dána. Tehdy Medea, ve své komoře sama jsouc, počatého milování plamenem byla trápena a velikou teskností soužena. A mnohým jsouc trudna vzdycháním velmi pilně myslila sama v sobě, kterak by mohla své lásky plápol uhasiti splněním své žádosti. Ale panenského studu nesmělostí jsouc přemožena ustupuje smělost, když v ní mezi sebou bojuje stud a milost; milost ponouká, aby směla, ale skrze nesmělost stud brání. A když tak byla dvojím bojem trápena, celý týden v mlčečky lkala, nemohouc sobě ve své žádosti konečné a hodné dáti rady. Pak potom stalo se, že jeden den o poledni, když král Oetes radu svou svolav s Iasonem a Herkulesem o mnohých věcech na své síni rozmlou- val, poslal po svou dceru Medeu, aby k němu hned přišla. A když ona v přípravě panenské a královské s velikým hlukem panen slavně přišla a s poctivým zarděním své tváři, a otcovým kázáním vedle něho sedla, tehdy otec dal jí odpuštění ochotnou řečí, aby s Iasonem a Herkulesem obyčejem panenským slovy kratochvilnými rozmlouvala. Kterážto jakýms stydlivým obyčejem od otcova boku povstavši, posadila se vedle Iasona. A vida ji vedle sebe Iason, byl tím vesel a málo poseděv odsedl od Herkulesa a k ní se přisadil. A mezitím král Oetes s družinou, kteráž při něm stála, mnohými rozprávkami kratochvílil; k nimžto se i Herkules přivinul také s nimi o mnohých věcech rozjímaje. A tak mezi Iasonem a Medeou nebylo žádné překážky, kteráž by jim k mluvení společnému překážela. A protož Medea vidouc hodný přístup k mlu- vení, kdyžto všickni jiní kratochvilně a hlučně mezi sebou ryčeli, bázni- vého strachu složivši břímě se sebe, v prvním přístupu řeči takto vece k Iasonovi: Příteli Iasone, nemni tvá urozenost býti nectné ani k vadám ženským připiš mi, když bych snad jako neznámá s tebou směla promluviti. Nebť já míním se rozmlouváním ctnostným k tvé známosti popuditi, nebť se mně zdá hodné, aby urozenému hosti u pilné jeho potřebě od urozené dívky zdravá byla rada dána. Neb urozený dlužen jest urozenému dosti v pilné potřebě prospěti z milosti přirozené. Nebť já vím, že jsi veleb- ného rodu a jsa popuzen na své mysli udatností přitáhl jsi do tohoto království, abys dobyl rouna zlatého. Pro kteréž zajisté dobývání věz, že nebezpečenství podstoupíš jisté života svého. Ale já, tvé mladosti i tvé ušlechtilosti litujíc, žádám tobě k zdraví tvému radu dáti uži- tečnou i pomoc, jimiž bys tak velikého nebezpečenství mohl ujíti a do žádoucích příbytkův tvé vlasti mohl bys se v tvém zdraví navrátiti. A toť tobě snadně prospěje, budeš-li ochotným srdcem mou radu při- jímati a statečnou pilností v skutku ukážeš. Tehdy Iason jasnou tváří sepjav ruce k jejím slovům takto odpověděl: Ó přeurozená panno, toběť věrným srdcem děkuji z toho, že mých prací tak milostivě z přirozené šlechetnosti želíš, pročež k tvým libostem i službám věrně se všeho obětuji, poněvadž mnohem více darové jsou 190
spojen, abych sobě sama dala srozuměti, že nevinnou žádostí žádám, kterážto hříchu prázdna nebude. Neboť všech žen jest ta vášeň, že když nepočestnou žádostí kterého muže požádají, pod některé počestnosti příkrovem své omluvy ohlašují. A když se ten den skonal, Medea vzavši odpuštění od otce svého a hostí poctivě požehnavši, do svých pokojův vešla. A rozkázáním královým Iasonovi a Herkulesovi na síni královské byla komora dána. Tehdy Medea, ve své komoře sama jsouc, počatého milování plamenem byla trápena a velikou teskností soužena. A mnohým jsouc trudna vzdycháním velmi pilně myslila sama v sobě, kterak by mohla své lásky plápol uhasiti splněním své žádosti. Ale panenského studu nesmělostí jsouc přemožena ustupuje smělost, když v ní mezi sebou bojuje stud a milost; milost ponouká, aby směla, ale skrze nesmělost stud brání. A když tak byla dvojím bojem trápena, celý týden v mlčečky lkala, nemohouc sobě ve své žádosti konečné a hodné dáti rady. Pak potom stalo se, že jeden den o poledni, když král Oetes radu svou svolav s Iasonem a Herkulesem o mnohých věcech na své síni rozmlou- val, poslal po svou dceru Medeu, aby k němu hned přišla. A když ona v přípravě panenské a královské s velikým hlukem panen slavně přišla a s poctivým zarděním své tváři, a otcovým kázáním vedle něho sedla, tehdy otec dal jí odpuštění ochotnou řečí, aby s Iasonem a Herkulesem obyčejem panenským slovy kratochvilnými rozmlouvala. Kterážto jakýms stydlivým obyčejem od otcova boku povstavši, posadila se vedle Iasona. A vida ji vedle sebe Iason, byl tím vesel a málo poseděv odsedl od Herkulesa a k ní se přisadil. A mezitím král Oetes s družinou, kteráž při něm stála, mnohými rozprávkami kratochvílil; k nimžto se i Herkules přivinul také s nimi o mnohých věcech rozjímaje. A tak mezi Iasonem a Medeou nebylo žádné překážky, kteráž by jim k mluvení společnému překážela. A protož Medea vidouc hodný přístup k mlu- vení, kdyžto všickni jiní kratochvilně a hlučně mezi sebou ryčeli, bázni- vého strachu složivši břímě se sebe, v prvním přístupu řeči takto vece k Iasonovi: Příteli Iasone, nemni tvá urozenost býti nectné ani k vadám ženským připiš mi, když bych snad jako neznámá s tebou směla promluviti. Nebť já míním se rozmlouváním ctnostným k tvé známosti popuditi, nebť se mně zdá hodné, aby urozenému hosti u pilné jeho potřebě od urozené dívky zdravá byla rada dána. Neb urozený dlužen jest urozenému dosti v pilné potřebě prospěti z milosti přirozené. Nebť já vím, že jsi veleb- ného rodu a jsa popuzen na své mysli udatností přitáhl jsi do tohoto království, abys dobyl rouna zlatého. Pro kteréž zajisté dobývání věz, že nebezpečenství podstoupíš jisté života svého. Ale já, tvé mladosti i tvé ušlechtilosti litujíc, žádám tobě k zdraví tvému radu dáti uži- tečnou i pomoc, jimiž bys tak velikého nebezpečenství mohl ujíti a do žádoucích příbytkův tvé vlasti mohl bys se v tvém zdraví navrátiti. A toť tobě snadně prospěje, budeš-li ochotným srdcem mou radu při- jímati a statečnou pilností v skutku ukážeš. Tehdy Iason jasnou tváří sepjav ruce k jejím slovům takto odpověděl: Ó přeurozená panno, toběť věrným srdcem děkuji z toho, že mých prací tak milostivě z přirozené šlechetnosti želíš, pročež k tvým libostem i službám věrně se všeho obětuji, poněvadž mnohem více darové jsou 190
Strana 191
vděčni, kteřížto ani prosbou ani pro předešlé zasloužení bývají dáváni. Jemužto Medea vece: Příteli Iasone, víš-li, kterak veliká nebezpečenství ustavena jsou tomu, kdož by chtěl rouna zlatého dobýti? Snad jest pověst, pravdy neznajíc, tobě pravé příčiny zjevně neoznámila. Neb za- jisté moc k jeho obdržení ledva aneb nikdy na smrtelného připadne člověka, poněvadž jest božská stráž jeho a nenít v člověku síla, ježto by mohla moc přemoci bohův. Kdo jest zajisté mohl kdy ujíti bez úrazu těch býkův, z nichžto plápolá lítý oheň, kohož jest příhoda k tomu na- vedla, aby proti nim svou smělostí povstal, poněvadž proti nim povstana ihned obrátí se v popel a jsa popálen v pýř se promění. Paklis lehkým úmyslem pozdvižen a smíš se o to mdle pokusiti, velikým bláznovstvím jsi zmámen, poněvadž odplata té věci jest sama smrt. Protož odtrhni, Iasone, žádáš-li činiti moudře, od tak nešťastného prahu svou nohu, a nepřistoupej k smrtonosným prahům, kteříž život odjímají. Tehdy Iason jakožto netrpělivý k slovům Medee odpověděl, jsa hněviv a prose jí, aby více takových slov nemluvila. I vece dále Iason: Ó přeurozená panno, zdali tvých řečí strachem umrtviti mě věříš, abych se tvrdých hrůz lekaje od počatého úmyslu odpadl? Zdali mníš, bych bez slávy chtěl zas býti a mezi národy lidskými věčnou hanbou práchni- věti? A protož můjť jest úmysl jistý na smrt se vydati jest-lit takové věci, jakož ty pravíš, smrt odplata. Neb opatrného muže zvláštnost jest, když jest kterého úmyslu počátek ohlásil, aby raději umřel, nežli živ byl a počátku ku konci nepřivedl. Jemužto vece Medea: Příteli Iasone, tehdy jest úmysl tvůj ta jistota, že žádáš smrt předložiti životu svému v příčině blízkého nebezpečenství smrti zjevné. Zajisté tvé stálosti lituji, ale na tě, jenž máš smělost, pohnuta jsem střízlivým slitováním. Proto, umínila jsem, litujíc tebe i tvého zdraví lék svého otce úctě i lásce předložiti a svému studu neshověti ani svému zdraví. Ale toho dobrodiní milosti tak dosáhneš, když slíbíš věrně mých rad poslouchati a v skutku naplniti, kteréžt povím, a k těm lstí a úkladův nepřimísíš. K tomu Iason odpověděl řka: Ó přeurozená panno cožkoli rozkážeš, abych měl učiniti, slibujiť tobě bez pochybení naplniti, a toť bohům osvědčuji. Jemuž Medea vece: Nejprve toť tobě pravím: Pojmeš mě sobě za ženu a mě z tohoto otcovského království do tvé vlasti přineseš a mne nikdy neopustíš. Pomoct učiním v jistotě a způsobímť, že o rounu zlatém ob- držení žádost svou naplníš a všecka zlá nebezpečenství v nic obrátíš, nebť já jsem sama mezi smrtelnými, ježtoť mohu i umím moci boha bo- jovného, Mars řečeného, odraziti a jeho mohutným ustavením skrze od- poru umění mohu se opříti. K těm a takovým řečem Iason vece: Ó, kterak veliké věci a nenadálé jsou zajisté tyto, kteréž mně ty, ó přeurozená panno, slibuješ dáti a uči- niti, kterážto mezi krásnými všeho světa pannami výborné krásy zvlášt- ností se stkvíš, jakožto první růže, kterážto v čas podletní jiné na polích kvítí, jež dobrovolné přirození vyvedlo, svými ozdobami přesahá, že mě chceš vysvoboditi od škod tak mnoha zlých věcí, když se o dobytí zla- tého rouna pokusím. Avšak vím, že tak velice vděčné věci nemohu spra- vedlivé odměny dáti. A kdož by takých darův vděčen nebyl, hodně by měl řečen býti i jmín za blázna pouhého. Protož, přeurozená panno mezi 191
vděčni, kteřížto ani prosbou ani pro předešlé zasloužení bývají dáváni. Jemužto Medea vece: Příteli Iasone, víš-li, kterak veliká nebezpečenství ustavena jsou tomu, kdož by chtěl rouna zlatého dobýti? Snad jest pověst, pravdy neznajíc, tobě pravé příčiny zjevně neoznámila. Neb za- jisté moc k jeho obdržení ledva aneb nikdy na smrtelného připadne člověka, poněvadž jest božská stráž jeho a nenít v člověku síla, ježto by mohla moc přemoci bohův. Kdo jest zajisté mohl kdy ujíti bez úrazu těch býkův, z nichžto plápolá lítý oheň, kohož jest příhoda k tomu na- vedla, aby proti nim svou smělostí povstal, poněvadž proti nim povstana ihned obrátí se v popel a jsa popálen v pýř se promění. Paklis lehkým úmyslem pozdvižen a smíš se o to mdle pokusiti, velikým bláznovstvím jsi zmámen, poněvadž odplata té věci jest sama smrt. Protož odtrhni, Iasone, žádáš-li činiti moudře, od tak nešťastného prahu svou nohu, a nepřistoupej k smrtonosným prahům, kteříž život odjímají. Tehdy Iason jakožto netrpělivý k slovům Medee odpověděl, jsa hněviv a prose jí, aby více takových slov nemluvila. I vece dále Iason: Ó přeurozená panno, zdali tvých řečí strachem umrtviti mě věříš, abych se tvrdých hrůz lekaje od počatého úmyslu odpadl? Zdali mníš, bych bez slávy chtěl zas býti a mezi národy lidskými věčnou hanbou práchni- věti? A protož můjť jest úmysl jistý na smrt se vydati jest-lit takové věci, jakož ty pravíš, smrt odplata. Neb opatrného muže zvláštnost jest, když jest kterého úmyslu počátek ohlásil, aby raději umřel, nežli živ byl a počátku ku konci nepřivedl. Jemužto vece Medea: Příteli Iasone, tehdy jest úmysl tvůj ta jistota, že žádáš smrt předložiti životu svému v příčině blízkého nebezpečenství smrti zjevné. Zajisté tvé stálosti lituji, ale na tě, jenž máš smělost, pohnuta jsem střízlivým slitováním. Proto, umínila jsem, litujíc tebe i tvého zdraví lék svého otce úctě i lásce předložiti a svému studu neshověti ani svému zdraví. Ale toho dobrodiní milosti tak dosáhneš, když slíbíš věrně mých rad poslouchati a v skutku naplniti, kteréžt povím, a k těm lstí a úkladův nepřimísíš. K tomu Iason odpověděl řka: Ó přeurozená panno cožkoli rozkážeš, abych měl učiniti, slibujiť tobě bez pochybení naplniti, a toť bohům osvědčuji. Jemuž Medea vece: Nejprve toť tobě pravím: Pojmeš mě sobě za ženu a mě z tohoto otcovského království do tvé vlasti přineseš a mne nikdy neopustíš. Pomoct učiním v jistotě a způsobímť, že o rounu zlatém ob- držení žádost svou naplníš a všecka zlá nebezpečenství v nic obrátíš, nebť já jsem sama mezi smrtelnými, ježtoť mohu i umím moci boha bo- jovného, Mars řečeného, odraziti a jeho mohutným ustavením skrze od- poru umění mohu se opříti. K těm a takovým řečem Iason vece: Ó, kterak veliké věci a nenadálé jsou zajisté tyto, kteréž mně ty, ó přeurozená panno, slibuješ dáti a uči- niti, kterážto mezi krásnými všeho světa pannami výborné krásy zvlášt- ností se stkvíš, jakožto první růže, kterážto v čas podletní jiné na polích kvítí, jež dobrovolné přirození vyvedlo, svými ozdobami přesahá, že mě chceš vysvoboditi od škod tak mnoha zlých věcí, když se o dobytí zla- tého rouna pokusím. Avšak vím, že tak velice vděčné věci nemohu spra- vedlivé odměny dáti. A kdož by takých darův vděčen nebyl, hodně by měl řečen býti i jmín za blázna pouhého. Protož, přeurozená panno mezi 191
Strana 192
ženským pohlavím nejušlechtilejší, mě tobě za muže věrně a pokorně i za chotě laskavého vydám, a slibuji čistou a nepohnutou vírou všecky i každé věci, kteréž tvá vůle uloží, věrně a docela splniti. Tehdy Medea takového poddávání i slibování řečí jsouc obdarována, takto k jeho řeči opět odpověděla: Příteli Iasone, ať tvých řečí jsem ujištěna a úplně bezpečna, nemarnýmt srdcem žádám, abys v těch vě- cech mysl mou ubezpečil. I prosímť, abys mi svých slibův přísahou po- tvrdil. Ale žet k tomu toto místo v této míře není hodné, i zdá mi se ponechati toho, ažť země bude přikryta zjevnou noční mrákotou, kte- rýžto čas k skutkům tajným jest velmi hodný a od vidění lidského mnohé i vinné vymlouvá. A když toho čas hodný bude, ját tobě po svém tajném poslu dám věděti a ty do mého pokoje bezpečně přijdeš, kdežto mě ujistíš skrze přísahu bohův. Neboť věz, že když mě tak ubezpečíš, potom mě budeš míti jako svou vlastní manželku k tvé libosti, a tu o svých bězích, o něžto stojíš, budeš plněji naučen ode mne. Jížto Iason krátkou řečí odpověděl: Přeurozená panno, jakož jsi řekla, tak buď mně i tobě! A tak oba delší řeči mezi sebou nechavše, Medea od Iasona a Herkulese vzavši odpuštění a otce požehnavši, se sborem pannen svých do pokoje šla. Druhá kapitola praví, kterak lason přišel tajně v noci k Medee, a o jeho přísaze a kterak jejím naučením lason měl bezpečně dosíci berana se zla- tým rounem atd. Když již bylo slunce půl dne daleko za sebou zůstavilo a chýlilo se k vlastem západu svého, Medea sama jsouc ve svém pokoji řeči své, kteréž mluvila k Iasonovi, a odpovědi jeho mnohým myšlením v sobě přemítala. A když to rozjímání rozkládala širší radostí, přimíšením žá- dosti radost se její zasloňuje, kdyžto vší žádostí hodiny noční čekajíc, pro nižto jakožto té horlivé žádosti netrpěliva a v ní tápajíc, očima měří běh slunečný, s takou chytrostí žádá slunce západu, a takou teskností a tužbou té noci čeká, že tak malou a krátkou chvíli za dvou dní dlou- host sobě počítala. A když slunce již zapadlo za horu a od zrakův lid- ských odstoupilo a tmy na zemskou tvář uvedlo, a když bylo v soumrak, tehdy mysl Medee chvěla se žádajíc, aby nočních mrákot ubylo, aby vyšla jasnost měsíčná proto, aby všickni, již byli na síni královské, ve- jdouce na svá odpočívadla zesnuli, aby tudy své žádosti úmysl mohla vedle rčení a slibův naplniti. Ale, 6, kterakými tesknostmi srdce Medee bylo souženo, když cítila, ano čeleď králova na síni dlouhým bděním noc maří a dlí dáti místo odpočinutí! A tak sobě místa nemajíc sem i tam vrtí se chodíc po pokoji. Jednak běží ke dveřím zpytajíc, již-li se čeleď ke spaní strojí, a jednak k oknu spatřujíc na nebi, mnoho-li již noci ubylo. A když tak v těch tesknostech váhala a kohoutové již pěti počínali a čeleď spat chvátala, a když se již všady upokojili, tehdy Medea jsouc tím ujištěna, jednu babku čelední sobě věrnou a velmi zchytralou poslala k Iasonovi a to velmi opatrně. A když Iason pocítil tu babku u pokoje, jenž bez usnutí tak dlouho čekal, hned se vzchopil 192
ženským pohlavím nejušlechtilejší, mě tobě za muže věrně a pokorně i za chotě laskavého vydám, a slibuji čistou a nepohnutou vírou všecky i každé věci, kteréž tvá vůle uloží, věrně a docela splniti. Tehdy Medea takového poddávání i slibování řečí jsouc obdarována, takto k jeho řeči opět odpověděla: Příteli Iasone, ať tvých řečí jsem ujištěna a úplně bezpečna, nemarnýmt srdcem žádám, abys v těch vě- cech mysl mou ubezpečil. I prosímť, abys mi svých slibův přísahou po- tvrdil. Ale žet k tomu toto místo v této míře není hodné, i zdá mi se ponechati toho, ažť země bude přikryta zjevnou noční mrákotou, kte- rýžto čas k skutkům tajným jest velmi hodný a od vidění lidského mnohé i vinné vymlouvá. A když toho čas hodný bude, ját tobě po svém tajném poslu dám věděti a ty do mého pokoje bezpečně přijdeš, kdežto mě ujistíš skrze přísahu bohův. Neboť věz, že když mě tak ubezpečíš, potom mě budeš míti jako svou vlastní manželku k tvé libosti, a tu o svých bězích, o něžto stojíš, budeš plněji naučen ode mne. Jížto Iason krátkou řečí odpověděl: Přeurozená panno, jakož jsi řekla, tak buď mně i tobě! A tak oba delší řeči mezi sebou nechavše, Medea od Iasona a Herkulese vzavši odpuštění a otce požehnavši, se sborem pannen svých do pokoje šla. Druhá kapitola praví, kterak lason přišel tajně v noci k Medee, a o jeho přísaze a kterak jejím naučením lason měl bezpečně dosíci berana se zla- tým rounem atd. Když již bylo slunce půl dne daleko za sebou zůstavilo a chýlilo se k vlastem západu svého, Medea sama jsouc ve svém pokoji řeči své, kteréž mluvila k Iasonovi, a odpovědi jeho mnohým myšlením v sobě přemítala. A když to rozjímání rozkládala širší radostí, přimíšením žá- dosti radost se její zasloňuje, kdyžto vší žádostí hodiny noční čekajíc, pro nižto jakožto té horlivé žádosti netrpěliva a v ní tápajíc, očima měří běh slunečný, s takou chytrostí žádá slunce západu, a takou teskností a tužbou té noci čeká, že tak malou a krátkou chvíli za dvou dní dlou- host sobě počítala. A když slunce již zapadlo za horu a od zrakův lid- ských odstoupilo a tmy na zemskou tvář uvedlo, a když bylo v soumrak, tehdy mysl Medee chvěla se žádajíc, aby nočních mrákot ubylo, aby vyšla jasnost měsíčná proto, aby všickni, již byli na síni královské, ve- jdouce na svá odpočívadla zesnuli, aby tudy své žádosti úmysl mohla vedle rčení a slibův naplniti. Ale, 6, kterakými tesknostmi srdce Medee bylo souženo, když cítila, ano čeleď králova na síni dlouhým bděním noc maří a dlí dáti místo odpočinutí! A tak sobě místa nemajíc sem i tam vrtí se chodíc po pokoji. Jednak běží ke dveřím zpytajíc, již-li se čeleď ke spaní strojí, a jednak k oknu spatřujíc na nebi, mnoho-li již noci ubylo. A když tak v těch tesknostech váhala a kohoutové již pěti počínali a čeleď spat chvátala, a když se již všady upokojili, tehdy Medea jsouc tím ujištěna, jednu babku čelední sobě věrnou a velmi zchytralou poslala k Iasonovi a to velmi opatrně. A když Iason pocítil tu babku u pokoje, jenž bez usnutí tak dlouho čekal, hned se vzchopil 192
Strana 193
s lože od tovaryše a znenáhla po temných té síně schodech přišel ku pokoji Medee, ana u dveří stojíc čekala. I pozdravil jí Iason slovy las- kavými, jemužto ona dala milé vítání a ujavši jej za pravici vesele vstoupili do pokoje. A hned odešla ta babka nechavši Medee s Iasonem samých v pokoji. A když uzavřela Medea svůj pokoj, kázala jemu sed- nouti vedle lože svého, divnou přípravou a předrahou okrášleného. Tehdy Medea otevřevši své poklady vyňala jeden obraz zlatý, posvě- cený ve jméno Jupitera, jakož byl obyčej pohanský, s velikou poctou a jemu jej pokázala při světle mnohých svíc, jimižto veškeren pokoj byl jasně osvětlen, a tato slova k němu promluvila řkouc: Prosím tebe, Iasone, abys na tomto obraze nejvyššího Jupitera přísahu učinil věrně, abych se bezpečně vydati mohla k tvé vůli a naplnila tobě všecko, což jsem řekla i slíbila, nepohnuté víry pouhost věčnou. A ty mi přisáhneš nepohnutou víru věčně zachovati pravým srdcem, abys mě za pravou manželku pojal, a dokud jsi živ, žádnou měrou mě ne- opouštěl. A tu Iason nábožným obličejem položiv ruku na obraz slíbil i přisáhl Medee splniti i zachovati všecko, což jest propověděl. Tuto se činí výtky Iasonovi pro Medeu pannu, kdež dí Ale 6 klamavá toho muže úkladnost! Pověz, Iasone, co však mohla jest tobě učiniti více ta ctná a urozená panna Medea, kterážto zveličené důstojnosti i cti jako zapomenuvši, sebe, své ušlechtilé tělo i duši tobě mocně poručila, jsouc samého slibu tvého podtržena svěřením a pro milost, kterouž měla k tobě, sama se dědictví svého zbavila a království otce svého starého i slavného nepoctivě opustila a z pokladu jeho nej- dražšího jej oloupila a tobě jej k tvé věčné slávě zjednala, tě jest v tom nebezpečenství, v němžto všickni zhynuli, kteří jsou se kdy o to po- kusili, ale ona tebe zachovala svou moudrostí bez škody, a tak ztrativši se sama sobě své vlasti i svým lidem, ona tě navrátila tobě zase, tvému kraji i tvým známým s velikou ctí a zbožím velikým. Ó Iasone, však to víš dobře, by její rady a pomoci nebylo, když bys se o zlaté rouno pokusil, že bys tu musil hned zahynouti. Pakli bys se o to nepokusil, nesměl bys se vrátiti zase věčně do Thessalie. I kam jsi bázeň bohův i stud k lidem i čest svou přirozenou, víru i přísahu poděl? Kdes jich nechal a kdes zapomenul? I kde jest tvá vděčnost takového dobrodiní od tak důstojné panny přijatého, že jsi přeurozenou pannu proti svým slibům i přísahám hanebně zklamal, kterážto tě nad jiné milujíc tobě nade všecky věřila a vše, což mohla míti, vydala? O tvé zajisté nevěře i nevděčnosti píše kronika i tvou hanebnou smrt, kterouž jsi hodně proto na bozích zasloužil, o níž tuto praviti nechci proto, že místa tuto k tomu hodného není. Tuto se činí výtky Medee pro její účinek A ty, neopatrná Medea, o kteréžto pověst obecná vzněla, že jsi byla mno- hým uměním nad jiné osvícená, co však tobě platno bylo nebeských 13 Próza 193
s lože od tovaryše a znenáhla po temných té síně schodech přišel ku pokoji Medee, ana u dveří stojíc čekala. I pozdravil jí Iason slovy las- kavými, jemužto ona dala milé vítání a ujavši jej za pravici vesele vstoupili do pokoje. A hned odešla ta babka nechavši Medee s Iasonem samých v pokoji. A když uzavřela Medea svůj pokoj, kázala jemu sed- nouti vedle lože svého, divnou přípravou a předrahou okrášleného. Tehdy Medea otevřevši své poklady vyňala jeden obraz zlatý, posvě- cený ve jméno Jupitera, jakož byl obyčej pohanský, s velikou poctou a jemu jej pokázala při světle mnohých svíc, jimižto veškeren pokoj byl jasně osvětlen, a tato slova k němu promluvila řkouc: Prosím tebe, Iasone, abys na tomto obraze nejvyššího Jupitera přísahu učinil věrně, abych se bezpečně vydati mohla k tvé vůli a naplnila tobě všecko, což jsem řekla i slíbila, nepohnuté víry pouhost věčnou. A ty mi přisáhneš nepohnutou víru věčně zachovati pravým srdcem, abys mě za pravou manželku pojal, a dokud jsi živ, žádnou měrou mě ne- opouštěl. A tu Iason nábožným obličejem položiv ruku na obraz slíbil i přisáhl Medee splniti i zachovati všecko, což jest propověděl. Tuto se činí výtky Iasonovi pro Medeu pannu, kdež dí Ale 6 klamavá toho muže úkladnost! Pověz, Iasone, co však mohla jest tobě učiniti více ta ctná a urozená panna Medea, kterážto zveličené důstojnosti i cti jako zapomenuvši, sebe, své ušlechtilé tělo i duši tobě mocně poručila, jsouc samého slibu tvého podtržena svěřením a pro milost, kterouž měla k tobě, sama se dědictví svého zbavila a království otce svého starého i slavného nepoctivě opustila a z pokladu jeho nej- dražšího jej oloupila a tobě jej k tvé věčné slávě zjednala, tě jest v tom nebezpečenství, v němžto všickni zhynuli, kteří jsou se kdy o to po- kusili, ale ona tebe zachovala svou moudrostí bez škody, a tak ztrativši se sama sobě své vlasti i svým lidem, ona tě navrátila tobě zase, tvému kraji i tvým známým s velikou ctí a zbožím velikým. Ó Iasone, však to víš dobře, by její rady a pomoci nebylo, když bys se o zlaté rouno pokusil, že bys tu musil hned zahynouti. Pakli bys se o to nepokusil, nesměl bys se vrátiti zase věčně do Thessalie. I kam jsi bázeň bohův i stud k lidem i čest svou přirozenou, víru i přísahu poděl? Kdes jich nechal a kdes zapomenul? I kde jest tvá vděčnost takového dobrodiní od tak důstojné panny přijatého, že jsi přeurozenou pannu proti svým slibům i přísahám hanebně zklamal, kterážto tě nad jiné milujíc tobě nade všecky věřila a vše, což mohla míti, vydala? O tvé zajisté nevěře i nevděčnosti píše kronika i tvou hanebnou smrt, kterouž jsi hodně proto na bozích zasloužil, o níž tuto praviti nechci proto, že místa tuto k tomu hodného není. Tuto se činí výtky Medee pro její účinek A ty, neopatrná Medea, o kteréžto pověst obecná vzněla, že jsi byla mno- hým uměním nad jiné osvícená, co však tobě platno bylo nebeských 13 Próza 193
Strana 194
hvězd všecky běhy i stavadla poznati, skrze něžto budoucí příhody mělas převěděti? Ale slepá milost byla tě oslepila a tvé ustavičné obrání od spatřování hvězd odvrátilo. Než jistéť jest, že hvězdářští soudové i hádání jsou na nejistém ustaveni, poněvadž jsi ty sama sobě nemohla své příhody předvěděti, než na samého Boha sluší budoucí příhody v jistotě zvěděti aneb komuž on ráčí to oznámiti. Jakož psáno jest: Neníť vaše znáti časy a chvíle, kteréž jest otec položil ve své moci. Dále kronika praví Přijavši Medea od Iasona přísahu, i vstoupili oba spolu do lože ozdo- beného s velikou radostí, kdežto v horlivé milosti přebývajíce manžel- ské skutky radostně plodili. A jakžkoli přílišné lásky ochotenstvím svou žádost byla Medea naplnila, však tím u věrnější milost k Iasonovi jest vstoupila a zapálena, nežli jest kdy dříve měla. Toť jest okušení vilnosti, ježto tak velikou rozkoší svodí milovníky, kteréžto čím více bývá přijímáno, tím více bývá žádáno, jehož nemůže i nasycený nená- viděti, poněvadž žádost srdečná a chtivost tělesné rozkoše pod strádá- ním žádání rodí. A když již té noci záře vycházela k zapuzení mrákoty noční a ku při- vedení denní jasnosti, kdyžto Iason k Medee takto promluví řka: Paní milá, hodinat jest již nám s lože vstáti, ať by nás nezastihla dnová jasnost. Než nevím, má nejmilejší, již-lis co o mé věci pomyslila a způ- sobila, co bych měl činiti. Prosímť snažně, abys mi rady své tajnosti, jakož jsi řekla i slíbila, nyní tuto chvíli oznámila, abych skrze tě jsa naučen to konal, oč jsem sem přijel. Neb to v jistotě věz, že k tomu, abych tě z tohoto ostrova vynesl a do své vlasti přivedl, čas se přibli- žuje. Jemužto Medea vece: Příteli nejmilejší Iasone, o tvé věci, kterážto již i má také vlastní jest, přijala jsem radu rozumu dospělého. Protož vstaň- mež s lože, abychom řeč skutkům okázali. A hned vstavše a rychle se obléknuvše Medea otevřevši drahou skříni svých pokladův mnohé věci a výborné vyňala jest, kteréžto dala jest choti svému Iasonovi. V této kapitole čte se o ustavení města nového Tro- jánského, a měštany i řemeslníky osazeného, a o hradu v něm výborném, a o hrách divné způsoby v tomto městě vymyšlených atd. Když byl král Priamus se ženou, s dětmi i s lidmi svými v obležení jednoho hradu velmi tvrdého, přišla jemu ta hrozná i žalostivá novina o zabití otce jeho Laomedonta, krále trojánského, i rytířstva i lidu jeho a o zboření města Troje krásného a o sestře jeho Esioně tak řečené, že jest vzata od krále Telamona za ženinu. I užasl se jest Priamus z ta- kové noviny a přílišnou žalostí jsa teskliv, ustavičně žalostivě slzy vy- léval, vydávaje truchlivé hlasy se svými věrnými. A hned kázal všem býti hotovu a opustiv obležení toho hradu, táhne s rychlostí se vším 194
hvězd všecky běhy i stavadla poznati, skrze něžto budoucí příhody mělas převěděti? Ale slepá milost byla tě oslepila a tvé ustavičné obrání od spatřování hvězd odvrátilo. Než jistéť jest, že hvězdářští soudové i hádání jsou na nejistém ustaveni, poněvadž jsi ty sama sobě nemohla své příhody předvěděti, než na samého Boha sluší budoucí příhody v jistotě zvěděti aneb komuž on ráčí to oznámiti. Jakož psáno jest: Neníť vaše znáti časy a chvíle, kteréž jest otec položil ve své moci. Dále kronika praví Přijavši Medea od Iasona přísahu, i vstoupili oba spolu do lože ozdo- beného s velikou radostí, kdežto v horlivé milosti přebývajíce manžel- ské skutky radostně plodili. A jakžkoli přílišné lásky ochotenstvím svou žádost byla Medea naplnila, však tím u věrnější milost k Iasonovi jest vstoupila a zapálena, nežli jest kdy dříve měla. Toť jest okušení vilnosti, ježto tak velikou rozkoší svodí milovníky, kteréžto čím více bývá přijímáno, tím více bývá žádáno, jehož nemůže i nasycený nená- viděti, poněvadž žádost srdečná a chtivost tělesné rozkoše pod strádá- ním žádání rodí. A když již té noci záře vycházela k zapuzení mrákoty noční a ku při- vedení denní jasnosti, kdyžto Iason k Medee takto promluví řka: Paní milá, hodinat jest již nám s lože vstáti, ať by nás nezastihla dnová jasnost. Než nevím, má nejmilejší, již-lis co o mé věci pomyslila a způ- sobila, co bych měl činiti. Prosímť snažně, abys mi rady své tajnosti, jakož jsi řekla i slíbila, nyní tuto chvíli oznámila, abych skrze tě jsa naučen to konal, oč jsem sem přijel. Neb to v jistotě věz, že k tomu, abych tě z tohoto ostrova vynesl a do své vlasti přivedl, čas se přibli- žuje. Jemužto Medea vece: Příteli nejmilejší Iasone, o tvé věci, kterážto již i má také vlastní jest, přijala jsem radu rozumu dospělého. Protož vstaň- mež s lože, abychom řeč skutkům okázali. A hned vstavše a rychle se obléknuvše Medea otevřevši drahou skříni svých pokladův mnohé věci a výborné vyňala jest, kteréžto dala jest choti svému Iasonovi. V této kapitole čte se o ustavení města nového Tro- jánského, a měštany i řemeslníky osazeného, a o hradu v něm výborném, a o hrách divné způsoby v tomto městě vymyšlených atd. Když byl král Priamus se ženou, s dětmi i s lidmi svými v obležení jednoho hradu velmi tvrdého, přišla jemu ta hrozná i žalostivá novina o zabití otce jeho Laomedonta, krále trojánského, i rytířstva i lidu jeho a o zboření města Troje krásného a o sestře jeho Esioně tak řečené, že jest vzata od krále Telamona za ženinu. I užasl se jest Priamus z ta- kové noviny a přílišnou žalostí jsa teskliv, ustavičně žalostivě slzy vy- léval, vydávaje truchlivé hlasy se svými věrnými. A hned kázal všem býti hotovu a opustiv obležení toho hradu, táhne s rychlostí se vším 194
Strana 195
vojskem k Troji. A když k ní přišel a uzřel ji z kořen vyvrácenu a tak veliké škody své i svých, velmi jest zaplakal a za tři dny v té žalosti ustavičně trval. Ale po třech dnech sám se k rozumu navrátiv, věda, že žádnou žalostí škody nebývají navráceny, ale více se jich přispořuje, mnoho se svou myslí i se svými věrnými přeměv vážných potazův, usta- novil, aby to město zase vzdělal a tak rozšířil, zveličil i utvrdil, aby se žádné moci nepřátelské nebálo a že by mohlo všem nepřátelům silno býti. A tak svolav a shledav mistrných kameníkův a zedníkův převeliké množství ze mnohých zemí i vlastí, kázal ten rum veškeren vyčistiti a na témž místě město daleko větší i širší i delší založiti ve jméno boha Neptunus řečeného, a týmž jménem, jakožto i dříve, kázal Troja pojme- novati. A bylo to město zdéli za pět dní pouti a tolikéž zšíři, takže ani po usta- vení ani před ustavením toho města nečte se, by které město bylo kde tak veliké ustaveno a tak výborným i pevným i opatrné zřízenosti usta- vením. Nebo nejprve bylo ohrazeno zdí přetlustou loket čtyřiceti a dvou set zvýši, z kamene tesaného, jichžto svrchek veškeren ozdoben byl roz- ličných barev mramorem, že bylo na ně se všech stran milo pohleděti. A v té zdi věží přemnoho, vždy věž byla nedaleko jedna od druhé, jichžto výsost padesát loket nad zdí byla vyzdvižena. Avšak jedno mělo toliko šest bran ve vší ohradě, jichžto jedna slula Dardanides, druhá Timbrea, třetí Elias, čtvrtá Cetas, pátá Troiana, šestá Antenorides. A každá z těch bran byla dvěma brannými věžemi osazena a rytými obrazy mramorovými okrášlena, z nichžto každá svou krásou přátelům libé dávala vcházení a nepřátelům hrozné přistoupení okazovala. Pak okolo všech zdí byla rovina všady přeutěšená a prostraná, trávníky roz- košnými a kvítím výborným ozdobená, a okolo ní všady byli příkopové hlubocí a širocí vyzděni. Pak v těch zdech, totiž v té veliké a tvrdé ohradě bylo bez čísla vzděláno krásných a rozkošných domův ku pří- bytku měšťanům, jichžto město bylo vyzdobeno množstvím, ulicemi pro- stranými a dlouhými. Také s obou stran každé ulice bylo loubí vzdě- láno sklenuté u předdomí, aby v čas deště nebo nechvíle mohl každý jíti, kamž by chtěl, po suše. A v tom městě bylo tak veliké stavení, že nebyl dům v něm nižší šedesáti loktův. A všickni domové byli ozdo- beni rytinami zpředu rozličných osob lidských i zvířecích. A po těch ulicích byla vzdělána bydla a stavadla všelikterakým řemeslníkům. Ondeť bydleli kameníci, onde zedníci, onde obrazníci, onde malíři, onde mramorníci, onde truhláři, onde stolaři, onde vozníci, onde koláři, onde tesaři, onde lopatníci, onde neckáři, onde tvořidlníci, onde zámečníci, onde jehláři, onde hřebenáři, onde zlatníci, onde kováři, onde flašnéři, onde zvonaři, onde kotláři, onde rendlíkáři, onde šípaři, onde svícnáři, onde platnéři, onde pancířníci, onde brníři, onde ostrožníci, onde ší- naři, onde sekerníci, onde mečíři, onde nožíři, onde šidláři, onde hrot- níci, onde pukláři, onde kotevníci, onde svícníci, onde kolébečníci, onde číšaři, onde mísaři, onde metlaři, onde vidlaři, onde struhaři, onde prknáři, onde plotnáři, onde koudelníci, onde provazníci, onde medo- vaři, onde sítaři, onde řešetáři, onde bednáři, onde pluhaři, onde ra- tištníci, onde lavičníci, onde lžíčaři, onde korytníci, onde soukenníci, onde hedvábníci, onde zlatohlavníci, onde pláteníci, onde barevníci, 195
vojskem k Troji. A když k ní přišel a uzřel ji z kořen vyvrácenu a tak veliké škody své i svých, velmi jest zaplakal a za tři dny v té žalosti ustavičně trval. Ale po třech dnech sám se k rozumu navrátiv, věda, že žádnou žalostí škody nebývají navráceny, ale více se jich přispořuje, mnoho se svou myslí i se svými věrnými přeměv vážných potazův, usta- novil, aby to město zase vzdělal a tak rozšířil, zveličil i utvrdil, aby se žádné moci nepřátelské nebálo a že by mohlo všem nepřátelům silno býti. A tak svolav a shledav mistrných kameníkův a zedníkův převeliké množství ze mnohých zemí i vlastí, kázal ten rum veškeren vyčistiti a na témž místě město daleko větší i širší i delší založiti ve jméno boha Neptunus řečeného, a týmž jménem, jakožto i dříve, kázal Troja pojme- novati. A bylo to město zdéli za pět dní pouti a tolikéž zšíři, takže ani po usta- vení ani před ustavením toho města nečte se, by které město bylo kde tak veliké ustaveno a tak výborným i pevným i opatrné zřízenosti usta- vením. Nebo nejprve bylo ohrazeno zdí přetlustou loket čtyřiceti a dvou set zvýši, z kamene tesaného, jichžto svrchek veškeren ozdoben byl roz- ličných barev mramorem, že bylo na ně se všech stran milo pohleděti. A v té zdi věží přemnoho, vždy věž byla nedaleko jedna od druhé, jichžto výsost padesát loket nad zdí byla vyzdvižena. Avšak jedno mělo toliko šest bran ve vší ohradě, jichžto jedna slula Dardanides, druhá Timbrea, třetí Elias, čtvrtá Cetas, pátá Troiana, šestá Antenorides. A každá z těch bran byla dvěma brannými věžemi osazena a rytými obrazy mramorovými okrášlena, z nichžto každá svou krásou přátelům libé dávala vcházení a nepřátelům hrozné přistoupení okazovala. Pak okolo všech zdí byla rovina všady přeutěšená a prostraná, trávníky roz- košnými a kvítím výborným ozdobená, a okolo ní všady byli příkopové hlubocí a širocí vyzděni. Pak v těch zdech, totiž v té veliké a tvrdé ohradě bylo bez čísla vzděláno krásných a rozkošných domův ku pří- bytku měšťanům, jichžto město bylo vyzdobeno množstvím, ulicemi pro- stranými a dlouhými. Také s obou stran každé ulice bylo loubí vzdě- láno sklenuté u předdomí, aby v čas deště nebo nechvíle mohl každý jíti, kamž by chtěl, po suše. A v tom městě bylo tak veliké stavení, že nebyl dům v něm nižší šedesáti loktův. A všickni domové byli ozdo- beni rytinami zpředu rozličných osob lidských i zvířecích. A po těch ulicích byla vzdělána bydla a stavadla všelikterakým řemeslníkům. Ondeť bydleli kameníci, onde zedníci, onde obrazníci, onde malíři, onde mramorníci, onde truhláři, onde stolaři, onde vozníci, onde koláři, onde tesaři, onde lopatníci, onde neckáři, onde tvořidlníci, onde zámečníci, onde jehláři, onde hřebenáři, onde zlatníci, onde kováři, onde flašnéři, onde zvonaři, onde kotláři, onde rendlíkáři, onde šípaři, onde svícnáři, onde platnéři, onde pancířníci, onde brníři, onde ostrožníci, onde ší- naři, onde sekerníci, onde mečíři, onde nožíři, onde šidláři, onde hrot- níci, onde pukláři, onde kotevníci, onde svícníci, onde kolébečníci, onde číšaři, onde mísaři, onde metlaři, onde vidlaři, onde struhaři, onde prknáři, onde plotnáři, onde koudelníci, onde provazníci, onde medo- vaři, onde sítaři, onde řešetáři, onde bednáři, onde pluhaři, onde ra- tištníci, onde lavičníci, onde lžíčaři, onde korytníci, onde soukenníci, onde hedvábníci, onde zlatohlavníci, onde pláteníci, onde barevníci, 195
Strana 196
onde valcháři, onde krejčí, onde kabátníci, onde koželuzi, onde ševci, onde kožišníci, onde řemenníci, onde prtáci, onde tobolečníci, onde mě- šečníči, onde pasíři, onde uzdáři, onde pouzderníci, onde střemenáři, onde pošváři, onde pokladníci, onde sedláři, a tak o všelikém řemesle, jež může jmenováno býti. A pak skrze město řeka veliká, bystrá, čerstvá a rybná tekla, mající příkop mramorem vyzděný, jejížto jméno bylo Xantus. A po březích s obou stran mlýnův přemnoho vtipného stavení. A z té řeky po trou- bách mosazných byla vedena voda do všech ulic, v nichžto byly stud- nice mramorem vydělané, do nichž voda ustavičně tekla ku potřebě všem bydlitelům a přebývačům toho města Trojanského. Pak do toho města král Priamus všeho svého království lid uvedl k osazení města tak ve- likého, jimžto vydal domy hodné vedle důstojnosti, povahy a stavu kaž- dého. I bylo město lidmi urozenými velmi ozdobeno i také vtipnými. A protož v tom městě vymyšleny jsou rozličné hry ku kratochvilnosti lidské. Tuť jest vymyšlena ta hra šachová divné vtipnosti, tu hra vrh- cábní a také dvou neb tří kostek náhodným metáním vedená; tu také i jiné hry kostečné; tu chvalná i hanlivá skládání zamyšlena jsou vtip- ných řečí, jakžkoli druzí praví, že chvalná skládání zamyšlena jsou dříve v ostrově Sicilském. Tuť jest také mnoho her osobných zamyš- leno, jimižto těla lidská rozličným hýbáním, běháním, skákáním rych- losti navykají ke všem skutkům i pracem rytířským s velikou libostí těch, jižto je páchají i kratochvílí, i také všem přihlédajícím. Potom pak král Priamus ustavil sobě dům na vysoké skále se všech stran příliš příkré, v místě vyskočilém, překrásný a vší ozdoby plný, pět set loket zvýši kromě okolních věží hustě ustavených, jichžto vy- sokost k oblakům sahala, s nichžto všechny okolní krajiny mohly spatře- ny býti. A toho všeho hradu byly zdi mramorové rozličných barev divně dělány a rytinami obrazovými ozdobeny, že každému divadlo ze sebe přeutěšené vydávaly. A toho domu okna křišťálem vydělána, v zlatě osazeným. Síň pak na tom hradě dlouhá a prostraná, čistým mramorem vyzděná, ale sklenutí její bylo z dřeva a prken uhlazených cedrových a javorových, zlatými skobami opažených; a všichni bokové uvnitř stkvěli se drahým malováním divných obrazův. A v hlavách té síně byla stolice královská, předivným mistrovským řemeslem ze slonových kostí, ze zlata a z cedrového dřeva ustavená, k nížto bylo sedm stupňův z alabastru a z drahého kamení uděláno, po nichž byl vchod na tu sto- lici k sedění. Před ní stál stůl drahý týmž dílem stvořený, a pak na každém boce velmi drazí stolové a lavice alabastrové k sedání čeledi královské. A u protičelí byl ustaven oltář safírový, k němužto bylo stupňův na dvacet z alabastru a z ametystu a z jiného kamení drahého. Na kterémžto oltáři stál obraz celý z čistého zlata slitý, patnáct loket zvýši, mnohým a rozličným kamením drahým okrášlený, boha řečeného Iupiter, v kterémžto král Priamus měl veliké doufání, že by měl jím býti dlouho zachován v dlouhém zdraví a štěstí i se všemi svými i to město před každým násilím nepřátelským. 196
onde valcháři, onde krejčí, onde kabátníci, onde koželuzi, onde ševci, onde kožišníci, onde řemenníci, onde prtáci, onde tobolečníci, onde mě- šečníči, onde pasíři, onde uzdáři, onde pouzderníci, onde střemenáři, onde pošváři, onde pokladníci, onde sedláři, a tak o všelikém řemesle, jež může jmenováno býti. A pak skrze město řeka veliká, bystrá, čerstvá a rybná tekla, mající příkop mramorem vyzděný, jejížto jméno bylo Xantus. A po březích s obou stran mlýnův přemnoho vtipného stavení. A z té řeky po trou- bách mosazných byla vedena voda do všech ulic, v nichžto byly stud- nice mramorem vydělané, do nichž voda ustavičně tekla ku potřebě všem bydlitelům a přebývačům toho města Trojanského. Pak do toho města král Priamus všeho svého království lid uvedl k osazení města tak ve- likého, jimžto vydal domy hodné vedle důstojnosti, povahy a stavu kaž- dého. I bylo město lidmi urozenými velmi ozdobeno i také vtipnými. A protož v tom městě vymyšleny jsou rozličné hry ku kratochvilnosti lidské. Tuť jest vymyšlena ta hra šachová divné vtipnosti, tu hra vrh- cábní a také dvou neb tří kostek náhodným metáním vedená; tu také i jiné hry kostečné; tu chvalná i hanlivá skládání zamyšlena jsou vtip- ných řečí, jakžkoli druzí praví, že chvalná skládání zamyšlena jsou dříve v ostrově Sicilském. Tuť jest také mnoho her osobných zamyš- leno, jimižto těla lidská rozličným hýbáním, běháním, skákáním rych- losti navykají ke všem skutkům i pracem rytířským s velikou libostí těch, jižto je páchají i kratochvílí, i také všem přihlédajícím. Potom pak král Priamus ustavil sobě dům na vysoké skále se všech stran příliš příkré, v místě vyskočilém, překrásný a vší ozdoby plný, pět set loket zvýši kromě okolních věží hustě ustavených, jichžto vy- sokost k oblakům sahala, s nichžto všechny okolní krajiny mohly spatře- ny býti. A toho všeho hradu byly zdi mramorové rozličných barev divně dělány a rytinami obrazovými ozdobeny, že každému divadlo ze sebe přeutěšené vydávaly. A toho domu okna křišťálem vydělána, v zlatě osazeným. Síň pak na tom hradě dlouhá a prostraná, čistým mramorem vyzděná, ale sklenutí její bylo z dřeva a prken uhlazených cedrových a javorových, zlatými skobami opažených; a všichni bokové uvnitř stkvěli se drahým malováním divných obrazův. A v hlavách té síně byla stolice královská, předivným mistrovským řemeslem ze slonových kostí, ze zlata a z cedrového dřeva ustavená, k nížto bylo sedm stupňův z alabastru a z drahého kamení uděláno, po nichž byl vchod na tu sto- lici k sedění. Před ní stál stůl drahý týmž dílem stvořený, a pak na každém boce velmi drazí stolové a lavice alabastrové k sedání čeledi královské. A u protičelí byl ustaven oltář safírový, k němužto bylo stupňův na dvacet z alabastru a z ametystu a z jiného kamení drahého. Na kterémžto oltáři stál obraz celý z čistého zlata slitý, patnáct loket zvýši, mnohým a rozličným kamením drahým okrášlený, boha řečeného Iupiter, v kterémžto král Priamus měl veliké doufání, že by měl jím býti dlouho zachován v dlouhém zdraví a štěstí i se všemi svými i to město před každým násilím nepřátelským. 196
Strana 197
Počínají se jedenadvacáté knihy kroniky Troján- ské o příměří, potom o mnohých bojích a o zabití Hektora, nejsilnějšího obránce Trojánských A když minulo těch třicet dní toho příměří, obě strany strojily se k boji. A té noci před bojováním Andrometa, žena Hektorova, jež byla dva syny s Hektorem již měla, ta Andrometa ve snách viděla hroz- né vidění, v němž jest bylo řečeno, vyjede-li nazítří Hektor, že smrti neujde, ale zabit bude. A tím snem Andrometa jsouc zděšena, ležíc s Hektorem na loži, oznámila jej jemu prosíc jeho velice i s pláčem žalostivým, aby zítra do boje nevyjížděl. Ale Hektor na ni se rozhněvav, zláv jí zbil ji k tomu řka, že na moudré lidi nesluší snovým marnostem věřiti, nebo často jimi bývají zklamáni. A když bylo na udnění, Hektor vstav počal se v odění oblékati. Ale Andrometa o jeho zdraví jsouc pečliva, šla ku Priamovi králi a k He- kubě královně jeho a jim vypravila sen svůj pokorně i s pláčem jich prosíc, aby Hektorovi ten den nedali do boje vyjeti. A když byl den, způsobil Hektor všecka vojska Trojánská tak, aby Troilus byl v prvním hluku, Paris v druhém, Eneáš v třetím, potom Pollidama vypravil, po něm Sarpedon, potom král Epistokus, potom král Erios, potom král Fortius a král Filimenis a po něm jiní králi, kteříž byli na pomoc Tro- jánským přitáhli. Jichžto — totiž všech králův i vojsk — požehnal král Priamus. A již byli Rekové na pole vytáhli ze svých stanův. A tu při- kázal král Priamus Hektorovi přísně, aby ten den do boje nevyjížděl. A Hektor se z toho velice rozhněval, mnoho žalostí bezprávných své ženě učinil, že ona to způsobila, aby k boji nebyl vypuštěn, a že roz- kázáním otcovým sluhové jeho byli odění schovali, na nichžto Hektor vymluviv oblékl se. A vidouc to Andrometa, velikou žalostí pochytivši mladšího syna svého na ruku, sběhla k Hektorovi a padnuvši k nohám jeho s náramným lkáním prosila pokorně, aby složil odění. A když Hektor nechtěl toho učiniti, Andrometa často padajíc omdlévala před ním prosíc žalostivě, nechtěl-li by se nad ní smilovati, aby se aspoň nad dítětem svým slitoval; aby synové tvoji i jich mátě hořkou smrtí nezahynuli aneb v službu cizích v chudobě nebyli podrobeni. Pak He- kuba, mátě jeho, Kasandra i Polixena, sestry jeho, i Elena, padše k no- hám jeho plačtivě prosily, aby nevyjížděl a odění aby se sebe složil. Ale on ani nebyl pohnut jich prosbami ani slzami, než v odění sešel ze své síně a vsednuv na kůň chvátal vyjeti k boji. Ale věrná a ctná Andrometa, žena jeho, ku Priamovi králi, roztrhši roucho na sobě a zedravši líce svoje až do krve, všecka v slzách, že jí nesnadno bylo po- znati, jako vzteklá přiběhši a padši u veliké žalosti k nohám krále Pria- movým žalostivě prosila, aby kvapně šel ze síně a Hektora odvolal, do- kudž by do boje nevjel. A král narychlo sešed se síně a vsednuv na kůň hnal za ním, a dostihnuv jeho horlivě uchvátil koně za uzdu prose jeho a napomínaje s pláčem pro bohy, aby se vrátil a dále nejel. A jakž- koli Hektor odpor mnohý v tom měl, však otce v tom nemohl oslyšeti. Vrátil se s ním do hradu a šel na síň s králem, než odění nechtěl se sebe složiti. Vědomo jest tuto, že soudové boží vedle řádu skrze Boha jim uloženého nemohou býti nikoli změněni lidskou mocí ani opatrností, 197
Počínají se jedenadvacáté knihy kroniky Troján- ské o příměří, potom o mnohých bojích a o zabití Hektora, nejsilnějšího obránce Trojánských A když minulo těch třicet dní toho příměří, obě strany strojily se k boji. A té noci před bojováním Andrometa, žena Hektorova, jež byla dva syny s Hektorem již měla, ta Andrometa ve snách viděla hroz- né vidění, v němž jest bylo řečeno, vyjede-li nazítří Hektor, že smrti neujde, ale zabit bude. A tím snem Andrometa jsouc zděšena, ležíc s Hektorem na loži, oznámila jej jemu prosíc jeho velice i s pláčem žalostivým, aby zítra do boje nevyjížděl. Ale Hektor na ni se rozhněvav, zláv jí zbil ji k tomu řka, že na moudré lidi nesluší snovým marnostem věřiti, nebo často jimi bývají zklamáni. A když bylo na udnění, Hektor vstav počal se v odění oblékati. Ale Andrometa o jeho zdraví jsouc pečliva, šla ku Priamovi králi a k He- kubě královně jeho a jim vypravila sen svůj pokorně i s pláčem jich prosíc, aby Hektorovi ten den nedali do boje vyjeti. A když byl den, způsobil Hektor všecka vojska Trojánská tak, aby Troilus byl v prvním hluku, Paris v druhém, Eneáš v třetím, potom Pollidama vypravil, po něm Sarpedon, potom král Epistokus, potom král Erios, potom král Fortius a král Filimenis a po něm jiní králi, kteříž byli na pomoc Tro- jánským přitáhli. Jichžto — totiž všech králův i vojsk — požehnal král Priamus. A již byli Rekové na pole vytáhli ze svých stanův. A tu při- kázal král Priamus Hektorovi přísně, aby ten den do boje nevyjížděl. A Hektor se z toho velice rozhněval, mnoho žalostí bezprávných své ženě učinil, že ona to způsobila, aby k boji nebyl vypuštěn, a že roz- kázáním otcovým sluhové jeho byli odění schovali, na nichžto Hektor vymluviv oblékl se. A vidouc to Andrometa, velikou žalostí pochytivši mladšího syna svého na ruku, sběhla k Hektorovi a padnuvši k nohám jeho s náramným lkáním prosila pokorně, aby složil odění. A když Hektor nechtěl toho učiniti, Andrometa často padajíc omdlévala před ním prosíc žalostivě, nechtěl-li by se nad ní smilovati, aby se aspoň nad dítětem svým slitoval; aby synové tvoji i jich mátě hořkou smrtí nezahynuli aneb v službu cizích v chudobě nebyli podrobeni. Pak He- kuba, mátě jeho, Kasandra i Polixena, sestry jeho, i Elena, padše k no- hám jeho plačtivě prosily, aby nevyjížděl a odění aby se sebe složil. Ale on ani nebyl pohnut jich prosbami ani slzami, než v odění sešel ze své síně a vsednuv na kůň chvátal vyjeti k boji. Ale věrná a ctná Andrometa, žena jeho, ku Priamovi králi, roztrhši roucho na sobě a zedravši líce svoje až do krve, všecka v slzách, že jí nesnadno bylo po- znati, jako vzteklá přiběhši a padši u veliké žalosti k nohám krále Pria- movým žalostivě prosila, aby kvapně šel ze síně a Hektora odvolal, do- kudž by do boje nevjel. A král narychlo sešed se síně a vsednuv na kůň hnal za ním, a dostihnuv jeho horlivě uchvátil koně za uzdu prose jeho a napomínaje s pláčem pro bohy, aby se vrátil a dále nejel. A jakž- koli Hektor odpor mnohý v tom měl, však otce v tom nemohl oslyšeti. Vrátil se s ním do hradu a šel na síň s králem, než odění nechtěl se sebe složiti. Vědomo jest tuto, že soudové boží vedle řádu skrze Boha jim uloženého nemohou býti nikoli změněni lidskou mocí ani opatrností, 197
Strana 198
takže se to vždy musí státi člověku, což jest jemu Bohem usouzeno, jakž bylo i tomuto Hektorovi stalo se. A mezitím nastal boj velmi vražedný mezi Řeky a Trojánskými, a tu Diomedes a Troilus udatně se sběhli kopími a potom meči tak lítě na se sočili, jakoby jeden druhého nemínil živiti. I bylo by se to bez po- chyby stalo, by byl král Menelaus s vojskem svým nepřispěl, jenž je rozvadil. Pak král Menelaus hnal na krále Mizeron syrského, jehož sbodl s koně a jali jej Rekové a chtěli vésti do stanův svých. Ale Eneáš u valném hluku hrdinsky přihnav nedal ho vésti Řekům. A Řekové vidouce, že ho uvésti nemohou, chtěli jemu hlavu stíti. A zatím při- táhl udatný Troilus s rotou svou a mnoho zbiv Řekův krále Mizeron z jich rukou vysvobodil. V ty doby Telamon Aiax se třemi tisíci mužův bojovných do boje vjel, a hnav na Pollidama s koně ho sbodl. Ale Troi- lus rychle přispěl na pomoc Pollidamovi a jemu nesnadně na kůň spo- mohl. Pak Paris v boj vjel se svými střelci a mnoho škody a žalosti Řekům učinil. A pak Achiles se svými Myrmidony proti Trojánským silně počal tisknouti. A tak zrotivše se Rekové statečně bojují, že Tro- jánští musili obrátiti hřbet k městu chvátajíce. A mezitím Achiles usi- luje, aby jal jednoho syna přirozeného krále Priamova, Margariton ře- čeného. A když se jemu statečně Margariton bránil, Achiles zabil jej. A tu křik bude veliký od Trojánských pro jeho ukrutné zahubení. A v tu dobu Telamonus silně tiskne na ně, ale Paris jich hrdinsky brání i jiní synové krále Priamovi, avšak nemohou přílišné moci odolati, než musejí ustupovati do města před Řeky, nesouce s sebou tělo mrtvé Mar- garitovo. A když jeho Hektor spatří, s velikou žalostí ptá se snažně, kdo by to učinil. A zvěděv, že Achiles to učinil, jako vzteklý svázav na se štít svůj a přílbici vstaviv na hlavu, bez vědomí králova se všemi vojsky vyhnal se na Řeky a v náhlosti své dva vévody řecké na potkání zabil, totižto Tropilla a Hospidia. A potom rozrážeje vojska řecká tepe, seče i morduje napořád, kdožkoli se jemu namátl, takže před ním jako před jistou smrtí utíkali. Avšak druhá vojska řecká jala Pollidama a jatého chtí vyvésti z boje a poslati do stanův. Ale Hektor hnav na ně dvě stě rytířův rekovsky a rychle zabil, kteřížto Pollidama vedli, a jej vysvo- bodil. A to vida jeden Řek, největší z Řekův jménem Lechides, hnal na Hektora chtě jej vždy zabíti. Ale Hektor veškeren plápolaje v hněvě přihnav k němu ihned jej zabil povalem. A Achiles vida, že Hektor tolik urozených a jiných bez čísla zbil, uložil na mysli své, že, leč by rychle jej se světa sprovodil, že by nelze bylo Řekům proti Trojánským zví- těziti pro moc, udatnost a statečnost samého Hektora, i pomyslil, kterak by to mohl k místu přivésti. A v tu dobu přivine se k Hektorovi vé- voda Pollicenes, kterýž byl přijel do vojska pro Achila, naděje se, že by jednu sestru Achilovu za ženu měl pojmouti, a tak byl bohatě přijel u velikém množství lidu. A když mezi vojsky s Hektorem se ten vé- voda potkal, Hektor hned hnav naň zabil jej, a Achiles na to hledí. A ihned Achiles hnav na Hektora s velikou horlivostí chtěl Pollicena pomstíti. Ale Hektor maje v ruce některé přeostré kopí, jímžto udeří Achila v třísla a raní jej velmi. Protož vyjev Achiles z boje a dav sobě ránu uvázati, vrátil se do boje, zda by se mohl nad Hektorem pomstíti, by pak i sám měl zabit býti. A v tu dobu Hektor oddal se na jednoho krále 198
takže se to vždy musí státi člověku, což jest jemu Bohem usouzeno, jakž bylo i tomuto Hektorovi stalo se. A mezitím nastal boj velmi vražedný mezi Řeky a Trojánskými, a tu Diomedes a Troilus udatně se sběhli kopími a potom meči tak lítě na se sočili, jakoby jeden druhého nemínil živiti. I bylo by se to bez po- chyby stalo, by byl král Menelaus s vojskem svým nepřispěl, jenž je rozvadil. Pak král Menelaus hnal na krále Mizeron syrského, jehož sbodl s koně a jali jej Rekové a chtěli vésti do stanův svých. Ale Eneáš u valném hluku hrdinsky přihnav nedal ho vésti Řekům. A Řekové vidouce, že ho uvésti nemohou, chtěli jemu hlavu stíti. A zatím při- táhl udatný Troilus s rotou svou a mnoho zbiv Řekův krále Mizeron z jich rukou vysvobodil. V ty doby Telamon Aiax se třemi tisíci mužův bojovných do boje vjel, a hnav na Pollidama s koně ho sbodl. Ale Troi- lus rychle přispěl na pomoc Pollidamovi a jemu nesnadně na kůň spo- mohl. Pak Paris v boj vjel se svými střelci a mnoho škody a žalosti Řekům učinil. A pak Achiles se svými Myrmidony proti Trojánským silně počal tisknouti. A tak zrotivše se Rekové statečně bojují, že Tro- jánští musili obrátiti hřbet k městu chvátajíce. A mezitím Achiles usi- luje, aby jal jednoho syna přirozeného krále Priamova, Margariton ře- čeného. A když se jemu statečně Margariton bránil, Achiles zabil jej. A tu křik bude veliký od Trojánských pro jeho ukrutné zahubení. A v tu dobu Telamonus silně tiskne na ně, ale Paris jich hrdinsky brání i jiní synové krále Priamovi, avšak nemohou přílišné moci odolati, než musejí ustupovati do města před Řeky, nesouce s sebou tělo mrtvé Mar- garitovo. A když jeho Hektor spatří, s velikou žalostí ptá se snažně, kdo by to učinil. A zvěděv, že Achiles to učinil, jako vzteklý svázav na se štít svůj a přílbici vstaviv na hlavu, bez vědomí králova se všemi vojsky vyhnal se na Řeky a v náhlosti své dva vévody řecké na potkání zabil, totižto Tropilla a Hospidia. A potom rozrážeje vojska řecká tepe, seče i morduje napořád, kdožkoli se jemu namátl, takže před ním jako před jistou smrtí utíkali. Avšak druhá vojska řecká jala Pollidama a jatého chtí vyvésti z boje a poslati do stanův. Ale Hektor hnav na ně dvě stě rytířův rekovsky a rychle zabil, kteřížto Pollidama vedli, a jej vysvo- bodil. A to vida jeden Řek, největší z Řekův jménem Lechides, hnal na Hektora chtě jej vždy zabíti. Ale Hektor veškeren plápolaje v hněvě přihnav k němu ihned jej zabil povalem. A Achiles vida, že Hektor tolik urozených a jiných bez čísla zbil, uložil na mysli své, že, leč by rychle jej se světa sprovodil, že by nelze bylo Řekům proti Trojánským zví- těziti pro moc, udatnost a statečnost samého Hektora, i pomyslil, kterak by to mohl k místu přivésti. A v tu dobu přivine se k Hektorovi vé- voda Pollicenes, kterýž byl přijel do vojska pro Achila, naděje se, že by jednu sestru Achilovu za ženu měl pojmouti, a tak byl bohatě přijel u velikém množství lidu. A když mezi vojsky s Hektorem se ten vé- voda potkal, Hektor hned hnav naň zabil jej, a Achiles na to hledí. A ihned Achiles hnav na Hektora s velikou horlivostí chtěl Pollicena pomstíti. Ale Hektor maje v ruce některé přeostré kopí, jímžto udeří Achila v třísla a raní jej velmi. Protož vyjev Achiles z boje a dav sobě ránu uvázati, vrátil se do boje, zda by se mohl nad Hektorem pomstíti, by pak i sám měl zabit býti. A v tu dobu Hektor oddal se na jednoho krále 198
Strana 199
řeckého a toho jav chtěl jej z boje vyvésti, zavrhnuv za sebe štít svůj na plece, aby snáze mohl toho krále z boje vyvésti. A to zvěděv Achiles, že Hektor štítu před sebou nemá a toho krále vede, vzav hrubé a pře- ostré kopí, sevřev koně ostruhami a všecky své moci sebrav — a Hektor toho nevidí — hnal úprkem na něho i pobodl jej smrtelně v prsa tak, že mra s koně spadl. Ale král Odemon, jakž uzřel Hektora umrlého, želeje smrti jeho hnal na Achila, a raniv ho velmi kopím s koně sbodl, takže Achila jako mrtvého chopivše na pavéze nesli do stanův. A Tro- jánští svého hrdinu nejsilnějšího a nejudatnějšího vidouce mrtva, silnou a statečnou sečí těla jeho dobyvše vjeli s ním do města s velikým plá- čem, lkáním i žalostí, kteréžto nelze žádnému vypraviti ani vypsati. 199
řeckého a toho jav chtěl jej z boje vyvésti, zavrhnuv za sebe štít svůj na plece, aby snáze mohl toho krále z boje vyvésti. A to zvěděv Achiles, že Hektor štítu před sebou nemá a toho krále vede, vzav hrubé a pře- ostré kopí, sevřev koně ostruhami a všecky své moci sebrav — a Hektor toho nevidí — hnal úprkem na něho i pobodl jej smrtelně v prsa tak, že mra s koně spadl. Ale král Odemon, jakž uzřel Hektora umrlého, želeje smrti jeho hnal na Achila, a raniv ho velmi kopím s koně sbodl, takže Achila jako mrtvého chopivše na pavéze nesli do stanův. A Tro- jánští svého hrdinu nejsilnějšího a nejudatnějšího vidouce mrtva, silnou a statečnou sečí těla jeho dobyvše vjeli s ním do města s velikým plá- čem, lkáním i žalostí, kteréžto nelze žádnému vypraviti ani vypsati. 199
Strana 200
JIŘÍKOVO VIDĚNÍ Tuto se počíná o Jiříkovi pěkná kronika, jenžto v očistci byl, a jiné divné věci, ježto tam viděl, i také v pekle Jiřík, urozený šlechtic, byl syn mocného pána z Uher, Kryzafana tak řečeného. Byl jest rytíř věku mladého i silného a měl sobě čtyřiadvacet let neb málo více. Ten Jiřík v Apulské zemi od krále uherského nad jed- ním městem jménem Troja vládl, i nad jinými mnohými věcmi vládl a v úřad byl posazen. A byl velmi ukruten proti nepřátelům královým i protiven, v kterémžto protivenství bez čísla škod učinil skrze lidské krve prolití: při nejmenším půl čtvrta sta lidu zahubil neprávě proti svému svědomí. Jeden čas Jiřík na svém loži leže bděl, i byl navštíven Duchem svatým. Rozpomenuv se na své hříchy, že jich jest tak množství, ulekl se vida, že jeho hříchové jsou mnozí před obličejem krále nebeského, k milosti boží se utekl a slibuje takových věcí se nikdy nedopouštěti. A proto z pra- vého zkroušení nazítří vstav s jedním pacholkem bez vědomí přátelského na rozhřešení svých hříchův šel do Říma a zpovídal se a pokání za své hříchy přijal podle obyčeje římského. Potom znamenav Jiřík malé pokání za své hříchy, umyslil k svatému Jakubu jíti a v těch krajin pokání a ukrutenství, totižto trestání svého života, přebývati, dokudž by skrze milosrdenství boží nebyl ujištěn svých hříchův míti odpuštění. A když již k svatému Jakubu přišel, vzdav Bohu chválu a pokloniv se svatému Jakubu, otázal kněží a žákův, bylo-li by které místo v těch kra- jinách tajemné a nábožné ku pokání. Oni jemu odpověděli tak, řkouce: Jest místo podobné odsud za dva dni jíti vzdáli a odloučeně ode všeho sboru lidského, klášter svaté Maří mezi horami. Uslyšev to Jiřík byl tím velmi vesel. A když přišel na to místo, ostal tu za pět měsícův. A tu pověděli jemu pravíce veliké divy o očistci svatého Patricie. A když by s velikým veselím do Ymbernie přišel, aby šel do kláštera svatého Patricie i vzdal chválu svatému Patriku za to prose, by mohl do očistce přijíti, i prosil převora toho kláštera, bratra Pavla, aby jemu odpustil navštíviti očistec svatého Patricie. Tehdy Jiřík radostně přišel opět k svatému Patriku do toho kláštera s listy. Převor s obcí pro milost boží i pro přikázání svých pánův bisku- 200
JIŘÍKOVO VIDĚNÍ Tuto se počíná o Jiříkovi pěkná kronika, jenžto v očistci byl, a jiné divné věci, ježto tam viděl, i také v pekle Jiřík, urozený šlechtic, byl syn mocného pána z Uher, Kryzafana tak řečeného. Byl jest rytíř věku mladého i silného a měl sobě čtyřiadvacet let neb málo více. Ten Jiřík v Apulské zemi od krále uherského nad jed- ním městem jménem Troja vládl, i nad jinými mnohými věcmi vládl a v úřad byl posazen. A byl velmi ukruten proti nepřátelům královým i protiven, v kterémžto protivenství bez čísla škod učinil skrze lidské krve prolití: při nejmenším půl čtvrta sta lidu zahubil neprávě proti svému svědomí. Jeden čas Jiřík na svém loži leže bděl, i byl navštíven Duchem svatým. Rozpomenuv se na své hříchy, že jich jest tak množství, ulekl se vida, že jeho hříchové jsou mnozí před obličejem krále nebeského, k milosti boží se utekl a slibuje takových věcí se nikdy nedopouštěti. A proto z pra- vého zkroušení nazítří vstav s jedním pacholkem bez vědomí přátelského na rozhřešení svých hříchův šel do Říma a zpovídal se a pokání za své hříchy přijal podle obyčeje římského. Potom znamenav Jiřík malé pokání za své hříchy, umyslil k svatému Jakubu jíti a v těch krajin pokání a ukrutenství, totižto trestání svého života, přebývati, dokudž by skrze milosrdenství boží nebyl ujištěn svých hříchův míti odpuštění. A když již k svatému Jakubu přišel, vzdav Bohu chválu a pokloniv se svatému Jakubu, otázal kněží a žákův, bylo-li by které místo v těch kra- jinách tajemné a nábožné ku pokání. Oni jemu odpověděli tak, řkouce: Jest místo podobné odsud za dva dni jíti vzdáli a odloučeně ode všeho sboru lidského, klášter svaté Maří mezi horami. Uslyšev to Jiřík byl tím velmi vesel. A když přišel na to místo, ostal tu za pět měsícův. A tu pověděli jemu pravíce veliké divy o očistci svatého Patricie. A když by s velikým veselím do Ymbernie přišel, aby šel do kláštera svatého Patricie i vzdal chválu svatému Patriku za to prose, by mohl do očistce přijíti, i prosil převora toho kláštera, bratra Pavla, aby jemu odpustil navštíviti očistec svatého Patricie. Tehdy Jiřík radostně přišel opět k svatému Patriku do toho kláštera s listy. Převor s obcí pro milost boží i pro přikázání svých pánův bisku- 200
Strana 201
pův dali plné povolení k těm listům Jiříkovi, vidouce jeho veliké nábo- ženství, aby do očistce svatého Patricie všel. Ale tento obyčej tu jest, kdožkoli do očistce chce vjíti, nejprve má ujed- naného zpovědníka míti, jenžto má papežovu moc, zpovídaje se vždy, pak pokání činiti v kostele svatého Patricie, potom rozhřešení vezmouc a pokání splníc musí se postiti za patnácte dní v chlebě a vodě pod jistou mírou jedení. Pak dokonajíc ten půst, má býti na nosidla položen a při- kryt černým příkrovem a má býti postaven prostřed kostela a mají jemu zpívati vigilii. Pak po mši kněz sám třetí, totižto s jáhnem a subdiako- nem, v mešné roucho jsouce připraveni, mají jemu průvod dáti k hrobu jakožto jinému umrlci, totižto pokropiti, kaditi a zvoniti, jakožto na mrtvé tělo sluší. A když se to všecko stane, pak převor s kanovníky vedli jsou Jiříka na ostrov, na němžto jest malá kaplička, a v té kapličce jest vchod jako do pivničné šíje. A na těch dveřích nalezli tři kameny, a ti jsou třiceti let na nich leželi, jimiž žádný nehýbal, a ti jsou byli velmi velicí. I mluvili tak, by to kamení odtud odložili. Tehdy Jiřík, sluha boží, požehnav se svatým křížem, to kamení beze vší těžkosti odložil. Všichni Boha pochválili, tomu se divíce. Tehdy Pavel převor vzal ten klíč, jejž sám měl, a odemkl ty dveře. A otevřev přivedl Jiříka, an byl oblečen ve tři sukně bílé, bez pasu a bez kuklice. Také krále jednoho Mathamatan prosbou i jiných dobrých lidí, kdož tu byli, jemu kříž svatého Patricie na levou ruku jedním páscem dosti mocným přivázali. Tehdy Jiřík jsa potvrzen milostí boží, sestoupil dolů do té jeskyně a učinil před sebou znamení svatého kříže, řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mě hříšnému. V tu dobu převor zavřel dveře i zamkl. To se stalo v hodinu šestou. I šel převor s kněžími i s králem a s jinými do kláštera, a Jiřík sestoupiv v hlu- bokost země po schodu točitém jako na věžích bývá. Ale ta jáma jest velmi hluboká, dvou mílí. I šel jest za míli dobře u veliké temnosti, niče- hož nevida, než pod nohama sestupuje silné kamení cítil jest. Když zajisté byl jest tak daleko šel dolů, obrátiv se v náboženství, vece k synu božímu: Nebeský pane, Jezu Kriste, rač mi hříšnému dáti některé světlo, abych já mohl svůj chod opatřiti. V tom byl ihned uslyšen. Uzřel světlo malé jako volové oko velké. Tím byl velmi posilněn, snažně konal své sestoupení. A čím dále dolů šel, tím to světlo větší se zdálo; až k poslednímu stupni přišel, tu nalezl dveře malé, skrze něžto ze svých stupňův vyšel. První Jiříkovo vidění Když Jiřík z těch dveří vyšel, tu vstoupil na jedno krásné pole, ale to ani jednoho stromu na sobě nemělo, na němžto neuzřel nic jiného, jednu zemi a cestu, po nížto on musil jíti. Jda tou cestou, přišel k jedné kapli, k velmi bílé, a byl velmi vesel, domnívaje se, že některý nábožný muž v ní přebývá. A když žádného v té kapli neuzřel, ihned mezi prvními dveřmi nábožně křížem padl, modle se Bohu a řka: Pane Jezu Kriste, prosím tvé milosti veliké, rač mi hříšnému pomoc i radu svou dáti, co bych měl činiti vedle tvé vůle. 201
pův dali plné povolení k těm listům Jiříkovi, vidouce jeho veliké nábo- ženství, aby do očistce svatého Patricie všel. Ale tento obyčej tu jest, kdožkoli do očistce chce vjíti, nejprve má ujed- naného zpovědníka míti, jenžto má papežovu moc, zpovídaje se vždy, pak pokání činiti v kostele svatého Patricie, potom rozhřešení vezmouc a pokání splníc musí se postiti za patnácte dní v chlebě a vodě pod jistou mírou jedení. Pak dokonajíc ten půst, má býti na nosidla položen a při- kryt černým příkrovem a má býti postaven prostřed kostela a mají jemu zpívati vigilii. Pak po mši kněz sám třetí, totižto s jáhnem a subdiako- nem, v mešné roucho jsouce připraveni, mají jemu průvod dáti k hrobu jakožto jinému umrlci, totižto pokropiti, kaditi a zvoniti, jakožto na mrtvé tělo sluší. A když se to všecko stane, pak převor s kanovníky vedli jsou Jiříka na ostrov, na němžto jest malá kaplička, a v té kapličce jest vchod jako do pivničné šíje. A na těch dveřích nalezli tři kameny, a ti jsou třiceti let na nich leželi, jimiž žádný nehýbal, a ti jsou byli velmi velicí. I mluvili tak, by to kamení odtud odložili. Tehdy Jiřík, sluha boží, požehnav se svatým křížem, to kamení beze vší těžkosti odložil. Všichni Boha pochválili, tomu se divíce. Tehdy Pavel převor vzal ten klíč, jejž sám měl, a odemkl ty dveře. A otevřev přivedl Jiříka, an byl oblečen ve tři sukně bílé, bez pasu a bez kuklice. Také krále jednoho Mathamatan prosbou i jiných dobrých lidí, kdož tu byli, jemu kříž svatého Patricie na levou ruku jedním páscem dosti mocným přivázali. Tehdy Jiřík jsa potvrzen milostí boží, sestoupil dolů do té jeskyně a učinil před sebou znamení svatého kříže, řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mě hříšnému. V tu dobu převor zavřel dveře i zamkl. To se stalo v hodinu šestou. I šel převor s kněžími i s králem a s jinými do kláštera, a Jiřík sestoupiv v hlu- bokost země po schodu točitém jako na věžích bývá. Ale ta jáma jest velmi hluboká, dvou mílí. I šel jest za míli dobře u veliké temnosti, niče- hož nevida, než pod nohama sestupuje silné kamení cítil jest. Když zajisté byl jest tak daleko šel dolů, obrátiv se v náboženství, vece k synu božímu: Nebeský pane, Jezu Kriste, rač mi hříšnému dáti některé světlo, abych já mohl svůj chod opatřiti. V tom byl ihned uslyšen. Uzřel světlo malé jako volové oko velké. Tím byl velmi posilněn, snažně konal své sestoupení. A čím dále dolů šel, tím to světlo větší se zdálo; až k poslednímu stupni přišel, tu nalezl dveře malé, skrze něžto ze svých stupňův vyšel. První Jiříkovo vidění Když Jiřík z těch dveří vyšel, tu vstoupil na jedno krásné pole, ale to ani jednoho stromu na sobě nemělo, na němžto neuzřel nic jiného, jednu zemi a cestu, po nížto on musil jíti. Jda tou cestou, přišel k jedné kapli, k velmi bílé, a byl velmi vesel, domnívaje se, že některý nábožný muž v ní přebývá. A když žádného v té kapli neuzřel, ihned mezi prvními dveřmi nábožně křížem padl, modle se Bohu a řka: Pane Jezu Kriste, prosím tvé milosti veliké, rač mi hříšnému pomoc i radu svou dáti, co bych měl činiti vedle tvé vůle. 201
Strana 202
A když dokonal tu modlitbu, zjevili se jemu tři muži velmi k sobě po- dobní v tváři. A ti měli na sobě roucho bílé jako sníh. Tomu se Jiřík velmi divil, neb když tři viděl, mněl, by jednoho viděl, pro jich veliké a svrchované podobenství. I myslil o těch mužích, by-li by jistě tři nebo jeden; toho právě rozeznati nemohl. Z nichžto jeden přistoupiv k němu vece: Co hledáš? Jiřík jemu odpověděl: Milosti pána našeho Jezu Krista i vší svaté Tro- jice a svaté Maří se všemi svatými. I odpověděl jemu ten jistý muž dosti hněvivě, řka: Nemůžeš to míti, neb netoliko nejmenší muky můžeš trpěti. K tomu Jiřík vece pokorně, řka: Všech já věcí nedbám, nebo skrze moc umučení Pána našeho Jezu Krista, že se nade mnou smiluje. Uslyšev to ten stařec, vida jeho náboženství, ujav jeho za ruku, vedl jeho v tu jistou kapli i požehnal jeho znamením svatého kříže jemu tak pravě v pravé ucho všecky věci, kteréžto jemu na té poušti byly příští, dobré i zlé, jakožto vidění, přelštění, totižto z pravé víry svedení ďábelská, a řka: Když se tobě ďábli v kteréžkoli osobě zjeví, učiniž před sebou znamení svatého kříže tato slova řka: Pane Jezu Krise, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. Ihned ďáblové moci zhynou. Potom když k mostu železnému a pekelnému přijdeš, jenžto se vždy třese, tuť se anděl zjeví. Zaklniž jej řka: Zaklínám tě mocí živého Syna a mocí umučeného Jezu Krista, abys mi pověděl, jsi-li ty z ráje nebo z pekla. A když jeho tak zaklneš, nebudet tobě moci nejistého pověděti. A tu podle toho mostu máš na modlitbách býti, odkudž se anděl nezjeví. A ten anděl muky pe- kelného očistce a také radosti rajské právě tobě ukáže. Tehdy Jiříkovi zdálo se, když ten muž starý a poctivý mluvil, mněl jest, by nebeským pokrmem byl krmen. Potom ti tři muži počali velmi sladce zpívati o umučení našeho pána Jezu Krista dlouhou chvíli. A když to dokonali zpívání ti tři muži, dali Jiříkovi požehnání a tu zmizeli a on tu sám ostal. Druhé Jiříkovo vidění Když vyšel z té jisté kaple, opět na jiné pole přišel, na němž viděl jest více nežli tři tisíce ďáblův v osobách rozličných zvířat, jako lvův, med vědův, přes hlavu se metající, a z jich úst oheň veliký a smrad hrozný vycházel. I stáli ti ďáblové s obou stran cesty obrátivše se očima na cestu, po nížto Jiřík měl jíti, a k tomu oheň veliký z úst svých vypouštěli. Avšak Jiřík po té cestě musil jíti. Tehdy z těch ďáblův jeden hrozný, vida Jiříka, k němu jda vece k němu: Co ty zde hledáš? Jemuž Jiřík odpověděl: Milosti pána našeho Jezu Krista. Odpověděl ďábel: Kristus nejhorší hříšník byl a ten pro své zasloužení od židův a od Piláta umučen jest. A on jest z mrtvých nevstal, ale v pekle jest se všemi svými. Protož nevěř veň, ale poslouchej mé rady a slib ná- sledovati nás ve všem poslušenství. A slibujeme tobě dvojí věc: Prvé 202
A když dokonal tu modlitbu, zjevili se jemu tři muži velmi k sobě po- dobní v tváři. A ti měli na sobě roucho bílé jako sníh. Tomu se Jiřík velmi divil, neb když tři viděl, mněl, by jednoho viděl, pro jich veliké a svrchované podobenství. I myslil o těch mužích, by-li by jistě tři nebo jeden; toho právě rozeznati nemohl. Z nichžto jeden přistoupiv k němu vece: Co hledáš? Jiřík jemu odpověděl: Milosti pána našeho Jezu Krista i vší svaté Tro- jice a svaté Maří se všemi svatými. I odpověděl jemu ten jistý muž dosti hněvivě, řka: Nemůžeš to míti, neb netoliko nejmenší muky můžeš trpěti. K tomu Jiřík vece pokorně, řka: Všech já věcí nedbám, nebo skrze moc umučení Pána našeho Jezu Krista, že se nade mnou smiluje. Uslyšev to ten stařec, vida jeho náboženství, ujav jeho za ruku, vedl jeho v tu jistou kapli i požehnal jeho znamením svatého kříže jemu tak pravě v pravé ucho všecky věci, kteréžto jemu na té poušti byly příští, dobré i zlé, jakožto vidění, přelštění, totižto z pravé víry svedení ďábelská, a řka: Když se tobě ďábli v kteréžkoli osobě zjeví, učiniž před sebou znamení svatého kříže tato slova řka: Pane Jezu Krise, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. Ihned ďáblové moci zhynou. Potom když k mostu železnému a pekelnému přijdeš, jenžto se vždy třese, tuť se anděl zjeví. Zaklniž jej řka: Zaklínám tě mocí živého Syna a mocí umučeného Jezu Krista, abys mi pověděl, jsi-li ty z ráje nebo z pekla. A když jeho tak zaklneš, nebudet tobě moci nejistého pověděti. A tu podle toho mostu máš na modlitbách býti, odkudž se anděl nezjeví. A ten anděl muky pe- kelného očistce a také radosti rajské právě tobě ukáže. Tehdy Jiříkovi zdálo se, když ten muž starý a poctivý mluvil, mněl jest, by nebeským pokrmem byl krmen. Potom ti tři muži počali velmi sladce zpívati o umučení našeho pána Jezu Krista dlouhou chvíli. A když to dokonali zpívání ti tři muži, dali Jiříkovi požehnání a tu zmizeli a on tu sám ostal. Druhé Jiříkovo vidění Když vyšel z té jisté kaple, opět na jiné pole přišel, na němž viděl jest více nežli tři tisíce ďáblův v osobách rozličných zvířat, jako lvův, med vědův, přes hlavu se metající, a z jich úst oheň veliký a smrad hrozný vycházel. I stáli ti ďáblové s obou stran cesty obrátivše se očima na cestu, po nížto Jiřík měl jíti, a k tomu oheň veliký z úst svých vypouštěli. Avšak Jiřík po té cestě musil jíti. Tehdy z těch ďáblův jeden hrozný, vida Jiříka, k němu jda vece k němu: Co ty zde hledáš? Jemuž Jiřík odpověděl: Milosti pána našeho Jezu Krista. Odpověděl ďábel: Kristus nejhorší hříšník byl a ten pro své zasloužení od židův a od Piláta umučen jest. A on jest z mrtvých nevstal, ale v pekle jest se všemi svými. Protož nevěř veň, ale poslouchej mé rady a slib ná- sledovati nás ve všem poslušenství. A slibujeme tobě dvojí věc: Prvé 202
Strana 203
s velikým zbožím, zlatem a stříbrem dovedeme tě do tvé vlasti, neb kam ty chceš. Druhé: po tvé smrti uvedeme tě v naše království, v němžto ty mocen budeš jako i my. Uslyšev Jiřík lsti i lež toho dábla, vece: Zajisté zjevno jest, že ta slova, ježtos ty řekl, jsou proti víře našeho Pána Jezu Krista, a ty mne přelstíti hledáš. Vím zajisté i silně tomu věřím, že pán náš Ježíš jest syn Boha živého, jenž pro nás s nebe sestoupil a počal se jest Duchem svatým, narodil se z Marie panny čisté, trpěl pod pontským Pilátem, ukřižován umřel i pohřben, třetí den vstal z mrtvých, již neumře a smrt více nad ním panovati nebude, ale živ jest i kraluje v nebesích, sedí na pravici u Boha otce všemohoucího. A když Jiřík dokonal ta slova, tehdy ďábel silný popadl jeho i vrhl jím prostřed toho ohně, aby tu uhořel. A když již v oheň byl uvržen, pro ve- likou bolest veškeren smysl byl ztratil. I byl by tu dlouho hořel, by boží milosti nebylo, že jej k smyslu navrátil. I vzpomenul na svá slova i vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A když to řekl, ihned se zdráv a bez poskvrny roucha i vlasův z ohně zproštěn viděl. Tehdy ďáblové silnou víru jeho vidouce hrozně zvolali, takže veškeren svět byl by zarmoucen, by to uslyšel. Třetí Jiříkovo vidění Opět Jiřík dále jda, přišel na jedno místo dost prostranné, na němžto uzřel dva tisíce lidu jízdného a oděných rytířův i velikých pánův proti sobě jedoucí, i také ty, kteréž jest na tomto světě znal. I dali jemu všichni vítání a otázali jeho: Co hledáš? Jiřík jim odpověděl: Milosti našeho pána Jezu Krista. Odpověděli jemu: Jezus Kristus umřel jest jako hříšný člověk, a také pohříchu svých mnoho jest v peklo strčil. Dávámet tobě na vědomí, žet před naší smrtí ujištěni jsme, že ten Jezus Kristus byl nepravý člověk a veliký hříšník, a proto před smrtí sestoupili jsme s jeho víry a po naší smrti přišli jsme na tento svět a jsme učiněni nesmrtelní i činíme rytíř- ská díla, v klání a v jiných rozkoších vždy se radujíce. A proto, že jsme tě na onom světě znali muže urozeného velmi, protož ty opusť ten blud, kterýž máš o Kristu a o jeho víře a ostaň s námi, a učiníme tě králem naším. A tak vždy budeš s námi u veselí věčně. A když to Jiřík uslyšel, s velikým náboženstvím vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A v tu dobu ihned ďáblové v osobách jezdcových propadli se a on jich více i neuzřel. Čtvrté Jiříkovo vidění Opět Jiřík šel po té cestě dále, jsa potvrzen u milosti boží. A když málo dále šel, uzřel město jedno velmi veliké a z toho města uzřel paní pře- 203
s velikým zbožím, zlatem a stříbrem dovedeme tě do tvé vlasti, neb kam ty chceš. Druhé: po tvé smrti uvedeme tě v naše království, v němžto ty mocen budeš jako i my. Uslyšev Jiřík lsti i lež toho dábla, vece: Zajisté zjevno jest, že ta slova, ježtos ty řekl, jsou proti víře našeho Pána Jezu Krista, a ty mne přelstíti hledáš. Vím zajisté i silně tomu věřím, že pán náš Ježíš jest syn Boha živého, jenž pro nás s nebe sestoupil a počal se jest Duchem svatým, narodil se z Marie panny čisté, trpěl pod pontským Pilátem, ukřižován umřel i pohřben, třetí den vstal z mrtvých, již neumře a smrt více nad ním panovati nebude, ale živ jest i kraluje v nebesích, sedí na pravici u Boha otce všemohoucího. A když Jiřík dokonal ta slova, tehdy ďábel silný popadl jeho i vrhl jím prostřed toho ohně, aby tu uhořel. A když již v oheň byl uvržen, pro ve- likou bolest veškeren smysl byl ztratil. I byl by tu dlouho hořel, by boží milosti nebylo, že jej k smyslu navrátil. I vzpomenul na svá slova i vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A když to řekl, ihned se zdráv a bez poskvrny roucha i vlasův z ohně zproštěn viděl. Tehdy ďáblové silnou víru jeho vidouce hrozně zvolali, takže veškeren svět byl by zarmoucen, by to uslyšel. Třetí Jiříkovo vidění Opět Jiřík dále jda, přišel na jedno místo dost prostranné, na němžto uzřel dva tisíce lidu jízdného a oděných rytířův i velikých pánův proti sobě jedoucí, i také ty, kteréž jest na tomto světě znal. I dali jemu všichni vítání a otázali jeho: Co hledáš? Jiřík jim odpověděl: Milosti našeho pána Jezu Krista. Odpověděli jemu: Jezus Kristus umřel jest jako hříšný člověk, a také pohříchu svých mnoho jest v peklo strčil. Dávámet tobě na vědomí, žet před naší smrtí ujištěni jsme, že ten Jezus Kristus byl nepravý člověk a veliký hříšník, a proto před smrtí sestoupili jsme s jeho víry a po naší smrti přišli jsme na tento svět a jsme učiněni nesmrtelní i činíme rytíř- ská díla, v klání a v jiných rozkoších vždy se radujíce. A proto, že jsme tě na onom světě znali muže urozeného velmi, protož ty opusť ten blud, kterýž máš o Kristu a o jeho víře a ostaň s námi, a učiníme tě králem naším. A tak vždy budeš s námi u veselí věčně. A když to Jiřík uslyšel, s velikým náboženstvím vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A v tu dobu ihned ďáblové v osobách jezdcových propadli se a on jich více i neuzřel. Čtvrté Jiříkovo vidění Opět Jiřík šel po té cestě dále, jsa potvrzen u milosti boží. A když málo dále šel, uzřel město jedno velmi veliké a z toho města uzřel paní pře- 203
Strana 204
velmi krásnou, jíž on nikdy krásnější neviděl, a dvě stě panen po ní, jdoucí proti sobě. A když k němu blízko ta paní přišla, uzřel u ní Jiřík jednu nohu volovou a druhou koňskou. A ty nohy bylo viděti až přes kolena. A ta paní pozdravila Jiříka, řkouc: Vítej, milý Jiříku, do naší země i do našeho města, jež před sebou vidíš. Prosím tebe, příteli milý, pověz mi, co hledáš nebo proč jsi sem přišel. Jiřík odpověděl: Milosti pána našeho Jezu Krista hledám. K němuž ta paní odpověděla: Opusť to bláznovství a uvěř jistě mně, že ten Kristus, v kteréhož věříš, jest na věky zatracen v pekle a nemůže sám sobě spomoci ani komu jinému. Protož zapři toho Jezu Krista a se mnou v manželstvo vstup, neboť jsem se dvěma sty pannami pro tě přišla, chtíc se tobě u pravé manželstvo dáti. Neb jsem ostala v sirobě po otci a po mateři a jsem panna neposkvrněná. I umyslila jsem tobě tuto čest udělati a pojmouti tě sobě za pravého manžela, neb ty jsi muž urozený a hrdinný, jakož jsem o tobě dávno slýchala. Uslyšev Jiřík ta slova lstivá, svědčil jest před ní víru Jezu Krista. A když to jemu nepomohlo, utekl se k prvním slovům řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. Tehdy ihned ďábel zhynul s hrozným zvukem v osobě té panny a dým přesmrdutý po sobě ostavil. Páté Jiříkovo vidění Potom Jiřík šel do toho města i uzřel v něm množství mužův a žen, kup- cův a kupiček, prodávající kupectví a všeliké drahé věci. A ti kupci byli velmi způsobilí a kupičky velmi pěkné. Ti se všickni Jiříkovi divili a volali naň, řkouce: Jiříku, známe tě muže urozeného a vidíme tě v mrzkém rouše, ne tak, jako na tě sluší, oblečena, bosa a bez kuklice. Protož kup sobě u nás potřebu, co se tobě líbí, neb doufáme tobě, že nám zaplatíš, jakž rok smluvíme, neb víme, že nyní peněz nemáš. A proto kup u nás, co chceš, a učiň sobě nové roucho, a zatím z té cesty odpočineš. Neb víme zajisté, že jsou tebe šerední dábli pokoušeli a veliké protivenství činili, protož jez a pij s námi. A ti ďáblové byli by Jiříka rádi přelstili a za živa v peklo trhli. A Jiřík nedbal na ta slova, šel upřímo skrze město, ani na pravou, ani na levou stranu se ohlédal i vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A když z města vyšel, ihned to město s velikým křikem do pekla se pro- padlo. Šesté Jiříkovo vidění Potom přišel Jiřík do jednoho města, v němžto jest viděl veliký oheň, a v tom ohni dábli v škaredých osobách bez čísla duší svázali ohnivými řetězy a v oheň metali. A to bylo na té cestě, kterouž měl Jiřík jíti. Uzřel 204
velmi krásnou, jíž on nikdy krásnější neviděl, a dvě stě panen po ní, jdoucí proti sobě. A když k němu blízko ta paní přišla, uzřel u ní Jiřík jednu nohu volovou a druhou koňskou. A ty nohy bylo viděti až přes kolena. A ta paní pozdravila Jiříka, řkouc: Vítej, milý Jiříku, do naší země i do našeho města, jež před sebou vidíš. Prosím tebe, příteli milý, pověz mi, co hledáš nebo proč jsi sem přišel. Jiřík odpověděl: Milosti pána našeho Jezu Krista hledám. K němuž ta paní odpověděla: Opusť to bláznovství a uvěř jistě mně, že ten Kristus, v kteréhož věříš, jest na věky zatracen v pekle a nemůže sám sobě spomoci ani komu jinému. Protož zapři toho Jezu Krista a se mnou v manželstvo vstup, neboť jsem se dvěma sty pannami pro tě přišla, chtíc se tobě u pravé manželstvo dáti. Neb jsem ostala v sirobě po otci a po mateři a jsem panna neposkvrněná. I umyslila jsem tobě tuto čest udělati a pojmouti tě sobě za pravého manžela, neb ty jsi muž urozený a hrdinný, jakož jsem o tobě dávno slýchala. Uslyšev Jiřík ta slova lstivá, svědčil jest před ní víru Jezu Krista. A když to jemu nepomohlo, utekl se k prvním slovům řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. Tehdy ihned ďábel zhynul s hrozným zvukem v osobě té panny a dým přesmrdutý po sobě ostavil. Páté Jiříkovo vidění Potom Jiřík šel do toho města i uzřel v něm množství mužův a žen, kup- cův a kupiček, prodávající kupectví a všeliké drahé věci. A ti kupci byli velmi způsobilí a kupičky velmi pěkné. Ti se všickni Jiříkovi divili a volali naň, řkouce: Jiříku, známe tě muže urozeného a vidíme tě v mrzkém rouše, ne tak, jako na tě sluší, oblečena, bosa a bez kuklice. Protož kup sobě u nás potřebu, co se tobě líbí, neb doufáme tobě, že nám zaplatíš, jakž rok smluvíme, neb víme, že nyní peněz nemáš. A proto kup u nás, co chceš, a učiň sobě nové roucho, a zatím z té cesty odpočineš. Neb víme zajisté, že jsou tebe šerední dábli pokoušeli a veliké protivenství činili, protož jez a pij s námi. A ti ďáblové byli by Jiříka rádi přelstili a za živa v peklo trhli. A Jiřík nedbal na ta slova, šel upřímo skrze město, ani na pravou, ani na levou stranu se ohlédal i vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A když z města vyšel, ihned to město s velikým křikem do pekla se pro- padlo. Šesté Jiříkovo vidění Potom přišel Jiřík do jednoho města, v němžto jest viděl veliký oheň, a v tom ohni dábli v škaredých osobách bez čísla duší svázali ohnivými řetězy a v oheň metali. A to bylo na té cestě, kterouž měl Jiřík jíti. Uzřel 204
Strana 205
Jiřík také mnoho ďáblův v osobách hadových, mající otevřená ústa a zuby ostré ohnivé, jakožto tři neb čtyři pohltiti chtíce. I vstali ti hadové proti Jiříkovi ústa otevřevše. A on nemohl jinudy jíti než přes ty hady, na jich hlavy stoupaje. Uzřev to Jiřík, padl křížem na zemi, nábožně velmi řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A když ta slova řekl, zdálo se jemu, že jsou ti hadi zemřeli. A tak Jiřík bez úrazu to přešel, chvále Boha. Sedmé Jiříkovo vidění Opět Jiřík jda dále, na jednom poli potkal se s bratry svatého Dominika, totižto s predikátory toho zákona, a také svatého Františka, totižto bosá- kův šerých, pěti sty u počet, proti sobě s obou stran cesty jdouce; s jedné strany jedni a s druhé strany druzí šli, a vždy dva a dva spolu. A Jiřík u prostředce mezi nimi šel. A když ti obojí mniši k Jiříkovi přišli, všichni jedním hlasem pozdravili jeho, řkouce: Pane Jiříku, vítej a poslouchej naší rady. Zajisté tobět jest potřebno víru tvou proměniti. Neb cele víme, že jsi ty křesťan a my jsme také ně- kdy křesťané byli a zákonníci i mistři v učení velicí, a tu jsme víru tvého Jezu Krista dlouho kázali. A potom jsme od té falešné víry před smrtí odstoupili i od toho Krista, jenžto jest zatracen a do pekla jest uvržen, odstoupili. Ani on jest z mrtvých vstal, ani také tobě ani jiným pomoci může. Protož opust tu falešnou víru toho Krista a následuj nás, a budeš náš pán a náš správce, a také budeš účasten našeho veselí, bydle s námi. Ty zajisté máš nám věřiti pro dvojí věc: Nejprve pro naše umění. My zajisté mistři jsme v svatém Písmě i ve všem umění naučení, ale ty jsi pouhý laik, nic neuměje. Druhé proto, že jsme zákonníci k boží službě ustavení. Protož bychom nikdy proti pravdě ani proti Bohu nesměli mluviti. Protož ty této řeči i tomuto kázání máš věřiti. Jiřík uslyšev jich řeči, takže jej chtí s víry křesťanské svésti, málo se lekl, avšak víry nepochybil i vece: Divím se vám, že tak neprávě proti našemu pánu Jezu Kristu mluvíte i proti víře křesťanské, a mne s ní svésti chcete. To zajisté vězte, že ne- věřím, byste vy byli zákonníci, ale jste falešníci a kacíři. A netoliko vě- řím, byste vy byli lidé, ale v osobách lidských jste ďáblové, a chcete mne z pravé víry svésti. Dokonav tu řeč, navrátil se k svým slovům zase řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A ti ďáblové ihned s velikým křikem i s velikým smradem zmizeli a on tu sám ostal. Osmé Jiříkovo vidění Tu opět Jiřík dále pošel. Uzřel jeden krásný zástup kněží, totižto kanov- níkův, a byli všickni v komžích, proti němu jdouce. A ti nábožně vyso- kými hlasy zdáli se Boha chváliti. A na konci toho zástupu jeden poctivý 205
Jiřík také mnoho ďáblův v osobách hadových, mající otevřená ústa a zuby ostré ohnivé, jakožto tři neb čtyři pohltiti chtíce. I vstali ti hadové proti Jiříkovi ústa otevřevše. A on nemohl jinudy jíti než přes ty hady, na jich hlavy stoupaje. Uzřev to Jiřík, padl křížem na zemi, nábožně velmi řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A když ta slova řekl, zdálo se jemu, že jsou ti hadi zemřeli. A tak Jiřík bez úrazu to přešel, chvále Boha. Sedmé Jiříkovo vidění Opět Jiřík jda dále, na jednom poli potkal se s bratry svatého Dominika, totižto s predikátory toho zákona, a také svatého Františka, totižto bosá- kův šerých, pěti sty u počet, proti sobě s obou stran cesty jdouce; s jedné strany jedni a s druhé strany druzí šli, a vždy dva a dva spolu. A Jiřík u prostředce mezi nimi šel. A když ti obojí mniši k Jiříkovi přišli, všichni jedním hlasem pozdravili jeho, řkouce: Pane Jiříku, vítej a poslouchej naší rady. Zajisté tobět jest potřebno víru tvou proměniti. Neb cele víme, že jsi ty křesťan a my jsme také ně- kdy křesťané byli a zákonníci i mistři v učení velicí, a tu jsme víru tvého Jezu Krista dlouho kázali. A potom jsme od té falešné víry před smrtí odstoupili i od toho Krista, jenžto jest zatracen a do pekla jest uvržen, odstoupili. Ani on jest z mrtvých vstal, ani také tobě ani jiným pomoci může. Protož opust tu falešnou víru toho Krista a následuj nás, a budeš náš pán a náš správce, a také budeš účasten našeho veselí, bydle s námi. Ty zajisté máš nám věřiti pro dvojí věc: Nejprve pro naše umění. My zajisté mistři jsme v svatém Písmě i ve všem umění naučení, ale ty jsi pouhý laik, nic neuměje. Druhé proto, že jsme zákonníci k boží službě ustavení. Protož bychom nikdy proti pravdě ani proti Bohu nesměli mluviti. Protož ty této řeči i tomuto kázání máš věřiti. Jiřík uslyšev jich řeči, takže jej chtí s víry křesťanské svésti, málo se lekl, avšak víry nepochybil i vece: Divím se vám, že tak neprávě proti našemu pánu Jezu Kristu mluvíte i proti víře křesťanské, a mne s ní svésti chcete. To zajisté vězte, že ne- věřím, byste vy byli zákonníci, ale jste falešníci a kacíři. A netoliko vě- řím, byste vy byli lidé, ale v osobách lidských jste ďáblové, a chcete mne z pravé víry svésti. Dokonav tu řeč, navrátil se k svým slovům zase řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A ti ďáblové ihned s velikým křikem i s velikým smradem zmizeli a on tu sám ostal. Osmé Jiříkovo vidění Tu opět Jiřík dále pošel. Uzřel jeden krásný zástup kněží, totižto kanov- níkův, a byli všickni v komžích, proti němu jdouce. A ti nábožně vyso- kými hlasy zdáli se Boha chváliti. A na konci toho zástupu jeden poctivý 205
Strana 206
muž u biskupském rouše, jakoby biskup byl drže kříž zlatý v ruce jako prst zvící. Když přišel ten biskup k Jiříkovi i kněží, velmi mile jeho po- zdravili, řkouce: Ty, Jiříku, do naší země i do našeho biskupství vítej! Slyšel jsem, že jsi muž velmi nábožný, dobrý a moudrý i urozený, ale neučený a k tomu víry pravé nemaje. Neb jakžkolivěk Kristus byl jest dobrý člověk a ve- liký prorok, však není podobná věc, by on Bohem i člověkem byl. Protož opusť své bláznovství a zapři toho Krista i víry jeho a věř radě mé a budeš veliký pán, spravuje mé všecko biskupství. K němužto Jiřík vece: Věřím silně, že pán náš Jezus Kristus pravý Bůh jest a pravý člověk, jenžto se jest počal Duchem svatým, trpěl pod pont- ským Pilátem, ukřižován, umřel i pohřben, vstoupil na nebesa, sedí na pravici u Boha otce živého i kraluje na věky. Tehdy ten ďábel, jenžto se byl biskupem učinil, ohnivým křížem o dru- hou ruku jeho udeřil, řka: Věřím, cožt pravím. Nebo lépe pravdu Písma vím, nežli ty, jsa neučený a hloupý laik. Ani také sluší biskupovi lháti. Protož tomu máš věřiti. A když to Jiřík uslyšel, jal se tím chutněji křesťanské víry vyznávati. Tehdy ten biskup povrhl ten kříž na zemi i jal se jeho nohami tlačiti. Uzřev to Jiřík, že jsou ďáblové v osobách kněžských, utekl se opět k oněm slovům, řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A ihned dáblové zmizeli a smradem velikým povětří naplnili. Deváté Jiříkovo vidění A když z toho pole Jiřík málo dále šel, zjevil mu se ďábel v osobě otce jeho Kryzafana se třemi jinými dábly v osobách tří bratrův jeho; z těch jednoho Jiřík nejvíce miloval, jménem Štěpána, a byl ten nejmladší. Tehdy ten ďábel v osobě otcově radostně pozdravil jeho, řka: Vítej, nejmilejší synu, do těchto zemí neznámých! Raduj se, milý synu, s bratry svými i se mnou! Nebo dávný čas, jakž jste sebe neviděli. A toť také pravím, že jsme zemřeli a duše naše od hubenství onoho světa jsou vzaty a posazeny v této cestě a v tomto bydle, a vše pro jednu věc. Neb ten Jezus Kristus veliký svůdník víry pravé byl, pravě se synem božím, jenž zajisté nebyl; neb jest on po vzkříšení nikdy nevstal z mrtvých, i jest falešník. To jistě věz. A zajisté dlouhý čas byl jsem živ a byl jsem pře- lstěn. Potom pak jsa ujištěn o té falešné víře Duchem svatým, postoupil jsem z té falešné víry. Protož ty, milý synu, neb já tě jako sám sebe vy- koupiti žádám od věčného zatracení, prosím tebe, abys zapřel toho Krista i jeho víry, neb on pomoci tobě nemůže. Pakli toho neučiníš, že víry jeho i s ním nezapřeš, slibuji Bohu nebeskému, žeť ihned synu svému a bratru tvému Štěpánovi hlavu setnu. Jiřík tu řeč uslyšev, málo se lekl, avšak s víry nepostoupil. Kterakžkoli prvé silné pokušení měl jest, toto bylo nejtěžší. I vece Jiřík jako se třesa: Věřím, že pán náš Jezu Kristus jest syn Boha živého a z mrtvých vstal i kraluje na věky. 206
muž u biskupském rouše, jakoby biskup byl drže kříž zlatý v ruce jako prst zvící. Když přišel ten biskup k Jiříkovi i kněží, velmi mile jeho po- zdravili, řkouce: Ty, Jiříku, do naší země i do našeho biskupství vítej! Slyšel jsem, že jsi muž velmi nábožný, dobrý a moudrý i urozený, ale neučený a k tomu víry pravé nemaje. Neb jakžkolivěk Kristus byl jest dobrý člověk a ve- liký prorok, však není podobná věc, by on Bohem i člověkem byl. Protož opusť své bláznovství a zapři toho Krista i víry jeho a věř radě mé a budeš veliký pán, spravuje mé všecko biskupství. K němužto Jiřík vece: Věřím silně, že pán náš Jezus Kristus pravý Bůh jest a pravý člověk, jenžto se jest počal Duchem svatým, trpěl pod pont- ským Pilátem, ukřižován, umřel i pohřben, vstoupil na nebesa, sedí na pravici u Boha otce živého i kraluje na věky. Tehdy ten ďábel, jenžto se byl biskupem učinil, ohnivým křížem o dru- hou ruku jeho udeřil, řka: Věřím, cožt pravím. Nebo lépe pravdu Písma vím, nežli ty, jsa neučený a hloupý laik. Ani také sluší biskupovi lháti. Protož tomu máš věřiti. A když to Jiřík uslyšel, jal se tím chutněji křesťanské víry vyznávati. Tehdy ten biskup povrhl ten kříž na zemi i jal se jeho nohami tlačiti. Uzřev to Jiřík, že jsou ďáblové v osobách kněžských, utekl se opět k oněm slovům, řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A ihned dáblové zmizeli a smradem velikým povětří naplnili. Deváté Jiříkovo vidění A když z toho pole Jiřík málo dále šel, zjevil mu se ďábel v osobě otce jeho Kryzafana se třemi jinými dábly v osobách tří bratrův jeho; z těch jednoho Jiřík nejvíce miloval, jménem Štěpána, a byl ten nejmladší. Tehdy ten ďábel v osobě otcově radostně pozdravil jeho, řka: Vítej, nejmilejší synu, do těchto zemí neznámých! Raduj se, milý synu, s bratry svými i se mnou! Nebo dávný čas, jakž jste sebe neviděli. A toť také pravím, že jsme zemřeli a duše naše od hubenství onoho světa jsou vzaty a posazeny v této cestě a v tomto bydle, a vše pro jednu věc. Neb ten Jezus Kristus veliký svůdník víry pravé byl, pravě se synem božím, jenž zajisté nebyl; neb jest on po vzkříšení nikdy nevstal z mrtvých, i jest falešník. To jistě věz. A zajisté dlouhý čas byl jsem živ a byl jsem pře- lstěn. Potom pak jsa ujištěn o té falešné víře Duchem svatým, postoupil jsem z té falešné víry. Protož ty, milý synu, neb já tě jako sám sebe vy- koupiti žádám od věčného zatracení, prosím tebe, abys zapřel toho Krista i jeho víry, neb on pomoci tobě nemůže. Pakli toho neučiníš, že víry jeho i s ním nezapřeš, slibuji Bohu nebeskému, žeť ihned synu svému a bratru tvému Štěpánovi hlavu setnu. Jiřík tu řeč uslyšev, málo se lekl, avšak s víry nepostoupil. Kterakžkoli prvé silné pokušení měl jest, toto bylo nejtěžší. I vece Jiřík jako se třesa: Věřím, že pán náš Jezu Kristus jest syn Boha živého a z mrtvých vstal i kraluje na věky. 206
Strana 207
Uslyšel to ďábel v osobě otce jeho Kryzafana; s vel kým hněvem vzav ďábla v osobě Štěpánově i vyňav meč stal jemu hlavu. Uzřev to Jiřík, že tu pokušení jsou ďáblovská, vzdechl k synu božímu i vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A ihned ti čtyři dáblové propadli jsou se před ním. Desáté Jiříkovo vidění Když to Jiřík veliké pokušení přemohl, veliké díky vzdal Bohu i šel svou cestou. Tehdy ďábel, otec vší zlosti i lsti, jenžto vždy lidem v dobrých skutcích překáží, učinil se v osobě jedné panny i v rouše též, jako ta panna byla v Apulii, na nižto Jiřík byl velmi laskav a ostavil u ní tři pásy a kuklu a mnoho jiných klenotův jí byl poručil preč jda. Tehdy ona po- tkavši Jiříka vece: Příteli milý, vítej! Mé srdce jest plno radosti, když tě vidím, neb jsi se k také práci a k takovému nebezpečenství poddal. A také jsem slyšela, že jsi od šeredných ďáblův měl mnoho pokušení. I přišla jsem boží vůlí, neb mám býti tvé pouti účastna. A také abych spatřila to, což by našim duším pomocno bylo, mé a tvé, k jich spasení a kterak bychom mohli Bohu sloužiti. Protož mne jest anděl boží sem vedl vida, žes skrze ďábly zarmoucen, i kázal mi, ať bych některé utěšení učinila. Tyto tři pásy a kuklu jsem přinesla tobě. Vezmiž, milý bráchku, kuklu tuto, a vzděj ji na svou hlavu, abys slušněji před obličejem božím i před jeho svatými byl, jižto v ráji jsou, a jimž nás opatřiti kázal. Tehdy Jiřík znamenav této panny řeč, kterouž mluvila, podivil se velmi. Avšak potvrdiv se u víře boží, že to není pravá panna, ale ďábel škaredý v osobě panenské, jenžto se jemu zjevil chtě jeho přelstíti, vece Jiřík k té panně: Nesluší muži nábožnému a poutníku pyšných a hrdých věcí užívati. Také jsem naučen od převora Pavla svatého Patricie, jehož věrně držím po- kání: Zajisté mám užívati roucha tohoto, v kteréž jsem oblečen, totižto ve tři sukně tyto, ale nic jiného, a mám býti bos a bez kukly. Protož měj ty sobě své pásy i kuklu, neb já na ně nic nedbám. Jemuž ta panna vece: Ač ti jest svatý Patricius roucho, kteréž ty máš, nésti kázal, dokudž jsou pokušení dábelská, ale z boží milosti ty jsi je již přemohl a již se jich víc nebojíš. A proto přikázáním božím i jeho anděla tyto pásy a kuklu přijmi, abys ozdoben byl a sličněji v ráji se okážeš. Jiřík stál velmi dlouho mysle, co jest učiniti, avšak utekl se k milosti boží řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému! Tu ihned ta panna zmizela a smrad veliký po sobě tu ostavila. Jedenácté Jiříkovo vidění Opět Jiřík počal jíti. Uzřel jedno místo ohnivé a velmi veliké hořící s rozpuštěnou smolou a s olovem a se sírou, v němžto bez čísla duší se 207
Uslyšel to ďábel v osobě otce jeho Kryzafana; s vel kým hněvem vzav ďábla v osobě Štěpánově i vyňav meč stal jemu hlavu. Uzřev to Jiřík, že tu pokušení jsou ďáblovská, vzdechl k synu božímu i vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému. A ihned ti čtyři dáblové propadli jsou se před ním. Desáté Jiříkovo vidění Když to Jiřík veliké pokušení přemohl, veliké díky vzdal Bohu i šel svou cestou. Tehdy ďábel, otec vší zlosti i lsti, jenžto vždy lidem v dobrých skutcích překáží, učinil se v osobě jedné panny i v rouše též, jako ta panna byla v Apulii, na nižto Jiřík byl velmi laskav a ostavil u ní tři pásy a kuklu a mnoho jiných klenotův jí byl poručil preč jda. Tehdy ona po- tkavši Jiříka vece: Příteli milý, vítej! Mé srdce jest plno radosti, když tě vidím, neb jsi se k také práci a k takovému nebezpečenství poddal. A také jsem slyšela, že jsi od šeredných ďáblův měl mnoho pokušení. I přišla jsem boží vůlí, neb mám býti tvé pouti účastna. A také abych spatřila to, což by našim duším pomocno bylo, mé a tvé, k jich spasení a kterak bychom mohli Bohu sloužiti. Protož mne jest anděl boží sem vedl vida, žes skrze ďábly zarmoucen, i kázal mi, ať bych některé utěšení učinila. Tyto tři pásy a kuklu jsem přinesla tobě. Vezmiž, milý bráchku, kuklu tuto, a vzděj ji na svou hlavu, abys slušněji před obličejem božím i před jeho svatými byl, jižto v ráji jsou, a jimž nás opatřiti kázal. Tehdy Jiřík znamenav této panny řeč, kterouž mluvila, podivil se velmi. Avšak potvrdiv se u víře boží, že to není pravá panna, ale ďábel škaredý v osobě panenské, jenžto se jemu zjevil chtě jeho přelstíti, vece Jiřík k té panně: Nesluší muži nábožnému a poutníku pyšných a hrdých věcí užívati. Také jsem naučen od převora Pavla svatého Patricie, jehož věrně držím po- kání: Zajisté mám užívati roucha tohoto, v kteréž jsem oblečen, totižto ve tři sukně tyto, ale nic jiného, a mám býti bos a bez kukly. Protož měj ty sobě své pásy i kuklu, neb já na ně nic nedbám. Jemuž ta panna vece: Ač ti jest svatý Patricius roucho, kteréž ty máš, nésti kázal, dokudž jsou pokušení dábelská, ale z boží milosti ty jsi je již přemohl a již se jich víc nebojíš. A proto přikázáním božím i jeho anděla tyto pásy a kuklu přijmi, abys ozdoben byl a sličněji v ráji se okážeš. Jiřík stál velmi dlouho mysle, co jest učiniti, avšak utekl se k milosti boží řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému! Tu ihned ta panna zmizela a smrad veliký po sobě tu ostavila. Jedenácté Jiříkovo vidění Opět Jiřík počal jíti. Uzřel jedno místo ohnivé a velmi veliké hořící s rozpuštěnou smolou a s olovem a se sírou, v němžto bez čísla duší se 207
Strana 208
mučilo, jimžto počtu žádný nevěděl ani muky vypraviti uměl. A u pro- středce toho místa bylo kolo veliké ohnivé, železné a železných sukův neb zubů plno nabito podle obyčeje kola mlýnského, jímžto točili tisíc dáblův. A to kolo v obracení všem duším těmi zuby po všech stranách sekalo přes hlavu, přes tvář, přes břicho, přes ruce i přes nohy až do posledního údu. A také to kolo v svém obracení berouc hříšné duše me- talo je tak, že někteří padali v smolu a někteří ve vroucí olovo, někteří také v čistec horký. A tak to kolo dábli ustavičně točili a tak pro bolest to- ho ukrutného mučení dušičky ty vysokými hlasy volaly i plakaly. Protož Jiřík uzřev tak ukrutné muky těch duší, velmi se ulekl a pomodliv se za ně Hospodinu a ihned byl té muky zproštěn a toho vidění byl všeho zbaven. Dvanácté Jiříkovo vidění Jiřík opět svou cestou šel i uzřel jeden dům zdáli a zšíři za míli. A ten dům byl přikryt železem a čistcem horoucím. Tu uzřel Jiřík ty všecky věci, co se v něm dělo, ano plno hrncův, a ti byli plni olova a smoly a síry rozpuštěné. A ti hrnci tak velicí byli, jakožto by v jeden vložil dvě stě neb tři sta duší. A ty duše v těch hrncích ukrutné muky trpěly, a ty volaly žalostivými hlasy řkouce: Buď milostiv nám hříšným, Jezu Kriste, nebeský pane, i matko Maria, milostivá panno, popros za nás se všemi svatými. A také skrze ten dům potok studničný veliký tekl a ďáblův v tom domě všudy dosti bylo. Ti v tom potoce hotovi byli hříšné duše mučiti, berouce je z hrncův háky horoucími železnými, i metali je v studený potok. A když v té vodě ustydly, opět je do hrncův horoucími háky metali. A skrze ten dům cesta byla, jížto Jiřík měl jíti. Ale utekl se ku pomoci boží i k matce svaté Marii řka: Ó přeslavná panno Maria, paní očistce i také pekla, ráje i všeho světa, mocná královno nebeská, rač mě nyní v tomto nebezpečenství pomocna býti, i oroduj před svým milým synem, aby mne ráčil zbaviti vchodu tohoto hříšného domu, ale jinudy rač mi cestu ukázati. A když tu modlitbu řekl, Jiřík uzřel cestu svou s jiné strany toho domu vnáhle učiněnou, po nížto on ve jméno pána našeho Jezu Krista beze strachu šel bezpečně. Třinácté Jiříkovo vidění Když opět dále šel, uzřel jednu studnici velmi hlubokou, takže jí dna nikterakž nemohl viděti. A v té studnici množství duší, vysokými a ža- lostivými hlasy volajíce. A podle té studnice cesta byla, jížto Jiřík šel. A když přistoupil k té studnici, ihned jako jablko okrouhlé v hlubokost té studnice upadl. A když byl blízko již podle dna, ihned se k svým slo- vům utekl řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému! Tehdy ihned z té studnice hlubokosti Jiřík byl vyzdvižen i zproštěn. 208
mučilo, jimžto počtu žádný nevěděl ani muky vypraviti uměl. A u pro- středce toho místa bylo kolo veliké ohnivé, železné a železných sukův neb zubů plno nabito podle obyčeje kola mlýnského, jímžto točili tisíc dáblův. A to kolo v obracení všem duším těmi zuby po všech stranách sekalo přes hlavu, přes tvář, přes břicho, přes ruce i přes nohy až do posledního údu. A také to kolo v svém obracení berouc hříšné duše me- talo je tak, že někteří padali v smolu a někteří ve vroucí olovo, někteří také v čistec horký. A tak to kolo dábli ustavičně točili a tak pro bolest to- ho ukrutného mučení dušičky ty vysokými hlasy volaly i plakaly. Protož Jiřík uzřev tak ukrutné muky těch duší, velmi se ulekl a pomodliv se za ně Hospodinu a ihned byl té muky zproštěn a toho vidění byl všeho zbaven. Dvanácté Jiříkovo vidění Jiřík opět svou cestou šel i uzřel jeden dům zdáli a zšíři za míli. A ten dům byl přikryt železem a čistcem horoucím. Tu uzřel Jiřík ty všecky věci, co se v něm dělo, ano plno hrncův, a ti byli plni olova a smoly a síry rozpuštěné. A ti hrnci tak velicí byli, jakožto by v jeden vložil dvě stě neb tři sta duší. A ty duše v těch hrncích ukrutné muky trpěly, a ty volaly žalostivými hlasy řkouce: Buď milostiv nám hříšným, Jezu Kriste, nebeský pane, i matko Maria, milostivá panno, popros za nás se všemi svatými. A také skrze ten dům potok studničný veliký tekl a ďáblův v tom domě všudy dosti bylo. Ti v tom potoce hotovi byli hříšné duše mučiti, berouce je z hrncův háky horoucími železnými, i metali je v studený potok. A když v té vodě ustydly, opět je do hrncův horoucími háky metali. A skrze ten dům cesta byla, jížto Jiřík měl jíti. Ale utekl se ku pomoci boží i k matce svaté Marii řka: Ó přeslavná panno Maria, paní očistce i také pekla, ráje i všeho světa, mocná královno nebeská, rač mě nyní v tomto nebezpečenství pomocna býti, i oroduj před svým milým synem, aby mne ráčil zbaviti vchodu tohoto hříšného domu, ale jinudy rač mi cestu ukázati. A když tu modlitbu řekl, Jiřík uzřel cestu svou s jiné strany toho domu vnáhle učiněnou, po nížto on ve jméno pána našeho Jezu Krista beze strachu šel bezpečně. Třinácté Jiříkovo vidění Když opět dále šel, uzřel jednu studnici velmi hlubokou, takže jí dna nikterakž nemohl viděti. A v té studnici množství duší, vysokými a ža- lostivými hlasy volajíce. A podle té studnice cesta byla, jížto Jiřík šel. A když přistoupil k té studnici, ihned jako jablko okrouhlé v hlubokost té studnice upadl. A když byl blízko již podle dna, ihned se k svým slo- vům utekl řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv mně hříšnému! Tehdy ihned z té studnice hlubokosti Jiřík byl vyzdvižen i zproštěn. 208
Strana 209
Čtrnácté Jiříkovo vidění Když Jiřík opět cestou dále šel, tu uzřel jednu horu velikou a vysokou za míli, oblaky přikrytou, na nížto bylo veliké množství duší, žalostivě volajíce a řkouce: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého i blahoslavené panny Marie, buď milostiv nám přebývajícím v těchto smutcích i v těchto mukách. A ta hora byla velmi temná a mlhou obklíčená a dýmem příliš černým přikrytá. A tak ty duše volajíce nemohly býti slyšány pro ten dým i pro tu mlhu. Z té také hory vítr studený s ledem vycházel. Ale Jiřík božím povolením uslyšev žalostné hlasy těch duší, slitovav se nad nimi na své mysli vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv dušičkám v těchto mukách přebývajícím. A když dokonal svou modlitbu, všecky dušičky vysokým hlasem odpo- věděly: Amen. I počaly tu dušičky prositi za Jiříka řkouce: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, rač spomoci i zpraviti sluhu svého Jiříka, aby tuto nábožnou modlitbu a pout s tvou pomocí dokonaje, do své vlasti zdráv beze všech nedostatkův přijíti mohl, a po jeho skončení tvému království nebeskému se dostal. Uslyšev ta slova Jiřík počal se velmi diviti, že ty duše tak tajemné jeho modlitbě srozuměly jsou brzo. I šel po své cestě Boha chvále. Patnácté Jiříkovo vidění V tu dobu přišel Jiřík k jedné propasti velmi veliké a hluboké. A ta pro- past byla peklo. Přes tu propast most byl železný jako meč zšíři, a ten se třásl jako list toho stromu, jenž slove topol. Ta propast také plna byla síry, smoly, čistce horoucího, a z té propasti dým a smrad přílišný vy- cházel. A když Jiřík tyto věci uzřel, ulekl se velmi i spadl na zemi a pokleknuv na svá kolena vším svým náboženstvím ve své mysli počal se modliti řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, v kteréhož moci jsou všecky věci, ty víš mou vůli: dej mi radu i pomoc, neb jsi Bůh můj a vykupitel. Šestnácté Jiříkovo vidění Tehdy přišel k Jiříkovi člověk mladý jako ve dvaatřiceti letech v stáří, krásný a tváři velmi jasné, v rouše zeleném, velmi v dobrém, nohy bosy měl a na své hlavě korunu zlatou s kamením drahým měl, a kříž zlatý v levé ruce držel. A ta koruna i tvář jeho tak se velmi svítila jako slu- nečná záře. Tehdy ten mládenec pozdravil Jiříka řka: Pokoj pána našeho Jezu Krista vždy s tebou buď. I otázal jeho tak řka: Jiříku, proč jsi sem přišel? Co prosíš? Co hle- dáš? Odpověděl Jiřík: Abych milost pána našeho Jezu Krista nalezl. 14 Próza 209
Čtrnácté Jiříkovo vidění Když Jiřík opět cestou dále šel, tu uzřel jednu horu velikou a vysokou za míli, oblaky přikrytou, na nížto bylo veliké množství duší, žalostivě volajíce a řkouce: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého i blahoslavené panny Marie, buď milostiv nám přebývajícím v těchto smutcích i v těchto mukách. A ta hora byla velmi temná a mlhou obklíčená a dýmem příliš černým přikrytá. A tak ty duše volajíce nemohly býti slyšány pro ten dým i pro tu mlhu. Z té také hory vítr studený s ledem vycházel. Ale Jiřík božím povolením uslyšev žalostné hlasy těch duší, slitovav se nad nimi na své mysli vece: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv dušičkám v těchto mukách přebývajícím. A když dokonal svou modlitbu, všecky dušičky vysokým hlasem odpo- věděly: Amen. I počaly tu dušičky prositi za Jiříka řkouce: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, rač spomoci i zpraviti sluhu svého Jiříka, aby tuto nábožnou modlitbu a pout s tvou pomocí dokonaje, do své vlasti zdráv beze všech nedostatkův přijíti mohl, a po jeho skončení tvému království nebeskému se dostal. Uslyšev ta slova Jiřík počal se velmi diviti, že ty duše tak tajemné jeho modlitbě srozuměly jsou brzo. I šel po své cestě Boha chvále. Patnácté Jiříkovo vidění V tu dobu přišel Jiřík k jedné propasti velmi veliké a hluboké. A ta pro- past byla peklo. Přes tu propast most byl železný jako meč zšíři, a ten se třásl jako list toho stromu, jenž slove topol. Ta propast také plna byla síry, smoly, čistce horoucího, a z té propasti dým a smrad přílišný vy- cházel. A když Jiřík tyto věci uzřel, ulekl se velmi i spadl na zemi a pokleknuv na svá kolena vším svým náboženstvím ve své mysli počal se modliti řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, v kteréhož moci jsou všecky věci, ty víš mou vůli: dej mi radu i pomoc, neb jsi Bůh můj a vykupitel. Šestnácté Jiříkovo vidění Tehdy přišel k Jiříkovi člověk mladý jako ve dvaatřiceti letech v stáří, krásný a tváři velmi jasné, v rouše zeleném, velmi v dobrém, nohy bosy měl a na své hlavě korunu zlatou s kamením drahým měl, a kříž zlatý v levé ruce držel. A ta koruna i tvář jeho tak se velmi svítila jako slu- nečná záře. Tehdy ten mládenec pozdravil Jiříka řka: Pokoj pána našeho Jezu Krista vždy s tebou buď. I otázal jeho tak řka: Jiříku, proč jsi sem přišel? Co prosíš? Co hle- dáš? Odpověděl Jiřík: Abych milost pána našeho Jezu Krista nalezl. 14 Próza 209
Strana 210
Jemužto ten mládenec odpověděl řka: Tu jsi nalezl i míti budeš. Tehdy Jiřík rozpomenuv se o radě, ježto jemu od onoho starého muže dána byla, jenžto se jemu na počátce zjevil byl, i zaklel toho mládence řka: Zaklínám tě mocí pána našeho Jezu Krista i také umučení jeho, abys mi pověděl, jsi-li ty z ráje čili z pekla poslán. Jemuž on odpověděl řka: Zajisté při víře pravím tobě, že jsem já posel boží, poslán z ráje k tobě. Zaklínám tě po druhé, abys mi pověděl, jsi-li ty anděl čili člověk. On opět odpověděl: Já jsem anděl boží. Ještě zaklínám tě po třetí, abys mi pověděl, kdo jsi ty, neb kterak tobě říkají. Tehdy on odpověděl: Jsem netoliko anděl boží z nebes, ale archanděl, totiž kníže všech andělův, a jméno mé jest Michal. Tu Jiřík ihned pokleknuv poceloval nohy jeho. Sedmnácté Jiříkovo vidění Tehdy svatý Michal archanděl ujav Jiříka za ruku vece: Chceš-li viděti muky očistce? Jiřík odpověděl řka: Viděl jsem hrozné a divné muky očistce. Jemuž svatý Michal vece: Kteraks kolivěk veliké věci viděl a divné očist- ce, více však nejmenší jsou, kteréž já tobě ukáži. Pojav svatý Michal Jiříka za ruku vece: Pojď po mně a následuj chodu mého. Tehdy vedl jeho na bok nebo v stranu té propasti pekelné. I uzřel Jiřík tam duše mužské a ženské v osobách jako jsou na tomto světě byly, neb duše králova jako králova, a takéž o jiných stavech bylo. A ty duše dábli velmi mučili. I viděl jest Jiřík některé duše za hrdlo pověšené provazy i postraňky ohnivými, a také ty duše hadi po vší tváři i po všech stra- nách těla hrozně štípali; v kterých údech nebo v stranách jsou proti Bohu i spravedlnosti některé rozkoše měly, ty jsou muky v očistci trpěly, kteréž s pokáním s tohoto světa sešly jsou neučinivše dosti za své hříchy. Viděl jest Jiřík také bez čísla duší na železných kolech mučící se, a ta kola bez přestání ďábli točili; a ta jest muka pyšných nebo hříchu pýchy. Opět jest viděl bez čísla kotlův a hrncův železných, plných zlata a stříbra, a to bylo velmi horce rozpuštěno, a tu jsou duše seděly svázané ohnivými řetězy a ďábli jim ústa různo drželi a to zlato a stříbro jim v ústa lili; a ta jest muka všech lakomcův, jakožto kupcův i jiných, kteříž Boha opouštějí pro nevěrný zisk, a ty bludné ženy, kteréžto pro peníze svým životem hřeší, dávajíce své tělo za peníze. Opět jest viděl duše ženské i mužské, mající ostrví ohnivé přes pupek, a to ostrví dosáhlo jich ledví, a ďábli váleli ty duše jakožto mlýnské kolo, a ta muka jest smilství; nebo kterýmiž údy zvláště hřeší, těmi zvláště mají trpěti. Více viděl jest Jiřík bez čísla duší ostrými meči sekouc, po všech stranách těla rozsekávajíc všecky údy různo; a ta jest muka hněvu a pomsty. I jest těch lidí mnoho, kteříž na tomto světě nechtí odpustiti svým nepřátelům, ale vším srdcem pomsty hledají. Opět viděl Jiřík duše u stolu sedící, jimž místo krmí dá- 210
Jemužto ten mládenec odpověděl řka: Tu jsi nalezl i míti budeš. Tehdy Jiřík rozpomenuv se o radě, ježto jemu od onoho starého muže dána byla, jenžto se jemu na počátce zjevil byl, i zaklel toho mládence řka: Zaklínám tě mocí pána našeho Jezu Krista i také umučení jeho, abys mi pověděl, jsi-li ty z ráje čili z pekla poslán. Jemuž on odpověděl řka: Zajisté při víře pravím tobě, že jsem já posel boží, poslán z ráje k tobě. Zaklínám tě po druhé, abys mi pověděl, jsi-li ty anděl čili člověk. On opět odpověděl: Já jsem anděl boží. Ještě zaklínám tě po třetí, abys mi pověděl, kdo jsi ty, neb kterak tobě říkají. Tehdy on odpověděl: Jsem netoliko anděl boží z nebes, ale archanděl, totiž kníže všech andělův, a jméno mé jest Michal. Tu Jiřík ihned pokleknuv poceloval nohy jeho. Sedmnácté Jiříkovo vidění Tehdy svatý Michal archanděl ujav Jiříka za ruku vece: Chceš-li viděti muky očistce? Jiřík odpověděl řka: Viděl jsem hrozné a divné muky očistce. Jemuž svatý Michal vece: Kteraks kolivěk veliké věci viděl a divné očist- ce, více však nejmenší jsou, kteréž já tobě ukáži. Pojav svatý Michal Jiříka za ruku vece: Pojď po mně a následuj chodu mého. Tehdy vedl jeho na bok nebo v stranu té propasti pekelné. I uzřel Jiřík tam duše mužské a ženské v osobách jako jsou na tomto světě byly, neb duše králova jako králova, a takéž o jiných stavech bylo. A ty duše dábli velmi mučili. I viděl jest Jiřík některé duše za hrdlo pověšené provazy i postraňky ohnivými, a také ty duše hadi po vší tváři i po všech stra- nách těla hrozně štípali; v kterých údech nebo v stranách jsou proti Bohu i spravedlnosti některé rozkoše měly, ty jsou muky v očistci trpěly, kteréž s pokáním s tohoto světa sešly jsou neučinivše dosti za své hříchy. Viděl jest Jiřík také bez čísla duší na železných kolech mučící se, a ta kola bez přestání ďábli točili; a ta jest muka pyšných nebo hříchu pýchy. Opět jest viděl bez čísla kotlův a hrncův železných, plných zlata a stříbra, a to bylo velmi horce rozpuštěno, a tu jsou duše seděly svázané ohnivými řetězy a ďábli jim ústa různo drželi a to zlato a stříbro jim v ústa lili; a ta jest muka všech lakomcův, jakožto kupcův i jiných, kteříž Boha opouštějí pro nevěrný zisk, a ty bludné ženy, kteréžto pro peníze svým životem hřeší, dávajíce své tělo za peníze. Opět jest viděl duše ženské i mužské, mající ostrví ohnivé přes pupek, a to ostrví dosáhlo jich ledví, a ďábli váleli ty duše jakožto mlýnské kolo, a ta muka jest smilství; nebo kterýmiž údy zvláště hřeší, těmi zvláště mají trpěti. Více viděl jest Jiřík bez čísla duší ostrými meči sekouc, po všech stranách těla rozsekávajíc všecky údy různo; a ta jest muka hněvu a pomsty. I jest těch lidí mnoho, kteříž na tomto světě nechtí odpustiti svým nepřátelům, ale vším srdcem pomsty hledají. Opět viděl Jiřík duše u stolu sedící, jimž místo krmí dá- 210
Strana 211
vali jísti jedovatá zvířata jakožto hady, štíry a žáby, i jiné, což jest jedo- vatého pokolení. A také tekl tu potok podle toho stolu, pln všech věcí, ježto se rozpouštěti mohou přehorké a horoucí jako smola, sádlo, olej; to pak po tom mrzkém jedení ďábli ty duše z toho potoka napájeli; a ta jest muka hříchu obžerství, to jest těch, jižto směle zruší půst čtyřiceti dnův a vigilii svatých, kterýžto půst ustaven jest od svaté církve z práva. Také Jiřík uzřel duše, kteréžto ďáblové ostrými meči prsy proklávali, a to jest ta muka, kdožkolivěk svého bližního nebo komu jinému v které cti neb v kterém dobrém závidí, a srdcem se proto rmoutí. Opět uzřel Jiřík duše jedny v jednom domu, v němžto všelijací hadové rozličného plodu byli, a ti hadové měli v čele ostrá žihadla, jimižto duše bodli i ští- pali; a ta jest muka hříchu tesknosti na boží službě, a zvláště zákonníkům i jiným kněžím ustavená, kteřížto na tomto světě jsou tesklivi i lenivi, neb oni slib a přikázáni mají držeti. Osmnácté Jiříkovo vidění Viděl jest Jiřík v očistci čtverou věc. Nejprve bez čísla duší a ďáblův mučících. Za druhé poznal jest matku svou a jiných mnoho přátel, stojí- cích v ohni očistce, volajíce žalostivými hlasy a řkouce: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv nám hříšným! Třetí, volali a žádali pomoci všech svatých a zvláště pomoci matky boží řkouce: Ó Maria, matko milosrdenství, oroduj za nás. Ale Jiřík s mateří svou nemohl mluviti, neb daleko od něho stála, avšak na se mile vzhlédali, ona na něho a on na ni, nebo matka radovala se synu, kterémuž Bůh takovou milost okázal, syn také radoval se mateři, maje jistou naději o jejím spasení. A také rmoutil se vida ji v ukrutných mu- kách. Čtvrté viděl jest dva tisíce mužských i ženských duší, krále, královny, knížata duchovní i světská, chudé i bohaté. Nadto ještě viděl jest krále Ruprechta anglického a Filipa, krále francouzského. Opět viděl jest jeden veliký kotel, jenžto přemáhal jiné všecky kotly v očistci, v němžto žádného nebylo ani potom žádný přijíti měl. Tak anděl Jiříkovi pověděl, že svatý Patricius sedm let v něm pokání trpěl. Viděl jest Jiřík opět anděla s nebes sestupujícího a těch duší v očistci potvrzujícího a tak volajícího; vysokým hlasem řekl: Posilněte se v Bohu a trpte mile i pokorně, nebo Pán náš Jezus Kristus skoro se nad vámi smiluje, i budete míti život věčný i pokoj s ním na věky. I vece svatý Michal Jiříkovi: Tento anděl nebeský na každý den do očistce sestupuje a dušičky těší, i zdají se jim muky menší. Devatenácté Jiříkovo vidění Pojal svatý Michal Jiříka za ruku i vedl jeho k propasti pekelné. A ta byla plna čistce horoucího rozpuštěného a tak smrdutého, že nebyl by 211
vali jísti jedovatá zvířata jakožto hady, štíry a žáby, i jiné, což jest jedo- vatého pokolení. A také tekl tu potok podle toho stolu, pln všech věcí, ježto se rozpouštěti mohou přehorké a horoucí jako smola, sádlo, olej; to pak po tom mrzkém jedení ďábli ty duše z toho potoka napájeli; a ta jest muka hříchu obžerství, to jest těch, jižto směle zruší půst čtyřiceti dnův a vigilii svatých, kterýžto půst ustaven jest od svaté církve z práva. Také Jiřík uzřel duše, kteréžto ďáblové ostrými meči prsy proklávali, a to jest ta muka, kdožkolivěk svého bližního nebo komu jinému v které cti neb v kterém dobrém závidí, a srdcem se proto rmoutí. Opět uzřel Jiřík duše jedny v jednom domu, v němžto všelijací hadové rozličného plodu byli, a ti hadové měli v čele ostrá žihadla, jimižto duše bodli i ští- pali; a ta jest muka hříchu tesknosti na boží službě, a zvláště zákonníkům i jiným kněžím ustavená, kteřížto na tomto světě jsou tesklivi i lenivi, neb oni slib a přikázáni mají držeti. Osmnácté Jiříkovo vidění Viděl jest Jiřík v očistci čtverou věc. Nejprve bez čísla duší a ďáblův mučících. Za druhé poznal jest matku svou a jiných mnoho přátel, stojí- cích v ohni očistce, volajíce žalostivými hlasy a řkouce: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, buď milostiv nám hříšným! Třetí, volali a žádali pomoci všech svatých a zvláště pomoci matky boží řkouce: Ó Maria, matko milosrdenství, oroduj za nás. Ale Jiřík s mateří svou nemohl mluviti, neb daleko od něho stála, avšak na se mile vzhlédali, ona na něho a on na ni, nebo matka radovala se synu, kterémuž Bůh takovou milost okázal, syn také radoval se mateři, maje jistou naději o jejím spasení. A také rmoutil se vida ji v ukrutných mu- kách. Čtvrté viděl jest dva tisíce mužských i ženských duší, krále, královny, knížata duchovní i světská, chudé i bohaté. Nadto ještě viděl jest krále Ruprechta anglického a Filipa, krále francouzského. Opět viděl jest jeden veliký kotel, jenžto přemáhal jiné všecky kotly v očistci, v němžto žádného nebylo ani potom žádný přijíti měl. Tak anděl Jiříkovi pověděl, že svatý Patricius sedm let v něm pokání trpěl. Viděl jest Jiřík opět anděla s nebes sestupujícího a těch duší v očistci potvrzujícího a tak volajícího; vysokým hlasem řekl: Posilněte se v Bohu a trpte mile i pokorně, nebo Pán náš Jezus Kristus skoro se nad vámi smiluje, i budete míti život věčný i pokoj s ním na věky. I vece svatý Michal Jiříkovi: Tento anděl nebeský na každý den do očistce sestupuje a dušičky těší, i zdají se jim muky menší. Devatenácté Jiříkovo vidění Pojal svatý Michal Jiříka za ruku i vedl jeho k propasti pekelné. A ta byla plna čistce horoucího rozpuštěného a tak smrdutého, že nebyl by 211
Strana 212
ten člověk na světě, kdož by ten smrad trpěti mohl, musil by ihned umříti. Přes tu propast byl most za míli zdéli, ostrý jako meč, a též v šíři a velmi vrtký. I vece svatý Michal Jiříkovi: Nebudeš-li v syna božího věřiti, zajisté věz, že tohoto mostu vrtkého nikoli nebudeš moci přejíti. Protož silně věř, jakož církev křesťanská učí. Odpověděl Jiřík řka: Věřím v našeho pána Jezu Krista, jenžto mocen jest mne v očistci milosrdenství posaditi. Uslyšel svatý Michal silnou víru jeho i vedl jej k mostu před ním jda. A když na most nohami vstoupil, otázal Jiříka: Věříš-li v pána Jezu Krista? Jemuž Jiřík odpověděl: Věřím v našeho pána Jezu Krista. Anděl vece: Požehnej se svatým křížem a pojď po mně, nic nepochybuje u víře. Vstup pravou nohou napřed na tento most. Tehdy Jiřík požehnav se svatým křížem a vzav požehnání od anděla vstoupil na most, silně věře v Boha. A když jeho přes most vedl, božím způsobením ihned ten most utvrdil se a byl na dvě pídě zšíři. A čím dále anděl s Jiříkem šel, tím více širokost měl, a když na půli toho mostu byli, vece anděl Jiříkovi: Chceš-li peklo a duše zatracené viděti? Jemužto Jiřík vece: Jestli se to pánu Jezu Kristovi líbí, chci rád viděti. Tehdy anděl ten kříž zlatý, jejž v ruce nesl, vysoko jej zdvihl i vece: Přikazujit vám, peklo, mocí pána našeho Jezu Krista, aby ses nám ihned otevřelo, aby tento poutník světle mohl tě opatřiti. A ihned ty dveře zcela se otevřely. Tehdy anděl a Jiřík zjevně peklo vidouce uzřeli jedno místo veliké, horoucím ohněm hořící, v němžto ďáblův bez čísla u mrzkých osobách, víc nežli jich kdy v očistci byl viděl. Opět viděl bez čísla duší židovských, pohanských i kacířských i jiných falešných křesťanův, kteříž v smrtelném hříchu bez zkroušení a bez po- kání s tohoto světa sejdou. I viděl jich v pekle množství, více nežli kdy v očistci. Viděl jest z počtu křesťanského mnoho duší zatracených, kte- réž v smrtelném hříše umírají. I vece svatý Michal: Jiříku, tento jest taký král, také kníže, taký prelát nebo zákonník, kteříž jsou některých hříchův se nezpovídavše umřeli. A ti jsou podle své viny spravedlivým soudem božím jeho milosti odsouzeni. I ukázal jest zajisté množství duší těch i jich hříchův, kteréž by ani nejumělejší člověk podobně neb právě vypraviti mohl. A protož prosme milé panny Marie a syna jejího pána nebeského, ať nás ostřeže od těch šeredných hříchův, a po naší smrti pojme nás do svého království. Amen. To Bůh dej. Dvacáté Jiříkovo vidění Vece anděl Jiříkovi: Již-lis peklo viděl? Jiřík vece: Již. I šel s ním na konec toho mostu, a ihned se po nich peklo zavřelo. Tehdy sestoupivše s mostu, otázal se Jiřík anděla: 212
ten člověk na světě, kdož by ten smrad trpěti mohl, musil by ihned umříti. Přes tu propast byl most za míli zdéli, ostrý jako meč, a též v šíři a velmi vrtký. I vece svatý Michal Jiříkovi: Nebudeš-li v syna božího věřiti, zajisté věz, že tohoto mostu vrtkého nikoli nebudeš moci přejíti. Protož silně věř, jakož církev křesťanská učí. Odpověděl Jiřík řka: Věřím v našeho pána Jezu Krista, jenžto mocen jest mne v očistci milosrdenství posaditi. Uslyšel svatý Michal silnou víru jeho i vedl jej k mostu před ním jda. A když na most nohami vstoupil, otázal Jiříka: Věříš-li v pána Jezu Krista? Jemuž Jiřík odpověděl: Věřím v našeho pána Jezu Krista. Anděl vece: Požehnej se svatým křížem a pojď po mně, nic nepochybuje u víře. Vstup pravou nohou napřed na tento most. Tehdy Jiřík požehnav se svatým křížem a vzav požehnání od anděla vstoupil na most, silně věře v Boha. A když jeho přes most vedl, božím způsobením ihned ten most utvrdil se a byl na dvě pídě zšíři. A čím dále anděl s Jiříkem šel, tím více širokost měl, a když na půli toho mostu byli, vece anděl Jiříkovi: Chceš-li peklo a duše zatracené viděti? Jemužto Jiřík vece: Jestli se to pánu Jezu Kristovi líbí, chci rád viděti. Tehdy anděl ten kříž zlatý, jejž v ruce nesl, vysoko jej zdvihl i vece: Přikazujit vám, peklo, mocí pána našeho Jezu Krista, aby ses nám ihned otevřelo, aby tento poutník světle mohl tě opatřiti. A ihned ty dveře zcela se otevřely. Tehdy anděl a Jiřík zjevně peklo vidouce uzřeli jedno místo veliké, horoucím ohněm hořící, v němžto ďáblův bez čísla u mrzkých osobách, víc nežli jich kdy v očistci byl viděl. Opět viděl bez čísla duší židovských, pohanských i kacířských i jiných falešných křesťanův, kteříž v smrtelném hříchu bez zkroušení a bez po- kání s tohoto světa sejdou. I viděl jich v pekle množství, více nežli kdy v očistci. Viděl jest z počtu křesťanského mnoho duší zatracených, kte- réž v smrtelném hříše umírají. I vece svatý Michal: Jiříku, tento jest taký král, také kníže, taký prelát nebo zákonník, kteříž jsou některých hříchův se nezpovídavše umřeli. A ti jsou podle své viny spravedlivým soudem božím jeho milosti odsouzeni. I ukázal jest zajisté množství duší těch i jich hříchův, kteréž by ani nejumělejší člověk podobně neb právě vypraviti mohl. A protož prosme milé panny Marie a syna jejího pána nebeského, ať nás ostřeže od těch šeredných hříchův, a po naší smrti pojme nás do svého království. Amen. To Bůh dej. Dvacáté Jiříkovo vidění Vece anděl Jiříkovi: Již-lis peklo viděl? Jiřík vece: Již. I šel s ním na konec toho mostu, a ihned se po nich peklo zavřelo. Tehdy sestoupivše s mostu, otázal se Jiřík anděla: 212
Strana 213
Pověz mi, anděle boží, budou-li ty duše pekelné konec míti svým mu- kám? Odpověděl anděl řka: Jezus Kristus, jenžto jest nejmocnější král, mohl by svou vůlí peklo zrušiti, by chtěl, a také by ty duše pekla zprostil. Avšak o tom žádné čáky není, neb ty duše, kteréžs u pekle viděl, ty jsou věčně zatraceny a v pekle žádného není vykoupení. A když v té řeči málo šli, uzřeli jednu louku velmi krásnou, a ta louka rozličného kvítí byla, a na té louce cesty žádné nebylo. A tak anděl s Ji- říkem po té louce jda takovou radost a veselí jest měl, že kdyby sto let po ní chodil, zdála by se jemu jedna hodina, neb ta louka veliká a široká se jemu zdála. Dvacáté první Jiříkovo vidění Opět tu uzřel jeden krásný sad. Ten byl pln rozličného stromoví, po němžto jedno ptáčkové letíce sladce zpívali ku podobenství andělským hlasům. A proto Jiřík se domníval, by v andělských kůrech přebýval, neb jest mněl, by ten sad ráj byl, neb přemáhal rozkoší i krásou první louku. Dvacáté druhé Jiříkovo vidění Když z toho sadu vyšel, Jiřík vece: Svatý Michale, prosím tebe, zdali tento sad, v němž ptáčkové zpívají, pravý ráj jest? Jemuž svatý Michal odpověděl řka: Pravím tobě, jakkoli tento sad jest velmi krásný a velikého utěšení, však ten jménem ráj není, ale jedno okušení rozkoši rajské nazváno. A když opět dále šli, uzřeli jednu okrouhlou zeď ku podobenství zdi měst- ské, a ta se všecka zlatá zdála a velmi světlá, v nížto u prostředce vrata ohnivá byla. A když Jiřík to uzřel, otázal se anděla řka: Která jest toto zeď stkvoucí jako slunce? Jemuž anděl odpověděl řka: Tato zeď jest rajská, ne zajisté ráje nebes- kého, ale toho, jenžto jest na tomto světě, v kterémž uzříš anděly svaté ve svých řádech usazeny. Uslyšev to Jiřík a anděl vece: V ráj tento ty vejdeš, ale v nebeský ty přijíti nemůžeš, nebs ty smrtedlný, protož nemůžeš ty na nebesa vstou- piti. A když tu řeč skonal anděl, ujav Jiříka za ruku vedl jej k rajským vra- tům i vece: Přikazuji vám, vrata boží, mocí pána našeho Jezu Krista, abyste bez meškání sluze božímu tomuto se otevřely, aby tam mohl ve- jíti. A když to svatý Michal vece, ihned se ta vrata otevřela a anděl s Jiříkem tam vešli. 213
Pověz mi, anděle boží, budou-li ty duše pekelné konec míti svým mu- kám? Odpověděl anděl řka: Jezus Kristus, jenžto jest nejmocnější král, mohl by svou vůlí peklo zrušiti, by chtěl, a také by ty duše pekla zprostil. Avšak o tom žádné čáky není, neb ty duše, kteréžs u pekle viděl, ty jsou věčně zatraceny a v pekle žádného není vykoupení. A když v té řeči málo šli, uzřeli jednu louku velmi krásnou, a ta louka rozličného kvítí byla, a na té louce cesty žádné nebylo. A tak anděl s Ji- říkem po té louce jda takovou radost a veselí jest měl, že kdyby sto let po ní chodil, zdála by se jemu jedna hodina, neb ta louka veliká a široká se jemu zdála. Dvacáté první Jiříkovo vidění Opět tu uzřel jeden krásný sad. Ten byl pln rozličného stromoví, po němžto jedno ptáčkové letíce sladce zpívali ku podobenství andělským hlasům. A proto Jiřík se domníval, by v andělských kůrech přebýval, neb jest mněl, by ten sad ráj byl, neb přemáhal rozkoší i krásou první louku. Dvacáté druhé Jiříkovo vidění Když z toho sadu vyšel, Jiřík vece: Svatý Michale, prosím tebe, zdali tento sad, v němž ptáčkové zpívají, pravý ráj jest? Jemuž svatý Michal odpověděl řka: Pravím tobě, jakkoli tento sad jest velmi krásný a velikého utěšení, však ten jménem ráj není, ale jedno okušení rozkoši rajské nazváno. A když opět dále šli, uzřeli jednu okrouhlou zeď ku podobenství zdi měst- ské, a ta se všecka zlatá zdála a velmi světlá, v nížto u prostředce vrata ohnivá byla. A když Jiřík to uzřel, otázal se anděla řka: Která jest toto zeď stkvoucí jako slunce? Jemuž anděl odpověděl řka: Tato zeď jest rajská, ne zajisté ráje nebes- kého, ale toho, jenžto jest na tomto světě, v kterémž uzříš anděly svaté ve svých řádech usazeny. Uslyšev to Jiřík a anděl vece: V ráj tento ty vejdeš, ale v nebeský ty přijíti nemůžeš, nebs ty smrtedlný, protož nemůžeš ty na nebesa vstou- piti. A když tu řeč skonal anděl, ujav Jiříka za ruku vedl jej k rajským vra- tům i vece: Přikazuji vám, vrata boží, mocí pána našeho Jezu Krista, abyste bez meškání sluze božímu tomuto se otevřely, aby tam mohl ve- jíti. A když to svatý Michal vece, ihned se ta vrata otevřela a anděl s Jiříkem tam vešli. 213
Strana 214
Dvacáté třetí Jiříkovo vidění Když Jiřík do ráje přišel, tu uzřel velikou rovninu, jížto konce nemohl dozříti na vše strany, kamž se obrátil, nic jiného neviděl kromě jednoho místa. Na tom místě byla hůrka malá se vypukala ku podobenství oltáře krásného. Na té rovině žádného stromu viděti nebylo, jen drahé kamení, jakoby nejkrásnější malování bylo. Uzřev Jiřík takovou rozkoš, zapo- menul svého hladu, jedení i pití i všeho hubenství tohoto světa, otce i všech přátel, neb v tom podobenství mrzký svět jest pro mrzkost našich těžkých hříchův, kteříž tak veliký smrad činí před obličejem syna božího i přede všemi svatými. A kdyby nebylo milosrdenství Marie, matky boží, ježto za nás ustavičně svého syna prosí, dávno bychom se do horoucího pekla propadli. Neb smrad tohoto světa boží vůlí více uškodí než peklo. A také nynější příbytek světa půjčen jest na pokání i na polepšení nám, avšak se řídko polepší. A protož utecme se k Marii, at ona ráčí prositi svého milého syna za nás za hříšné. Dvacáté čtvrté Jiříkovo vidění Viděl jest Jiřík andělův množství v osobě mladých lidí devíti kůry zří- zené, sladce jednu píseň zpívajíce a řkouce: Svatý, svatý, svatý Bože Sabaoth. A když dokonali chválu, devět andělských kůrův podle řádu důstojenství svého velmi řádně průvod činili, jakožto v obecných průvodech podle obyčeje svaté církve bývá. Nejprve šel řád andělský, druhý archandělský, třetí trůnův, čtvrtý principátův, pátý potestátův, šestý virtutes, sedmý cherubín, osmý serafin, devátý dominationes, a ti jsou mezi všemi anděly nejdůstojnější. A tak ti řádové neb zástupové, jeden po druhém jdouce, zpívali velmi sladce řkouce: Svatý, svatý Bože Sabaoth. A z těch andělův každý měl korunu zlatou na hlavě. Dvacáté páté Jiříkovo vidění Potom Jiřík uzřel množství blahoslavených lidí, mužův i žen, v deva- terém tovaryšstvě rozdělené. První tovaryšství jest svatých patriarchův, jako Adam, Abraham, Jakob, Izák. Druhý řád svatých prorokův, jako Izaiáše, Ezechiele, Davida krále. Třetí řád svatých učedníkův Nového i Starého zákona, kteříž jsou víru syna božího vyznávali písmem neb slovy. Čtvrtý řád svatých apoštolův. Pátý řád svatých čtyř evangelistův a svatých sedmdesáti dvou učedníkův. Šestý řád svatých zpovědníkův. Sedmý řád svatých mučedníkův. Osmý řád svatých panen. Devátý řád svatých manželův i vdov. Těch devět zástupův svatých lidí zpívali sladce řkouce: Svatý, svatý Bože Sabaoth. 214
Dvacáté třetí Jiříkovo vidění Když Jiřík do ráje přišel, tu uzřel velikou rovninu, jížto konce nemohl dozříti na vše strany, kamž se obrátil, nic jiného neviděl kromě jednoho místa. Na tom místě byla hůrka malá se vypukala ku podobenství oltáře krásného. Na té rovině žádného stromu viděti nebylo, jen drahé kamení, jakoby nejkrásnější malování bylo. Uzřev Jiřík takovou rozkoš, zapo- menul svého hladu, jedení i pití i všeho hubenství tohoto světa, otce i všech přátel, neb v tom podobenství mrzký svět jest pro mrzkost našich těžkých hříchův, kteříž tak veliký smrad činí před obličejem syna božího i přede všemi svatými. A kdyby nebylo milosrdenství Marie, matky boží, ježto za nás ustavičně svého syna prosí, dávno bychom se do horoucího pekla propadli. Neb smrad tohoto světa boží vůlí více uškodí než peklo. A také nynější příbytek světa půjčen jest na pokání i na polepšení nám, avšak se řídko polepší. A protož utecme se k Marii, at ona ráčí prositi svého milého syna za nás za hříšné. Dvacáté čtvrté Jiříkovo vidění Viděl jest Jiřík andělův množství v osobě mladých lidí devíti kůry zří- zené, sladce jednu píseň zpívajíce a řkouce: Svatý, svatý, svatý Bože Sabaoth. A když dokonali chválu, devět andělských kůrův podle řádu důstojenství svého velmi řádně průvod činili, jakožto v obecných průvodech podle obyčeje svaté církve bývá. Nejprve šel řád andělský, druhý archandělský, třetí trůnův, čtvrtý principátův, pátý potestátův, šestý virtutes, sedmý cherubín, osmý serafin, devátý dominationes, a ti jsou mezi všemi anděly nejdůstojnější. A tak ti řádové neb zástupové, jeden po druhém jdouce, zpívali velmi sladce řkouce: Svatý, svatý Bože Sabaoth. A z těch andělův každý měl korunu zlatou na hlavě. Dvacáté páté Jiříkovo vidění Potom Jiřík uzřel množství blahoslavených lidí, mužův i žen, v deva- terém tovaryšstvě rozdělené. První tovaryšství jest svatých patriarchův, jako Adam, Abraham, Jakob, Izák. Druhý řád svatých prorokův, jako Izaiáše, Ezechiele, Davida krále. Třetí řád svatých učedníkův Nového i Starého zákona, kteříž jsou víru syna božího vyznávali písmem neb slovy. Čtvrtý řád svatých apoštolův. Pátý řád svatých čtyř evangelistův a svatých sedmdesáti dvou učedníkův. Šestý řád svatých zpovědníkův. Sedmý řád svatých mučedníkův. Osmý řád svatých panen. Devátý řád svatých manželův i vdov. Těch devět zástupův svatých lidí zpívali sladce řkouce: Svatý, svatý Bože Sabaoth. 214
Strana 215
A ty zástupy od největších až do nejmenších jeden po druhém až do nejposlednějšího. A v tom zástupu uzřel jest svatého Petra, kníže apošto- lův a vrátného nebeského království, an šel nejposlednější. A ti svatí řá- dové byli oblečeni v roucha drahá a těla jich i tváře svítily svou krásou nad slunce. Andělové, ti byli všichni v zeleném rouše; apoštolé a mučedníci, ti byli v červeném rouše; patriarchové, ti byli v zlatém rouše; zpovědníci, ti byli v modrém rouše; panny svaté, ty byly oblečeny u bílé roucho snědé barvy. Dvacáté šesté Jiříkovo vidění Tehdy svatý Michal kázal Jiříkovi vstoupiti na tu hůrku, ježto byla podobna k oltáři, i vece jemu: Hlédej a opatř radosti množství svatých, nesmírnou chválu, jíž člověk neviděl ve svém tělesenství ani ucho slý- chalo ani v čí srdce vstoupilo, které věci Bůh jeho milujícím jest při- pravil. A protož ty znamenej, kterémuž jest takou milost ukázal neb učinil, a netoliko pro tě samého, ale pro víry potvrzení. A protož hlédej a snažně znamenej svatých chválu. Tehdy Jiřík se všech stran ráj opatřiv uzřel množství svatých i jich velikou chválu. I spatřil nadto ještě velmi krásnou rovninu, drahým ka- mením podlážděnou, jakoby jediný kámen velmi krásný malován byl, jíž také konce dozříti nemohl, jíž také veškeren svět nikdy nemohl by na- sycen býti. Dvacáté sedmé Jiříkovo vidění Opět svatý Michal Jiříkovi na té hoře stojícímu vece: Vezři na nebe a uzříš tam síni velmi krásnou nevýpravné krásy. A ta síň převyšuje všechny jiné síně, což jich jest na tomto světě kdy viděl. A u prostředce té síně dvě stolice vysoké uzřel divné krásy, a z těch dvou stolic na jedné seděl král velmi krásný a na druhé, málo níže, královna velmi krásná seděla. Její krásy obličeje ani vymluviti ani vy- praviti mohl by. A uzřev Jiřík to učinil čtvero otázání řka: Pověz mi, svatý Michale, kteraká jest síň, kterouž v nebesích vidím? Jemuž svatý Michal vece: Tato síň zvláštní pokoj jest pána našeho Jezu Krista, v kterémž on se svou matkou slavnou pannou Marií, nebeskou královnou, paní andělskou přebývá. A král tento, kteréhož v nejvyšší stolici vidíš sedícího, tot jest Jezus Kristus, a královna, tot jest slavná panna Maria, na druhé stolici sedící. Klekniž pokorně na svá kolena a vzdej jim modlitbu a jich požehnání mysli s náboženstvím žádej. Tehdy Jiřík na té hoře, ježto v prostředce byla ku podobenství oltáře učiněna, snažně se jest modlil synu božímu řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, kteréhožto svým srdcem svědčím, že jsi pravý Bůh i pravý člověk a prvorodič Marie, čisté panny, tě chvá- lím a tobě se modlím, neb jsi ty sám důstojný. A také jsi skrze tvůj kříž svatý veškeren svět vykoupil jatý. Tvého požehnání prosím vždy i nyní. 215
A ty zástupy od největších až do nejmenších jeden po druhém až do nejposlednějšího. A v tom zástupu uzřel jest svatého Petra, kníže apošto- lův a vrátného nebeského království, an šel nejposlednější. A ti svatí řá- dové byli oblečeni v roucha drahá a těla jich i tváře svítily svou krásou nad slunce. Andělové, ti byli všichni v zeleném rouše; apoštolé a mučedníci, ti byli v červeném rouše; patriarchové, ti byli v zlatém rouše; zpovědníci, ti byli v modrém rouše; panny svaté, ty byly oblečeny u bílé roucho snědé barvy. Dvacáté šesté Jiříkovo vidění Tehdy svatý Michal kázal Jiříkovi vstoupiti na tu hůrku, ježto byla podobna k oltáři, i vece jemu: Hlédej a opatř radosti množství svatých, nesmírnou chválu, jíž člověk neviděl ve svém tělesenství ani ucho slý- chalo ani v čí srdce vstoupilo, které věci Bůh jeho milujícím jest při- pravil. A protož ty znamenej, kterémuž jest takou milost ukázal neb učinil, a netoliko pro tě samého, ale pro víry potvrzení. A protož hlédej a snažně znamenej svatých chválu. Tehdy Jiřík se všech stran ráj opatřiv uzřel množství svatých i jich velikou chválu. I spatřil nadto ještě velmi krásnou rovninu, drahým ka- mením podlážděnou, jakoby jediný kámen velmi krásný malován byl, jíž také konce dozříti nemohl, jíž také veškeren svět nikdy nemohl by na- sycen býti. Dvacáté sedmé Jiříkovo vidění Opět svatý Michal Jiříkovi na té hoře stojícímu vece: Vezři na nebe a uzříš tam síni velmi krásnou nevýpravné krásy. A ta síň převyšuje všechny jiné síně, což jich jest na tomto světě kdy viděl. A u prostředce té síně dvě stolice vysoké uzřel divné krásy, a z těch dvou stolic na jedné seděl král velmi krásný a na druhé, málo níže, královna velmi krásná seděla. Její krásy obličeje ani vymluviti ani vy- praviti mohl by. A uzřev Jiřík to učinil čtvero otázání řka: Pověz mi, svatý Michale, kteraká jest síň, kterouž v nebesích vidím? Jemuž svatý Michal vece: Tato síň zvláštní pokoj jest pána našeho Jezu Krista, v kterémž on se svou matkou slavnou pannou Marií, nebeskou královnou, paní andělskou přebývá. A král tento, kteréhož v nejvyšší stolici vidíš sedícího, tot jest Jezus Kristus, a královna, tot jest slavná panna Maria, na druhé stolici sedící. Klekniž pokorně na svá kolena a vzdej jim modlitbu a jich požehnání mysli s náboženstvím žádej. Tehdy Jiřík na té hoře, ježto v prostředce byla ku podobenství oltáře učiněna, snažně se jest modlil synu božímu řka: Pane Jezu Kriste, synu Boha živého, kteréhožto svým srdcem svědčím, že jsi pravý Bůh i pravý člověk a prvorodič Marie, čisté panny, tě chvá- lím a tobě se modlím, neb jsi ty sám důstojný. A také jsi skrze tvůj kříž svatý veškeren svět vykoupil jatý. Tvého požehnání prosím vždy i nyní. 215
Strana 216
Tehdy Kristus znamením svatého kříže požehnal Jiříka řka: Pokoj i po- žehnání otce mého všemohoucího i svatého Ducha, také požehnání umu- čení i smrti mé vstup na tě, a věčně s tebou buď! A ihned všichni svatí s velikou radostí odpověděli řkouce: Amen! Opět počal prositi matky boží s náboženstvím velikým říkaje tyto mod- litby: Zdrávas Maria milosti plná, a druhou Zdrávas, královno milo- srdenství. Potom nařízením andělovým vece: Maria, matko milostivá, vezři na mne hříšného. Tehdy milá panna Maria dala jemu požehnání řkouc: Pokoj i požehnání všemohoucího Boha i Syna i Ducha svatého na tě vstup a s tebou vždy ostaň. A ihned všichni svatí odpověděli řkouce: Amen! Opět Jiřík otázal svatého Michala řka: Pověz mi, proč jest nyní nebe otevřeno? Jemuž svatý Michal vece: Pravím tobě, že pán náš Ježíš zvláště ze své milosti kázal nebe otevříti, abys ty chválu jeho uzřel, jehož tu nyní vidíš i jeho přeslavnou matku tělesným okem, jehož žádný nemůže spatřiti, než toběť se ta milost stala. Opět otázal Jiřík anděla řka: I zdali tito svatí, ježto jsou zde v ráji ozdo- bena drahým rouchy těla jich? Michal archanděl vece: Pravím tobě, že svatí, kteréž tuto nyní vidíš, netoliko jsou osoby tělesné, ale jsou duch boží v osobě a u přirození uči- něni k obrazu božímu. Ti nejsou tělo ani tělesenství, ale jsou duch přiro- zený. Ty svaté, kteréž vidíš, nejsou těla dotykujíc pravá. Opět Jiřík otázal anděla řka: Pověz mi, anděle boží, a zda svatí, jižto nyní zde jsou, věčně zde budou přebývati anebo ku příbytku pána našeho Jezu Krista i Marie, matky jeho, na nebe vstoupí? Jemuž svatý anděl odpověděl řka: Bydlo všech svatých vždy Boha viděti okem v oko a tváří v tvář opatřiti. A oni vždy v nebi přebývati budou, neb to místo jest již k jich příbytku věčnému ujednáno. Ale nyní toto místo, dolejší ráj, v nově od Boha jest učiněn, abys v něm jako v nebi mohl duše spatřiti svatých. Ale kdyžto všechny věci, kterýchž žádáš, budou doko- nány, místo toto, ráj dolejší, pomine, a duše svatých hned ku pánu Jezu Kristu na nebe vstoupí. Jiřík vece: Nadto prosím, anděle boží, je-li podobno, rač mne do nebe uvésti, abych nedůstojný zjevněji chválu našeho Jezu Krista i matky jeho mohl opatřiti. Jemuž svatý Michal vece: A zdali tobě od Boha zvláštní milost dána není, že netoliko tě Bůh od silného pokušení ďábelského zprostil jest, ale nadto tobě dal viděti muky očistce i pekelné okem v oko opatřiti, a velmi divně přes pekelný vrtký most bezpečně dal přejíti opět do rajské chvály pána našeho Jezu Krista i Marie, jeho matky, tě uvésti? A protož máš na tom dosti míti a z tak veliké boží milosti, Bohem tobě dané, děkuj z toho snažně. A nepros více, abys na nebe vstupil, neb smrtelného nic netrpí. Ale po smrti tvé k milosti pána našeho Jezu Krista i Marie, matky jeho, můžeš sem v toto bydlo přijíti. 216
Tehdy Kristus znamením svatého kříže požehnal Jiříka řka: Pokoj i po- žehnání otce mého všemohoucího i svatého Ducha, také požehnání umu- čení i smrti mé vstup na tě, a věčně s tebou buď! A ihned všichni svatí s velikou radostí odpověděli řkouce: Amen! Opět počal prositi matky boží s náboženstvím velikým říkaje tyto mod- litby: Zdrávas Maria milosti plná, a druhou Zdrávas, královno milo- srdenství. Potom nařízením andělovým vece: Maria, matko milostivá, vezři na mne hříšného. Tehdy milá panna Maria dala jemu požehnání řkouc: Pokoj i požehnání všemohoucího Boha i Syna i Ducha svatého na tě vstup a s tebou vždy ostaň. A ihned všichni svatí odpověděli řkouce: Amen! Opět Jiřík otázal svatého Michala řka: Pověz mi, proč jest nyní nebe otevřeno? Jemuž svatý Michal vece: Pravím tobě, že pán náš Ježíš zvláště ze své milosti kázal nebe otevříti, abys ty chválu jeho uzřel, jehož tu nyní vidíš i jeho přeslavnou matku tělesným okem, jehož žádný nemůže spatřiti, než toběť se ta milost stala. Opět otázal Jiřík anděla řka: I zdali tito svatí, ježto jsou zde v ráji ozdo- bena drahým rouchy těla jich? Michal archanděl vece: Pravím tobě, že svatí, kteréž tuto nyní vidíš, netoliko jsou osoby tělesné, ale jsou duch boží v osobě a u přirození uči- něni k obrazu božímu. Ti nejsou tělo ani tělesenství, ale jsou duch přiro- zený. Ty svaté, kteréž vidíš, nejsou těla dotykujíc pravá. Opět Jiřík otázal anděla řka: Pověz mi, anděle boží, a zda svatí, jižto nyní zde jsou, věčně zde budou přebývati anebo ku příbytku pána našeho Jezu Krista i Marie, matky jeho, na nebe vstoupí? Jemuž svatý anděl odpověděl řka: Bydlo všech svatých vždy Boha viděti okem v oko a tváří v tvář opatřiti. A oni vždy v nebi přebývati budou, neb to místo jest již k jich příbytku věčnému ujednáno. Ale nyní toto místo, dolejší ráj, v nově od Boha jest učiněn, abys v něm jako v nebi mohl duše spatřiti svatých. Ale kdyžto všechny věci, kterýchž žádáš, budou doko- nány, místo toto, ráj dolejší, pomine, a duše svatých hned ku pánu Jezu Kristu na nebe vstoupí. Jiřík vece: Nadto prosím, anděle boží, je-li podobno, rač mne do nebe uvésti, abych nedůstojný zjevněji chválu našeho Jezu Krista i matky jeho mohl opatřiti. Jemuž svatý Michal vece: A zdali tobě od Boha zvláštní milost dána není, že netoliko tě Bůh od silného pokušení ďábelského zprostil jest, ale nadto tobě dal viděti muky očistce i pekelné okem v oko opatřiti, a velmi divně přes pekelný vrtký most bezpečně dal přejíti opět do rajské chvály pána našeho Jezu Krista i Marie, jeho matky, tě uvésti? A protož máš na tom dosti míti a z tak veliké boží milosti, Bohem tobě dané, děkuj z toho snažně. A nepros více, abys na nebe vstupil, neb smrtelného nic netrpí. Ale po smrti tvé k milosti pána našeho Jezu Krista i Marie, matky jeho, můžeš sem v toto bydlo přijíti. 216
Strana 217
Dvacáté osmé Jiříkovo vidění Tehdy Jiřík pro nevýpravnou radost duchovní při sobě nejsa usnul. Tehdy svatý Michal ubudil jeho i vece: Bratře Jiříku, co myslíš? Zdali chceš zde ostati neb k hubenství onoho světa se vrátiti? Ostati zde nemůžeš nyní! Pros za jiné podobné věci a podej rozumné prosby a budeš uslyšán. A když to Jiřík od anděla uslyšel, poklekl na svá kolena i vece: Snažně prosím nejprve Boha milého, aby ráčil mou duši pekelných muk zbaviti a v tovaryšství v nebe přijednati. Druhé prosím, aby mi ráčil dáti věděti den mé smrti, abych se k tomu nábožně připravil. Třetí prosím, aby duše matky zproštěna byla muk očistce. Čtvrté prosím, aby mi ráčil dáti vě- děti, co bych činiti měl, aby duše z očistce byla zproštěna. Tehdy svatý Michal vece Jiříkovi: řka: První prosbu tvou uslyšel jest Hospodin a znamenal jest řka: Buď, buď! A v druhé prosbě velmi veli- ké, kteráž jest nikdy znamenána nebyla, uslyšen jsi. Třetí prosbě svatý Michal odpověděl Jiříkovi řka: Když od tebe na nebe vstoupím, ihned se všemi svatými Marie, matky boží, budu prositi, aby ona ráčila se všemi svatými za to prositi pána Jezu Krista. I jsem toho jist, žeť nás uslyší. K čtvrté prosbě Hospodin jest řekl: Ty věci dušem pomáhají z očistce: Když za ně mše zádušní zaprošují; z očistce vyvede někdy deset, někdy dvacet, někdy třicet. Jakož svatý Řehoř píše, že jeden mnich měl své vlastní tři zlaté. Ty jest proti slibu klášterské chudoby měl. A proto odsouzen pravým soudem božím do muk očistce za pět set let. Pak jeho věrný tovaryš říkal za něho Bohu na čest třicet mší, a Bůh jemu odpustil a k milosti své jej ihned přijal. Také mše zádušní a Otče náš, Zdráva Maria, Věřím v Boha, nebo ty modlitby netoliko duším z očistce pomáhají, ale jiným také muk polehčují a také živé lidi od hří- chův i od příhod ostříhají. A opět láska, ježto jest svého bližního jako sám se milovati, i svého nepřítele, také to duším velmi pomáhá. Almužna svatá, jakož praví prorok, jakož voda oheň hasí, takéž almužna hříchy pohašuje. A protož almužna pomáhá živým i mrtvým. A také almužna duchovní, a ta jest taká: duše srdcem milovati a za ně mše Bohu oběto- vati, chudé krmiti, modlitby říkati. Opět svatý Michal vece, že půst také duše krmí i prospěšen jest velice a člověka od žádosti vzdaluje i od hříchu. Dvacáté deváté Jiříkovo vidění Svatý Michal vece: Co máš činiti? Nejprve máš jíti k Richardovi, arci- biskupu ymbernskému, at rozhřeší jedno město, ježto se pro nepřízeň a neprávě klne. Potom ke králi anglickému i francouzskému a ku papežovi Innocencovi, a kaž jemu, at pokoj činí; k císařovi babylonskému a k egyptskému králi, a prav jim to, cožs viděl. Tot pán náš Jezus Kristus kázal učiniti. K tomu Jiřík vece: Kterak ti králové budou mně věřiti, bych já na onom světě byl? A také proč mám jíti k žoldánovi babylonskému, k nepříteli 217
Dvacáté osmé Jiříkovo vidění Tehdy Jiřík pro nevýpravnou radost duchovní při sobě nejsa usnul. Tehdy svatý Michal ubudil jeho i vece: Bratře Jiříku, co myslíš? Zdali chceš zde ostati neb k hubenství onoho světa se vrátiti? Ostati zde nemůžeš nyní! Pros za jiné podobné věci a podej rozumné prosby a budeš uslyšán. A když to Jiřík od anděla uslyšel, poklekl na svá kolena i vece: Snažně prosím nejprve Boha milého, aby ráčil mou duši pekelných muk zbaviti a v tovaryšství v nebe přijednati. Druhé prosím, aby mi ráčil dáti věděti den mé smrti, abych se k tomu nábožně připravil. Třetí prosím, aby duše matky zproštěna byla muk očistce. Čtvrté prosím, aby mi ráčil dáti vě- děti, co bych činiti měl, aby duše z očistce byla zproštěna. Tehdy svatý Michal vece Jiříkovi: řka: První prosbu tvou uslyšel jest Hospodin a znamenal jest řka: Buď, buď! A v druhé prosbě velmi veli- ké, kteráž jest nikdy znamenána nebyla, uslyšen jsi. Třetí prosbě svatý Michal odpověděl Jiříkovi řka: Když od tebe na nebe vstoupím, ihned se všemi svatými Marie, matky boží, budu prositi, aby ona ráčila se všemi svatými za to prositi pána Jezu Krista. I jsem toho jist, žeť nás uslyší. K čtvrté prosbě Hospodin jest řekl: Ty věci dušem pomáhají z očistce: Když za ně mše zádušní zaprošují; z očistce vyvede někdy deset, někdy dvacet, někdy třicet. Jakož svatý Řehoř píše, že jeden mnich měl své vlastní tři zlaté. Ty jest proti slibu klášterské chudoby měl. A proto odsouzen pravým soudem božím do muk očistce za pět set let. Pak jeho věrný tovaryš říkal za něho Bohu na čest třicet mší, a Bůh jemu odpustil a k milosti své jej ihned přijal. Také mše zádušní a Otče náš, Zdráva Maria, Věřím v Boha, nebo ty modlitby netoliko duším z očistce pomáhají, ale jiným také muk polehčují a také živé lidi od hří- chův i od příhod ostříhají. A opět láska, ježto jest svého bližního jako sám se milovati, i svého nepřítele, také to duším velmi pomáhá. Almužna svatá, jakož praví prorok, jakož voda oheň hasí, takéž almužna hříchy pohašuje. A protož almužna pomáhá živým i mrtvým. A také almužna duchovní, a ta jest taká: duše srdcem milovati a za ně mše Bohu oběto- vati, chudé krmiti, modlitby říkati. Opět svatý Michal vece, že půst také duše krmí i prospěšen jest velice a člověka od žádosti vzdaluje i od hříchu. Dvacáté deváté Jiříkovo vidění Svatý Michal vece: Co máš činiti? Nejprve máš jíti k Richardovi, arci- biskupu ymbernskému, at rozhřeší jedno město, ježto se pro nepřízeň a neprávě klne. Potom ke králi anglickému i francouzskému a ku papežovi Innocencovi, a kaž jemu, at pokoj činí; k císařovi babylonskému a k egyptskému králi, a prav jim to, cožs viděl. Tot pán náš Jezus Kristus kázal učiniti. K tomu Jiřík vece: Kterak ti králové budou mně věřiti, bych já na onom světě byl? A také proč mám jíti k žoldánovi babylonskému, k nepříteli 217
Strana 218
Jezukristovu i křesťanskému? Ještě prosím, svatý Michal, velmi, když mi jest zase jíti a zde mi nelze býti, rač mne vyprovoditi sám ven, abych neviděl toho, co jsem jda sem viděl. Jemuž svatý Michal vece: O to péče neměj, sám chci s tebou jíti a všeho vidění budeš prázden. Ale k žoldánovi, jdi vždy tam a poslouchej mne, neb Bůh ví, co s ním činiti má. Třicáté Jiříkovo vidění Svatý Michal vstoupil od Jiříka na nebe. I viděl jest, ano svatý Michal se všemi svatými i s Marií, matkou boží, prosí za Jiříkovu mateře dušič- ku. V tom je Bůh ihned uslyšel. I věděl to Jiřík, že jeho matka muk zproštěna, i poděkoval z toho milému Bohu snažně. V tu dobu svatý Michal k Jiříkovi přišel i pojal jeho za ruku pravou, v levé ruce kříž zlatý držel. A v tu dobu to vše, což Jiřík viděl, zmizelo. A svatý Michal přivedl Jiříka k těm dveřím, jimiž tam byl vešel. A to bylo v poslední hodinu, také šestou přirozeného dne, totiž čtyřiadvacet hodin tam byl. A v tu hodinu převor s kanovníky a král Mathamathan se svými pány i jiných obecných lidí mnoho, chtíce Jiříka i divy boží rádi viděti, byli přišli. Tehdy otevřev dveře Jiřík, a oni všichni uzřeli Jiříka a s ním jed- noho člověka mladého, krásného, v zeleném rouše, an kříž zlatý drží v ruce a korunu stkvoucí na hlavě má. Jiříka poznali, ale druhého ne- mohli poznati. Tehdy svatý Michal s Jiříkem jsa na prahu, vece: Bůh s vámi! A oni řekli: Amen. Svatý Michal vece: Buď jméno boží pochváleno! A oni řekli: Nyní i vždycky na věky. Svatý Michal opět vece: Požehnání všemohoucího Boha otce i Syna i Ducha svatého na vás vstup a s vámi na věky buď! A oni řekli: Amen. A ihned svatý Michal zmizel. Jiřík mezi ně vstoupil. Tehdy všichni v náboženství jsouce divné vůně od něho i od jeho šatův naplněni byli. Tehdy kteřížkolivěk k Jiříkovi jsou přistoupili, roucho jeho jsou za svátost chovati s něho drali. A tak dlouho trhali s něho, až nic na něm nezůstalo než bílé roušce. I chtěli vlasy jeho z hlavy rváti, jakž by byli učinili, by silná moc krále Mathamathan bráníc při tom nebyla. A král jeho ve své roucho kázal obléci. A ty zajisté věci k velikému potvrzení křesťanské víře učiněny jsou k chvále našeho pána Jezu Krista, kterýžto kraluje na věky věkův. Amen. 218
Jezukristovu i křesťanskému? Ještě prosím, svatý Michal, velmi, když mi jest zase jíti a zde mi nelze býti, rač mne vyprovoditi sám ven, abych neviděl toho, co jsem jda sem viděl. Jemuž svatý Michal vece: O to péče neměj, sám chci s tebou jíti a všeho vidění budeš prázden. Ale k žoldánovi, jdi vždy tam a poslouchej mne, neb Bůh ví, co s ním činiti má. Třicáté Jiříkovo vidění Svatý Michal vstoupil od Jiříka na nebe. I viděl jest, ano svatý Michal se všemi svatými i s Marií, matkou boží, prosí za Jiříkovu mateře dušič- ku. V tom je Bůh ihned uslyšel. I věděl to Jiřík, že jeho matka muk zproštěna, i poděkoval z toho milému Bohu snažně. V tu dobu svatý Michal k Jiříkovi přišel i pojal jeho za ruku pravou, v levé ruce kříž zlatý držel. A v tu dobu to vše, což Jiřík viděl, zmizelo. A svatý Michal přivedl Jiříka k těm dveřím, jimiž tam byl vešel. A to bylo v poslední hodinu, také šestou přirozeného dne, totiž čtyřiadvacet hodin tam byl. A v tu hodinu převor s kanovníky a král Mathamathan se svými pány i jiných obecných lidí mnoho, chtíce Jiříka i divy boží rádi viděti, byli přišli. Tehdy otevřev dveře Jiřík, a oni všichni uzřeli Jiříka a s ním jed- noho člověka mladého, krásného, v zeleném rouše, an kříž zlatý drží v ruce a korunu stkvoucí na hlavě má. Jiříka poznali, ale druhého ne- mohli poznati. Tehdy svatý Michal s Jiříkem jsa na prahu, vece: Bůh s vámi! A oni řekli: Amen. Svatý Michal vece: Buď jméno boží pochváleno! A oni řekli: Nyní i vždycky na věky. Svatý Michal opět vece: Požehnání všemohoucího Boha otce i Syna i Ducha svatého na vás vstup a s vámi na věky buď! A oni řekli: Amen. A ihned svatý Michal zmizel. Jiřík mezi ně vstoupil. Tehdy všichni v náboženství jsouce divné vůně od něho i od jeho šatův naplněni byli. Tehdy kteřížkolivěk k Jiříkovi jsou přistoupili, roucho jeho jsou za svátost chovati s něho drali. A tak dlouho trhali s něho, až nic na něm nezůstalo než bílé roušce. I chtěli vlasy jeho z hlavy rváti, jakž by byli učinili, by silná moc krále Mathamathan bráníc při tom nebyla. A král jeho ve své roucho kázal obléci. A ty zajisté věci k velikému potvrzení křesťanské víře učiněny jsou k chvále našeho pána Jezu Krista, kterýžto kraluje na věky věkův. Amen. 218
Strana 219
TKADLEČEK Tuto žalobník proti Neštěstí se jmenuje skrytým jménem a v podobenství. A v tom jemu svůj řád a svůj stav vypravuje. A potom vypravuje, proč je- mu laje a kterou příčinou svůj tajný skutek zje- vuje Ját jsem Tkadlec učeným řádem, bez dříví, bez rámu a bez železa tkáti umím. Člunek můj, jímžto osnuji, jest z ptačí vlny; příze má z rozlič- ných zvířat oděvu jest. Rosa, jež roli mou skropuje, není obecná voda, ani sama o sobě, ale jest s obecnou vodou smíšena, jížto v svou potřebu jednak nahoru, jednak dolů i sem i tam krůpěj podávám. A jsem z české země hlavou a nohama odevšad. Jméno mé pravé jest zbito a otkáno z osmi písmen abecedních. Písmě první mého jména na počátku jest z abecedy jedenácté, a potom jest dvacáté a potom čtvrté, a po těch všech jest opět dvacáté a hned po něm deváté a poslední písmeno jest desáté. Ját jsem, Neštěstí, ten, jenž se již tak jmenuji, znej mě, jakž mě slyšíš. Slyš mě, coť pravím: Já, Tkadlec, tě, Neštěstí, vždy nenávi- děti mám, tobě se po vše časy silně protiviti a vždy proti tobě býti. Rozumímť a pomním na to: dříve jsi mě bylo s mou útěchou svadilo, toť jsem byl přezřel. Jižs mě jí teď konečně zbavilo. A zda ty nevíš, že jest to člověku přirozeno, jedno žet to přikázání boží ruší, že člověk toho želí, co mu se křivdy stane, a kde může, rád se mstí, a netoliko ihned, ale i po času? A netoliko člověk to činí a toho jest přirození, ano to jest přirozeno i hovadu a mnohým zvířatům, němé tváři. A zdali to ku pomstě není podobno? Ty, Neštěstí, tys mě všeho mého dobrého zbavilo a mně o to mluviti nedáš. Mlčetit nebudu, tajiti vždy nechci, uhroziti mne nemůžeš, zjevitit chci. Smělo-lis nade mnou zle učiniti, směj ty ode mne také hanebnou řeč slyšeti a ji trpěti! A zdali nevíš, že sám stvořitel praví ve čtení řka: Mírou, jíž měříte, tat vám odmě- řena bude. Smělo-lis mě ty, zlé Neštěstí, zarmoutiti, rač se za to nesty- děti, cot pravím. Ale ját tomu již, zlé Neštěstí, dobře rozumím podle tvé řeči, žes ty mnoho sirotkův učinilo na světě takýmž rozloučením, jakožs nade mnou učinilo. Mnohos ty lidí zarmoutilo se svou protiv- ností a falešným úskokem, a ač jsou tomu druzí nerozuměli úplně, odkad se jim to stalo, ját tomu již rozumím, ač nerad, žes ty to, zlé Neštěstí, ježtos netoliko mě odloučilo a odvedlo od mé vší radosti, ale žes také ty to, Neštěstí, ježtos Medei, tu kněžnu, a Jasona, toho vítěze, u milosti prvé svázalo a potom je hanebně a nelítostivě rozdělilo, a mnoho ta- kých znamenitých lidí, ježto o nich a tobě znamenitě jest psáno i po- dnes za mých časův se přihodilo, pro něž dnes i vždy já, Tkadlec, křičím 219
TKADLEČEK Tuto žalobník proti Neštěstí se jmenuje skrytým jménem a v podobenství. A v tom jemu svůj řád a svůj stav vypravuje. A potom vypravuje, proč je- mu laje a kterou příčinou svůj tajný skutek zje- vuje Ját jsem Tkadlec učeným řádem, bez dříví, bez rámu a bez železa tkáti umím. Člunek můj, jímžto osnuji, jest z ptačí vlny; příze má z rozlič- ných zvířat oděvu jest. Rosa, jež roli mou skropuje, není obecná voda, ani sama o sobě, ale jest s obecnou vodou smíšena, jížto v svou potřebu jednak nahoru, jednak dolů i sem i tam krůpěj podávám. A jsem z české země hlavou a nohama odevšad. Jméno mé pravé jest zbito a otkáno z osmi písmen abecedních. Písmě první mého jména na počátku jest z abecedy jedenácté, a potom jest dvacáté a potom čtvrté, a po těch všech jest opět dvacáté a hned po něm deváté a poslední písmeno jest desáté. Ját jsem, Neštěstí, ten, jenž se již tak jmenuji, znej mě, jakž mě slyšíš. Slyš mě, coť pravím: Já, Tkadlec, tě, Neštěstí, vždy nenávi- děti mám, tobě se po vše časy silně protiviti a vždy proti tobě býti. Rozumímť a pomním na to: dříve jsi mě bylo s mou útěchou svadilo, toť jsem byl přezřel. Jižs mě jí teď konečně zbavilo. A zda ty nevíš, že jest to člověku přirozeno, jedno žet to přikázání boží ruší, že člověk toho želí, co mu se křivdy stane, a kde může, rád se mstí, a netoliko ihned, ale i po času? A netoliko člověk to činí a toho jest přirození, ano to jest přirozeno i hovadu a mnohým zvířatům, němé tváři. A zdali to ku pomstě není podobno? Ty, Neštěstí, tys mě všeho mého dobrého zbavilo a mně o to mluviti nedáš. Mlčetit nebudu, tajiti vždy nechci, uhroziti mne nemůžeš, zjevitit chci. Smělo-lis nade mnou zle učiniti, směj ty ode mne také hanebnou řeč slyšeti a ji trpěti! A zdali nevíš, že sám stvořitel praví ve čtení řka: Mírou, jíž měříte, tat vám odmě- řena bude. Smělo-lis mě ty, zlé Neštěstí, zarmoutiti, rač se za to nesty- děti, cot pravím. Ale ját tomu již, zlé Neštěstí, dobře rozumím podle tvé řeči, žes ty mnoho sirotkův učinilo na světě takýmž rozloučením, jakožs nade mnou učinilo. Mnohos ty lidí zarmoutilo se svou protiv- ností a falešným úskokem, a ač jsou tomu druzí nerozuměli úplně, odkad se jim to stalo, ját tomu již rozumím, ač nerad, žes ty to, zlé Neštěstí, ježtos netoliko mě odloučilo a odvedlo od mé vší radosti, ale žes také ty to, Neštěstí, ježtos Medei, tu kněžnu, a Jasona, toho vítěze, u milosti prvé svázalo a potom je hanebně a nelítostivě rozdělilo, a mnoho ta- kých znamenitých lidí, ježto o nich a tobě znamenitě jest psáno i po- dnes za mých časův se přihodilo, pro něž dnes i vždy já, Tkadlec, křičím 219
Strana 220
i křičeti chci a volati nepřestávaje hlasem po vše časy škřeklavým: Ach, ach, nastojte, na tě, zlé a hanebné a každému protivné Neštěstí! Zde Neštěstí se diví řádu žalobníkovu, že z toho řádu tak nesmyslně jemu přimlouvá. A v tom jeho tresce podobnou řečí. A potom jemu rozpráví, že jest ono rozloučilo dvé lidí mladých od milosti, již k sobě měli. A kdo jest byla ona a kdo byl on, to jim také vypravuje, a kde a kdy jest je rozloučilo Divíce se tomu den ode dne, a jakož jsme tvou řeč slyšeli, hodinu k ho- dině, nadiviti se nemůžem. A dlouho se divíce, jest nám to divno i pře- divno těchto dvorných, neslýchaných příhod a takýchto řečí rozličných, jimiž nás potýkáš a nás sobě tak lehce vážíš, jakož rozumíme. I jsi-li ty pak Tkadlec řádu, jakož pravíš, učeného, řádu rozumného, stavu zna- menitého, již my víme, co jsi, aneb že jsi z české země. Toť nám jest divno a více než divno, že svého tkadlečného řemesla nepožíváš, ano v Čechách jsou téměř obecně všichni dobří a rozumní tkalci tvého řádu. Neb to víš, Aristoteles, jenž brda a všeho řemesla vašeho podle rozumu byl největší mistr, praví tak v svých knihách Politicorum, že lidé smys- lu a rozumu požívající od přirození jsou ve všech věcech vůdci u pano- vání jiných sprostných lidí a nerozumných. Kterak pak chceš svým smyslem koho kam vésti a jinému smyslem svým panovati, jakož ses k tomu vedl a ještě vedeš, a ty jeho sám požívati neumíš? Veď, chceš-li koho kázati, chceš-li koho trestati a jemu přimlouvati, a sám toho ne- čině? Slyš, cot k tomu praví mistr Kato řka: Hanebné jest, kdo koho z čeho tresce, ano se to jeho samého drží. Též ty to sám činíš: laješ nám a voláš na nás zdarma a smyslu svého nepožívaje, aniž se rozumem podepříti chceš, pročež se za to styděti máš. Nebo nám přimlouváš a jsa sám přimluvení hoden. Neb nám křivdu náramnou činíš řečí svou a bez práva nám laješ a nás zdarma haníš. Dosti toho, byť bylo oč přimlou- vati; dosti toho, byť ta tvá, pro niž na nás voláš, kněžna byla, čehož nevíme, kdo jest byla ta, jíž ty pyčeš, pro niž ty na nás voláš; dosti toho, byť bylo co znamenitého; dosti toho, byť bylo co výborného, jehož také tebe ani jí proti tobě ponížiti nechcem; dosti toho, byť co na ní leželo tvého dobrého; dosti toho, byť vším světem vládla; dosti toho, byť nad lidi byla povýšena. Avšak tebe v tom nehaníme, nebť nevíme, koho míníš, nebť jsme my dávno a v dávném času a v dlouhé chvíli nic takého znamenitého naší mocí, podle našeho řádu neučinili, ježto by nám mělo tak zjevně a tak hanebně a tak hrubě přimlouváno býti, jakož nám teď přimlouváš. A snad ty béřeš na se při jiného člověka, anebo z nájmu na nás voláš a křičíš, ano se tebe nic nedotýká. Neb nečijeme, bychom tobě byli v čem vinovati ani k tvému kterému, ježtoť by se tebe v které míře toho co dotklo, kromě žet jsme nyní nedávno v Hradci na Labi, v tom ohrazeném městě v Čechách, mocí svou a úřadem svým dvé mladých lidí sobě na letech jako rovných, již spolu od několika let jsou dobře a počestně byli, rozdělili a různo roz- loučili naší mocí, a netoliko je rozloučili, ale je s obou stran do jich obou smrti nespojiti míníme. Jméno její bylo první z abecedy na špici 220
i křičeti chci a volati nepřestávaje hlasem po vše časy škřeklavým: Ach, ach, nastojte, na tě, zlé a hanebné a každému protivné Neštěstí! Zde Neštěstí se diví řádu žalobníkovu, že z toho řádu tak nesmyslně jemu přimlouvá. A v tom jeho tresce podobnou řečí. A potom jemu rozpráví, že jest ono rozloučilo dvé lidí mladých od milosti, již k sobě měli. A kdo jest byla ona a kdo byl on, to jim také vypravuje, a kde a kdy jest je rozloučilo Divíce se tomu den ode dne, a jakož jsme tvou řeč slyšeli, hodinu k ho- dině, nadiviti se nemůžem. A dlouho se divíce, jest nám to divno i pře- divno těchto dvorných, neslýchaných příhod a takýchto řečí rozličných, jimiž nás potýkáš a nás sobě tak lehce vážíš, jakož rozumíme. I jsi-li ty pak Tkadlec řádu, jakož pravíš, učeného, řádu rozumného, stavu zna- menitého, již my víme, co jsi, aneb že jsi z české země. Toť nám jest divno a více než divno, že svého tkadlečného řemesla nepožíváš, ano v Čechách jsou téměř obecně všichni dobří a rozumní tkalci tvého řádu. Neb to víš, Aristoteles, jenž brda a všeho řemesla vašeho podle rozumu byl největší mistr, praví tak v svých knihách Politicorum, že lidé smys- lu a rozumu požívající od přirození jsou ve všech věcech vůdci u pano- vání jiných sprostných lidí a nerozumných. Kterak pak chceš svým smyslem koho kam vésti a jinému smyslem svým panovati, jakož ses k tomu vedl a ještě vedeš, a ty jeho sám požívati neumíš? Veď, chceš-li koho kázati, chceš-li koho trestati a jemu přimlouvati, a sám toho ne- čině? Slyš, cot k tomu praví mistr Kato řka: Hanebné jest, kdo koho z čeho tresce, ano se to jeho samého drží. Též ty to sám činíš: laješ nám a voláš na nás zdarma a smyslu svého nepožívaje, aniž se rozumem podepříti chceš, pročež se za to styděti máš. Nebo nám přimlouváš a jsa sám přimluvení hoden. Neb nám křivdu náramnou činíš řečí svou a bez práva nám laješ a nás zdarma haníš. Dosti toho, byť bylo oč přimlou- vati; dosti toho, byť ta tvá, pro niž na nás voláš, kněžna byla, čehož nevíme, kdo jest byla ta, jíž ty pyčeš, pro niž ty na nás voláš; dosti toho, byť bylo co znamenitého; dosti toho, byť bylo co výborného, jehož také tebe ani jí proti tobě ponížiti nechcem; dosti toho, byť co na ní leželo tvého dobrého; dosti toho, byť vším světem vládla; dosti toho, byť nad lidi byla povýšena. Avšak tebe v tom nehaníme, nebť nevíme, koho míníš, nebť jsme my dávno a v dávném času a v dlouhé chvíli nic takého znamenitého naší mocí, podle našeho řádu neučinili, ježto by nám mělo tak zjevně a tak hanebně a tak hrubě přimlouváno býti, jakož nám teď přimlouváš. A snad ty béřeš na se při jiného člověka, anebo z nájmu na nás voláš a křičíš, ano se tebe nic nedotýká. Neb nečijeme, bychom tobě byli v čem vinovati ani k tvému kterému, ježtoť by se tebe v které míře toho co dotklo, kromě žet jsme nyní nedávno v Hradci na Labi, v tom ohrazeném městě v Čechách, mocí svou a úřadem svým dvé mladých lidí sobě na letech jako rovných, již spolu od několika let jsou dobře a počestně byli, rozdělili a různo roz- loučili naší mocí, a netoliko je rozloučili, ale je s obou stran do jich obou smrti nespojiti míníme. Jméno její bylo první z abecedy na špici 220
Strana 221
jako posazeno, jež vůdce jest všech jiných písmen a nejokrášlenější jiných písmen. Druhé písmeno jest bylo k třetímu písmenu podobné, jež bylo v tom, s nímžto jsme ji rozloučili. Třetí písmeno její bylo jeho první, čtvrté bylo jeho páté, její páté bylo z abecedy třetí; šesté bylo třiadvacáté, sedmé bylo jeho poslední a jejího jména písmeno po- slední bylo podobné ku prvnímu. Toť jsou ta jich jména, takto jsou otkána. A to se jest stalo od nás léta toho před shořením toho města snad jako třetí měsíc, potom od stvoření světa počítajíce pět tisíc let a potom léta sto a šedesátého sedmého, o čemž oni oba vědí, kdy, kterak a proč jsou rozloučeni. Ona jest byla postavou svou panna; příjmí její bylo jest Pernikářka, jež jsme jí byli sami dali jméno to, ne proto, by jí byla, ale proto, co jest kdy, kde a komu přimluviti chtěla, že jest slovo to, jež jest z úst vypustila, dobře a více nežli dobře na své mysli sem i tam převálela, sem i tam jím vrhla, nežli je vypustila. Než topička jest byla na kníže- cím dvoře, pec jest skrytě mnohým tajnou milostí pálila i mnohé svou osobou zarmucovala i mnohé jest také podle světa těšila; toto jest dílo její tajné a skryté v ty časy bylo před mnohými obecnými lidmi. Jmé- not jest měla křesťanské, nad obecné lidi ctnosti dobré měla. A by nám bylo odpuštěno ji pravým jménem jmenovati, její bychom jméno po- dobně podle jejích dobrých ctností a činův vyložili, jakožto lidé často učení vykládají a ohlašují. Onať jest byla všechna dobrá, onať jest byla všechna počestná, onať jest byla vší cti hodná. A dobře to můžem říci: vší cti hodná, neb jsme my, Neštěstí, při tom byli, když se jest narodila od své mateře. Tu jest ihned bylo při ní Štěstí se vším svým dvorem a s plnou svou čeledí a se všemi svými dobrými obyčeji, neb jí ihned tu dáni jsou darové rozliční, jimiž se jest vzmohla a ohlásila se všady tu, kdež jest potom přebývala, neb jí hned ta převýborná, široko jme- novaná nejvyššího rodu královna, jež Čest slove, plášť svůj poslala roz- ličným květem neposvadlým vydělaný, po své největší tajemnici, jížto jméno bylo Opatrnost. Ten plášť byl jest nevýslovným dílem ozdoben, dělán, nebť jest nebyl žádné panně ani paní vhod, jedno té, jež i k Bohu i k světu podle cti nekulhala; a každé té, ježto jest na cti kulhala, ten plášt krátek, úzek a nevhod byl, jímžto ona sama odívala všechny ty panny a paní, ježto čest měly. A že i k sobě i k Bohu i k lidem hodna byla, poslala jí také věnec byla zelený, jenž v zimě i v létě vždy při své barvě ostával, od její mladosti jest nikdy neočadl, neobvadl ani oschl až i do stavu manželského. A ten jí jest přinesla panna té krá- lovny, jež Čistota slula, komorná královny, ten den, když se jest na- rodila. Byli jsme také tu my, Neštěstí, při těch všech věcech, zda by ona nám v kterém kusu byla poručena; než dlouho čekavše s hanbou jsme odešli. Tu jsme také byli, když jsou ji všecky dvořanky všeho Štěstí v své tovaryšství přijaly. Byli jsme tu, když jest ona jim zase každé zvláště slíbila byla pravé tovaryšství věrně do smrti své s nimi držeti, každé podle jejího řádu: Nejprve královně samé, jež Čest slula, té jest zdržela jako dobrá svou víru až do dnešního dne; Moudrosti, té se i podnes drží jako mateře své; Stydlivost, tu sobě za vlastní tova- ryšku zvolila; Tichosti, té poslouchá a následuje jako sestry své starší; Čistotě, té se jest ona úplně zachovala, až i v stav manželský vstoupila; Opatrnosti, té se jest hned zmladu jako otci poručila; Ochotnosti a 221
jako posazeno, jež vůdce jest všech jiných písmen a nejokrášlenější jiných písmen. Druhé písmeno jest bylo k třetímu písmenu podobné, jež bylo v tom, s nímžto jsme ji rozloučili. Třetí písmeno její bylo jeho první, čtvrté bylo jeho páté, její páté bylo z abecedy třetí; šesté bylo třiadvacáté, sedmé bylo jeho poslední a jejího jména písmeno po- slední bylo podobné ku prvnímu. Toť jsou ta jich jména, takto jsou otkána. A to se jest stalo od nás léta toho před shořením toho města snad jako třetí měsíc, potom od stvoření světa počítajíce pět tisíc let a potom léta sto a šedesátého sedmého, o čemž oni oba vědí, kdy, kterak a proč jsou rozloučeni. Ona jest byla postavou svou panna; příjmí její bylo jest Pernikářka, jež jsme jí byli sami dali jméno to, ne proto, by jí byla, ale proto, co jest kdy, kde a komu přimluviti chtěla, že jest slovo to, jež jest z úst vypustila, dobře a více nežli dobře na své mysli sem i tam převálela, sem i tam jím vrhla, nežli je vypustila. Než topička jest byla na kníže- cím dvoře, pec jest skrytě mnohým tajnou milostí pálila i mnohé svou osobou zarmucovala i mnohé jest také podle světa těšila; toto jest dílo její tajné a skryté v ty časy bylo před mnohými obecnými lidmi. Jmé- not jest měla křesťanské, nad obecné lidi ctnosti dobré měla. A by nám bylo odpuštěno ji pravým jménem jmenovati, její bychom jméno po- dobně podle jejích dobrých ctností a činův vyložili, jakožto lidé často učení vykládají a ohlašují. Onať jest byla všechna dobrá, onať jest byla všechna počestná, onať jest byla vší cti hodná. A dobře to můžem říci: vší cti hodná, neb jsme my, Neštěstí, při tom byli, když se jest narodila od své mateře. Tu jest ihned bylo při ní Štěstí se vším svým dvorem a s plnou svou čeledí a se všemi svými dobrými obyčeji, neb jí ihned tu dáni jsou darové rozliční, jimiž se jest vzmohla a ohlásila se všady tu, kdež jest potom přebývala, neb jí hned ta převýborná, široko jme- novaná nejvyššího rodu královna, jež Čest slove, plášť svůj poslala roz- ličným květem neposvadlým vydělaný, po své největší tajemnici, jížto jméno bylo Opatrnost. Ten plášť byl jest nevýslovným dílem ozdoben, dělán, nebť jest nebyl žádné panně ani paní vhod, jedno té, jež i k Bohu i k světu podle cti nekulhala; a každé té, ježto jest na cti kulhala, ten plášt krátek, úzek a nevhod byl, jímžto ona sama odívala všechny ty panny a paní, ježto čest měly. A že i k sobě i k Bohu i k lidem hodna byla, poslala jí také věnec byla zelený, jenž v zimě i v létě vždy při své barvě ostával, od její mladosti jest nikdy neočadl, neobvadl ani oschl až i do stavu manželského. A ten jí jest přinesla panna té krá- lovny, jež Čistota slula, komorná královny, ten den, když se jest na- rodila. Byli jsme také tu my, Neštěstí, při těch všech věcech, zda by ona nám v kterém kusu byla poručena; než dlouho čekavše s hanbou jsme odešli. Tu jsme také byli, když jsou ji všecky dvořanky všeho Štěstí v své tovaryšství přijaly. Byli jsme tu, když jest ona jim zase každé zvláště slíbila byla pravé tovaryšství věrně do smrti své s nimi držeti, každé podle jejího řádu: Nejprve královně samé, jež Čest slula, té jest zdržela jako dobrá svou víru až do dnešního dne; Moudrosti, té se i podnes drží jako mateře své; Stydlivost, tu sobě za vlastní tova- ryšku zvolila; Tichosti, té poslouchá a následuje jako sestry své starší; Čistotě, té se jest ona úplně zachovala, až i v stav manželský vstoupila; Opatrnosti, té se jest hned zmladu jako otci poručila; Ochotnosti a 221
Strana 222
Přívětnosti, té se jest všady držela, všady s ní byla, takéž mezi lidmi obecnými nejnižšího a nejchudšího řádu jakožto mezi lidmi nejvyššího řádu; Pravdu, tu sobě v desky vložila a té z desk ona až do smrti vy- ložiti nechce; Upřímnost beze všech záludův, tu jest sobě tak ujala, že jí pro žádného opustiti nechce. V ničem jí sám ten, jenžto ji stvořil, nezapomenul, vše dobré na ní jest shledáno, a tak, že i na křtu na jejím, čím kdo za ni byl slíbil, ve všech kusích jej vypravila počestně beze všeho obmeškání. Při ní jsme my, Neštěstí, byli, ale neškodlivě, čeka- jíce všady, zdali nám v čem byla poručena. Ale sám stvořitel, ten jí dal anděla strážce, jenž jí vždy ostražitě pásl a tak, že jsme my tu na místě na tom, kdežkoli přebývala, jí dlouho pasouce nic neobdrželi. Toho jsme my všeho jí na pomoc jejího svědectví, a ty již všecky jme- nované její ctnosti, jež jsme již o ní vypravili, a nad to jest jí svědectví sám ten, jenž jí dal ty ctnosti a strážce pilného od sebe, aby jí pásl, hlídal a ostříhal a jí v tom svou lásku a svou milost očitě ukázal. Toť jest ta, o níž ty slyšíš, již jsme rozdělili a odvedli od toho, jenžto jí sloužil a s ní dobře byl. Neb to víme, že rád a s pravou vírou, se vší počestností a plnou myslí byl na ni laskav. A jinéhoť takového nyní nevíme tak znamenitého v české zemi, pro něžto by nám mělo býti tak hanebně a tak nestydlivě a protivně přimlouváno. Jsi-li ty pak ten, jenž se Tkalcem učeného řádu jmenuješ, tohoť jsme nevěděli aniž jsme se o to rozmyšlovali; než to, cot jsme již o té dobrého pověděli my, Ne- štěstí, tos již slyšel a již snad víš, kohot míníme. Tuto žalobník již vypravuje Neštěstí, že jest on ten, jenžto jest tak nelitostivě a tak hanebně se svou útěchou rozloučen avšeho světského utěšení tím rozloučením jest již zbaven Ej, ej, Neštěstí! Ját jsem ten nebožtík, ját jsem ten jistý, ját jsem ten její byl věrný a pilný služebník a věrný strážce její cti a hotový beze vší lenosti sluha, o níž ty pravíš tolik šlechetného, tolik dobrého, tolik neslýchaných dobrých ctností. Ját jsem ten Tkadlec, jenž tobě již při- mlouvám, na tě hlasitě křičím pro svou útěchu, pro svou všechnu ra- dost, jížs mě zbavilo. Ach na tě a vždy ach! Tys mě odloučilo od ní, ty jsi ode mne odloučilo tu mou utěšenou, výbornou libičku. Onať jest byla ta, s nížto jsem byl od kolikos let, avšak mi se zdá, jakobych s ní byl hodinu. Onať jest ta, jíž jsem byl vždy k vůli, vší silou jsem se zachoval. Onať jest ta, jež byla mistr můj, přítel můj, to vše, což ku přízni slušelo, toť jest byla proti mně. Onať jest byla ta, ježto vždy byla se mnou, já s ní. Než onať jest již se ode mne vzdálila. Tys to, zlé Neštěstí, zjednalo. Ona, jež jest byla zástěrný můj štít proti mým všem světským protivníkům, tat jest mne již ostala, mě v sirobě již ostavila, a vše tebou. Preč jest mého všeho dobrého jistá prorokyně, preč jest starosta mého všeho budoucího dobrého. Ty, Neštěstí, tys mě s ní svadilo; preč jest se ode mne obrátila, vrátiti se snad nemyslí, vrá- titi se nedbá, vrátiti se nemůže, vrátiti se nechce, vrátiti se neumí, vrátiti se nemá. Jižt jsem sám jako kůl od plotu ostal, o němž se všechno pří- pletičí osulo. Sámť jsem ostal v sirobě z tak velikého utěšení. Jako ne- 222
Přívětnosti, té se jest všady držela, všady s ní byla, takéž mezi lidmi obecnými nejnižšího a nejchudšího řádu jakožto mezi lidmi nejvyššího řádu; Pravdu, tu sobě v desky vložila a té z desk ona až do smrti vy- ložiti nechce; Upřímnost beze všech záludův, tu jest sobě tak ujala, že jí pro žádného opustiti nechce. V ničem jí sám ten, jenžto ji stvořil, nezapomenul, vše dobré na ní jest shledáno, a tak, že i na křtu na jejím, čím kdo za ni byl slíbil, ve všech kusích jej vypravila počestně beze všeho obmeškání. Při ní jsme my, Neštěstí, byli, ale neškodlivě, čeka- jíce všady, zdali nám v čem byla poručena. Ale sám stvořitel, ten jí dal anděla strážce, jenž jí vždy ostražitě pásl a tak, že jsme my tu na místě na tom, kdežkoli přebývala, jí dlouho pasouce nic neobdrželi. Toho jsme my všeho jí na pomoc jejího svědectví, a ty již všecky jme- nované její ctnosti, jež jsme již o ní vypravili, a nad to jest jí svědectví sám ten, jenž jí dal ty ctnosti a strážce pilného od sebe, aby jí pásl, hlídal a ostříhal a jí v tom svou lásku a svou milost očitě ukázal. Toť jest ta, o níž ty slyšíš, již jsme rozdělili a odvedli od toho, jenžto jí sloužil a s ní dobře byl. Neb to víme, že rád a s pravou vírou, se vší počestností a plnou myslí byl na ni laskav. A jinéhoť takového nyní nevíme tak znamenitého v české zemi, pro něžto by nám mělo býti tak hanebně a tak nestydlivě a protivně přimlouváno. Jsi-li ty pak ten, jenž se Tkalcem učeného řádu jmenuješ, tohoť jsme nevěděli aniž jsme se o to rozmyšlovali; než to, cot jsme již o té dobrého pověděli my, Ne- štěstí, tos již slyšel a již snad víš, kohot míníme. Tuto žalobník již vypravuje Neštěstí, že jest on ten, jenžto jest tak nelitostivě a tak hanebně se svou útěchou rozloučen avšeho světského utěšení tím rozloučením jest již zbaven Ej, ej, Neštěstí! Ját jsem ten nebožtík, ját jsem ten jistý, ját jsem ten její byl věrný a pilný služebník a věrný strážce její cti a hotový beze vší lenosti sluha, o níž ty pravíš tolik šlechetného, tolik dobrého, tolik neslýchaných dobrých ctností. Ját jsem ten Tkadlec, jenž tobě již při- mlouvám, na tě hlasitě křičím pro svou útěchu, pro svou všechnu ra- dost, jížs mě zbavilo. Ach na tě a vždy ach! Tys mě odloučilo od ní, ty jsi ode mne odloučilo tu mou utěšenou, výbornou libičku. Onať jest byla ta, s nížto jsem byl od kolikos let, avšak mi se zdá, jakobych s ní byl hodinu. Onať jest ta, jíž jsem byl vždy k vůli, vší silou jsem se zachoval. Onať jest ta, jež byla mistr můj, přítel můj, to vše, což ku přízni slušelo, toť jest byla proti mně. Onať jest byla ta, ježto vždy byla se mnou, já s ní. Než onať jest již se ode mne vzdálila. Tys to, zlé Neštěstí, zjednalo. Ona, jež jest byla zástěrný můj štít proti mým všem světským protivníkům, tat jest mne již ostala, mě v sirobě již ostavila, a vše tebou. Preč jest mého všeho dobrého jistá prorokyně, preč jest starosta mého všeho budoucího dobrého. Ty, Neštěstí, tys mě s ní svadilo; preč jest se ode mne obrátila, vrátiti se snad nemyslí, vrá- titi se nedbá, vrátiti se nemůže, vrátiti se nechce, vrátiti se neumí, vrátiti se nemá. Jižt jsem sám jako kůl od plotu ostal, o němž se všechno pří- pletičí osulo. Sámť jsem ostal v sirobě z tak velikého utěšení. Jako ne- 222
Strana 223
věsta smutná po svatbě s neznámým mužem, též já, Neštěstí mrzuté, a nemilé, s tebou jsem ostal a ty se mnou. Preč jest ta, jížto sloužiti nebylo mě líno. Ji milovati mně byla radost a utěšení, jí vzpomínati ve vší milosti bylo nade všechny věci utěšeno. Prečt jest ta, o níž když bylo rozmlouvati, jiného jsem pokrmu nežádal; prečt jest ta, s nížto kdyby bylo býti na věky, by se člověk nestaral; prečt jest ta, jížto mnozí sprostní slouživše ke všemu dobrému došli, vší cti nabyli, ke vší kratochvíli den ode dne se přiblížili; prečt jest ta, jež má jinošská léta byla ve vší poctě k mužnosti přivedla, mysli přidala, bujnosti při- množila, kratochvíl rozšířila. Prečt jest, jestiť preč, ach, vždy ach, preč jest zastoupila má deniční záře, preč jest se brala má světlá hvězda, po níž jsem se vším svým rozumem zvučným spravoval, co mám činiti a co mám nechati, jakožto učený plavec a marinář na moři po svrchní oblačné hvězdě. Prečt jest blesk můj třepetný a jasný mého jasného slunéčka, jižt jest za horu zaniklo, za mých časův se nevrátí zase ke mně. Ej, již já i po něm zahynu! Ach, ach a vše na tě, zlé Neštěstí! Temná noc, ta mě již pojala v svou moc, kady chodím, tady všady bloudím, a mlha, ta mě na vše strany obklíčila. Vida nevidím, hledě dohleděti se nikdež nemohu, jda po známé cestě bloudím, znaje se sám, sám sebe jsem zapo- menul, cožkoli vidím, v okamžení přede mnou zahyne. Nemním, by co v okrsku světa, což slunce obsáhnouti může, bylo, by mě k radosti vzbu- dilo, jakož jsem dříve byl; nemním, by mě co na světě utěšilo k mé libosti; nemním, by bylo kdežkoli co neznámého, by mě k mému dřev- nímu veselí navrátilo. Neb jest to již zahynulo, jemužť jsem byl živ k vůli, k libosti a k jeho kázání, zahynuloť jest již a jestit preč. A tys to, zlé Neštěstí, zjednalo! Ej, zlé Neštěstí, i coť jsem tobě kdy tak protivného učinil, že mě dříve času zahubuješ? I v čem jsem se kdy proti tobě obmeškal, že mého jinoš- ství a mé mladé postavy veselé časy chceš odníti a již odjímáš? I co jest tobě příčina, žes můj úraz, žes má smrt, žes má muka, žes mé za- hubení? I zdali nic? Slyš! Onať jest již proti mně zahynula, jakoby jí nebylo, ale ját jsem živ, ale smrti žádám. Ach, Neštěstí, cos mi tak učinilo! Smluv se aspoň se smrtí, at mě aspoň spíše k sobě vezme, at touhou nevadnu dále po ní, ant mra umříti nemohu, neb k smrti na každý den táhnu, avšak duše vystoupiti nechce. Ach, ach a vždy ach a běda na tě, na zlé a nečisté Neštěstí! Ach na tě vždy a bez přestání, ach bez konce buď vždy při tobě po vše časy! To vše zlé, jež zlé slove, buď tobě ode mne k dědictví dáno na věky u pekelné hlubokosti! Bůh sám, ten tě zbav tvé moci, tvé zlé a protivné příhody a obrat tě v prach a popel pekelného ohně zde i tam na věky! Teď Neštěstí odpovídá žalobníku a praví, že to, což jestkoli učinilo, že jest to dobře a právě uči- nilo ze svého řádu Opice všetečná přišedši ke lvu, an spí a odpočívá u pokoji, davši mu políček chtěla utéci; lev procitnuv, ujav opici utrhl jí ocas; i podnes jest opice kusa a bez ocasu. Zajíc rychlý přišed ke lvu, uštknuv jej, chtěl utéci; a lev ho chtěl uhoniti a postihnouti, za hlavu ho lapí a uši 223
věsta smutná po svatbě s neznámým mužem, též já, Neštěstí mrzuté, a nemilé, s tebou jsem ostal a ty se mnou. Preč jest ta, jížto sloužiti nebylo mě líno. Ji milovati mně byla radost a utěšení, jí vzpomínati ve vší milosti bylo nade všechny věci utěšeno. Prečt jest ta, o níž když bylo rozmlouvati, jiného jsem pokrmu nežádal; prečt jest ta, s nížto kdyby bylo býti na věky, by se člověk nestaral; prečt jest ta, jížto mnozí sprostní slouživše ke všemu dobrému došli, vší cti nabyli, ke vší kratochvíli den ode dne se přiblížili; prečt jest ta, jež má jinošská léta byla ve vší poctě k mužnosti přivedla, mysli přidala, bujnosti při- množila, kratochvíl rozšířila. Prečt jest, jestiť preč, ach, vždy ach, preč jest zastoupila má deniční záře, preč jest se brala má světlá hvězda, po níž jsem se vším svým rozumem zvučným spravoval, co mám činiti a co mám nechati, jakožto učený plavec a marinář na moři po svrchní oblačné hvězdě. Prečt jest blesk můj třepetný a jasný mého jasného slunéčka, jižt jest za horu zaniklo, za mých časův se nevrátí zase ke mně. Ej, již já i po něm zahynu! Ach, ach a vše na tě, zlé Neštěstí! Temná noc, ta mě již pojala v svou moc, kady chodím, tady všady bloudím, a mlha, ta mě na vše strany obklíčila. Vida nevidím, hledě dohleděti se nikdež nemohu, jda po známé cestě bloudím, znaje se sám, sám sebe jsem zapo- menul, cožkoli vidím, v okamžení přede mnou zahyne. Nemním, by co v okrsku světa, což slunce obsáhnouti může, bylo, by mě k radosti vzbu- dilo, jakož jsem dříve byl; nemním, by mě co na světě utěšilo k mé libosti; nemním, by bylo kdežkoli co neznámého, by mě k mému dřev- nímu veselí navrátilo. Neb jest to již zahynulo, jemužť jsem byl živ k vůli, k libosti a k jeho kázání, zahynuloť jest již a jestit preč. A tys to, zlé Neštěstí, zjednalo! Ej, zlé Neštěstí, i coť jsem tobě kdy tak protivného učinil, že mě dříve času zahubuješ? I v čem jsem se kdy proti tobě obmeškal, že mého jinoš- ství a mé mladé postavy veselé časy chceš odníti a již odjímáš? I co jest tobě příčina, žes můj úraz, žes má smrt, žes má muka, žes mé za- hubení? I zdali nic? Slyš! Onať jest již proti mně zahynula, jakoby jí nebylo, ale ját jsem živ, ale smrti žádám. Ach, Neštěstí, cos mi tak učinilo! Smluv se aspoň se smrtí, at mě aspoň spíše k sobě vezme, at touhou nevadnu dále po ní, ant mra umříti nemohu, neb k smrti na každý den táhnu, avšak duše vystoupiti nechce. Ach, ach a vždy ach a běda na tě, na zlé a nečisté Neštěstí! Ach na tě vždy a bez přestání, ach bez konce buď vždy při tobě po vše časy! To vše zlé, jež zlé slove, buď tobě ode mne k dědictví dáno na věky u pekelné hlubokosti! Bůh sám, ten tě zbav tvé moci, tvé zlé a protivné příhody a obrat tě v prach a popel pekelného ohně zde i tam na věky! Teď Neštěstí odpovídá žalobníku a praví, že to, což jestkoli učinilo, že jest to dobře a právě uči- nilo ze svého řádu Opice všetečná přišedši ke lvu, an spí a odpočívá u pokoji, davši mu políček chtěla utéci; lev procitnuv, ujav opici utrhl jí ocas; i podnes jest opice kusa a bez ocasu. Zajíc rychlý přišed ke lvu, uštknuv jej, chtěl utéci; a lev ho chtěl uhoniti a postihnouti, za hlavu ho lapí a uši 223
Strana 224
mu přitáhne; i podnes jest zajíc s dlouhýma ušima. Kočka hrajíc se psem udrásla ho; i podnes nenávidí pes kočky. Též ty také činíš, Tkalče! Chceš se o nás otříti a nás jako svou řečí povaliti, jakobys nás mocí poraziti chtěl a jakobys nás mocen byl. Chovej se nás, at kůže zedrána nebude! Chovej se ocasu nezbuda! Chovej se psího hněvu a více nežli psího. A zdali toho nevíš, že Šalomoun praví, že pacholek neb služebník poddaný svému vyššímu nemá býti nad pána? Zdalis neslýchal a ne- čítal v epištole nějakého mistra Bernarda mnicha, co píše o řádu hospodářském řka: Sluha, jenžto se pánu protiví v jeho skutcích a v jeho obyčejích a v jeho moci, nemáť býti chován, než jako příští a budoucí zlé hanebně a zle býti zahnán. A zda ty mníš, bychom tobě v tom chtěli seděti, abys ty, jsa pod námi a v naší moci a již v naší poruce, i chtěl se nám tak šeredně protiviti? Chovej kůže, chovej ocasu, chovej se psa! Věz to tehdy, žeť to ukrátiti chcem a tobě to již nahlas pověděti, že to, což jsme nad tebou a proti tobě učinili neb nad kým co činíme, žet jsme právem učinili a dobře, a netoliko tobě nad tebou, ale kady se obrátíme na světě, svou moc na vše strany ukazujem a památku po sobě osta- vujem. Čti mudrcova ono skládání, jemuž jméno Faliscenes. Tenť praví: Nic není tak mocného na světě, tak podle zboží jako podle síly, byť někdy příhody aneb někdy škody nějaké nemělo od protivností světa. A co jsou protivnosti světa? Jedno my, Neštěstí, již jsme Bohem samým vydáni rozličné lidi rozličnými protivnostmi je potkati, onoho dnes, onoho zítra, onoho jmem ve svou moc, onoho za chvíli popustíme. Na to jsme vydáni, abychom ani člověka řádu vysokého, císaře, krále, knížata, markrabí, hrabata, anižto řádu nižšího, šlechtilé šlechtice, rytíře, panoše, vladyky, anižto řádu nejnižšího, měšťany, sedláky, takéž v duchovním stavu jakož světském, ani řádu pohlaví ženského nepo- ostavili bez naší památky, a netoliko na lidech svou moc ukázali, ale druhdy i na němém hovadu a nad němými zvířaty moc svou ukazujem. Aniž my koho ctíme pro vysoký, urozený rod, ani my minem koho pro jeho hlubokých smyslův umění, aniž my se lekáme kterého reka, aniž my se stydíme kterého mudrce, aniž my které krásy šetříme, ani milost, ani nemilost, ani žalost, ani mladost, ani starost, nic bez naší půtky není, ni dětinství, ni mládež, ni jinošství. A zdali mníš, žes v jinošském stavu, bys vše přemohl, by vše býti mohlo po tvé vůli? Pověz nám, Tkadlečku, když s námi tak chceš zajíti řečí protivnou a pravíš, žeť jest tobě mnoho dobrého sešlo námi od tvé utěšené. Ba, Tkadlečku, čítal-lis kdy v knihách kterých, by kdy který člověk na světě, jenž podle obyčeje obecného přirození živ byl, by kdy byl bez našich půtek, kromě tolikožto oslavných lidí a svatých, jižto byli nad obyčej obecný a nad přirození živi podle milosti boží. Musíš říci, žes ani slýchal, ani kde čítal, sám pak i nadto žádného nevídal. Čím pak ty chceš šťastnější býti, abychom tě více ctili, nežli Císaře Julia nebo krále Alexandra aneb dobrého, věru dobrého krále, císaře, v ty časy krále českého, jižto jsouce mocni, však našeho osidla a našeho protivenství druhdy ujíti nemohli? Medle taž se, kolik se jest našich příhod přihodilo jedno těm, jež ty znáš a o nichž jsi za svých časův slýchal, buďte vysokého nebli nízkého řádu! A koli- krát se jest to přihodilo, vypsati ani vymluviti ani kdo nebude moci. A mina všecky jiné příhody, popiš jedno příhody ty, jež měli od nás 224
mu přitáhne; i podnes jest zajíc s dlouhýma ušima. Kočka hrajíc se psem udrásla ho; i podnes nenávidí pes kočky. Též ty také činíš, Tkalče! Chceš se o nás otříti a nás jako svou řečí povaliti, jakobys nás mocí poraziti chtěl a jakobys nás mocen byl. Chovej se nás, at kůže zedrána nebude! Chovej se ocasu nezbuda! Chovej se psího hněvu a více nežli psího. A zdali toho nevíš, že Šalomoun praví, že pacholek neb služebník poddaný svému vyššímu nemá býti nad pána? Zdalis neslýchal a ne- čítal v epištole nějakého mistra Bernarda mnicha, co píše o řádu hospodářském řka: Sluha, jenžto se pánu protiví v jeho skutcích a v jeho obyčejích a v jeho moci, nemáť býti chován, než jako příští a budoucí zlé hanebně a zle býti zahnán. A zda ty mníš, bychom tobě v tom chtěli seděti, abys ty, jsa pod námi a v naší moci a již v naší poruce, i chtěl se nám tak šeredně protiviti? Chovej kůže, chovej ocasu, chovej se psa! Věz to tehdy, žeť to ukrátiti chcem a tobě to již nahlas pověděti, že to, což jsme nad tebou a proti tobě učinili neb nad kým co činíme, žet jsme právem učinili a dobře, a netoliko tobě nad tebou, ale kady se obrátíme na světě, svou moc na vše strany ukazujem a památku po sobě osta- vujem. Čti mudrcova ono skládání, jemuž jméno Faliscenes. Tenť praví: Nic není tak mocného na světě, tak podle zboží jako podle síly, byť někdy příhody aneb někdy škody nějaké nemělo od protivností světa. A co jsou protivnosti světa? Jedno my, Neštěstí, již jsme Bohem samým vydáni rozličné lidi rozličnými protivnostmi je potkati, onoho dnes, onoho zítra, onoho jmem ve svou moc, onoho za chvíli popustíme. Na to jsme vydáni, abychom ani člověka řádu vysokého, císaře, krále, knížata, markrabí, hrabata, anižto řádu nižšího, šlechtilé šlechtice, rytíře, panoše, vladyky, anižto řádu nejnižšího, měšťany, sedláky, takéž v duchovním stavu jakož světském, ani řádu pohlaví ženského nepo- ostavili bez naší památky, a netoliko na lidech svou moc ukázali, ale druhdy i na němém hovadu a nad němými zvířaty moc svou ukazujem. Aniž my koho ctíme pro vysoký, urozený rod, ani my minem koho pro jeho hlubokých smyslův umění, aniž my se lekáme kterého reka, aniž my se stydíme kterého mudrce, aniž my které krásy šetříme, ani milost, ani nemilost, ani žalost, ani mladost, ani starost, nic bez naší půtky není, ni dětinství, ni mládež, ni jinošství. A zdali mníš, žes v jinošském stavu, bys vše přemohl, by vše býti mohlo po tvé vůli? Pověz nám, Tkadlečku, když s námi tak chceš zajíti řečí protivnou a pravíš, žeť jest tobě mnoho dobrého sešlo námi od tvé utěšené. Ba, Tkadlečku, čítal-lis kdy v knihách kterých, by kdy který člověk na světě, jenž podle obyčeje obecného přirození živ byl, by kdy byl bez našich půtek, kromě tolikožto oslavných lidí a svatých, jižto byli nad obyčej obecný a nad přirození živi podle milosti boží. Musíš říci, žes ani slýchal, ani kde čítal, sám pak i nadto žádného nevídal. Čím pak ty chceš šťastnější býti, abychom tě více ctili, nežli Císaře Julia nebo krále Alexandra aneb dobrého, věru dobrého krále, císaře, v ty časy krále českého, jižto jsouce mocni, však našeho osidla a našeho protivenství druhdy ujíti nemohli? Medle taž se, kolik se jest našich příhod přihodilo jedno těm, jež ty znáš a o nichž jsi za svých časův slýchal, buďte vysokého nebli nízkého řádu! A koli- krát se jest to přihodilo, vypsati ani vymluviti ani kdo nebude moci. A mina všecky jiné příhody, popiš jedno příhody ty, jež měli od nás 224
Strana 225
jedno ti králi, jižto jsou byli v uherské zemi, jakož jsou Uhry vy- sazeny; konce jim nebude. Protož mlč, Tkadlečku, nemluv s námi víc o svou libičku! Neměj nás tak za lehké moci! Nemni, bychom tvůj tovaryš byli, nemni, byť bylo, jakož mníš! Věz, žeť tebou i každým mocí naší mocně vládnem. Tot sám vidíš, žet nic neminem, nic mimo se bez naší odpovědi nepustíme. Činíme jako slunce; to všemu světu svítí a samo v sobě jest světlo, též mladému jakžto starému, též pohanu jakžto židu, též křesťanu jako Řeku, též dobrému jako zlému, též chudému jako bohatému; též také žádný z těch není, by někdy našich půtek neokusil. Trp ty také, Tkad- lečku, podle obce! Taž se mistrův učeného smyslu, s nimiž někdy býváš, přiházejí-li se jim kdy naše půtky. Taž se mistrův těch, jižtoť čerty umějí vyháněti, vždy-li se jim trefilo po jich vůli a po jich úmyslech; často jim slova mocná a silná nespomohla. Taž se na babách čarodějných, jež se s kouzly obírají, vždy-li jsou jim jich čáry spomohly aneb prospěly; často jim hřeblo ani pometlo ani trlice nespomohla ani kozel bradatý, na němž jest obkročmo nahá baba jezdila. Taž se lékařův vnitřních i zevnitřních, vždy-li se jim jich lékařství trefilo! Taž se všech apatekářův, vždy-li se jim trefilo jich koření, prachové, jich konfekty, jich žžené a pálené vody! Zvěda to, mějž to při sobě! A, á, Tkadlečku, bychom někdy měli minouti svou mocí druhé lidi některého stavu a jim jich vždy vůli dopustili, oni by mněli, by bohové byli, by to, což sobě umyslí, a toho vždy došli, sami od sebe to měli: bychom toho nerušili, z druhých chudých lidí nebývali by knížata a mocní lidé a z mocných lidí a druhdy z knížat nebývali by chudí lidé a zavržení. Protož což jednomu odejmem a vezmem, druhý toho dojde. A bychom také druhými z jich panství nehnuli, dokud jsou živi, vždy by oni páni byli a jimi ostali. Proč ty se sám toho nedomyslíš? Bychom my druhým mladým králům, jinošským knížatům, mocným papežům v jich důstojenství dali jich vůli, všichnit by nám svého zboží rádi polo- vici každý dali. A bychom byli chtěli bráti alafance, od počátku světa ty jisté polovice shromáždíc v jednu sumu aneb v jedno zboží, již by veškeren svět dávno náš byl. Ale co jest, měj to také při sobě! Toběť z té tvé jisté, jakož pravíš, tobě utěšené počtu žádného učiniti nemáme. Musili bychom dlouhý čas míti, abychom všem motýlům, všem muškám, všem broukům a jiným zvířatům, jež v zemi i nad zemí jsou, počet vy- dali z těch půtek, jež se jim a jich předkům od nás přihodilo, co, kdy a kde, od koho, proč a kterak. Nedoufej ve svou mladost, ve svou bujnost, ve své jinošství! Mnozí v to doufajíce jsou pryč uplynuli, tak za tvých časův, jako před tvými časy. Mlč, rada jest to naše, a nech své kletby! Nestůj, abys se lvem hrál, když spí; procitneme-li, neužiješ toho dobrým. Neštip lva, ať tobě ocasu neutrhnem! Nestůj o Samsonovu sílu, ježtoť jest již zahynula, i tať neprospěje. Nestůj o to, byť se včerejší den zase vrátil! Buď v pokoji a nerub nad se, ať třísky v oči nepadají! A ne- dražď bolesti drbáním, ať se neobjitří! Nehoň ptáka zdravého pěšky, a proň v rokli neupadneš! — Pravils nám prve, Tkalče, když ses nám jmenoval, žes Tkadlec; tomu dobře rozumíme. A žes hlavou z české země, tomu také rozumíme, tak, že nyní v Čechách přebýváš. Žes nohama odevšad, tomu tak rozumíme, 15 Próza 225
jedno ti králi, jižto jsou byli v uherské zemi, jakož jsou Uhry vy- sazeny; konce jim nebude. Protož mlč, Tkadlečku, nemluv s námi víc o svou libičku! Neměj nás tak za lehké moci! Nemni, bychom tvůj tovaryš byli, nemni, byť bylo, jakož mníš! Věz, žeť tebou i každým mocí naší mocně vládnem. Tot sám vidíš, žet nic neminem, nic mimo se bez naší odpovědi nepustíme. Činíme jako slunce; to všemu světu svítí a samo v sobě jest světlo, též mladému jakžto starému, též pohanu jakžto židu, též křesťanu jako Řeku, též dobrému jako zlému, též chudému jako bohatému; též také žádný z těch není, by někdy našich půtek neokusil. Trp ty také, Tkad- lečku, podle obce! Taž se mistrův učeného smyslu, s nimiž někdy býváš, přiházejí-li se jim kdy naše půtky. Taž se mistrův těch, jižtoť čerty umějí vyháněti, vždy-li se jim trefilo po jich vůli a po jich úmyslech; často jim slova mocná a silná nespomohla. Taž se na babách čarodějných, jež se s kouzly obírají, vždy-li jsou jim jich čáry spomohly aneb prospěly; často jim hřeblo ani pometlo ani trlice nespomohla ani kozel bradatý, na němž jest obkročmo nahá baba jezdila. Taž se lékařův vnitřních i zevnitřních, vždy-li se jim jich lékařství trefilo! Taž se všech apatekářův, vždy-li se jim trefilo jich koření, prachové, jich konfekty, jich žžené a pálené vody! Zvěda to, mějž to při sobě! A, á, Tkadlečku, bychom někdy měli minouti svou mocí druhé lidi některého stavu a jim jich vždy vůli dopustili, oni by mněli, by bohové byli, by to, což sobě umyslí, a toho vždy došli, sami od sebe to měli: bychom toho nerušili, z druhých chudých lidí nebývali by knížata a mocní lidé a z mocných lidí a druhdy z knížat nebývali by chudí lidé a zavržení. Protož což jednomu odejmem a vezmem, druhý toho dojde. A bychom také druhými z jich panství nehnuli, dokud jsou živi, vždy by oni páni byli a jimi ostali. Proč ty se sám toho nedomyslíš? Bychom my druhým mladým králům, jinošským knížatům, mocným papežům v jich důstojenství dali jich vůli, všichnit by nám svého zboží rádi polo- vici každý dali. A bychom byli chtěli bráti alafance, od počátku světa ty jisté polovice shromáždíc v jednu sumu aneb v jedno zboží, již by veškeren svět dávno náš byl. Ale co jest, měj to také při sobě! Toběť z té tvé jisté, jakož pravíš, tobě utěšené počtu žádného učiniti nemáme. Musili bychom dlouhý čas míti, abychom všem motýlům, všem muškám, všem broukům a jiným zvířatům, jež v zemi i nad zemí jsou, počet vy- dali z těch půtek, jež se jim a jich předkům od nás přihodilo, co, kdy a kde, od koho, proč a kterak. Nedoufej ve svou mladost, ve svou bujnost, ve své jinošství! Mnozí v to doufajíce jsou pryč uplynuli, tak za tvých časův, jako před tvými časy. Mlč, rada jest to naše, a nech své kletby! Nestůj, abys se lvem hrál, když spí; procitneme-li, neužiješ toho dobrým. Neštip lva, ať tobě ocasu neutrhnem! Nestůj o Samsonovu sílu, ježtoť jest již zahynula, i tať neprospěje. Nestůj o to, byť se včerejší den zase vrátil! Buď v pokoji a nerub nad se, ať třísky v oči nepadají! A ne- dražď bolesti drbáním, ať se neobjitří! Nehoň ptáka zdravého pěšky, a proň v rokli neupadneš! — Pravils nám prve, Tkalče, když ses nám jmenoval, žes Tkadlec; tomu dobře rozumíme. A žes hlavou z české země, tomu také rozumíme, tak, že nyní v Čechách přebýváš. Žes nohama odevšad, tomu tak rozumíme, 15 Próza 225
Strana 226
kady se obrátíš, v kterékoli zemi, žes tu jako doma. To víme, žes býval v několika králových zemích a v mnohých knížecích městech. A to vše, kdežť se co přihodilo od nás protivného aneb co libého od štěstí, buď co buď, buď od kohož buď, to také víme. Prav nám bez písma a bez okrášle- né řeči, jakoby laik s laikem mluvil, jakobys ty laiku pravil: Vídals ty neb kde neb od koho slýchal, by takéhožto člověka, jakos ty, Tkadlečku, neb většího neb nižšího řádu, jeho vše dobré leželo na jednom člověku, a ještě ne na takémž lehkém člověku, jakož jest ta tvá utěšená, ježtoť sobě sama bez pomoci jiných lidí nemůže pomoci, ale ještě na tom, jenžto má anebo mívá veliký díl světa pod svou mocí, jakož jest císař, král, papež neb jiný mocný? Haha, Tkadlečku! Písma již všeho pozbuda, musíš se nám přiznati podle smyslu svého přirozeného, žes nikdy neslýchal ani vídal. Neb to neřku ty, ale každý laik, pouhý laik urozumí, ano to jest přísloví obecných lidí a sedláci to říkají, když se o svých otcích co zmíní a o svých materách, tak praví, že to největší dobré, co od otce má kdo, to jest, že mu na svět pomohl, a od mateře to největší dobré má, že ho odchovala; jiné všechno své dobré, buď to smysl, rozum, zboží, přízeň, umění, musí rozličně sedlák i každý jiný člověk rozličnými místy, rozličnými časy, rozličnými smysly a příčinami svého dobrého hledati, až i ke všemu dobrému dojde. Zde žalobník mluví k Neštěstí a je zase haní a pra- ví, že není na něm a v něm nic dobrého, aniž se na něm kdo co dobrého dočká. A že pro ně jest rozlič- ně v sirobu poddán a že by je rád haněl, ale pro roz- ličnou věc je haněti nesmí. Avšak proto vždy ža- lobník lkáti, truchleti a rmoutiti se chce pro svou choť a té s mysli spustiti nemíní Po ztrátě posmívání častokrát člověk mívá. Cizí hoře mnohými časy lidem smích bývá, jakož jsem já již došel od tebe, nešťastné Neštěstí, i mně se to již od tebe nešťastnému a přesmutnému Tkadlečku děje. Toť znám i cítím, úplně tomu rozumím. Nebos samo dříve pravilo a nahlas jsi to dříve vyznávalo, že má přeutěšená, má převýborná topička jest rozličnými dary, a tož šťastnými a převybranými, obdařena a více, nežli kterého člověka přirození míti může, měla jest; neb ty všechny dary, jež měla od štěstí, že netoliko je měla od samého štěstí, ale že jich od samého svrchního stvořitele zvláště štědře dosáhla. A netoliko těmi dobrými obyčeji byla obdařena, ale i postavou spanilou, sličným vzrůs- tem, i šlechtu jí dal sám ten, jenžto ji k těm jejím obyčejům zvolil, a mnoho předobrého, libého a poctivého, což jest milo a není líno slyšeti a pilně poslouchati, že kdy Bůh dal jednomu člověku tolik znamenitých, dobrých, zdařilých darův. A již jako posmívaje se mně pravíš, že má zmilitká, má utěšená, předobrá topička, nic jinak není, jedno jakožto jiná obecná panna neb paní; a netoliko to, ale že takýchž bych mnoho panen a paní jinde nalezl, kdež bych se koli obrátil. Ach, Neštěstí, na tě, na přezlé, hanebné, nestydlivé Neštěstí, žet nesmím láti, žet nesmím při- mlouvati pro tvou řeč, jíž jako rak zpět a opak lezeš! Než snad tomu Bůh chce, abys ty svou vůli se mnou mělo. A jistě dosti jí máš. Avšak 226
kady se obrátíš, v kterékoli zemi, žes tu jako doma. To víme, žes býval v několika králových zemích a v mnohých knížecích městech. A to vše, kdežť se co přihodilo od nás protivného aneb co libého od štěstí, buď co buď, buď od kohož buď, to také víme. Prav nám bez písma a bez okrášle- né řeči, jakoby laik s laikem mluvil, jakobys ty laiku pravil: Vídals ty neb kde neb od koho slýchal, by takéhožto člověka, jakos ty, Tkadlečku, neb většího neb nižšího řádu, jeho vše dobré leželo na jednom člověku, a ještě ne na takémž lehkém člověku, jakož jest ta tvá utěšená, ježtoť sobě sama bez pomoci jiných lidí nemůže pomoci, ale ještě na tom, jenžto má anebo mívá veliký díl světa pod svou mocí, jakož jest císař, král, papež neb jiný mocný? Haha, Tkadlečku! Písma již všeho pozbuda, musíš se nám přiznati podle smyslu svého přirozeného, žes nikdy neslýchal ani vídal. Neb to neřku ty, ale každý laik, pouhý laik urozumí, ano to jest přísloví obecných lidí a sedláci to říkají, když se o svých otcích co zmíní a o svých materách, tak praví, že to největší dobré, co od otce má kdo, to jest, že mu na svět pomohl, a od mateře to největší dobré má, že ho odchovala; jiné všechno své dobré, buď to smysl, rozum, zboží, přízeň, umění, musí rozličně sedlák i každý jiný člověk rozličnými místy, rozličnými časy, rozličnými smysly a příčinami svého dobrého hledati, až i ke všemu dobrému dojde. Zde žalobník mluví k Neštěstí a je zase haní a pra- ví, že není na něm a v něm nic dobrého, aniž se na něm kdo co dobrého dočká. A že pro ně jest rozlič- ně v sirobu poddán a že by je rád haněl, ale pro roz- ličnou věc je haněti nesmí. Avšak proto vždy ža- lobník lkáti, truchleti a rmoutiti se chce pro svou choť a té s mysli spustiti nemíní Po ztrátě posmívání častokrát člověk mívá. Cizí hoře mnohými časy lidem smích bývá, jakož jsem já již došel od tebe, nešťastné Neštěstí, i mně se to již od tebe nešťastnému a přesmutnému Tkadlečku děje. Toť znám i cítím, úplně tomu rozumím. Nebos samo dříve pravilo a nahlas jsi to dříve vyznávalo, že má přeutěšená, má převýborná topička jest rozličnými dary, a tož šťastnými a převybranými, obdařena a více, nežli kterého člověka přirození míti může, měla jest; neb ty všechny dary, jež měla od štěstí, že netoliko je měla od samého štěstí, ale že jich od samého svrchního stvořitele zvláště štědře dosáhla. A netoliko těmi dobrými obyčeji byla obdařena, ale i postavou spanilou, sličným vzrůs- tem, i šlechtu jí dal sám ten, jenžto ji k těm jejím obyčejům zvolil, a mnoho předobrého, libého a poctivého, což jest milo a není líno slyšeti a pilně poslouchati, že kdy Bůh dal jednomu člověku tolik znamenitých, dobrých, zdařilých darův. A již jako posmívaje se mně pravíš, že má zmilitká, má utěšená, předobrá topička, nic jinak není, jedno jakožto jiná obecná panna neb paní; a netoliko to, ale že takýchž bych mnoho panen a paní jinde nalezl, kdež bych se koli obrátil. Ach, Neštěstí, na tě, na přezlé, hanebné, nestydlivé Neštěstí, žet nesmím láti, žet nesmím při- mlouvati pro tvou řeč, jíž jako rak zpět a opak lezeš! Než snad tomu Bůh chce, abys ty svou vůli se mnou mělo. A jistě dosti jí máš. Avšak 226
Strana 227
jakkoli chytře na mnohých kusech odmlouváš, ačt jsem tu málo býval, kde bych se moudrostem a smyslu byl mohl naučiti, však tak hloupý nejsem, bych nevěděl, proč kráva chodí před pastuchou, aneb kam pěnice nosem sedá, aniž jsem tak sprostného smyslu, bych tomu neroz- uměl, proč lev jda ocasem šlépěje své, kdežto stoupil, rozmetuje sem i tam; než tvé namlouvání a tvé jakés rozličné rozprávky s rozličnými důvody a s jakýmis příklady nejsou od tebe s pravou vírou, aniž v těch ve všech pravdu pravíš, než jedno abys mě umluvilo a svou pěknou řečí to přivedlo, abych mlčel a tobě nepřimlouval a tě nehaněl ani na tě volal. Ha, ha, Neštěstí, neumluvíš mě v to, bychť povolil svým rozumem tobě k libosti a činil se nerozuměje! Nezklameš mě, nenavedeš mě na svůj šlak, nepřivedeš mě na dětinskou cestu, bych já mněl, co mi pravíš, by to vše pravda byla. Slyš přísloví moudrých, dobrých lidí, jež mluví skrytě řkouce: Jižť jsou štěncům zuby dorostly, jižt štěkají jako jiní psi; totiž věz, ačt jsem dříve nevěděl, žes nedobře učinilo nade mnou, ale již věz, žet jsou mi zuby dorostly, totiž že mám smysl a rozumímť jako jiný člověk. Ty jsi to Neštěstí, ježtos ze mne, člověka živého, stín a malovance učinilo: tys to zlé a nemilé Neštěstí, ježtos ze mne, z božího stvoření, potvoru učinilo: tys to Neštěstí, ježtoť jsem se tebe dávno lekal i v svých písních jsem se tebe ostýchal. Ach, ach a vždy ach! Jaké mě tesknosti obklíčily, jaká mě žalost svázala, jaká mě siroba sobě podmanila, jaké mě touhy a více nežli touhy pod- jaly i ode dne ke dni a od hodiny k hodině smutně podjímají, že jim od počátku do prostředku a od prostředku konce nevím! Jižť jsem právě dříve času jako mladé dítě od mateře odloučen, jako kotě nedorostlé od mléka odstrčen; jako oslátko nedošlé k své síle před časem ku práci jest připuzeno a poddáno, též já, zlé Neštěstí, dříve času u mých mladých letech tobě jsem poddán a tebou již jako oddán. A vždyť já nevím, kým aneb proč aneb od koho. Ach, ach, Neštěstí, ach, ach, Neštěstí, bys ty se aspoň bylo místo ženy Lotovy v onu sochu solnou obrátilo, snad by tebe bylo potad konec! Nebs ty to, Neštěstí, to zlé a hanebné Neštěstí, a vždy Neštěstí, ježtos ze mne více než vdovce, více nežli sirotka, více nežli ztracence učinilo. Vdovec každý, když útěchy své pozbude a ji ztratí, vida to, že již jinak býti nemůže a že se choť jeho vrátiti nemůže, ten jí opyče a jí jako pozapomene, ač ne věčně, ale druhdy. Ale mně kterak jest mé zmilitké, mé převýborné, mé předrahé topičky opykati, ana ještě jest živa, ana ještě jest zdráva, ana ještě jest v nejlepší sílu, ana ještě v největší kratochvíli, ač ne mně, ale jinému? A tím větší hoře a smutek a tesknost! Též sirotka někdo dobrý člověk jej aspoň někdy pro Boha odchová, vychová, až k letům jej přivede. Mě žádný za sirot- ka přijmouti nechce! Též opět ztracence a vypověděného někdy král, kníže neb pán milost svou jemu dá a jej zase na milost vezme, anebo jinému se pánu přikáže, jenžto jest jist sebou bez bázně. Ale já nebožtík z těch všech kusů žádné cesty nemám, jížto bych došel k mé radosti, k mé útěše, k nému odtušení a k mému všemu vnitřnímu utěšení a k mému srdečnému veselí. Všichni lidé v mých letech i v starších z jed- noho veselí jdou v druhé, z jedné kratochvíle k druhé, ve vší svobod- nosti vesele přebývají, ve všem veselí se nade všechen smutek zapálí; ale já již stojím jako osel podrobený a hloupý pod břemenem v blatném a hlubokém údolí, nahoru sobě pomoci nemohu. Ach, mé přesmutné 227
jakkoli chytře na mnohých kusech odmlouváš, ačt jsem tu málo býval, kde bych se moudrostem a smyslu byl mohl naučiti, však tak hloupý nejsem, bych nevěděl, proč kráva chodí před pastuchou, aneb kam pěnice nosem sedá, aniž jsem tak sprostného smyslu, bych tomu neroz- uměl, proč lev jda ocasem šlépěje své, kdežto stoupil, rozmetuje sem i tam; než tvé namlouvání a tvé jakés rozličné rozprávky s rozličnými důvody a s jakýmis příklady nejsou od tebe s pravou vírou, aniž v těch ve všech pravdu pravíš, než jedno abys mě umluvilo a svou pěknou řečí to přivedlo, abych mlčel a tobě nepřimlouval a tě nehaněl ani na tě volal. Ha, ha, Neštěstí, neumluvíš mě v to, bychť povolil svým rozumem tobě k libosti a činil se nerozuměje! Nezklameš mě, nenavedeš mě na svůj šlak, nepřivedeš mě na dětinskou cestu, bych já mněl, co mi pravíš, by to vše pravda byla. Slyš přísloví moudrých, dobrých lidí, jež mluví skrytě řkouce: Jižť jsou štěncům zuby dorostly, jižt štěkají jako jiní psi; totiž věz, ačt jsem dříve nevěděl, žes nedobře učinilo nade mnou, ale již věz, žet jsou mi zuby dorostly, totiž že mám smysl a rozumímť jako jiný člověk. Ty jsi to Neštěstí, ježtos ze mne, člověka živého, stín a malovance učinilo: tys to zlé a nemilé Neštěstí, ježtos ze mne, z božího stvoření, potvoru učinilo: tys to Neštěstí, ježtoť jsem se tebe dávno lekal i v svých písních jsem se tebe ostýchal. Ach, ach a vždy ach! Jaké mě tesknosti obklíčily, jaká mě žalost svázala, jaká mě siroba sobě podmanila, jaké mě touhy a více nežli touhy pod- jaly i ode dne ke dni a od hodiny k hodině smutně podjímají, že jim od počátku do prostředku a od prostředku konce nevím! Jižť jsem právě dříve času jako mladé dítě od mateře odloučen, jako kotě nedorostlé od mléka odstrčen; jako oslátko nedošlé k své síle před časem ku práci jest připuzeno a poddáno, též já, zlé Neštěstí, dříve času u mých mladých letech tobě jsem poddán a tebou již jako oddán. A vždyť já nevím, kým aneb proč aneb od koho. Ach, ach, Neštěstí, ach, ach, Neštěstí, bys ty se aspoň bylo místo ženy Lotovy v onu sochu solnou obrátilo, snad by tebe bylo potad konec! Nebs ty to, Neštěstí, to zlé a hanebné Neštěstí, a vždy Neštěstí, ježtos ze mne více než vdovce, více nežli sirotka, více nežli ztracence učinilo. Vdovec každý, když útěchy své pozbude a ji ztratí, vida to, že již jinak býti nemůže a že se choť jeho vrátiti nemůže, ten jí opyče a jí jako pozapomene, ač ne věčně, ale druhdy. Ale mně kterak jest mé zmilitké, mé převýborné, mé předrahé topičky opykati, ana ještě jest živa, ana ještě jest zdráva, ana ještě jest v nejlepší sílu, ana ještě v největší kratochvíli, ač ne mně, ale jinému? A tím větší hoře a smutek a tesknost! Též sirotka někdo dobrý člověk jej aspoň někdy pro Boha odchová, vychová, až k letům jej přivede. Mě žádný za sirot- ka přijmouti nechce! Též opět ztracence a vypověděného někdy král, kníže neb pán milost svou jemu dá a jej zase na milost vezme, anebo jinému se pánu přikáže, jenžto jest jist sebou bez bázně. Ale já nebožtík z těch všech kusů žádné cesty nemám, jížto bych došel k mé radosti, k mé útěše, k nému odtušení a k mému všemu vnitřnímu utěšení a k mému srdečnému veselí. Všichni lidé v mých letech i v starších z jed- noho veselí jdou v druhé, z jedné kratochvíle k druhé, ve vší svobod- nosti vesele přebývají, ve všem veselí se nade všechen smutek zapálí; ale já již stojím jako osel podrobený a hloupý pod břemenem v blatném a hlubokém údolí, nahoru sobě pomoci nemohu. Ach, mé přesmutné 227
Strana 228
vzpomínání mé útěchy! Ach, a vždy ach! Kolikrát sobě pomyslím slovo ono: Kdo mi dá peří jako holubu, abych vzletěl a odpočinul? Ale všadyť sebou sem i tam točím; pokoje hledaje, toho dojíti nemohu. Tož jsem již na sobě shledal ono slovo prorokovo: Ve všech věcech jsem pokoje hledal, ale ve všech věcech došel jsem práce a bolesti. Jižť jsem pohříchu pohostinu všady, kadyžť se obrátím. Tesknost, práce a žalost, tať mě sobě má, jakž chce, svobodenství žádného nemám, dušno mi všady, oddechnouti volně nesmím, častokrát vzdychati musím, vzdechna vzpláči, vzpláče přestati nemohu a přestati nemoha mám posmívání od lehkých a utrhavých zlých lidí. Siroba, ta mě již pravou mocí v kout tiskne, siroba, ta mě po neznámosti vodí, siroba, ta mě od známosti od- vozuje, siroba, tat mnou již zřetelně vládne, siroba, tať se již po domácku u mne zahnízdila, siroba, tať mi nedá na ničem volnosti, siroba, ta mě již se studem a s hanebným k míse sází, siroba, ta ze mne své posměchy činí, siroba, tat mě všemi svými zarmoucenými časy dařila, siroba, tat mi jako svému vlastnímu mocně na vše strany rozkazuje, siroba, tat mě již ze země vyžene, z mé přirozené vlasti hanebně vypudí, z mého dědictví, jímž bych sobě k starosti byl pomohl, vyvede, odvede, vzdálí, i odstrčí. Všeho opustě, všeho dobrého ostana, všeho nechaje, musím sirobě následovati, jejím rozkázáním pohostinu se tlouci; nikdež ani domu není, den ode dne se toulám, žádný mne nepřivine. Dříve času dědek a starček ze mne bude. Hory vysoké pro sirobu ohlédati musím, doly hluboké oplaziti budu musiti pro nelítostnou sirobu, vody prudké přebřísti, mosty nepevné přejíti, lesy temné, pouště neobyčejné, vlasti neznámé, lidi nejisté, vše pro sirobu a v sirobě pro tě, Neštěstí, shlédati a spatřiti musím. Přátel svých, tak rozených jako prací a rozumem do- bytých, jež sobě více než přirozené přátely jsem vždycky vážil, těch ustoupiti musím, těch se jako pro pravou sirobu pokrýti musím. A vše tebou, Neštěstí hanebné, mrzké, zlé a nelibé a nemilé! Ej, ej, Neštěstí, ej, hanebné, nelibé a škodlivé Neštěstí! I kdy ty mi to nahradíš? Aneb čím mi to nahradíš, aneb co jest toho, jímž bys ty mi nahraditi mohlo, a ty ničím dobrým obdařeno nejsi, jedno protivností, nechutí, smutkem, bídou, pláčem a tím, abys lidi zarmucovalo? I jak jest to, Neštěstí, žes k tomu bídnému úřadu vysazeno a k tomu vydáno? Nedarmoť jest přezděno Neštěstí, totiž nečasí: nic časem nejednáš, nic chvíli toho ne- hledáš, a ty snad nemáš při sobě nic dobrého, žádného nemáš slitování, žádného milosrdenství, žádné dobroty, žádného přirozeného dobrého skutku. A ty jsi ukrutnější nežli Nero, římský král, a ty jsi horší nežli kat, ty jsi pak nelítostivější nežli který zoufalec. A tys snad jedno přivyklo tomu a jiného nemáš za utěšení, jedno se smáti, když na tě kdo pláče, když na tě kdo úpí, když na tě kdo lká a křičí. Znamenám já toho po- hříchu, ač nerad, žeť se člověk na tobě nic dobrého nedochová. Nedarmot říkají lidé: Stalo mi se, po neštěstí, veliká škoda. 228
vzpomínání mé útěchy! Ach, a vždy ach! Kolikrát sobě pomyslím slovo ono: Kdo mi dá peří jako holubu, abych vzletěl a odpočinul? Ale všadyť sebou sem i tam točím; pokoje hledaje, toho dojíti nemohu. Tož jsem již na sobě shledal ono slovo prorokovo: Ve všech věcech jsem pokoje hledal, ale ve všech věcech došel jsem práce a bolesti. Jižť jsem pohříchu pohostinu všady, kadyžť se obrátím. Tesknost, práce a žalost, tať mě sobě má, jakž chce, svobodenství žádného nemám, dušno mi všady, oddechnouti volně nesmím, častokrát vzdychati musím, vzdechna vzpláči, vzpláče přestati nemohu a přestati nemoha mám posmívání od lehkých a utrhavých zlých lidí. Siroba, ta mě již pravou mocí v kout tiskne, siroba, ta mě po neznámosti vodí, siroba, ta mě od známosti od- vozuje, siroba, tat mnou již zřetelně vládne, siroba, tať se již po domácku u mne zahnízdila, siroba, tať mi nedá na ničem volnosti, siroba, ta mě již se studem a s hanebným k míse sází, siroba, ta ze mne své posměchy činí, siroba, tat mě všemi svými zarmoucenými časy dařila, siroba, tat mi jako svému vlastnímu mocně na vše strany rozkazuje, siroba, tat mě již ze země vyžene, z mé přirozené vlasti hanebně vypudí, z mého dědictví, jímž bych sobě k starosti byl pomohl, vyvede, odvede, vzdálí, i odstrčí. Všeho opustě, všeho dobrého ostana, všeho nechaje, musím sirobě následovati, jejím rozkázáním pohostinu se tlouci; nikdež ani domu není, den ode dne se toulám, žádný mne nepřivine. Dříve času dědek a starček ze mne bude. Hory vysoké pro sirobu ohlédati musím, doly hluboké oplaziti budu musiti pro nelítostnou sirobu, vody prudké přebřísti, mosty nepevné přejíti, lesy temné, pouště neobyčejné, vlasti neznámé, lidi nejisté, vše pro sirobu a v sirobě pro tě, Neštěstí, shlédati a spatřiti musím. Přátel svých, tak rozených jako prací a rozumem do- bytých, jež sobě více než přirozené přátely jsem vždycky vážil, těch ustoupiti musím, těch se jako pro pravou sirobu pokrýti musím. A vše tebou, Neštěstí hanebné, mrzké, zlé a nelibé a nemilé! Ej, ej, Neštěstí, ej, hanebné, nelibé a škodlivé Neštěstí! I kdy ty mi to nahradíš? Aneb čím mi to nahradíš, aneb co jest toho, jímž bys ty mi nahraditi mohlo, a ty ničím dobrým obdařeno nejsi, jedno protivností, nechutí, smutkem, bídou, pláčem a tím, abys lidi zarmucovalo? I jak jest to, Neštěstí, žes k tomu bídnému úřadu vysazeno a k tomu vydáno? Nedarmoť jest přezděno Neštěstí, totiž nečasí: nic časem nejednáš, nic chvíli toho ne- hledáš, a ty snad nemáš při sobě nic dobrého, žádného nemáš slitování, žádného milosrdenství, žádné dobroty, žádného přirozeného dobrého skutku. A ty jsi ukrutnější nežli Nero, římský král, a ty jsi horší nežli kat, ty jsi pak nelítostivější nežli který zoufalec. A tys snad jedno přivyklo tomu a jiného nemáš za utěšení, jedno se smáti, když na tě kdo pláče, když na tě kdo úpí, když na tě kdo lká a křičí. Znamenám já toho po- hříchu, ač nerad, žeť se člověk na tobě nic dobrého nedochová. Nedarmot říkají lidé: Stalo mi se, po neštěstí, veliká škoda. 228
Strana 229
Tuto Neštěstí opět odmlouvá k žalobníkovi a jemu rozumem dovozuje, že choti své želeti nemá. A kte- rak častokrát muž, panna, paní své cti dlouho há- jivši upadne v hanebnost. A potom vypravuje, že podobný pláč každému člověku pro podobnou věc jest odpuštěna. A k tomu potom vypravuje, proč jest ho jeho choti zbavilo. A potom jemu vypravuje rozličné příčiny milosti a zvláště čtyři přirození lidská, jímž člověk jest milosti poddán anebo ne- poddán tělesně, a co z těch všech milostí naposle- dy pochází a kterak milosti uniknouti má, kdož jí jest osedlán. A potom, co toho naposledy potýká, kdož se se světskou milostí obírá, a čím jest zavá- zán k světu Tak staří a moudří lidé sobě heslo vzali v obyčej řkouce: S bláznem a s člověkem nesmyslným nikdy spolku nemívej; aneb: Ač s bláznem co uhoníš a s ním co ulovíš, ale nikdy s ním rovně nerozdělíš. K tomuť pak praví Šalomoun mudřec řka: Člověk moudrý směje-li se nebo se hněvaje, blázna trestaje a člověka nerozumného, někdy od něho musí míti hněv a nenávist, aneb od něho posmívání slyšeti musí a odmlouvání protivné. Neboť blázen a člověk nesmyslný nesnadně rozuměti může aniž chce aniž rozumí, kdy co proti komu činí aneb kdy co činiti má. A snad znáš to slovo nad těmi nerozumnými lidmi, jež praví mudřec Aristippus řka: Jako jest rozdíl mezi lidmi umrlými a mezi živými, tak jest rozdíl mezi člověkem rozumným a nerozumným. A jindeť praví týž mudřec: Jakožto kůň krotký vzácen jest mezi lidmi nad kůň plachý a neokrocený, tak jest vzácen člověk rozumný nad nerozumného a nad hloupého, nesmyslného. To již tobě, Tkadlečku, říci musíme: My tobě vždy pravdu pravíme, coť rozumíme a jakož se nám podobně ke všemu dobrému zdá, a ty s námi vždy se podobnou řečí děliti nechceš. Znáti jest, žes nebýval při té přísaze, jižto jsou činili učedlníci Hipokrasovi, o němž se tak praví: když učedlníka kterého ve svou kázeň přijímal, bral nejprve od něho přísahu, aby byl v řeči své tich, nemnoho bez potřeby mluvil, měl při sobě stud na všech činech, rozšafnost a zřízeně činil; touž přísahu jest i od nich brával když je kam rozeslati chtěl. Jistě my toho od tebe neshledáváme, ač se snad domníváš, bys mnoho rozuměl. My s tebou mluvíme pěkně tiše, ty pak škřeklavě; my roz- umně, ty beze všeho potaza; my pokorně, ty vždy hněvivě na nás voláš a křičíš a nic nerozvažuje, komu, kdy, kterak mluvíš. Avšak praví mudřec Anastarsus: I co jest dobré a zlé na člověku aneb čím sobě člo- věk může zle a dobře učiniti? Odpovídaje k sobě sám řka: Jazyk v člo- věku. Hleď, hanebný a dosti jako nesmyslný Tkadlečku! Rozvaž ty řeči dobrých mudrcův a rozvažuje slova svá, jež jazykem svým dosti nepodobně kuješ, pomni se a buď sám při sobě věda, kdy, kde a ke komu mluviti co máš. Hej, Tkadlečku! Činíš jako zlý mlynář: pustě kola mlýnská, aby se mlela, sám jde preč, nedbá nic, kterak kola jdou aneb kterak se mele mlýn. Též ty řečí svou točíš nedbaje, co kam mluvíš, co kdy rozpravuješ komu, kterak komu mluvíš. Hleď již a znamenej, proč mlčeti máš. To protivenství, o němž teď 229
Tuto Neštěstí opět odmlouvá k žalobníkovi a jemu rozumem dovozuje, že choti své želeti nemá. A kte- rak častokrát muž, panna, paní své cti dlouho há- jivši upadne v hanebnost. A potom vypravuje, že podobný pláč každému člověku pro podobnou věc jest odpuštěna. A k tomu potom vypravuje, proč jest ho jeho choti zbavilo. A potom jemu vypravuje rozličné příčiny milosti a zvláště čtyři přirození lidská, jímž člověk jest milosti poddán anebo ne- poddán tělesně, a co z těch všech milostí naposle- dy pochází a kterak milosti uniknouti má, kdož jí jest osedlán. A potom, co toho naposledy potýká, kdož se se světskou milostí obírá, a čím jest zavá- zán k světu Tak staří a moudří lidé sobě heslo vzali v obyčej řkouce: S bláznem a s člověkem nesmyslným nikdy spolku nemívej; aneb: Ač s bláznem co uhoníš a s ním co ulovíš, ale nikdy s ním rovně nerozdělíš. K tomuť pak praví Šalomoun mudřec řka: Člověk moudrý směje-li se nebo se hněvaje, blázna trestaje a člověka nerozumného, někdy od něho musí míti hněv a nenávist, aneb od něho posmívání slyšeti musí a odmlouvání protivné. Neboť blázen a člověk nesmyslný nesnadně rozuměti může aniž chce aniž rozumí, kdy co proti komu činí aneb kdy co činiti má. A snad znáš to slovo nad těmi nerozumnými lidmi, jež praví mudřec Aristippus řka: Jako jest rozdíl mezi lidmi umrlými a mezi živými, tak jest rozdíl mezi člověkem rozumným a nerozumným. A jindeť praví týž mudřec: Jakožto kůň krotký vzácen jest mezi lidmi nad kůň plachý a neokrocený, tak jest vzácen člověk rozumný nad nerozumného a nad hloupého, nesmyslného. To již tobě, Tkadlečku, říci musíme: My tobě vždy pravdu pravíme, coť rozumíme a jakož se nám podobně ke všemu dobrému zdá, a ty s námi vždy se podobnou řečí děliti nechceš. Znáti jest, žes nebýval při té přísaze, jižto jsou činili učedlníci Hipokrasovi, o němž se tak praví: když učedlníka kterého ve svou kázeň přijímal, bral nejprve od něho přísahu, aby byl v řeči své tich, nemnoho bez potřeby mluvil, měl při sobě stud na všech činech, rozšafnost a zřízeně činil; touž přísahu jest i od nich brával když je kam rozeslati chtěl. Jistě my toho od tebe neshledáváme, ač se snad domníváš, bys mnoho rozuměl. My s tebou mluvíme pěkně tiše, ty pak škřeklavě; my roz- umně, ty beze všeho potaza; my pokorně, ty vždy hněvivě na nás voláš a křičíš a nic nerozvažuje, komu, kdy, kterak mluvíš. Avšak praví mudřec Anastarsus: I co jest dobré a zlé na člověku aneb čím sobě člo- věk může zle a dobře učiniti? Odpovídaje k sobě sám řka: Jazyk v člo- věku. Hleď, hanebný a dosti jako nesmyslný Tkadlečku! Rozvaž ty řeči dobrých mudrcův a rozvažuje slova svá, jež jazykem svým dosti nepodobně kuješ, pomni se a buď sám při sobě věda, kdy, kde a ke komu mluviti co máš. Hej, Tkadlečku! Činíš jako zlý mlynář: pustě kola mlýnská, aby se mlela, sám jde preč, nedbá nic, kterak kola jdou aneb kterak se mele mlýn. Též ty řečí svou točíš nedbaje, co kam mluvíš, co kdy rozpravuješ komu, kterak komu mluvíš. Hleď již a znamenej, proč mlčeti máš. To protivenství, o němž teď 229
Strana 230
s námi tak mluvíš, tot jest již shledáno, od kohoť jest aneb proč a kterak je přijmouti máš. A potom mlč a nemni, bychom to sami s tebou jednali. Než však, jakžt jest koli, jižť jsme tobě to dříve nejednou pravili a ještěť to pravíme, že to, cožť jsme učinili a právem nad tebou a cele jest nám to velmi divno, že sám sobě nerozumíš, žeť se jest dobře stalo a jistě lépe nežli dobře. Mohl bys dobře vesel býti slyše již tyto vypověděné řeči a protivenství. Milý, slýchal-lis kdy ono rozprávění, jehož víme, kdes je čítal, že všechny věci, ježto se člověku přiházejí, nikdy nemohou tak zlé samy v sobě býti, žeť jsou vždy někdy k něčemu dobrému, buď to zlé kterakéžkoli zlé, nebo zlé od Boha pro hříchy dopuštěné nebo od neštěstí zjednané nebo od člověka potkané. Ba, milý Tkalče! Žaluješ a voláš na nás a pravíš na nás, žeť jsme tě od vší tvé útěchy zba- vili. Ej, dobrý, ctný Tkalče! Ej, soběmoudrý žáčku! Ej, chytráčku! Ba, poslechni, a slyš a pomni, zdá-li se ti, bys ty tomu lépe urozuměl, měl bys dobře a rozumně z čeho Bohu děkovati, nežli ty tomu chceš roz- uměti! Neb slyš pilně a beř na mysl dobře to rozváže: I není-lit to lépe, žet jsme my tě zbavili té tvé jisté kuchometice a pecopalky, ježto svou chytrostí pec dobrým, mnohomoudrým, sličným, tajnou milostí za- palovala, je jako ze smyslu přirozeného vyrážela, nežli bys ty byl pro ni také zbaven Boha, svého stvořitele, jenž jsa v Trojici v jednom bož- ství učinil tě k sobě podobna, chtě tobě v tom dáti znáti, že jeho více nad se sám i nade vše stvoření milovati máš. O tomť jsme i dříve pravili, žet by toho spravedlivost nedopustila, bys ty jsa člověkem, pěti smysly dařený a rozumem okrášlen, Bohem samým stvořen, chtěl se nerozum- ností svou pro jakýs vítr a řečí falešnou se sám hanebně zmařiti. Šťastná ta příhoda a půtka protivná, kterákoli jest, která to stavila, která to zrušila, kým jest to dovedeno, že od ní pustiti musíš! Chceš-li vždy plakati neb lkáti, obratiž ten pláč k Bohu po potřebu duchovní, a snad tě Bůh jako Ezechiáše a Magdalenu uslyší a pláč tvůj světský v duchovní radost obrátí. Nedopouštěj toho, bys byl nazván hovadem jsa člověkem, jakož jest to pravil mudřec Hipokras. Neb jednou ten jistý viděv, ano lidé majíce rozumnost a rozličné rozumy, činí dětinsky a jako hovadsky, vstoupiv prostřed města nanejvýš volal: Pojďte semo, lidé, pojďte semo! A když se sebrali, tehdy on umlkl a nic jiného neřekl. Když to několikrát učinil, otázali jeho, proč by volal a co by chtěl. Odpověděl řka: Ját jsem volal lidi, ale ne vás; neb byste byli lidé, činili byste podle svého rozumu lidsky, ale poněvadž rozumu ne- požíváte, nejste lidé, ale hovada. A poněvadž jesti to mluvil Hipokras k těm lidem, milý Tkadlečku, bys ty tu v ty časy byl se svými těmito marnými řečmi, tak-lit by tě byl mínil Hipokras? Takť se nám zdá, že také. Protož pomni, žes muž, čiň podle mužského smyslu mužsky a více nežli obecný člověk. Pomni, žes více než obecný muž! Neb máš smysl dvojí, přirozený jeden, obecný druhý, a máš srdce mužské. Nečiň jako Elena, ona krásná žena, kněžna řecká, když byla unesena, že pláčem svým hlavu svou, tvář i oči i ruce i veškeren život svůj umyla. Tét jest div nebyl, nebť jest to byla žena úmyslu měkkého a k tomu my, Neštěstí, jsme jí veliké protivenství byli učinili a půtky veliké jsme jí byli zvedli, že pro ni samu to veliké město Troje bylo zrušeno a zkaženo tak, že pro ni bylo zbito a zahynulo čtyřicet dva tisícův rytířův paso- vaných kromě králův a knížat a jiných obecných dobrých lidí jezdilých, 230
s námi tak mluvíš, tot jest již shledáno, od kohoť jest aneb proč a kterak je přijmouti máš. A potom mlč a nemni, bychom to sami s tebou jednali. Než však, jakžt jest koli, jižť jsme tobě to dříve nejednou pravili a ještěť to pravíme, že to, cožť jsme učinili a právem nad tebou a cele jest nám to velmi divno, že sám sobě nerozumíš, žeť se jest dobře stalo a jistě lépe nežli dobře. Mohl bys dobře vesel býti slyše již tyto vypověděné řeči a protivenství. Milý, slýchal-lis kdy ono rozprávění, jehož víme, kdes je čítal, že všechny věci, ježto se člověku přiházejí, nikdy nemohou tak zlé samy v sobě býti, žeť jsou vždy někdy k něčemu dobrému, buď to zlé kterakéžkoli zlé, nebo zlé od Boha pro hříchy dopuštěné nebo od neštěstí zjednané nebo od člověka potkané. Ba, milý Tkalče! Žaluješ a voláš na nás a pravíš na nás, žeť jsme tě od vší tvé útěchy zba- vili. Ej, dobrý, ctný Tkalče! Ej, soběmoudrý žáčku! Ej, chytráčku! Ba, poslechni, a slyš a pomni, zdá-li se ti, bys ty tomu lépe urozuměl, měl bys dobře a rozumně z čeho Bohu děkovati, nežli ty tomu chceš roz- uměti! Neb slyš pilně a beř na mysl dobře to rozváže: I není-lit to lépe, žet jsme my tě zbavili té tvé jisté kuchometice a pecopalky, ježto svou chytrostí pec dobrým, mnohomoudrým, sličným, tajnou milostí za- palovala, je jako ze smyslu přirozeného vyrážela, nežli bys ty byl pro ni také zbaven Boha, svého stvořitele, jenž jsa v Trojici v jednom bož- ství učinil tě k sobě podobna, chtě tobě v tom dáti znáti, že jeho více nad se sám i nade vše stvoření milovati máš. O tomť jsme i dříve pravili, žet by toho spravedlivost nedopustila, bys ty jsa člověkem, pěti smysly dařený a rozumem okrášlen, Bohem samým stvořen, chtěl se nerozum- ností svou pro jakýs vítr a řečí falešnou se sám hanebně zmařiti. Šťastná ta příhoda a půtka protivná, kterákoli jest, která to stavila, která to zrušila, kým jest to dovedeno, že od ní pustiti musíš! Chceš-li vždy plakati neb lkáti, obratiž ten pláč k Bohu po potřebu duchovní, a snad tě Bůh jako Ezechiáše a Magdalenu uslyší a pláč tvůj světský v duchovní radost obrátí. Nedopouštěj toho, bys byl nazván hovadem jsa člověkem, jakož jest to pravil mudřec Hipokras. Neb jednou ten jistý viděv, ano lidé majíce rozumnost a rozličné rozumy, činí dětinsky a jako hovadsky, vstoupiv prostřed města nanejvýš volal: Pojďte semo, lidé, pojďte semo! A když se sebrali, tehdy on umlkl a nic jiného neřekl. Když to několikrát učinil, otázali jeho, proč by volal a co by chtěl. Odpověděl řka: Ját jsem volal lidi, ale ne vás; neb byste byli lidé, činili byste podle svého rozumu lidsky, ale poněvadž rozumu ne- požíváte, nejste lidé, ale hovada. A poněvadž jesti to mluvil Hipokras k těm lidem, milý Tkadlečku, bys ty tu v ty časy byl se svými těmito marnými řečmi, tak-lit by tě byl mínil Hipokras? Takť se nám zdá, že také. Protož pomni, žes muž, čiň podle mužského smyslu mužsky a více nežli obecný člověk. Pomni, žes více než obecný muž! Neb máš smysl dvojí, přirozený jeden, obecný druhý, a máš srdce mužské. Nečiň jako Elena, ona krásná žena, kněžna řecká, když byla unesena, že pláčem svým hlavu svou, tvář i oči i ruce i veškeren život svůj umyla. Tét jest div nebyl, nebť jest to byla žena úmyslu měkkého a k tomu my, Neštěstí, jsme jí veliké protivenství byli učinili a půtky veliké jsme jí byli zvedli, že pro ni samu to veliké město Troje bylo zrušeno a zkaženo tak, že pro ni bylo zbito a zahynulo čtyřicet dva tisícův rytířův paso- vaných kromě králův a knížat a jiných obecných dobrých lidí jezdilých, 230
Strana 231
již podle světského obyčeje dobří sluli. Než snad ty díš, žes obklíčen pokušením, jakožto jest byl obklíčen jím svatý Pavel andělem satanem, jenž jej tělesnou chlípností tolik obklíčil, jakoby mu políčky dával. Milý Tkadlečku, jest-lit tobě též, tehdy vezmi sobě na pomoc tu od- pověď, ježto Pavlovi dána byla po jeho třech prosbách: Šavle, Šavle! Měj dosti na mé milosti, totiž na rozumu! Ty, Tkalče, vezmi rozum svůj na pomoc, jsi-li obklíčen pokušením, a věz, co jest to, jehož ty želíš, a odkad to želení jde, aneb co tě k tomu nutí a tě k tomu vzbu- zuje, tělesná-li chlípnost čili pokušení ďábelské čili pochvala světská čili tvá nerozumnost čili hloupost nebo tvá zlá vůle zapeklitá aneb za- tvrdilá mysl. Buď to pak, bys měl oč lkáti a plakati, jehož není oč, ještě to nesluší na muže a na takéhož pak docela, jenž smyslem učeným obdařen jest. A jest-li pak co protivného na mysli aneb na srdci, jehož se nám nezdá, proč by to býti mělo, mlč s tím! Sami jistě víme, že často lidé po lidech touží, neboť jest to přirození člověčí, člověk po člověku toužiti a člověk po člověku plakati; netoliko člověk obecný to přirození má do sebe, ale i člověk mající smysl nad obecného člověka, druhdy tou moudrostí slitování anebo nějaké hnutí žalostné k druhému člověku anebo pro druhého člověka míti musí... Slýchals o mnoho rytířských lidech, již jsouce muži bujní, silní, rekovní, i ženy druhé, jež rečice sluly, plakaly. Ale ti všichni měli toho dobrou a podobnou a počestnou příčinu, a čeho plakali, toho jsou želeli, ale s podobnou příčinou. Ty příčiny ještě žádné nemáš, proč bys toužil, ni milost světskou ni milost duchovní, ni milost srdečnou, přirozenou, ni milost vnitřní srdečného vzdychání. Hni sebou sám na své mysli z toho svého zatvrdilého a zapeklitého smyslu! Bys toho pykati chtěl, ježto není oč, aniž jest k tomu která podobná příčina, ostaň na tom, cot praví Plato. Když byl otázán, co na moudrého člověka sluší, odpověděl: Dvojí věc nejvíc. První, nečekati toho, čeho najisto neví, bude-li to čili nebude, a v tom naděje jisté nemíti. Druhé, abys minuté věci v smutku nevzpomínal aniž po nich toužil. Protož netuž, nepyč toho, cožt jest minulo, nemni, bys dobře činil, že přestati nechceš, nedoufej sobě, bys co proti nám ob- držel, nezavozuj se sám svým doufáním. Nech sebe, nezavozuj sebou, bys mněl a doufal, že dobře činíš; není oč, nenít proč, neníť příčiny. Než kdeť co podobného a znamenaného co bude, o němž nyní my mlčí- me, toho v sobě sám pak pyč, když by se to přihodilo. A jestližet bude co podobného, a to pak nahlas mluviti a volati, jakž to bez smyslu nyní činíš, mluv pak a žaluj jako muž, a ne jako žena, nepláče! A jestližeť pak čím budem vinni, o to se s tebou chcem dáti podobně ohlédati a pravdy na se udati a tu zase přijmouti. Ale sic, což jednáš sem i tam, nic na nás nevezmeš, nebs nevídal mnoho ani snad to slýchal, by kdy který muž pláčem čeho došel neb obdržel, by prvé od lidí v posměchu nebyl aneb druhdy dobře haněn, a ovšem pak proti nám. Jistě ne- pravímet jinak, to sám slyšíš i rozuměti můžeš, a cožt jest ku pravdě podobno, k tomu rozumem přistup, a což slyšíš, ježto jest k víře při- klonito, toho neběhej! Toběť pravíme jako tomu, jenžto rozum a smysl má, a takt se nám to zdá, žet na tobě se skonává slovo onoho mudrce Plato, jenž pověděl řka: Moudrého člověka takto poznáš: když mu kdo přimlouvá, že se nehněvá, a když ho kdo chválí, že se tím nevznese ani se tím vznošuje; a co jest podobno podle rozumu k víře, že k tomu při- 231
již podle světského obyčeje dobří sluli. Než snad ty díš, žes obklíčen pokušením, jakožto jest byl obklíčen jím svatý Pavel andělem satanem, jenž jej tělesnou chlípností tolik obklíčil, jakoby mu políčky dával. Milý Tkadlečku, jest-lit tobě též, tehdy vezmi sobě na pomoc tu od- pověď, ježto Pavlovi dána byla po jeho třech prosbách: Šavle, Šavle! Měj dosti na mé milosti, totiž na rozumu! Ty, Tkalče, vezmi rozum svůj na pomoc, jsi-li obklíčen pokušením, a věz, co jest to, jehož ty želíš, a odkad to želení jde, aneb co tě k tomu nutí a tě k tomu vzbu- zuje, tělesná-li chlípnost čili pokušení ďábelské čili pochvala světská čili tvá nerozumnost čili hloupost nebo tvá zlá vůle zapeklitá aneb za- tvrdilá mysl. Buď to pak, bys měl oč lkáti a plakati, jehož není oč, ještě to nesluší na muže a na takéhož pak docela, jenž smyslem učeným obdařen jest. A jest-li pak co protivného na mysli aneb na srdci, jehož se nám nezdá, proč by to býti mělo, mlč s tím! Sami jistě víme, že často lidé po lidech touží, neboť jest to přirození člověčí, člověk po člověku toužiti a člověk po člověku plakati; netoliko člověk obecný to přirození má do sebe, ale i člověk mající smysl nad obecného člověka, druhdy tou moudrostí slitování anebo nějaké hnutí žalostné k druhému člověku anebo pro druhého člověka míti musí... Slýchals o mnoho rytířských lidech, již jsouce muži bujní, silní, rekovní, i ženy druhé, jež rečice sluly, plakaly. Ale ti všichni měli toho dobrou a podobnou a počestnou příčinu, a čeho plakali, toho jsou želeli, ale s podobnou příčinou. Ty příčiny ještě žádné nemáš, proč bys toužil, ni milost světskou ni milost duchovní, ni milost srdečnou, přirozenou, ni milost vnitřní srdečného vzdychání. Hni sebou sám na své mysli z toho svého zatvrdilého a zapeklitého smyslu! Bys toho pykati chtěl, ježto není oč, aniž jest k tomu která podobná příčina, ostaň na tom, cot praví Plato. Když byl otázán, co na moudrého člověka sluší, odpověděl: Dvojí věc nejvíc. První, nečekati toho, čeho najisto neví, bude-li to čili nebude, a v tom naděje jisté nemíti. Druhé, abys minuté věci v smutku nevzpomínal aniž po nich toužil. Protož netuž, nepyč toho, cožt jest minulo, nemni, bys dobře činil, že přestati nechceš, nedoufej sobě, bys co proti nám ob- držel, nezavozuj se sám svým doufáním. Nech sebe, nezavozuj sebou, bys mněl a doufal, že dobře činíš; není oč, nenít proč, neníť příčiny. Než kdeť co podobného a znamenaného co bude, o němž nyní my mlčí- me, toho v sobě sám pak pyč, když by se to přihodilo. A jestližet bude co podobného, a to pak nahlas mluviti a volati, jakž to bez smyslu nyní činíš, mluv pak a žaluj jako muž, a ne jako žena, nepláče! A jestližeť pak čím budem vinni, o to se s tebou chcem dáti podobně ohlédati a pravdy na se udati a tu zase přijmouti. Ale sic, což jednáš sem i tam, nic na nás nevezmeš, nebs nevídal mnoho ani snad to slýchal, by kdy který muž pláčem čeho došel neb obdržel, by prvé od lidí v posměchu nebyl aneb druhdy dobře haněn, a ovšem pak proti nám. Jistě ne- pravímet jinak, to sám slyšíš i rozuměti můžeš, a cožt jest ku pravdě podobno, k tomu rozumem přistup, a což slyšíš, ježto jest k víře při- klonito, toho neběhej! Toběť pravíme jako tomu, jenžto rozum a smysl má, a takt se nám to zdá, žet na tobě se skonává slovo onoho mudrce Plato, jenž pověděl řka: Moudrého člověka takto poznáš: když mu kdo přimlouvá, že se nehněvá, a když ho kdo chválí, že se tím nevznese ani se tím vznošuje; a co jest podobno podle rozumu k víře, že k tomu při- 231
Strana 232
stoupí. Než ty nám řečí stojíš, což pravíme, a snad na své mysli díš, žeť nevíme, coť škodí aneb co tě rmoutí. Ale my tomu také rozumíme, že netoliko ty sobě vážíš a šacuješ tvé utěšené, ty její dobré obyčeje a její postavu a jiné její ty přirozené dary, o nichž jsme my tobě dříve sami pravili, jakož sobě snad vážíš a šacuješ tu milost a tu srdečnou žalost, již jsi k ní měl z té lásky, již jsi měl ze vnitřního úmyslu a ze vnitřního toužení. Jistě, Tkalče, jestli žes na ni byl laskav aneb snad ještě jsi, o to bychom chtěli s tebou mluviti, avšak nemůžem toho nechati, tebeť vždy tázati musíme. Medle, Tkalče, pověz nám, kam se dělo ono tvé skládání a ony tvé knížky, jež jsi byl skládal a složil o milosti, a tož o rozličné milosti? A dělils milost na dvé, pravě, že jest dvojí milost: tajná a zjevná, vnitřní a zevnitřní, a o všech jejích rozličných kusích. Nebs nejprve pravil, co jest milost v sobě sama. Pravils také, kterak milost má míti proměnu rozličnými způsoby. Pravils také a zvláště tos byl znamenati kázal každému milovníku i poručil, aby milost tajně vedl a skrytě; a pakli se to vždy tajiti nemohlo a to se zjevilo, kterak k to- mu milovník učiniti má aneb má k tomu odpověděti, potká-li jej co. A v tom jsi položil ve svých těch knihách několik naučení, kterak se z takových protivných půtek vystříci a vymluviti má, a jiných mnoho kusův, jež víme, komu jsi to k libosti vypravoval a napsal. Nebo to také víme, i žes pravil, že k milosti sluší druhdy smích, druhdy smutná po- stava. Pravils, že k milosti sluší stálost, jež druhdy ze svobodnosti při- chází, druhdy ze skromnosti. Pravils, že k milosti sluší vzdychání. Pravils, že milost má svá zvláštní znamení, svá zvláštní hesla, své zvlášt- ní řeči skryté. Také to víme, kteraks vykládal stálost a kolikerá jest, kdy má zjevena býti, kdy má proti komu tajena býti. Pravils, co jest skromnost a kterak má býti, kterak se má dáti znáti, kdy má ukázána býti a proč má býti a co slove a odkad může pojíti. To vše víme i mnoho jiného, o něž by bylo s tebou mnoho rozmlouvati a tě tím připomínati. Ale, milý Tkadlečku, poněvadžs tak chytře a tak daleko z obyčejné známosti o té milosti pravil, pověz nám tehdy také o tom, kterous milostí byl laskav na svou tu jistou, o níž vždy bájíš a tolik řečí strojíš, aneb jakous lásku k ní měl, poněvadžs pravil dříve ve svých knihách, že milost jest dvojí, řka: Jedna jest milost zjevná nebo zevnitřní, druhá jest milost vnitřní nebo tajná. Byl-lis na ni laskav milostí zevnitřní, věz, žet jest ta rozličná: jedna jest obyčejem, druhá jest návodem nebo namluvením nebo umluvením. Obyčejná milost slove ta, když kdo s kým z pravého obyčeje spolu přebývaje vezme sobě člověk člověka v úmysl tak, že s ním z nějakého obyčeje se sbydlí a rád s ním jest; a to slove od druhých lidí milost, ale věz, že to ne milost srdečná, ale milost oby- čejná slove. Neb tací lidé nejsou s sebou druhdy déle dobře, jedno jakožt jsou spolu zvykli a přivykli. A o tom praví Aristoteles řka: Všechny věci obyčejné jsou líbezné — nedí: milé. A tací lidé nejsou s sebou déle dobře, jedno dokudž jsou spolu a při sobě, a takážto libost mezi lidmi slove láska více nežli milost. A ta jest tím, že člověk člově- ku druhdy uhoví a folkuje jemu a bydlí k jeho vůli a k jeho libosti, buď to kterýmžkoli kusem. A z té nic jiného naposledy nepochází, nežli jakés připomínání a libost tělesná z řeči, a tak, že takýž člověk toho jistého zvyklého člověka potom druhdy připomínaje a potom se s ním sejda, ještě raději s ním přebývá časem nežli s jiným, a to přebývání již 232
stoupí. Než ty nám řečí stojíš, což pravíme, a snad na své mysli díš, žeť nevíme, coť škodí aneb co tě rmoutí. Ale my tomu také rozumíme, že netoliko ty sobě vážíš a šacuješ tvé utěšené, ty její dobré obyčeje a její postavu a jiné její ty přirozené dary, o nichž jsme my tobě dříve sami pravili, jakož sobě snad vážíš a šacuješ tu milost a tu srdečnou žalost, již jsi k ní měl z té lásky, již jsi měl ze vnitřního úmyslu a ze vnitřního toužení. Jistě, Tkalče, jestli žes na ni byl laskav aneb snad ještě jsi, o to bychom chtěli s tebou mluviti, avšak nemůžem toho nechati, tebeť vždy tázati musíme. Medle, Tkalče, pověz nám, kam se dělo ono tvé skládání a ony tvé knížky, jež jsi byl skládal a složil o milosti, a tož o rozličné milosti? A dělils milost na dvé, pravě, že jest dvojí milost: tajná a zjevná, vnitřní a zevnitřní, a o všech jejích rozličných kusích. Nebs nejprve pravil, co jest milost v sobě sama. Pravils také, kterak milost má míti proměnu rozličnými způsoby. Pravils také a zvláště tos byl znamenati kázal každému milovníku i poručil, aby milost tajně vedl a skrytě; a pakli se to vždy tajiti nemohlo a to se zjevilo, kterak k to- mu milovník učiniti má aneb má k tomu odpověděti, potká-li jej co. A v tom jsi položil ve svých těch knihách několik naučení, kterak se z takových protivných půtek vystříci a vymluviti má, a jiných mnoho kusův, jež víme, komu jsi to k libosti vypravoval a napsal. Nebo to také víme, i žes pravil, že k milosti sluší druhdy smích, druhdy smutná po- stava. Pravils, že k milosti sluší stálost, jež druhdy ze svobodnosti při- chází, druhdy ze skromnosti. Pravils, že k milosti sluší vzdychání. Pravils, že milost má svá zvláštní znamení, svá zvláštní hesla, své zvlášt- ní řeči skryté. Také to víme, kteraks vykládal stálost a kolikerá jest, kdy má zjevena býti, kdy má proti komu tajena býti. Pravils, co jest skromnost a kterak má býti, kterak se má dáti znáti, kdy má ukázána býti a proč má býti a co slove a odkad může pojíti. To vše víme i mnoho jiného, o něž by bylo s tebou mnoho rozmlouvati a tě tím připomínati. Ale, milý Tkadlečku, poněvadžs tak chytře a tak daleko z obyčejné známosti o té milosti pravil, pověz nám tehdy také o tom, kterous milostí byl laskav na svou tu jistou, o níž vždy bájíš a tolik řečí strojíš, aneb jakous lásku k ní měl, poněvadžs pravil dříve ve svých knihách, že milost jest dvojí, řka: Jedna jest milost zjevná nebo zevnitřní, druhá jest milost vnitřní nebo tajná. Byl-lis na ni laskav milostí zevnitřní, věz, žet jest ta rozličná: jedna jest obyčejem, druhá jest návodem nebo namluvením nebo umluvením. Obyčejná milost slove ta, když kdo s kým z pravého obyčeje spolu přebývaje vezme sobě člověk člověka v úmysl tak, že s ním z nějakého obyčeje se sbydlí a rád s ním jest; a to slove od druhých lidí milost, ale věz, že to ne milost srdečná, ale milost oby- čejná slove. Neb tací lidé nejsou s sebou druhdy déle dobře, jedno jakožt jsou spolu zvykli a přivykli. A o tom praví Aristoteles řka: Všechny věci obyčejné jsou líbezné — nedí: milé. A tací lidé nejsou s sebou déle dobře, jedno dokudž jsou spolu a při sobě, a takážto libost mezi lidmi slove láska více nežli milost. A ta jest tím, že člověk člově- ku druhdy uhoví a folkuje jemu a bydlí k jeho vůli a k jeho libosti, buď to kterýmžkoli kusem. A z té nic jiného naposledy nepochází, nežli jakés připomínání a libost tělesná z řeči, a tak, že takýž člověk toho jistého zvyklého člověka potom druhdy připomínaje a potom se s ním sejda, ještě raději s ním přebývá časem nežli s jiným, a to přebývání již 232
Strana 233
pak ne z milosti než z obyčeje dřevního přijde. Druhá milost zevnitřní jest návodem neb nastrojením neb umluvením, jakož to často bývá, že člověk mluví slovo druhého člověka k někomu, od něho zase k němu tak, že řeč takéhožto člověka a návod lidský k tomu jej vzbudí, že jest při- kloněn a přichýlen k tomu člověku, o němž jest řeč, ne pro svou samu lásku aneb pro tu milost, již by sám k němu měl, ale pro lidskou řeč a návod, ježto o něm často mluví rozličnými památkami a připomínáním, jako bývá mezi těmi, jižto s sebou sami mluviti nemohou aneb nesmějí snad pro stud neb pro neznámost neb pro dalekost místa neb snad pro lidi neb snad, že jest jeden řádu vysokého nežli druhý, aneb snad, že jednomu jest k mysli ta milost u toho člověka a druhému není k mysli, aniž o to snad stojí... Někdy také pochází takážto zevnitřní milost od zlého člověka k zlému člověku, a to pro něco zlého, jako sám to věděti můžeš i snad vídáš, že dobrý rád s dobrým přebývá a zlý se zlým rád bydlí. Někdy také pochází milost ta zevnitřní od dobrého k zlému, jakož to často bývá, že dobrý služebník bývá laskav na svého pána a jej miluje ne tou vnitřní milostí, než zevnitřní, jež láska slove, a netoliko láska pravá, ale upřímnost a snažnost z práva. Neb každý sluha, kdož jest u koho, u kterého pána, buď u dobrého nebo u zlého, má vždy míti k svému pánu upřímnost a snažnost beze lsti k takýmž věcem, jakož stav jich s obou stran záleží. Též i žena k muži, ačt jest on zlý, vždy k němu žena má míti upřímnost a on k ní. Někdy také pochází milost od zlého k dobrému, a to bývá často od přirození, že někdy zlý otec jest laskav na dobrého syna a jej miluje, ne pro jeho dobrotu tolik anižto pro jeho šlechetnost, než z té přirozené milosti a z té krve otcovské... Byl-lis pak na ni laskav milostí vnitřní, jíž jsi tajná milost převzděl, tať jest také rozličná. Jednať jest, jež pochází od přirození, a rozličně. Neb jakož každý člověk od svého přirození ze čtyř komplexí jedné jest nejvíce poddán, tak také každý člověk podle té komplexí miluje neb mnoho neb málo, jakož jej jeho komplexí a jeho přirozeností k tomu vede... Než snad jsme ještě na to nepřišli, bys nám pověděl, kterým kusem jsi na ni byl laskav, nebť jsme ještě poostavili jeden řád milosti za sebou, a takť máme za to, žeť se ten na tě chýlí a k tobě příleží podle té milosti, jakož po ní toužíš. A to jest také milost vnitřní, ježtoť pochází z vidění člověčího a z myšlení vnitřního úmyslu. A to přichází z toho myšlení, když kdo kterého člověka vidí a jej uzří okem vnitřním, jež libost slove a mysl, a ten má snad nějaké zvláštní, nějaké dobré kusy do sebe, jakožto snad řeč libou nebo vzrůst ušlechtilý neb snad krásu nad jiné lidi neb nějakou svobodnost neb snad výmluvnost nebo ochot- nost nebo moudrost nebo snad statečnost neb jiné nějaké tělesné dary, uzře jej člověk a jej znamenaje v těch věcech a jej na mysl sobě jednou, po druhé, po třetí vezme a jej sobě fasuje k libosti, přijde jemu potom na mysl snad jednou, po druhé, po třetí a dál a dále, až o něm mysliti bude, až i v té milosti se srdce zažhne... Též člověk, když u milost zajde, tak mní, že bez toho člověka býti nemůže, kteréhož miluje a kteréhož sobě na mysl fasuje, buď to nebo z vidění nebo z mysli, buď to milostí srdečnou nebo milostí, jež láska slove. Neb milost pravá není jiného, nežli povolení mysli, jež pochází ze žádosti srdečné; aneb milost jest požádání vidění věci té, v níž se kdo kochá. A to jest milost první, vnitřní, celá a pravá, sladká a hořká, veselá a smutná, přívětivá i ne- 233
pak ne z milosti než z obyčeje dřevního přijde. Druhá milost zevnitřní jest návodem neb nastrojením neb umluvením, jakož to často bývá, že člověk mluví slovo druhého člověka k někomu, od něho zase k němu tak, že řeč takéhožto člověka a návod lidský k tomu jej vzbudí, že jest při- kloněn a přichýlen k tomu člověku, o němž jest řeč, ne pro svou samu lásku aneb pro tu milost, již by sám k němu měl, ale pro lidskou řeč a návod, ježto o něm často mluví rozličnými památkami a připomínáním, jako bývá mezi těmi, jižto s sebou sami mluviti nemohou aneb nesmějí snad pro stud neb pro neznámost neb pro dalekost místa neb snad pro lidi neb snad, že jest jeden řádu vysokého nežli druhý, aneb snad, že jednomu jest k mysli ta milost u toho člověka a druhému není k mysli, aniž o to snad stojí... Někdy také pochází takážto zevnitřní milost od zlého člověka k zlému člověku, a to pro něco zlého, jako sám to věděti můžeš i snad vídáš, že dobrý rád s dobrým přebývá a zlý se zlým rád bydlí. Někdy také pochází milost ta zevnitřní od dobrého k zlému, jakož to často bývá, že dobrý služebník bývá laskav na svého pána a jej miluje ne tou vnitřní milostí, než zevnitřní, jež láska slove, a netoliko láska pravá, ale upřímnost a snažnost z práva. Neb každý sluha, kdož jest u koho, u kterého pána, buď u dobrého nebo u zlého, má vždy míti k svému pánu upřímnost a snažnost beze lsti k takýmž věcem, jakož stav jich s obou stran záleží. Též i žena k muži, ačt jest on zlý, vždy k němu žena má míti upřímnost a on k ní. Někdy také pochází milost od zlého k dobrému, a to bývá často od přirození, že někdy zlý otec jest laskav na dobrého syna a jej miluje, ne pro jeho dobrotu tolik anižto pro jeho šlechetnost, než z té přirozené milosti a z té krve otcovské... Byl-lis pak na ni laskav milostí vnitřní, jíž jsi tajná milost převzděl, tať jest také rozličná. Jednať jest, jež pochází od přirození, a rozličně. Neb jakož každý člověk od svého přirození ze čtyř komplexí jedné jest nejvíce poddán, tak také každý člověk podle té komplexí miluje neb mnoho neb málo, jakož jej jeho komplexí a jeho přirozeností k tomu vede... Než snad jsme ještě na to nepřišli, bys nám pověděl, kterým kusem jsi na ni byl laskav, nebť jsme ještě poostavili jeden řád milosti za sebou, a takť máme za to, žeť se ten na tě chýlí a k tobě příleží podle té milosti, jakož po ní toužíš. A to jest také milost vnitřní, ježtoť pochází z vidění člověčího a z myšlení vnitřního úmyslu. A to přichází z toho myšlení, když kdo kterého člověka vidí a jej uzří okem vnitřním, jež libost slove a mysl, a ten má snad nějaké zvláštní, nějaké dobré kusy do sebe, jakožto snad řeč libou nebo vzrůst ušlechtilý neb snad krásu nad jiné lidi neb nějakou svobodnost neb snad výmluvnost nebo ochot- nost nebo moudrost nebo snad statečnost neb jiné nějaké tělesné dary, uzře jej člověk a jej znamenaje v těch věcech a jej na mysl sobě jednou, po druhé, po třetí vezme a jej sobě fasuje k libosti, přijde jemu potom na mysl snad jednou, po druhé, po třetí a dál a dále, až o něm mysliti bude, až i v té milosti se srdce zažhne... Též člověk, když u milost zajde, tak mní, že bez toho člověka býti nemůže, kteréhož miluje a kteréhož sobě na mysl fasuje, buď to nebo z vidění nebo z mysli, buď to milostí srdečnou nebo milostí, jež láska slove. Neb milost pravá není jiného, nežli povolení mysli, jež pochází ze žádosti srdečné; aneb milost jest požádání vidění věci té, v níž se kdo kochá. A to jest milost první, vnitřní, celá a pravá, sladká a hořká, veselá a smutná, přívětivá i ne- 233
Strana 234
ochotná, libá i nelibá, to jest ta, jížto veškeren svět se jí jako lýky svázal. Tuto opět žalobník rozličnou řečí se opakuje proti Neštěstí, jemu přimlouvaje a táže jeho, co jest ono aneb odkad jest Ozdobné a okrášlené řeči dobře potřebuje každý vinný člověk a chytré řeči potřebuje každý, kdo chce mluviti s rozumným člověkem nebo s tím, jenžto právo které a pravdu napřed má. Tak ty mně, zlé Neštěstí, činíš. Jednak sladce, jednak hořce, jednak libě, jednak horlivě, jednak hněvivě, jednak tiše se mnou mluvíš a mně tak se ukazuješ, jakobys opravdu co ke mně mínilo, leč mě tím chceš podtrhnouti; a tohoť se pohříchu strachuji, nebos toho dobrý díl již na mně ukázalo. Ty, Neštěstí, kterakžkoli se podobnou řečí druhdy se mnou dělíš a ke mně se přimlouváš, jakobys mě příznivě trestalo, však já tomu vmlčečky rozumím, žes ty to zlé Neštěstí, ježto mě hanebně a nelítostivě mé pře- nevýmluvné hrdličky zbavilo, od níž já pro tvou nemilost, kterou ke mně máš, odloučen býti musím. Neštěstí, ty činíš jako bazilišek; ten po svém přirození svým zrakem lidi mrtví a je zahubuje, když na ně vzhlédne, a když již člověka zahubí a jej svým zrakem umrtví, tehdy přijda k tomu člověku pláče jeho násilně a žalostivě nad ním kvílí, želeje jeho... Ale ty, hanebné Neštěstí, poněvadž pravíš, žes moci veliké — tos již na mně pohříchu neskrytě ukázalo, ale úplně toho nevím, sebou-li samo čili mocí koho jiného — pověz mi tehdy vždy, odkudž, co jsi, kde jsi na světě anebo kdes se vzalo, ať tě lépe seznám a s tebou mluviti dále budu, jehož i sic, ač tebe úplně neznám podle osoby, než podle příhod protiv- ných, na tě vždy úplně volati chci aniž toho nechám, a věru nenechám, bys ty mně všecky bible a všecky kroniky od počátku světa do této chvíle zpět vykládalo, abys mě ještě potom tázalo, kterou jsem milostí na svou dobrou laskav byl anebo i jinými řečmi chytrými mě krotilo a po své vůli k dobrotě přivedlo. Na těť já vždy volati chci i volám, to věz, i křičím bez přestání: Ach, nastojte, ach na tě, zlé Neštěstí, ach a vždy na tě ach, dnes i zítra až do soudného dne, zlé, hanebné Neštěstí! Bůh tě shlad na věky! Zde Neštěstí vypravuje v podobenství žalobníkovi, co jest ono a odkad jest a kteraké postavy a co jest jeho moc a kde se jest vzalo a odkad jest pošlo; a kterak Římané někdy Neštěstí vypravovali aneb kterakou mu postavu byli dali Věz, žeť se divíme tomu, co tím míníš ve své řeči, že dříve na počátku našeho sváru vše jsi nás jmenoval Neštěstím, jakož jsme jím, a v tom jsi se nás dosti nahaněl, jakobys nás velmi svědom byl; a teď nás tážeš, kdo jsme my, co jsme my, a odkad jsme my, a kteraká jest naše moc. Činíš právě, jako činí zlí lékaři a neučení, již neplně zvědouce nemoc člověčí anižto jeho nedostatek, i dávají lidem lékařství, tranky, syrupy 234
ochotná, libá i nelibá, to jest ta, jížto veškeren svět se jí jako lýky svázal. Tuto opět žalobník rozličnou řečí se opakuje proti Neštěstí, jemu přimlouvaje a táže jeho, co jest ono aneb odkad jest Ozdobné a okrášlené řeči dobře potřebuje každý vinný člověk a chytré řeči potřebuje každý, kdo chce mluviti s rozumným člověkem nebo s tím, jenžto právo které a pravdu napřed má. Tak ty mně, zlé Neštěstí, činíš. Jednak sladce, jednak hořce, jednak libě, jednak horlivě, jednak hněvivě, jednak tiše se mnou mluvíš a mně tak se ukazuješ, jakobys opravdu co ke mně mínilo, leč mě tím chceš podtrhnouti; a tohoť se pohříchu strachuji, nebos toho dobrý díl již na mně ukázalo. Ty, Neštěstí, kterakžkoli se podobnou řečí druhdy se mnou dělíš a ke mně se přimlouváš, jakobys mě příznivě trestalo, však já tomu vmlčečky rozumím, žes ty to zlé Neštěstí, ježto mě hanebně a nelítostivě mé pře- nevýmluvné hrdličky zbavilo, od níž já pro tvou nemilost, kterou ke mně máš, odloučen býti musím. Neštěstí, ty činíš jako bazilišek; ten po svém přirození svým zrakem lidi mrtví a je zahubuje, když na ně vzhlédne, a když již člověka zahubí a jej svým zrakem umrtví, tehdy přijda k tomu člověku pláče jeho násilně a žalostivě nad ním kvílí, želeje jeho... Ale ty, hanebné Neštěstí, poněvadž pravíš, žes moci veliké — tos již na mně pohříchu neskrytě ukázalo, ale úplně toho nevím, sebou-li samo čili mocí koho jiného — pověz mi tehdy vždy, odkudž, co jsi, kde jsi na světě anebo kdes se vzalo, ať tě lépe seznám a s tebou mluviti dále budu, jehož i sic, ač tebe úplně neznám podle osoby, než podle příhod protiv- ných, na tě vždy úplně volati chci aniž toho nechám, a věru nenechám, bys ty mně všecky bible a všecky kroniky od počátku světa do této chvíle zpět vykládalo, abys mě ještě potom tázalo, kterou jsem milostí na svou dobrou laskav byl anebo i jinými řečmi chytrými mě krotilo a po své vůli k dobrotě přivedlo. Na těť já vždy volati chci i volám, to věz, i křičím bez přestání: Ach, nastojte, ach na tě, zlé Neštěstí, ach a vždy na tě ach, dnes i zítra až do soudného dne, zlé, hanebné Neštěstí! Bůh tě shlad na věky! Zde Neštěstí vypravuje v podobenství žalobníkovi, co jest ono a odkad jest a kteraké postavy a co jest jeho moc a kde se jest vzalo a odkad jest pošlo; a kterak Římané někdy Neštěstí vypravovali aneb kterakou mu postavu byli dali Věz, žeť se divíme tomu, co tím míníš ve své řeči, že dříve na počátku našeho sváru vše jsi nás jmenoval Neštěstím, jakož jsme jím, a v tom jsi se nás dosti nahaněl, jakobys nás velmi svědom byl; a teď nás tážeš, kdo jsme my, co jsme my, a odkad jsme my, a kteraká jest naše moc. Činíš právě, jako činí zlí lékaři a neučení, již neplně zvědouce nemoc člověčí anižto jeho nedostatek, i dávají lidem lékařství, tranky, syrupy 234
Strana 235
a jiné věci; a když ho dlouho hojí, teprve táží nemocného, kde bolí a co jemu škodí, kde mu nejtíž. Ty se nás již nahaněv, cot se zdálo, i chceš teprv, bychom pravili, kdo jsme my, co jsme my, odkad jsme my a kteraké jsme my postavy a kteraká jest moc naše. Velice nám v tom přimlouváš, velmi nás v tom haníš, neslýchaně a nestydlivě nám při- mlouváš a vždy pravíš, že jsme velmi zlé a velmi škodlivé. Avšakt jsme tě dříve častokrát zpravili, že to vše, což jsme učinili nad tebou, žeť jsme to více pro tvé dobré učinili nežli pro tvé zlé. Ty bys nás s právem měl míti více v čest, nežli nám přimlouváš, a nadto nám více děkovati nežli láti. Avšak poněvadž nás ještě nikdes tak pilně netázal, co jsme my aneb kdo jsme my a odkad jsme my, chcemt tobě již pověděti, ne pro tvou prosbu, jíž nic nešetříme, ani pro tvé hrůzy, jež nám jako vítr jsou, ani pro tvé volání, jemuž se lidé smějí, ani pro který stav tvůj, jehož sám nevíš; než z úřadu našeho, jenž jest nám poručen, v němžto se každému živému dáti máme znáti. Tímť kusem se tobě znáti dáme a ohlásiti chcem. A již slyš! Myť jsme posel boží ruky, ke všem protivným kusům brzký jednatel. Myť jsme bič ohebný a hůlka a kyjík všeho stvoření stvořitele. Myť jsme senosečec tupou a pilkovanou kosou všech luk, všech trávníkův, tak zavadlých jakožto mladistvých. Naše poselství, jež dějeme, nikdy darmo není. Myť jsme bičík, jehož švih prudce mrští a po něm velmi svědí, jehož žádného časem neminem. Myť jsme ta hůlka, ježtoť se o žádného nikdy nepřerazí a o žádného se nikdy neohne ani se nezláme. avšak žádný se jí ujistiti nemůže; kdo se jí podepře, žádnému zhola za nic neslibujem. Myť jsme ten senosečec, jehožto kosa jest pilkovaná sem i tam, avšak se nikdy více neztupí, ni kamenem tvrdé mysli, ni měkkou hrudou dobré řeči ni pískem mnoho smyslův ni kořením travným mnoho chytrostí. Myť jsme rataj a zahradník rozličných štěpův a mistr všech řemesel všech lidí; jedny v druhé jednáme, jedny v druhé přesazujem. Myť činíme, jako ty, Tkadlečku, činíš. Naše brdo ke všem lidem při- praveno jest; všechno, což jest na světě, to my svou mocí snošujem a zosnujem. Žádných podstat nepotřebujem, nic se na tenkou přízi ne- tážem, nic se na barvy neptáme: tak nám bílá jako černá, tak nám černá jako blankytná, tak nám zelená jako šerá, tak nám žlutá jako plavá, nic sobě i lidí jedné barvy jako druhé nevážíme. Aneb což se znamenají jich okrášlení? Když je mocí svého protivenství sečem, tuť my nic neminem, nač se oddáme. Tu fiala své moci před námi neskryje svou rozkošnou barvu vší ustavičnosti. Tut lilium krásou svou a bělostí před námi ne- uteče svou dobrou nadějí. Tu růže červená svou šarlatnou barvou v hořící milosti nám se neopne, tuť jetelík, ni břečtan, ni chvojka, ni barvínek, jenž jest vší počaté milosti vůdce, nám se neskryje. Tuť růže polní svou brunátnou barvou všeho tajemství utéci se nás nemůže. Tut vymyšlená a kradená barva šerá z mnohých složená svou vysokou myslí nad se nám se nevyzdvihuje. Tuť blankytný chrpový neboli čekankový květ svou zlou nadějí neboli svou dokonalostí nám se neprotiví. Tut také pampeliška svou mízou, svou žlutou barvou, jež na haně vydána jest, proti nám nezíšče. Ztaž se, kterak jsou nás Římané malovali, jižto lidé moudří sluli. A tit jsou nás tak malovali, jakož jsou srozuměli a jakož jsou nás znali, ač ne úplně, jakož jsme ve své osobě, však i tak, jakož jsou nás vypsali. 235
a jiné věci; a když ho dlouho hojí, teprve táží nemocného, kde bolí a co jemu škodí, kde mu nejtíž. Ty se nás již nahaněv, cot se zdálo, i chceš teprv, bychom pravili, kdo jsme my, co jsme my, odkad jsme my a kteraké jsme my postavy a kteraká jest moc naše. Velice nám v tom přimlouváš, velmi nás v tom haníš, neslýchaně a nestydlivě nám při- mlouváš a vždy pravíš, že jsme velmi zlé a velmi škodlivé. Avšakt jsme tě dříve častokrát zpravili, že to vše, což jsme učinili nad tebou, žeť jsme to více pro tvé dobré učinili nežli pro tvé zlé. Ty bys nás s právem měl míti více v čest, nežli nám přimlouváš, a nadto nám více děkovati nežli láti. Avšak poněvadž nás ještě nikdes tak pilně netázal, co jsme my aneb kdo jsme my a odkad jsme my, chcemt tobě již pověděti, ne pro tvou prosbu, jíž nic nešetříme, ani pro tvé hrůzy, jež nám jako vítr jsou, ani pro tvé volání, jemuž se lidé smějí, ani pro který stav tvůj, jehož sám nevíš; než z úřadu našeho, jenž jest nám poručen, v němžto se každému živému dáti máme znáti. Tímť kusem se tobě znáti dáme a ohlásiti chcem. A již slyš! Myť jsme posel boží ruky, ke všem protivným kusům brzký jednatel. Myť jsme bič ohebný a hůlka a kyjík všeho stvoření stvořitele. Myť jsme senosečec tupou a pilkovanou kosou všech luk, všech trávníkův, tak zavadlých jakožto mladistvých. Naše poselství, jež dějeme, nikdy darmo není. Myť jsme bičík, jehož švih prudce mrští a po něm velmi svědí, jehož žádného časem neminem. Myť jsme ta hůlka, ježtoť se o žádného nikdy nepřerazí a o žádného se nikdy neohne ani se nezláme. avšak žádný se jí ujistiti nemůže; kdo se jí podepře, žádnému zhola za nic neslibujem. Myť jsme ten senosečec, jehožto kosa jest pilkovaná sem i tam, avšak se nikdy více neztupí, ni kamenem tvrdé mysli, ni měkkou hrudou dobré řeči ni pískem mnoho smyslův ni kořením travným mnoho chytrostí. Myť jsme rataj a zahradník rozličných štěpův a mistr všech řemesel všech lidí; jedny v druhé jednáme, jedny v druhé přesazujem. Myť činíme, jako ty, Tkadlečku, činíš. Naše brdo ke všem lidem při- praveno jest; všechno, což jest na světě, to my svou mocí snošujem a zosnujem. Žádných podstat nepotřebujem, nic se na tenkou přízi ne- tážem, nic se na barvy neptáme: tak nám bílá jako černá, tak nám černá jako blankytná, tak nám zelená jako šerá, tak nám žlutá jako plavá, nic sobě i lidí jedné barvy jako druhé nevážíme. Aneb což se znamenají jich okrášlení? Když je mocí svého protivenství sečem, tuť my nic neminem, nač se oddáme. Tu fiala své moci před námi neskryje svou rozkošnou barvu vší ustavičnosti. Tut lilium krásou svou a bělostí před námi ne- uteče svou dobrou nadějí. Tu růže červená svou šarlatnou barvou v hořící milosti nám se neopne, tuť jetelík, ni břečtan, ni chvojka, ni barvínek, jenž jest vší počaté milosti vůdce, nám se neskryje. Tuť růže polní svou brunátnou barvou všeho tajemství utéci se nás nemůže. Tut vymyšlená a kradená barva šerá z mnohých složená svou vysokou myslí nad se nám se nevyzdvihuje. Tuť blankytný chrpový neboli čekankový květ svou zlou nadějí neboli svou dokonalostí nám se neprotiví. Tut také pampeliška svou mízou, svou žlutou barvou, jež na haně vydána jest, proti nám nezíšče. Ztaž se, kterak jsou nás Římané malovali, jižto lidé moudří sluli. A tit jsou nás tak malovali, jakož jsou srozuměli a jakož jsou nás znali, ač ne úplně, jakož jsme ve své osobě, však i tak, jakož jsou nás vypsali. 235
Strana 236
Slyš: za let toho Romula, jenž Řím vysadil, prve založiv Řím, což mohl nejšíř v něm chrám jeden tu učinil, v němž rozličné bohy, totiž modly učiniti kázal. Mezi všemi svými bohy kázal jest nás takto vymalovat a vypsati, a potom jeho náměstkové budoucí po časech se rozmnoživše kázali nás z kamení vytesati a ozdobně, dobře, rozumně vykrášliti a okrášliti takto: byla osoba aneb způsoba mužská velikého muže, a ten muž seděl na jelenu, a ten jelen byl udělán jako v běhu chtě skočiti; muž ten, jenž byl na jelenu, tomu byly oči zavázány, že jimi jako nic neviděl. Tomu muži z úst jeho pršely jiskry ohnivé, a ty jiskry sem i tam letěly; jedny vše zažíhaly, čehož se chytily, a široce šly, druhé jiskry uhasly a zmizely. Ten muž také ve svých obou rukou držel lístek psaný. V pravé ruce na něm bylo psáno takto: Se mnou jest protivnost. V levé ruce na druhém listu bylo psáno: Se mnou jest smutek a zá- rmutek. Nad hlavou toho jistého muže jako u povětří byl jest nad ním lístek, na němž bylo psáno: Já jsem moc a síla protivná. U podnoží toho muže byl jest lístek, na němž psáno bylo takto: Já jsem rychlost a bystrost okamžení. Ten muž také po sobě vedl vola tlustého o deseti rozích. Na tom volu bylo jest místo tlumoku uvázáno sítové teneto. Proti tomu muži byli jsou mnozí lidé s rozličnou zbraní. Tu jsou byli císaři, tu jsou byli králi, tu jsou byli knížata, tu jsou byli hrabata, tu jsou byli rytíři a panoši, tu jsou byli rozliční lidé seční a branní roz- ličného stavu, s rozličnou sečbou a s rozličnou zbraní od nejvyššího stavu až do nejnižšího. Tu jest byla také jeptiška se svým žaltářem a se svým nabraným závojem, tu jest byl mnich se svým antifonářem a se svou krátkou kapucí. Tut jest byla měštka se svým škrobeným šlojířem, tu jest byla také vysoké mysli a bujného kroku dvořka se svým amuletem a se svým premováním. Tut jest byla také i babka bez- zubá, hrbovatá se svým kuželem. Ti všichni lidé, tit jsou byli proti tomu muži, naň sekouce, naň tepouce, naň tou zbraní házejíce, kdož co měl podle svého řádu; ale nic jemu uškoditi nemohli. A jestliže chceš, Tkadlečku, výklad té naší osobě věděti, jejž ne my, ale Římané o nás tak praví, čti Fulgencia, toho mistra, o obrazích, jenž píše ve svých knihách o postavách a osobách rozličných ctností i nectností; snad tu o naší postavě také něco shledáš, jakožť jsme již vypravili, jehožto kdožť nás zná v naší moci a v našem protivenství, bez výkladu nás zná, ač pak nerad, vždy nás zná, kdo jsme my a co jsme my. Dále nás tážeš, odkud jsme my. Slyš tehdy! Myť jsme odevšad, avšak nejsme odni- kudž. Zde žalobník opět k Neštěstí hrubě mluví, že zatra- ceno býti má pro svou zlost a pro své zlé činy Staří lidé, učený člověk, zcestovalý rytíř, a ten, proti němuž žádný mlu- viti nesmí, neslýchané a podobné klamy praviti mohou a noviny, jakž chtí, líčiti; neb není jich řeč čím podstrčiti, poněvadž neslýchané a ne- známé věci praví. Též ty, Neštěstí, mně pravíš, žes staré a žes od po- čátku světa a žes velmi učené, že mnohými kusy člověka rmoutíš a žes velmi mocné, že nejmocnější lidi z jich pastvy vydavuješ a žes velmi zcestovalé, že ve všech krajinách všech zemí v okrsku světa jsi bývalo 236
Slyš: za let toho Romula, jenž Řím vysadil, prve založiv Řím, což mohl nejšíř v něm chrám jeden tu učinil, v němž rozličné bohy, totiž modly učiniti kázal. Mezi všemi svými bohy kázal jest nás takto vymalovat a vypsati, a potom jeho náměstkové budoucí po časech se rozmnoživše kázali nás z kamení vytesati a ozdobně, dobře, rozumně vykrášliti a okrášliti takto: byla osoba aneb způsoba mužská velikého muže, a ten muž seděl na jelenu, a ten jelen byl udělán jako v běhu chtě skočiti; muž ten, jenž byl na jelenu, tomu byly oči zavázány, že jimi jako nic neviděl. Tomu muži z úst jeho pršely jiskry ohnivé, a ty jiskry sem i tam letěly; jedny vše zažíhaly, čehož se chytily, a široce šly, druhé jiskry uhasly a zmizely. Ten muž také ve svých obou rukou držel lístek psaný. V pravé ruce na něm bylo psáno takto: Se mnou jest protivnost. V levé ruce na druhém listu bylo psáno: Se mnou jest smutek a zá- rmutek. Nad hlavou toho jistého muže jako u povětří byl jest nad ním lístek, na němž bylo psáno: Já jsem moc a síla protivná. U podnoží toho muže byl jest lístek, na němž psáno bylo takto: Já jsem rychlost a bystrost okamžení. Ten muž také po sobě vedl vola tlustého o deseti rozích. Na tom volu bylo jest místo tlumoku uvázáno sítové teneto. Proti tomu muži byli jsou mnozí lidé s rozličnou zbraní. Tu jsou byli císaři, tu jsou byli králi, tu jsou byli knížata, tu jsou byli hrabata, tu jsou byli rytíři a panoši, tu jsou byli rozliční lidé seční a branní roz- ličného stavu, s rozličnou sečbou a s rozličnou zbraní od nejvyššího stavu až do nejnižšího. Tu jest byla také jeptiška se svým žaltářem a se svým nabraným závojem, tu jest byl mnich se svým antifonářem a se svou krátkou kapucí. Tut jest byla měštka se svým škrobeným šlojířem, tu jest byla také vysoké mysli a bujného kroku dvořka se svým amuletem a se svým premováním. Tut jest byla také i babka bez- zubá, hrbovatá se svým kuželem. Ti všichni lidé, tit jsou byli proti tomu muži, naň sekouce, naň tepouce, naň tou zbraní házejíce, kdož co měl podle svého řádu; ale nic jemu uškoditi nemohli. A jestliže chceš, Tkadlečku, výklad té naší osobě věděti, jejž ne my, ale Římané o nás tak praví, čti Fulgencia, toho mistra, o obrazích, jenž píše ve svých knihách o postavách a osobách rozličných ctností i nectností; snad tu o naší postavě také něco shledáš, jakožť jsme již vypravili, jehožto kdožť nás zná v naší moci a v našem protivenství, bez výkladu nás zná, ač pak nerad, vždy nás zná, kdo jsme my a co jsme my. Dále nás tážeš, odkud jsme my. Slyš tehdy! Myť jsme odevšad, avšak nejsme odni- kudž. Zde žalobník opět k Neštěstí hrubě mluví, že zatra- ceno býti má pro svou zlost a pro své zlé činy Staří lidé, učený člověk, zcestovalý rytíř, a ten, proti němuž žádný mlu- viti nesmí, neslýchané a podobné klamy praviti mohou a noviny, jakž chtí, líčiti; neb není jich řeč čím podstrčiti, poněvadž neslýchané a ne- známé věci praví. Též ty, Neštěstí, mně pravíš, žes staré a žes od po- čátku světa a žes velmi učené, že mnohými kusy člověka rmoutíš a žes velmi mocné, že nejmocnější lidi z jich pastvy vydavuješ a žes velmi zcestovalé, že ve všech krajinách všech zemí v okrsku světa jsi bývalo 236
Strana 237
i býváš. Jest-li to tak, může to dobře pravda býti, a jestliže jest to pravda, může to dobře nezklamáno býti. Než jedno, žet není kdo jiný totéž o tobě pravě, jakož ty samo o sobě pravíš! Ale snad ty mníš, bych já tomu nerozuměl, a ty hned na počátku svého vypravení o svém bytí jsi samo proti sobě? Pravíš a vykládáš mi, že ani jíš ani piješ aniž máš takéto přirození jiné na sobě, pravíc, že jest toho Aristoteles svědek. Já pak pravím, že Aristoteles také praví tamtéž v III. knihách Meta- fysiky řka: Nepodobné jest čemu býti z ničeho a z toho, ježto nic není a podstaty nemá. A jinde v čtvrtých knihách Physicorum praví řka: To, což není, to nikdež není... Ale když jsi tak spravedlivo, Neštěstí, kterak pak tím míníš, to mi po- věz, že když pravého úřadu požíváš, k němužtos vysazeno, jakož pravíš, zvláště, když sečeš louky svými nechutmi a svým protivenstvím, že vždy spíše utkneš a potkneš svou kosou na dobrého člověka nežli na zlého, a jemu více protivenství činíš nežli zlému? Nedarmo jsi sobě přezdělo senosečec v tom úřadě, v němžto se vydáváš, v němžto svou moc vypravuješ; neb takýž, když seče louky, cožt jest té dobré travičky vonné a jiného kvítí, toť on seseče, a co jest býlí jiného, jakožto bodličí nebo jiné nevelmi požité a hrubé koření, tohoť on nechá. Toť já dobře říci mohu, že se jest to mnohokrát od tebe stalo za mých časův i nyní se podnes od tebe to mnohým děje, že vždy spíše dobrého zarmoutíš nežli zlého. Ne takť spravedliví činí, pro něžto jsou druzí dobří pravým hořem, pravým zármutkem se smrti dostali. Já mním, že vy oba spolu držíte; neb co ty, Neštěstí, počneš jednati, toť smrt dokoná, a snads ty počátek a smrt skonání, a já mám za to, že jest to bez snadu. Jistě, Ne- štěstí, mnoho kvaltu činíš, mnoho násilím dobýváš, snad ty se Boha málo bojíš nebo snad nic; a snad ty mníš, by Bůh byl tvým tovaryšem, a protož sobě nerozumíš. Cti málo šetříš, téměř tobě nečest jako čest, téměř tobě hanba a stud jako chvála, a já mním sobě na mysli, že ty nevíš, co jest hanba, neb se styděti nechceš. A ty také pak svého bližního snad za nic nemáš. A, á, Neštěstí, kdož těch tří kusův do sebe nemá, totiž bázeň boží, stud k zlému a milost k svému bližnímu, ten zle na světě přebývá. Zde opět Neštěstí žalobníku přimlouvá a rozlič- ným důvodem a řečí jemu vypravuje, kterak žádné- ho souditi nemá. A že proto, že jest jeho zbavilo frejéřky, měl by více děkovati Bohu a Neštěstí, nežli se hněvati. A potom, kterak žádný člověk žád- ným uměním, kteréžkoli jest, Neštěstí prázden býti nemůže. A dokonávaje kapitolu vypravuje obyčeje a přirození rozličných lidí, tak k ctnostem jako k zlostem Vlk byl jednou nemocen a velmi stonal; než chtě zdráv býti, slíbil v ne- moci masa nejísti až do smrti. A zhojiv se a byv zase zdráv, nemoha sobě jednou nic uhoniti u veliké vodě k snědku, zašel ku potoku hledaje ryb. A osel mu se nahodil, bředa skrze potok od mlýna, pytel mouky na sobě nesa. Vlk mu vece: 237
i býváš. Jest-li to tak, může to dobře pravda býti, a jestliže jest to pravda, může to dobře nezklamáno býti. Než jedno, žet není kdo jiný totéž o tobě pravě, jakož ty samo o sobě pravíš! Ale snad ty mníš, bych já tomu nerozuměl, a ty hned na počátku svého vypravení o svém bytí jsi samo proti sobě? Pravíš a vykládáš mi, že ani jíš ani piješ aniž máš takéto přirození jiné na sobě, pravíc, že jest toho Aristoteles svědek. Já pak pravím, že Aristoteles také praví tamtéž v III. knihách Meta- fysiky řka: Nepodobné jest čemu býti z ničeho a z toho, ježto nic není a podstaty nemá. A jinde v čtvrtých knihách Physicorum praví řka: To, což není, to nikdež není... Ale když jsi tak spravedlivo, Neštěstí, kterak pak tím míníš, to mi po- věz, že když pravého úřadu požíváš, k němužtos vysazeno, jakož pravíš, zvláště, když sečeš louky svými nechutmi a svým protivenstvím, že vždy spíše utkneš a potkneš svou kosou na dobrého člověka nežli na zlého, a jemu více protivenství činíš nežli zlému? Nedarmo jsi sobě přezdělo senosečec v tom úřadě, v němžto se vydáváš, v němžto svou moc vypravuješ; neb takýž, když seče louky, cožt jest té dobré travičky vonné a jiného kvítí, toť on seseče, a co jest býlí jiného, jakožto bodličí nebo jiné nevelmi požité a hrubé koření, tohoť on nechá. Toť já dobře říci mohu, že se jest to mnohokrát od tebe stalo za mých časův i nyní se podnes od tebe to mnohým děje, že vždy spíše dobrého zarmoutíš nežli zlého. Ne takť spravedliví činí, pro něžto jsou druzí dobří pravým hořem, pravým zármutkem se smrti dostali. Já mním, že vy oba spolu držíte; neb co ty, Neštěstí, počneš jednati, toť smrt dokoná, a snads ty počátek a smrt skonání, a já mám za to, že jest to bez snadu. Jistě, Ne- štěstí, mnoho kvaltu činíš, mnoho násilím dobýváš, snad ty se Boha málo bojíš nebo snad nic; a snad ty mníš, by Bůh byl tvým tovaryšem, a protož sobě nerozumíš. Cti málo šetříš, téměř tobě nečest jako čest, téměř tobě hanba a stud jako chvála, a já mním sobě na mysli, že ty nevíš, co jest hanba, neb se styděti nechceš. A ty také pak svého bližního snad za nic nemáš. A, á, Neštěstí, kdož těch tří kusův do sebe nemá, totiž bázeň boží, stud k zlému a milost k svému bližnímu, ten zle na světě přebývá. Zde opět Neštěstí žalobníku přimlouvá a rozlič- ným důvodem a řečí jemu vypravuje, kterak žádné- ho souditi nemá. A že proto, že jest jeho zbavilo frejéřky, měl by více děkovati Bohu a Neštěstí, nežli se hněvati. A potom, kterak žádný člověk žád- ným uměním, kteréžkoli jest, Neštěstí prázden býti nemůže. A dokonávaje kapitolu vypravuje obyčeje a přirození rozličných lidí, tak k ctnostem jako k zlostem Vlk byl jednou nemocen a velmi stonal; než chtě zdráv býti, slíbil v ne- moci masa nejísti až do smrti. A zhojiv se a byv zase zdráv, nemoha sobě jednou nic uhoniti u veliké vodě k snědku, zašel ku potoku hledaje ryb. A osel mu se nahodil, bředa skrze potok od mlýna, pytel mouky na sobě nesa. Vlk mu vece: 237
Strana 238
Pomáhejž Bůh, milá vyzinko! Oj, co jsem tebe dnes celý den hledal, až jsem se s tebou i potkal. Osel jemu vece: Milý vlče, ját jsem zvíře hloupé a robotné, a nejsemt vyzina. Vlk mu vece: A zdalis neslýchal, že liška v lese, myš v doupěti a ryba u vodě ráda bývá? Jáť masa veď nejím, jedno to, což jest u vodě. Tys vždy vyzina aneb sumovina. Osel jemu vece: Mýlíš se a zles se zeptal. Vlk vece: Prav tu řeč tomu, kdožť ryb nezná! Ty jsi vždy rybové maso, já tě vždy sním. Mluv sobě sem i tam, cožť já znám, toť já znám. — Tkadlečku, slyš řeč a znamenej úmysl, kamt se chýlí! Ty nás takouto řečí právě potýkáš, leda tys nás proti sobě vzbudil a popudil k protivné řeči a z té abys s námi ve svár vešel a s námi se svadil a s námi zašel. Tkadlečku, vlku jest to divno nebylo, nebť jest byl hladovit a byl jest zvěř nerozumná; ale tě nic k tomu nenutí, že na nás voláš a na nás jakousi řečí protivnou vyjíždíš, jakýms písmem nás chtě potupiti. A k tomu máš pět smyslův dobrých, že podle těch nejsi tak hloupý, bys nevěděl, co máš mluviti a lépe sebou kam zatočiti, nežli vlk svou přirozenou hloupostí. Avšak, ačt jest vlk dobře věděl, že jest to osel, než aby měl podobnou příčinu, jakoby to z nevědomosti učinil, přezděl oslu vyzina, aby jej vždy snědl. Též ty dobře a úplně po naší řeči slyšíš a sám to víš, žeť jsme právi a ty křiv, avšak nás vždy ještě proti sobě jako vlk osla popouzíš a chceš nás dříve času odsouditi na zatracení a nás od Boha odloučiti jakožto soudce nebo ten, jemuž jest právo po- ručeno. Ba, bys to učinil z té míry, vzali bychom to od tebe. Ale víš-li, co jest? Pravíť mudřec: To, což na kom vidíš neb o kom co nepočest- ného uzříš neb uslyšíš, nebuď kvapen toho v hněvu a v nechuti ohlásiti! Častokrát člověk z hněvu vypoví na druhého, čeho jemu samému potom žel bývá. Dále slyš, Tkadlečku: Neuvazuj se v soudy a v rychtářství ani o to stůj velmi, bys soudcem byl, lečt poručeno bude a k tomu leč zavolán budeš. A ještě netoliko po zavolání, ale pro nic o to nestůj, leč se cítíš, že svou ctností a svou dobrotou svého svědomí a podle spravedlivosti přemoci můžeš zlosti svého přirození uvnitř, a řečí po- chlebných odolati budeš moci a darův za práva nebrati ani jich dbáti, a tak učiniti, abys se největšího soudce v tom nelekal, když přijde veškeren svět i tě, zdejšího soudce, v hněvě soudit. Slyš ještě, Tkadleč- ku, nebývej soudcem, neuměje rozeznati pravdu a křivdu. Nebuď vlkem sobě sám, nebuď proti sobě sám práv! Neodsuzuj žádného bez ortele pro svůj zisk! Nečiň se mněje, ale věda, a to, což činíš, právě učiň a dej se v tom znáti; nechoď ku potoku v kout; to, což činíš, to sám věz, že dobře činíš! Nebuď náhlý ke komu pro jeho zlost, jakžs člověk jako jiný, a ty ještě nevíš sám, kam se děješ. Chceš nás zatratiti, a my bez tvé pomoci stvořeni. Slyš pilně, Tkadlečku! Buď to pak, že my pro tvé řeči zahynouti máme, jakož o nás pravíš, aspoňt se v nic obrátíme, jakož jsme z ničeho pošli; nic také trpěti nebudem, soudův na se a proti sobě nečekáme, neb to zde jednáme, k čemu jsme vydáni; počtu nám nebude potřebí učiniti, neb což kde jednáme, toť jest zjevno a ohla- sito. Než ty se varuj spravedlivého počtu a chovej se a pilně se měj na paměti, abys dosti učinil, a lépe nežli vlk, slibu svému, abys nebyl potkán spravedlivostí, nebude-li při tobě a při tvém počtu milosti. Neb 238
Pomáhejž Bůh, milá vyzinko! Oj, co jsem tebe dnes celý den hledal, až jsem se s tebou i potkal. Osel jemu vece: Milý vlče, ját jsem zvíře hloupé a robotné, a nejsemt vyzina. Vlk mu vece: A zdalis neslýchal, že liška v lese, myš v doupěti a ryba u vodě ráda bývá? Jáť masa veď nejím, jedno to, což jest u vodě. Tys vždy vyzina aneb sumovina. Osel jemu vece: Mýlíš se a zles se zeptal. Vlk vece: Prav tu řeč tomu, kdožť ryb nezná! Ty jsi vždy rybové maso, já tě vždy sním. Mluv sobě sem i tam, cožť já znám, toť já znám. — Tkadlečku, slyš řeč a znamenej úmysl, kamt se chýlí! Ty nás takouto řečí právě potýkáš, leda tys nás proti sobě vzbudil a popudil k protivné řeči a z té abys s námi ve svár vešel a s námi se svadil a s námi zašel. Tkadlečku, vlku jest to divno nebylo, nebť jest byl hladovit a byl jest zvěř nerozumná; ale tě nic k tomu nenutí, že na nás voláš a na nás jakousi řečí protivnou vyjíždíš, jakýms písmem nás chtě potupiti. A k tomu máš pět smyslův dobrých, že podle těch nejsi tak hloupý, bys nevěděl, co máš mluviti a lépe sebou kam zatočiti, nežli vlk svou přirozenou hloupostí. Avšak, ačt jest vlk dobře věděl, že jest to osel, než aby měl podobnou příčinu, jakoby to z nevědomosti učinil, přezděl oslu vyzina, aby jej vždy snědl. Též ty dobře a úplně po naší řeči slyšíš a sám to víš, žeť jsme právi a ty křiv, avšak nás vždy ještě proti sobě jako vlk osla popouzíš a chceš nás dříve času odsouditi na zatracení a nás od Boha odloučiti jakožto soudce nebo ten, jemuž jest právo po- ručeno. Ba, bys to učinil z té míry, vzali bychom to od tebe. Ale víš-li, co jest? Pravíť mudřec: To, což na kom vidíš neb o kom co nepočest- ného uzříš neb uslyšíš, nebuď kvapen toho v hněvu a v nechuti ohlásiti! Častokrát člověk z hněvu vypoví na druhého, čeho jemu samému potom žel bývá. Dále slyš, Tkadlečku: Neuvazuj se v soudy a v rychtářství ani o to stůj velmi, bys soudcem byl, lečt poručeno bude a k tomu leč zavolán budeš. A ještě netoliko po zavolání, ale pro nic o to nestůj, leč se cítíš, že svou ctností a svou dobrotou svého svědomí a podle spravedlivosti přemoci můžeš zlosti svého přirození uvnitř, a řečí po- chlebných odolati budeš moci a darův za práva nebrati ani jich dbáti, a tak učiniti, abys se největšího soudce v tom nelekal, když přijde veškeren svět i tě, zdejšího soudce, v hněvě soudit. Slyš ještě, Tkadleč- ku, nebývej soudcem, neuměje rozeznati pravdu a křivdu. Nebuď vlkem sobě sám, nebuď proti sobě sám práv! Neodsuzuj žádného bez ortele pro svůj zisk! Nečiň se mněje, ale věda, a to, což činíš, právě učiň a dej se v tom znáti; nechoď ku potoku v kout; to, což činíš, to sám věz, že dobře činíš! Nebuď náhlý ke komu pro jeho zlost, jakžs člověk jako jiný, a ty ještě nevíš sám, kam se děješ. Chceš nás zatratiti, a my bez tvé pomoci stvořeni. Slyš pilně, Tkadlečku! Buď to pak, že my pro tvé řeči zahynouti máme, jakož o nás pravíš, aspoňt se v nic obrátíme, jakož jsme z ničeho pošli; nic také trpěti nebudem, soudův na se a proti sobě nečekáme, neb to zde jednáme, k čemu jsme vydáni; počtu nám nebude potřebí učiniti, neb což kde jednáme, toť jest zjevno a ohla- sito. Než ty se varuj spravedlivého počtu a chovej se a pilně se měj na paměti, abys dosti učinil, a lépe nežli vlk, slibu svému, abys nebyl potkán spravedlivostí, nebude-li při tobě a při tvém počtu milosti. Neb 238
Strana 239
pěti hrubými kusy potkán budeš a pěti těmi břemeny. Jestliže z nich počtu prostraného neučiníš, toběť bude více nežli nám hoře. První kus, jenž tě obtíží, tenť bude těžkost všech tvých marných činův, cos jich zde na světě vedl, z nichžto počet kus od kusu učiniti musíš. Druhý bude hrůza a strach od žalobníkův, již na tě pro tvé zlé skutky žalovati budou, a netoliko zlí andělé, totiž zatracení duchové, ale i dobří na tě volati budou. Třetí kus těžký proti tobě bude zlost, nenávist a hněv od těch, již proti tobě svědčiti budou. Čtvrtý kus a těžké břímě ortel a vyřčení nemilostivé bez milosrdenství od soudce největšího. Páté břímě, jehož pak snad i bez snadu prázden na věky nebudeš, tot jest a bude věčné zatracení, jež bude tobě pro zlé vyčtení a pro nepořádný počet a pro zlé vyčítání. Nuž, chytrý Tkadlečku, suď nás, klň nás, za- vrhni nás! Hleď, co tě pak potkati má! Vždy člověk, jsa v kterémkoli stavu aneb v kterémžkoli řádu, vždy půtky a nechuti má od lidí, ale naším to vše jednáním. Bychom všech řečí jazyk vymluviti uměli a všech lidí přirozený a učený smysl měli, lidských všech vášní a obyčejův a jich všech půtek bychom nevymlu- vili, poněvadž každý člověk na světě netoliko jiným člověkem jist býti nemůže, ale sebou sám žádný jist není proti nám. Mlč, Tkadlečku, a měj od nás za naučení to, cožť jsme pravili, tot jest: Tak všichni jsou lidé v naši moc poddáni, buďte kteréhožkoli obyčeje aneb kterýchžkoli vášní neb kteréhožkoli přirození, tyť my po své vůli a po rozkázání vrchního zpravitele mistrujem, jedny více, druhé méně. A ti lidé, což od nás zde na zemi trpí, tot jim na onom světě umenšeno bude, jestli to s vol- ností přehlédnou a mile přijmou. Shlédni, Tkadlečku, kdy kde kame- nem co dělati chtí, že jej prve tvrdými kladivy tepou a teší sem i tam jím obracejíce, ne tím úmyslem, by se nehodil, ale tím úmyslem, aby jej kameník vhod sobě učinil a ku požitku přivedl. Vidíš také, kdy kdo obilí které požíti chce, prvé, nežli je ku požitku svému přivede, mnoho s ním práce míti musí: prvé zorati dědinu, vzdělati, osíti, zvláčiti, a potom sežíti, sušiti, někdy pražiti, vymlátiti, vybíti, druhdy vařiti, mleti, až vždy ku požitku přijde a na své místo, jakož býti má. Ba veď, Tkadlečku, by tebe žádný nekázal, ty by ses sám neznal a ty bys snad nevěděl, kdo jest Bůh tvůj! Zdalis neslýchal řeč moudrých lidí, jižto praví: Kdož se tak zapomene, že Boha svého poznati nechce, ten ni sobě ni žádnému vhod není, neb nevěda Boha nic neví, a nevěda to, což věděti má, upadne v neposlušnost, z neposlušnosti v zhrdání vše- lijakého trestání, v zapeklitost zlosti, ze zapeklitosti v oslepení všeho zlého, ze všeho zlého na věčné zatracení. Mlč a seznej se sám, co jsi, od kohos pošel, kýms stvořen, co máš činiti, co máš znáti a co poznaje věděti a zvěda toho se držeti a k dobrému užívati. Věz to úplně, žet jest mnoho užitečnější tobě i každému se samého seznati a se právě poznati a stvořitele svého, od něhož jsi pošel, nežli bys uměl seznati všech svrchních planet přirozené běhy, moc všeho koření a moc všeho drahého kamení, anebo lidského přirození a jich rozličné obyčeje. Neboť tobě praví Pavel apoštol i každému takovému, jenž o světskou moudrost stojí, řka: Moudrost toho světa jest bláznovství před Bohem; neboť ta umění a ty všecky věci světské brzo minou a zahynou, ale ty svým pravým seznáním k Bohu nikdy nemineš anižto zahyneš, buď v kte- 239
pěti hrubými kusy potkán budeš a pěti těmi břemeny. Jestliže z nich počtu prostraného neučiníš, toběť bude více nežli nám hoře. První kus, jenž tě obtíží, tenť bude těžkost všech tvých marných činův, cos jich zde na světě vedl, z nichžto počet kus od kusu učiniti musíš. Druhý bude hrůza a strach od žalobníkův, již na tě pro tvé zlé skutky žalovati budou, a netoliko zlí andělé, totiž zatracení duchové, ale i dobří na tě volati budou. Třetí kus těžký proti tobě bude zlost, nenávist a hněv od těch, již proti tobě svědčiti budou. Čtvrtý kus a těžké břímě ortel a vyřčení nemilostivé bez milosrdenství od soudce největšího. Páté břímě, jehož pak snad i bez snadu prázden na věky nebudeš, tot jest a bude věčné zatracení, jež bude tobě pro zlé vyčtení a pro nepořádný počet a pro zlé vyčítání. Nuž, chytrý Tkadlečku, suď nás, klň nás, za- vrhni nás! Hleď, co tě pak potkati má! Vždy člověk, jsa v kterémkoli stavu aneb v kterémžkoli řádu, vždy půtky a nechuti má od lidí, ale naším to vše jednáním. Bychom všech řečí jazyk vymluviti uměli a všech lidí přirozený a učený smysl měli, lidských všech vášní a obyčejův a jich všech půtek bychom nevymlu- vili, poněvadž každý člověk na světě netoliko jiným člověkem jist býti nemůže, ale sebou sám žádný jist není proti nám. Mlč, Tkadlečku, a měj od nás za naučení to, cožť jsme pravili, tot jest: Tak všichni jsou lidé v naši moc poddáni, buďte kteréhožkoli obyčeje aneb kterýchžkoli vášní neb kteréhožkoli přirození, tyť my po své vůli a po rozkázání vrchního zpravitele mistrujem, jedny více, druhé méně. A ti lidé, což od nás zde na zemi trpí, tot jim na onom světě umenšeno bude, jestli to s vol- ností přehlédnou a mile přijmou. Shlédni, Tkadlečku, kdy kde kame- nem co dělati chtí, že jej prve tvrdými kladivy tepou a teší sem i tam jím obracejíce, ne tím úmyslem, by se nehodil, ale tím úmyslem, aby jej kameník vhod sobě učinil a ku požitku přivedl. Vidíš také, kdy kdo obilí které požíti chce, prvé, nežli je ku požitku svému přivede, mnoho s ním práce míti musí: prvé zorati dědinu, vzdělati, osíti, zvláčiti, a potom sežíti, sušiti, někdy pražiti, vymlátiti, vybíti, druhdy vařiti, mleti, až vždy ku požitku přijde a na své místo, jakož býti má. Ba veď, Tkadlečku, by tebe žádný nekázal, ty by ses sám neznal a ty bys snad nevěděl, kdo jest Bůh tvůj! Zdalis neslýchal řeč moudrých lidí, jižto praví: Kdož se tak zapomene, že Boha svého poznati nechce, ten ni sobě ni žádnému vhod není, neb nevěda Boha nic neví, a nevěda to, což věděti má, upadne v neposlušnost, z neposlušnosti v zhrdání vše- lijakého trestání, v zapeklitost zlosti, ze zapeklitosti v oslepení všeho zlého, ze všeho zlého na věčné zatracení. Mlč a seznej se sám, co jsi, od kohos pošel, kýms stvořen, co máš činiti, co máš znáti a co poznaje věděti a zvěda toho se držeti a k dobrému užívati. Věz to úplně, žet jest mnoho užitečnější tobě i každému se samého seznati a se právě poznati a stvořitele svého, od něhož jsi pošel, nežli bys uměl seznati všech svrchních planet přirozené běhy, moc všeho koření a moc všeho drahého kamení, anebo lidského přirození a jich rozličné obyčeje. Neboť tobě praví Pavel apoštol i každému takovému, jenž o světskou moudrost stojí, řka: Moudrost toho světa jest bláznovství před Bohem; neboť ta umění a ty všecky věci světské brzo minou a zahynou, ale ty svým pravým seznáním k Bohu nikdy nemineš anižto zahyneš, buď v kte- 239
Strana 240
rýchžtokoli protivnostech, ježtot jsou od Boha, jimiž tě trestati míní. Protož mlč a Bohu pilně děkuj, že jest tě té tvé jisté zbavil, pro niž bys ty se byl Boha zbavil a jej ztratil. Raduj se, žes jí prázden; však víme, a to již od nás slyšíš, že jiné míníš nežli jmenuješ, jedno že tepeš psa místo lva, ani tebe již oba odběhli, a tys také je již oba zmařil i jich stopy ztratil, nebs psa zaháněl a ke lvu svobody míti nehledal. Proč, to víme, jestliže pak k mysli bylo, jakož víme. To již mimo se pusť jako minutou zimu a děkuj Bohu, žeť tě toho lva zbavil jako ne- moci veliké. A pomni to do své smrti, že na veliké a na nechvilné vodě malá lodička brzo utone, a trvati nemůže dlouho k sobě nepodobná věc, jakožkoli spojena jest. Navrat se zase! Bude-lit se ještě čeho chtíti podle světa, štěstí tebe nemine. A děkuj Bohu, žes té prázden, pro nižs ty sám nikdy a na své mysli prázden nebýval i mnoho jiných nechutí byl dočekal, pro nižto by i smrt k tobě čáku byla bezpochyby mívala. A raduj se, žes jí unikl a vyšel z její kázně, žeť tě jí sám Bůh zbavil a tě z jejích světských osidel a z její nesmyslné kázně vyňal a ve svou milostivou kázeň mile a dobrotivě přijal, jenž jest tobě dáti více tisíc- kráte slíbil a tě právě takovou nebo vyššího řádu obdařiti, ač o to státi budeš. Máš tři dary od Boha: štěstí podle přirození od dobrých lidí, výmluvnost prostranou v dobrých rozprávkách, smysl a rozeznání brzké, co býti aneb nebýti nemůže. A chovej se, byť se tebe ta ohyzda nedržela, již pověděl Galienus, ten mistr, řka: Umění, učení a přirození nic platno není na to člověku. 240
rýchžtokoli protivnostech, ježtot jsou od Boha, jimiž tě trestati míní. Protož mlč a Bohu pilně děkuj, že jest tě té tvé jisté zbavil, pro niž bys ty se byl Boha zbavil a jej ztratil. Raduj se, žes jí prázden; však víme, a to již od nás slyšíš, že jiné míníš nežli jmenuješ, jedno že tepeš psa místo lva, ani tebe již oba odběhli, a tys také je již oba zmařil i jich stopy ztratil, nebs psa zaháněl a ke lvu svobody míti nehledal. Proč, to víme, jestliže pak k mysli bylo, jakož víme. To již mimo se pusť jako minutou zimu a děkuj Bohu, žeť tě toho lva zbavil jako ne- moci veliké. A pomni to do své smrti, že na veliké a na nechvilné vodě malá lodička brzo utone, a trvati nemůže dlouho k sobě nepodobná věc, jakožkoli spojena jest. Navrat se zase! Bude-lit se ještě čeho chtíti podle světa, štěstí tebe nemine. A děkuj Bohu, žes té prázden, pro nižs ty sám nikdy a na své mysli prázden nebýval i mnoho jiných nechutí byl dočekal, pro nižto by i smrt k tobě čáku byla bezpochyby mívala. A raduj se, žes jí unikl a vyšel z její kázně, žeť tě jí sám Bůh zbavil a tě z jejích světských osidel a z její nesmyslné kázně vyňal a ve svou milostivou kázeň mile a dobrotivě přijal, jenž jest tobě dáti více tisíc- kráte slíbil a tě právě takovou nebo vyššího řádu obdařiti, ač o to státi budeš. Máš tři dary od Boha: štěstí podle přirození od dobrých lidí, výmluvnost prostranou v dobrých rozprávkách, smysl a rozeznání brzké, co býti aneb nebýti nemůže. A chovej se, byť se tebe ta ohyzda nedržela, již pověděl Galienus, ten mistr, řka: Umění, učení a přirození nic platno není na to člověku. 240
Strana 241
DOSLOV Umělá próza staročeská, jejíž poznání chce tato kniha zprostředkovati, vznikla v době Karla IV.; tímto označením nemyslíme zde však jen dobu skutečné vlády Karlovy, nýbrž celou druhou polovinu století čtrnáctého, ba ještě i prvé desítiletí následujícího. Snad by bylo možno namítati, že duchovní fysiognomie doby Václavovy se značně liší od předcházející doby Karlovy, ale naproti tomu jest jisto, že v hlavních rysech je přece jen logickým pokračováním a rozvitím možností vytvořených Karlem. Zejména pak to platí o literární tvorbě české, v níž se tehdy ještě ne- odráží dobové proudění myšlenkové, protože stále ještě užívá jazyka latinského jako výrazového prostředku. Kromě toho datování jednotli- vých literárních děl staročeských je většinou velmi neurčité, takže v řadě případů nedovedeme říci bezpečně, zda vznikla již za vlády Karlovy nebo teprve za Václava, Od obrazu, jejž o staročeské próze podávaly starší anthologie, mezi nimiž zvláště třeba připomenouti téměř již stoletý Výbor Erbenův, liší se náš po několika stránkách. Především je poněkud jednostrannější potud, že se omezuje téměř výhradně na prózu výpravnou a vylučuje práce nauko- vé, didaktické a nábožensky vzdělavatelné. Není zde také — s výjimkou autobiografie Karlovy — zastoupena próza historická ani cestopisná, jimž mají býti věnovány zvláštní svazky přítomné sbírky. Naproti tomu není však tento soubor vázán dobrovolnou censurou, jíž se omezovali autoři dřívějších, a mohly tedy býti pojaty i ukázky, jinde vyloučené, protože thematicky „závadné". Značné látkové rozšíření je pak dáno tím, že jsou zde podány i ukázky tehdejší naší prózy latinské. Přes uvedená omezení jest výsledný obraz dosti pestrý: život Kristův, rozmanité a hojné spisy hagiografické, vypravování apokryfní, a vedle toho řada námětů světských, čerpaných především z antiky, až k Tka- dlečkovi; množství drobných textů a povídek, vzatých často z všedního života, ale vyprávěných se zaměřením k užitku duchovnímu; a souběžně s tím zajímavé konfese a úvahy Jana z Jenštejna spolu s Janovovým vy- znáním lásky k bibli, a posléze i ukázka historického vypravování ve for- mě biblické parodie. Již tento výčet výmluvně svědčí o velkém bohatství myšlenkovém i výrazovém, které nám doba Karlova přinesla, a pro něž jí někdy bývá dáván název doby zlaté. Toto bohatství vynikne zejména, srovnáme-li naše tehdejší písemnictví s ostatními literaturami slovan- skými v téže době. Není zcela jisto, do jaké míry je tento rozkvět naší literatury, který se v poesii jeví neméně výrazně než v próze, způsoben přímým zásahem Karlovým. O jeho bezprostřední iniciativě víme bezpečně při pracích historických, kterých vznikla z jeho podnětu celá řada — tu stačí jmeno- 16 Próza 241
DOSLOV Umělá próza staročeská, jejíž poznání chce tato kniha zprostředkovati, vznikla v době Karla IV.; tímto označením nemyslíme zde však jen dobu skutečné vlády Karlovy, nýbrž celou druhou polovinu století čtrnáctého, ba ještě i prvé desítiletí následujícího. Snad by bylo možno namítati, že duchovní fysiognomie doby Václavovy se značně liší od předcházející doby Karlovy, ale naproti tomu jest jisto, že v hlavních rysech je přece jen logickým pokračováním a rozvitím možností vytvořených Karlem. Zejména pak to platí o literární tvorbě české, v níž se tehdy ještě ne- odráží dobové proudění myšlenkové, protože stále ještě užívá jazyka latinského jako výrazového prostředku. Kromě toho datování jednotli- vých literárních děl staročeských je většinou velmi neurčité, takže v řadě případů nedovedeme říci bezpečně, zda vznikla již za vlády Karlovy nebo teprve za Václava, Od obrazu, jejž o staročeské próze podávaly starší anthologie, mezi nimiž zvláště třeba připomenouti téměř již stoletý Výbor Erbenův, liší se náš po několika stránkách. Především je poněkud jednostrannější potud, že se omezuje téměř výhradně na prózu výpravnou a vylučuje práce nauko- vé, didaktické a nábožensky vzdělavatelné. Není zde také — s výjimkou autobiografie Karlovy — zastoupena próza historická ani cestopisná, jimž mají býti věnovány zvláštní svazky přítomné sbírky. Naproti tomu není však tento soubor vázán dobrovolnou censurou, jíž se omezovali autoři dřívějších, a mohly tedy býti pojaty i ukázky, jinde vyloučené, protože thematicky „závadné". Značné látkové rozšíření je pak dáno tím, že jsou zde podány i ukázky tehdejší naší prózy latinské. Přes uvedená omezení jest výsledný obraz dosti pestrý: život Kristův, rozmanité a hojné spisy hagiografické, vypravování apokryfní, a vedle toho řada námětů světských, čerpaných především z antiky, až k Tka- dlečkovi; množství drobných textů a povídek, vzatých často z všedního života, ale vyprávěných se zaměřením k užitku duchovnímu; a souběžně s tím zajímavé konfese a úvahy Jana z Jenštejna spolu s Janovovým vy- znáním lásky k bibli, a posléze i ukázka historického vypravování ve for- mě biblické parodie. Již tento výčet výmluvně svědčí o velkém bohatství myšlenkovém i výrazovém, které nám doba Karlova přinesla, a pro něž jí někdy bývá dáván název doby zlaté. Toto bohatství vynikne zejména, srovnáme-li naše tehdejší písemnictví s ostatními literaturami slovan- skými v téže době. Není zcela jisto, do jaké míry je tento rozkvět naší literatury, který se v poesii jeví neméně výrazně než v próze, způsoben přímým zásahem Karlovým. O jeho bezprostřední iniciativě víme bezpečně při pracích historických, kterých vznikla z jeho podnětu celá řada — tu stačí jmeno- 16 Próza 241
Strana 242
vati Marignolu, Pulkavu a Beneše Krabice; podobně významně zasáhl Karel i do rozvoje naší prózy právnické, a také četná díla slovníková, v letech šedesátých vytvořená prací školy mistra Klareta, s jehož jmé- nem se ještě setkáme, nebyla by asi vznikla bez popudu císařova, který mimo to aspoň v něčem usměrňoval i literární činnost svého kancléře Jana ze Středy (jenž ovšem psal německy). Pokud však jde o krásnou literaturu českou, nemáme informací tak bezpečných; připisuje se mu podnět k legendě o svaté Kateřině, kterou Karel po svém vítězství u San Felice měl ve zvláštní úctě, ale zcela jistý tento dohad není. Zdá se také, že se snahami Karlovými souvisí i některé počiny v překladu textů biblic- kých, a soudí se, že také o překlad Pasionálu má zásluhu on. Ale přímých svědectví pro tyto naše dohady a předpoklady není, protože autoři čes- kých literárních děl jsou velmi málomluvní, když jde o jejich osoby, a většinou zůstávají zcela skryti za svým dílem. Toliko neznámý domini- kán, jenž napsal Život Krista Pána, prozrazuje o sobě, že píše své dílo z cizího podnětu, když v závěru své předmluvy prosí čtenáře, aby se modlili za toho, jenž kázal česky psáti toto dílo; a v jednom z rukopisů, v nichž se tato skladba dochovala, je přímo řečeno, že vznikla „přiká- záním císaře Karla, krále českého"; ale protože jde o rukopis pozdější, v němž je právě toto místo aspoň poněkud porušeno, nelze ani toto svě- dectví míti za nepochybné. Bylo by však zcela nesprávné popírati přímé zásluhy Karlovy o rozvoj literatury české jen proto, že se o nich nedo- chovaly bezpečné záznamy „v aktech": známe-li věrohodně jeho aktivní zájem o literaturu latinskou a německou, nemůžeme pochybovati, že ne- zanedbával ani literaturu psanou jazykem českým, jehož uplatnění pa- třilo k předním péčím jeho vlády. Vyplývalo to ostatně i z jeho vlaste- nectví, o němž se již mnoho psalo a uvažovalo; nebylo to ovšem vlaste- nectví v dnešním slova smyslu, nýbrž mělo kořeny především v prvcích dynastických. Karel byl hrd na svůj původ z rodu přemyslovského a okázale to připomínal svému národu, jsa si vědom, že Čechové ho milují právě proto, že je „ze starého rodu českých králů“, jak sám doznává ve svém životopise. Podobně jako své přemyslovské předky, z nichž mu byli nejmilejší svatý Václav a Václav II., miluje Karel i zemi po nich zděděnou, sladkou rodnou půdu, jak ji jmenují jeho historikové. Sám nazývá království české častěji „členem říše římské nad jiné vznešeněj- ším" a všemožně se snaží rozšířiti a povznésti je a zjednati mu tak pře- vahu nad ostatními částmi říše. Podobně uznával také privilegované postavení českého jazyka v zemi, jak je to patrno z jeho Korunovačního řádu, a snažil se přispěti k jeho většímu uplatnění i tam, kde se mu ho dotud nedostávalo. Jestliže se uvažuje o možnosti přímého podnětu Karlova k složení ně- kterých literárních děl staročeských, třeba si při tom uvědomiti, jak podstatně se lišily podmínky středověkého literárního života od dneš- ních. Stačí tu připomenouti jen, že znalost čtení a psaní nebyla tehdy ani přibližně tak rozšířená a nezbytná jako dnes, a že se zcela jinak utvářel vztah mezi autorem a publikem v době, jež neznala tisku. A ne- méně rozdílné bylo i středověké pojetí literatury vůbec. Nám je literární dílo stále ještě z největší míry a především výrazem autorova zážitku, a je to právě hodnota autorovy osobnosti, která podmiňuje cenu díla, ku kterému čtenář obyčejně přistupuje, aby poznal jistý výsek lidské zkuše- 242
vati Marignolu, Pulkavu a Beneše Krabice; podobně významně zasáhl Karel i do rozvoje naší prózy právnické, a také četná díla slovníková, v letech šedesátých vytvořená prací školy mistra Klareta, s jehož jmé- nem se ještě setkáme, nebyla by asi vznikla bez popudu císařova, který mimo to aspoň v něčem usměrňoval i literární činnost svého kancléře Jana ze Středy (jenž ovšem psal německy). Pokud však jde o krásnou literaturu českou, nemáme informací tak bezpečných; připisuje se mu podnět k legendě o svaté Kateřině, kterou Karel po svém vítězství u San Felice měl ve zvláštní úctě, ale zcela jistý tento dohad není. Zdá se také, že se snahami Karlovými souvisí i některé počiny v překladu textů biblic- kých, a soudí se, že také o překlad Pasionálu má zásluhu on. Ale přímých svědectví pro tyto naše dohady a předpoklady není, protože autoři čes- kých literárních děl jsou velmi málomluvní, když jde o jejich osoby, a většinou zůstávají zcela skryti za svým dílem. Toliko neznámý domini- kán, jenž napsal Život Krista Pána, prozrazuje o sobě, že píše své dílo z cizího podnětu, když v závěru své předmluvy prosí čtenáře, aby se modlili za toho, jenž kázal česky psáti toto dílo; a v jednom z rukopisů, v nichž se tato skladba dochovala, je přímo řečeno, že vznikla „přiká- záním císaře Karla, krále českého"; ale protože jde o rukopis pozdější, v němž je právě toto místo aspoň poněkud porušeno, nelze ani toto svě- dectví míti za nepochybné. Bylo by však zcela nesprávné popírati přímé zásluhy Karlovy o rozvoj literatury české jen proto, že se o nich nedo- chovaly bezpečné záznamy „v aktech": známe-li věrohodně jeho aktivní zájem o literaturu latinskou a německou, nemůžeme pochybovati, že ne- zanedbával ani literaturu psanou jazykem českým, jehož uplatnění pa- třilo k předním péčím jeho vlády. Vyplývalo to ostatně i z jeho vlaste- nectví, o němž se již mnoho psalo a uvažovalo; nebylo to ovšem vlaste- nectví v dnešním slova smyslu, nýbrž mělo kořeny především v prvcích dynastických. Karel byl hrd na svůj původ z rodu přemyslovského a okázale to připomínal svému národu, jsa si vědom, že Čechové ho milují právě proto, že je „ze starého rodu českých králů“, jak sám doznává ve svém životopise. Podobně jako své přemyslovské předky, z nichž mu byli nejmilejší svatý Václav a Václav II., miluje Karel i zemi po nich zděděnou, sladkou rodnou půdu, jak ji jmenují jeho historikové. Sám nazývá království české častěji „členem říše římské nad jiné vznešeněj- ším" a všemožně se snaží rozšířiti a povznésti je a zjednati mu tak pře- vahu nad ostatními částmi říše. Podobně uznával také privilegované postavení českého jazyka v zemi, jak je to patrno z jeho Korunovačního řádu, a snažil se přispěti k jeho většímu uplatnění i tam, kde se mu ho dotud nedostávalo. Jestliže se uvažuje o možnosti přímého podnětu Karlova k složení ně- kterých literárních děl staročeských, třeba si při tom uvědomiti, jak podstatně se lišily podmínky středověkého literárního života od dneš- ních. Stačí tu připomenouti jen, že znalost čtení a psaní nebyla tehdy ani přibližně tak rozšířená a nezbytná jako dnes, a že se zcela jinak utvářel vztah mezi autorem a publikem v době, jež neznala tisku. A ne- méně rozdílné bylo i středověké pojetí literatury vůbec. Nám je literární dílo stále ještě z největší míry a především výrazem autorova zážitku, a je to právě hodnota autorovy osobnosti, která podmiňuje cenu díla, ku kterému čtenář obyčejně přistupuje, aby poznal jistý výsek lidské zkuše- 242
Strana 243
nosti, viděné očima básníka. Tento stav je důsledkem pronikavé du- chovní změny, jíž prošlo evropské lidstvo od dob renaissančních a která vytvořila zcela nové předpoklady duševního života. Pro nás nejsou na př. metafysické a etické zákony objektivní skutečností, jejíž platnost je zcela nezávislá od subjektivního stanoviska jednotlivcova, jako to uzná- val středověk. Právě tak pro středověkého básníka skutečnost netvoří vnější, individuální, nahodilé znaky, které vnímáme smysly, nýbrž znaky podstatné, obecné, typické. Líčí-li přírodu, nesnaží se, aby vystihl pří- rodní jev v jeho jedinečnosti tak konkrétně a názorně, aby si jej čtenář mohl jasně představiti a eventuelně i lokalisovati na určitém místě, nýbrž právě naopak stírá všecky jedinečné a případné znaky; oč mu jde, je typ krásné krajiny, nikoli plastický a názorný popis určitého místa. A ani tento typ nebylo mu třeba líčiti nijak podrobně, poněvadž básníkova představa jeho znaků se kryla s představou jeho posluchačstva, neboť ve středověku je i krása určena objektivními normami nezávislými od vnímajícího subjektu. A podobně to platí o všech ostatních jevech, s ni- miž se v literárních dílech setkáváme. Odtud vyplývá typisující líčení, jež je tak charakteristické pro celou středověkou literaturu a pro něž se jí obyčejně vytýká nenázornost. To však je nesprávné, neboť nelze vytý- kati umělci jako nedostatek něco, oč se nikterak sám nepokoušel. A to je právě individuelní charakteristika osob, předmětů, krajin a scén. Středo- věkému autoru stačí říci na př. „když byla připravena veliká hojnost drahých pokrmů podle velebnosti královské slávy“, aby tím byla řečená hostina charakterisována jako typ ideálního pohoštění, jaký se sluší na krále, a nebylo třeba namáhati se vypisováním podrobností. S tím souvisí také hyperbolické stupňování, jež konstatujeme při popisech hrdinů středověkých: hrdina je vždy nejlepší, nejsilnější, nejkrásnější atd. Tu můžeme připomenouti charakteristiku Karla IV., jak ji podává Vojtěch Raňkův ve své pohřební řeči. Vidíme, že Vojtěchovi tane na mysli obecně platné schema vlastností a ctností ideálního vládce, a charakteristika Karlova je dána způsobem, jakým toto schema realisoval; nenacházíme tedy ani zde pokusu o vystižení rysů, tvořících Karlovu individualitu. Také jen zřídka se setkáváme s psychologickou motivací činů jednají- cích osob; i to vyplývá ze středověkého pojetí skutečnosti, ve kterém platnost věcí není určena subjektem. Děj se podává objektivně, nezá- visle od člověka, protože je sám o sobě možný. Dalek od toho, aby žádal od svých spisovatelů líčení jejich osobních zá- žitků, chtěl od nich středověký čtenář — nebo spíše posluchač — nej- častěji záruku že to, co mu vypravují, je příběh skutečný a pravdivý, nikoli jen plod jeho fantasie. Odtud to časté odvolávání na prameny a autority, s kterým se setkáváme u středověkých vypravovatelů. Nejvyšší autoritou bylo ovšem Písmo a texty jimž se dostalo církevního schválení. Ale postupně se přenesla podobná autorita na texty psané vůbec. Jasně to je patrno na př. z citátů, jimiž Vavřinec z Březové v předmluvě svého Snáře dokazuje správnost názoru, že lze věřiti snům; většina jich je vzata z bible, ale k dokladům biblickým přistupují téměř jako rovnocenné autority jakási „kronika římská", Titus Livius, legendy svatých a docela i pohádkový příběh z Gest Romanorum. Ráz středověké literatury je mimoto daleko více podmíněn společenským prostředím, v němž literární dílo vzniká. Básník se nesnaží ve svém díle 243
nosti, viděné očima básníka. Tento stav je důsledkem pronikavé du- chovní změny, jíž prošlo evropské lidstvo od dob renaissančních a která vytvořila zcela nové předpoklady duševního života. Pro nás nejsou na př. metafysické a etické zákony objektivní skutečností, jejíž platnost je zcela nezávislá od subjektivního stanoviska jednotlivcova, jako to uzná- val středověk. Právě tak pro středověkého básníka skutečnost netvoří vnější, individuální, nahodilé znaky, které vnímáme smysly, nýbrž znaky podstatné, obecné, typické. Líčí-li přírodu, nesnaží se, aby vystihl pří- rodní jev v jeho jedinečnosti tak konkrétně a názorně, aby si jej čtenář mohl jasně představiti a eventuelně i lokalisovati na určitém místě, nýbrž právě naopak stírá všecky jedinečné a případné znaky; oč mu jde, je typ krásné krajiny, nikoli plastický a názorný popis určitého místa. A ani tento typ nebylo mu třeba líčiti nijak podrobně, poněvadž básníkova představa jeho znaků se kryla s představou jeho posluchačstva, neboť ve středověku je i krása určena objektivními normami nezávislými od vnímajícího subjektu. A podobně to platí o všech ostatních jevech, s ni- miž se v literárních dílech setkáváme. Odtud vyplývá typisující líčení, jež je tak charakteristické pro celou středověkou literaturu a pro něž se jí obyčejně vytýká nenázornost. To však je nesprávné, neboť nelze vytý- kati umělci jako nedostatek něco, oč se nikterak sám nepokoušel. A to je právě individuelní charakteristika osob, předmětů, krajin a scén. Středo- věkému autoru stačí říci na př. „když byla připravena veliká hojnost drahých pokrmů podle velebnosti královské slávy“, aby tím byla řečená hostina charakterisována jako typ ideálního pohoštění, jaký se sluší na krále, a nebylo třeba namáhati se vypisováním podrobností. S tím souvisí také hyperbolické stupňování, jež konstatujeme při popisech hrdinů středověkých: hrdina je vždy nejlepší, nejsilnější, nejkrásnější atd. Tu můžeme připomenouti charakteristiku Karla IV., jak ji podává Vojtěch Raňkův ve své pohřební řeči. Vidíme, že Vojtěchovi tane na mysli obecně platné schema vlastností a ctností ideálního vládce, a charakteristika Karlova je dána způsobem, jakým toto schema realisoval; nenacházíme tedy ani zde pokusu o vystižení rysů, tvořících Karlovu individualitu. Také jen zřídka se setkáváme s psychologickou motivací činů jednají- cích osob; i to vyplývá ze středověkého pojetí skutečnosti, ve kterém platnost věcí není určena subjektem. Děj se podává objektivně, nezá- visle od člověka, protože je sám o sobě možný. Dalek od toho, aby žádal od svých spisovatelů líčení jejich osobních zá- žitků, chtěl od nich středověký čtenář — nebo spíše posluchač — nej- častěji záruku že to, co mu vypravují, je příběh skutečný a pravdivý, nikoli jen plod jeho fantasie. Odtud to časté odvolávání na prameny a autority, s kterým se setkáváme u středověkých vypravovatelů. Nejvyšší autoritou bylo ovšem Písmo a texty jimž se dostalo církevního schválení. Ale postupně se přenesla podobná autorita na texty psané vůbec. Jasně to je patrno na př. z citátů, jimiž Vavřinec z Březové v předmluvě svého Snáře dokazuje správnost názoru, že lze věřiti snům; většina jich je vzata z bible, ale k dokladům biblickým přistupují téměř jako rovnocenné autority jakási „kronika římská", Titus Livius, legendy svatých a docela i pohádkový příběh z Gest Romanorum. Ráz středověké literatury je mimoto daleko více podmíněn společenským prostředím, v němž literární dílo vzniká. Básník se nesnaží ve svém díle 243
Strana 244
vyjádřiti sebe, nýbrž utváří je podle společnosti, pro kterou je určeno, čili jinými slovy jeho dílo má především funkci společenskou. Tím ovšem není řečeno, že by konec konců dílo nebylo osobním výtvorem svého autora, ale jeho tvůrčí práce je omezena platností objektivních zá- konů, které pro dnešního umělce již neexistují. Podle středověkých pojmů je forma určena proporcí, objektivními znaky, nezávislými od subjektu; není tedy jedinečným výrazem jedinečného obsahu, jak to požaduje moderní teorie umění. Je to patrno i ze středověkých poetik, jež téměř vůbec nepřihlížejí k látkové invenci a všímají si jen jazykových prostředků výrazových, jejichž utváření je rozhodující pro zhodnocení básnického výkonu. Toto teoretické zanedbávání thematické složky umě- leckého díla potvrzuje také, že středověkému básníku nešlo o látkovou originalitu; proto mohly znovu a znovu býti zpracovány tytéž náměty, a proto také můžeme považovati za samostatné umělecké výtvory i díla, která jsou „jen" přeložena, jak tomu je při většině literárních památek, jejichž ukázky zde podáváme. Jak malý význam měla pro středověké publikum osobnost autorova, uvě- domíme si nejsnáze, všimneme-li si, že daleko největší část naší staré literatury se nám dochovala anonymně. I když snad částečně k tomuto stavu přispívá fragmentární dochování jednotlivých památek, všechny případy tak vysvětlovati nelze a nezbývá než uzavírati, že pro opisovače jakož i pro ty, jimž byly jednotlivé přepisy určeny, osoba autorova ustu- povala úplně do pozadí, takže nepovažovali za nutné ani ji zaznamená- vati. Z nepřeberného bohatství themat a motivů, které poskytovala našemu středověkému umělci církevní tradice a kultura, ztělesněná v rozsáhlé latinské literatuře náboženské i světské, byly u nás voleny náměty hlavně dvou druhů: jednak hagiografické, jednak antické. Je zajímavé, jak málo jsou u nás zastoupeny jiné thematické okruhy, jež zasáhly většinu jiných středověkých literatur západoevropských, jako na př. látky artušovské nebo pověst o sv. Grálu, ani nemluvě o hrdinských epopejích francouz- ských nebo pověstech německých, ačkoli je u nás doložena znalost na př. Rolanda anebo Dietricha von Bern již počátkem století čtrnáctého. Musí- me se spokojiti vysvětlením, jež mnoho nepraví, že totiž u nás nebylo vhodného prostředí pro náměty tohoto druhu. Místo vypravování o hrdin- ských skutcích rytířů světských jsou u nás oblíbeny povídky a básně, týkající se hrdinů víry, křesťanských mučedníků a světců. Ostatně tito hrdinové jsou větší než jiní, neboť jim nejde o velikost pozemskou a světské úspěchy, nýbrž o dosažení nejvyššího cíle, dostupného křesťan- skému člověku, státi se podobným svému Spasiteli. Povážíme-li ještě, že literární činnost byla u nás snad měrou ještě větší než jinde soustře- děna v rukou stavu duchovního, pochopíme snadno, že jako na počátku naší epické poesie stojí legendy, tak i nejstarší díla prozaická jsou pře- klady a zpracování životů svatých. Při tom třeba také míti na mysli, že všecky legendy nejsou stejného rázu, stereotypní; nacházíme v nich od počátku velkou rozmanitost, přesnou historickou zprávu vedle zpraco- vání zcela epického, panegyrik a idylu vedle skutečných románů dobro- družných. Máme pak u nás jednak legendy samostatné o českých svět- cích, především o svatém Václavu a sv. Prokopu, a vedle nich soubory původu cizího, které byly v polovině XIV. století přeloženy. To jsou 244
vyjádřiti sebe, nýbrž utváří je podle společnosti, pro kterou je určeno, čili jinými slovy jeho dílo má především funkci společenskou. Tím ovšem není řečeno, že by konec konců dílo nebylo osobním výtvorem svého autora, ale jeho tvůrčí práce je omezena platností objektivních zá- konů, které pro dnešního umělce již neexistují. Podle středověkých pojmů je forma určena proporcí, objektivními znaky, nezávislými od subjektu; není tedy jedinečným výrazem jedinečného obsahu, jak to požaduje moderní teorie umění. Je to patrno i ze středověkých poetik, jež téměř vůbec nepřihlížejí k látkové invenci a všímají si jen jazykových prostředků výrazových, jejichž utváření je rozhodující pro zhodnocení básnického výkonu. Toto teoretické zanedbávání thematické složky umě- leckého díla potvrzuje také, že středověkému básníku nešlo o látkovou originalitu; proto mohly znovu a znovu býti zpracovány tytéž náměty, a proto také můžeme považovati za samostatné umělecké výtvory i díla, která jsou „jen" přeložena, jak tomu je při většině literárních památek, jejichž ukázky zde podáváme. Jak malý význam měla pro středověké publikum osobnost autorova, uvě- domíme si nejsnáze, všimneme-li si, že daleko největší část naší staré literatury se nám dochovala anonymně. I když snad částečně k tomuto stavu přispívá fragmentární dochování jednotlivých památek, všechny případy tak vysvětlovati nelze a nezbývá než uzavírati, že pro opisovače jakož i pro ty, jimž byly jednotlivé přepisy určeny, osoba autorova ustu- povala úplně do pozadí, takže nepovažovali za nutné ani ji zaznamená- vati. Z nepřeberného bohatství themat a motivů, které poskytovala našemu středověkému umělci církevní tradice a kultura, ztělesněná v rozsáhlé latinské literatuře náboženské i světské, byly u nás voleny náměty hlavně dvou druhů: jednak hagiografické, jednak antické. Je zajímavé, jak málo jsou u nás zastoupeny jiné thematické okruhy, jež zasáhly většinu jiných středověkých literatur západoevropských, jako na př. látky artušovské nebo pověst o sv. Grálu, ani nemluvě o hrdinských epopejích francouz- ských nebo pověstech německých, ačkoli je u nás doložena znalost na př. Rolanda anebo Dietricha von Bern již počátkem století čtrnáctého. Musí- me se spokojiti vysvětlením, jež mnoho nepraví, že totiž u nás nebylo vhodného prostředí pro náměty tohoto druhu. Místo vypravování o hrdin- ských skutcích rytířů světských jsou u nás oblíbeny povídky a básně, týkající se hrdinů víry, křesťanských mučedníků a světců. Ostatně tito hrdinové jsou větší než jiní, neboť jim nejde o velikost pozemskou a světské úspěchy, nýbrž o dosažení nejvyššího cíle, dostupného křesťan- skému člověku, státi se podobným svému Spasiteli. Povážíme-li ještě, že literární činnost byla u nás snad měrou ještě větší než jinde soustře- děna v rukou stavu duchovního, pochopíme snadno, že jako na počátku naší epické poesie stojí legendy, tak i nejstarší díla prozaická jsou pře- klady a zpracování životů svatých. Při tom třeba také míti na mysli, že všecky legendy nejsou stejného rázu, stereotypní; nacházíme v nich od počátku velkou rozmanitost, přesnou historickou zprávu vedle zpraco- vání zcela epického, panegyrik a idylu vedle skutečných románů dobro- družných. Máme pak u nás jednak legendy samostatné o českých svět- cích, především o svatém Václavu a sv. Prokopu, a vedle nich soubory původu cizího, které byly v polovině XIV. století přeloženy. To jsou 244
Strana 245
především Životy otců, legendy o poustevnících orientálních, větši- nou egyptských, jež byly původně složeny řecky nebo latinsky ve stole- tích čtvrtém a pátém a později seskupeny v celek, jenž se záhy stal středověkým kazatelům i spisovatelům oblíbeným zdrojem rozličného poučení. Jednotlivé jeho skladby se od sebe liší velmi značně, některé jsou prostoupeny i četnými rysy světské literatury helenistické a tvoří tak čtení zcela poutavé i zábavné; a ve všech se nachází aspoň záblesk ducha, jaký ovládal počátky křesťanského mnišství východního. Druhá sbírka, známá pod názvem Pasionál, obsahuje životy svatých podle pořádku církevního roku, je překlad souboru zvaného Legenda zlatá (Legenda aurea), jejž asi v r. 1270 sestavil italský dominikán Ja- cobus de Voragine. Zde je v podstatě shrnuta celá hagiografická práce středověku; není to dílo historické, nýbrž vzdělavatelné, jeho cílem je vzbudit náboženskou emoci vypravováním o světcích, jejichž život jest konkrétním uskutečněním ducha evangelií. Při tom ovšem historické osobnosti jsou zbaveny své individuálnosti a do jisté míry jsou isolovány od prostoru i času, na místo konkrétních osobností nastupuje často by- tost ideální, zosobněná abstrakce. Autor českého zpracování přizpůsobil pak dílo domácímu prostředí tím, že zařadil do něho i světce domácí; při tom použil legendy Karlovy o sv. Václavu. Vynechával také líčení některých zázraků, proti nimž se u nás za Arnošta počala ozývati racio- nalistická kritika. Vedle legend o svatých těšilo se ve středověku největší pozornosti každé čtení, týkající se života Kristova a jeho matky. Nespokojeni tím, čeho se mohli dozvěděti z evangelií a vůbec textů kanonických, toužili středo- věcí čtenáři po dalších pramenech, které by je mohly poučiti o životě svaté rodiny a zejména vyplniti četné mezery, které evangelisté ve vy- právění příběhů Kristových nechali. Tím se vysvětluje veliká obliba tak zvaných apokryfů, které vítaně nahrazovaly tyto nedostatky, vyprávě- jíce podrobněji zejména o mládí Ježíšově, ale také o jeho sestoupení do pekel a podobně. Při tom pozorujeme v řadě textů zejména snahu, přelo- žiti posvátnou historii Ježíšovu do jiného ovzduší, zlidštiti ji a přiblížiti tak pochopení prostého člověka, jemuž byly cizí anebo těžko přístupné vysoké pomysly metafysické a mravní. K této kategorii patří staročeský Život Krista Pána, přeložený z latinských „Meditací o životě Kristově", za jejichž původce byl dříve neprávem považován svatý Bona- ventura. Vlastním thematem latinského spisu není život Kristův, nýbrž úvahy o něm a mravní naučení vyplývající z něho pro lidi všech stavů. Český autor, jímž byl, jak se z úvodu dovídáme, jakýsi dominikán, tyto meditace značně potlačoval a omezoval a nahrazoval je vložkami epický- mi, na př. vyprávěním o rodičích p. Marie, ale nesnažil se přes to setříti zcela původní ráz díla. Je zajímavé pozorovati, jak přes snahu neod- chýliti se v ničem od podání církvi schváleného, autor se pokouší reali- sovati drobné scény a výjevy z Kristova dětství, naznačuje je aspoň jako možnosti, aby dodal své didaksi většího důrazu a citové působivosti. Podobného rázu jsou i apokryfy starozákonní, některé již předkřesťan- ského (židovského) původu, navazující na vypravování biblické, ale do- plňující je tak, aby byl podán v jednotném celku život vynikajících postav starozákonních anebo významné jeho episody. Život Ada- mův je líčen od jeho vyhnání z ráje až do smrti jeho i Eviny; je zají- 245
především Životy otců, legendy o poustevnících orientálních, větši- nou egyptských, jež byly původně složeny řecky nebo latinsky ve stole- tích čtvrtém a pátém a později seskupeny v celek, jenž se záhy stal středověkým kazatelům i spisovatelům oblíbeným zdrojem rozličného poučení. Jednotlivé jeho skladby se od sebe liší velmi značně, některé jsou prostoupeny i četnými rysy světské literatury helenistické a tvoří tak čtení zcela poutavé i zábavné; a ve všech se nachází aspoň záblesk ducha, jaký ovládal počátky křesťanského mnišství východního. Druhá sbírka, známá pod názvem Pasionál, obsahuje životy svatých podle pořádku církevního roku, je překlad souboru zvaného Legenda zlatá (Legenda aurea), jejž asi v r. 1270 sestavil italský dominikán Ja- cobus de Voragine. Zde je v podstatě shrnuta celá hagiografická práce středověku; není to dílo historické, nýbrž vzdělavatelné, jeho cílem je vzbudit náboženskou emoci vypravováním o světcích, jejichž život jest konkrétním uskutečněním ducha evangelií. Při tom ovšem historické osobnosti jsou zbaveny své individuálnosti a do jisté míry jsou isolovány od prostoru i času, na místo konkrétních osobností nastupuje často by- tost ideální, zosobněná abstrakce. Autor českého zpracování přizpůsobil pak dílo domácímu prostředí tím, že zařadil do něho i světce domácí; při tom použil legendy Karlovy o sv. Václavu. Vynechával také líčení některých zázraků, proti nimž se u nás za Arnošta počala ozývati racio- nalistická kritika. Vedle legend o svatých těšilo se ve středověku největší pozornosti každé čtení, týkající se života Kristova a jeho matky. Nespokojeni tím, čeho se mohli dozvěděti z evangelií a vůbec textů kanonických, toužili středo- věcí čtenáři po dalších pramenech, které by je mohly poučiti o životě svaté rodiny a zejména vyplniti četné mezery, které evangelisté ve vy- právění příběhů Kristových nechali. Tím se vysvětluje veliká obliba tak zvaných apokryfů, které vítaně nahrazovaly tyto nedostatky, vyprávě- jíce podrobněji zejména o mládí Ježíšově, ale také o jeho sestoupení do pekel a podobně. Při tom pozorujeme v řadě textů zejména snahu, přelo- žiti posvátnou historii Ježíšovu do jiného ovzduší, zlidštiti ji a přiblížiti tak pochopení prostého člověka, jemuž byly cizí anebo těžko přístupné vysoké pomysly metafysické a mravní. K této kategorii patří staročeský Život Krista Pána, přeložený z latinských „Meditací o životě Kristově", za jejichž původce byl dříve neprávem považován svatý Bona- ventura. Vlastním thematem latinského spisu není život Kristův, nýbrž úvahy o něm a mravní naučení vyplývající z něho pro lidi všech stavů. Český autor, jímž byl, jak se z úvodu dovídáme, jakýsi dominikán, tyto meditace značně potlačoval a omezoval a nahrazoval je vložkami epický- mi, na př. vyprávěním o rodičích p. Marie, ale nesnažil se přes to setříti zcela původní ráz díla. Je zajímavé pozorovati, jak přes snahu neod- chýliti se v ničem od podání církvi schváleného, autor se pokouší reali- sovati drobné scény a výjevy z Kristova dětství, naznačuje je aspoň jako možnosti, aby dodal své didaksi většího důrazu a citové působivosti. Podobného rázu jsou i apokryfy starozákonní, některé již předkřesťan- ského (židovského) původu, navazující na vypravování biblické, ale do- plňující je tak, aby byl podán v jednotném celku život vynikajících postav starozákonních anebo významné jeho episody. Život Ada- mův je líčen od jeho vyhnání z ráje až do smrti jeho i Eviny; je zají- 245
Strana 246
mavý svými pokusy o aktualisaci některých zážitků, jako je narození prvého dítěte lidského nebo bolest, a snahou o zjištění božského původu jistých institucí, na př. obřadů pohřebních. Život Josefův, údajně přeložený do latiny z předlohy arabské, je vypravován celý, s vydatným použitím biblického textu, nejobšírněji je však rozvedena episoda o ženě Putifarově. Josefa Egyptského týká se také Aseneth, jedno z nej- půvabnějších vypravování staročeských; většina jeho předností pochází sice z latinské předlohy, ale to nijak nezmenšuje zásluhu neznámého překladatele, a zároveň tento fakt je jasným dokladem časné vyspělosti české prózy. Z ostatních látek náboženského rázu těšil se značné oblibě u nás právě jako v jiných evropských literaturách román o Barlaamovi a Josa- fatovi, jehož rámec poskytl neznámému řeckému autoru (jenž žil asi v VI. století) příležitost k rozvinutí celé nauky křesťanské a umožnil přibrati i četné povídky původu orientálního, které se pak často vysky- tují i jednotlivě zejména v literatuře kazatelské. Z látek starověkých byla to především historie Alexandra Veli- kého a válka trojská, jež nepřestávala poutati k sobě pozornost našeho čtenářstva i spisovatelů. Kdežto však na počátku století čtrnáctého bere si historického Alexandra za hrdinu své epické básně, určené pro kruhy šlechtické, autor nepochybně sám původu šlechtického, prozaické zpra- cování z konce téhož století volí si za předlohu lidový román řecký, po- cházející asi z 2. století po Kristu (t. zv. Pseudokallisthenes), v němž se Alexander z historické osobnosti stal epickým hrdinou zcela lidovým. Tato skladba je charakterisována důsledným zanedbáváním historické pravdy a naivním pojetím Alexandrova boje s Peršany jako soukromé záležitosti dvou králů. Dějiny jsou tu pouhou kulisou pro vylíčení po- divuhodného života Alexandrova, jenž se jeví jako krásný a tělesně i du- ševně výjimečně nadaný člověk, který svými ušlechtilými vlastnostmi byl přímo předurčen k tomu, aby se stal vzorem středověkého rytířství, viděného ovšem zrakem prostého člověka. K tomu ještě přistupují četné fantastické a exotické zjevy přírodní, jež svou nápadností dovedly vzbu- diti pozornost prostších čtenářů. Ještě populárnější byla, soudíme-li z počtu dochovaných rukopisů, K ro- nika Trojánská. Také v ní jde o látku starověkou, ale podanou zcela v úpravě středověké, jak ji vytvořil ve dvanáctém století ve Francii Benoit de Sainte-More a z něho do latiny převedl Guido de Columna (1287). Vlastní trojská válka, jak ji známe z Homéra, je tu rozšířena obsáhlou prehistorií, vypravováním o Argonautech a prvém zboření Tro- je, a doplněna vylíčením osudů hlavních hrdin po návratu z války. Velmi obšírně jsou líčeny boje před Trojou, ovšem zcela v duchu a termínech rytířského prostředí dvanáctého století, ale neméně rozsáhlé a v duchu současné doby jsou i různé milostné episody, v nichž Benoit rád podává obšírné líčení duševních stavů svých hrdinek, při čemž je dovede navzá- jem od sebe odlišit. Ani prostřednictví Guidonovo nedovedlo setříti vy- nikající přednosti francouzského díla, v jehož staročeském zpracování máme tak náš nejvíce středověký antický román. K úspěchu a oblibě dopomohly mu i znamenité hodnoty stilistické, v nichž ovšem často pro- ráží i vliv latinské předlohy. Román o A polloniovi, králi tyrském, zakládá se na latinské před- 246
mavý svými pokusy o aktualisaci některých zážitků, jako je narození prvého dítěte lidského nebo bolest, a snahou o zjištění božského původu jistých institucí, na př. obřadů pohřebních. Život Josefův, údajně přeložený do latiny z předlohy arabské, je vypravován celý, s vydatným použitím biblického textu, nejobšírněji je však rozvedena episoda o ženě Putifarově. Josefa Egyptského týká se také Aseneth, jedno z nej- půvabnějších vypravování staročeských; většina jeho předností pochází sice z latinské předlohy, ale to nijak nezmenšuje zásluhu neznámého překladatele, a zároveň tento fakt je jasným dokladem časné vyspělosti české prózy. Z ostatních látek náboženského rázu těšil se značné oblibě u nás právě jako v jiných evropských literaturách román o Barlaamovi a Josa- fatovi, jehož rámec poskytl neznámému řeckému autoru (jenž žil asi v VI. století) příležitost k rozvinutí celé nauky křesťanské a umožnil přibrati i četné povídky původu orientálního, které se pak často vysky- tují i jednotlivě zejména v literatuře kazatelské. Z látek starověkých byla to především historie Alexandra Veli- kého a válka trojská, jež nepřestávala poutati k sobě pozornost našeho čtenářstva i spisovatelů. Kdežto však na počátku století čtrnáctého bere si historického Alexandra za hrdinu své epické básně, určené pro kruhy šlechtické, autor nepochybně sám původu šlechtického, prozaické zpra- cování z konce téhož století volí si za předlohu lidový román řecký, po- cházející asi z 2. století po Kristu (t. zv. Pseudokallisthenes), v němž se Alexander z historické osobnosti stal epickým hrdinou zcela lidovým. Tato skladba je charakterisována důsledným zanedbáváním historické pravdy a naivním pojetím Alexandrova boje s Peršany jako soukromé záležitosti dvou králů. Dějiny jsou tu pouhou kulisou pro vylíčení po- divuhodného života Alexandrova, jenž se jeví jako krásný a tělesně i du- ševně výjimečně nadaný člověk, který svými ušlechtilými vlastnostmi byl přímo předurčen k tomu, aby se stal vzorem středověkého rytířství, viděného ovšem zrakem prostého člověka. K tomu ještě přistupují četné fantastické a exotické zjevy přírodní, jež svou nápadností dovedly vzbu- diti pozornost prostších čtenářů. Ještě populárnější byla, soudíme-li z počtu dochovaných rukopisů, K ro- nika Trojánská. Také v ní jde o látku starověkou, ale podanou zcela v úpravě středověké, jak ji vytvořil ve dvanáctém století ve Francii Benoit de Sainte-More a z něho do latiny převedl Guido de Columna (1287). Vlastní trojská válka, jak ji známe z Homéra, je tu rozšířena obsáhlou prehistorií, vypravováním o Argonautech a prvém zboření Tro- je, a doplněna vylíčením osudů hlavních hrdin po návratu z války. Velmi obšírně jsou líčeny boje před Trojou, ovšem zcela v duchu a termínech rytířského prostředí dvanáctého století, ale neméně rozsáhlé a v duchu současné doby jsou i různé milostné episody, v nichž Benoit rád podává obšírné líčení duševních stavů svých hrdinek, při čemž je dovede navzá- jem od sebe odlišit. Ani prostřednictví Guidonovo nedovedlo setříti vy- nikající přednosti francouzského díla, v jehož staročeském zpracování máme tak náš nejvíce středověký antický román. K úspěchu a oblibě dopomohly mu i znamenité hodnoty stilistické, v nichž ovšem často pro- ráží i vliv latinské předlohy. Román o A polloniovi, králi tyrském, zakládá se na latinské před- 246
Strana 247
loze, jejíž vznik bývá kladen různě do století třetího až šestého; zde se tedy starověká látka dostala k staročeskému zpracovateli bez media stře- dověké úpravy, nehledíme-li k drobnějším spíše formálním změnám, jimiž byl do skladby původně pohanské vložen, byť jen povrchně, ele- ment křesťanský. Celým svým rázem připomíná tato povídka řecké do- brodružné romány a jejich oblíbené motivy jako odloučení milenců, potulný jejich život; dívka uloupená piráty a prodaná kuplíři, jež dovede zachovati čistotu; mořská bouře, zdánlivá smrt a nakonec šťastné shledání milenců, nacházejí se tu všecky (proto také bývá předpokládána u této skladby řecká předloha, jež by se byla nedochovala; jiní naproti tomu ukazují na přímé souvislosti s klasickou literaturou římskou). Autor čes- kého překladu počínal si vůči své předloze dosti samostatně a místy se po- koušel, jak se zdá, napodobiti i její rytmickou prózu, ne bez úspěchu. Česká próza, která nechtěla posluchačstvo jen baviti, nýbrž i poučiti, je tu zastoupena ukázkami dvou méně známých spisů. Ve čtrnáctém století vznikají na různých místech Evropy nezávisle od sebe rozmanité spisy mystické, jež svědčí o hluboké touze a opravdové snaze svých původců o prohloubení, zvnitřnění a zintensivnění náboženského života. Mezi nimi svým účinkem zaujímají místo nad jiné významné Zjevení, v nichž svatá Brigita vypisuje svá vidění, při kterých se jí zjevoval Kristus a Panna Maria, pronášejíce významná poselství určená nejen jí, nýbrž ce- lému křesťanskému světu. Tato Zjevení, podávající pronikavou kritiku současného stavu církevního a společenského, nabyla u nás záhy velkého rozšíření ve všech vrstvách společenských — dochovala se na př. zpráva, že patřila k nejoblíbenější četbě krále Václava IV. — a Tomáš ze Štítného je na konci svého života zpracoval po česku pro svou dceru i poučení svých krajanů. V úvodě svého spisu pokouší se Štítný dokázati, že jde o vidění skutečně od Boha pocházející a pravověrná, dovolávaje se svatosti Brigitiny i svědectví známých a vynikajících hodnostářů cír- kevních, jakož i pražského profesora Matouše z Krakova, jenž podle slov Štítného tuto knihu přinesl do Prahy. Dílo samo Štítný značně zkrátil, aby se vyhnul častému opakování podobných myšlenek, a vynechal ně- která místa, jež považoval za příliš ostrou kritiku kněžstva; zejména radikálněji si počínal při druhé úpravě této práce, kterou určil širší veřejnosti. Otázku podobnou k té, jakou se zabývá Štítný v úvodě Zjevení Brigiti- ných, zda totiž je možno křesťanskému člověku věřiti snům, řeší obšírně Vavřinec z Březové v úvodě ke svému Snáři. Nelze říci, do jaké míry je při tom samostatný, neboť toto dílo je až dosud nejméně známo a prozkoumáno ze spisů Vavřincových, mezi nimiž nejvýznamnější je, jak známo, jeho kronika husitská; bylo sice tištěno, ale jen v pozdní a značně libovolné úpravě pověstného Václava Hájka, kdežto staré ruko- pisy díla jsou známy jen z povšechných popisů; není také stanoven po- měr českého textu k latinské předloze, jíž bylo patrně Somniarium Slai- dae, a proto nevíme ani, zda z ní nepřejal Vavřinec i celou svou před- mluvu, již by byl jen doplnil některými poukazy z českých pramenů. Ve vlastním textu, rozděleném na osm knih, podává pak výklad nejrozmani- tějších snů, uváděje obyčejně k témuž snu několikerý (většinou dvojí) výklad podle učení mudrců indických, perských a egyptských. Dílo své věnoval Vavřinec králi Václavu IV. 247
loze, jejíž vznik bývá kladen různě do století třetího až šestého; zde se tedy starověká látka dostala k staročeskému zpracovateli bez media stře- dověké úpravy, nehledíme-li k drobnějším spíše formálním změnám, jimiž byl do skladby původně pohanské vložen, byť jen povrchně, ele- ment křesťanský. Celým svým rázem připomíná tato povídka řecké do- brodružné romány a jejich oblíbené motivy jako odloučení milenců, potulný jejich život; dívka uloupená piráty a prodaná kuplíři, jež dovede zachovati čistotu; mořská bouře, zdánlivá smrt a nakonec šťastné shledání milenců, nacházejí se tu všecky (proto také bývá předpokládána u této skladby řecká předloha, jež by se byla nedochovala; jiní naproti tomu ukazují na přímé souvislosti s klasickou literaturou římskou). Autor čes- kého překladu počínal si vůči své předloze dosti samostatně a místy se po- koušel, jak se zdá, napodobiti i její rytmickou prózu, ne bez úspěchu. Česká próza, která nechtěla posluchačstvo jen baviti, nýbrž i poučiti, je tu zastoupena ukázkami dvou méně známých spisů. Ve čtrnáctém století vznikají na různých místech Evropy nezávisle od sebe rozmanité spisy mystické, jež svědčí o hluboké touze a opravdové snaze svých původců o prohloubení, zvnitřnění a zintensivnění náboženského života. Mezi nimi svým účinkem zaujímají místo nad jiné významné Zjevení, v nichž svatá Brigita vypisuje svá vidění, při kterých se jí zjevoval Kristus a Panna Maria, pronášejíce významná poselství určená nejen jí, nýbrž ce- lému křesťanskému světu. Tato Zjevení, podávající pronikavou kritiku současného stavu církevního a společenského, nabyla u nás záhy velkého rozšíření ve všech vrstvách společenských — dochovala se na př. zpráva, že patřila k nejoblíbenější četbě krále Václava IV. — a Tomáš ze Štítného je na konci svého života zpracoval po česku pro svou dceru i poučení svých krajanů. V úvodě svého spisu pokouší se Štítný dokázati, že jde o vidění skutečně od Boha pocházející a pravověrná, dovolávaje se svatosti Brigitiny i svědectví známých a vynikajících hodnostářů cír- kevních, jakož i pražského profesora Matouše z Krakova, jenž podle slov Štítného tuto knihu přinesl do Prahy. Dílo samo Štítný značně zkrátil, aby se vyhnul častému opakování podobných myšlenek, a vynechal ně- která místa, jež považoval za příliš ostrou kritiku kněžstva; zejména radikálněji si počínal při druhé úpravě této práce, kterou určil širší veřejnosti. Otázku podobnou k té, jakou se zabývá Štítný v úvodě Zjevení Brigiti- ných, zda totiž je možno křesťanskému člověku věřiti snům, řeší obšírně Vavřinec z Březové v úvodě ke svému Snáři. Nelze říci, do jaké míry je při tom samostatný, neboť toto dílo je až dosud nejméně známo a prozkoumáno ze spisů Vavřincových, mezi nimiž nejvýznamnější je, jak známo, jeho kronika husitská; bylo sice tištěno, ale jen v pozdní a značně libovolné úpravě pověstného Václava Hájka, kdežto staré ruko- pisy díla jsou známy jen z povšechných popisů; není také stanoven po- měr českého textu k latinské předloze, jíž bylo patrně Somniarium Slai- dae, a proto nevíme ani, zda z ní nepřejal Vavřinec i celou svou před- mluvu, již by byl jen doplnil některými poukazy z českých pramenů. Ve vlastním textu, rozděleném na osm knih, podává pak výklad nejrozmani- tějších snů, uváděje obyčejně k témuž snu několikerý (většinou dvojí) výklad podle učení mudrců indických, perských a egyptských. Dílo své věnoval Vavřinec králi Václavu IV. 247
Strana 248
Každý z textů, o nichž jsme až dosud mluvili, jest překladem nebo zpracováním latinské předlohy obsahu zábavného nebo poučného, jejíž poznání chce zprostředkovati širšímu obecenstvu, které nemělo škol- ského vzdělání latinského. Jsou ovšem i výjimky (k nim patří hned na posledním místě uvedený Snář), a nelze pochybovati, že se o česká lite- rární díla zajímali i lidé, kteří mohli čísti i latinské originály, ale i tak jest jisto, že se tato díla již svým jazykem obracela k jiným společenským vrstvám než těm, jejichž spisovnou řečí tehdy ještě zůstávala latina. Toto funkční rozlišení obráží se i v rozdílné thematice: náměty českých děl prozaických nesouvisí s domácím prostředím a současně dobou; themata tohoto druhu můžeme nalézti jen v literární produkci psané latinsky, neboť pro ty, kdož dovedli něco říci své době nebo o ní, nemohlo tehdy býti jiného výrazového prostředku než latina. Jejich díla byla až do nedávné doby chápána především jako pramen historických poznatků; mají-li však vedle ceny pramenné i hodnotu literární, musí býti pojata do naší literatury jako její integrující součást. Výhradně latiny užíval při své literární činnosti Karel IV. sám; je zde zastoupen jednak svou legendou o svatém Václavu, jednak obšírným výňatkem ze své autobiografie. Legenda svatováclavská je nepochybně nejvýznamnějším z rozmanitých počinů, jimiž Karel povznášel a roz- šiřoval kult prvého českého světce doma i za hranicemi. Jako historický pramen pro dobu sv. Václava nemá ovšem ceny, ale zato přináší leckteré cenné poznatky o svém autoru. Svou legendu skládal Karel jako součást oficia svatováclavského a použil k ní celé dosavadní tradice legendární, mezi nimi i Dalimila; formulace jednotlivých složek i výrazů jeho práce je značně určována vlivem Písma. Svým výběrem motivů ze starších legend zdůrazňuje Karel u sv. Václava jeho rytířské a státnické rysy a utváří jej částečně i k podobenství svému, ukazuje, jak kladl základy k skvělé budoucnosti českého státu, základy, za jejich dovršitele se Karel sám plným právem považuje. V celku podává tato práce obraz ideálního života křesťanského vládce, jejž Karel staví za vzor všem knížatům i so- bě, což má tím větší význam, že jej sám vědomě zvolil a osobitě formu- loval. Své vlastní životní zkušenosti pokusil se Karel shrnouti ve své autobio- grafii, v níž vylíčil nejdůležitější etapy svého mládí až do roku 1340 (opíraje se při tom snad, jak soudí někteří badatelé, o své starší deníkové záznamy). Nesmíme tam ovšem hledati pokusu o vykreslení vnitřního růstu osobnosti, jak bychom jej očekávali od podobného díla dnešního. Karel sice zachycuje některé důležité momenty, jež měly význam pro jeho vývoj, jako na př. kázání opata fécampského anebo vidění v Tarenze (viz je zde u Vavřince z Březové), ale spokojuje se jejich konstatováním a neuvádí je v pragmatickou řadu příčin a následků. Jinak je jeho životo- pis věcný a střízlivý referát, zaznamenávající suše i události tak drama- tické jako byla bitva u San Felice 1332 a usilující vždy o zapsání všech průvodních okolností, čímž se někdy hlavní nit dějová téměř ztrácí v tříšti detailů. Jen místy postřehneme záblesk citového rozechvění, tak když Karel líčí svůj příchod do Čech a jak se musil znovu učiti rodnému jazyku: „Při tomto výroku je zvláštní, že vždy střízlivý a chladně uva- žující Karel podlehl jednou dojmům citovým a dovedl je ještě po letech zachytiti perem. S výrazem hlubokého stesku praví, že když se vrátil do 248
Každý z textů, o nichž jsme až dosud mluvili, jest překladem nebo zpracováním latinské předlohy obsahu zábavného nebo poučného, jejíž poznání chce zprostředkovati širšímu obecenstvu, které nemělo škol- ského vzdělání latinského. Jsou ovšem i výjimky (k nim patří hned na posledním místě uvedený Snář), a nelze pochybovati, že se o česká lite- rární díla zajímali i lidé, kteří mohli čísti i latinské originály, ale i tak jest jisto, že se tato díla již svým jazykem obracela k jiným společenským vrstvám než těm, jejichž spisovnou řečí tehdy ještě zůstávala latina. Toto funkční rozlišení obráží se i v rozdílné thematice: náměty českých děl prozaických nesouvisí s domácím prostředím a současně dobou; themata tohoto druhu můžeme nalézti jen v literární produkci psané latinsky, neboť pro ty, kdož dovedli něco říci své době nebo o ní, nemohlo tehdy býti jiného výrazového prostředku než latina. Jejich díla byla až do nedávné doby chápána především jako pramen historických poznatků; mají-li však vedle ceny pramenné i hodnotu literární, musí býti pojata do naší literatury jako její integrující součást. Výhradně latiny užíval při své literární činnosti Karel IV. sám; je zde zastoupen jednak svou legendou o svatém Václavu, jednak obšírným výňatkem ze své autobiografie. Legenda svatováclavská je nepochybně nejvýznamnějším z rozmanitých počinů, jimiž Karel povznášel a roz- šiřoval kult prvého českého světce doma i za hranicemi. Jako historický pramen pro dobu sv. Václava nemá ovšem ceny, ale zato přináší leckteré cenné poznatky o svém autoru. Svou legendu skládal Karel jako součást oficia svatováclavského a použil k ní celé dosavadní tradice legendární, mezi nimi i Dalimila; formulace jednotlivých složek i výrazů jeho práce je značně určována vlivem Písma. Svým výběrem motivů ze starších legend zdůrazňuje Karel u sv. Václava jeho rytířské a státnické rysy a utváří jej částečně i k podobenství svému, ukazuje, jak kladl základy k skvělé budoucnosti českého státu, základy, za jejich dovršitele se Karel sám plným právem považuje. V celku podává tato práce obraz ideálního života křesťanského vládce, jejž Karel staví za vzor všem knížatům i so- bě, což má tím větší význam, že jej sám vědomě zvolil a osobitě formu- loval. Své vlastní životní zkušenosti pokusil se Karel shrnouti ve své autobio- grafii, v níž vylíčil nejdůležitější etapy svého mládí až do roku 1340 (opíraje se při tom snad, jak soudí někteří badatelé, o své starší deníkové záznamy). Nesmíme tam ovšem hledati pokusu o vykreslení vnitřního růstu osobnosti, jak bychom jej očekávali od podobného díla dnešního. Karel sice zachycuje některé důležité momenty, jež měly význam pro jeho vývoj, jako na př. kázání opata fécampského anebo vidění v Tarenze (viz je zde u Vavřince z Březové), ale spokojuje se jejich konstatováním a neuvádí je v pragmatickou řadu příčin a následků. Jinak je jeho životo- pis věcný a střízlivý referát, zaznamenávající suše i události tak drama- tické jako byla bitva u San Felice 1332 a usilující vždy o zapsání všech průvodních okolností, čímž se někdy hlavní nit dějová téměř ztrácí v tříšti detailů. Jen místy postřehneme záblesk citového rozechvění, tak když Karel líčí svůj příchod do Čech a jak se musil znovu učiti rodnému jazyku: „Při tomto výroku je zvláštní, že vždy střízlivý a chladně uva- žující Karel podlehl jednou dojmům citovým a dovedl je ještě po letech zachytiti perem. S výrazem hlubokého stesku praví, že když se vrátil do 248
Strana 249
Čech, nenalezl ani matky, ani otce, ani bratra, ani sester, ani nikoho zná- mého a také že i český jazyk zapomněl. To mu bylo tedy podle jeho vlastní stylisace stejně líto, jako když nikoho ze svých rodných neuzřel." I tam, kde mluví o svých nepřátelích a odsuzuje jejich jednání, počíná si velmi zdrželivě, jako kdyby se ty věci netýkaly přímo jeho. Od tohoto kronikářského tónu se i stilisticky jasně odlišují partie, v nichž mluví o náboženství, totiž úvodní dvě kapitoly a homilie na evangelium Ma- toušovo, jež tvoří jedenáctou až třináctou kapitolu životopisu, jakož i místa, popisující zásahy nadpozemského světa do života Karlova, totiž rozmanitá vidění, jež pro něho představovala stejnou, ne-li významnější realitu než jiné zážitky ze „skutečného" života. Mezi představiteli naší latinské prózy nesmějí chyběti tři postavy, jež vynikajícím způsobem representovaly českou kulturu a její světovou úroveň v druhé polovině XIV. století, totiž Vojtěch Raňkův, Jan z Jen- štejna a Matěj z Janova. Vojtěch Raňkův z Ježova je typický představitel středověkého učence, mezinárodně vzdělaného a uznáva- ného — studovalť snad v Oxfordě a jistě v Paříži, kde pak byl i profeso- rem theologie a 1355 rektorem university —, při tom však horlivý vlaste- nec, jak to účinně prokázal svým zřízením nadace pro Čechy, kteří by chtěli studovati v Oxfordě nebo v Paříži. Sám zcela pravověrný a poddá- vající se, jak slušelo, ve svých theologických názorech a výkladech auto- ritě církve římské, dovedl si vždy zachovati kritický postoj a samostat- nost v nazírání, i když šlo o nejožehavější otázky současně. To dokázal zejména při církevním schismatě, kdy Vojtěch neváhal vystoupiti zvlášt- ním traktátem (v němž dokazoval, že nepatří k článkům víry, že ten nebo onen je papežem) proti Janovi z Jenštejna, který jako hlava církve české usiloval o zachování poslušnosti k papeži Urbanu VI. S Jenštejnem se Vojtěch vůbec často polemicky utkával, ať již šlo o otázky církevního učení (na př. o očistci) nebo prakse — sem patří zejména jeho protest proti Jenštejnovu zavádění svátku Navštívení panny Marie — anebo i v otázkách právních (spor o odúmrtech). Při všech těchto příležitos- tech jeví se Vojtěch jako duch konservativní, nebo spíše jako učenec, jemuž jde vždy především o teoretické řešení problému, nikoli tak o jeho praktické důsledky. Jako autorita vědecká byl také obecně uznáván, což je nejlépe patrno ze zmínek Jenštejnových o něm; známý je také výrok Štítného, jenž Vojtěcha nazývá mužem hrozného rozumu a obdivné pa- měti. Zejména pak byl proslulý jako řečník. Jeho dosud známé spisy mají v podstatě ráz příležitostný. Pohřební řeč nad Karlem IV., která se zde podává v zkráceném překladu, vzbuzuje pozornost již svým thema- tem — zde se po prvé vyskytuje přívlastek „Otec vlasti", jenž Karlovi trvale zůstal — a poskytuje dobrou představu o způsobu, jak ve středo- věku byly podávány charakteristiky osob jakož i o vlastnostech, jež byly na člověku nejvíce ceněny. Pražský arcibiskup Jan z Jenštejna jest v mnoha směrech pra- vým protichůdcem Vojtěchovým. Proti Vojtěchově kritické reservě a střízlivosti vyznačuje Jenštejna vášnivé zaujetí a vzplanutí a úsilí, ne- omeziti se jen na teorii, ale provésti své myšlenky i v praksi. Tento protiklad je jasně patrný i v jejich spisech; kdežto Vojtěch se přidržuje tradičního dokazování pomocí autorit, Jenštejn, ačkoli odvolávání na uznané autority nijak zásadně nezavrhuje, prakticky se mu vyhýbá a 249
Čech, nenalezl ani matky, ani otce, ani bratra, ani sester, ani nikoho zná- mého a také že i český jazyk zapomněl. To mu bylo tedy podle jeho vlastní stylisace stejně líto, jako když nikoho ze svých rodných neuzřel." I tam, kde mluví o svých nepřátelích a odsuzuje jejich jednání, počíná si velmi zdrželivě, jako kdyby se ty věci netýkaly přímo jeho. Od tohoto kronikářského tónu se i stilisticky jasně odlišují partie, v nichž mluví o náboženství, totiž úvodní dvě kapitoly a homilie na evangelium Ma- toušovo, jež tvoří jedenáctou až třináctou kapitolu životopisu, jakož i místa, popisující zásahy nadpozemského světa do života Karlova, totiž rozmanitá vidění, jež pro něho představovala stejnou, ne-li významnější realitu než jiné zážitky ze „skutečného" života. Mezi představiteli naší latinské prózy nesmějí chyběti tři postavy, jež vynikajícím způsobem representovaly českou kulturu a její světovou úroveň v druhé polovině XIV. století, totiž Vojtěch Raňkův, Jan z Jen- štejna a Matěj z Janova. Vojtěch Raňkův z Ježova je typický představitel středověkého učence, mezinárodně vzdělaného a uznáva- ného — studovalť snad v Oxfordě a jistě v Paříži, kde pak byl i profeso- rem theologie a 1355 rektorem university —, při tom však horlivý vlaste- nec, jak to účinně prokázal svým zřízením nadace pro Čechy, kteří by chtěli studovati v Oxfordě nebo v Paříži. Sám zcela pravověrný a poddá- vající se, jak slušelo, ve svých theologických názorech a výkladech auto- ritě církve římské, dovedl si vždy zachovati kritický postoj a samostat- nost v nazírání, i když šlo o nejožehavější otázky současně. To dokázal zejména při církevním schismatě, kdy Vojtěch neváhal vystoupiti zvlášt- ním traktátem (v němž dokazoval, že nepatří k článkům víry, že ten nebo onen je papežem) proti Janovi z Jenštejna, který jako hlava církve české usiloval o zachování poslušnosti k papeži Urbanu VI. S Jenštejnem se Vojtěch vůbec často polemicky utkával, ať již šlo o otázky církevního učení (na př. o očistci) nebo prakse — sem patří zejména jeho protest proti Jenštejnovu zavádění svátku Navštívení panny Marie — anebo i v otázkách právních (spor o odúmrtech). Při všech těchto příležitos- tech jeví se Vojtěch jako duch konservativní, nebo spíše jako učenec, jemuž jde vždy především o teoretické řešení problému, nikoli tak o jeho praktické důsledky. Jako autorita vědecká byl také obecně uznáván, což je nejlépe patrno ze zmínek Jenštejnových o něm; známý je také výrok Štítného, jenž Vojtěcha nazývá mužem hrozného rozumu a obdivné pa- měti. Zejména pak byl proslulý jako řečník. Jeho dosud známé spisy mají v podstatě ráz příležitostný. Pohřební řeč nad Karlem IV., která se zde podává v zkráceném překladu, vzbuzuje pozornost již svým thema- tem — zde se po prvé vyskytuje přívlastek „Otec vlasti", jenž Karlovi trvale zůstal — a poskytuje dobrou představu o způsobu, jak ve středo- věku byly podávány charakteristiky osob jakož i o vlastnostech, jež byly na člověku nejvíce ceněny. Pražský arcibiskup Jan z Jenštejna jest v mnoha směrech pra- vým protichůdcem Vojtěchovým. Proti Vojtěchově kritické reservě a střízlivosti vyznačuje Jenštejna vášnivé zaujetí a vzplanutí a úsilí, ne- omeziti se jen na teorii, ale provésti své myšlenky i v praksi. Tento protiklad je jasně patrný i v jejich spisech; kdežto Vojtěch se přidržuje tradičního dokazování pomocí autorit, Jenštejn, ačkoli odvolávání na uznané autority nijak zásadně nezavrhuje, prakticky se mu vyhýbá a 249
Strana 250
užívá častěji jen citátů biblických. Jiný podstatný rozdíl je v tom, že jeho spisovatelská činnost častěji vychází z podnětů, jež mu dal jeho vlastní duševní život, z osobních zážitků, jak to doznává sám na př. ve spise „O dobru smrti"; také jeho životopisec dosvědčuje, že jeho mnohé spisy vznikaly z vnitřní potřeby, pravě o něm, že musil vyjádřiti své myšlenky písemně, aby mohl být skutečně zbožný. Také na jeho stilu je jasně patrno, jak jeho spisy vznikaly impulsivně; jsou většinou jen zběž- ně načrtnuty a chybí jim definitivní úprava, jež by odstranila četné nesouměrnosti a opakování. Svým způsobem tvorby přibližuje se tedy Jenštejn nové době, k níž má i jinak v lecčems značně blíže než jeho současníci; zejména charakteristické je pro něho živé cítění sociální a soucit s chudými, jejž osvědčoval i prakticky; není to něco zcela nového a neslýchaného, nýbrž jen rozvití jistých stránek křesťanské nauky, ale působí poněkud překvapivě u člověka jeho původu a postavení. Při tom nejde u něho jen o náladu, neboť podobné myšlenky, jako na př. o pů- vodní rovnosti všech lidí nebo o ctnosti jako podstatě šlechtictví, usta- vičně se v jeho spisech vracejí. V řadě jiných rysů projevuje se ovšem i v Jenštejnových dílech jeho příslušnost k středověku; sem patří na př. jeho záliba v literární formě sporu anebo v hojném užívání exempel, a to i tam, kde k němu nebyl nucen účelem spisu. V Knihách Dialogů nachá- zíme u něho i jakýsi, byť nepatrný, pokus o fabuli. Matěj z Janova nezaujímal tak významné společenské postavení, ale svým dílem „O pravidlech Starého a Nového zákona" působil proni- kavěji na budoucnost než oba předcházející. Rozvíjí tu myšlenku, že zá- kon Kristův jest první, obecně platná, jedině nutná a k spasení dostatečná pravda všeho učení a života křesťanského, a vyvozuje odtud dva hlavní požadavky: nutnost rozlišení pravého a falešného křesťanství a potřebu častého přijímání svátosti oltářní od laiků, jakožto nejlepšího prostředku k utvrzení pravého křesťanství. Je přesvědčen o nutnosti reformy cír- kevní, jejímž cílem je zjednodušení a očista zesvětštěné církve a její na- vrácení k původnímu učení Kristovu, neboli, jak se to obyčejně formu- luje, obnovení prvotní apoštolské církve. Později, hlavně prostřednic- tvím Jakoubka ze Stříbra, nabývají myšlenky Janovovy takového význa- mu pro náboženské hnutí české, že jej lze stavěti po bok účinku spisů Viklefových. Do jiného prostředí uvádí nás další latinské dílo, jehož překlad zde po- dáváme. Neznámý autor podrobného vylíčení protižidovských bouří, jež byly v Praze o velikonocích 1389, zvolil pro své dílo formu pašije; líčí totiž celý děj slovy a obraty, kterými evangelisté vypravují o umu- čení Kristově. Podobně užívalo se formy pašije nebo evangelia i jinde v Evropě buď při vyprávění pozoruhodných historických událostí nebo k satirickým výpadům proti některým zjevům tehdejšího života; autory těchto skladeb bylo by třeba hledat většinou asi mezi středověkými stu- denty. Většinou šlo při tom o docílení komického účinku; kontrast mezi vážnou a církevní tradicí posvěcenou formou, a světským, někdy i dosti lehkomyslným obsahem byl tehdy jistě velmi účinný, když každý vzdě- lanec znal původní kontext, z něhož byly jednotlivé fráze vytrženy. Z podobných textů je známo zejména „Evangelium podle marek stříbra", horlící proti hrabivosti římské kurie, nebo „Pašije černého mnicha", vy- pravující o nešťastném milostném dobrodružství. Do jaké míry šlo autoru 250
užívá častěji jen citátů biblických. Jiný podstatný rozdíl je v tom, že jeho spisovatelská činnost častěji vychází z podnětů, jež mu dal jeho vlastní duševní život, z osobních zážitků, jak to doznává sám na př. ve spise „O dobru smrti"; také jeho životopisec dosvědčuje, že jeho mnohé spisy vznikaly z vnitřní potřeby, pravě o něm, že musil vyjádřiti své myšlenky písemně, aby mohl být skutečně zbožný. Také na jeho stilu je jasně patrno, jak jeho spisy vznikaly impulsivně; jsou většinou jen zběž- ně načrtnuty a chybí jim definitivní úprava, jež by odstranila četné nesouměrnosti a opakování. Svým způsobem tvorby přibližuje se tedy Jenštejn nové době, k níž má i jinak v lecčems značně blíže než jeho současníci; zejména charakteristické je pro něho živé cítění sociální a soucit s chudými, jejž osvědčoval i prakticky; není to něco zcela nového a neslýchaného, nýbrž jen rozvití jistých stránek křesťanské nauky, ale působí poněkud překvapivě u člověka jeho původu a postavení. Při tom nejde u něho jen o náladu, neboť podobné myšlenky, jako na př. o pů- vodní rovnosti všech lidí nebo o ctnosti jako podstatě šlechtictví, usta- vičně se v jeho spisech vracejí. V řadě jiných rysů projevuje se ovšem i v Jenštejnových dílech jeho příslušnost k středověku; sem patří na př. jeho záliba v literární formě sporu anebo v hojném užívání exempel, a to i tam, kde k němu nebyl nucen účelem spisu. V Knihách Dialogů nachá- zíme u něho i jakýsi, byť nepatrný, pokus o fabuli. Matěj z Janova nezaujímal tak významné společenské postavení, ale svým dílem „O pravidlech Starého a Nového zákona" působil proni- kavěji na budoucnost než oba předcházející. Rozvíjí tu myšlenku, že zá- kon Kristův jest první, obecně platná, jedině nutná a k spasení dostatečná pravda všeho učení a života křesťanského, a vyvozuje odtud dva hlavní požadavky: nutnost rozlišení pravého a falešného křesťanství a potřebu častého přijímání svátosti oltářní od laiků, jakožto nejlepšího prostředku k utvrzení pravého křesťanství. Je přesvědčen o nutnosti reformy cír- kevní, jejímž cílem je zjednodušení a očista zesvětštěné církve a její na- vrácení k původnímu učení Kristovu, neboli, jak se to obyčejně formu- luje, obnovení prvotní apoštolské církve. Později, hlavně prostřednic- tvím Jakoubka ze Stříbra, nabývají myšlenky Janovovy takového význa- mu pro náboženské hnutí české, že jej lze stavěti po bok účinku spisů Viklefových. Do jiného prostředí uvádí nás další latinské dílo, jehož překlad zde po- dáváme. Neznámý autor podrobného vylíčení protižidovských bouří, jež byly v Praze o velikonocích 1389, zvolil pro své dílo formu pašije; líčí totiž celý děj slovy a obraty, kterými evangelisté vypravují o umu- čení Kristově. Podobně užívalo se formy pašije nebo evangelia i jinde v Evropě buď při vyprávění pozoruhodných historických událostí nebo k satirickým výpadům proti některým zjevům tehdejšího života; autory těchto skladeb bylo by třeba hledat většinou asi mezi středověkými stu- denty. Většinou šlo při tom o docílení komického účinku; kontrast mezi vážnou a církevní tradicí posvěcenou formou, a světským, někdy i dosti lehkomyslným obsahem byl tehdy jistě velmi účinný, když každý vzdě- lanec znal původní kontext, z něhož byly jednotlivé fráze vytrženy. Z podobných textů je známo zejména „Evangelium podle marek stříbra", horlící proti hrabivosti římské kurie, nebo „Pašije černého mnicha", vy- pravující o nešťastném milostném dobrodružství. Do jaké míry šlo autoru 250
Strana 251
Pašije židovské o komický efekt, nedá se bezpečně rozhodnouti; místy je však patrno, že se jeho posměch obrací nejen proti židům, nýbrž i proti křesťanům. K českolatinské próze patří i jiný druh, naší literární historií až dosud neprávem přehlížený a opomíjený, totiž exempla. Exemplum neboli příklad je krátké vypravování (případně bajka, parabola a pod.), jehož lze užíti jako ilustrace nebo důkazu na podepření výkladu náboženského nebo mravoučného. Jak patrno z této definice, jde o literární druh, jehož hlavními pěstiteli mohou býti lidé, zabývající se ex professo propagací nějaké nauky, tedy především kazatelé a kněží, a ti také skutečně nej- více přispěli k jeho rozvoji. Učel exempla je dvojí: jednak usnadniti kazatelům přípravu kázání, jednak a hlavně učiniti vysoké pravdy dog- matické a mravní věřícím snáze srozumitelnými a přístupnými, dobré podnítiti k větší horlivosti a pobloudilým usnadniti návrat na správnou cestu, jakož i upoutati pozornost posluchačstva a udržovati ji až do konce kázání. Jako exempel dá se použíti vypravování všeho druhu, jen když je v něm vedle prvku výpravného obsaženo i naučení mravní či nábožen- ské, jež lze aplikovati na člověka. Této metody poučovací užívalo se od nepamětných dob na východě (v Indii); užívání exempel při výkladu nauky křesťanské sahá pak až k samým počátkům křesťanství, neboť Kristus sám v evangeliích sahá k nim velmi často (obyčejně jsou to para- boly, ale vyskytují se tu i srovnání). Podle jeho vzoru užívali pak exem- pel ve svých homiletických a didaktických spisech otcové církevní, z nichž se tu třeba zmíniti aspoň o sv. Ambrosiovi, Augustinovi a Rehoři Velikém; později, jmenovitě od XII. století, se exemplum vžilo obecně, a nabylo, jak se zdá, značné obliby zejména u lidu, jenž stále více toužil po tomto způsobu poučování. Od té doby vytvořily se také rozmanité typy exempel, jednak podle pramenů, z nichž byla čerpána, jednak podle obsahu — na př. exemplum biblické, hagiografické, historické, osobní atd. Nejdůležitější prameny, z nichž kazatelé exempla brali, byly jednak bible a díla otců a spisovatelů církevních, apokryfy a legendy, jednak literatura světská a to díla historická, básnická i filosofická, at již po- cházela ze starověku či středověku, pojednání přírodovědecká, pověsti atd. Aby pak bylo usnadněno nalezení exempla v každém daném případě nejvhodnějšího, vzniklo ve stoletích dvanáctém a třináctém množství sbírek, které tento pestrý materiál povídkový a anekdotický systema- ticky uspořadovaly podle hledisk věcných nebo v abecedním seřazení hesel. Některé z těchto sbírek měly neobyčejný úspěch a rozšířily se velmi záhy po celé Evropě, což bylo umožněno jednotnou spisovnou řečí a jednotným rázem tehdejší kultury. Také u nás jsou zastoupeny téměř všecky takové kompilace od nejrozmanitějších autorů, jako byli Štěpán z Bourbonu, Martin Polák (Polonus), Arnold z Lutychu, Jan Gobi, Ale- xandr Neckam, Bartoloměj Anglický, Tomáš z Cantimpré, Robert Hol- kot, Petrus Alphonsi i anonymní Gesta Romanorum. Některé z nich po- dávají jen schema a kostru povídky, ponechávajíce rozvedení jednotli- vých složek kazateli, v jiných jsou příběhy zcela vypracovány se všemi detaily, takže mohou fungovati i samostatně jako četba zábavná nebo vzdělavatelná (to platí zejména o Gestech Romanorum, která proto také byla přeložena do češtiny i jiných jazyků). Za Karla IV. pokusil se Mistr Klaret, autor významných prací slov- 251
Pašije židovské o komický efekt, nedá se bezpečně rozhodnouti; místy je však patrno, že se jeho posměch obrací nejen proti židům, nýbrž i proti křesťanům. K českolatinské próze patří i jiný druh, naší literární historií až dosud neprávem přehlížený a opomíjený, totiž exempla. Exemplum neboli příklad je krátké vypravování (případně bajka, parabola a pod.), jehož lze užíti jako ilustrace nebo důkazu na podepření výkladu náboženského nebo mravoučného. Jak patrno z této definice, jde o literární druh, jehož hlavními pěstiteli mohou býti lidé, zabývající se ex professo propagací nějaké nauky, tedy především kazatelé a kněží, a ti také skutečně nej- více přispěli k jeho rozvoji. Učel exempla je dvojí: jednak usnadniti kazatelům přípravu kázání, jednak a hlavně učiniti vysoké pravdy dog- matické a mravní věřícím snáze srozumitelnými a přístupnými, dobré podnítiti k větší horlivosti a pobloudilým usnadniti návrat na správnou cestu, jakož i upoutati pozornost posluchačstva a udržovati ji až do konce kázání. Jako exempel dá se použíti vypravování všeho druhu, jen když je v něm vedle prvku výpravného obsaženo i naučení mravní či nábožen- ské, jež lze aplikovati na člověka. Této metody poučovací užívalo se od nepamětných dob na východě (v Indii); užívání exempel při výkladu nauky křesťanské sahá pak až k samým počátkům křesťanství, neboť Kristus sám v evangeliích sahá k nim velmi často (obyčejně jsou to para- boly, ale vyskytují se tu i srovnání). Podle jeho vzoru užívali pak exem- pel ve svých homiletických a didaktických spisech otcové církevní, z nichž se tu třeba zmíniti aspoň o sv. Ambrosiovi, Augustinovi a Rehoři Velikém; později, jmenovitě od XII. století, se exemplum vžilo obecně, a nabylo, jak se zdá, značné obliby zejména u lidu, jenž stále více toužil po tomto způsobu poučování. Od té doby vytvořily se také rozmanité typy exempel, jednak podle pramenů, z nichž byla čerpána, jednak podle obsahu — na př. exemplum biblické, hagiografické, historické, osobní atd. Nejdůležitější prameny, z nichž kazatelé exempla brali, byly jednak bible a díla otců a spisovatelů církevních, apokryfy a legendy, jednak literatura světská a to díla historická, básnická i filosofická, at již po- cházela ze starověku či středověku, pojednání přírodovědecká, pověsti atd. Aby pak bylo usnadněno nalezení exempla v každém daném případě nejvhodnějšího, vzniklo ve stoletích dvanáctém a třináctém množství sbírek, které tento pestrý materiál povídkový a anekdotický systema- ticky uspořadovaly podle hledisk věcných nebo v abecedním seřazení hesel. Některé z těchto sbírek měly neobyčejný úspěch a rozšířily se velmi záhy po celé Evropě, což bylo umožněno jednotnou spisovnou řečí a jednotným rázem tehdejší kultury. Také u nás jsou zastoupeny téměř všecky takové kompilace od nejrozmanitějších autorů, jako byli Štěpán z Bourbonu, Martin Polák (Polonus), Arnold z Lutychu, Jan Gobi, Ale- xandr Neckam, Bartoloměj Anglický, Tomáš z Cantimpré, Robert Hol- kot, Petrus Alphonsi i anonymní Gesta Romanorum. Některé z nich po- dávají jen schema a kostru povídky, ponechávajíce rozvedení jednotli- vých složek kazateli, v jiných jsou příběhy zcela vypracovány se všemi detaily, takže mohou fungovati i samostatně jako četba zábavná nebo vzdělavatelná (to platí zejména o Gestech Romanorum, která proto také byla přeložena do češtiny i jiných jazyků). Za Karla IV. pokusil se Mistr Klaret, autor významných prací slov- 251
Strana 252
níkářských a jiných, o sestavení podobné sbírky exempel nepochybně k účelům školským. Základ jeho sbírky, nazvané Exemplarius a obsahu- jící celkem 200 čísel, tvoří esopské bajky v podání Avianově a Anony- mově, k tomu pak přistupují exempla biblická, dále příběhy přejaté z roz- manitých sbírek západních a několik příběhů, jež podle všeho vytvořil Klaret sám; o několika je možno domnívati se, že jsou přejata z lidové tradice české. Na rozdíl od jiných sběratelů zvolil Klaret pro své dílo formu veršovou; každé exemplum je vypravováno ve dvou hexametrech a další dva hexametry vyvozují z předcházejícího příběhu mravní na- učení. Svou formou vymykají se exempla Klaretova z rámce této knihy, a byla by ostatně pro svou stručnost z největší části nesrozumitelná. Jsou však bezpečným dokladem o oblibě tohoto literárního druhu u nás, a proto jsme připojili překlad některých klaretovských exempel v tom znění, jak je nacházíme v jiných našich rukopisech. Také naši kněží a kazatelé rádi užívali této homiletické pomůcky, jak se lze přesvědčiti z dochovaných rukopisů jejich kázání; jejich dílo nebylo však dosud s tohoto hlediska soustavně zkoumáno, a tak se musíme zde spokojiti ukázkami z dvou představitelů tohoto genru u nás. Jeden z nich je Johlín z Vodňan, křižovník kláštera zderazského, jehož obsáhlá Postilla, sepsaná v prvých letech století patnáctého, obsahuje velké množství exempel, čerpaných většinou z literatury církevní, ale také z legend, kronik a ze speciálních sbírek. Zajímavější než jeho exempla jsou však příklady obsažené v druhé sbírce kázňové, t. zv. Quadrage- simale (t. j. souboru kázání postních) admontském, jež pochází od neznámého autora a dochovalo se ve dvou rukopisech kláštera admont- ského ve Štyrsku. Také tento neznámý kazatel, jenž žil podle všeho v do- bě Karlově, čerpal svá exempla většinou ze zdrojů knižních, ale vyznačuje se proti Johlínovi skutečným uměním vyprávěčským. Nespokojuje se při tom jen reprodukcí textu svých předloh, nýbrž dovede přejímané mo- tivy různě kombinovati a upravovati, aby přesně přiléhaly k jeho argu- mentaci. Pro nás je jeho dílo zajímavé tím, že se v něm dochovala i ně- která vypravování, jež jednak známe ze současné poesie české — tak na př. bajka o lišce a džbánu — jednak nacházíme o několik století později v naší lidové tradici, jako na př. motiv „Všem se nelze zachovati" (totéž vypravování má ostatně i Klaret), nebo o hloupém Honzovi a podobně. V tom právě je také význam této literatury, že zprostředkovala rozmanité motivy a tradice, jež jsou později pevnou součástí slovesnosti lidové a jejichž rozšíření si nedovedeme správně vysvětliti, nepřihlížíme-li k tak významnému prameni, jakým jsou exempla. Překlad ovšem někdy setře hlavní půvab vyprávění, jehož podstata je v tom, že kazatel myslí česky, ale píše latinsky, takže jeho latina je plna bohemismů. Oba literární proudy, které až dotud šly paralelně vedle sebe, totiž český, představující většinou zábavnou četbu s náměty exotickými nebo aspoň čerpanými z prostředí cizího (místně i časově), a próza latinská s thema- tikou domácí, nevyhýbající se řešení žádného z problémů doléhajících na tehdejšího člověka, spojují se po prvé v díle, které znamená zároveň vyvrcholení a závěr staročeské beletrie prozaické, totiž v Tkadleč- kovi. Thematicky není zcela originální ani tento dialog mezi písařem Ludvíkem „Tkadlečkem“, jejž zrádně opustila jeho milá, aby se provdala za jiného, a Neštěstím, ve kterém Tkadleček vidí pravou příčinu milen- 252
níkářských a jiných, o sestavení podobné sbírky exempel nepochybně k účelům školským. Základ jeho sbírky, nazvané Exemplarius a obsahu- jící celkem 200 čísel, tvoří esopské bajky v podání Avianově a Anony- mově, k tomu pak přistupují exempla biblická, dále příběhy přejaté z roz- manitých sbírek západních a několik příběhů, jež podle všeho vytvořil Klaret sám; o několika je možno domnívati se, že jsou přejata z lidové tradice české. Na rozdíl od jiných sběratelů zvolil Klaret pro své dílo formu veršovou; každé exemplum je vypravováno ve dvou hexametrech a další dva hexametry vyvozují z předcházejícího příběhu mravní na- učení. Svou formou vymykají se exempla Klaretova z rámce této knihy, a byla by ostatně pro svou stručnost z největší části nesrozumitelná. Jsou však bezpečným dokladem o oblibě tohoto literárního druhu u nás, a proto jsme připojili překlad některých klaretovských exempel v tom znění, jak je nacházíme v jiných našich rukopisech. Také naši kněží a kazatelé rádi užívali této homiletické pomůcky, jak se lze přesvědčiti z dochovaných rukopisů jejich kázání; jejich dílo nebylo však dosud s tohoto hlediska soustavně zkoumáno, a tak se musíme zde spokojiti ukázkami z dvou představitelů tohoto genru u nás. Jeden z nich je Johlín z Vodňan, křižovník kláštera zderazského, jehož obsáhlá Postilla, sepsaná v prvých letech století patnáctého, obsahuje velké množství exempel, čerpaných většinou z literatury církevní, ale také z legend, kronik a ze speciálních sbírek. Zajímavější než jeho exempla jsou však příklady obsažené v druhé sbírce kázňové, t. zv. Quadrage- simale (t. j. souboru kázání postních) admontském, jež pochází od neznámého autora a dochovalo se ve dvou rukopisech kláštera admont- ského ve Štyrsku. Také tento neznámý kazatel, jenž žil podle všeho v do- bě Karlově, čerpal svá exempla většinou ze zdrojů knižních, ale vyznačuje se proti Johlínovi skutečným uměním vyprávěčským. Nespokojuje se při tom jen reprodukcí textu svých předloh, nýbrž dovede přejímané mo- tivy různě kombinovati a upravovati, aby přesně přiléhaly k jeho argu- mentaci. Pro nás je jeho dílo zajímavé tím, že se v něm dochovala i ně- která vypravování, jež jednak známe ze současné poesie české — tak na př. bajka o lišce a džbánu — jednak nacházíme o několik století později v naší lidové tradici, jako na př. motiv „Všem se nelze zachovati" (totéž vypravování má ostatně i Klaret), nebo o hloupém Honzovi a podobně. V tom právě je také význam této literatury, že zprostředkovala rozmanité motivy a tradice, jež jsou později pevnou součástí slovesnosti lidové a jejichž rozšíření si nedovedeme správně vysvětliti, nepřihlížíme-li k tak významnému prameni, jakým jsou exempla. Překlad ovšem někdy setře hlavní půvab vyprávění, jehož podstata je v tom, že kazatel myslí česky, ale píše latinsky, takže jeho latina je plna bohemismů. Oba literární proudy, které až dotud šly paralelně vedle sebe, totiž český, představující většinou zábavnou četbu s náměty exotickými nebo aspoň čerpanými z prostředí cizího (místně i časově), a próza latinská s thema- tikou domácí, nevyhýbající se řešení žádného z problémů doléhajících na tehdejšího člověka, spojují se po prvé v díle, které znamená zároveň vyvrcholení a závěr staročeské beletrie prozaické, totiž v Tkadleč- kovi. Thematicky není zcela originální ani tento dialog mezi písařem Ludvíkem „Tkadlečkem“, jejž zrádně opustila jeho milá, aby se provdala za jiného, a Neštěstím, ve kterém Tkadleček vidí pravou příčinu milen- 252
Strana 253
činy nevěry. Jeho předlohou byl totiž, jak se dnes obecně soudí, německý spis Ackermann aus Böhmen, dílo notáře Jana ze Šitboře, vzniklé počát- kem XV. století v Žatci; zde žalobník, stilisující se jako rolník (jehož pluh je ovšem z ptačího peří; tedy ve skutečnosti je to rovněž písař jako Tkadleček), vede spor se Smrtí, která mu odňala manželku. Tato němec- ká skladba považuje se dnes za velmi významnou pro svůj humanistický ráz a jako počátek skutečně umělecké prózy německé. Obě díla patří k li- terárnímu druhu sporu, ve středověku velmi rozšířenému, jak je to ostat- ně známo i z dějin naší poesie (srv. spor duše s tělem, svár vody s vínem, Podkoní a žák; také některé práce Jenštejnovy patří k tomuto genru). Myšlenkovou závažností nemůže se Tkadleček Ackermannovi vyrovnati, jak to ostatně vyplývá již ze základní situace. Při hodnocení obou děl se ovšem pracuje s předpokladem, že obě díla jsou odrazem skutečného zá- žitku a že se básník ztotožňuje se žalobcem; pro české dílo by to bylo teprve třeba podrobně prokázati. Označuje-li se však někdy Tkadleček jako poněkud frivolní parodie Ackermanna, přehlížejí se při tom některé náznaky upozorňující na nutnost alegorického výkladu díla. Zde stačí upozorniti jen, že Tkadleček sám, zmíniv se o smrti, praví k Neštěstí: „Já mním, že vy oba spolu držíte; neb co ty, Neštěstí, počneš jednati, toť Smrt dokoná, a snads ty počátek a smrt skonánie, a já mám za to, že jest to bez snadu" (z toho vyplývá také, že názor, jakoby přirovnání Ne- štěstí k senosečci bylo nevhodné, není tak opodstatněn, jak se obyčejně soudí), k tomu třeba připojiti i výrok Neštěstí k Tkadlečkovi: „Však víme ..., že jiné míníš nežli jmenuješ." Lze říci, že Tkadleček je daleko více středověký než skladba německá; to je patrno i z velikého množství citátů z nejrozmanitějších autorit církevních a světských, kterými obě sporné strany podpírají své jednotlivé these po způsobu scholastickém. Bylo by však mylné, viděti v těchto citátech doklad zvláštní učenosti autorovy, neboť jsou většinou vzaty z různých tehdejších kompendií, ze- jména Burleyova spisu O životech a mravech dávných mudrců. Tkadle- ček vznikl po roce 1407; to je aspoň datum, které je udáno v díle samém — tento rok je totiž naznačen rokem 5167 podle židovské éry a s tím souhlasí i údaj o požáru v Hradci Králové, kde podle básníkových údajů Tkadleček ztratil svou milou Adličku. Vynikající jsou jazykové a stilis- tické hodnoty díla, s nimiž se žádná jiná památka staročeské prózy ne- může měřiti. Jan Vilikovský. 253
činy nevěry. Jeho předlohou byl totiž, jak se dnes obecně soudí, německý spis Ackermann aus Böhmen, dílo notáře Jana ze Šitboře, vzniklé počát- kem XV. století v Žatci; zde žalobník, stilisující se jako rolník (jehož pluh je ovšem z ptačího peří; tedy ve skutečnosti je to rovněž písař jako Tkadleček), vede spor se Smrtí, která mu odňala manželku. Tato němec- ká skladba považuje se dnes za velmi významnou pro svůj humanistický ráz a jako počátek skutečně umělecké prózy německé. Obě díla patří k li- terárnímu druhu sporu, ve středověku velmi rozšířenému, jak je to ostat- ně známo i z dějin naší poesie (srv. spor duše s tělem, svár vody s vínem, Podkoní a žák; také některé práce Jenštejnovy patří k tomuto genru). Myšlenkovou závažností nemůže se Tkadleček Ackermannovi vyrovnati, jak to ostatně vyplývá již ze základní situace. Při hodnocení obou děl se ovšem pracuje s předpokladem, že obě díla jsou odrazem skutečného zá- žitku a že se básník ztotožňuje se žalobcem; pro české dílo by to bylo teprve třeba podrobně prokázati. Označuje-li se však někdy Tkadleček jako poněkud frivolní parodie Ackermanna, přehlížejí se při tom některé náznaky upozorňující na nutnost alegorického výkladu díla. Zde stačí upozorniti jen, že Tkadleček sám, zmíniv se o smrti, praví k Neštěstí: „Já mním, že vy oba spolu držíte; neb co ty, Neštěstí, počneš jednati, toť Smrt dokoná, a snads ty počátek a smrt skonánie, a já mám za to, že jest to bez snadu" (z toho vyplývá také, že názor, jakoby přirovnání Ne- štěstí k senosečci bylo nevhodné, není tak opodstatněn, jak se obyčejně soudí), k tomu třeba připojiti i výrok Neštěstí k Tkadlečkovi: „Však víme ..., že jiné míníš nežli jmenuješ." Lze říci, že Tkadleček je daleko více středověký než skladba německá; to je patrno i z velikého množství citátů z nejrozmanitějších autorit církevních a světských, kterými obě sporné strany podpírají své jednotlivé these po způsobu scholastickém. Bylo by však mylné, viděti v těchto citátech doklad zvláštní učenosti autorovy, neboť jsou většinou vzaty z různých tehdejších kompendií, ze- jména Burleyova spisu O životech a mravech dávných mudrců. Tkadle- ček vznikl po roce 1407; to je aspoň datum, které je udáno v díle samém — tento rok je totiž naznačen rokem 5167 podle židovské éry a s tím souhlasí i údaj o požáru v Hradci Králové, kde podle básníkových údajů Tkadleček ztratil svou milou Adličku. Vynikající jsou jazykové a stilis- tické hodnoty díla, s nimiž se žádná jiná památka staročeské prózy ne- může měřiti. Jan Vilikovský. 253
Strana 254
POZNÁMKY Prvý podnět k této anthologii dal profesor Václav Tille. Představoval si ovšem původně knihu jinak; byl by v ní chtěl míti soubor exempel z doby Karlovy. Základ měl tvořiti Klaret a Quadragesimale admontské; u Klareta ovšem měl býti podán obšírnější text pramenů Klaretových, nikoli jeho vlastní stručná formulace jednotlivých látek. Ukázalo se však, že na ten čas je tato myšlenka neproveditelná, neboť prozkoumání velkého množství rukopisného materiálu by si vyžádalo příliš dlouhé doby, a proto v souhlase s pořadatelstvem sbírky, pro kterou je tento svazek určen, byla sestavena anthologie staročeské beletristické prózy vůbec. Tím je vysvětleno, proč je tak málo zde zastoupena nauková a moralisující próza a proč bylo dopřáno tolik místa exemplům (to je ostatně odůvodněno i novostí látky). Jako při každé anthologii, bylo by ovšem možno i zde vytýkati subjek- tivnost výběru. Cíl, o nějž mi šlo, byl, ukázati thematickou i výrazovou pestrost a bohatství naší staročeské prózy a získati pro ni zájem dneš- ního čtenářstva; proto musily býti zdůrazněny některé stránky, které se dříve namnoze opomíjely. Někde bylo zvolení určitého textu vynuceno snahou podati celek, nikoli jen úryvky. Značné potíže působil zejména nedostatek spolehlivých vydání staročeských textů; často bylo třeba jíti přímo k rukopisům, at již pro celý text (Život Krista Pána, Jenštejn, Zjevení sv. Brigity, Barlaam, Kronika Trojánská, Snář) nebo pro kon- trolu a opravu dosavadních vydání (Vojtěch Raňkův, Apollonius). Podle přání vydavatele sbírky byly texty přepsány do nové češtiny; při tom jsem se snažil porušiti co nejméně jazykový svéráz původního znění. Byly ovšem odstraněny (ne snad všude stejnoměrně) některé syntak- tické zvláštnosti staročeské, jež by dnes působily rušivě, a slova dnes již nesrozumitelná; ponechával jsem však i výrazy neobvyklejší, pokud lze nalézti jejich vysvětlení v Slovníku jazyka českého (P. Váša-Fr. Trávníček) anebo domysliti z kontextu. Děkuji i zde správám knihoven, jež mi svou ochotou a laskavostí tuto práci umožnily: Národní a universitní knihovně a knihovně Národního musea v Praze, Studijní knihovně v Olomouci a ředitelství Zemského archivu v Brně. Děkuji také vřele p. doc. dr. R. Holinovi v Bratislavě, jenž mi laskavě dal k disposici své opisy z Jenštejna, a p. archiváři V. Hada- čovi v Třeboni, který mi pořídil opis třeboňského rukopisu Apollonia. V poznámkách uvádím jen nejnutnější data; obšírnějšího poučení lze nabýti z literatury, uvedené v J. Jakubcových Dějinách literatury čes- ké I, Praha, 1929 (podle rejstříku). Podrobnější jsou mé poznámky tam, kde dosavadní literatura nestačí (jmenovitě při exemplech). 254
POZNÁMKY Prvý podnět k této anthologii dal profesor Václav Tille. Představoval si ovšem původně knihu jinak; byl by v ní chtěl míti soubor exempel z doby Karlovy. Základ měl tvořiti Klaret a Quadragesimale admontské; u Klareta ovšem měl býti podán obšírnější text pramenů Klaretových, nikoli jeho vlastní stručná formulace jednotlivých látek. Ukázalo se však, že na ten čas je tato myšlenka neproveditelná, neboť prozkoumání velkého množství rukopisného materiálu by si vyžádalo příliš dlouhé doby, a proto v souhlase s pořadatelstvem sbírky, pro kterou je tento svazek určen, byla sestavena anthologie staročeské beletristické prózy vůbec. Tím je vysvětleno, proč je tak málo zde zastoupena nauková a moralisující próza a proč bylo dopřáno tolik místa exemplům (to je ostatně odůvodněno i novostí látky). Jako při každé anthologii, bylo by ovšem možno i zde vytýkati subjek- tivnost výběru. Cíl, o nějž mi šlo, byl, ukázati thematickou i výrazovou pestrost a bohatství naší staročeské prózy a získati pro ni zájem dneš- ního čtenářstva; proto musily býti zdůrazněny některé stránky, které se dříve namnoze opomíjely. Někde bylo zvolení určitého textu vynuceno snahou podati celek, nikoli jen úryvky. Značné potíže působil zejména nedostatek spolehlivých vydání staročeských textů; často bylo třeba jíti přímo k rukopisům, at již pro celý text (Život Krista Pána, Jenštejn, Zjevení sv. Brigity, Barlaam, Kronika Trojánská, Snář) nebo pro kon- trolu a opravu dosavadních vydání (Vojtěch Raňkův, Apollonius). Podle přání vydavatele sbírky byly texty přepsány do nové češtiny; při tom jsem se snažil porušiti co nejméně jazykový svéráz původního znění. Byly ovšem odstraněny (ne snad všude stejnoměrně) některé syntak- tické zvláštnosti staročeské, jež by dnes působily rušivě, a slova dnes již nesrozumitelná; ponechával jsem však i výrazy neobvyklejší, pokud lze nalézti jejich vysvětlení v Slovníku jazyka českého (P. Váša-Fr. Trávníček) anebo domysliti z kontextu. Děkuji i zde správám knihoven, jež mi svou ochotou a laskavostí tuto práci umožnily: Národní a universitní knihovně a knihovně Národního musea v Praze, Studijní knihovně v Olomouci a ředitelství Zemského archivu v Brně. Děkuji také vřele p. doc. dr. R. Holinovi v Bratislavě, jenž mi laskavě dal k disposici své opisy z Jenštejna, a p. archiváři V. Hada- čovi v Třeboni, který mi pořídil opis třeboňského rukopisu Apollonia. V poznámkách uvádím jen nejnutnější data; obšírnějšího poučení lze nabýti z literatury, uvedené v J. Jakubcových Dějinách literatury čes- ké I, Praha, 1929 (podle rejstříku). Podrobnější jsou mé poznámky tam, kde dosavadní literatura nestačí (jmenovitě při exemplech). 254
Strana 255
Život Adama a Evy byl složen původně snad hebrejsky v době po na- rození Kristově, ale původní text se nedochoval, leč v překladech řec- kém, latinském a církevněslovanském. Srovnej R. H. Charles, The Apo- crypha and Pseudepigrapha of the Old Testament, Oxford 1913, sv. II, str. 123—154. Latinská Vita Adae et Evae se dochovala v řadě zpracování, rozličně se od sebe lišících; Wilhelm Meyer (Abhandlungen der philos.-philol. Classe der k. Bayerischen Akademie d. Wissenschaf- ten, Bd. XIV, 3, 214nn.) rozeznává celkem čtyři recense latinského textu. Z nich byly dvě přeloženy do češtiny, a to druhá (překlad v rukopise universitní knihovny v Praze XVII B 15, z něhož úryvek otiskl J. Po- lívka, Drobné příspěvky literárně-historické, Praha 1891, 89—95, a zlo- mek v rukopise františkánském A F 3, jejž vydal Fr. Prusík, Krok II, 1888, 213—216) a třetí, jejíž překlad je v rukopise knihovny Národního musea v Praze IV E 29, odkud byl otištěn Fr. Prusíkem, Krok II, 1888, 213—216, 259—263, 309—312. Náš text je vzat z tohoto vydání Pru- síkova. Jakého původu jest povídka o Životě Josefově, nebylo dosud tak přesně zjištěno a musíme se tedy spokojiti údajem, obsaženým v titulu staro- českého překladu: „Ke cti boží a pána našeho Jesu Krista počíná se život Josefa, kterak jest byl prodán od bratří, z arabské řeči v latinskou pře- ložený skrze bratra Alfuncia z Ispanie. A to jest psal v Egyptě, v žaláři žoldánově u vězení, léta po narození syna božího po tisíci po třech stech po třiceti a po šesti letech"; k tomu třeba podotknouti jen, že to je do- slovně přeloženo z latiny (viz na př. rukopis kapitulní knihovny praž- ské O 19). Text vydal A. J. Vrtátko v Časopise musea království čes- kého 36, 1862, 175—186, 213—230 z rukopisu Národního musea III H 29 a dvou rukopisů knihovny universitní XVII B 15 a XVII E 10; náš text je vzat z tohoto vydání (str. 182—186, 213—217). Z rukopisu fran- tiškánského A F 3 otiskl Život Josefův Fr. Prusík, Krok II, 1888, 23—25, 70—73, 124—127, 162—165. O brněnském rukopise, v němž je Život Jo- sefův spojen s povídkou o Aseneth, podal zprávu Fr. Černý, Věstník české Akademie 1900, 570—573. Aseneth byla napsána, jak se zdá, původně řecky; do latiny ji přeložil Vincenc z Beauvais (Vincentius Bellovacensis), autor několika známých encyklopedií středověkých. Staročeský překlad dochoval se v týchž ruko- pisech jako Život Josefův; vydal jej A. J. Vrťátko v Časopise musea krá- lovství českého 36, 1862, 66—76 — z jeho vydání je vzat náš text — a Fr. Prusík, Krok I, 1887, 321 až 327; text rukopisu brněnského je blíže rukopisu františkánskému než rukopisům Vrťátkovým; ostatně není vzájemný vztah všech textů dosud přesně zjištěn, možno však považovati za jisté, že jde toliko o jeden překlad. — Přijali jsme do textu v prvém řádku opravu Vrťátkovu z sedmi let úrodných místo rukopis- ného čtení léta sedmého úrodného (In primo anno septem annorum ubertatis), jakož i některé jiné jeho doplňky. Na konci druhé kapitoly píšeme pije kalich poskvrněný místo rukopisného pie kalich s osobú poškvrněnů nebo pie z osoby po- škvrněného nebo dokonce pie s osobů poškvrněného; jde o místo, jež bývá různě porušeno i v textech latinských. — Zeyerovo zpracování této látky je obecně známo. 255
Život Adama a Evy byl složen původně snad hebrejsky v době po na- rození Kristově, ale původní text se nedochoval, leč v překladech řec- kém, latinském a církevněslovanském. Srovnej R. H. Charles, The Apo- crypha and Pseudepigrapha of the Old Testament, Oxford 1913, sv. II, str. 123—154. Latinská Vita Adae et Evae se dochovala v řadě zpracování, rozličně se od sebe lišících; Wilhelm Meyer (Abhandlungen der philos.-philol. Classe der k. Bayerischen Akademie d. Wissenschaf- ten, Bd. XIV, 3, 214nn.) rozeznává celkem čtyři recense latinského textu. Z nich byly dvě přeloženy do češtiny, a to druhá (překlad v rukopise universitní knihovny v Praze XVII B 15, z něhož úryvek otiskl J. Po- lívka, Drobné příspěvky literárně-historické, Praha 1891, 89—95, a zlo- mek v rukopise františkánském A F 3, jejž vydal Fr. Prusík, Krok II, 1888, 213—216) a třetí, jejíž překlad je v rukopise knihovny Národního musea v Praze IV E 29, odkud byl otištěn Fr. Prusíkem, Krok II, 1888, 213—216, 259—263, 309—312. Náš text je vzat z tohoto vydání Pru- síkova. Jakého původu jest povídka o Životě Josefově, nebylo dosud tak přesně zjištěno a musíme se tedy spokojiti údajem, obsaženým v titulu staro- českého překladu: „Ke cti boží a pána našeho Jesu Krista počíná se život Josefa, kterak jest byl prodán od bratří, z arabské řeči v latinskou pře- ložený skrze bratra Alfuncia z Ispanie. A to jest psal v Egyptě, v žaláři žoldánově u vězení, léta po narození syna božího po tisíci po třech stech po třiceti a po šesti letech"; k tomu třeba podotknouti jen, že to je do- slovně přeloženo z latiny (viz na př. rukopis kapitulní knihovny praž- ské O 19). Text vydal A. J. Vrtátko v Časopise musea království čes- kého 36, 1862, 175—186, 213—230 z rukopisu Národního musea III H 29 a dvou rukopisů knihovny universitní XVII B 15 a XVII E 10; náš text je vzat z tohoto vydání (str. 182—186, 213—217). Z rukopisu fran- tiškánského A F 3 otiskl Život Josefův Fr. Prusík, Krok II, 1888, 23—25, 70—73, 124—127, 162—165. O brněnském rukopise, v němž je Život Jo- sefův spojen s povídkou o Aseneth, podal zprávu Fr. Černý, Věstník české Akademie 1900, 570—573. Aseneth byla napsána, jak se zdá, původně řecky; do latiny ji přeložil Vincenc z Beauvais (Vincentius Bellovacensis), autor několika známých encyklopedií středověkých. Staročeský překlad dochoval se v týchž ruko- pisech jako Život Josefův; vydal jej A. J. Vrťátko v Časopise musea krá- lovství českého 36, 1862, 66—76 — z jeho vydání je vzat náš text — a Fr. Prusík, Krok I, 1887, 321 až 327; text rukopisu brněnského je blíže rukopisu františkánskému než rukopisům Vrťátkovým; ostatně není vzájemný vztah všech textů dosud přesně zjištěn, možno však považovati za jisté, že jde toliko o jeden překlad. — Přijali jsme do textu v prvém řádku opravu Vrťátkovu z sedmi let úrodných místo rukopis- ného čtení léta sedmého úrodného (In primo anno septem annorum ubertatis), jakož i některé jiné jeho doplňky. Na konci druhé kapitoly píšeme pije kalich poskvrněný místo rukopisného pie kalich s osobú poškvrněnů nebo pie z osoby po- škvrněného nebo dokonce pie s osobů poškvrněného; jde o místo, jež bývá různě porušeno i v textech latinských. — Zeyerovo zpracování této látky je obecně známo. 255
Strana 256
Život Krista Pána podrobněji prozkoumal po prvé Pavel Josef Šafařík v Rozboru staročeské literatury II, Praha 1845, 58—70; cení jej značně vysoko a praví o něm: „Jazyk zajisté a sloh našeho spisovatele tak jest přirozený, přesný, jadrný, jasný a snadno srozumitelný ..., že čtenář ve starší češtině třebas jen povrchně sběhlý i za našeho věku, dílo toto beze vší obtíže, anobrž pro dobrý výbor věcí a odstranění všeho, což pověrči- vého a nebiblického jest, s opravdovým zalíbením čísti by mohl." Před- lohu díla v Meditationes vitae Christi poznal Josef Truhlář, Listy filo- logické 11, 1884, 283—292; dílo toto, přisuzované dříve Bonaventurovi a také častěji s jeho spisy vydávané, přičítá se dnes Janu de Caulibus. Šafařík otiskl při své studii čtyři úryvky textu a otčenáš z nejdůležitěj- šího rukopisu universitní knihovny pražské XVII A 9; tyto ukázky byly pak přetištěny ve Výboru. Z jiného rukopisu otiskl úryvek Truhlář v citovaném článku, fragment jiného A. Patera, Časopis musea králov- ství českého 59, 1885, 299—311 s připojením odpovídajících míst ruko- pisu universitního. Celé dílo dosud nebylo otištěno. Náš text je vzat z ru- kopisu XVII A 9, list 1—2, 4—6, 25—31. — Místo, kde autor mluví o sobě, zní přesně: „protož já, predikátorového zákona (= dominikánského řá- du), nedóstojný duchovní, jal sem sě po to dielo, počen psáti o počátku našeho spasenie"; v rukopise universitním XVII H 19, list 172, toto místo je pozměněno takto: „protož já neduostojný přikázáním ciesaře Karla, krále Českého, jal sem se pro toto dielo počav psáti" atd. Životy svatých Otcův vydal Emil Smetánka v Praze 1909 (nákladem České Akademie). Týž autor napsal také rozpravu „O staročeských Ži- votech sv. Otcův", Věstník Královské české společnosti nauk 1904, 1—97, ve které pojednává jednak o staročeských rukopisech tohoto díla, jednak i o latinských předlohách a jejich autorech a posléze o literárním význa- mu těchto spisů a o jejich českých překladech. Život sv. Simeona je v Smetánkově vydání na stranách 298—311. V českém překladu schází podrobnější vylíčení Simeonova pobytu v klášteře a útrap, jež tam mu- sel snášeti, kterými je v latinském textu motivován jeho útěk z kláštera i úzkost opatova o něho; je zajímavé, že žádnému z opisovačů — a patrně ani čtenářů — pěti staročeských rukopisů tento nedostatek motivace nevadil. Pasionál z rukopisů nebyl dosud souborně vydán; náš text je vzat z otis- ků Gebaurových, jež se zakládají na rukopise Národního Musea III D 44; Život svaté Markéty je otištěn v Listech filologických 8, 1881, 316—1319; Život sv. Prokopa v Listech filologických 5, 1878, příloha (Ukázky staročeských textů rukopisných), str. 1—5. (Seznam všech míst z tohoto rukopisu otištěných podává Gebauer v Listech filo- logických 14, 1887, 261.) O Životě sv. Václava viz níže při Karlu IV. O Karlu IV. srovnej E. Werunsky, Geschichte Kaiser Karls und seiner Zeit, 1880—1892; K. V. Zap, Dějiny panování Karla IV. (Nové vydání G. Friedricha), Praha, Kober 1894. J. B. Novák, Patriotismus Karla IV., Český časopis historický 32, 1926, 9—32 (odtud — se str. 21 — je vzat náš citát na straně 248—249). Vlastní životopis Karla IV. v původním znění latinském i s překladem 256
Život Krista Pána podrobněji prozkoumal po prvé Pavel Josef Šafařík v Rozboru staročeské literatury II, Praha 1845, 58—70; cení jej značně vysoko a praví o něm: „Jazyk zajisté a sloh našeho spisovatele tak jest přirozený, přesný, jadrný, jasný a snadno srozumitelný ..., že čtenář ve starší češtině třebas jen povrchně sběhlý i za našeho věku, dílo toto beze vší obtíže, anobrž pro dobrý výbor věcí a odstranění všeho, což pověrči- vého a nebiblického jest, s opravdovým zalíbením čísti by mohl." Před- lohu díla v Meditationes vitae Christi poznal Josef Truhlář, Listy filo- logické 11, 1884, 283—292; dílo toto, přisuzované dříve Bonaventurovi a také častěji s jeho spisy vydávané, přičítá se dnes Janu de Caulibus. Šafařík otiskl při své studii čtyři úryvky textu a otčenáš z nejdůležitěj- šího rukopisu universitní knihovny pražské XVII A 9; tyto ukázky byly pak přetištěny ve Výboru. Z jiného rukopisu otiskl úryvek Truhlář v citovaném článku, fragment jiného A. Patera, Časopis musea králov- ství českého 59, 1885, 299—311 s připojením odpovídajících míst ruko- pisu universitního. Celé dílo dosud nebylo otištěno. Náš text je vzat z ru- kopisu XVII A 9, list 1—2, 4—6, 25—31. — Místo, kde autor mluví o sobě, zní přesně: „protož já, predikátorového zákona (= dominikánského řá- du), nedóstojný duchovní, jal sem sě po to dielo, počen psáti o počátku našeho spasenie"; v rukopise universitním XVII H 19, list 172, toto místo je pozměněno takto: „protož já neduostojný přikázáním ciesaře Karla, krále Českého, jal sem se pro toto dielo počav psáti" atd. Životy svatých Otcův vydal Emil Smetánka v Praze 1909 (nákladem České Akademie). Týž autor napsal také rozpravu „O staročeských Ži- votech sv. Otcův", Věstník Královské české společnosti nauk 1904, 1—97, ve které pojednává jednak o staročeských rukopisech tohoto díla, jednak i o latinských předlohách a jejich autorech a posléze o literárním význa- mu těchto spisů a o jejich českých překladech. Život sv. Simeona je v Smetánkově vydání na stranách 298—311. V českém překladu schází podrobnější vylíčení Simeonova pobytu v klášteře a útrap, jež tam mu- sel snášeti, kterými je v latinském textu motivován jeho útěk z kláštera i úzkost opatova o něho; je zajímavé, že žádnému z opisovačů — a patrně ani čtenářů — pěti staročeských rukopisů tento nedostatek motivace nevadil. Pasionál z rukopisů nebyl dosud souborně vydán; náš text je vzat z otis- ků Gebaurových, jež se zakládají na rukopise Národního Musea III D 44; Život svaté Markéty je otištěn v Listech filologických 8, 1881, 316—1319; Život sv. Prokopa v Listech filologických 5, 1878, příloha (Ukázky staročeských textů rukopisných), str. 1—5. (Seznam všech míst z tohoto rukopisu otištěných podává Gebauer v Listech filo- logických 14, 1887, 261.) O Životě sv. Václava viz níže při Karlu IV. O Karlu IV. srovnej E. Werunsky, Geschichte Kaiser Karls und seiner Zeit, 1880—1892; K. V. Zap, Dějiny panování Karla IV. (Nové vydání G. Friedricha), Praha, Kober 1894. J. B. Novák, Patriotismus Karla IV., Český časopis historický 32, 1926, 9—32 (odtud — se str. 21 — je vzat náš citát na straně 248—249). Vlastní životopis Karla IV. v původním znění latinském i s překladem 256
Strana 257
staročeským a německým vydal J. Emler v III. svazku Pramenů dějin českých, str. 336—417. Při svém překladu vycházel jsem z latinského textu, podaného Emlerem, přihlížel jsem však ustavičně k oběma překla- dům staročeským (prvý v Pramenech str. 369—395, druhý ve „Spisech císaře Karla IV.", jež vydal Josef Emler v Praze 1878, str. 1—69), a kde bylo možno, snažil jsem se zachovati jejich dikci. Také nadpisy jednotli- vých kapitol jsou vzaty z těchto překladů. Věci, jež se přímo netýkají Karla, jsem místy vypouštěl, tak jeden odstavec v kapitole třetí (Pra- meny 340), začátek kapitoly čtvrté (tamtéž 341). Kapitolu sedmou pojal Vavřinec z Březové do úvodu svého Snáře (zde str. 142), vynechal však její začátek, který proto doplňuji zde: „Toho času, když jsme byli v Lu- ce, ďábel, jenž vždy hledá, koho by pozřel, a nabízí lidem sladkosti, v nichž se skrývá žluč, když již dávno před tím jsme byli pokoušeni od něho avšak s pomocí boží milosti nepřemoženi, vzbudil lidi křivé a pře- vrácené, když sám o sobě nemohl, kteřížto se ustavičně přidržovali otce našeho, aby nás s pravé cesty svedli v osidlo bídy a smyslnosti, a tak svedeni od zvrácených byli jsme zvráceni se zvrácenými." Ze Spisů císaře Karla IV., str. 111—118, je vzat náš text Života sv. Václava. Podrobný rozbor této legendy a pečlivé vydání latinského textu podal Anton Blaschka, Die St. Wenzelslegende Kaiser Karls IV., Prag 1934. O Vojtěchu Raňkovu z Ježova srovnej článek F. Tadry v Časopise čes- kého musea 1879, str. 537n.; srv. i revue Bratislava IV, 1930, 94—104. — Řeč při pohřbu Karla IV. vydal Ferdinand Tadra v Pramenech dějin českých, díl III, 433—441; na některých místech opravil jsem jeho text podle znění jím nepoužitého rukopisu kapitulní knihovny pražské F 14. Z řeči Vojtěchovy vypustil jsem při překladu obsáhlé citáty z Claudiana a několik jiných básníků, jichž Vojtěch užívá na některých zvláště pathe- tických místech (na př. personifikovaná Bohemia vyjadřuje svou úzkost, nebo chvála Říma a pod.); dále jsem vynechal místo, odůvodňující obšír- ně pomocí dokladů biblických, že jest slušné oplakávati mrtvého (tato partie se shoduje doslovně s pohřební řečí arcibiskupa Jana, Prameny dějin českých III 425) a z další části, kárající nemírný žal, uvedl jsem jen hesla, nikoli jednotlivé argumenty, kterých tu Vojtěch užívá. Citát z Ho- ratiova listu Pisonům (O umění básnickém) je podán v překladu Ota- kara Jiráni, Quintus Horatius Flaccus, Listy, Praha, A. Srdce, 1929, str. 85. K Janovi z Jenštejna srovnej: Rudolf Holinka, Církevní politika arci- biskupa Jana z Jenštejna za pontifikátu Urbana VI., Bratislava 1933 (Spisy filosofické fakulty university Komenského č. 14). Konrad Bur- dach, Der Dichter des Ackermann aus Böhmen und seine Zeit, Berlin, 1926—1932, 47—108. Ze spisů Jenštejnových jsou dosud vydány jen nepatrné zlomky, pokud byly považovány za významný pramen historický; naše překlady se za- kládají na výpiscích z nejdůležitějšího rukopisu, jenž je v knihovně Vatikánské (lat. 1122), které si pořídil doc. R. Holinka a dal laskavě k disposici pro tuto anthologii. O své nemoci: z knihy De bono mortis (v rukopise list 17 Próza 257
staročeským a německým vydal J. Emler v III. svazku Pramenů dějin českých, str. 336—417. Při svém překladu vycházel jsem z latinského textu, podaného Emlerem, přihlížel jsem však ustavičně k oběma překla- dům staročeským (prvý v Pramenech str. 369—395, druhý ve „Spisech císaře Karla IV.", jež vydal Josef Emler v Praze 1878, str. 1—69), a kde bylo možno, snažil jsem se zachovati jejich dikci. Také nadpisy jednotli- vých kapitol jsou vzaty z těchto překladů. Věci, jež se přímo netýkají Karla, jsem místy vypouštěl, tak jeden odstavec v kapitole třetí (Pra- meny 340), začátek kapitoly čtvrté (tamtéž 341). Kapitolu sedmou pojal Vavřinec z Březové do úvodu svého Snáře (zde str. 142), vynechal však její začátek, který proto doplňuji zde: „Toho času, když jsme byli v Lu- ce, ďábel, jenž vždy hledá, koho by pozřel, a nabízí lidem sladkosti, v nichž se skrývá žluč, když již dávno před tím jsme byli pokoušeni od něho avšak s pomocí boží milosti nepřemoženi, vzbudil lidi křivé a pře- vrácené, když sám o sobě nemohl, kteřížto se ustavičně přidržovali otce našeho, aby nás s pravé cesty svedli v osidlo bídy a smyslnosti, a tak svedeni od zvrácených byli jsme zvráceni se zvrácenými." Ze Spisů císaře Karla IV., str. 111—118, je vzat náš text Života sv. Václava. Podrobný rozbor této legendy a pečlivé vydání latinského textu podal Anton Blaschka, Die St. Wenzelslegende Kaiser Karls IV., Prag 1934. O Vojtěchu Raňkovu z Ježova srovnej článek F. Tadry v Časopise čes- kého musea 1879, str. 537n.; srv. i revue Bratislava IV, 1930, 94—104. — Řeč při pohřbu Karla IV. vydal Ferdinand Tadra v Pramenech dějin českých, díl III, 433—441; na některých místech opravil jsem jeho text podle znění jím nepoužitého rukopisu kapitulní knihovny pražské F 14. Z řeči Vojtěchovy vypustil jsem při překladu obsáhlé citáty z Claudiana a několik jiných básníků, jichž Vojtěch užívá na některých zvláště pathe- tických místech (na př. personifikovaná Bohemia vyjadřuje svou úzkost, nebo chvála Říma a pod.); dále jsem vynechal místo, odůvodňující obšír- ně pomocí dokladů biblických, že jest slušné oplakávati mrtvého (tato partie se shoduje doslovně s pohřební řečí arcibiskupa Jana, Prameny dějin českých III 425) a z další části, kárající nemírný žal, uvedl jsem jen hesla, nikoli jednotlivé argumenty, kterých tu Vojtěch užívá. Citát z Ho- ratiova listu Pisonům (O umění básnickém) je podán v překladu Ota- kara Jiráni, Quintus Horatius Flaccus, Listy, Praha, A. Srdce, 1929, str. 85. K Janovi z Jenštejna srovnej: Rudolf Holinka, Církevní politika arci- biskupa Jana z Jenštejna za pontifikátu Urbana VI., Bratislava 1933 (Spisy filosofické fakulty university Komenského č. 14). Konrad Bur- dach, Der Dichter des Ackermann aus Böhmen und seine Zeit, Berlin, 1926—1932, 47—108. Ze spisů Jenštejnových jsou dosud vydány jen nepatrné zlomky, pokud byly považovány za významný pramen historický; naše překlady se za- kládají na výpiscích z nejdůležitějšího rukopisu, jenž je v knihovně Vatikánské (lat. 1122), které si pořídil doc. R. Holinka a dal laskavě k disposici pro tuto anthologii. O své nemoci: z knihy De bono mortis (v rukopise list 17 Próza 257
Strana 258
71—72; z jiného rukopisu otiskl Jan Sedlák, M. Jan Hus, V Praze 1915, přílohy, str. 45—48). O lékařství a lékařích: z téže knihy (list 76—77). O útěku před světem: z knihy De fugiendo saeculo (list 269—272; poslední kapitola tištěna u Sedláka v citovaném spise 49—51). O pravém šlechtictví: z třetí knihy spisu „Quod nemo laeditur nisi a se ipso" (list 113b—114). O smrti Vojtěcha Raňkova: ze spisu Miracula beatae Mariae Visitationis (list 158—159). List matce: vydal Loserth, Archiv für österreichische Geschichtsquel- len, sv. 55, str. 381/2 č. 59. O Matěji z Janova napsal monografii Vlastimil Kybal: M. Matěj z Ja- nova. Jeho život, spisy a učení. Praha 1905. Náš úryvek je vzat z Kyba- lova vydání: Matěje z Janova, mistra pařížského, Regulae Veteris et Novi Testamenti, I, v Inšpruku 1908, str. 9—14. O staročeských Zjeveních svaté Brigity napsal studii Josef Hanuš, Listy filologické 13, 1886, 141—157, 210—232, 426—434; zde také zjistil autora tohoto díla v Štítném a otiskl ukázky některých míst. Odtud jsme vzali text předmluvy, jak jej má rukopis universitní knihovny pražské XVII F 1 (u Hanuše strana 426—428). Ostatní ukázky jsou vzaty z rukopisu Studijní knihovny v Olomouci III B 19, a to: kapitola Syn boží praví o třech mužích, skrze něž máme rozuměti tři stavy z listu 105—107; O jednom květu, jenž měl pět listův, z listu 53—55; O pěti domech na světě a jejich obyvatelích z listu 70—73 (zde podáváme závěrečný výklad zkrá- ceně, titul a poslední věta, jež v olomouckém rukopise chybí, jsou upra- veny podle textu latinského, Revelationes caelestes seraphicae Matris S. Brigittae Suecae... opera F. Simonis Hörmann, Monachii, Sebast. Rauch, 1680, str. 99—100); Bůh přirovnává se k sedláku z listu 65—66. Pašije pražských Židů zachovala se v rukopise universitní knihovny pražské XI D 7 a pražské kapitulní knihovny O 3; podle těchto dvou rukopisů vydal ji V. V. Tomek, Věstník královské české společnosti nauk 1877, 11—19. Tomkovi zůstal neznámý třetí rukopis Schwarzenber- ského archivu v Třeboni A 14. Text, který je podkladem mého překladu, opírá se o všecky tři tyto rukopisy. Nadpis je v rukopisech poněkud obšírnější, v kapitulním Passio Pragensium Judeorum se- cundum Johannem rusticum quadratum, v třeboňském Passio iudeorum pragensium secundum Jesskonem rusticum quadratum a v universitním Passio pragen- sium Judeorum secundum blasphemiam; také tento titul sám je parodií čtení evangelních (sr. Sequentia sancti evangelii secun- dum Johannem), ale secundum má tu současně i jiný význam, ozna- čujíc i příčinu té „pašije", kterou bylo buď rouhání (rukopis universitní) nebo hlavní činitel, Jan nebo Ješek, rusticus quadratus. Přesný význam tohoto označení, které se vyskytuje ještě ve dvou latinských skladbách staročeských studentů, není znám. Srovnej o tom J. Vilikov- 258
71—72; z jiného rukopisu otiskl Jan Sedlák, M. Jan Hus, V Praze 1915, přílohy, str. 45—48). O lékařství a lékařích: z téže knihy (list 76—77). O útěku před světem: z knihy De fugiendo saeculo (list 269—272; poslední kapitola tištěna u Sedláka v citovaném spise 49—51). O pravém šlechtictví: z třetí knihy spisu „Quod nemo laeditur nisi a se ipso" (list 113b—114). O smrti Vojtěcha Raňkova: ze spisu Miracula beatae Mariae Visitationis (list 158—159). List matce: vydal Loserth, Archiv für österreichische Geschichtsquel- len, sv. 55, str. 381/2 č. 59. O Matěji z Janova napsal monografii Vlastimil Kybal: M. Matěj z Ja- nova. Jeho život, spisy a učení. Praha 1905. Náš úryvek je vzat z Kyba- lova vydání: Matěje z Janova, mistra pařížského, Regulae Veteris et Novi Testamenti, I, v Inšpruku 1908, str. 9—14. O staročeských Zjeveních svaté Brigity napsal studii Josef Hanuš, Listy filologické 13, 1886, 141—157, 210—232, 426—434; zde také zjistil autora tohoto díla v Štítném a otiskl ukázky některých míst. Odtud jsme vzali text předmluvy, jak jej má rukopis universitní knihovny pražské XVII F 1 (u Hanuše strana 426—428). Ostatní ukázky jsou vzaty z rukopisu Studijní knihovny v Olomouci III B 19, a to: kapitola Syn boží praví o třech mužích, skrze něž máme rozuměti tři stavy z listu 105—107; O jednom květu, jenž měl pět listův, z listu 53—55; O pěti domech na světě a jejich obyvatelích z listu 70—73 (zde podáváme závěrečný výklad zkrá- ceně, titul a poslední věta, jež v olomouckém rukopise chybí, jsou upra- veny podle textu latinského, Revelationes caelestes seraphicae Matris S. Brigittae Suecae... opera F. Simonis Hörmann, Monachii, Sebast. Rauch, 1680, str. 99—100); Bůh přirovnává se k sedláku z listu 65—66. Pašije pražských Židů zachovala se v rukopise universitní knihovny pražské XI D 7 a pražské kapitulní knihovny O 3; podle těchto dvou rukopisů vydal ji V. V. Tomek, Věstník královské české společnosti nauk 1877, 11—19. Tomkovi zůstal neznámý třetí rukopis Schwarzenber- ského archivu v Třeboni A 14. Text, který je podkladem mého překladu, opírá se o všecky tři tyto rukopisy. Nadpis je v rukopisech poněkud obšírnější, v kapitulním Passio Pragensium Judeorum se- cundum Johannem rusticum quadratum, v třeboňském Passio iudeorum pragensium secundum Jesskonem rusticum quadratum a v universitním Passio pragen- sium Judeorum secundum blasphemiam; také tento titul sám je parodií čtení evangelních (sr. Sequentia sancti evangelii secun- dum Johannem), ale secundum má tu současně i jiný význam, ozna- čujíc i příčinu té „pašije", kterou bylo buď rouhání (rukopis universitní) nebo hlavní činitel, Jan nebo Ješek, rusticus quadratus. Přesný význam tohoto označení, které se vyskytuje ještě ve dvou latinských skladbách staročeských studentů, není znám. Srovnej o tom J. Vilikov- 258
Strana 259
ský, Latinská poesie žákovská v Čechách, Bratislava 1932, 94—95. Zají- mavé jsou poznámky, které o tomto spisku učinil Konrad Burdach, Der Dichter des Ackermann aus Böhmen und seine Zeit, Berlin 1926—1932, 361—367; Burdach však pravděpodobně vkládá do dílka příliš mnoho představ, které jeho autoru i prostředí, v němž vzniklo, byly zcela cizí. — O události samé srv. V. V. Tomek, Dějepis města Prahy, III2, 1893, 339—342. Snář neboli Knihy snového vykládání, jak zní původní rukopisný název, zachoval se ve dvou rukopisech, z nichž prvý, dříve stokholmský, nyní v Zemském archivu v Brně R IV 10, je anonymní, kdežto druhý, miku- lovský, uvádí jako autora Mistra Vavřince z Prahy. Že tento Vavřinec je totožný s Mistrem Vavřincem z Březové, tvrdil po prvé Hájek, jenž nepochybně upravil dílo Vavřincovo do tisku (jeho vydání však není známo). Jedině tato úprava dočkala se jisté publicity a byla v nové době zkráceně přetištěna Č. Zíbrtem (Světová knihovna, 1908). Rukopisy jsou známy dosud hlavně z popisů Dudíkových: Forschungen in Schweden für Mährens Geschichte, Brünn 1852, str. 191—193 a Archiv für öster- reichische Geschichte 39, 1868, 464—465. Zdá se, že se od sebe dosti liší, neboť brněnský má jen osm knih, kdežto mikulovský deset. — Náš text je z rukopisu brněnského str. 41—43, 58—75; obsahuje vlastně celý úvod, vynechány jsou toliko četné starozákonní příklady, jimiž dokazuje Vavři- nec svou thesi (při čemž věnuje nejvíce místa výkladu Daniele, kap. I a VII). Román o Apolloniovi zachoval se ve čtyřech rukopisech, z nichž jediný úplný je nejmladší rukopis knihovny Ossoliňskich ve Lvově (č. 1772), pocházející asi z počátku XVI. století; v téže knihovně je (pod č. 421) i druhý rukopis, t. zv. sborník Baworowského z r. 1472. Národní Museum v Praze má text Apollonia v rukopise z roku 1459 (signatura II F 8). Vydání, založené na prvém a posledním z uvedených rukopisů, jakož i na několika pozdějších tiscích, pořídil A. J. Vrtátko v Časopise musea krá- lovství českého 37, 1863, 277—293, 352—365. Sborník hraběte Baworow- ského vydal Jan Loriš, Praha, 1903; text Apollonia je tam obsažen na str. 407—429. Já jsem mohl k rekonstrukci textu použíti vedle těchto obou vydání ještě dalšího rukopisu, jenž je v Schwarzenberském archivu v Třeboni, sign. A 18, jehož opis mi laskavě pořídil p. archivář Václav Hadač. Tomuto rukopisu chybí sice začátek (až po 84. řádek vydání Lo- rišova), ale zato je úplný na konci, kdežto rukopis musejní i Baworow- ského nemají dokončení. Protože se texty všech čtyř rukopisů navzájem značně liší, počínal jsem si při úpravě textu dosti eklekticky, přihlížeje podle možnosti v pochybných případech i k znění latinské předlohy (His- toria Apollonii regis Tyri. Iterum recensuit Alexander Riese. Lipsko, Teubner, 1893). Text rukopisu třeboňského pochází asi z polovice XV. století, ale místy v něm pozorujeme, že jeho písař značně zkracoval svou předlohu. Poslední odstavec (Odtad pak jel do Cyreny) podávám v pod- statě podle znění jiného třeboňského rukopisu A 7, kde se na listě 64 za- choval právě jen tento zlomek textu, psaného 1454 v Telči. Povídka o Alexandru Velikém: Charakteristiku původní řecké předlohy podává Jaroslav Ludvíkovský, Řecký román dobrodružný, Praha 1925. — 259
ský, Latinská poesie žákovská v Čechách, Bratislava 1932, 94—95. Zají- mavé jsou poznámky, které o tomto spisku učinil Konrad Burdach, Der Dichter des Ackermann aus Böhmen und seine Zeit, Berlin 1926—1932, 361—367; Burdach však pravděpodobně vkládá do dílka příliš mnoho představ, které jeho autoru i prostředí, v němž vzniklo, byly zcela cizí. — O události samé srv. V. V. Tomek, Dějepis města Prahy, III2, 1893, 339—342. Snář neboli Knihy snového vykládání, jak zní původní rukopisný název, zachoval se ve dvou rukopisech, z nichž prvý, dříve stokholmský, nyní v Zemském archivu v Brně R IV 10, je anonymní, kdežto druhý, miku- lovský, uvádí jako autora Mistra Vavřince z Prahy. Že tento Vavřinec je totožný s Mistrem Vavřincem z Březové, tvrdil po prvé Hájek, jenž nepochybně upravil dílo Vavřincovo do tisku (jeho vydání však není známo). Jedině tato úprava dočkala se jisté publicity a byla v nové době zkráceně přetištěna Č. Zíbrtem (Světová knihovna, 1908). Rukopisy jsou známy dosud hlavně z popisů Dudíkových: Forschungen in Schweden für Mährens Geschichte, Brünn 1852, str. 191—193 a Archiv für öster- reichische Geschichte 39, 1868, 464—465. Zdá se, že se od sebe dosti liší, neboť brněnský má jen osm knih, kdežto mikulovský deset. — Náš text je z rukopisu brněnského str. 41—43, 58—75; obsahuje vlastně celý úvod, vynechány jsou toliko četné starozákonní příklady, jimiž dokazuje Vavři- nec svou thesi (při čemž věnuje nejvíce místa výkladu Daniele, kap. I a VII). Román o Apolloniovi zachoval se ve čtyřech rukopisech, z nichž jediný úplný je nejmladší rukopis knihovny Ossoliňskich ve Lvově (č. 1772), pocházející asi z počátku XVI. století; v téže knihovně je (pod č. 421) i druhý rukopis, t. zv. sborník Baworowského z r. 1472. Národní Museum v Praze má text Apollonia v rukopise z roku 1459 (signatura II F 8). Vydání, založené na prvém a posledním z uvedených rukopisů, jakož i na několika pozdějších tiscích, pořídil A. J. Vrtátko v Časopise musea krá- lovství českého 37, 1863, 277—293, 352—365. Sborník hraběte Baworow- ského vydal Jan Loriš, Praha, 1903; text Apollonia je tam obsažen na str. 407—429. Já jsem mohl k rekonstrukci textu použíti vedle těchto obou vydání ještě dalšího rukopisu, jenž je v Schwarzenberském archivu v Třeboni, sign. A 18, jehož opis mi laskavě pořídil p. archivář Václav Hadač. Tomuto rukopisu chybí sice začátek (až po 84. řádek vydání Lo- rišova), ale zato je úplný na konci, kdežto rukopis musejní i Baworow- ského nemají dokončení. Protože se texty všech čtyř rukopisů navzájem značně liší, počínal jsem si při úpravě textu dosti eklekticky, přihlížeje podle možnosti v pochybných případech i k znění latinské předlohy (His- toria Apollonii regis Tyri. Iterum recensuit Alexander Riese. Lipsko, Teubner, 1893). Text rukopisu třeboňského pochází asi z polovice XV. století, ale místy v něm pozorujeme, že jeho písař značně zkracoval svou předlohu. Poslední odstavec (Odtad pak jel do Cyreny) podávám v pod- statě podle znění jiného třeboňského rukopisu A 7, kde se na listě 64 za- choval právě jen tento zlomek textu, psaného 1454 v Telči. Povídka o Alexandru Velikém: Charakteristiku původní řecké předlohy podává Jaroslav Ludvíkovský, Řecký román dobrodružný, Praha 1925. — 259
Strana 260
Náš text je upraven podle vydání Prusíkova, Krok VIII—XI, 1894—1897. Začátek je v r. VIII, str. 84—90, 121—124; list Alexandrův a Didymův r. IX, 366—367; X, 1—3; 37—38; ostatní dobrodružství Alexandrova: r. X, str. 81, 117—123, 198—199, 237—239. Na konci jsem některé partie zkrátil a zejména vynechal jsem nadpisy kapitol, jež by byly zabraly ne- úměrně mnoho místa. O rukopisech Barlaama a Josafata poučuje Josef Vodehnal, K rukopisům povídky o Barlaamu a Josafatu, Časopis pro moderní filologii 5, 1916, 109—112; tu je uvedena i starší literatura. — Text je vzat z rukopisu uni- versitní knihovny pražské XVII B 6, a to list 174 (prvá kapitola), 176—180, 183 (předposlední kapitola) a 192 (poslední kapitola). Text Kroniky Trojánské je vzat rovněž z rukopisu universitní knihovny pražské XVII B 6, a to Medea a lason z listu 82—86, o usta- vení nového města Trojánského z listu 92—93 (výčet ře- meslníků, který je v latinském textu Guidonově a v universitním ruko- pise chybí až na slova: „Ondeť byli kameníci, onde zedníci, onde tesaři, onde vápeníci etc.", je doplněn z rukopisu Národního Musea I E 18, list 10), smrt Hektorova z listu 135—136. O středověkém exemplu a jeho historickém vývoji až do konce XV. sto- letí napsal soubornou práci J. Th. Welter, Lexemplum dans la littérature religieuse et didactique du moyen âge, Paris, Occitania, 1927. Tam lze též nalézti poučení o nejvýznamnějších sbírkách, jejich rukopisném roz- šíření a vydáních. Při exemplech, která jsme v překladu otiskli, podá- váme zde v poznámkách odkazy na několik publikací, kde se lze poučiti o další literatuře. Abychom nemusili stále opakovati celé obšírné titulky, citujeme tato díla zkráceně: Klapper = Joseph Klapper, Erzählungen des Mittelalters (Wort und Brauch, sešit 12), Breslau 1914; citujeme čísla latinských textů. Klapper, Exempla = Exempla aus Handschriften des Mittelalters, herausgegeben von Joseph Klapper, Heidelberg, C. Winter, 1911. Vitry = The Exempla... of Jacques de Vitry. Edited by Thomas Fre- derick Crane, London, 1890. Wesselski=Albert Wesselski, Märchen des Mittelalters, Berlin 1925. Wesselski, Klaret = Albert Wesselski, Klaret u. sein Glossator. Böhmische Volks- und Mönchsmärlein im Mittelalter. Brünn, Rohrer, 1936. (Srovnej referát v Časopise Matice Moravské, 1937, 221—231.) Tabula exemplorum = J. Th. Welter, La Tabula exemplorum se- cundum ordinem alphabeti, Paris, Occitania, 1926. Gesta Romanorum je sbírka exempel, která podle všeho vznikla v Anglii v třicátých letech XIV. století (nejstarší rukopis je z r. 1342) a nabyla záhy takového rozšíření jako žádné jiné středověké literární dílo vyjma Legendu zlatou. Název pochází nejspíše odtud, že děj povídek je lokali- sován nejčastěji do Říma nebo aspoň hrdinové jsou panovníci římští (oby- čejně nehisteričtí). Exempla bývají opatřena obšírnou moralisací, takže kazatelé i moralisté zde měli materiál úplně připravený, čímž se také pravděpodobně vysvětluje úspěch díla. (Welter, str. 369—374.) Vydal je H. Oesterley, Gesta Romanorum, Berlin 1872. Český překlad, dochovaný ve třech rukopisech, vznikl pravděpodobně v druhé polovině XIV. století; vydal jej Jan V. Novák, Staročeská Gesta Romanorum, v Praze 1895. Vzali jsme z něho povídky č. 30 (i s morali- 260
Náš text je upraven podle vydání Prusíkova, Krok VIII—XI, 1894—1897. Začátek je v r. VIII, str. 84—90, 121—124; list Alexandrův a Didymův r. IX, 366—367; X, 1—3; 37—38; ostatní dobrodružství Alexandrova: r. X, str. 81, 117—123, 198—199, 237—239. Na konci jsem některé partie zkrátil a zejména vynechal jsem nadpisy kapitol, jež by byly zabraly ne- úměrně mnoho místa. O rukopisech Barlaama a Josafata poučuje Josef Vodehnal, K rukopisům povídky o Barlaamu a Josafatu, Časopis pro moderní filologii 5, 1916, 109—112; tu je uvedena i starší literatura. — Text je vzat z rukopisu uni- versitní knihovny pražské XVII B 6, a to list 174 (prvá kapitola), 176—180, 183 (předposlední kapitola) a 192 (poslední kapitola). Text Kroniky Trojánské je vzat rovněž z rukopisu universitní knihovny pražské XVII B 6, a to Medea a lason z listu 82—86, o usta- vení nového města Trojánského z listu 92—93 (výčet ře- meslníků, který je v latinském textu Guidonově a v universitním ruko- pise chybí až na slova: „Ondeť byli kameníci, onde zedníci, onde tesaři, onde vápeníci etc.", je doplněn z rukopisu Národního Musea I E 18, list 10), smrt Hektorova z listu 135—136. O středověkém exemplu a jeho historickém vývoji až do konce XV. sto- letí napsal soubornou práci J. Th. Welter, Lexemplum dans la littérature religieuse et didactique du moyen âge, Paris, Occitania, 1927. Tam lze též nalézti poučení o nejvýznamnějších sbírkách, jejich rukopisném roz- šíření a vydáních. Při exemplech, která jsme v překladu otiskli, podá- váme zde v poznámkách odkazy na několik publikací, kde se lze poučiti o další literatuře. Abychom nemusili stále opakovati celé obšírné titulky, citujeme tato díla zkráceně: Klapper = Joseph Klapper, Erzählungen des Mittelalters (Wort und Brauch, sešit 12), Breslau 1914; citujeme čísla latinských textů. Klapper, Exempla = Exempla aus Handschriften des Mittelalters, herausgegeben von Joseph Klapper, Heidelberg, C. Winter, 1911. Vitry = The Exempla... of Jacques de Vitry. Edited by Thomas Fre- derick Crane, London, 1890. Wesselski=Albert Wesselski, Märchen des Mittelalters, Berlin 1925. Wesselski, Klaret = Albert Wesselski, Klaret u. sein Glossator. Böhmische Volks- und Mönchsmärlein im Mittelalter. Brünn, Rohrer, 1936. (Srovnej referát v Časopise Matice Moravské, 1937, 221—231.) Tabula exemplorum = J. Th. Welter, La Tabula exemplorum se- cundum ordinem alphabeti, Paris, Occitania, 1926. Gesta Romanorum je sbírka exempel, která podle všeho vznikla v Anglii v třicátých letech XIV. století (nejstarší rukopis je z r. 1342) a nabyla záhy takového rozšíření jako žádné jiné středověké literární dílo vyjma Legendu zlatou. Název pochází nejspíše odtud, že děj povídek je lokali- sován nejčastěji do Říma nebo aspoň hrdinové jsou panovníci římští (oby- čejně nehisteričtí). Exempla bývají opatřena obšírnou moralisací, takže kazatelé i moralisté zde měli materiál úplně připravený, čímž se také pravděpodobně vysvětluje úspěch díla. (Welter, str. 369—374.) Vydal je H. Oesterley, Gesta Romanorum, Berlin 1872. Český překlad, dochovaný ve třech rukopisech, vznikl pravděpodobně v druhé polovině XIV. století; vydal jej Jan V. Novák, Staročeská Gesta Romanorum, v Praze 1895. Vzali jsme z něho povídky č. 30 (i s morali- 260
Strana 261
sací, ostatní bez ní), 77, 81 (známé vypravování o sedmi mudrcích, rozšířené v středověkých literaturách od XII. století), 107 a 111 (legenda o Eustachiovi neboli Placidovi). Povídky olomoucké je název pro sbírku 35 exempel českých v rukopise Studijní knihovny v Olomouci III B 19, list 249—280. Rukopis byl psán r. 1482, ale obsahuje vesměs díla, vzniklá v XIV. století, a lze tedy souditi, že i tato exempla byla přeložena již v starší době. Jejich seznam podal Josef Jireček (v Časopise musea království českého 36, 1862, 365—366), který v témž časopise 37, 1863, 91—98 čtyři z nich otiskl (č. 7, 21, 26, 30); jiné dvě (č. 29 a 32) pojal do své Anthologie, sedm dalších (č. 15—17,22, 24, 34, 35) bylo otištěno v II. díle Výboru z literatury české, 897—908. Jireček řadil tyto povídky k oněm, jež byly přeloženy z Gest Romano- rum, protože mu pojem exempla nemohl ještě býti znám. Povídka o jednom císaři římském (v rukopise list 268 až 271, otištěna Jirečkem 1863, 93—96; přijal jsem Jirečkovu úpravu prvé věty, jež v rukopise je porušena a zní: jemužto Hospodin svú milostí rač dáti svú královnu mravy i obyčeji a velmi výtečná po tváři) srv. Klapper č. 28, vypravování obsa- hově úplně shodné, jen stručnější a lokalisované do Anglie. — Roz- právka o babě horší než čert (rukopis 279—280, tištěna ve Výboru): srovnej Alfons Hilka, Neue Beiträge zur Erzählungsliteratur der Mittelalters, Breslau 1913, str. 19—20; Wesselski, Märchen č. 5. — Kterak se Pán Bůh ukázal sv. Augustinovi (rukopis 277, jen výňatek): Klapper č. 23, Klaret č. 31, Wesselski, Klaret str. 66 až 70. — O muži, jenž uctíval sv. Tomáše (rukopis 255—257, otiskl Jireček 1863, 91—93). — Julianus (rukopis 274—275, otiskl Ji- reček 1863, 97—98); je též v Gestech Romanorum (Oesterley č. 18). O jedné jeptišce (rukopis 267): zcela shodně Klapper č. 72 (zde i jméno Beatrix). — O jednom bohatém člověku (rukopis 259—260): podobně Klapper č. 104 a č. 51. Quadragesimale admontské: Popis rukopisů, v nichž se tato významná sbírka kázání dochovala, viz v Časopise archivní školy XI (1933), Praha 1934, 100—101 a 103 (rukopisy č. 550 a 590; oba jsou dnes majetkem Ná- rodní a universitní knihovny v Praze). Rukopis č. 550 byl psán r. 1434; je to však nepochybně opis starší předlohy. Že tato kázání vznikla asi v sedmdesátých létech XIV. století, lze souditi jednak ze zmínky o čas- tém přijímání na listě 198 (Modo fit hic questio, utrum sepe comunicare vel raro est melius; dicitur quod melius ex gracia sepe comunicare quam ex timore semel) a z toho, že mluvě o císaři Karlovi, autor nedává mu přívlastku beatae memoriae nebo podobně, jak by bylo lze oče- kávati, kdyby mluvil o mrtvém. Vypravuje totiž jednu episodu z pobytu Karlova v Římě o Velkonocích r. 1355 (na listě 168); zmiňuje se nejprve o římském kostele papeže Marcella, v němž „jest jeden kámen veliký jako náton, kde pohané rubali těla křesťanů jako řezníci maso. A ten kámen dlouhý čas ležel nedbale pohozen na zemi. A slyšel jsem, že jednou náš císař Karel, když v Římě putoval v podobě chuďasa, když přišel do onoho kostela, stalo se, že šlápl na ten kámen a ihned se ten kámen pod ním podvrátil. Zbožný císař se uhnul a ten kámen se znovu obrátil po druhé a po třetí; tehdy se císař s podivem tázal, jaký je to kámen. Bylo mu řečeno, že na něm křesťany roztínali. Tu on pravil: Je nevhodné, aby 261
sací, ostatní bez ní), 77, 81 (známé vypravování o sedmi mudrcích, rozšířené v středověkých literaturách od XII. století), 107 a 111 (legenda o Eustachiovi neboli Placidovi). Povídky olomoucké je název pro sbírku 35 exempel českých v rukopise Studijní knihovny v Olomouci III B 19, list 249—280. Rukopis byl psán r. 1482, ale obsahuje vesměs díla, vzniklá v XIV. století, a lze tedy souditi, že i tato exempla byla přeložena již v starší době. Jejich seznam podal Josef Jireček (v Časopise musea království českého 36, 1862, 365—366), který v témž časopise 37, 1863, 91—98 čtyři z nich otiskl (č. 7, 21, 26, 30); jiné dvě (č. 29 a 32) pojal do své Anthologie, sedm dalších (č. 15—17,22, 24, 34, 35) bylo otištěno v II. díle Výboru z literatury české, 897—908. Jireček řadil tyto povídky k oněm, jež byly přeloženy z Gest Romano- rum, protože mu pojem exempla nemohl ještě býti znám. Povídka o jednom císaři římském (v rukopise list 268 až 271, otištěna Jirečkem 1863, 93—96; přijal jsem Jirečkovu úpravu prvé věty, jež v rukopise je porušena a zní: jemužto Hospodin svú milostí rač dáti svú královnu mravy i obyčeji a velmi výtečná po tváři) srv. Klapper č. 28, vypravování obsa- hově úplně shodné, jen stručnější a lokalisované do Anglie. — Roz- právka o babě horší než čert (rukopis 279—280, tištěna ve Výboru): srovnej Alfons Hilka, Neue Beiträge zur Erzählungsliteratur der Mittelalters, Breslau 1913, str. 19—20; Wesselski, Märchen č. 5. — Kterak se Pán Bůh ukázal sv. Augustinovi (rukopis 277, jen výňatek): Klapper č. 23, Klaret č. 31, Wesselski, Klaret str. 66 až 70. — O muži, jenž uctíval sv. Tomáše (rukopis 255—257, otiskl Jireček 1863, 91—93). — Julianus (rukopis 274—275, otiskl Ji- reček 1863, 97—98); je též v Gestech Romanorum (Oesterley č. 18). O jedné jeptišce (rukopis 267): zcela shodně Klapper č. 72 (zde i jméno Beatrix). — O jednom bohatém člověku (rukopis 259—260): podobně Klapper č. 104 a č. 51. Quadragesimale admontské: Popis rukopisů, v nichž se tato významná sbírka kázání dochovala, viz v Časopise archivní školy XI (1933), Praha 1934, 100—101 a 103 (rukopisy č. 550 a 590; oba jsou dnes majetkem Ná- rodní a universitní knihovny v Praze). Rukopis č. 550 byl psán r. 1434; je to však nepochybně opis starší předlohy. Že tato kázání vznikla asi v sedmdesátých létech XIV. století, lze souditi jednak ze zmínky o čas- tém přijímání na listě 198 (Modo fit hic questio, utrum sepe comunicare vel raro est melius; dicitur quod melius ex gracia sepe comunicare quam ex timore semel) a z toho, že mluvě o císaři Karlovi, autor nedává mu přívlastku beatae memoriae nebo podobně, jak by bylo lze oče- kávati, kdyby mluvil o mrtvém. Vypravuje totiž jednu episodu z pobytu Karlova v Římě o Velkonocích r. 1355 (na listě 168); zmiňuje se nejprve o římském kostele papeže Marcella, v němž „jest jeden kámen veliký jako náton, kde pohané rubali těla křesťanů jako řezníci maso. A ten kámen dlouhý čas ležel nedbale pohozen na zemi. A slyšel jsem, že jednou náš císař Karel, když v Římě putoval v podobě chuďasa, když přišel do onoho kostela, stalo se, že šlápl na ten kámen a ihned se ten kámen pod ním podvrátil. Zbožný císař se uhnul a ten kámen se znovu obrátil po druhé a po třetí; tehdy se císař s podivem tázal, jaký je to kámen. Bylo mu řečeno, že na něm křesťany roztínali. Tu on pravil: Je nevhodné, aby 261
Strana 262
tento kámen tak hanebně ležel. A dal jej zamřežiti do výšky." Odvolává se zde tedy autor na ústní podání a nemáme důvodů mu nevěřiti, protože jinak s oblibou cituje knižní prameny. Událost, již vypravuje, není tak významná, aby bylo lze předpokládati, že se udržela v ústním podání pří- liš dlouho. A proto lze klásti vznik kázání ještě do doby Karlovy. Jediná věc, která proti tomuto datování mluví, jest fakt, že jsou tu dosti často citována (zejména ke konci sbírky) Zjevení svaté Brigity, která byla přinesena do Prahy, jak se obecně traduje, Matoušem z Krakova r. 1387. Proti tomu lze ovšem namítnouti, že exemplář přinesený Matoušem ne- musil býti prvý, který se do Prahy dostal; bylo by ostatně dosti podivné, že kniha, která dovedla vzbuditi tak značnou pozornost, by potřebovala na cestu z Říma do sídla císařova 17 roků. Z exempel, obsažených v těchto kázáních a zde přeložených, byla v pů- vodním znění tištěna: Bajka o lišce a džbánu v Listech filologických 56, 1929, 246—247; Almužník antiochijský, O zvířecí zpovědi, Pravdomluv- ný rytíř, Potrestaná žena, Všem se nelze zachovati, Nešťastný osel, Po- divné uzdravení, Hloupý Honza a Moudrý beránek v Časopise archivní školy 11, 116—120. Almužník antiochijský: Klapper č. 103; O zvířecí zpo- vědi: Ezopovy fabule (vyd. A. Truhlář, 1901), str. 106 a Romulus č. 67; Pravdomluvný rytíř: Tabula exemplorum č. 166; Potres- taní rouhači (list 93): Polívka, Drobné příspěvky 110—115 (totéž vyprávění je i v Povídkách olomouckých jako č. 26); O pravém a nepravém pokání (list 98—99): Vitry 72; O úctě ke koste- lu (list 139): o Karlu Velikém podobně Johlín, IV A 2 list 246, druhá část rukopis VIII H 6 č. 5. Jelen a parohy (list 159—160): Romu- lus č. 57, Ezop str. 97; Všem se nelze zachovati: Klaret 33, Wesselski str. 33n.; Nešťastný osel: Vitry 15, Gesta Romanorum 79, Romulus č. 21 a 68. — O mukách pekelných (list 78), — O dvou tovaryších (list 134), O moudrosti Šalomou- nově (list 205). — Text bajky o lišce a džbánu, jak byl z rukopisu 550 otištěn v Listech filologických, je zde v detailech doplněn podle znění rukopisu 590. O Johlínovi viz studii R. Ríčana, Johlín z Vodňan, křižovník kláštera zderazského (Věstník královské české společnosti nauk, 1929, II). Po- stilla Johlínova, z níž jsou naše exempla vybrána, vznikla v létech 1403 až 1404. Exemplum O dvou bratřích jsem otiskl z rukopisu praž- ské universitní knihovny I D 44 v Časopise Matice Moravské 1937, 226; táž látka u Klareta 33, Wesselski 100—106. Ženy-démoni vzato z téhož rukopisu (list 195); jako svůj pramen cituje Johlín jakýsi „liber narracionum“, ve skutečnosti pochází tento námět z Barlaama; u Klareta č. 83, Wesselski 61—62. Další čtyři exempla otiskl z rukopisu universitní knihovny vratislavské I F 509 J. Klapper, Exempla, č. 114, 115, 92, 110; paralel k nim neuvádí. Nenasytná žena (rukopis univ. knihovny pražské IV A 2, list 191), srv. Tabula exemplorum č. 28. O ženské lstivosti (týž rukopis, list 301), Vitry 230. O úctě k ostatkům je vzato z rukopisu olomoucké kapituly č. 230, jenž obsahuje Legendu zlatou. Tu je (na listě k 8—9) k legendě o 11.000 pan- nách připojeno toto vypravování, pocházející nepochybně z kláštera v Hradišti u Olomouce. 262
tento kámen tak hanebně ležel. A dal jej zamřežiti do výšky." Odvolává se zde tedy autor na ústní podání a nemáme důvodů mu nevěřiti, protože jinak s oblibou cituje knižní prameny. Událost, již vypravuje, není tak významná, aby bylo lze předpokládati, že se udržela v ústním podání pří- liš dlouho. A proto lze klásti vznik kázání ještě do doby Karlovy. Jediná věc, která proti tomuto datování mluví, jest fakt, že jsou tu dosti často citována (zejména ke konci sbírky) Zjevení svaté Brigity, která byla přinesena do Prahy, jak se obecně traduje, Matoušem z Krakova r. 1387. Proti tomu lze ovšem namítnouti, že exemplář přinesený Matoušem ne- musil býti prvý, který se do Prahy dostal; bylo by ostatně dosti podivné, že kniha, která dovedla vzbuditi tak značnou pozornost, by potřebovala na cestu z Říma do sídla císařova 17 roků. Z exempel, obsažených v těchto kázáních a zde přeložených, byla v pů- vodním znění tištěna: Bajka o lišce a džbánu v Listech filologických 56, 1929, 246—247; Almužník antiochijský, O zvířecí zpovědi, Pravdomluv- ný rytíř, Potrestaná žena, Všem se nelze zachovati, Nešťastný osel, Po- divné uzdravení, Hloupý Honza a Moudrý beránek v Časopise archivní školy 11, 116—120. Almužník antiochijský: Klapper č. 103; O zvířecí zpo- vědi: Ezopovy fabule (vyd. A. Truhlář, 1901), str. 106 a Romulus č. 67; Pravdomluvný rytíř: Tabula exemplorum č. 166; Potres- taní rouhači (list 93): Polívka, Drobné příspěvky 110—115 (totéž vyprávění je i v Povídkách olomouckých jako č. 26); O pravém a nepravém pokání (list 98—99): Vitry 72; O úctě ke koste- lu (list 139): o Karlu Velikém podobně Johlín, IV A 2 list 246, druhá část rukopis VIII H 6 č. 5. Jelen a parohy (list 159—160): Romu- lus č. 57, Ezop str. 97; Všem se nelze zachovati: Klaret 33, Wesselski str. 33n.; Nešťastný osel: Vitry 15, Gesta Romanorum 79, Romulus č. 21 a 68. — O mukách pekelných (list 78), — O dvou tovaryších (list 134), O moudrosti Šalomou- nově (list 205). — Text bajky o lišce a džbánu, jak byl z rukopisu 550 otištěn v Listech filologických, je zde v detailech doplněn podle znění rukopisu 590. O Johlínovi viz studii R. Ríčana, Johlín z Vodňan, křižovník kláštera zderazského (Věstník královské české společnosti nauk, 1929, II). Po- stilla Johlínova, z níž jsou naše exempla vybrána, vznikla v létech 1403 až 1404. Exemplum O dvou bratřích jsem otiskl z rukopisu praž- ské universitní knihovny I D 44 v Časopise Matice Moravské 1937, 226; táž látka u Klareta 33, Wesselski 100—106. Ženy-démoni vzato z téhož rukopisu (list 195); jako svůj pramen cituje Johlín jakýsi „liber narracionum“, ve skutečnosti pochází tento námět z Barlaama; u Klareta č. 83, Wesselski 61—62. Další čtyři exempla otiskl z rukopisu universitní knihovny vratislavské I F 509 J. Klapper, Exempla, č. 114, 115, 92, 110; paralel k nim neuvádí. Nenasytná žena (rukopis univ. knihovny pražské IV A 2, list 191), srv. Tabula exemplorum č. 28. O ženské lstivosti (týž rukopis, list 301), Vitry 230. O úctě k ostatkům je vzato z rukopisu olomoucké kapituly č. 230, jenž obsahuje Legendu zlatou. Tu je (na listě k 8—9) k legendě o 11.000 pan- nách připojeno toto vypravování, pocházející nepochybně z kláštera v Hradišti u Olomouce. 262
Strana 263
Další čtyři exempla jsou vzata ze sbírky, zapsané v rukopise universitní knihovny pražské VIII H 6. Obsahuje celkem 298 exempel čerpa- ných z nejrozmanitějších pramenů. — O správném studiu: Kla- ret 18, Wesselski 52. Vyléčení domněle mrtvého: Gesta Ro- manorum (Oesterley č. 241). Ženatý dábel: Vitry (vydání Greve- novo) č. 62. Ostatní exempla jsou vzata ze sbírky, nazvané Annulus (=Prs- ten), kterou sepsal neznámý autor v Míšni r. 1308, a která se dochovala, pokud mi je známo, jedině v rukopise Národního Musea v Praze XVI D 12. V úvodě vykládá autor, že sepsal tuto knihu, aby odvedl své součas- níky od hříchů a přivedl je k pravdě; sebral proto látku porůznu roztrou- šenou k užitku méně pokročilých z různých kodexů, z Životů otců a filo- sofů, z Dialogu (sv. Rehoře), z kronik, Zrcadel a Gest Romanorum (toho- to názvu se užívalo od XIII. století pro různá vypravování z dějin řím- ských, dříve než se stal názvem jediné sbírky exempel; srv. Welter 370). Rozdělil pak své dílo na dvě části, z nichž prvá pojednává o ctnostech, druhá o hříších, a nazývá svůj traktátek Prstenem pro jeho prstenovitou látku, jež se zdá kruhovitě obsahovati stav člověka v dobrém i zlém od počátku až do konce. Celkem má toto dílo 123 kapitol. Zdá se, že bylo rozšířeno hlavně ve Slezsku. Srv. Klapper, Exempla, kde je Annu- lus několikrát citován (č. 21, 33, 35—39, 57, 59—61); také v druhé sbírce Klapperově je řada exempel, jejichž pramenem byl rovněž Annulus, o čemž Klapper ovšem nemohl věděti. Století okamžikem (rukopisu list 37): Klapper 150, Wesselski, Märchen 65. Odměna prostých (list 12): Klapper 126; Smetánka, Životy sv. Otcův str. 248. Stonásobná odplata (list 36): Klapper 149. Ztrestání zlé ženy (list 47): Vitry 255. Veselá chudoba (list 40): Klapper 161, Klaret 46, Wesselski, Kla- ret str. 91—2. Bůh květů (list 3): Klapper 111.—Smrt bezbožníka (list 45): bez paralely. Ctnostná žena (list 19): Vitry 252. Nepravé pokání (list 8): Klapper 78. O mistru Alanovi (list 34): Klapper 145, Tabula exemplorum str. 123. Prodal duši (list 41): Klapper 163, Wesselski, Märchen 55, Tabula exemplorum č. 72. O kázání (list 3): Klapper 113, Vitry 151. Ospravedlněná nevinnost (list 9—10): Klapper 125. Tři rady (list 27): Klapper 182, Klaret 47, Wesselski, Klaret str. 88. O pokušení (list 39): Klapper 154, Klaret 79, Wesselski, Klaret 86. Zlato příčinou smrti (list 40): Klapper 157, Klaret 177, Wessel- ski, Klaret 81. Tkadleček: Vydání Hynek Hrubý a František Šimek, Tkadleček, v Pra- ze 1923 (Česká Akademie). Srovnej i článek Fr. Šimka, Nově objevený stč. rukopis Tkadlečka, Listy filologické 63, 1936, 265n.; G. Heidenrei- chová, Staročeský Tkadleček a poměr jeho stylu k německé skladbě Ackermann aus Böhmen, Slovo a slovesnost III, 1937, 87—98. O němec- 263
Další čtyři exempla jsou vzata ze sbírky, zapsané v rukopise universitní knihovny pražské VIII H 6. Obsahuje celkem 298 exempel čerpa- ných z nejrozmanitějších pramenů. — O správném studiu: Kla- ret 18, Wesselski 52. Vyléčení domněle mrtvého: Gesta Ro- manorum (Oesterley č. 241). Ženatý dábel: Vitry (vydání Greve- novo) č. 62. Ostatní exempla jsou vzata ze sbírky, nazvané Annulus (=Prs- ten), kterou sepsal neznámý autor v Míšni r. 1308, a která se dochovala, pokud mi je známo, jedině v rukopise Národního Musea v Praze XVI D 12. V úvodě vykládá autor, že sepsal tuto knihu, aby odvedl své součas- níky od hříchů a přivedl je k pravdě; sebral proto látku porůznu roztrou- šenou k užitku méně pokročilých z různých kodexů, z Životů otců a filo- sofů, z Dialogu (sv. Rehoře), z kronik, Zrcadel a Gest Romanorum (toho- to názvu se užívalo od XIII. století pro různá vypravování z dějin řím- ských, dříve než se stal názvem jediné sbírky exempel; srv. Welter 370). Rozdělil pak své dílo na dvě části, z nichž prvá pojednává o ctnostech, druhá o hříších, a nazývá svůj traktátek Prstenem pro jeho prstenovitou látku, jež se zdá kruhovitě obsahovati stav člověka v dobrém i zlém od počátku až do konce. Celkem má toto dílo 123 kapitol. Zdá se, že bylo rozšířeno hlavně ve Slezsku. Srv. Klapper, Exempla, kde je Annu- lus několikrát citován (č. 21, 33, 35—39, 57, 59—61); také v druhé sbírce Klapperově je řada exempel, jejichž pramenem byl rovněž Annulus, o čemž Klapper ovšem nemohl věděti. Století okamžikem (rukopisu list 37): Klapper 150, Wesselski, Märchen 65. Odměna prostých (list 12): Klapper 126; Smetánka, Životy sv. Otcův str. 248. Stonásobná odplata (list 36): Klapper 149. Ztrestání zlé ženy (list 47): Vitry 255. Veselá chudoba (list 40): Klapper 161, Klaret 46, Wesselski, Kla- ret str. 91—2. Bůh květů (list 3): Klapper 111.—Smrt bezbožníka (list 45): bez paralely. Ctnostná žena (list 19): Vitry 252. Nepravé pokání (list 8): Klapper 78. O mistru Alanovi (list 34): Klapper 145, Tabula exemplorum str. 123. Prodal duši (list 41): Klapper 163, Wesselski, Märchen 55, Tabula exemplorum č. 72. O kázání (list 3): Klapper 113, Vitry 151. Ospravedlněná nevinnost (list 9—10): Klapper 125. Tři rady (list 27): Klapper 182, Klaret 47, Wesselski, Klaret str. 88. O pokušení (list 39): Klapper 154, Klaret 79, Wesselski, Klaret 86. Zlato příčinou smrti (list 40): Klapper 157, Klaret 177, Wessel- ski, Klaret 81. Tkadleček: Vydání Hynek Hrubý a František Šimek, Tkadleček, v Pra- ze 1923 (Česká Akademie). Srovnej i článek Fr. Šimka, Nově objevený stč. rukopis Tkadlečka, Listy filologické 63, 1936, 265n.; G. Heidenrei- chová, Staročeský Tkadleček a poměr jeho stylu k německé skladbě Ackermann aus Böhmen, Slovo a slovesnost III, 1937, 87—98. O němec- 263
Strana 264
kém Ackermannu viz zejména Konrad Burdach, Der Dichter des Acker- mann aus Böhmen und seine Zeit, Berlin 1926—1932 (ve sbírce Vom Mittelalter zur Reformation III 2). K. J. Heilig, Die lateinische Wid- mung des Ackermann aus Böhmen, Mitteilungen des österreichischen Instituts für Geschichtsforschung 1933, 414—426. Náš text je vzat z vydání Hrubého a Šimkova; vzali jsme kapitoly III a IV, str. 7—13; V, str. 13—15, řádek 1—48, 86—94, 104—109; VI, str. 16 až 18, 20, ř. 1—62, 67—75, 122—156; XI, str. 69—74, ř. 1—43, 53—56, 86 až 142, 159—165; XII, str. 75—76, 78—79, 84—93, ř. 1—47, 87—114, 264 až 304, 318—324, 343—350, 356—432, 444—456, 465—470, 491—504, 519 až 526; XIII, str. 99 a 103, ř. 1—20, 118—130; XIV, str. 105—110, ř. 54 až 89, 1—15, 68—87, 1—19; XV, str. 113—115, ř. 1—22, 57—84; XVI, str. 123—125, 145—146, ř. 1—76, 264—321. Kap. X, 188—209 při kap. VI. Prvým kryptogramem (str. 220) je vyjádřeno jméno Ludvík, druhým (str. 222) Adlička (psáno ovšem Adliczka). Citáty starověkých filosofů čerpal Tkadleček hlavně z díla Burlaeova (Gualterus Burlaeus, De vita et moribus philosophorum antiquorum, vy- dal H. Knust, Publicationen des Litterarischen Vereines in Stuttgart, sv. 177, 1886). Jméno Faliscenes se však nevyskytuje ani u Burlaea, ale zato podobnou myšlenku jako je ta, již zde autor Tkadlečka Falis- cenovi přičítá, nacházíme tam (kap. 56, str. 280) pod jménem Aischylo- vým: Nichil ita firmum est, cui periculum non sit ab invalido. Prvý výrok, jejž Tkadleček připisuje Aristippovi, je u Burlaea přičten Aristotelovi (kap. 53, str. 242): Interrogatus: In quo differunt disciplinati ab indisciplinatis? ait: Sicut viventes a mortuis. Druhý má Burlaeus skutečně u Aristippa (kap. 31 str. 146): Interrogatus, quomodo differant docti ab indoctis, respondit: Quomodo domiti equi ab indo- mitis. Také historku o přísaze žáků Hipokratových má Tkadleček ne- pochybně z Burlaea (kap. 45 str. 182) : ut ait Hieronymus in epistola LII, cum discipulos suscipiebat ipsos adiurabat, antequam doceret, et iura- mentum ab eis extorquebat, ut silencium, sermonem et incessum, mansu- etudinem, habitum moremque servarent, prout eos cum diligencia magna docebat (srovnej S. Eusebii Hieronymi Epistulae, vyd. I. Hilberg, I, str. 438). Tkadlečkův Anastarsus se správně jmenuje Anacharsis (Bur- laeus kap. 10, str. 50): Interrogatus: Quid est in hominibus bonum et malum? ait: Lingua. Druhé vypravování o Hipokratovi (str. 237) má Tkadleček asi též z Burlaea, který však vypravuje tutéž historku o Diogenovi (str. 206). Citát z Platona je rovněž u Burlaea (kap. 52 str. 222): Interrogatus Plato, in quo quis sapientiam adipisci posset, ait: In non expectando, quae evenire non possunt, nec de preteritis recordari. Druhý citát tamtéž str. 224. K obrazu Neštěstí (u Ackermanna Smrti) srovnej výklad Burdachův v komentáři k Berntovu vydání Ackermanna str. 237—252; ve středo- věku bylo více různých zpracování Fulgentia, než jich uvádí Burdach, srovnej Bratislava IV, 1930, 107—108. Podobně jako Tkadleček, vypráví bajku o postícím se vlku Quadragesi- male admontské (list 144): „Suďte spravedlivé, ale mnozí soudí 264
kém Ackermannu viz zejména Konrad Burdach, Der Dichter des Acker- mann aus Böhmen und seine Zeit, Berlin 1926—1932 (ve sbírce Vom Mittelalter zur Reformation III 2). K. J. Heilig, Die lateinische Wid- mung des Ackermann aus Böhmen, Mitteilungen des österreichischen Instituts für Geschichtsforschung 1933, 414—426. Náš text je vzat z vydání Hrubého a Šimkova; vzali jsme kapitoly III a IV, str. 7—13; V, str. 13—15, řádek 1—48, 86—94, 104—109; VI, str. 16 až 18, 20, ř. 1—62, 67—75, 122—156; XI, str. 69—74, ř. 1—43, 53—56, 86 až 142, 159—165; XII, str. 75—76, 78—79, 84—93, ř. 1—47, 87—114, 264 až 304, 318—324, 343—350, 356—432, 444—456, 465—470, 491—504, 519 až 526; XIII, str. 99 a 103, ř. 1—20, 118—130; XIV, str. 105—110, ř. 54 až 89, 1—15, 68—87, 1—19; XV, str. 113—115, ř. 1—22, 57—84; XVI, str. 123—125, 145—146, ř. 1—76, 264—321. Kap. X, 188—209 při kap. VI. Prvým kryptogramem (str. 220) je vyjádřeno jméno Ludvík, druhým (str. 222) Adlička (psáno ovšem Adliczka). Citáty starověkých filosofů čerpal Tkadleček hlavně z díla Burlaeova (Gualterus Burlaeus, De vita et moribus philosophorum antiquorum, vy- dal H. Knust, Publicationen des Litterarischen Vereines in Stuttgart, sv. 177, 1886). Jméno Faliscenes se však nevyskytuje ani u Burlaea, ale zato podobnou myšlenku jako je ta, již zde autor Tkadlečka Falis- cenovi přičítá, nacházíme tam (kap. 56, str. 280) pod jménem Aischylo- vým: Nichil ita firmum est, cui periculum non sit ab invalido. Prvý výrok, jejž Tkadleček připisuje Aristippovi, je u Burlaea přičten Aristotelovi (kap. 53, str. 242): Interrogatus: In quo differunt disciplinati ab indisciplinatis? ait: Sicut viventes a mortuis. Druhý má Burlaeus skutečně u Aristippa (kap. 31 str. 146): Interrogatus, quomodo differant docti ab indoctis, respondit: Quomodo domiti equi ab indo- mitis. Také historku o přísaze žáků Hipokratových má Tkadleček ne- pochybně z Burlaea (kap. 45 str. 182) : ut ait Hieronymus in epistola LII, cum discipulos suscipiebat ipsos adiurabat, antequam doceret, et iura- mentum ab eis extorquebat, ut silencium, sermonem et incessum, mansu- etudinem, habitum moremque servarent, prout eos cum diligencia magna docebat (srovnej S. Eusebii Hieronymi Epistulae, vyd. I. Hilberg, I, str. 438). Tkadlečkův Anastarsus se správně jmenuje Anacharsis (Bur- laeus kap. 10, str. 50): Interrogatus: Quid est in hominibus bonum et malum? ait: Lingua. Druhé vypravování o Hipokratovi (str. 237) má Tkadleček asi též z Burlaea, který však vypravuje tutéž historku o Diogenovi (str. 206). Citát z Platona je rovněž u Burlaea (kap. 52 str. 222): Interrogatus Plato, in quo quis sapientiam adipisci posset, ait: In non expectando, quae evenire non possunt, nec de preteritis recordari. Druhý citát tamtéž str. 224. K obrazu Neštěstí (u Ackermanna Smrti) srovnej výklad Burdachův v komentáři k Berntovu vydání Ackermanna str. 237—252; ve středo- věku bylo více různých zpracování Fulgentia, než jich uvádí Burdach, srovnej Bratislava IV, 1930, 107—108. Podobně jako Tkadleček, vypráví bajku o postícím se vlku Quadragesi- male admontské (list 144): „Suďte spravedlivé, ale mnozí soudí 264
Strana 265
jako vlk, jenž se jednou obežral masa, což mu ostatní vlci měli za zlé a potupili jej. A tu on slíbil, že po celý rok nechce jísti masa. Potom zlač- něv a spatřiv beránka, an se paství, přišel k němu a řekl mu: Co jsi ty? Odpověděl: Já jsem beránek. Tu vlk: Ó, já již více nejím maso, jen ryby. A tak hledal příležitost, jak by beránka bez porušení slibu sežral. I při- stoupil k němu a řekl: Ty jsi losos, a tak ho sežral." — Podle Říčana, str. 34, má tutéž bajku i Johlín. Z důvodů stilistických musil jsem ponechati většinou beze změny často se vracející slova půtka (= příhoda) a přimlouvati (= domlou- vati). Jiříkovo vidění otiskujeme podle rukopisu universitní knihovny pražské XVII E 2, list 197—211. Srovnej Jan Gebauer, Jiříkovo vidění v souvislosti s jinými pověstmi křesťanské mystiky, Listy filologické 6, 1879, 30—45, 244. Je to překlad textu latinského, v němž je pout Jiříkova datována r. 1353 (u nás dochován text latinský v rukopise kapitulní knihovny pražské H 28, srv. i N 41 a O 48). — Místy bylo třeba text poněkud upraviti, protože rukopisné čtení, často působící dojmem zkra- cování, je nejasné. Tak hned na začátku se zdá, jakoby bylo vynecháno vypravování, podle něhož Jiřík si musil opatřiti doporučovací listy, aby byl do očistce vpuštěn. V rukopise zní příslušné místo (str. 201, před- poslední odstavec): A když pověděli jemu, pravíce veli- ké divy o očistci sv. Patricie. A když s velikým ve- selím do ymbernie přišeli šel do kláštera atd. Errata: Str. 5 ř. 1 čti ráje rozkošného; str. 18 ř. 19 došel paní jeho a četla jej; str. 23 ř. 12 abyste byly jakožto sloupův sedm; str. 222 ř. 41 jedno té, která své cti byla stráže, podle řádu svého upřímně, bez poskvrny přebývala, jež i k Bohu; str. 230 ř. 24 nežli kat, aty jsi falešnější nežli čert, ty jsi pak. J. V.
jako vlk, jenž se jednou obežral masa, což mu ostatní vlci měli za zlé a potupili jej. A tu on slíbil, že po celý rok nechce jísti masa. Potom zlač- něv a spatřiv beránka, an se paství, přišel k němu a řekl mu: Co jsi ty? Odpověděl: Já jsem beránek. Tu vlk: Ó, já již více nejím maso, jen ryby. A tak hledal příležitost, jak by beránka bez porušení slibu sežral. I při- stoupil k němu a řekl: Ty jsi losos, a tak ho sežral." — Podle Říčana, str. 34, má tutéž bajku i Johlín. Z důvodů stilistických musil jsem ponechati většinou beze změny často se vracející slova půtka (= příhoda) a přimlouvati (= domlou- vati). Jiříkovo vidění otiskujeme podle rukopisu universitní knihovny pražské XVII E 2, list 197—211. Srovnej Jan Gebauer, Jiříkovo vidění v souvislosti s jinými pověstmi křesťanské mystiky, Listy filologické 6, 1879, 30—45, 244. Je to překlad textu latinského, v němž je pout Jiříkova datována r. 1353 (u nás dochován text latinský v rukopise kapitulní knihovny pražské H 28, srv. i N 41 a O 48). — Místy bylo třeba text poněkud upraviti, protože rukopisné čtení, často působící dojmem zkra- cování, je nejasné. Tak hned na začátku se zdá, jakoby bylo vynecháno vypravování, podle něhož Jiřík si musil opatřiti doporučovací listy, aby byl do očistce vpuštěn. V rukopise zní příslušné místo (str. 201, před- poslední odstavec): A když pověděli jemu, pravíce veli- ké divy o očistci sv. Patricie. A když s velikým ve- selím do ymbernie přišeli šel do kláštera atd. Errata: Str. 5 ř. 1 čti ráje rozkošného; str. 18 ř. 19 došel paní jeho a četla jej; str. 23 ř. 12 abyste byly jakožto sloupův sedm; str. 222 ř. 41 jedno té, která své cti byla stráže, podle řádu svého upřímně, bez poskvrny přebývala, jež i k Bohu; str. 230 ř. 24 nežli kat, aty jsi falešnější nežli čert, ty jsi pak. J. V.
Strana 266
Strana 267
Seznam vyobrazení Frontispice: Karel IV. (Část votivního obrazu arcibiskupa Jana Očka z Vlašimě asi z roku 1370.) I. Karel IV. prohlíží ostatky svatých. Nástěnná malba ve svatyni P. Marie na Karlštejně. Před r. 1360. Za str. 16. Foto Štenc, Praha. II. Vyhnání Adama a Evy z ráje. Bible krále Václava IV. Vídeň, Národní knihovna. Mezi 1390—1400. Za str. 32. Reprodukce z Jahrbuch der kunsthist. Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses XIV (1893). III. Josef Egyptský prodává v době hladu lidu obilí. Bible krále Václa- va IV. Vídeň, Nár. knihovna. Mezi 1390—1400. Za str. 48. Foto Stát. ústav fotografický, Praha. IV. Útěk Ježíšův do Egypta. (Miniatura vlevo.) Panna Marie s Ježíškem. (Miniatura vpravo.) Sborník krumlovský. Praha, Knihovna Nár. musea. Počátek 15. st. Za str. 64. Foto Trousil, Praha. V. Sv. Prokop. Breviarium Pragense. Praha, Univ. knihovna. Počátek 15. st. Za str. 80. Foto Trousil, Praha. VI. Iniciála A se sv. Václavem. Cestovní brevíř litomyšlského biskupa Jana ze Středy. Praha, Knihovna Nár. musea. Před 1364. Za str. 96. Foto Trousil, Praha. VII. Karel IV. se svou chotí s odznaky vladařskými. Miniatura, uvádějící první kapitolu „Vlastního životopisu". (Hořejší obrázek.) Karel IV. modlí se hodinku k Panně Marii. Miniatura, uvádějící třetí kapitolu „Vlastního životopisu“. (Dolejší obrázek.) Iluminovaný rukopis v Nár. knihovně ve Vídni. Z r. 1396. Za str. 112. Foto Státní ústav fotografický, Praha. VIII. Bitva u Modeny, Karel IV. klesá s koně. Miniatura, uvádějící pátou kapitolu „Vlastního životopisu". (Hořejší obrázek.) Karel IV. s Buškem z Velhartic odpočívají na Pražském hradě. Miniatura, uvádějící osmou kapitolu „Vlastního životopisu“. (Dolejší obrá- zek.) Iluminovaný rukopis v Nár. knihovně ve Vídni. Z r. 1396. Za str. 128. Foto Státní ústav fotografický, Praha.
Seznam vyobrazení Frontispice: Karel IV. (Část votivního obrazu arcibiskupa Jana Očka z Vlašimě asi z roku 1370.) I. Karel IV. prohlíží ostatky svatých. Nástěnná malba ve svatyni P. Marie na Karlštejně. Před r. 1360. Za str. 16. Foto Štenc, Praha. II. Vyhnání Adama a Evy z ráje. Bible krále Václava IV. Vídeň, Národní knihovna. Mezi 1390—1400. Za str. 32. Reprodukce z Jahrbuch der kunsthist. Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses XIV (1893). III. Josef Egyptský prodává v době hladu lidu obilí. Bible krále Václa- va IV. Vídeň, Nár. knihovna. Mezi 1390—1400. Za str. 48. Foto Stát. ústav fotografický, Praha. IV. Útěk Ježíšův do Egypta. (Miniatura vlevo.) Panna Marie s Ježíškem. (Miniatura vpravo.) Sborník krumlovský. Praha, Knihovna Nár. musea. Počátek 15. st. Za str. 64. Foto Trousil, Praha. V. Sv. Prokop. Breviarium Pragense. Praha, Univ. knihovna. Počátek 15. st. Za str. 80. Foto Trousil, Praha. VI. Iniciála A se sv. Václavem. Cestovní brevíř litomyšlského biskupa Jana ze Středy. Praha, Knihovna Nár. musea. Před 1364. Za str. 96. Foto Trousil, Praha. VII. Karel IV. se svou chotí s odznaky vladařskými. Miniatura, uvádějící první kapitolu „Vlastního životopisu". (Hořejší obrázek.) Karel IV. modlí se hodinku k Panně Marii. Miniatura, uvádějící třetí kapitolu „Vlastního životopisu“. (Dolejší obrázek.) Iluminovaný rukopis v Nár. knihovně ve Vídni. Z r. 1396. Za str. 112. Foto Státní ústav fotografický, Praha. VIII. Bitva u Modeny, Karel IV. klesá s koně. Miniatura, uvádějící pátou kapitolu „Vlastního životopisu". (Hořejší obrázek.) Karel IV. s Buškem z Velhartic odpočívají na Pražském hradě. Miniatura, uvádějící osmou kapitolu „Vlastního životopisu“. (Dolejší obrá- zek.) Iluminovaný rukopis v Nár. knihovně ve Vídni. Z r. 1396. Za str. 128. Foto Státní ústav fotografický, Praha.
Strana 268
IX. Iniciála A k počátku traktátu Jana z Jenštejna „O dobru smrti" s ale- gorií marnosti světa v podobě smrti na koni a s otevřeným peklem. Kodex Jana z Jenštejna. Řím, Vatikánská knihovna. 1390—1400. Za str. 144. Foto Stát. ústav fotografický, Praha. X. Selský výjev: dva sedláci ořou na poli s trojspřežím. (Hořejší obrá- zek.) Iniciála I se scénou na okraji, představující „Navštívení P. Marie". (Dolejší obrázek.) Kodex Jana z Jenštejna. Řím, Vatikán- ská knihovna. 1390—1400. Za str. 160. Foto Stát. ústav fotografický, Praha. XI. Náhrobek Jana z Jenštejna v chrámě sv. Praxedy v Římě. Počátek 15. st. Podle kresby B. Kutiny ve Zlaté Praze 1890, 320. Za str. 176. Foto Trousil, Praha. XII. Tomáš ze Štítného v kruhu svých dětí. Iniciála B z Knížek šeste- rých o obecných věcech křesťanských. Praha, Univ. knihovna. R. 1376. Za str. 192. Foto Trousil, Praha. XIII. Počáteční list „Povídky o Alexandru Velikém" ze sborníku XVII B 6. Praha, Univ. knihovna. 15 st. Za str. 208. Foto Trousil, Praha. XIV. Poustevník Barlaam před královicem Josafatem. Z rukopisu „Bar- laama" v Nár. knihovně ve Vídni. Polovina 15. st. Za str. 224. Foto Státní ústav fotografický, Praha. XV. Galenus demonstruje srdce; po levici Aristoteles, po pravici žáci. (Hořejší miniatura.) Hippokrates a Galenus dedikují své spisy bohům Aesculapiovi a Apollonovi. (Dolejší miniatura.) Galeni opera varia latine interprete. Nicol. de Regio. Drážďany, Veřejná knihovna. Druhá pol. 15 st., původ asi francouzský. Reprodukce podle Codices Graeci et Latini photographice depicti, Suppl. VIII. Za str. 240. XVI. Plato, Anaxagoras a Demokritos disputují. (Hořejší miniatura.) Galenus přednáší v studentském kolegiu. (Dolejší miniatura.) Re- produkce podle Codices Graeci et Latini photographice depicti, Supl. VIII. Za str. 256.
IX. Iniciála A k počátku traktátu Jana z Jenštejna „O dobru smrti" s ale- gorií marnosti světa v podobě smrti na koni a s otevřeným peklem. Kodex Jana z Jenštejna. Řím, Vatikánská knihovna. 1390—1400. Za str. 144. Foto Stát. ústav fotografický, Praha. X. Selský výjev: dva sedláci ořou na poli s trojspřežím. (Hořejší obrá- zek.) Iniciála I se scénou na okraji, představující „Navštívení P. Marie". (Dolejší obrázek.) Kodex Jana z Jenštejna. Řím, Vatikán- ská knihovna. 1390—1400. Za str. 160. Foto Stát. ústav fotografický, Praha. XI. Náhrobek Jana z Jenštejna v chrámě sv. Praxedy v Římě. Počátek 15. st. Podle kresby B. Kutiny ve Zlaté Praze 1890, 320. Za str. 176. Foto Trousil, Praha. XII. Tomáš ze Štítného v kruhu svých dětí. Iniciála B z Knížek šeste- rých o obecných věcech křesťanských. Praha, Univ. knihovna. R. 1376. Za str. 192. Foto Trousil, Praha. XIII. Počáteční list „Povídky o Alexandru Velikém" ze sborníku XVII B 6. Praha, Univ. knihovna. 15 st. Za str. 208. Foto Trousil, Praha. XIV. Poustevník Barlaam před královicem Josafatem. Z rukopisu „Bar- laama" v Nár. knihovně ve Vídni. Polovina 15. st. Za str. 224. Foto Státní ústav fotografický, Praha. XV. Galenus demonstruje srdce; po levici Aristoteles, po pravici žáci. (Hořejší miniatura.) Hippokrates a Galenus dedikují své spisy bohům Aesculapiovi a Apollonovi. (Dolejší miniatura.) Galeni opera varia latine interprete. Nicol. de Regio. Drážďany, Veřejná knihovna. Druhá pol. 15 st., původ asi francouzský. Reprodukce podle Codices Graeci et Latini photographice depicti, Suppl. VIII. Za str. 240. XVI. Plato, Anaxagoras a Demokritos disputují. (Hořejší miniatura.) Galenus přednáší v studentském kolegiu. (Dolejší miniatura.) Re- produkce podle Codices Graeci et Latini photographice depicti, Supl. VIII. Za str. 256.
Strana 269
Obsah Adam a Eva! 5 Život Josefa Egyptského/ 14 Aseneth/ 19 Život Krista Pána/ 25 Život svatých otců: Svatý Simeon/ 36 Pasionál/ 43 Svatá Markéta/ 43 Život svatého Prokopa/ 45 Karel Čtvrtý: Život svatého Václava1 50 Vlastní životopis/ 53 Vojtěch Raňkův z Ježova: Řeč při pohřbu Karla IV./ 65 Jan z Jenštejna: O své nemoci/ 72 O lékaři a lékařích/ 74 O útěku před světem! 75 O pravém šlechtictví 78 O smrti Vojtěcha Raňkova1 80 List matce zaslaný z Paříže ! 81 Matěj z Janova: Bible největší poklad křesťana! 83 Tomáš ze Štítného: Zjevení svaté Brigity 1 86 Pašije pražských židů/94
Obsah Adam a Eva! 5 Život Josefa Egyptského/ 14 Aseneth/ 19 Život Krista Pána/ 25 Život svatých otců: Svatý Simeon/ 36 Pasionál/ 43 Svatá Markéta/ 43 Život svatého Prokopa/ 45 Karel Čtvrtý: Život svatého Václava1 50 Vlastní životopis/ 53 Vojtěch Raňkův z Ježova: Řeč při pohřbu Karla IV./ 65 Jan z Jenštejna: O své nemoci/ 72 O lékaři a lékařích/ 74 O útěku před světem! 75 O pravém šlechtictví 78 O smrti Vojtěcha Raňkova1 80 List matce zaslaný z Paříže ! 81 Matěj z Janova: Bible největší poklad křesťana! 83 Tomáš ze Štítného: Zjevení svaté Brigity 1 86 Pašije pražských židů/94
Strana 270
Exempla/ 98 Quadragesimale admontské 1 98 Johlín/ 106 Jiná exempla1 109 Annulus/ 112 Cesta Romanorum ! 119 Povídky olomoucké/ 132 Vavřinec z Březové: Snář 142 Povídka o Alexandru Velikém ! 152 Apollonius, král tyrskýl 164 Barlaam a Josafat/ 180 Kronika Trojánská/ 188 Jiříkovo vidění 1 200 Tkadleček[ 219 Doslov / 241 Poznámky 1 254 Seznam vyobrazení 267
Exempla/ 98 Quadragesimale admontské 1 98 Johlín/ 106 Jiná exempla1 109 Annulus/ 112 Cesta Romanorum ! 119 Povídky olomoucké/ 132 Vavřinec z Březové: Snář 142 Povídka o Alexandru Velikém ! 152 Apollonius, král tyrskýl 164 Barlaam a Josafat/ 180 Kronika Trojánská/ 188 Jiříkovo vidění 1 200 Tkadleček[ 219 Doslov / 241 Poznámky 1 254 Seznam vyobrazení 267
Strana 271
Próza z doby Karla IV Uspořádal, doslovem a poznámkami opatřil Jan Vilikovský. S jednou pětibarevnou a šestnácti jednobarevnými přílohami. Vyšlo v edici Slavín, kterou redigují Antonín Grund a Albert Pražák. Typografickou úpravu, vazbu a ochranný obal navrhl Jindřich Štyrský. Vytiskla knihtiskárna Müller a spol. v Turnově garmondem písma Antiqua číslo 1. Pro své členy vydal Evropský literární klub v Praze XVI, Přemyslova 16. dne 2. března 1938.
Próza z doby Karla IV Uspořádal, doslovem a poznámkami opatřil Jan Vilikovský. S jednou pětibarevnou a šestnácti jednobarevnými přílohami. Vyšlo v edici Slavín, kterou redigují Antonín Grund a Albert Pražák. Typografickou úpravu, vazbu a ochranný obal navrhl Jindřich Štyrský. Vytiskla knihtiskárna Müller a spol. v Turnově garmondem písma Antiqua číslo 1. Pro své členy vydal Evropský literární klub v Praze XVI, Přemyslova 16. dne 2. března 1938.
- 1: Titul
- 5: Edice
- 241: Doslov
- 254: Poznámky
- 267: Seznam vyobrazení
- 269: Obsah