z 532 stránek
Titul
1
2
3
4
5
6
Osobnost a dílo
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
Předmluva ve sb. sázavském
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
O trojím stavu
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
O hospodářovi
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
O přirovnání devíti stavů
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
Řeči nedělní a sváteční
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
O Barlaamovi a Josafatovi
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
Knížky o hře šachové
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
Poznámky a vysvětlivky
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
Literatura a prameny
499
Slovníček
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
Seznam obrazových příloh
530
Obsah
531
532
- s. 230: ...(a přivinul jest k sobě ty zlé křesťany). A chce-li Tvá Milost toho v jistotě dojíti, zavolaj jeho k sobě súkromí a...
- s. 233: ...a řka: „Pane milý! Otec tvuoj tak chce mieti, aby Tvá Milost byla chována v tajném domu čístě, bez žádné po- škvrny;...
- s. 238: ...že s' takového kamene (drahého) nikdy nevídal. Neb to věz Tvá Milost, (nemni,) byť to malá věc byla, já bych se ne-...
- s. 238: ...se ne- trudil z tak dalekých krajin. Ale — jakož Tvá Milost die - že by chtěl ten kámen rád viděti; toto...
- s. 238: ...že by chtěl ten kámen rád viděti; toto napřed věz Tvá Milost: Ktož kolivěk nemá zdravých očí a nenie 1 číst na...
- s. 316: ...řeči pravý súd vydal, tak dokonaj i k ostatku; a Tvá Milost vol sobě ze dvého jedno: neb mého mistra Barlaama této...
- s. 320: ...VELIKÉ OBĚTI ČINÍ 145a Vece Teodas králi Avennirovi: „Králi, rač Tvá Milost vesela býti, neb sem já k tobě přišel s tím...
- s. 320: ...slavnost velikú učinili a potom spolu veseli byli. A rač Tvá Milost panen a paní krásných sezvati ke cti našim bohuom a...
Název:
Knížky o hře šachové a jiné (Tomáš ze Štítného)
Autor:
Šimek, František
Rok vydání:
1956
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
532
Počet stran předmluvy plus obsahu:
532
Obsah:
- 1: Titul
- 7: Osobnost a dílo
- 37: Předmluva ve sb. sázavském
- 47: O trojím stavu
- 97: O hospodářovi
- 125: O přirovnání devíti stavů
- 201: Řeči nedělní a sváteční
- 221: O Barlaamovi a Josafatovi
- 349: Knížky o hře šachové
- 407: Poznámky a vysvětlivky
- 499: Literatura a prameny
- 500: Slovníček
- 530: Seznam obrazových příloh
- 531: Obsah
upravit
Strana 1
ŽIVA DILA MINULOSTI TOMAŠ XE ŠTITNÉHO KNÍŽKY O HRE ŠACHOVÉ A JINÉ
ŽIVA DILA MINULOSTI TOMAŠ XE ŠTITNÉHO KNÍŽKY O HRE ŠACHOVÉ A JINÉ
Strana 2
* — av —
* — av —
Strana 3
TOMAS KE STITNEHO KNÍŽKY O HRE ŠACHOVÉ A JINÉ STÁTNÍ NAKLADATELSTVI KRÁSNÉ LITERATURY, HUDBY A UMĚNÍ PRAHA 1956
TOMAS KE STITNEHO KNÍŽKY O HRE ŠACHOVÉ A JINÉ STÁTNÍ NAKLADATELSTVI KRÁSNÉ LITERATURY, HUDBY A UMĚNÍ PRAHA 1956
Strana 4
Strana 5
Strana 6
K vydání připravil František Šimek
K vydání připravil František Šimek
Strana 7
OSOBNOST A DÍLO TOMÁŠE ZE ŠTÍTNÉHO Druhá polovina XIV. a počátky XV. století, to jest doba, do které můžeme přibližně zasadit život a činnost Tomáše ze Štítného, jest beze sporu obdobím prudce se zostřující krise feudalismu. Naše feudální společnost jest rozdělena do několika tříd ostře proti sobě stojících. Nejvýše v ní stála vysoká šlechta, představovaná králem a světskými i církevními knížaty. Vedle této nejvyšší naší šlechty tu byla nižší šlech- ta, rytíři a zemané. Šlechtě podléhal lid poddaný, majet- kově odstupňovaný od sedláků až k bezzemkům; bylo tu i nižší duchovenstvo, nejrůzněji opět členěné majetkem a církevními řády. Do dějin však také již i u nás vstupovala města, rozdělená ve svém obyvatelstvu na obchodní patri- ciát, řemeslnictvo a námezdně pracující dělníky, tvořící převážnou část všemi pohrdané městské chudiny. Uvnitř této tak rozmanité feudální společnosti objevují se pak vážné příznaky nastávající její krise v tom, že se v ní mnohé zájmy jednotlivých členů a skupin, feudálním zřízením sice svá- zaných, ale jinak si odporujících a protichůdných, nejrůz- nějším způsobem střetávají. Příčiny sporů šlechty mezi sebou musíme viděti v několika okruzích dobových jejích snah, jako bylo na př. uplatňo- vání v politickém i veřejném životě své doby, zvyšování životních potřeb a nákladů, zainteresovávání pro kulturu a podnikání stavební, vojenské i jiné dobrodružství atd. Prostředky k tomu získávala si tato šlechta nadužíváním
OSOBNOST A DÍLO TOMÁŠE ZE ŠTÍTNÉHO Druhá polovina XIV. a počátky XV. století, to jest doba, do které můžeme přibližně zasadit život a činnost Tomáše ze Štítného, jest beze sporu obdobím prudce se zostřující krise feudalismu. Naše feudální společnost jest rozdělena do několika tříd ostře proti sobě stojících. Nejvýše v ní stála vysoká šlechta, představovaná králem a světskými i církevními knížaty. Vedle této nejvyšší naší šlechty tu byla nižší šlech- ta, rytíři a zemané. Šlechtě podléhal lid poddaný, majet- kově odstupňovaný od sedláků až k bezzemkům; bylo tu i nižší duchovenstvo, nejrůzněji opět členěné majetkem a církevními řády. Do dějin však také již i u nás vstupovala města, rozdělená ve svém obyvatelstvu na obchodní patri- ciát, řemeslnictvo a námezdně pracující dělníky, tvořící převážnou část všemi pohrdané městské chudiny. Uvnitř této tak rozmanité feudální společnosti objevují se pak vážné příznaky nastávající její krise v tom, že se v ní mnohé zájmy jednotlivých členů a skupin, feudálním zřízením sice svá- zaných, ale jinak si odporujících a protichůdných, nejrůz- nějším způsobem střetávají. Příčiny sporů šlechty mezi sebou musíme viděti v několika okruzích dobových jejích snah, jako bylo na př. uplatňo- vání v politickém i veřejném životě své doby, zvyšování životních potřeb a nákladů, zainteresovávání pro kulturu a podnikání stavební, vojenské i jiné dobrodružství atd. Prostředky k tomu získávala si tato šlechta nadužíváním
Strana 8
pracovních povinností poddaného lidu, zvyšováním povin- ných jeho dávek a daní, nuceným přikazováním odběru určitých tovarů z panských výroben a j. Dálo se to však i zaopatřováním nových zdrojů příjmů důlním podnikáním, zřizováním rybníků, využíváním lesního bohatství, zvyšo- váním chovu bravu i skotu a tvrdým zaokrouhlováním obhospodařovaných větších územních celků panských a církevních na úkor drobných statků a statečků rytířských. Příčinou sporů panstva mezi sebou bylo však i uplatňování sebe a rodové moci ve vlivu na krále a jeho dvůr, osočování a rivalita mezi královými milci a rádci a boj s církví jako největším vlastníkem půdy i středověkou duchovní velmocí, zasahující do otázek tehdejšího života veřejného i soukro- mého. Podle středověkého hodnocení trpným přihližitelem zá- pasů mezi feudálním panstvem měl býti poddaný lid, zdroj jeho blahobytu a moci. Avšak v druhé polovině XIV. sto- letí a na počátku XV. století již i on také podstatně kompli- koval situaci. Bezohledné podnikání vrchnosti světské i cír- kevní spolu s přesuny půdy zbavovalo často lid možnosti trvalého zapojení v zemědělské výrobě, činíc z něho bez- zemky. Ti se uplatňovali již jen jako sezónní zemědělští dělníci, již někdy zbaveni i stálého bydliště buď se toulali zemí, třeba i jako zloději a lapkové, nebo odcházeli do měst, kde se stávali lacinou námezdní pracovní silou, která roz- množovala řady městské chudiny, bídné svým živořením, jitřené hladem a bezprávností. V celkovém přehledu středověké společnosti, rozbouřené tolika protichůdnými zájmy, zaujímala důležité místo moc panovnická. Ve svém zdůrazňování panovnických práv při- vedl císař Karel IV. obnoveným leskem české koruny ještě k největšímu rozkvětu i šlechtu, avšak v narůstajícím anta- gonismu moci panovnické a panské tím, že král ve svém feudálně chápaném pojetí vlády nad šlechtou i poddanými 8
pracovních povinností poddaného lidu, zvyšováním povin- ných jeho dávek a daní, nuceným přikazováním odběru určitých tovarů z panských výroben a j. Dálo se to však i zaopatřováním nových zdrojů příjmů důlním podnikáním, zřizováním rybníků, využíváním lesního bohatství, zvyšo- váním chovu bravu i skotu a tvrdým zaokrouhlováním obhospodařovaných větších územních celků panských a církevních na úkor drobných statků a statečků rytířských. Příčinou sporů panstva mezi sebou bylo však i uplatňování sebe a rodové moci ve vlivu na krále a jeho dvůr, osočování a rivalita mezi královými milci a rádci a boj s církví jako největším vlastníkem půdy i středověkou duchovní velmocí, zasahující do otázek tehdejšího života veřejného i soukro- mého. Podle středověkého hodnocení trpným přihližitelem zá- pasů mezi feudálním panstvem měl býti poddaný lid, zdroj jeho blahobytu a moci. Avšak v druhé polovině XIV. sto- letí a na počátku XV. století již i on také podstatně kompli- koval situaci. Bezohledné podnikání vrchnosti světské i cír- kevní spolu s přesuny půdy zbavovalo často lid možnosti trvalého zapojení v zemědělské výrobě, činíc z něho bez- zemky. Ti se uplatňovali již jen jako sezónní zemědělští dělníci, již někdy zbaveni i stálého bydliště buď se toulali zemí, třeba i jako zloději a lapkové, nebo odcházeli do měst, kde se stávali lacinou námezdní pracovní silou, která roz- množovala řady městské chudiny, bídné svým živořením, jitřené hladem a bezprávností. V celkovém přehledu středověké společnosti, rozbouřené tolika protichůdnými zájmy, zaujímala důležité místo moc panovnická. Ve svém zdůrazňování panovnických práv při- vedl císař Karel IV. obnoveným leskem české koruny ještě k největšímu rozkvětu i šlechtu, avšak v narůstajícím anta- gonismu moci panovnické a panské tím, že král ve svém feudálně chápaném pojetí vlády nad šlechtou i poddanými 8
Strana 9
činil si právo nikoliv jí jen vnucovati své zákonodárství, ale požadovati od ní též větší část jejích daní a dávek, vyrůstaly tu již také nové těžké rozpory mezi ním a panstvem. Za do- by krále Václava IV. panovník z obavy, že by se vysoká šlechta mohla pokusiti o obmezení jeho politické moci, hle- dal proti všemu dosavadnímu zvyku své poradce a úředníky již i mezi nižší šlechtou, rytíři a zemany, maje v nich proti násilnostem vysoké šlechty přirozené spojence. Když se vyšší šlechta spojila proti králi a podařilo se jí dokonce Václava IV. zajmout a uvěznit, rozšířil panovník tím, že přibíral za své rádce i měšťany, svou obrannou základnu proti panské zvůli též na města. V českých zemích královská města již dávno činila proti- váhu panské expansi pozemkové, neboť čeští králové zaklá- dali je mimo jiné proto, aby kolonisací neosídlených území zabránili vysoké šlechtě zmocniti se země královské. A jak vzrůstal politický význam českých měst zejména přibírá- ním měšťanstva mezi dvorní úředníky, komplikovaly se koncem XIV. století vnitropolitické naše poměry tím znač- něji. K vzájemně antagonistickým třídám středověké spo- lečnosti přiřazoval se v nich u nás další činitel s řadou svých zvláštních problémů vnějších i rozporů vnitřních. Města jako centra řemeslné výroby zápasila odedávna se šlech- tickými velkopodnikateli o umístění svých výrobků na ven- kově. Rivalita mezi měšťany a panstvem vzrůstala tou mě- rou, jak města bohatla a zmocňovala se nákupem zeměděl- ské půdy i práv na tu část výroby, která dosud patřila téměř výhradně panstvu (na př. vaření piva). Příznačné také pro dobově kritickou situaci bylo, že právě v městech většinou z řevnivosti a konkurence mezi měšťany původu domácího a původu cizího, kteří svými zahraničními spoji, obchodem, lepším způsobem výroby často rychleji zbohatli a domohli se vedoucího postavení v městské správě, vypukaly rozpory národnostní. Hlavně přijetím měšťanstva do správy státu 9
činil si právo nikoliv jí jen vnucovati své zákonodárství, ale požadovati od ní též větší část jejích daní a dávek, vyrůstaly tu již také nové těžké rozpory mezi ním a panstvem. Za do- by krále Václava IV. panovník z obavy, že by se vysoká šlechta mohla pokusiti o obmezení jeho politické moci, hle- dal proti všemu dosavadnímu zvyku své poradce a úředníky již i mezi nižší šlechtou, rytíři a zemany, maje v nich proti násilnostem vysoké šlechty přirozené spojence. Když se vyšší šlechta spojila proti králi a podařilo se jí dokonce Václava IV. zajmout a uvěznit, rozšířil panovník tím, že přibíral za své rádce i měšťany, svou obrannou základnu proti panské zvůli též na města. V českých zemích královská města již dávno činila proti- váhu panské expansi pozemkové, neboť čeští králové zaklá- dali je mimo jiné proto, aby kolonisací neosídlených území zabránili vysoké šlechtě zmocniti se země královské. A jak vzrůstal politický význam českých měst zejména přibírá- ním měšťanstva mezi dvorní úředníky, komplikovaly se koncem XIV. století vnitropolitické naše poměry tím znač- něji. K vzájemně antagonistickým třídám středověké spo- lečnosti přiřazoval se v nich u nás další činitel s řadou svých zvláštních problémů vnějších i rozporů vnitřních. Města jako centra řemeslné výroby zápasila odedávna se šlech- tickými velkopodnikateli o umístění svých výrobků na ven- kově. Rivalita mezi měšťany a panstvem vzrůstala tou mě- rou, jak města bohatla a zmocňovala se nákupem zeměděl- ské půdy i práv na tu část výroby, která dosud patřila téměř výhradně panstvu (na př. vaření piva). Příznačné také pro dobově kritickou situaci bylo, že právě v městech většinou z řevnivosti a konkurence mezi měšťany původu domácího a původu cizího, kteří svými zahraničními spoji, obchodem, lepším způsobem výroby často rychleji zbohatli a domohli se vedoucího postavení v městské správě, vypukaly rozpory národnostní. Hlavně přijetím měšťanstva do správy státu 9
Strana 10
rozšiřovaly se spory národnostní brzy i na celou zemi, takže národnostní otázka začala zasahovat postupně všechny složky tehdejšího života. Nadto v městech s narůstáním řemeslného podnikání vzniklá cechovní organisace určovala nejen rozsah a jakost výroby, ceny zboží a výši výdělku, nýbrž také počet mistrů a stav dělníků v dílnách. Tím, že většině tovaryšů znemož- ňovala dosáhnouti mistrovství, udržovala i je v tíživé situaci hospodářské i právní. Jako lidé v závislém postavení patřili proto namnoze i oni k nejvíce vykořisťované společenské vrstvě městského obyvatelstva. I to přispívalo také v našich městech k neustálému vření. Spolu s nimi tvořili pak v městech pomocní dělníci, nekvalifikované pracovní síly, sluhové a žebráci silnou vrstvu obyvatelstva, zvanou městská chudina. Všichni jí opovrhovali, živořila hmotně i duchovně. Znalec českých sociálních poměrů František Graus ve své knize „Městská chudina v době předhusitské“ podal pře- svědčivý obraz jejího vykořisťování a živoření, ze kterého jasně vyplývá, že tato „chudina nebyla méněcenná pouze sociálně“, ale že „byla diskriminována i právně“. Proto právě v ní bylo ohnisko stálé nespokojenosti a odporu. Důležitým činitelem středověké společnosti byla i církev, neboť zasahovala silně do mnoha současných otázek. Za vlády císaře Karla IV. stanula u nás právě na vrcholu své slávy, moci i lesku, protože císař, touže vytvořiti z Čes- kého království mimo jiné i duchovní středisko říše, snesl do Prahy mnohé ostatky svatých, zakládal pro ně velkolepé chrámy a kláštery, získával jim lákavé odpustky a zabezpe- čoval je hojnými důchody. Zbohatlá církev pak rychle za- pomínala v příznivých poměrech na svůj skromný původ chudé hlasatelky evangelia i na svůj úkol býti oporou po- třebných, ponížených, chudých a nemocných. „Můžeš-li, je-li libo, srovnat církev Boží s dnešním nesčetným množ- stvím Antikristovým podle vlastností proti sobě stavěných, 10
rozšiřovaly se spory národnostní brzy i na celou zemi, takže národnostní otázka začala zasahovat postupně všechny složky tehdejšího života. Nadto v městech s narůstáním řemeslného podnikání vzniklá cechovní organisace určovala nejen rozsah a jakost výroby, ceny zboží a výši výdělku, nýbrž také počet mistrů a stav dělníků v dílnách. Tím, že většině tovaryšů znemož- ňovala dosáhnouti mistrovství, udržovala i je v tíživé situaci hospodářské i právní. Jako lidé v závislém postavení patřili proto namnoze i oni k nejvíce vykořisťované společenské vrstvě městského obyvatelstva. I to přispívalo také v našich městech k neustálému vření. Spolu s nimi tvořili pak v městech pomocní dělníci, nekvalifikované pracovní síly, sluhové a žebráci silnou vrstvu obyvatelstva, zvanou městská chudina. Všichni jí opovrhovali, živořila hmotně i duchovně. Znalec českých sociálních poměrů František Graus ve své knize „Městská chudina v době předhusitské“ podal pře- svědčivý obraz jejího vykořisťování a živoření, ze kterého jasně vyplývá, že tato „chudina nebyla méněcenná pouze sociálně“, ale že „byla diskriminována i právně“. Proto právě v ní bylo ohnisko stálé nespokojenosti a odporu. Důležitým činitelem středověké společnosti byla i církev, neboť zasahovala silně do mnoha současných otázek. Za vlády císaře Karla IV. stanula u nás právě na vrcholu své slávy, moci i lesku, protože císař, touže vytvořiti z Čes- kého království mimo jiné i duchovní středisko říše, snesl do Prahy mnohé ostatky svatých, zakládal pro ně velkolepé chrámy a kláštery, získával jim lákavé odpustky a zabezpe- čoval je hojnými důchody. Zbohatlá církev pak rychle za- pomínala v příznivých poměrech na svůj skromný původ chudé hlasatelky evangelia i na svůj úkol býti oporou po- třebných, ponížených, chudých a nemocných. „Můžeš-li, je-li libo, srovnat církev Boží s dnešním nesčetným množ- stvím Antikristovým podle vlastností proti sobě stavěných, 10
Strana 11
obzvláště budeš-li přihlížet k prvotní církvi,“ napsal mistr Matěj z Janova ve svých „Pravidlech Starého a Nového Zákona“ v posledním desítiletí XIV. století, „co, milý křes- ťane, uvidíš? Předně, že v oné církvi množství křesťanů bylo jednoho srdce a jedné duše (Skutky apošt. 4, 32), v dnešní však nesnadno nalezneš, aby dva spolu navzájem v Kristu Ježíši souhlasili. Ona, jsouc přioděna Kristem, to jest Boží mocí s výsosti (Luk. 24, 49) a Boží moudrostí, chodila v bázni Páně a v pravdě, dnešní je zneuctěna všelijakou hanbou a hříchem, žije bez bázně před Pánem Ježíšem a chodí ve všelikém pokrytectví a přetvářce.“* V této své středověké podobě stala se církev představitelkou největšího bo- hatství a světovlády, usilujíc stále o nové světské statky a vyža- dujíc na všech bezmeznou poslušnost. Její bohatství vedlo k veliké rozmařilosti a úpadku mravů u valné většiny svět- ského i řádového kněžstva. Právě proto pak, že zesvětštělá církev u nás byla tak mocným a bohatým feudálem, nabyly v našich zemích rozpory uvnitř středověké společnosti, jichž základ tkvěl v samé podstatě feudálního řádu, navenek tak silně náboženského rázu. Pochopíme to tím spíše, když připočteme k úpadkovému stavu středověké církve pro náležitou charakteristiku šir- ších poměrů v době života a činnosti Tomáše ze Štítného ještě také vyděračskou finanční politiku papežskou. Historik hu- sitství Josef Macek ve spise „Ktož jsú Boží bojovníci“ při- pomíná, že „papežská kurie od konce XIV. století neustále " utahovala berní šroub a ždímala z věřících poslední haléř“ Byly to „servicie, annáty, provise, papežské desátky, sub- sidia caritativa - a jak se všechny tyto způsoby vydírání jmenovaly -“, které čeští církevní hodnostáři platili kurii za své jmenování na církevní úřad a které „zajišťovaly pa- * Mistra Matěje z Janova „Pravidla Starého a Nového Zákona" vyšla ve výboru a českém překladu Rudolfa Schenka s předmluvou Miloslava Kaňáka (Edice Blahoslav, Praha 1954). 11
obzvláště budeš-li přihlížet k prvotní církvi,“ napsal mistr Matěj z Janova ve svých „Pravidlech Starého a Nového Zákona“ v posledním desítiletí XIV. století, „co, milý křes- ťane, uvidíš? Předně, že v oné církvi množství křesťanů bylo jednoho srdce a jedné duše (Skutky apošt. 4, 32), v dnešní však nesnadno nalezneš, aby dva spolu navzájem v Kristu Ježíši souhlasili. Ona, jsouc přioděna Kristem, to jest Boží mocí s výsosti (Luk. 24, 49) a Boží moudrostí, chodila v bázni Páně a v pravdě, dnešní je zneuctěna všelijakou hanbou a hříchem, žije bez bázně před Pánem Ježíšem a chodí ve všelikém pokrytectví a přetvářce.“* V této své středověké podobě stala se církev představitelkou největšího bo- hatství a světovlády, usilujíc stále o nové světské statky a vyža- dujíc na všech bezmeznou poslušnost. Její bohatství vedlo k veliké rozmařilosti a úpadku mravů u valné většiny svět- ského i řádového kněžstva. Právě proto pak, že zesvětštělá církev u nás byla tak mocným a bohatým feudálem, nabyly v našich zemích rozpory uvnitř středověké společnosti, jichž základ tkvěl v samé podstatě feudálního řádu, navenek tak silně náboženského rázu. Pochopíme to tím spíše, když připočteme k úpadkovému stavu středověké církve pro náležitou charakteristiku šir- ších poměrů v době života a činnosti Tomáše ze Štítného ještě také vyděračskou finanční politiku papežskou. Historik hu- sitství Josef Macek ve spise „Ktož jsú Boží bojovníci“ při- pomíná, že „papežská kurie od konce XIV. století neustále " utahovala berní šroub a ždímala z věřících poslední haléř“ Byly to „servicie, annáty, provise, papežské desátky, sub- sidia caritativa - a jak se všechny tyto způsoby vydírání jmenovaly -“, které čeští církevní hodnostáři platili kurii za své jmenování na církevní úřad a které „zajišťovaly pa- * Mistra Matěje z Janova „Pravidla Starého a Nového Zákona" vyšla ve výboru a českém překladu Rudolfa Schenka s předmluvou Miloslava Kaňáka (Edice Blahoslav, Praha 1954). 11
Strana 12
peži nepřetržitý tok zlata z kapes věřících do Ríma“. Ma- cek pak podotýká, že „papežští pokladníci se totiž nespo- kojovali platbami v národních měnách (na př. naším čes- kým stříbrným grošem); všecky poplatky papežské kurii musily být placeny tvrdou valutou, přímo ve zlatě“. Ke všemu ještě byla praxe taková, že při střídání na papež- ském stolci vždy nastupující nově „zvolený“ (t. j. nově za- koupený) papež zrušil všechny poplatky zaplacené před- chůdci a zájemci o církevní úřady (obročí, beneficia) musili platit znovu. „Tento vskutku otřesný stav církve vyvrcholil r. 1378 vznikem papežského schismatu. Na místě jednoho byli nyní papežové dva a později tři. Všichni vymáhali na biskupech a opatech poplatky.“ Tragické bylo pak to, že peníze na ně byly vybírány od lidu pracujícího na církev- ních panstvích. Tím podle J. Macka poddaní „svou prací zajišťovali nejen lenošivý život české hierarchie, nýbrž při- spívali i svou hřivnou k přepychu papežského dvora...“ Vskutku nelze se nijak diviti, že taková církev, neztráce- la-li hned v očích mnohých zcela svou vážnost a cenu, byla aspoň předmětem nejedné ostré kritiky. Správně to vystihl již František Palacký v „Dějinách národa českého“, když na- psal, že „otázka, o kterou věku toho spor veden, byla ves- měs tato: Křesťanství v církvi západní srovnávalo-li se ještě úplně s úmyslem božského někdy původce a prvních jejích apoštolův, či snad se uchýlilo v některých věcech a mělo tudíž navráceno být do první koleje své. Otázka ta se dotý- kala theorie i praxe křestanské." Kritika cirkve se projevo- vala nejdříve mezi prostým lidem, v jehož širokých vrstvách na různých místech Evropy měla svoje kořeny různá oprav- ná lidová hnutí, jako na př. kathaři, valdenští, albigenští, bogomilové a j. Středověká církev se snažila čeliti lidovému proudu opravnému jednak positivně zakládáním žebravých mnišských řádů (na př. františkánů), jejichž okázalá chu- doba byla však jen pláštíkem k dalšímu hromadění církev- 12
peži nepřetržitý tok zlata z kapes věřících do Ríma“. Ma- cek pak podotýká, že „papežští pokladníci se totiž nespo- kojovali platbami v národních měnách (na př. naším čes- kým stříbrným grošem); všecky poplatky papežské kurii musily být placeny tvrdou valutou, přímo ve zlatě“. Ke všemu ještě byla praxe taková, že při střídání na papež- ském stolci vždy nastupující nově „zvolený“ (t. j. nově za- koupený) papež zrušil všechny poplatky zaplacené před- chůdci a zájemci o církevní úřady (obročí, beneficia) musili platit znovu. „Tento vskutku otřesný stav církve vyvrcholil r. 1378 vznikem papežského schismatu. Na místě jednoho byli nyní papežové dva a později tři. Všichni vymáhali na biskupech a opatech poplatky.“ Tragické bylo pak to, že peníze na ně byly vybírány od lidu pracujícího na církev- ních panstvích. Tím podle J. Macka poddaní „svou prací zajišťovali nejen lenošivý život české hierarchie, nýbrž při- spívali i svou hřivnou k přepychu papežského dvora...“ Vskutku nelze se nijak diviti, že taková církev, neztráce- la-li hned v očích mnohých zcela svou vážnost a cenu, byla aspoň předmětem nejedné ostré kritiky. Správně to vystihl již František Palacký v „Dějinách národa českého“, když na- psal, že „otázka, o kterou věku toho spor veden, byla ves- měs tato: Křesťanství v církvi západní srovnávalo-li se ještě úplně s úmyslem božského někdy původce a prvních jejích apoštolův, či snad se uchýlilo v některých věcech a mělo tudíž navráceno být do první koleje své. Otázka ta se dotý- kala theorie i praxe křestanské." Kritika cirkve se projevo- vala nejdříve mezi prostým lidem, v jehož širokých vrstvách na různých místech Evropy měla svoje kořeny různá oprav- ná lidová hnutí, jako na př. kathaři, valdenští, albigenští, bogomilové a j. Středověká církev se snažila čeliti lidovému proudu opravnému jednak positivně zakládáním žebravých mnišských řádů (na př. františkánů), jejichž okázalá chu- doba byla však jen pláštíkem k dalšímu hromadění církev- 12
Strana 13
ního majetku, jednak negativně zaváděním inkvisice, pro- následující každé lidové hnutí opravné jako nebezpečné sektářství a kacířství. Odpor proti morálně upadající církvi projevil se o něco později také na universitách, kde někteří universitní mistři podrobovali otřesný stav církve theoretic- ké kritice v učených disputacích a traktátech. Jejich názory zasahovaly okruh středověké inteligence. Zapalovaly pro myšlenku obrody zesvětštělé církve zejména chudé nižší duchovenstvo, jež nespokojeno s nadbytkem hlavně u svých církevních představených začalo v úzké souvislosti s lidovou kritikou církve hlásat s kazatelen svých působišť potřebu návratu křesťanstva k prostotě, jednoduchosti a chudobě církve prvotní. I císař Karel IV. se snažil propukající náboženskou nespo- kojenost u nás potlačovati. Nebylo náhodou, že právě za jeho vlády pomocí pražského arcibiskupa Arnošta z Par- dubic byla zavedena do Čech inkvisice. Když se však ná- boženští nespokojenci organisovali tajně do různých svých společností, jež brzy odtržením kontaktu s celým církevním společenstvím nabývaly charakteru kacířských sekt, rozhodl se Karel IV. vznikajícím lidovým hnutím čeliti též způso- bem druhým. Získával pro své království vynikající kazatele cizí a podporoval kazatele domácí, aby svým slovem lid poučo- vali a přiváděli opět na cestu církevního učení. Asi r. 1363 byl poslán do Prahy z Rakous kazatel Konrád Waldhauser. Když po šesti letech své činnosti umíral, byl jistě již svěd- kem kazatelských úspěchů českého svého nástupce Milíče z Kroměříže, po jehož kázáních u sv. Jiljí, v Týně a jinde tisíce Pražanů činilo pokání a jenž budoval proslulý svůj dům nápravy Jerusalem. Umíral sice v konfliktech s mnichy a pražskými faráři r. 1374 v dalekém Avignoně, kde se musel ospravedlňovat z nařčení vznesených na něho před papežskou kurií, avšak v té době již duchovně dorůstal český jeho žák, mistr Matěj z Janova. Vrátil se r. 1381 13
ního majetku, jednak negativně zaváděním inkvisice, pro- následující každé lidové hnutí opravné jako nebezpečné sektářství a kacířství. Odpor proti morálně upadající církvi projevil se o něco později také na universitách, kde někteří universitní mistři podrobovali otřesný stav církve theoretic- ké kritice v učených disputacích a traktátech. Jejich názory zasahovaly okruh středověké inteligence. Zapalovaly pro myšlenku obrody zesvětštělé církve zejména chudé nižší duchovenstvo, jež nespokojeno s nadbytkem hlavně u svých církevních představených začalo v úzké souvislosti s lidovou kritikou církve hlásat s kazatelen svých působišť potřebu návratu křesťanstva k prostotě, jednoduchosti a chudobě církve prvotní. I císař Karel IV. se snažil propukající náboženskou nespo- kojenost u nás potlačovati. Nebylo náhodou, že právě za jeho vlády pomocí pražského arcibiskupa Arnošta z Par- dubic byla zavedena do Čech inkvisice. Když se však ná- boženští nespokojenci organisovali tajně do různých svých společností, jež brzy odtržením kontaktu s celým církevním společenstvím nabývaly charakteru kacířských sekt, rozhodl se Karel IV. vznikajícím lidovým hnutím čeliti též způso- bem druhým. Získával pro své království vynikající kazatele cizí a podporoval kazatele domácí, aby svým slovem lid poučo- vali a přiváděli opět na cestu církevního učení. Asi r. 1363 byl poslán do Prahy z Rakous kazatel Konrád Waldhauser. Když po šesti letech své činnosti umíral, byl jistě již svěd- kem kazatelských úspěchů českého svého nástupce Milíče z Kroměříže, po jehož kázáních u sv. Jiljí, v Týně a jinde tisíce Pražanů činilo pokání a jenž budoval proslulý svůj dům nápravy Jerusalem. Umíral sice v konfliktech s mnichy a pražskými faráři r. 1374 v dalekém Avignoně, kde se musel ospravedlňovat z nařčení vznesených na něho před papežskou kurií, avšak v té době již duchovně dorůstal český jeho žák, mistr Matěj z Janova. Vrátil se r. 1381 13
Strana 14
po dlouhých letech studií v cizině do Prahy a začal kázati u sv. Mikuláše a u sv. Víta. Když se pro své opravné názory dostal do konfliktu s církví i on, dal se do spisování spisu „O pravidlech Starého a Nového Zákona“, v němž vytvořil základní knihu českého reformačního hnutí. Zemřel r. 1393, v době, kdy se již na pražské universitě připravoval k své činnosti mladý Jan z Husince, jemuž později připadlo veliké poslání mravně obrodit a povznésti českého člověka k dě- jinnému úkolu předbojovníka nového, lepšího, spravedli- vějšího světa, nežli byl přežívající se svět středověkého feudalismu. K řadě těchto kněžských oprávců středověké církve a společnosti, jejichž místem pro šíření myšlenky obrody byla kazatelna, přistoupil u nás v poslední třetině XIV. a na po- čátku XV. století jako znamení nové doby i jeden laik, k ně- muž podle slov Františka Palackého „musí být obrácen pozor tím větší, čím důležitější bylo také jeho působení co do reformace české. Byl to šlechetný vladyka Tóma Štítný ze Štítného, jenž již za živobytí Karla IV. vlivem a ve- dením horlivého kněze Milíče z Kroměříže nastoupil byl dráhu spisovatelskou“. Poněvadž prostředkem jeho obrod- ného působení jako laika nemohla býti kazatelna, stalo se jím slovo psané národním jazykem českým, srozumitelným většině obyvatelstva Českého království. To pak česká lite- rární historie přičítá Tomáši ze Štítného za největší jeho zásluhu a přínos. Životu a dílu tohoto muže, světlého zjevu mezi předhusitskou feudální šlechtou, budeme nyní, když jsme se obeznámili s jeho dobou a dobovými problémy, vě- novati další naši pozornost. Netřeba zde zvlášť líčiti obtíže, které s sebou každý pokus o stanovení životních dat středověkých osobností - tedy i osobnosti Tomáše ze Štítného - vždy badateli přináší jako téměř nerozluštitelné hádanky. Přes neobvyklou hojnost 14
po dlouhých letech studií v cizině do Prahy a začal kázati u sv. Mikuláše a u sv. Víta. Když se pro své opravné názory dostal do konfliktu s církví i on, dal se do spisování spisu „O pravidlech Starého a Nového Zákona“, v němž vytvořil základní knihu českého reformačního hnutí. Zemřel r. 1393, v době, kdy se již na pražské universitě připravoval k své činnosti mladý Jan z Husince, jemuž později připadlo veliké poslání mravně obrodit a povznésti českého člověka k dě- jinnému úkolu předbojovníka nového, lepšího, spravedli- vějšího světa, nežli byl přežívající se svět středověkého feudalismu. K řadě těchto kněžských oprávců středověké církve a společnosti, jejichž místem pro šíření myšlenky obrody byla kazatelna, přistoupil u nás v poslední třetině XIV. a na po- čátku XV. století jako znamení nové doby i jeden laik, k ně- muž podle slov Františka Palackého „musí být obrácen pozor tím větší, čím důležitější bylo také jeho působení co do reformace české. Byl to šlechetný vladyka Tóma Štítný ze Štítného, jenž již za živobytí Karla IV. vlivem a ve- dením horlivého kněze Milíče z Kroměříže nastoupil byl dráhu spisovatelskou“. Poněvadž prostředkem jeho obrod- ného působení jako laika nemohla býti kazatelna, stalo se jím slovo psané národním jazykem českým, srozumitelným většině obyvatelstva Českého království. To pak česká lite- rární historie přičítá Tomáši ze Štítného za největší jeho zásluhu a přínos. Životu a dílu tohoto muže, světlého zjevu mezi předhusitskou feudální šlechtou, budeme nyní, když jsme se obeznámili s jeho dobou a dobovými problémy, vě- novati další naši pozornost. Netřeba zde zvlášť líčiti obtíže, které s sebou každý pokus o stanovení životních dat středověkých osobností - tedy i osobnosti Tomáše ze Štítného - vždy badateli přináší jako téměř nerozluštitelné hádanky. Přes neobvyklou hojnost 14
Strana 15
písemných památek, které jsou spjaty s osobou i dílem ští- tenského vladyky, kupí se před námi řada záhad, počínaje otázkou data jeho narození a konče otázkou i přibližného stanovení doby jeho smrti. Jan Gebauer v nejdůkladnější studii „O životě a díle Tomáše ze Štítného“ vyvodil umnou hypothesu o tom, že se Štítný narodil pravděpodobně r. 1331. Dovolával se tu přímého výroku Štítného z Opatovického sborníku jeho prací o tom, že „již mi jde léto sedmdesáté, avšak ješče jsú mnú někteří mistři pohnuli tak, že neuměl bych za jisto pověděti, jest-li v té svátosti (t. j. oltářní) ješte chléb, pod nímž by bylo také tělo Božie, či-li tu již zhyne chléb a obrátí se v tělo Božie“. Gebauer předpokládá totiž vznik tohoto sborníku k r. 1401, t. j. po vzniku Musejního sborníku z r. 1400 a před rozhodnutím pražské university o transsubstanciačním učení v květnu r. 1403. Rozhodnutí universitního prý se Štítný nedožil, protože jeho dcera Anežka, které byl Opatovický sborník jejím otcem ještě připsán, jest od října r. 1401 uváděna jako majitelka domu vedle Betlemské kaple (dnes čp. 254). Tomáš ze Štítného tudíž zemřel po r. 1400, někdy v prvních třech čtvrtinách r. 1401. Proti názorům Gebauerovým vystoupil však F. M. Bartoš nejprve studií „Kdy se narodil a zemřel Tomáš ze Štítného“ r. 1923 a po dvou desítiletích znovu výkladem „K životo- pisu Štítného“. Dokazoval tu nejprve, že Anežka ze Štít- ného se stala držitelkou domu vedle Betlemské kaple nej- méně o dva roky dříve - asi r. 1399. Štítný potom žil se svou dcerou v tomto domě dlouho přes rok 1401, neboť jeho rozpaky ohledně svátosti oltářní, jak je obráží Opato- vický sborník, mohou býti až z r. 1406, kdy teprve sporná otázka transsubstanciace a remanence byla na pražské uni- versitě skutečně rozhodována v rámci sporu mistrů Sta- nislava ze Znojma a Jana ze Štěkně, a přežil prý i rok 1409, z něhož podle zmínky přepisovače pocházel originál k ji- nému jeho sborníku, t. zv. Jindřichohradeckému neboli 15
písemných památek, které jsou spjaty s osobou i dílem ští- tenského vladyky, kupí se před námi řada záhad, počínaje otázkou data jeho narození a konče otázkou i přibližného stanovení doby jeho smrti. Jan Gebauer v nejdůkladnější studii „O životě a díle Tomáše ze Štítného“ vyvodil umnou hypothesu o tom, že se Štítný narodil pravděpodobně r. 1331. Dovolával se tu přímého výroku Štítného z Opatovického sborníku jeho prací o tom, že „již mi jde léto sedmdesáté, avšak ješče jsú mnú někteří mistři pohnuli tak, že neuměl bych za jisto pověděti, jest-li v té svátosti (t. j. oltářní) ješte chléb, pod nímž by bylo také tělo Božie, či-li tu již zhyne chléb a obrátí se v tělo Božie“. Gebauer předpokládá totiž vznik tohoto sborníku k r. 1401, t. j. po vzniku Musejního sborníku z r. 1400 a před rozhodnutím pražské university o transsubstanciačním učení v květnu r. 1403. Rozhodnutí universitního prý se Štítný nedožil, protože jeho dcera Anežka, které byl Opatovický sborník jejím otcem ještě připsán, jest od října r. 1401 uváděna jako majitelka domu vedle Betlemské kaple (dnes čp. 254). Tomáš ze Štítného tudíž zemřel po r. 1400, někdy v prvních třech čtvrtinách r. 1401. Proti názorům Gebauerovým vystoupil však F. M. Bartoš nejprve studií „Kdy se narodil a zemřel Tomáš ze Štítného“ r. 1923 a po dvou desítiletích znovu výkladem „K životo- pisu Štítného“. Dokazoval tu nejprve, že Anežka ze Štít- ného se stala držitelkou domu vedle Betlemské kaple nej- méně o dva roky dříve - asi r. 1399. Štítný potom žil se svou dcerou v tomto domě dlouho přes rok 1401, neboť jeho rozpaky ohledně svátosti oltářní, jak je obráží Opato- vický sborník, mohou býti až z r. 1406, kdy teprve sporná otázka transsubstanciace a remanence byla na pražské uni- versitě skutečně rozhodována v rámci sporu mistrů Sta- nislava ze Znojma a Jana ze Štěkně, a přežil prý i rok 1409, z něhož podle zmínky přepisovače pocházel originál k ji- nému jeho sborníku, t. zv. Jindřichohradeckému neboli 15
Strana 16
Jesuitskému. Podle názoru F. M. Bartoše mohl se Tomáš ze Štítného naroditi nejpravděpodobněji r. 1335 a přežil snad i rok 1409. Kdy umírá, není známo, ale podle zjištění Aug. Sedláčka pečetila r. 1414 Tomášova sestra Peltráta jeho prstenem, což svědčí nejen o jeho smrti, nýbrž i o tom, že v rodině nebylo již mužského potomka vůbec. Nutno k otázce data narození i úmrtí Štítného říci podle pravdy, že poslední slovo zde vysloveno ještě nebylo. Všichni no- vější badatelé o životě a díle Štítného se však shodují v tom, že štítenský vladyka zemřel až po roce 1401. Uvádějí nej- častěji, že k jeho smrti mohlo dojíti mezi lety 1404-1406, při čemž Bartoš posouvá tuto možnost až i za rok 1409. Řešením otázky dat narození a smrti Štítného není však řada problémů z jeho života ještě vyčerpána. Objevuje se tu jako další problém otázka Štítného rodu a rodinného prostředí jeho dětství a mládí. Neznáme vůbec, jak se jmenovali jeho rodiče. Neznáme-li pak ani jména jeho otce, tím spíše jeví se nám nedořešena otázka jeho rodových vztahů. Aug. Sedláček v „Hradech a zámcích“ přiklonil se srovnáváním erbu Štítného k mínění, že „pocházel z větve Benešoviců, a jak se pravdě podobá, z rodu Bechyně, s nímž užíval stej- ného erbu, totiž stříbrného odřivousu v poli červeném“. Toť také vše, co možno říci o rodu Štítného. Pokud jde o jeho přímé vzpomínky v literárním díle k této otázce, dotýká se jí pouze dvěma zmínkami. První jest o strýci, otcovu bratru, jenž „j' bránil se v jedné příhodě, až i za- bit...“ od přátel, kteří ,,..neznali jeho, a s hanbú bylo jim pustiti od něho“. V druhé vzpomíná nějakých různic s dnes neznámými příbuznými: „Črt dobré přiezni nerad vidí a lidé zlí a lakomí často mezi vlastními leckakús učinie róznici, aby jich užiti mohli. Svědomť jsem toho, neboť mě jest něco toho potýkalo.“ Velmi skromně dotýká se Štítný ve svém literárním díle též užších poměrů rodinných. „Mysle a zapomínaje, kak mi jest z mladu mílo bylo cos buď slý- 16
Jesuitskému. Podle názoru F. M. Bartoše mohl se Tomáš ze Štítného naroditi nejpravděpodobněji r. 1335 a přežil snad i rok 1409. Kdy umírá, není známo, ale podle zjištění Aug. Sedláčka pečetila r. 1414 Tomášova sestra Peltráta jeho prstenem, což svědčí nejen o jeho smrti, nýbrž i o tom, že v rodině nebylo již mužského potomka vůbec. Nutno k otázce data narození i úmrtí Štítného říci podle pravdy, že poslední slovo zde vysloveno ještě nebylo. Všichni no- vější badatelé o životě a díle Štítného se však shodují v tom, že štítenský vladyka zemřel až po roce 1401. Uvádějí nej- častěji, že k jeho smrti mohlo dojíti mezi lety 1404-1406, při čemž Bartoš posouvá tuto možnost až i za rok 1409. Řešením otázky dat narození a smrti Štítného není však řada problémů z jeho života ještě vyčerpána. Objevuje se tu jako další problém otázka Štítného rodu a rodinného prostředí jeho dětství a mládí. Neznáme vůbec, jak se jmenovali jeho rodiče. Neznáme-li pak ani jména jeho otce, tím spíše jeví se nám nedořešena otázka jeho rodových vztahů. Aug. Sedláček v „Hradech a zámcích“ přiklonil se srovnáváním erbu Štítného k mínění, že „pocházel z větve Benešoviců, a jak se pravdě podobá, z rodu Bechyně, s nímž užíval stej- ného erbu, totiž stříbrného odřivousu v poli červeném“. Toť také vše, co možno říci o rodu Štítného. Pokud jde o jeho přímé vzpomínky v literárním díle k této otázce, dotýká se jí pouze dvěma zmínkami. První jest o strýci, otcovu bratru, jenž „j' bránil se v jedné příhodě, až i za- bit...“ od přátel, kteří ,,..neznali jeho, a s hanbú bylo jim pustiti od něho“. V druhé vzpomíná nějakých různic s dnes neznámými příbuznými: „Črt dobré přiezni nerad vidí a lidé zlí a lakomí často mezi vlastními leckakús učinie róznici, aby jich užiti mohli. Svědomť jsem toho, neboť mě jest něco toho potýkalo.“ Velmi skromně dotýká se Štítný ve svém literárním díle též užších poměrů rodinných. „Mysle a zapomínaje, kak mi jest z mladu mílo bylo cos buď slý- 16
Strana 17
chati křesťanských věcí od otce svého nebo mateře, pro něž sem pak i v písmě přišel v někakú známost,“ napsal Štítný o rodičích. A o bábě své přiznával, že „byla předobrá žena v počestné sprostnosti“. O sourozencích Štítného víme, že měl sestry Dorotu, Peltrátu a snad i Annu. Dorota se provdala okolo r. 1373 za Odolena z Chlumu u Sedlčan a Tomáš jí upsal toho roku podíl česky psanou listinou, jež je jedním z mála nejstarších českých právních dokumentů vůbec. Dorota zemřela někdy před r. 1414. Peltráta starala se nějakou dobu o statek štítenský a po r. 1384 stala se správ- kyní rožmberského špitálu v Třeboni a zemřela po r. 1414. Třetí sestru Annu považuje však F. M. Bartoš vzhledem k tomu, že Peltráta uvádí r. 1414 jen sestru Dorotu, za sestru Štítného ženy, tedy za jeho švagrovou. Prvního vzdělání dostalo se Tomášovi podle připomenuté již zmínky od rodičů na rodné tvrzi Štítném (u Kamenice n. L.). Kde a jak ve svém vzdělání pokračoval, dnes již nevíme. Teprve další léta strávil v Praze na nově r. 1348 založeném vysokém učení, aniž se snažil dosáhnouti baka- lářského nebo mistrovského gradu. „Nejsemt ijeden mistr, ačť sem byl i strávil v učení prvá léta své mladosti,“ vzpo- míná Štítný po letech. Nechtěl býti mistrem asi proto, že neměl v úmyslu dodržovat předpisy a povinnosti s touto hodností tehdy spojené. Přesto pobytu na pražské univer- sitě užíval dobře ke svému vzdělání, neboť napsal: „V sobě “ čiji někaký účinek toho, že sem tak rád četl v knihách... Učil se u mnohých mistrů, rozmlouvaje s jinými, jak doka- zuje sám svou vzpomínkou, v níž hovoří o odpustcích: „Těmť já tak rozumiem a tak sem od některých učených slýchal; i pravil jsem ten svój úmysl před mistrem Vojtě- chem a ten mi je pochválil jeho." Podle kombinací Gebauerových se Tomáš ze Štítného oženil asi r. 1355. Bartoš by snad posunul sňatek o dva nebo tři roky později. Štítný se tehdy také odebral na svůj statek. 2 Knížky o hře šachové 17
chati křesťanských věcí od otce svého nebo mateře, pro něž sem pak i v písmě přišel v někakú známost,“ napsal Štítný o rodičích. A o bábě své přiznával, že „byla předobrá žena v počestné sprostnosti“. O sourozencích Štítného víme, že měl sestry Dorotu, Peltrátu a snad i Annu. Dorota se provdala okolo r. 1373 za Odolena z Chlumu u Sedlčan a Tomáš jí upsal toho roku podíl česky psanou listinou, jež je jedním z mála nejstarších českých právních dokumentů vůbec. Dorota zemřela někdy před r. 1414. Peltráta starala se nějakou dobu o statek štítenský a po r. 1384 stala se správ- kyní rožmberského špitálu v Třeboni a zemřela po r. 1414. Třetí sestru Annu považuje však F. M. Bartoš vzhledem k tomu, že Peltráta uvádí r. 1414 jen sestru Dorotu, za sestru Štítného ženy, tedy za jeho švagrovou. Prvního vzdělání dostalo se Tomášovi podle připomenuté již zmínky od rodičů na rodné tvrzi Štítném (u Kamenice n. L.). Kde a jak ve svém vzdělání pokračoval, dnes již nevíme. Teprve další léta strávil v Praze na nově r. 1348 založeném vysokém učení, aniž se snažil dosáhnouti baka- lářského nebo mistrovského gradu. „Nejsemt ijeden mistr, ačť sem byl i strávil v učení prvá léta své mladosti,“ vzpo- míná Štítný po letech. Nechtěl býti mistrem asi proto, že neměl v úmyslu dodržovat předpisy a povinnosti s touto hodností tehdy spojené. Přesto pobytu na pražské univer- sitě užíval dobře ke svému vzdělání, neboť napsal: „V sobě “ čiji někaký účinek toho, že sem tak rád četl v knihách... Učil se u mnohých mistrů, rozmlouvaje s jinými, jak doka- zuje sám svou vzpomínkou, v níž hovoří o odpustcích: „Těmť já tak rozumiem a tak sem od některých učených slýchal; i pravil jsem ten svój úmysl před mistrem Vojtě- chem a ten mi je pochválil jeho." Podle kombinací Gebauerových se Tomáš ze Štítného oženil asi r. 1355. Bartoš by snad posunul sňatek o dva nebo tři roky později. Štítný se tehdy také odebral na svůj statek. 2 Knížky o hře šachové 17
Strana 18
Jak se jeho manželka jmenovala a jakého byla původu, jest neznámo. V r. 1375 byla asi již mrtva. Víme o ní, že mu byla dobrou manželkou a pečlivou matkou pěti jeho dětí. „Viděli ste, kak máti vaše darmo vás milovala a vy nic dobrého prvé byli neučinili... Protož vždy pomněte na svú matku, jistě ežť jest vás snažně odchovala a milostivě, větší prací, než mnohé matery činie; a proste Boha plnú žádostí, ať jí Buoh ráčí milostiv býti a dá se jí za odplatu. Ač jest " ona... sešla s světa, nemáť jejie pamět sníti z vašich srdcí... Avšak i dítky Tomášovi postupně umíraly předčasnou smrtí - první dcera určitě před r. 1376 a druhé dvě dcery krátce po tomto roce —, takže již za prvních let vlády Václava IV. zbývaly mu jen dvě, dcera Anežka a syn Jan. „Jižť vás jen dvé jest...“ připomínal Štítný bolestně. Péče o jejich řádné vychování a zejména láskyplný vztah jeho k dceři Anežce, jež později dala se cestou zbožných žen, t. zv. bekyň, byla pak jedním z hlavních motivů, které při- vedly Tomáše ze Štítného k jeho spisovatelské činnosti. Nebyla ovšem motivem jediným. Na svém štítenském statku asi nepobýval Tomáš trvale. Stýskalo se mu po Praze, která se za vlády Karla IV. stala politickým i kulturním střediskem evropským. Vznikaly tu monumen- tální stavby, které z ní činily jedno z nejvýstavnějších měst Evropy. Stavitelé Matyáš z Arrasu a Petr Parléř, malíři Dětřich Pražský, mistr třeboňský a illuminátoři roudničtí proslavovali České království umělecky. Kronikáři Beneš Krabice, Přibík Pulkava spolu s humanistickými básníky italskými šířili slávu české země literárně. Císařská kancelář pražská navazovala diplomatické styky s celou Evropou. Byla to veliká doba Prahy a ta lákala po vzdělání toužícího štítenského vladyku, jenž i v jihočeské samotě podle mož- ností se vzdělával a četl. Sám o sobě přece napsal: „Sem z těch jeden..., jimž jest k něčemu hodno čísti v takových knihách, ješto rozum osvěcují, ze zlého treskcí, k dobrému 18
Jak se jeho manželka jmenovala a jakého byla původu, jest neznámo. V r. 1375 byla asi již mrtva. Víme o ní, že mu byla dobrou manželkou a pečlivou matkou pěti jeho dětí. „Viděli ste, kak máti vaše darmo vás milovala a vy nic dobrého prvé byli neučinili... Protož vždy pomněte na svú matku, jistě ežť jest vás snažně odchovala a milostivě, větší prací, než mnohé matery činie; a proste Boha plnú žádostí, ať jí Buoh ráčí milostiv býti a dá se jí za odplatu. Ač jest " ona... sešla s světa, nemáť jejie pamět sníti z vašich srdcí... Avšak i dítky Tomášovi postupně umíraly předčasnou smrtí - první dcera určitě před r. 1376 a druhé dvě dcery krátce po tomto roce —, takže již za prvních let vlády Václava IV. zbývaly mu jen dvě, dcera Anežka a syn Jan. „Jižť vás jen dvé jest...“ připomínal Štítný bolestně. Péče o jejich řádné vychování a zejména láskyplný vztah jeho k dceři Anežce, jež později dala se cestou zbožných žen, t. zv. bekyň, byla pak jedním z hlavních motivů, které při- vedly Tomáše ze Štítného k jeho spisovatelské činnosti. Nebyla ovšem motivem jediným. Na svém štítenském statku asi nepobýval Tomáš trvale. Stýskalo se mu po Praze, která se za vlády Karla IV. stala politickým i kulturním střediskem evropským. Vznikaly tu monumen- tální stavby, které z ní činily jedno z nejvýstavnějších měst Evropy. Stavitelé Matyáš z Arrasu a Petr Parléř, malíři Dětřich Pražský, mistr třeboňský a illuminátoři roudničtí proslavovali České království umělecky. Kronikáři Beneš Krabice, Přibík Pulkava spolu s humanistickými básníky italskými šířili slávu české země literárně. Císařská kancelář pražská navazovala diplomatické styky s celou Evropou. Byla to veliká doba Prahy a ta lákala po vzdělání toužícího štítenského vladyku, jenž i v jihočeské samotě podle mož- ností se vzdělával a četl. Sám o sobě přece napsal: „Sem z těch jeden..., jimž jest k něčemu hodno čísti v takových knihách, ješto rozum osvěcují, ze zlého treskcí, k dobrému 18
Strana 19
rozpalují...“ Štítný proto asi často ze svého statku odcházel do Prahy. Ve všeobecném morálním úpadku, jenž se v pražském prostředí hospodářsky i sociálně otřeseném šířil jak mezi kněžstvem oplývajícím nadbytkem, bohatou šlechtou a pražskými měšťany, tak i mezi prostým lidem, strádáním morálně oslabeným, přilnul Tomáš ze Štítného v Praze ke kněž- ským kazatelům, kteří byli opravdovými „následovníky apoš- tolóv“, Konrádovi Waldhauserovi a Milíči z Kroměříže. Stal se nadšeným jejich obdivovatelem, jak ukazují jeho slova zejmé- na o Milíčovi: „Ó, s kakú žádostí kázáše jednú šlechetný Milíč u Svatého Jiljie u Prazě toto slovo! toť plápoláše silný duch z něho v Boží milosti, mnoho j' tu vydal ohňových slov!“ Byl i jejich statečným obráncem: „A jistě, žeť je to tak bylo proti knězi Kunrátovi a knězi Milíčovi, jenž sta v Praze byla ctná, věrná a statečná kazatele slova Božieho, jeden Němcóm a druhý Čechóm; že mluvili proti tomu, že v sva- tých staviech nesvatě bydlé, mnozí řečmi hrdými a nepra- vými jako hromem proti nim bili, a až ještě zle mluvie o nich ti, jenž zlému řkú, by nebylo zlé, a pak jim dobrým řkú, by zlí byli.“ A byl snad i jejich podporovatelem, neboť „on také byl nejspíše tím šlechticem Tomášem, který, vida Milíče v zimě v jediné sukni mrznouti, nabízel mu po knězi Vojslavovi darem dobrý kožich z lišky, kdyby jej chtěl za- chovati pro sebe a nedávati jinému“. Milíč z Kroměříže a jeho činnost - to byl vzor, který strho- val i Tomáše ze Štítného k následování v mezích jeho vlast- ních možností. Zde nutno viděti druhý z hlavních motivů spisovatelské činnosti Tomášovy. Stal se Milíčovým násle- dovníkem neboli podle vlastních slov „jeho duchovním dí- tětem“, a nemoha sám kázati, jal se šířiti jeho názory psa- ným slovem. Přiznal se k tomu otevřeně: „Aniť je byl kněz Milíč bez nich (t. j. svých duchovních dětí); byť nebyl on, snadť by i těch všech knih nebylo, kteréť jsem já psal. 19
rozpalují...“ Štítný proto asi často ze svého statku odcházel do Prahy. Ve všeobecném morálním úpadku, jenž se v pražském prostředí hospodářsky i sociálně otřeseném šířil jak mezi kněžstvem oplývajícím nadbytkem, bohatou šlechtou a pražskými měšťany, tak i mezi prostým lidem, strádáním morálně oslabeným, přilnul Tomáš ze Štítného v Praze ke kněž- ským kazatelům, kteří byli opravdovými „následovníky apoš- tolóv“, Konrádovi Waldhauserovi a Milíči z Kroměříže. Stal se nadšeným jejich obdivovatelem, jak ukazují jeho slova zejmé- na o Milíčovi: „Ó, s kakú žádostí kázáše jednú šlechetný Milíč u Svatého Jiljie u Prazě toto slovo! toť plápoláše silný duch z něho v Boží milosti, mnoho j' tu vydal ohňových slov!“ Byl i jejich statečným obráncem: „A jistě, žeť je to tak bylo proti knězi Kunrátovi a knězi Milíčovi, jenž sta v Praze byla ctná, věrná a statečná kazatele slova Božieho, jeden Němcóm a druhý Čechóm; že mluvili proti tomu, že v sva- tých staviech nesvatě bydlé, mnozí řečmi hrdými a nepra- vými jako hromem proti nim bili, a až ještě zle mluvie o nich ti, jenž zlému řkú, by nebylo zlé, a pak jim dobrým řkú, by zlí byli.“ A byl snad i jejich podporovatelem, neboť „on také byl nejspíše tím šlechticem Tomášem, který, vida Milíče v zimě v jediné sukni mrznouti, nabízel mu po knězi Vojslavovi darem dobrý kožich z lišky, kdyby jej chtěl za- chovati pro sebe a nedávati jinému“. Milíč z Kroměříže a jeho činnost - to byl vzor, který strho- val i Tomáše ze Štítného k následování v mezích jeho vlast- ních možností. Zde nutno viděti druhý z hlavních motivů spisovatelské činnosti Tomášovy. Stal se Milíčovým násle- dovníkem neboli podle vlastních slov „jeho duchovním dí- tětem“, a nemoha sám kázati, jal se šířiti jeho názory psa- ným slovem. Přiznal se k tomu otevřeně: „Aniť je byl kněz Milíč bez nich (t. j. svých duchovních dětí); byť nebyl on, snadť by i těch všech knih nebylo, kteréť jsem já psal. 19
Strana 20
Věci, které napsal, dával Tomáš ze Štítného aspoň z počátku učeným mistrům universitním a theologům k prohlédnutí: „Věděl mistr Vojtěch (Raňkův z Ježova), ež (-že) já píši; arcibis- kupovi (Janovi z Jenštejna) sem ukazoval; korrektor věděl od dávna, mistr František (Benešovský, arcijáhen u Sv. Víta), zvláští jeden papežových. Chválili to, ješto píši, ižádný mi z nich nebránil. Po ztrátě manželky z touhy žíti jen svému studiu, lite- rární práci a výchově svých dětí usadil se po roce 1381 v Praze trvale. Pronajal tehdy svůj statek panu Zbyňkovi z Kamenice a jeho dědicům „na věčné časy za roční plat 14 kop grošů“. Až do r. 1389 žil potom Tomáš pokojně v Praze, pobíraje stanovený nájem. Avšak smrtí nájemce, jenž zemřel bez dětí a jehož zboží jako „odúmrt“ i s pro- najatým statkem štítenským připadlo královské koruně, byl zbaven Štítný příjmů. Byl nucen čtyři roky se souditi, než mu byl rodný statek zase vrácen. R. 1394 jej znovu pronajal a z nájmu žil potom v Praze, zakoupiv si později dům vedle Betlemské kaple na Starém Městě (čp. 254), až do své smrti. Ve sborníku Jindřichohradeckém (Vávrově), jenž byl pře- psán snad r. 1492 z jiného opisu asi z poloviny XV. století, jest zachována též Štítného závěť: „Své tetky v čest mějte. Dávejte paní Peltrátě, což jste jí dlužni, a také paní Anně nedajte býti v nedostatciech, donidž živa jest,“ přikazuje Štítný oběma svým dětem, Anežce a Janovi. Přitom k osla- vě své posmrtné - podle Gebauera - na tomto světě mnoho nežádá: „Za svou duši neustanovuje platu věčného, poně- vadž nemyslí, že by paměť jeho zde na zemi věčna byla, ani nepřikazuje, aby snad vnoučata z dědin utrhla a na službu zádušní platila; služeb zádušních žádá jen od nich, Anežky a Jana...“ Stanoviv v závěti ještě několik dalších podrob- ností, končí tím, že „nemnoho v těch věcech ustanovuje, aby děti tím milostivěji (láskyplněji) vše plnily“. Štítného děti však samy nejspíše dlouho nežily. Zdá se, že syn jeho Jan 20
Věci, které napsal, dával Tomáš ze Štítného aspoň z počátku učeným mistrům universitním a theologům k prohlédnutí: „Věděl mistr Vojtěch (Raňkův z Ježova), ež (-že) já píši; arcibis- kupovi (Janovi z Jenštejna) sem ukazoval; korrektor věděl od dávna, mistr František (Benešovský, arcijáhen u Sv. Víta), zvláští jeden papežových. Chválili to, ješto píši, ižádný mi z nich nebránil. Po ztrátě manželky z touhy žíti jen svému studiu, lite- rární práci a výchově svých dětí usadil se po roce 1381 v Praze trvale. Pronajal tehdy svůj statek panu Zbyňkovi z Kamenice a jeho dědicům „na věčné časy za roční plat 14 kop grošů“. Až do r. 1389 žil potom Tomáš pokojně v Praze, pobíraje stanovený nájem. Avšak smrtí nájemce, jenž zemřel bez dětí a jehož zboží jako „odúmrt“ i s pro- najatým statkem štítenským připadlo královské koruně, byl zbaven Štítný příjmů. Byl nucen čtyři roky se souditi, než mu byl rodný statek zase vrácen. R. 1394 jej znovu pronajal a z nájmu žil potom v Praze, zakoupiv si později dům vedle Betlemské kaple na Starém Městě (čp. 254), až do své smrti. Ve sborníku Jindřichohradeckém (Vávrově), jenž byl pře- psán snad r. 1492 z jiného opisu asi z poloviny XV. století, jest zachována též Štítného závěť: „Své tetky v čest mějte. Dávejte paní Peltrátě, což jste jí dlužni, a také paní Anně nedajte býti v nedostatciech, donidž živa jest,“ přikazuje Štítný oběma svým dětem, Anežce a Janovi. Přitom k osla- vě své posmrtné - podle Gebauera - na tomto světě mnoho nežádá: „Za svou duši neustanovuje platu věčného, poně- vadž nemyslí, že by paměť jeho zde na zemi věčna byla, ani nepřikazuje, aby snad vnoučata z dědin utrhla a na službu zádušní platila; služeb zádušních žádá jen od nich, Anežky a Jana...“ Stanoviv v závěti ještě několik dalších podrob- ností, končí tím, že „nemnoho v těch věcech ustanovuje, aby děti tím milostivěji (láskyplněji) vše plnily“. Štítného děti však samy nejspíše dlouho nežily. Zdá se, že syn jeho Jan 20
Strana 21
zemřel snad ještě před ním, určitě pak byl mrtev již r. 1414. Dcera jeho Anežka jest pokládána za mrtvou již okolo r. 1429. Od smrti Tomáše ze Štítného uplynula staletí. Místo jeho posledního odpočinku jest neznámé. Po jeho statku a tvrzi ve Štítném, jihočeské vsi položené mezi Jindřichovým Hradcem, Žirovnicí, Novým Etynkem a Kamenicí nad Lipou, zůstal na návsi jen nepatrný val. Nebýti památníku, který tam byl r. 1905 postaven, nikdo by si ani nevzpomněl, že se tam kdysi Tomáš ze Štítného narodil. Jeho dům v Praze na Betlemském náměstí (dnes čp. 254) byl sice r. 1954 s pietou opraven, avšak v sousedství Betlemské kaple památka Štítného jest zastiňována ještě význačnějším zje- vem naší minulosti, nežli byl on, - mistrem Janem Husem. Zůstává však literární dílo Tomáše ze Štítného. O něm J. Ja- kubec v „Dějinách literatury české“ krásně napsal, že v něm „předhusitské reformní snahy mravní, hlubší smýš- lení a cítění náboženské, o které usilovali živým slovem ka- zatelé, význačnou českou hloubavost i vážný životní názor zachytil nám českým slovem psaným“. K dílu Štítného pro- hlásil též Milan Machovec ve své knize „Husovo učení a význam v tradici českého národa“, že v něm vykonal „i Štítný kus práce na cestě pro uvědomění lidu k boji proti církevní i světské vrchnosti, bez kteréhož uvědomění by nemohlo dojít k hu- sitské revoluci“. Rozsáhlý literární odkaz Štítného lze rozděliti do tří skupin: I. Větší spisy. II. Menší rozpravy, které spisovatel sám ukládal vždy po několika do t. zv. sborníků. III. Spisy anonymně dochované, jejichž autorem byl zjištěn Štítný teprve v době nové. 21
zemřel snad ještě před ním, určitě pak byl mrtev již r. 1414. Dcera jeho Anežka jest pokládána za mrtvou již okolo r. 1429. Od smrti Tomáše ze Štítného uplynula staletí. Místo jeho posledního odpočinku jest neznámé. Po jeho statku a tvrzi ve Štítném, jihočeské vsi položené mezi Jindřichovým Hradcem, Žirovnicí, Novým Etynkem a Kamenicí nad Lipou, zůstal na návsi jen nepatrný val. Nebýti památníku, který tam byl r. 1905 postaven, nikdo by si ani nevzpomněl, že se tam kdysi Tomáš ze Štítného narodil. Jeho dům v Praze na Betlemském náměstí (dnes čp. 254) byl sice r. 1954 s pietou opraven, avšak v sousedství Betlemské kaple památka Štítného jest zastiňována ještě význačnějším zje- vem naší minulosti, nežli byl on, - mistrem Janem Husem. Zůstává však literární dílo Tomáše ze Štítného. O něm J. Ja- kubec v „Dějinách literatury české“ krásně napsal, že v něm „předhusitské reformní snahy mravní, hlubší smýš- lení a cítění náboženské, o které usilovali živým slovem ka- zatelé, význačnou českou hloubavost i vážný životní názor zachytil nám českým slovem psaným“. K dílu Štítného pro- hlásil též Milan Machovec ve své knize „Husovo učení a význam v tradici českého národa“, že v něm vykonal „i Štítný kus práce na cestě pro uvědomění lidu k boji proti církevní i světské vrchnosti, bez kteréhož uvědomění by nemohlo dojít k hu- sitské revoluci“. Rozsáhlý literární odkaz Štítného lze rozděliti do tří skupin: I. Větší spisy. II. Menší rozpravy, které spisovatel sám ukládal vždy po několika do t. zv. sborníků. III. Spisy anonymně dochované, jejichž autorem byl zjištěn Štítný teprve v době nové. 21
Strana 22
I. VĚTŠÍ SPISY 1. Řeči besední, vzniklé brzy po r. 1370, jsou takřka kate- chismem křesťanské věrouky (dílem i mravouky). Podávají přístupnou formou - jsouť určeny dospívající mládeži - vý- klady o základních křesťanských pravdách podle tehdejšího scholastického názoru; tyto pravdy chce Štítný podepříti v duchu tehdejší filosofie rozumem. Jsou zpracovány ve for- mě rozmluvy: děti se táží na jednotlivé články víry, otec jim odpovídá a vysvětluje. Touto dialogickou formou oživil Štítný své věroučné výklady, které by jinak byly děti jistě nudily, kdyby byly podávány jen suše theoreticky. Docho- vány jsou ve dvou rukopisech, z nichž jeden je v Budyšíně, druhý v Paříži. Z těchto rukopisů poznáváme, že je to dvojí zpracování (recense); Štítný s oblibou své práce přepracovával. Řeči besední vydal tiskem r. 1897 Martin Hattala, ale vydání toto nevyhovuje kritickým požadavkům. Nově je vydal r. 1901 F. Stejskal, ale ani jeho vydání neuspokojuje. 2. Řeči nedělní a sváteční dokončil Štítný r. 1392; jsou zachovány neúplně, větší část díla je ztracena. Jest to jakýsi druh postily,* ale náš autor se jen někdy váže na příslušný úryvek z evangelia (a tu jej vykládá namnoze alegoricky a symbolicky).** * Postila je sbírka kázání, obyčejně na nedělní a sváteční čtení. Kazatel o nedělích (nebo svátcích) předčítal (a dosud předčítá) před kázáním perikopu (úryvek) z evangelia nebo epištoly, připadající na ten den, a potom na tento úryvek navazuje svůj výklad. Tato kázání vydávali vynikající kazatelé knižně, a protože po perikopě býval kdysi zvyk připojovati před vlastní výklad latinská slova: Post illa verba textus, t. j. Po oněch slovech (následuje) výklad, dostalo se takovýmto sbírkám kázání názvu postilla. Později se přenesl název „postilla“ na výklad bible vůbec. ** O tom zevrubně pojednal Josef Straka v Listech filologických 1908, str. 130 n. 22
I. VĚTŠÍ SPISY 1. Řeči besední, vzniklé brzy po r. 1370, jsou takřka kate- chismem křesťanské věrouky (dílem i mravouky). Podávají přístupnou formou - jsouť určeny dospívající mládeži - vý- klady o základních křesťanských pravdách podle tehdejšího scholastického názoru; tyto pravdy chce Štítný podepříti v duchu tehdejší filosofie rozumem. Jsou zpracovány ve for- mě rozmluvy: děti se táží na jednotlivé články víry, otec jim odpovídá a vysvětluje. Touto dialogickou formou oživil Štítný své věroučné výklady, které by jinak byly děti jistě nudily, kdyby byly podávány jen suše theoreticky. Docho- vány jsou ve dvou rukopisech, z nichž jeden je v Budyšíně, druhý v Paříži. Z těchto rukopisů poznáváme, že je to dvojí zpracování (recense); Štítný s oblibou své práce přepracovával. Řeči besední vydal tiskem r. 1897 Martin Hattala, ale vydání toto nevyhovuje kritickým požadavkům. Nově je vydal r. 1901 F. Stejskal, ale ani jeho vydání neuspokojuje. 2. Řeči nedělní a sváteční dokončil Štítný r. 1392; jsou zachovány neúplně, větší část díla je ztracena. Jest to jakýsi druh postily,* ale náš autor se jen někdy váže na příslušný úryvek z evangelia (a tu jej vykládá namnoze alegoricky a symbolicky).** * Postila je sbírka kázání, obyčejně na nedělní a sváteční čtení. Kazatel o nedělích (nebo svátcích) předčítal (a dosud předčítá) před kázáním perikopu (úryvek) z evangelia nebo epištoly, připadající na ten den, a potom na tento úryvek navazuje svůj výklad. Tato kázání vydávali vynikající kazatelé knižně, a protože po perikopě býval kdysi zvyk připojovati před vlastní výklad latinská slova: Post illa verba textus, t. j. Po oněch slovech (následuje) výklad, dostalo se takovýmto sbírkám kázání názvu postilla. Později se přenesl název „postilla“ na výklad bible vůbec. ** O tom zevrubně pojednal Josef Straka v Listech filologických 1908, str. 130 n. 22
Strana 23
Štítný chtěl tímto spisem dáti do rukou prostému člověku (je psán pro odrostlé, nikoli pro děti) jakousi náboženskou čítanku, zvláště pak byl určen takovým lidem, kteří pro ne- moc nebo pro jiné překážky nemohli býti o nedělích a svát- cích přítomni kázání v kostele. I zde - jako ve všech ostat- ních svých pracích - má na mysli především mravní očistu a nápravu člověka. Reči nedělní a sváteční, nejobsáhlejší dílo Štítného, jsou hodně nepůvodní, více než třetina jsou překlady z homilií (výkladů na evangelia) církevních Otců, leccos pak čerpal, jak sám přiznává, z kázání oblíbených kněží. Dochovány jsou ve dvou rukopisech, jeden je v pražské universitní knihovně, druhý na Strahově (ale tento druhý vznikl opisem z prvního). Diplomatické a spolehlivé vydání tohoto díla pořídil Josef Straka r. 1929, bohužel bez slovníku. II. MENŠÍ SPISY Menší práce náboženského zaměření (říkalo se jim trak- táty) sestavoval Štítný sám ve sborníky. V těchto sbornících bývá počet traktátů nestejný, rovněž pořad jejich jest ne- stejný; některé traktáty se opakují v několika sbornících. Ze sborníků, které pořizoval od r. 1374 snad až do své smrti, je zachován od něho jen jediný původní, z r. 1376, t. zv. Klementinský (je v universitní knihovně pražské); snad jej psal sám Štítný, možná však, že jej dal opsat nějakému písaři. Vydal jej K. J. Erben r. 1852 pod názvem Knížky šestery o obecných věcech křesťanských. Ve skutečnosti je tu trak- tátů osm, protože Štítný přidal k původním šesti, slíbeným v předmluvě, ještě dva. Všechny ostatní dochované sborníky, jichž je šest, jsou opisy starších, dnes ztracených sborníků. Jsou to: 23
Štítný chtěl tímto spisem dáti do rukou prostému člověku (je psán pro odrostlé, nikoli pro děti) jakousi náboženskou čítanku, zvláště pak byl určen takovým lidem, kteří pro ne- moc nebo pro jiné překážky nemohli býti o nedělích a svát- cích přítomni kázání v kostele. I zde - jako ve všech ostat- ních svých pracích - má na mysli především mravní očistu a nápravu člověka. Reči nedělní a sváteční, nejobsáhlejší dílo Štítného, jsou hodně nepůvodní, více než třetina jsou překlady z homilií (výkladů na evangelia) církevních Otců, leccos pak čerpal, jak sám přiznává, z kázání oblíbených kněží. Dochovány jsou ve dvou rukopisech, jeden je v pražské universitní knihovně, druhý na Strahově (ale tento druhý vznikl opisem z prvního). Diplomatické a spolehlivé vydání tohoto díla pořídil Josef Straka r. 1929, bohužel bez slovníku. II. MENŠÍ SPISY Menší práce náboženského zaměření (říkalo se jim trak- táty) sestavoval Štítný sám ve sborníky. V těchto sbornících bývá počet traktátů nestejný, rovněž pořad jejich jest ne- stejný; některé traktáty se opakují v několika sbornících. Ze sborníků, které pořizoval od r. 1374 snad až do své smrti, je zachován od něho jen jediný původní, z r. 1376, t. zv. Klementinský (je v universitní knihovně pražské); snad jej psal sám Štítný, možná však, že jej dal opsat nějakému písaři. Vydal jej K. J. Erben r. 1852 pod názvem Knížky šestery o obecných věcech křesťanských. Ve skutečnosti je tu trak- tátů osm, protože Štítný přidal k původním šesti, slíbeným v předmluvě, ještě dva. Všechny ostatní dochované sborníky, jichž je šest, jsou opisy starších, dnes ztracených sborníků. Jsou to: 23
Strana 24
1. Vyšehradský sborník z r. 1396 (v universitní knihovně pražské); název jeho je odtud, že jej psal Václav, komorník probošta vyšehradského Jana Beneše z Dubé. 2. Opatovický z počátku XV. století (z bývalého kláštera opatovického, dnes v knihovně Nár. musea v Praze); je to opis předlohy starší, která vznikla asi r. 1406 (podle Ge- bauera asi r. 1401 - viz o tom výše!). 3. Musejní (v knihovně Národního musea) z r. 1450; pů- vodní složení je z doby okolo r. 1400. Tento sborník otiskl Antonín Jar. Vrtátko (1873): Knihy naučení křesťanského. Obsa- huje celkem 15 rozprav. 4. Jesuitský (Jindřichohradecký), kdysi v jesuitské koleji v Jindřichově Hradci, dnes v universitní knihovně v Praze. Pochází z r. 1463, ale je to opis z předlohy vzniklé asi r. 1409 (podle Gebauera asi r. 1400). 5. Sázavský (nazvaný tak proto, že podle přípisku na první straně náležel kdysi klášteru sázavskému). Dnes se chová v knihovně Nár. musea. Psán byl r. 1465, jak čteme v explicitu rukopisu; písař kromě toho připojil ještě na- rážku na vznik panské jednoty Zelenohorské slovy: „téhož léta svadili se páni čeští proti králi Jiřie o mnohé věci, a naj- viec o vieru křesťanskú“. 6. Vávrův (Jindřichohradecký); psal jej Vávra z Jivjan v Jin- dřichově Hradci, dnes jest v universitní knihovně. Byl na- psán r. 1492 a je to opis předlohy vzniklé asi r. 1389 (podle Gebauera r. 1454, a tato předloha už podle něho byla opisem textu vzniklého řadu let před r. 1400). Traktátů, jež jsou zachovány v těchto sbornících, jest 26. Význačnější z nich jsou: O vieře, o naději a o milosti (o lásce), základních ctnostech křesťanských. Tato rozprava je zařazena do pěti sborníků. — Bez víry, poučuje Štítný, odvolávaje se tak na slova Písma 24
1. Vyšehradský sborník z r. 1396 (v universitní knihovně pražské); název jeho je odtud, že jej psal Václav, komorník probošta vyšehradského Jana Beneše z Dubé. 2. Opatovický z počátku XV. století (z bývalého kláštera opatovického, dnes v knihovně Nár. musea v Praze); je to opis předlohy starší, která vznikla asi r. 1406 (podle Ge- bauera asi r. 1401 - viz o tom výše!). 3. Musejní (v knihovně Národního musea) z r. 1450; pů- vodní složení je z doby okolo r. 1400. Tento sborník otiskl Antonín Jar. Vrtátko (1873): Knihy naučení křesťanského. Obsa- huje celkem 15 rozprav. 4. Jesuitský (Jindřichohradecký), kdysi v jesuitské koleji v Jindřichově Hradci, dnes v universitní knihovně v Praze. Pochází z r. 1463, ale je to opis z předlohy vzniklé asi r. 1409 (podle Gebauera asi r. 1400). 5. Sázavský (nazvaný tak proto, že podle přípisku na první straně náležel kdysi klášteru sázavskému). Dnes se chová v knihovně Nár. musea. Psán byl r. 1465, jak čteme v explicitu rukopisu; písař kromě toho připojil ještě na- rážku na vznik panské jednoty Zelenohorské slovy: „téhož léta svadili se páni čeští proti králi Jiřie o mnohé věci, a naj- viec o vieru křesťanskú“. 6. Vávrův (Jindřichohradecký); psal jej Vávra z Jivjan v Jin- dřichově Hradci, dnes jest v universitní knihovně. Byl na- psán r. 1492 a je to opis předlohy vzniklé asi r. 1389 (podle Gebauera r. 1454, a tato předloha už podle něho byla opisem textu vzniklého řadu let před r. 1400). Traktátů, jež jsou zachovány v těchto sbornících, jest 26. Význačnější z nich jsou: O vieře, o naději a o milosti (o lásce), základních ctnostech křesťanských. Tato rozprava je zařazena do pěti sborníků. — Bez víry, poučuje Štítný, odvolávaje se tak na slova Písma 24
Strana 25
(Židům 11,6), nelze se líbiti Bohu; víra je tedy základ a kořen všeho dobrého, bez ní není možná ani naděje ani láska. Tak jako se nemůže stavěti dům bez základů a jako nemůže nésti ovoce strom bez kořenů, tak jest nutná víra každému křesťanu. V kredu (Věřím v Boha) je obsažena ve dvanácti článcích tresť víry. Naděje pochází z víry jako kmen z kořene; nesmí býti malá, ale též nikoli přílišná. Také bez naděje nemůže býti člověk spasen. Milost (láska) je vláha, kterou se kořen a kmen (t. j. víra a naděje) živí a přinášejí ovoce. Je dvojí: jednak láska k Bohu, jednak k bližnímu. Boha máme milovati nade vše, bližního jen s mírou. Tento spis se pokládá za nejpůvodnější z prací Štítného. O sedmi duchovnicho stavu vstupních (jen ve sborníku Vyše- hradském); tento traktát byl složen před r. 1376. Sedm stupňů duchovního stavu je: vroucí nábožnost, úsilí (práce) a utrpení, duchovní utěšení, pokušení, léky proti pokušení, skutky ctnosti, pravá moudrost. Spisek tento jest volné zpracování latinské rozpravy Davida Augšpurského, františ- kána (žil asi od r. 1200 do 1272), prvního mystika němec- kého, který začal psáti náboženské traktáty i německým jazykem. Je to snad nejstarší práce Štítného. Výklad páteře (Otčenáše), spojený s úvahou o prosbách a modlitbách za věci tělesné a za duchovní. O trojiem stavě, panenském, vdovském a manželském - rozprava o přednostech i stinných stránkách těchto stavů. Nejdůstoj- nější je podle Štítného stav panenský, poslední je stav man- želský. O něm se zvláště rozepisuje šíře, vykládaje vzájemné povinnosti i hříchy manželů i každého zvlášť. Tak líčí, „kterak zlými manžely črt vládne“, kterak mají býti živi dobří manželé, kterak má míti žena v úctě muže, jak hřeší, když se hrdě okrašluje a vypíná. K nejpěknějším a nejpropracovanějším rozpravám jeho náleží O hospodářovi, o hospodyni a čeledi. Hospodář má býti 25
(Židům 11,6), nelze se líbiti Bohu; víra je tedy základ a kořen všeho dobrého, bez ní není možná ani naděje ani láska. Tak jako se nemůže stavěti dům bez základů a jako nemůže nésti ovoce strom bez kořenů, tak jest nutná víra každému křesťanu. V kredu (Věřím v Boha) je obsažena ve dvanácti článcích tresť víry. Naděje pochází z víry jako kmen z kořene; nesmí býti malá, ale též nikoli přílišná. Také bez naděje nemůže býti člověk spasen. Milost (láska) je vláha, kterou se kořen a kmen (t. j. víra a naděje) živí a přinášejí ovoce. Je dvojí: jednak láska k Bohu, jednak k bližnímu. Boha máme milovati nade vše, bližního jen s mírou. Tento spis se pokládá za nejpůvodnější z prací Štítného. O sedmi duchovnicho stavu vstupních (jen ve sborníku Vyše- hradském); tento traktát byl složen před r. 1376. Sedm stupňů duchovního stavu je: vroucí nábožnost, úsilí (práce) a utrpení, duchovní utěšení, pokušení, léky proti pokušení, skutky ctnosti, pravá moudrost. Spisek tento jest volné zpracování latinské rozpravy Davida Augšpurského, františ- kána (žil asi od r. 1200 do 1272), prvního mystika němec- kého, který začal psáti náboženské traktáty i německým jazykem. Je to snad nejstarší práce Štítného. Výklad páteře (Otčenáše), spojený s úvahou o prosbách a modlitbách za věci tělesné a za duchovní. O trojiem stavě, panenském, vdovském a manželském - rozprava o přednostech i stinných stránkách těchto stavů. Nejdůstoj- nější je podle Štítného stav panenský, poslední je stav man- želský. O něm se zvláště rozepisuje šíře, vykládaje vzájemné povinnosti i hříchy manželů i každého zvlášť. Tak líčí, „kterak zlými manžely črt vládne“, kterak mají býti živi dobří manželé, kterak má míti žena v úctě muže, jak hřeší, když se hrdě okrašluje a vypíná. K nejpěknějším a nejpropracovanějším rozpravám jeho náleží O hospodářovi, o hospodyni a čeledi. Hospodář má býti 25
Strana 26
světlem hospodyni a čeledi jako slunce měsíci a hvězdám. Vykládá tu dále povinnosti hospodáře, jeho manželky a če- ledi, a to nejen vzájemné, ale i k Bohu. Tento traktát vydal V. Foch r. 1929. O devieti staviech lidských podobných k devieti kóróm anjelským je rozprava, v níž srovnává jednotlivé stavy lidské společ- nosti s devíti kůry andělskými. O pekle, o očistci a o nebeské radosti pojednává v dílku O třech staviech onoho světa. Podle sv. Bonaventury vzdělal Ostnec svědomie. Svědomí má nás pobádati k tomu, abychom se rozpomínali na své hříchy a mohli se tím uvarovati dalších. O sedmi kostelních (-církevních) svátostech je zpracování la- tinského spisku, jehož autorem je Jindřich Suso. O hřiešiech je traktát pojednávající o sedmi úhlavních hří- ších, pýše, závisti, hněvu, lenosti, lakomství, lakotě (t. j. nestřídmosti v jídle a pití) a smilstvu. Proti těmto sedmi úhlavním hříchům staví Štítný v pro- tivu sedm kardinálních ctností neboli šlechetností v rozpravě O sedmi šlechetnostech; jsou to láska k Bohu a k bližnímu, pokora, trpělivost, poslušenství, štědrost (nedbání o bohat- ství), skrovnost (v jídle a v pití) a čistota (opak smilstva). S oběma předešlými traktáty obsahově souvisí jiná práce, nazvaná Kterak bojují hřiechové proti ctnostem, totiž pýcha proti pokoře, závist proti lásce k bližnímu, hněv proti klidu srdce, lenost proti dobrým skutkům, lakomství proti ne- dbání bohatství, lakota (nestřídmost) proti střídmosti, smil- stvo proti čistotě. Knížka tato je vzdělána podle spisku, který byl ve středověku mylně přičítán sv. Augustinu. O pokušení dábelském (jindy bývá název „Kak nás črt láká“) uvažuje, proč dopouští Bůh dáblu, aby nás sváděl, a jak se máme proti těmto svodům brániti. Podle práce portugalského arcibiskupa Martina Dumien- sis, ve středověku hojně rozšířené a připisované mylně Se- 26
světlem hospodyni a čeledi jako slunce měsíci a hvězdám. Vykládá tu dále povinnosti hospodáře, jeho manželky a če- ledi, a to nejen vzájemné, ale i k Bohu. Tento traktát vydal V. Foch r. 1929. O devieti staviech lidských podobných k devieti kóróm anjelským je rozprava, v níž srovnává jednotlivé stavy lidské společ- nosti s devíti kůry andělskými. O pekle, o očistci a o nebeské radosti pojednává v dílku O třech staviech onoho světa. Podle sv. Bonaventury vzdělal Ostnec svědomie. Svědomí má nás pobádati k tomu, abychom se rozpomínali na své hříchy a mohli se tím uvarovati dalších. O sedmi kostelních (-církevních) svátostech je zpracování la- tinského spisku, jehož autorem je Jindřich Suso. O hřiešiech je traktát pojednávající o sedmi úhlavních hří- ších, pýše, závisti, hněvu, lenosti, lakomství, lakotě (t. j. nestřídmosti v jídle a pití) a smilstvu. Proti těmto sedmi úhlavním hříchům staví Štítný v pro- tivu sedm kardinálních ctností neboli šlechetností v rozpravě O sedmi šlechetnostech; jsou to láska k Bohu a k bližnímu, pokora, trpělivost, poslušenství, štědrost (nedbání o bohat- ství), skrovnost (v jídle a v pití) a čistota (opak smilstva). S oběma předešlými traktáty obsahově souvisí jiná práce, nazvaná Kterak bojují hřiechové proti ctnostem, totiž pýcha proti pokoře, závist proti lásce k bližnímu, hněv proti klidu srdce, lenost proti dobrým skutkům, lakomství proti ne- dbání bohatství, lakota (nestřídmost) proti střídmosti, smil- stvo proti čistotě. Knížka tato je vzdělána podle spisku, který byl ve středověku mylně přičítán sv. Augustinu. O pokušení dábelském (jindy bývá název „Kak nás črt láká“) uvažuje, proč dopouští Bůh dáblu, aby nás sváděl, a jak se máme proti těmto svodům brániti. Podle práce portugalského arcibiskupa Martina Dumien- sis, ve středověku hojně rozšířené a připisované mylně Se- 26
Strana 27
nekovi, vzdělal Štítný rozpravu O čtyřech šlechetnostech (t. j. ctnostech). Jsou to rozšafnost neboli opatrnost, udatná mysl (síla mysli), smírnost (mírnost) a spravedlnost.* Z ostatních traktátů obsažených ve sbornících uvádíme aspoň názvy: O sedmi dařiech Ducha svatého (podle spisu sv. Bernarda), O připravení srdce (podle latinského dílka od Gerharda z Lutychu), O sedmi chodbách k blažené věčnosti (podle Rudolfa z Biberachu, středověk však připisoval spis ten sv. Bonaventurovi), O osmeru blahoslavenství, O desateru Božiem přikázaní (k spáse člověka, praví Štítný, úplně stačí zachovávati desatero přikázání), O múdrosti (zde pěkné při- rovnání stromu skutečného a stromu moudrosti), nedokon- čený je Výklad na Knihy moudrosti, připisované Šalomounovi — výklad jest jen na necelou první kapitolu první knihy, a to podle spisu Ruperta (Roberta) Holkota, Koráb Noe, mystický a symbolický výklad korábu Noemova, jeho rozměrů, sou- částí, živočichů v něm atd. na podkladě latinského spisu Huga a S. Victore, O stavu člověka vnitřnieho podle dílka Ri- charda a S. Victore. III. SPISY, JEJICHŽ AUTORSTVÍ ŠTÍTNÉHO BYLO ZJIŠTĚNO TEPRVE V NOVÉ DOBĚ Jest to 1. Zjevení sv. Brigity. Brigita (1302-1373) byla Švédka z královské rodiny. Po smrti svého manžela se od- dala zbožnému a asketickému životu, navštěvovala po- svátná a poutní místa, zemřela v Římě. R. 1391 byla pro- hlášena za svatou. Mívala prý zjevení od samého Krista a od P. Marie a vypsala je švédsky, odtud byla přeložena * Podobný je spis Angličana Jana Guallensis, františkána, zemřelého v Paříži r. 1285. Byl také přeložen do češtiny, vydal jej Fr. Šimek: Staročeský překlad spisu Jana Guallensis O čtyřech stěžejných ctnostech (Věstník Král. čes. spol. nauk, tř. filos.-histor.-filolog., ročník 1951) r. 1952. 27
nekovi, vzdělal Štítný rozpravu O čtyřech šlechetnostech (t. j. ctnostech). Jsou to rozšafnost neboli opatrnost, udatná mysl (síla mysli), smírnost (mírnost) a spravedlnost.* Z ostatních traktátů obsažených ve sbornících uvádíme aspoň názvy: O sedmi dařiech Ducha svatého (podle spisu sv. Bernarda), O připravení srdce (podle latinského dílka od Gerharda z Lutychu), O sedmi chodbách k blažené věčnosti (podle Rudolfa z Biberachu, středověk však připisoval spis ten sv. Bonaventurovi), O osmeru blahoslavenství, O desateru Božiem přikázaní (k spáse člověka, praví Štítný, úplně stačí zachovávati desatero přikázání), O múdrosti (zde pěkné při- rovnání stromu skutečného a stromu moudrosti), nedokon- čený je Výklad na Knihy moudrosti, připisované Šalomounovi — výklad jest jen na necelou první kapitolu první knihy, a to podle spisu Ruperta (Roberta) Holkota, Koráb Noe, mystický a symbolický výklad korábu Noemova, jeho rozměrů, sou- částí, živočichů v něm atd. na podkladě latinského spisu Huga a S. Victore, O stavu člověka vnitřnieho podle dílka Ri- charda a S. Victore. III. SPISY, JEJICHŽ AUTORSTVÍ ŠTÍTNÉHO BYLO ZJIŠTĚNO TEPRVE V NOVÉ DOBĚ Jest to 1. Zjevení sv. Brigity. Brigita (1302-1373) byla Švédka z královské rodiny. Po smrti svého manžela se od- dala zbožnému a asketickému životu, navštěvovala po- svátná a poutní místa, zemřela v Římě. R. 1391 byla pro- hlášena za svatou. Mívala prý zjevení od samého Krista a od P. Marie a vypsala je švédsky, odtud byla přeložena * Podobný je spis Angličana Jana Guallensis, františkána, zemřelého v Paříži r. 1285. Byl také přeložen do češtiny, vydal jej Fr. Šimek: Staročeský překlad spisu Jana Guallensis O čtyřech stěžejných ctnostech (Věstník Král. čes. spol. nauk, tř. filos.-histor.-filolog., ročník 1951) r. 1952. 27
Strana 28
do latiny. Obsah těchto zjevení má ráz namnoze mravo- učný a cílem je tu náprava společnosti lidské a církve v hlavě i v údech - tedy týž cíl, který vytkl Štítný svému celoživotnímu úsilí. Štítný pořídil podle latinského textu zpracování dvojí: první, obšírnější, pro dceru Anežku, druhé, stručnější, pro širší kruhy čtenářské. České zpracování Zjevení sv. Brigity, dochované v pěti rukopisech, přisuzovali již dříve někteří badatelé Štítnému, bezpečně to však zjistil teprve Josef Hanuš delší studií v Listech filologických 1886: Zjevení sv. Brigitty v literatuře české. 2. Knížky o šašiech (o hře šachové). Rukopis českého pře- kladu jejich objevil ve vídeňské dvorní knihovně Ferdinand Menčík a hned, když spis otiskl r. 1879, upozornil na četné shody se Štítným. Česká literární historie dnes obecně uznává české zpracování za dílo Štítného. Zevrubnější zprá- vy o tomto spise viz na konci naší edice. 3. Legendu (duchovní román) o Barlaamu a Josafatovi v čes- kém zpracování přiřkl Štítnému teprve r. 1946 František Šimek zevrubnou statí v Listech filologických, nadepsanou: Legendu o Barlaamovi a Josafatovi přeložil do staré češtiny Tomáš ze Štítného. Jako u Zjevení sv. Brigitty a u některých jiných prací pořídil Štítný i zde dvojí recensi: první jest obsáhlejší, druhá stručnější. Podrobnější poučení o této práci je v závěru našeho vydání. Položíme-li si otázku o původnosti děl Štítného, musíme na ni bez dlouhých rozpaků odpověděti, že je v nich po- měrně málo původního; jsou to dílem doslovné nebo volné překlady spisů cizích, dílem kompilace z několika pramenů. To se však ve středověku nepokládalo za plagiát - i když autor o svých pramenech mlčel; tak bývá někdy i u Štít- ného, ač ve většině případů jmenuje svou předlohu. Stře- 28
do latiny. Obsah těchto zjevení má ráz namnoze mravo- učný a cílem je tu náprava společnosti lidské a církve v hlavě i v údech - tedy týž cíl, který vytkl Štítný svému celoživotnímu úsilí. Štítný pořídil podle latinského textu zpracování dvojí: první, obšírnější, pro dceru Anežku, druhé, stručnější, pro širší kruhy čtenářské. České zpracování Zjevení sv. Brigity, dochované v pěti rukopisech, přisuzovali již dříve někteří badatelé Štítnému, bezpečně to však zjistil teprve Josef Hanuš delší studií v Listech filologických 1886: Zjevení sv. Brigitty v literatuře české. 2. Knížky o šašiech (o hře šachové). Rukopis českého pře- kladu jejich objevil ve vídeňské dvorní knihovně Ferdinand Menčík a hned, když spis otiskl r. 1879, upozornil na četné shody se Štítným. Česká literární historie dnes obecně uznává české zpracování za dílo Štítného. Zevrubnější zprá- vy o tomto spise viz na konci naší edice. 3. Legendu (duchovní román) o Barlaamu a Josafatovi v čes- kém zpracování přiřkl Štítnému teprve r. 1946 František Šimek zevrubnou statí v Listech filologických, nadepsanou: Legendu o Barlaamovi a Josafatovi přeložil do staré češtiny Tomáš ze Štítného. Jako u Zjevení sv. Brigitty a u některých jiných prací pořídil Štítný i zde dvojí recensi: první jest obsáhlejší, druhá stručnější. Podrobnější poučení o této práci je v závěru našeho vydání. Položíme-li si otázku o původnosti děl Štítného, musíme na ni bez dlouhých rozpaků odpověděti, že je v nich po- měrně málo původního; jsou to dílem doslovné nebo volné překlady spisů cizích, dílem kompilace z několika pramenů. To se však ve středověku nepokládalo za plagiát - i když autor o svých pramenech mlčel; tak bývá někdy i u Štít- ného, ač ve většině případů jmenuje svou předlohu. Stře- 28
Strana 29
dověk cenil mnohem výše formu, jakou věci známé odjinud byly podány. Po této stránce byl synem své doby; nechtěl se však chlubiti cizím peřím, často uvádí autory, z nichž čer- pal, jindy to buď prostě úmyslně pominul, nebo se mu ne- hodilo, aby ve svých souvislých výkladech označil citát nebo úryvek odjinud převzatý jménem jeho původce. Na- jisto jsou však jeho duchovním majetkem četné drobné myšlenky a zprávy, jež jsou pro historika vůbec, zvláště pak pro kulturního historika, nejednou i pro právníka cennou kořistí. K tomu lze připočísti hojná přísloví, pořekadla a zvyky jím zaznamenané, původu ryze domácího. Po stránce obsahové nesmíme rovněž klásti na spisy Štítného měřítko doby dnešní. Jako hluboce věřící křesťan je v svém nitru pevně přesvědčen, že úpadek mravnosti současné doby je jen následkem nedostatečné znalosti zá- kladních pravd křesťanských; proto si vytkl za životní úkol poučovati o nich nejen své děti, nýbrž i širší kruhy prostého lidu, doufaje, že tím způsobem pozvedne mravní úroveň soudobé společnosti. Proto se nikde nevyhýbá kritice jed- notlivých stavů - od krále, správců země a vysokých úřed- níků, šlechty až po nejnižší vrstvy společnosti, sedláky a ná- deníky. Tím se pak dostává z oblasti náboženské do sféry politické a sociální; neostýchá se vinit šlechtu z vyděračství a z pohrdání prostým poddaným, z jehož mozolů je živa; nezapomíná ovšem ani na vady a neřesti vrstev nižších, pro něž hlavně píše. Nesmíme tedy posuzovati s dnešního stano- viska obsah jeho prací, vesměs nábožensky zaměřených, dnešní době myšlenkově odlehlých; musíme si uvědomiti především účel jeho prací, a tím vynikne jeho postava jako posledního a bezprostředního předchůdce Husova, jdoucího neo- chvějně po stopách Konráda Waldhausera, Milíče z Kro- měříže, Matěje z Janova..., kteří upravovali každý svým způsobem cestu mistru Janu z Husince a jsou s jeho jménem nerozlučně spjati. 29
dověk cenil mnohem výše formu, jakou věci známé odjinud byly podány. Po této stránce byl synem své doby; nechtěl se však chlubiti cizím peřím, často uvádí autory, z nichž čer- pal, jindy to buď prostě úmyslně pominul, nebo se mu ne- hodilo, aby ve svých souvislých výkladech označil citát nebo úryvek odjinud převzatý jménem jeho původce. Na- jisto jsou však jeho duchovním majetkem četné drobné myšlenky a zprávy, jež jsou pro historika vůbec, zvláště pak pro kulturního historika, nejednou i pro právníka cennou kořistí. K tomu lze připočísti hojná přísloví, pořekadla a zvyky jím zaznamenané, původu ryze domácího. Po stránce obsahové nesmíme rovněž klásti na spisy Štítného měřítko doby dnešní. Jako hluboce věřící křesťan je v svém nitru pevně přesvědčen, že úpadek mravnosti současné doby je jen následkem nedostatečné znalosti zá- kladních pravd křesťanských; proto si vytkl za životní úkol poučovati o nich nejen své děti, nýbrž i širší kruhy prostého lidu, doufaje, že tím způsobem pozvedne mravní úroveň soudobé společnosti. Proto se nikde nevyhýbá kritice jed- notlivých stavů - od krále, správců země a vysokých úřed- níků, šlechty až po nejnižší vrstvy společnosti, sedláky a ná- deníky. Tím se pak dostává z oblasti náboženské do sféry politické a sociální; neostýchá se vinit šlechtu z vyděračství a z pohrdání prostým poddaným, z jehož mozolů je živa; nezapomíná ovšem ani na vady a neřesti vrstev nižších, pro něž hlavně píše. Nesmíme tedy posuzovati s dnešního stano- viska obsah jeho prací, vesměs nábožensky zaměřených, dnešní době myšlenkově odlehlých; musíme si uvědomiti především účel jeho prací, a tím vynikne jeho postava jako posledního a bezprostředního předchůdce Husova, jdoucího neo- chvějně po stopách Konráda Waldhausera, Milíče z Kro- měříže, Matěje z Janova..., kteří upravovali každý svým způsobem cestu mistru Janu z Husince a jsou s jeho jménem nerozlučně spjati. 29
Strana 30
Však také našel na své dráze spisovatelské hned v jejích počátcích odpůrce, kteří mu vytýkali jednak to, že píše, nejsa mistr, o věcech náboženských - o nich psáti si osobo- vali právo jen tito nadutí a často duchaprázdní mistři uni- versitní nebo kněží -, jednak mu měli za zlé, že píše o těch věcech česky, kdežto tou dobou byla jen latina považována za privilegovanou řeč, jíž se mělo podle jejich mínění psáti vše, co souviselo s náboženstvím. Těmito útoky se nedal Štítný odraditi od své práce. Na první výtku odpovídá, že ani sv. Bernard nebyl mistrem, dále že nezáleží na tom, kdo co praví, ale na tom, co kdo praví. „Zdali i po shnilých žlebiech neteče druhdy voda čistá?“ — Na výtku, že píše česky o věcech náboženských, zase se pohotově brání tím, že sv. Pavel psal Židům židov- sky, Řekům řecky, že sv. Jeronym psal babám a přeložil Písmo svaté z jazyka neznámého. „Moudřejší lidé tomu rozumějí, že tak vzácný (-milý) jest Bohu Čech jako lati- ník." Jest mnohem lépe, budou-li lidé na hradech neb kdekoli jinde čisti dobré knihy české, místo aby se obírali smilnými žádostmi, klevetami nebo sváry. Štítný prohla- šuje dále, že předložil některé své knihy arcibiskupu (Janovi z Jenštejna) a mistru Vojtěchu Raňkovu k jakési censuře, a ti v nich nic závadného nenašli. A právě v tom, že začal u nás Štítný první psáti česky o věcech nábožensky zaměřených a stal se tak tvůrcem naší vědecké prózy, tkví hlavní jeho význam. Nebyl sice první v Evropě, kdo se pokusil psáti o týchž věcech jazykem mateřským, ale ostré útoky, proti kterým byl nucen se brániti, ukazují, že ještě tehdy to bylo pokládáno za čin velmi odvážný. Už ve XIII. století začal psáti německy podobné traktáty David Aug- špurský, jak jsme se zmínili výše; o něco později, v 1. polo- vině XIV. století, následuje jeho příkladu Johannes Tauler († 1361) a Heinrich Seuse (Suso) (1295-1366), v Italii psal svým mateřským jazykem (vedle latiny) i slavný kazatel 30
Však také našel na své dráze spisovatelské hned v jejích počátcích odpůrce, kteří mu vytýkali jednak to, že píše, nejsa mistr, o věcech náboženských - o nich psáti si osobo- vali právo jen tito nadutí a často duchaprázdní mistři uni- versitní nebo kněží -, jednak mu měli za zlé, že píše o těch věcech česky, kdežto tou dobou byla jen latina považována za privilegovanou řeč, jíž se mělo podle jejich mínění psáti vše, co souviselo s náboženstvím. Těmito útoky se nedal Štítný odraditi od své práce. Na první výtku odpovídá, že ani sv. Bernard nebyl mistrem, dále že nezáleží na tom, kdo co praví, ale na tom, co kdo praví. „Zdali i po shnilých žlebiech neteče druhdy voda čistá?“ — Na výtku, že píše česky o věcech náboženských, zase se pohotově brání tím, že sv. Pavel psal Židům židov- sky, Řekům řecky, že sv. Jeronym psal babám a přeložil Písmo svaté z jazyka neznámého. „Moudřejší lidé tomu rozumějí, že tak vzácný (-milý) jest Bohu Čech jako lati- ník." Jest mnohem lépe, budou-li lidé na hradech neb kdekoli jinde čisti dobré knihy české, místo aby se obírali smilnými žádostmi, klevetami nebo sváry. Štítný prohla- šuje dále, že předložil některé své knihy arcibiskupu (Janovi z Jenštejna) a mistru Vojtěchu Raňkovu k jakési censuře, a ti v nich nic závadného nenašli. A právě v tom, že začal u nás Štítný první psáti česky o věcech nábožensky zaměřených a stal se tak tvůrcem naší vědecké prózy, tkví hlavní jeho význam. Nebyl sice první v Evropě, kdo se pokusil psáti o týchž věcech jazykem mateřským, ale ostré útoky, proti kterým byl nucen se brániti, ukazují, že ještě tehdy to bylo pokládáno za čin velmi odvážný. Už ve XIII. století začal psáti německy podobné traktáty David Aug- špurský, jak jsme se zmínili výše; o něco později, v 1. polo- vině XIV. století, následuje jeho příkladu Johannes Tauler († 1361) a Heinrich Seuse (Suso) (1295-1366), v Italii psal svým mateřským jazykem (vedle latiny) i slavný kazatel 30
Strana 31
Simon Fidati*, u nás obyčejně zvaný de Cassia podle svého rodiště (italsky Cascia) v Umbrii, který žil od r. 1280 až do r. 1348, v Nizozemsku uplatňují svou mateřštinu v témž oboru asi v téže době vlámský mystik Johannes Ruysbroeck (1293-1381) a jeho žák Gerhard Groote. Není pochyby, že Štítný znal práce aspoň některých z nich, vždyť sám překlá- dal latinské spisy Davida Augšpurského a Susovy, a jistě za čilého kulturního ruchu v Praze kolem nově založené university, kam chodili studovat mnozí cizinci, zejména Němci, dověděl se o tom, že David i Suso píší nejen latin- sky, nýbrž i německy. A to mu bylo asi pobídkou k tomu, aby povznesl i český jazyk na spisovný v oborech nábožen- sky naučných. Formální stránka - která, jak jsme se už zmínili, byla ve středověku hodnocena výše než obsah - je u děl Štítného opravdu obdivuhodná. Týká se to především celkové stavby každého jeho spisu; i novodobý čtenář je zaujat přesně lo- gickým rozčleněním látky, které neutrpělo nikde kazu ani tehdy, když autor kontaminoval svou práci ze dvou nebo i více pramenů. Po stránce stilistické stal se Štítnému český jazyk poslušným a zručným nástrojem, jímž dovedl vysou- struhovati čistě, jasně a také nejprostšímu člověku srozu- mitelně i široké periody, v nichž si libuje zejména v přirov- náních. Stejně však umí vyložiti zřetelně každý výraz, jenž by mohl býti čtenáři nejasný; tak při výkladu slova „šle- chetnost“ uvádí nejprve jeho význam, že tak překládá la- tinské slovo „virtus“, jež jiní překládají slovem „ctnost“. Obojí výraz je podle něho správným překladem. Teprve když takto vymezil pojem slova „ctnost“, obrací se k defi- nici ctnosti, opíraje se při tom o autority theologické, a po- tom teprve následuje věcný výklad o ctnostech. Touto ori- * O Fidatovi podrobněji viz Fr. Šimek, O pramenech Rokycanova českého Výkladu na evangelium sv. Lukáše (Sborník filologický XII., v Praze 1945, str. 117-127). 31
Simon Fidati*, u nás obyčejně zvaný de Cassia podle svého rodiště (italsky Cascia) v Umbrii, který žil od r. 1280 až do r. 1348, v Nizozemsku uplatňují svou mateřštinu v témž oboru asi v téže době vlámský mystik Johannes Ruysbroeck (1293-1381) a jeho žák Gerhard Groote. Není pochyby, že Štítný znal práce aspoň některých z nich, vždyť sám překlá- dal latinské spisy Davida Augšpurského a Susovy, a jistě za čilého kulturního ruchu v Praze kolem nově založené university, kam chodili studovat mnozí cizinci, zejména Němci, dověděl se o tom, že David i Suso píší nejen latin- sky, nýbrž i německy. A to mu bylo asi pobídkou k tomu, aby povznesl i český jazyk na spisovný v oborech nábožen- sky naučných. Formální stránka - která, jak jsme se už zmínili, byla ve středověku hodnocena výše než obsah - je u děl Štítného opravdu obdivuhodná. Týká se to především celkové stavby každého jeho spisu; i novodobý čtenář je zaujat přesně lo- gickým rozčleněním látky, které neutrpělo nikde kazu ani tehdy, když autor kontaminoval svou práci ze dvou nebo i více pramenů. Po stránce stilistické stal se Štítnému český jazyk poslušným a zručným nástrojem, jímž dovedl vysou- struhovati čistě, jasně a také nejprostšímu člověku srozu- mitelně i široké periody, v nichž si libuje zejména v přirov- náních. Stejně však umí vyložiti zřetelně každý výraz, jenž by mohl býti čtenáři nejasný; tak při výkladu slova „šle- chetnost“ uvádí nejprve jeho význam, že tak překládá la- tinské slovo „virtus“, jež jiní překládají slovem „ctnost“. Obojí výraz je podle něho správným překladem. Teprve když takto vymezil pojem slova „ctnost“, obrací se k defi- nici ctnosti, opíraje se při tom o autority theologické, a po- tom teprve následuje věcný výklad o ctnostech. Touto ori- * O Fidatovi podrobněji viz Fr. Šimek, O pramenech Rokycanova českého Výkladu na evangelium sv. Lukáše (Sborník filologický XII., v Praze 1945, str. 117-127). 31
Strana 32
ginalitou jazykového zpracování je daleko vyvážena malá původnost jeho prací. Štítný je zjev po stránce obsahové nevybočující z průměru současnosti, ale po stránce jazykové a stilistické je zjev epochální. Nelze pochybovati o tom, že byl i tvůrcem nejednoho českého nového slova; bohužel úplný štítenský slovník bude asi ještě dlouho jen pium desi- derium naší vědy - a dříve nelze jej hodnotiti po této stránce. Netoužil po tom státi se mistrem universitním, ale stal se mistrem naší řeči a právem se nazývá zakladatelem naší vědecké prózy a prvním naším jazykovým klasikem. Psal z vlastní záliby a rád, spisování pokládá za odpoči- nutí ve víru tohoto nestálého a pomíjejícího světa. Byl skromný, leckterou svou práci ani neoznačil svým jménem; a jistě netušil, že teprve po staletích bude jeho dílo po zá- sluze vřele oceněno. V dnešní době lze zejména zdůrazniti, že všude důsledně zaujímá linii ušlechtile demokratickou — zjev to na svou dobu zcela výjimečný, daleko předstihující současnost. Tak čeleď zahrnuje do svazku rodinného stejně jako děti. Obec není pro pány, ale páni jsou pro obec; pán má k poddanému určité povinnosti, stejně jako má člověk poddaný povinnosti k svému pánovi. Zde lze také vyzdvih- nouti vůbec Štítného hodnotící pohled na soudobou lidskou společnost v traktátu O devieti staviech lidských podobných k de- vieti kóróm anjelským. Jako feudál nemůže se tu sice Štítný nijak odlišovat od tehdy vžitého rozdělení lidské společ- nosti na „trojí lid“. Míní jím „řád duchovní..., pak řád pánóv... a třetí... řád dělných lidí...“, kteréžto „řády dále rozděluje vždy trojstupňovitě, připodobniv je „k de- vieti kóróm anjelským“, opět zcela dle středověkého sche- matu na „duchovní, učence, soudce; pány, vladyky, po- pravce; těhaře, kupce kramáře...“. Rozdíl mezi Štítným a ostatními jeho současníky je však patrný v tom, že - ukazuje na jejich přednosti i vady rov- 32
ginalitou jazykového zpracování je daleko vyvážena malá původnost jeho prací. Štítný je zjev po stránce obsahové nevybočující z průměru současnosti, ale po stránce jazykové a stilistické je zjev epochální. Nelze pochybovati o tom, že byl i tvůrcem nejednoho českého nového slova; bohužel úplný štítenský slovník bude asi ještě dlouho jen pium desi- derium naší vědy - a dříve nelze jej hodnotiti po této stránce. Netoužil po tom státi se mistrem universitním, ale stal se mistrem naší řeči a právem se nazývá zakladatelem naší vědecké prózy a prvním naším jazykovým klasikem. Psal z vlastní záliby a rád, spisování pokládá za odpoči- nutí ve víru tohoto nestálého a pomíjejícího světa. Byl skromný, leckterou svou práci ani neoznačil svým jménem; a jistě netušil, že teprve po staletích bude jeho dílo po zá- sluze vřele oceněno. V dnešní době lze zejména zdůrazniti, že všude důsledně zaujímá linii ušlechtile demokratickou — zjev to na svou dobu zcela výjimečný, daleko předstihující současnost. Tak čeleď zahrnuje do svazku rodinného stejně jako děti. Obec není pro pány, ale páni jsou pro obec; pán má k poddanému určité povinnosti, stejně jako má člověk poddaný povinnosti k svému pánovi. Zde lze také vyzdvih- nouti vůbec Štítného hodnotící pohled na soudobou lidskou společnost v traktátu O devieti staviech lidských podobných k de- vieti kóróm anjelským. Jako feudál nemůže se tu sice Štítný nijak odlišovat od tehdy vžitého rozdělení lidské společ- nosti na „trojí lid“. Míní jím „řád duchovní..., pak řád pánóv... a třetí... řád dělných lidí...“, kteréžto „řády dále rozděluje vždy trojstupňovitě, připodobniv je „k de- vieti kóróm anjelským“, opět zcela dle středověkého sche- matu na „duchovní, učence, soudce; pány, vladyky, po- pravce; těhaře, kupce kramáře...“. Rozdíl mezi Štítným a ostatními jeho současníky je však patrný v tom, že - ukazuje na jejich přednosti i vady rov- 32
Strana 33
ným dílem - smazává z „řádů vyšších“ nimbus nedotknu- telnosti. Páni zdají se mu mezi sebou jako psi, neboť ne- brání své chudiny nezištně, nýbrž jen „jako pes brání mrchy, aby ji nejedli jiní psi...“ Hovoře o stavu duchovním, nebojí se prohlásiti, že si cení řádného laika nad kněze, „jenžto nedrží zákona svého, duchovenství maje v mrz- kost“. A jako první ještě před Petrem Chelčickým prohla- “ šuje, že být pracujícím není hanbou. „Řád dělných lidí“ živí oba stavy předchozí. Není pak pro svobodného člověka co důstojnějšího a lepšího než orání, říká Štítný, „neboť sám Bóh skrze ně divy činí, užitečné z semen malých dávaje obilí mnoho k užitku lidem...“. Horlí i proti odírání pod- daných od vrchnosti, dokládaje, že není falešnějšího pří- sloví nad ono, v němž „chlap“ jest přirovnáván k vrbě a „čím častěji ji orubáš, tím hustěji se obalí“. Komu jest co milo, ten si proto i „chlapa“ váží a „dobří pro dobré nesou práci“. V tom stává se Tomáš ze Štítného světlonošem, jenž skrze temno dlouhých staletí ukazuje již cestu k našemu věku nového, vyššího hodnocení člověka i jeho práce. Literární dílo Tomáše ze Štítného jest rozsáhlé. Z jeho prací jsme pro naše čtenáře do tohoto výboru vybrali pře- devším Knížky o hře šachové, jež byly sice vydány roku 1880 — tedy právě před 75 lety - Ferdinandem Menčíkem, ale „v chatrné transkripci", jak napsal Gebauer (ve spise O ži- votě a spisích Tomáše ze Štítného). Na vyzvání Gebauerovo otiskl pak Menčík významné toto dílko r. 1902 v Listech filologických diplomaticky. Vychází tedy zde po prvé po- pulárně ve správné transkripci, zejména bylo bedlivě dbáno poznámek a oprav, jež podali k přetisku Menčíkovu B. Jedlička (v Listech filologických 1883) a Th. Vodička (v programu gymnasia v Olomouci r. 1884). - Štítný tu měl nejednou příležitost - a také jí plně využil - k vykreslení 3 Kníižky o hře šachové 33
ným dílem - smazává z „řádů vyšších“ nimbus nedotknu- telnosti. Páni zdají se mu mezi sebou jako psi, neboť ne- brání své chudiny nezištně, nýbrž jen „jako pes brání mrchy, aby ji nejedli jiní psi...“ Hovoře o stavu duchovním, nebojí se prohlásiti, že si cení řádného laika nad kněze, „jenžto nedrží zákona svého, duchovenství maje v mrz- kost“. A jako první ještě před Petrem Chelčickým prohla- “ šuje, že být pracujícím není hanbou. „Řád dělných lidí“ živí oba stavy předchozí. Není pak pro svobodného člověka co důstojnějšího a lepšího než orání, říká Štítný, „neboť sám Bóh skrze ně divy činí, užitečné z semen malých dávaje obilí mnoho k užitku lidem...“. Horlí i proti odírání pod- daných od vrchnosti, dokládaje, že není falešnějšího pří- sloví nad ono, v němž „chlap“ jest přirovnáván k vrbě a „čím častěji ji orubáš, tím hustěji se obalí“. Komu jest co milo, ten si proto i „chlapa“ váží a „dobří pro dobré nesou práci“. V tom stává se Tomáš ze Štítného světlonošem, jenž skrze temno dlouhých staletí ukazuje již cestu k našemu věku nového, vyššího hodnocení člověka i jeho práce. Literární dílo Tomáše ze Štítného jest rozsáhlé. Z jeho prací jsme pro naše čtenáře do tohoto výboru vybrali pře- devším Knížky o hře šachové, jež byly sice vydány roku 1880 — tedy právě před 75 lety - Ferdinandem Menčíkem, ale „v chatrné transkripci", jak napsal Gebauer (ve spise O ži- votě a spisích Tomáše ze Štítného). Na vyzvání Gebauerovo otiskl pak Menčík významné toto dílko r. 1902 v Listech filologických diplomaticky. Vychází tedy zde po prvé po- pulárně ve správné transkripci, zejména bylo bedlivě dbáno poznámek a oprav, jež podali k přetisku Menčíkovu B. Jedlička (v Listech filologických 1883) a Th. Vodička (v programu gymnasia v Olomouci r. 1884). - Štítný tu měl nejednou příležitost - a také jí plně využil - k vykreslení 3 Kníižky o hře šachové 33
Strana 34
poměrů současné společnosti české, zejména pak s chvály- hodnou přímostí odsuzuje zlořády jejích vyšších vrstev a snaží se i ukazovati cesty k nápravě. Dále jsme sem zařadili dosud netištěnou druhou recensi zpracování duchovního románu o Barlaamovi a Josafatovi; zjiš- tění Štítného jako překladatele tohoto díla v nejnovější době způsobilo právem sensaci v odborných kruzích. Není to vlastně překlad, ale volné zpracování knihy, jež byla překládána do jazyků téměř všech kulturních národů; zá- jem o ni nepotuchl ani v naší době, jak svědčí nedávná ruská edice spisu v SSSR. I zde můžeme sledovati, že nej- slavnější mistr našeho jazyka své doby není jen trpným tlu- močníkem cizího díla: jeho duch se chce alespoň poněkud uplatniti v díle tvůrcově, odtud jeho přídavky, doplňky, vsuvky, přirovnání atd. a naopak zase krácení originálu. I dnešního čtenáře zaujmou půvabná exempla orientálního původu, jež jsou vložena do díla. Aby měl čtenář jasný obraz o cílech prací Štítného i o způsobu jeho práce, přidána je tu dále Předmluva ke sbor- níkům traktátů, a to ze sborníku Sázavského, dosud neotiště- ného. Opisovač se sice dopustil nejedněch chyb, ale ty jsou opraveny podle textů jiných. Jsou to vlastně dvě předmlu- vy. V první obrací se Štítný k svým dětem, pro něž psal především, a odvolávaje se na přikázání Boží, že každý otec je povinen vésti své děti po cestách Páně, ohlašuje svůj úmysl psáti pro ně knihy, aby jim ukázal cestu spásy; ne- porozumějí-li teď ještě všemu, pochopí to, až dospějí, třeba i po jeho smrti. Doporučuje jim však čtení těch knih zvláště za svého života, protože se ho mohou doptávati na to, čemu nerozumějí; možná, že se potom nenajde hned někdo, kdo by jim nejasné věci vysvětlil. Vypočítává pak traktáty, jež chce ve sborníku uložiti. Děti mají jeho slovům věřiti, leda by jim učení v Písmu ukázali, že se někde zmýlil; sám je ochoten v tom případě podrobiti se autoritě církve. Brání se 34
poměrů současné společnosti české, zejména pak s chvály- hodnou přímostí odsuzuje zlořády jejích vyšších vrstev a snaží se i ukazovati cesty k nápravě. Dále jsme sem zařadili dosud netištěnou druhou recensi zpracování duchovního románu o Barlaamovi a Josafatovi; zjiš- tění Štítného jako překladatele tohoto díla v nejnovější době způsobilo právem sensaci v odborných kruzích. Není to vlastně překlad, ale volné zpracování knihy, jež byla překládána do jazyků téměř všech kulturních národů; zá- jem o ni nepotuchl ani v naší době, jak svědčí nedávná ruská edice spisu v SSSR. I zde můžeme sledovati, že nej- slavnější mistr našeho jazyka své doby není jen trpným tlu- močníkem cizího díla: jeho duch se chce alespoň poněkud uplatniti v díle tvůrcově, odtud jeho přídavky, doplňky, vsuvky, přirovnání atd. a naopak zase krácení originálu. I dnešního čtenáře zaujmou půvabná exempla orientálního původu, jež jsou vložena do díla. Aby měl čtenář jasný obraz o cílech prací Štítného i o způsobu jeho práce, přidána je tu dále Předmluva ke sbor- níkům traktátů, a to ze sborníku Sázavského, dosud neotiště- ného. Opisovač se sice dopustil nejedněch chyb, ale ty jsou opraveny podle textů jiných. Jsou to vlastně dvě předmlu- vy. V první obrací se Štítný k svým dětem, pro něž psal především, a odvolávaje se na přikázání Boží, že každý otec je povinen vésti své děti po cestách Páně, ohlašuje svůj úmysl psáti pro ně knihy, aby jim ukázal cestu spásy; ne- porozumějí-li teď ještě všemu, pochopí to, až dospějí, třeba i po jeho smrti. Doporučuje jim však čtení těch knih zvláště za svého života, protože se ho mohou doptávati na to, čemu nerozumějí; možná, že se potom nenajde hned někdo, kdo by jim nejasné věci vysvětlil. Vypočítává pak traktáty, jež chce ve sborníku uložiti. Děti mají jeho slovům věřiti, leda by jim učení v Písmu ukázali, že se někde zmýlil; sám je ochoten v tom případě podrobiti se autoritě církve. Brání se 34
Strana 35
dále proti výtkám, že píše česky. — V druhé předmluvě se hájí proti těm, kdo tupí česky psané knihy o náboženství; cituje při tomto svém obhájení dlouhý úryvek ze sv. Augus- tina. Rovněž ze sborníku Sázavského jsou do tohoto výboru zařazeny tři traktáty, které počítáme k nejpůvodnějším pracím Štítného. Je to především traktát O trojím stavu, panenském, vdov- ském a manželském. Štítný nenalézá dosti slov, aby vychválil důstojnost stavu panenského. Radí však panicům i pannám, aby se napřed dobře rozmyslili, než se tomu stavu zaslíbí; neboť kdo tak jednou učiní, těžce hřeší, poruší-li svůj slib. Takovým pannám a panicům, kteří cítí, že by mu nemohli dostáti, radí, aby vstoupili do stavu manželského, který je také důstojný, ovšem ne tak jako stav panenský, ba ani ne- jako stav vdovský. Štítný objektivně líčí světlé i stinné stránky všech těchto stavů i jaká osidla líčí ďábel v každém z nich. Za nejpůvabnější traktát Štítného se považuje spis O hos- podářovi, o hospodyni a o čeledi. Jsa sám praktický hospodář, dovede tu autor nastíniti vzorně úkoly a povinnosti hospo- dáře, který má ve všem dobrém a bohabojném předcházeti hospodyni i čeládku. Má je vésti v bázni Boží k plnění jejich povinností a ke vzájemné lásce; je-li třeba, má je kárati, ale pokud možná dobrotivě; nepomáhá-li to však, má užíti vší své autority, aby vlastní ženu nebo čeleď přivedl na pra- vou cestu. Se stejnou vážností promlouvá spisovatel k hos- podyni a k čeledi, aby milovali hospodáře, byli ho poslušni ve všem dobrém a aby mu nebyli v ničem na škodu. Třetí traktát, O přirovnání devíti lidských stavů k devíti kůrům andělským, dává Štítnémú příležitost vykreslit současný stav lidské společnosti, s mnoha cennými detaily, vítanými dneš- ním historikům. Je nestranný v kritisování jednotlivých stavů, ale více chyb a zlořádů nalézá ve stavech vyšších; 35
dále proti výtkám, že píše česky. — V druhé předmluvě se hájí proti těm, kdo tupí česky psané knihy o náboženství; cituje při tomto svém obhájení dlouhý úryvek ze sv. Augus- tina. Rovněž ze sborníku Sázavského jsou do tohoto výboru zařazeny tři traktáty, které počítáme k nejpůvodnějším pracím Štítného. Je to především traktát O trojím stavu, panenském, vdov- ském a manželském. Štítný nenalézá dosti slov, aby vychválil důstojnost stavu panenského. Radí však panicům i pannám, aby se napřed dobře rozmyslili, než se tomu stavu zaslíbí; neboť kdo tak jednou učiní, těžce hřeší, poruší-li svůj slib. Takovým pannám a panicům, kteří cítí, že by mu nemohli dostáti, radí, aby vstoupili do stavu manželského, který je také důstojný, ovšem ne tak jako stav panenský, ba ani ne- jako stav vdovský. Štítný objektivně líčí světlé i stinné stránky všech těchto stavů i jaká osidla líčí ďábel v každém z nich. Za nejpůvabnější traktát Štítného se považuje spis O hos- podářovi, o hospodyni a o čeledi. Jsa sám praktický hospodář, dovede tu autor nastíniti vzorně úkoly a povinnosti hospo- dáře, který má ve všem dobrém a bohabojném předcházeti hospodyni i čeládku. Má je vésti v bázni Boží k plnění jejich povinností a ke vzájemné lásce; je-li třeba, má je kárati, ale pokud možná dobrotivě; nepomáhá-li to však, má užíti vší své autority, aby vlastní ženu nebo čeleď přivedl na pra- vou cestu. Se stejnou vážností promlouvá spisovatel k hos- podyni a k čeledi, aby milovali hospodáře, byli ho poslušni ve všem dobrém a aby mu nebyli v ničem na škodu. Třetí traktát, O přirovnání devíti lidských stavů k devíti kůrům andělským, dává Štítnémú příležitost vykreslit současný stav lidské společnosti, s mnoha cennými detaily, vítanými dneš- ním historikům. Je nestranný v kritisování jednotlivých stavů, ale více chyb a zlořádů nalézá ve stavech vyšších; 35
Strana 36
zejména hodně ostře brojí proti řeholníkům, kteří se na- mnoze zpronevěřili svému původnímu poslání; mnoho ne- dostatků a hříchů nachází i u pánů a soudců, ale ani se ži- votem vrstev nižších není spokojen. Při tom při všem je dalek toho zatracovati je, radí, jak dosíci nápravy. Tím se liší od mnoha mravokárců, kteří nacházejí jen slova odsouzení, ale neukazují cestu k polepšení. Dále jsme připojili několik ukázek z Řečí nedělních a svá- tečních, které charakterisují Štítného stejně po stránce jazy- kové jako po stránce obsahové. Miloslav Kaňák-František Šimek
zejména hodně ostře brojí proti řeholníkům, kteří se na- mnoze zpronevěřili svému původnímu poslání; mnoho ne- dostatků a hříchů nachází i u pánů a soudců, ale ani se ži- votem vrstev nižších není spokojen. Při tom při všem je dalek toho zatracovati je, radí, jak dosíci nápravy. Tím se liší od mnoha mravokárců, kteří nacházejí jen slova odsouzení, ale neukazují cestu k polepšení. Dále jsme připojili několik ukázek z Řečí nedělních a svá- tečních, které charakterisují Štítného stejně po stránce jazy- kové jako po stránce obsahové. Miloslav Kaňák-František Šimek
Strana 37
PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM
PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM
Strana 38
Strana 39
(PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM) I B uoh mój přikázal mi- jako i každému otci —, abych vedl vás, mé dietky, v jeho cestách a ukázal je vám. Toť svědčie Starého Zá- kona knichy. Protož tiemť mi je chutnějie bylo psáti vám tyto kniehy, aby, což ny- nie snad pro svú mladost nemóžete rozoměti ani zdržeti v paměti, což bych vám pravil, potom, kdyžť snad umru, aby čtly v nich porozomievajíc, coť mienie, a také, aby mohly (s) sebú úžitečně pomlúvati o tom, cožť k spasenie slušie, aneb i s těmi, s kým se budete obierati, aby mohly 10 krátiti chvíli, čtúc v nich, a zvláště v svátky doma ve vsi, kdež ani kázanie bývá ani nešpora. A takéť vám razi v nich čísti i za sebe, ano viece proto, abyšte mne otazovali, když čemu čtúc nerozomiete, neb snad po mně nebudete jmieti tak brzo, kto by vám takú věc vypravoval. A velmiť jest úžitečno otázati, když jest sličné koho, čemu a co čta rozomějie. Ale veď ne vždyť pannám slušné jest tázati se i s kněžiemi, leč by s uobú stranú velmi stálí byli a poznáni i podobni. Lépe druhdy tak přebyti rozomějíc, že nerozomie, nežli se tázati. I psalť sem vám knichy dvoje, tyto prvnie sám skládav z své hlavy, jakž mi se zdálo podobně, což sem kde četl neb slýchal na kázanie aneb ot učených aneb se mohl sám do- mysliti, ješto přístupno k tomu úmyslu, o němž sem psal; 15 20 — la" 1a' 39
(PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM) I B uoh mój přikázal mi- jako i každému otci —, abych vedl vás, mé dietky, v jeho cestách a ukázal je vám. Toť svědčie Starého Zá- kona knichy. Protož tiemť mi je chutnějie bylo psáti vám tyto kniehy, aby, což ny- nie snad pro svú mladost nemóžete rozoměti ani zdržeti v paměti, což bych vám pravil, potom, kdyžť snad umru, aby čtly v nich porozomievajíc, coť mienie, a také, aby mohly (s) sebú úžitečně pomlúvati o tom, cožť k spasenie slušie, aneb i s těmi, s kým se budete obierati, aby mohly 10 krátiti chvíli, čtúc v nich, a zvláště v svátky doma ve vsi, kdež ani kázanie bývá ani nešpora. A takéť vám razi v nich čísti i za sebe, ano viece proto, abyšte mne otazovali, když čemu čtúc nerozomiete, neb snad po mně nebudete jmieti tak brzo, kto by vám takú věc vypravoval. A velmiť jest úžitečno otázati, když jest sličné koho, čemu a co čta rozomějie. Ale veď ne vždyť pannám slušné jest tázati se i s kněžiemi, leč by s uobú stranú velmi stálí byli a poznáni i podobni. Lépe druhdy tak přebyti rozomějíc, že nerozomie, nežli se tázati. I psalť sem vám knichy dvoje, tyto prvnie sám skládav z své hlavy, jakž mi se zdálo podobně, což sem kde četl neb slýchal na kázanie aneb ot učených aneb se mohl sám do- mysliti, ješto přístupno k tomu úmyslu, o němž sem psal; 15 20 — la" 1a' 39
Strana 40
1b1 25 ale druhé, ty sem hotové sebrané aneb učiněné někým ji- ným latině vyložil česky; a kteréť jsú, tamť sem to napsal. Ale tyto prvnie rozdělil sem v šestery kniežky: prvnie jsú o vieře, o náději a o milosti; druhé o pannách, o vdovách a o manželéch; třetí o hospodářovi, o hospodyni a čeledi; čtvrté, kterak devět řáduov lidských nesú podobenstvie devieti kuoróv andělských; páté, kterak nás črt láká; šesté, čím se očišťujem toho, že hřešieme. A pakliť přičiním sedmé neb osmé, takéť tu budú. Cožkolivěk v těch knichách naleznete, to držte, ač umiete rozoměti, leč by vám dobří lidé a učenie v Písmě ukázali, že jest zle napsáno, takže by se nemohlo ijednú stranú sjednati s svatým Písmem. Neb dobří učenie, cožť naleznú, ješto muož z toho býti dvuoj rozom, dobrý a zlý, ne ke zlémuť, ale k dobrému rozomu obracují. Ktož by chtěli ke zlému 40 obraceti a zle rozoměti Písmu o těch zvieřatech, ješto i na- před i nazad plna očí byly, zdali by nemohli, byť směli? A takť řku: ukáží)-liť vám dobří učení bohobojní, jimž by pravda míla byla slyšeti i od oslice, a ačť sem kde schybil, nic se tiem nesmúcejte, ale veselte se - ne tiem, žet jest poblúzeno, ale tiem, žeť jest poblúzené opraveno. Jakož jest byl o sobě řekl svatý Augustin a řka: „Přieliš pře- vráceně se miluje, ktož chce, aby jiní také blúdili proto, aby jeho blud utajen byl. A, čím by to lépe bylo i úžitečnějie, že, kdež on jest zblúdil, aby tu jiní neblúdili, aby sám jich napomenutím zbyl i svého bludu! A pakli by svého bludu nechtěl zbýti, ale asi tovařišóv nejměl by v něm.“ A protož nemilujte mne viece nežli obecnú pravdu viery křestanské, aniž radím, by sám se kto miloval viece než pravdu, chtě svú hrdost tiem ukázati, a že by přečta bez rozmysla hyzditi aneb opravovati chtěl tyto knichy tu, kdež nenie třeba, ať sebe když tehdyž nepomstí pravda. Neb já i se vším tiem, což sem kdy psal aneb psáti budu, kostelu k opravě poddá- vám se, úfaje tomu, že mě z pravé milosti opravie, bude-li 30 35 45 50 55 40
1b1 25 ale druhé, ty sem hotové sebrané aneb učiněné někým ji- ným latině vyložil česky; a kteréť jsú, tamť sem to napsal. Ale tyto prvnie rozdělil sem v šestery kniežky: prvnie jsú o vieře, o náději a o milosti; druhé o pannách, o vdovách a o manželéch; třetí o hospodářovi, o hospodyni a čeledi; čtvrté, kterak devět řáduov lidských nesú podobenstvie devieti kuoróv andělských; páté, kterak nás črt láká; šesté, čím se očišťujem toho, že hřešieme. A pakliť přičiním sedmé neb osmé, takéť tu budú. Cožkolivěk v těch knichách naleznete, to držte, ač umiete rozoměti, leč by vám dobří lidé a učenie v Písmě ukázali, že jest zle napsáno, takže by se nemohlo ijednú stranú sjednati s svatým Písmem. Neb dobří učenie, cožť naleznú, ješto muož z toho býti dvuoj rozom, dobrý a zlý, ne ke zlémuť, ale k dobrému rozomu obracují. Ktož by chtěli ke zlému 40 obraceti a zle rozoměti Písmu o těch zvieřatech, ješto i na- před i nazad plna očí byly, zdali by nemohli, byť směli? A takť řku: ukáží)-liť vám dobří učení bohobojní, jimž by pravda míla byla slyšeti i od oslice, a ačť sem kde schybil, nic se tiem nesmúcejte, ale veselte se - ne tiem, žet jest poblúzeno, ale tiem, žeť jest poblúzené opraveno. Jakož jest byl o sobě řekl svatý Augustin a řka: „Přieliš pře- vráceně se miluje, ktož chce, aby jiní také blúdili proto, aby jeho blud utajen byl. A, čím by to lépe bylo i úžitečnějie, že, kdež on jest zblúdil, aby tu jiní neblúdili, aby sám jich napomenutím zbyl i svého bludu! A pakli by svého bludu nechtěl zbýti, ale asi tovařišóv nejměl by v něm.“ A protož nemilujte mne viece nežli obecnú pravdu viery křestanské, aniž radím, by sám se kto miloval viece než pravdu, chtě svú hrdost tiem ukázati, a že by přečta bez rozmysla hyzditi aneb opravovati chtěl tyto knichy tu, kdež nenie třeba, ať sebe když tehdyž nepomstí pravda. Neb já i se vším tiem, což sem kdy psal aneb psáti budu, kostelu k opravě poddá- vám se, úfaje tomu, že mě z pravé milosti opravie, bude-li 30 35 45 50 55 40
Strana 41
třeba, neboli kniehy. Než viemť, že když svatý Pavel zbie- ráše dřieví na oheň, aby se shřieli, jenž biechu vypluli, 60 tápavše v moři, veliký had přichvátiv se jeho ruky i uštnul jej, že mniechu, by od toho měl umřieti; avšak mu jest ten jed nic neuškodil. Takéž mnozí dobří lidé sbierali rozličné písmo a psali je proto, aby se shřieli ti, ješto jsú zstydli, tá- pajíc v moři tohoto světa; a zlý starý had diábel pustil jed závisti v ruce jich, to jest jich účinek závistí zlých lidí leptal. Toho nebyl prázden ani svatý Jeronym ani sv. Augustin ani sv. Rehoř; a c(o) pak já! Ano mnozí rádi by č(es)ké knichy zatratili, kteréž sú dobré, ale oněm básniem, jimiž se smilní viece v svém smilstvu rozžehují, těm nic nedějí, anebo ješto ponúkají, aby svět vždy byl milován, proti zápovědi Božie, jenž jest řekl skrze svatého Jakuba: „Ktož chce býti přietel tohoto světa, bude Božie nepřietel. A neníž-li lépe česky čísti dobré na hradiech neb kdež- kolivěk, a v tu dobu aspoň jmieti k Bohu dobrú žádost, 75 zapomenúc zlé milosti smilné aneb klevet aneb sváróv?" To dobře tu móž býti znamenáno, že když David hudl před Saulem, ano jeho trápi zlý duch, ihned mu jest oblech- čil (!); takéž tehdy jest mnohým lidem: dokudž čtú neb poslúchají dobrého, dotad jich diábel ne tak nuzí zlú žá- 80 dostí; a když by to, což sú čtli nebo poslúchali, vždy v své mysli přemietali, jistě by diábla odehnali. Ano i svatý Pa- vel, k(o)muž jest epištoly psal, psal jest jejich jazykem, Židóm židovsky, Rekóm řecky. A svatý Jeronym babám psal i vykládal Písmo z neznámého jazyku. Kéž jest řekl: „Sprostní I tomu nerozomějí!“? A proto-li mostóv nedě- lají, že by nemúdrý mohl upadnúti s něho? Proto-li Kristus nepověděl zástupóm, že chce dáti jiesti své tělo, a věda, že to mnohým bylo tvrdo slyšeti, jenž sú od něho od- stúpili? Protož nezdá mi se, by zlé bylo Čechóm české knichy psáti, jimiž by mohli mieti viery křestanské a dobrých vášní 65 70 85 1b2 2al 90 41
třeba, neboli kniehy. Než viemť, že když svatý Pavel zbie- ráše dřieví na oheň, aby se shřieli, jenž biechu vypluli, 60 tápavše v moři, veliký had přichvátiv se jeho ruky i uštnul jej, že mniechu, by od toho měl umřieti; avšak mu jest ten jed nic neuškodil. Takéž mnozí dobří lidé sbierali rozličné písmo a psali je proto, aby se shřieli ti, ješto jsú zstydli, tá- pajíc v moři tohoto světa; a zlý starý had diábel pustil jed závisti v ruce jich, to jest jich účinek závistí zlých lidí leptal. Toho nebyl prázden ani svatý Jeronym ani sv. Augustin ani sv. Rehoř; a c(o) pak já! Ano mnozí rádi by č(es)ké knichy zatratili, kteréž sú dobré, ale oněm básniem, jimiž se smilní viece v svém smilstvu rozžehují, těm nic nedějí, anebo ješto ponúkají, aby svět vždy byl milován, proti zápovědi Božie, jenž jest řekl skrze svatého Jakuba: „Ktož chce býti přietel tohoto světa, bude Božie nepřietel. A neníž-li lépe česky čísti dobré na hradiech neb kdež- kolivěk, a v tu dobu aspoň jmieti k Bohu dobrú žádost, 75 zapomenúc zlé milosti smilné aneb klevet aneb sváróv?" To dobře tu móž býti znamenáno, že když David hudl před Saulem, ano jeho trápi zlý duch, ihned mu jest oblech- čil (!); takéž tehdy jest mnohým lidem: dokudž čtú neb poslúchají dobrého, dotad jich diábel ne tak nuzí zlú žá- 80 dostí; a když by to, což sú čtli nebo poslúchali, vždy v své mysli přemietali, jistě by diábla odehnali. Ano i svatý Pa- vel, k(o)muž jest epištoly psal, psal jest jejich jazykem, Židóm židovsky, Rekóm řecky. A svatý Jeronym babám psal i vykládal Písmo z neznámého jazyku. Kéž jest řekl: „Sprostní I tomu nerozomějí!“? A proto-li mostóv nedě- lají, že by nemúdrý mohl upadnúti s něho? Proto-li Kristus nepověděl zástupóm, že chce dáti jiesti své tělo, a věda, že to mnohým bylo tvrdo slyšeti, jenž sú od něho od- stúpili? Protož nezdá mi se, by zlé bylo Čechóm české knichy psáti, jimiž by mohli mieti viery křestanské a dobrých vášní 65 70 85 1b2 2al 90 41
Strana 42
naučenie. A protož, nechžť mě had i uštn(e), a já sbierám tyto třiesky k dobrému ohni, abych se i s vámi shřiel. 95 Ufámť Bohu, žeť se zhojím, jakož sú se zhojili i jiní. II ABY RÁDI ČTLI NA KNIEHÁCH 2a3 10 15 ozochvilo mě jedno kázanie svatého Augustina, jenž budu udatnějí psáti české knichy, ješto příslušejí k svaté- mu Písmu, aneb z něho každý móž R znamenati, jak jest dobrá věc čísti Písmo svaté. A ti, ješto hyzdí knichy české, ač i dobré, snad chtiec, aby jedno sami byli múdři viděni, mohliť by se dobře leknúti pomsty Božie upamatujíc se, jak sú ti vin- ni, ješto by chtěli listy a potřebná poselstvie v nich staviti, aby Pán Buoh, chot věčný, své choti jimi neučil své vuoli a netěšil v jejie rozpači. Ano by se zajisté lekl ten, ktož by stavoval listy královy, kteréž on šle své královně, když by zvě děl, že to vie král: a čím větší jest Pán Buoh nade všecky krále, tiem milejší jest jemu chot jeho, to jest duše, kterážkoli po něm túží, nežli kterému jinému králi kdy byla míla královna jeho! Múdřejší tomu rozomějí, že tak vzácen jest jemu Čech jako latinník. By chtěli, dobře by se toho zeptali na svatém 20 Pavlu. Protož oboji znamenajte, coť v tom kázanie praví sv. Augustin, i ti, ješto hyzdie české kniehy, i ti, ješto bych rád, ač rádi čtú v nich, aby ještě radějí čtli Písmo svaté. I praví takto sv. Augustin mezi jinú řeči: „Chcete-li, 25 ať vám osládne Písmo svaté, a jakož má býti, ať vám přiká- zanie Božie přijdú k úžitku, odtrhněte se od některé práce I 42
naučenie. A protož, nechžť mě had i uštn(e), a já sbierám tyto třiesky k dobrému ohni, abych se i s vámi shřiel. 95 Ufámť Bohu, žeť se zhojím, jakož sú se zhojili i jiní. II ABY RÁDI ČTLI NA KNIEHÁCH 2a3 10 15 ozochvilo mě jedno kázanie svatého Augustina, jenž budu udatnějí psáti české knichy, ješto příslušejí k svaté- mu Písmu, aneb z něho každý móž R znamenati, jak jest dobrá věc čísti Písmo svaté. A ti, ješto hyzdí knichy české, ač i dobré, snad chtiec, aby jedno sami byli múdři viděni, mohliť by se dobře leknúti pomsty Božie upamatujíc se, jak sú ti vin- ni, ješto by chtěli listy a potřebná poselstvie v nich staviti, aby Pán Buoh, chot věčný, své choti jimi neučil své vuoli a netěšil v jejie rozpači. Ano by se zajisté lekl ten, ktož by stavoval listy královy, kteréž on šle své královně, když by zvě děl, že to vie král: a čím větší jest Pán Buoh nade všecky krále, tiem milejší jest jemu chot jeho, to jest duše, kterážkoli po něm túží, nežli kterému jinému králi kdy byla míla královna jeho! Múdřejší tomu rozomějí, že tak vzácen jest jemu Čech jako latinník. By chtěli, dobře by se toho zeptali na svatém 20 Pavlu. Protož oboji znamenajte, coť v tom kázanie praví sv. Augustin, i ti, ješto hyzdie české kniehy, i ti, ješto bych rád, ač rádi čtú v nich, aby ještě radějí čtli Písmo svaté. I praví takto sv. Augustin mezi jinú řeči: „Chcete-li, 25 ať vám osládne Písmo svaté, a jakož má býti, ať vám přiká- zanie Božie přijdú k úžitku, odtrhněte se od některé práce I 42
Strana 43
tohoto světa, aby také v svých domích, čtúc Božie Písmo, až do plna se posvětili milosrdenstvím jeho, ať šťastně u vás to bude naplněno, což o blahoslaveném muži psáno jest, že v zákoně Božím budu mysliti ve dne i v noci'. A opět ono: 30 „Blaženie, jenž spatřují svědečstvie jeho, ve všem srdci hle- dají jeho'. A také i to, jenž se die: �V svém srdci schoval sem tvé řeči, Pane Bože, abych neshřešil tobě.“ A tak, jakož slyšíte, jakož ten, ktož v svém srdci schoval jest a má řeči Božie, neshřeší, takéž ten, ktož jich nezachová, hřešiti nepřestává. A poněvadž nenie dosti kupcóm, aby jedno na jedné kúpi hlédali ziska, ale rozličných kúpí do- budú, aby jim zbožie jich přibylo, a oráč také rozličná se- mena rozsievá, aby se tiem dospěšnějí živiti mohl: čím pak viece v duchovním zisku nemáte na tom dosti mieti, že 40 v kosteléch slyšiete čísti Písmo svaté, ale i v domích vašiech, i když kvasíte spolu, a jsú-liť dnové krátci, ale v noci ně- kterú chvíli máte čísti Písmo svaté, abyšte v srdciech vašich duchovní pšenici shromazdili, duchovní perly, to jest slovo Božie v pokladech srdce vašeho schovali, tak, když súdný den přijde, abychom s tiem stali před stolicí toho věčného súdce a se — jakož sv. Pavel die — ne nazi, ale oděni ukázali. A to také, milá bratřie, pilně znamenajte, že svaté Písmo jest pravé, jako listové nám z našeho kraje poslaní. Neb kraj náš jest ráj a přítelé naši jsú patriarchy, proroci, apoš- s0 tolé i mučedlníci Božie; měštěné jsú andělé, s nimiž máme býti, a král náš jest Pán Kristus; a když jest Adam shřešil, tehdy sme my vyvrženi u bezbydlé tohoto světa. Ale že Kjest) náš král tak milostivý, viece, nežli kto móž pomysliti, Písmo svaté jako listy posiela(cie) ráčil jest po patriarchách 55 a po prorociech a po apoštoléch poslati, jimiž nás zuove, abychom se vrátili do své vlasti, a cestu nám ukazuje. A když jest to tak, co sobě myslé ti slúhy, kteříž jsú tak nedbánlivi svého pána, že i listóv ot něho, jimiž je zuove do královstvie blaženého, nechtie čísti ani slyšeti? I jakť se 60 35 251 45 2b2 43
tohoto světa, aby také v svých domích, čtúc Božie Písmo, až do plna se posvětili milosrdenstvím jeho, ať šťastně u vás to bude naplněno, což o blahoslaveném muži psáno jest, že v zákoně Božím budu mysliti ve dne i v noci'. A opět ono: 30 „Blaženie, jenž spatřují svědečstvie jeho, ve všem srdci hle- dají jeho'. A také i to, jenž se die: �V svém srdci schoval sem tvé řeči, Pane Bože, abych neshřešil tobě.“ A tak, jakož slyšíte, jakož ten, ktož v svém srdci schoval jest a má řeči Božie, neshřeší, takéž ten, ktož jich nezachová, hřešiti nepřestává. A poněvadž nenie dosti kupcóm, aby jedno na jedné kúpi hlédali ziska, ale rozličných kúpí do- budú, aby jim zbožie jich přibylo, a oráč také rozličná se- mena rozsievá, aby se tiem dospěšnějí živiti mohl: čím pak viece v duchovním zisku nemáte na tom dosti mieti, že 40 v kosteléch slyšiete čísti Písmo svaté, ale i v domích vašiech, i když kvasíte spolu, a jsú-liť dnové krátci, ale v noci ně- kterú chvíli máte čísti Písmo svaté, abyšte v srdciech vašich duchovní pšenici shromazdili, duchovní perly, to jest slovo Božie v pokladech srdce vašeho schovali, tak, když súdný den přijde, abychom s tiem stali před stolicí toho věčného súdce a se — jakož sv. Pavel die — ne nazi, ale oděni ukázali. A to také, milá bratřie, pilně znamenajte, že svaté Písmo jest pravé, jako listové nám z našeho kraje poslaní. Neb kraj náš jest ráj a přítelé naši jsú patriarchy, proroci, apoš- s0 tolé i mučedlníci Božie; měštěné jsú andělé, s nimiž máme býti, a král náš jest Pán Kristus; a když jest Adam shřešil, tehdy sme my vyvrženi u bezbydlé tohoto světa. Ale že Kjest) náš král tak milostivý, viece, nežli kto móž pomysliti, Písmo svaté jako listy posiela(cie) ráčil jest po patriarchách 55 a po prorociech a po apoštoléch poslati, jimiž nás zuove, abychom se vrátili do své vlasti, a cestu nám ukazuje. A když jest to tak, co sobě myslé ti slúhy, kteříž jsú tak nedbánlivi svého pána, že i listóv ot něho, jimiž je zuove do královstvie blaženého, nechtie čísti ani slyšeti? I jakť se 60 35 251 45 2b2 43
Strana 44
3a 65 80 85 90 zdá, když by někto z nás svému šafáři poslal listy, a on ne- toliko neučinil kázanie jeho, ale že by k tomu v svém ne- tbání, jako za nic toho přikázaní neváže, i nechtěl ani listóv čísti, poněť by nezaslúžil dieky, ale pokuty: takéž ten, ktož svatého Písma netbá čiesti, kteréž z věčné vlasti posláno jest, zajisté máť se báti netoliko, aby otplaty neměl, ale k tomu i věčné múky neušel. Neb tak nám jest nebezpečno nečísti Božieho přikázanie, že prorok velmi žalostně volá řka: ,Proto mój lid u vězení uveden, že neměl uměnie', 70 to jest nevěděl, co slušie k vuoli Božie. A ktož nevie, bude nevěděn. Jistě, ktož Boha netbá hledati v tomto světě, čta neb poslúchaje svaté Písmo, Buohť jeho u věčném blaho- slavenstvie nebude chtieti poznati a má se báti, aby neza- slúžil slyšeti se pannami bláznivými, jsa vně, když zavrú 75 dveře: „Neviem vás, neznám vás.“ Odejděte ode mne, ješto činíte nepravost! Co jest to: „Neviem vás, neznám vás?“ I jak jich nezná, a šle je v oheň pekelní? Jistě to proto, aby ukázal tú řečí, že, jakož jest řečeno, ktož zde nechce, čta o Bohu, jej poznati, v den súdný Pán Buoh také jako nebude jeho tbáti poznati. A ono, ješto v Šalomúnových knihách psáno, velmi pilně a z bázní máme slyšeti, neb praví: „Ktož za- tvrdí ucho, aby neslyšal zákona, toho modlitba bude u mrzkost.“ Ktož chce, aby jeho Buoh uslyšal, máť najprvé slyšeti Boha. A jak sobě to smie smysliti kto, aby jej Buoh uslyšal, ktož nechce jeho přikázanie slyšeti nebo čísti? A cožť se zdá, že sú takoví mnozie, a ješto sú ještě horší?! I některé žákovstvo, když mají kam jíti, naberú s sebú ztravy rozličné a připraví se snažně a s velikú prací; ale k téjto cestě ijed- něch knížek nechtie čísti, v nichž by nalezl pokrm, jímž by jeho duše mohla živa býti zde i věčně na onom světě. A maje duši učiněnu k obrazu a k podobenstvie Božiemu, a tělo z hlíny, však takovú má péči o těle, kteréž červi 44
3a 65 80 85 90 zdá, když by někto z nás svému šafáři poslal listy, a on ne- toliko neučinil kázanie jeho, ale že by k tomu v svém ne- tbání, jako za nic toho přikázaní neváže, i nechtěl ani listóv čísti, poněť by nezaslúžil dieky, ale pokuty: takéž ten, ktož svatého Písma netbá čiesti, kteréž z věčné vlasti posláno jest, zajisté máť se báti netoliko, aby otplaty neměl, ale k tomu i věčné múky neušel. Neb tak nám jest nebezpečno nečísti Božieho přikázanie, že prorok velmi žalostně volá řka: ,Proto mój lid u vězení uveden, že neměl uměnie', 70 to jest nevěděl, co slušie k vuoli Božie. A ktož nevie, bude nevěděn. Jistě, ktož Boha netbá hledati v tomto světě, čta neb poslúchaje svaté Písmo, Buohť jeho u věčném blaho- slavenstvie nebude chtieti poznati a má se báti, aby neza- slúžil slyšeti se pannami bláznivými, jsa vně, když zavrú 75 dveře: „Neviem vás, neznám vás.“ Odejděte ode mne, ješto činíte nepravost! Co jest to: „Neviem vás, neznám vás?“ I jak jich nezná, a šle je v oheň pekelní? Jistě to proto, aby ukázal tú řečí, že, jakož jest řečeno, ktož zde nechce, čta o Bohu, jej poznati, v den súdný Pán Buoh také jako nebude jeho tbáti poznati. A ono, ješto v Šalomúnových knihách psáno, velmi pilně a z bázní máme slyšeti, neb praví: „Ktož za- tvrdí ucho, aby neslyšal zákona, toho modlitba bude u mrzkost.“ Ktož chce, aby jeho Buoh uslyšal, máť najprvé slyšeti Boha. A jak sobě to smie smysliti kto, aby jej Buoh uslyšal, ktož nechce jeho přikázanie slyšeti nebo čísti? A cožť se zdá, že sú takoví mnozie, a ješto sú ještě horší?! I některé žákovstvo, když mají kam jíti, naberú s sebú ztravy rozličné a připraví se snažně a s velikú prací; ale k téjto cestě ijed- něch knížek nechtie čísti, v nichž by nalezl pokrm, jímž by jeho duše mohla živa býti zde i věčně na onom světě. A maje duši učiněnu k obrazu a k podobenstvie Božiemu, a tělo z hlíny, však takovú má péči o těle, kteréž červi 44
Strana 45
v hrobě snědí - a na duši, kteráž obraz Božie jest, jako 95 na něco velmi nepotřebného nic netbá, nepokrmí jie po- krmem Božieho slova, ale dá jí bez posilnění zahynúti! A tak málo na Pána Boha tbá, že sobě i obraz jeho lechce (!) váží. A protož o tom múdře a úžitečně přemyšlovajme, a což 100 móžem, básní i všeliké nepotřebné řeči ostaňme, a vší snaž- ností hlédajme, abychom utiekajíc a pokrývajíc se přiekaz tohoto světa, některé chvilky sobě nalezli, v nichž bychom pro spasenie své duše každý mohl p(o) byti na modlitbách aneb čísti Písmo svaté, aby v nás bylo to naplněno, jenž psáno jest, že učenie budú se stkvíti jako slunce u věčné radosti. A když jest tak pěkně dovedl toho sv. Augustin túto řečí, že dobro čísti svaté Písmo i v domiech, co mně viece třeba ponúkati, aby četl tyto knihy? Sámť uzří, coť vonějí něco svatým Písmem a žeť dobrému učí, když je čísti bude. A najprvéť učí obecným věcem, a potomť nalezne v nich také hlubšie. I mladší i staršie nebude, bychť jim v nich nemohl krátiti chvíle, kohož by jediné slovo Božie ne- mrzalo. Avšakť prosím, ktož je budú čisti, nevelmi slov važte, ale více úmysla hlédajte: (nebť sem řekl) drva někdy vinnému prútí - a snad by toho i viece nalezl. A takť je počnu ve jméno Božie. A najprvé od základu viery křesťanské. 105 110 115 3a2 120 45
v hrobě snědí - a na duši, kteráž obraz Božie jest, jako 95 na něco velmi nepotřebného nic netbá, nepokrmí jie po- krmem Božieho slova, ale dá jí bez posilnění zahynúti! A tak málo na Pána Boha tbá, že sobě i obraz jeho lechce (!) váží. A protož o tom múdře a úžitečně přemyšlovajme, a což 100 móžem, básní i všeliké nepotřebné řeči ostaňme, a vší snaž- ností hlédajme, abychom utiekajíc a pokrývajíc se přiekaz tohoto světa, některé chvilky sobě nalezli, v nichž bychom pro spasenie své duše každý mohl p(o) byti na modlitbách aneb čísti Písmo svaté, aby v nás bylo to naplněno, jenž psáno jest, že učenie budú se stkvíti jako slunce u věčné radosti. A když jest tak pěkně dovedl toho sv. Augustin túto řečí, že dobro čísti svaté Písmo i v domiech, co mně viece třeba ponúkati, aby četl tyto knihy? Sámť uzří, coť vonějí něco svatým Písmem a žeť dobrému učí, když je čísti bude. A najprvéť učí obecným věcem, a potomť nalezne v nich také hlubšie. I mladší i staršie nebude, bychť jim v nich nemohl krátiti chvíle, kohož by jediné slovo Božie ne- mrzalo. Avšakť prosím, ktož je budú čisti, nevelmi slov važte, ale více úmysla hlédajte: (nebť sem řekl) drva někdy vinnému prútí - a snad by toho i viece nalezl. A takť je počnu ve jméno Božie. A najprvé od základu viery křesťanské. 105 110 115 3a2 120 45
Strana 46
Strana 47
O TROJIM STAVU, PANENSKÉM, VDOVSKÉM A MANŽELSKÉM
O TROJIM STAVU, PANENSKÉM, VDOVSKÉM A MANŽELSKÉM
Strana 48
Strana 49
POČÍNAJÍ SE O TROJIECH STAVIECH: PANENSKÉM, VDOVSKÉM I MANŽELSKÉM ETC. 28a1 konav kniežky prvnie o třech obecných věcech, jichž jest každému tak potřebie, kteréhož jest kolivěk stavu, že nemóž bez nich spasen býti, tyto kniežky druhé sem vám napsal o čistotě trojie ho stavu, z nichž v některém musí býti každý, ktož chce s Bohem v jeho královstvie přebývati. Neb to město nebeské, ten sbožný, svatý, nový Jeruzalem, jest tak zřiezené a přečisté, že nic nevejde do něho věky věkóm nečistého, jakož svatý Jan pokládá v knichách Ze- venie tajného. A kterak tam móže vníti co nezřiezeného, ano anděl upadl odonud, nechtě býti podlé Božieho zpoří- zenie? Kudyž pak móž tam, ktož potupuje přikázanie Božie a jeho zpuosob pro své žádosti a nečistú vuoli? Neb jakož Buoh jest ve všem čistý a pořádný, takť všeliké ne- čistoty a nepořádu nemiluje. A ktož ruší Božie ustavenie a jeho pořád, ten jest ukázal, že nemiluje Boha; a bez milosti nelze jest k Bohu, jakož jest napřed mluveno 20 o tom. I zpořiedil jest milý Buoh a ustavil zde na světě truoj řád čistoty: jeden najduostojnější, panenský; druhý méně duostojný, čistoty vdovské; a třetie, ač najmenšieho duo- stojenstvie, avšak pro to jest duostojný, to jest pořád man- želské čistoty. Protož ktož jest v stavu panenské čistoty, buď jinoch neboli panna, máť jeho spravedlivě chovati, až by c 10 15 25 28a2 5 4 Knížky o hře šachové 49
POČÍNAJÍ SE O TROJIECH STAVIECH: PANENSKÉM, VDOVSKÉM I MANŽELSKÉM ETC. 28a1 konav kniežky prvnie o třech obecných věcech, jichž jest každému tak potřebie, kteréhož jest kolivěk stavu, že nemóž bez nich spasen býti, tyto kniežky druhé sem vám napsal o čistotě trojie ho stavu, z nichž v některém musí býti každý, ktož chce s Bohem v jeho královstvie přebývati. Neb to město nebeské, ten sbožný, svatý, nový Jeruzalem, jest tak zřiezené a přečisté, že nic nevejde do něho věky věkóm nečistého, jakož svatý Jan pokládá v knichách Ze- venie tajného. A kterak tam móže vníti co nezřiezeného, ano anděl upadl odonud, nechtě býti podlé Božieho zpoří- zenie? Kudyž pak móž tam, ktož potupuje přikázanie Božie a jeho zpuosob pro své žádosti a nečistú vuoli? Neb jakož Buoh jest ve všem čistý a pořádný, takť všeliké ne- čistoty a nepořádu nemiluje. A ktož ruší Božie ustavenie a jeho pořád, ten jest ukázal, že nemiluje Boha; a bez milosti nelze jest k Bohu, jakož jest napřed mluveno 20 o tom. I zpořiedil jest milý Buoh a ustavil zde na světě truoj řád čistoty: jeden najduostojnější, panenský; druhý méně duostojný, čistoty vdovské; a třetie, ač najmenšieho duo- stojenstvie, avšak pro to jest duostojný, to jest pořád man- želské čistoty. Protož ktož jest v stavu panenské čistoty, buď jinoch neboli panna, máť jeho spravedlivě chovati, až by c 10 15 25 28a2 5 4 Knížky o hře šachové 49
Strana 50
2851 30 aneb v něm věčně umyslil ostati, k letóm přijda, aneb dal jemu Buoh tovařiše k manželstvu, kohož ráčí. Neb ktož je jedinú ztratí kromě manželstva, by sto let živ byl, věčněť jest dlužen želeti toho a věčněť k témuž nemóž přijíti duostojenství. Ale pro to móž, nevstúpí-li v manželstvo, býti v čistotě jako ve vdovské, ješto jest většieho duostojen- stvie než manželská; a t(é) opět chovati slušie aneb věčně, 3s anebo až do manželstva. A též i manželé, jakož o tom dále každým poviem něco, ješto (se k) jich stavóm hodí. O PANNÁCH TĚLESNÝCH 28b2 5 10 15 Že panenský stav jest najduosto j) nější čistoty a že se jest v něm narodil každý a nemóž jeho ztratiti ižádný bez povolenie, i chci o něm najprvé pomluviti, zdali by kto, srozoměje jeho veliké duostojnosti, ostal při něm; a pakli dále nechce, ale dochoval jeho až do manželstva. I rozomiemť i vidím v panenském stavu panny dvuoje: jedn(y), ješto pro milost Božie věčně chtí ostati pannami, druhé, ješto chtí za muž. A ty druhé ještě jsú dvoje: neb jedny z úmysla sprostn(é)ho, jsúc v poslušenstvie svých starost, držie panenstvie, prosiec Boha, aby jim dal podlé své vuole stav manželský držeti, čakajíc, když jich starosty je dadie k manželstvu, (ne) umyslivše až do smrti pannami býti pro milost Božie; neb snad nemají těch příčin, aby uměly bezpečně chovati panenstvie svého, ani snad toho naučenie; neb, jakož čtenie pravi: „(Ne) všicknit mohú panenství pochytiti, ale toliko ti, kterýmž jest od Boha dáno.“ Ale ty panny, ješto myslé za muž, jakžkolivěk ne- budú bez odplaty, že sú své panenstvie schovaly podlé 20 Božieho přikázanie, manželstva čakajíc bohobojně, však zemrú-li pannami jsúc, nebudú té svrchované odplaty mieti s těmi pannami, ješto jsú, zúmysla zalíbivše Bohu své 50
2851 30 aneb v něm věčně umyslil ostati, k letóm přijda, aneb dal jemu Buoh tovařiše k manželstvu, kohož ráčí. Neb ktož je jedinú ztratí kromě manželstva, by sto let živ byl, věčněť jest dlužen želeti toho a věčněť k témuž nemóž přijíti duostojenství. Ale pro to móž, nevstúpí-li v manželstvo, býti v čistotě jako ve vdovské, ješto jest většieho duostojen- stvie než manželská; a t(é) opět chovati slušie aneb věčně, 3s anebo až do manželstva. A též i manželé, jakož o tom dále každým poviem něco, ješto (se k) jich stavóm hodí. O PANNÁCH TĚLESNÝCH 28b2 5 10 15 Že panenský stav jest najduosto j) nější čistoty a že se jest v něm narodil každý a nemóž jeho ztratiti ižádný bez povolenie, i chci o něm najprvé pomluviti, zdali by kto, srozoměje jeho veliké duostojnosti, ostal při něm; a pakli dále nechce, ale dochoval jeho až do manželstva. I rozomiemť i vidím v panenském stavu panny dvuoje: jedn(y), ješto pro milost Božie věčně chtí ostati pannami, druhé, ješto chtí za muž. A ty druhé ještě jsú dvoje: neb jedny z úmysla sprostn(é)ho, jsúc v poslušenstvie svých starost, držie panenstvie, prosiec Boha, aby jim dal podlé své vuole stav manželský držeti, čakajíc, když jich starosty je dadie k manželstvu, (ne) umyslivše až do smrti pannami býti pro milost Božie; neb snad nemají těch příčin, aby uměly bezpečně chovati panenstvie svého, ani snad toho naučenie; neb, jakož čtenie pravi: „(Ne) všicknit mohú panenství pochytiti, ale toliko ti, kterýmž jest od Boha dáno.“ Ale ty panny, ješto myslé za muž, jakžkolivěk ne- budú bez odplaty, že sú své panenstvie schovaly podlé 20 Božieho přikázanie, manželstva čakajíc bohobojně, však zemrú-li pannami jsúc, nebudú té svrchované odplaty mieti s těmi pannami, ješto jsú, zúmysla zalíbivše Bohu své 50
Strana 51
panenstvie, ne do své síly, ale do Božie pomoci úfajíce, až do smrti je zdržely a zachovaly. Jsú pak druhé helmbrechtné panny, ovšem světské, ješto 25 dráže vážie veselé tohoto světa a viece žádají zdejší chvály než královstvie nebeského. Jistáť jest věc, že ty panny jeli- kož k Bohu jsú psotnějše nežli ženy, kteréž již své muže mají; neb žena jedne toho hlédá, kterak by se slíbila svému muži, ale takové panny všem se žádají slíbiti, též jedno 30 k tělesnému oku. Darmoť sobě tušie ty panny s tiem panen- stvím; neb, ač kto pochlebuje jim, a tuší jim zlým. Lepšieť jest pokorná žena než hrdá panna. Kterážťkolivěk panna svým panenstvím proti Bohu slúží světu, jistěť od Boha zaslúží pomsty. Ano svatý Jakub praví: „Ktož chce býti 35 přietel tohoto světa, ten bude nepřietel Božie. Veď prijdet ten den, že se nade všemi stane pomsta, ktož vší myslí milují svět; jakž pak takové panny chtie ujíti Božieho súdu, válejíc smiech sprostnějšími, tak pannami jako panici aneb manžely sprostnký)mi, a z pravého 40 úmysla, kohož mohúc, k smilné táhnúc nečistotě, ač ne skutkem, ale przníc jich mysli i samy své, žádajíc se všem slíbiti a samy se sobě líbiec v své marnosti aneb snad v zlosti? Spiešeť jest zlost nežli marnost taková věc, vždy chtieti nad jiné chválu mieti v kráse, v lepotě, v dvorstvu, v skociech, v rúše i v čemžkolivěk takovém. Hlédaj, nenie -liť zlost, témeř (vše) snaženstvie své obrátiti na to, aby leda " mladí blázni řekli: „Toť jsú praví tovařiší! Takovéť panenstvo k ničemuž nenie než k pomstě Božie. Avšak, když by taková panna dřieve, nežli by zbyla pa- s0 nenstvie svého, rozmysléc se Bohu panenstvo zalíbila, žele- jíc těch svých nestatečností, mohla by dojíti duostojenstvie panenského, jehož ani manželka ani vdova nemóž dojíti, když by, s múdrými pannami čakajíc věčného chotě, majíc lampu, vzala také i oleje a rozžehla ji k ozdobě věčné, 55 totíž majíc celost panenskú jako lamp(u), i vzala milost 45 29a 51
panenstvie, ne do své síly, ale do Božie pomoci úfajíce, až do smrti je zdržely a zachovaly. Jsú pak druhé helmbrechtné panny, ovšem světské, ješto 25 dráže vážie veselé tohoto světa a viece žádají zdejší chvály než královstvie nebeského. Jistáť jest věc, že ty panny jeli- kož k Bohu jsú psotnějše nežli ženy, kteréž již své muže mají; neb žena jedne toho hlédá, kterak by se slíbila svému muži, ale takové panny všem se žádají slíbiti, též jedno 30 k tělesnému oku. Darmoť sobě tušie ty panny s tiem panen- stvím; neb, ač kto pochlebuje jim, a tuší jim zlým. Lepšieť jest pokorná žena než hrdá panna. Kterážťkolivěk panna svým panenstvím proti Bohu slúží světu, jistěť od Boha zaslúží pomsty. Ano svatý Jakub praví: „Ktož chce býti 35 přietel tohoto světa, ten bude nepřietel Božie. Veď prijdet ten den, že se nade všemi stane pomsta, ktož vší myslí milují svět; jakž pak takové panny chtie ujíti Božieho súdu, válejíc smiech sprostnějšími, tak pannami jako panici aneb manžely sprostnký)mi, a z pravého 40 úmysla, kohož mohúc, k smilné táhnúc nečistotě, ač ne skutkem, ale przníc jich mysli i samy své, žádajíc se všem slíbiti a samy se sobě líbiec v své marnosti aneb snad v zlosti? Spiešeť jest zlost nežli marnost taková věc, vždy chtieti nad jiné chválu mieti v kráse, v lepotě, v dvorstvu, v skociech, v rúše i v čemžkolivěk takovém. Hlédaj, nenie -liť zlost, témeř (vše) snaženstvie své obrátiti na to, aby leda " mladí blázni řekli: „Toť jsú praví tovařiší! Takovéť panenstvo k ničemuž nenie než k pomstě Božie. Avšak, když by taková panna dřieve, nežli by zbyla pa- s0 nenstvie svého, rozmysléc se Bohu panenstvo zalíbila, žele- jíc těch svých nestatečností, mohla by dojíti duostojenstvie panenského, jehož ani manželka ani vdova nemóž dojíti, když by, s múdrými pannami čakajíc věčného chotě, majíc lampu, vzala také i oleje a rozžehla ji k ozdobě věčné, 55 totíž majíc celost panenskú jako lamp(u), i vzala milost 45 29a 51
Strana 52
29a? 60 k Bohu jako oleje, jiež by plápolíc svítila rozličnými skutky dobrými (k) příkladu jiným. Pakli by i u manželstvo chtěla vstúpiti taková panna, však by jměla těch svých obyče jóv polepšiti pokáním se zpovědí. Cožťkolivěk tuto pravím těmto trojím pannám, téžť i pa- nici sobě mají rozoměti; nebť i jich panenstvie vše jedno jest duostojenstvie jako i oněch. O PANNÁCH, KTERÉŽ CHTIE ZA MUŽ JÍTI 29b1 I řku těm obojím pannám, kteréž chtie za muž, leč sú i panici, a radím jim to, ač jim jest mila pravda Božie, aby se čístě jinoch své choti choval od (vš)elikého smilstva tak dobře jako ona jemu. Neb jest to Božie přikázanie, aby ižádný kromě manželstva s žádnú se nesměšoval tělesným skutkem. A také jest podobné, jakož jinoch nechtěl by rád, by ta panna stav panenský přestúpila, kterúž on má pojieti, aby také sám svého panenstvie neztracoval. Však jest muž silnější nežli žena; a když jest ženě veliká hanba svój stav kromě manželstva přestúpiti, nicť před Bohem nenie menší hřiech muži. A protož podobné jest čístě chovati (se) tak muži jako ženě k manželstvu a pokáním se k němu připraviti, nebť 15 jest svátost manželstvo. Nebť to bývá, že, kteříž své vuole viece žádají v manželstvě než vuole Božie a zpuosobu jeho, často jim Buoh dá těžšie pokánie, než by jim papež směl dáti se všemi kněžími; neb čímž člověk hřeší, tiem má trpěti. A protož, ktož jest hřešil, některak nemúdře s že- nami pohrávaje aneb přieliš žádaje pro tělesnú libost se oženiti, častoť tomu Buoh dá takú ženu, na niež dosti těžké pokánie bude mieti, snad zlobivú, nemúdrú, kle- vetnú, neposlušnú aneb (s) jiným i) rozličně zlými oby- čeji, že, když se nadál přielišné rozkoši, tuť bude často 5 10 20 52
29a? 60 k Bohu jako oleje, jiež by plápolíc svítila rozličnými skutky dobrými (k) příkladu jiným. Pakli by i u manželstvo chtěla vstúpiti taková panna, však by jměla těch svých obyče jóv polepšiti pokáním se zpovědí. Cožťkolivěk tuto pravím těmto trojím pannám, téžť i pa- nici sobě mají rozoměti; nebť i jich panenstvie vše jedno jest duostojenstvie jako i oněch. O PANNÁCH, KTERÉŽ CHTIE ZA MUŽ JÍTI 29b1 I řku těm obojím pannám, kteréž chtie za muž, leč sú i panici, a radím jim to, ač jim jest mila pravda Božie, aby se čístě jinoch své choti choval od (vš)elikého smilstva tak dobře jako ona jemu. Neb jest to Božie přikázanie, aby ižádný kromě manželstva s žádnú se nesměšoval tělesným skutkem. A také jest podobné, jakož jinoch nechtěl by rád, by ta panna stav panenský přestúpila, kterúž on má pojieti, aby také sám svého panenstvie neztracoval. Však jest muž silnější nežli žena; a když jest ženě veliká hanba svój stav kromě manželstva přestúpiti, nicť před Bohem nenie menší hřiech muži. A protož podobné jest čístě chovati (se) tak muži jako ženě k manželstvu a pokáním se k němu připraviti, nebť 15 jest svátost manželstvo. Nebť to bývá, že, kteříž své vuole viece žádají v manželstvě než vuole Božie a zpuosobu jeho, často jim Buoh dá těžšie pokánie, než by jim papež směl dáti se všemi kněžími; neb čímž člověk hřeší, tiem má trpěti. A protož, ktož jest hřešil, některak nemúdře s že- nami pohrávaje aneb přieliš žádaje pro tělesnú libost se oženiti, častoť tomu Buoh dá takú ženu, na niež dosti těžké pokánie bude mieti, snad zlobivú, nemúdrú, kle- vetnú, neposlušnú aneb (s) jiným i) rozličně zlými oby- čeji, že, když se nadál přielišné rozkoši, tuť bude často 5 10 20 52
Strana 53
přielišná lepot. A snad to miení svatý Jan Zlatoustý, ješto 25 die: „Ktož má zlú ženu, srozomětiť jest tomu, že ten od- platu svého prohře)šenie nese. A protož s bázní Božie slušie manželstva žádati, prosiec od Boha dobrého tovařiše. Neb jest psáno: „Duom a zbožie přicházie od otcóv, ale žena múdrá zvláště od Boha. Cožť sem tuto m(u)žóm mluvil, právěť se též na panny neb na vdovy chýlí, ješto přieliš kvapně v tělesné žádosti žádají muožóv (!), hlediec na ně bezpřiemně, a vždy myslé o nich, vždy o nich mluvie, vždy se jim strojie, rúchem, skoky i jinak žádajíc se jim slíbiti smilně. Protož často, když mní některá, by měla dobré bydlo mieti s mužem, ano se jí snad nahodí kostkář, opilec, cizoložník, mrhač aneb jiných některých zlých obyčejóv. A protož, ktož chtí v manželstvo, mají to dob(ř)e obmysliti, že tak brzo potká jke) lepot jako rozkoš a že nikterakž nelze se jim ] do života rozlúčiti. Pro- 40 29b2 tožť řiekají, když se chléb neudá: „Chlébť se snie a pivoť se “ vypie, ale běda, komužť se žena neudá aneb nezdaří!“ A když jest nelze zbýti manželstva, když zamysléc, dobré se jest (na) manželskú práci rozmysliti, aby člověk neřekl: „Nevěděl sem, by to tak bylo!“, když ho potká, a trpěl to 45 pokornějí. I slušie se pilně střieci s uobú stranú, ktož chtie v manžel- stvo, všech těch příčin, z nichž by svár a nemilost mohla býti mezi mužem a ženú v manželstvě aneb duši nebezpe- čenstvie, jehož by potom nebylo snadno popraviti; a zvláště 50 pěti: Najprvé slušie se střieci tovařiše k manželstvu neboho- bojného. Protož slušie se ptáti po lidech pokorných a po- čestných, múdrých a bohobojných, jichž by dietě k man- želstvu pojal. Nebť to bývá, kteréhož obyčeje jsú starší, po témž často i mladší táhnú. Mnohokrát v Starém Písmě v svatém Buoh zapověděl svým, aby nepojímali některého rodu; a když se toho nezdrželi, zle se jim zvedlo. A to byla 55 35 30 53
přielišná lepot. A snad to miení svatý Jan Zlatoustý, ješto 25 die: „Ktož má zlú ženu, srozomětiť jest tomu, že ten od- platu svého prohře)šenie nese. A protož s bázní Božie slušie manželstva žádati, prosiec od Boha dobrého tovařiše. Neb jest psáno: „Duom a zbožie přicházie od otcóv, ale žena múdrá zvláště od Boha. Cožť sem tuto m(u)žóm mluvil, právěť se též na panny neb na vdovy chýlí, ješto přieliš kvapně v tělesné žádosti žádají muožóv (!), hlediec na ně bezpřiemně, a vždy myslé o nich, vždy o nich mluvie, vždy se jim strojie, rúchem, skoky i jinak žádajíc se jim slíbiti smilně. Protož často, když mní některá, by měla dobré bydlo mieti s mužem, ano se jí snad nahodí kostkář, opilec, cizoložník, mrhač aneb jiných některých zlých obyčejóv. A protož, ktož chtí v manželstvo, mají to dob(ř)e obmysliti, že tak brzo potká jke) lepot jako rozkoš a že nikterakž nelze se jim ] do života rozlúčiti. Pro- 40 29b2 tožť řiekají, když se chléb neudá: „Chlébť se snie a pivoť se “ vypie, ale běda, komužť se žena neudá aneb nezdaří!“ A když jest nelze zbýti manželstva, když zamysléc, dobré se jest (na) manželskú práci rozmysliti, aby člověk neřekl: „Nevěděl sem, by to tak bylo!“, když ho potká, a trpěl to 45 pokornějí. I slušie se pilně střieci s uobú stranú, ktož chtie v manžel- stvo, všech těch příčin, z nichž by svár a nemilost mohla býti mezi mužem a ženú v manželstvě aneb duši nebezpe- čenstvie, jehož by potom nebylo snadno popraviti; a zvláště 50 pěti: Najprvé slušie se střieci tovařiše k manželstvu neboho- bojného. Protož slušie se ptáti po lidech pokorných a po- čestných, múdrých a bohobojných, jichž by dietě k man- želstvu pojal. Nebť to bývá, kteréhož obyčeje jsú starší, po témž často i mladší táhnú. Mnohokrát v Starém Písmě v svatém Buoh zapověděl svým, aby nepojímali některého rodu; a když se toho nezdrželi, zle se jim zvedlo. A to byla 55 35 30 53
Strana 54
30a1 30a2 jedna příčina obecné potopy, že synové z rodu Sethova pojímali dcery z prokletého rodu Kainova; vidúc, že byly krásné, i postúpili po jich smilstvě, až Buoh i potopil veške- ren svět. Právěť jest též ještě i dnes: mnozí pojmú dcery hrdých, nebohobojných, lakomých, smilných aneb obžer- ných, zpravovačóv, i naučie se od nich témuž. Všakť jest i múdrý Šalomún postúpil po obyčejiech svých žen proti Bohu a ztratil proto Božie milost. A jakožť jest muži třeba ženy bohobojné, takéžť jest třeba ženě, aby muže neboho- bojného nepojímala. Alevšak jest jedno nemúdré bohobojenstvie, a lépe jest 70 bláznovstvie řiekati tomu, když jest v manželstvě, ješto mají za veliký hřiech spolu se utěšiti, i dopustie se horšieho, že ukrutni sobě budú, aneb dopustí se snad muž cizolož- stva, když jemu žena nebude chtieti v tom ochotna býti. Těmť by slušalo nevstúpiti v stav manželský, aby se vy- střieci mohli těch tělesných poškvrn. (Neb to dobře vědě, zkusiv toho, že snáze jest těch poškvrn prázdnu býti, ješto překážejí čistotě panenské aneb vdoví, jsúc v panenském stavu nebo ve vdovském, než jsúc v manželství, býti bez poškvrn) takových, jakož by slušalo manželskú čistotu za- chovati. Protož ne tak nemúdře bohobojného muže anebo ženy musí hledati; neb ktož jde v manželstvo, tenť anděl- ského života nemyslí vésti. Druhé jest potřebné, ktož chtie k manželstvu, aby každý sobě hle«d)al rovné, aby nerovnost nebyla příčina jich ne- 85 milosti a kramolu. Jest-li mladý, střez se starého a urozený hledaj urozeného; neb nejedno zlé pocházie z té nesvor- nosti, když se spolu [ velmi nerovní pojímají. Pojme-li starý mladého, vždy se vzstýchá, zdali ho snad mladý nemiluje; a tak, boje se za to, i sám také k němu plnéé) milosti nemá, neb kdež jest zlé domněnie, tu nemóž býti plná milost. A také to, že se mladých vášně starým nerady líbie a starých mladým; jako byl ktos řekl, i pravú pravdu: „Když b(ie)ch 65 75 80 60 90 54
30a1 30a2 jedna příčina obecné potopy, že synové z rodu Sethova pojímali dcery z prokletého rodu Kainova; vidúc, že byly krásné, i postúpili po jich smilstvě, až Buoh i potopil veške- ren svět. Právěť jest též ještě i dnes: mnozí pojmú dcery hrdých, nebohobojných, lakomých, smilných aneb obžer- ných, zpravovačóv, i naučie se od nich témuž. Všakť jest i múdrý Šalomún postúpil po obyčejiech svých žen proti Bohu a ztratil proto Božie milost. A jakožť jest muži třeba ženy bohobojné, takéžť jest třeba ženě, aby muže neboho- bojného nepojímala. Alevšak jest jedno nemúdré bohobojenstvie, a lépe jest 70 bláznovstvie řiekati tomu, když jest v manželstvě, ješto mají za veliký hřiech spolu se utěšiti, i dopustie se horšieho, že ukrutni sobě budú, aneb dopustí se snad muž cizolož- stva, když jemu žena nebude chtieti v tom ochotna býti. Těmť by slušalo nevstúpiti v stav manželský, aby se vy- střieci mohli těch tělesných poškvrn. (Neb to dobře vědě, zkusiv toho, že snáze jest těch poškvrn prázdnu býti, ješto překážejí čistotě panenské aneb vdoví, jsúc v panenském stavu nebo ve vdovském, než jsúc v manželství, býti bez poškvrn) takových, jakož by slušalo manželskú čistotu za- chovati. Protož ne tak nemúdře bohobojného muže anebo ženy musí hledati; neb ktož jde v manželstvo, tenť anděl- ského života nemyslí vésti. Druhé jest potřebné, ktož chtie k manželstvu, aby každý sobě hle«d)al rovné, aby nerovnost nebyla příčina jich ne- 85 milosti a kramolu. Jest-li mladý, střez se starého a urozený hledaj urozeného; neb nejedno zlé pocházie z té nesvor- nosti, když se spolu [ velmi nerovní pojímají. Pojme-li starý mladého, vždy se vzstýchá, zdali ho snad mladý nemiluje; a tak, boje se za to, i sám také k němu plnéé) milosti nemá, neb kdež jest zlé domněnie, tu nemóž býti plná milost. A také to, že se mladých vášně starým nerady líbie a starých mladým; jako byl ktos řekl, i pravú pravdu: „Když b(ie)ch 65 75 80 60 90 54
Strana 55
mlád, staří mi se nelíbiechu; a již sem starý, opět mi se nelíbí mladí.“ Byť pak i mladé ženě starý muž nemrzal a že by ona tak dobrá byla, ale klamuovť zlých lidí nebude prázdna, ano se zle přimlúvají škodným klamem, řkúc: „I jak máš muže starého, anť se k n(i)čemuž nehodie, a ty se s ním nemóžeš shřieti!“ A tak zlí lidé, svú vóli pasúc, i piesně o nich zpievati budú, ano jich črt ponúká k tomu, chtě zkaziti dobrú ženu, ješto by se nedomyslila toho k mysléi) připustiti, aby se z toho roztúžila. A právěť též jest mladému muži s starú ženú, anoť dějí k němu nejednú, klamajíc jím: „Toť tvá pěknička, toť tvá matka!“ Pakli bude jeden děti mieti a druhý nic, opět z toho hotový kra- mol, a najviec v obecných lidech. By onen přál jeho dietěti, 105 tento nevěří; a tento mní, by druhý před ním kradl pro své děti. A pro to pro vše, ktož chce v manželstvo, hodné jest rovného [ hledati tovaryše, neb pro tu nesvornost mnoho se zlého přiházie: tu čáry, tu cizoložstvo, kramol ústavný a druhdy i vražda, a někdy i sám na se člověk smrti vzprosí; (a druhdy se rozejdú leckaks, i duši i sbožie ztratiec). Třetie slušie se střieci, aby se nespojila ani sňala spolu dřieve, než sobě vyj)deta z rodu aneb «jsta-li v) příbuzen- ství. Na čtvrtém kolenu nemají se pojímati; ale jakž s které 115 strany pátého dojde, tehdy se pojímati mohú. A těm kole- nóm móžeš srozoměti tam napřed v oné řeči, ješto napsáno jest, že toho dřeva kmen jest otec nebo mátě; nebo móž rod čísti po leckterým (!) z nich. A prvnie větvi(e), na n(ěm)ž jsú pach (o)líkové i děvečky, (jsú) sobě vlastnie děti toho otce neb té mateře, a ačť i někdy slovú polaubratřie aneb polausestry, to jsú koleno prvnie. Na druhé větvi jsú těch vlastní(ch) děti, ješto jsú sobě strýčen(y) neb ujčeny aneb tetěny) vlastní; (a to jsú sobě na koleni druhém). Na třetie větvi jsú oněch vlastních z prvnieho kolene vnúčata, a ti jsú 125 sobě bratřie neb sestry z strýčenat neb z tetěnat aneb 100 110 120 30b1 95 55
mlád, staří mi se nelíbiechu; a již sem starý, opět mi se nelíbí mladí.“ Byť pak i mladé ženě starý muž nemrzal a že by ona tak dobrá byla, ale klamuovť zlých lidí nebude prázdna, ano se zle přimlúvají škodným klamem, řkúc: „I jak máš muže starého, anť se k n(i)čemuž nehodie, a ty se s ním nemóžeš shřieti!“ A tak zlí lidé, svú vóli pasúc, i piesně o nich zpievati budú, ano jich črt ponúká k tomu, chtě zkaziti dobrú ženu, ješto by se nedomyslila toho k mysléi) připustiti, aby se z toho roztúžila. A právěť též jest mladému muži s starú ženú, anoť dějí k němu nejednú, klamajíc jím: „Toť tvá pěknička, toť tvá matka!“ Pakli bude jeden děti mieti a druhý nic, opět z toho hotový kra- mol, a najviec v obecných lidech. By onen přál jeho dietěti, 105 tento nevěří; a tento mní, by druhý před ním kradl pro své děti. A pro to pro vše, ktož chce v manželstvo, hodné jest rovného [ hledati tovaryše, neb pro tu nesvornost mnoho se zlého přiházie: tu čáry, tu cizoložstvo, kramol ústavný a druhdy i vražda, a někdy i sám na se člověk smrti vzprosí; (a druhdy se rozejdú leckaks, i duši i sbožie ztratiec). Třetie slušie se střieci, aby se nespojila ani sňala spolu dřieve, než sobě vyj)deta z rodu aneb «jsta-li v) příbuzen- ství. Na čtvrtém kolenu nemají se pojímati; ale jakž s které 115 strany pátého dojde, tehdy se pojímati mohú. A těm kole- nóm móžeš srozoměti tam napřed v oné řeči, ješto napsáno jest, že toho dřeva kmen jest otec nebo mátě; nebo móž rod čísti po leckterým (!) z nich. A prvnie větvi(e), na n(ěm)ž jsú pach (o)líkové i děvečky, (jsú) sobě vlastnie děti toho otce neb té mateře, a ačť i někdy slovú polaubratřie aneb polausestry, to jsú koleno prvnie. Na druhé větvi jsú těch vlastní(ch) děti, ješto jsú sobě strýčen(y) neb ujčeny aneb tetěny) vlastní; (a to jsú sobě na koleni druhém). Na třetie větvi jsú oněch vlastních z prvnieho kolene vnúčata, a ti jsú 125 sobě bratřie neb sestry z strýčenat neb z tetěnat aneb 100 110 120 30b1 95 55
Strana 56
130 140 145 31a 150 z těch ujčených bratř(í), na třetiem kolenu. Pak na čtvrté větvi jsú těch bratří a sestr z strýčenat a z tetěnat aneb z ujčenat děti, a oněch prvních vlastních z prvnicho ko- lene pravnúčata, a jsú sobě na čtvrtém koleně; a ti sebe ještě nemohú manželsky pojieti. Ale onino na páté větvi jsú oněch prvních vlastních prapravnúčata; a ti mohú se spolu pojímati anebo s kterýmžkoli chtie z větvie dolejšieho, buď z čtvrtého, buď z třetieho, aneb z druhého. Pak po kořenu, 135 ktož chce, móže znamenati, kterak od osmi stran každého rodina pocházie; neb každý má čtyři pradědy a tolikéž prabab. A jakož ižádný nemá pojieti z svého rodu, (donidž ne- vyjde z čtvrtého kolene, takéž i toho nemóž pojieti), ktož by s jeho rodičem, dokadž by (z) čtvrtého kolene nevyšel, měl tělesný skutek, ač by i kromě manželstva stal se. Ižádný také své kmotry nemá pojieti; ani ty děti, kteréž kto křtie, mohú jeho dětí pojímati ani on sám. A téžť jest kmotrov- stvo na biřmovánie. A komuž jeden manžel bude kmotrem, kdy sta již spolu, též jest i kmotrovstvo i druhému. Také se jest toho střieci, aby ižádný nepojímal toho, ktož by nebyl svoboden, že by snad s kým slib měl, jenž manžel- stvo činie, a ten byl ještě živ; aneb kdyby byl svěcením dru- hým svěcen aneb v zákoně stvrzen —, neb ti všickni mají se rozvésti, když to na ně móž býti dovedeno. Pa kli by (kto) kterú pojal neb která kterého, ješto čistotu panenskú neb vdovskú zdržeti slíbil, ač i kromě zákona, zle by učinil; pakli by to učinil věda, smrtedlně by hřešil. I jiných věcí jest viece, ješto manželstvie překážejí, ale 155 nejsú tak obecné. A protož slušie se pilně ptáti, ktož se ženiti chtie nebo vdáti, aby se v pravdě pojieti mohli; neb často pojmúc se tepruv zvědie, že podlé práva nemohú spolu býti, avšak nemohúc toho dovésti, i musie spolu býti, ale ne ovšem dobře. Čtvrté, ktož manželstvo přijímají, mají se střieci, aby 30b2 160 56
130 140 145 31a 150 z těch ujčených bratř(í), na třetiem kolenu. Pak na čtvrté větvi jsú těch bratří a sestr z strýčenat a z tetěnat aneb z ujčenat děti, a oněch prvních vlastních z prvnicho ko- lene pravnúčata, a jsú sobě na čtvrtém koleně; a ti sebe ještě nemohú manželsky pojieti. Ale onino na páté větvi jsú oněch prvních vlastních prapravnúčata; a ti mohú se spolu pojímati anebo s kterýmžkoli chtie z větvie dolejšieho, buď z čtvrtého, buď z třetieho, aneb z druhého. Pak po kořenu, 135 ktož chce, móže znamenati, kterak od osmi stran každého rodina pocházie; neb každý má čtyři pradědy a tolikéž prabab. A jakož ižádný nemá pojieti z svého rodu, (donidž ne- vyjde z čtvrtého kolene, takéž i toho nemóž pojieti), ktož by s jeho rodičem, dokadž by (z) čtvrtého kolene nevyšel, měl tělesný skutek, ač by i kromě manželstva stal se. Ižádný také své kmotry nemá pojieti; ani ty děti, kteréž kto křtie, mohú jeho dětí pojímati ani on sám. A téžť jest kmotrov- stvo na biřmovánie. A komuž jeden manžel bude kmotrem, kdy sta již spolu, též jest i kmotrovstvo i druhému. Také se jest toho střieci, aby ižádný nepojímal toho, ktož by nebyl svoboden, že by snad s kým slib měl, jenž manžel- stvo činie, a ten byl ještě živ; aneb kdyby byl svěcením dru- hým svěcen aneb v zákoně stvrzen —, neb ti všickni mají se rozvésti, když to na ně móž býti dovedeno. Pa kli by (kto) kterú pojal neb která kterého, ješto čistotu panenskú neb vdovskú zdržeti slíbil, ač i kromě zákona, zle by učinil; pakli by to učinil věda, smrtedlně by hřešil. I jiných věcí jest viece, ješto manželstvie překážejí, ale 155 nejsú tak obecné. A protož slušie se pilně ptáti, ktož se ženiti chtie nebo vdáti, aby se v pravdě pojieti mohli; neb často pojmúc se tepruv zvědie, že podlé práva nemohú spolu býti, avšak nemohúc toho dovésti, i musie spolu býti, ale ne ovšem dobře. Čtvrté, ktož manželstvo přijímají, mají se střieci, aby 30b2 160 56
Strana 57
časuov k modlitbám a ku pokánie kostelem ustanovených se nesvadbili. A toho jest trój čas do roka ustavený kromě vigiljí a sobot, aby v nich svateb nebývalo: první čas jest ot devietníka až do próvoda, druhý) od křížové neděle až do svaté Trojice a třetí od adventu až do svieček. A teh- dáž by neměli) kněží svateb dopúštěti podlé práva bez velmi pilné potřeby pro nějaké obecné dobré, jako knieža- tóm neb velikým pánóm, ješto pro obecný pokoj se ženie, jakžkolivěk toho lidé snadnějí dobývají, nežli slušie. A protož, aby se těch věcí mohl každý lépe střieci, jest 170 páté, ješto pilně se slušie střieci toho, ktož chtie[ k man- želstvu, to jest, aby se tajně spolu nesnímali, ale zevně, szovúc staršie přátely a zeptajíc se na předřečené všecky věci, kteréž jsú přiekazny (manželstvu. Neb těch všech věcí mají starší, kteříž vládnú mlazšími, býti pilni, což by rozuměli, že j' přiekaza) k manželstvu, aby toho vystříhali mladšie a připravili, aby se rovn(í) sněli u manželstvo. 165 175 31a2 KOLIK PRACÍ V MANŽELSKÉM STAVU JEST Také pannám těm, ač i chtie za muž, nemohu toho zamlčeti, ješto mluvil svatý Pavel. Neb ač jest nemienil při- kazovati, aby panny nechodily za muž, jakož to sám svědčí, avšak pravie: „Radím jim,“ totíž jako věrný přietel, „aby tak ostaly. A zdáť mi se,“ praví, „že mám ten dar z milosti " Božie,“ totíž žeť v tom mohu dobrú radu dáti. „Však, praví, „běh tohoto světa skuoro mine; protož by slušalo, ktož tohoto světa užívají, aby mysli k němu nepřikládali, tak jako by jeho neužívali; a ktož mají ženy, aby tak byli, jako by jich neměli.“ Nemíníť svatý Pavel, aby, ktož má ženu, zdržal se od nie tělesným skutkem; nebť jest také řekl, že muž nenie všie věci mocen svého těla, ale mocna jest i žena, když chce žádati jeho; a takéž žena nenie mocna 10 57
časuov k modlitbám a ku pokánie kostelem ustanovených se nesvadbili. A toho jest trój čas do roka ustavený kromě vigiljí a sobot, aby v nich svateb nebývalo: první čas jest ot devietníka až do próvoda, druhý) od křížové neděle až do svaté Trojice a třetí od adventu až do svieček. A teh- dáž by neměli) kněží svateb dopúštěti podlé práva bez velmi pilné potřeby pro nějaké obecné dobré, jako knieža- tóm neb velikým pánóm, ješto pro obecný pokoj se ženie, jakžkolivěk toho lidé snadnějí dobývají, nežli slušie. A protož, aby se těch věcí mohl každý lépe střieci, jest 170 páté, ješto pilně se slušie střieci toho, ktož chtie[ k man- želstvu, to jest, aby se tajně spolu nesnímali, ale zevně, szovúc staršie přátely a zeptajíc se na předřečené všecky věci, kteréž jsú přiekazny (manželstvu. Neb těch všech věcí mají starší, kteříž vládnú mlazšími, býti pilni, což by rozuměli, že j' přiekaza) k manželstvu, aby toho vystříhali mladšie a připravili, aby se rovn(í) sněli u manželstvo. 165 175 31a2 KOLIK PRACÍ V MANŽELSKÉM STAVU JEST Také pannám těm, ač i chtie za muž, nemohu toho zamlčeti, ješto mluvil svatý Pavel. Neb ač jest nemienil při- kazovati, aby panny nechodily za muž, jakož to sám svědčí, avšak pravie: „Radím jim,“ totíž jako věrný přietel, „aby tak ostaly. A zdáť mi se,“ praví, „že mám ten dar z milosti " Božie,“ totíž žeť v tom mohu dobrú radu dáti. „Však, praví, „běh tohoto světa skuoro mine; protož by slušalo, ktož tohoto světa užívají, aby mysli k němu nepřikládali, tak jako by jeho neužívali; a ktož mají ženy, aby tak byli, jako by jich neměli.“ Nemíníť svatý Pavel, aby, ktož má ženu, zdržal se od nie tělesným skutkem; nebť jest také řekl, že muž nenie všie věci mocen svého těla, ale mocna jest i žena, když chce žádati jeho; a takéž žena nenie mocna 10 57
Strana 58
3163 15 těla svého, aby totíž, když chce, muže k sobě nepřipustila, ale muž jest také mocen jeho; ale mieníť, že by to slušalo, aby mužie, jenž mají ženy, anebo ženy, kteréž mají muže, jakžkolivěk z dluhu má jeden druhému skutku tělesného povoliti, však své tělesné libosti neměl by k tomu velmi při- 20 kládati; neb ta lahódka skuoro min(e), a nelze jest, byť nějakú poškvrnu jakúž takúž neostavila v mysli. Neb rozom všie se věci poddá tělesenství v tom tělesném skutku, ješto v nižádném jiném činu toho neučinie. Ale že nesnadno jest, majíc žádosti tělesné přirozenú libost před sebú, i nepřiklá- dati k ní mysli, právě jako v rozpustilé smole rukú míšeje, aby se jí nezlepil, protož svatý Pavel, znamenav to i vece: „Chtěl bych, by tak všickni byli,“ to jest neženíc se, „jako sem já. I praví k tomu slovu svatý Augustin: „O Pavle, chtěl by, 30 aby svět zhynul?“ A pak mezi jinú řečí odpoviedá řka: „A snad by již doplnil se ten počet, by všickni lidé byli spa- seni, kte(ř)íž jsú v ta dobu po všem světě byli.“ Takéž i dnes, ješto se sobě zdají múdři, když se udá s nimi býti, rádi tieží jakús hrdostí: „Lépeť by bylo, aby všickni byli “ v panenském stavu, a když jest duostojný, jakož ty pravíš?! K tomu jim tak odpoviedám, že ne lépe; ale tak jest lépe, jako (Buoh) přezřel, aby, ktož kterému stavu chtěl by, aby v ten vstúpil, aby, jakož dobré jest zřiezeno proti zlému, takéž aby to, což viece dobré jest, zřiezeno bylo I proti 40 méně dobrému. Avšak každému by lépe bylo, ktož by duostojně držal panenstvie, nežli by duostojně vdovstvie anebo manželstvie držal. Ano lépe jest, že i zlato i stříbro i železo v světě jest, avšak každý dráže zlato váží nežli železo anebo střiebro. Téžť jest i tuto. A jakož svatý Jan 45 Zlatoustý praví: „Najprvé bylo potřebie, aby se lid roz- plodil, i bylo jest řečeno: Ros(ť)te a množte se aneb ploďte se! A již se lépe Bohu líbí, ač i malý počet svatých, nežli by mnoho bylo lidu obecnieho.“ Již jest řečeno, chtěl-li by kto 25 35 31b1 58
3163 15 těla svého, aby totíž, když chce, muže k sobě nepřipustila, ale muž jest také mocen jeho; ale mieníť, že by to slušalo, aby mužie, jenž mají ženy, anebo ženy, kteréž mají muže, jakžkolivěk z dluhu má jeden druhému skutku tělesného povoliti, však své tělesné libosti neměl by k tomu velmi při- 20 kládati; neb ta lahódka skuoro min(e), a nelze jest, byť nějakú poškvrnu jakúž takúž neostavila v mysli. Neb rozom všie se věci poddá tělesenství v tom tělesném skutku, ješto v nižádném jiném činu toho neučinie. Ale že nesnadno jest, majíc žádosti tělesné přirozenú libost před sebú, i nepřiklá- dati k ní mysli, právě jako v rozpustilé smole rukú míšeje, aby se jí nezlepil, protož svatý Pavel, znamenav to i vece: „Chtěl bych, by tak všickni byli,“ to jest neženíc se, „jako sem já. I praví k tomu slovu svatý Augustin: „O Pavle, chtěl by, 30 aby svět zhynul?“ A pak mezi jinú řečí odpoviedá řka: „A snad by již doplnil se ten počet, by všickni lidé byli spa- seni, kte(ř)íž jsú v ta dobu po všem světě byli.“ Takéž i dnes, ješto se sobě zdají múdři, když se udá s nimi býti, rádi tieží jakús hrdostí: „Lépeť by bylo, aby všickni byli “ v panenském stavu, a když jest duostojný, jakož ty pravíš?! K tomu jim tak odpoviedám, že ne lépe; ale tak jest lépe, jako (Buoh) přezřel, aby, ktož kterému stavu chtěl by, aby v ten vstúpil, aby, jakož dobré jest zřiezeno proti zlému, takéž aby to, což viece dobré jest, zřiezeno bylo I proti 40 méně dobrému. Avšak každému by lépe bylo, ktož by duostojně držal panenstvie, nežli by duostojně vdovstvie anebo manželstvie držal. Ano lépe jest, že i zlato i stříbro i železo v světě jest, avšak každý dráže zlato váží nežli železo anebo střiebro. Téžť jest i tuto. A jakož svatý Jan 45 Zlatoustý praví: „Najprvé bylo potřebie, aby se lid roz- plodil, i bylo jest řečeno: Ros(ť)te a množte se aneb ploďte se! A již se lépe Bohu líbí, ač i malý počet svatých, nežli by mnoho bylo lidu obecnieho.“ Již jest řečeno, chtěl-li by kto 25 35 31b1 58
Strana 59
pro královstvie nebeské čistotu těla pochytiti, aby pochytil. Kristus, byv na (svatbě) a vida, že se vína nedostává, obrá- 50 til vodu u víno, a lepšie, nežli mohlo na svatbě býti, totíž čistotu manželstva ukázav, že dobrá jest, i proměnil v čis- totu panenstvie, v lepšie: nepřikazuje jie, ale ponúkaje k nie; jakož jest i svatého Jana apoštola, an chtěl v manžel- stvo, pozval u panenstvie. Neb, jakož svatý Pavel ukazuje řka: „Panna myslí, kterak by se slíbila Bohu a byla svatá tělem i duchem. Ale ktož má ženu, snažen jest toho, což slušie k světu, a kterak by se slíbil ženě, a jest rozdvojen svým srdcem.“ A též jest i žena vdaná. A dobře praví: „Jest rozdvojen srdcem“, neb s jedné 60 strany rád by hledal Boha, a s druhé strany I potýká jej rozličná práce tohoto světa, kterúž musí nésti pro ženu a pro děti, jakož přísluší k tomu stavu. A protož má srdce rozdvojené v milosti; a kdež se dvojí naše milost, tu nemóž nikdež mieti tak silně své moci. A protož stav panenský, že móž svú milost k Bohu lépe pozdvihnúti, i jest duostojnější nežli jiný. Neb stav manželský jedno s té strany má čáku k spasenie, s kteréž jest svú milost pozdvihl k Bohu, a ne- bude-li většie milosti mieti k Bohu než k světu, zahynulť by. A jistě to vizi, že pro rozličný rozbroj a příhody tohoto 70 světa mnoho manželóv ochabují tú stránkú milosti, jíž jsú dlužni táhnúti k Bohu. Protož vidíme to, že mnoho jest svatých panen, ješto kostel jich den slaví znamenitě; i také vdov svatých několik vieme; ale manželóv málo světíme, neb nesnáz duojdú toho svrchovánie pro rozdvojenie té milosti, jenž, ač jednú stranú táhnú k Bohu, avšak druhú lpie na zemi. A jakžkolivěk svatý Pavel praví: „Panna, puojme-li muže, neshřeší“, ale hned jest přičinil řka: „Avšakť práci a lepot tělesnú bude mieti. Obmysliž, ktož chce, malá-li a jedna-li práce a lepot 80 v manželstvě bývá, co protivenstvie při hospodářství a ne- snadnosti p(ř)ijde anebo od čeledi, to již minúc. Co pak, 55 65 75 32a1 59
pro královstvie nebeské čistotu těla pochytiti, aby pochytil. Kristus, byv na (svatbě) a vida, že se vína nedostává, obrá- 50 til vodu u víno, a lepšie, nežli mohlo na svatbě býti, totíž čistotu manželstva ukázav, že dobrá jest, i proměnil v čis- totu panenstvie, v lepšie: nepřikazuje jie, ale ponúkaje k nie; jakož jest i svatého Jana apoštola, an chtěl v manžel- stvo, pozval u panenstvie. Neb, jakož svatý Pavel ukazuje řka: „Panna myslí, kterak by se slíbila Bohu a byla svatá tělem i duchem. Ale ktož má ženu, snažen jest toho, což slušie k světu, a kterak by se slíbil ženě, a jest rozdvojen svým srdcem.“ A též jest i žena vdaná. A dobře praví: „Jest rozdvojen srdcem“, neb s jedné 60 strany rád by hledal Boha, a s druhé strany I potýká jej rozličná práce tohoto světa, kterúž musí nésti pro ženu a pro děti, jakož přísluší k tomu stavu. A protož má srdce rozdvojené v milosti; a kdež se dvojí naše milost, tu nemóž nikdež mieti tak silně své moci. A protož stav panenský, že móž svú milost k Bohu lépe pozdvihnúti, i jest duostojnější nežli jiný. Neb stav manželský jedno s té strany má čáku k spasenie, s kteréž jest svú milost pozdvihl k Bohu, a ne- bude-li většie milosti mieti k Bohu než k světu, zahynulť by. A jistě to vizi, že pro rozličný rozbroj a příhody tohoto 70 světa mnoho manželóv ochabují tú stránkú milosti, jíž jsú dlužni táhnúti k Bohu. Protož vidíme to, že mnoho jest svatých panen, ješto kostel jich den slaví znamenitě; i také vdov svatých několik vieme; ale manželóv málo světíme, neb nesnáz duojdú toho svrchovánie pro rozdvojenie té milosti, jenž, ač jednú stranú táhnú k Bohu, avšak druhú lpie na zemi. A jakžkolivěk svatý Pavel praví: „Panna, puojme-li muže, neshřeší“, ale hned jest přičinil řka: „Avšakť práci a lepot tělesnú bude mieti. Obmysliž, ktož chce, malá-li a jedna-li práce a lepot 80 v manželstvě bývá, co protivenstvie při hospodářství a ne- snadnosti p(ř)ijde anebo od čeledi, to již minúc. Co pak, 55 65 75 32a1 59
Strana 60
95 32b1 105 110 když sobě muž s ženú neshovieta aneb sobě omrzieta? Jak pak všie věci (ve) všem, ješto slušie, nesnáz sobě uho- 85 vieta, to jest v (i) děti. Neb velmi řiedko by jeden muž chtěl témuž jako druhý; velmiť řiedko, (by oba snažně hledala Boha; velmi řiedko) bývá, by oba snažni byli hospodář- stvie; než, bude-liť muž hospodářný, ale ženať nebude tbavá; pakliť bude žena ráda pořádu, ale mužť nebude 90 tbavý, a ještě snad bude překážeti. Co v domu móž býti větší nechut každému muži, kterémuž jest milost míla, než žena smutná a zlobivá? A co dobré ženě větší núze než muž ukrutný aneb nevěrný? Čím kto více se (kde z práva) na- děje milosti a nenajde jí, tiemť z toho větší túhu má. Obmysl, ktož chce, nenie-lit pravda, že manželé lepot, a nemalú trpie, jakož jest řekl svatý Pavel. Zdali to také nenie núze, a zvláště ženám, tak těžce nositi děti a s takú bolestí roditi, a ještě potom několik nedělí býti v strasti, a s takú prací a nesnadně odchovati, často pravým snem 100 nemohúc pro ně usnúti, nejednú ze sna přes noc schopiti se, často kolébky z rukú nevypustiti, pláče mnoho od nich slyšeti? Pakli která sama nechová dietěte svého, nejednať nesnadnost ji proto ot dojek potká; a někdy se jí nedostane, takže vždy má lepoti dosti tak veliké, že by jsúc v klášteře, mnohe(m)ť by snáze na jitřni v stávala. A pak, když již ty děti i odchová tak nesnadně, kto je vie, když dorostú, bu- de-li s nimi v milosti čili v nemilosti? Pakli které nemocno bude, toť opět hrozná núze, aneb když Buoh na jednoho z manželóv přepustí nemoc dlúhú. A protož mýléť se ty panny neb jinochové, ješto mniec se mdlými a něco k Bohu milosti majíc, i vstúpí v stav man- želský, jako by jej snáze snesli než panenský aneb vdovský, nerozmysléc se, co práce a lepoti přídrží se toho stavu, ano nelze bez pomoci Božie, právě jako panenského neb vdov- 11s ského, ano mi se zdá i ještě nesnadnějí, neb i sám se i ženu i děti musí člověk přemoci v dobrém a z toho veliké úsilé 32a" 60
95 32b1 105 110 když sobě muž s ženú neshovieta aneb sobě omrzieta? Jak pak všie věci (ve) všem, ješto slušie, nesnáz sobě uho- 85 vieta, to jest v (i) děti. Neb velmi řiedko by jeden muž chtěl témuž jako druhý; velmiť řiedko, (by oba snažně hledala Boha; velmi řiedko) bývá, by oba snažni byli hospodář- stvie; než, bude-liť muž hospodářný, ale ženať nebude tbavá; pakliť bude žena ráda pořádu, ale mužť nebude 90 tbavý, a ještě snad bude překážeti. Co v domu móž býti větší nechut každému muži, kterémuž jest milost míla, než žena smutná a zlobivá? A co dobré ženě větší núze než muž ukrutný aneb nevěrný? Čím kto více se (kde z práva) na- děje milosti a nenajde jí, tiemť z toho větší túhu má. Obmysl, ktož chce, nenie-lit pravda, že manželé lepot, a nemalú trpie, jakož jest řekl svatý Pavel. Zdali to také nenie núze, a zvláště ženám, tak těžce nositi děti a s takú bolestí roditi, a ještě potom několik nedělí býti v strasti, a s takú prací a nesnadně odchovati, často pravým snem 100 nemohúc pro ně usnúti, nejednú ze sna přes noc schopiti se, často kolébky z rukú nevypustiti, pláče mnoho od nich slyšeti? Pakli která sama nechová dietěte svého, nejednať nesnadnost ji proto ot dojek potká; a někdy se jí nedostane, takže vždy má lepoti dosti tak veliké, že by jsúc v klášteře, mnohe(m)ť by snáze na jitřni v stávala. A pak, když již ty děti i odchová tak nesnadně, kto je vie, když dorostú, bu- de-li s nimi v milosti čili v nemilosti? Pakli které nemocno bude, toť opět hrozná núze, aneb když Buoh na jednoho z manželóv přepustí nemoc dlúhú. A protož mýléť se ty panny neb jinochové, ješto mniec se mdlými a něco k Bohu milosti majíc, i vstúpí v stav man- želský, jako by jej snáze snesli než panenský aneb vdovský, nerozmysléc se, co práce a lepoti přídrží se toho stavu, ano nelze bez pomoci Božie, právě jako panenského neb vdov- 11s ského, ano mi se zdá i ještě nesnadnějí, neb i sám se i ženu i děti musí člověk přemoci v dobrém a z toho veliké úsilé 32a" 60
Strana 61
mieti, ješto v panenstvie, když se sám přemóž, vše jest přemohl. Nechciť tiem manželstva ohyzditi, jako by zlé bylo, že vypravuji některá jeho nesnadenstvie; ale chtěl bych, aby lidé srozoměli, že, ač se pannám aneb vdovám, protože v těle jsú, zdá práce zdržeti se od skutku tělesného, avšak i v manželstvu nadejdú práci, a snad těžší aneb jich několik miesto jedné. A protož svobodně řku s svatým Pavlem, žeť ne proto manželské práce vypravuji, abych na vás vzděl osidlo; neb chtěl-li by kto, nečistě živ jsa, zbýti man želské práce, zleť by činil, jakožť sem i dřieve řekl, neb „nečistí nebudú v království Božiem“; ale protoť to činím, žeť bych vás rád podnietil k tomu stavu, ješto jest ctný a ješto veliká příčina a snadnost v něm, všiem srdcem nerozdvojeným 130 hledati Boha a býti snažnu a ustavičnu na modlitbách. Protož radím těm pannám, kteréž chtie za muž, aby se na obé rozmyslily, totíž i na práci, kteráž manžely potýká, i také na duostojenstvie a čest stavu panenského. A nemo- hú-li tiem obým své mysli ustanoviti, aby svój život u pa- 135 nenském stavu až do smrti zachovaly, lépeť se jest vdáti než tak se v mysli smilné kochati tajně a točiti myslí. A pakli se rozmysléc která i bude chtieti ostati pannú, nic se proto nerozpakuj, ač se jest žedila myslí v smilství anebo ač se jest kochala, mysléc jíti za muž, anebo kterak jinak své panen- stvo chtiec přestúpiti, a Buoh toho nedopustil, takže jest skutkem tělesným na jev(ě) panenstvie neztratila, jsúc již v (smysle): protoť jest koruny panenské neztratila, jakž- kolivěk ji jest zprznila a zšeředila, podlé toho, jakž jest pilně k tomu mysli své povolovala; ale muož ji ještě pokor- 145 ným za to dostiučiněním očistiti a tak duostojenstvie pa- nenské mieti. Cožť pannám pravím, téžť i pravím i jinochóm; neb obojích jest jedno panenské duostojenstvie, ač ho umějí užívati. 120 125 140 32b2 33a1 150 61
mieti, ješto v panenstvie, když se sám přemóž, vše jest přemohl. Nechciť tiem manželstva ohyzditi, jako by zlé bylo, že vypravuji některá jeho nesnadenstvie; ale chtěl bych, aby lidé srozoměli, že, ač se pannám aneb vdovám, protože v těle jsú, zdá práce zdržeti se od skutku tělesného, avšak i v manželstvu nadejdú práci, a snad těžší aneb jich několik miesto jedné. A protož svobodně řku s svatým Pavlem, žeť ne proto manželské práce vypravuji, abych na vás vzděl osidlo; neb chtěl-li by kto, nečistě živ jsa, zbýti man želské práce, zleť by činil, jakožť sem i dřieve řekl, neb „nečistí nebudú v království Božiem“; ale protoť to činím, žeť bych vás rád podnietil k tomu stavu, ješto jest ctný a ješto veliká příčina a snadnost v něm, všiem srdcem nerozdvojeným 130 hledati Boha a býti snažnu a ustavičnu na modlitbách. Protož radím těm pannám, kteréž chtie za muž, aby se na obé rozmyslily, totíž i na práci, kteráž manžely potýká, i také na duostojenstvie a čest stavu panenského. A nemo- hú-li tiem obým své mysli ustanoviti, aby svój život u pa- 135 nenském stavu až do smrti zachovaly, lépeť se jest vdáti než tak se v mysli smilné kochati tajně a točiti myslí. A pakli se rozmysléc která i bude chtieti ostati pannú, nic se proto nerozpakuj, ač se jest žedila myslí v smilství anebo ač se jest kochala, mysléc jíti za muž, anebo kterak jinak své panen- stvo chtiec přestúpiti, a Buoh toho nedopustil, takže jest skutkem tělesným na jev(ě) panenstvie neztratila, jsúc již v (smysle): protoť jest koruny panenské neztratila, jakž- kolivěk ji jest zprznila a zšeředila, podlé toho, jakž jest pilně k tomu mysli své povolovala; ale muož ji ještě pokor- 145 ným za to dostiučiněním očistiti a tak duostojenstvie pa- nenské mieti. Cožť pannám pravím, téžť i pravím i jinochóm; neb obojích jest jedno panenské duostojenstvie, ač ho umějí užívati. 120 125 140 32b2 33a1 150 61
Strana 62
O STAVU PANENSKÉM I řku, že se na to také mají rozpomínati, ktož jsú v pa- nenstvie, že stav panenské čistoty jest ze všech stavuov naj- dóstojnější, když kto pro milost Božie netbá tělesné žádosti a přemóž ji, bráně se skutku tělesnému, až do života s po- mocí Božie umyslil té libosti nepovoliti. Těm svatý Augustin praví: „Jistě něco veliké věci mimo jiné budú mieti v tom obecném blahoslavenství, ješto již, ještě jsúce v těle, mají něco netělesného.“ Svatý Jeronym praví: „V těle jsúc kro- 10 mě těla býti živu nenie život zemský, ale nebeský. A protož, ješto jest řekl Kristus, když slovo Božie vpadne v dobrá srdce jako siemě v dobrú rolí, jedna dadie úžitka třidceti, druhá šestdesát a třetie sto: to vykládajíc učedlníci pravie, že slovo Božie, když padne v dobrá srdce lidem stavu manželského, přinese úžitka třidceti, a když v srdce dobrá lidem (ze) stavu vdovského, tehdy v těch šestdesát, ale v panenských srdcích dobrých sto úžitka móž přinésti slovo Božie. Neb, jakož sem i dřieve byl řekl, panenský stav móž pláti k Bohu větší milostí než stav manželský aneb 33a 20 vdovský; a tak stav panenský zvláště znamenává nebeské bydlo a jest zvláštně pošel z nebe. Ale zde na světě hrubí lidé neum(ě)li sú poznati toho, by byl kterého duostojenstvie ten stav, jeliž Syn Božie sstúpil s nebe a naučil, že dobré jest, ktož se chce zdržeti 25 v čistotě pro nebeské královstvie; neb jest řekl: „Blahosla- vení čistého srdce, neb oni Boha uzřie“, totíž mnohem čis- tějí nežli jiní, a «jeliž) posadil jest svú milú matku zvo- len ú), (slibem) a duostojenstvím první pannu, jako mistryni skrze naučenie Ducha svatého na stolici pravé čis- 30 toty, pokorú dobře ozdobené, ku příkladu všem a k nauče- nie, ktož by chtěl jí následovati; a že jest to stav najduo- sto«j) nější, i vzvolil jest sobě matku čistú a pokornú pannu. A také proti tomu nemluví kostel, ale má za to, že i Jo- 15 5 62
O STAVU PANENSKÉM I řku, že se na to také mají rozpomínati, ktož jsú v pa- nenstvie, že stav panenské čistoty jest ze všech stavuov naj- dóstojnější, když kto pro milost Božie netbá tělesné žádosti a přemóž ji, bráně se skutku tělesnému, až do života s po- mocí Božie umyslil té libosti nepovoliti. Těm svatý Augustin praví: „Jistě něco veliké věci mimo jiné budú mieti v tom obecném blahoslavenství, ješto již, ještě jsúce v těle, mají něco netělesného.“ Svatý Jeronym praví: „V těle jsúc kro- 10 mě těla býti živu nenie život zemský, ale nebeský. A protož, ješto jest řekl Kristus, když slovo Božie vpadne v dobrá srdce jako siemě v dobrú rolí, jedna dadie úžitka třidceti, druhá šestdesát a třetie sto: to vykládajíc učedlníci pravie, že slovo Božie, když padne v dobrá srdce lidem stavu manželského, přinese úžitka třidceti, a když v srdce dobrá lidem (ze) stavu vdovského, tehdy v těch šestdesát, ale v panenských srdcích dobrých sto úžitka móž přinésti slovo Božie. Neb, jakož sem i dřieve byl řekl, panenský stav móž pláti k Bohu větší milostí než stav manželský aneb 33a 20 vdovský; a tak stav panenský zvláště znamenává nebeské bydlo a jest zvláštně pošel z nebe. Ale zde na světě hrubí lidé neum(ě)li sú poznati toho, by byl kterého duostojenstvie ten stav, jeliž Syn Božie sstúpil s nebe a naučil, že dobré jest, ktož se chce zdržeti 25 v čistotě pro nebeské královstvie; neb jest řekl: „Blahosla- vení čistého srdce, neb oni Boha uzřie“, totíž mnohem čis- tějí nežli jiní, a «jeliž) posadil jest svú milú matku zvo- len ú), (slibem) a duostojenstvím první pannu, jako mistryni skrze naučenie Ducha svatého na stolici pravé čis- 30 toty, pokorú dobře ozdobené, ku příkladu všem a k nauče- nie, ktož by chtěl jí následovati; a že jest to stav najduo- sto«j) nější, i vzvolil jest sobě matku čistú a pokornú pannu. A také proti tomu nemluví kostel, ale má za to, že i Jo- 15 5 62
Strana 63
zef, pěstún je ho), také jest panenské čistoty byl. Svatý Jan Křtitel, jenž větší nežli prorok jest, kterýž měl Krista 35 světu prstem ukázati, i ten také byl jest v panenském sta- vu. Též svatý Jan euvangelista pro zvláštní čistotu panen- stvie duostojen byl toho, že Syn Božie umieraje poručil jemu svú milú matku Mariji, pannu čistú, a dal jemu psáti naj- hlubšie věci z svatého Písma. Svatý Pavel v panenstvie byl, i dal jemu Buoh, rozomem vysokým] aby lidi učil vysoké věci. Chtěl také Kristus prvnieho rytieře po svém vstúpenie na nebesa z panenského stavu mieti, svatého Štěpána, je- muž, an ještě zde na světě byl, i ukázal mu nebe otevřené i se, neb jest byl čistého srdce. Také sem kdes četl — a zdá mi se, že to mluví svatý Ře- hoř —, by tolik panen v nebesiech mělo býti, jelikož jich črtóv spadlo, a obecných (jiných) lidí, jelikož andělóv jest a těch panen svatých, aby ten pád diábelský (jen) zvláště čistými pannami byl opraven. Co viece (řeči k chvále) 50 stavu panenského? (Než) jako z prorokóv, z apoštolóv i z euvangelist i z mučedlníkóv najznamenitější ktož sú, byli stavu panenského, takéž i z mu(ž)ského řádu naj- duosto«j) nější muž, čistý sám, Syn Božie, z najčistčí panny řádu ženského chtěl se jest čístě naroditi. Také jest Buoh té nečistoty, kteráž odjímá panenskú ce- lost, v nebesiech nechtěl mieti; protož andělé jsú v čistotě i svaté duše, kteréž jsú tam, i po súdném dni, až vezmem těla, jakož jest Kristus řekl: „Ani se ženíc, ani vdávajíc, budem andělóm podobni.“ Ani v ráji nechtěl jest Buoh té nečistotě, kteráž zde panenstvo odjímá; neb Adam s Evú, jsúc ještě v panenském stavu, i vyšla jsta z ráje; a jistá jest to věc, jakož svatý Augustin pokládá, že by se tam byli plodili lidé ne tak (z) přieliš bezpřiemn(é) žádosti nečis- totú. A protož znám se, že nemohu duostojenstvie toho stavu panenského vypraviti. A sly š)al sem, že, když jsú svatého 40 45 55 60 33b1 33b3 65 63
zef, pěstún je ho), také jest panenské čistoty byl. Svatý Jan Křtitel, jenž větší nežli prorok jest, kterýž měl Krista 35 světu prstem ukázati, i ten také byl jest v panenském sta- vu. Též svatý Jan euvangelista pro zvláštní čistotu panen- stvie duostojen byl toho, že Syn Božie umieraje poručil jemu svú milú matku Mariji, pannu čistú, a dal jemu psáti naj- hlubšie věci z svatého Písma. Svatý Pavel v panenstvie byl, i dal jemu Buoh, rozomem vysokým] aby lidi učil vysoké věci. Chtěl také Kristus prvnieho rytieře po svém vstúpenie na nebesa z panenského stavu mieti, svatého Štěpána, je- muž, an ještě zde na světě byl, i ukázal mu nebe otevřené i se, neb jest byl čistého srdce. Také sem kdes četl — a zdá mi se, že to mluví svatý Ře- hoř —, by tolik panen v nebesiech mělo býti, jelikož jich črtóv spadlo, a obecných (jiných) lidí, jelikož andělóv jest a těch panen svatých, aby ten pád diábelský (jen) zvláště čistými pannami byl opraven. Co viece (řeči k chvále) 50 stavu panenského? (Než) jako z prorokóv, z apoštolóv i z euvangelist i z mučedlníkóv najznamenitější ktož sú, byli stavu panenského, takéž i z mu(ž)ského řádu naj- duosto«j) nější muž, čistý sám, Syn Božie, z najčistčí panny řádu ženského chtěl se jest čístě naroditi. Také jest Buoh té nečistoty, kteráž odjímá panenskú ce- lost, v nebesiech nechtěl mieti; protož andělé jsú v čistotě i svaté duše, kteréž jsú tam, i po súdném dni, až vezmem těla, jakož jest Kristus řekl: „Ani se ženíc, ani vdávajíc, budem andělóm podobni.“ Ani v ráji nechtěl jest Buoh té nečistotě, kteráž zde panenstvo odjímá; neb Adam s Evú, jsúc ještě v panenském stavu, i vyšla jsta z ráje; a jistá jest to věc, jakož svatý Augustin pokládá, že by se tam byli plodili lidé ne tak (z) přieliš bezpřiemn(é) žádosti nečis- totú. A protož znám se, že nemohu duostojenstvie toho stavu panenského vypraviti. A sly š)al sem, že, když jsú svatého 40 45 55 60 33b1 33b3 65 63
Strana 64
34a" Rehoře byli prosili, aby něco napsal k chvále čistoty Panny Marie, a on přemysliv o tom, nic viece neřekl než ono zpie- vanie, kteréž zpívají na hodinách svaté Mařie, řka: „Svaté a nepoškvrněné panenstvo! I kterú ť mohu chválu vzdáti, nevědě, poněvadž toho, jehož všecka nebesa nemohú obklí- čiti, ty svým svatým luonem nám podala si. Požehnaná ty " jsi mezi ženami i požehnaný plod břicha tvého! Když stav manželský nebo vdovský musí truchleti, želeje svého porušenie a své křehkosti, ten jediný zvláště panenský stav móž sladkú myslí svého Boha milovati, děkuje jemu, že jej zbavil i vystřiehl té šeradné nečistoty tělesné žádosti. A komu jest viece dáno, ačť jest múdrý, zajisté máť ten viece vděčen býti. A čím se kto viece zde rozchutná v té čisté milosti k Bohu, jeho dary v sobě znamenávaje, tiemť i v nebesiech většie radost i duostojenstvie bude mieti. Protož Písmo obecnie 1 (praví), a jménem svatý Jan, jenž jest viděl v tom tajném zjevení, když jest Buoh zjevil 85 jemu rozličné věci v zemi i v nebi, že panny jdú za Berán- kem, kamžkoli on jde, a zpievajíc tak přesladce jakús divně rozkošnú písen, jiež ižádný jiný zpievati nemóž, ani jí) móž rozoměti, než ony samy. O kteraká chvála a jaká čest, býti v takovém tovařiství a tak sladce, tak výborně zpievati písně! Ó, jak by slušalo, ktož by smysl měl, chovati toho duostojenstvie, a neřku pro tak malú libóstku, kter(á)ž mnohým(i) hořkostmi jest otrúšena, ale pro všichnu rozkoš, což jie móž tento svět mieti, neslušalo by ho ztracovati, ale, ač by i s pr(a)cí musilo býti to, pilně jeho ostřiehati. Pakli mne tiežeš, jaká jest to písen, jáť o ní mluviti neumiem, anižť já jí rozomiem; kdyžť jí svatý Petr v nebesiech jsa nerozomie, i co mne tiežeš? Coť já, zde na zemi jsa, o té písni tak výborné mluviti mohu? A když čistota panenská jest tak drahý poklad, třebať 100 jest ji chovati snažně. Neb zlý diábel pro svú závist rád by každému zpakostil v ní, jakž moha i jakž uměje, vší chytros- 75 80 90 95 70 64
34a" Rehoře byli prosili, aby něco napsal k chvále čistoty Panny Marie, a on přemysliv o tom, nic viece neřekl než ono zpie- vanie, kteréž zpívají na hodinách svaté Mařie, řka: „Svaté a nepoškvrněné panenstvo! I kterú ť mohu chválu vzdáti, nevědě, poněvadž toho, jehož všecka nebesa nemohú obklí- čiti, ty svým svatým luonem nám podala si. Požehnaná ty " jsi mezi ženami i požehnaný plod břicha tvého! Když stav manželský nebo vdovský musí truchleti, želeje svého porušenie a své křehkosti, ten jediný zvláště panenský stav móž sladkú myslí svého Boha milovati, děkuje jemu, že jej zbavil i vystřiehl té šeradné nečistoty tělesné žádosti. A komu jest viece dáno, ačť jest múdrý, zajisté máť ten viece vděčen býti. A čím se kto viece zde rozchutná v té čisté milosti k Bohu, jeho dary v sobě znamenávaje, tiemť i v nebesiech většie radost i duostojenstvie bude mieti. Protož Písmo obecnie 1 (praví), a jménem svatý Jan, jenž jest viděl v tom tajném zjevení, když jest Buoh zjevil 85 jemu rozličné věci v zemi i v nebi, že panny jdú za Berán- kem, kamžkoli on jde, a zpievajíc tak přesladce jakús divně rozkošnú písen, jiež ižádný jiný zpievati nemóž, ani jí) móž rozoměti, než ony samy. O kteraká chvála a jaká čest, býti v takovém tovařiství a tak sladce, tak výborně zpievati písně! Ó, jak by slušalo, ktož by smysl měl, chovati toho duostojenstvie, a neřku pro tak malú libóstku, kter(á)ž mnohým(i) hořkostmi jest otrúšena, ale pro všichnu rozkoš, což jie móž tento svět mieti, neslušalo by ho ztracovati, ale, ač by i s pr(a)cí musilo býti to, pilně jeho ostřiehati. Pakli mne tiežeš, jaká jest to písen, jáť o ní mluviti neumiem, anižť já jí rozomiem; kdyžť jí svatý Petr v nebesiech jsa nerozomie, i co mne tiežeš? Coť já, zde na zemi jsa, o té písni tak výborné mluviti mohu? A když čistota panenská jest tak drahý poklad, třebať 100 jest ji chovati snažně. Neb zlý diábel pro svú závist rád by každému zpakostil v ní, jakž moha i jakž uměje, vší chytros- 75 80 90 95 70 64
Strana 65
tí i podštívaním hlédaje toho, kterak by mohl koho jí zba- viti; neb ví diáb(e)l, že jediná sstálost odplatu vezme ve vše ch věcech, a ovšem v panenstvie: jedinú j(e) ztra- tíš - věčně jeho mieti zase nebudeš, ani křtem, ani pokáním, 105 nijakž panenstvie ztraceného nenavrátíš! Protož črt vždy láká, vždy podněcuje, jak by koho svedl; nemóž-liť zevného smilstva poskytnúti komu, ale v manželstvie jeho podá, viece manželstvo na mysli oblahodě, nežli má býti. Pakli těmi sliby nemóž komu v jeho panenstvie uškoditi, ale počneť hroziti a na mysli strašiti; jako by řekl: „I snadné-li jest tak dlúho bojovati až do života, vždy se své žádosti protiviti? Těžkáť jest věc! Dotud se brániti budeš, až se někdy i oklamáš! Ale jistě nenie to tak; neb jistá jest to věc tomu, ktož jest 115 zkusil toho, že, ktož v Buoh úfaje, chutně sobě umyslí v čistotě býti, snáze jemu bude, než dokadž vrtká myslí a nevěda, co učině. Neb to vrtkánie aneb přemítanie naj- větší škodu a podnět člověku činie; a jakž všie věci od toho pustí, ihned mu bude snáze. A nadto má se každý těch věcí 120 střieci, s nimiž čistota bezpečna nenie. A o těchť potom něco poviem. 110 34a3 KTERAK MAŠ ČISTOTU ZACHOVATI PANENSKŮ Vám pak, ješto jste své mysli ještě neustanovili, s jedné strany lekajíc se manželské práce a lepoti, ] a s druhé strany přirozená libost tiehne vás k němu, musím ještě poraditi. I řku: Víte-li, co jest bázen? Bázen jest počátek múdrosti. Když se kto bojí protivného, jest znamenie nějaké dobré; alevšak neozdobí-liť bázen milostí, nemóžť samú statečnú bázní svrchovaný býti. Takéž vám pravím, když umiete znamenati, že jest veliká práce a lepot rozličná v manžel- 10 ském stavu, a bojiete se, již jest počátek a nějaká příčina 5 34b1 5 Knížky o hře šachové 65
tí i podštívaním hlédaje toho, kterak by mohl koho jí zba- viti; neb ví diáb(e)l, že jediná sstálost odplatu vezme ve vše ch věcech, a ovšem v panenstvie: jedinú j(e) ztra- tíš - věčně jeho mieti zase nebudeš, ani křtem, ani pokáním, 105 nijakž panenstvie ztraceného nenavrátíš! Protož črt vždy láká, vždy podněcuje, jak by koho svedl; nemóž-liť zevného smilstva poskytnúti komu, ale v manželstvie jeho podá, viece manželstvo na mysli oblahodě, nežli má býti. Pakli těmi sliby nemóž komu v jeho panenstvie uškoditi, ale počneť hroziti a na mysli strašiti; jako by řekl: „I snadné-li jest tak dlúho bojovati až do života, vždy se své žádosti protiviti? Těžkáť jest věc! Dotud se brániti budeš, až se někdy i oklamáš! Ale jistě nenie to tak; neb jistá jest to věc tomu, ktož jest 115 zkusil toho, že, ktož v Buoh úfaje, chutně sobě umyslí v čistotě býti, snáze jemu bude, než dokadž vrtká myslí a nevěda, co učině. Neb to vrtkánie aneb přemítanie naj- větší škodu a podnět člověku činie; a jakž všie věci od toho pustí, ihned mu bude snáze. A nadto má se každý těch věcí 120 střieci, s nimiž čistota bezpečna nenie. A o těchť potom něco poviem. 110 34a3 KTERAK MAŠ ČISTOTU ZACHOVATI PANENSKŮ Vám pak, ješto jste své mysli ještě neustanovili, s jedné strany lekajíc se manželské práce a lepoti, ] a s druhé strany přirozená libost tiehne vás k němu, musím ještě poraditi. I řku: Víte-li, co jest bázen? Bázen jest počátek múdrosti. Když se kto bojí protivného, jest znamenie nějaké dobré; alevšak neozdobí-liť bázen milostí, nemóžť samú statečnú bázní svrchovaný býti. Takéž vám pravím, když umiete znamenati, že jest veliká práce a lepot rozličná v manžel- 10 ském stavu, a bojiete se, již jest počátek a nějaká příčina 5 34b1 5 Knížky o hře šachové 65
Strana 66
34b2 15 35 40 k stavu panenskému; ale nebude-li vám zvláště mílo pro duostojenstvie panenského stavu a pro Buoh býti pannami, nebyloť by na bázni dosti. Dobré jest a veliká pomoc ku pa- nenstvie, jakož sem řekl, báti se manželské práce a uměti se na ni rozmýšleti; neb, ač by potom potkala práce, když by již kto umyslil pustiti od manželstvie, mohl by řéci sobě na mysli, že by i v manželstvie neskryl se práce, a snad těžšie; alevšak nebylo-liť by mílo zvláště pro Buoh, od Boha 20 odplaty žádajíc, býti v panenském duostojenství byloť by těžko. Neb každá práce, komuž nenie pro něco míla, těžka jest; jedinét jest milost, ješto všeliku práci oblechčuje (!). Pakli se vám zdá, že již máte obé, totíž i práce manžel- ské se bojíte, aby vám Boha z paměti neodlúčila, i milost 25 máte k stavu panenskému, že snáze jest v něm slúžiti Bohu a pro zvláštní odplatu panenské čistoty, a neviete pro roz- ličné příhody, co jest učiniti, tak-li v tom úmyslu býti, chtiec věčně v panenstvie zuostati, a nezalíbiec jeho, či-li jest lépe je zalíbiti, — k tomuť vám chci takto řéci: Které by 30 ty sobě od přietele dráže vážil: když by který přítel na každé léto tobě z svého sadu dával všecko ovotce do své vuole, a na ten úmysl, stesklo-li by mu se kdy v tom, ať by mohl potom nedávati; či-li by sobě toho dráže a viece vážil, kdyžť by přietel dal ihned veškeren sad, aby jej věčně i s úžitkem sobě měl? Téžť jest tuto: Což kto umyslí, ten móž úmysl proměniti, ale jakž již slíbí, tak by ten slib pře- rušil s hřiechem. Ponúká Písmo řka: „Slibujte Bohu sliby“ a přičinilo jest: „a splňte“. Poněvadž ty sliby držeti slušie, ješto sobě lidé mezi sebú slibují jeden druhému, ovšemť pak slušic zdržeti ty sliby, kteréž Bohu slibujem; a najviec čistotu panenskú nebo vdovskú když slíbíme, zdržeti máme. Neb ač který jiný slib pro některú věc úředníci a starosty kostelní mohú proměniti v 1 jiné, ale slib čistoty v niveč jiného neproměnie; neb nenalézají ižádné jiné věci, ješto 45 by tak byla vzácna Bohu jako čistota panenská aneb vdov- 35a1 66
34b2 15 35 40 k stavu panenskému; ale nebude-li vám zvláště mílo pro duostojenstvie panenského stavu a pro Buoh býti pannami, nebyloť by na bázni dosti. Dobré jest a veliká pomoc ku pa- nenstvie, jakož sem řekl, báti se manželské práce a uměti se na ni rozmýšleti; neb, ač by potom potkala práce, když by již kto umyslil pustiti od manželstvie, mohl by řéci sobě na mysli, že by i v manželstvie neskryl se práce, a snad těžšie; alevšak nebylo-liť by mílo zvláště pro Buoh, od Boha 20 odplaty žádajíc, býti v panenském duostojenství byloť by těžko. Neb každá práce, komuž nenie pro něco míla, těžka jest; jedinét jest milost, ješto všeliku práci oblechčuje (!). Pakli se vám zdá, že již máte obé, totíž i práce manžel- ské se bojíte, aby vám Boha z paměti neodlúčila, i milost 25 máte k stavu panenskému, že snáze jest v něm slúžiti Bohu a pro zvláštní odplatu panenské čistoty, a neviete pro roz- ličné příhody, co jest učiniti, tak-li v tom úmyslu býti, chtiec věčně v panenstvie zuostati, a nezalíbiec jeho, či-li jest lépe je zalíbiti, — k tomuť vám chci takto řéci: Které by 30 ty sobě od přietele dráže vážil: když by který přítel na každé léto tobě z svého sadu dával všecko ovotce do své vuole, a na ten úmysl, stesklo-li by mu se kdy v tom, ať by mohl potom nedávati; či-li by sobě toho dráže a viece vážil, kdyžť by přietel dal ihned veškeren sad, aby jej věčně i s úžitkem sobě měl? Téžť jest tuto: Což kto umyslí, ten móž úmysl proměniti, ale jakž již slíbí, tak by ten slib pře- rušil s hřiechem. Ponúká Písmo řka: „Slibujte Bohu sliby“ a přičinilo jest: „a splňte“. Poněvadž ty sliby držeti slušie, ješto sobě lidé mezi sebú slibují jeden druhému, ovšemť pak slušic zdržeti ty sliby, kteréž Bohu slibujem; a najviec čistotu panenskú nebo vdovskú když slíbíme, zdržeti máme. Neb ač který jiný slib pro některú věc úředníci a starosty kostelní mohú proměniti v 1 jiné, ale slib čistoty v niveč jiného neproměnie; neb nenalézají ižádné jiné věci, ješto 45 by tak byla vzácna Bohu jako čistota panenská aneb vdov- 35a1 66
Strana 67
ská. A k tomu jest také slíbiti dobré, a najviec tomu, ktož miluje Boha. Neb když slíbí, pomně na to, že jest dlužen slíbiv, by měl za to i život dáti, zdrží slib s pomocí Božie a ostane věčně v čistotě, a pustě všecky věci s mysli, i ne- bude na to nic tbáti, ješto by nezalíbě viece mohl se myslí 50 točiti a se drážditi; a tak by spieše k nečistotě povolil sobě " řka: „Však sem neslíbil, nejsem dlužen! Protož to vše, což sem řekl tuto, znamenajíc pilně, i dobré jest i zlé zalíbiti: neustavičnému člověku jest zlé nesplniti, neb — jakož sem řekl — když jest zlé lúditi lidmi křivými sliby, mnohemť jest horšie lúditi Bohem; ale dobrým lidem a ustavičným velmi jest dobrá věc takový slib, a jest zvláštní věc služby Božie. A protož dobré jest panenskú čistotu kaž- dému draze vážiti a jí pilně chovati, ač jest jí kto i neslíbil věčně držeti ani myslí ostati v ní, zdali by se potom roz- 60 myslil; a lépe jest, ktož jest umyslil sobě při nie ostati, jakž- kolivěk by mohl ten úmysl pro měniti: ale zalíbiti jest najlepšie věc. Avšak pro rozličný rozbroj člověčie mysli ne- radím brzo toho slibu zalibovati a kvapně, ale najprv zna- menajíc své obyčeje. Neb sú mnozí obyčeji, s nimiž nelze dlúho čistotě býti, (aneb) velmi nesnadno jest tak pannám jako vdovám. Ano když do kláštera vejde panna, má do roka rozmysl; a po uřezánie vlasóv ještě, dokadž by stvr- zena nebyla, móž ven. Protož, kteráž panna myslí sobě, že chce čistotu svú Bohu 70 svému zachovati, prvé, nežli to slíbie, dobré jest jie od čas- tých kvasóv s lidmi světskými se zdáliti, a ovšem od tancóv a od dvorských přímluvek s jakýmis klasky, od žádosti rúcha přieliš lepým krojem, od pilného klizenie vlasóv; né (uřež je) a znamenaj do sebe, chce-li kto tohoto světa oby- čejov viece netbati: tehdy zalib chutně a úfaj do Božie milosti a pomoci. Když toto přemóžeš, také s pomocí Božie, chceš-li, móžeš i čistotu svú zachovati. Ale jakž chceš tan- covati, v rúše lepým krojem choditi, (pilně mysl přiložéc 55 65 75 35a3 67
ská. A k tomu jest také slíbiti dobré, a najviec tomu, ktož miluje Boha. Neb když slíbí, pomně na to, že jest dlužen slíbiv, by měl za to i život dáti, zdrží slib s pomocí Božie a ostane věčně v čistotě, a pustě všecky věci s mysli, i ne- bude na to nic tbáti, ješto by nezalíbě viece mohl se myslí 50 točiti a se drážditi; a tak by spieše k nečistotě povolil sobě " řka: „Však sem neslíbil, nejsem dlužen! Protož to vše, což sem řekl tuto, znamenajíc pilně, i dobré jest i zlé zalíbiti: neustavičnému člověku jest zlé nesplniti, neb — jakož sem řekl — když jest zlé lúditi lidmi křivými sliby, mnohemť jest horšie lúditi Bohem; ale dobrým lidem a ustavičným velmi jest dobrá věc takový slib, a jest zvláštní věc služby Božie. A protož dobré jest panenskú čistotu kaž- dému draze vážiti a jí pilně chovati, ač jest jí kto i neslíbil věčně držeti ani myslí ostati v ní, zdali by se potom roz- 60 myslil; a lépe jest, ktož jest umyslil sobě při nie ostati, jakž- kolivěk by mohl ten úmysl pro měniti: ale zalíbiti jest najlepšie věc. Avšak pro rozličný rozbroj člověčie mysli ne- radím brzo toho slibu zalibovati a kvapně, ale najprv zna- menajíc své obyčeje. Neb sú mnozí obyčeji, s nimiž nelze dlúho čistotě býti, (aneb) velmi nesnadno jest tak pannám jako vdovám. Ano když do kláštera vejde panna, má do roka rozmysl; a po uřezánie vlasóv ještě, dokadž by stvr- zena nebyla, móž ven. Protož, kteráž panna myslí sobě, že chce čistotu svú Bohu 70 svému zachovati, prvé, nežli to slíbie, dobré jest jie od čas- tých kvasóv s lidmi světskými se zdáliti, a ovšem od tancóv a od dvorských přímluvek s jakýmis klasky, od žádosti rúcha přieliš lepým krojem, od pilného klizenie vlasóv; né (uřež je) a znamenaj do sebe, chce-li kto tohoto světa oby- čejov viece netbati: tehdy zalib chutně a úfaj do Božie milosti a pomoci. Když toto přemóžeš, také s pomocí Božie, chceš-li, móžeš i čistotu svú zachovati. Ale jakž chceš tan- covati, v rúše lepým krojem choditi, (pilně mysl přiložéc 55 65 75 35a3 67
Strana 68
35b1 80 k tomu,) vlasóv neustřihnúti, aneb ustřihnúc zase je odcho- vati, a dvorských přímluvek a (klaskóv) neostaneš aneb vzhlédanie jakéhos po oku a jakés přízni zvláštnie a ocho- tenstvie s lidmi výtečnými světskými, nikoli ť neradím čistoty panenské zalíbiti. Nebť čistota velmi nesnadně na 85 dléch trváti s těmi věcmi móže, aniž by také ta čistota Bohu vzácna byla, kteráž by proň zvláště nebyla. O ČISTOTĚ ROZMYŠLENÉ PANNĚ 35b2 10 15 20 Těm pannám také, ješto sú umysli(ly) aneb již slíbily (Bohu) svú čistotu jako choti duostojnému zachovati s po- mocí jeho, nějaké napomenutie mladým potřebné také jest bylo hodno napsati tuto, zdali by se kto nebývalý v tom mohl něčemu hodnému sobě naučiti aneb nehodného se vystřieci. I zdá mi se úžitečná věc těm pannám, najprvé aby s múd- rostí a v pokoře panenskú čistotu vážili draho a aby jim mílo bylo pannami býti, rozmysléc se na duostojenstvie toho stavu a majíc z něho k veliké odplatě čáku; neb tak tiem snáze zdržie v(š)elikú práci i tesknost a což je koli potká, buďto chudobu neb kterúkoli potupu tohoto světa od přátel anebo od kohožkoli, když obmyslé svú odplatu. Sluší se jim také rozpomínati, ač je kdy která práce potká, že by i v manželstvie práci rozličnú, a mnohem těžší musily vésti; a protož v 1 práci v rozpači rozmyšlévaj se na manžel- skú nesnadnost a na panenské duostojenstvie; a také na to, že mnoho mladých panen, i v síle, též i starých, urozených, jako svatá Kateřina, svatá Markleta, svatá Barbora, svatá Dorota, svatá Nět)i(še) i jiných téměř bez počta tak pa- nenský stav milovaly, že proň pohrzely králi, kniežaty, vládaři i jich všie ctí, než by ho zbyly, a mnoho muk pře- trpěly i naposledy ukrutnú smrt. 68
35b1 80 k tomu,) vlasóv neustřihnúti, aneb ustřihnúc zase je odcho- vati, a dvorských přímluvek a (klaskóv) neostaneš aneb vzhlédanie jakéhos po oku a jakés přízni zvláštnie a ocho- tenstvie s lidmi výtečnými světskými, nikoli ť neradím čistoty panenské zalíbiti. Nebť čistota velmi nesnadně na 85 dléch trváti s těmi věcmi móže, aniž by také ta čistota Bohu vzácna byla, kteráž by proň zvláště nebyla. O ČISTOTĚ ROZMYŠLENÉ PANNĚ 35b2 10 15 20 Těm pannám také, ješto sú umysli(ly) aneb již slíbily (Bohu) svú čistotu jako choti duostojnému zachovati s po- mocí jeho, nějaké napomenutie mladým potřebné také jest bylo hodno napsati tuto, zdali by se kto nebývalý v tom mohl něčemu hodnému sobě naučiti aneb nehodného se vystřieci. I zdá mi se úžitečná věc těm pannám, najprvé aby s múd- rostí a v pokoře panenskú čistotu vážili draho a aby jim mílo bylo pannami býti, rozmysléc se na duostojenstvie toho stavu a majíc z něho k veliké odplatě čáku; neb tak tiem snáze zdržie v(š)elikú práci i tesknost a což je koli potká, buďto chudobu neb kterúkoli potupu tohoto světa od přátel anebo od kohožkoli, když obmyslé svú odplatu. Sluší se jim také rozpomínati, ač je kdy která práce potká, že by i v manželstvie práci rozličnú, a mnohem těžší musily vésti; a protož v 1 práci v rozpači rozmyšlévaj se na manžel- skú nesnadnost a na panenské duostojenstvie; a také na to, že mnoho mladých panen, i v síle, též i starých, urozených, jako svatá Kateřina, svatá Markleta, svatá Barbora, svatá Dorota, svatá Nět)i(še) i jiných téměř bez počta tak pa- nenský stav milovaly, že proň pohrzely králi, kniežaty, vládaři i jich všie ctí, než by ho zbyly, a mnoho muk pře- trpěly i naposledy ukrutnú smrt. 68
Strana 69
Druhé vám radím, abyšte v tom diáblu nepovolily, byšte 25 kterak jakým zlým smilným myšlením chtěly zprzniti své panenstvo. Když chcete panenstvo zachovati do života, pročiž byšte nebyly pilny, abyšte je ne(z) pržněné zacho- valy? Jistéť jest: čímžť jest viece zlým myšlením zpržněno, tiemť jest Bohu nevzácnějí, i také těžšie zachovati. A protož, že tomu obému mnohé věci překážejí, asi pateru znamenitú poviem tuto, a jiných se po těchto samy domysliti móžete. I jest první nepřietel veliký panenské čistoty častý obyče mužskému pohlaví s ženským a ženskému s mužským. Praví svatý Jeronym: „Viděti ženu jest zlé, neb jest podnět; a slyšeti ji jest huoře, neb tiem diábel jako jed vpustí; ale dotknúti se jí jest náhoršie, neb to jest I pravé zkaženie čistoty.“ Svatý Augustin také toho potvrzuje, píše k jedno- mu biskupu, aby se střiehl s ženami častého obyčeje, řka: „Ačť jsú i svaté panny, však s nimi nemnoho bývaj. Čímť 40 jsú nábožnějšie, tiemť spieše neopatrně zajde žádost; neb pod obličejem dobrého tají se žádost smilné nečistoty. Věř mi, žeť sem došel toho, žeť jsú se ti oklamávali, do nichž sem tak velmi úfal jako do svatého Ambrože neb Jerony- ma.“ Svatý Ambrož také pravie: „Duchovnie panny aneb 45 všechny rovně zajedno miluj, anebo o všech netbaj; ani měj náději, by se v čistotě zdržal až do této doby, když nejsi Samsona silnějšie, ani Davida světější, ani Šalomona múd- řejší. A poněvadž těch každého přemohla jest žádost smilná, i kto bude bezpečně státi, obyčej s ženami maje?“ A svatý Rehoř praví také, že žádost smilná i železnú (m)ysl okro- cuje. A protož hodné jest pannám kázati se oním synem Davidovým, kterýž jest byl vlastnie sestru podávil, ostav s ní sám. Druhý nepřietel panenské čistoty jest túlanie po krajiech 55 ciziech, po uliciech neb po domích, a a(ť) pravdu řku, i po odpust)ciech. Veď (takt) jest mocen Buoh odpustky dáti tomu, ješto ne (z potupy) nechodí po nich přes svět, 30 35 50 36a1 69
Druhé vám radím, abyšte v tom diáblu nepovolily, byšte 25 kterak jakým zlým smilným myšlením chtěly zprzniti své panenstvo. Když chcete panenstvo zachovati do života, pročiž byšte nebyly pilny, abyšte je ne(z) pržněné zacho- valy? Jistéť jest: čímžť jest viece zlým myšlením zpržněno, tiemť jest Bohu nevzácnějí, i také těžšie zachovati. A protož, že tomu obému mnohé věci překážejí, asi pateru znamenitú poviem tuto, a jiných se po těchto samy domysliti móžete. I jest první nepřietel veliký panenské čistoty častý obyče mužskému pohlaví s ženským a ženskému s mužským. Praví svatý Jeronym: „Viděti ženu jest zlé, neb jest podnět; a slyšeti ji jest huoře, neb tiem diábel jako jed vpustí; ale dotknúti se jí jest náhoršie, neb to jest I pravé zkaženie čistoty.“ Svatý Augustin také toho potvrzuje, píše k jedno- mu biskupu, aby se střiehl s ženami častého obyčeje, řka: „Ačť jsú i svaté panny, však s nimi nemnoho bývaj. Čímť 40 jsú nábožnějšie, tiemť spieše neopatrně zajde žádost; neb pod obličejem dobrého tají se žádost smilné nečistoty. Věř mi, žeť sem došel toho, žeť jsú se ti oklamávali, do nichž sem tak velmi úfal jako do svatého Ambrože neb Jerony- ma.“ Svatý Ambrož také pravie: „Duchovnie panny aneb 45 všechny rovně zajedno miluj, anebo o všech netbaj; ani měj náději, by se v čistotě zdržal až do této doby, když nejsi Samsona silnějšie, ani Davida světější, ani Šalomona múd- řejší. A poněvadž těch každého přemohla jest žádost smilná, i kto bude bezpečně státi, obyčej s ženami maje?“ A svatý Rehoř praví také, že žádost smilná i železnú (m)ysl okro- cuje. A protož hodné jest pannám kázati se oním synem Davidovým, kterýž jest byl vlastnie sestru podávil, ostav s ní sám. Druhý nepřietel panenské čistoty jest túlanie po krajiech 55 ciziech, po uliciech neb po domích, a a(ť) pravdu řku, i po odpust)ciech. Veď (takt) jest mocen Buoh odpustky dáti tomu, ješto ne (z potupy) nechodí po nich přes svět, 30 35 50 36a1 69
Strana 70
36b1 ale pro nějakú věc (jest) na jednom miestě a snažně žádá 60 jich, v skrúšenie a v náboženstvie doma sedě, jako biskup aneb papež tomu, ktož přijde tamto neb tamto. Bývá to někdy, že někto, zbieraje jahody neb češe višně a maje jich již něco v úborku, uzře jich několik na některé nesnadné větvi aneb na příkré skále, chtě jich dosieci brzo, i ro(z)spe 65 ty všecky, kteréž prvé měl. Takéžť často bývá: chtiec od- pustky vytúlati, často pak rozespú i hotové. Mnohoť se při- házie zlého z túlanie toho; ano psáno jest, že dcera Jákoba patriarchy byla jest skrze to túlanie podávena, a mnoho se zlého skrze to stalo. A což psáno jest, všeť jest pro naše 70 naučenie psáno. Třetie nepřietel čistoty panenské jest tovarystvie s těmi, jimž čistota jest lacina; a proti tomu veliká jest pomoc s těmi býti, ješto milují čistotu věrně, neb jich napomína- ním a příkladem móž ji snáze zdržeti, ktož se přídrží tako- 75 vých lidí. Ano žaltář praví: „S svatými svat budeš, a s pře- vráceným převrácen budeš.“ Také řekl Seneka: „Buď tiem vesel, když se zlým nelíbieš, a za velikú chválu važ to sobě, ač oni o tobě zlé mluvie“, totíž řkúc mezi sebú: „Nenie tovaryšný, jest jakýs sám svój!“, I aneb lžíc na tě křivdu. 80 Lép(e)ť jest ot nich nenávist mieti než v jich tovařiství býti. Praví Is«i)dorus: „Bude-li kto dobrého tovařistvie násle- dovník, ten bude následovník i jich šlechetnosti. Neb lidští obyčejové právě jsú jako sluneční paprsek: skrze kteréž projde stklo, toho stkla barvu na se vezme; takéž lidé, 85 s kýmž mievají obyčej, tohoť vášně přijímají. Čtvrtý nepřietel čistoty jest rozkoš v jedenie, v pití, v lé- haní neb v posteli krásné, v nožíkách, v lžičkách okovaných, v pateříčkách, v měšečkách, v čepciech, v rúše; aneb chtieti rozkošné mieti líčko, ruce měkké, vlasy pěkné, a v čemžko- 90 livěk takovém hledati rozkoši, ješto nenie k potřebě pilné. Pátý nepřietel čistoty jest prázdnost; té se tak pannám sluší střieci, ale aneb dobrým myšlením aneb úžitečným 36a3 70
36b1 ale pro nějakú věc (jest) na jednom miestě a snažně žádá 60 jich, v skrúšenie a v náboženstvie doma sedě, jako biskup aneb papež tomu, ktož přijde tamto neb tamto. Bývá to někdy, že někto, zbieraje jahody neb češe višně a maje jich již něco v úborku, uzře jich několik na některé nesnadné větvi aneb na příkré skále, chtě jich dosieci brzo, i ro(z)spe 65 ty všecky, kteréž prvé měl. Takéžť často bývá: chtiec od- pustky vytúlati, často pak rozespú i hotové. Mnohoť se při- házie zlého z túlanie toho; ano psáno jest, že dcera Jákoba patriarchy byla jest skrze to túlanie podávena, a mnoho se zlého skrze to stalo. A což psáno jest, všeť jest pro naše 70 naučenie psáno. Třetie nepřietel čistoty panenské jest tovarystvie s těmi, jimž čistota jest lacina; a proti tomu veliká jest pomoc s těmi býti, ješto milují čistotu věrně, neb jich napomína- ním a příkladem móž ji snáze zdržeti, ktož se přídrží tako- 75 vých lidí. Ano žaltář praví: „S svatými svat budeš, a s pře- vráceným převrácen budeš.“ Také řekl Seneka: „Buď tiem vesel, když se zlým nelíbieš, a za velikú chválu važ to sobě, ač oni o tobě zlé mluvie“, totíž řkúc mezi sebú: „Nenie tovaryšný, jest jakýs sám svój!“, I aneb lžíc na tě křivdu. 80 Lép(e)ť jest ot nich nenávist mieti než v jich tovařiství býti. Praví Is«i)dorus: „Bude-li kto dobrého tovařistvie násle- dovník, ten bude následovník i jich šlechetnosti. Neb lidští obyčejové právě jsú jako sluneční paprsek: skrze kteréž projde stklo, toho stkla barvu na se vezme; takéž lidé, 85 s kýmž mievají obyčej, tohoť vášně přijímají. Čtvrtý nepřietel čistoty jest rozkoš v jedenie, v pití, v lé- haní neb v posteli krásné, v nožíkách, v lžičkách okovaných, v pateříčkách, v měšečkách, v čepciech, v rúše; aneb chtieti rozkošné mieti líčko, ruce měkké, vlasy pěkné, a v čemžko- 90 livěk takovém hledati rozkoši, ješto nenie k potřebě pilné. Pátý nepřietel čistoty jest prázdnost; té se tak pannám sluší střieci, ale aneb dobrým myšlením aneb úžitečným 36a3 70
Strana 71
rozmlúvaním aneb nějakým dielem aneb kterúžkoli prací neprázdniti. Neb panny, ač svých dětí nemají, však některé bývají tajným Božiem zpósobem dlužny o někom práci mieti i tělesnú; a ty mohú vše též znamenati, ješto sem tam dole mluvil těm vdovám, ješto mají (o někom) péči mieti: aneb modlitbami mají býti vždy I neprázdny, když posílé sebe podlé svého tělesného přirozenie pokrmem a spáním, kteréž nemají, kým by se staraly, pracujíc o něm. Neb 100 prázdnému črt najprv podá lecjakýchs myšlenie nestateč- ných, potom pak rozžeže žádost a zavede k zlému, až někdy člověk i povolí. Protož těchto pět věcí slušie se pilně střieci jako nepřáte- lóv panenské čistoty. Neb kdyžkolivěk některá z nich bude 105 při kom, ačť v kom čistoty všie věci zbořiti nebude moci, alevšakť nenechá, byť jie což tož nepoprznila. Třetie vám radím, když vám jest míl stav panenský a střežete se, abyšte jeho zlým myšlením nezprznily, tehdy abyšte ještě na tom dosti neměly, ale hlédajte toho snažně, aby milost vaše k Bohu z té čistoty jako z světlého lampadu plápolala dobrými skutky a šlechetnostmi (rozličnými); neb kolikž budete mieti šlechetností, tolik jako drahých ka- menóv budete mieti (v svých korunách). A mohlať by koruna perlová tak ovšem málo a řiedce mieti perly, žeť by velmi byla nepočestna. Protož chytrý diábel, když nemóž koho odvésti od panenstvie ani sliby ani hrózú, pokusíť ] se, zdali by jemu mohl který přírok dáti, aby panenstvo, dob- rými skutky neozdobené, nevzácno bylo; i podá mysli řka: „Však jste svaté pro vaše panenstvo, málo máte hřiechóv; " nemějte péče, snadn(o) móžete u Boha býti! Chytrýť jest diábel; třebať jest tu při sobě býti a pomnieti, že ižádný z nás nenie dobrý, ktož by nechtěl býti lepšie. Veď nezřete na to, co jste zlého neučinily, ale na to patřte, co jest dobrého, ješto vy nemáte do sebe toho. Pakli vidiete 125 do sebe které dobré skutky, tomu rozomějte, žeť jest vám to 110 115 120 36b2 37a" 95 71
rozmlúvaním aneb nějakým dielem aneb kterúžkoli prací neprázdniti. Neb panny, ač svých dětí nemají, však některé bývají tajným Božiem zpósobem dlužny o někom práci mieti i tělesnú; a ty mohú vše též znamenati, ješto sem tam dole mluvil těm vdovám, ješto mají (o někom) péči mieti: aneb modlitbami mají býti vždy I neprázdny, když posílé sebe podlé svého tělesného přirozenie pokrmem a spáním, kteréž nemají, kým by se staraly, pracujíc o něm. Neb 100 prázdnému črt najprv podá lecjakýchs myšlenie nestateč- ných, potom pak rozžeže žádost a zavede k zlému, až někdy člověk i povolí. Protož těchto pět věcí slušie se pilně střieci jako nepřáte- lóv panenské čistoty. Neb kdyžkolivěk některá z nich bude 105 při kom, ačť v kom čistoty všie věci zbořiti nebude moci, alevšakť nenechá, byť jie což tož nepoprznila. Třetie vám radím, když vám jest míl stav panenský a střežete se, abyšte jeho zlým myšlením nezprznily, tehdy abyšte ještě na tom dosti neměly, ale hlédajte toho snažně, aby milost vaše k Bohu z té čistoty jako z světlého lampadu plápolala dobrými skutky a šlechetnostmi (rozličnými); neb kolikž budete mieti šlechetností, tolik jako drahých ka- menóv budete mieti (v svých korunách). A mohlať by koruna perlová tak ovšem málo a řiedce mieti perly, žeť by velmi byla nepočestna. Protož chytrý diábel, když nemóž koho odvésti od panenstvie ani sliby ani hrózú, pokusíť ] se, zdali by jemu mohl který přírok dáti, aby panenstvo, dob- rými skutky neozdobené, nevzácno bylo; i podá mysli řka: „Však jste svaté pro vaše panenstvo, málo máte hřiechóv; " nemějte péče, snadn(o) móžete u Boha býti! Chytrýť jest diábel; třebať jest tu při sobě býti a pomnieti, že ižádný z nás nenie dobrý, ktož by nechtěl býti lepšie. Veď nezřete na to, co jste zlého neučinily, ale na to patřte, co jest dobrého, ješto vy nemáte do sebe toho. Pakli vidiete 125 do sebe které dobré skutky, tomu rozomějte, žeť jest vám to 110 115 120 36b2 37a" 95 71
Strana 72
37a3 37b1 130 135 140 145 150 155 Bohem dáno pravým darem, abyšte vy z toho odplatu měly; neb takéž, neučinily-li ste něčeho zlého, to jest také darem Božím a jeho vystřežením, že jest nedopustil na vás těžšicho pokušenie, nežli jste snésti mohly. Veď ijednohoť nenie hřiecha, kterýž móž jedna učiniti, (kdyby toho) Buoh neostřiehl a neodvedl, (byť) druhá téhož nemohla učiniti. Ale někdy Bóh nedá k tomu příčiny, dá sílu, že se móž člověk tomu obrániti; někdy pak mrzek a nelib učinie hřiech - všeť jsú to darové jeho. A takéž k dobrým skutkóm dá příčinu a pomó(ž), dada sílu] učiniti, a vlé milost, že člověk bude chtieti činiti dobře. Čtvrté vám radím - ale máť to býti v prostředce, najprv i naposledy —, ktožkoli chtie svú čistotu až do smrti nezprž- něnu dochovati; pakli je byla popržněna, ale aby jie tiem očistily, aby mohly plnú odplatu vzieti panenského duosto- jenstvie, to jest, aby v pravé pokoře ustavičnú modlitbu měly k Bohu. Neb ižádný čistoty nezachová, leč komu Buoh dá. A takéž, ktož hledá, nalézá; ktož prosí, uprosí druhdy; ktož tluče, dotud tluče, až jemu někdy i otevrú. Protož máte žádati pomoci Božie prosiec a modléc se, aby Buoh dal dokonati, co jest s vámi počal, a jest-li co diábel- skú lstí aneb vlastní svú křehkostí popržněno, aby on to ráčil učistiti svú milostí. O pokoře pak praví svatý Augustin, že slušie netolik chváliti panenstvie, ale také napomínati panny, aby svého panenstvie netolik tělesnú hrdostí, ale i duchovní nezprz- nily, totíž draho se vážiec, hrdajíc vdovami neb manžely, ješto snad, ač v menšie čistotě, duostojen stvím mají mysl čistčí aneb jiných viece šlechetností nežli ony. Ano svatý Augustin opět praví: „Kto toho nevie, že lepšie jest pokorná žena než hrdá panna?“ Pokorať jest krumtfešt a pravý pěstún všech šlechetností. Hrdýť nemóž poslušen býti, nebť mní, by on sám najlépe smyslel; a cožkoli protivenstvie 160 potká hrdého, vše jemu trpěti nesnadno. Protož se hrdie 72
37a3 37b1 130 135 140 145 150 155 Bohem dáno pravým darem, abyšte vy z toho odplatu měly; neb takéž, neučinily-li ste něčeho zlého, to jest také darem Božím a jeho vystřežením, že jest nedopustil na vás těžšicho pokušenie, nežli jste snésti mohly. Veď ijednohoť nenie hřiecha, kterýž móž jedna učiniti, (kdyby toho) Buoh neostřiehl a neodvedl, (byť) druhá téhož nemohla učiniti. Ale někdy Bóh nedá k tomu příčiny, dá sílu, že se móž člověk tomu obrániti; někdy pak mrzek a nelib učinie hřiech - všeť jsú to darové jeho. A takéž k dobrým skutkóm dá příčinu a pomó(ž), dada sílu] učiniti, a vlé milost, že člověk bude chtieti činiti dobře. Čtvrté vám radím - ale máť to býti v prostředce, najprv i naposledy —, ktožkoli chtie svú čistotu až do smrti nezprž- něnu dochovati; pakli je byla popržněna, ale aby jie tiem očistily, aby mohly plnú odplatu vzieti panenského duosto- jenstvie, to jest, aby v pravé pokoře ustavičnú modlitbu měly k Bohu. Neb ižádný čistoty nezachová, leč komu Buoh dá. A takéž, ktož hledá, nalézá; ktož prosí, uprosí druhdy; ktož tluče, dotud tluče, až jemu někdy i otevrú. Protož máte žádati pomoci Božie prosiec a modléc se, aby Buoh dal dokonati, co jest s vámi počal, a jest-li co diábel- skú lstí aneb vlastní svú křehkostí popržněno, aby on to ráčil učistiti svú milostí. O pokoře pak praví svatý Augustin, že slušie netolik chváliti panenstvie, ale také napomínati panny, aby svého panenstvie netolik tělesnú hrdostí, ale i duchovní nezprz- nily, totíž draho se vážiec, hrdajíc vdovami neb manžely, ješto snad, ač v menšie čistotě, duostojen stvím mají mysl čistčí aneb jiných viece šlechetností nežli ony. Ano svatý Augustin opět praví: „Kto toho nevie, že lepšie jest pokorná žena než hrdá panna?“ Pokorať jest krumtfešt a pravý pěstún všech šlechetností. Hrdýť nemóž poslušen býti, nebť mní, by on sám najlépe smyslel; a cožkoli protivenstvie 160 potká hrdého, vše jemu trpěti nesnadno. Protož se hrdie 72
Strana 73
brzo rozhněvají, neb se velmi draho vážie. Ale pokorný snadně sdrží protivenstvie i snadně křivdu přetrpí, neb sebe draho nevážie. (A protož, ač jest duostojna šlechetnost pa- nenstvie, však jest pokora potřebnější). Ale kdež obé spolu se zbéře v jednom, jenž má k Bohu 165 vrúcí milost i pokoru i panenstvie, (ó, kak) ovšem jest to smiešenie krásné a vonné a ze všech drahých věcí najvýbor- nějšie! I mluví o tom krásně svatý Bernart, chvále to, že se jest v Panně Mariji, matce Božie, pokora s panenstvím smie- sila byla, vykládaje to čtenie svatého Lukáše o zvěstovánie 170 matky Božie na to slovo, ješto die: „Poslán jest anděl Gabriel ku panně usnúbené muži, jemuž jméno bieše Jozef,“ řka: „O, která jest to panna, ješto by byla pozdravena od anděla, tak pokorná, že by byla usnúbena za tesaře? Krásné smíšenie panenstvie a pokory, aniť se zdaj, byť se ta duše Bohu málo líbila, v niežto pokora vzácno činie panenstvie a jenž panenstvie ozdobuje pokoru! Ale kteréť se pak zdá, že duostojna jest pocti ta, v niežto pokor(y) povyšuje tě- hotné břicha obtíženie, a Syna porozenie zuostavuje pa- nenstvie? Slyšiž pannu, slyšiž pokornú; nemóžeš-li býti 180 v panenstvie pokorný, ale následuj pokory panenské! Duo- stojná šlechetnost panenstvie, ale potřebnější pokora. Pa- nenstvieť radie, ale pokoruť přikazují. Ku panenstvie zuovú tě, ale ku pokoře nutie. O panenstvie ť dějí: ,Ktož móž po- chopiti, pochop“; ale o pokoře: „Nebude-li kto jako malý tento, nevejdet do královstvie nebeského'; panenstvie ť chtí odplatiti, ale pokoru jako dluh chtie od tebe mieti. A také bez panenstvie móžeš spasen býti, ale bez pokory spasen ižádný nebude. Muožť se ta pokora líbiti Bohu, kteráž (ž)elé ztracenie panenstvie; ale bez pokory nebylo by se ani matky Božie panenstvie libilo. Pravit Písmo:,Na kom odpočine Duch mój? Jediné na pokojném a na pokorném. Ej, žeť praví »na pokorném', ale nepravít ,na panenství čistém“. 175 185 190 37b2 38a1 73
brzo rozhněvají, neb se velmi draho vážie. Ale pokorný snadně sdrží protivenstvie i snadně křivdu přetrpí, neb sebe draho nevážie. (A protož, ač jest duostojna šlechetnost pa- nenstvie, však jest pokora potřebnější). Ale kdež obé spolu se zbéře v jednom, jenž má k Bohu 165 vrúcí milost i pokoru i panenstvie, (ó, kak) ovšem jest to smiešenie krásné a vonné a ze všech drahých věcí najvýbor- nějšie! I mluví o tom krásně svatý Bernart, chvále to, že se jest v Panně Mariji, matce Božie, pokora s panenstvím smie- sila byla, vykládaje to čtenie svatého Lukáše o zvěstovánie 170 matky Božie na to slovo, ješto die: „Poslán jest anděl Gabriel ku panně usnúbené muži, jemuž jméno bieše Jozef,“ řka: „O, která jest to panna, ješto by byla pozdravena od anděla, tak pokorná, že by byla usnúbena za tesaře? Krásné smíšenie panenstvie a pokory, aniť se zdaj, byť se ta duše Bohu málo líbila, v niežto pokora vzácno činie panenstvie a jenž panenstvie ozdobuje pokoru! Ale kteréť se pak zdá, že duostojna jest pocti ta, v niežto pokor(y) povyšuje tě- hotné břicha obtíženie, a Syna porozenie zuostavuje pa- nenstvie? Slyšiž pannu, slyšiž pokornú; nemóžeš-li býti 180 v panenstvie pokorný, ale následuj pokory panenské! Duo- stojná šlechetnost panenstvie, ale potřebnější pokora. Pa- nenstvieť radie, ale pokoruť přikazují. Ku panenstvie zuovú tě, ale ku pokoře nutie. O panenstvie ť dějí: ,Ktož móž po- chopiti, pochop“; ale o pokoře: „Nebude-li kto jako malý tento, nevejdet do královstvie nebeského'; panenstvie ť chtí odplatiti, ale pokoru jako dluh chtie od tebe mieti. A také bez panenstvie móžeš spasen býti, ale bez pokory spasen ižádný nebude. Muožť se ta pokora líbiti Bohu, kteráž (ž)elé ztracenie panenstvie; ale bez pokory nebylo by se ani matky Božie panenstvie libilo. Pravit Písmo:,Na kom odpočine Duch mój? Jediné na pokojném a na pokorném. Ej, žeť praví »na pokorném', ale nepravít ,na panenství čistém“. 175 185 190 37b2 38a1 73
Strana 74
38a2 200 225 A protož, by Maria, matka Božie, nebyla pokorna, nebyl by na nie odpočinul Duch svatý, a byl-li by neodpočinul, nebyl by obtiežil; kterak by pak bez něho (z něho) počala? A tak zje(v)no jest, že, aby Duchem svatým počala, to jest učinila pokora její, jakož ona sama svědčí řkúc (radějše): „Vzezřel Buoh na pokoru dievky své“, nežli by řekla: na panenství“. Ač se jest líbila z panenství, avšak jest z pokory počala. I jest to jisté, že, aby se slíbilo panenstvie, to jest pokora učinila. Co pak dieš ty, paniče pyšný nebo panno pyšná?!, (totíž, 205 leč jsi muž, leč žena v panenství). Maria, nevážiec tak pa- nenstvie, pochvaluje svú pokoru; a ty pak, netbaje pokory, svelíčíš se svým panenstvím?! Ona jest řekla: „Vzezřel na pokoru služebnice své.' Která jest panna tak skrovná, tak nábožná? I zda jsi ty v panenstvie čištčí nežli ona? zdali 210 nábožnější? Čili tvój panenský stud duostojnější matky Bo- žie čistoty, aby ty bez pokory mohla se slíbiti Bohu z panen- stvie tvého, ješto jest ona nemohla z svého? A tak, číms počestnější z vláštnieho daru čistoty, tiem] sobě větší křivdu činíš, že okrasu jejieho života poškvrňuješ skrze namiešenie 215 pýchy. Jistě lépeť by bylo pannú nebýti, než z panenstvie pyšnu býti. Ne všickniť mají panenstvie, a velmi řiedcí panenstvie s pokorú. Nemóžeš-li panenstvím matky Božie, ale snaž se následovati pokorú, a dosti máš na tom. Pakli jsi panic aneb 220 panna v pokoře, ktožkoli jsi, veliký jsi. Pak die potom: „K chvále pannám zvláště zpievají, že jdú za Beránkem nepoškvrněným, kamžkoli on jde.“ Pak potom opět di(e): „Ale nemóžeš snad ty, kamžkoli on pójde; i jdiž aspoň za ním, kamžkoli on tebe pozuove, to jest, nemóžeš-li vysoké stezky nadjíti panenství, ale následuj jeho asi najbezpečnější cestú, to jest pokorú, s niežto ač sblúdie kteří i z panen, abych pravdu řekl, také (ne) ná- sledujkí) Beránka, kamžkoli on puojde. Jde za Beránkem 195 74
38a2 200 225 A protož, by Maria, matka Božie, nebyla pokorna, nebyl by na nie odpočinul Duch svatý, a byl-li by neodpočinul, nebyl by obtiežil; kterak by pak bez něho (z něho) počala? A tak zje(v)no jest, že, aby Duchem svatým počala, to jest učinila pokora její, jakož ona sama svědčí řkúc (radějše): „Vzezřel Buoh na pokoru dievky své“, nežli by řekla: na panenství“. Ač se jest líbila z panenství, avšak jest z pokory počala. I jest to jisté, že, aby se slíbilo panenstvie, to jest pokora učinila. Co pak dieš ty, paniče pyšný nebo panno pyšná?!, (totíž, 205 leč jsi muž, leč žena v panenství). Maria, nevážiec tak pa- nenstvie, pochvaluje svú pokoru; a ty pak, netbaje pokory, svelíčíš se svým panenstvím?! Ona jest řekla: „Vzezřel na pokoru služebnice své.' Která jest panna tak skrovná, tak nábožná? I zda jsi ty v panenstvie čištčí nežli ona? zdali 210 nábožnější? Čili tvój panenský stud duostojnější matky Bo- žie čistoty, aby ty bez pokory mohla se slíbiti Bohu z panen- stvie tvého, ješto jest ona nemohla z svého? A tak, číms počestnější z vláštnieho daru čistoty, tiem] sobě větší křivdu činíš, že okrasu jejieho života poškvrňuješ skrze namiešenie 215 pýchy. Jistě lépeť by bylo pannú nebýti, než z panenstvie pyšnu býti. Ne všickniť mají panenstvie, a velmi řiedcí panenstvie s pokorú. Nemóžeš-li panenstvím matky Božie, ale snaž se následovati pokorú, a dosti máš na tom. Pakli jsi panic aneb 220 panna v pokoře, ktožkoli jsi, veliký jsi. Pak die potom: „K chvále pannám zvláště zpievají, že jdú za Beránkem nepoškvrněným, kamžkoli on jde.“ Pak potom opět di(e): „Ale nemóžeš snad ty, kamžkoli on pójde; i jdiž aspoň za ním, kamžkoli on tebe pozuove, to jest, nemóžeš-li vysoké stezky nadjíti panenství, ale následuj jeho asi najbezpečnější cestú, to jest pokorú, s niežto ač sblúdie kteří i z panen, abych pravdu řekl, také (ne) ná- sledujkí) Beránka, kamžkoli on puojde. Jde za Beránkem 195 74
Strana 75
pokorný (poškvrn)ěný i panna pyšný, ale (nikterýž), kamž- koli on puojde; neb ani poškvrněný móž vstúpiti k čistotě 230 Beránkově, jenž bez poškvrny jest, ani pyšný k krotké po- koře toho Beránka sstúpiti žádá, ješto jest netolik, když jej stři(h)li, ale také, když jej i zabíjeli, byl umlkl. Avšak múdřejší cestú vzvolil následovati jeho poškvrněný v pokoře nežli pyšný v panenství; neb onoho nečistotu jeho pokorné 235 dostiučinění zase zčistí, ale pyšného panenství nic bez po- kory. Tu řeč pilně jest pannám duchovním s dobrým rozmys- lem znamenati, aby se vždy střiehly pýchy, ale v pravé po- koře slúžily Bohu; neb jst(e) se ještě nepřevezly, ještě by 240 i panenstvie ztratiti mohly i poškvrniti, když by vám Buoh nepomáhal. Ale věrný Buoh ten svých nikdy neostane, do- kudž kto sám jeho ostati nechce pro práci kterú, aneb v dobrém se bydle rozbujeje. Jehož na nás nepřepúštěj, milý Pane Bože, ale neuvoď nás u pokušenie! Amen. 38b1 245 O STAVU VDOVSKÉM Pak stav vdovský anebo vdovcový, ač jest menšicho duo- stojenstvie nežli panenský, avšak jest většieho nežli man- želský. Neb manželský poddal se jest své křehkosti a má v ní libost kochánie tělesného, ale vdoví brání se jí. A tak stav vdovský jest pravý příklad a naučenie stavu panenskému. Neb, což sú dřieve někteří, mniec snad větší lahodu ] býti v manželství, poddali se své křehkosti a tady ztratili svú čistotu, to již pannám ukazují svým příkladem, netbajíc na druhé svatby, že menšie jest rozkoš v manželství nežli k němu žádost. A také dobré vdovy aneb dobří vdovcové, zkusivše obého, mohú poraditi pannám k jich stavu někte- rých potřebných věcí, též i manželóm. A stav vdovský jest tuto jako pěstún obú stavóv, totíž panenského i manžel- 10 38b2 75
pokorný (poškvrn)ěný i panna pyšný, ale (nikterýž), kamž- koli on puojde; neb ani poškvrněný móž vstúpiti k čistotě 230 Beránkově, jenž bez poškvrny jest, ani pyšný k krotké po- koře toho Beránka sstúpiti žádá, ješto jest netolik, když jej stři(h)li, ale také, když jej i zabíjeli, byl umlkl. Avšak múdřejší cestú vzvolil následovati jeho poškvrněný v pokoře nežli pyšný v panenství; neb onoho nečistotu jeho pokorné 235 dostiučinění zase zčistí, ale pyšného panenství nic bez po- kory. Tu řeč pilně jest pannám duchovním s dobrým rozmys- lem znamenati, aby se vždy střiehly pýchy, ale v pravé po- koře slúžily Bohu; neb jst(e) se ještě nepřevezly, ještě by 240 i panenstvie ztratiti mohly i poškvrniti, když by vám Buoh nepomáhal. Ale věrný Buoh ten svých nikdy neostane, do- kudž kto sám jeho ostati nechce pro práci kterú, aneb v dobrém se bydle rozbujeje. Jehož na nás nepřepúštěj, milý Pane Bože, ale neuvoď nás u pokušenie! Amen. 38b1 245 O STAVU VDOVSKÉM Pak stav vdovský anebo vdovcový, ač jest menšicho duo- stojenstvie nežli panenský, avšak jest většieho nežli man- želský. Neb manželský poddal se jest své křehkosti a má v ní libost kochánie tělesného, ale vdoví brání se jí. A tak stav vdovský jest pravý příklad a naučenie stavu panenskému. Neb, což sú dřieve někteří, mniec snad větší lahodu ] býti v manželství, poddali se své křehkosti a tady ztratili svú čistotu, to již pannám ukazují svým příkladem, netbajíc na druhé svatby, že menšie jest rozkoš v manželství nežli k němu žádost. A také dobré vdovy aneb dobří vdovcové, zkusivše obého, mohú poraditi pannám k jich stavu někte- rých potřebných věcí, též i manželóm. A stav vdovský jest tuto jako pěstún obú stavóv, totíž panenského i manžel- 10 38b2 75
Strana 76
39a 15 ského. A také vdovy neb vdovcové bohobojní, své tělesné žádosti bráníce se a želejíc potracenie dřevnie čistoty, i vedú pravý kající život. Stavem vdovským mienímť také i ty, ješto jsú svú čistotu i kromě manželstva kterak šeradně potratili; neb i ti pokajíc 20 se umyslí-li sobě Bohu na čest anebo zalíbí-li viec se zdržeti od své žádosti, a nechtiece viec ani v manželstvo, takoví mohú dojíti odplaty vdovské, ješto jest většie než manžel- ská. A čímť jest stav manželský najmenšicho duostojenstvie, o tomť sem dřieve pannám mluvil, ješto tu, ač chcete, po- 25 rozumiete. Avšak jakož i panna, takéž vdova, vdá-liť se pořádně, tiemť neshřeší; a téžť řku m(u)žóm jako ženám. Ale umře -li, ač i vdovú jsúc, neumysl(ivši) všie věci pro Buoh ostati vdovú, nebudeť mieti odplaty z svého vdovstvie s těmi vdo- so vami, ješto jsú beze lsti se Bohu v svém vdovství zalíbily. Protož - krátce řkúc - hodné by bylo poslúchati rady svatého Pavla, jenž die: „Rozvázán jsi ot ženy? Nehledaj opět ženy.“ A opět die: „Ktož jsú manželstvem nesvázáni, dobro jest jim, ač tak ostanú“, totíž v své čistotě, ač i panna- mi nejsú; neb praví: „Panna a nevdaná myslí, kterak by se Bohu slíbila a byla čísta tělem i duchem. A protož, jakož sem řekl, hodné by bylo, komuž jest Pán Buoh míl, ač jest zmařil panenskú čistotu, aby se asi vdovské držel, pokusiv té šeradné a nestatečné manželské lahuodky 40 aneb nesnadnosti. Neb velmi řiedko, by jeden druhému (ne)překážel v službě Božie; i bylo by dobré vystřieci se opět téhož anebo věru snad horšieho. Nenie-liť horšie, sám to ohlédaj! Mnozí pojímají vdovy ne z pravé milosti, ale chtiec jich zbožie a řkúc: „Umřeť 39a' 45 baba aneb usleknet kmet, a ját budu mieti ] sbožie." Tak byly v Římě tři vdovy a nijak nechtěly za muž. A když tázali jedné, proč za muž nechce, řekla: „Neviem ižádného, ješto by (chtěl) radějí mně než mému zbožie. 35 76
39a 15 ského. A také vdovy neb vdovcové bohobojní, své tělesné žádosti bráníce se a želejíc potracenie dřevnie čistoty, i vedú pravý kající život. Stavem vdovským mienímť také i ty, ješto jsú svú čistotu i kromě manželstva kterak šeradně potratili; neb i ti pokajíc 20 se umyslí-li sobě Bohu na čest anebo zalíbí-li viec se zdržeti od své žádosti, a nechtiece viec ani v manželstvo, takoví mohú dojíti odplaty vdovské, ješto jest většie než manžel- ská. A čímť jest stav manželský najmenšicho duostojenstvie, o tomť sem dřieve pannám mluvil, ješto tu, ač chcete, po- 25 rozumiete. Avšak jakož i panna, takéž vdova, vdá-liť se pořádně, tiemť neshřeší; a téžť řku m(u)žóm jako ženám. Ale umře -li, ač i vdovú jsúc, neumysl(ivši) všie věci pro Buoh ostati vdovú, nebudeť mieti odplaty z svého vdovstvie s těmi vdo- so vami, ješto jsú beze lsti se Bohu v svém vdovství zalíbily. Protož - krátce řkúc - hodné by bylo poslúchati rady svatého Pavla, jenž die: „Rozvázán jsi ot ženy? Nehledaj opět ženy.“ A opět die: „Ktož jsú manželstvem nesvázáni, dobro jest jim, ač tak ostanú“, totíž v své čistotě, ač i panna- mi nejsú; neb praví: „Panna a nevdaná myslí, kterak by se Bohu slíbila a byla čísta tělem i duchem. A protož, jakož sem řekl, hodné by bylo, komuž jest Pán Buoh míl, ač jest zmařil panenskú čistotu, aby se asi vdovské držel, pokusiv té šeradné a nestatečné manželské lahuodky 40 aneb nesnadnosti. Neb velmi řiedko, by jeden druhému (ne)překážel v službě Božie; i bylo by dobré vystřieci se opět téhož anebo věru snad horšieho. Nenie-liť horšie, sám to ohlédaj! Mnozí pojímají vdovy ne z pravé milosti, ale chtiec jich zbožie a řkúc: „Umřeť 39a' 45 baba aneb usleknet kmet, a ját budu mieti ] sbožie." Tak byly v Římě tři vdovy a nijak nechtěly za muž. A když tázali jedné, proč za muž nechce, řekla: „Neviem ižádného, ješto by (chtěl) radějí mně než mému zbožie. 35 76
Strana 77
Druhá pak řekla: „Ještě jest mój muž vždy živ v mém srdci; kterak bych dva měla?“ Jestliže jest to tak řekla 50 z milosti anebo poctivým studem, že se jí jest zdálo nepo- čestno i po smrti prvnieho muže k druhému se přiložiti, jistěť jest duostojna chvály; a pakli je snad byl ukrutný, bylť jí jest jistě ještě jako v srdci živ, neb řiekají: „Dobré se dlúho pomní, ale zlé ještě déle.“ Zajisté nebylať jest ne- múdra to vdova, že pro malú lahódku nechtěla se vážiti těžké práce a lepoti. A tak naházie se ještě i dnes, že múdré paní po nesnadných mužiech tak ostávají, i mohú dobře řéci s Davidem: „Dobro mi jest, žes mne ponížil, Pane Bože, abych se naučila tvým spravedlnostem“; jako by řekla: „Dobře mi se stalo, že sem s mužem nesnadenstvie pokusila, abych potom, ostanúc vdovú, tiem snažnějí slúžila tobě.“ Třetie vdova, ta proto nechtěla za muž, řkúc: „Měla sem muže velmi [ dobrého. Nebyl-li by mi tak dobrý, kte- réhož bych pojala, kterak bych ho mohla milovati? A pakli 65 by tak dobrý byl, vždyť bych se bála, ať by mi opět ne- " umřel. Ty tři vdovy byly sú pohanky a nerozoměly jsú, by z vdovstvie byla duši věčná odplata, avšak se jim nelíbilo druhé vdáti. My pak křesťané, majíc čáku z toho vdovského stavu k věčné odplatě a pokusivše, kterak se jest v manželství přenesnadno obierati tomu, ktož miluje Boha a nedbá na svět, vidúc, že jest nesnadno světu slúžiti i Bohu, mohli by- chom se dobře střieci svateb druhých, zdali bychom asi některé lepoti světské byli prázdni. Vždyť to pomním, jakžkolivěk, když sem se ženiti chtěl, nedbal sem na to, ješto sem slýchal za mladu od své báby, kteráž jest byla předobrá žena v počestné sprostnosti, že jest ona řiekala: „Ba, milý Pane Bože, kterak jest to, že vdovy mají větší odplatu než manželé? A čím lepšie a pokojnější 80 " bydlo my u vdovství máme nežli v manželství! Také to vídáme před sebú často, že mnohé vdovy lépe 55 60 70 75 39b1 77
Druhá pak řekla: „Ještě jest mój muž vždy živ v mém srdci; kterak bych dva měla?“ Jestliže jest to tak řekla 50 z milosti anebo poctivým studem, že se jí jest zdálo nepo- čestno i po smrti prvnieho muže k druhému se přiložiti, jistěť jest duostojna chvály; a pakli je snad byl ukrutný, bylť jí jest jistě ještě jako v srdci živ, neb řiekají: „Dobré se dlúho pomní, ale zlé ještě déle.“ Zajisté nebylať jest ne- múdra to vdova, že pro malú lahódku nechtěla se vážiti těžké práce a lepoti. A tak naházie se ještě i dnes, že múdré paní po nesnadných mužiech tak ostávají, i mohú dobře řéci s Davidem: „Dobro mi jest, žes mne ponížil, Pane Bože, abych se naučila tvým spravedlnostem“; jako by řekla: „Dobře mi se stalo, že sem s mužem nesnadenstvie pokusila, abych potom, ostanúc vdovú, tiem snažnějí slúžila tobě.“ Třetie vdova, ta proto nechtěla za muž, řkúc: „Měla sem muže velmi [ dobrého. Nebyl-li by mi tak dobrý, kte- réhož bych pojala, kterak bych ho mohla milovati? A pakli 65 by tak dobrý byl, vždyť bych se bála, ať by mi opět ne- " umřel. Ty tři vdovy byly sú pohanky a nerozoměly jsú, by z vdovstvie byla duši věčná odplata, avšak se jim nelíbilo druhé vdáti. My pak křesťané, majíc čáku z toho vdovského stavu k věčné odplatě a pokusivše, kterak se jest v manželství přenesnadno obierati tomu, ktož miluje Boha a nedbá na svět, vidúc, že jest nesnadno světu slúžiti i Bohu, mohli by- chom se dobře střieci svateb druhých, zdali bychom asi některé lepoti světské byli prázdni. Vždyť to pomním, jakžkolivěk, když sem se ženiti chtěl, nedbal sem na to, ješto sem slýchal za mladu od své báby, kteráž jest byla předobrá žena v počestné sprostnosti, že jest ona řiekala: „Ba, milý Pane Bože, kterak jest to, že vdovy mají větší odplatu než manželé? A čím lepšie a pokojnější 80 " bydlo my u vdovství máme nežli v manželství! Také to vídáme před sebú často, že mnohé vdovy lépe 55 60 70 75 39b1 77
Strana 78
40a1 90 100 105 svú věc opatrují a své zbožie neb dietky, nežli by bylo za jich mužóv i zpósobeno, i dluhóv mužových zbývají. A pakli ss pojmějí práce, však s Božie pomocí to přemohú, any by i za mužem musily trpěti, co by na ně Buoh přepustil. Vídáme také, že s dobrým statkem jdúc za druhé muže, bývají v hoři, (i mužie jim nepomohú; né skrze muže bý- vají v hoři,) a skrze to druhé vdánie. Kteráž má dietky, těch se jest jako odřekla a s nimi se téměř zavraždila, i toho muže, kteréhož jim otčímem pojme, (neb sobě viec neradi přejí. Pakliť pojme) muže, an má děti, a ona také, všem hyběti, anoť kramol, ano lopot, anoť závist i svárové. A kto je vie, neřku, by mohli snažně slúžiti Bohu, ale v té burdě vy- 95 střehú-li se také hřiechu smrtedlného? Téžť řku m(u)žóm jako ženám - všeť jest jedno. A toť očité znamenie, že nenie ovšem počestná věc druhá svatba. Neb ktož se podruhé žení anebo ktož vdovu pojme, ten viec knězem nemóž býti; v tom jest ztratil to duostojen- stvie. Ale po prvnie panně móž, chce-li, neb ještě i za nie, když by sobě z dobré vuole povolila oba, chtiec slúžiti Bohu, leč by to jinudy ztratil. Byť kostel v druhých svatbách nerozoměl nějaké nepočestnosti, nikoliť by toho neustavil. A ještě viece bránie práva pod velikú pokutú kněžiem, aby nepřežehnávali vdovských svateb s tú slavností, jako by měli panny pře(že)hnávati otdávajíc; ne proto, by bylo hřiech vdáti se druhé, ale že nenie též znamenie, jako manželská svátost znamenává. A že sem o tom pannám psal dřieve, lépe-li jest zalíbiti 110 čistotu čili nezalíbiti, o tom tuto (mluviti) nebudu viece než s tolik, že neradím slibovati toho, což by člověk nena- plnil; ale slíbí-liť a naplní, učiní dobře, že slíbí. A donidž která vdova stojí po lecjakých věcech světských, dotud já jí netuším dobře. Vídal sem to, že některé všie věci odkládaly 115 se za muž jíti, (i vlasy sobě po muži uřezavše), a když jim bylo mílo k světu, chovaly sebe rozkošně, pijíc a jedúc jedno 39b* 78
40a1 90 100 105 svú věc opatrují a své zbožie neb dietky, nežli by bylo za jich mužóv i zpósobeno, i dluhóv mužových zbývají. A pakli ss pojmějí práce, však s Božie pomocí to přemohú, any by i za mužem musily trpěti, co by na ně Buoh přepustil. Vídáme také, že s dobrým statkem jdúc za druhé muže, bývají v hoři, (i mužie jim nepomohú; né skrze muže bý- vají v hoři,) a skrze to druhé vdánie. Kteráž má dietky, těch se jest jako odřekla a s nimi se téměř zavraždila, i toho muže, kteréhož jim otčímem pojme, (neb sobě viec neradi přejí. Pakliť pojme) muže, an má děti, a ona také, všem hyběti, anoť kramol, ano lopot, anoť závist i svárové. A kto je vie, neřku, by mohli snažně slúžiti Bohu, ale v té burdě vy- 95 střehú-li se také hřiechu smrtedlného? Téžť řku m(u)žóm jako ženám - všeť jest jedno. A toť očité znamenie, že nenie ovšem počestná věc druhá svatba. Neb ktož se podruhé žení anebo ktož vdovu pojme, ten viec knězem nemóž býti; v tom jest ztratil to duostojen- stvie. Ale po prvnie panně móž, chce-li, neb ještě i za nie, když by sobě z dobré vuole povolila oba, chtiec slúžiti Bohu, leč by to jinudy ztratil. Byť kostel v druhých svatbách nerozoměl nějaké nepočestnosti, nikoliť by toho neustavil. A ještě viece bránie práva pod velikú pokutú kněžiem, aby nepřežehnávali vdovských svateb s tú slavností, jako by měli panny pře(že)hnávati otdávajíc; ne proto, by bylo hřiech vdáti se druhé, ale že nenie též znamenie, jako manželská svátost znamenává. A že sem o tom pannám psal dřieve, lépe-li jest zalíbiti 110 čistotu čili nezalíbiti, o tom tuto (mluviti) nebudu viece než s tolik, že neradím slibovati toho, což by člověk nena- plnil; ale slíbí-liť a naplní, učiní dobře, že slíbí. A donidž která vdova stojí po lecjakých věcech světských, dotud já jí netuším dobře. Vídal sem to, že některé všie věci odkládaly 115 se za muž jíti, (i vlasy sobě po muži uřezavše), a když jim bylo mílo k světu, chovaly sebe rozkošně, pijíc a jedúc jedno 39b* 78
Strana 79
což lahódku, až sobě opět vlasy odchovaly, řkúc: „Drastie se nám, lezú nám v uoči!“, až pak i rúcho, ač jest bylo barvy vdovské, ale krojem lepým činily sobě; a líbiec se v něm sobě, vzhlédajíc na se, tázaly čeledi řkúc: „Dobře-li 120 mi to slušie?“, až se potom i jiným líbiti žádaly v přímlu- vách dvorských a v klasciech, a bývajíc v kvasiech, najprvé jako i bezděky počaly tancovati. A tak prvnieho úmysla zapomněvše, a snad se některé potom rozmyslivše, i šly za muž. Takýmť vdovám, ješto světských nestatečností ostati ne- chtie, die svatý Pavel: „Chci tomu, aby mladé vdovy šly za muž a rodily děti a byly hospodyněmi a ižádné příčiny nedaly črtu ke zlému,“ totíž vdovy mladých obyčejóv aby ty za muž šly a nebyly prázdny a neběhaly duom ot domu, 130 ale za dětmi a za hospodárstvem, aby své nestatečnosti za- pomněly a rozkoši. Neb opět praví svatý Pavel: „Vdova, kteráž jest v rozkoši, umřela jest." A pro tyť die, že lépe (se) jest vdáti než vždy žediti. Ne tak vdáti, jakož někteří po- chlebují vdovám, majíc duchovnie postavu a učenie veli- kého, i zklamávají je před Bohem i před lidmi řkúc: „Když se nemóžeš zdržeti, móžeš dobře, jednoho oblíbiec, tajně s ním býti jako (s) svým mužem, zalíbiec se, ať tebe z zbo- žie nevyvedú!“ Coť otdánie kostelnie nese, vierat nese. Ubohé bláznice i s svými pochlebníky! Čili by nemohly, kdyby chtěly, rozoměti, že to nemóž utajeno býti, a že mnoho zlého bývá [ z toho pokútného manželstva? I zdali nebývá to, že, když se to pronese, někdy (přietelé) zaženú takového? A pak taková vdova črtova, ale ne svatého Pavla, opět sobě dobude jiného; a druhdy, nechtieci se pronésti, i zatratí svój plod, a tak bude smilnicí a cizolož- nicí i svého plodu vražedlnicí. A protožť radím poslúchati lépe upřiemné pravdě podlé ustanovenie kostelnieho a střieci se těch lítých vlkóv, ačť i v ovčie kuoži chodie. Lepšiet jest radda svatého Pavla: 150 125 135 140 145 40a3 40b1 79
což lahódku, až sobě opět vlasy odchovaly, řkúc: „Drastie se nám, lezú nám v uoči!“, až pak i rúcho, ač jest bylo barvy vdovské, ale krojem lepým činily sobě; a líbiec se v něm sobě, vzhlédajíc na se, tázaly čeledi řkúc: „Dobře-li 120 mi to slušie?“, až se potom i jiným líbiti žádaly v přímlu- vách dvorských a v klasciech, a bývajíc v kvasiech, najprvé jako i bezděky počaly tancovati. A tak prvnieho úmysla zapomněvše, a snad se některé potom rozmyslivše, i šly za muž. Takýmť vdovám, ješto světských nestatečností ostati ne- chtie, die svatý Pavel: „Chci tomu, aby mladé vdovy šly za muž a rodily děti a byly hospodyněmi a ižádné příčiny nedaly črtu ke zlému,“ totíž vdovy mladých obyčejóv aby ty za muž šly a nebyly prázdny a neběhaly duom ot domu, 130 ale za dětmi a za hospodárstvem, aby své nestatečnosti za- pomněly a rozkoši. Neb opět praví svatý Pavel: „Vdova, kteráž jest v rozkoši, umřela jest." A pro tyť die, že lépe (se) jest vdáti než vždy žediti. Ne tak vdáti, jakož někteří po- chlebují vdovám, majíc duchovnie postavu a učenie veli- kého, i zklamávají je před Bohem i před lidmi řkúc: „Když se nemóžeš zdržeti, móžeš dobře, jednoho oblíbiec, tajně s ním býti jako (s) svým mužem, zalíbiec se, ať tebe z zbo- žie nevyvedú!“ Coť otdánie kostelnie nese, vierat nese. Ubohé bláznice i s svými pochlebníky! Čili by nemohly, kdyby chtěly, rozoměti, že to nemóž utajeno býti, a že mnoho zlého bývá [ z toho pokútného manželstva? I zdali nebývá to, že, když se to pronese, někdy (přietelé) zaženú takového? A pak taková vdova črtova, ale ne svatého Pavla, opět sobě dobude jiného; a druhdy, nechtieci se pronésti, i zatratí svój plod, a tak bude smilnicí a cizolož- nicí i svého plodu vražedlnicí. A protožť radím poslúchati lépe upřiemné pravdě podlé ustanovenie kostelnieho a střieci se těch lítých vlkóv, ačť i v ovčie kuoži chodie. Lepšiet jest radda svatého Pavla: 150 125 135 140 145 40a3 40b1 79
Strana 80
40b2 160 165 41a1 180 „Jdi za muž, chceš-li,“ nedadúc do sebe ijedné zlé příčiny, „jdi v Boze“, totíž v pravdě. „Ktožť pravdu činie, nemát se krýti, puojdeť na jevo k světlu,“ jako jest Kristus řekl; „ale ktož zlé činí, tenť se kryje světla.“ Hřiech i hanba, 155 manželskú čest k také necti pročkolivěk připodobnati! Ale kteráž vdova, ač mláda letmi, chtěla by slúžiti svým vdovstvím Bohu, střehúc se světských nestatečností, téť svatý Pavel nevelí za muž, ale téť die, že jí jest dobro, když tak ostane. A jistě jest dobro; neb čím pořádnější mladost vzdadie Bohu, tiemť větší odplatu budú [ mieti a pevnější příklad dadie pannám k naučenie jich čistoty, když mají staré obyčeje, jsúc (samy) mlády. Hlédaj, kterak svatý Lu- káš skazuje onu vdovu, ješto jest byla duostojna k uovodu (!) jíti s svatú králevnú a tu poznati Spasitele! I chválí ji najprv tiem, že jest z úmysla byla vdovú, řka: „Ot dávna byla jest vdovstvie zalíbila." Druhé ukazuje k její chvále, že je, ještě mláda jsúc, ostala vdovú, když die: „Sedm let od svého panenstvie byla jest s mužem.“ Třetie ukazuje její ustavičnost v Božie službě, řka: „Až do osmdesát let 170 ustavičně byla slúžiec Bohu v chrámě Božiem.“ Čtvrté ukazuje, že rozkoši nehledala, řkúc: „Pracujíc postem a modlitbami.“ Tuť já tomu tak rozumiem, že tiem Bohu slú- žila, v chrámu pósobiec ty věci, ješto k ženám příslušejí, jako rúcho kostelnie opravujíc, doniž jest byla mladší, a pro- 17s to modliteb a postu v svój čas nenechavši. Protož ne všechny vdovy mohú ustavičně v kostele býti, aniž všem slušie bývati saměm, doniž jsú mlády. A kostelť jest všecka obec křesťanská; kterážť pro Buoh co činie po- třebného obci kře sťanské, v kosteleť slúží Bohu. A chce-li ráda snažně bez hluku býti na modlitbách, ale zavři se v svém pokoji, buď tobě chrám tvá komora! Hodnéť jest, nebývati samé rádu i v kostele. A tak navrátě se k dřevnie řeči, ješto sem řekl: „Slíbí-li kto čistotu a naplní ji,“ že jest dobře učinil. Mohu to řéci, 80
40b2 160 165 41a1 180 „Jdi za muž, chceš-li,“ nedadúc do sebe ijedné zlé příčiny, „jdi v Boze“, totíž v pravdě. „Ktožť pravdu činie, nemát se krýti, puojdeť na jevo k světlu,“ jako jest Kristus řekl; „ale ktož zlé činí, tenť se kryje světla.“ Hřiech i hanba, 155 manželskú čest k také necti pročkolivěk připodobnati! Ale kteráž vdova, ač mláda letmi, chtěla by slúžiti svým vdovstvím Bohu, střehúc se světských nestatečností, téť svatý Pavel nevelí za muž, ale téť die, že jí jest dobro, když tak ostane. A jistě jest dobro; neb čím pořádnější mladost vzdadie Bohu, tiemť větší odplatu budú [ mieti a pevnější příklad dadie pannám k naučenie jich čistoty, když mají staré obyčeje, jsúc (samy) mlády. Hlédaj, kterak svatý Lu- káš skazuje onu vdovu, ješto jest byla duostojna k uovodu (!) jíti s svatú králevnú a tu poznati Spasitele! I chválí ji najprv tiem, že jest z úmysla byla vdovú, řka: „Ot dávna byla jest vdovstvie zalíbila." Druhé ukazuje k její chvále, že je, ještě mláda jsúc, ostala vdovú, když die: „Sedm let od svého panenstvie byla jest s mužem.“ Třetie ukazuje její ustavičnost v Božie službě, řka: „Až do osmdesát let 170 ustavičně byla slúžiec Bohu v chrámě Božiem.“ Čtvrté ukazuje, že rozkoši nehledala, řkúc: „Pracujíc postem a modlitbami.“ Tuť já tomu tak rozumiem, že tiem Bohu slú- žila, v chrámu pósobiec ty věci, ješto k ženám příslušejí, jako rúcho kostelnie opravujíc, doniž jest byla mladší, a pro- 17s to modliteb a postu v svój čas nenechavši. Protož ne všechny vdovy mohú ustavičně v kostele býti, aniž všem slušie bývati saměm, doniž jsú mlády. A kostelť jest všecka obec křesťanská; kterážť pro Buoh co činie po- třebného obci kře sťanské, v kosteleť slúží Bohu. A chce-li ráda snažně bez hluku býti na modlitbách, ale zavři se v svém pokoji, buď tobě chrám tvá komora! Hodnéť jest, nebývati samé rádu i v kostele. A tak navrátě se k dřevnie řeči, ješto sem řekl: „Slíbí-li kto čistotu a naplní ji,“ že jest dobře učinil. Mohu to řéci, 80
Strana 81
mnoho písma na pomoc maje, že jest lépe netolik starému, 185 ale také i mladým, slíbiec čistotu panenskú neb vdovskú, schovati ji, nežli ji zachovati nezalíbiec; ale jakž zalíbie, neřku, vdá-liť se skutkem, ale bude-liť se všie (myslí) chtieti vdáti, již jest v odsúzení podlé řeči svatého Pavla, jenž die: „Když se roz(smilnie), tepruv zpravie, že pro 190 Božie zpuosob chtie za muž, majíce odsúzenie, že jsú ne- zdržely prvnie viery.“ Takových neustavičných vdov velí se střieci svatý Pavel svému mladšiemu. PO ČEM MAŠ POZNATI ŠLECHETNŮ VDOVU A pak jemu ukazuje, (s) kterakú vdovú moh(l) by se obierati bez přísloví, řka: „Obeř vdovu, ještoť by neměla m(é) ně šestdesát let, ješto jest byla jedno jediného muže žena, a jest-liť to, že jest chudé vinula ] do svého domu, umývala-li jest nohy svatým, poslu ho)vala-li jest těm, ješto jsú byli v které núzi, a činila-li je jiné skutky dobré. Hlédaj, čímť zkazuje výbornú vdovu: viece po skutciech tělesné práce než po vláštním náboženstvie; jako by řekl: Najprvé slušejí skutci dobří, a potom (z) skutkóv utěšenie i v náboženstvie. Dobřeť vdovskému stavu práce příslušie. Hlédaj, co jest svatá Alžběta při nemocných pracovala, a nejsúc tiem zvláštně dlužna, a dobře tiem své vdovstvo ozdobila! Co pak, ješto kto dlužen jest pracovati? Neb ne každá vdova aneb vdovec mohú toho prázdni býti, by práce tělesné neměli nésti. Ale zdá mi se, že to naše veliká lenost a znamenie zstydlé milosti k bližniemu i snad k Bohu také, když proň nemilu- jem bližnieho; neb tak nám jest těžko světskú práci nésti pro ty, (j)imž sme dlužni, jakož nám samým pro svú libost 20 (nejsú) míly věci světské. A dřieve, dokadž jsme snad ne- rozoměli tolik, co jest chut duchovnie, mílo nám bylo pro " 5 41a3) 10 15 6 Knížky o hře šachové 81
mnoho písma na pomoc maje, že jest lépe netolik starému, 185 ale také i mladým, slíbiec čistotu panenskú neb vdovskú, schovati ji, nežli ji zachovati nezalíbiec; ale jakž zalíbie, neřku, vdá-liť se skutkem, ale bude-liť se všie (myslí) chtieti vdáti, již jest v odsúzení podlé řeči svatého Pavla, jenž die: „Když se roz(smilnie), tepruv zpravie, že pro 190 Božie zpuosob chtie za muž, majíce odsúzenie, že jsú ne- zdržely prvnie viery.“ Takových neustavičných vdov velí se střieci svatý Pavel svému mladšiemu. PO ČEM MAŠ POZNATI ŠLECHETNŮ VDOVU A pak jemu ukazuje, (s) kterakú vdovú moh(l) by se obierati bez přísloví, řka: „Obeř vdovu, ještoť by neměla m(é) ně šestdesát let, ješto jest byla jedno jediného muže žena, a jest-liť to, že jest chudé vinula ] do svého domu, umývala-li jest nohy svatým, poslu ho)vala-li jest těm, ješto jsú byli v které núzi, a činila-li je jiné skutky dobré. Hlédaj, čímť zkazuje výbornú vdovu: viece po skutciech tělesné práce než po vláštním náboženstvie; jako by řekl: Najprvé slušejí skutci dobří, a potom (z) skutkóv utěšenie i v náboženstvie. Dobřeť vdovskému stavu práce příslušie. Hlédaj, co jest svatá Alžběta při nemocných pracovala, a nejsúc tiem zvláštně dlužna, a dobře tiem své vdovstvo ozdobila! Co pak, ješto kto dlužen jest pracovati? Neb ne každá vdova aneb vdovec mohú toho prázdni býti, by práce tělesné neměli nésti. Ale zdá mi se, že to naše veliká lenost a znamenie zstydlé milosti k bližniemu i snad k Bohu také, když proň nemilu- jem bližnieho; neb tak nám jest těžko světskú práci nésti pro ty, (j)imž sme dlužni, jakož nám samým pro svú libost 20 (nejsú) míly věci světské. A dřieve, dokadž jsme snad ne- rozoměli tolik, co jest chut duchovnie, mílo nám bylo pro " 5 41a3) 10 15 6 Knížky o hře šachové 81
Strana 82
41b2 40 50 naši libost v světském běhu pracovati; a již vše nás mrzí, všeho se chcem ochabiti, jakož svá libost nepodněcuje, ano by tepruv i z té práce byla odplata, ješto by někto nesl ne pro svú libost v těch věcech světských, ale pro ty, jimž jest povinen, aby měl o nich tělesnú péči; a že jest to Božie zpósobenie, dobrá jest věc, ne v těchto světských věcech útěchu mieti, ale v Boze. A protož, abychom v něm věčně 30 mohli mieti utěšenie, máme podlé zpuosobu jeho zde nésti tu práci, k niež sme přivázáni, leč sami sobě to volivše, leč kterým tajným zpuosobem Božiem, do toho času, až by- chom i mohli pořiedně toho prázdni býti. Pravíť svatý Pavel, aby vdova své děti odchovala a tiem 35 se jako oplatila svému otci a mateři, ješto jsú ji také byli odchovali. Ano i to podobné k tomu, že se má otci a mateři člověk asa v svých dětech odplatiti, ješto die žaltář: „Miesto otce totíž a mateře narodiliť jsú se synové.“ Pakli kto má otce nebo máteř, kto toho nevie, že i pro ižádné nábožen- stvie, leč by byl za jich síly šel v zákon, n(e)má jim dá ti) obmeškánu býti? Neb což otcové a mateře činí dobrého dětem, dokadž sobě nemohú raddy dáti, jistě týmžť jsú děti jim zase dlužny. A že nelze se jest ještě vplně odplatiti otci a mateři, jakož 45 Aristotileš dovodí toho, protož oplať se jim asi v svých dě- tech (neb vnúčatech, aneb v jiných dětech) otcových nebo mateřiných, neb v ji(ch) vnúčatech, uzříš-li jim potřebu toho, ani snad osiřevše nemohú sobě rady dáti: odchovaj je, přiveď je k jich stavu, dětiť jsú aneb vnúčata otce tvého neb mateře tvé; takť by rádi byli jich dobrému jako tvému. Protož naplň jich vuoli, nedaj jim býti obmeškánu, pokadž najdál móžeš; pakli toho neučiníš, neoplatíš se otci tvému a mateři. Protož hlasně volá svatý Pavel řka: „Ktož o svých, a najviece o domovitých péči zamešká, u vieře jest odpově- 55 dal a horšie jest než nekřestan“; nebo totíž židé i pohané o svých mají péči. V Písmě duom často rod jmiení (!), 41b1 25 82
41b2 40 50 naši libost v světském běhu pracovati; a již vše nás mrzí, všeho se chcem ochabiti, jakož svá libost nepodněcuje, ano by tepruv i z té práce byla odplata, ješto by někto nesl ne pro svú libost v těch věcech světských, ale pro ty, jimž jest povinen, aby měl o nich tělesnú péči; a že jest to Božie zpósobenie, dobrá jest věc, ne v těchto světských věcech útěchu mieti, ale v Boze. A protož, abychom v něm věčně 30 mohli mieti utěšenie, máme podlé zpuosobu jeho zde nésti tu práci, k niež sme přivázáni, leč sami sobě to volivše, leč kterým tajným zpuosobem Božiem, do toho času, až by- chom i mohli pořiedně toho prázdni býti. Pravíť svatý Pavel, aby vdova své děti odchovala a tiem 35 se jako oplatila svému otci a mateři, ješto jsú ji také byli odchovali. Ano i to podobné k tomu, že se má otci a mateři člověk asa v svých dětech odplatiti, ješto die žaltář: „Miesto otce totíž a mateře narodiliť jsú se synové.“ Pakli kto má otce nebo máteř, kto toho nevie, že i pro ižádné nábožen- stvie, leč by byl za jich síly šel v zákon, n(e)má jim dá ti) obmeškánu býti? Neb což otcové a mateře činí dobrého dětem, dokadž sobě nemohú raddy dáti, jistě týmžť jsú děti jim zase dlužny. A že nelze se jest ještě vplně odplatiti otci a mateři, jakož 45 Aristotileš dovodí toho, protož oplať se jim asi v svých dě- tech (neb vnúčatech, aneb v jiných dětech) otcových nebo mateřiných, neb v ji(ch) vnúčatech, uzříš-li jim potřebu toho, ani snad osiřevše nemohú sobě rady dáti: odchovaj je, přiveď je k jich stavu, dětiť jsú aneb vnúčata otce tvého neb mateře tvé; takť by rádi byli jich dobrému jako tvému. Protož naplň jich vuoli, nedaj jim býti obmeškánu, pokadž najdál móžeš; pakli toho neučiníš, neoplatíš se otci tvému a mateři. Protož hlasně volá svatý Pavel řka: „Ktož o svých, a najviece o domovitých péči zamešká, u vieře jest odpově- 55 dal a horšie jest než nekřestan“; nebo totíž židé i pohané o svých mají péči. V Písmě duom často rod jmiení (!), 41b1 25 82
Strana 83
a takť příbuzní také mohú dobře slúti domovití, o nichž svatý Pavel velí péči mieti. Pakli kto die: „Však jest Kristus onomu, ješto jest za ním nechtěl jíti, jeli ž) by pohřebl otce svého, řekl: Nechať mrtví své mrtvé pohřebují!“, tomu slovu já tak rozomiem, že ten otec nebyl živ u vieře Jezu- kristově a v milosti, a tent(o) syn jeho počal obživovati duchovně; byl-li by pak ostal s mrtvými, byl by s nimi ztratil život své duše. Protož jemu řekl i Kristus, aby šel po něm a nechal, aby mrtví o svých mrtvých měli péči. Ještě i dnes, než by kto k vieře nepřišel pro svého otce neb pro své děti, a(neb) byl pro ně v smrtedlném hřiechu, měl by jich ostati a jíti po Kristovi. Neb ten nejde po něm, ktož die: „Až této křivdy pomohu otci neb kterémužkoli příteli " — tomuť die Kristus: „Poď, nečekaj, nechť 70 nebo tetě,“ umrlí v svých hříšiech péči mají o svých umrlých! Ale ktož má otce neb děti aneb kterékoli příbuzné na péči, a najviec, když rozomie tomu obecným během, že by jim zjevně bylo z toho nebezpečenstvic, když by je z své péče pustil, nechtě o nich pracovati, nechť jest i proto, aby jemu nebylo škodno k náboženstvie, tenť by zle činil; jakož o tom viece sem mluvil tam dolejie, když sem lidi du- chovnie přirovnal k prvniemu kuoru andělskému. Proto pak řku „obecným během“, zdali by kto řekl: „Já rozo- miem, že Buoh móž dobře, jakž chce, jich dobré zpósobiti 80 i kromě mne,“ že by to nebyl běh obecný; ale tu by jako divu hledal. Protož, ktož pracuje o těch, jimž jest dlužen, dobřeť činí, kdyžť úmyslem k Bohu tiehne, jdeť po Kristu; dobřeť činí, že, nesahaje vína i nerozlé piva, totíž, chtě velikú milost 85 mieti k Bohu, by jí k bližním ne(o)chabil; a tudíž i k Bohu nebylať by to pořádná milost, nechtieti proň té práce nésti, kterúž jest on naň uložil nějakým tajným svým zpuosobem. A veď svatý Petr byl jest pastýř věrný Božieho stáda; a ten, ktož jeho řeč chce znamenati, učí, aby lidé z pravé milosti 90 60 65 75 42a3 42a1 83
a takť příbuzní také mohú dobře slúti domovití, o nichž svatý Pavel velí péči mieti. Pakli kto die: „Však jest Kristus onomu, ješto jest za ním nechtěl jíti, jeli ž) by pohřebl otce svého, řekl: Nechať mrtví své mrtvé pohřebují!“, tomu slovu já tak rozomiem, že ten otec nebyl živ u vieře Jezu- kristově a v milosti, a tent(o) syn jeho počal obživovati duchovně; byl-li by pak ostal s mrtvými, byl by s nimi ztratil život své duše. Protož jemu řekl i Kristus, aby šel po něm a nechal, aby mrtví o svých mrtvých měli péči. Ještě i dnes, než by kto k vieře nepřišel pro svého otce neb pro své děti, a(neb) byl pro ně v smrtedlném hřiechu, měl by jich ostati a jíti po Kristovi. Neb ten nejde po něm, ktož die: „Až této křivdy pomohu otci neb kterémužkoli příteli " — tomuť die Kristus: „Poď, nečekaj, nechť 70 nebo tetě,“ umrlí v svých hříšiech péči mají o svých umrlých! Ale ktož má otce neb děti aneb kterékoli příbuzné na péči, a najviec, když rozomie tomu obecným během, že by jim zjevně bylo z toho nebezpečenstvic, když by je z své péče pustil, nechtě o nich pracovati, nechť jest i proto, aby jemu nebylo škodno k náboženstvie, tenť by zle činil; jakož o tom viece sem mluvil tam dolejie, když sem lidi du- chovnie přirovnal k prvniemu kuoru andělskému. Proto pak řku „obecným během“, zdali by kto řekl: „Já rozo- miem, že Buoh móž dobře, jakž chce, jich dobré zpósobiti 80 i kromě mne,“ že by to nebyl běh obecný; ale tu by jako divu hledal. Protož, ktož pracuje o těch, jimž jest dlužen, dobřeť činí, kdyžť úmyslem k Bohu tiehne, jdeť po Kristu; dobřeť činí, že, nesahaje vína i nerozlé piva, totíž, chtě velikú milost 85 mieti k Bohu, by jí k bližním ne(o)chabil; a tudíž i k Bohu nebylať by to pořádná milost, nechtieti proň té práce nésti, kterúž jest on naň uložil nějakým tajným svým zpuosobem. A veď svatý Petr byl jest pastýř věrný Božieho stáda; a ten, ktož jeho řeč chce znamenati, učí, aby lidé z pravé milosti 90 60 65 75 42a3 42a1 83
Strana 84
42b1 95 100 110 42b3 115 činili sobě pohodlé v potřebě tělesné, i modliteb na čas pře- nechajíc; neb praví: „Buďte, milí, rozšafni a bděte na mod- litbách! Ale přede všemi věcmi majíc mezi sebú ustavičnú milost,“ jako zajímajíc a oplácejíc se jí mezi sebú; „neb mi- lost I přikrývá množstvie hřiechóv. Přijímajíc jeden dru- hého do svých domóv,“ totíž v potřebu hospodář s)kú, „štědrost sobě ukazujíc bez vrtkánie. Každý, jakož jest vzal ot Boha dar ten, pósob k úžitku druhým, jako dobří šafáři rozličných Božiech daróv. Hlediž, žeť praví, aby byl i) pilni modliteb, ale dřieve všeho aby měli mezi sebú milost. A kdež jest milost veliká, vždyť činie veliké skutky, a najviec, když toho vidí potřebu tomu, kohož miluje. A když jest svatý Petr to obecně všem řekl, tehdy ovšem ty vdovy, ješto mají z dluhu přirozeného 105 a jakús náhodú mieti péči o někom, nemají se z toho vyní- mati. Veď máť vdova býti, ať by jie ijeden nejměl čím očí vytýkati; a nebylať by to pěkná věc, svým dáti obmeškánu býti pro své náboženstvie. Ano svatý Pavel pro úžitek svých bližniech žádal déle na světě býti, (než jemu líbo,) vida, že jim jest byl potřeben; neb jeho žádost první byla, aby, roz- lúče se s tělem, i byl s Kristem; avšak jest řekl: „Ačkoli by mi to dobro bylo, však pro úžitek lidský chci rád na světě pracovati.“ Jako ]by řekl: „Neb, ač i z prodlenie toho budu škoden, však větší chválu z něho vezmu, když přijde čas, abych se věčně kochal s Kristem.“ A jinde také die: „Po- žádach, abych vzdálen byl od Krista pro mé bratří, ješto jsú podlé těla mně (přívuzni).“ Ktož by pak pro útěchu zdejšieho náboženstvie chtěl dáti obmeškánu býti svým bližním, tenť by svatého Pavla nenásledoval. A přesto nemá 120 se ižádný tak všie věci poddati práci, by se také časem svým k modlitbám, na páteře, do kostela na Božie službu aneb na kázanie neuprázdnil. Ta pak vdova, jako učí svatý Pavel, ješto jest právě vdova, totíž vší věci jest osiřela, nemaj íc) již dětí ani kohožkoli, 84
42b1 95 100 110 42b3 115 činili sobě pohodlé v potřebě tělesné, i modliteb na čas pře- nechajíc; neb praví: „Buďte, milí, rozšafni a bděte na mod- litbách! Ale přede všemi věcmi majíc mezi sebú ustavičnú milost,“ jako zajímajíc a oplácejíc se jí mezi sebú; „neb mi- lost I přikrývá množstvie hřiechóv. Přijímajíc jeden dru- hého do svých domóv,“ totíž v potřebu hospodář s)kú, „štědrost sobě ukazujíc bez vrtkánie. Každý, jakož jest vzal ot Boha dar ten, pósob k úžitku druhým, jako dobří šafáři rozličných Božiech daróv. Hlediž, žeť praví, aby byl i) pilni modliteb, ale dřieve všeho aby měli mezi sebú milost. A kdež jest milost veliká, vždyť činie veliké skutky, a najviec, když toho vidí potřebu tomu, kohož miluje. A když jest svatý Petr to obecně všem řekl, tehdy ovšem ty vdovy, ješto mají z dluhu přirozeného 105 a jakús náhodú mieti péči o někom, nemají se z toho vyní- mati. Veď máť vdova býti, ať by jie ijeden nejměl čím očí vytýkati; a nebylať by to pěkná věc, svým dáti obmeškánu býti pro své náboženstvie. Ano svatý Pavel pro úžitek svých bližniech žádal déle na světě býti, (než jemu líbo,) vida, že jim jest byl potřeben; neb jeho žádost první byla, aby, roz- lúče se s tělem, i byl s Kristem; avšak jest řekl: „Ačkoli by mi to dobro bylo, však pro úžitek lidský chci rád na světě pracovati.“ Jako ]by řekl: „Neb, ač i z prodlenie toho budu škoden, však větší chválu z něho vezmu, když přijde čas, abych se věčně kochal s Kristem.“ A jinde také die: „Po- žádach, abych vzdálen byl od Krista pro mé bratří, ješto jsú podlé těla mně (přívuzni).“ Ktož by pak pro útěchu zdejšieho náboženstvie chtěl dáti obmeškánu býti svým bližním, tenť by svatého Pavla nenásledoval. A přesto nemá 120 se ižádný tak všie věci poddati práci, by se také časem svým k modlitbám, na páteře, do kostela na Božie službu aneb na kázanie neuprázdnil. Ta pak vdova, jako učí svatý Pavel, ješto jest právě vdova, totíž vší věci jest osiřela, nemaj íc) již dětí ani kohožkoli, 84
Strana 85
ješto by k její práci byl přivázán, ta pro to nebuď (1)hostaj- 125 na, ale pracuj postem a modlitbami ve dne i v noci. A chceš-li čísti o tom, coť příslušie k tvému stavu, znamenaj, coť sem psal duchovním lidem. O MANŽELSKÉM STAVU O manželském stavu slušalo by bylo prvé psáti než o vdovském; neb z panenského stavu, ktož v něm ostati nechce, má prvé v manželský vstúpiti nežli vdovský. Ale že z těchto tří stavóv najmenší duostojenstvie má stav manžel- ský, protoť sem prvé psal o oněch dvú. Neb jest psáno: „Vesel se, jalová, ješto nerodíš dětí; neb ta viece má dětí, ješto nemá muže, nežli ona s mužem.“ Co dětí bude v ne- besiech mieti svatý Pavel i jiní světí kazatelé neb svatá Kateřina s jinými svatými pannami, ješto jsú byli jiným 10 ku příkladu! Avšak pro to duostojný jest stav manželský a počestný. A znamenitě truoji dobrú věc má v sobě: najprvé vieru, kterúž dva manželé jsta dlužna sobě; druhé svátost, neb svatú věc znamenává, jakož o tom něco poviem, když o svátostech kostelních mluviti budu; třetie má plod, jímž nahrazuje v počestnosti zde na světě, což na každý čas smrt ujímá. V tomť jest také manželstvo stav počestný, že uka- zuje, kto jsú sobě v rodu aneb v příbuzenství; a tak přízen činí mezi lidmi, že ukazuje, kto jsú sobě v rodu bratřie 20 neb sestry; a ti, ješto jsú sobě nebyli v rojdu, ti sobě budú šiřie, svě(s)ti, svakové, nevěsty; a tak i o jiných. A protož, ktož chcete v manželský stav, vstupte. Dobrýť jest; jediné vy se tak k němu připravte před svatbú, jakožť sem dřieve psal těm pannám, ješto chtie za muž. A když již 25 v něm budete, dobře v něm buďte opatrni; nebo ne v ne- čistotu zuove vás Buoh, ale abyšte čístě a světě stavu man- 15 43a2 43a1 85
ješto by k její práci byl přivázán, ta pro to nebuď (1)hostaj- 125 na, ale pracuj postem a modlitbami ve dne i v noci. A chceš-li čísti o tom, coť příslušie k tvému stavu, znamenaj, coť sem psal duchovním lidem. O MANŽELSKÉM STAVU O manželském stavu slušalo by bylo prvé psáti než o vdovském; neb z panenského stavu, ktož v něm ostati nechce, má prvé v manželský vstúpiti nežli vdovský. Ale že z těchto tří stavóv najmenší duostojenstvie má stav manžel- ský, protoť sem prvé psal o oněch dvú. Neb jest psáno: „Vesel se, jalová, ješto nerodíš dětí; neb ta viece má dětí, ješto nemá muže, nežli ona s mužem.“ Co dětí bude v ne- besiech mieti svatý Pavel i jiní světí kazatelé neb svatá Kateřina s jinými svatými pannami, ješto jsú byli jiným 10 ku příkladu! Avšak pro to duostojný jest stav manželský a počestný. A znamenitě truoji dobrú věc má v sobě: najprvé vieru, kterúž dva manželé jsta dlužna sobě; druhé svátost, neb svatú věc znamenává, jakož o tom něco poviem, když o svátostech kostelních mluviti budu; třetie má plod, jímž nahrazuje v počestnosti zde na světě, což na každý čas smrt ujímá. V tomť jest také manželstvo stav počestný, že uka- zuje, kto jsú sobě v rodu aneb v příbuzenství; a tak přízen činí mezi lidmi, že ukazuje, kto jsú sobě v rodu bratřie 20 neb sestry; a ti, ješto jsú sobě nebyli v rojdu, ti sobě budú šiřie, svě(s)ti, svakové, nevěsty; a tak i o jiných. A protož, ktož chcete v manželský stav, vstupte. Dobrýť jest; jediné vy se tak k němu připravte před svatbú, jakožť sem dřieve psal těm pannám, ješto chtie za muž. A když již 25 v něm budete, dobře v něm buďte opatrni; nebo ne v ne- čistotu zuove vás Buoh, ale abyšte čístě a světě stavu man- 15 43a2 43a1 85
Strana 86
43b1 30 želského užívali, ne v bezpřiemné žádosti tělesné jako ti lidé, ješto neznají Boha. Nemni ijeden, byť vše, což za- myslíš, protože jsi v manželstvě, slušalo páchati s ženú. Položilť jest Buoh cíl žádosti tělesné jakožto i moři, aby z své miery nevycházelo. Takéž i (v) manželstvě, vyjde-li tělesná žádost z cíle, proti Božiemu ustavenie, nebyloť by také manželstvie čistota, ale brž nečistota a šeředstvie. Sku- 35 tek manželský nikdyť nenie jindy v manželské čistotě, jediné když by v svój čas byl pro plod aneb že by jeden druhému pro jeho křehkost povolil, jakož o tom viece mluviti budu. A protož řku: Ktož jest v manželstvě, má opatren býti pro- to, aby nezšeredil v sobě čistoty toho ] stavu duostojného, 40 i také aby ve všem byl opatren, což příslušie k tomu stavu. KTERAK ZLYMI MANŽELY ČRT VLÁDNE Neb se (č)te v knichách Tobiášových, že jedna šlechetná panna byla otdána řadem za sedm m u)žóv; a kteréhož jsú s ní položili, toho ihned črt udávil, až jeliž ostala s osmým. Tiem muožem znamenati, že v manželstvu bývají osmeři lidé, a z těch jsú sedmeři, ješto jimi črt vládne a moc svú nad nimi ukazuje; ale s osmými nemá nic činiti, aniž jsú pod jeho mocí. Najprvé těmi črt vládne, ješto netbají kostelnieho usta- 10 venie, by se tak v manželstvo sněli před knězem, a v ty časy n(e)zapověděné kostelem, jakož slušie, a jeliž sobě z rodu vyjdú a z příbuzenstvie. Neb když potupují kostel hrdostí, nechtiec držeti ustavenie jeho, k diábluť slušejí, nebudú-liť se toho káti. Pakli je kto přestúpil to snad nevěda, by to tak zlé bylo, a že se jest oženil v zápovědný čas, anebo že se jest dřieve spojil s kterú, než jest oddán knězem, aneb s rodičkú aneb s nevěstú dřieve, než by došlo kolene pátého, aneb s kmo trú aneb po biřmovánie aneb s těmi, kteréž by sám 15 43b2 86
43b1 30 želského užívali, ne v bezpřiemné žádosti tělesné jako ti lidé, ješto neznají Boha. Nemni ijeden, byť vše, což za- myslíš, protože jsi v manželstvě, slušalo páchati s ženú. Položilť jest Buoh cíl žádosti tělesné jakožto i moři, aby z své miery nevycházelo. Takéž i (v) manželstvě, vyjde-li tělesná žádost z cíle, proti Božiemu ustavenie, nebyloť by také manželstvie čistota, ale brž nečistota a šeředstvie. Sku- 35 tek manželský nikdyť nenie jindy v manželské čistotě, jediné když by v svój čas byl pro plod aneb že by jeden druhému pro jeho křehkost povolil, jakož o tom viece mluviti budu. A protož řku: Ktož jest v manželstvě, má opatren býti pro- to, aby nezšeredil v sobě čistoty toho ] stavu duostojného, 40 i také aby ve všem byl opatren, což příslušie k tomu stavu. KTERAK ZLYMI MANŽELY ČRT VLÁDNE Neb se (č)te v knichách Tobiášových, že jedna šlechetná panna byla otdána řadem za sedm m u)žóv; a kteréhož jsú s ní položili, toho ihned črt udávil, až jeliž ostala s osmým. Tiem muožem znamenati, že v manželstvu bývají osmeři lidé, a z těch jsú sedmeři, ješto jimi črt vládne a moc svú nad nimi ukazuje; ale s osmými nemá nic činiti, aniž jsú pod jeho mocí. Najprvé těmi črt vládne, ješto netbají kostelnieho usta- 10 venie, by se tak v manželstvo sněli před knězem, a v ty časy n(e)zapověděné kostelem, jakož slušie, a jeliž sobě z rodu vyjdú a z příbuzenstvie. Neb když potupují kostel hrdostí, nechtiec držeti ustavenie jeho, k diábluť slušejí, nebudú-liť se toho káti. Pakli je kto přestúpil to snad nevěda, by to tak zlé bylo, a že se jest oženil v zápovědný čas, anebo že se jest dřieve spojil s kterú, než jest oddán knězem, aneb s rodičkú aneb s nevěstú dřieve, než by došlo kolene pátého, aneb s kmo trú aneb po biřmovánie aneb s těmi, kteréž by sám 15 43b2 86
Strana 87
křtil aneb jeho otec aneb mátě, radímťjemu: měj o to dobrú radu s múdrými a bohobojnými a kaj se toho, nedaj nad 20 sebú črtu vlásti, a děkuj Bohu, že ť jest popřál káti se toho. Druzí jsú, ješto jimi také črt vládne, ješto překážejí sobě dobře činiti; jakož ti činie, ješto jeden druhému brání po- kory pořádné, stroje proti jeho mysli hrdosti světské a kla- 25 maje jeho sprostností upřiemnú, bráně almužny skrovné a slušně vstávati na modlitby se ctí, aneb ke mši choditi anebo na dobrá kázanie; aneb bráně čeledi dietek k dobrému vésti, zapomněvše, že jeden druhému dán jest ku pomoci, bráti se dnem ote dne skutky dobrými do královstvie ne- beského, i nepomáhá pak, ale překážie. A mohliť by se ta- koví dobře leknúti toho, ješto Syn Božie řekl: „Běda vám, ješto zavieráte nebeské královstvie! Ani vy v(e)jdete, aniž jiným vníti dáte! Třetí jsú, jichž by črt nerad z své moci pustil, ješto jsú 35 spolu zle živi, svářiec se a nenávidiec sobě, jsta-li oba vin- na; jakož, když se tak hryzú a svářie, mnohemť spieše budeta oba křiva nežli oba práva; protož ještě k svému hoři nejsta bez hřiecha velikého. Pakli jeden vinen, a druhému jest núzi učinil, který jest druhému viece přezřel, tenť větší odplatu bude mieti, a druhýť v hoři bude, ktož bez potřeby v domu kramol činie. Neb jsú někteří, jakž se sbéřeta, tak dosti sváru; (nic nepřetrpíta jeden druhému,) n(i)kdy se o nic nesmluvíta, ale vždy onen sem a onen tam, jako oněch sedm bludných hvězd, jenž jsú se nikdy od počátka světa 45 v jednom běhu nesrovnaly. Jimž — (ne hvězdám těm, ale lidem tak nesvorným) - jakož svatý Judas pravie, schována búře temná na věky. Čtvrtí diáblovi manželé to jsú, ješto nedržie manželské viery sobě, ale cizoložie. A mohli by po tom rozoměti, že jest veliká věc cizolo (ž)stvo, neb pro ižádnú věc nemóž jeden manžel druhého v křesťanství zavrci, než jediné pro 30 40 44a1 50 87
křtil aneb jeho otec aneb mátě, radímťjemu: měj o to dobrú radu s múdrými a bohobojnými a kaj se toho, nedaj nad 20 sebú črtu vlásti, a děkuj Bohu, že ť jest popřál káti se toho. Druzí jsú, ješto jimi také črt vládne, ješto překážejí sobě dobře činiti; jakož ti činie, ješto jeden druhému brání po- kory pořádné, stroje proti jeho mysli hrdosti světské a kla- 25 maje jeho sprostností upřiemnú, bráně almužny skrovné a slušně vstávati na modlitby se ctí, aneb ke mši choditi anebo na dobrá kázanie; aneb bráně čeledi dietek k dobrému vésti, zapomněvše, že jeden druhému dán jest ku pomoci, bráti se dnem ote dne skutky dobrými do královstvie ne- beského, i nepomáhá pak, ale překážie. A mohliť by se ta- koví dobře leknúti toho, ješto Syn Božie řekl: „Běda vám, ješto zavieráte nebeské královstvie! Ani vy v(e)jdete, aniž jiným vníti dáte! Třetí jsú, jichž by črt nerad z své moci pustil, ješto jsú 35 spolu zle živi, svářiec se a nenávidiec sobě, jsta-li oba vin- na; jakož, když se tak hryzú a svářie, mnohemť spieše budeta oba křiva nežli oba práva; protož ještě k svému hoři nejsta bez hřiecha velikého. Pakli jeden vinen, a druhému jest núzi učinil, který jest druhému viece přezřel, tenť větší odplatu bude mieti, a druhýť v hoři bude, ktož bez potřeby v domu kramol činie. Neb jsú někteří, jakž se sbéřeta, tak dosti sváru; (nic nepřetrpíta jeden druhému,) n(i)kdy se o nic nesmluvíta, ale vždy onen sem a onen tam, jako oněch sedm bludných hvězd, jenž jsú se nikdy od počátka světa 45 v jednom běhu nesrovnaly. Jimž — (ne hvězdám těm, ale lidem tak nesvorným) - jakož svatý Judas pravie, schována búře temná na věky. Čtvrtí diáblovi manželé to jsú, ješto nedržie manželské viery sobě, ale cizoložie. A mohli by po tom rozoměti, že jest veliká věc cizolo (ž)stvo, neb pro ižádnú věc nemóž jeden manžel druhého v křesťanství zavrci, než jediné pro 30 40 44a1 50 87
Strana 88
44a2 44b1 cizoložstvo. Neb ten hřiech slib viery manželské ruší a po- cházie ze zlého srdce, nevěrného v slibiech; hrozná jest ohyzda i před Bohem i před lidmi, ktož by se chtěli právě rozmysliti, tak pro [ krátkú a šeradnú lahódku ztratiti vieru slíbenú manželu svému! Ale že jimi črt vládne a oni nechtí býti Bohem od něho vyproštěni, protož črta i poslúchají, neb věčně mají jeho býti v pekelném ohni s nevěrnými, ač 60 se toho zde nepokají. A jakžkoli jest veliká zlost muži cizo- ložiti, však se nadto ženě obtieží tiem, že ona učinie dědice ne z dědicóv; a tady bude velikým krádežem vinna, když, dobudúc dětí z cizoložstva, narodie je k ciziemu zbožie a oblúpí tiem děti svého pravého muže, když cizoložňata 65 budú s nimi diel mieti. Pátí jsú, ješto plod tratie, buďto kúzly, nápoji aneb čímž- kolivěk, aby nepočínaly. Pakli zatratie plod již počatý ane- bo porozený, tiem větší zlé. Šestí, jimiž črt vládne, jsú ti, ješto dietky své zle vedú, 70 neučiec jich Božím cestám, vidiec, any za mladu zle činiti počínají zlým, nekázaným mluvením, ano se chytře aneb hrdě v(z)elží aneb v smilství ustavějí; i smějí se tomu a ne- bránie jim toho, né brž i sami jich často k tomu ponúkají. Bojím se za ně, že neje den, jenž by měl dietky mieti sobě k utěšenie a k chvále s sebú v nebeském královstvie, vida v nich některá duostojenstvie, jichž sám v sobě nemóž mieti, jako čistotu panenskú, v některých kněžstvo duostoj- né, to je uzří sobě k věčnému hoři v odsúzení, ano to zlé, jemuž se jest zde za mladu v nich smál, rozmohlo se, i to 8o zlé, což jsú od něho vídali, ano se vše nad jeho zlost roz- množilo k jeho hoři. A tak otec neb mátě, ješto své děti zle vedú, budú od nich v pekle větší núzi a múku mieti než ot diáblóv. Sedmí manželé diáblovi jsú, ješto se milují přieliš ne- 85 múdře v žádosti smilné a nějak nelepě v svém smilství ko- chají se, a šeradně oslnuvše tú žádostí, ne podlé běhu a při- 75 55 88
44a2 44b1 cizoložstvo. Neb ten hřiech slib viery manželské ruší a po- cházie ze zlého srdce, nevěrného v slibiech; hrozná jest ohyzda i před Bohem i před lidmi, ktož by se chtěli právě rozmysliti, tak pro [ krátkú a šeradnú lahódku ztratiti vieru slíbenú manželu svému! Ale že jimi črt vládne a oni nechtí býti Bohem od něho vyproštěni, protož črta i poslúchají, neb věčně mají jeho býti v pekelném ohni s nevěrnými, ač 60 se toho zde nepokají. A jakžkoli jest veliká zlost muži cizo- ložiti, však se nadto ženě obtieží tiem, že ona učinie dědice ne z dědicóv; a tady bude velikým krádežem vinna, když, dobudúc dětí z cizoložstva, narodie je k ciziemu zbožie a oblúpí tiem děti svého pravého muže, když cizoložňata 65 budú s nimi diel mieti. Pátí jsú, ješto plod tratie, buďto kúzly, nápoji aneb čímž- kolivěk, aby nepočínaly. Pakli zatratie plod již počatý ane- bo porozený, tiem větší zlé. Šestí, jimiž črt vládne, jsú ti, ješto dietky své zle vedú, 70 neučiec jich Božím cestám, vidiec, any za mladu zle činiti počínají zlým, nekázaným mluvením, ano se chytře aneb hrdě v(z)elží aneb v smilství ustavějí; i smějí se tomu a ne- bránie jim toho, né brž i sami jich často k tomu ponúkají. Bojím se za ně, že neje den, jenž by měl dietky mieti sobě k utěšenie a k chvále s sebú v nebeském královstvie, vida v nich některá duostojenstvie, jichž sám v sobě nemóž mieti, jako čistotu panenskú, v některých kněžstvo duostoj- né, to je uzří sobě k věčnému hoři v odsúzení, ano to zlé, jemuž se jest zde za mladu v nich smál, rozmohlo se, i to 8o zlé, což jsú od něho vídali, ano se vše nad jeho zlost roz- množilo k jeho hoři. A tak otec neb mátě, ješto své děti zle vedú, budú od nich v pekle větší núzi a múku mieti než ot diáblóv. Sedmí manželé diáblovi jsú, ješto se milují přieliš ne- 85 múdře v žádosti smilné a nějak nelepě v svém smilství ko- chají se, a šeradně oslnuvše tú žádostí, ne podlé běhu a při- 75 55 88
Strana 89
rozenie člověčieho, jakož jest Buoh ustanovil, aby v man- želské poctivosti muž jako pán byl nad ženú a žena aby v sprostné pokoře muži poddána byla. KTERAK DOBŘÍ MANŽELÉ MAJÍ ŽIVI BYTI Osmí manželé jsú ti, a znamenávají se mužem osmým téj panny, Tobiášem, jinochem dobrým, ješto jest s ní v man- želství nebál se črta. A to jsú ti, ješto milujíc Boha střehú se těch sedmi zlých věcí v manželstvě, a na svých svatbách ostříhají Božie bázni; jakož se čte o svatbě toho jistého ji- nocha ctného s jeho pannu, že sjidechu se hodovat, „ale, praví, „s bázní Božie v ta dobu svatebné hody činiechu“. A to jest dobře viděti v těch kniežkách Tobiášových, že jsú se ve všem tak pěkně Boha dokládali, chváléc jej tu i jemu děkujíc a k němu tu prosbu vzdávajíc, a tak jsú hodni byli ot Boha utěšenie. Ale již pohřiechu lidé na svatbách málo na Buoh tbají a hledie, kterak by kto najvětšie hrdost mohl ukázati rú- chem, ztravú i kterúžkoli chlúbú nestatečnú. Avšak Buoh 15 praví skrze Isaiáše proroka: „Pištba, bubny, hudba roz- ličná na vašich kvasiech jest, a Božieho zpósobenie nehle- dáte ani znamenáte skutkóv rukú jeho." A protož Buoh jim tu hrozí hladem, vězením i jiným zlým. Božie zpósobenie v manželstvě jest svátost, viera a plod. 20 Ale poně málo lidé na to patřie; neb téměř každý podlé své zlé [ žádosti svú vuoli napásti chce: onen hrdostí pna se nad jiné, onen smilnú a nestydatú řečí, onen zpravováním a po- mlúvaním, onen obžerstvím, onen pak závistí pro něco chředne, a onen své smilné oči ve všech pase; a ony pak 25 baby jedna mimo druhú mistruje svá kúzla aneb své čáry a vědma jakás a návazy, chtiec každá slúti múdrá. A tak málo svateb bohobojných. Protož jisté jest, kdež tak lidé 5 10 44b2 45a1 89
rozenie člověčieho, jakož jest Buoh ustanovil, aby v man- želské poctivosti muž jako pán byl nad ženú a žena aby v sprostné pokoře muži poddána byla. KTERAK DOBŘÍ MANŽELÉ MAJÍ ŽIVI BYTI Osmí manželé jsú ti, a znamenávají se mužem osmým téj panny, Tobiášem, jinochem dobrým, ješto jest s ní v man- želství nebál se črta. A to jsú ti, ješto milujíc Boha střehú se těch sedmi zlých věcí v manželstvě, a na svých svatbách ostříhají Božie bázni; jakož se čte o svatbě toho jistého ji- nocha ctného s jeho pannu, že sjidechu se hodovat, „ale, praví, „s bázní Božie v ta dobu svatebné hody činiechu“. A to jest dobře viděti v těch kniežkách Tobiášových, že jsú se ve všem tak pěkně Boha dokládali, chváléc jej tu i jemu děkujíc a k němu tu prosbu vzdávajíc, a tak jsú hodni byli ot Boha utěšenie. Ale již pohřiechu lidé na svatbách málo na Buoh tbají a hledie, kterak by kto najvětšie hrdost mohl ukázati rú- chem, ztravú i kterúžkoli chlúbú nestatečnú. Avšak Buoh 15 praví skrze Isaiáše proroka: „Pištba, bubny, hudba roz- ličná na vašich kvasiech jest, a Božieho zpósobenie nehle- dáte ani znamenáte skutkóv rukú jeho." A protož Buoh jim tu hrozí hladem, vězením i jiným zlým. Božie zpósobenie v manželstvě jest svátost, viera a plod. 20 Ale poně málo lidé na to patřie; neb téměř každý podlé své zlé [ žádosti svú vuoli napásti chce: onen hrdostí pna se nad jiné, onen smilnú a nestydatú řečí, onen zpravováním a po- mlúvaním, onen obžerstvím, onen pak závistí pro něco chředne, a onen své smilné oči ve všech pase; a ony pak 25 baby jedna mimo druhú mistruje svá kúzla aneb své čáry a vědma jakás a návazy, chtiec každá slúti múdrá. A tak málo svateb bohobojných. Protož jisté jest, kdež tak lidé 5 10 44b2 45a1 89
Strana 90
45a2 35 45 50 málo tbají na Buoh, že se jich hodovánie obrátí v pláč. 30 Sám pak ženich s nevěstú, když složena budeta spolu, by vzali na přieklad toho dobrého jinocha Tobiáše s jeho pan- nú, ne zleť by v tom učinili. Toho jest archanděl Božie byl naučil řka: „Když budeš s ní v svém pokoji, za tři dni zdrž se ot nie a buď s ní ty noci na modlitbách. A po třetie noci přijmeš svú pannu s bázní Božie, viece plodu z ní žádaje, než své žádosti naplniti.“ Jakož jest to i učinil; neb když jest s ní již položen byl, řekl k nie: „Sáro, vstaň, modlva se k Bohu! Děti sme svatých lidí, nemáme se sníti] tak nepo- řádně jako ti, ješto neznají Boha.“ A tak vstavše, Bohu jsta 40 se poručila a zaslúžila, aby svatý anděl diábla svázal, že jim nemohl uškoditi. Ale již jsú na svatbách jin(í) rádce ze zlosti a nesličnosti, kteříž učí mladé řkúc: „První noc takto se ukaž!“ A pak vstanúc lecičehos se vztazují na nevěstě, ješto potom tiem budú váleti smiech. To-li je bázen Božie? Lépe by bylo před takými potvorami vrata zavřieti, nežli je na svatbu zváti. Ale kdež by lidi múdré a bohobojné na svatbách měli a poslúchali jich, tuť by se dobrým nestyděli a měli by Božie milost a zaslúžili, aby diábel byl jako svázán, aby nepásl v nich své vóle; ješto kvasiec s potvorami hrdými, smilnými, obžernými, s klevetnými, s zpravovači, s nestydli- vými anebs babami kúzedlnými, zaslúžili by Božieho hněvu a diábel od nich nebude vyhnán, ale brž přivázán k nim bude zlým příkladem a obyčejem; neb se spieše lidé při- 55 chopí zlého než dobrého. O MANŽELSKÉ MILOSTI 45b1 A když již po svatbě dva manželé spolu budeta, máta toho býti pilni, aby mohli milost mieti mezi sebú. A protož i přes mysl z práva má jeden druhému ukazovati milost. 90
45a2 35 45 50 málo tbají na Buoh, že se jich hodovánie obrátí v pláč. 30 Sám pak ženich s nevěstú, když složena budeta spolu, by vzali na přieklad toho dobrého jinocha Tobiáše s jeho pan- nú, ne zleť by v tom učinili. Toho jest archanděl Božie byl naučil řka: „Když budeš s ní v svém pokoji, za tři dni zdrž se ot nie a buď s ní ty noci na modlitbách. A po třetie noci přijmeš svú pannu s bázní Božie, viece plodu z ní žádaje, než své žádosti naplniti.“ Jakož jest to i učinil; neb když jest s ní již položen byl, řekl k nie: „Sáro, vstaň, modlva se k Bohu! Děti sme svatých lidí, nemáme se sníti] tak nepo- řádně jako ti, ješto neznají Boha.“ A tak vstavše, Bohu jsta 40 se poručila a zaslúžila, aby svatý anděl diábla svázal, že jim nemohl uškoditi. Ale již jsú na svatbách jin(í) rádce ze zlosti a nesličnosti, kteříž učí mladé řkúc: „První noc takto se ukaž!“ A pak vstanúc lecičehos se vztazují na nevěstě, ješto potom tiem budú váleti smiech. To-li je bázen Božie? Lépe by bylo před takými potvorami vrata zavřieti, nežli je na svatbu zváti. Ale kdež by lidi múdré a bohobojné na svatbách měli a poslúchali jich, tuť by se dobrým nestyděli a měli by Božie milost a zaslúžili, aby diábel byl jako svázán, aby nepásl v nich své vóle; ješto kvasiec s potvorami hrdými, smilnými, obžernými, s klevetnými, s zpravovači, s nestydli- vými anebs babami kúzedlnými, zaslúžili by Božieho hněvu a diábel od nich nebude vyhnán, ale brž přivázán k nim bude zlým příkladem a obyčejem; neb se spieše lidé při- 55 chopí zlého než dobrého. O MANŽELSKÉ MILOSTI 45b1 A když již po svatbě dva manželé spolu budeta, máta toho býti pilni, aby mohli milost mieti mezi sebú. A protož i přes mysl z práva má jeden druhému ukazovati milost. 90
Strana 91
Nijakež nemilosti neukazuj; zdalit se z toho milost počne? s Neb kdež ta jest, jest-li pravá, tu v ničemž nenie nedostatku. A protož muž s ženú ze všech spolu najprv dlužna sta se milovati. Psáno jest to v knichách Mojžiešových a vidíme to před sebú, že proto ostane člověk otce i mateře a bude s ženú nebo žena s mužem. Svatý Augustin také praví, že milost pořádná najprv pocházie ot jednoho manžela k druhému. A když se právě dva manželé milujeta, rozličná práce bude jim oblechčena (!) tú milostí, ani se na to kdy roz- myslíta, by jeden druhého čím nebyl hoden. Ale kde se ne- milujeta, vše jim jest zlo a rohato. A pohřiechu tak snadno kudys vchodí ta nemilost; avšakžt, kterýmť milost sejde, ještě k své túze nenieť bez hřiechu, kdež se věrně nemilujeta. Druhé jest - ale vše to pocházie z milosti —, že máta sobě věrna býti ve všech věcech. Najprv v sbožie, což máta, to jim k pilné potřebě jmá obecno býti; ne tak, by se dělila 20 45b3 v potřebu pilnú, aby řekl jeden: „Toto jest mé! Tohoto nedám!“, než jeden jedno má pósobiti a druhý druhé: muž větší věci do domu dobývati a žena menšie v domu. Ani také, by jeden, chtě své dobré zpósobiti, i netbal, aby se druhý v svém zameškal, a snad u pilnějšiem; neb by to ne- 25 byla viera, když by jeden chtěl slúti, že jest své dobře zpó- sobil, i dal druhému příčinu k obmeškánie; a zvláště by to nemúdrost byla, viece ztratiti pro méně. Viece sobě také máta (ve cti) věrna býti; neb jako i sbo- žie, takéž čest: což jest jednoho, též i druhého. A protož jeden druhého čest, kudyž móž podlé Boha, má ohrázeti jako i sbožie, nic naň neprones(a) nesličného, ani žaluje cizím lidem. Neb jakož jednoho chudoba jest jich obú chu- doba, takéž jednoho nečest i druhéhoť nectí. V duši také máta sobě věrna býti, aby jeden druhého spasenie hlédal 35 raddú, i také Boha zaň prose zvláště a nedada příčiny k hřiechu; a také, než by druhému dal shřešiti smrtedlným hřiechem, radějí s ním shřeš všedním; a tak ta věrná milost, 10 30 15 91
Nijakež nemilosti neukazuj; zdalit se z toho milost počne? s Neb kdež ta jest, jest-li pravá, tu v ničemž nenie nedostatku. A protož muž s ženú ze všech spolu najprv dlužna sta se milovati. Psáno jest to v knichách Mojžiešových a vidíme to před sebú, že proto ostane člověk otce i mateře a bude s ženú nebo žena s mužem. Svatý Augustin také praví, že milost pořádná najprv pocházie ot jednoho manžela k druhému. A když se právě dva manželé milujeta, rozličná práce bude jim oblechčena (!) tú milostí, ani se na to kdy roz- myslíta, by jeden druhého čím nebyl hoden. Ale kde se ne- milujeta, vše jim jest zlo a rohato. A pohřiechu tak snadno kudys vchodí ta nemilost; avšakžt, kterýmť milost sejde, ještě k své túze nenieť bez hřiechu, kdež se věrně nemilujeta. Druhé jest - ale vše to pocházie z milosti —, že máta sobě věrna býti ve všech věcech. Najprv v sbožie, což máta, to jim k pilné potřebě jmá obecno býti; ne tak, by se dělila 20 45b3 v potřebu pilnú, aby řekl jeden: „Toto jest mé! Tohoto nedám!“, než jeden jedno má pósobiti a druhý druhé: muž větší věci do domu dobývati a žena menšie v domu. Ani také, by jeden, chtě své dobré zpósobiti, i netbal, aby se druhý v svém zameškal, a snad u pilnějšiem; neb by to ne- 25 byla viera, když by jeden chtěl slúti, že jest své dobře zpó- sobil, i dal druhému příčinu k obmeškánie; a zvláště by to nemúdrost byla, viece ztratiti pro méně. Viece sobě také máta (ve cti) věrna býti; neb jako i sbo- žie, takéž čest: což jest jednoho, též i druhého. A protož jeden druhého čest, kudyž móž podlé Boha, má ohrázeti jako i sbožie, nic naň neprones(a) nesličného, ani žaluje cizím lidem. Neb jakož jednoho chudoba jest jich obú chu- doba, takéž jednoho nečest i druhéhoť nectí. V duši také máta sobě věrna býti, aby jeden druhého spasenie hlédal 35 raddú, i také Boha zaň prose zvláště a nedada příčiny k hřiechu; a také, než by druhému dal shřešiti smrtedlným hřiechem, radějí s ním shřeš všedním; a tak ta věrná milost, 10 30 15 91
Strana 92
46a3 45 50 55 60 jiež chceš onoho i zbaviti hřiecha, přikryjeť tvój hřiech. A jakož pokládá svatý Tomáš z Akvině, tiem činem a hřie- chem nebude hřiech veždajšie, když kto pro potřebu učinie jej; jako mnoho mluviti jest hřiech veždajší, avšak když jest třeba mluviti, ižádného hřiecha nenie. Jmáta sobě věrna býti dva manžely, že, než by jeden druhému dal smutnu býti a v túhách, aby jej i lehkostí ně- jakú tělesnú utěšil, kteráž by zvláště proti Božie zápovědi nebyla; ačť by se i hřiešek zdál, z téť viery a milosti nebude hřiechem. I v tom také máta sobě věrn(a) býti dva man- žely, aby se nijakž ruozno nelúčila, tak, aby jeden druhému snad přál smrti aneb nějak jinak chtěl jeho rád prázden býti pro kterú nechut nebo práci anebo pro čáku bydla poko«j) nějšieho aneb dle vdovské odplaty. Tohoť znameni- tě brání svatý Pavel řka: „Přivázáns' ženě? Nehlédaj roz- vázanie! Pak zvláštně viera, kterúž sobě dlužna sta dva manželé, jest, aby nijakež nepřestúpila manželstva cizoložstvem. Ja- kož sem o tom i dřieve pověděl, velmi jest zlá věc cizolož- stvo. Pro tož, manželé, vždyť vám radím, varujte se cizo- ložstva, milost a vieru k sobě majíc. Pakli jeden nezdrží se proti druhému, nic se proto druhý nerozpakuj proti Bohu ani se ptaj po kúzlech; mocent jest Buoh i umieť, a žeť jest dobrý a spravedlivý, nenecháť té žalosti bez odplaty, ač ty u pravé vieře (s)stojíš a neučiníš nic proti právu. Třetie, když sta již spolu dva manželé, máta čistoty man- 65 želské ostřiehati. A to pocházie z viery i také z milosti po- řádné, aby se ani Bohu ani sobě neohyzdili nečistotú. A sva- tý Pavel zvláště manžely upomíná řka: „Ne v nečistotu vás jest pozval.“ Zvláštní nečistota manželská jest cizoložstvo; a také, když se některak nelepě manželé milujeta, páchajíc 70 smilstvo proti obyčeji, aneb jako na chlúbu a bezpřiemně; aneb netbajíc na Buoh ani na kostelnie ustavenie, a netbajíc na hody veliké ani ctiec neděle anebo jiných svátkóv, jako 46a1 40 92
46a3 45 50 55 60 jiež chceš onoho i zbaviti hřiecha, přikryjeť tvój hřiech. A jakož pokládá svatý Tomáš z Akvině, tiem činem a hřie- chem nebude hřiech veždajšie, když kto pro potřebu učinie jej; jako mnoho mluviti jest hřiech veždajší, avšak když jest třeba mluviti, ižádného hřiecha nenie. Jmáta sobě věrna býti dva manžely, že, než by jeden druhému dal smutnu býti a v túhách, aby jej i lehkostí ně- jakú tělesnú utěšil, kteráž by zvláště proti Božie zápovědi nebyla; ačť by se i hřiešek zdál, z téť viery a milosti nebude hřiechem. I v tom také máta sobě věrn(a) býti dva man- žely, aby se nijakž ruozno nelúčila, tak, aby jeden druhému snad přál smrti aneb nějak jinak chtěl jeho rád prázden býti pro kterú nechut nebo práci anebo pro čáku bydla poko«j) nějšieho aneb dle vdovské odplaty. Tohoť znameni- tě brání svatý Pavel řka: „Přivázáns' ženě? Nehlédaj roz- vázanie! Pak zvláštně viera, kterúž sobě dlužna sta dva manželé, jest, aby nijakež nepřestúpila manželstva cizoložstvem. Ja- kož sem o tom i dřieve pověděl, velmi jest zlá věc cizolož- stvo. Pro tož, manželé, vždyť vám radím, varujte se cizo- ložstva, milost a vieru k sobě majíc. Pakli jeden nezdrží se proti druhému, nic se proto druhý nerozpakuj proti Bohu ani se ptaj po kúzlech; mocent jest Buoh i umieť, a žeť jest dobrý a spravedlivý, nenecháť té žalosti bez odplaty, ač ty u pravé vieře (s)stojíš a neučiníš nic proti právu. Třetie, když sta již spolu dva manželé, máta čistoty man- 65 želské ostřiehati. A to pocházie z viery i také z milosti po- řádné, aby se ani Bohu ani sobě neohyzdili nečistotú. A sva- tý Pavel zvláště manžely upomíná řka: „Ne v nečistotu vás jest pozval.“ Zvláštní nečistota manželská jest cizoložstvo; a také, když se některak nelepě manželé milujeta, páchajíc 70 smilstvo proti obyčeji, aneb jako na chlúbu a bezpřiemně; aneb netbajíc na Buoh ani na kostelnie ustavenie, a netbajíc na hody veliké ani ctiec neděle anebo jiných svátkóv, jako 46a1 40 92
Strana 93
křížových dní, adventu, postu; aneb když se v šestineděléch nestřežeta nebo v ženské nemoci aneb když jest žena těžka: to jest vše nečistota v manželství, avšak některá smrtedlná, a některá všednie; cizoložstvo a proti běhu přirozenému a netbati na Buoh, to jest vždy hřiech smrtedlný. Ale někdy v některý svátek pro krátkost v manželství móž nebyti smrtedlný hřiech, když nenie z potupy Boha aneb kostel- nieho ustavenie, alevšak jest pro to vždy hřiech všednie. 80 Neb, kdyžkolivěk který manžel ne pro plod, ale maje libost v své žádosti, i žádá skutku na druhém, vždyť jest poprznil v sobě čistoty manželské ten, kterýž jest žádal, a čímž u větší nečas žádá, tiemť větší jest jeho nečistota; avšak druhý povole nemá hřiechu, nemóž-li jeho pěkně a pravdú od toho odvésti, a najviec proto, aby se jinde nezkálel jinak, než sluší; leč by jej byl k tomu rozdráždil, tak by byl hřiech z rozdrážděnie, ale ne z povolenie. A pakli by nepovolil, mohl by k většiemu hřiechu přijíti, protož, nechce-liť druhý bez toho býti, vždy jeho křehkosti povol. Ale muž s ženú, jak ji zná, tak s ní má býti; nemá čakati, by ona řekla: „Poď se mnú!“, ať by snad svój stud zacho- vala; ale — jakož sem řekl — jak ji zná, tak s ní buď. Pak běch řekl, nemuož-li pravdú otvésti, ať by skutku povolil, když druhý žádá. Tiemť najviec ženy jmiením, aby někdy, 95 nechtieci povoliti, i řekla by snad: „Nemocnať sem,“ a nejsúc; a tak tiem jednu muže oklamajíc, a potom, by pak i u pravdě nemocna byla, snad ť potom neuvěří toho. A velikéť jest zlé v ženské nemoci a též, dokadž po porodu dietěte žena nebude zdráva, dopustiti se s mužem. Praví 100 obecně lékaři, že, kteréž by se dietě počalo v ta dobu, ne- bývá zdrávo, ale najohavnější nemoci mievá. Avšakť jest menší hřiech než cizoložstvo. Tu mohú manželé znamenati, jakú milostí a věrú (jsta) sobě dlužni, když také věci ne- bránie Buoh, povoliti manželu svému, co onen, ač i s hřie- 105 chem, žádá; neb chce tomu Buoh, aby jemu povolil a aby 85 90 46b2 75 46b1 93
křížových dní, adventu, postu; aneb když se v šestineděléch nestřežeta nebo v ženské nemoci aneb když jest žena těžka: to jest vše nečistota v manželství, avšak některá smrtedlná, a některá všednie; cizoložstvo a proti běhu přirozenému a netbati na Buoh, to jest vždy hřiech smrtedlný. Ale někdy v některý svátek pro krátkost v manželství móž nebyti smrtedlný hřiech, když nenie z potupy Boha aneb kostel- nieho ustavenie, alevšak jest pro to vždy hřiech všednie. 80 Neb, kdyžkolivěk který manžel ne pro plod, ale maje libost v své žádosti, i žádá skutku na druhém, vždyť jest poprznil v sobě čistoty manželské ten, kterýž jest žádal, a čímž u větší nečas žádá, tiemť větší jest jeho nečistota; avšak druhý povole nemá hřiechu, nemóž-li jeho pěkně a pravdú od toho odvésti, a najviec proto, aby se jinde nezkálel jinak, než sluší; leč by jej byl k tomu rozdráždil, tak by byl hřiech z rozdrážděnie, ale ne z povolenie. A pakli by nepovolil, mohl by k většiemu hřiechu přijíti, protož, nechce-liť druhý bez toho býti, vždy jeho křehkosti povol. Ale muž s ženú, jak ji zná, tak s ní má býti; nemá čakati, by ona řekla: „Poď se mnú!“, ať by snad svój stud zacho- vala; ale — jakož sem řekl — jak ji zná, tak s ní buď. Pak běch řekl, nemuož-li pravdú otvésti, ať by skutku povolil, když druhý žádá. Tiemť najviec ženy jmiením, aby někdy, 95 nechtieci povoliti, i řekla by snad: „Nemocnať sem,“ a nejsúc; a tak tiem jednu muže oklamajíc, a potom, by pak i u pravdě nemocna byla, snad ť potom neuvěří toho. A velikéť jest zlé v ženské nemoci a též, dokadž po porodu dietěte žena nebude zdráva, dopustiti se s mužem. Praví 100 obecně lékaři, že, kteréž by se dietě počalo v ta dobu, ne- bývá zdrávo, ale najohavnější nemoci mievá. Avšakť jest menší hřiech než cizoložstvo. Tu mohú manželé znamenati, jakú milostí a věrú (jsta) sobě dlužni, když také věci ne- bránie Buoh, povoliti manželu svému, co onen, ač i s hřie- 105 chem, žádá; neb chce tomu Buoh, aby jemu povolil a aby 85 90 46b2 75 46b1 93
Strana 94
47а1 110 47a3 130 135 ijedné příčiny nedal jemu k přestúpení manželské viery. O, čím pak méně žena má od sebe odhryzati muže, když jest zdráva, ač muž nechce bez toho býti, byť pak i těžka byla, leč by očité znamenie bylo, že by skrze to měla potrati ti)! Neb, ačkoli pro nic pro jiného než pro plod- slušalo by se oženiti aneb vdáti, avšak jest také přezřieno, že bez smrtedlného hřiecha pro svú křehkost, aby se nežedil příliš člověk, kterýž se pro Buoh zdržeti nechce, móž se 115 oženiti, aby nesmilnil kromě manželstva. Protož, kterýž by manžel druhého křehkosti nepovolil, ten by hřešil, neb jest tiem dlužen jeden druhému. A zdá-liť se tato řeč hruba ote mne, slyš a znamenaj, coť svatý Pavel praví v první své epištole, ješto jest psal k Ko- 120 rin(t)ským, jenž, byv v nebesiech, naučil se, co jest zde lidi měl učiti; tenť die: „Dobro jest člověku, aby se ženy nedo- týkal; ale aby jinak nesmilnil, každý měj svú ženu a každá měj muže svého vlastnieho. Ženě muž dluh manželský daj, takéž i žena muži. Neroďte obluzovati jeden druhým, 125 totíž nepovolujíc sobě, „jediné, ač by sobě oba povolila na čas, aby mohli čistějí pobyti na modlitbách; a opět se vraťta k témuž, ať vás ne láká šatanáš pro vaše nezdrženie. Ale toť řku, že jest vám to přezřieno, ale nepřikazuji vám toho, byšte se opět vrátili k skutku manželskému. Neb, když by věčně chtěla oba zdržeti se pro Buoh, po- voléc sobě toho a srozomějíc, mohlo-li by to trváti mezi nima, dobréť by bylo, bylo-li by úmyslem dobrým; jakož se praví, kterak svatého Mikuláše otec s jeho matkú, když sú toho syna měli, věčně sta potom spolu v čistotě byla. Ti také manželskú čistotu v sobě zprznie, a často velmi, ktož, nechtiec se skutku tělesného dopustiti, snad pro ně- který svatý čas anebo pročkoli, a pak se v tom viece žedie a spolu se oplzajíc, a druhdy skrze to nějaké se dopustie nelepoty, jenž bude horšie než obecný skutek. Protož, man- 140 želé, chtějte s rozomem čísti býti, ne spolu ležiec a snad se 94
47а1 110 47a3 130 135 ijedné příčiny nedal jemu k přestúpení manželské viery. O, čím pak méně žena má od sebe odhryzati muže, když jest zdráva, ač muž nechce bez toho býti, byť pak i těžka byla, leč by očité znamenie bylo, že by skrze to měla potrati ti)! Neb, ačkoli pro nic pro jiného než pro plod- slušalo by se oženiti aneb vdáti, avšak jest také přezřieno, že bez smrtedlného hřiecha pro svú křehkost, aby se nežedil příliš člověk, kterýž se pro Buoh zdržeti nechce, móž se 115 oženiti, aby nesmilnil kromě manželstva. Protož, kterýž by manžel druhého křehkosti nepovolil, ten by hřešil, neb jest tiem dlužen jeden druhému. A zdá-liť se tato řeč hruba ote mne, slyš a znamenaj, coť svatý Pavel praví v první své epištole, ješto jest psal k Ko- 120 rin(t)ským, jenž, byv v nebesiech, naučil se, co jest zde lidi měl učiti; tenť die: „Dobro jest člověku, aby se ženy nedo- týkal; ale aby jinak nesmilnil, každý měj svú ženu a každá měj muže svého vlastnieho. Ženě muž dluh manželský daj, takéž i žena muži. Neroďte obluzovati jeden druhým, 125 totíž nepovolujíc sobě, „jediné, ač by sobě oba povolila na čas, aby mohli čistějí pobyti na modlitbách; a opět se vraťta k témuž, ať vás ne láká šatanáš pro vaše nezdrženie. Ale toť řku, že jest vám to přezřieno, ale nepřikazuji vám toho, byšte se opět vrátili k skutku manželskému. Neb, když by věčně chtěla oba zdržeti se pro Buoh, po- voléc sobě toho a srozomějíc, mohlo-li by to trváti mezi nima, dobréť by bylo, bylo-li by úmyslem dobrým; jakož se praví, kterak svatého Mikuláše otec s jeho matkú, když sú toho syna měli, věčně sta potom spolu v čistotě byla. Ti také manželskú čistotu v sobě zprznie, a často velmi, ktož, nechtiec se skutku tělesného dopustiti, snad pro ně- který svatý čas anebo pročkoli, a pak se v tom viece žedie a spolu se oplzajíc, a druhdy skrze to nějaké se dopustie nelepoty, jenž bude horšie než obecný skutek. Protož, man- 140 želé, chtějte s rozomem čísti býti, ne spolu ležiec a snad se 94
Strana 95
spolu oplzajíc, ale učiňte, jako radí svatý Pavel: když chce- te, aby vaše modlitby byly vzácny, oba sobě povoléc, zdržta se na čas; a tu by se tak rozjíti měla, aby jeden druhému nebyl k rozdráždění. Nebť jest] menší hřiech z křehkosti dopustiti se i v svátek skutku tělesného s svým manželem, nežli se s ním příliš žediec nemúdře a nestydatě oplzati, poněvadž die svatý Pavel, že lépe se jest oženiti, nežli se vždy žediti, a chtiec; tehdyť ovšem jest lépe, majíc ženu, s ní skutek učiniti, než se tak šeradně oplzati ve zlé žádosti. Pravda jest, když ne pro plod ani pro manžela svého, ale pro svú tělesnú libost dopustí se kto skutku tělesného v man- želstvě, ač i v čas podobný k tomu, však jest poprznil čistoty manželské, jakož sem i dříve řekl, alevšak lechce (!); jako by přielbici čistú posul prachem aneb zmazal olejem, aby nezrzavěla, a potom by sestřel než rez, takéž, dopustíš-li se s tvú ženú pro tvú křehkost aneb pro jejie, snáze toho zbudeš, nežli by snad toho zbyl, cožť by se skrze to mohlo nahoditi, kdež byšte se sebe v tom přieliš chtěla liknovati. Protoť jest snad také byl řekl svatý Pavel: „Přivázáns' k ženě? Nehlédaj rozvázanie“, totíž chceš-li z manželské viery dojíti [ království nebeského, kdežto v jednom blaho- slavenství rozličným zaslúžením všickni svatí jsú a budú každý v svém řádu, onen v manželství, onen ve vdovství, onen v panenství, (když) milostí Božieho daru vystřehú se hřiechóv aneb očistie. Jehož i nám dopomáhý, Hospodine! 165 Amen. 145 150 155 160 47b1 47b2 95
spolu oplzajíc, ale učiňte, jako radí svatý Pavel: když chce- te, aby vaše modlitby byly vzácny, oba sobě povoléc, zdržta se na čas; a tu by se tak rozjíti měla, aby jeden druhému nebyl k rozdráždění. Nebť jest] menší hřiech z křehkosti dopustiti se i v svátek skutku tělesného s svým manželem, nežli se s ním příliš žediec nemúdře a nestydatě oplzati, poněvadž die svatý Pavel, že lépe se jest oženiti, nežli se vždy žediti, a chtiec; tehdyť ovšem jest lépe, majíc ženu, s ní skutek učiniti, než se tak šeradně oplzati ve zlé žádosti. Pravda jest, když ne pro plod ani pro manžela svého, ale pro svú tělesnú libost dopustí se kto skutku tělesného v man- želstvě, ač i v čas podobný k tomu, však jest poprznil čistoty manželské, jakož sem i dříve řekl, alevšak lechce (!); jako by přielbici čistú posul prachem aneb zmazal olejem, aby nezrzavěla, a potom by sestřel než rez, takéž, dopustíš-li se s tvú ženú pro tvú křehkost aneb pro jejie, snáze toho zbudeš, nežli by snad toho zbyl, cožť by se skrze to mohlo nahoditi, kdež byšte se sebe v tom přieliš chtěla liknovati. Protoť jest snad také byl řekl svatý Pavel: „Přivázáns' k ženě? Nehlédaj rozvázanie“, totíž chceš-li z manželské viery dojíti [ království nebeského, kdežto v jednom blaho- slavenství rozličným zaslúžením všickni svatí jsú a budú každý v svém řádu, onen v manželství, onen ve vdovství, onen v panenství, (když) milostí Božieho daru vystřehú se hřiechóv aneb očistie. Jehož i nám dopomáhý, Hospodine! 165 Amen. 145 150 155 160 47b1 47b2 95
Strana 96
Strana 97
O HOSPODÁROVI, O HOSPODYNI A O ČELEDI
O HOSPODÁROVI, O HOSPODYNI A O ČELEDI
Strana 98
Strana 99
KTERAK HOSPODÁŘ SVŮ ČELED MÁ ZPRAVOVATI ospodář v své čeledi - leč jest chudý, leč bohatý každý podlé svého běhu má se přirovnati slunci podlé onoho výkladu, ješto Jakob vy- ložil sen svého syna Jozefa, kterýž jest byl vi- děl slunce a měsiec a jedenádct hvězd, any se klanějí jemu, řka: „Zdali já a mátě jeho i bratřie jeho budem se modliti jemu?“ I řku, že, jakož slunce světlo jest a od něho měsiec i jiné 10 hvězdy berú světlost a všecko shřievá i nečistotu bláta vy- sušuje, takéž hospodář sám najprv má světl býti, dobrými skutky a dobrými příklady má svú čeled osvěcovati i dobrú raddú a napomínaním, aby najprv Boha milovali, ke m ši chodili i na kázanie, hřiechóv se střehli a poslušni byli kněží, jakož jest Buoh přikázal. A bude-li sám hospodář horek v Božiem milování, tehdy čeled (rúče zahřeje se od něho, že bude Boha milovati. A tak) vidúc hospodáře, an poslušen, což kněz přikáže, světí, když má světiti, a když se má postiti, tehdy se postí, i bude také poslúchati a též činiti, jakož od hospodáře vidí, a toho, což kněžie bránie na kázanie neb na zpovědi, bude se střieci, když uzří, ano se hospodář toho střeže. A tak, jakož sem řekl, bude-li hospodář horek v Božím milování, tehdy, jakož slunce vysušuje blatnú nečistotu, takéžť tú horkostí vysuší všicknu smilnú nečistotu v svém domu. Neb když čeled vidí, ano hospodář miluje snažně 15 20 25 48a1 99
KTERAK HOSPODÁŘ SVŮ ČELED MÁ ZPRAVOVATI ospodář v své čeledi - leč jest chudý, leč bohatý každý podlé svého běhu má se přirovnati slunci podlé onoho výkladu, ješto Jakob vy- ložil sen svého syna Jozefa, kterýž jest byl vi- děl slunce a měsiec a jedenádct hvězd, any se klanějí jemu, řka: „Zdali já a mátě jeho i bratřie jeho budem se modliti jemu?“ I řku, že, jakož slunce světlo jest a od něho měsiec i jiné 10 hvězdy berú světlost a všecko shřievá i nečistotu bláta vy- sušuje, takéž hospodář sám najprv má světl býti, dobrými skutky a dobrými příklady má svú čeled osvěcovati i dobrú raddú a napomínaním, aby najprv Boha milovali, ke m ši chodili i na kázanie, hřiechóv se střehli a poslušni byli kněží, jakož jest Buoh přikázal. A bude-li sám hospodář horek v Božiem milování, tehdy čeled (rúče zahřeje se od něho, že bude Boha milovati. A tak) vidúc hospodáře, an poslušen, což kněz přikáže, světí, když má světiti, a když se má postiti, tehdy se postí, i bude také poslúchati a též činiti, jakož od hospodáře vidí, a toho, což kněžie bránie na kázanie neb na zpovědi, bude se střieci, když uzří, ano se hospodář toho střeže. A tak, jakož sem řekl, bude-li hospodář horek v Božím milování, tehdy, jakož slunce vysušuje blatnú nečistotu, takéžť tú horkostí vysuší všicknu smilnú nečistotu v svém domu. Neb když čeled vidí, ano hospodář miluje snažně 15 20 25 48a1 99
Strana 100
48a3 48b1 50 Boha, roznietie se v též žádosti i bude také snažně Boha milovati; lépeť se vystřeže zlého, nežli by kto jí mohl vy- 30 střieci. Má se také hospodář na to rozmysliti zvláště, kterak oráč, chtě svá semena v zemi uvrci, rozličně ji pósobí, kterak by ji plodnu učinil a kterak by býlé i jiné i škodné kořenie v ní zahynulo, aby to siemě vzrostlo; pakli bude hrudí tvrdé, 35 ale ztluče je. A když to oráč činí pro své siemě, čím pilnějí hospodář má snažen býti, kterak by zvedl svú čeled, a naj- viec hospodyni, poněvadž z nie jest čáka svého plemene, totíž dětí, ať by tak dietky, vše dobré vidúc a všicku šlechet- nost od čeledi, a najviece od své matky, též v úmysl braly, 40 majíc dobrý příklad a naučenie, a přivykly kázni i vší šlechetnosti! Protož každý hospodář, jakžkolivěk pro svuoj řád, aby v něm Boha nehněval, má brániti všie necti i všeho zlého své ženě i jiné čeledi, a sám pak ovšem střeha se toho, však 45 zvláště to má činiti pro své dietky, aby těmi vinen nebyl a těžce před Bohem z nich neodpovídal, i také z jich pra- pradětí. Neb, což dietky vidí od svých starost, buď zlé nebo dobré, přivyknúc tomu, i svéť děti potom vedú k témuž. Protož hospodář nic zlého nepřepúštěj v své čeledi, ani lži ani řeči nekázané, ani nemúdrého po rúhanie proti Bohu, ani kostek ani sváróv, ani také pokútného milovánie, ani zlodějstva, ani zpravování. Neb kterážkolivěk zlost a ne- lepota jest v které čeledi hospodářovým obmeškáním, ont za všecky těžce bude otpoviedati; a čím pak tieže, bude-li 55 jeho naučením a příkladem?! Protoť jest každý hospodář pán své čeledi, aby jie (b)ránil nesličného. Avšak najprvé má se o to pokusiti dobrotú, a nemóže-li pojednu staviti všeho zlého obyčeje dřevnieho, ale ujímaj po málu, a zlému novému obyčeji nijakež nedaj 60 v(z)niknúti. Nemóž-liť dobrota prospěti na nich, ale ukaž právo svého panovánie. Vždy na to pomni, že onen kněz 100
48a3 48b1 50 Boha, roznietie se v též žádosti i bude také snažně Boha milovati; lépeť se vystřeže zlého, nežli by kto jí mohl vy- 30 střieci. Má se také hospodář na to rozmysliti zvláště, kterak oráč, chtě svá semena v zemi uvrci, rozličně ji pósobí, kterak by ji plodnu učinil a kterak by býlé i jiné i škodné kořenie v ní zahynulo, aby to siemě vzrostlo; pakli bude hrudí tvrdé, 35 ale ztluče je. A když to oráč činí pro své siemě, čím pilnějí hospodář má snažen býti, kterak by zvedl svú čeled, a naj- viec hospodyni, poněvadž z nie jest čáka svého plemene, totíž dětí, ať by tak dietky, vše dobré vidúc a všicku šlechet- nost od čeledi, a najviece od své matky, též v úmysl braly, 40 majíc dobrý příklad a naučenie, a přivykly kázni i vší šlechetnosti! Protož každý hospodář, jakžkolivěk pro svuoj řád, aby v něm Boha nehněval, má brániti všie necti i všeho zlého své ženě i jiné čeledi, a sám pak ovšem střeha se toho, však 45 zvláště to má činiti pro své dietky, aby těmi vinen nebyl a těžce před Bohem z nich neodpovídal, i také z jich pra- pradětí. Neb, což dietky vidí od svých starost, buď zlé nebo dobré, přivyknúc tomu, i svéť děti potom vedú k témuž. Protož hospodář nic zlého nepřepúštěj v své čeledi, ani lži ani řeči nekázané, ani nemúdrého po rúhanie proti Bohu, ani kostek ani sváróv, ani také pokútného milovánie, ani zlodějstva, ani zpravování. Neb kterážkolivěk zlost a ne- lepota jest v které čeledi hospodářovým obmeškáním, ont za všecky těžce bude otpoviedati; a čím pak tieže, bude-li 55 jeho naučením a příkladem?! Protoť jest každý hospodář pán své čeledi, aby jie (b)ránil nesličného. Avšak najprvé má se o to pokusiti dobrotú, a nemóže-li pojednu staviti všeho zlého obyčeje dřevnieho, ale ujímaj po málu, a zlému novému obyčeji nijakež nedaj 60 v(z)niknúti. Nemóž-liť dobrota prospěti na nich, ale ukaž právo svého panovánie. Vždy na to pomni, že onen kněz 100
Strana 101
Eli v Starém Zákoně dobrý by byl sám, ale synové jeho zlé činili; a on riekal jim: „Zlé činíte!", alevšak netresktal jich mužsky ze zlého, i zaslúžil tiem Božieho hněvu a dán na příklad všem takovým otcóm a hospodářóm, kteříž toho 65 nejsú tbavi, což jich čeled zlého činí proti Bohu. Alevšak má se hospodář střieci hněvu prchlivého bez úžitka; nemóž-li zbýti všie i věci hněvu, ale obměkči jej a svým sluhám ukruten nebuď i své ženě, pomně na to, že Buoh jest jediný pán i tvój i jich. A na to také každý se roz- 70 mysl, že nesna(d) by každý nějaké vášně nemusil mieti; a častoť bývá, že, nechtě přezřieti jedné vášni, a snad ne ovšem zlé, i zkazíš jej viece, aneb jinému musieš viece pře- hověti. Ano kolec často musí přezřieti (oři) některé jeho vášně, aby jemu v jiném pohodlen byl. Alevšak nemiením, by bylo přehlédati zřejmě proti Bohu, ale s rozomem má člověk hoditi času. Svatý Jan Zlatoustý pokládá jeden příklad, že, když by kto měl helmbrechtnú ženu, nemóž jí všeho pojednú zapoviedati, aby se nezpřík- řilo, ale najprv těch věcí, ještoť jsú jako najhrubšie, od- 80 mlúvaje jí. Líčí-liť se, mluv o tom před nie, kterakť jest to stydká věc, tak šeradně mazati se aneb cizie vlasy na se cpáti; a kterak také často v hanbě bude proto, cht(iec) čest mieti; když to do ní uzřie múdří, za bláznici ji budú jmieti; a jiné paní, kteréž snad jí závidie, aby ji chválily, i pronesú to na ni i j budú jí smiech váleti; a často své vlastní čeledi musí se krýti, stydiec se jí v tom; a chtiec se tiem mláda zdáti, i zastará se skuoro těmi ličidly. A když již toho odvedeš, ač hned viece dob ro)tú nemóžeš, ale nijakež zlého věda nepřehlédaj. A pak po chvíli opět prav jí dob- 90 rotivě, kterak jí dobře sluší počestné a pokorné rúcho a kterak jest ona v něm milejši Bohu i tobě i dobrým lidem, než když se jako bohyně přistrojí; a kterak se všem múdrým a počestným lidem to do žen dobře líbí, když ony svým rúchem neukazují lechké (!) mysli a nečisté aneb hrdé; 95 75 85 48b2 49a 101
Eli v Starém Zákoně dobrý by byl sám, ale synové jeho zlé činili; a on riekal jim: „Zlé činíte!", alevšak netresktal jich mužsky ze zlého, i zaslúžil tiem Božieho hněvu a dán na příklad všem takovým otcóm a hospodářóm, kteříž toho 65 nejsú tbavi, což jich čeled zlého činí proti Bohu. Alevšak má se hospodář střieci hněvu prchlivého bez úžitka; nemóž-li zbýti všie i věci hněvu, ale obměkči jej a svým sluhám ukruten nebuď i své ženě, pomně na to, že Buoh jest jediný pán i tvój i jich. A na to také každý se roz- 70 mysl, že nesna(d) by každý nějaké vášně nemusil mieti; a častoť bývá, že, nechtě přezřieti jedné vášni, a snad ne ovšem zlé, i zkazíš jej viece, aneb jinému musieš viece pře- hověti. Ano kolec často musí přezřieti (oři) některé jeho vášně, aby jemu v jiném pohodlen byl. Alevšak nemiením, by bylo přehlédati zřejmě proti Bohu, ale s rozomem má člověk hoditi času. Svatý Jan Zlatoustý pokládá jeden příklad, že, když by kto měl helmbrechtnú ženu, nemóž jí všeho pojednú zapoviedati, aby se nezpřík- řilo, ale najprv těch věcí, ještoť jsú jako najhrubšie, od- 80 mlúvaje jí. Líčí-liť se, mluv o tom před nie, kterakť jest to stydká věc, tak šeradně mazati se aneb cizie vlasy na se cpáti; a kterak také často v hanbě bude proto, cht(iec) čest mieti; když to do ní uzřie múdří, za bláznici ji budú jmieti; a jiné paní, kteréž snad jí závidie, aby ji chválily, i pronesú to na ni i j budú jí smiech váleti; a často své vlastní čeledi musí se krýti, stydiec se jí v tom; a chtiec se tiem mláda zdáti, i zastará se skuoro těmi ličidly. A když již toho odvedeš, ač hned viece dob ro)tú nemóžeš, ale nijakež zlého věda nepřehlédaj. A pak po chvíli opět prav jí dob- 90 rotivě, kterak jí dobře sluší počestné a pokorné rúcho a kterak jest ona v něm milejši Bohu i tobě i dobrým lidem, než když se jako bohyně přistrojí; a kterak se všem múdrým a počestným lidem to do žen dobře líbí, když ony svým rúchem neukazují lechké (!) mysli a nečisté aneb hrdé; 95 75 85 48b2 49a 101
Strana 102
49a3 105 110 115 a kterak by jí to Buoh za dobré měl, když by svým súse- dám dobrý příklad dala, počestně chodiec, ač i v dobrém rúše, ale počestným krojem. A tak i ve všech jiných věcech lépe zpósobí hospodář po- 100 nenáhlu a dobrotivě, nežli kvapně a ukrutně. Neb člověčí mysl jest sobě tak velmi hrda, že se dá snáze naraditi než bezděky přinutkati. Protož hospodář, kdežkolivěk móž, buď dobrotiv k své čeledi, a zvláště k své ženě; neb tě k tomu ponúká mnohé Písmo. Svatý Petr, po Bohu ] první pastýř, i svatý Pavel téměř ve všech svých epištolách velé m(u)žóm, aby své ženy milovali a nebyli jim ukrutni. Velí pak zvláště svatý Pavel otcóm (poně ve dvú epištolú), aby svých synóv nedráždili k hněvu, aby nějak nebyli proti nim lechké (!) mysli a tak rozhněvali Boha, jenž jest kázal otce ctíti; ale velí, aby je vedli v kázni k dobrým obyčejóm. Pilně také každý hospodář má se střieci, aby zbožie zle nedobýval; neb se lidé toho hřiechu najnesnáze kají. Tak jest tu veliké črtovo oslepenie, že by radějše almužny dávali na kláštery nebo kostely stavěli, než by zle dobyté navrátili. A obak, ktož zadržie cizieho, vie-li komu, najprv navrať; pakliť nevie, soběť nemá zachovati ani tam, kamž se jemu chce, bez raddy biskupa svého, ale komuž on poručí, má obrátiti. Ale že jest nechutno vracovati, pilné se jest toho střieci, aby cizieho nezatrhal, a zvláště mzdy: ktožť co 120 podělá, ihned mu zaplat, neprodlévaj tiem do jitra; neb snad u večer nemá co jísti ani jest prázden choditi po tom. A tomuť jest učil starý Tobiáš svého syna. KTERAK ŽENA MÁ SVÉHO MUŽE V ČEST MIETI 49b1 Hospodyně pak múdrá a šlechetná k měsíci jest přirov- nána. Neb jakož měsiec svú všicku krásu od slunce béře, takéž ona čest má od svého muže, když věrně a právě 102
49a3 105 110 115 a kterak by jí to Buoh za dobré měl, když by svým súse- dám dobrý příklad dala, počestně chodiec, ač i v dobrém rúše, ale počestným krojem. A tak i ve všech jiných věcech lépe zpósobí hospodář po- 100 nenáhlu a dobrotivě, nežli kvapně a ukrutně. Neb člověčí mysl jest sobě tak velmi hrda, že se dá snáze naraditi než bezděky přinutkati. Protož hospodář, kdežkolivěk móž, buď dobrotiv k své čeledi, a zvláště k své ženě; neb tě k tomu ponúká mnohé Písmo. Svatý Petr, po Bohu ] první pastýř, i svatý Pavel téměř ve všech svých epištolách velé m(u)žóm, aby své ženy milovali a nebyli jim ukrutni. Velí pak zvláště svatý Pavel otcóm (poně ve dvú epištolú), aby svých synóv nedráždili k hněvu, aby nějak nebyli proti nim lechké (!) mysli a tak rozhněvali Boha, jenž jest kázal otce ctíti; ale velí, aby je vedli v kázni k dobrým obyčejóm. Pilně také každý hospodář má se střieci, aby zbožie zle nedobýval; neb se lidé toho hřiechu najnesnáze kají. Tak jest tu veliké črtovo oslepenie, že by radějše almužny dávali na kláštery nebo kostely stavěli, než by zle dobyté navrátili. A obak, ktož zadržie cizieho, vie-li komu, najprv navrať; pakliť nevie, soběť nemá zachovati ani tam, kamž se jemu chce, bez raddy biskupa svého, ale komuž on poručí, má obrátiti. Ale že jest nechutno vracovati, pilné se jest toho střieci, aby cizieho nezatrhal, a zvláště mzdy: ktožť co 120 podělá, ihned mu zaplat, neprodlévaj tiem do jitra; neb snad u večer nemá co jísti ani jest prázden choditi po tom. A tomuť jest učil starý Tobiáš svého syna. KTERAK ŽENA MÁ SVÉHO MUŽE V ČEST MIETI 49b1 Hospodyně pak múdrá a šlechetná k měsíci jest přirov- nána. Neb jakož měsiec svú všicku krásu od slunce béře, takéž ona čest má od svého muže, když věrně a právě 102
Strana 103
pravú milostí na se zřieta, že mezi nimi ijedné přiekazy 5 nenic, jiež by potuchla pravá milost. Jakož vídáme, když mezi sluncem a měsiecem bude země, že slunce nemóž upřiemo pro ni na měsiec zřieti, tehdy ihned potuchne mě- siec; a když by slunce také ztratilo krásu, ovšemť by měsiec krásen nebyl. Protož mýléť se ty hospodyně, kteréž své muže lacino vážie neb z nich smiech mají anebo kteréž komužkoli co bez velmi pilné potřeby rozprávějí, ješto by k hanbě jich m(u)žóm bylo, byť to i její zlé a hanba nebyla. Častoť to bývá, že mnohá žena mní, by muž její toliko jí ctěn byl 15 a jako by jí k ničemuž úžitečen nebyl; (a mní často, by jím přiekazu měla,) a zdá se jí, když by ho neměla, že by všeckú svú věc mnohem lépe zpósobila; pak býváť to, že ostanúc sama, i uzří tepruv, co jest práce, a mnohem huoře bude zpósobeno nežli dříve, a bude jí s větší hanbú, než 20 4953 by byla na svého muže nerechnila před jinými. Protož každá múdrá žena má svého muže milovati a uro- zením svým ani sbožím ani smyslem nadeň se nepieti; neb obecně žena má viece čest od muže nežli muž od ženy. Ale jakož malé jest to světlo, kteréž měsiec má od slunce - jakž- 25 kolivěk i toho od sebe nemá —, takéžť jest malá čest tohoto světa. Neb jakož ono ve dne nesvítie, jedno což v noci, ale- všakť noc činie veselejši, takéž tato čest nic nebude v onom věčném dni. Protož, což činíme, nejednoť činíme pro tuto čest zdejší chvály, ale této chvály neběháme svým bližním 30 pro dobrý příklad, nechtiec na zdejší chvále a cti dosti mieti, ale zakusiec, že jest tato chutna, a vědúc lepšie, i stojíme tiem snažnějí po oné. A protož dobrá hospodyně má se střieci před Bohem i před lidmi všech nešlechetností, činie(c) dobré, což naj- 35 viec moh(úc); a najprv aby v sobě viery křesťanské nezprz- nila ižádným kúzlem; ne tak, jako šeradné ženy na svých mužiech hledají i milosti diábelskú mocí, ješto řiekají: 10 50a2 103
pravú milostí na se zřieta, že mezi nimi ijedné přiekazy 5 nenic, jiež by potuchla pravá milost. Jakož vídáme, když mezi sluncem a měsiecem bude země, že slunce nemóž upřiemo pro ni na měsiec zřieti, tehdy ihned potuchne mě- siec; a když by slunce také ztratilo krásu, ovšemť by měsiec krásen nebyl. Protož mýléť se ty hospodyně, kteréž své muže lacino vážie neb z nich smiech mají anebo kteréž komužkoli co bez velmi pilné potřeby rozprávějí, ješto by k hanbě jich m(u)žóm bylo, byť to i její zlé a hanba nebyla. Častoť to bývá, že mnohá žena mní, by muž její toliko jí ctěn byl 15 a jako by jí k ničemuž úžitečen nebyl; (a mní často, by jím přiekazu měla,) a zdá se jí, když by ho neměla, že by všeckú svú věc mnohem lépe zpósobila; pak býváť to, že ostanúc sama, i uzří tepruv, co jest práce, a mnohem huoře bude zpósobeno nežli dříve, a bude jí s větší hanbú, než 20 4953 by byla na svého muže nerechnila před jinými. Protož každá múdrá žena má svého muže milovati a uro- zením svým ani sbožím ani smyslem nadeň se nepieti; neb obecně žena má viece čest od muže nežli muž od ženy. Ale jakož malé jest to světlo, kteréž měsiec má od slunce - jakž- 25 kolivěk i toho od sebe nemá —, takéžť jest malá čest tohoto světa. Neb jakož ono ve dne nesvítie, jedno což v noci, ale- všakť noc činie veselejši, takéž tato čest nic nebude v onom věčném dni. Protož, což činíme, nejednoť činíme pro tuto čest zdejší chvály, ale této chvály neběháme svým bližním 30 pro dobrý příklad, nechtiec na zdejší chvále a cti dosti mieti, ale zakusiec, že jest tato chutna, a vědúc lepšie, i stojíme tiem snažnějí po oné. A protož dobrá hospodyně má se střieci před Bohem i před lidmi všech nešlechetností, činie(c) dobré, což naj- 35 viec moh(úc); a najprv aby v sobě viery křesťanské nezprz- nila ižádným kúzlem; ne tak, jako šeradné ženy na svých mužiech hledají i milosti diábelskú mocí, ješto řiekají: 10 50a2 103
Strana 104
„Nekúzlený muž jako nesolený hrách.“ Ale hospodyně 40 šlechetná přitáhne k sobě svého muže dobrými vášněmi a darem Božím. ABY ŽENA SVÉHO MUŽE MILOVALA 50a3 Zvláště patera jest věc, kterúžto žena muož bez hřiecha muže svého přitáhnúti, že ji bude milovati. Pakliť by ty věci nepomohly, tehdyť ovšem nepomohú ižádné čáry, kterýchžto proti Bohu nikoli od diáblóv ku pomoci nemáme hledati. Neb všecka kúzla, všeckny čáry jsú lidské smlúvy s diáblem proti Bohu, někdy skrze znamenie zevná a někdy skrze tajná; neb, ačť se někdy něco v nich zdá, že by zlé nebylo, avšak vždy nějaká lež při tom jest a někací nepo- 10 třební bobonci. Protož každá hospodyně s pomocí Božie ne(ch)aj kúzel; neb duojde-li této patery věci, nesnadněť by přijíti mohlo, aby jí muž její nemiloval. A té pate(ře) věci učili sú Sáru, ženu mladého Tobiáše, přítelé její, jakož se čte, že, když již chtieše s mužem od nich, oni pocho- pivše ji z pravé milosti počechu ji celovati a napomínajíc, aby tu pa teru věc měla na paměti. Prvá jest, aby ctila svekra a svekru. Přirozenáť jest věc, že každý rád vidí čest svého otce a své mateře; a tak Buoh jest to kázal, a hanba otcova jest hanba synóm. Protož žena 20 cti přátely muožovy, ač chce čest od muže mieti. Druhá věc jest, aby muže svého milovala; a když jest to, tehdy jest vše: milostíť, řku, netolik jediné samú duchovnie, ale i tělesnú. Přezřenať jest u manželstvě tělesná milost, donižť Boha má za Buoh a jest lidsky živ; manželómť se jí 25 neslušie střieci, leč by oba velmi múdra a (s)stála byla. Byť také muž nemiloval tebe, však ty jej miluj a ukazuj jemu milost skutky. Neb ukážeš-li nemilost k nemilosti, tiemť větší nemilost bude; pakli jemu dobře činiti budeš, ukazujíc 15 104
„Nekúzlený muž jako nesolený hrách.“ Ale hospodyně 40 šlechetná přitáhne k sobě svého muže dobrými vášněmi a darem Božím. ABY ŽENA SVÉHO MUŽE MILOVALA 50a3 Zvláště patera jest věc, kterúžto žena muož bez hřiecha muže svého přitáhnúti, že ji bude milovati. Pakliť by ty věci nepomohly, tehdyť ovšem nepomohú ižádné čáry, kterýchžto proti Bohu nikoli od diáblóv ku pomoci nemáme hledati. Neb všecka kúzla, všeckny čáry jsú lidské smlúvy s diáblem proti Bohu, někdy skrze znamenie zevná a někdy skrze tajná; neb, ačť se někdy něco v nich zdá, že by zlé nebylo, avšak vždy nějaká lež při tom jest a někací nepo- 10 třební bobonci. Protož každá hospodyně s pomocí Božie ne(ch)aj kúzel; neb duojde-li této patery věci, nesnadněť by přijíti mohlo, aby jí muž její nemiloval. A té pate(ře) věci učili sú Sáru, ženu mladého Tobiáše, přítelé její, jakož se čte, že, když již chtieše s mužem od nich, oni pocho- pivše ji z pravé milosti počechu ji celovati a napomínajíc, aby tu pa teru věc měla na paměti. Prvá jest, aby ctila svekra a svekru. Přirozenáť jest věc, že každý rád vidí čest svého otce a své mateře; a tak Buoh jest to kázal, a hanba otcova jest hanba synóm. Protož žena 20 cti přátely muožovy, ač chce čest od muže mieti. Druhá věc jest, aby muže svého milovala; a když jest to, tehdy jest vše: milostíť, řku, netolik jediné samú duchovnie, ale i tělesnú. Přezřenať jest u manželstvě tělesná milost, donižť Boha má za Buoh a jest lidsky živ; manželómť se jí 25 neslušie střieci, leč by oba velmi múdra a (s)stála byla. Byť také muž nemiloval tebe, však ty jej miluj a ukazuj jemu milost skutky. Neb ukážeš-li nemilost k nemilosti, tiemť větší nemilost bude; pakli jemu dobře činiti budeš, ukazujíc 15 104
Strana 105
jemu ústavně milost, divnýt bude, neoplatí-liť se milostí. Pakliť se on neoplatí, ale ot Boha dvoji odplatu budeš mieti: 30 jednu, že jemu činíš vieru a milost k němu máš, jako Buoh kázal; druhú, když pokorně strpíš protivenstvie. Třetí jest, aby snažna byla při čeledi, pósobiec ji, aby nebyla před hospodářem nepořádna a aby potřebu měla, i také, aby se spolu nesvářila, a ni) se také jaké necti do- 35 pustila; neb to zvláště jest hanba hospodyni. Čtvrté jest, aby také snažnost o duom měla, aby duom nebyl šereden, neumeten jako svinec, i jiná domová potřeba aby nebyla šeredna; a také aby uměla schovati a vydávati pořiedně, jakž čas záleží. Páté jest, aby se ve všem střehla zlého slova. Mezi jiný(m) střez se opitie; neb jakžkoli opitie jiným jest škodno, avšak zvláště ohavná věc jest opilá žena. Též řeč šeradná a ne- stydatá všem neslušie, a nadto slyšeti ji od ženy jest ohyzdno a přieliš břidko. Také sváru se střez v čeledi, a ovšem s mu- 45 žem; nedaj se přemoci hněvu, neb s dobrú myslí též zpó- sobieš, a často lépe, nežli s svárem; (neb svárem) každého spieše zkazíš nežli polepšíš. Zlé slovo, jehož se člověk má střieci, jest to všecko, což člověk často má v obyčeji, ješto neslušie, anebo když nepodobnú věc, ač i jednu, do 50 sebe ukáže. 40 50b1 JEŠTO SE ŽENY PĚKNĚ A HRDĚ PŘIPRAVUJÍ Pakli dieš: „Kto móž každému usta zavřieti?“ - to jest pravda v některých věcech; avšak má se člověk střieci, aby se ijeden nepotekl na jeho skutky nepodobné, jakž najlépe móže. Darmo-liť svatý Pavel učí nás řka, abychom tak živi byli, abychom ijednomu nedali zlé příčiny ku pohoršenie? Protož, kteráž se chce mnoho (chechtati, mnoho) šeptati s jinými a klamati, po oku na ně vzhlédajíc, a vždy chce 50b2 105
jemu ústavně milost, divnýt bude, neoplatí-liť se milostí. Pakliť se on neoplatí, ale ot Boha dvoji odplatu budeš mieti: 30 jednu, že jemu činíš vieru a milost k němu máš, jako Buoh kázal; druhú, když pokorně strpíš protivenstvie. Třetí jest, aby snažna byla při čeledi, pósobiec ji, aby nebyla před hospodářem nepořádna a aby potřebu měla, i také, aby se spolu nesvářila, a ni) se také jaké necti do- 35 pustila; neb to zvláště jest hanba hospodyni. Čtvrté jest, aby také snažnost o duom měla, aby duom nebyl šereden, neumeten jako svinec, i jiná domová potřeba aby nebyla šeredna; a také aby uměla schovati a vydávati pořiedně, jakž čas záleží. Páté jest, aby se ve všem střehla zlého slova. Mezi jiný(m) střez se opitie; neb jakžkoli opitie jiným jest škodno, avšak zvláště ohavná věc jest opilá žena. Též řeč šeradná a ne- stydatá všem neslušie, a nadto slyšeti ji od ženy jest ohyzdno a přieliš břidko. Také sváru se střez v čeledi, a ovšem s mu- 45 žem; nedaj se přemoci hněvu, neb s dobrú myslí též zpó- sobieš, a často lépe, nežli s svárem; (neb svárem) každého spieše zkazíš nežli polepšíš. Zlé slovo, jehož se člověk má střieci, jest to všecko, což člověk často má v obyčeji, ješto neslušie, anebo když nepodobnú věc, ač i jednu, do 50 sebe ukáže. 40 50b1 JEŠTO SE ŽENY PĚKNĚ A HRDĚ PŘIPRAVUJÍ Pakli dieš: „Kto móž každému usta zavřieti?“ - to jest pravda v některých věcech; avšak má se člověk střieci, aby se ijeden nepotekl na jeho skutky nepodobné, jakž najlépe móže. Darmo-liť svatý Pavel učí nás řka, abychom tak živi byli, abychom ijednomu nedali zlé příčiny ku pohoršenie? Protož, kteráž se chce mnoho (chechtati, mnoho) šeptati s jinými a klamati, po oku na ně vzhlédajíc, a vždy chce 50b2 105
Strana 106
51a 51a2 15 20 25 30 35 seděti na okénci, jako cílem se učinie(c), aby každý na ni to hleďal, a kteráž všie snažností strojí se k skokuom a k tan- cóm svým rúchem i postavú vší, ješto jedno smilstvo a frej ukazuje anebo přílišnú hrdost; kteráž před svým mužem kryjíc, hromazdí sobě; kteráž před svým mužem toliko vždy smutna, a kromě něho jako pléše - ktož móž takové jinak súditi, než je vidí? Pakli jie kto někdy křivě súdie, jakžkoli bez hřiecha nenie, avšak taková tiem vš(i)em jest vinna. Protož její jest vina, i také dvój hřiech: jeden ze zlých a nesličných či nóv, druhý z těch, ktož ji k horšiemu súdí, ne(ž) jest vinna, že jim jest dala příčinu k tomu. Protož hospodyně šlechetná měj počestnú pokoru, a tú zatkáš všem zlým usta; neb pokora jest pravý pěstún a za- chovánie všech šlechetností. Pokorná žena snadně přetrpí protivenstvie a poslušna jest svého muže; protož ona pokoj bez sváru v svém domu mievá. Pokorná nebrzo právě slova zlého dojde. Pokora jest zvláštní ozdoba všech dobrých a šlechetných hospodyň a rozeznánie od jiných žen, ješto jsú lechké (!) a nestatečné mysli; neb ty nemohú pokory mieti, dokadž své nestatečnosti neostanu, neb sú všicku svú snažnost ku pýše obrátily i s tím, což mají s svými mužmi, a často přes moc, neb i almužny zapomenúc, dru«hd)y k tomu i cizieho zadrúc, vše na rúcha a na pýchu nakládají. Pakli takové omluvu sobě vezmú, řkúc svým m(u)žóm: „Musíme se tak připraviti, abychom se vám slíbily!“ — ne vždyť jest to pravda; neb často se o to n(ě) která s mužem svadí, chtiec ráda mieti mnoho rúcha. Protož ne pro muže to činí, ale aby vesele mohla skákati na masopust anebo na posvícenie, aby se slíbila mladým bláznóm, takýmž po- tvorám, jakož jest sama, a mní, by to za najlepší bylo, že ji tu snad v oči pochválí někto; a potom o ní nic dobrého nepovědie, nébrž něčímť ji i přitvořie, aneb dějí: „Dlúhý má nos, aneb krátký“; nebo: „Zelená jest“; aneb: „Zlé jest červenosti"; aneb: „S uočima zapuchlýma“; anebo: 40 106
51a 51a2 15 20 25 30 35 seděti na okénci, jako cílem se učinie(c), aby každý na ni to hleďal, a kteráž všie snažností strojí se k skokuom a k tan- cóm svým rúchem i postavú vší, ješto jedno smilstvo a frej ukazuje anebo přílišnú hrdost; kteráž před svým mužem kryjíc, hromazdí sobě; kteráž před svým mužem toliko vždy smutna, a kromě něho jako pléše - ktož móž takové jinak súditi, než je vidí? Pakli jie kto někdy křivě súdie, jakžkoli bez hřiecha nenie, avšak taková tiem vš(i)em jest vinna. Protož její jest vina, i také dvój hřiech: jeden ze zlých a nesličných či nóv, druhý z těch, ktož ji k horšiemu súdí, ne(ž) jest vinna, že jim jest dala příčinu k tomu. Protož hospodyně šlechetná měj počestnú pokoru, a tú zatkáš všem zlým usta; neb pokora jest pravý pěstún a za- chovánie všech šlechetností. Pokorná žena snadně přetrpí protivenstvie a poslušna jest svého muže; protož ona pokoj bez sváru v svém domu mievá. Pokorná nebrzo právě slova zlého dojde. Pokora jest zvláštní ozdoba všech dobrých a šlechetných hospodyň a rozeznánie od jiných žen, ješto jsú lechké (!) a nestatečné mysli; neb ty nemohú pokory mieti, dokadž své nestatečnosti neostanu, neb sú všicku svú snažnost ku pýše obrátily i s tím, což mají s svými mužmi, a často přes moc, neb i almužny zapomenúc, dru«hd)y k tomu i cizieho zadrúc, vše na rúcha a na pýchu nakládají. Pakli takové omluvu sobě vezmú, řkúc svým m(u)žóm: „Musíme se tak připraviti, abychom se vám slíbily!“ — ne vždyť jest to pravda; neb často se o to n(ě) která s mužem svadí, chtiec ráda mieti mnoho rúcha. Protož ne pro muže to činí, ale aby vesele mohla skákati na masopust anebo na posvícenie, aby se slíbila mladým bláznóm, takýmž po- tvorám, jakož jest sama, a mní, by to za najlepší bylo, že ji tu snad v oči pochválí někto; a potom o ní nic dobrého nepovědie, nébrž něčímť ji i přitvořie, aneb dějí: „Dlúhý má nos, aneb krátký“; nebo: „Zelená jest“; aneb: „Zlé jest červenosti"; aneb: „S uočima zapuchlýma“; anebo: 40 106
Strana 107
„Hrdá“; aneb dějí: „Pravý jest bič“, bude-li ochotna ke všem; a pakli k jednomu ochotna bude, proč by to bylo, každýť se na to ptáti bude. I jak se móže ta slíbiti svému muži, na kterúž musí to vše naložiti, což kde dobude, a často viece, nežli s pravdú móž dobyti? I musí lichviti, krásti, přijímati, chud inu) dráti, lecijaks v(y)lstiti. Pakli črt jim oběma to osladí spolu, ale najposlézť se jim to vše ohor(y)čí. Protož každá dobrá hospodyně těchto věcí střez se pilně i braň jich jiným, jimižto vládne, i raď ot nich súsedám svým a též i jiných k těm podobných, jichžto všech ne- snadno jest vymluviti. Neb vždy jest ve všem dvoje neslič- nost proti jedné šlechetnosti: jakož přieliš mnoho, takéž 55 příliš málo v každé věci jest nesličnost, a toliko v hod ují) věci šlechetnost záleží. Protož staří řiekají: „Lišice nenie dobra“, a opět: „Vše v hod dobro". Mohly by zvláště panie po tom znamenati, že Buoh pilně ot vás chce pokoře, neb jest vás všech jmienil (!), kdyžť jest 60 řekl k Evě: „Rozmnožím tvú práci, těžce porodíš plod tvój, a muž nad tebú panovati bude.“ Zdali jí jest nerozmnožil? Obmyslte samy! A též i vám: Čím móžete v pravdě pyšny býti, leč tiem, že se všie věci jinak staviete, než ste? Malá-li jest práce tak ústavnú nemoc mieti, tak šeradně s hřiechem počieti plod, těžce nositi, se strastí poroditi a s velikú prací a péčí odchovati, a odchovaje, kto je vie, kterak se polučí aneb zdaří?! Avšak i k tomu muž múdrý anebo (ne)došlý má nad vámi panovati! O, hlédajte, panie, kteraké vám pokání dáno pro pýchu a pro neposlušenstvie prvnie ma- 70 teře, co pak každé zvláště pro její, ač ne zde, ale den súdný anebo v očistci, kteráž se zde nepokaje! A jakož Buoh ovšem pýchy nemiluje, takéž pokora jest jemu velmi vzácna. Neb cožkoli práce a lepoti přišlo jest na svět skrze Evinu pýchu, to všecko zase pokorú a poslu- 75 šenstvím Panny Marie, matky Božie, jest nahrazeno; a ne- 50 65 51b1 51b2 45 107
„Hrdá“; aneb dějí: „Pravý jest bič“, bude-li ochotna ke všem; a pakli k jednomu ochotna bude, proč by to bylo, každýť se na to ptáti bude. I jak se móže ta slíbiti svému muži, na kterúž musí to vše naložiti, což kde dobude, a často viece, nežli s pravdú móž dobyti? I musí lichviti, krásti, přijímati, chud inu) dráti, lecijaks v(y)lstiti. Pakli črt jim oběma to osladí spolu, ale najposlézť se jim to vše ohor(y)čí. Protož každá dobrá hospodyně těchto věcí střez se pilně i braň jich jiným, jimižto vládne, i raď ot nich súsedám svým a též i jiných k těm podobných, jichžto všech ne- snadno jest vymluviti. Neb vždy jest ve všem dvoje neslič- nost proti jedné šlechetnosti: jakož přieliš mnoho, takéž 55 příliš málo v každé věci jest nesličnost, a toliko v hod ují) věci šlechetnost záleží. Protož staří řiekají: „Lišice nenie dobra“, a opět: „Vše v hod dobro". Mohly by zvláště panie po tom znamenati, že Buoh pilně ot vás chce pokoře, neb jest vás všech jmienil (!), kdyžť jest 60 řekl k Evě: „Rozmnožím tvú práci, těžce porodíš plod tvój, a muž nad tebú panovati bude.“ Zdali jí jest nerozmnožil? Obmyslte samy! A též i vám: Čím móžete v pravdě pyšny býti, leč tiem, že se všie věci jinak staviete, než ste? Malá-li jest práce tak ústavnú nemoc mieti, tak šeradně s hřiechem počieti plod, těžce nositi, se strastí poroditi a s velikú prací a péčí odchovati, a odchovaje, kto je vie, kterak se polučí aneb zdaří?! Avšak i k tomu muž múdrý anebo (ne)došlý má nad vámi panovati! O, hlédajte, panie, kteraké vám pokání dáno pro pýchu a pro neposlušenstvie prvnie ma- 70 teře, co pak každé zvláště pro její, ač ne zde, ale den súdný anebo v očistci, kteráž se zde nepokaje! A jakož Buoh ovšem pýchy nemiluje, takéž pokora jest jemu velmi vzácna. Neb cožkoli práce a lepoti přišlo jest na svět skrze Evinu pýchu, to všecko zase pokorú a poslu- 75 šenstvím Panny Marie, matky Božie, jest nahrazeno; a ne- 50 65 51b1 51b2 45 107
Strana 108
52a1 toliko to jest nahrazeno pokorú jejie, ale i chvála člověčí nepodobně vzácnějí skrze ni povýšena jest. Protož každá panie rozmysl se dobře, které se jí zdá hod- 80 nější následovati: Evy-li v její pýše, a uzříš když tehdyž, co tě potká, avšak varuj se a hlédaj, aby pozdě neuzřela; či-li matky Božie v její pokoře, a náději maje dobrú, že, když její pokory účastna budeš, budeš účastna i odplaty. A vie- te-li to, že téměř vešken svět po vás tiehne? Jste-li vy pyšny 85 a jakž vy se hrdě stavíte, takž všickni pyšni a všickni se sta- vějí hrdě; a jste-li vy smilny, téžť sú i ti, ktožť se jediné s vámi obierají. Protož, když byste vy pokorné byly a čisté mysli i postavy, i kto by byl hrd aneb smilen vida, ano to jest vám protivno? A tak, dávajíc všem dobrý příklad, 90 velmi byšte se líbily Bohu; a kterak byšte se pak mohly nelíbiti svým mužóm? O PŘÍKLADU DOBRÉ HOSPODYNKĚ) 52а» 5 10 15 JKi) stě každému muži, leč by pravá potvora byl, líbila by se žena pokorná sličně a ne šeradně. Když by se jí v kterém kvasu událo býti, mohla by dobře míla býti svému muži v rúše počestném, ne v rúhavém ani podobném ku prázd- ným ženám, ješto všemi věcmi ukazují smilstvo a frej, a když by nemínila jiného k milování sobě, jedno jej, muže svého. A tak by on neměl péče za své dietky pro její zlé slovo a že by ona o nich pro svú lechkú (!) mysl nejměla snažné péče. Neb jakož pyšná a hrdá žena nebrzo má do sebe oněch pět věcí, takéž pokorná a múdrá hospodyně má tu pateru věc do sebe, že má v počest přátely svého muže a z pravé milosti poslušna bude muže své ho, poslú- chajíc svatého Pavla, jenž praví: „Ženy poddány buďte svým m«u)žóm.“ A týž opět die: „Nechci, by žena pano- vala nad svým mužem.“ 108
52a1 toliko to jest nahrazeno pokorú jejie, ale i chvála člověčí nepodobně vzácnějí skrze ni povýšena jest. Protož každá panie rozmysl se dobře, které se jí zdá hod- 80 nější následovati: Evy-li v její pýše, a uzříš když tehdyž, co tě potká, avšak varuj se a hlédaj, aby pozdě neuzřela; či-li matky Božie v její pokoře, a náději maje dobrú, že, když její pokory účastna budeš, budeš účastna i odplaty. A vie- te-li to, že téměř vešken svět po vás tiehne? Jste-li vy pyšny 85 a jakž vy se hrdě stavíte, takž všickni pyšni a všickni se sta- vějí hrdě; a jste-li vy smilny, téžť sú i ti, ktožť se jediné s vámi obierají. Protož, když byste vy pokorné byly a čisté mysli i postavy, i kto by byl hrd aneb smilen vida, ano to jest vám protivno? A tak, dávajíc všem dobrý příklad, 90 velmi byšte se líbily Bohu; a kterak byšte se pak mohly nelíbiti svým mužóm? O PŘÍKLADU DOBRÉ HOSPODYNKĚ) 52а» 5 10 15 JKi) stě každému muži, leč by pravá potvora byl, líbila by se žena pokorná sličně a ne šeradně. Když by se jí v kterém kvasu událo býti, mohla by dobře míla býti svému muži v rúše počestném, ne v rúhavém ani podobném ku prázd- ným ženám, ješto všemi věcmi ukazují smilstvo a frej, a když by nemínila jiného k milování sobě, jedno jej, muže svého. A tak by on neměl péče za své dietky pro její zlé slovo a že by ona o nich pro svú lechkú (!) mysl nejměla snažné péče. Neb jakož pyšná a hrdá žena nebrzo má do sebe oněch pět věcí, takéž pokorná a múdrá hospodyně má tu pateru věc do sebe, že má v počest přátely svého muže a z pravé milosti poslušna bude muže své ho, poslú- chajíc svatého Pavla, jenž praví: „Ženy poddány buďte svým m«u)žóm.“ A týž opět die: „Nechci, by žena pano- vala nad svým mužem.“ 108
Strana 109
A tak všicka čeled od ní dobrý příklad vezme vidúce, ana má v čest svého hospodáře, i bude ji také tiem pilnějí v čest mieti; a tiem staví v čeledi mnoho sváru i jiné věci nepo- řádné, když čeled naučí svým příkladem a k tomu múdrým 20 a dobrotivým napomínaním. Neb dobrá hospodyně má a dlužna jest učiti svú čeled ctnosti, kázni a dobrotě, a zvláště své dietky; ne tak jako hrdé matery, kteréž jedno po světu stojí, ješto jedno tělo svých dětí milují, ale na duše jich netbají; žádají, aby jedne zde jim dobře bylo, a netbají, co potom na onom světě trpěti budú: jedny synóm rytieř- stvie žádajíc, druhé cti - a žádná z takových nedobývá dětem Boha! Zatracení jich velikým nákladem dobývají, a spasenie ot Boha darmo vzieti nechtie! Uzřie-li děti v chudobě, smútí se a vzdyší; ale když vidie, ano hřeší, tomu se pak smějí [ a nemútí se. A tak (u) kazují, že jedno těl jich jsú mateře, ale ne duše. Ale dobrá, pokorná hospo- dyně to, což k tělesné potřebě podlé Boha slušie, v sboží, ve cti, v umění jich neobmeškajíc i učí je také, aby vždy Boha měli na paměti jemu se modléc, jeho žádajíc a k ně- mu ve dne i v noci, v prázdnosti i v neprázdnosti často vzdychajíc. Neb materám to zvláště příslušie, aby své dietky k dobrému vedly, viece, kdež mohú, dobrotú než ukrutností, leč by dobrota nepomohla; neb nauče- nie mateřino často děti tvrdě drží, a druhdy tvrze než 40 otcovo. Dobrá hospodyně, když nenie hrda, svój dóm, totíž hos- podářstvie, snažně pósobí. A ač hrdé ženy často též činie, ale mnoh(e)m jinačejším úmyslem, neb, což nachová, to jedno sobě; ale dobrá a pokorná, ta soběs mužem, s dietkami 45 a s čeledí, a sama druhdy své potřeby ještě spieše zapomene nežli oněch. A také nikdy dobrá hospodyně nemá prázdna chleba jísti, neb prázdnost mnoho zlého činie. Protož dal Buoh lidem nahotu, i také, aby syrového nemohli jísti i jiných mnoho neprázdností, aby člověk nem(oh)l nikdy so 25 30 35 52b1 52b2 109
A tak všicka čeled od ní dobrý příklad vezme vidúce, ana má v čest svého hospodáře, i bude ji také tiem pilnějí v čest mieti; a tiem staví v čeledi mnoho sváru i jiné věci nepo- řádné, když čeled naučí svým příkladem a k tomu múdrým 20 a dobrotivým napomínaním. Neb dobrá hospodyně má a dlužna jest učiti svú čeled ctnosti, kázni a dobrotě, a zvláště své dietky; ne tak jako hrdé matery, kteréž jedno po světu stojí, ješto jedno tělo svých dětí milují, ale na duše jich netbají; žádají, aby jedne zde jim dobře bylo, a netbají, co potom na onom světě trpěti budú: jedny synóm rytieř- stvie žádajíc, druhé cti - a žádná z takových nedobývá dětem Boha! Zatracení jich velikým nákladem dobývají, a spasenie ot Boha darmo vzieti nechtie! Uzřie-li děti v chudobě, smútí se a vzdyší; ale když vidie, ano hřeší, tomu se pak smějí [ a nemútí se. A tak (u) kazují, že jedno těl jich jsú mateře, ale ne duše. Ale dobrá, pokorná hospo- dyně to, což k tělesné potřebě podlé Boha slušie, v sboží, ve cti, v umění jich neobmeškajíc i učí je také, aby vždy Boha měli na paměti jemu se modléc, jeho žádajíc a k ně- mu ve dne i v noci, v prázdnosti i v neprázdnosti často vzdychajíc. Neb materám to zvláště příslušie, aby své dietky k dobrému vedly, viece, kdež mohú, dobrotú než ukrutností, leč by dobrota nepomohla; neb nauče- nie mateřino často děti tvrdě drží, a druhdy tvrze než 40 otcovo. Dobrá hospodyně, když nenie hrda, svój dóm, totíž hos- podářstvie, snažně pósobí. A ač hrdé ženy často též činie, ale mnoh(e)m jinačejším úmyslem, neb, což nachová, to jedno sobě; ale dobrá a pokorná, ta soběs mužem, s dietkami 45 a s čeledí, a sama druhdy své potřeby ještě spieše zapomene nežli oněch. A také nikdy dobrá hospodyně nemá prázdna chleba jísti, neb prázdnost mnoho zlého činie. Protož dal Buoh lidem nahotu, i také, aby syrového nemohli jísti i jiných mnoho neprázdností, aby člověk nem(oh)l nikdy so 25 30 35 52b1 52b2 109
Strana 110
55 60 53a1 65 prázden býti. Ale také jest to nemúdrá věc, nechtiec prázd- nu býti, i učiniti věc nepotřebnú. Protož vždy pósob něco úžitečného muži, dětem i čeledi obmýšlejíc), aby lačni nebyli ani zimú mřeli. Ano praví Písmo: „Čeled dobré hospodyně nebojí se sněžné stude- nosti.“ Takéť praví, že dobrá hospodyně znamená stezky svého domu, totíž opatrna jest všelikterak, když se co zlého počne, aby to stavila dřieve, nežli se rozmuož. Také praví, že dělá rukama svýma podlé toho, jakož umie, a dává almužny chudým. Protož zvláště každé panie dělati sluší rukama svýma, ab(y) jí črt nikdy nenalezl prázdnu; a tak, aby z toho almužny dala anebo aby svým dielem Boží službu ozdobila. Neb veliké almužny bez vědomí svého muže dávati nemá, než s tolik, což rozomie, že jí muž přeje. A ješto sem řekl dřieve, že nemá prázdna býti hospo- dyně, nemienímť toho, by proto dělala (v svátky; ale dobré mysléc, dobré mluviec, dobrému učiec svú čeled, své súsedy - tiemť má (v) svátek dobrú neprázden. A tiem staví mnoho sváróv v čeledi neb mezi súsedami každá dobrá 70 hospodyně, když krotí je a treskce každú oblášť z neslič- nosti, oblepšujíc jich svárlivé řeči, ješto snad zlí, něco od jedné uslyšiec a k tomu přičiniec ještě viece, i vznesú to k druhé. A kteráž by hospodyně tak v pokoře svú věc pósobila, tať by se vystřiehla zlého slova a spravedlivě slíbila by se muži svému a byla by dobrý příklad dětem svým i všem jiným i súsedám. Pakli by byl muž tak nemúdrý, nenechalť by jí Buoh nijakež bez odplaty. Protož šlechetná a múdrá hospodyně, ač ji co potká nesnadného od muže neb od ko- hožkolivěk, neb řiedko tak jest, jakž má býti, vždyť se pro to utěší v Boze, položie(c) v něm všicku náději; neb on sám vie, proč činí co aneb proč na koho co přepustí. 80 110
55 60 53a1 65 prázden býti. Ale také jest to nemúdrá věc, nechtiec prázd- nu býti, i učiniti věc nepotřebnú. Protož vždy pósob něco úžitečného muži, dětem i čeledi obmýšlejíc), aby lačni nebyli ani zimú mřeli. Ano praví Písmo: „Čeled dobré hospodyně nebojí se sněžné stude- nosti.“ Takéť praví, že dobrá hospodyně znamená stezky svého domu, totíž opatrna jest všelikterak, když se co zlého počne, aby to stavila dřieve, nežli se rozmuož. Také praví, že dělá rukama svýma podlé toho, jakož umie, a dává almužny chudým. Protož zvláště každé panie dělati sluší rukama svýma, ab(y) jí črt nikdy nenalezl prázdnu; a tak, aby z toho almužny dala anebo aby svým dielem Boží službu ozdobila. Neb veliké almužny bez vědomí svého muže dávati nemá, než s tolik, což rozomie, že jí muž přeje. A ješto sem řekl dřieve, že nemá prázdna býti hospo- dyně, nemienímť toho, by proto dělala (v svátky; ale dobré mysléc, dobré mluviec, dobrému učiec svú čeled, své súsedy - tiemť má (v) svátek dobrú neprázden. A tiem staví mnoho sváróv v čeledi neb mezi súsedami každá dobrá 70 hospodyně, když krotí je a treskce každú oblášť z neslič- nosti, oblepšujíc jich svárlivé řeči, ješto snad zlí, něco od jedné uslyšiec a k tomu přičiniec ještě viece, i vznesú to k druhé. A kteráž by hospodyně tak v pokoře svú věc pósobila, tať by se vystřiehla zlého slova a spravedlivě slíbila by se muži svému a byla by dobrý příklad dětem svým i všem jiným i súsedám. Pakli by byl muž tak nemúdrý, nenechalť by jí Buoh nijakež bez odplaty. Protož šlechetná a múdrá hospodyně, ač ji co potká nesnadného od muže neb od ko- hožkolivěk, neb řiedko tak jest, jakž má býti, vždyť se pro to utěší v Boze, položie(c) v něm všicku náději; neb on sám vie, proč činí co aneb proč na koho co přepustí. 80 110
Strana 111
ČELED ABY POSLUŠNA BYLA HOSPODÁŘE 53a2 Napomenuv hospodáře i hospodyni, kterak jest mlčeti, bych také čeledi nenapomenul, kterak se má v svém stavu líbiti Bohu? I řku najprvé, že křesťanská čeled má se stkvíti rozličnými šlechetnostmi jako hvězdy, aby věčně k blahoslavené čeledi Božie v nebesiech byla v tovaryství přivedena. I bývá v domu rozličná čeled: neb jedni jsú děti, druzí, ješto z da- ruov nebo ze mzdy slúží. Děti, dokadž jsú maly, nic róznice nenie mezi nimi a slu- 10 hami; všickni spolu a zajedno mají poslušni býti hospodáře. A čím viece z pravé milosti pójde poslušenstvie, tiemť jest méně porobené a jest chutné. Protož vší čeledi řku, že naj- prv má z pravé viery křesťanské v dobré náději upřiemnú (dvojitú) milost mieti, (točíš k Bohu a k bližniemu pro Buoh. A když tu milost mieti bude,) a tak bude ihned každý srozoměje brzo, co jest dlužen Bohu, co hospodě a co jiným s sebú tovaryšó(m); i sámť (se) bude poznávati, a poznaje se bude pokoren proti Bohu i také proti hospodě i také proti svým tovaryšóm. A tak z pokory a pro tu milost nebude 20 5351 sobě vážiti protivenstvie, a (z) toho hospodáře poslušen bude; neb poslušenstvie pochází z milosti a z pokory. A protož ti, ješto sobě nedadie nic rozkázati své hospodě, málo k němu milosti mají a nejsú pokorni, ale hrdi a velmi hřeší proti Bohu tú hrdostí. Mnohý otec neb hospodář, vida své děti neposlušné aneb čeled, nesmí jim druhdy rozkázati, aby skrze to nebyli horší; a tak viece otec dětí neb hospodář čeledi báti se bude než oni jeho. Neniet to Božie zpósobe- nie! Buoh jest zpósobil, aby mladší staršiech poslúchali a čeled aby poslúchala hospodáře ve všem, což by zjevně nebylo proti Bohu a kostelniemu ustavenie. Pravíť svatý Pavel, jenž jest byl vtržen až do nebes, aby se naučil, co by zde lidi měl učiti, řka: „Každá duše vyšší moci buď 5 15 25 30 111
ČELED ABY POSLUŠNA BYLA HOSPODÁŘE 53a2 Napomenuv hospodáře i hospodyni, kterak jest mlčeti, bych také čeledi nenapomenul, kterak se má v svém stavu líbiti Bohu? I řku najprvé, že křesťanská čeled má se stkvíti rozličnými šlechetnostmi jako hvězdy, aby věčně k blahoslavené čeledi Božie v nebesiech byla v tovaryství přivedena. I bývá v domu rozličná čeled: neb jedni jsú děti, druzí, ješto z da- ruov nebo ze mzdy slúží. Děti, dokadž jsú maly, nic róznice nenie mezi nimi a slu- 10 hami; všickni spolu a zajedno mají poslušni býti hospodáře. A čím viece z pravé milosti pójde poslušenstvie, tiemť jest méně porobené a jest chutné. Protož vší čeledi řku, že naj- prv má z pravé viery křesťanské v dobré náději upřiemnú (dvojitú) milost mieti, (točíš k Bohu a k bližniemu pro Buoh. A když tu milost mieti bude,) a tak bude ihned každý srozoměje brzo, co jest dlužen Bohu, co hospodě a co jiným s sebú tovaryšó(m); i sámť (se) bude poznávati, a poznaje se bude pokoren proti Bohu i také proti hospodě i také proti svým tovaryšóm. A tak z pokory a pro tu milost nebude 20 5351 sobě vážiti protivenstvie, a (z) toho hospodáře poslušen bude; neb poslušenstvie pochází z milosti a z pokory. A protož ti, ješto sobě nedadie nic rozkázati své hospodě, málo k němu milosti mají a nejsú pokorni, ale hrdi a velmi hřeší proti Bohu tú hrdostí. Mnohý otec neb hospodář, vida své děti neposlušné aneb čeled, nesmí jim druhdy rozkázati, aby skrze to nebyli horší; a tak viece otec dětí neb hospodář čeledi báti se bude než oni jeho. Neniet to Božie zpósobe- nie! Buoh jest zpósobil, aby mladší staršiech poslúchali a čeled aby poslúchala hospodáře ve všem, což by zjevně nebylo proti Bohu a kostelniemu ustavenie. Pravíť svatý Pavel, jenž jest byl vtržen až do nebes, aby se naučil, co by zde lidi měl učiti, řka: „Každá duše vyšší moci buď 5 15 25 30 111
Strana 112
53b2 54a1 poddána; nebť nenie moci, jedno ot Boha. A ktož se protiví 35 moci, tent se protiví Božiemu zpósobenie; a ktož se Božiemu zpósobení protiví, tenť od súzenie nalezne. Protož slúhy a lidé čelední, a zvláště děti a synové, mějte pravé poslušenstvie a milost k uotci; neb vám zvláště Buoh přikázal, abyšte otce a máteř ctili. Nebť vám jest otec 40 i hospodář, ale jiné čeledi jest toliko hospodář; a když všeckna čeled má (hospody) poslušna býti, čím pak (vy) viece?! Velmiť jest vzácná obět Bohu poslušenstvie; a to jest Božie zpósob pro našeho otce prvnie neposlušenstvie, aby 45 jeden druhému vždy byl poddán poslušenstvím; a tak po- slušenstvie jest všech obecné pokánie. Ale netolikoť jest po- kánie, nebť jest Buoh také poslušenstvie moc (při)dal, že sobě jím móžem odplaty zaslúžiti. A najprvét Boha sluší poslúchati, a potom otce neb hospody, když by totíž jiné neveleli, než což Buoh kázal; neb proti Bohu nikterakž toho poslušenstvie neslušie učiniti, což jest zevné zlé. Ale někdy má člověk dobrého p(ře)nechati pro poslušenstvie. Pakli kto die: „Já neviem, co Buoh kázal a v čem jeho mám poslúchati viece než hospodáře nebo otce,“ — bývajž 55 rád na kázaní a slyš, coť kněz velí; ustavilť jest Buoh kněze miesto sebe zde na zemi: jest-lit múdrý, toho poslúchaj, a pakliť se zdá který nemúdrý, ale dojdi múdřejšieho, ještoť nad tebú i také nad ním jest ustaven, a potěž se. 50 O DESATERU PŘIKÁZANIE BOŽIEM Abyšte také věděli, co jest Buoh kázal, neb znamenie jest, že ten miluje Boha, ktož (plní) přikázanie jeho, jakož sám Kristus praví: „Milujete-li mě, přikázanie má plňte,“ i chci 5 vám o jeho desateru přikázanie pověděti. A slušieť věděti najprvé, že všecko Božie přikázanie 112
53b2 54a1 poddána; nebť nenie moci, jedno ot Boha. A ktož se protiví 35 moci, tent se protiví Božiemu zpósobenie; a ktož se Božiemu zpósobení protiví, tenť od súzenie nalezne. Protož slúhy a lidé čelední, a zvláště děti a synové, mějte pravé poslušenstvie a milost k uotci; neb vám zvláště Buoh přikázal, abyšte otce a máteř ctili. Nebť vám jest otec 40 i hospodář, ale jiné čeledi jest toliko hospodář; a když všeckna čeled má (hospody) poslušna býti, čím pak (vy) viece?! Velmiť jest vzácná obět Bohu poslušenstvie; a to jest Božie zpósob pro našeho otce prvnie neposlušenstvie, aby 45 jeden druhému vždy byl poddán poslušenstvím; a tak po- slušenstvie jest všech obecné pokánie. Ale netolikoť jest po- kánie, nebť jest Buoh také poslušenstvie moc (při)dal, že sobě jím móžem odplaty zaslúžiti. A najprvét Boha sluší poslúchati, a potom otce neb hospody, když by totíž jiné neveleli, než což Buoh kázal; neb proti Bohu nikterakž toho poslušenstvie neslušie učiniti, což jest zevné zlé. Ale někdy má člověk dobrého p(ře)nechati pro poslušenstvie. Pakli kto die: „Já neviem, co Buoh kázal a v čem jeho mám poslúchati viece než hospodáře nebo otce,“ — bývajž 55 rád na kázaní a slyš, coť kněz velí; ustavilť jest Buoh kněze miesto sebe zde na zemi: jest-lit múdrý, toho poslúchaj, a pakliť se zdá který nemúdrý, ale dojdi múdřejšieho, ještoť nad tebú i také nad ním jest ustaven, a potěž se. 50 O DESATERU PŘIKÁZANIE BOŽIEM Abyšte také věděli, co jest Buoh kázal, neb znamenie jest, že ten miluje Boha, ktož (plní) přikázanie jeho, jakož sám Kristus praví: „Milujete-li mě, přikázanie má plňte,“ i chci 5 vám o jeho desateru přikázanie pověděti. A slušieť věděti najprvé, že všecko Božie přikázanie 112
Strana 113
i všecko Písmo nenie k jinému, než abychom najprv Boha a potom bližnieho milovali. A tak najprv Buoh přikázal, abychom jej jed iné)ho za Buoh měli a jemu se modlili, všeho svého plného dobrého 10 čáku v něm majíc, netbajíc čáróv ani věštby ani lékóv. Druhé přikázal, abychom jména jeho ku křivdě na po- tvrzenie nepřijíma li; jakož řiekají lidé: „Pravdať jest před Bohem!“, anebo: „Buoh to vie, že jest to tak!" Pak nenie -liť tak, k křivdě si stavěl Boha svědkem proti jeho přikázaní. Pakli jménem jeho kto, křiv jsa, přisahá aneb poklíná sebe řka: „Tak mi Buoh pomáhaj!“ aneb: „Svěž mě Buoh, ač toho nenie!“, bude-liť křivda, tiemť větší hřiech a tiem většího pokánie třeba, a najviec z přísahy v súdu, když s rozmyslem přiseže křivě. Třetí přikázal svaté dni světiti, abychom, přenechajíc tělesné práce, také o duši pomyslili, ke mši šli a na kázanie aneb k nešporu a modlili se Bohu a učili se, čím se máme líbiti jemu. Ale ne k tomuť sú svátci, jakož je zlí lidé obra- cují, aby smilnili svými tanci aneb lecjakús zamysléc neká- 25 zen neb túlanie nepotřebné aneb klevety pósobiec (na be- sedě) aneb obžerstvie plodiec v krčmě anebo kostky a sváry a lecjakús hrdost, a darmo utrácejíc, co sú vše dni vydělali. Ne takť jest Buoh neděli ctíti kázal, ale proto, aby - jakož sem řekl - uprázdniec j se jeho hledali, jemu se poručili, o něm myslili a mluvili a vždy jej potom i na svém diele měli na paměti. Ješto pak svaté ctíme a světíme jich některé dni, to jest proto, abychom milujíc to, že jsú oni svítězili, i měli odplatu za to, a také, abychom jich příkladem také něco trpěli pro Buoh, abychom s nimi odplatu vzeli. Ale 3s (mnozí ctie svaté jen pro zdejší odplatu, právě pohanským obyčejem; jako svatého Štěpána, aby v koně byli štastni, svatého Šťastného a jeho tovařiše, aby jim sbožie přibývalo, svatého Jana Světlého, jemuž sú Burjan vzděli, aby krúpy nebily, a tak i o jiném. Ba, bratříce, již nejsme hosté u vieře; 40 54a2 15 20 30 54b1 8 Knížky o hře šachové 113
i všecko Písmo nenie k jinému, než abychom najprv Boha a potom bližnieho milovali. A tak najprv Buoh přikázal, abychom jej jed iné)ho za Buoh měli a jemu se modlili, všeho svého plného dobrého 10 čáku v něm majíc, netbajíc čáróv ani věštby ani lékóv. Druhé přikázal, abychom jména jeho ku křivdě na po- tvrzenie nepřijíma li; jakož řiekají lidé: „Pravdať jest před Bohem!“, anebo: „Buoh to vie, že jest to tak!" Pak nenie -liť tak, k křivdě si stavěl Boha svědkem proti jeho přikázaní. Pakli jménem jeho kto, křiv jsa, přisahá aneb poklíná sebe řka: „Tak mi Buoh pomáhaj!“ aneb: „Svěž mě Buoh, ač toho nenie!“, bude-liť křivda, tiemť větší hřiech a tiem většího pokánie třeba, a najviec z přísahy v súdu, když s rozmyslem přiseže křivě. Třetí přikázal svaté dni světiti, abychom, přenechajíc tělesné práce, také o duši pomyslili, ke mši šli a na kázanie aneb k nešporu a modlili se Bohu a učili se, čím se máme líbiti jemu. Ale ne k tomuť sú svátci, jakož je zlí lidé obra- cují, aby smilnili svými tanci aneb lecjakús zamysléc neká- 25 zen neb túlanie nepotřebné aneb klevety pósobiec (na be- sedě) aneb obžerstvie plodiec v krčmě anebo kostky a sváry a lecjakús hrdost, a darmo utrácejíc, co sú vše dni vydělali. Ne takť jest Buoh neděli ctíti kázal, ale proto, aby - jakož sem řekl - uprázdniec j se jeho hledali, jemu se poručili, o něm myslili a mluvili a vždy jej potom i na svém diele měli na paměti. Ješto pak svaté ctíme a světíme jich některé dni, to jest proto, abychom milujíc to, že jsú oni svítězili, i měli odplatu za to, a také, abychom jich příkladem také něco trpěli pro Buoh, abychom s nimi odplatu vzeli. Ale 3s (mnozí ctie svaté jen pro zdejší odplatu, právě pohanským obyčejem; jako svatého Štěpána, aby v koně byli štastni, svatého Šťastného a jeho tovařiše, aby jim sbožie přibývalo, svatého Jana Světlého, jemuž sú Burjan vzděli, aby krúpy nebily, a tak i o jiném. Ba, bratříce, již nejsme hosté u vieře; 40 54a2 15 20 30 54b1 8 Knížky o hře šachové 113
Strana 114
54b2 45 65 předešli sú nás) apoštolé i proroci i mnoho svatých mučedl- níkóv: již bychom měli (múdřejše býti a svaté) ctíti proto, že jsú duostojni cti, přemohše svět, a žádati od nich věčné pomoci. (Lepšíť má úřad svatý Štěpán, nežť by koňmi vládl; ano koni byli i dřéve, než byl svatý Štěpán: kto j' jimi vládl? Čili j' se ten Bohu pronevěřil, ješto j' vládl jimi dřéve, že j' odjat jemu jeho úřad i dán svatému Štěpánu? A takéž i o jiných věcech. Hlédajž, žeť jsú to pohanští oby- čeji, a brzoť by z nich mohl blud býti! Veď Buoh vládne 50 vším; netbaj, čímť vládne který svatý. Komužť Buoh čeho přeje, tomu i všichni světí.) To také věděti slušie, že nenie vám přikázáno tak tvrdě světiti jako židuom. Neb, ktož by z milosrdenstvie někomu přivezl něco nebo plot svój vzdvihl aneb kopy skladl aneb rozkladl, ješto by se měly 55 zkaziti, neb cožkolivěk takového pilného, nehřešilť by smrtedln(ě), když by proto služby Božie nezameškal. A tak ta tři Božie přikázanie vedú nás k tomu, abychom Boha milovali a ctili i jeho svaté. Druhých pak sedm jest, ješto učí, kterak máme k bližním mieti milost; neb všech 60 spolu jest deset. I jest čtvrté přikázanie, a z těch druhých prvnie: „Cti “ otce tvého i matku tvú, a budeš dlúhověký na zemi!“ Ze všech deset(i) přikázanie jediné tomu Buoh jest pověděl odplatu, ktož otce a máteř ctíti bude. Páté jest: „Nezabieš!“ Ktožť nenávidí, rád by zabil, by mohl aneb směl pro lidi, tenť jest již přestúpil to přikázanie, avšak mnohem lechčejí (!) nežli skutkem. Šesté přikázanie: „Nepokradeš!“ Když krásti brání, ovšem pak výboje aneb lúpiti zevně, neb v tom i vražda 70 spieše bývá; a vylstiti téžť jest jako (u)krásti. Sedmé přikázanie: „Ne(s)smilníš!“ brání, abychom (s) žádnú ženú kromě manželstva svého, buďto v jinošství anebo vdovství, nehřešili. Neb to jest vždy hřiech smrtedlný a není tu omluvy žádné; když se jest skutkem dopustil, 114
54b2 45 65 předešli sú nás) apoštolé i proroci i mnoho svatých mučedl- níkóv: již bychom měli (múdřejše býti a svaté) ctíti proto, že jsú duostojni cti, přemohše svět, a žádati od nich věčné pomoci. (Lepšíť má úřad svatý Štěpán, nežť by koňmi vládl; ano koni byli i dřéve, než byl svatý Štěpán: kto j' jimi vládl? Čili j' se ten Bohu pronevěřil, ješto j' vládl jimi dřéve, že j' odjat jemu jeho úřad i dán svatému Štěpánu? A takéž i o jiných věcech. Hlédajž, žeť jsú to pohanští oby- čeji, a brzoť by z nich mohl blud býti! Veď Buoh vládne 50 vším; netbaj, čímť vládne který svatý. Komužť Buoh čeho přeje, tomu i všichni světí.) To také věděti slušie, že nenie vám přikázáno tak tvrdě světiti jako židuom. Neb, ktož by z milosrdenstvie někomu přivezl něco nebo plot svój vzdvihl aneb kopy skladl aneb rozkladl, ješto by se měly 55 zkaziti, neb cožkolivěk takového pilného, nehřešilť by smrtedln(ě), když by proto služby Božie nezameškal. A tak ta tři Božie přikázanie vedú nás k tomu, abychom Boha milovali a ctili i jeho svaté. Druhých pak sedm jest, ješto učí, kterak máme k bližním mieti milost; neb všech 60 spolu jest deset. I jest čtvrté přikázanie, a z těch druhých prvnie: „Cti “ otce tvého i matku tvú, a budeš dlúhověký na zemi!“ Ze všech deset(i) přikázanie jediné tomu Buoh jest pověděl odplatu, ktož otce a máteř ctíti bude. Páté jest: „Nezabieš!“ Ktožť nenávidí, rád by zabil, by mohl aneb směl pro lidi, tenť jest již přestúpil to přikázanie, avšak mnohem lechčejí (!) nežli skutkem. Šesté přikázanie: „Nepokradeš!“ Když krásti brání, ovšem pak výboje aneb lúpiti zevně, neb v tom i vražda 70 spieše bývá; a vylstiti téžť jest jako (u)krásti. Sedmé přikázanie: „Ne(s)smilníš!“ brání, abychom (s) žádnú ženú kromě manželstva svého, buďto v jinošství anebo vdovství, nehřešili. Neb to jest vždy hřiech smrtedlný a není tu omluvy žádné; když se jest skutkem dopustil, 114
Strana 115
potupil jest, chtě a moha nechati, přikázanie Božie. I zdali 75 55a by nenechal, by jediné nějaké robě při tom bylo? A pak, ano Buoh přihlédá, jenž jest to zapověděl, a nechati nechce! I chce se pak omlúvati, by bez toho nemohl býti. Křivdať jest! Mohlť by, byť chtěl, tu žádost přetrpěti, (ježť ho trží), ale bez práceť nemuože. A protoť za práci odplata bude, ktož přetrpí; ale ktožť práce nechce mieti, odstúpie ot Boha a netbají jeho zápovědi, lečť se k němu pokáním vrátí, věčněť Boha otlúčen bude. Osmé přikázanie: „Nepromluvíš křivého svědečstvie!“ Tuť zapoviedá svědčiti křivě. A též jest i samému mluviti 85 křivdu, jako by jinému svědčil. Deváté přikázanie: „Nepožádáš věci bližnieho svého ani ženy jeho!“ Tuť velí nežádati cizie ženy. Tiem ukazuje, že netolik skutkem v smilství, ale také i žádostí smilnú móž býti smrtedlný hřiech; a najviec, když by kto žádal ženy, ješto má muže, ač by jí žádal i k manželstvu a nechtěl jí bez manželstva; avšak by proti Božiemu I přikázanie bylo, když by plná žádost byla. A když by tak k manželstvu panny aneb jiné svobodné žádal, toť by mohlo bez hřiechu smrtedlného býti. Desáté přikázanie Božie jest: „Nepožádáš žádné věci!“ - kteréžkolivěk cizie věci (ne)žádati. A to také ukazuje, že je smrtedlný hřiech chtieti to mieti, což jest jinému dáno, a státi po tom bezprávně proti vuoli bližnieho svého, ač i dosieci toho nebude moci. A tiem činem hráti v kostky 100 anebo jinak chtiec vyhrati zbožie cizie jest hřiech; neb chceme-li, aby cizie bylo naše bez hřiecha, máme kúpiti u něho aneb zaslúžiti některak, ať by on nám rád a s chutí sstúpil svého a vzal sobě ot nás něco sobě vděk aneb v přiezni. Protož radímť křesťanské čeledi, aby najprv sprostně a tvrdě drželi vieru křesťanskú a měli v Boha svú náději a věděli Božie přikázaní desatero a plnili je z pravé milosti srdcem, usty i také skutky, majíc se k Bohu tak, jakož se 80 90 95 105 55а 115
potupil jest, chtě a moha nechati, přikázanie Božie. I zdali 75 55a by nenechal, by jediné nějaké robě při tom bylo? A pak, ano Buoh přihlédá, jenž jest to zapověděl, a nechati nechce! I chce se pak omlúvati, by bez toho nemohl býti. Křivdať jest! Mohlť by, byť chtěl, tu žádost přetrpěti, (ježť ho trží), ale bez práceť nemuože. A protoť za práci odplata bude, ktož přetrpí; ale ktožť práce nechce mieti, odstúpie ot Boha a netbají jeho zápovědi, lečť se k němu pokáním vrátí, věčněť Boha otlúčen bude. Osmé přikázanie: „Nepromluvíš křivého svědečstvie!“ Tuť zapoviedá svědčiti křivě. A též jest i samému mluviti 85 křivdu, jako by jinému svědčil. Deváté přikázanie: „Nepožádáš věci bližnieho svého ani ženy jeho!“ Tuť velí nežádati cizie ženy. Tiem ukazuje, že netolik skutkem v smilství, ale také i žádostí smilnú móž býti smrtedlný hřiech; a najviec, když by kto žádal ženy, ješto má muže, ač by jí žádal i k manželstvu a nechtěl jí bez manželstva; avšak by proti Božiemu I přikázanie bylo, když by plná žádost byla. A když by tak k manželstvu panny aneb jiné svobodné žádal, toť by mohlo bez hřiechu smrtedlného býti. Desáté přikázanie Božie jest: „Nepožádáš žádné věci!“ - kteréžkolivěk cizie věci (ne)žádati. A to také ukazuje, že je smrtedlný hřiech chtieti to mieti, což jest jinému dáno, a státi po tom bezprávně proti vuoli bližnieho svého, ač i dosieci toho nebude moci. A tiem činem hráti v kostky 100 anebo jinak chtiec vyhrati zbožie cizie jest hřiech; neb chceme-li, aby cizie bylo naše bez hřiecha, máme kúpiti u něho aneb zaslúžiti některak, ať by on nám rád a s chutí sstúpil svého a vzal sobě ot nás něco sobě vděk aneb v přiezni. Protož radímť křesťanské čeledi, aby najprv sprostně a tvrdě drželi vieru křesťanskú a měli v Boha svú náději a věděli Božie přikázaní desatero a plnili je z pravé milosti srdcem, usty i také skutky, majíc se k Bohu tak, jakož se 80 90 95 105 55а 115
Strana 116
55b1 sluší k Bohu mieti; k hospodě také, jakož slušie; i k svému 110 bližniemu také, jakož radí svatý Pavel řka: „Žádnému nic dlužni neostáv(a)jte, jedno to, abyšte se spolu milovali; ale komuž jste dlužni ctí, tomu čest dajte; kohož ste se dluž- ni báti, toho se bojte; komuž co platiti máte, tomu platte! ŽE BUOH VŽDYCKY MÁ CHVÁLEN BÝTI 55b2 5 10 15 20 I řku najprv, aby k Bohu měli své srdce, často naň po- mniec, často k němu vzdychajíc a žádajíc, aby vám dal to činiti, což jest jemu líbo, a odpustil vám vaše hřiechy i roz- ličná obmeškání; a abyšte jej chválili v svém srdci vidúce, kterak jest divně, mocně a úžitečně učinil to vše, což jest. A také se všeho srdce každý má vděčen býti toho, což má dobrého, neb to všecko od Boha má: onen zdraví, onen sílu, onen múdrost a umění, jímž se živí a umí (uhověti) své hospodě neb tovařistvu, i jiné mnohé takovéž dary, z nichž některé v sobě móž znáti; a mimo ty jsú mnozí jiní ještě, jichž neumíme znamenati, avšak máme všeho vděčni ] býti. Neb, ač i trpíme protivenstvie, chceme-li sami, všecko to jest nám úžitečno. A nadto mnoho jest jiných u veliké núzi. Co jest pracných nemocných! a mnozí z nich, ješto na ně málo tbají, ješto by rádi témuž, jako my máme. Toť jest velmi úžitečné a potřebné křesťanské čeledi mieti v srdci. Neb když nemóžete almužnú kúpiti království nebeského jako bohatí aniž mnohými posty a modlitbami anebo pútmi jako prázdní, ale mějte dobrú žádost a dobré myšle- nie u vašich srdciech - toť jest Bohu do vás velmi vzácno. Praví David: „Žádost chudých Buoh uslyší.“ Ale aby dobrá myšlenie mohli mieti, musíte se brániti myšlenie zlému a nepotřebnému; a jakož srdce k Bohu 25 máte mieti, takéž i usty máte vyznávati v svój čas Boha svého; neb netolik srdcem, ale i usty máme všickni Boží 116
55b1 sluší k Bohu mieti; k hospodě také, jakož slušie; i k svému 110 bližniemu také, jakož radí svatý Pavel řka: „Žádnému nic dlužni neostáv(a)jte, jedno to, abyšte se spolu milovali; ale komuž jste dlužni ctí, tomu čest dajte; kohož ste se dluž- ni báti, toho se bojte; komuž co platiti máte, tomu platte! ŽE BUOH VŽDYCKY MÁ CHVÁLEN BÝTI 55b2 5 10 15 20 I řku najprv, aby k Bohu měli své srdce, často naň po- mniec, často k němu vzdychajíc a žádajíc, aby vám dal to činiti, což jest jemu líbo, a odpustil vám vaše hřiechy i roz- ličná obmeškání; a abyšte jej chválili v svém srdci vidúce, kterak jest divně, mocně a úžitečně učinil to vše, což jest. A také se všeho srdce každý má vděčen býti toho, což má dobrého, neb to všecko od Boha má: onen zdraví, onen sílu, onen múdrost a umění, jímž se živí a umí (uhověti) své hospodě neb tovařistvu, i jiné mnohé takovéž dary, z nichž některé v sobě móž znáti; a mimo ty jsú mnozí jiní ještě, jichž neumíme znamenati, avšak máme všeho vděčni ] býti. Neb, ač i trpíme protivenstvie, chceme-li sami, všecko to jest nám úžitečno. A nadto mnoho jest jiných u veliké núzi. Co jest pracných nemocných! a mnozí z nich, ješto na ně málo tbají, ješto by rádi témuž, jako my máme. Toť jest velmi úžitečné a potřebné křesťanské čeledi mieti v srdci. Neb když nemóžete almužnú kúpiti království nebeského jako bohatí aniž mnohými posty a modlitbami anebo pútmi jako prázdní, ale mějte dobrú žádost a dobré myšle- nie u vašich srdciech - toť jest Bohu do vás velmi vzácno. Praví David: „Žádost chudých Buoh uslyší.“ Ale aby dobrá myšlenie mohli mieti, musíte se brániti myšlenie zlému a nepotřebnému; a jakož srdce k Bohu 25 máte mieti, takéž i usty máte vyznávati v svój čas Boha svého; neb netolik srdcem, ale i usty máme všickni Boží 116
Strana 117
býti. A protož řečí šeradných a nekázaných máte se střieci; jakož se lidé hořké a příkré krmě střehú, takéž vy břidké a peské řeči, buďto i v klamu bláznovém aneb v hněvu, a ještě viece měli byšte se spravedlivě střieci. A divné jest, že někteří beze všeho úžitka tak šeradně mluvie, a tiem duši tratí! Ale poně jakož lidé po řeči pozná- vají, z kterého kto královstvie aneb země jest, totíž mluví-li česky, tehdy jest Čech, pakli rakúsky, tehdy jest z Rakús, pakli uhersky, tehdy jest z Uher: takéžť po zlé a nekázané 35 anebo peské řeči znáti jest, že z diáblova královstvie jest, a po dobré řeči znáti, že jest z Božieho královstvie. Protož, čeledi dobrá, ješto mieníš k Bohu, braň se a od- vykaj šeradné řeči i nemúdrých klamóv proti vieře aneb proti dobrým obyčejóm. Jakož mnozí řiekají: „Kterak by- 40 chom mohli z mrtvých vstáti?“ anebo: „Poč bychom vsta- li?“ Ó nemúdří lidé! I zdali toho neviete, že Buoh viece umí učiniti, nežli člověk vymysliti? A zvláště z takých řečí porokuje svatý Pavel, jenž die: „Ty zlé pomluvy kazí v lidech vieru i [ jiné dobré obyčeje." Lži také se pilně střezte; neb usta lživá zabíjejí duši. A lež činí, že lidé často nevěří pravdě; protož lež nemóž sama v sobě nikdy dobra býti. Pomlúvanie a rozprávek i piesní těch, ješto vzbuzují smilstvo aneb jiné hřiechy, střezte se. Pakli diete: „Musíme se také někdy utěšiti zpie- vajíc nebo něco sobě rozprávějíc!“ - to jest ovšem pravda; ale hleďte, abyšte (u) věcech Bohu protivných neměli svého utěšenie. Smilstvoť jest věc protivná Bohu, též obžerstvo neb lakota, hrdost, lakomstvo, hněv, závist a lenost. O kte- réžkoli z těch věcí mluviete anebo zpieváte aneb máte 55 v tom libost a utěšenie, vždyť ta libost a útěcha v takovém zpievanie anebo rozmlúvanie jest proti Bohu a tratí se u vás Božie milost. Protož o Bohu měli byšte sobě rozprávěti a zpievati o svatých. Ano to velí svatý Pavel řka: „Nebývajte ne- 60 30 45 56a3 50 56а 117
býti. A protož řečí šeradných a nekázaných máte se střieci; jakož se lidé hořké a příkré krmě střehú, takéž vy břidké a peské řeči, buďto i v klamu bláznovém aneb v hněvu, a ještě viece měli byšte se spravedlivě střieci. A divné jest, že někteří beze všeho úžitka tak šeradně mluvie, a tiem duši tratí! Ale poně jakož lidé po řeči pozná- vají, z kterého kto královstvie aneb země jest, totíž mluví-li česky, tehdy jest Čech, pakli rakúsky, tehdy jest z Rakús, pakli uhersky, tehdy jest z Uher: takéžť po zlé a nekázané 35 anebo peské řeči znáti jest, že z diáblova královstvie jest, a po dobré řeči znáti, že jest z Božieho královstvie. Protož, čeledi dobrá, ješto mieníš k Bohu, braň se a od- vykaj šeradné řeči i nemúdrých klamóv proti vieře aneb proti dobrým obyčejóm. Jakož mnozí řiekají: „Kterak by- 40 chom mohli z mrtvých vstáti?“ anebo: „Poč bychom vsta- li?“ Ó nemúdří lidé! I zdali toho neviete, že Buoh viece umí učiniti, nežli člověk vymysliti? A zvláště z takých řečí porokuje svatý Pavel, jenž die: „Ty zlé pomluvy kazí v lidech vieru i [ jiné dobré obyčeje." Lži také se pilně střezte; neb usta lživá zabíjejí duši. A lež činí, že lidé často nevěří pravdě; protož lež nemóž sama v sobě nikdy dobra býti. Pomlúvanie a rozprávek i piesní těch, ješto vzbuzují smilstvo aneb jiné hřiechy, střezte se. Pakli diete: „Musíme se také někdy utěšiti zpie- vajíc nebo něco sobě rozprávějíc!“ - to jest ovšem pravda; ale hleďte, abyšte (u) věcech Bohu protivných neměli svého utěšenie. Smilstvoť jest věc protivná Bohu, též obžerstvo neb lakota, hrdost, lakomstvo, hněv, závist a lenost. O kte- réžkoli z těch věcí mluviete anebo zpieváte aneb máte 55 v tom libost a utěšenie, vždyť ta libost a útěcha v takovém zpievanie anebo rozmlúvanie jest proti Bohu a tratí se u vás Božie milost. Protož o Bohu měli byšte sobě rozprávěti a zpievati o svatých. Ano to velí svatý Pavel řka: „Nebývajte ne- 60 30 45 56a3 50 56а 117
Strana 118
56b3 80 múdři, ale rozomějte, co jest vuole Božie. A vezmete na- plnění Duchem svatým, mluviec spolu z žalmóv a z chvály Božie a z duchovních piesní, zpievajíc a veseléc se Hospo- dinu.“ Ale ne o tom zpievajte, jím ž) byšte se neb jiné 65 vzbudili k smilstvu; jakož bláznové panny a paní vzbuzují se, ješto mní, by tak vzácny byly, jakož slyšie, ano o nich zpievají mladí blázni, a sami druhdy nevědúc, co čini(e), leda nemlčeli. Protož řku: Dobrú kratochvíl a vzácnú Bohu móžete 70 mieti, (o) Bohu zpievajíc, jakož sem řekl, a o svatých, aneb sobě rozprávějíc. Ano David praví: „V hrdle jich veselenie Božie“; jako by řekl: Čeled poznáš Božie po tom, že v svém veselí Boha má vždy v svých ustech. Neb jist(é) jest to, což (člo)věk rád přemietá v srdci, o tomť rád mluví. Protož 75 vždy slušie srdcem Boha milovati i usty jej chváliti a dieky jemu vzdávati a modléc se prositi jeho za svá rozličná obmeškánie i za rozličné své potřeby. A ač nemóžete tak dlúho jako prázdní se modliti, ale modlte se často; a vždy- cky se móžete jemu pomodliti, kterýžkolivěk činíte poselství. Skutkem také, kterýmž vy móžete, chvalte Boha, chodiec ke mši v svój čas a na kázaní, klekajíc před Bohem na svá kolena, zpoviedajíc se svých hřiechóv, dávajíc také podlé statka almužny a ofěru, z mála málo, jakž koho Buoh da- ruje. Neb kteříž lidé čelední, ješto jiným lidem slúží, netbají 85 na Buoh, právě jsú jako hovada, kterým i)ž podělajíc, potom je zabie: takéž ti zde robotují, a potom puojdú na zatracenie. Protož Buoh napomíná vás skrze žaltář řka: „Neroďte býti jako kuoň a mezek, v nichžto nenie rozomu," ale vy totíž rozomějíc, že máte nad sebú Boha, žádajte ho 90 srdcem i usty, i také skutky činiec, co je on přikázal, a ne- chajíc, co jest on zapověděl, jakož jest popsáno v jeho při- kázaní desateře. A zvláště chceť od vás Buoh čistotu těla mieti, aneb pa- nenskú aneb vdovskú, ač jest kto potratil panenskú aneb 56b1 118
56b3 80 múdři, ale rozomějte, co jest vuole Božie. A vezmete na- plnění Duchem svatým, mluviec spolu z žalmóv a z chvály Božie a z duchovních piesní, zpievajíc a veseléc se Hospo- dinu.“ Ale ne o tom zpievajte, jím ž) byšte se neb jiné 65 vzbudili k smilstvu; jakož bláznové panny a paní vzbuzují se, ješto mní, by tak vzácny byly, jakož slyšie, ano o nich zpievají mladí blázni, a sami druhdy nevědúc, co čini(e), leda nemlčeli. Protož řku: Dobrú kratochvíl a vzácnú Bohu móžete 70 mieti, (o) Bohu zpievajíc, jakož sem řekl, a o svatých, aneb sobě rozprávějíc. Ano David praví: „V hrdle jich veselenie Božie“; jako by řekl: Čeled poznáš Božie po tom, že v svém veselí Boha má vždy v svých ustech. Neb jist(é) jest to, což (člo)věk rád přemietá v srdci, o tomť rád mluví. Protož 75 vždy slušie srdcem Boha milovati i usty jej chváliti a dieky jemu vzdávati a modléc se prositi jeho za svá rozličná obmeškánie i za rozličné své potřeby. A ač nemóžete tak dlúho jako prázdní se modliti, ale modlte se často; a vždy- cky se móžete jemu pomodliti, kterýžkolivěk činíte poselství. Skutkem také, kterýmž vy móžete, chvalte Boha, chodiec ke mši v svój čas a na kázaní, klekajíc před Bohem na svá kolena, zpoviedajíc se svých hřiechóv, dávajíc také podlé statka almužny a ofěru, z mála málo, jakž koho Buoh da- ruje. Neb kteříž lidé čelední, ješto jiným lidem slúží, netbají 85 na Buoh, právě jsú jako hovada, kterým i)ž podělajíc, potom je zabie: takéž ti zde robotují, a potom puojdú na zatracenie. Protož Buoh napomíná vás skrze žaltář řka: „Neroďte býti jako kuoň a mezek, v nichžto nenie rozomu," ale vy totíž rozomějíc, že máte nad sebú Boha, žádajte ho 90 srdcem i usty, i také skutky činiec, co je on přikázal, a ne- chajíc, co jest on zapověděl, jakož jest popsáno v jeho při- kázaní desateře. A zvláště chceť od vás Buoh čistotu těla mieti, aneb pa- nenskú aneb vdovskú, ač jest kto potratil panenskú aneb 56b1 118
Strana 119
manželskú. Obeř sobě, kterúžto chceš; v smilstvěť jest nelze 95 přijíti k Bohu. Pravíť svatý Pavel: „To vězte, že ani smilní krá lovstvie Božieho nebudú mieti.“ Protož, mladí, střezte se pilně, jakož starý Tobiáš učil syna svého řka: „Chovaj se od všelikého smilstva“, totíž ani pro chudobu, by chtěl za to dary bráti, ani pro mladost svú ani pro bázen nemát ijeden omluvy mieti; ale ktožkoli smilní kromě manželstva svého, smrtedlně hřeší, neb činí proti Božie zápovědi. Žádnéhoť jest Buoh hřiechu tak obecně nemstil na světě jako smilstva; neb jest byl pro ně veškeren svět potopil, když synové Božie, totíž z plemena Sethova, ješto měli Božie býti, pojímáchu dcery z plemene Kainova vidúc, že sú byly krásné, totíž pro smilstvo. Proto Buoh veškeren svět potopil kromě osmera lidí. Mstil také ukrutně smilstva, jakož se je dal o(h) něm pěti městóm propadnúti a je za živa spálil pekelným plamenem pro jich zjevné a šeradné smilstvo. Ruben také, prvorozený syn Jakobův, skrze smilstvo ztratil od otce svého požehnánie, ješto jest měl mieti z práva, i dáno jest pak mladšiemu. A že ! pak Buoh miluje čistotu, to jest dobře tiem ukázal, že se jest sám ráčil z čisté panny naroditi. Protož, když jiných skutkóv jako bohatí nemóžete mieti dobrých, ale to vám skutek buď, abyšte se pilně hřiechu střehli. Neb ktož by všecky dobré skutky měl do sebe, a k tomu byl v jediném smrtedlném hřieše a umřel v něm, na věkyť by nikdy nemohl spasen býti. Protož dobrý skutek 120 a libý Bohu jest, ktož se pilně střeže hřiechu. A k tomu to také všecko budú dobří skutci, cožkolivěk činiete věrně podlé Božieho zpósobenie, leč pánóm slúžíte v pravdě, leč piete aneb jíte v svój čas ku potřebě, anebo pospiete pro po- silněnie. Neb náš věrný učedlník svatý Pavel tak praví, 125 abychom to vše, cožkoli činíme, ve jméno Božie činili a k jeho chvále. A tenť by to tak činil, ktož by jediné proto jedl a pil v svój čas, pro něžto jest Buoh ustavil píti a jísti; 100 105 110 115 57a3 57a 119
manželskú. Obeř sobě, kterúžto chceš; v smilstvěť jest nelze 95 přijíti k Bohu. Pravíť svatý Pavel: „To vězte, že ani smilní krá lovstvie Božieho nebudú mieti.“ Protož, mladí, střezte se pilně, jakož starý Tobiáš učil syna svého řka: „Chovaj se od všelikého smilstva“, totíž ani pro chudobu, by chtěl za to dary bráti, ani pro mladost svú ani pro bázen nemát ijeden omluvy mieti; ale ktožkoli smilní kromě manželstva svého, smrtedlně hřeší, neb činí proti Božie zápovědi. Žádnéhoť jest Buoh hřiechu tak obecně nemstil na světě jako smilstva; neb jest byl pro ně veškeren svět potopil, když synové Božie, totíž z plemena Sethova, ješto měli Božie býti, pojímáchu dcery z plemene Kainova vidúc, že sú byly krásné, totíž pro smilstvo. Proto Buoh veškeren svět potopil kromě osmera lidí. Mstil také ukrutně smilstva, jakož se je dal o(h) něm pěti městóm propadnúti a je za živa spálil pekelným plamenem pro jich zjevné a šeradné smilstvo. Ruben také, prvorozený syn Jakobův, skrze smilstvo ztratil od otce svého požehnánie, ješto jest měl mieti z práva, i dáno jest pak mladšiemu. A že ! pak Buoh miluje čistotu, to jest dobře tiem ukázal, že se jest sám ráčil z čisté panny naroditi. Protož, když jiných skutkóv jako bohatí nemóžete mieti dobrých, ale to vám skutek buď, abyšte se pilně hřiechu střehli. Neb ktož by všecky dobré skutky měl do sebe, a k tomu byl v jediném smrtedlném hřieše a umřel v něm, na věkyť by nikdy nemohl spasen býti. Protož dobrý skutek 120 a libý Bohu jest, ktož se pilně střeže hřiechu. A k tomu to také všecko budú dobří skutci, cožkolivěk činiete věrně podlé Božieho zpósobenie, leč pánóm slúžíte v pravdě, leč piete aneb jíte v svój čas ku potřebě, anebo pospiete pro po- silněnie. Neb náš věrný učedlník svatý Pavel tak praví, 125 abychom to vše, cožkoli činíme, ve jméno Božie činili a k jeho chvále. A tenť by to tak činil, ktož by jediné proto jedl a pil v svój čas, pro něžto jest Buoh ustavil píti a jísti; 100 105 110 115 57a3 57a 119
Strana 120
57b1 a též o jiných o všech skutciech. Ale jakž brzo kto proto živ 130 chce býti, aby jedl nebo pil aneb se oženil aneb cožkoli ta kového činil, ješto min(e), ihned toho skutci ti od Boha táhnú, poněvadž nejsú ve jméno Božie; nebť Buoh netolik váží, který skutek jest kto učinil, ale znamenává, proč a kte- rým úmyslem kto činí. ČELED KTERAK SE MÁ MIETI K HOSPODÁŘI 5 57b3 15 K hospodě pak čeled křesťanská má se mieti tak, aby srdcem i usty i také skutkem věrna jí byla. Najprv srdcem, aby všicku závist z něho vylila a žádný aby neřekl v závisti na svém srdci: „Proč on jest pán mój?", nebť jest to tajem- stvie Božie. Ale to věz, že mnohem kratší cestu mají do ne- bes poddaní jiným ve jméno Božie nežli ti, jimž sú poddá- ni, a jsú i bezpečnější. Protož kudyť vás Buoh k sobě dovede, tudyť jest dobře. A dokadž jste u hospodářóv, mějte je 10 v čest, jakož jest řekl svatý Pavel: „Slúhy mějte za to, že páni vaši vší cti od vás hodni jsú“; a těm jest to psal, ješto jich páni pohané byli. Těm jest pak také řekl, ješto jsú měli pány křesťany: „Ačť jsú vám bratří u Boze páni vaši, jenž sú křesťané, tiem je více milujte a nehrdajte jimi“, totíž ač sú křesťané pokorní, jakož slušie křesťa nóm pokornu býti. Protož milujte své hospodáře a vděčni buďte, že se vámi starají, a cožkoli vám činie dobrého, to mějte na srdci. Pakliť se komu zdá, že by hospodář jeho proti němu unáhlil, to spusť brzo s srdce ve jméno Božie; nebť často mají tak 20 rozličnú věc pósobiti, žeť ne vždy sú sami při sobě. Usty pak také tak se k nim mějte, abyšte své hospodě zpurně a protivně neodmlúvali, aniž jich po kútech zpra- vujte, škodně jim mluviec kteréžkoli řeči. A jistě velmi jest to zlé, (zle) mluviti o hospodě, neb jest hřiech i hanba. 25 Velím lépe prázdnu býti té hospody, nežli o ní zle mluviti; 120
57b1 a též o jiných o všech skutciech. Ale jakž brzo kto proto živ 130 chce býti, aby jedl nebo pil aneb se oženil aneb cožkoli ta kového činil, ješto min(e), ihned toho skutci ti od Boha táhnú, poněvadž nejsú ve jméno Božie; nebť Buoh netolik váží, který skutek jest kto učinil, ale znamenává, proč a kte- rým úmyslem kto činí. ČELED KTERAK SE MÁ MIETI K HOSPODÁŘI 5 57b3 15 K hospodě pak čeled křesťanská má se mieti tak, aby srdcem i usty i také skutkem věrna jí byla. Najprv srdcem, aby všicku závist z něho vylila a žádný aby neřekl v závisti na svém srdci: „Proč on jest pán mój?", nebť jest to tajem- stvie Božie. Ale to věz, že mnohem kratší cestu mají do ne- bes poddaní jiným ve jméno Božie nežli ti, jimž sú poddá- ni, a jsú i bezpečnější. Protož kudyť vás Buoh k sobě dovede, tudyť jest dobře. A dokadž jste u hospodářóv, mějte je 10 v čest, jakož jest řekl svatý Pavel: „Slúhy mějte za to, že páni vaši vší cti od vás hodni jsú“; a těm jest to psal, ješto jich páni pohané byli. Těm jest pak také řekl, ješto jsú měli pány křesťany: „Ačť jsú vám bratří u Boze páni vaši, jenž sú křesťané, tiem je více milujte a nehrdajte jimi“, totíž ač sú křesťané pokorní, jakož slušie křesťa nóm pokornu býti. Protož milujte své hospodáře a vděčni buďte, že se vámi starají, a cožkoli vám činie dobrého, to mějte na srdci. Pakliť se komu zdá, že by hospodář jeho proti němu unáhlil, to spusť brzo s srdce ve jméno Božie; nebť často mají tak 20 rozličnú věc pósobiti, žeť ne vždy sú sami při sobě. Usty pak také tak se k nim mějte, abyšte své hospodě zpurně a protivně neodmlúvali, aniž jich po kútech zpra- vujte, škodně jim mluviec kteréžkoli řeči. A jistě velmi jest to zlé, (zle) mluviti o hospodě, neb jest hřiech i hanba. 25 Velím lépe prázdnu býti té hospody, nežli o ní zle mluviti; 120
Strana 121
ano i otejdúc svú hanbu mluv(í), ktož co (k toho hanbě mluví), u kohož jest byl. Protož jakož srdcem máte hospodě dobrého přieti, takéž i jich dobré mluviti máte; avšak proti pravdě nevelím vám jich chváliti. A také, ač byšte i pravdú je hyzditi mohli, 30 nehyzďte jich, ale mlčeti muožete, lečť by taková věc byla, ješto by škodno bylo mlčeti toho všemu křesťanstvu. Pravíť Seneka: „Skúpě] chval, ale skúpějí hyzď. Také jest neslušna přielišná chvála jako i přielišné hyždě- nie. Chvála přielišná, tať se zdá, by pochlebovánie bylo; 35 a pak hyžděnie, toť rádo pocházie z nenávisti. Svatý Augus- tin také učí, aby, ktož chce hyzditi, nikdy nehyzdil tak všeho spolu, by nevymienil toho, jest-li co dobré; a opět on nedá tak všeho spolu chváliti, by toho nevymínil, jest-li co zlé. Neb hyzdí-li kto dobré pro zlé, to jest proti Bohu, jenž umí 40 ze zlého vybrati dobré; pakli (kto) chválí zlé s dobrým za- jedno spolu, ten, ktož chválu slyší, uzří někdy zlé tu, ješto jest všecko chváleno, i pohorší se řka: „Když jest toto zlé chváleno, na čem tu viece zlého nenie?“ Protož, jakož i Se- neka die, skúpě chval, ale skúpějí hyzď. A tak máme chvá- 45 liti málo, ale hyzditi ještě méně. Neb jedno to chváliti slušie, čehož jest kto dobře svědom; ale hyzditi žádný nemá, ač by čeho i svědom byl, leč by toho slušná potřeba byla. Skutkem pak také máte věrni hospodě býti, což vám po- ručie, abyšte toho pilni byli, netolik pro tu odplatu, ješto vám oni platie, ale pro věčnú odplatu; neb toho v nebeském královstvie vezmete plnú odplatu. Praví svatý Pavel: „Což- kolivěk činíte služby, čiňte z úmysla, jako byšte slúžili Bohu a netolik lidem, vědúc, že ot Boha vezmete věčnú odplatu. A opět jinde die: „Slúhy poslušni buďte pánóm s bázní 55 v sprostnosti srdce vašeho jako Krista, netolik na oko jim slúžiec, jako byšte se tiem chtěli slíbiti jedno pánóm, ale jako slúhy Jezukristovy, činiec vuoli Božie z úmysla, z dobré vuole, slúžiec tiem Bohu a netolik lidem, vidúc to, 50 58a1 58a2 121
ano i otejdúc svú hanbu mluv(í), ktož co (k toho hanbě mluví), u kohož jest byl. Protož jakož srdcem máte hospodě dobrého přieti, takéž i jich dobré mluviti máte; avšak proti pravdě nevelím vám jich chváliti. A také, ač byšte i pravdú je hyzditi mohli, 30 nehyzďte jich, ale mlčeti muožete, lečť by taková věc byla, ješto by škodno bylo mlčeti toho všemu křesťanstvu. Pravíť Seneka: „Skúpě] chval, ale skúpějí hyzď. Také jest neslušna přielišná chvála jako i přielišné hyždě- nie. Chvála přielišná, tať se zdá, by pochlebovánie bylo; 35 a pak hyžděnie, toť rádo pocházie z nenávisti. Svatý Augus- tin také učí, aby, ktož chce hyzditi, nikdy nehyzdil tak všeho spolu, by nevymienil toho, jest-li co dobré; a opět on nedá tak všeho spolu chváliti, by toho nevymínil, jest-li co zlé. Neb hyzdí-li kto dobré pro zlé, to jest proti Bohu, jenž umí 40 ze zlého vybrati dobré; pakli (kto) chválí zlé s dobrým za- jedno spolu, ten, ktož chválu slyší, uzří někdy zlé tu, ješto jest všecko chváleno, i pohorší se řka: „Když jest toto zlé chváleno, na čem tu viece zlého nenie?“ Protož, jakož i Se- neka die, skúpě chval, ale skúpějí hyzď. A tak máme chvá- 45 liti málo, ale hyzditi ještě méně. Neb jedno to chváliti slušie, čehož jest kto dobře svědom; ale hyzditi žádný nemá, ač by čeho i svědom byl, leč by toho slušná potřeba byla. Skutkem pak také máte věrni hospodě býti, což vám po- ručie, abyšte toho pilni byli, netolik pro tu odplatu, ješto vám oni platie, ale pro věčnú odplatu; neb toho v nebeském královstvie vezmete plnú odplatu. Praví svatý Pavel: „Což- kolivěk činíte služby, čiňte z úmysla, jako byšte slúžili Bohu a netolik lidem, vědúc, že ot Boha vezmete věčnú odplatu. A opět jinde die: „Slúhy poslušni buďte pánóm s bázní 55 v sprostnosti srdce vašeho jako Krista, netolik na oko jim slúžiec, jako byšte se tiem chtěli slíbiti jedno pánóm, ale jako slúhy Jezukristovy, činiec vuoli Božie z úmysla, z dobré vuole, slúžiec tiem Bohu a netolik lidem, vidúc to, 50 58a1 58a2 121
Strana 122
65 58b1 70 75 80 58b° 85 60 že každý, cožkolivěk učiní dobrého, za to odplatu od Boha vezme.“ Svatý Petr také praví: „Slúhy poddáni buďte pánóm svým, netolik dobrým, ale také i poběhlým“, totíž zlým. Opět svatý Pavel die k svému mladšiemu: „Napomí- naj slúhy, ať sú poddáni svým pánóm, líbiec se jim ve všem, neodpoviedajíc jim a nečiníc lsti, ale ve všem dobrú vieru ukazujíc, aby ve všem ozdobili křesťanskú vieru“, totíž ať jsú jim věrni, neškodiec jim ijednú lstí na jich zboží, aniž sobě té práce, kterúž nésti mají, kterú lstí umenšujíc. Toť proto učiti velí vás, neb ve všech č«i) nech vašich, i u větších i v menších, máte jim sprostně věrni býti, i v tom, když co viete jim škodného v čeledi aneb kdežkolivěk, aby je vy- střiehli z toho, ač nemóžete jinak staviti; a ovšem cti v jich ženách, dětech a v dievkách máte ostřichati, pomniec na onoho mládence Jozefa, syna Jakobova, jehož jest byla za- milovala jeho pána žena. Jedno-lit jest jemu slibovala, o jedno-li se jest tu pokusila, totíž ochotností, čáry, oplz- lostí, a chtiec ho k smilstvu rozdrážditi, jakož praví jedny kniežky, ješto sú o všech synech Jakobových, až se pak po- tom jemu i hroziti jala a až jeho tak připravila i u vězení? Avšak jeho Buoh z toho ze všeho vysvobodil; a potom pán jeho Božiem zjednáním jej pánem nade vším královstvem ustavil pro jeho vieru. Neb jest k ní řekl: „Mój pán ve všem mi věří a vše mi poddal kromě tebe; lepíť sem já za to život dada, než bych se v tom pronevěřil. Protož radímť křesťanské čeledi, tak i pacholkóm jako dievkám, aby svým pánóm (a svým paniem) byli věrni, jich cti hlédajíc i jich domóv, pravú, čistú milostí srdcem milujíc je, ne proti Bohu, a tu milost usty i skutky ukazujíc, jakž Buoh kázal skrze svého apoštola, aby vešken pořád byl 90 dokonán, jímž každý odplatu vezme. 122
65 58b1 70 75 80 58b° 85 60 že každý, cožkolivěk učiní dobrého, za to odplatu od Boha vezme.“ Svatý Petr také praví: „Slúhy poddáni buďte pánóm svým, netolik dobrým, ale také i poběhlým“, totíž zlým. Opět svatý Pavel die k svému mladšiemu: „Napomí- naj slúhy, ať sú poddáni svým pánóm, líbiec se jim ve všem, neodpoviedajíc jim a nečiníc lsti, ale ve všem dobrú vieru ukazujíc, aby ve všem ozdobili křesťanskú vieru“, totíž ať jsú jim věrni, neškodiec jim ijednú lstí na jich zboží, aniž sobě té práce, kterúž nésti mají, kterú lstí umenšujíc. Toť proto učiti velí vás, neb ve všech č«i) nech vašich, i u větších i v menších, máte jim sprostně věrni býti, i v tom, když co viete jim škodného v čeledi aneb kdežkolivěk, aby je vy- střiehli z toho, ač nemóžete jinak staviti; a ovšem cti v jich ženách, dětech a v dievkách máte ostřichati, pomniec na onoho mládence Jozefa, syna Jakobova, jehož jest byla za- milovala jeho pána žena. Jedno-lit jest jemu slibovala, o jedno-li se jest tu pokusila, totíž ochotností, čáry, oplz- lostí, a chtiec ho k smilstvu rozdrážditi, jakož praví jedny kniežky, ješto sú o všech synech Jakobových, až se pak po- tom jemu i hroziti jala a až jeho tak připravila i u vězení? Avšak jeho Buoh z toho ze všeho vysvobodil; a potom pán jeho Božiem zjednáním jej pánem nade vším královstvem ustavil pro jeho vieru. Neb jest k ní řekl: „Mój pán ve všem mi věří a vše mi poddal kromě tebe; lepíť sem já za to život dada, než bych se v tom pronevěřil. Protož radímť křesťanské čeledi, tak i pacholkóm jako dievkám, aby svým pánóm (a svým paniem) byli věrni, jich cti hlédajíc i jich domóv, pravú, čistú milostí srdcem milujíc je, ne proti Bohu, a tu milost usty i skutky ukazujíc, jakž Buoh kázal skrze svého apoštola, aby vešken pořád byl 90 dokonán, jímž každý odplatu vezme. 122
Strana 123
KTERAK SE MÁ ČELED K SOBĚ MIETI Spolu pak čeled najprv srdcem čistú mají k sobě milost mieti, v ničemž nemajíc k sobě závisti a nehrdajíc jeden druhým, a tu milost (sobě) rozličnými dobrými skutky ukazujíc. Neb když jeden druhého miluje právě, brzoť se domyslí, co jest jemu třeba; a tak skutkem ukáže milost svému družci, nauče jej, napom(e)na jeho i pom o)ha jemu jeho dobrého. Avšak ne proti Bohu ani proti hospodě mají se v čeledi spolu milovati, ale najprvé Boha, potom hospodu pro Buoh a pak se spolu pro Buoh i pro hospodu. Neb kdež čeled na se ryje, z tohoť často i hospodě bývá škoda, když jeden druhému chtě od hospody hněv zjednati, i hospoděť dopustí škodu. Pakli by se příliš milovali a ne- múdře, takéť by to proti Bohu bylo i hospodě škoda. Usty pak také sebe nehněvajte; a jistě nemúdrá věc jest 15 větrem přízen mezi sebú tratiti, totíž daremnú řečí. Ani jest dobré, by jeden druhým mnoho klamal a mnoho se jemu posmieval; neb z takových posmievanie častokrát pocházie hněv a z hněvu vražda i mnoho jiného zlého. Protož dobré jest jiskru potlačiti dříve, nežli se z nie rozmóž oheň, jemuž nesnáze bude odolati, totíž potlačiti zlú řeč, z niež by se mohl hněv rozmoci. Netolik sami mezi sebú, ale také i ci- zími křesťanská čeled nemá se bláznivě posmievati. Cte se o proroku Elizeovi, že šel jednú k jednomu městu, a robata jaly se jemu posmievati, volajíc naň a řkúc: „V(z)ejdi sem, lysče! V(z)ejdi sem, lysče!“ A Buoh pro to posmievanie přepustil na ně, že dva lvy, vyběhše z mladé paseky, i zdá- vili ta robata. A netolik v Písmě čteme, ale sami sme slý- chali i druhdy vídali, co se jest zlého za nás stávalo pro ta- ková hýkaní, když jedn i) druhými smiech vá lejí. Protož dobrá věc jest kázen a tichost v čeledi s bázní Božie a čistá milost u vieře a v pravdě. Neb ktož najprvé Boha miluje a pro Buoh věren jest své hospodě i také s svými 10 59a1 20 25 30 59a" 123
KTERAK SE MÁ ČELED K SOBĚ MIETI Spolu pak čeled najprv srdcem čistú mají k sobě milost mieti, v ničemž nemajíc k sobě závisti a nehrdajíc jeden druhým, a tu milost (sobě) rozličnými dobrými skutky ukazujíc. Neb když jeden druhého miluje právě, brzoť se domyslí, co jest jemu třeba; a tak skutkem ukáže milost svému družci, nauče jej, napom(e)na jeho i pom o)ha jemu jeho dobrého. Avšak ne proti Bohu ani proti hospodě mají se v čeledi spolu milovati, ale najprvé Boha, potom hospodu pro Buoh a pak se spolu pro Buoh i pro hospodu. Neb kdež čeled na se ryje, z tohoť často i hospodě bývá škoda, když jeden druhému chtě od hospody hněv zjednati, i hospoděť dopustí škodu. Pakli by se příliš milovali a ne- múdře, takéť by to proti Bohu bylo i hospodě škoda. Usty pak také sebe nehněvajte; a jistě nemúdrá věc jest 15 větrem přízen mezi sebú tratiti, totíž daremnú řečí. Ani jest dobré, by jeden druhým mnoho klamal a mnoho se jemu posmieval; neb z takových posmievanie častokrát pocházie hněv a z hněvu vražda i mnoho jiného zlého. Protož dobré jest jiskru potlačiti dříve, nežli se z nie rozmóž oheň, jemuž nesnáze bude odolati, totíž potlačiti zlú řeč, z niež by se mohl hněv rozmoci. Netolik sami mezi sebú, ale také i ci- zími křesťanská čeled nemá se bláznivě posmievati. Cte se o proroku Elizeovi, že šel jednú k jednomu městu, a robata jaly se jemu posmievati, volajíc naň a řkúc: „V(z)ejdi sem, lysče! V(z)ejdi sem, lysče!“ A Buoh pro to posmievanie přepustil na ně, že dva lvy, vyběhše z mladé paseky, i zdá- vili ta robata. A netolik v Písmě čteme, ale sami sme slý- chali i druhdy vídali, co se jest zlého za nás stávalo pro ta- ková hýkaní, když jedn i) druhými smiech vá lejí. Protož dobrá věc jest kázen a tichost v čeledi s bázní Božie a čistá milost u vieře a v pravdě. Neb ktož najprvé Boha miluje a pro Buoh věren jest své hospodě i také s svými 10 59a1 20 25 30 59a" 123
Strana 124
tovaryši právě bydlí, střeha se hřiecha a hlédaje vuole Božie, 35 uslyšíť po smrti veselé slovo, ano jemu Buoh die milostivě: „Měj diek, věrný slúho! V malé věci byl si věren, chciť tě nad velikými povýšiti. Protož buďte věrni srdcem, usty i skutky a bohobojni, ne(mluviec) nectně a šeradně ani komu se posmievajíc, a 40 buďte čísti ode všeho smilstva a od každé nevěry. Pakli jest kto v čem pohýřil, navrať se želením pravým a zpovědí a dosti za to učinění(m), a tak přijdete do královstvie ne- beského. 124
tovaryši právě bydlí, střeha se hřiecha a hlédaje vuole Božie, 35 uslyšíť po smrti veselé slovo, ano jemu Buoh die milostivě: „Měj diek, věrný slúho! V malé věci byl si věren, chciť tě nad velikými povýšiti. Protož buďte věrni srdcem, usty i skutky a bohobojni, ne(mluviec) nectně a šeradně ani komu se posmievajíc, a 40 buďte čísti ode všeho smilstva a od každé nevěry. Pakli jest kto v čem pohýřil, navrať se želením pravým a zpovědí a dosti za to učinění(m), a tak přijdete do královstvie ne- beského. 124
Strana 125
O PŘIROVNÁNÍ DEVITI LIDSKÝCH STAVŮ K DEVITI KURUM ANDELSKÝM
O PŘIROVNÁNÍ DEVITI LIDSKÝCH STAVŮ K DEVITI KURUM ANDELSKÝM
Strana 126
Strana 127
O PŘIROVNÁNIE LI(D)SKÉHO STAVU (K) KÓRÓM ANDĚLSKÝM 59a2 lužen sem, slíbiv na počátku těchto kněh, abych v těchto čtvrtých kniežkách pomlu- vil, kterak se zdejší stav lidský připodob- nává k andělským kuoróm. Avšak ižádný mě v tom nepopadni, ješto řiekám, že tito lidé tohoto stavu budú s těmito anděly tohoto kuoru: dobřeť s nimi budú, kdyžť v nebesiech budú; ale byť v tomto kuoru byl neb v tomto z tohoto stavu neb z tohoto, tohoť já neumiem rozsúditi. Než zde na světě jeden stav lidský většie nese podobenstvie některého kuoru andělského než druhý. A bývá to, že někdy sprostný sedláček aneb kupček větší má milost k Bohu než některý mnich anebo kněz, avšak oba budeta u Boha, ale jáť neviem, v kterém kuoru který bude. Protož pro nic pro jiné, než abych příčinu měl o každém stavu něco pomluviti, řiekám, že ten stav bude s těmito anděly v nebesiech. Protož tyto čtvrté kniežky počínaje řku, že podlé zpuo- sobu své múdrosti najvětší všech pánóv pán a král všech 20 králóv, stvořitel Buoh, zpořiedil jest v svém blaženém krá- lovství a rozdělil to v duostojenství sbor andělský ve tři řády, a to slovú tři jerarchie; a z těch každý řád ještě se trojí ve tři kuory, a tak jest všech kuoróv devět. Takéž zde na světě v svém králevství věčně a vždy blažený Král zpo- řiedil jest stav trojieho [ duostojenstvie: první jest duchovní, druhý světských pánóv a třetí obecných světských lidí děl- 5 10 15 25 59b1 59b2 127
O PŘIROVNÁNIE LI(D)SKÉHO STAVU (K) KÓRÓM ANDĚLSKÝM 59a2 lužen sem, slíbiv na počátku těchto kněh, abych v těchto čtvrtých kniežkách pomlu- vil, kterak se zdejší stav lidský připodob- nává k andělským kuoróm. Avšak ižádný mě v tom nepopadni, ješto řiekám, že tito lidé tohoto stavu budú s těmito anděly tohoto kuoru: dobřeť s nimi budú, kdyžť v nebesiech budú; ale byť v tomto kuoru byl neb v tomto z tohoto stavu neb z tohoto, tohoť já neumiem rozsúditi. Než zde na světě jeden stav lidský většie nese podobenstvie některého kuoru andělského než druhý. A bývá to, že někdy sprostný sedláček aneb kupček větší má milost k Bohu než některý mnich anebo kněz, avšak oba budeta u Boha, ale jáť neviem, v kterém kuoru který bude. Protož pro nic pro jiné, než abych příčinu měl o každém stavu něco pomluviti, řiekám, že ten stav bude s těmito anděly v nebesiech. Protož tyto čtvrté kniežky počínaje řku, že podlé zpuo- sobu své múdrosti najvětší všech pánóv pán a král všech 20 králóv, stvořitel Buoh, zpořiedil jest v svém blaženém krá- lovství a rozdělil to v duostojenství sbor andělský ve tři řády, a to slovú tři jerarchie; a z těch každý řád ještě se trojí ve tři kuory, a tak jest všech kuoróv devět. Takéž zde na světě v svém králevství věčně a vždy blažený Král zpo- řiedil jest stav trojieho [ duostojenstvie: první jest duchovní, druhý světských pánóv a třetí obecných světských lidí děl- 5 10 15 25 59b1 59b2 127
Strana 128
60a1 ných. Protož, nechaje onoho trojieho pořádu andělského, kterým činem to přicházie, o zdejším něco umyslil sem po- 30 mluviti. Než tolik řku o anděléch, že každý nižší andělský řád od Boha, alevšak skrze vyšší sebe řád béře osvícenie, očištěnie a svého svrchování dokonánie; očištěníť miením, ne jako by kdy nečisti byli, ale aby nebyli nečisti. Takéž i my zde, jsúc pod anděly nánižšími, od Boha, avšak skrze 35 anděly svaté máme vše dobré tak velice, až sú staří mudrci pravým všetectvím byli zablúdili, když sú vysokým rozo- mem srozoměli, že, což se zde děje na světě, to vše jest skrze anděly zlé neb dobré, až sú je za bohy počali jmieti a tu čest, ješto samému Bohu slušie činiti, jim činili: dobrým, aby jim činili dobře, a zlým, aby zlého nepřepúštěli, činiece jim obrazy. A tak zlí andělé, totíž diáblové, vstupovali v ty obrazy a mluvili s nimi a zavedli lid vždy dálež dálež Božím přepuštěním ] pro jich všetečstvo. Protož řku: Všecko naše dobré jest jich pomocí, že skrze 45 ně Pán Buoh nám činie, což koli činí. Než nemnieti jest, by andělé komu dobrovolenstvie odjíti mohli; ale posilní často, aby se člověk nerozpače úmysla dobrého neproměnil, aneb uhroze, aby zlého nedokonal. A takéž právě toto zdejší královstvie své Buoh pósobie 50 jedním zpořiezením druhé. Neb najprv řád duchovní učí řád pánóv světských i řád obecných lidí dělných, co mají činiti, a napomíná je, aby vždy pomněli na Buoh, a modlí (se) za ně ve dne i v noci a jich nedostatky v pokání do- plňují a Božie mocí hřiechy odpúští jim, ač sú se kterých 55 dopustili a kají se, i jiné milosti a kostelnie svátosti jim po- dává řádem kněžským. Pak řád pánóv světských, ten těchto obú brání křivdě, bojuje za ně a oběma pokoje hlédá. Třetí pak řád, dělných lidí, živí tato oba, tělesné potřeby jim svú prací dobývaje. A ten trój řád jest samým Bohem zřiezen. A protož nánižší má obú vyšších poslúchati, jednoho v jednom a dru- 40 60а3 60 128
60a1 ných. Protož, nechaje onoho trojieho pořádu andělského, kterým činem to přicházie, o zdejším něco umyslil sem po- 30 mluviti. Než tolik řku o anděléch, že každý nižší andělský řád od Boha, alevšak skrze vyšší sebe řád béře osvícenie, očištěnie a svého svrchování dokonánie; očištěníť miením, ne jako by kdy nečisti byli, ale aby nebyli nečisti. Takéž i my zde, jsúc pod anděly nánižšími, od Boha, avšak skrze 35 anděly svaté máme vše dobré tak velice, až sú staří mudrci pravým všetectvím byli zablúdili, když sú vysokým rozo- mem srozoměli, že, což se zde děje na světě, to vše jest skrze anděly zlé neb dobré, až sú je za bohy počali jmieti a tu čest, ješto samému Bohu slušie činiti, jim činili: dobrým, aby jim činili dobře, a zlým, aby zlého nepřepúštěli, činiece jim obrazy. A tak zlí andělé, totíž diáblové, vstupovali v ty obrazy a mluvili s nimi a zavedli lid vždy dálež dálež Božím přepuštěním ] pro jich všetečstvo. Protož řku: Všecko naše dobré jest jich pomocí, že skrze 45 ně Pán Buoh nám činie, což koli činí. Než nemnieti jest, by andělé komu dobrovolenstvie odjíti mohli; ale posilní často, aby se člověk nerozpače úmysla dobrého neproměnil, aneb uhroze, aby zlého nedokonal. A takéž právě toto zdejší královstvie své Buoh pósobie 50 jedním zpořiezením druhé. Neb najprv řád duchovní učí řád pánóv světských i řád obecných lidí dělných, co mají činiti, a napomíná je, aby vždy pomněli na Buoh, a modlí (se) za ně ve dne i v noci a jich nedostatky v pokání do- plňují a Božie mocí hřiechy odpúští jim, ač sú se kterých 55 dopustili a kají se, i jiné milosti a kostelnie svátosti jim po- dává řádem kněžským. Pak řád pánóv světských, ten těchto obú brání křivdě, bojuje za ně a oběma pokoje hlédá. Třetí pak řád, dělných lidí, živí tato oba, tělesné potřeby jim svú prací dobývaje. A ten trój řád jest samým Bohem zřiezen. A protož nánižší má obú vyšších poslúchati, jednoho v jednom a dru- 40 60а3 60 128
Strana 129
hého v druhém, a prostřední najvyššieho; jakož velí svatý Pavel řka: „Všeliká duše (totíž každý živý) vyšším mocem buď poddána, nebť nenie moci, jediné ot Boha; a což jest od Boha, to jest zpořiezené. Protož, ktož se moci protivi, 65 (ten se Božiemu zpořiezení protiví); a ktož se Božiemu zpořiezení zprotiví, tenť odsúzenie nalezne.“ Protož dělní lidé obecní buďte poslušni pánóv, páni kostelních starost a starosty kostelnie Bohu a jeho Písmu. Neb jakož se veške- ren svět divně drží nebem, takéž veškeren pořád zřiezenie 70 Božieho svatým Písmem. Protož i řiekáme, že Buoh nad námi utvrdil své Písmo jako nebe. Neb pravda svatého Písma drží nás tvrdo, abychom úmysly našimi nezašli v blud. A že zvláště máme poslúchati kněží v tom, když koho 75 vyobcují kletbú pro neposlušenství kostelnie, aby s nimi neobcovali, i musím pověděti, kteří anebo kterým činem s kletými lidmi bez hřiecha mohú obcovati. I pokládají prá va pateru věc, pro niež mohú s nimi druzí obcovati. První jest: Poddaní, slúhy, čeled mohú obcovati s svým pánem, když ho zajde kletba, ani sú u něho, ale nepochle- bujíc jemu v tom, pro něž jej klnú. Ale když již kto v kletbě jest, nemáť ižádný k němu přistúpiti ani v jeho člověčen- stvie vniknúti, dokadž nevejde z klatby. A též, když ho zastihne, má u něho býti, jako jest dříve byl, leč by to zvláště kostel zapověděl, a jmenovitě vida, že takový netbá vyjíti z kletby. Druhé jest: Žena a děti mohú obcovati s kletými, jakož sem řekl, neposilujíc jeho zlú raddú proti kostelu. Třetie: Pro úžitek svój aneb onoho. Tiemto činem pro svój: Když by mi co byl dlužen, mohu jej upomínati z svého. A pak pro onoho úžitek: Když bych jemu radil, kady by z kletby vyšel. Čtvrté: Když bych nevěděl, by byl v kletbě aneb snad mněl, že by z nie vyšel. Páté: Když by byla toho pilná potřeba kterakú příhodú, že by snad byl 80 85 90 60b1 95 9 Knížky o hře šachové 129
hého v druhém, a prostřední najvyššieho; jakož velí svatý Pavel řka: „Všeliká duše (totíž každý živý) vyšším mocem buď poddána, nebť nenie moci, jediné ot Boha; a což jest od Boha, to jest zpořiezené. Protož, ktož se moci protivi, 65 (ten se Božiemu zpořiezení protiví); a ktož se Božiemu zpořiezení zprotiví, tenť odsúzenie nalezne.“ Protož dělní lidé obecní buďte poslušni pánóv, páni kostelních starost a starosty kostelnie Bohu a jeho Písmu. Neb jakož se veške- ren svět divně drží nebem, takéž veškeren pořád zřiezenie 70 Božieho svatým Písmem. Protož i řiekáme, že Buoh nad námi utvrdil své Písmo jako nebe. Neb pravda svatého Písma drží nás tvrdo, abychom úmysly našimi nezašli v blud. A že zvláště máme poslúchati kněží v tom, když koho 75 vyobcují kletbú pro neposlušenství kostelnie, aby s nimi neobcovali, i musím pověděti, kteří anebo kterým činem s kletými lidmi bez hřiecha mohú obcovati. I pokládají prá va pateru věc, pro niež mohú s nimi druzí obcovati. První jest: Poddaní, slúhy, čeled mohú obcovati s svým pánem, když ho zajde kletba, ani sú u něho, ale nepochle- bujíc jemu v tom, pro něž jej klnú. Ale když již kto v kletbě jest, nemáť ižádný k němu přistúpiti ani v jeho člověčen- stvie vniknúti, dokadž nevejde z klatby. A též, když ho zastihne, má u něho býti, jako jest dříve byl, leč by to zvláště kostel zapověděl, a jmenovitě vida, že takový netbá vyjíti z kletby. Druhé jest: Žena a děti mohú obcovati s kletými, jakož sem řekl, neposilujíc jeho zlú raddú proti kostelu. Třetie: Pro úžitek svój aneb onoho. Tiemto činem pro svój: Když by mi co byl dlužen, mohu jej upomínati z svého. A pak pro onoho úžitek: Když bych jemu radil, kady by z kletby vyšel. Čtvrté: Když bych nevěděl, by byl v kletbě aneb snad mněl, že by z nie vyšel. Páté: Když by byla toho pilná potřeba kterakú příhodú, že by snad byl 80 85 90 60b1 95 9 Knížky o hře šachové 129
Strana 130
61a1 115 125 mezi kletými lidmi nemocen neb od hladu měl v tu nemoc upadnúti aneb umřieti, tak by nebyl hřiech s kletými mlu- viti neb obcovati. Ale jinakť zle činie a hřeší ti, ktož nedrží poslušenstvie 100 kostelnieho. A každý také řád z těchto tří, o nichž řeč máme, má nelechce (!) vážiti druhých dvú, neb sta jemu úžitečna. Hlédaj, kterak život jedenkaždého jest zpořiezen z menších a z větších úduov, a všech jest třeba, i těch, jimiž se člověk 105 země drží, jako noh, i těch, jimiž nohám i jiným údóm pohodlé činie, jako rukú, i hlavy ovšem; po její smyslu ruce pohodlé činíta životu všemu i bránieta jeho a noze nosíta a držieta jej. A jakož veliká milost jest mezi těmi údy, takéž mezi lidmi tohoto trojieho pořádu měla by býti. Neb hlava 110 snažně svój smysl dává k tomu, aby nohy a ruce i jinie údové trváti mohli; ruce též, když chtie v hlavu neb v nohu udeřiti, často sebe bránieta a nasadieta; též i nohy věrně všecky údy nosie: ač se kdy poklesne jedna, ale velmiť spěšně pomóž druhá. Znamenaj viece, kterakát jest milost mezi údy! Noha anebo prst ruční jsú daleko od hlavy, avšak netiehne chtieti mysl, kteráž jest v hlavě, aby noha anebo prst ruční hnulo se, až to ihned noha anebo prst učinie. A také, uvízne-li trn v noze, všakť se všickni údové sběhnú a želejí toho, a každý 120 úd bude snažen, chtě tu rád pomoci, pokudž který móž: hlava k tomu svój smysl obrátí, kterak by mohla pomoci noze, oči vzhlédáta trnu, ruce dobýváta, chřbet se skloní, zdali by oči uzřely trn, jazyk zpraví, že jest bolest jeho, řka: „Ach, kterak mě bolí!“, ano trn ne v jazyku, ale v noze. A tak jediné, leč by který úd byl mrtvý, tak by nečil bolesti druhého a nehlédal pohodlé druhým. Takéžť by měli údové kostelní mieti milost mezi sebú. Neb řád duchovní a kněžský snažně svój vešken úmysl měl by dáti k tomu, kterak by k spasenie tato dva přivedl, a řád 60bt 130
61a1 115 125 mezi kletými lidmi nemocen neb od hladu měl v tu nemoc upadnúti aneb umřieti, tak by nebyl hřiech s kletými mlu- viti neb obcovati. Ale jinakť zle činie a hřeší ti, ktož nedrží poslušenstvie 100 kostelnieho. A každý také řád z těchto tří, o nichž řeč máme, má nelechce (!) vážiti druhých dvú, neb sta jemu úžitečna. Hlédaj, kterak život jedenkaždého jest zpořiezen z menších a z větších úduov, a všech jest třeba, i těch, jimiž se člověk 105 země drží, jako noh, i těch, jimiž nohám i jiným údóm pohodlé činie, jako rukú, i hlavy ovšem; po její smyslu ruce pohodlé činíta životu všemu i bránieta jeho a noze nosíta a držieta jej. A jakož veliká milost jest mezi těmi údy, takéž mezi lidmi tohoto trojieho pořádu měla by býti. Neb hlava 110 snažně svój smysl dává k tomu, aby nohy a ruce i jinie údové trváti mohli; ruce též, když chtie v hlavu neb v nohu udeřiti, často sebe bránieta a nasadieta; též i nohy věrně všecky údy nosie: ač se kdy poklesne jedna, ale velmiť spěšně pomóž druhá. Znamenaj viece, kterakát jest milost mezi údy! Noha anebo prst ruční jsú daleko od hlavy, avšak netiehne chtieti mysl, kteráž jest v hlavě, aby noha anebo prst ruční hnulo se, až to ihned noha anebo prst učinie. A také, uvízne-li trn v noze, všakť se všickni údové sběhnú a želejí toho, a každý 120 úd bude snažen, chtě tu rád pomoci, pokudž který móž: hlava k tomu svój smysl obrátí, kterak by mohla pomoci noze, oči vzhlédáta trnu, ruce dobýváta, chřbet se skloní, zdali by oči uzřely trn, jazyk zpraví, že jest bolest jeho, řka: „Ach, kterak mě bolí!“, ano trn ne v jazyku, ale v noze. A tak jediné, leč by který úd byl mrtvý, tak by nečil bolesti druhého a nehlédal pohodlé druhým. Takéžť by měli údové kostelní mieti milost mezi sebú. Neb řád duchovní a kněžský snažně svój vešken úmysl měl by dáti k tomu, kterak by k spasenie tato dva přivedl, a řád 60bt 130
Strana 131
světských pánóv, kterak by pokoj učinil těmto dvěma, a řád 130 dělných lidí, kterak by to dělali, což by potřebie těmto bylo. Ale když každý sám se miluje, tuť sebe nemiluje, než mní, by se miloval, a (mně), by všecko k svému zisku při- táhl, i ztratí vše. Neb diábel ve všech svých raddách neosto- jí; a to vše první a najobecnější jeho radda, aby každý sám 135 pro svú mysl chlubnú chtěl býti nad jinými, aneb pro roz- koš, aneb mnoho aby nahromazdil, aneb aby se chtěl vrov- nati vyšším sebe, aby nebyl v poslušenstvie ve jméno Božie. A protož, že máme přijíti k tomu duostojenstvie, v tova- rystvo andělóv svatých, ač nespadnem z Božieho zpoříze- nie, i buďme pilni, každý svého stavu pilně hlédaje a snažně vyšších svých poslúchaje, abychom tam v radosti došli, kdež bychom opatřili všech nebes divné zpořízenie i všech du- chóv svatých jerarchie a toho nadto, jenž jest to vše mohl, uměl a chtěl tak mocně, múdře a úžitečně zpořiediti. Jehož 145 nám rač pomáhati, jenž kraluje na věky věkóv. Amen. 140 61a2 O PRVNÍM KUORU ANDĚLSKÉM Znamenavše krát(c)e, kterak se zdejší truoj stav lidský k uoněm třem andělským jerarchiem přirovnává, a že lidé chytrým diábelským podniecením sami se milujíc ten pořád porušují na své těžké zatracenie - ač smiem řéci „milujíc se“, neb jistě sebe nemilují, kdež se milují tak nemúdře, že Božie zpořiezenie k jinému úmyslu vedú, než Buoh ustavil —, již pak znamenajme, že, jakož (v) každé andělskéjerarch(í) jsú tří kórové, takéž zde v každém z těch tří řádóv, o nichž sem mluvil, jsú tři zvláštie zpořiezenie, a vždy nižší skrze větší sebe má zpořiezeno býti a zpravováno. A jakož sobě- volnú a převrácenú žádostí mnozí z andělóv z každého kuoru jsú (v) diábly potvořeni, takéž mnozí lidé, převra- cujíc zpořiezenie Božie v svých stavích pro svú žádost pře- 5 10 61b 131
světských pánóv, kterak by pokoj učinil těmto dvěma, a řád 130 dělných lidí, kterak by to dělali, což by potřebie těmto bylo. Ale když každý sám se miluje, tuť sebe nemiluje, než mní, by se miloval, a (mně), by všecko k svému zisku při- táhl, i ztratí vše. Neb diábel ve všech svých raddách neosto- jí; a to vše první a najobecnější jeho radda, aby každý sám 135 pro svú mysl chlubnú chtěl býti nad jinými, aneb pro roz- koš, aneb mnoho aby nahromazdil, aneb aby se chtěl vrov- nati vyšším sebe, aby nebyl v poslušenstvie ve jméno Božie. A protož, že máme přijíti k tomu duostojenstvie, v tova- rystvo andělóv svatých, ač nespadnem z Božieho zpoříze- nie, i buďme pilni, každý svého stavu pilně hlédaje a snažně vyšších svých poslúchaje, abychom tam v radosti došli, kdež bychom opatřili všech nebes divné zpořízenie i všech du- chóv svatých jerarchie a toho nadto, jenž jest to vše mohl, uměl a chtěl tak mocně, múdře a úžitečně zpořiediti. Jehož 145 nám rač pomáhati, jenž kraluje na věky věkóv. Amen. 140 61a2 O PRVNÍM KUORU ANDĚLSKÉM Znamenavše krát(c)e, kterak se zdejší truoj stav lidský k uoněm třem andělským jerarchiem přirovnává, a že lidé chytrým diábelským podniecením sami se milujíc ten pořád porušují na své těžké zatracenie - ač smiem řéci „milujíc se“, neb jistě sebe nemilují, kdež se milují tak nemúdře, že Božie zpořiezenie k jinému úmyslu vedú, než Buoh ustavil —, již pak znamenajme, že, jakož (v) každé andělskéjerarch(í) jsú tří kórové, takéž zde v každém z těch tří řádóv, o nichž sem mluvil, jsú tři zvláštie zpořiezenie, a vždy nižší skrze větší sebe má zpořiezeno býti a zpravováno. A jakož sobě- volnú a převrácenú žádostí mnozí z andělóv z každého kuoru jsú (v) diábly potvořeni, takéž mnozí lidé, převra- cujíc zpořiezenie Božie v svých stavích pro svú žádost pře- 5 10 61b 131
Strana 132
b3 a 15 vrácenú, dojdú s těmi diábly věčné múky. A ti, ktož podlé Božieho zpořízenie, andělóv svatých následujíc, vuoli Božie plnie každý v svém pořádu, ač zde muší pojměti práce, avšakť věčnú radost s svatými anděly ] budú) mieti, když pán andělský i lidský každému podlé jeho zaslúženie od- platu dá v svém královstvie. I řku, jakož i učedlníci pokládají, že najvyšší kuor z prv- nie a najduosto«j) nější jerarchie jest těch svatých duchóv, ješto serafín slovú. Mezi těmi a Bohem nenie jiných duchóv, ješto by oni pomoc měli znáti a milovati Boha. Neb ti naj- viec plápolé milostí Božie a najlép znají a vidie Boha; a všecky ty dary, kteréž mají nižšie andělé, z nichž jim bla- hoslavenstvie pochází z té milosti, oni svrchovanějí mají. A proto slovú „plápolající milostí“, že duostojnější věc jest plnú žádostí milovati Boha, jenž jest pravda, než pravdu znáti. Protož od najduosto j) nější věci - ač také i jiné mají, a plnějí nežli jiní - jsú jmenováni, že slovú serafín řecky, jako by česky řekl „plápolící milostí“. A snad proto také slovú milovníci, že skrze milost znají Boha, a což koli dob- rého mají, to vše od toho mají, že tak vrúcí žádostí milují Boha. Z toho kuoru vypadl jest ten najkrašší, kterýž jest měl náduosto«j)nější býti, by byl sstál, Lucifer, jenž jest z toho kuoru; i také z nižších desátú stranu utrhl (s) sebú. Neb, když jest Buoh stvořil jej tak plápolivé milovné mysli, že, kdyby byl to milovánie obrátil k Bohu, byl by věčně bla- hoslaven; ale že z své vuole hnul milostí prvé k sobě nežli k Bohu, vida se tak duostojna - ač smiem řéci „prvé“, neb se jest věčně nehnul milostí k Bohu aniž se hne -, i vzpýchal ihned proti Bohu, sám se sobě líbě, sám se miluje. A z té obláštní milosti to jest jemu přišlo, že jest věčně odlúčen Boha, jenž jest pravda; a všudy jemu jest pravda těžka, avšak nemóže jie nikdež zbýti; neb ktož Boha nemá milos- tiva, tenť nemóž jeho zbýti hněviva. Protož pravda jest 20 25 30 35 40 45 132
b3 a 15 vrácenú, dojdú s těmi diábly věčné múky. A ti, ktož podlé Božieho zpořízenie, andělóv svatých následujíc, vuoli Božie plnie každý v svém pořádu, ač zde muší pojměti práce, avšakť věčnú radost s svatými anděly ] budú) mieti, když pán andělský i lidský každému podlé jeho zaslúženie od- platu dá v svém královstvie. I řku, jakož i učedlníci pokládají, že najvyšší kuor z prv- nie a najduosto«j) nější jerarchie jest těch svatých duchóv, ješto serafín slovú. Mezi těmi a Bohem nenie jiných duchóv, ješto by oni pomoc měli znáti a milovati Boha. Neb ti naj- viec plápolé milostí Božie a najlép znají a vidie Boha; a všecky ty dary, kteréž mají nižšie andělé, z nichž jim bla- hoslavenstvie pochází z té milosti, oni svrchovanějí mají. A proto slovú „plápolající milostí“, že duostojnější věc jest plnú žádostí milovati Boha, jenž jest pravda, než pravdu znáti. Protož od najduosto j) nější věci - ač také i jiné mají, a plnějí nežli jiní - jsú jmenováni, že slovú serafín řecky, jako by česky řekl „plápolící milostí“. A snad proto také slovú milovníci, že skrze milost znají Boha, a což koli dob- rého mají, to vše od toho mají, že tak vrúcí žádostí milují Boha. Z toho kuoru vypadl jest ten najkrašší, kterýž jest měl náduosto«j)nější býti, by byl sstál, Lucifer, jenž jest z toho kuoru; i také z nižších desátú stranu utrhl (s) sebú. Neb, když jest Buoh stvořil jej tak plápolivé milovné mysli, že, kdyby byl to milovánie obrátil k Bohu, byl by věčně bla- hoslaven; ale že z své vuole hnul milostí prvé k sobě nežli k Bohu, vida se tak duostojna - ač smiem řéci „prvé“, neb se jest věčně nehnul milostí k Bohu aniž se hne -, i vzpýchal ihned proti Bohu, sám se sobě líbě, sám se miluje. A z té obláštní milosti to jest jemu přišlo, že jest věčně odlúčen Boha, jenž jest pravda; a všudy jemu jest pravda těžka, avšak nemóže jie nikdež zbýti; neb ktož Boha nemá milos- tiva, tenť nemóž jeho zbýti hněviva. Protož pravda jest 20 25 30 35 40 45 132
Strana 133
jeho zvláštnie a veždajší múka, jiež se on vždy protiví, a ne- móž jí zbýti, jakož sem řekl. Takéž zde na světě jest najvyšší řád, jako najvyšší jerar- chia, to jest řád duchovní. A ten se trojí ve tři pořády. Z těch první a najduostojnější jest těch, ktož srdečnú milostí milují Boha, jakož sú byli od počátka vrúcí milosti k Bohu lidé jako Mojžieš a jiní proroci světí a světí apoštolé, euvangelisti i učedlníci, skrze něž Buoh táhne k milování sebe všecky jiné řády nižšie, jakož skrze ten najvyšší kuor serafínóv osvěcuje nižší kuory. Neb skrze ty lidi dal jest Buoh Písmo svaté a jich smrtí utvrdil je nad námi jako nebe, v němžto Písmě učenie vezmúc známost, opět podadí niž- 60 ším řádóm. A ještě sú lidé, ješto se k tomu kuoru najvyššiemu připo- dobnají v svém řádu, jakož sú mnozí svatí pústenníci a světí zákonníci i zákonnice, ješto jsú živi tak, jakž jich potvrzený zákon velí, a mnozí jiní šlechetní nábožní lidé, tak z mužóv jako z žen, po všem světě, kteříž sú vešken svój úmysl zdvihli k Bohu, nic jiného nežádajíc, jedno Boha: tyť já miením, ješto v jednotě křesťanské jsú a v kostelním poslu- šenstvie. Ti, ač se kdy i poklúznú - neb tělo, ješto se na však čas porušuje, obtě žuje duši — avšak se ihned vzhuoru vzchopie, poněvadž nade vše milují Boha, a sebe pro jiné nemilují, jediné aby v Bohu svú žádost naplnili. Protož takovým lidem, kdež kolivěk jsú, když nejsú úmyslem proti Písmu, ač se zdá i bláznovstvie nám tělesným jich život, za zlé neslušie mieti jich úmyslu; alevšak když by co mienili proti Písmu, nesluší jim blúditi dáti, ale hodné jest napo- menutie dobrotivé. Neb ztáhl jest nad námi (Buoh) své Písmo jako nebe, jakož sem řekl, v němž máme poznati vuoli Božie, dokadž nepřídem v svatých andělóv tovarystvie, jimž Písma nenie třeba, neb vidie Boha okem v uoko, v němž vidie všecko. Pakli kteří vidie Písmo, jako zákonníci, a ne- tbají, dobré jest je napomenúti, aby ku Písmu bedlivi byli. 62a" 55 65 70 62b1 75 50 80 133
jeho zvláštnie a veždajší múka, jiež se on vždy protiví, a ne- móž jí zbýti, jakož sem řekl. Takéž zde na světě jest najvyšší řád, jako najvyšší jerar- chia, to jest řád duchovní. A ten se trojí ve tři pořády. Z těch první a najduostojnější jest těch, ktož srdečnú milostí milují Boha, jakož sú byli od počátka vrúcí milosti k Bohu lidé jako Mojžieš a jiní proroci světí a světí apoštolé, euvangelisti i učedlníci, skrze něž Buoh táhne k milování sebe všecky jiné řády nižšie, jakož skrze ten najvyšší kuor serafínóv osvěcuje nižší kuory. Neb skrze ty lidi dal jest Buoh Písmo svaté a jich smrtí utvrdil je nad námi jako nebe, v němžto Písmě učenie vezmúc známost, opět podadí niž- 60 ším řádóm. A ještě sú lidé, ješto se k tomu kuoru najvyššiemu připo- dobnají v svém řádu, jakož sú mnozí svatí pústenníci a světí zákonníci i zákonnice, ješto jsú živi tak, jakž jich potvrzený zákon velí, a mnozí jiní šlechetní nábožní lidé, tak z mužóv jako z žen, po všem světě, kteříž sú vešken svój úmysl zdvihli k Bohu, nic jiného nežádajíc, jedno Boha: tyť já miením, ješto v jednotě křesťanské jsú a v kostelním poslu- šenstvie. Ti, ač se kdy i poklúznú - neb tělo, ješto se na však čas porušuje, obtě žuje duši — avšak se ihned vzhuoru vzchopie, poněvadž nade vše milují Boha, a sebe pro jiné nemilují, jediné aby v Bohu svú žádost naplnili. Protož takovým lidem, kdež kolivěk jsú, když nejsú úmyslem proti Písmu, ač se zdá i bláznovstvie nám tělesným jich život, za zlé neslušie mieti jich úmyslu; alevšak když by co mienili proti Písmu, nesluší jim blúditi dáti, ale hodné jest napo- menutie dobrotivé. Neb ztáhl jest nad námi (Buoh) své Písmo jako nebe, jakož sem řekl, v němž máme poznati vuoli Božie, dokadž nepřídem v svatých andělóv tovarystvie, jimž Písma nenie třeba, neb vidie Boha okem v uoko, v němž vidie všecko. Pakli kteří vidie Písmo, jako zákonníci, a ne- tbají, dobré jest je napomenúti, aby ku Písmu bedlivi byli. 62a" 55 65 70 62b1 75 50 80 133
Strana 134
62b2 63a1 I řku těm najprv, ješto, nemajíc mnoho Písma, a zdá se jim, by velmi Boha milovali, aby najprvé poslušni byli kos- telních starost a nepředčili před nimi, a druhé, aby jiných lidí sobě zle na mysli nesú dili. Neb jakož jest devět anděl- ských kuoróv, a najprvní najviec miluje Boha, avšak také milují i najposlednější, ač i méně: takéž vy, ač jste z toho pořádu, v němž nad jiné plápolete Boží milostí, avšak ještě Kjsú) i jiní řádové, v nichžť, ač méně, milují Boha však také. A řekl jest Kristus: „S námiť jest, ktož proti nám nenie.“ Čte se v knichách Machabeových, že Eleazar, když boj vzal s nepřátely, uzřel slona (s) znamením královým v onom vojště; mně, by tu král byl, i života zapomanuv, 95 hnal tam hrdinsky, pořítil slona, a slon jej připadl i udávil. Tak mi se chce tomu nenie rozoměti tím pohanským krá- lem hřiech smrtedlný, a Eleazarem ty lidi duchovnie, ješto udatně bojují proti hřiechu smrtedlnému, jakož se jest tě- lesně přihodilo tomu Eleazarovi. Neb Eleazar tolik se die česky, jako by řekl „Bóh mój pomocník“. Protož mohu k němu duchovní lidi přirovnati, neb oni úfají v pomoc Božie. Ale jakož tu [ tělesně padl Eleazar, když, uzřev zna- menie královo, svého protivníka, mněl, by tu král byl, ano jeho tu nebylo, i zapomanuv sebe hnal tam, pořítil slona 105 a slon jej připadl, a tak on tu zahynul: takéž někto z du- chovních, uzře v někom znamenie hřiechu smrtedlného, i mní, by tu byl hřiech smrtedlný, a bude onoho súditi křivě aneb tresktati; a tak sejde v své rozšafnosti, i nebudú naň tbáti, jako na umrlého, poněvadž jej uzřie bez rozomu. Jakož se stává, že, uzře někto někoho v rúše krásném, a že krásné rúcho jest znamenie hrdosti, i rozžehře se naň bez upřémnosti; a pak, ktož toho v tom rúše znají, že jest dobrý a že jest toho nějaká potřeba, proněž to rúcho nosí, a že toho nečinie pro hrdost, jenž by smrtedlný hřiech byl, tomu 115 tento tak zlechčí (!) a oblac«i)ní, jako by umřel v svém smysle. A téžť jest i o jiných hřiešiech. Nechválímť já zna- 90 100 110 85 134
62b2 63a1 I řku těm najprv, ješto, nemajíc mnoho Písma, a zdá se jim, by velmi Boha milovali, aby najprvé poslušni byli kos- telních starost a nepředčili před nimi, a druhé, aby jiných lidí sobě zle na mysli nesú dili. Neb jakož jest devět anděl- ských kuoróv, a najprvní najviec miluje Boha, avšak také milují i najposlednější, ač i méně: takéž vy, ač jste z toho pořádu, v němž nad jiné plápolete Boží milostí, avšak ještě Kjsú) i jiní řádové, v nichžť, ač méně, milují Boha však také. A řekl jest Kristus: „S námiť jest, ktož proti nám nenie.“ Čte se v knichách Machabeových, že Eleazar, když boj vzal s nepřátely, uzřel slona (s) znamením královým v onom vojště; mně, by tu král byl, i života zapomanuv, 95 hnal tam hrdinsky, pořítil slona, a slon jej připadl i udávil. Tak mi se chce tomu nenie rozoměti tím pohanským krá- lem hřiech smrtedlný, a Eleazarem ty lidi duchovnie, ješto udatně bojují proti hřiechu smrtedlnému, jakož se jest tě- lesně přihodilo tomu Eleazarovi. Neb Eleazar tolik se die česky, jako by řekl „Bóh mój pomocník“. Protož mohu k němu duchovní lidi přirovnati, neb oni úfají v pomoc Božie. Ale jakož tu [ tělesně padl Eleazar, když, uzřev zna- menie královo, svého protivníka, mněl, by tu král byl, ano jeho tu nebylo, i zapomanuv sebe hnal tam, pořítil slona 105 a slon jej připadl, a tak on tu zahynul: takéž někto z du- chovních, uzře v někom znamenie hřiechu smrtedlného, i mní, by tu byl hřiech smrtedlný, a bude onoho súditi křivě aneb tresktati; a tak sejde v své rozšafnosti, i nebudú naň tbáti, jako na umrlého, poněvadž jej uzřie bez rozomu. Jakož se stává, že, uzře někto někoho v rúše krásném, a že krásné rúcho jest znamenie hrdosti, i rozžehře se naň bez upřémnosti; a pak, ktož toho v tom rúše znají, že jest dobrý a že jest toho nějaká potřeba, proněž to rúcho nosí, a že toho nečinie pro hrdost, jenž by smrtedlný hřiech byl, tomu 115 tento tak zlechčí (!) a oblac«i)ní, jako by umřel v svém smysle. A téžť jest i o jiných hřiešiech. Nechválímť já zna- 90 100 110 85 134
Strana 135
menie hrdosti obecně, ale vystříhám, aby ne vždy znamenie hřiecha měli za hřiech; a sprostnýmť mluvím, aby v své sprostnosti nehynuli. Protož, když jste Písma neprozřeli, poslúchajtež někdy 120 učených lidí; a že nemóžete v srdce jiných vjíti, pro podo- benstvie a znamenie hřiecha neradímť nikoli, byšte súdili jiné, jako by oni svými činy k věčnému zatracení slušeli. Nebť ižádný k věčnému zatracenie neslušie, jediné pro- smrtedlný hřiech; a smrtedlnýť hřiech nikdy nenie, dokadž 125 vší věci k Bohu aneb k bližniemu nepo(has) ne; a toho člo- věk ne vždy sám v sobě pozná, co pak v jiném! Nemohuť také tohoto zamlčeti, neb to bývá mezi lidmi, že někteří v světě velmi se milostí k Bohu zapálé tak, až jako (vsviedí), a že by se od těch i někto jiný mohl zapáliti, prá- 130 vě jako od uhlé živého jiné uhlé; ale ty jakž potká protiven- stvie neveliké, tak pohasne i zčerná. A pak druzí budú se zdáti studeni u Božím milování, a když je potká protiven- stvie, teprú se rozpálé, neb se v nich [ tajila milost, ale větší jest byla nežli v uoněch. Právě týmž podobenstvím, jako kámen vápenný, když shoří, potom bude studen, ale když naň kto vzlé vody, rozhoříť se; a pak horký uhlík, ten velmi svietí horkostí, a jakž málo naň vody vzléš, takť uhasne. Pro totoť to pravím, aby nábožní ne všech odsuzovali, ač nevědie kterých plápolíc milostí; neb sám Bóh vie, kto sú jeho, a nám vše jest skryto a schováno: neb plápole muož u pok(u)šení pohasnúti, a jenž se zdá studen, v tom se mi- lost v protivenstvie muož rozmoci. Znamenajtež, co Buoh odpověděl Eliášovi, když jest řekl: „Aj, Pane Bože, zrušili jsú tvé oltáře a zbili jsú proroky tvé, a sám (sem) jediný ostal, a hledají mé duše;“ odpověděl jemu Buoh řka: „Ne- říkaj, by sám jediný byl; ostavilť sem sobě sedm tisícóv m(u)žóv, ješto jsú diáblóm neslúžili.“ Hlédajž: kdež Eliáš mněl, by sám jediný slušal k Bohu, tu jsú také i těchto sedm tisícóv muožóv (!) slušeli: takéž, když vy snad mníte, by 150 63b2 135 140 145 63b1 63а3 135
menie hrdosti obecně, ale vystříhám, aby ne vždy znamenie hřiecha měli za hřiech; a sprostnýmť mluvím, aby v své sprostnosti nehynuli. Protož, když jste Písma neprozřeli, poslúchajtež někdy 120 učených lidí; a že nemóžete v srdce jiných vjíti, pro podo- benstvie a znamenie hřiecha neradímť nikoli, byšte súdili jiné, jako by oni svými činy k věčnému zatracení slušeli. Nebť ižádný k věčnému zatracenie neslušie, jediné pro- smrtedlný hřiech; a smrtedlnýť hřiech nikdy nenie, dokadž 125 vší věci k Bohu aneb k bližniemu nepo(has) ne; a toho člo- věk ne vždy sám v sobě pozná, co pak v jiném! Nemohuť také tohoto zamlčeti, neb to bývá mezi lidmi, že někteří v světě velmi se milostí k Bohu zapálé tak, až jako (vsviedí), a že by se od těch i někto jiný mohl zapáliti, prá- 130 vě jako od uhlé živého jiné uhlé; ale ty jakž potká protiven- stvie neveliké, tak pohasne i zčerná. A pak druzí budú se zdáti studeni u Božím milování, a když je potká protiven- stvie, teprú se rozpálé, neb se v nich [ tajila milost, ale větší jest byla nežli v uoněch. Právě týmž podobenstvím, jako kámen vápenný, když shoří, potom bude studen, ale když naň kto vzlé vody, rozhoříť se; a pak horký uhlík, ten velmi svietí horkostí, a jakž málo naň vody vzléš, takť uhasne. Pro totoť to pravím, aby nábožní ne všech odsuzovali, ač nevědie kterých plápolíc milostí; neb sám Bóh vie, kto sú jeho, a nám vše jest skryto a schováno: neb plápole muož u pok(u)šení pohasnúti, a jenž se zdá studen, v tom se mi- lost v protivenstvie muož rozmoci. Znamenajtež, co Buoh odpověděl Eliášovi, když jest řekl: „Aj, Pane Bože, zrušili jsú tvé oltáře a zbili jsú proroky tvé, a sám (sem) jediný ostal, a hledají mé duše;“ odpověděl jemu Buoh řka: „Ne- říkaj, by sám jediný byl; ostavilť sem sobě sedm tisícóv m(u)žóv, ješto jsú diáblóm neslúžili.“ Hlédajž: kdež Eliáš mněl, by sám jediný slušal k Bohu, tu jsú také i těchto sedm tisícóv muožóv (!) slušeli: takéž, když vy snad mníte, by 150 63b2 135 140 145 63b1 63а3 135
Strana 136
64a1 155 165 170 175 jediné z vašeho pořáda slušeli do nebes, tu uzříte, žeť i ji- ných stavuov také do nebes přijdú lidé, ač i z ni(ž)ších, kteří jsú je právě drželi aneb právě pokáním opravili. Dru- hé sluší vám na to slovo svatého Jana vždy pomnieti, ješto die: „Kterak móž kto řéci: Miluji Boha, jehož nevidie, když nemiluje svého bližnieho, jehož vidí?“ A opět: Kterak móž kto řéci: Miluji bližnicho, a věda jeho potřebu a moha pomoci jemu, i nepomóž? Veď ten pořád svatý, ješto serafín slove, jakž koli svú 160 všicku mysl upřel jest v Buoh i svú žádost, avšak když by nižších pořáduov andělských nebylo, oniť by sami ty všecky úřady na se vzeli a všecka by poselstvie k nám dáli ot Boha, ješto nynie pósobie nižšie, a pro to by jim nic milosti k Bohu neubylo; ano se čte, že k Izaiášovi proroku z těch andělóv z pořádu serafínóv byl poslán jeden, aby sňal poškvrnu jeho úst. Takéž ktož kolivěk jsú z toho pořádu tak ducho vnieho, ješto svú vzdviženú myslí z pravé milosti spatřují Boha, uzří-liť pilnú potřebu svého bližnieho, není-liť jiný, kto by jemu potřebu učinil, neřku tolik na duši, ale také i na těle: hlédaj, by, nesahaje vína, i nerozlil piva, jakož sem dříve vdovám řekl, totíž chtě milost k Bohu mieti, by milosti neobmeškal k bližniemu, zapomena k němu viery v jeho (n)úzi. Střez se toho, byť Kristus nepřijda (k tobě) v svých údech, nechť jest v jednom, a snad v najmenším, chtěl od tebe zdejší pohodlé, i nalezl tebe tak nevolného, že by jemu v tom otpověděl, a ty pak chtě pokojně seděti u jeho noh s svatú Mařie Magdalenú: kto je ví, příme-li tě s ní k svým nohám v pokoj, když by nechtěl jemu najprv s Martú zdejšicho pohodlé učiniti? Neb vieš dobře, žeť jest 180 sám řekl: „Což jste mému najmenšiemu učinili, to jste mně učinili.“ A takéť jest řekl: „Ktož chce najvětší býti, ten bud všech slúha.“ Znamenaj, že svatý Jan Křtitel zrušil jest obláštnie nábo ženstvie, aby lidi učil cestě Božie a je z hřie- chóv tresktal. Svatý Bernart přijal opatstvie, svatý Augustin 64a2 136
64a1 155 165 170 175 jediné z vašeho pořáda slušeli do nebes, tu uzříte, žeť i ji- ných stavuov také do nebes přijdú lidé, ač i z ni(ž)ších, kteří jsú je právě drželi aneb právě pokáním opravili. Dru- hé sluší vám na to slovo svatého Jana vždy pomnieti, ješto die: „Kterak móž kto řéci: Miluji Boha, jehož nevidie, když nemiluje svého bližnieho, jehož vidí?“ A opět: Kterak móž kto řéci: Miluji bližnicho, a věda jeho potřebu a moha pomoci jemu, i nepomóž? Veď ten pořád svatý, ješto serafín slove, jakž koli svú 160 všicku mysl upřel jest v Buoh i svú žádost, avšak když by nižších pořáduov andělských nebylo, oniť by sami ty všecky úřady na se vzeli a všecka by poselstvie k nám dáli ot Boha, ješto nynie pósobie nižšie, a pro to by jim nic milosti k Bohu neubylo; ano se čte, že k Izaiášovi proroku z těch andělóv z pořádu serafínóv byl poslán jeden, aby sňal poškvrnu jeho úst. Takéž ktož kolivěk jsú z toho pořádu tak ducho vnieho, ješto svú vzdviženú myslí z pravé milosti spatřují Boha, uzří-liť pilnú potřebu svého bližnieho, není-liť jiný, kto by jemu potřebu učinil, neřku tolik na duši, ale také i na těle: hlédaj, by, nesahaje vína, i nerozlil piva, jakož sem dříve vdovám řekl, totíž chtě milost k Bohu mieti, by milosti neobmeškal k bližniemu, zapomena k němu viery v jeho (n)úzi. Střez se toho, byť Kristus nepřijda (k tobě) v svých údech, nechť jest v jednom, a snad v najmenším, chtěl od tebe zdejší pohodlé, i nalezl tebe tak nevolného, že by jemu v tom otpověděl, a ty pak chtě pokojně seděti u jeho noh s svatú Mařie Magdalenú: kto je ví, příme-li tě s ní k svým nohám v pokoj, když by nechtěl jemu najprv s Martú zdejšicho pohodlé učiniti? Neb vieš dobře, žeť jest 180 sám řekl: „Což jste mému najmenšiemu učinili, to jste mně učinili.“ A takéť jest řekl: „Ktož chce najvětší býti, ten bud všech slúha.“ Znamenaj, že svatý Jan Křtitel zrušil jest obláštnie nábo ženstvie, aby lidi učil cestě Božie a je z hřie- chóv tresktal. Svatý Bernart přijal opatstvie, svatý Augustin 64a2 136
Strana 137
biskupstvie, svatý Rehoř papežstvie, svatý Mikuláš biskup- 185 stvie: a všickni byli tak nábožni, že jim v pokoji viece nábo- ženství dával, nežli jsú jeho v práci měli, avšak jsú se v práci uvázali, neb sú měli pravú milost, i nehlédali tolik, co jim samým dobro jest bylo, ale co by bylo i jiným dobro. Rozo- měli tomu, že ta zdejšie útěcha v náboženstvie jest jediné jako po snídanic malý drobtík oné rozkoši věčné, i nechtěli proto nenaplniti vuole Božie. Neb ne každéhoť posadie s přátely za stuol, komuž dadie posniedati. A musímť ještě viece řéci: Mnozíť jsú pyšni byli z tako- vého utěšenie, žeť jsú zašli v kacieřské bludy, nechtiec obec- ného lidu za nic mieti, jako by oni sami kostel byli; jako také bekhardi neb bekyně, ješto sú ve mnohých věcech kostelem svatým odsúzeni. A tiť jsú, jako já mním, z dobrého utěšenie duchovnieho zpúru ] vzeli svým nedostatkem. Protož známť to i chválímť to a věřímť tomu, že to utěšenie duchovnic jest dobré. Než totoť pravím: I to nenie bezpečné na světě miesto, neb člověk i v tom črtem aneb sám sebú móž okla- mán býti; jako jsú před námi se oklamávali, za nic těch nechtiec mieti, ktož jsú tolik nezkusili sladkosti aneb utě- šenie duchovnicho. Křivdať jest to! Třebať se na uzdě mieti, 205 ještěť sme c(í)le nedoběhli. Hlédaj, by neletěl přední tak, ať by ho snad najzadnější nepředšel! Jest ještě toho u Písmě i jiný příklad, že slušie někdy ně- komu pro pilnú práci o někom vážiti (se) utěšenie (u) po- kojném náboženstvie, jakož sem řekl, jako by snídanie ože- 210 lel, čině v ta dobu nějakú libost hospodáři, aby ho pak od oběda neotehnal. Hlédaj: Jakob patriarcha, ješto měl dvě ženě, jednu nepěknější s očima potuchlýma - a ta zna- menává život pracovitý v dobrých skutciech, jenž jest plo- den, maje šest skutkóv milosrdných, jako šest synóv ona jměla -, druhú krásnú, a ne tak plodnú - a ta znamenává duchovnieho života utěšenie. A když chtěl Rácheli, dána jemu Lia, a potom Ráchel; neb prvé slušie pracovati v dob- 190 195 64b1 200 215 64b3 137
biskupstvie, svatý Rehoř papežstvie, svatý Mikuláš biskup- 185 stvie: a všickni byli tak nábožni, že jim v pokoji viece nábo- ženství dával, nežli jsú jeho v práci měli, avšak jsú se v práci uvázali, neb sú měli pravú milost, i nehlédali tolik, co jim samým dobro jest bylo, ale co by bylo i jiným dobro. Rozo- měli tomu, že ta zdejšie útěcha v náboženstvie jest jediné jako po snídanic malý drobtík oné rozkoši věčné, i nechtěli proto nenaplniti vuole Božie. Neb ne každéhoť posadie s přátely za stuol, komuž dadie posniedati. A musímť ještě viece řéci: Mnozíť jsú pyšni byli z tako- vého utěšenie, žeť jsú zašli v kacieřské bludy, nechtiec obec- ného lidu za nic mieti, jako by oni sami kostel byli; jako také bekhardi neb bekyně, ješto sú ve mnohých věcech kostelem svatým odsúzeni. A tiť jsú, jako já mním, z dobrého utěšenie duchovnieho zpúru ] vzeli svým nedostatkem. Protož známť to i chválímť to a věřímť tomu, že to utěšenie duchovnic jest dobré. Než totoť pravím: I to nenie bezpečné na světě miesto, neb člověk i v tom črtem aneb sám sebú móž okla- mán býti; jako jsú před námi se oklamávali, za nic těch nechtiec mieti, ktož jsú tolik nezkusili sladkosti aneb utě- šenie duchovnicho. Křivdať jest to! Třebať se na uzdě mieti, 205 ještěť sme c(í)le nedoběhli. Hlédaj, by neletěl přední tak, ať by ho snad najzadnější nepředšel! Jest ještě toho u Písmě i jiný příklad, že slušie někdy ně- komu pro pilnú práci o někom vážiti (se) utěšenie (u) po- kojném náboženstvie, jakož sem řekl, jako by snídanie ože- 210 lel, čině v ta dobu nějakú libost hospodáři, aby ho pak od oběda neotehnal. Hlédaj: Jakob patriarcha, ješto měl dvě ženě, jednu nepěknější s očima potuchlýma - a ta zna- menává život pracovitý v dobrých skutciech, jenž jest plo- den, maje šest skutkóv milosrdných, jako šest synóv ona jměla -, druhú krásnú, a ne tak plodnú - a ta znamenává duchovnieho života utěšenie. A když chtěl Rácheli, dána jemu Lia, a potom Ráchel; neb prvé slušie pracovati v dob- 190 195 64b1 200 215 64b3 137
Strana 138
65a1 65a2 rých skutciech, a potom z toho má přijíti k utěšenie du- 220 chovnieho života v náboženstvie. Znamenaj(ž) viece, že ta krašší potom na nájmě dala svého muže z své postele oné nekrašší za jedno ovoce krásné (hlédati), ješto dobře vonie, ale nenie chutné jísti, a to slúlo mandragora: jako by Písmo taký příklad chtělo dáti, že někdy pro dobrý příklad, aby byl jiným jako vóně dobrá, člověk má své libé útěchy po- nechati v tom pokojném náboženstvie a se v práci dáti v dobrých skutciech. Neb, ač jest práce nechutna, ale jest krásna k pohledění a dobře vonie svým příkladem. Avšak pro to vždy měj vzdviženu mysl k Bohu! Což koli činíš, 230 n(e)zapomínaj Boha, jelikž móžeš; jakož světí andělé, ač k nám dějí poselstvie, avšakť Boha z své mysli nevypúštějí. A pakliť Buoh tak zpósobí, že budeš mieti prázdnost, ovšemť jie neslušie jinak zvésti, než aby se vždy z Bohem kochal, o něm mysle, mluvě i píše. Jest pak úpad obecný od toho kuoru najvyššieho všech lidí, že se sami počnú prvé než pravdu milovati; a tak oslnú tú milostí, že, což se jim podlé jich slepoty líbí, to mnie pravdu, a tak z(a)jdú ve všecko zlé. Jakož pokládá svatý Pavel: „Budú lidé, ješto sami se milovati budú"; a jako by řekl: „a z toho milovánie nemúdrého toto pocházie, že budú zbožie milovati a budú mysli vznesené, pyšní, hánce Božie, smilní, milovníci rozkoši viece než Boha.“ A tak i jiné zlé věci tu pokládá, ješto z toho pocházejí, když se kto počne sám milovati. Jako i Lucifer prvé se oblíbil nežli Boha a svú všicku milost ot Boha obrátil k sobě, a když sám v sobě bez Boha nemohl státi, čím jest byl přirozenie mi- lovnějšicho, a že by tiem přirozením byl měl větší chut, když by tu milost ] byl obrátil k Bohu, tiemť má větší tesk- nost a núzi, i větší zlost o(b)chopila jeho úmysl: takéž 250 mnohé lidi Buoh obdaroval na světě tak milovnú myslí, že by mohli slušeti k tomu pořádu najvyššiemu, plápolivě milujíc jej, i obrátí tu milost sami k sobě, a vidúc, že sami 225 235 240 245 138
65a1 65a2 rých skutciech, a potom z toho má přijíti k utěšenie du- 220 chovnieho života v náboženstvie. Znamenaj(ž) viece, že ta krašší potom na nájmě dala svého muže z své postele oné nekrašší za jedno ovoce krásné (hlédati), ješto dobře vonie, ale nenie chutné jísti, a to slúlo mandragora: jako by Písmo taký příklad chtělo dáti, že někdy pro dobrý příklad, aby byl jiným jako vóně dobrá, člověk má své libé útěchy po- nechati v tom pokojném náboženstvie a se v práci dáti v dobrých skutciech. Neb, ač jest práce nechutna, ale jest krásna k pohledění a dobře vonie svým příkladem. Avšak pro to vždy měj vzdviženu mysl k Bohu! Což koli činíš, 230 n(e)zapomínaj Boha, jelikž móžeš; jakož světí andělé, ač k nám dějí poselstvie, avšakť Boha z své mysli nevypúštějí. A pakliť Buoh tak zpósobí, že budeš mieti prázdnost, ovšemť jie neslušie jinak zvésti, než aby se vždy z Bohem kochal, o něm mysle, mluvě i píše. Jest pak úpad obecný od toho kuoru najvyššieho všech lidí, že se sami počnú prvé než pravdu milovati; a tak oslnú tú milostí, že, což se jim podlé jich slepoty líbí, to mnie pravdu, a tak z(a)jdú ve všecko zlé. Jakož pokládá svatý Pavel: „Budú lidé, ješto sami se milovati budú"; a jako by řekl: „a z toho milovánie nemúdrého toto pocházie, že budú zbožie milovati a budú mysli vznesené, pyšní, hánce Božie, smilní, milovníci rozkoši viece než Boha.“ A tak i jiné zlé věci tu pokládá, ješto z toho pocházejí, když se kto počne sám milovati. Jako i Lucifer prvé se oblíbil nežli Boha a svú všicku milost ot Boha obrátil k sobě, a když sám v sobě bez Boha nemohl státi, čím jest byl přirozenie mi- lovnějšicho, a že by tiem přirozením byl měl větší chut, když by tu milost ] byl obrátil k Bohu, tiemť má větší tesk- nost a núzi, i větší zlost o(b)chopila jeho úmysl: takéž 250 mnohé lidi Buoh obdaroval na světě tak milovnú myslí, že by mohli slušeti k tomu pořádu najvyššiemu, plápolivě milujíc jej, i obrátí tu milost sami k sobě, a vidúc, že sami 225 235 240 245 138
Strana 139
v sobě nemohú útěchy mieti, jediné tesknost, uzřiec pak stvořenie Božie, po němž by pozna(t)i Boha mohli, nedba- jíc na Buoh, tu milost svú obrátí k němu, ne pro ně, ale 255 sami se milujíc, své rozkoši v něm hledajíc. A tak zablúdí mnozí, že věčně ztratí Boha, nechtiec od stvořenie své žá- dosti odtrhnúti, a tu milovnú mysl, kterúž jsú od Boha vzeli, aby jej plápolivě milovali, jakož sem řekl, obrátie plápolivě k smilné milosti, vešken svój úmysl poddadúc v tu 260 nečistú milost, o tom mysléc, písně skládajíc, ješto by, tu milost obrátiec k Bohu, o něm zpievati a jej samého chvá- liti měli. Coť se zdá, byť nejeden milovník ženský tu milost své milovné mysli tak byl obrátil k Bohu, jakož ji jest obrá- til [ k smilstvu, i zdali by v dobré žádosti nebyl mohl zpie- 265 65b" vati písni, když jest ji zpieval tak o smilné nečistotě? A zdali je svatý Rehoř neměl dobré útěchy, když jest o Bohu zpieval, ješto i podnes ještě mnozí v kosteléch zpievají Bohu na čest s velikú chutí, aneb David, když jest Bohu ke cti a k chvále hudl a jeho chválu u veselém duchu prozpěvuje? A tak rozliční lidé rozličně slepě padají v hřiechy, ktož koli sami se milujíc nechtí ijedné práce pojměti, aby se zlé milosti obránili, ale - jakož sem řekl —, uzřéc v stvořenie nestatečnú libost a krátkú útěchu, ješto by měli po tom poznati, že jest mnoho libostí a útěchy v stvořiteli všeho 275 světa, i ptáti se po něm dále jako po sledu, ano pak tu sledu se okojiec, vel(nú) k stvoření svú milostí, a nikdiež plné útěchy nenaleznúc, i blúdí od jednoho k druhému, a vždy toho žádajíc, jehož nemají. A tak zablúdí onen v hrdost a v pýchu, onen v lakomstvo, ch tě vše sám mieti, onen 280 6553 v rozkoš lakoty nebo smilstva, aneb se pak poddá lenosti, a onen v hněv upadne a v závist, — každémuť jest Buoh tak velikú milovnú mysl dal, jiežto by jej mohl milovati, když by ji k němu obrátil, a podlé plápolánie té milosti byl by vzal místo s těmi anděly Božie milostí plápolícími: ješto sic, 285 ačť se pokáním jako svatá Mařie Magdalena aneb svatý 270 139
v sobě nemohú útěchy mieti, jediné tesknost, uzřiec pak stvořenie Božie, po němž by pozna(t)i Boha mohli, nedba- jíc na Buoh, tu milost svú obrátí k němu, ne pro ně, ale 255 sami se milujíc, své rozkoši v něm hledajíc. A tak zablúdí mnozí, že věčně ztratí Boha, nechtiec od stvořenie své žá- dosti odtrhnúti, a tu milovnú mysl, kterúž jsú od Boha vzeli, aby jej plápolivě milovali, jakož sem řekl, obrátie plápolivě k smilné milosti, vešken svój úmysl poddadúc v tu 260 nečistú milost, o tom mysléc, písně skládajíc, ješto by, tu milost obrátiec k Bohu, o něm zpievati a jej samého chvá- liti měli. Coť se zdá, byť nejeden milovník ženský tu milost své milovné mysli tak byl obrátil k Bohu, jakož ji jest obrá- til [ k smilstvu, i zdali by v dobré žádosti nebyl mohl zpie- 265 65b" vati písni, když jest ji zpieval tak o smilné nečistotě? A zdali je svatý Rehoř neměl dobré útěchy, když jest o Bohu zpieval, ješto i podnes ještě mnozí v kosteléch zpievají Bohu na čest s velikú chutí, aneb David, když jest Bohu ke cti a k chvále hudl a jeho chválu u veselém duchu prozpěvuje? A tak rozliční lidé rozličně slepě padají v hřiechy, ktož koli sami se milujíc nechtí ijedné práce pojměti, aby se zlé milosti obránili, ale - jakož sem řekl —, uzřéc v stvořenie nestatečnú libost a krátkú útěchu, ješto by měli po tom poznati, že jest mnoho libostí a útěchy v stvořiteli všeho 275 světa, i ptáti se po něm dále jako po sledu, ano pak tu sledu se okojiec, vel(nú) k stvoření svú milostí, a nikdiež plné útěchy nenaleznúc, i blúdí od jednoho k druhému, a vždy toho žádajíc, jehož nemají. A tak zablúdí onen v hrdost a v pýchu, onen v lakomstvo, ch tě vše sám mieti, onen 280 6553 v rozkoš lakoty nebo smilstva, aneb se pak poddá lenosti, a onen v hněv upadne a v závist, — každémuť jest Buoh tak velikú milovnú mysl dal, jiežto by jej mohl milovati, když by ji k němu obrátil, a podlé plápolánie té milosti byl by vzal místo s těmi anděly Božie milostí plápolícími: ješto sic, 285 ačť se pokáním jako svatá Mařie Magdalena aneb svatý 270 139
Strana 140
Augustin aneb svatý Petr neobrátie, vezmú odsúzení s těmi diábly, ješto jsú svú převrácenú milostí vypadli z toho kuoru najvyššieho. O STAVU ZÁKONNIČIEM 5 66a1 10 15 20 66a' 25 Druhým pak, ješto Písmo mají, zákonníkóm, neb ty ovšem mohu připodobnati k tomu kuoru najvyššiemu, jenž slove serafín, byl sem řekl v těchto knihách, ješto sem dříve byl napsal, jediné tolik: „Boha dle držte se Písma pomniec, že Písmem máte (súz)eni býti. Každý viz, pod kterú řeholú ustaven jeho zákon: tu drž tak, jakžť svědčí. Nemni, byť kto mohl, vejda v řeholu ] a poddada se jí, i zrušiti ji; nebť ona nad ním, ale ne on nad ní má panovati.“ I byloť by dosti řečeno múdrým. Ale že ne všickni zákonníci mají a mohú míti Písmo, neb jsú někteří konverši a některé jeptiš- ky, ještoť neumějí latině, pakli latině čtú, ale nerozomějí, prot(o) zdálo se jest jednomu dobrému druhu hodné, abych tiem během, jakož sem obykl, také něco napsal zákonní- kóm, zdali by kdy které slovce bylo komu úžitečno, aneb otci a mateři, aby věděli, nač své dietky mají strojiti do zá- konóv. I rozpomenul sem se, chtě o zákoniech pomluviti, ono žalostné slovo Jeremiášovo, kdyžto ubohý kmet srdečným pláčem plakáše zbořenie jeruzalemského, ale viece jminieše (!) duchovnieho Jeruzalema zbořenie nežli těch zdí; i pla- káše a řka mezi jinú řečí: „I kterak jest potuchlo zlato, proměnila se jest výborná barva, kamenie svatyně, t(o) jest i sem i tam rozptýlen (o) po uliciech. I muožem dobře ] stav zákonničí k zlatu přirovnati. Neb jakož zlato jest najdražší věc a najčistčie z těch všech věcí, ješto z země muožem dobyti a ješto se ohněm čistie, takéž stav zákonní jest v duostojenství nade všecky stavy, neb jest příčina najvětších šlechetností podlé všeho svého pořízenie 140
Augustin aneb svatý Petr neobrátie, vezmú odsúzení s těmi diábly, ješto jsú svú převrácenú milostí vypadli z toho kuoru najvyššieho. O STAVU ZÁKONNIČIEM 5 66a1 10 15 20 66a' 25 Druhým pak, ješto Písmo mají, zákonníkóm, neb ty ovšem mohu připodobnati k tomu kuoru najvyššiemu, jenž slove serafín, byl sem řekl v těchto knihách, ješto sem dříve byl napsal, jediné tolik: „Boha dle držte se Písma pomniec, že Písmem máte (súz)eni býti. Každý viz, pod kterú řeholú ustaven jeho zákon: tu drž tak, jakžť svědčí. Nemni, byť kto mohl, vejda v řeholu ] a poddada se jí, i zrušiti ji; nebť ona nad ním, ale ne on nad ní má panovati.“ I byloť by dosti řečeno múdrým. Ale že ne všickni zákonníci mají a mohú míti Písmo, neb jsú někteří konverši a některé jeptiš- ky, ještoť neumějí latině, pakli latině čtú, ale nerozomějí, prot(o) zdálo se jest jednomu dobrému druhu hodné, abych tiem během, jakož sem obykl, také něco napsal zákonní- kóm, zdali by kdy které slovce bylo komu úžitečno, aneb otci a mateři, aby věděli, nač své dietky mají strojiti do zá- konóv. I rozpomenul sem se, chtě o zákoniech pomluviti, ono žalostné slovo Jeremiášovo, kdyžto ubohý kmet srdečným pláčem plakáše zbořenie jeruzalemského, ale viece jminieše (!) duchovnieho Jeruzalema zbořenie nežli těch zdí; i pla- káše a řka mezi jinú řečí: „I kterak jest potuchlo zlato, proměnila se jest výborná barva, kamenie svatyně, t(o) jest i sem i tam rozptýlen (o) po uliciech. I muožem dobře ] stav zákonničí k zlatu přirovnati. Neb jakož zlato jest najdražší věc a najčistčie z těch všech věcí, ješto z země muožem dobyti a ješto se ohněm čistie, takéž stav zákonní jest v duostojenství nade všecky stavy, neb jest příčina najvětších šlechetností podlé všeho svého pořízenie 140
Strana 141
každému, ktož by chtěl rád k Bohu bez zkalenie hubeného 30 a pracného tohoto světa. Zákoni jsú pravý chládek a otdech- nutí tomu, ktož se chce skrýti před pálením žádostí svět- ských, a také jest koráb, v kterýmž (!) člověk, nezmoče se hořkými vodami, móž přejíti moře tohoto světa. Také svatý Augustin přirovnává zákony k těm Ko)dem, ješto u břeha 35 stojí; neb s té strany, s kteréž mají úmysl duchovní, jsú jako u břeha, nebojíce se buoře (!); ale s té strany, ješto tělo žádá proti duchu, jsú od moře a vlny mořské obrážejí se o ně a činie jim nepokoj, a najviec, když spolu nedržie se sebe. Protož lodí, ješto u břeha stojí, držte se spolu, nedajt(e) 40 66b1 sebú točiti vlnami tohoto světa zabylého, ať se ot vás obra- ziec zmizí. Neb to jest jisté, že, když zákonníci dobře se držie ducho- venství, nejednať se vlna, kterúžto búře tohoto světa mece, upokojí obraziec se o ně, když sobě nejeden světský die: „I proč bych já bujný byl, ano tito zákoníci, kteříž k Bohu chtie, jsú tak pokorni? I kterak já mohu do nebes, stoje vždy po rozkoši, ano zákonníci mnohá mají utrpenie? I kterak já chci mieti Božie milost, žádaje cizieho zbožie, ano zákoník ižádný nic svého nemá?“ Malý-li) jest dar Bohu svú vuoli pro Buoh poddati starostě svému v poslu- šenstvie? (Však jest lepšé poslušenstvie) nežli kter(á) obět. A čím se Bohu kto muože lépe oplatiti nežli poslušenstvím, a jakož se on (pro ny) všeho byl poddal k smrti, takéž aby člověk všicknu svú vóli pro Buoh poddal svému starostě podlé zákona? A když jest vzácno to Bohu, ješto někto dá proň něco svého, čím pak vzácnějí jest, když se někto sám vešken dá?! A ktož se do zákona dá, budú jemu hřiechové jeho od- puštěni též jako na křtu. Ničímť člověk za hřiechy lépe dosti 60 neučiní, jediné poslušenstvím. Neb najprvnější náš hřiech stal se jest neposlušenstvím, proněž sme poddáni všemu hubenství. Málo-li dobrého jest při tom, aby člověk, svého 45 50 55 66b2 141
každému, ktož by chtěl rád k Bohu bez zkalenie hubeného 30 a pracného tohoto světa. Zákoni jsú pravý chládek a otdech- nutí tomu, ktož se chce skrýti před pálením žádostí svět- ských, a také jest koráb, v kterýmž (!) člověk, nezmoče se hořkými vodami, móž přejíti moře tohoto světa. Také svatý Augustin přirovnává zákony k těm Ko)dem, ješto u břeha 35 stojí; neb s té strany, s kteréž mají úmysl duchovní, jsú jako u břeha, nebojíce se buoře (!); ale s té strany, ješto tělo žádá proti duchu, jsú od moře a vlny mořské obrážejí se o ně a činie jim nepokoj, a najviec, když spolu nedržie se sebe. Protož lodí, ješto u břeha stojí, držte se spolu, nedajt(e) 40 66b1 sebú točiti vlnami tohoto světa zabylého, ať se ot vás obra- ziec zmizí. Neb to jest jisté, že, když zákonníci dobře se držie ducho- venství, nejednať se vlna, kterúžto búře tohoto světa mece, upokojí obraziec se o ně, když sobě nejeden světský die: „I proč bych já bujný byl, ano tito zákoníci, kteříž k Bohu chtie, jsú tak pokorni? I kterak já mohu do nebes, stoje vždy po rozkoši, ano zákonníci mnohá mají utrpenie? I kterak já chci mieti Božie milost, žádaje cizieho zbožie, ano zákoník ižádný nic svého nemá?“ Malý-li) jest dar Bohu svú vuoli pro Buoh poddati starostě svému v poslu- šenstvie? (Však jest lepšé poslušenstvie) nežli kter(á) obět. A čím se Bohu kto muože lépe oplatiti nežli poslušenstvím, a jakož se on (pro ny) všeho byl poddal k smrti, takéž aby člověk všicknu svú vóli pro Buoh poddal svému starostě podlé zákona? A když jest vzácno to Bohu, ješto někto dá proň něco svého, čím pak vzácnějí jest, když se někto sám vešken dá?! A ktož se do zákona dá, budú jemu hřiechové jeho od- puštěni též jako na křtu. Ničímť člověk za hřiechy lépe dosti 60 neučiní, jediné poslušenstvím. Neb najprvnější náš hřiech stal se jest neposlušenstvím, proněž sme poddáni všemu hubenství. Málo-li dobrého jest při tom, aby člověk, svého 45 50 55 66b2 141
Strana 142
nic (nemaje), i měl potřebu, aby jediné o Bohu myslil, 65 o něm četl, zpieval, jemu se modlil, ano se jest netřeba o nic svářiti, o nic hádati, za nic takového báti, ano jiný o jeho jedenie a pití, o rúcho i o jiné tělesné potřeby péči má? Pakli se komu to neštěstí přihodí, že bude kterým tajným zpósobením Božím opatem neb převorem, však to ne kaž- dému; a ještěť i ten, ač má zde ztrátu v náboženství, ale z práce a z žalosti bydla pokojného a z poslušenstvie zákon- ního i z té viery a milosti, když bude věrně obmyšlovati své bratřie, podlé zákonať odplaty neztratí. I jest-li také kde miesto bezpečnější čistoty než v zákoně 67a1 75 podlé jeho zpóso benie, a tu vždy býti pod stráží, vždy mieti svatú neprázdnost s hodinami i s jiným obyčejem podlé ustavenie zákonnieho? Velikéť jest to otehnánie ne- čisté žádosti s mysli, ač zlé zamyslí, chce-li, muožť skuoro odmysliti, neb ne ihned móž k tomu přijíti. A to jsú ty tři zvláštní šlechetnosti, na nichž jest jako na dobrých základiech vyššie vrstvy té zdi Jeruzalema ne- beského uložen každý zákon, jichž se mnoho dobrého móž držeti, neb jsú příčina kterýchžkoli šlechetností. A zdali nenie to duostojno v zákoniech chvály, když jich mnoho 85 bude v jedné milosti, milujíc Boha, jako jednu duši majíc a jedno srdce, kdež ižádný nedie: „Toto jest mé“, jakož svatý Lukáš praví o prvních křesťanech svatých? Jistě k to- muť jest pokřikl David, jsa přinucen Duchem svatým, aby zavolal znamenitě řka: „Aj, kterak jest dobré a kterak 90 kratochvilné bydliti bratřím v jednotě!“ Šalomon praví: „Dobro jest býti dvěma; spí-li jeden, druhý ! jeho ostřiehá; jest-li zima jednomu, druhý jej shřeje“, totíž jest-li jeden netbaliv svého dobrého, jako by spal, druhý jeho ostřiehá, aby nezašel v hřiech, až jako i procítí, že sám bude snažen 95 střieci se zlého; jestli zstydl u milosti, druhý jej napomíná skutky dobrého příkladu i raddú dobrú, až se opět i zahře- je; pakli poblúdí kto v zákoně, ale má ihned pokutu jistu. 80 70 142
nic (nemaje), i měl potřebu, aby jediné o Bohu myslil, 65 o něm četl, zpieval, jemu se modlil, ano se jest netřeba o nic svářiti, o nic hádati, za nic takového báti, ano jiný o jeho jedenie a pití, o rúcho i o jiné tělesné potřeby péči má? Pakli se komu to neštěstí přihodí, že bude kterým tajným zpósobením Božím opatem neb převorem, však to ne kaž- dému; a ještěť i ten, ač má zde ztrátu v náboženství, ale z práce a z žalosti bydla pokojného a z poslušenstvie zákon- ního i z té viery a milosti, když bude věrně obmyšlovati své bratřie, podlé zákonať odplaty neztratí. I jest-li také kde miesto bezpečnější čistoty než v zákoně 67a1 75 podlé jeho zpóso benie, a tu vždy býti pod stráží, vždy mieti svatú neprázdnost s hodinami i s jiným obyčejem podlé ustavenie zákonnieho? Velikéť jest to otehnánie ne- čisté žádosti s mysli, ač zlé zamyslí, chce-li, muožť skuoro odmysliti, neb ne ihned móž k tomu přijíti. A to jsú ty tři zvláštní šlechetnosti, na nichž jest jako na dobrých základiech vyššie vrstvy té zdi Jeruzalema ne- beského uložen každý zákon, jichž se mnoho dobrého móž držeti, neb jsú příčina kterýchžkoli šlechetností. A zdali nenie to duostojno v zákoniech chvály, když jich mnoho 85 bude v jedné milosti, milujíc Boha, jako jednu duši majíc a jedno srdce, kdež ižádný nedie: „Toto jest mé“, jakož svatý Lukáš praví o prvních křesťanech svatých? Jistě k to- muť jest pokřikl David, jsa přinucen Duchem svatým, aby zavolal znamenitě řka: „Aj, kterak jest dobré a kterak 90 kratochvilné bydliti bratřím v jednotě!“ Šalomon praví: „Dobro jest býti dvěma; spí-li jeden, druhý ! jeho ostřiehá; jest-li zima jednomu, druhý jej shřeje“, totíž jest-li jeden netbaliv svého dobrého, jako by spal, druhý jeho ostřiehá, aby nezašel v hřiech, až jako i procítí, že sám bude snažen 95 střieci se zlého; jestli zstydl u milosti, druhý jej napomíná skutky dobrého příkladu i raddú dobrú, až se opět i zahře- je; pakli poblúdí kto v zákoně, ale má ihned pokutu jistu. 80 70 142
Strana 143
Lépeť jest pokutú zákonní pomstiti zákonnie křivdy, nežli bratra aneb sestru ostaviti k Božie pomstě a k zlému pří- kladu jiným. Protož i to jest hrozná šlechetnost v zákon- 100 niech, nenechati zlého bez pomsty. Jest-li pak co lepšieho na tomto světě než pokoj? A ten výbornějé nemuož býti nikdež jinde než v zákoniech. Jimť jest řekl Kristus: „Pokoj mój dávám vám, pokoj mój osta- vuji vám; ne jako svět dává, já dávám vám. Divně svět dává pokoj! Mušímť vám pověděti, kterakýť jest pokoj světský, abyšte po něm netúžili, ješto mniete ne- zakusivše, by lahodná věc byl svět. Světští lidé, aby pokoj měli, ovšem veliký nepokoj mají. Neb řiekají světští lidé: „Anebo musíš lidem nepokoj činiti, aneb od lidí nepokoj trpěti.“ Hlédajž, jest-liť to pokoj v světě, činiti nepokoj?! Zajisté nepokoj jest, a veliký! A na- hodí se tomu učiniti nepokoj, ješto také jiným rád činí ne- pokoj, jenž se jemu týmž odplatí, když by rád byl v pokoji. A pakli i tomu nepokoj učiní kto, ještě rád nepokoj trpí pro 115 Buoh, však z toho i naposledy nepokoj přijde, když Buoh nenechá bez pomsty zlého. A proto i zde ižádnýť nemuož nepokoj jiným činiti s svým pokojem. Pakliť se zdá, by komu svět dal pokoj, tenť pokoj jest falešný a brzo mine. Protož, ktož žádá s světem pokoje, chtě se slíbiti světu 120 proti Buoží vuoli, vida hřiešných pokoj a neznamenaje, kterak jest lestný ten pokoj, velmiť se oklamává. Světští také často k sobě krásně mluví, jako by spolu pokoj měli, ano v srdci jich nepokoj hrozný. Často die jeden dru hému: „Po- slúžímť rád, cožť tobě líbo, toť učiním“ - a pak otejda hned jím poklamává a podštívá naň jiného anebo lecjaks jemu tajně škodí; a pakli uzří svój zisk, i zevně uškodí jemu, muož -li kudy, a tak toho, což se jest zakazoval, velmi brzo zapo- mene. Toť pokoj světský, jediné pochlebenstvie a oklamánie! Ale pokoj ten, ješto Kristus mienil řka: „Pokoj mój osta- vuji vám a tak dávám, ne jako svět dává“ - jest lepší nežli 105 110 125 67b1 67b2 130 143
Lépeť jest pokutú zákonní pomstiti zákonnie křivdy, nežli bratra aneb sestru ostaviti k Božie pomstě a k zlému pří- kladu jiným. Protož i to jest hrozná šlechetnost v zákon- 100 niech, nenechati zlého bez pomsty. Jest-li pak co lepšieho na tomto světě než pokoj? A ten výbornějé nemuož býti nikdež jinde než v zákoniech. Jimť jest řekl Kristus: „Pokoj mój dávám vám, pokoj mój osta- vuji vám; ne jako svět dává, já dávám vám. Divně svět dává pokoj! Mušímť vám pověděti, kterakýť jest pokoj světský, abyšte po něm netúžili, ješto mniete ne- zakusivše, by lahodná věc byl svět. Světští lidé, aby pokoj měli, ovšem veliký nepokoj mají. Neb řiekají světští lidé: „Anebo musíš lidem nepokoj činiti, aneb od lidí nepokoj trpěti.“ Hlédajž, jest-liť to pokoj v světě, činiti nepokoj?! Zajisté nepokoj jest, a veliký! A na- hodí se tomu učiniti nepokoj, ješto také jiným rád činí ne- pokoj, jenž se jemu týmž odplatí, když by rád byl v pokoji. A pakli i tomu nepokoj učiní kto, ještě rád nepokoj trpí pro 115 Buoh, však z toho i naposledy nepokoj přijde, když Buoh nenechá bez pomsty zlého. A proto i zde ižádnýť nemuož nepokoj jiným činiti s svým pokojem. Pakliť se zdá, by komu svět dal pokoj, tenť pokoj jest falešný a brzo mine. Protož, ktož žádá s světem pokoje, chtě se slíbiti světu 120 proti Buoží vuoli, vida hřiešných pokoj a neznamenaje, kterak jest lestný ten pokoj, velmiť se oklamává. Světští také často k sobě krásně mluví, jako by spolu pokoj měli, ano v srdci jich nepokoj hrozný. Často die jeden dru hému: „Po- slúžímť rád, cožť tobě líbo, toť učiním“ - a pak otejda hned jím poklamává a podštívá naň jiného anebo lecjaks jemu tajně škodí; a pakli uzří svój zisk, i zevně uškodí jemu, muož -li kudy, a tak toho, což se jest zakazoval, velmi brzo zapo- mene. Toť pokoj světský, jediné pochlebenstvie a oklamánie! Ale pokoj ten, ješto Kristus mienil řka: „Pokoj mój osta- vuji vám a tak dávám, ne jako svět dává“ - jest lepší nežli 105 110 125 67b1 67b2 130 143
Strana 144
68a 68a3 135 140 150 155 160 světský; neb dává v nebesiech prav(ý) beze všie nesnad- nosti, ale v divné chuti. A ten pokoj, kterýž jest on zde ostavil, jest také lepší nežli ten, jenž dává svět, jakžkoli jest ještě neplný. Neb z té strany, ješto tělo, jenž se porušuje, obtěžuje duši, jest ještě s zámutkem; avšak z té strany, když duše panuje nad tělem, jest pokoj nerovně lepší, než svět dává. Jakož jest o svatých psáno, že zdálo se jest nemúdrým lidem v noci, by oni mrúc nepokoj měli, nalit měli hrozný pokoj v své mysli. Světský pokoj otec s synem anebo vlastnie bratřie ztratí pro zbožie; ale pro tento duchovní pokoj zbožní lidé svého zbožie ostavují. Tenť sú pokoj apoštolé a za nich oni první křesťané měli; neb, jakž sú vieru přijali, tak vše, což sú měli, před spoštoly 145 kladúc v uobec dávali; a žádný z nich neřekl: „Totoť jest mé neb toto“, tak sobě umyslivše, že, jakož sú měli jednu obecnú vieru, takéž aby spolu jednoho sbožie užívali. Ne- zdálo se slušné sbožným lidem, aby nebyli spolu účastni toho tělesného zbožie, když jsú spolu účastni toho daru du- chovnieho. A tak sú měli zde na světě pokoj; neb pokoj jest úklidnost mysli. Jakož o nich píše svatý Lukáš, že bieše těch, ješto věřiechu, jedno srdce i jedna duše, aniž bieše který chud mezi nimi. Ta jest šlechetnost byla v prvních křesťanech, pro niž jsú spolu u pokoji byli. Ale již jinak jest na světě. Oni, jakož svatý Augustin praví, nemysléchu o sobě, aby nebyli lačni, ale báchu se, aby druhý nebyl lačen. Ale jižť pohřiechu jeden druhého potřebu neobmyšluje, již jeden lačen a druhý opil se. Již jest ten čas v světě, o němž pravieše Spasitel řka: c „Protože se rozmuož (nepravost, zstydne mnohých milost. Zdali se) nespravedlivost již nerozmáhá v světě, ano jeden na druhém láká lecjakýchs podmluvení, jinak řeč jeho po- padna, než on myslí? Kterak sobě lidé v světě věřiti mohú? A nevěřiec sobě, kterak se budú milovati? A nemilujíc sebe, 165 kteraký pokoj mohú mieti? 144
68a 68a3 135 140 150 155 160 světský; neb dává v nebesiech prav(ý) beze všie nesnad- nosti, ale v divné chuti. A ten pokoj, kterýž jest on zde ostavil, jest také lepší nežli ten, jenž dává svět, jakžkoli jest ještě neplný. Neb z té strany, ješto tělo, jenž se porušuje, obtěžuje duši, jest ještě s zámutkem; avšak z té strany, když duše panuje nad tělem, jest pokoj nerovně lepší, než svět dává. Jakož jest o svatých psáno, že zdálo se jest nemúdrým lidem v noci, by oni mrúc nepokoj měli, nalit měli hrozný pokoj v své mysli. Světský pokoj otec s synem anebo vlastnie bratřie ztratí pro zbožie; ale pro tento duchovní pokoj zbožní lidé svého zbožie ostavují. Tenť sú pokoj apoštolé a za nich oni první křesťané měli; neb, jakž sú vieru přijali, tak vše, což sú měli, před spoštoly 145 kladúc v uobec dávali; a žádný z nich neřekl: „Totoť jest mé neb toto“, tak sobě umyslivše, že, jakož sú měli jednu obecnú vieru, takéž aby spolu jednoho sbožie užívali. Ne- zdálo se slušné sbožným lidem, aby nebyli spolu účastni toho tělesného zbožie, když jsú spolu účastni toho daru du- chovnieho. A tak sú měli zde na světě pokoj; neb pokoj jest úklidnost mysli. Jakož o nich píše svatý Lukáš, že bieše těch, ješto věřiechu, jedno srdce i jedna duše, aniž bieše který chud mezi nimi. Ta jest šlechetnost byla v prvních křesťanech, pro niž jsú spolu u pokoji byli. Ale již jinak jest na světě. Oni, jakož svatý Augustin praví, nemysléchu o sobě, aby nebyli lačni, ale báchu se, aby druhý nebyl lačen. Ale jižť pohřiechu jeden druhého potřebu neobmyšluje, již jeden lačen a druhý opil se. Již jest ten čas v světě, o němž pravieše Spasitel řka: c „Protože se rozmuož (nepravost, zstydne mnohých milost. Zdali se) nespravedlivost již nerozmáhá v světě, ano jeden na druhém láká lecjakýchs podmluvení, jinak řeč jeho po- padna, než on myslí? Kterak sobě lidé v světě věřiti mohú? A nevěřiec sobě, kterak se budú milovati? A nemilujíc sebe, 165 kteraký pokoj mohú mieti? 144
Strana 145
Protož Duch(a) svatého zpósobením světí Otcové, vidúc taký rozbroj a nepořád v světě, a najviec z toho, že každý sobě, což móž, sobí, i ustavili jsú zákony svaté, v nichž by čístě slúžili Bohu, držiece čistotu těla a pokorně držiec zá- konné poslušenstvie u pokoji, nemajíce nic svého. Neb z to- ho najvětší nepokoj pochází, že jeden die: „Toto jest mé, to já mám mieti!“, a druhý die: „Ne, mé jest, jáť mám to mieti!“ A protož pravím, že Otcové světí Ducha svatého naučením ustavili jsú zákony, aby asi v zákoniech sdrželi ten stav duostojný prvních křesťanóv, jimž jest bylo vše obecno; což jsú měli, to vše vespolek, že ižádný neřekl: „Toto jest mé“, aby tak zachovali ten pokoj mezi sebú, jehož svět nemóž dáti. A že jest tak mnoho ctného a dobrého v svatých záko- niech ustavenie, dobřeť je mohu přirovnati zlatu, jenž jest 180 najdražší věc. Ale vizmež také, čehoť želé Jeremiáš prorok a co die v svém smutném Pláči: „I kterak jest potuchlo zlato! Výborná barva ta se jest proměnila, rozptýleno ka- menic svatyně po uliciech!“ O žalostná věc všem, ktož mi- lují čest a ozdobu Jeruzalema duchovnicho, když jest tak 185 drahé a krásné zlato potuchlo, když se jest tak výborná barva zm(ě) nila, když jest kamenie svatyně, ješto by mohlo býti ozdobeno zlatem a jeho výbornú barvú, rozptýleno po uliciech! Avšakž odtucha, že jest kamenie ostalo kame- ním: zdali kdy při jde na to, že opět bude sebráno a okráš- 190 68ba leno? Jakož sem řekl dřieve: Zákoni jsú k zlatu přirovnáni, a ti sú pohřiechu mnozí potuchli a tak svá ustavenie a svú ře- holu proměnili, že, ješto jest dřieve upřiemná cesta byla do nebes z klášteróv, to již nevědě, minú-li mnozí pekla 195 Božím tajným milosrdenstvím; ale nelze jim ujíti hrozných muk v uočistci ohně pekelného. Nebť já pohřiechu v mno- hých klášteřích ne zákony, ale hrozné pokrytstvie vidím. Nemienímť tiem dobrých zákonníkóv, ale ty, kteříž jsú vin- 170 175 68b1 10 Knížky o hře šachové 145
Protož Duch(a) svatého zpósobením světí Otcové, vidúc taký rozbroj a nepořád v světě, a najviec z toho, že každý sobě, což móž, sobí, i ustavili jsú zákony svaté, v nichž by čístě slúžili Bohu, držiece čistotu těla a pokorně držiec zá- konné poslušenstvie u pokoji, nemajíce nic svého. Neb z to- ho najvětší nepokoj pochází, že jeden die: „Toto jest mé, to já mám mieti!“, a druhý die: „Ne, mé jest, jáť mám to mieti!“ A protož pravím, že Otcové světí Ducha svatého naučením ustavili jsú zákony, aby asi v zákoniech sdrželi ten stav duostojný prvních křesťanóv, jimž jest bylo vše obecno; což jsú měli, to vše vespolek, že ižádný neřekl: „Toto jest mé“, aby tak zachovali ten pokoj mezi sebú, jehož svět nemóž dáti. A že jest tak mnoho ctného a dobrého v svatých záko- niech ustavenie, dobřeť je mohu přirovnati zlatu, jenž jest 180 najdražší věc. Ale vizmež také, čehoť želé Jeremiáš prorok a co die v svém smutném Pláči: „I kterak jest potuchlo zlato! Výborná barva ta se jest proměnila, rozptýleno ka- menic svatyně po uliciech!“ O žalostná věc všem, ktož mi- lují čest a ozdobu Jeruzalema duchovnicho, když jest tak 185 drahé a krásné zlato potuchlo, když se jest tak výborná barva zm(ě) nila, když jest kamenie svatyně, ješto by mohlo býti ozdobeno zlatem a jeho výbornú barvú, rozptýleno po uliciech! Avšakž odtucha, že jest kamenie ostalo kame- ním: zdali kdy při jde na to, že opět bude sebráno a okráš- 190 68ba leno? Jakož sem řekl dřieve: Zákoni jsú k zlatu přirovnáni, a ti sú pohřiechu mnozí potuchli a tak svá ustavenie a svú ře- holu proměnili, že, ješto jest dřieve upřiemná cesta byla do nebes z klášteróv, to již nevědě, minú-li mnozí pekla 195 Božím tajným milosrdenstvím; ale nelze jim ujíti hrozných muk v uočistci ohně pekelného. Nebť já pohřiechu v mno- hých klášteřích ne zákony, ale hrozné pokrytstvie vidím. Nemienímť tiem dobrých zákonníkóv, ale ty, kteříž jsú vin- 170 175 68b1 10 Knížky o hře šachové 145
Strana 146
69a1 69a2 210 215 225 230 200 ni, věda to, žeť mi dobří odpustie a na m(ě) se nebudú hně- vati z této řeči; a ti zlí, kteréž já miením - buďte mniší anebo jeptišky — ačt se i rozhněvají, tohoť netbám; ktož jest (v) šeradství, nechť se ještě zšeředí, jakož jest psáno v tajném Zjevení svatého Jana. Avšakť bych rád, by, při- 205 jdúc sami k sobě, i znamenali, odvrhúc hněv, pravdu-li pravím. Neb hněv člověka ] oslepuje, jako i milost. A poně to pravda jest, jako byl svatý Augustin řekl, že lepšiech neznal brzo mimo ty, ješto prospěli v dobrotě, jsúc v zákoně, ani také horšiech než ty, ješto, jsúc v zákoniech, pohynuli v dobrotě, a protož mnoho zlého slyšeti jest od zá- koníkóv, neb netbají svého ustavenie. Mnozí, chtiec slúti zákonníci a nebýti, i jsú pokrytci, a čtúc neb slyšiec, kterak Písmo velmi hyzdie pokry(t)stvo, vědúc, že je pokry(t)stvo, chtieti slúti tiem zákonníci, nějakú podobností se přikryjíc, a nejsúc. Protož v kterémžkoli klášteru, v mužském aneb v panenském, cožkoli mají a mohú mieti z práva, i nemajíc toho v uobec, ale zvláště, ktož dějí, že jest jich zvláštie, pokrytciť jsú a darmoť se zákonníky nazývají. V žádnémť zákoně nenie odpuštěno, byť kto mohl mieti 220 co svého. Jsú některá odpuštěnie a oble(h)čenie v někte- rých klášteřích obdržána od papežuov pro některú věc pilnú, ale ne své vlastnie penieze mieti neb úroky neb doby- tek neb kteréžkoli zbožie. Neb jest jako základ zákonní naj- prv, aby žádný sobě nic nesobil, ale, což podlé zákona mieti mohú, aby to vespolek měli, aby o nic nebylo příčiny jim se kramoliti. Snázeť by papež učinil z mnicha nemnicha aneb z jeptišky nejeptišku, nežli aby své vlastnie penieze aneb úroky měli. Neb jakož nemóž mnichu, dokadž jest mnichem z řeholy svatého Augustina neb svatého Benedikta neb sva- tého Františka, odpustiti se voženiti, takéžť nemóž odpus- titi, byť měl své vlastnie, a jsa mnichem z řeholy těch sva- tých Otcóv. A též jest i o jeptiškách. Což pak mohú řéci: „Odpustil mi opat nebo provinciál anebo minister?“ Cot 146
69a1 69a2 210 215 225 230 200 ni, věda to, žeť mi dobří odpustie a na m(ě) se nebudú hně- vati z této řeči; a ti zlí, kteréž já miením - buďte mniší anebo jeptišky — ačt se i rozhněvají, tohoť netbám; ktož jest (v) šeradství, nechť se ještě zšeředí, jakož jest psáno v tajném Zjevení svatého Jana. Avšakť bych rád, by, při- 205 jdúc sami k sobě, i znamenali, odvrhúc hněv, pravdu-li pravím. Neb hněv člověka ] oslepuje, jako i milost. A poně to pravda jest, jako byl svatý Augustin řekl, že lepšiech neznal brzo mimo ty, ješto prospěli v dobrotě, jsúc v zákoně, ani také horšiech než ty, ješto, jsúc v zákoniech, pohynuli v dobrotě, a protož mnoho zlého slyšeti jest od zá- koníkóv, neb netbají svého ustavenie. Mnozí, chtiec slúti zákonníci a nebýti, i jsú pokrytci, a čtúc neb slyšiec, kterak Písmo velmi hyzdie pokry(t)stvo, vědúc, že je pokry(t)stvo, chtieti slúti tiem zákonníci, nějakú podobností se přikryjíc, a nejsúc. Protož v kterémžkoli klášteru, v mužském aneb v panenském, cožkoli mají a mohú mieti z práva, i nemajíc toho v uobec, ale zvláště, ktož dějí, že jest jich zvláštie, pokrytciť jsú a darmoť se zákonníky nazývají. V žádnémť zákoně nenie odpuštěno, byť kto mohl mieti 220 co svého. Jsú některá odpuštěnie a oble(h)čenie v někte- rých klášteřích obdržána od papežuov pro některú věc pilnú, ale ne své vlastnie penieze mieti neb úroky neb doby- tek neb kteréžkoli zbožie. Neb jest jako základ zákonní naj- prv, aby žádný sobě nic nesobil, ale, což podlé zákona mieti mohú, aby to vespolek měli, aby o nic nebylo příčiny jim se kramoliti. Snázeť by papež učinil z mnicha nemnicha aneb z jeptišky nejeptišku, nežli aby své vlastnie penieze aneb úroky měli. Neb jakož nemóž mnichu, dokadž jest mnichem z řeholy svatého Augustina neb svatého Benedikta neb sva- tého Františka, odpustiti se voženiti, takéžť nemóž odpus- titi, byť měl své vlastnie, a jsa mnichem z řeholy těch sva- tých Otcóv. A též jest i o jeptiškách. Což pak mohú řéci: „Odpustil mi opat nebo provinciál anebo minister?“ Cot 146
Strana 147
móž ten odpustiti, jenž jest týmž mnichem a týmž svazkem svázán podlé svého řádu? Veď ne opatóvť jest zákon ani 235 abatyšin ani provinciálóv neb kteréhožkoli starosty vašeho; ne jim jste slíbili čistoty a chudoby, ačkoli jste pro Buoh jich podlé zákona slíbili poslúchati, ale Bohu jste slíbili. Pakli by mohli vám kto odpustiti své zbožie mieti - jehožť nemohú! — však byšte pro to licoměrní pokrytci byli, řkúc: „Jsme zá- kona svatého Augustina neb svatého Benedikta neb svatého Dominika neb svatého Františka“, když byšte ne jich řeholú živi byli; ale vy takoví měli byšte řéci, že ste řeholy toho, kterýž jest vám zbořil řeholu těch svatých Otcóv. Však viete, že řehola svatého Benedikta i rafije své vlastní nedá mieti; pakli ste svatého Augustina, tenť praví: „Ižádný nerci, by co jeho vlastnie bylo, ale vše vám buď vespolek"; a pakli jste svatého Františka, přečtěte řeholu, v kterakéť jest vám chudobě ustavil svój zákon: netolik, by obláště sobě neměli peněz mieti, ale aby i vespolek jich nebrali v své ruce, totíž v svú moc, ale ktož vám dáti chce almuž- nu, aby ten obrátil na vaši potřebu. Jáť pak nevím, kto je vám tu klozu nalezl, abyšte obinúc v rúchu i vložili v kuklu; však potom vejmete z kukly! Chcete-li své řeholy výklad aneb glozu poznati, čtětež 255 v těch knihách, jenž slovú Clementini aneb Extravagant, a ra- dímť, na jiné se neobracujte. Byť byl chtěl svatý Augustin neb svatý Benedikt aneb svatý František aneb kterýžkoli jiný po tom času, jakž jest jich zákon potv(r)zen papežem, kterak proměniti cožkoli toho, ješto jest potvrzeno, nebyliť by mohli; a co pak jich náměstkové!? Pakli vám kto die: „Papež Mikuláš odpustil nám a prom(ě)nil“; pročiž tehdy - jakož sem i dříve řekl - nejmenujete se jeho? A veď ty knihy oboje, totíž Clementini i Extravagant, po tom papeži sebrány jsú, v nichž také zvláště popsán jest výklad svatého Františka. Neb se potom jiným papežóm nezdálo podobné, by kto slúli bratřie neb sestry zákona svatého Františka 240 245 250 260 69b2 69b1 265 70a1 147
móž ten odpustiti, jenž jest týmž mnichem a týmž svazkem svázán podlé svého řádu? Veď ne opatóvť jest zákon ani 235 abatyšin ani provinciálóv neb kteréhožkoli starosty vašeho; ne jim jste slíbili čistoty a chudoby, ačkoli jste pro Buoh jich podlé zákona slíbili poslúchati, ale Bohu jste slíbili. Pakli by mohli vám kto odpustiti své zbožie mieti - jehožť nemohú! — však byšte pro to licoměrní pokrytci byli, řkúc: „Jsme zá- kona svatého Augustina neb svatého Benedikta neb svatého Dominika neb svatého Františka“, když byšte ne jich řeholú živi byli; ale vy takoví měli byšte řéci, že ste řeholy toho, kterýž jest vám zbořil řeholu těch svatých Otcóv. Však viete, že řehola svatého Benedikta i rafije své vlastní nedá mieti; pakli ste svatého Augustina, tenť praví: „Ižádný nerci, by co jeho vlastnie bylo, ale vše vám buď vespolek"; a pakli jste svatého Františka, přečtěte řeholu, v kterakéť jest vám chudobě ustavil svój zákon: netolik, by obláště sobě neměli peněz mieti, ale aby i vespolek jich nebrali v své ruce, totíž v svú moc, ale ktož vám dáti chce almuž- nu, aby ten obrátil na vaši potřebu. Jáť pak nevím, kto je vám tu klozu nalezl, abyšte obinúc v rúchu i vložili v kuklu; však potom vejmete z kukly! Chcete-li své řeholy výklad aneb glozu poznati, čtětež 255 v těch knihách, jenž slovú Clementini aneb Extravagant, a ra- dímť, na jiné se neobracujte. Byť byl chtěl svatý Augustin neb svatý Benedikt aneb svatý František aneb kterýžkoli jiný po tom času, jakž jest jich zákon potv(r)zen papežem, kterak proměniti cožkoli toho, ješto jest potvrzeno, nebyliť by mohli; a co pak jich náměstkové!? Pakli vám kto die: „Papež Mikuláš odpustil nám a prom(ě)nil“; pročiž tehdy - jakož sem i dříve řekl - nejmenujete se jeho? A veď ty knihy oboje, totíž Clementini i Extravagant, po tom papeži sebrány jsú, v nichž také zvláště popsán jest výklad svatého Františka. Neb se potom jiným papežóm nezdálo podobné, by kto slúli bratřie neb sestry zákona svatého Františka 240 245 250 260 69b2 69b1 265 70a1 147
Strana 148
70a? aneb svatého Augustina, a nedržiec řeholy jich. I proměnili jsú ta některá ustavenie toho papeže Mikuláše. A také jsú sobě sami někteří viece odpustili byli, nežli jim jest ten papež oblechčil (!), právě jako ti činie, když se jim kto dá ujíti za prst, a oni pak ujmú za všecku ruku. Protož, nevěříte-li mně, otěžte se upřiemných mistróv aneb jurist svatého Písma. A rozpomeňte se, kterak jste vy to zlato 275 učinili, že jest potuchlo, a kterak jste proměnili výbornú barvu a kterak jest vaší vinnú rozptýleno kamenie svatyně. Zajisté potuchlo jest zlato, když v zákonníciech nenie mi- losti, když ne jeden o druhém, ale ať řku téměř každý o sobě má péči sobě hromazditi penieze, přátely neb tova- 280 řiše, obláštnie rotu aneb zvláštnieho pána, zdali by učiněn starostú, zdali by k úřadu přišel, zdali by měl, čím by založil klášter, aby jej učinili převorem, aby sobě snad I potom viece nakradl, zdali by třeba bylo nákladu k dvoru aneb k vyšším sebe, ač by s ním volili jiného. Aj, jakť jest zlato klášterské potuchlo, ješto jest nerovně lepšie než arabské! Dřieve kladli jsú sobě za neštěstí, kte- réhož volili starostú, ale již to za veliké štěstí mají; a to vše z toho, že proti zákonu ti obláštie své mají, neb jeden dru- hému v túž odplatu odpustí mieti. Druzí pak menší, ješto 290 nemají té naděje, by k uořadóm (!) přišli, také hromazdie, což mohú, od většiech vidúc, aby měli co propiti, prohltiti anebo zač dárkóv nakúpiti a lecijakýchs přízní sobě tiem dobývati neduchovních; né brž snad proto zajdú v ty mar- nosti, že sú nachovali peněz, že mají nač, i naučí se píti, po lahodném jedení státi aneb po freji, že mohú kupovati dárky lecjakés. A tak jsú potuchli v milosti, i nemají pokoje Božieho v své mysli a nekochají se s Bohem v náboženství, ale svářie se, závidie sobě, tupie jeden druhého, nadeň se pna. Neb jest ] v nich potuchla milost pro lakomstvo, neb jsú ostali Boha pro penieze, zrušivše svaté zákony jeho i pří- sahu slibu svého. 285 295 270 70b1 300 148
70a? aneb svatého Augustina, a nedržiec řeholy jich. I proměnili jsú ta některá ustavenie toho papeže Mikuláše. A také jsú sobě sami někteří viece odpustili byli, nežli jim jest ten papež oblechčil (!), právě jako ti činie, když se jim kto dá ujíti za prst, a oni pak ujmú za všecku ruku. Protož, nevěříte-li mně, otěžte se upřiemných mistróv aneb jurist svatého Písma. A rozpomeňte se, kterak jste vy to zlato 275 učinili, že jest potuchlo, a kterak jste proměnili výbornú barvu a kterak jest vaší vinnú rozptýleno kamenie svatyně. Zajisté potuchlo jest zlato, když v zákonníciech nenie mi- losti, když ne jeden o druhém, ale ať řku téměř každý o sobě má péči sobě hromazditi penieze, přátely neb tova- 280 řiše, obláštnie rotu aneb zvláštnieho pána, zdali by učiněn starostú, zdali by k úřadu přišel, zdali by měl, čím by založil klášter, aby jej učinili převorem, aby sobě snad I potom viece nakradl, zdali by třeba bylo nákladu k dvoru aneb k vyšším sebe, ač by s ním volili jiného. Aj, jakť jest zlato klášterské potuchlo, ješto jest nerovně lepšie než arabské! Dřieve kladli jsú sobě za neštěstí, kte- réhož volili starostú, ale již to za veliké štěstí mají; a to vše z toho, že proti zákonu ti obláštie své mají, neb jeden dru- hému v túž odplatu odpustí mieti. Druzí pak menší, ješto 290 nemají té naděje, by k uořadóm (!) přišli, také hromazdie, což mohú, od většiech vidúc, aby měli co propiti, prohltiti anebo zač dárkóv nakúpiti a lecijakýchs přízní sobě tiem dobývati neduchovních; né brž snad proto zajdú v ty mar- nosti, že sú nachovali peněz, že mají nač, i naučí se píti, po lahodném jedení státi aneb po freji, že mohú kupovati dárky lecjakés. A tak jsú potuchli v milosti, i nemají pokoje Božieho v své mysli a nekochají se s Bohem v náboženství, ale svářie se, závidie sobě, tupie jeden druhého, nadeň se pna. Neb jest ] v nich potuchla milost pro lakomstvo, neb jsú ostali Boha pro penieze, zrušivše svaté zákony jeho i pří- sahu slibu svého. 285 295 270 70b1 300 148
Strana 149
A nad to ještě jest nástrašitedlnější zúfanie, když se hně- vají a mrzí je každý kazatel dobrý nebo kterýžkolivěk dobrý člověk, jenž rozomie jich zablúzení - rádiť by ho i kacieřem učinili proto, aby lsti své měli většie svobodenstvie. A pakli se vpletú, že budú kterých znamenitých lidí zpovědlníci, tuť jim vzpochlebují, jakž koho poznají, že rádi slyšie pochle- benství; a pakli jsú múdři, že jim nesmějí v zlém pochlebo- vati, ale netbají, aby je z dobrého v lepšie vedli, leda oni jim dávali. Anižť jest to div, neb kdyžť svým dušém nejsú věrni, hledajíc omluv lestných proti zákuonóm (!) svým, i kterak mohú jiným dušiem býti věrni? Či-li jest toho ne- věděl Duch svatý, že nastanú časové tak nebezpeční, že budú lidé, ješto každý jediné sám se bude milovati, pro něž jest všecko zlé mezi lid mi? I dal znamenie mnohá svým, ješto se bojí Boha, aby se vystřehli Božieho hněvu, jakož die žaltář, „aby utekli před lučištěm“. I zdali nenie veliké znamenie zvláště zákonní- kóm - nechajíc jiných, neb jediné s nimi tuto řeč mám - ona žena Lotova, ješto vidúc, že město má zahynúti pro své činy, jdúc ven z něho, však se ještě obrátila k němu, ještě jí některak mílo bylo, i zahynula. Takéž zákonníci vidúce, ano svět hyne v svých skutciech zlých, i vyšli z něho do zá- konóv, avšak se zase obrátili k němu, milujíc věci světské, jichž sú utekli, a tak rušíc slib zákona svého. Jistě zahynúť tak, jakožť jest zahynula ta Lotova žena. Neb praví Kris- tus: „Ktož vezme rádlo a bude za se hleděti, ten nenie ho- den královstva nebeského.“ A svatý Petr praví, že by lépe bylo nepoznati pravdy, než přijemše ji i jíti za se, jakož pes, jenž, vyvrátě to, což jest požiti nemohl, a vrátě se opět i snie to. Takéž ti zákonníci, ješto, ostanúc světa, l pustiec od zbožie, i navrátie se opět k němu. Druhé hrozné znamenie těm zákonníkóm, kteříž své obláštnie zbožie aneb peníze mají, ale dobré těm, jenž se Boha bojí, neb tiem mají na paměti, že téhož se vystřehú 335 305 310 315 70b3 320 325 330 71a1 149
A nad to ještě jest nástrašitedlnější zúfanie, když se hně- vají a mrzí je každý kazatel dobrý nebo kterýžkolivěk dobrý člověk, jenž rozomie jich zablúzení - rádiť by ho i kacieřem učinili proto, aby lsti své měli většie svobodenstvie. A pakli se vpletú, že budú kterých znamenitých lidí zpovědlníci, tuť jim vzpochlebují, jakž koho poznají, že rádi slyšie pochle- benství; a pakli jsú múdři, že jim nesmějí v zlém pochlebo- vati, ale netbají, aby je z dobrého v lepšie vedli, leda oni jim dávali. Anižť jest to div, neb kdyžť svým dušém nejsú věrni, hledajíc omluv lestných proti zákuonóm (!) svým, i kterak mohú jiným dušiem býti věrni? Či-li jest toho ne- věděl Duch svatý, že nastanú časové tak nebezpeční, že budú lidé, ješto každý jediné sám se bude milovati, pro něž jest všecko zlé mezi lid mi? I dal znamenie mnohá svým, ješto se bojí Boha, aby se vystřehli Božieho hněvu, jakož die žaltář, „aby utekli před lučištěm“. I zdali nenie veliké znamenie zvláště zákonní- kóm - nechajíc jiných, neb jediné s nimi tuto řeč mám - ona žena Lotova, ješto vidúc, že město má zahynúti pro své činy, jdúc ven z něho, však se ještě obrátila k němu, ještě jí některak mílo bylo, i zahynula. Takéž zákonníci vidúce, ano svět hyne v svých skutciech zlých, i vyšli z něho do zá- konóv, avšak se zase obrátili k němu, milujíc věci světské, jichž sú utekli, a tak rušíc slib zákona svého. Jistě zahynúť tak, jakožť jest zahynula ta Lotova žena. Neb praví Kris- tus: „Ktož vezme rádlo a bude za se hleděti, ten nenie ho- den královstva nebeského.“ A svatý Petr praví, že by lépe bylo nepoznati pravdy, než přijemše ji i jíti za se, jakož pes, jenž, vyvrátě to, což jest požiti nemohl, a vrátě se opět i snie to. Takéž ti zákonníci, ješto, ostanúc světa, l pustiec od zbožie, i navrátie se opět k němu. Druhé hrozné znamenie těm zákonníkóm, kteříž své obláštnie zbožie aneb peníze mají, ale dobré těm, jenž se Boha bojí, neb tiem mají na paměti, že téhož se vystřehú 335 305 310 315 70b3 320 325 330 71a1 149
Strana 150
71a2 340 350 355 365 aneb snad horšieho; ješto, když v prvotniem kostele za apo- tolóv sbožní křesťané, jichžto podobenstvie zákonníci nesú, chtěli všecko vespolek mieti, jakož sem dříve pravil, tehdy jeden jménem Ananiáš s svú ženú Zafirú prodavše svój statek i přinesli v uobec penieze, ale diel sobě ještě toho zachovali na to, aby sobě tiem polepšovali. A když jest ten Ananiáš přišel k svatému Petru, řekl jemu svatý Petr: „I proč jsi sklamal svatým Duchem? Však tvé sbožie bylo tvé, mohls' ty je schovati i prodada! Ale že jsi křivdu učinil, 345 budeš mieti Božie pomstu." A tak on ihned před jeho no- hama (zpruči) se (a) umře a takéž i žena. Hlédajtež, zákonníci, ješto jste týmž činem hodni téhož; a že vás Buoh zde ne chá na světě bujeti bez pomsty po vaší vuoli?! Střezte se, aby za to nepřišla na vás pomsta věčná! Či-li jsú blázni byli světí, že jsú ustavenie zákonuov drželi? Neb se čte o jednom, že jest byl nalezl po smrti jednoho bratra něco peněz, i nedal jeho položiti mezi bratřími ani u svatých křesťanským pohřebem, ale snad někde na roz- hraní s těmi penězi pohřiesti jej kázal řka: „Tvoji peníze s tebú buďte na zatracenie!“ Toť jest z práva pohřeb těch zákonníkóv, ktož své zvláštní penieze mají. Takáť jim pa- mět od zákona ustavena jest, aby jich peníze byly na zatra- cenie s nimi. Ale již jest to jinak, již jest potuchlo zlato, již se barva 360 výborná proměnila. Avšakž to ještě drží, že mnich, kterýž má šart, nestojí za šart. Ale oniť to poně jinak rozoměti chtie, nežť písmo miení, totíž že jest malá věc šart, protož toho mnicha i lacino mezi sebú vážie, kterýž nemá viece nežli šart, aneb též jeptišky. A pakli nic svého nemá, tehdy i jeho za nic nemají. Ale měl-li by kto sto kop anebo viece, drážeť by jej vážili. A tady potuchlo zlato, tiemť se jest vý- borná barva změnila. Již chtě mnohý mnich slovúten býti, bude se ukazovati, že jest bohat. Slýchal sem, ano jeden druhému praví řka: „Takéť mohu svój groš mieti na pro- 150
71a2 340 350 355 365 aneb snad horšieho; ješto, když v prvotniem kostele za apo- tolóv sbožní křesťané, jichžto podobenstvie zákonníci nesú, chtěli všecko vespolek mieti, jakož sem dříve pravil, tehdy jeden jménem Ananiáš s svú ženú Zafirú prodavše svój statek i přinesli v uobec penieze, ale diel sobě ještě toho zachovali na to, aby sobě tiem polepšovali. A když jest ten Ananiáš přišel k svatému Petru, řekl jemu svatý Petr: „I proč jsi sklamal svatým Duchem? Však tvé sbožie bylo tvé, mohls' ty je schovati i prodada! Ale že jsi křivdu učinil, 345 budeš mieti Božie pomstu." A tak on ihned před jeho no- hama (zpruči) se (a) umře a takéž i žena. Hlédajtež, zákonníci, ješto jste týmž činem hodni téhož; a že vás Buoh zde ne chá na světě bujeti bez pomsty po vaší vuoli?! Střezte se, aby za to nepřišla na vás pomsta věčná! Či-li jsú blázni byli světí, že jsú ustavenie zákonuov drželi? Neb se čte o jednom, že jest byl nalezl po smrti jednoho bratra něco peněz, i nedal jeho položiti mezi bratřími ani u svatých křesťanským pohřebem, ale snad někde na roz- hraní s těmi penězi pohřiesti jej kázal řka: „Tvoji peníze s tebú buďte na zatracenie!“ Toť jest z práva pohřeb těch zákonníkóv, ktož své zvláštní penieze mají. Takáť jim pa- mět od zákona ustavena jest, aby jich peníze byly na zatra- cenie s nimi. Ale již jest to jinak, již jest potuchlo zlato, již se barva 360 výborná proměnila. Avšakž to ještě drží, že mnich, kterýž má šart, nestojí za šart. Ale oniť to poně jinak rozoměti chtie, nežť písmo miení, totíž že jest malá věc šart, protož toho mnicha i lacino mezi sebú vážie, kterýž nemá viece nežli šart, aneb též jeptišky. A pakli nic svého nemá, tehdy i jeho za nic nemají. Ale měl-li by kto sto kop anebo viece, drážeť by jej vážili. A tady potuchlo zlato, tiemť se jest vý- borná barva změnila. Již chtě mnohý mnich slovúten býti, bude se ukazovati, že jest bohat. Slýchal sem, ano jeden druhému praví řka: „Takéť mohu svój groš mieti na pro- 150
Strana 151
pití s tovařiši.“ Vídal sem také, ano svú hanbu na stěně 370 ( píší řkúc: „Tento bratr učinil klášteru toto penězi svými.“ Ó, buď toho Bohu žel, že se jest kdy proměnila tak vý- borná barva a že jest také zlato kdy potuchlo! Již se jest naplnilo v zákoniech, ješto Ezechiel prorok praví: „Jako Sodoma, takť se chlubí svým hřiechem.“ Poněvadž chtí z toho mieti chválu, že své obláštnie penieze mají, ano jest to jich zatracenie: co jest jiného, než svým hřiechem se chlubie? „Běda vám,“ praví Kristus, „ješto, majíc klíče královstvie nebeského, i sami nevejdete ani jiným dáte vníti!“ Jistě máte zákony, jimižto byšte mohli dobře ote- vříti královstvie nebeské; ale když jich nedržiete ani jiným dáte, aby v zákoniech podlé ustavenie zákonnieho byli — i co jiného na vás slušie, než aby vám běda bylo, jakož jest řekl Kristus? Neb když každý zákon má sobě své, což do- bude, jaký jest to zákon, kteraké bratrstvo? Jistě nedržieť 385 zákona! A když jsú to tak přivedli, že by nemohl živ býti, nemaje potřeby tělu, mezi vámi, když by sám svého neměl, tehdy jistě jiným nedadie vjíti do zákuonóv (!). A protož rozptý- leno jest kamenie svatyně i sem i tam, ješto by se dobře hodilo k jeruzalemskému chrámu, ješto by mohlo dobře zdržeti zlato zákonnie. Mnozí dobří šli by radějše do zákona, než že jsú tak jako kamenie rozptýlené jako na púšti neúžitečné mezi Ejiptem a Svatú zemí, nejsúc i v jednom zákoně potvrzeném. Týmž právě činem, jako na púšti byli Židé vyšedše z Ejipta, kteréž jsú potykovali mnozí bojové, avšak jsú se protivili Bohu i jeho často zapomí nali, téžť tito jsú jako na púšti mezi Ejiptem a zemí Svatú, když jsú vyšli z světa svú žádostí, nestojiec po tom, po němž stojí slepí milovníci tohoto světa, jinam je jich žádost tíhne. Ale byť ti (v zákoniech svatých byli a držeti je mohli, tehdy by) byli jako v Svaté zemi, v ohrazeném Jeruzalemě, kdež by mohli zakusiti pokoje 375 380 390 395 400 71b2 72a 151
pití s tovařiši.“ Vídal sem také, ano svú hanbu na stěně 370 ( píší řkúc: „Tento bratr učinil klášteru toto penězi svými.“ Ó, buď toho Bohu žel, že se jest kdy proměnila tak vý- borná barva a že jest také zlato kdy potuchlo! Již se jest naplnilo v zákoniech, ješto Ezechiel prorok praví: „Jako Sodoma, takť se chlubí svým hřiechem.“ Poněvadž chtí z toho mieti chválu, že své obláštnie penieze mají, ano jest to jich zatracenie: co jest jiného, než svým hřiechem se chlubie? „Běda vám,“ praví Kristus, „ješto, majíc klíče královstvie nebeského, i sami nevejdete ani jiným dáte vníti!“ Jistě máte zákony, jimižto byšte mohli dobře ote- vříti královstvie nebeské; ale když jich nedržiete ani jiným dáte, aby v zákoniech podlé ustavenie zákonnieho byli — i co jiného na vás slušie, než aby vám běda bylo, jakož jest řekl Kristus? Neb když každý zákon má sobě své, což do- bude, jaký jest to zákon, kteraké bratrstvo? Jistě nedržieť 385 zákona! A když jsú to tak přivedli, že by nemohl živ býti, nemaje potřeby tělu, mezi vámi, když by sám svého neměl, tehdy jistě jiným nedadie vjíti do zákuonóv (!). A protož rozptý- leno jest kamenie svatyně i sem i tam, ješto by se dobře hodilo k jeruzalemskému chrámu, ješto by mohlo dobře zdržeti zlato zákonnie. Mnozí dobří šli by radějše do zákona, než že jsú tak jako kamenie rozptýlené jako na púšti neúžitečné mezi Ejiptem a Svatú zemí, nejsúc i v jednom zákoně potvrzeném. Týmž právě činem, jako na púšti byli Židé vyšedše z Ejipta, kteréž jsú potykovali mnozí bojové, avšak jsú se protivili Bohu i jeho často zapomí nali, téžť tito jsú jako na púšti mezi Ejiptem a zemí Svatú, když jsú vyšli z světa svú žádostí, nestojiec po tom, po němž stojí slepí milovníci tohoto světa, jinam je jich žádost tíhne. Ale byť ti (v zákoniech svatých byli a držeti je mohli, tehdy by) byli jako v Svaté zemi, v ohrazeném Jeruzalemě, kdež by mohli zakusiti pokoje 375 380 390 395 400 71b2 72a 151
Strana 152
72a3 415 72b1 a mohli Bohu slavnějí než na této púšti světiti svátek v svém 405 srdci, kochajíc se (v) Bohu, zpívajíce sladké písně sion- ské, obětujíc Bohu oběti, pokoj jeho oblibujíc, o něm ústavně čtúc, mluviec, mysléc, odtrhše se od světského nepokoje. Ale když jest komu nelze této trojie věci v zákoně držeti, 410 totíž aby jsa v poslušenstvie a v čistotě i měl také pravú chudobu, svého obláště nic nemaje, jakož zákon velí, lépe jest na té púšti býti, o niež řeč máme, nevchodě v ten zákon ani se proto vracuje k světským obyčejóm, opět žádaje po- moci Božie, vida tak mnoho bojóv proti sobě, nežli by, mně, by byl u pokoji, i oklamal se. Budiž tiem kame ním rozptý- leným do Božieho času a hlédaj jediné, aby kamenem ostal v tvrdosti úmysla dobrého, aby ani která voda rozkoší těles- ných tě obměkčila ani která pohroma pokušenie protivného rozrazila. Mocenť jest Buoh své i v světě (v) čistotě zacho- 420 vati, kteřížť jsú pilni sebe a pomoci od něho žádají, jako Jozefa v Ejiptě a Daniele v Babyloně. Muožť Bóh v sobě libých obyčejích zachovati. Neb Jozef, ač jest byl tělem v Ejiptě, ale byl jest myslí v zemi Svaté; a to jest ukázal, že chtě umřieti prosil, aby kosti jeho, když z Ejipta puojdú, 425 s sebú vzeli. A též Daniel v Babyloně pósobil věci krále ba- bylonského, ale vždy žádost měl, skuoro-li se Buoh smiluje a zbavie jej Babylona. Takž, ktož nemóž dojíti toho, by byl v zákoně jakož slu- šie, ale stuoj aspoň po tom s snažností, že by rád, by to 430 mohlo kudy býti, a budeš po smrti n(ě) jakú toho odplatu mieti. Toť těm pravím, ješto jsú do zákonnóv nevchodili. Ale ktož jest v zákon všel, ač i zlým úmyslem, nevycházej z zákona, ale proměň zlý úmysl a v zákoně ostaň. Ktož jest všel v zákon proto, že jemu snad k tomu ponukl jeho otec 435 anebo mátě, stydíc se, aby v světě nebyl malým pánkem anebo aby jim jeho bratřie neochudli anebo aby snad nebyl mlatcem nebo oráčem aneb jiným nějakým řemeslníkem, 152
72a3 415 72b1 a mohli Bohu slavnějí než na této púšti světiti svátek v svém 405 srdci, kochajíc se (v) Bohu, zpívajíce sladké písně sion- ské, obětujíc Bohu oběti, pokoj jeho oblibujíc, o něm ústavně čtúc, mluviec, mysléc, odtrhše se od světského nepokoje. Ale když jest komu nelze této trojie věci v zákoně držeti, 410 totíž aby jsa v poslušenstvie a v čistotě i měl také pravú chudobu, svého obláště nic nemaje, jakož zákon velí, lépe jest na té púšti býti, o niež řeč máme, nevchodě v ten zákon ani se proto vracuje k světským obyčejóm, opět žádaje po- moci Božie, vida tak mnoho bojóv proti sobě, nežli by, mně, by byl u pokoji, i oklamal se. Budiž tiem kame ním rozptý- leným do Božieho času a hlédaj jediné, aby kamenem ostal v tvrdosti úmysla dobrého, aby ani která voda rozkoší těles- ných tě obměkčila ani která pohroma pokušenie protivného rozrazila. Mocenť jest Buoh své i v světě (v) čistotě zacho- 420 vati, kteřížť jsú pilni sebe a pomoci od něho žádají, jako Jozefa v Ejiptě a Daniele v Babyloně. Muožť Bóh v sobě libých obyčejích zachovati. Neb Jozef, ač jest byl tělem v Ejiptě, ale byl jest myslí v zemi Svaté; a to jest ukázal, že chtě umřieti prosil, aby kosti jeho, když z Ejipta puojdú, 425 s sebú vzeli. A též Daniel v Babyloně pósobil věci krále ba- bylonského, ale vždy žádost měl, skuoro-li se Buoh smiluje a zbavie jej Babylona. Takž, ktož nemóž dojíti toho, by byl v zákoně jakož slu- šie, ale stuoj aspoň po tom s snažností, že by rád, by to 430 mohlo kudy býti, a budeš po smrti n(ě) jakú toho odplatu mieti. Toť těm pravím, ješto jsú do zákonnóv nevchodili. Ale ktož jest v zákon všel, ač i zlým úmyslem, nevycházej z zákona, ale proměň zlý úmysl a v zákoně ostaň. Ktož jest všel v zákon proto, že jemu snad k tomu ponukl jeho otec 435 anebo mátě, stydíc se, aby v světě nebyl malým pánkem anebo aby jim jeho bratřie neochudli anebo aby snad nebyl mlatcem nebo oráčem aneb jiným nějakým řemeslníkem, 152
Strana 153
ale ne pro Buoh, když jsi již stvrzen, již tam ostaň, ale zlý úmysl proměň v dobrý. Jsi-li urozený, netbaj své šlechty: když s' vstúpil v zákon, již jsi bratr — nepýchaj ani se povy- 440 šuj urozením, nebť Buoh té světské šlechty za nic nemá. Chtěl-li s' býti šlechticem anebo mohl-li s', proč jsi neostal v světě? A téžť řku i pannám klášterským - všeť jest jedno: darmoť se pne která svým urozením; menšieť by zlé bylo bujeti v světě tú šlechtú nežli v klášteře. Ale brž počkajte málo a Buohť vám dobře odplatí toho, ač proň nebudete tbáti šlechty světské. A pakli dieš: „Já] sem tak slíbil, jakož sem viděl, kterak ti zákonníci živi jsú, k nimž sem přišel“ - jistěť pravím: ačť sú i ti zkázce zákonuov svatých tobě tak slíbiti kázali, ne- pomuožť to, když dieš, že jsi v řehole svatého Benedikta neb svatého Augustina neb svatého Františka: držiž jich řeholu a proměň zlý úmysl! Zláť jest omluva to! Nevěříš-li mně, otěž se i jurist; nemuožť to býti, vystříhlť jest to svatý kostel, ktož by ho chtěli poslúchati. Jmáť býti do nebes upřiemá cesta, pravdúť jest do nebes přijíti. A protož k čistotě těla, k poslušenství zákonniemu držte také chudobu, nemajíc nic proti zákonu ani v uobec ani ovšem sobě obláštnieho. Neb ráčí-li kdy to staviti Buoh, aby zákonníci neměli nic obláštnicho, byla by čáka, že by opět zákoni ozlatěli a svú výbornú barvu na se vzeli, a ka- menie, jenž jest i sem i tam rozptýleno, ješto nesmí do zá- konuov pro to zkaženie zákonné, to by bylo v nich sebráno a ztesáno i vyryto rozličnými šlechetnostmi i zčištěno k divné ozdobě k dokonání toho města Jeruzalema nebes- 465 kého, v němž nám býti rač dopomoci, Pane Bože! 445 450 455 460 72b1 73a" 153
ale ne pro Buoh, když jsi již stvrzen, již tam ostaň, ale zlý úmysl proměň v dobrý. Jsi-li urozený, netbaj své šlechty: když s' vstúpil v zákon, již jsi bratr — nepýchaj ani se povy- 440 šuj urozením, nebť Buoh té světské šlechty za nic nemá. Chtěl-li s' býti šlechticem anebo mohl-li s', proč jsi neostal v světě? A téžť řku i pannám klášterským - všeť jest jedno: darmoť se pne která svým urozením; menšieť by zlé bylo bujeti v světě tú šlechtú nežli v klášteře. Ale brž počkajte málo a Buohť vám dobře odplatí toho, ač proň nebudete tbáti šlechty světské. A pakli dieš: „Já] sem tak slíbil, jakož sem viděl, kterak ti zákonníci živi jsú, k nimž sem přišel“ - jistěť pravím: ačť sú i ti zkázce zákonuov svatých tobě tak slíbiti kázali, ne- pomuožť to, když dieš, že jsi v řehole svatého Benedikta neb svatého Augustina neb svatého Františka: držiž jich řeholu a proměň zlý úmysl! Zláť jest omluva to! Nevěříš-li mně, otěž se i jurist; nemuožť to býti, vystříhlť jest to svatý kostel, ktož by ho chtěli poslúchati. Jmáť býti do nebes upřiemá cesta, pravdúť jest do nebes přijíti. A protož k čistotě těla, k poslušenství zákonniemu držte také chudobu, nemajíc nic proti zákonu ani v uobec ani ovšem sobě obláštnieho. Neb ráčí-li kdy to staviti Buoh, aby zákonníci neměli nic obláštnicho, byla by čáka, že by opět zákoni ozlatěli a svú výbornú barvu na se vzeli, a ka- menie, jenž jest i sem i tam rozptýleno, ješto nesmí do zá- konuov pro to zkaženie zákonné, to by bylo v nich sebráno a ztesáno i vyryto rozličnými šlechetnostmi i zčištěno k divné ozdobě k dokonání toho města Jeruzalema nebes- 465 kého, v němž nám býti rač dopomoci, Pane Bože! 445 450 455 460 72b1 73a" 153
Strana 154
MUDRÝCH LIDÍ PŘIROVNÁNÍ KÓRU 73a3 73b1 Druhý kuor andělský slove cherubín. Ti sú plnějšieho umění než kteří nižší. A jest jist(é), žeť také i zapálenější milost k Bohu mají než nižší. Ale snad proto mají jméno od uměnie, že, což mají milosti k Bohu anebo kterýchkoli jiných daruov, toť jim všecko pocházie z toho uměnie, jímžto jest je daroval Buoh; jako oněm prvním to uměnie i jiné dobré, což ho mají, pocházie z toho, že milují Boha. Vídáme to, že mnozí lidé na světě, protože milují velmi 10 Boha, veliké rozomy mievají, rozoměti tak, jakož Písmo velí; a druhdy, neumějíc Písma, avšak se s ním sjednávají. A druzí jsú, jenž milují Boha, že sú ho poznali Písmem. Protož, jakož sem první přirovnal k najvyššiemu kóru, je- muž serafín dějí, ta kéžť přirovnávám tyto k druhému kuoru, jemuž cherubín řiekají. Neb jakož cherubínové, což mají daruov, to, ač od Boha, avšak skrze serafín y) Buoh jim toho podává, takéž učeným lidem uměnie a múdrosti skrze nábožné, jenž jsú k serafínóm připodobnáni. Neb po- čátek svatého Písma dal jest skrze Mojžieše, skrze své pro- roky i apoštoly a euvangelisty i jiné svaté učedlníky, ješto jsú Boha milovali vrúcí milostí. A jakžkoli také, jakož z toho kuoru někteří andělé vypadli sú, obrátivše svú mysl i svój rozom, své všecko uměnie i svój smysl - ač smiem řéci, by smysl byl - v lest a v chytrost proti Bohu, takéžť i učenie 25 mohli by od pravdy odpadnúti. Avšak nejsem já hoden, bych je tresktal, majíť Mojžieše i proroky a mnoho svatých učedlníkóv, od těch oni slyšte! Ale jáť svú řeč k dětem a po- tom k obecným lidem chci obrátiti. I řku najprv dětem, ješto z dětinných let vycházejíc 30 počnú státi po uměnie, aby hlédaly velmi pilně, aby stály po tom umění, jímž by k těm andělóm umělým a právě smyslným u věčné přišli tovařistvo, totíž po svatém Písmu; ale ne tiem najviec úmyslem, aby zdejší čest a chválu měly, 15 20 154
MUDRÝCH LIDÍ PŘIROVNÁNÍ KÓRU 73a3 73b1 Druhý kuor andělský slove cherubín. Ti sú plnějšieho umění než kteří nižší. A jest jist(é), žeť také i zapálenější milost k Bohu mají než nižší. Ale snad proto mají jméno od uměnie, že, což mají milosti k Bohu anebo kterýchkoli jiných daruov, toť jim všecko pocházie z toho uměnie, jímžto jest je daroval Buoh; jako oněm prvním to uměnie i jiné dobré, což ho mají, pocházie z toho, že milují Boha. Vídáme to, že mnozí lidé na světě, protože milují velmi 10 Boha, veliké rozomy mievají, rozoměti tak, jakož Písmo velí; a druhdy, neumějíc Písma, avšak se s ním sjednávají. A druzí jsú, jenž milují Boha, že sú ho poznali Písmem. Protož, jakož sem první přirovnal k najvyššiemu kóru, je- muž serafín dějí, ta kéžť přirovnávám tyto k druhému kuoru, jemuž cherubín řiekají. Neb jakož cherubínové, což mají daruov, to, ač od Boha, avšak skrze serafín y) Buoh jim toho podává, takéž učeným lidem uměnie a múdrosti skrze nábožné, jenž jsú k serafínóm připodobnáni. Neb po- čátek svatého Písma dal jest skrze Mojžieše, skrze své pro- roky i apoštoly a euvangelisty i jiné svaté učedlníky, ješto jsú Boha milovali vrúcí milostí. A jakžkoli také, jakož z toho kuoru někteří andělé vypadli sú, obrátivše svú mysl i svój rozom, své všecko uměnie i svój smysl - ač smiem řéci, by smysl byl - v lest a v chytrost proti Bohu, takéžť i učenie 25 mohli by od pravdy odpadnúti. Avšak nejsem já hoden, bych je tresktal, majíť Mojžieše i proroky a mnoho svatých učedlníkóv, od těch oni slyšte! Ale jáť svú řeč k dětem a po- tom k obecným lidem chci obrátiti. I řku najprv dětem, ješto z dětinných let vycházejíc 30 počnú státi po uměnie, aby hlédaly velmi pilně, aby stály po tom umění, jímž by k těm andělóm umělým a právě smyslným u věčné přišli tovařistvo, totíž po svatém Písmu; ale ne tiem najviec úmyslem, aby zdejší čest a chválu měly, 15 20 154
Strana 155
ale aby, poznajíc Boha, i jiným jej oznamovaly a o pravdu bojovaly. Divně potřebný stav k lidskému spasení jest mistrovstvie svatého Písma; nebť by lidé rozličně v kacieřstvie a v bludy vešli, by mistři svatého Písma to dopustili. Pravíť David: „Byl bych snad zhynul v mé sprostnosti, byť nebyl zákon tvój ústavné přemítanie mysli mé!“ A protože jest potřebná věc mistrovstvie uměti a učiti právě, i zjevil jest Duch svatý skrze proroka Daniele chválu učených řka: „Ktož budú učenie, budú se stkvieti jako hvězdy v nebi." Nedie: „budú jako nebe“, ale „jako hvězdy v nebi“, ješto jsú světlejšie než nebe. A protož na ten úmysl mladí, a najprv z prostného úmy- sla, vieru křesťanskú majíc tvrdě a snažně stuojte po učenie svatého Písma ne proto, abyšte tepruv jako zkúšeli, věříte-li, ale tvrdě věříc abyšte rozoměli, co věříte, a viece Boha mi- lovali a - jakož sem řekl — i jiné s sebú k Božie milosti vedli jej oznamujíc. Protož musíte se učiti najprvé, abyšte mohli Písmu svatému rozoměti a uměli lidem mluviti pořádnú řečí a pravdy doličovati a brániti se falešnému doličovánie, jakož v školách vám ukáží, abyšte chytroštěm kacieřským i pohanským podlé jich učenie bránili viery a Písma sva- 55 tého. Avšak ta učenie sú sama v sobě nestatečna, tiem se ni- jakež neokoji j)te, (a nebudete z těch,) ješto se vždycky učí, a nikdy k konci učenie nepřijdú. A ovšem nestójte pilně po hvězdářstvie, z něhožť jsú mnozí bludové a čáry pošli. A coť to pomuož, ač zkázu i nedostatek poznají slunce neb měsiece před časem dlúhým, a sami svých nedostatkóv ne- poznají, jsúce v nich? Ale Písmo I svaté, toť vám ukazuje vaše i bližních vašich nedostatky a konec učenie všeho, totíž pravú milost k Bohu i k bližniemu svému. Totoť mi se zdá také pilné věděti mladým, ktož se chtie učiti v svatém Písmě, že svaté Písmo jest jako řeka jakás 40 45 50 60 73b2 74a1 35 65 155
ale aby, poznajíc Boha, i jiným jej oznamovaly a o pravdu bojovaly. Divně potřebný stav k lidskému spasení jest mistrovstvie svatého Písma; nebť by lidé rozličně v kacieřstvie a v bludy vešli, by mistři svatého Písma to dopustili. Pravíť David: „Byl bych snad zhynul v mé sprostnosti, byť nebyl zákon tvój ústavné přemítanie mysli mé!“ A protože jest potřebná věc mistrovstvie uměti a učiti právě, i zjevil jest Duch svatý skrze proroka Daniele chválu učených řka: „Ktož budú učenie, budú se stkvieti jako hvězdy v nebi." Nedie: „budú jako nebe“, ale „jako hvězdy v nebi“, ješto jsú světlejšie než nebe. A protož na ten úmysl mladí, a najprv z prostného úmy- sla, vieru křesťanskú majíc tvrdě a snažně stuojte po učenie svatého Písma ne proto, abyšte tepruv jako zkúšeli, věříte-li, ale tvrdě věříc abyšte rozoměli, co věříte, a viece Boha mi- lovali a - jakož sem řekl — i jiné s sebú k Božie milosti vedli jej oznamujíc. Protož musíte se učiti najprvé, abyšte mohli Písmu svatému rozoměti a uměli lidem mluviti pořádnú řečí a pravdy doličovati a brániti se falešnému doličovánie, jakož v školách vám ukáží, abyšte chytroštěm kacieřským i pohanským podlé jich učenie bránili viery a Písma sva- 55 tého. Avšak ta učenie sú sama v sobě nestatečna, tiem se ni- jakež neokoji j)te, (a nebudete z těch,) ješto se vždycky učí, a nikdy k konci učenie nepřijdú. A ovšem nestójte pilně po hvězdářstvie, z něhožť jsú mnozí bludové a čáry pošli. A coť to pomuož, ač zkázu i nedostatek poznají slunce neb měsiece před časem dlúhým, a sami svých nedostatkóv ne- poznají, jsúce v nich? Ale Písmo I svaté, toť vám ukazuje vaše i bližních vašich nedostatky a konec učenie všeho, totíž pravú milost k Bohu i k bližniemu svému. Totoť mi se zdá také pilné věděti mladým, ktož se chtie učiti v svatém Písmě, že svaté Písmo jest jako řeka jakás 40 45 50 60 73b2 74a1 35 65 155
Strana 156
74a2 b1 velmi divná, že najvětší slon nemóž přebřísti a oplyne v nie, a pak beránek ji přebřide (!), totíž ktož jest hrdý, nedá sebú 70 hnúti pravdě, aby neřekli: „Ustúpil své pře“; tenť jest jako slon, jenž nemuož přehnúti kolenú, a jakžkoli jest smysla najvětšieho, oplyneť v Písmě svatém, a najviec, když má za to, by rozoměl všemu. Ale ktož, ač rozomie, vždy pro to rozomu uč(e)nějších požívá, tenť pokorú jako beránek móž 75 broditi v svatém Písmě. Protož slonové velicí nemají strašiti beránkóv ani jim brániti, by, uzřiece se brodiec v svatém Písmě, nechladili proti pálení žádostí světských. Jsú-liť be- ránkové, neutonúť; dějíť: „Tomuto my nerozomieme“ což i vycházie nad jich rozom - nestydíť se vyznati toho, 80 a mohú-li kým naučeni býti, rádiť přijmú, a pakli nemohú, ale poručie to Bohu řkúc: „Ač ne zde, ale tam tomu, Pane Bože, u tebe lépe srozomieme." Ale mají také větší někdy svatého Pavla poslúchati, jenž velí, zjevil-li by co Buoh menšiemu, aby také přemlčal větší. Takéť vám radím, abyšte kdež mohúc četli knihy svatých vcele, jakož sú popsali oni, ač chcete jich úmyslóm rozo- měti. Neobracujte se na to pilně, že z jich kněh některá řeč vyňata, a snad ne uplně. Nenie-liť velmi zjevná pravda, střezte se oklamánie! Viemť to, žeť by z mých kněh někto 90 mohl vyníti mú řeč některú, ješto sem já to jinak mienil nežli on; a tomu by srozoměl tepruv ten, když by všecku řeč přečetl, coť sem mienil, tak řka. I jsemť toho svědom, žeť jsú se tiem druhdy lidé oklamávali. Vámť píši toto, ješto se učiti v svatém Písmě počínáte. Když dále prozřiete Písmo, tepruv tomu srozomiete, že to tak jest. Slušieť také věděti, že ktož sami pro se žádají slúti mis- trové neb učen(í) viece než pro úžitek křesťanské viery, tiť přestupují, ješto jest řekl Syn Božie: „Neroďte mistři býti, nebť jeden jest váš mistr, Buoh.“ Ale ktožť přijme mistrov- 100 stvie pro ten obecný úžitek, aby tiem svobodnějí mohl učiti pravdě, tenť činie dobře; a bude-li co při tom tělesné 85 95 156
74a2 b1 velmi divná, že najvětší slon nemóž přebřísti a oplyne v nie, a pak beránek ji přebřide (!), totíž ktož jest hrdý, nedá sebú 70 hnúti pravdě, aby neřekli: „Ustúpil své pře“; tenť jest jako slon, jenž nemuož přehnúti kolenú, a jakžkoli jest smysla najvětšieho, oplyneť v Písmě svatém, a najviec, když má za to, by rozoměl všemu. Ale ktož, ač rozomie, vždy pro to rozomu uč(e)nějších požívá, tenť pokorú jako beránek móž 75 broditi v svatém Písmě. Protož slonové velicí nemají strašiti beránkóv ani jim brániti, by, uzřiece se brodiec v svatém Písmě, nechladili proti pálení žádostí světských. Jsú-liť be- ránkové, neutonúť; dějíť: „Tomuto my nerozomieme“ což i vycházie nad jich rozom - nestydíť se vyznati toho, 80 a mohú-li kým naučeni býti, rádiť přijmú, a pakli nemohú, ale poručie to Bohu řkúc: „Ač ne zde, ale tam tomu, Pane Bože, u tebe lépe srozomieme." Ale mají také větší někdy svatého Pavla poslúchati, jenž velí, zjevil-li by co Buoh menšiemu, aby také přemlčal větší. Takéť vám radím, abyšte kdež mohúc četli knihy svatých vcele, jakož sú popsali oni, ač chcete jich úmyslóm rozo- měti. Neobracujte se na to pilně, že z jich kněh některá řeč vyňata, a snad ne uplně. Nenie-liť velmi zjevná pravda, střezte se oklamánie! Viemť to, žeť by z mých kněh někto 90 mohl vyníti mú řeč některú, ješto sem já to jinak mienil nežli on; a tomu by srozoměl tepruv ten, když by všecku řeč přečetl, coť sem mienil, tak řka. I jsemť toho svědom, žeť jsú se tiem druhdy lidé oklamávali. Vámť píši toto, ješto se učiti v svatém Písmě počínáte. Když dále prozřiete Písmo, tepruv tomu srozomiete, že to tak jest. Slušieť také věděti, že ktož sami pro se žádají slúti mis- trové neb učen(í) viece než pro úžitek křesťanské viery, tiť přestupují, ješto jest řekl Syn Božie: „Neroďte mistři býti, nebť jeden jest váš mistr, Buoh.“ Ale ktožť přijme mistrov- 100 stvie pro ten obecný úžitek, aby tiem svobodnějí mohl učiti pravdě, tenť činie dobře; a bude-li co při tom tělesné 85 95 156
Strana 157
libosti mieti, toť Bóh pokáním sejme s něho zde aneb v očistci, když jediné úmysl zlý nepřídrží. Ale jakož z andělóv z toho kuoru mnozí jsú vypadli, takéž i z lidí, ješto se k tomu kuoru připodobnávají, padají 105 mnozí, ktož mají uměnie, i nechtie k tomu táhnúti, aby tu dvojitú milost měli z něho, i vstúpie v zpurnost a v hrdost mysli své, žádajíc viece cti tohoto světa nežli cti věčné. Jakož praví svatý Pavel: „Uměnie nadýmá, ale milost pravá,“ ta, totíž bude-li s uměním, „přivede je k úžitku,“ že nepadne v zpurnost, jako oni I padají, ješto, majíc umě- nie bez milosti k Bohu a k bližniemu, i vzejdú v zpurnost; a tiemť tieže a hlúbějí padají, čím lépe vnitřním okem mohú viděti, kterakým pádem z toho duostojenstvie letí v jakú propast. Kazatelé také mohú býti k tomu kuoru připodobnáni i jiní lidé, ješto učí jiné vuoli Buožie. Těm také mohu řéci vuobec, aby tak učili lepšiemu, jakž by dobrého nezhyzdili. Dobrýť jest každý stav i každé řemeslo, kdyžť by právě je vedli, jakžtkoli jest lepšie jedno než druhé. A také, ač jest co zlé, nenie slušné to tak hyzditi přieliš, jakož by nebyla pravda. Jako ať řku: Dobrý jest stav světský, a lepší du- chovní; proto-li jest hyzditi světský stav dobrý? Anebo že tancovati nenie každému dobré — proto-li jest řéci, že jest vždy smrtedlný hřiech každému? A též v zlatě choditi neb buď cožkoli takového. Neb mnohé jest zlé, že zavodí lidi ot Boha, avšak samo v sobě nenie zlé smr tedlné. Protož, ač by dobré bylo, by toho lidé ostali, všakť nenie dobré proto odsúditi je k zatracenie věčnému, ješto, kdyžť toho neostanú, dostiť budú hoře mieti v očistci hořeti pro ty marnosti kto je vie dokud neb kteréžkoli pomsty Božie ča- kati na se! A také, že jest strach, by těmi marnostmi nezašli v hřiech smrtedlný, jakož mnozí zacházejí, proňž by tepruv zaslúžili býti u věčném pekle, dobro jest ostati těch mar- ností. 110 115 120 125 130 74b2 75а 135 157
libosti mieti, toť Bóh pokáním sejme s něho zde aneb v očistci, když jediné úmysl zlý nepřídrží. Ale jakož z andělóv z toho kuoru mnozí jsú vypadli, takéž i z lidí, ješto se k tomu kuoru připodobnávají, padají 105 mnozí, ktož mají uměnie, i nechtie k tomu táhnúti, aby tu dvojitú milost měli z něho, i vstúpie v zpurnost a v hrdost mysli své, žádajíc viece cti tohoto světa nežli cti věčné. Jakož praví svatý Pavel: „Uměnie nadýmá, ale milost pravá,“ ta, totíž bude-li s uměním, „přivede je k úžitku,“ že nepadne v zpurnost, jako oni I padají, ješto, majíc umě- nie bez milosti k Bohu a k bližniemu, i vzejdú v zpurnost; a tiemť tieže a hlúbějí padají, čím lépe vnitřním okem mohú viděti, kterakým pádem z toho duostojenstvie letí v jakú propast. Kazatelé také mohú býti k tomu kuoru připodobnáni i jiní lidé, ješto učí jiné vuoli Buožie. Těm také mohu řéci vuobec, aby tak učili lepšiemu, jakž by dobrého nezhyzdili. Dobrýť jest každý stav i každé řemeslo, kdyžť by právě je vedli, jakžtkoli jest lepšie jedno než druhé. A také, ač jest co zlé, nenie slušné to tak hyzditi přieliš, jakož by nebyla pravda. Jako ať řku: Dobrý jest stav světský, a lepší du- chovní; proto-li jest hyzditi světský stav dobrý? Anebo že tancovati nenie každému dobré — proto-li jest řéci, že jest vždy smrtedlný hřiech každému? A též v zlatě choditi neb buď cožkoli takového. Neb mnohé jest zlé, že zavodí lidi ot Boha, avšak samo v sobě nenie zlé smr tedlné. Protož, ač by dobré bylo, by toho lidé ostali, všakť nenie dobré proto odsúditi je k zatracenie věčnému, ješto, kdyžť toho neostanú, dostiť budú hoře mieti v očistci hořeti pro ty marnosti kto je vie dokud neb kteréžkoli pomsty Božie ča- kati na se! A také, že jest strach, by těmi marnostmi nezašli v hřiech smrtedlný, jakož mnozí zacházejí, proňž by tepruv zaslúžili býti u věčném pekle, dobro jest ostati těch mar- ností. 110 115 120 125 130 74b2 75а 135 157
Strana 158
140 75a3 145 150 75b1 A také, ktož káže neb učí nebo radí dobrým, dobro jest každému raditi podlé jeho stavu: jiné sedlákóm, jiné jich pánóm, jiné světským, jiné duchovním. A protož třeba jest mnoho smysla, ktož má jiné učiti, obmýšleje všeliké stavy. Obecně pak ti lidé mohú býti přirovnáni k tomu kuoru, kteréž jest Buoh daroval velikým smyslem a rozomem nad jiné lidi, aby se uměli bráti dobrými skutky den ote dne k milosti Božie, každý podlé svého stavu, a jiným mohli raditi právě to, což slušie k vóli Božie. Ale pohřiechu mnozí, mohúc múdrost tu mieti, ne tbají na ni; mohúc nad jiné poznati Boha tiem rozomem, jímž je jest daroval nad jiné, a poznajíc i milovati jej, milujíc činiti vuoli jeho: to pak svój smysl a své uměnie obrátí k tomu, aby se aneb jiné, jimž pochlebují, ve zlém uměli omlúvati. Jsú pak nejedni, ješto svój smysl a rozom v chytrost a v lest obracují, vším snaženstvím stojiec po tom, kterak by sobě zdejší cti i rozkoši aneb sbožie mnoho dobyli, aneb z své múdrosti, ješto oni mnějí, by jich vlastnie byla, aneb tú lstí aneb chytrostí, jíž oni múdrost řiekají, tisknúc sprostnější 155 od jich pravdy, lécejíc jim chytré řeči z nedojiepie. A také mnozí na to svú múdrost obracují, aby chytré kroje, hbité sko(k)y i rozličné nové kunšty vymýšleli, jimiž v sobě k Bohu i k bližniemu hasie milost. Neb sami se milují pro ty múdrosti potvořené, a tak proti Bohu chtí lidem svými vý- 160 mysly vzácni býti. Čím by to lépe bylo, by lidé tu múdrost, kterúž jim Buoh dal, k potřebnému obrátili, aby jí dobyli sobě i svým bližním, jsúc právě živi po Buožie vuoli, bydla a tovařistvie věčného s těmi anděly, ješto cherubín, totíž „plní uměnie“, slovú, ješto sic zajdú svú múdrostí, že 165 na věky budú Boha otlúčeni s těmi diábly, ješto jsú z toho kuoru vypadli. O těch jest sám Kristus řekl, že múdřejší jsú v svém běhu synové temnosti než synové světla, až o tom netřeba psáti viece, neb to před sebú vždy vidíme, kterak múdře, chytře, dómyslně stojí lidé po věcech světských, 158
140 75a3 145 150 75b1 A také, ktož káže neb učí nebo radí dobrým, dobro jest každému raditi podlé jeho stavu: jiné sedlákóm, jiné jich pánóm, jiné světským, jiné duchovním. A protož třeba jest mnoho smysla, ktož má jiné učiti, obmýšleje všeliké stavy. Obecně pak ti lidé mohú býti přirovnáni k tomu kuoru, kteréž jest Buoh daroval velikým smyslem a rozomem nad jiné lidi, aby se uměli bráti dobrými skutky den ote dne k milosti Božie, každý podlé svého stavu, a jiným mohli raditi právě to, což slušie k vóli Božie. Ale pohřiechu mnozí, mohúc múdrost tu mieti, ne tbají na ni; mohúc nad jiné poznati Boha tiem rozomem, jímž je jest daroval nad jiné, a poznajíc i milovati jej, milujíc činiti vuoli jeho: to pak svój smysl a své uměnie obrátí k tomu, aby se aneb jiné, jimž pochlebují, ve zlém uměli omlúvati. Jsú pak nejedni, ješto svój smysl a rozom v chytrost a v lest obracují, vším snaženstvím stojiec po tom, kterak by sobě zdejší cti i rozkoši aneb sbožie mnoho dobyli, aneb z své múdrosti, ješto oni mnějí, by jich vlastnie byla, aneb tú lstí aneb chytrostí, jíž oni múdrost řiekají, tisknúc sprostnější 155 od jich pravdy, lécejíc jim chytré řeči z nedojiepie. A také mnozí na to svú múdrost obracují, aby chytré kroje, hbité sko(k)y i rozličné nové kunšty vymýšleli, jimiž v sobě k Bohu i k bližniemu hasie milost. Neb sami se milují pro ty múdrosti potvořené, a tak proti Bohu chtí lidem svými vý- 160 mysly vzácni býti. Čím by to lépe bylo, by lidé tu múdrost, kterúž jim Buoh dal, k potřebnému obrátili, aby jí dobyli sobě i svým bližním, jsúc právě živi po Buožie vuoli, bydla a tovařistvie věčného s těmi anděly, ješto cherubín, totíž „plní uměnie“, slovú, ješto sic zajdú svú múdrostí, že 165 na věky budú Boha otlúčeni s těmi diábly, ješto jsú z toho kuoru vypadli. O těch jest sám Kristus řekl, že múdřejší jsú v svém běhu synové temnosti než synové světla, až o tom netřeba psáti viece, neb to před sebú vždy vidíme, kterak múdře, chytře, dómyslně stojí lidé po věcech světských, 158
Strana 159
proněž je Kristus syny temnosti nazval, a kterak netbánlivě 170 a léně pod duchovniem dobrem jsú nazváni synové svět- losti, ktož po něm stojí. Jehož nám pomáhaj všemohúcí Pán Buoh, abychom, jsúc synové světla, dómyslně a snažně stáli po věčném dobrém! 175 O STAVU, JEŠTO SE PŘIPODOBNÁVÁ K TŘETIEMU KÓRU Třetí kuor v té prvnie jerarchí jest těch svatých andělóv, ješto tróni slovú, jako by česky řekl „stolice“, na níž sám král sedá, když súdí. Skrze ty anděly Buoh jako své súdy vy dává, co, proč a kdy má býti. A jsú tak úklidné mysli, že se nepohnú jinam, než upřiemo to tvrdě drží, což jim jest od vyššiech andělóv přišlo. Z toho kuoru také jsú vypadli diábli, mohše s sva- tými anděly býti a mohše blaženě úklidné mysli býti, povo- léc pravdě. To jsú příliš roztrhán(i) sami v sobě, bořiec a rušíc, kudy mohúc, pravé súdy, vždy chtiec jinak, nežli slušie. K tomu třetiemu andělskému kuoru zvláště duchovnie súdce, ješto podlé kněh duchovních práv súdie, mohú býti připodobnáni. Neb to právo velmi dobře jest zpořiezeno a pocházie z svatého Písma právě jako svaté Písmo od Boha, ale skrze ty lidi, ješto jsú vrúcí milostí milovali Boha. Protož, jakož jiných šest andělských kuoróv ve dvú nižších jerarchí jsú pod tiemto kuorem třetiem z prvnie jerarchie, takéž jiných šest pořáduov lidských, o nichž potom chci mluviti, má býti pod těmito, jich poslúchaje a od nich berúc nauče- nie, totíž od upřiemných, dobrých, učených v duchovniem právě, a jsúc jim poslušni. Neb cožkolivěk súduov pocházie z toho práva duchovnieho, jakož jest to zjednáno a zřie- zeno, velmiť jest dobré, ačť jsú súdce dobří a řečníci boho- 10 15 20 75b2 76a1 25 159
proněž je Kristus syny temnosti nazval, a kterak netbánlivě 170 a léně pod duchovniem dobrem jsú nazváni synové svět- losti, ktož po něm stojí. Jehož nám pomáhaj všemohúcí Pán Buoh, abychom, jsúc synové světla, dómyslně a snažně stáli po věčném dobrém! 175 O STAVU, JEŠTO SE PŘIPODOBNÁVÁ K TŘETIEMU KÓRU Třetí kuor v té prvnie jerarchí jest těch svatých andělóv, ješto tróni slovú, jako by česky řekl „stolice“, na níž sám král sedá, když súdí. Skrze ty anděly Buoh jako své súdy vy dává, co, proč a kdy má býti. A jsú tak úklidné mysli, že se nepohnú jinam, než upřiemo to tvrdě drží, což jim jest od vyššiech andělóv přišlo. Z toho kuoru také jsú vypadli diábli, mohše s sva- tými anděly býti a mohše blaženě úklidné mysli býti, povo- léc pravdě. To jsú příliš roztrhán(i) sami v sobě, bořiec a rušíc, kudy mohúc, pravé súdy, vždy chtiec jinak, nežli slušie. K tomu třetiemu andělskému kuoru zvláště duchovnie súdce, ješto podlé kněh duchovních práv súdie, mohú býti připodobnáni. Neb to právo velmi dobře jest zpořiezeno a pocházie z svatého Písma právě jako svaté Písmo od Boha, ale skrze ty lidi, ješto jsú vrúcí milostí milovali Boha. Protož, jakož jiných šest andělských kuoróv ve dvú nižších jerarchí jsú pod tiemto kuorem třetiem z prvnie jerarchie, takéž jiných šest pořáduov lidských, o nichž potom chci mluviti, má býti pod těmito, jich poslúchaje a od nich berúc nauče- nie, totíž od upřiemných, dobrých, učených v duchovniem právě, a jsúc jim poslušni. Neb cožkolivěk súduov pocházie z toho práva duchovnieho, jakož jest to zjednáno a zřie- zeno, velmiť jest dobré, ačť jsú súdce dobří a řečníci boho- 10 15 20 75b2 76a1 25 159
Strana 160
76a2 76b' bojní, takže i práva ciesařova nestydí se po duchovních jíti. Avšak sú některé věci v ciesařových práviech, ješto duchov- nie nevelé, ale jako nebrániec ponúkají k tomu, jakožto 30 věsiti zloděje i jiné takovéž mnohé věci; ale což bránie du- chovnie práva, ačť by to velela i ciesařova, nijakežť to nenie dobré. Toto také slušie věděti, že častokrát tomu, ktož se nad rozličnými běhy lidskými nerozmyslí, zdá se, některé usta- 35 venie duchovnieho práva jako by zlé bylo. Ale nelzeť jest v zdejšiech súdiech pro zlost a chytrost lidskú všie věci pravdy se držeti, nebť by súdce často zablúdil dále mně, by pravda byla, ješto nenie pravda. Protož ustaveno jest dob- rým rozmyslem, aby súdce držal se práva, svým súdem nejda po svém úmyslu, ale po ustavení práv. Protož praví svatý Tomáš z Akvině a též jiní dva velicí učedlníci v prá- viech držieta, že súdce, ač vie, ne súdem, ale jinú stranú, že jest jinak, než sú před ním dovedli svědky neb listy anebo čímžkoli, jako dckami zde v zemi — avšak ne podlé toho, jakož on vie, ale jakož jest dovedeno podlé práva, ač i ne podlé pravdy, má súd vydati. Než súdce má tiem pilnější býti otazuje svědkóv, zdali by svědkové poklesli se a vyznali pravdu i nechtiec, proněž by právem pomohl pravdě; pakli právem nemóž pomoci pravdě, nijakež súdu proti právu 50 nevydávaj! Praví týž svatý Tomáš, když by někto, kteréhož súdce vie práva, byl přemožen svědky křivými k bezživotí, ne- muož-li súdce nalézti příčiny podlé práva, skrze nižto by jeho smrti zbavil, má jej poslati k vyššiemu sebe; pakli 55 i toho nemóže učiniti, tehdy on neshřeší vydada súd tak, jakž jest doveden, neb ne on jej zabie, ale ti, kteříž jsú naň dovedli, že by on zlý byl. Hlédajtež, súdce, kterak máte snažni býti, abyšte vydá- vali pravé súdy, ne podlé přiezni anebo nenávisti, ani podlé 60 bázni anebo náděje zisku! Neb praví Písmo: „Rovně budeš 40 45 160
76a2 76b' bojní, takže i práva ciesařova nestydí se po duchovních jíti. Avšak sú některé věci v ciesařových práviech, ješto duchov- nie nevelé, ale jako nebrániec ponúkají k tomu, jakožto 30 věsiti zloděje i jiné takovéž mnohé věci; ale což bránie du- chovnie práva, ačť by to velela i ciesařova, nijakežť to nenie dobré. Toto také slušie věděti, že častokrát tomu, ktož se nad rozličnými běhy lidskými nerozmyslí, zdá se, některé usta- 35 venie duchovnieho práva jako by zlé bylo. Ale nelzeť jest v zdejšiech súdiech pro zlost a chytrost lidskú všie věci pravdy se držeti, nebť by súdce často zablúdil dále mně, by pravda byla, ješto nenie pravda. Protož ustaveno jest dob- rým rozmyslem, aby súdce držal se práva, svým súdem nejda po svém úmyslu, ale po ustavení práv. Protož praví svatý Tomáš z Akvině a též jiní dva velicí učedlníci v prá- viech držieta, že súdce, ač vie, ne súdem, ale jinú stranú, že jest jinak, než sú před ním dovedli svědky neb listy anebo čímžkoli, jako dckami zde v zemi — avšak ne podlé toho, jakož on vie, ale jakož jest dovedeno podlé práva, ač i ne podlé pravdy, má súd vydati. Než súdce má tiem pilnější býti otazuje svědkóv, zdali by svědkové poklesli se a vyznali pravdu i nechtiec, proněž by právem pomohl pravdě; pakli právem nemóž pomoci pravdě, nijakež súdu proti právu 50 nevydávaj! Praví týž svatý Tomáš, když by někto, kteréhož súdce vie práva, byl přemožen svědky křivými k bezživotí, ne- muož-li súdce nalézti příčiny podlé práva, skrze nižto by jeho smrti zbavil, má jej poslati k vyššiemu sebe; pakli 55 i toho nemóže učiniti, tehdy on neshřeší vydada súd tak, jakž jest doveden, neb ne on jej zabie, ale ti, kteříž jsú naň dovedli, že by on zlý byl. Hlédajtež, súdce, kterak máte snažni býti, abyšte vydá- vali pravé súdy, ne podlé přiezni anebo nenávisti, ani podlé 60 bázni anebo náděje zisku! Neb praví Písmo: „Rovně budeš 40 45 160
Strana 161
súditi velikého i malého.“ A svatý Augustin mluví na ono čtenie, ješto Syn Božie řekl: „Buďte milosrdni, jakož Otec váš nebeský milosrdný jest,“ i die: „Aby bohatým súdili právě, tohoť nenie velmi pilně třeba rozkázati, neb často hýbají súdem proti právu na škodu chudým pro bohaté; ale třeba jest také napomínati lid, aby v súdu tak drželi milosrdenstvie k chudému, tak, jakž by práva neminuli. Protož, chce-li kto milosrdenstvie chudému ukázati, ukaž, muož-li prosbú jeho zbaviti súdu, jest-li súd proti němu; pakli nemuože, ačť jest i proti chudému, však pro to pravý súd vydaj a vydada pomoz jemu zaplatiti, chceš-li spolu milosrdenstvie a pravdu zachovati, jakož činie nebeský Otec. To slovo také vždy každému súdci v svém srdci slušie mieti, ješto jest řečeno: „Právě suďte, synové lidští!“ Neb 75 jakož rozomní a dospělí v práviech pravie, když súdce v(č)da proti právu zle súdí pro bázen neb pro lakomstvo, žádaje cti a chvály nebo sbožie, aneb pro přiezen nebo pro nepřízen aneb pročkolivěk takového, dlužen jest onomu na- vrátiti, jemuž jest učinil s svým súdem křivdu, leč by onoho 80 navedl, jemuž nakládal a pomáhal křivým súdem, aby pra- vému vše navrátil. A pakli nevěda a neuměje rozsudek vydá křivý, podlé svědomie dlužen jest navrátiti, a najviec proto, že jest směl súditi neuměje aneb že jest nedbal se o to tázati s lidmi múdrými a rozomnými. V práviech jest psáno, že súdce súdu duchovnieho, uči- ní-li komu k obtiežení cokolivěk v súdu proti i právu, maje zvláštní milost k jedné straně aneb dary jsa oslepen, má do roka nemieti úřadu svého a má onomu dosti učiniti (podlé toho), jakož ta pře (z)áleží. Protož veliká pomsta od Boha nad křivým súdcí, neb jest Kristus řekl: „Právě suďte, synové lidští!“ Veliké duostojenstvie budú mieti v nebesiech pravi súdce, když se ukáže jich odplata s těmi anděly, v nichž jest Buoh 65 70 85 90 76b2 77a I1 Knížky o hře šachové 161
súditi velikého i malého.“ A svatý Augustin mluví na ono čtenie, ješto Syn Božie řekl: „Buďte milosrdni, jakož Otec váš nebeský milosrdný jest,“ i die: „Aby bohatým súdili právě, tohoť nenie velmi pilně třeba rozkázati, neb často hýbají súdem proti právu na škodu chudým pro bohaté; ale třeba jest také napomínati lid, aby v súdu tak drželi milosrdenstvie k chudému, tak, jakž by práva neminuli. Protož, chce-li kto milosrdenstvie chudému ukázati, ukaž, muož-li prosbú jeho zbaviti súdu, jest-li súd proti němu; pakli nemuože, ačť jest i proti chudému, však pro to pravý súd vydaj a vydada pomoz jemu zaplatiti, chceš-li spolu milosrdenstvie a pravdu zachovati, jakož činie nebeský Otec. To slovo také vždy každému súdci v svém srdci slušie mieti, ješto jest řečeno: „Právě suďte, synové lidští!“ Neb 75 jakož rozomní a dospělí v práviech pravie, když súdce v(č)da proti právu zle súdí pro bázen neb pro lakomstvo, žádaje cti a chvály nebo sbožie, aneb pro přiezen nebo pro nepřízen aneb pročkolivěk takového, dlužen jest onomu na- vrátiti, jemuž jest učinil s svým súdem křivdu, leč by onoho 80 navedl, jemuž nakládal a pomáhal křivým súdem, aby pra- vému vše navrátil. A pakli nevěda a neuměje rozsudek vydá křivý, podlé svědomie dlužen jest navrátiti, a najviec proto, že jest směl súditi neuměje aneb že jest nedbal se o to tázati s lidmi múdrými a rozomnými. V práviech jest psáno, že súdce súdu duchovnieho, uči- ní-li komu k obtiežení cokolivěk v súdu proti i právu, maje zvláštní milost k jedné straně aneb dary jsa oslepen, má do roka nemieti úřadu svého a má onomu dosti učiniti (podlé toho), jakož ta pře (z)áleží. Protož veliká pomsta od Boha nad křivým súdcí, neb jest Kristus řekl: „Právě suďte, synové lidští!“ Veliké duostojenstvie budú mieti v nebesiech pravi súdce, když se ukáže jich odplata s těmi anděly, v nichž jest Buoh 65 70 85 90 76b2 77a I1 Knížky o hře šachové 161
Strana 162
77a2 77b1 95 jako svú stolici ustavil, z niež súdí všecky věci. Jistě pravíť Pravda: „Blahoslavení, jenž lačni jsú a žieznivi pravdy“, totíž ješto žádají pravdy jako lačný jiesti a ten, komuž se chce píti, «pitie), neb praví, že budú nasyceni. Ale jakož z toho kuoru duostojného andělé jsú také vy- 100 padli a jsú již črtie, takéž i zlí súdci nevzejdú vzhuoru k těm svatým andělóm v to(va)rystvo, ale spadnú v den pravého súdu Božieho a poslednieho u věčné múky s těmi diábly, ješto jsú jim křivých súduov pomáhali, vypadše svú zlostí z toho kuoru duostojného, jenž jest nazván „sto- 105 lice Božie". O súdciech duchovních nenie mi potřebí mluviti viece, nebť oni vědí z svého písma, kterak jsú dlužni učiniti právě, jakžkoli ne vždy mohú učiniti pravdy; neb jim jest poručen súd podlé toho ustavenie, jakož jsú práva ustavena. Alevšak hoře těm, ješto práva hledají svú chytrostí anebo lstí proti pravdě! I tohoť miením, jenž se súdí křiv jsa, lečť se brání, leč dobývá súdem, i řečníka jeho, stojí-liť věda proti pravdě. Pakli kto práv jest, a když přičiní křivdy ku pravdě, jako by nemněl, byť Buoh (pravdú) pravdě mohl pomoci. Jak by to mohlo pravé býti, by toho Božie pravda nepomstila a křivdy od sebe neodlúčila, leč zde pokáním, leč v uočistci těžkými mukami anebo věčně v pekle - jehož Buoh nedaj! —, kdyžť by křivda milejši byla nežli pravda, protožeť jest zde po- mohla, ještoť by pravda byla nepomohla? Protožť každému radím, ktož se súdí, aby radějí s pravdú trpěl odsúzení, nežli by co přimyslil křivdy. Pomni, kterak jest Syn Božie, jenž jest sám Pravda, byv tak potupně odsú- zen, až i smrt přijal, však - buď líbo nebo nelíbo nepřáte- lóm jeho - onť kraluje na věky, a nepřítelé jeho sú v potu- pení! Protož, budem-li s pravdú odsúzeni, jistú náději muožem mieti, že také vznikneme s pravdú, když bude pravdě vzniknúti hodno, ač se od nic nerozpáčíme. Veď rozličné věci trpiec musíme jíti do královstvie nebeského; 110 115 120 125 162
77a2 77b1 95 jako svú stolici ustavil, z niež súdí všecky věci. Jistě pravíť Pravda: „Blahoslavení, jenž lačni jsú a žieznivi pravdy“, totíž ješto žádají pravdy jako lačný jiesti a ten, komuž se chce píti, «pitie), neb praví, že budú nasyceni. Ale jakož z toho kuoru duostojného andělé jsú také vy- 100 padli a jsú již črtie, takéž i zlí súdci nevzejdú vzhuoru k těm svatým andělóm v to(va)rystvo, ale spadnú v den pravého súdu Božieho a poslednieho u věčné múky s těmi diábly, ješto jsú jim křivých súduov pomáhali, vypadše svú zlostí z toho kuoru duostojného, jenž jest nazván „sto- 105 lice Božie". O súdciech duchovních nenie mi potřebí mluviti viece, nebť oni vědí z svého písma, kterak jsú dlužni učiniti právě, jakžkoli ne vždy mohú učiniti pravdy; neb jim jest poručen súd podlé toho ustavenie, jakož jsú práva ustavena. Alevšak hoře těm, ješto práva hledají svú chytrostí anebo lstí proti pravdě! I tohoť miením, jenž se súdí křiv jsa, lečť se brání, leč dobývá súdem, i řečníka jeho, stojí-liť věda proti pravdě. Pakli kto práv jest, a když přičiní křivdy ku pravdě, jako by nemněl, byť Buoh (pravdú) pravdě mohl pomoci. Jak by to mohlo pravé býti, by toho Božie pravda nepomstila a křivdy od sebe neodlúčila, leč zde pokáním, leč v uočistci těžkými mukami anebo věčně v pekle - jehož Buoh nedaj! —, kdyžť by křivda milejši byla nežli pravda, protožeť jest zde po- mohla, ještoť by pravda byla nepomohla? Protožť každému radím, ktož se súdí, aby radějí s pravdú trpěl odsúzení, nežli by co přimyslil křivdy. Pomni, kterak jest Syn Božie, jenž jest sám Pravda, byv tak potupně odsú- zen, až i smrt přijal, však - buď líbo nebo nelíbo nepřáte- lóm jeho - onť kraluje na věky, a nepřítelé jeho sú v potu- pení! Protož, budem-li s pravdú odsúzeni, jistú náději muožem mieti, že také vznikneme s pravdú, když bude pravdě vzniknúti hodno, ač se od nic nerozpáčíme. Veď rozličné věci trpiec musíme jíti do královstvie nebeského; 110 115 120 125 162
Strana 163
pakli nebudem zde s pravdú trpěti, nebudeme s ní kralo- vati i v životě věčném. A když i v duchovních súdiech ne proto, by práva du- chovnie zlá byla, mnoho se děje proti pravdě pro zlost a chytrost lidskú, tak od súdciech (!) jako od řečníkóv i také od těch, ješto se súdie — neb, jakož sem řekl, duchovnie prá- va velmi jsú právě vymyšlena -, á, co jest i pak zlého v na- šiech (!) zemských práviech, ješto jest v nich ještě mnoho pohanských obyčejóv! A jakžkoli jest některého polepšeno za ctného arcibiskupa Arnošta, jako onoho, ješto jsú Boha pokúšeli po některých žalobách na vodu meciec, aby voda ukázala, jest-li vinen nebo nenie, po některých pak horúcie 140 železo z uohně vyjmúc dávali v holé ruce, a druhdy i ne- vinnému, aby tak ukázal svú nevinnu (!); potom opět ciesař Karel ustavil to, že kratšiemi slovy již přisahají než dříve, neb dřieve ten, jenž (pohonil), učinil žalobu velmi dlúhú a nesnadnú a sám se jie učil několik neděl neb jeho řečník, aby ji uměl prožalovati, a pak druhý), jediné ji třikrát uslyše, měl týmiž slovy přisieci, a jakž chybil na je- diném slovu, tak všecko ztratil — to jest již minulo, ač jsú se mnozí chytří i hněvali proto, že chudým vdovám i jiným sprostným nemohú škoditi tolik, jelikž by rádi —i avšak 150 78a" ještě jest to proti Božiemu přikázanie, že přísahú hledají zmatkóv, pokusiec Boha a řkúc: „Bude-liť práv, Buohť jemu pomóž!“ V tomť sú pravějše duchovnie práva. A kterak to móž dobré býti, když svědky vedú: stúpí-li levú nohú prvé, aby tiem ztratil? Aneb když zarukují, vez- 155 ma klín sukně neb pláště, hne-li jím za se, chtě snad vzvésti, a by udeřil k onoho klínu, tehdy jest ztratil! A nakrátce i sedánie i jiné takové věci ktož súdem vydává, jimiž Boha pokúšejí, aneb přijme - věz to jistě, žeť ti súdi jsú proti Bohu, těch diáblóv nástrojem, ješto jsú vypadli z toho tře- 160 tieho kuoru, skrze něžto pravé súdy Buoh vydává. A také zlý jest i to súd, ješto súdce uslyší žalobu, i nechce 145 135 77b2 130 163
pakli nebudem zde s pravdú trpěti, nebudeme s ní kralo- vati i v životě věčném. A když i v duchovních súdiech ne proto, by práva du- chovnie zlá byla, mnoho se děje proti pravdě pro zlost a chytrost lidskú, tak od súdciech (!) jako od řečníkóv i také od těch, ješto se súdie — neb, jakož sem řekl, duchovnie prá- va velmi jsú právě vymyšlena -, á, co jest i pak zlého v na- šiech (!) zemských práviech, ješto jest v nich ještě mnoho pohanských obyčejóv! A jakžkoli jest některého polepšeno za ctného arcibiskupa Arnošta, jako onoho, ješto jsú Boha pokúšeli po některých žalobách na vodu meciec, aby voda ukázala, jest-li vinen nebo nenie, po některých pak horúcie 140 železo z uohně vyjmúc dávali v holé ruce, a druhdy i ne- vinnému, aby tak ukázal svú nevinnu (!); potom opět ciesař Karel ustavil to, že kratšiemi slovy již přisahají než dříve, neb dřieve ten, jenž (pohonil), učinil žalobu velmi dlúhú a nesnadnú a sám se jie učil několik neděl neb jeho řečník, aby ji uměl prožalovati, a pak druhý), jediné ji třikrát uslyše, měl týmiž slovy přisieci, a jakž chybil na je- diném slovu, tak všecko ztratil — to jest již minulo, ač jsú se mnozí chytří i hněvali proto, že chudým vdovám i jiným sprostným nemohú škoditi tolik, jelikž by rádi —i avšak 150 78a" ještě jest to proti Božiemu přikázanie, že přísahú hledají zmatkóv, pokusiec Boha a řkúc: „Bude-liť práv, Buohť jemu pomóž!“ V tomť sú pravějše duchovnie práva. A kterak to móž dobré býti, když svědky vedú: stúpí-li levú nohú prvé, aby tiem ztratil? Aneb když zarukují, vez- 155 ma klín sukně neb pláště, hne-li jím za se, chtě snad vzvésti, a by udeřil k onoho klínu, tehdy jest ztratil! A nakrátce i sedánie i jiné takové věci ktož súdem vydává, jimiž Boha pokúšejí, aneb přijme - věz to jistě, žeť ti súdi jsú proti Bohu, těch diáblóv nástrojem, ješto jsú vypadli z toho tře- 160 tieho kuoru, skrze něžto pravé súdy Buoh vydává. A také zlý jest i to súd, ješto súdce uslyší žalobu, i nechce 145 135 77b2 130 163
Strana 164
78a2 78b1 slyšeti odpovědi jinak, než aby toliko řekl, jest-li vinen neb nevinen, a tak vše na pospěch chtiec odbyti. Mnohemť by to upřiemnějšie bylo, aby obžalovaný odpoviedal žalobní- kově řeči a súdce, přeslyšiec je oboje, i rozeznali mezi nima. Neb často by se někto v něčem, což vinen jest, poznal, a druhého by zapřel, jímž nenie vinen, Ale tak oba před Bohem budeta křiva, i ten, jenž křivě žaluje, přimiesiv 170 ku pravdě křivdy, i tento řka: „Nevinen jsem vším!“ a jsa v něčem vinen. A tak spolu jsú všickni křivi. I kterak opět mám chváliti svědečstvie to, jenž svědčie na peněziech a nevědúc, co svědčí? Mnohemť jest to lépe v duchovniem právě, ješto každého svědka přinutie, aby svědčil, co vie o té p(ř)i, a pod přísahú pověděl pravdu, což mu jest známo a kterak to vie, jakož jeho potom tíží, a pak súdce podlé toho svědečstvie súdí. Ale snadně-liť by tu práci vzvykli úředníci, ani řiekají jako z klamu, ale poněť se na pravdu chýlé, řkúc: „Pro Buohť tuto nesedíme, sedímeť pro penieze!“ I kam jste svój smysl děli, nebožátka, kterak vy Buoží zpósob převraciete Buoh ustavil, aby súdce súdili ] lid, aby lidé pokoj měli mezi sebú, a vy pak súdíte proto, abyšte vy měli peníze lid- ské, a proto úřady den ote dne vždy dráže a dráže zakupu- jete! Téť kúpě já vám nijakež nechválím, když proto chcete súditi, abyšte brali penieze lidské neskrovně a jimi se roz- mohli. Jinéť by bylo, když byšte súdiec pro Buoh a pro obecné dobré nezakupujíc, ale abyšte mohli nésti práci a náklad úřadu svého, od úřadu skrovně pomoc berúc a s milosrdenstvím, a najviec od sprostniech; ale kupčiti v sú- diech i ziskuov hlédati v nich — nijakež to dobré nenie! Ved lakomstvoť i múdré lidi oslepuje. Anižť chválím těm proda- vačóm, ješto úřady súdové prodávají. Neb nečinie snad, jako jest radda byla dána Mojžiešovi, aby obral ze všeho lidu múdré muže, jenž by se Boha báli a lakomstvo nená- viděli, ať by ti súdili lid. 175 180 185 190 165 195 164
78a2 78b1 slyšeti odpovědi jinak, než aby toliko řekl, jest-li vinen neb nevinen, a tak vše na pospěch chtiec odbyti. Mnohemť by to upřiemnějšie bylo, aby obžalovaný odpoviedal žalobní- kově řeči a súdce, přeslyšiec je oboje, i rozeznali mezi nima. Neb často by se někto v něčem, což vinen jest, poznal, a druhého by zapřel, jímž nenie vinen, Ale tak oba před Bohem budeta křiva, i ten, jenž křivě žaluje, přimiesiv 170 ku pravdě křivdy, i tento řka: „Nevinen jsem vším!“ a jsa v něčem vinen. A tak spolu jsú všickni křivi. I kterak opět mám chváliti svědečstvie to, jenž svědčie na peněziech a nevědúc, co svědčí? Mnohemť jest to lépe v duchovniem právě, ješto každého svědka přinutie, aby svědčil, co vie o té p(ř)i, a pod přísahú pověděl pravdu, což mu jest známo a kterak to vie, jakož jeho potom tíží, a pak súdce podlé toho svědečstvie súdí. Ale snadně-liť by tu práci vzvykli úředníci, ani řiekají jako z klamu, ale poněť se na pravdu chýlé, řkúc: „Pro Buohť tuto nesedíme, sedímeť pro penieze!“ I kam jste svój smysl děli, nebožátka, kterak vy Buoží zpósob převraciete Buoh ustavil, aby súdce súdili ] lid, aby lidé pokoj měli mezi sebú, a vy pak súdíte proto, abyšte vy měli peníze lid- ské, a proto úřady den ote dne vždy dráže a dráže zakupu- jete! Téť kúpě já vám nijakež nechválím, když proto chcete súditi, abyšte brali penieze lidské neskrovně a jimi se roz- mohli. Jinéť by bylo, když byšte súdiec pro Buoh a pro obecné dobré nezakupujíc, ale abyšte mohli nésti práci a náklad úřadu svého, od úřadu skrovně pomoc berúc a s milosrdenstvím, a najviec od sprostniech; ale kupčiti v sú- diech i ziskuov hlédati v nich — nijakež to dobré nenie! Ved lakomstvoť i múdré lidi oslepuje. Anižť chválím těm proda- vačóm, ješto úřady súdové prodávají. Neb nečinie snad, jako jest radda byla dána Mojžiešovi, aby obral ze všeho lidu múdré muže, jenž by se Boha báli a lakomstvo nená- viděli, ať by ti súdili lid. 175 180 185 190 165 195 164
Strana 165
Praví svatý Tomáš z Akvina k jedné hrabini: „Nepo- dobnéť jest takové věci zaprodávati; neb často, ješto by se hodili k těm úřadóm tobě i tvé chudině, ti aneboť jsú chudi, že nemohú jich zakúpiti, aneb nechtie, neb jsú dobři a ne- stojí po takových z(i)štiech. Protož radše přinutkaj je i pod bezděčí, kdež vzvieš takové lidi, ještoť by se hodili k tomu, ať pósobie ty úřady, neb jich pósobením i tobě i tvé chudině budeť lépe. A býváť to, že, kteřížť jsú najhoršie, ještoť by tvé chudině činili zádav, tiť je najspieš zakupují. Což viece mluviti o tom? I toť jest zlé v súdiech zemských, že pro jednu odpověd má kto ztratiti všicku svú při, ač jest i práv. Podobné by bylo, aby méně něco ztratil pro takovú věc, jakož jest v duchovniem právě. I jedno-liť jest nepořádné, jehož já neviem všeho a ne- 210 pomním, když súdce viece stojí po svých úžitciech než po obecném dobrém? Protož, kdež se pravdě protivie pro své úžitky aneb pro přiezen neb pročkolivěk, tuť pokuty neutekú podlé své vinny (!) s těmi diábly, ješto jsú z toho třetieho kuoru strčeni z nebe, i ti také, jakož sem řekl, ješto proti pravdě hlédají práva, i s řečníky svými, když vědúc v čemžkoli pravého utískají buď skřekem, buď dlením pře aneb křivdu povědúc. Avšak některú věc móž dobře mlčeti řečník, ale křivdy nemá pověděti za pravdu. A také, když počne při (v )ésti mně, by byla pravá, a potom ji pozná, že jest křivá, jakož praví svatý Tomáš, nemáť nikoli pronositi tajemstvie té pře straně druhé, ani také, věda křivú při, má držeti ji, ale má jí zbýti múdře aneb navésti toho, jehož při nese, aby se smluvil a dosti učinil svému protivníku za jeho škodu. Téžť řku domáciem chytrým rokovníkóm, kteříž utískají pravdy sprostnějšicho svú chytrostí aneb mocí, žeť dojdú hoře s těmi diábly, a najviec, když vědúc stojie po křivdě. Neb na domáciech rociech viece po pravdě než po právu súditi slušie a smluvovati lidi. 200 205 215 220 225 79a1 78b3 230 165
Praví svatý Tomáš z Akvina k jedné hrabini: „Nepo- dobnéť jest takové věci zaprodávati; neb často, ješto by se hodili k těm úřadóm tobě i tvé chudině, ti aneboť jsú chudi, že nemohú jich zakúpiti, aneb nechtie, neb jsú dobři a ne- stojí po takových z(i)štiech. Protož radše přinutkaj je i pod bezděčí, kdež vzvieš takové lidi, ještoť by se hodili k tomu, ať pósobie ty úřady, neb jich pósobením i tobě i tvé chudině budeť lépe. A býváť to, že, kteřížť jsú najhoršie, ještoť by tvé chudině činili zádav, tiť je najspieš zakupují. Což viece mluviti o tom? I toť jest zlé v súdiech zemských, že pro jednu odpověd má kto ztratiti všicku svú při, ač jest i práv. Podobné by bylo, aby méně něco ztratil pro takovú věc, jakož jest v duchovniem právě. I jedno-liť jest nepořádné, jehož já neviem všeho a ne- 210 pomním, když súdce viece stojí po svých úžitciech než po obecném dobrém? Protož, kdež se pravdě protivie pro své úžitky aneb pro přiezen neb pročkolivěk, tuť pokuty neutekú podlé své vinny (!) s těmi diábly, ješto jsú z toho třetieho kuoru strčeni z nebe, i ti také, jakož sem řekl, ješto proti pravdě hlédají práva, i s řečníky svými, když vědúc v čemžkoli pravého utískají buď skřekem, buď dlením pře aneb křivdu povědúc. Avšak některú věc móž dobře mlčeti řečník, ale křivdy nemá pověděti za pravdu. A také, když počne při (v )ésti mně, by byla pravá, a potom ji pozná, že jest křivá, jakož praví svatý Tomáš, nemáť nikoli pronositi tajemstvie té pře straně druhé, ani také, věda křivú při, má držeti ji, ale má jí zbýti múdře aneb navésti toho, jehož při nese, aby se smluvil a dosti učinil svému protivníku za jeho škodu. Téžť řku domáciem chytrým rokovníkóm, kteříž utískají pravdy sprostnějšicho svú chytrostí aneb mocí, žeť dojdú hoře s těmi diábly, a najviec, když vědúc stojie po křivdě. Neb na domáciech rociech viece po pravdě než po právu súditi slušie a smluvovati lidi. 200 205 215 220 225 79a1 78b3 230 165
Strana 166
79b1 235 245 250 Slýchal sem také, ano někteří mezi sebú promlúvají, proč jest málo jurist svatých. I domýšlévám se, že mnozí jediné pro čest světskú a že jest peněžito rozomnu býti v práviech, i učie se jim, a jsúc neprázdni s rozličnými súdy, často své mysli k Bohu nepozdvihnú; a také snad proto, že mnoho práv jest pro lidskú křehkost ustaveno, ješto před Bohem nenie právo, jako taková práva, kteréž (!) jsú mezi mnohý- mi kupci, jichž súd práv lidských pro tovarystvie lidské nemuož mstíti. Ale právo Božie najmenšie takové věci ne- 240 nechá bez pomsty. Protož, ktož práva čtú ústavně z jakéhos nedbavého ne- rozmyšlenie, zdá se jim, když nejsú proti právóm psaným, že na tom dosti; ale ktož čtú Písmo svaté, ti se vždy mohú pomnieti z něho, kde jsú a v kterakém nebezpečenství a k jakému duostojenstvie mají přijíti. Protož jsú vždy v žá- dosti dobré a pilni sebe, vidúc své mnohé nedostatky. Ale to jest jist(é), kdež leč i súdce, leč řečníci, leč písaři pilni jsú pravdy a mají ustanovile úklidnú mysl, že jimi ani la- komstvo hýbe od pravdy ani bázen ani přiezen ani nepřie- zen, leč by kdy právo musilo hnúti pravdú, jako sem dřieve řekl, tu by oni nebyli vinni, ale ti, ktož právo vedú proti pravdě. Tuť sám Buoh přebývá v nich a z nich své súdy vydává a potom, ač i s zdejší jich prací, jakž jest obykl, dovede je do královstvie nebeského, k těm andělóm v tova- 255 rystvo z třetieho kuoru. Jehož nám dopomoz, Pane Bože! Amen. 79a2 O KÓRU, JEŠTO SE PŘIPODOBNÁVÁ K PÁNOM 5 Skonav řeč o prvnie jerarchí, již o druhé mluviti budu. Neb, jakož první povzdvíh á) nás k Bohu a drží nás při něm, když jako súd vydáme, co kdy máme činiti, a vieme mnoho těch věcí, pro něž se zapálíme u milování Boha, takéž druhá vede dolejšie a táhne je k té první. 166
79b1 235 245 250 Slýchal sem také, ano někteří mezi sebú promlúvají, proč jest málo jurist svatých. I domýšlévám se, že mnozí jediné pro čest světskú a že jest peněžito rozomnu býti v práviech, i učie se jim, a jsúc neprázdni s rozličnými súdy, často své mysli k Bohu nepozdvihnú; a také snad proto, že mnoho práv jest pro lidskú křehkost ustaveno, ješto před Bohem nenie právo, jako taková práva, kteréž (!) jsú mezi mnohý- mi kupci, jichž súd práv lidských pro tovarystvie lidské nemuož mstíti. Ale právo Božie najmenšie takové věci ne- 240 nechá bez pomsty. Protož, ktož práva čtú ústavně z jakéhos nedbavého ne- rozmyšlenie, zdá se jim, když nejsú proti právóm psaným, že na tom dosti; ale ktož čtú Písmo svaté, ti se vždy mohú pomnieti z něho, kde jsú a v kterakém nebezpečenství a k jakému duostojenstvie mají přijíti. Protož jsú vždy v žá- dosti dobré a pilni sebe, vidúc své mnohé nedostatky. Ale to jest jist(é), kdež leč i súdce, leč řečníci, leč písaři pilni jsú pravdy a mají ustanovile úklidnú mysl, že jimi ani la- komstvo hýbe od pravdy ani bázen ani přiezen ani nepřie- zen, leč by kdy právo musilo hnúti pravdú, jako sem dřieve řekl, tu by oni nebyli vinni, ale ti, ktož právo vedú proti pravdě. Tuť sám Buoh přebývá v nich a z nich své súdy vydává a potom, ač i s zdejší jich prací, jakž jest obykl, dovede je do královstvie nebeského, k těm andělóm v tova- 255 rystvo z třetieho kuoru. Jehož nám dopomoz, Pane Bože! Amen. 79a2 O KÓRU, JEŠTO SE PŘIPODOBNÁVÁ K PÁNOM 5 Skonav řeč o prvnie jerarchí, již o druhé mluviti budu. Neb, jakož první povzdvíh á) nás k Bohu a drží nás při něm, když jako súd vydáme, co kdy máme činiti, a vieme mnoho těch věcí, pro něž se zapálíme u milování Boha, takéž druhá vede dolejšie a táhne je k té první. 166
Strana 167
I jsú první andělé v té druhé jerarchí, ješto latině slove dominaciones, jako by řekl „panující“. Neb zpuosobem Božím nějak jako panstvo mají nad nižšími. K tomu kuoru móž připodobnán býti stav panstvie světského, neb má býti vzpanilé mysli, laciného neváže draho a viece dobré dráže váže a nelituje viece dobrého pro méně dobré; a má mocně panovati, ijedné se nepoddada nesličnosti. A tak z toho pořádu najprv a zvláště jsú císaři jelikož ke všemu světu, pak králi k svým zemiem, páni větší nebo menší v svých panstvích. Protož, cožť jedněm řku tuto, to neb podobné k tomu každý, ktož má jaké panovánie nad kým, znamenaj, jako by jemu řečeno bylo. I řku najprv, že každý pán pilně má to znamenati a za to mieti, že chce-li k Bohu, má jíti zřiezením Božiem. I jest to 20 Božie zřízenie, že, jakož ti andělé, ješto tróni slovú, jsú pod oněmi, k nimž sme učené v svatém Písmě přirovnali, takéž tito v čtvrtém kuoru, jichžto podobenstvie nese pan- stvie zde na světě, jsú pod tróny. Protož páni tak mají pa- novati, jakož je práva vedú, ale ne, jakž chtie; neb ne oni jsú nad právem ustaveni, ale právo jest nad nimi. Avšakž podlé práva mohú některá nehodná práva proměňovati a dobrá ustavovati s povolením své obce neb staršiech z obce právem úřadu svého. A protož snad také i slovú páni, neb jim toho přeje právo, ale slušie jim to činiti s múdrosti 30 pro obecné dobré a s dobrú raddú. A protož slušné jest pánóm Písma poslúchati a kazatelóv spravedlivých a býti rozomnu; jakož jim i Šalomún radí řka: „Poslúchajte, králi, a rozomějte, naučte se súdce, ješto súdíte kraje zemské! Přichylte uši své, ješto máte pod sebú lid mnohý a mílo jest vám, že se okolo vás trú zástupové lidští, neb dána jest vám od Boha moc najvyššicho, jenž otíže (vašich) skutkóv a projde všecka myšlenie vaše, že, jsúce služebníci jeho, právě jste nesúdili. Hrozně a skuoroť se ukáže vám, (neb) súd najtvrdší v těch, ješto jinými vládn ú), bud(e). Menším 40 80a2 15 35 10 25 80a" 7952 167
I jsú první andělé v té druhé jerarchí, ješto latině slove dominaciones, jako by řekl „panující“. Neb zpuosobem Božím nějak jako panstvo mají nad nižšími. K tomu kuoru móž připodobnán býti stav panstvie světského, neb má býti vzpanilé mysli, laciného neváže draho a viece dobré dráže váže a nelituje viece dobrého pro méně dobré; a má mocně panovati, ijedné se nepoddada nesličnosti. A tak z toho pořádu najprv a zvláště jsú císaři jelikož ke všemu světu, pak králi k svým zemiem, páni větší nebo menší v svých panstvích. Protož, cožť jedněm řku tuto, to neb podobné k tomu každý, ktož má jaké panovánie nad kým, znamenaj, jako by jemu řečeno bylo. I řku najprv, že každý pán pilně má to znamenati a za to mieti, že chce-li k Bohu, má jíti zřiezením Božiem. I jest to 20 Božie zřízenie, že, jakož ti andělé, ješto tróni slovú, jsú pod oněmi, k nimž sme učené v svatém Písmě přirovnali, takéž tito v čtvrtém kuoru, jichžto podobenstvie nese pan- stvie zde na světě, jsú pod tróny. Protož páni tak mají pa- novati, jakož je práva vedú, ale ne, jakž chtie; neb ne oni jsú nad právem ustaveni, ale právo jest nad nimi. Avšakž podlé práva mohú některá nehodná práva proměňovati a dobrá ustavovati s povolením své obce neb staršiech z obce právem úřadu svého. A protož snad také i slovú páni, neb jim toho přeje právo, ale slušie jim to činiti s múdrosti 30 pro obecné dobré a s dobrú raddú. A protož slušné jest pánóm Písma poslúchati a kazatelóv spravedlivých a býti rozomnu; jakož jim i Šalomún radí řka: „Poslúchajte, králi, a rozomějte, naučte se súdce, ješto súdíte kraje zemské! Přichylte uši své, ješto máte pod sebú lid mnohý a mílo jest vám, že se okolo vás trú zástupové lidští, neb dána jest vám od Boha moc najvyššicho, jenž otíže (vašich) skutkóv a projde všecka myšlenie vaše, že, jsúce služebníci jeho, právě jste nesúdili. Hrozně a skuoroť se ukáže vám, (neb) súd najtvrdší v těch, ješto jinými vládn ú), bud(e). Menším 40 80a2 15 35 10 25 80a" 7952 167
Strana 168
80b" 45 50 55 70 bude milosrdenstvie pójčeno; ale mocn(í) mocné múky trpěti budú. Neb neskryje se ijeden před Bohem ani se Buoh čie velikosti báti bude; neb on jest učinil malého i velikého a zajedno má o každém péči. Ale silným silnější múky budú. K vámť, ó králové, tyto řeči se chýlé, abyšte (se) ode mne, jenž sem dříve vás byl, učil i) múdrosti a nepohýři)li. Neb, ktož se naučí spravedlnosti, naleznú, co by otpověděli. A protož žádajte řečí mých a milujte je.“ To jest řeč Šalo- múnova, ješto má z práva býti v srdci každému pánu. A také ijeden ciesař, ijeden král, ijeden pán neb najmenší pánek, chce-li podlé toho, jakož jest Buoh zpósobil, rozo- měti, nemáť za to mieti, by proň byla obec ta, ješto jest poddána jemu, ale za to měj - a toť jest jistá pravda - že pán pro obecný lid jest ustaven. Veď ižádnéhoť jest mátě jeho pánem aneb ciesařem aneb králem neurodila ihned; anižť jest od prva počátka bylo I pánóv, ale rovni sobě lidé byli. Ale zlost jest lidská zavinila, že již musí nad sebú pány mieti. Pakli kto svým panováním odpadne od pravdy Božieho 60 zpořízenie podštívaním těch padlých andělóv, ješto jsú se s svú zlú žádostí od pravdy hnuli, a že sám pro svú hrdú žádost, ale ne pro obecné dobré panuje, však pro to bez své vuole jest služebník Božie, jakož jsú i črtie služebníci Božie, ač i nechtiec, když jedny nuzí pro jich hřiechy, a druhým 65 odplaty v nebesiech přičínějí; neb i ze zlého Buoh umí vy- brati dobré. Takť jest právě o těch pániech, ješto ne pro Božie zpuosob, ale pro svú hrdú mysl, jakož sem řekl, hlé- dají, aby panovali. A jakžkolivěk někdy pravdu učinie, avšak to ne pro Buoh, ale pro se činie; a jakžkoli své chu- diny brání, však ne jako slepička svých kuřátek před luňá- kem, ale jako pes brání mrchy, aby jí nejedli jiní psi, ale aby on sám všicku obhlodal. Protož ne podlé toho účinka, že brání chudiny, budú mieti] odplatu; ač se i hodí co k ně- čemu, že panují, ale podlé jich úmysla zlého budú mieti 80b2 168
80b" 45 50 55 70 bude milosrdenstvie pójčeno; ale mocn(í) mocné múky trpěti budú. Neb neskryje se ijeden před Bohem ani se Buoh čie velikosti báti bude; neb on jest učinil malého i velikého a zajedno má o každém péči. Ale silným silnější múky budú. K vámť, ó králové, tyto řeči se chýlé, abyšte (se) ode mne, jenž sem dříve vás byl, učil i) múdrosti a nepohýři)li. Neb, ktož se naučí spravedlnosti, naleznú, co by otpověděli. A protož žádajte řečí mých a milujte je.“ To jest řeč Šalo- múnova, ješto má z práva býti v srdci každému pánu. A také ijeden ciesař, ijeden král, ijeden pán neb najmenší pánek, chce-li podlé toho, jakož jest Buoh zpósobil, rozo- měti, nemáť za to mieti, by proň byla obec ta, ješto jest poddána jemu, ale za to měj - a toť jest jistá pravda - že pán pro obecný lid jest ustaven. Veď ižádnéhoť jest mátě jeho pánem aneb ciesařem aneb králem neurodila ihned; anižť jest od prva počátka bylo I pánóv, ale rovni sobě lidé byli. Ale zlost jest lidská zavinila, že již musí nad sebú pány mieti. Pakli kto svým panováním odpadne od pravdy Božieho 60 zpořízenie podštívaním těch padlých andělóv, ješto jsú se s svú zlú žádostí od pravdy hnuli, a že sám pro svú hrdú žádost, ale ne pro obecné dobré panuje, však pro to bez své vuole jest služebník Božie, jakož jsú i črtie služebníci Božie, ač i nechtiec, když jedny nuzí pro jich hřiechy, a druhým 65 odplaty v nebesiech přičínějí; neb i ze zlého Buoh umí vy- brati dobré. Takť jest právě o těch pániech, ješto ne pro Božie zpuosob, ale pro svú hrdú mysl, jakož sem řekl, hlé- dají, aby panovali. A jakžkolivěk někdy pravdu učinie, avšak to ne pro Buoh, ale pro se činie; a jakžkoli své chu- diny brání, však ne jako slepička svých kuřátek před luňá- kem, ale jako pes brání mrchy, aby jí nejedli jiní psi, ale aby on sám všicku obhlodal. Protož ne podlé toho účinka, že brání chudiny, budú mieti] odplatu; ač se i hodí co k ně- čemu, že panují, ale podlé jich úmysla zlého budú mieti 80b2 168
Strana 169
pomstu s těmi diábly, ješto jsú nesstáli s těmi svatými anděly 75 v tom v čtvrtém kuoru u vuoli Božie. A jakož praví svatý Pavel: „Ktož chtie bohati býti, upadnú v rozličná lákanie a v osidla, ješto topí lidi na za- tracenie.“ Sluší se na to rozmysliti každému, ktož žádá panstva, a uskrovniti tak svú žádost, jakž by nebyla proti Bohu. Ale ktož panují sami pro se, že jim viece chutno mieti zdejší čest nebo rozkoš aneb zbožie, jenž vše brzce mine, než od Boha u věčném bydle čest věčnú, rozkoš pravú i sbožie hojné, tiť se nerozmýšlejí na to slovo svatého Pavla, i váznu jako ptáci na otržni v uosidla, ješto je topie do za- 85 tracenie, majíc svobodstvo panovánie k zásloně pravdy, ne panovánie vinú, ale svého lakomstva, že snad mnějí, by, což mohú, vše slušalo. O tom pak o všem i mluviti nenie třeba před múdrými, ješto řiekají blázniví páni: „C/h)lapť jest jako vrba: čímž 90 8la ji častějí obrubáš, tiemť se hustějí obalí.“ A ktoť toho nevie, chce-li jediné věděti, že, jakož ižádnému ciziemu, takéž ovšem ani sobě poddanému ijeden pán nemá křivdy uči- niti? Neb ač jest z každého hřiech, avšak z poddaného sobě jest mnohem větší. Ohyzdná jest věc i před Bohem i před lidmi, by kto sám tomu učinil křivdu, jehož má brániti křivdě. Protož slušie pánóm, aby, kdež mohú, poddaným svým byli dobrotivi, ale ne proti Bohu; pakli dobrota ne- móž prospěti, má pán moc svého práva proti nebojácným ukázati, a viece pro obecné dobré než sám pro své. Neb ktož 100 zlým odpúštie, tenť dobrým škodie. A také každý pán má se pilně hněvu střieci, aby z hněvu ižádnému nebyl těžek proti pravdě; a také lakomstva, aby svých nedřel proti pravdě, chtě bohat býti; a lenosti ovšem, aby se zlému svým nedbáním rozmoci nedal. Neb i sám sebe i toho, což má, pro obecné dobré s múdrostí má nasaditi; neb má býti štít dobrým a kladivo zlým. A protož jestiť zjednána věc Božím zpuosobem, aby páni 80 105 95 81 a2 169
pomstu s těmi diábly, ješto jsú nesstáli s těmi svatými anděly 75 v tom v čtvrtém kuoru u vuoli Božie. A jakož praví svatý Pavel: „Ktož chtie bohati býti, upadnú v rozličná lákanie a v osidla, ješto topí lidi na za- tracenie.“ Sluší se na to rozmysliti každému, ktož žádá panstva, a uskrovniti tak svú žádost, jakž by nebyla proti Bohu. Ale ktož panují sami pro se, že jim viece chutno mieti zdejší čest nebo rozkoš aneb zbožie, jenž vše brzce mine, než od Boha u věčném bydle čest věčnú, rozkoš pravú i sbožie hojné, tiť se nerozmýšlejí na to slovo svatého Pavla, i váznu jako ptáci na otržni v uosidla, ješto je topie do za- 85 tracenie, majíc svobodstvo panovánie k zásloně pravdy, ne panovánie vinú, ale svého lakomstva, že snad mnějí, by, což mohú, vše slušalo. O tom pak o všem i mluviti nenie třeba před múdrými, ješto řiekají blázniví páni: „C/h)lapť jest jako vrba: čímž 90 8la ji častějí obrubáš, tiemť se hustějí obalí.“ A ktoť toho nevie, chce-li jediné věděti, že, jakož ižádnému ciziemu, takéž ovšem ani sobě poddanému ijeden pán nemá křivdy uči- niti? Neb ač jest z každého hřiech, avšak z poddaného sobě jest mnohem větší. Ohyzdná jest věc i před Bohem i před lidmi, by kto sám tomu učinil křivdu, jehož má brániti křivdě. Protož slušie pánóm, aby, kdež mohú, poddaným svým byli dobrotivi, ale ne proti Bohu; pakli dobrota ne- móž prospěti, má pán moc svého práva proti nebojácným ukázati, a viece pro obecné dobré než sám pro své. Neb ktož 100 zlým odpúštie, tenť dobrým škodie. A také každý pán má se pilně hněvu střieci, aby z hněvu ižádnému nebyl těžek proti pravdě; a také lakomstva, aby svých nedřel proti pravdě, chtě bohat býti; a lenosti ovšem, aby se zlému svým nedbáním rozmoci nedal. Neb i sám sebe i toho, což má, pro obecné dobré s múdrostí má nasaditi; neb má býti štít dobrým a kladivo zlým. A protož jestiť zjednána věc Božím zpuosobem, aby páni 80 105 95 81 a2 169
Strana 170
81b1 81b2 115 120 135 od svých poddaných měli určené dani, aby mohli tiem svój pořád vésti, jich dobré obmýšlejíc; ale jakž vyjdú z míry dávného ustavenie, (nu)ziec lid, neposlúchajíc svatého Jana Křtitele, jenž učieše rytieře, když ho tázáchu, kterak by měli živi býti, řka: „Nečiňte žádnému násilé, ani koho obviňte křivdú, a mějte dosti na své dani určené“ - jinak nejsú páni, ale násilníci. Neb ten jest pán pravý, ktož se nestrachuje ani bojí jiného, jediné šeredně učiniti. (Ale ktož se chudoby bojí,) brzoť pro ni učiní křivdu, a tak nenie pán pravý. Neb Seneka die: „Ktož se bojí chudoby, toho se jest třeba báti.“ A páni nejsú proto, jakož praví svatý Pavel, aby se jich dobří a spravedliví báti měli. Ale dobří páni, jsú-li dobře živi, tak mají s svými poddanými býti, aby je mohli milovati a z milosti v počest je mieti. Pakli jest lako- mec I pán, kterak se jest nebáti jeho i dobrému, když proti Božiemu zpuosobu který zbožie dobývá? Očité znamenie 125 v jedné věci činie i v druhé zlé domněnie. A protož od stara dávna, ktož chtie slúti páni — menší nebo větší -, stydí se kupčením, aby lakomstva neukázali. Neb jim jistě nepříslušie, poněvadž mají úroky i jiné dani své spravedlivé, po takových zištiech státi, neb to nepří- 130 slušie k tomu stavu, ješto má odtáhnúti svú mysl od toho ode všeho, jehož se které zlé domněnie blízko přídrží. Protož, aby se lépe uměli vystříhati zlého zbožie, ktož chtí býti dobří páni, i chciť svój úmysl o úrociech i o jiných jich daniech pověděti. A najprvé o úrociech: Ižádnýť s právem nemá bráti úro- ka než věda kdy, proč aneb s čeho. Neb ktož by dal komu svú rolí, aby jí těžal, aneb místo, aby sobě na něm duom ustavil, aneb duom, aby v něm činil svú potřebu, a dával z toho úroční plat, ten plat svobodně móž každý pán mieti 140 tak, jakož jest smluvil; leč by onoho při(el)iš přetáhl, že by nemohl stačiti, tehdy má své zase vzieti, vzdá-li jemu, ne- chtě déle úroka platiti. A z toho mi se zdá, že by to nebyl 110 170
81b1 81b2 115 120 135 od svých poddaných měli určené dani, aby mohli tiem svój pořád vésti, jich dobré obmýšlejíc; ale jakž vyjdú z míry dávného ustavenie, (nu)ziec lid, neposlúchajíc svatého Jana Křtitele, jenž učieše rytieře, když ho tázáchu, kterak by měli živi býti, řka: „Nečiňte žádnému násilé, ani koho obviňte křivdú, a mějte dosti na své dani určené“ - jinak nejsú páni, ale násilníci. Neb ten jest pán pravý, ktož se nestrachuje ani bojí jiného, jediné šeredně učiniti. (Ale ktož se chudoby bojí,) brzoť pro ni učiní křivdu, a tak nenie pán pravý. Neb Seneka die: „Ktož se bojí chudoby, toho se jest třeba báti.“ A páni nejsú proto, jakož praví svatý Pavel, aby se jich dobří a spravedliví báti měli. Ale dobří páni, jsú-li dobře živi, tak mají s svými poddanými býti, aby je mohli milovati a z milosti v počest je mieti. Pakli jest lako- mec I pán, kterak se jest nebáti jeho i dobrému, když proti Božiemu zpuosobu který zbožie dobývá? Očité znamenie 125 v jedné věci činie i v druhé zlé domněnie. A protož od stara dávna, ktož chtie slúti páni — menší nebo větší -, stydí se kupčením, aby lakomstva neukázali. Neb jim jistě nepříslušie, poněvadž mají úroky i jiné dani své spravedlivé, po takových zištiech státi, neb to nepří- 130 slušie k tomu stavu, ješto má odtáhnúti svú mysl od toho ode všeho, jehož se které zlé domněnie blízko přídrží. Protož, aby se lépe uměli vystříhati zlého zbožie, ktož chtí býti dobří páni, i chciť svój úmysl o úrociech i o jiných jich daniech pověděti. A najprvé o úrociech: Ižádnýť s právem nemá bráti úro- ka než věda kdy, proč aneb s čeho. Neb ktož by dal komu svú rolí, aby jí těžal, aneb místo, aby sobě na něm duom ustavil, aneb duom, aby v něm činil svú potřebu, a dával z toho úroční plat, ten plat svobodně móž každý pán mieti 140 tak, jakož jest smluvil; leč by onoho při(el)iš přetáhl, že by nemohl stačiti, tehdy má své zase vzieti, vzdá-li jemu, ne- chtě déle úroka platiti. A z toho mi se zdá, že by to nebyl 110 170
Strana 171
dobrý úročný plat, ktož by kúpil jediné tak holý plat a ne- kúpil něčeho jménem, s čeho by jemu měl ten plat jíti. A také, ktož od koho úrok béře, povinen jest jemu to svo- 145 bodno učiniti, z čehož jemu platí úrok, práva jemu pomá- hati a před násilím, pokadž muož, jej brániti. A tiem činem ktož by čí oprávce byl, mohl by od něho také něco mieti, ač by i jeho rolé neb domu aneb jiné takové věci nejměl. Jmienímť (!) (z) světských; neb kněžský řád pod ižádnú 150 dan neslušie pánóm z práva. Dostiť mají, modléc se za svět- ský lid, a nahrazují duchovnie jich nedostatky. Neb tak jest Buoh vešken běh zpósobil tohoto světa, že ijeden nemá prázden jiesti svého 1 chleba; protož nám i kázal jest v páteři prositi ne cizieho chleba, ale svého. 155 Chléb náš jest, když jeho některú stranú zaslúžíme, pracujíc o něm; avšak tak jest náš, ač nám jej Buoh dá, neb, nedá-li nám ho Buoh, anižť náš bude, ani nám k úžitku přijde, ač by již i náš byl. Protož die žaltář: „Usilé svú rukú budeš jísti: blažený jsi a dobře tobě bude.“ A pak jinde nechválí 160 těch, ješto nemají lidské práce a ješto netrpie (s) spravedli- vý(mi), že totíž věčně trpěti budú. Ale já toho také nehyz- dím, ač kto úroky béře a sám o lidech nemá práce pro ně- jakú podobnú věc, když miesto sebe má jiného, jenž móž nésti jeho práci. Mýta a cla také berú páni někdy spravedlivě, a druhdy zle. Spravedlivé mýto aneb clo jest, když jest kniežetem aneb králem té země ustaveno pro některú pilnú potřebu, jako aby cest stříhli, kupcóm činiece pokoj, aneb aby mosty dělali, cesty [ opravovali; ale jakž by ta potřeba minula, tak by i to mýto minúti mělo. Avšak ktož chová na to lidi, když by potřeba byla, aby střehl cest, tenť i v pokoj muož bráti mýto od kupcóv; neb móž se to nahoditi, že to, což jest v pokoji dlúhú chvíli bráno mýto, budeť v jednu chvíli v nepokoji vše nalezeno. Ale ktož od kněží a od svobodných 175 panoší a vládyk mýto berú, křivěť je berú podlé práva du- 82a1 165 170 82a3 171
dobrý úročný plat, ktož by kúpil jediné tak holý plat a ne- kúpil něčeho jménem, s čeho by jemu měl ten plat jíti. A také, ktož od koho úrok béře, povinen jest jemu to svo- 145 bodno učiniti, z čehož jemu platí úrok, práva jemu pomá- hati a před násilím, pokadž muož, jej brániti. A tiem činem ktož by čí oprávce byl, mohl by od něho také něco mieti, ač by i jeho rolé neb domu aneb jiné takové věci nejměl. Jmienímť (!) (z) světských; neb kněžský řád pod ižádnú 150 dan neslušie pánóm z práva. Dostiť mají, modléc se za svět- ský lid, a nahrazují duchovnie jich nedostatky. Neb tak jest Buoh vešken běh zpósobil tohoto světa, že ijeden nemá prázden jiesti svého 1 chleba; protož nám i kázal jest v páteři prositi ne cizieho chleba, ale svého. 155 Chléb náš jest, když jeho některú stranú zaslúžíme, pracujíc o něm; avšak tak jest náš, ač nám jej Buoh dá, neb, nedá-li nám ho Buoh, anižť náš bude, ani nám k úžitku přijde, ač by již i náš byl. Protož die žaltář: „Usilé svú rukú budeš jísti: blažený jsi a dobře tobě bude.“ A pak jinde nechválí 160 těch, ješto nemají lidské práce a ješto netrpie (s) spravedli- vý(mi), že totíž věčně trpěti budú. Ale já toho také nehyz- dím, ač kto úroky béře a sám o lidech nemá práce pro ně- jakú podobnú věc, když miesto sebe má jiného, jenž móž nésti jeho práci. Mýta a cla také berú páni někdy spravedlivě, a druhdy zle. Spravedlivé mýto aneb clo jest, když jest kniežetem aneb králem té země ustaveno pro některú pilnú potřebu, jako aby cest stříhli, kupcóm činiece pokoj, aneb aby mosty dělali, cesty [ opravovali; ale jakž by ta potřeba minula, tak by i to mýto minúti mělo. Avšak ktož chová na to lidi, když by potřeba byla, aby střehl cest, tenť i v pokoj muož bráti mýto od kupcóv; neb móž se to nahoditi, že to, což jest v pokoji dlúhú chvíli bráno mýto, budeť v jednu chvíli v nepokoji vše nalezeno. Ale ktož od kněží a od svobodných 175 panoší a vládyk mýto berú, křivěť je berú podlé práva du- 82a1 165 170 82a3 171
Strana 172
82b1 8252 180 185 200 chovnieho: zlýť obyčej nemá omluvy aniž má obyčej slúti, ale má slúti zrušenie pravdy. A, vězte to, páni, ješto svo- bodné vládyčstvo rob«i) ti přezřiete aneb kněží, budete-li kdy porobeni, toť bude pomsta toho hřiecha! Neb jediné ti, ktož kupecky peněz těží, povinni jsú platiti mýto. O tržném též: když musí páni neb rychtář nakládati, chovaje lidi, aby mohl v trhu činiti pokoj a pravdu, móž bráti též tržné jako i mýto. Též ungelty pán v svém městě pro obecné dobré s povolením obce aneb staršiech a múd- řejšiech muož uložiti bez hřiecha; ale jakž v tom učinie jim křivdu, dlužen jim jest navrátiti. Když pak pán viece hlédá zisku svého než obce své a obtíží ji kterým zámyslem, jako někteří stavějí pánve své 190 a bránie lidem, aby v jiné(m) nevařili, aby jim z toho plat šel: jest-liť plat skrovný a že se to hodí lidem, nehyzdímť toho, když jest obec k tomu povolila dobrovolně bez přinu- cenie; ale jest-li zádav obci, nechválímť toho. Vinny (!) také berú páni někdy s hřiechem, a někdy 195 s hřiechem odpúštějí. S hříchemť je berú, když proto berú, že je lakomstvo k vzetí nutí anebo nějaký zvláštní bezprávný hněv; a pak některdy s hřiechem odpúštějí vinny, když ne- tbají lidí svých pokojiti, aneb chtiec slúti dobří, i odpustí zlému, a ten potom viece bude škoditi dobrým. Zlé jest bez pomsty nechati zlého, a také zlé jest lakomě vzieti. Protož každý pán buď v tom sám při sobě a hlédaj snažně polepšení zlých anebo ukrácenie jich zlosti pro pokoj ] dobrých. Pomocí skrovných pán muož od svých poddaných potře- bovati v některých potřebách mimo své určené platy, ale 205 ne tak nemúdře, by jemu pomoc byla, a jiným záhuba; jako když by pro obecné dobré měl kterú práci s nákladem nésti, jiež by bez své záhuby snésti nemohl, aneb když by musil pravú válku vésti, aneb když by učinil který náklad, dobývaje takové přízni a pokoje, ješto by se i poddaným 210 hoditi mohlo. Ale když by prohrál aneb jinak nemúdře pro 172
82b1 8252 180 185 200 chovnieho: zlýť obyčej nemá omluvy aniž má obyčej slúti, ale má slúti zrušenie pravdy. A, vězte to, páni, ješto svo- bodné vládyčstvo rob«i) ti přezřiete aneb kněží, budete-li kdy porobeni, toť bude pomsta toho hřiecha! Neb jediné ti, ktož kupecky peněz těží, povinni jsú platiti mýto. O tržném též: když musí páni neb rychtář nakládati, chovaje lidi, aby mohl v trhu činiti pokoj a pravdu, móž bráti též tržné jako i mýto. Též ungelty pán v svém městě pro obecné dobré s povolením obce aneb staršiech a múd- řejšiech muož uložiti bez hřiecha; ale jakž v tom učinie jim křivdu, dlužen jim jest navrátiti. Když pak pán viece hlédá zisku svého než obce své a obtíží ji kterým zámyslem, jako někteří stavějí pánve své 190 a bránie lidem, aby v jiné(m) nevařili, aby jim z toho plat šel: jest-liť plat skrovný a že se to hodí lidem, nehyzdímť toho, když jest obec k tomu povolila dobrovolně bez přinu- cenie; ale jest-li zádav obci, nechválímť toho. Vinny (!) také berú páni někdy s hřiechem, a někdy 195 s hřiechem odpúštějí. S hříchemť je berú, když proto berú, že je lakomstvo k vzetí nutí anebo nějaký zvláštní bezprávný hněv; a pak některdy s hřiechem odpúštějí vinny, když ne- tbají lidí svých pokojiti, aneb chtiec slúti dobří, i odpustí zlému, a ten potom viece bude škoditi dobrým. Zlé jest bez pomsty nechati zlého, a také zlé jest lakomě vzieti. Protož každý pán buď v tom sám při sobě a hlédaj snažně polepšení zlých anebo ukrácenie jich zlosti pro pokoj ] dobrých. Pomocí skrovných pán muož od svých poddaných potře- bovati v některých potřebách mimo své určené platy, ale 205 ne tak nemúdře, by jemu pomoc byla, a jiným záhuba; jako když by pro obecné dobré měl kterú práci s nákladem nésti, jiež by bez své záhuby snésti nemohl, aneb když by musil pravú válku vésti, aneb když by učinil který náklad, dobývaje takové přízni a pokoje, ješto by se i poddaným 210 hoditi mohlo. Ale když by prohrál aneb jinak nemúdře pro 172
Strana 173
svú hrdost propýchal a ztratil aneb zašel v dluhy, viece, než jest podobno, dobývaje - zláť by to omluva byla, pomoci bráti na své chudině! Nemáť ijeden táhnúti přes moc své chudině. Berně pak zde v Čechách slove obecná pomoc královi. 215 Té jsú byli najprv páni dobrým úmyslem pro obecné dobré povolili a vpravdě v tak pilnú potřebu královu k zemskému dobrému spravedlivě mají ji povoliti. Ale jakož já vidím v ní nepořád, nemohuť řéci, byť byla bez velikého hřiecha, tak královi jako i pánóm i vládykám i také bercóm. Strach 220 mě za krále, že příliš často ji béře, a snad chtě skúpiti svým dětem viece zemí okolních, nežli pro obecné dobré. A snad- no-li jest jedné zemi skúpiti tolik jiných zemí? Páni pak hřeší v berni, pochlebujíc a nechtiec rozhněvati krále pravdú, ale, jakž sem řekl, pochlebujíc králi, nestojie 225 proti zlému obecnému. A často rádi jsú jí, aby svých lidí užili pod omluvú, jako by nemohli vzieti pomoci na svých lidech v potřebu pilnú, když by přišla. Ale což neslušné jest, po tom se zlá člověčie mysl viece žedí. A v tom nejsú bez viny i vládyky, když málem odbudúc berně, i vezmú mnoho 230 na svých lidech královým jménem. Mohliť by za ztravu i za práci, jezdiec o to, užiti něco, ale ne přieliš; a byla-li by potřeba taková, i nevzylyhu) je králem, mohl by pomoc vzieti na svých lidech. Bych pak řekl: „Mají hřiech z krále, pravdy jemu na ber- 235 ni nepovědúc“: zdá mi se, by větší hřiech byl z lidí, neb beze vší milosti ji berú tak ve zlých dědinách jako v dobrých. A zdá mi se, že jest to omluva zvláštie (a pravá) vládykám, že podlé úkolův dřevních povolují páni berně. Berci také v tom hřeší, že, ač úkoly berú rovně, ale zá- 240 mazné berú těžce; jako této berně pro Bramburskú zemi pátý a druhde čtvrtý groš králi zámazného jako úkola, a pí- sařóm zvláště. To sem psal o berciech, dokadž sem nevěďal tak velikého jich zlosynstva; ale již této berně to sem vzvě- 83a" 83a2 173
svú hrdost propýchal a ztratil aneb zašel v dluhy, viece, než jest podobno, dobývaje - zláť by to omluva byla, pomoci bráti na své chudině! Nemáť ijeden táhnúti přes moc své chudině. Berně pak zde v Čechách slove obecná pomoc královi. 215 Té jsú byli najprv páni dobrým úmyslem pro obecné dobré povolili a vpravdě v tak pilnú potřebu královu k zemskému dobrému spravedlivě mají ji povoliti. Ale jakož já vidím v ní nepořád, nemohuť řéci, byť byla bez velikého hřiecha, tak královi jako i pánóm i vládykám i také bercóm. Strach 220 mě za krále, že příliš často ji béře, a snad chtě skúpiti svým dětem viece zemí okolních, nežli pro obecné dobré. A snad- no-li jest jedné zemi skúpiti tolik jiných zemí? Páni pak hřeší v berni, pochlebujíc a nechtiec rozhněvati krále pravdú, ale, jakž sem řekl, pochlebujíc králi, nestojie 225 proti zlému obecnému. A často rádi jsú jí, aby svých lidí užili pod omluvú, jako by nemohli vzieti pomoci na svých lidech v potřebu pilnú, když by přišla. Ale což neslušné jest, po tom se zlá člověčie mysl viece žedí. A v tom nejsú bez viny i vládyky, když málem odbudúc berně, i vezmú mnoho 230 na svých lidech královým jménem. Mohliť by za ztravu i za práci, jezdiec o to, užiti něco, ale ne přieliš; a byla-li by potřeba taková, i nevzylyhu) je králem, mohl by pomoc vzieti na svých lidech. Bych pak řekl: „Mají hřiech z krále, pravdy jemu na ber- 235 ni nepovědúc“: zdá mi se, by větší hřiech byl z lidí, neb beze vší milosti ji berú tak ve zlých dědinách jako v dobrých. A zdá mi se, že jest to omluva zvláštie (a pravá) vládykám, že podlé úkolův dřevních povolují páni berně. Berci také v tom hřeší, že, ač úkoly berú rovně, ale zá- 240 mazné berú těžce; jako této berně pro Bramburskú zemi pátý a druhde čtvrtý groš králi zámazného jako úkola, a pí- sařóm zvláště. To sem psal o berciech, dokadž sem nevěďal tak velikého jich zlosynstva; ale již této berně to sem vzvě- 83a" 83a2 173
Strana 174
83b1 83b2 245 děl, ješto mne jest nikdy nepotýkalo, že berci berú po jed- něch knichách, sami sobě učinivše, na sprostných vyhrožu- jíc viece, nežli jest jich pravý úkol, a ukáží ty knichy řkúc: „Hlédaj, čti sám, žeť jest tolik úkola tvého! Co mluvieš proti knihám?“ — a sami ty knichy sobě napsavše, aby sobě takovú lstí mohli přidřieti; a jiných kněh králi pak vydadie počet, ješto jest na nich úkol pravý. A tady sprostní lidé vzeklnú krále, že kázal bráti těžšie berni než jindy; a král o tom nic nevie! To-li jest viera a pravda od bercóv, tak k králi jako i k zemanóm, chudým a sprostným, že na nich vydrú viece, než jim kázáno, a toho králi nedadie?! Protoť ciesaře nemenují, že ne ciesařovým, ale královým jménem béře berni. Tak mi (se) zle berně líbí, že nevím, (co) o nie řka; neb čím se kde pravda viece zdaluje, tiemť jest dálejí Buoh. Pokrčemné tiem jest zlé, když kto, chtě úžitek toho mieti, a rád vidí, aby lidé leželi v krčmě aneb hráli aneb měli lec- jakýs ryk, netbajíc na Buoh. Ale že pro krčmy bývají svády, muož pán z nich bráti plat, aby pro pokoj mohl na to cho- vati lidi. Ktož pak židy mají, chtie-li je křesťansky mieti a jich křesťansky užívati, ti vězte, že židé jsú vězňové římského císaře křesťanského, a ižádnýť jiný jich spravedlivě nemóž mieti, leč s jeho vuolí. A tak je mají mieti, aby s nimi neho- dovali ] a nezvali jich k sobě, ani se myli s nimi, ani v nemo- ci lékařstvie od nich brali; a také nemají jim úřadu mezi křesťany poručiti proto, aby oni nikdy nevládli křesťany. Ani židé diev(e)k, dojek aneb jiné čeledi křesťanské v svých domiech mají mieti; neb kteréžkolivěk slúhy jsú v jich če- ledi, na tyť kněží mají klatbu dáti. Pakli nechtí jich židé od sebe pustiti, ale všem křesťanóm má zapovědieno býti s nimi obcovati, i v trhu i ve všech věcech, ale kromě jich domóv; neb v domu jich křesťan náhodú, ne jako by jeho čeledín byl, muož židuov rataj býti aneb jinú potřebu jeho 250 255 260 265 270 275 174
83b1 83b2 245 děl, ješto mne jest nikdy nepotýkalo, že berci berú po jed- něch knichách, sami sobě učinivše, na sprostných vyhrožu- jíc viece, nežli jest jich pravý úkol, a ukáží ty knichy řkúc: „Hlédaj, čti sám, žeť jest tolik úkola tvého! Co mluvieš proti knihám?“ — a sami ty knichy sobě napsavše, aby sobě takovú lstí mohli přidřieti; a jiných kněh králi pak vydadie počet, ješto jest na nich úkol pravý. A tady sprostní lidé vzeklnú krále, že kázal bráti těžšie berni než jindy; a král o tom nic nevie! To-li jest viera a pravda od bercóv, tak k králi jako i k zemanóm, chudým a sprostným, že na nich vydrú viece, než jim kázáno, a toho králi nedadie?! Protoť ciesaře nemenují, že ne ciesařovým, ale královým jménem béře berni. Tak mi (se) zle berně líbí, že nevím, (co) o nie řka; neb čím se kde pravda viece zdaluje, tiemť jest dálejí Buoh. Pokrčemné tiem jest zlé, když kto, chtě úžitek toho mieti, a rád vidí, aby lidé leželi v krčmě aneb hráli aneb měli lec- jakýs ryk, netbajíc na Buoh. Ale že pro krčmy bývají svády, muož pán z nich bráti plat, aby pro pokoj mohl na to cho- vati lidi. Ktož pak židy mají, chtie-li je křesťansky mieti a jich křesťansky užívati, ti vězte, že židé jsú vězňové římského císaře křesťanského, a ižádnýť jiný jich spravedlivě nemóž mieti, leč s jeho vuolí. A tak je mají mieti, aby s nimi neho- dovali ] a nezvali jich k sobě, ani se myli s nimi, ani v nemo- ci lékařstvie od nich brali; a také nemají jim úřadu mezi křesťany poručiti proto, aby oni nikdy nevládli křesťany. Ani židé diev(e)k, dojek aneb jiné čeledi křesťanské v svých domiech mají mieti; neb kteréžkolivěk slúhy jsú v jich če- ledi, na tyť kněží mají klatbu dáti. Pakli nechtí jich židé od sebe pustiti, ale všem křesťanóm má zapovědieno býti s nimi obcovati, i v trhu i ve všech věcech, ale kromě jich domóv; neb v domu jich křesťan náhodú, ne jako by jeho čeledín byl, muož židuov rataj býti aneb jinú potřebu jeho 250 255 260 265 270 275 174
Strana 175
učiniti. Také práva velejí, aby nedali židóm nových škol dělati, ale vetchéť mohú opraviti tak, aby větších ani draž- 280 ších nedělali, než jakož dříve byly. Ale hoduov a jiného zpuosobu podlé jich ustavenie nemají jim křesťané brániti, aniž je v sobotu mají táhnúti v súdy aneb jim dávati roky na křesťany, anebo v 1 jiné jich svátky. A také nemají zjevně mezi lidmi choditi ty dni, když křesťané pamatují k velice noci Božie umučenie. A ten den u Veliký pátek ne- mají mieti svých dveří ani oken odevřených. A žid nemá práva mieti, aby svědčil proti křesťanu; ale křesťan muož svědčiti proti židu. Pakli by se i žid i křesťan táhli na žida, tehdy súdce křesťan to, což od toho žida uslyší, naňž jsú se 290 táhli, má vynésti súd. Nemají také páni židóm přezřieti, aby chodili jako křes- ťané, ale mají je připuditi, aby chodili tak, jakž by znáti bylo, že jsú židé. K dežkolivěk kteří páni proti tomuto v čemž židóm pomáhají, velmiť hřeší! Jakož se často naházie po- 295 hřiechu, že buď práv anebo křiv chudý křesťan, vždyť žida bohatého práva učinie. Kterak pak páni mají na židech bráti, o tom píše svatý Tomáš z Akvina k jedné hrabini řka: „Jakžkolivěk židé svým provinněním (!), jakož práva svědčie, jsú v té porobě, že páni mohú jich statek vzietiI jako svój, avšak tak, aby potřeba jich životóm nebyla odjata; neb máme se ve cti a v sličnosti obierati netolik (k) křesťanóm, ale i (k) židóm, aby jméno Božie nebylo haněno. Protož podobné jest, aby šosy aneb berněmi, jichž jsú neobykli, nebyli obtieženi; ale k uobecným daniem mohú býti přitištěni.“ Ale toť miení svatý Tomáš o těch židech, ješto se obierají řemeslem neb dielem neb těžařstvím kterýmžkoli, ale ne lichvú. Neb v témž listu praví: „Poněvadž toho, což židé lichvú dobudú, nemohú s právem sobě zachovati, vezmeš-li ty od nich to, 310 aniž ty móžeš sobě toho zachovati, leč by to bylo, ješto by na tobě anebo na tvých předciech bylo vylichveno. Ale 285 300 305 84a1 84a2 175
učiniti. Také práva velejí, aby nedali židóm nových škol dělati, ale vetchéť mohú opraviti tak, aby větších ani draž- 280 ších nedělali, než jakož dříve byly. Ale hoduov a jiného zpuosobu podlé jich ustavenie nemají jim křesťané brániti, aniž je v sobotu mají táhnúti v súdy aneb jim dávati roky na křesťany, anebo v 1 jiné jich svátky. A také nemají zjevně mezi lidmi choditi ty dni, když křesťané pamatují k velice noci Božie umučenie. A ten den u Veliký pátek ne- mají mieti svých dveří ani oken odevřených. A žid nemá práva mieti, aby svědčil proti křesťanu; ale křesťan muož svědčiti proti židu. Pakli by se i žid i křesťan táhli na žida, tehdy súdce křesťan to, což od toho žida uslyší, naňž jsú se 290 táhli, má vynésti súd. Nemají také páni židóm přezřieti, aby chodili jako křes- ťané, ale mají je připuditi, aby chodili tak, jakž by znáti bylo, že jsú židé. K dežkolivěk kteří páni proti tomuto v čemž židóm pomáhají, velmiť hřeší! Jakož se často naházie po- 295 hřiechu, že buď práv anebo křiv chudý křesťan, vždyť žida bohatého práva učinie. Kterak pak páni mají na židech bráti, o tom píše svatý Tomáš z Akvina k jedné hrabini řka: „Jakžkolivěk židé svým provinněním (!), jakož práva svědčie, jsú v té porobě, že páni mohú jich statek vzietiI jako svój, avšak tak, aby potřeba jich životóm nebyla odjata; neb máme se ve cti a v sličnosti obierati netolik (k) křesťanóm, ale i (k) židóm, aby jméno Božie nebylo haněno. Protož podobné jest, aby šosy aneb berněmi, jichž jsú neobykli, nebyli obtieženi; ale k uobecným daniem mohú býti přitištěni.“ Ale toť miení svatý Tomáš o těch židech, ješto se obierají řemeslem neb dielem neb těžařstvím kterýmžkoli, ale ne lichvú. Neb v témž listu praví: „Poněvadž toho, což židé lichvú dobudú, nemohú s právem sobě zachovati, vezmeš-li ty od nich to, 310 aniž ty móžeš sobě toho zachovati, leč by to bylo, ješto by na tobě anebo na tvých předciech bylo vylichveno. Ale 285 300 305 84a1 84a2 175
Strana 176
84b1 84b2 mají-li to, ješto jsú na jiných vylichvili, a tys to vzal(a), máš vrátiti těm, jimž jsú židé vrátiti měli, ač je móžeš na- lézti; pakli nemóžeš, ale podlé tvého biskupa raddy a jiných dobrých lidí v milosrdné skutky to obrať aneb k uobecnému zemskému úžitku.“ A tak i vinnu móž s žida [ lich(ev)ného snieti penězi, ale ne schovati jich sobě, než vrátiti, v(i)e-li pán, na komž jest žid vylichvil, aneb, jakož jest řečeno, chu- 320 dým aneb k uobecnému dobrému obrátiti. A protož vždy slušie, aby pro vinnu netolik penieze vy- lichvené žid ztratil, neb ti vpravdě jeho nejsú, ale aby také i něco jiného trpěl k tomu. Hlédajtež, páni, tak-li židy máte, čili jinak? Rádi-li ste, když vaši židé vylichvie mnoho, zdali 325 byšte vy mohli na nich mnoho vzieti? Stydíte se lichevníci slúti, ale lichvu však béřete rádi, ne proto, abyšte ji vrátili, ale abyšte ji schovali sobě! A byloť jest to někdy, že, když jsú zjímali židy a listy neb základy pobrali jim, že jsú od jich dlužníkóv nic viec než jistinu brali. Ale již jsú se od svých rádcí a náhončích té lsti naučili, že pod lestnú úmluvú i lichvu vydrú. A protož vi- díme to, že den ote dne vždy huoře a huoře; neb každý chce dobrým slúti, ale řiedko by kto chutně ] chtěl býti dobrým. Lotři, zloději a lichevníci nechtí zlí slúti, a též páni radějí 335 chtie slúti dobří, nežli býti. A tak, že se rozmohla lestná nepravost mezi mnohými lidmi, i potuchla milost. O odúmrtech máme psáno v kniehách Mojžiešových, (že řekl Bóh Mojžiešovi): „Mluv toto k lidu israhelskému: Když umře člověk, nemaje syna, jeho dědina na dceru 340 spadne; nemá-li dcery, tehdy jeho bratřie po něm budú ji mieti; pakli by ani bratróv neměl, dáte bratróm otce jeho; a pakli by i strýcóv neměl, tehdy ktož najbližší jsú jemu, těm má dáno býti to, což jest on měl. A to viece synové israhelští mají mieti u věčném právě.“ Jest-li to, že omlúvá 345 obyčej jiný, však by měl s právem, to pomně, ktož béře odúmrti, za ty duše dávati almužnu. 330 315 176
84b1 84b2 mají-li to, ješto jsú na jiných vylichvili, a tys to vzal(a), máš vrátiti těm, jimž jsú židé vrátiti měli, ač je móžeš na- lézti; pakli nemóžeš, ale podlé tvého biskupa raddy a jiných dobrých lidí v milosrdné skutky to obrať aneb k uobecnému zemskému úžitku.“ A tak i vinnu móž s žida [ lich(ev)ného snieti penězi, ale ne schovati jich sobě, než vrátiti, v(i)e-li pán, na komž jest žid vylichvil, aneb, jakož jest řečeno, chu- 320 dým aneb k uobecnému dobrému obrátiti. A protož vždy slušie, aby pro vinnu netolik penieze vy- lichvené žid ztratil, neb ti vpravdě jeho nejsú, ale aby také i něco jiného trpěl k tomu. Hlédajtež, páni, tak-li židy máte, čili jinak? Rádi-li ste, když vaši židé vylichvie mnoho, zdali 325 byšte vy mohli na nich mnoho vzieti? Stydíte se lichevníci slúti, ale lichvu však béřete rádi, ne proto, abyšte ji vrátili, ale abyšte ji schovali sobě! A byloť jest to někdy, že, když jsú zjímali židy a listy neb základy pobrali jim, že jsú od jich dlužníkóv nic viec než jistinu brali. Ale již jsú se od svých rádcí a náhončích té lsti naučili, že pod lestnú úmluvú i lichvu vydrú. A protož vi- díme to, že den ote dne vždy huoře a huoře; neb každý chce dobrým slúti, ale řiedko by kto chutně ] chtěl býti dobrým. Lotři, zloději a lichevníci nechtí zlí slúti, a též páni radějí 335 chtie slúti dobří, nežli býti. A tak, že se rozmohla lestná nepravost mezi mnohými lidmi, i potuchla milost. O odúmrtech máme psáno v kniehách Mojžiešových, (že řekl Bóh Mojžiešovi): „Mluv toto k lidu israhelskému: Když umře člověk, nemaje syna, jeho dědina na dceru 340 spadne; nemá-li dcery, tehdy jeho bratřie po něm budú ji mieti; pakli by ani bratróv neměl, dáte bratróm otce jeho; a pakli by i strýcóv neměl, tehdy ktož najbližší jsú jemu, těm má dáno býti to, což jest on měl. A to viece synové israhelští mají mieti u věčném právě.“ Jest-li to, že omlúvá 345 obyčej jiný, však by měl s právem, to pomně, ktož béře odúmrti, za ty duše dávati almužnu. 330 315 176
Strana 177
Odběžné spravedlivé jest, aby ztratil, ktož před právem běží od své hospody aneb chtě nesnaden hospodě býti. Zchodné nerozomím, by kudy bylo bráti spravedlivé. Ale vzdajné často muož vzieti I pán i k tomu viece na po- lepšenie sedliště; neb často, i téměř vždy, pán tu pomóž člověku aneb lhotú aneb stavením a lesem, aby ustavil a opravil sedliště; an pak zkaze a z«a)psuje, i chce opustiti sedliště: vpravděť takový má navrátiti lhoty aneb což jest k sedlišti přidáno bylo. Alevšak když by pán věděl, že jest zahynul člověk bez své vinny, to by měl z práva obmysliti. Ješto pak nechtie od sebe púštěti lidí, a nemajíc k nim ijedné vinny, než že jest bohat aneb bezdětek anebo chtě od nich za to koláči, ovšemť jsú před Bohem křivi. Veď jest-liť páně dědina, ale svobodniť jsú lidé, člověkť jest Božie; i proč by 360 chudý člověk neprovinně (!) svého a svých chudých dietek dobrého nehlédal, kdež moha? Však by pán nechtěl, aby chudina jeho nedala jemu, když by on chtěl, prodada dě- dinu i jíti od nich: pročiž pak nepřeje téhož své chudině? Mohliť by se dobře na to páni rozmysliti, co jest Buoh uči- nil [ faraonovi, ješto jest nechtěl lidu židovského, když jim Mojžieš (bral výhost), propustiti, kterak jej jest těžce ranil na zbožie i na lidech i na synu, až se potom i nad samým pomstil, utopiv jej. Veď týžť jest Buoh jako i dříve; ač se zde ne vždy mstí nad zlými, avšakť pro to nenechá bez 370 pomsty najmenšicho zlého. Často Buoh proto čaká zde, aby člověk sám nad sebú pomstil pokáním, želeje hřiechóv a milosti prose; pakli nebude tak plné zde želenie zlého, ale v uočistci tieže pomštěno bude. Pakli člověk tak skoná, ne- hlédaje ot Boha ijednoho smilovánie, tehdy v pekle bude 375 věčně zlému pomsta. Protož neřiekajtež: „Jižť se Buoh ne- mstí jako dříve, čiňme, co chtiec! Pocta slove to, ješto lidé z milosti, ctiec svú hospodu, když přijde aneb na hody některé, přinášejí dary. Těch daruov nenie hřiech bráti pánóm, a mají toho vděčni býti 380 350 85a1 355 365 85a2 12 Knížky o hře šachové 177
Odběžné spravedlivé jest, aby ztratil, ktož před právem běží od své hospody aneb chtě nesnaden hospodě býti. Zchodné nerozomím, by kudy bylo bráti spravedlivé. Ale vzdajné často muož vzieti I pán i k tomu viece na po- lepšenie sedliště; neb často, i téměř vždy, pán tu pomóž člověku aneb lhotú aneb stavením a lesem, aby ustavil a opravil sedliště; an pak zkaze a z«a)psuje, i chce opustiti sedliště: vpravděť takový má navrátiti lhoty aneb což jest k sedlišti přidáno bylo. Alevšak když by pán věděl, že jest zahynul člověk bez své vinny, to by měl z práva obmysliti. Ješto pak nechtie od sebe púštěti lidí, a nemajíc k nim ijedné vinny, než že jest bohat aneb bezdětek anebo chtě od nich za to koláči, ovšemť jsú před Bohem křivi. Veď jest-liť páně dědina, ale svobodniť jsú lidé, člověkť jest Božie; i proč by 360 chudý člověk neprovinně (!) svého a svých chudých dietek dobrého nehlédal, kdež moha? Však by pán nechtěl, aby chudina jeho nedala jemu, když by on chtěl, prodada dě- dinu i jíti od nich: pročiž pak nepřeje téhož své chudině? Mohliť by se dobře na to páni rozmysliti, co jest Buoh uči- nil [ faraonovi, ješto jest nechtěl lidu židovského, když jim Mojžieš (bral výhost), propustiti, kterak jej jest těžce ranil na zbožie i na lidech i na synu, až se potom i nad samým pomstil, utopiv jej. Veď týžť jest Buoh jako i dříve; ač se zde ne vždy mstí nad zlými, avšakť pro to nenechá bez 370 pomsty najmenšicho zlého. Často Buoh proto čaká zde, aby člověk sám nad sebú pomstil pokáním, želeje hřiechóv a milosti prose; pakli nebude tak plné zde želenie zlého, ale v uočistci tieže pomštěno bude. Pakli člověk tak skoná, ne- hlédaje ot Boha ijednoho smilovánie, tehdy v pekle bude 375 věčně zlému pomsta. Protož neřiekajtež: „Jižť se Buoh ne- mstí jako dříve, čiňme, co chtiec! Pocta slove to, ješto lidé z milosti, ctiec svú hospodu, když přijde aneb na hody některé, přinášejí dary. Těch daruov nenie hřiech bráti pánóm, a mají toho vděčni býti 380 350 85a1 355 365 85a2 12 Knížky o hře šachové 177
Strana 178
85b2 svým lidem a zpomínati jim to vším dobrým; ale jakž by ten dobrý obyčej chtěli lakomstvem z práva mieti, tak by páni hřiech měli. A ktožkolivěk nuzí lidi k takovým daróm anebo prodávají v tom právě své dědiny, aby jim dráže byly zaplaceny, cizieť berú, prodávajíc to, ješto jich nenie; leč by, osázejíc svú dědinu, i dali ji hned tehdáž a tak to vy- mluvili v tom právě. Neb ktož dědinu dává na plat, což ten vymluví a več druhý vstúpí, to muož na něm bez hřie- chu vzieti. Ktož pak dary berú, aby pomáhali křivdě proti pravému anebo ješto vší obci k škodě jest, v městech bratrstva pře- hlédají na koláči, nijakežť to dobře nenie. Neb praví David: „Pane Bože, kto vstúpí na tvú svatú huoru a v tvém stanu odpočine?“ I odpoviedá skrze Ducha svatého, mezi jinú řečí řka: „A ktož daróv proti spravedlivým nebéře.“ Protož, berúc dary, třeba opatrnu býti každému pánu, aby jej lakomstvo nepo(d) trhlo; neb darové i múdré lidi oslepují. O pen(č)žném obrazu, to se najviec dotýče kniežat. Tak mi se zdá, že, když najprvé který knieže zarazí dobrý pe- 400 niez, že bez hřiechu muož toho úžitek skrovný mieti; neb musí k tomu lidi mieti, aby to pósobili. Ale jakž pod (týmž) obrazem učiní horšie peníz, chtě toho viece požiti, takť jest to ihned lest. Neb pravý peníz má býti též váhy a z téhož střiebra neb zlata jako dřevnie, když jest též postavy. Ještě by menšie zlé bylo, když by tehdáž, když horšie peniez dě- lají na váze aneb že viece mědi přičínějí, by proměnili i postavu; neb tiem mnoho lidí oklamávají o jich jměnie, z kupcóv i z rozličných řemeslníkóv. Co jest zlúpeno pánóv a vládyk od toho času v jich úrociech, jakž jest za krále Václava druhého dobrý český groš byl zaražen! neb v ta doba čtyři a šestdesát stáli za hřivnu střiebra, jakož slyši). Potom za našich otcóv v týž obraz viece mědi přičiňovali, takže dva [ a sedmdesát bylo jich za hřivnu střiebra. Pak teď nevelmi dávno za nás opět v týž obraz i v túž váhu při- 385 390 395 405 410 85b1 86a1 178
85b2 svým lidem a zpomínati jim to vším dobrým; ale jakž by ten dobrý obyčej chtěli lakomstvem z práva mieti, tak by páni hřiech měli. A ktožkolivěk nuzí lidi k takovým daróm anebo prodávají v tom právě své dědiny, aby jim dráže byly zaplaceny, cizieť berú, prodávajíc to, ješto jich nenie; leč by, osázejíc svú dědinu, i dali ji hned tehdáž a tak to vy- mluvili v tom právě. Neb ktož dědinu dává na plat, což ten vymluví a več druhý vstúpí, to muož na něm bez hřie- chu vzieti. Ktož pak dary berú, aby pomáhali křivdě proti pravému anebo ješto vší obci k škodě jest, v městech bratrstva pře- hlédají na koláči, nijakežť to dobře nenie. Neb praví David: „Pane Bože, kto vstúpí na tvú svatú huoru a v tvém stanu odpočine?“ I odpoviedá skrze Ducha svatého, mezi jinú řečí řka: „A ktož daróv proti spravedlivým nebéře.“ Protož, berúc dary, třeba opatrnu býti každému pánu, aby jej lakomstvo nepo(d) trhlo; neb darové i múdré lidi oslepují. O pen(č)žném obrazu, to se najviec dotýče kniežat. Tak mi se zdá, že, když najprvé který knieže zarazí dobrý pe- 400 niez, že bez hřiechu muož toho úžitek skrovný mieti; neb musí k tomu lidi mieti, aby to pósobili. Ale jakž pod (týmž) obrazem učiní horšie peníz, chtě toho viece požiti, takť jest to ihned lest. Neb pravý peníz má býti též váhy a z téhož střiebra neb zlata jako dřevnie, když jest též postavy. Ještě by menšie zlé bylo, když by tehdáž, když horšie peniez dě- lají na váze aneb že viece mědi přičínějí, by proměnili i postavu; neb tiem mnoho lidí oklamávají o jich jměnie, z kupcóv i z rozličných řemeslníkóv. Co jest zlúpeno pánóv a vládyk od toho času v jich úrociech, jakž jest za krále Václava druhého dobrý český groš byl zaražen! neb v ta doba čtyři a šestdesát stáli za hřivnu střiebra, jakož slyši). Potom za našich otcóv v týž obraz viece mědi přičiňovali, takže dva [ a sedmdesát bylo jich za hřivnu střiebra. Pak teď nevelmi dávno za nás opět v týž obraz i v túž váhu při- 385 390 395 405 410 85b1 86a1 178
Strana 179
činili ještě viece, takže osmdesát jich bylo za hřivnu. Pak již 415 za minomajstrství Rotlebova tolik jsú mědi přimísili, že za puoldruhé kopy grošuov ledva dadie hřivnu střiebra! Hlédajž, nejsú-liť páni v svých úrociech škodni, též i vlá- dyky po vší zemi! Ktož dřieve měl čtyři groše a kopu platu, ten nenie, maje puoldruhé kopy, ledva má tolik střiebra. 420 Protož, cožkoli nám potřebie jest, to všecko jest dráže; neb kupci, znajíce již v českém groši viece mědi nežli dřieve, i nasadie také všeho výše. A co jest pak zámatku o haléři, toť ti vědí, ktož u Praze často bývají. Protož, císaři, anebo ty, králi, udá-liť se kdy slyšeti toto, nepřipúštěj hněvu 425 k srdci, ale pomysl pro Buoh, aby tak zde panoval, jakž by nebylo škodno, ale zištno zemanóm tvým! A všichni páni po mněte, že lest a křivdu máte i v jiných tupiti; čím pilnějí v sobě, ač chcete šťastně panovati! Neb pravé štěstí jest každému pánu bohobojn(ě) panovati; ja- 430 kož pokládá svatý Augustin O městě Božiem, řka podobně k tomu: „My nedieme, by naši ciesaři někteří proto byli šťastni, že jsú dlúho a mocně panovali a své nepřátely pod se podrobili, města vzdělali a že jest jim vše pod ruku šlo- a že jsú vycházeli ze lstí, kteréž jsú jim jich nepřietelé zjevní aneb tajní léceli; ale dieme «j)e štastny, budú-li bohobojně kralovati, budú-li vieru ploditi, Boha ctíti, jemu se klanějíc, jej chváléc, čest a chválu Božie plodiec a za své hřiechy i za všeliká svá obmeškánie na všaký den obět jemu vzdá- vajíc svých modliteb; budú-li při sobě, když jim jich pod- 440 daní pro po(k)0(r)u čest a chválu vzdávají anebo druzí příliš vzpochlebují, nehnú-li se tiem v hrdost, ale pomnie -li, že jsú lidé; a hlédají-li snažně obecného dobrého vší svú mocí; a jest-li v nich smilstvo tiem skrocenějšé, (čím by mohlo býti svobodnějšé) proto, že se nebojí lidí; a mají)-li větší žádost býti v nebeském královstvie, (kdež budú mieti rovně sobě ty některé, ješto jsú zde pod nimi,) nežli kralo- vánie zdejšieho; jsú-li lítostivi a spravedlivi, štědři a milos- 435 445 86a2 86b1 179
činili ještě viece, takže osmdesát jich bylo za hřivnu. Pak již 415 za minomajstrství Rotlebova tolik jsú mědi přimísili, že za puoldruhé kopy grošuov ledva dadie hřivnu střiebra! Hlédajž, nejsú-liť páni v svých úrociech škodni, též i vlá- dyky po vší zemi! Ktož dřieve měl čtyři groše a kopu platu, ten nenie, maje puoldruhé kopy, ledva má tolik střiebra. 420 Protož, cožkoli nám potřebie jest, to všecko jest dráže; neb kupci, znajíce již v českém groši viece mědi nežli dřieve, i nasadie také všeho výše. A co jest pak zámatku o haléři, toť ti vědí, ktož u Praze často bývají. Protož, císaři, anebo ty, králi, udá-liť se kdy slyšeti toto, nepřipúštěj hněvu 425 k srdci, ale pomysl pro Buoh, aby tak zde panoval, jakž by nebylo škodno, ale zištno zemanóm tvým! A všichni páni po mněte, že lest a křivdu máte i v jiných tupiti; čím pilnějí v sobě, ač chcete šťastně panovati! Neb pravé štěstí jest každému pánu bohobojn(ě) panovati; ja- 430 kož pokládá svatý Augustin O městě Božiem, řka podobně k tomu: „My nedieme, by naši ciesaři někteří proto byli šťastni, že jsú dlúho a mocně panovali a své nepřátely pod se podrobili, města vzdělali a že jest jim vše pod ruku šlo- a že jsú vycházeli ze lstí, kteréž jsú jim jich nepřietelé zjevní aneb tajní léceli; ale dieme «j)e štastny, budú-li bohobojně kralovati, budú-li vieru ploditi, Boha ctíti, jemu se klanějíc, jej chváléc, čest a chválu Božie plodiec a za své hřiechy i za všeliká svá obmeškánie na všaký den obět jemu vzdá- vajíc svých modliteb; budú-li při sobě, když jim jich pod- 440 daní pro po(k)0(r)u čest a chválu vzdávají anebo druzí příliš vzpochlebují, nehnú-li se tiem v hrdost, ale pomnie -li, že jsú lidé; a hlédají-li snažně obecného dobrého vší svú mocí; a jest-li v nich smilstvo tiem skrocenějšé, (čím by mohlo býti svobodnějšé) proto, že se nebojí lidí; a mají)-li větší žádost býti v nebeském královstvie, (kdež budú mieti rovně sobě ty některé, ješto jsú zde pod nimi,) nežli kralo- vánie zdejšieho; jsú-li lítostivi a spravedlivi, štědři a milos- 435 445 86a2 86b1 179
Strana 180
tivi, a ač komu učinie protivenstvie unáhléc se, ale nahradí 450 ochotenstvím, štědrostí i jiné šlechetnosti mají-li do sebe; a to vše činie-li úmyslem upřiemným pro věčnú odplatu.“ Takovéť krále dieme, že jsú štastni nenie nadějí a potom, když ostojie v tom, ovšem budú tepruv štastni, dojdúc krá- lovstvie nebeského. Jehož nám všem dopomáhaj, Pane 455 Buože! Amen. O KÓRU, JEŠTO SE K RYTIERÓM PŘIPODOBNÁ 36b3 7a1 5 10 15 20 Pátý kuor andělský a druhý z druhého pořádu slove la- tině principatus, jako by česky měli jméno „ješto prvnie místo pod panujícími v duo stojenstvic drží“. K těm mohú připodobnáni býti obecné rytieřstvo a vládyčstvo bohobojné; neb netoliko pasovaní rytieři, ale i všecko panošstvo sluší k stavu rytieřskému. A takéž zlé a hrdé vládyčstvo a rytieř- stvo a ješto stojí proti pravdě, jediné sami se milujíce, slušie k těm diáblóm, ješto jsú vypadli z toho kuoru. Neb jakož dobré rytieřstvo a vládyčstvo budú v nebesiech odplatu mieti s těmi anděly, též zase zlí múku věčnú s těmi diábly. I jest zvláštní úřad stavu rytieřského, aby zvláště bránili před násilím kněží, vdov, sirotkóv a pravdu křesťanskú plo- dili, kudyž mohúc v svém vladení, a tupiti křivdu, a družně býti s svým tovarystvem, majíc najprv milost k Bohu a po- tom pro Buoh ke všem lidem, a tu milost ukazovati, s kým se kto obierá, každému, pokadž umie aneb muož, ale vždy tak, aby v něm (z)losti nemiloval. A ktož jest taký rytieř Božie, tomu nenie ] těžko trpěti s sebú svých rovní anebo vyšších sebe; neb jakž kto chce najduostojnějším slúti, tak hotova závist, anoť jí črt vrtá v srdce: uzřie-li koho chud- šieho, a snad podlé světa urozenějšieho, ano pro jeho star- šiech zaslúženie ctí jej nadeň, počneť jím smiech pobíjeti, a pakliť bude kde moci nechut jemu ukázati, v svém kvasu 180
tivi, a ač komu učinie protivenstvie unáhléc se, ale nahradí 450 ochotenstvím, štědrostí i jiné šlechetnosti mají-li do sebe; a to vše činie-li úmyslem upřiemným pro věčnú odplatu.“ Takovéť krále dieme, že jsú štastni nenie nadějí a potom, když ostojie v tom, ovšem budú tepruv štastni, dojdúc krá- lovstvie nebeského. Jehož nám všem dopomáhaj, Pane 455 Buože! Amen. O KÓRU, JEŠTO SE K RYTIERÓM PŘIPODOBNÁ 36b3 7a1 5 10 15 20 Pátý kuor andělský a druhý z druhého pořádu slove la- tině principatus, jako by česky měli jméno „ješto prvnie místo pod panujícími v duo stojenstvic drží“. K těm mohú připodobnáni býti obecné rytieřstvo a vládyčstvo bohobojné; neb netoliko pasovaní rytieři, ale i všecko panošstvo sluší k stavu rytieřskému. A takéž zlé a hrdé vládyčstvo a rytieř- stvo a ješto stojí proti pravdě, jediné sami se milujíce, slušie k těm diáblóm, ješto jsú vypadli z toho kuoru. Neb jakož dobré rytieřstvo a vládyčstvo budú v nebesiech odplatu mieti s těmi anděly, též zase zlí múku věčnú s těmi diábly. I jest zvláštní úřad stavu rytieřského, aby zvláště bránili před násilím kněží, vdov, sirotkóv a pravdu křesťanskú plo- dili, kudyž mohúc v svém vladení, a tupiti křivdu, a družně býti s svým tovarystvem, majíc najprv milost k Bohu a po- tom pro Buoh ke všem lidem, a tu milost ukazovati, s kým se kto obierá, každému, pokadž umie aneb muož, ale vždy tak, aby v něm (z)losti nemiloval. A ktož jest taký rytieř Božie, tomu nenie ] těžko trpěti s sebú svých rovní anebo vyšších sebe; neb jakž kto chce najduostojnějším slúti, tak hotova závist, anoť jí črt vrtá v srdce: uzřie-li koho chud- šieho, a snad podlé světa urozenějšieho, ano pro jeho star- šiech zaslúženie ctí jej nadeň, počneť jím smiech pobíjeti, a pakliť bude kde moci nechut jemu ukázati, v svém kvasu 180
Strana 181
obláště, zpravuje jej a velmi jej lacino váže, toť rád učiní. 25 A takéž chudí urození, když (Boha) nemají na paměti, takže takového dme pýcha, že by sám rád slúl najduosto(j)- nějším, uzře, že bohaté ctí lépe než jej, ješto snad nejsú tak urozeni jako on, i vsviedí se závistí, nechtě se na to rozmys- liti, že jest Pán Buoh onomu toho přál nynie, čehož jest jemu anebo pře(d)kóm jeho dřieve přál; i vtiskne se proti vuoli Božie právě jako vuol proti ostnu. A takéž kteřížkoli lidé služební, ješto vždy chtie nepořádně býti [ jmieni ve cti mimo jiné a nechtěli by, by kto to měl, což oni nemají, a tak i hospodě nevěrni budú, ač ne jiným, ale tiem, když ne- chtie, aby jiní se tiem své hospodě hodili, čímž se on hoditi nemóž. A jest-li to viera, ktož radějí hospodě škody přejí, nežli by jemu viděli nad se hodnějšicho? Když by kto, jakž by najsnažnějie mohl a najlép uměl býti hoden v svém stavu, snažil se tak, a co by jiný lépe nadeň mohl aneb 40 uměl, aby to rád viděl - toť by viera byla; jako jest v těle našem, že levá ruka nic nezávidie, že jest pravá hbitější; a stav rytieřský má v obci svatého křesťanstva týž úřad, jako v těle našem ruce máta. Z té pýchy to také jest mezi vládyčstvem a rytieřstvem, 45 že druh druha chce přetráviti aneb rúchem přepýchati. Dostiť by ku poctivosti (na tom) bylo, že by, špatně nejsa živ, neukázal do sebe hubenstvie tak v rúše jako v ztravě podlé duostojen stvie svého stavu nad nižšie sebe a podlé rovných. Ale když ta žádost jest v srdci, že nad své rovně vždy tiehne, tu krojem novým, nechtě býti rovně s lidmi pořád - co jest to než pýcha a závist, a pak v nynějším kroji snad i smilstvo přílišné, aby, jakož panny nebo panie své prsi strojí okazujíc, takéž rytieřstvo svój zadek, aby jedni druhým byli jako póvab k smilstvu?! To-li také k rytieř- stvie sluší, tak dlúhé nositi čépky aneb špice u střevíc, tak se rozličnými řemeny uvázati, jímž pro ně rytieř nemóž býti hotov postihnúti aneb utéci aneb chutně vstáti, když spadne? 30 35 50 55 87a3 87b3 181
obláště, zpravuje jej a velmi jej lacino váže, toť rád učiní. 25 A takéž chudí urození, když (Boha) nemají na paměti, takže takového dme pýcha, že by sám rád slúl najduosto(j)- nějším, uzře, že bohaté ctí lépe než jej, ješto snad nejsú tak urozeni jako on, i vsviedí se závistí, nechtě se na to rozmys- liti, že jest Pán Buoh onomu toho přál nynie, čehož jest jemu anebo pře(d)kóm jeho dřieve přál; i vtiskne se proti vuoli Božie právě jako vuol proti ostnu. A takéž kteřížkoli lidé služební, ješto vždy chtie nepořádně býti [ jmieni ve cti mimo jiné a nechtěli by, by kto to měl, což oni nemají, a tak i hospodě nevěrni budú, ač ne jiným, ale tiem, když ne- chtie, aby jiní se tiem své hospodě hodili, čímž se on hoditi nemóž. A jest-li to viera, ktož radějí hospodě škody přejí, nežli by jemu viděli nad se hodnějšicho? Když by kto, jakž by najsnažnějie mohl a najlép uměl býti hoden v svém stavu, snažil se tak, a co by jiný lépe nadeň mohl aneb 40 uměl, aby to rád viděl - toť by viera byla; jako jest v těle našem, že levá ruka nic nezávidie, že jest pravá hbitější; a stav rytieřský má v obci svatého křesťanstva týž úřad, jako v těle našem ruce máta. Z té pýchy to také jest mezi vládyčstvem a rytieřstvem, 45 že druh druha chce přetráviti aneb rúchem přepýchati. Dostiť by ku poctivosti (na tom) bylo, že by, špatně nejsa živ, neukázal do sebe hubenstvie tak v rúše jako v ztravě podlé duostojen stvie svého stavu nad nižšie sebe a podlé rovných. Ale když ta žádost jest v srdci, že nad své rovně vždy tiehne, tu krojem novým, nechtě býti rovně s lidmi pořád - co jest to než pýcha a závist, a pak v nynějším kroji snad i smilstvo přílišné, aby, jakož panny nebo panie své prsi strojí okazujíc, takéž rytieřstvo svój zadek, aby jedni druhým byli jako póvab k smilstvu?! To-li také k rytieř- stvie sluší, tak dlúhé nositi čépky aneb špice u střevíc, tak se rozličnými řemeny uvázati, jímž pro ně rytieř nemóž býti hotov postihnúti aneb utéci aneb chutně vstáti, když spadne? 30 35 50 55 87a3 87b3 181
Strana 182
87b2 88a Pakli kto drahostí rúcha svého neb stravú neb velikú če- 60 ledí chce bohatějšie přepýchati aneb rovné, nenieť to řád zpuosobem Božiem. Jakož sedláci a sedlky nemají se vrov- nati rúchem, ztravú neb čeledí neb kterúžkolivěk takovú věcí vládykám, téžť vládyky i s ženami svými nemají se pánóm vrovnati (chtieti) aniž páni kniežatóm. Ale vidíme 65 často pány pokornější postavy nežli vládyky; a pak Buoh zná a vie srdce každého. Bych pak mnoho o rúšiech mluvil, nakrátce totoť jest úmysl mój, že rúcha často jsú znamenie člověčie mysli. Pro- tož Písmo hyzdie rúcha hrdá, že jest znamenie a podnět hrdosti a smilstva. Avšak jich nebrání kostel pod klatbú; neb ne vždy jest hřiech smrtedlný rúcho drahé, a kostelt nesúdí tajných věcí. Ale sám se suď každý, chce-li býti prázden Božieho súdu. Neb v takových věcech, jimiž lidé zdejší cti a chvály dobývají, tak móžem hřiech rozoměti, jako zdejšie čest a chvála hřiech jest anebo menší aneb větší aneb ižádný. I praví svatý Tomáš z Akvina: „Žádost chvály zdejší muož býti trojím činem hřiech smrtedlný: jedniem, když se kto svelíčí křivdú, tiemť se čině, jímž nenie; dru- hým, když kto to, z něho(ž) má čest a chválu zdejšie, tak miluje, že by radějí přestúpil Božie přikázanie, nežli by toho zbyl, z čehož tu čest a chválu má;“ a to často bývá, že nejeden, jsa křiv a věda to dobře, avšak než by se ukázal křiv, přiseže křivě, i bude křiv před Bohem dvakrát; a též, když se dopustí přísahy, vzmluví na druhého křivdu; „třetí, když kto všicku svú snažnost konečně obrátí k tomu, aby měl zdejší chválu a čest, a což dobrého činie, to jediné pro zdejší chválu. A tak těmi činy muož býti hřiech smrtedlný žádost chvály zdejší; ale jinak žádost chvály móž všední hřiech býti. Pakli 90 (by) kto nic sám pro se nežádal chvály, ale toliko pro úži- tek jiných, a by k tomu svú libost zvláštie nedržal, takť by ižádného hřiecha nebylo; ale toť se velmi řiedko přiházie. 70 75 80 85 182
87b2 88a Pakli kto drahostí rúcha svého neb stravú neb velikú če- 60 ledí chce bohatějšie přepýchati aneb rovné, nenieť to řád zpuosobem Božiem. Jakož sedláci a sedlky nemají se vrov- nati rúchem, ztravú neb čeledí neb kterúžkolivěk takovú věcí vládykám, téžť vládyky i s ženami svými nemají se pánóm vrovnati (chtieti) aniž páni kniežatóm. Ale vidíme 65 často pány pokornější postavy nežli vládyky; a pak Buoh zná a vie srdce každého. Bych pak mnoho o rúšiech mluvil, nakrátce totoť jest úmysl mój, že rúcha často jsú znamenie člověčie mysli. Pro- tož Písmo hyzdie rúcha hrdá, že jest znamenie a podnět hrdosti a smilstva. Avšak jich nebrání kostel pod klatbú; neb ne vždy jest hřiech smrtedlný rúcho drahé, a kostelt nesúdí tajných věcí. Ale sám se suď každý, chce-li býti prázden Božieho súdu. Neb v takových věcech, jimiž lidé zdejší cti a chvály dobývají, tak móžem hřiech rozoměti, jako zdejšie čest a chvála hřiech jest anebo menší aneb větší aneb ižádný. I praví svatý Tomáš z Akvina: „Žádost chvály zdejší muož býti trojím činem hřiech smrtedlný: jedniem, když se kto svelíčí křivdú, tiemť se čině, jímž nenie; dru- hým, když kto to, z něho(ž) má čest a chválu zdejšie, tak miluje, že by radějí přestúpil Božie přikázanie, nežli by toho zbyl, z čehož tu čest a chválu má;“ a to často bývá, že nejeden, jsa křiv a věda to dobře, avšak než by se ukázal křiv, přiseže křivě, i bude křiv před Bohem dvakrát; a též, když se dopustí přísahy, vzmluví na druhého křivdu; „třetí, když kto všicku svú snažnost konečně obrátí k tomu, aby měl zdejší chválu a čest, a což dobrého činie, to jediné pro zdejší chválu. A tak těmi činy muož býti hřiech smrtedlný žádost chvály zdejší; ale jinak žádost chvály móž všední hřiech býti. Pakli 90 (by) kto nic sám pro se nežádal chvály, ale toliko pro úži- tek jiných, a by k tomu svú libost zvláštie nedržal, takť by ižádného hřiecha nebylo; ale toť se velmi řiedko přiházie. 70 75 80 85 182
Strana 183
Takéť praví svatý Tomáš, že v rúše a v takových věcech muož býti hřiech z přielišnosti, a to dvojím činem: Jed- niem, když kto upřieliší, jelikož by se měl přirovnati k těm 95 lidem, s kterýmiž jest podlé svého řádu. K tomuť praví svatý Augustin: „Kteréž takové rozkoši jsú proti obyčeji chlubné; jakož jest daleka róznice, tak se jich slušie dalece střieci. Jako smlúvy města aneb kraje některého, (potvrze- né) buď přikázaním aneb dávným obyčejem, pro ižádnú 100 svú žádost ani domácí člověk ani host nemá zbořiti; neb šeradná jest to stránka, kteráž se své většie straně nepři- rovná.“ Druhým pak činem muož býti to upřielišenie z ne- pořádné žádosti mysli, když člověk má přílišnú libost v rúše krásném neb v čemžkoli takovém, buďto podlé obyčeje anebo-li proti jich obyčeji, s nimiž jest. A ta nepořádnost mysli bývá trojím činem: Jedniem, i když člověk hlédá chvály lidské v těch věcech, jimiž se tak okrašluje. A praví svatý Rehoř: „Jsú někteří, jenž nemnie, by byl hřiech pří- prava drahého rúcha; a kdyť by nebyl hřiech rúcho drahé, nikoliť by Kristus tak znamenitě nevypověděl, že onen bohatec, jenž jest u pekle pohřeben, zde v purpuře a v byssu, to jest v drahém rúše, chodil.“ Neb ižádný nedobývá dra- hého rúcha, kteréž nad jeho stav vycházie, k jinému, než jediné k chvále světské. Druhým činem bývá ta nepořád- nost mysli, když člověk v drahém rúše hlédá přielišné roz- koši tělu svému, jako měkkosti, ješto jest lahodna k dotčení. Třetiem, že přílišnú snažnost obrátí na to, aby dobyl rúcha drahého. A toť by i samo zlé bylo, byť pak v tom nic jiného zlého nebylo, totíž takovú práci na nepotřebnú věc naložiti 120 a potřebnější věc zameškati. I kterak jest dobré, aby se nikdež rúcho nevraštilo, a tak se svázati, aby sebú ne mohl vlásti, aneb po hrdém rúchu stojiec přieliš zajíti v dluhy, proněž dlúho bude lháti, nezaplatě lidem, jakož jest slíbil? Protož jest dobrá věc z miery nevycházeti, a čímž kto 125 jest, tiem chtieti slúti; neb rovné najdéle trvá. Také v ne- 105 110 115 88b1 8862 88a2 183
Takéť praví svatý Tomáš, že v rúše a v takových věcech muož býti hřiech z přielišnosti, a to dvojím činem: Jed- niem, když kto upřieliší, jelikož by se měl přirovnati k těm 95 lidem, s kterýmiž jest podlé svého řádu. K tomuť praví svatý Augustin: „Kteréž takové rozkoši jsú proti obyčeji chlubné; jakož jest daleka róznice, tak se jich slušie dalece střieci. Jako smlúvy města aneb kraje některého, (potvrze- né) buď přikázaním aneb dávným obyčejem, pro ižádnú 100 svú žádost ani domácí člověk ani host nemá zbořiti; neb šeradná jest to stránka, kteráž se své většie straně nepři- rovná.“ Druhým pak činem muož býti to upřielišenie z ne- pořádné žádosti mysli, když člověk má přílišnú libost v rúše krásném neb v čemžkoli takovém, buďto podlé obyčeje anebo-li proti jich obyčeji, s nimiž jest. A ta nepořádnost mysli bývá trojím činem: Jedniem, i když člověk hlédá chvály lidské v těch věcech, jimiž se tak okrašluje. A praví svatý Rehoř: „Jsú někteří, jenž nemnie, by byl hřiech pří- prava drahého rúcha; a kdyť by nebyl hřiech rúcho drahé, nikoliť by Kristus tak znamenitě nevypověděl, že onen bohatec, jenž jest u pekle pohřeben, zde v purpuře a v byssu, to jest v drahém rúše, chodil.“ Neb ižádný nedobývá dra- hého rúcha, kteréž nad jeho stav vycházie, k jinému, než jediné k chvále světské. Druhým činem bývá ta nepořád- nost mysli, když člověk v drahém rúše hlédá přielišné roz- koši tělu svému, jako měkkosti, ješto jest lahodna k dotčení. Třetiem, že přílišnú snažnost obrátí na to, aby dobyl rúcha drahého. A toť by i samo zlé bylo, byť pak v tom nic jiného zlého nebylo, totíž takovú práci na nepotřebnú věc naložiti 120 a potřebnější věc zameškati. I kterak jest dobré, aby se nikdež rúcho nevraštilo, a tak se svázati, aby sebú ne mohl vlásti, aneb po hrdém rúchu stojiec přieliš zajíti v dluhy, proněž dlúho bude lháti, nezaplatě lidem, jakož jest slíbil? Protož jest dobrá věc z miery nevycházeti, a čímž kto 125 jest, tiem chtieti slúti; neb rovné najdéle trvá. Také v ne- 105 110 115 88b1 8862 88a2 183
Strana 184
89a1 89a3 dostatečném rúchu muož býti hřiech dvojím činem: jed- niem, když kto leností neb hubeností netbá, aby se těm při- rovnal, s nimiž jest jednoho řádu a s nimiž bydlí; druhým, když pro zdejší chválu nechodí v drahém rúše podlé svých rovní, aby jej chválili lidé, že jest dobrý a bohobojný člověk. Ale když by kto chodil v sprostném rúchu, aby v sobě krotil smilstvo a hrdost anebo aby nadarmo na se mnoho nena- kládal pro Božie bázen, tenť by dobře činil, když by jediné 135 podlé toho, jakož jest s jinými lidmi, obyčejem svým z miery dalece nevycházel. A tak, jakož ve všem, takéž i v rúše vše vhod dobro. Nad jiné anebo s naj helmbrechtnějším(i) chtieti rúcha drahá aneb kroj mieti, jistě nemóž bez hřiecha býti; a také se tak přieliš sprostně mieti, že by snad skrze to i jeho poddaní netbali naň, neniet dobré, neb lidé podlé obecného nedo- statka, jakž koho vidie, tak jej mají. A téžť jest i o jiných všech těch věcech, z nichž lidé mívají čest světskú. Neb člověk má státi po zdejší cti skrovně podlé stavu svého, ne proti pravdě, též jako i po zbožie: ne proto, by se v tom chtěl kochati, ale aby tiem byl úžitek jiný. Avšak má býti velmi opatren, aby, chtě se slíbiti lidem, i nebyl pohaněn ot Boha. Nebť to bývá, ktož chce býti přietel tohoto světa, žeť bude nepřietel Božie. O kratochvíli rytieřské rád bych také psal něco; ale tak se jest rozmohla zlost lidská a potuchla mezi nimi milost, že věru neumiem k tomu nic řéci. Neb počnúc kratochvíl úmyslem dobrým, spiešeť lidé promění ve zlé úmysl nežli v dobré; a neřku, by toliko namiesili hrdosti, ale brž zpóso- bie tak, že všecko bude pravá hrdost anebo smilstvo, jakož to vídáme v tanciech anebo v kolbě. Protož sám se sud každý, neumiemť dobře mluviti o těch kratochvíléch svět- ských. O turn(e)jích viem, že práva pravie, že ta škodná krato- 160 chvíl nemá slúti kratochvíl; a protožť jest kostel turn(e)je 130 140 145 150 155 184
89a1 89a3 dostatečném rúchu muož býti hřiech dvojím činem: jed- niem, když kto leností neb hubeností netbá, aby se těm při- rovnal, s nimiž jest jednoho řádu a s nimiž bydlí; druhým, když pro zdejší chválu nechodí v drahém rúše podlé svých rovní, aby jej chválili lidé, že jest dobrý a bohobojný člověk. Ale když by kto chodil v sprostném rúchu, aby v sobě krotil smilstvo a hrdost anebo aby nadarmo na se mnoho nena- kládal pro Božie bázen, tenť by dobře činil, když by jediné 135 podlé toho, jakož jest s jinými lidmi, obyčejem svým z miery dalece nevycházel. A tak, jakož ve všem, takéž i v rúše vše vhod dobro. Nad jiné anebo s naj helmbrechtnějším(i) chtieti rúcha drahá aneb kroj mieti, jistě nemóž bez hřiecha býti; a také se tak přieliš sprostně mieti, že by snad skrze to i jeho poddaní netbali naň, neniet dobré, neb lidé podlé obecného nedo- statka, jakž koho vidie, tak jej mají. A téžť jest i o jiných všech těch věcech, z nichž lidé mívají čest světskú. Neb člověk má státi po zdejší cti skrovně podlé stavu svého, ne proti pravdě, též jako i po zbožie: ne proto, by se v tom chtěl kochati, ale aby tiem byl úžitek jiný. Avšak má býti velmi opatren, aby, chtě se slíbiti lidem, i nebyl pohaněn ot Boha. Nebť to bývá, ktož chce býti přietel tohoto světa, žeť bude nepřietel Božie. O kratochvíli rytieřské rád bych také psal něco; ale tak se jest rozmohla zlost lidská a potuchla mezi nimi milost, že věru neumiem k tomu nic řéci. Neb počnúc kratochvíl úmyslem dobrým, spiešeť lidé promění ve zlé úmysl nežli v dobré; a neřku, by toliko namiesili hrdosti, ale brž zpóso- bie tak, že všecko bude pravá hrdost anebo smilstvo, jakož to vídáme v tanciech anebo v kolbě. Protož sám se sud každý, neumiemť dobře mluviti o těch kratochvíléch svět- ských. O turn(e)jích viem, že práva pravie, že ta škodná krato- 160 chvíl nemá slúti kratochvíl; a protožť jest kostel turn(e)je 130 140 145 150 155 184
Strana 185
zapověděl. A sejde-li kto v turneji anebo potom, tu úraz vezma, ačkoli i zpověd i tělo Božie bude jemu dáno ku po- kánie, avšakť pohřebu u svatých nemá mieti, nebť jest ne- držal kostelnieho ustavenie. Pakliť kteří kněží aneb mniší takový(m) pohřeb dávají, toť činie aneb lakomstvem, ane- bo pro bázen pochlebujíc. A to jest proto kostel zapověděl, neb tu lidé takú hrdost ukazují a s takým nákladem, pro- něž mnohý ztratí to vše, což má, a nejeden tu i smrt vezme. A žeť jest pak kolba tak zlá věc nebo horšie nežli turnej, ktožť to znamenati chce, muožť opatřiti, neb tu jest větší hrdost, aniž jest kolba tak potřebna, jako by byl turnej, by zapověděn nebyl. Neb v turneji srozomie člověk, kterak by se v spravedlivém boji svého místa držal, ale v kolbě nenie ijednoho kruha oděnie, by byl k boji úžitečen. Protož dobré by bylo rytieřstvu křesťanskému držeti kostelní poslušen- stvie a tak kratochvíliti, ješto by nebyla kratochvíl škodna, avšak k ní mysli ovšem nepřikládajíc, jako mnozí ku pří- lišné myslivosti v lovicch přikládají. A nakrátce: v svých kratochvíléch vždycky máte něja- 180 k(ého) úžitka hlédati bez tak přílišné hrdosti, přivykajíc jezditi, křepčiti a hebkostem, ne pro panny a panie, ale proto, abyšte hotovi byli u potřebu a to uměli, neb na vás slušie podlé Boha bojovati a boj spravedlivý vésti. Ale boj spra- vedlivý jest s svú hospodú, když hospoda nese pravú válku; a pakli by byl hospoda křiv, když i zjevně nenie proti kostelu, takže jest kostel jeho neodsúdil, a slúhy anebo ry- tieřstvo nevěděli jej křiva, pomáhajíc jemu nebudú křivi, ale brž křivi by byli nepomáhajíc jemu. A byť se zdál hos- poda křiv — leč by ovšem jistotně věďal, že jest křiv v té při - ještě máš to obmysliti, že jest spieše práv; neb snad jest tu něco tajného v tom, jehož tobě hospoda nenie dlužen pověděti. A protož, ktož by neradi nesli válek křivých, slu- šieť jim hlédati spravedlivých hospod a bohobojných, dřieve 165 170 175 185 190 8951 89b2 185
zapověděl. A sejde-li kto v turneji anebo potom, tu úraz vezma, ačkoli i zpověd i tělo Božie bude jemu dáno ku po- kánie, avšakť pohřebu u svatých nemá mieti, nebť jest ne- držal kostelnieho ustavenie. Pakliť kteří kněží aneb mniší takový(m) pohřeb dávají, toť činie aneb lakomstvem, ane- bo pro bázen pochlebujíc. A to jest proto kostel zapověděl, neb tu lidé takú hrdost ukazují a s takým nákladem, pro- něž mnohý ztratí to vše, což má, a nejeden tu i smrt vezme. A žeť jest pak kolba tak zlá věc nebo horšie nežli turnej, ktožť to znamenati chce, muožť opatřiti, neb tu jest větší hrdost, aniž jest kolba tak potřebna, jako by byl turnej, by zapověděn nebyl. Neb v turneji srozomie člověk, kterak by se v spravedlivém boji svého místa držal, ale v kolbě nenie ijednoho kruha oděnie, by byl k boji úžitečen. Protož dobré by bylo rytieřstvu křesťanskému držeti kostelní poslušen- stvie a tak kratochvíliti, ješto by nebyla kratochvíl škodna, avšak k ní mysli ovšem nepřikládajíc, jako mnozí ku pří- lišné myslivosti v lovicch přikládají. A nakrátce: v svých kratochvíléch vždycky máte něja- 180 k(ého) úžitka hlédati bez tak přílišné hrdosti, přivykajíc jezditi, křepčiti a hebkostem, ne pro panny a panie, ale proto, abyšte hotovi byli u potřebu a to uměli, neb na vás slušie podlé Boha bojovati a boj spravedlivý vésti. Ale boj spra- vedlivý jest s svú hospodú, když hospoda nese pravú válku; a pakli by byl hospoda křiv, když i zjevně nenie proti kostelu, takže jest kostel jeho neodsúdil, a slúhy anebo ry- tieřstvo nevěděli jej křiva, pomáhajíc jemu nebudú křivi, ale brž křivi by byli nepomáhajíc jemu. A byť se zdál hos- poda křiv — leč by ovšem jistotně věďal, že jest křiv v té při - ještě máš to obmysliti, že jest spieše práv; neb snad jest tu něco tajného v tom, jehož tobě hospoda nenie dlužen pověděti. A protož, ktož by neradi nesli válek křivých, slu- šieť jim hlédati spravedlivých hospod a bohobojných, dřieve 165 170 175 185 190 8951 89b2 185
Strana 186
90a 90a1 195 než je zajde válka, a střieci se těch, jimž nemuož doufati, by po pravdě rádi stáli. O těch pak válkách, ješto vládyčstvo zde v zemi mezi sebú mievá, tak rozomiem, že náhlú věc muož každý vnáhle odehnati sobě škod(n)ú, a se i svých lidí brániti násilí; ale jakž móž mieti rozmysl, tak má své pravdy dovésti najprv právem, a doveda právem, tuž tepruv má, muož-li, i mocí dotisknúti. Anebo má zde v Čechách své příhody túžiti králi; a dopustí-liť král váleti, i právem nedoveda, jsi-li práv, váleti móžeš. Ale s tiem, ješto v témž právě sedí jako i ty, sám svú mocí s úkladem váleti nemáš; nebo čemuž by tehdy právo bylo aneb král? A takéž to věděti slušie, že, ktož jsa křiv a nese válku s druhým, dluženť jest onomu navrátiti všecky škody, což by jich vzal i s svými lidmi, a k tomu i svým vlastním lidem, 210 což by skrze to ztratili. Ale ten, ktož nese válku jsa práv, což na onom dobude, podlé práva všeť jest jeho; a pakli s ním ztratí jeho lidé zbožie aneb život, nenie jim on tiem vinen, neb lidé s pánem svým pro jeho pravdu sbožie i život vážiti mají; alevšak, což by mohl jim nalepšiti a nahraditi, 215 to by bylo slušné. A tak vládyčstvo i rytieřstvo buďte opatrni, abyšte došli k tomu pátému kuoru andělskému, ješto jsú (s)stáli u pravdě Božie; a těch padlých andělóv nenásledujte, ani povolujte jich lestným raddám, jim(i)žť vás táhnú, aby pychem a hrdostí padli od pravé pravdy, jedno sami svú čest zdejšie milujíce. A že viece (s) světem jd(e)te vuokol než jiní lidé, a jakož nesnadno, ktož se obierá (s) smolú, aby se jí nezlepil, tak nesnadno světem se obierati a od ně ho) se nezšerediti, protož slyšte rádi slovo Božie, a jakož jste vtipni k světským věcem, tak buďte vtipni, kudy byšte došli té pořádné milosti k Bohu i k jiným lidem. Neb dojde- te-li jí, tať vám ukáže, kudy máte do nebes přijíti, a (k)ak máte svój úřad vésti k úžitku jiným, abyšte s těmi diábly 200 205 220 225 186
90a 90a1 195 než je zajde válka, a střieci se těch, jimž nemuož doufati, by po pravdě rádi stáli. O těch pak válkách, ješto vládyčstvo zde v zemi mezi sebú mievá, tak rozomiem, že náhlú věc muož každý vnáhle odehnati sobě škod(n)ú, a se i svých lidí brániti násilí; ale jakž móž mieti rozmysl, tak má své pravdy dovésti najprv právem, a doveda právem, tuž tepruv má, muož-li, i mocí dotisknúti. Anebo má zde v Čechách své příhody túžiti králi; a dopustí-liť král váleti, i právem nedoveda, jsi-li práv, váleti móžeš. Ale s tiem, ješto v témž právě sedí jako i ty, sám svú mocí s úkladem váleti nemáš; nebo čemuž by tehdy právo bylo aneb král? A takéž to věděti slušie, že, ktož jsa křiv a nese válku s druhým, dluženť jest onomu navrátiti všecky škody, což by jich vzal i s svými lidmi, a k tomu i svým vlastním lidem, 210 což by skrze to ztratili. Ale ten, ktož nese válku jsa práv, což na onom dobude, podlé práva všeť jest jeho; a pakli s ním ztratí jeho lidé zbožie aneb život, nenie jim on tiem vinen, neb lidé s pánem svým pro jeho pravdu sbožie i život vážiti mají; alevšak, což by mohl jim nalepšiti a nahraditi, 215 to by bylo slušné. A tak vládyčstvo i rytieřstvo buďte opatrni, abyšte došli k tomu pátému kuoru andělskému, ješto jsú (s)stáli u pravdě Božie; a těch padlých andělóv nenásledujte, ani povolujte jich lestným raddám, jim(i)žť vás táhnú, aby pychem a hrdostí padli od pravé pravdy, jedno sami svú čest zdejšie milujíce. A že viece (s) světem jd(e)te vuokol než jiní lidé, a jakož nesnadno, ktož se obierá (s) smolú, aby se jí nezlepil, tak nesnadno světem se obierati a od ně ho) se nezšerediti, protož slyšte rádi slovo Božie, a jakož jste vtipni k světským věcem, tak buďte vtipni, kudy byšte došli té pořádné milosti k Bohu i k jiným lidem. Neb dojde- te-li jí, tať vám ukáže, kudy máte do nebes přijíti, a (k)ak máte svój úřad vésti k úžitku jiným, abyšte s těmi diábly 200 205 220 225 186
Strana 187
netrpěli, ješto jsú prvnie (vládce) v zlém duostojenstvie po- rušenie (v šeho, ale došli k těm andělóm, ješto jsú (s)stáli 230 podlé vuole Božie v svém duostojenstvie u věčné chvál(e). Amen. O KÓRU, JEŠTO SE K POPRAVCÓM PŘIPODOBNÁ Šestý kuor andělský slovú potestates, totíž moc(i). A mají tu moc od Boha, že vzbránějí zlosti diábelské, aby nemohli tolik zlého lidem učiniti, jakož by chtěli. K tomu kuoru mohu připodobnati popravce, ješto od kniežat popravu mají aneb od pánóv. A ten úřad jest velmi dobrý a svatý; ktož jest pilen jeho podlé Boha, móž sobě jím dobyti věčné chvály v nebesiech. Neb jest řekl Hospodin, aby lid Božie mstil křivdy Božie, a zlé mezi sebú sami stavovali. Jakož jest to rozličně ukázal v Starém Zákoně; moha sám zahubiti, kohož chce, však jest lidem kázal popravovati. Aj, Moj- žieš, jsa přesklidný muž, však jich množstvie kázal zbíti i sám bil, mstě pravdy nad křivdú, a tiem stavil hněv Božie; aj, (F)ine(e)s per)odružil dva mečem, ješto činili proti Božie pravdě: pochválil jeho Buoh a dal jemu i jeho ple- 15 meni čest kněžskú. A pak král Saul nezabil onoho krále, ale jal — a Buoh jeho kázal byl zabiti! — rozhněval tiem Boha, i odjal královstvie plemeni jeho. Mnohoť jest toho dolíčenie v svatém Písmě, jenž jest po- prava úřad dobrý. Ale má se každý - zvláště popravce — 20 střieci lakomstva, aby pro zbožiečko, pro plen, p(r)0 kořist neradoval (se) cizie smrti. A (k)ak-li to popravce dobrý, kterýž by, moha jieti zlého, aby viece neškodil, i nechce tu, kdež by s ním nemohl zajieti plenu velikého, i čaká, zdali by někd(e) všel, ješto mnoho krav? A zatiem snad zlý ujde 25 neb učiní viece zlého. A takéž má býti neleniv popravce. Bude-li leniv, mnohé 5 10 90b2 90b1 187
netrpěli, ješto jsú prvnie (vládce) v zlém duostojenstvie po- rušenie (v šeho, ale došli k těm andělóm, ješto jsú (s)stáli 230 podlé vuole Božie v svém duostojenstvie u věčné chvál(e). Amen. O KÓRU, JEŠTO SE K POPRAVCÓM PŘIPODOBNÁ Šestý kuor andělský slovú potestates, totíž moc(i). A mají tu moc od Boha, že vzbránějí zlosti diábelské, aby nemohli tolik zlého lidem učiniti, jakož by chtěli. K tomu kuoru mohu připodobnati popravce, ješto od kniežat popravu mají aneb od pánóv. A ten úřad jest velmi dobrý a svatý; ktož jest pilen jeho podlé Boha, móž sobě jím dobyti věčné chvály v nebesiech. Neb jest řekl Hospodin, aby lid Božie mstil křivdy Božie, a zlé mezi sebú sami stavovali. Jakož jest to rozličně ukázal v Starém Zákoně; moha sám zahubiti, kohož chce, však jest lidem kázal popravovati. Aj, Moj- žieš, jsa přesklidný muž, však jich množstvie kázal zbíti i sám bil, mstě pravdy nad křivdú, a tiem stavil hněv Božie; aj, (F)ine(e)s per)odružil dva mečem, ješto činili proti Božie pravdě: pochválil jeho Buoh a dal jemu i jeho ple- 15 meni čest kněžskú. A pak král Saul nezabil onoho krále, ale jal — a Buoh jeho kázal byl zabiti! — rozhněval tiem Boha, i odjal královstvie plemeni jeho. Mnohoť jest toho dolíčenie v svatém Písmě, jenž jest po- prava úřad dobrý. Ale má se každý - zvláště popravce — 20 střieci lakomstva, aby pro zbožiečko, pro plen, p(r)0 kořist neradoval (se) cizie smrti. A (k)ak-li to popravce dobrý, kterýž by, moha jieti zlého, aby viece neškodil, i nechce tu, kdež by s ním nemohl zajieti plenu velikého, i čaká, zdali by někd(e) všel, ješto mnoho krav? A zatiem snad zlý ujde 25 neb učiní viece zlého. A takéž má býti neleniv popravce. Bude-li leniv, mnohé 5 10 90b2 90b1 187
Strana 188
91a1 91 a3 35 45 50 55 zlé bude bez pomsty a rozmuož se. Hněvu ovšem slušie se popravci střieci, aby se nemstil úřadem svým. A také hlédaj, 30 by nepřehlédal zlého pro přízen. Pakli kto pro chlúbu, chtě slovúten býti, učiní co svú popravú, aby řekli: „Takéť sem já popravce!“, hlédaj, jak spadne v těžké zatracenie brzo pro to! (v ucho) podutie jakés chvály nemúdrých lidí! Protož, ať krátce řku: Kterýž dá ujíti vinnému, hřeší. Viece pravi: Nečiní-li úmyslem dobrým pro čest Božie, pro pokoj svým bližním, aby tú prací měl odplatu od Boha a tú snažností, ač právě učiní, oběse někoho aneb pustě, všakt hřešie; nebť Buoh hlédá, proč kto co činí. A věru, smrt 40 komu učiniti, nechžť jest i vinen, ne pro právo úmyslem, ale pro něco jiného, ohyzdná jest věc; (ano i kat ohyzden,) že věší pro penieze, ač i vinného oběsí. A když kto chce státi po právu, má na to pomnieti, jakož Hugo praví, jeliž právo ztratí právě, jenž nebude právo, paterú věcí: Najprvé, když kto chce súditi tu věc, ješto ne- slušie k jeho súdu; jakož jenž kto, jsa popravce, chtěl by súditi manželstvo. Druhé, kdyby chtěl toho súditi, ješto nenie z jeho súdu, jako světský žáka svěceného. Třetie, když čeho tieže mstí, než má práva, aneb lechčejí (!); jako kdyby koho pro sprostný krádež popravce zbil na kolo, aneb žháře aneb mordéře je(n) oběsil. Čtvrté, když by času některého neuctil; jako kdyby kázal popraviti nad kým na některý hod. Páté, když by miesta neuctil posvátného. Avšak jsú některé věci, pro něž kostel z práva nepomáhá; ty vědí juristi lépe než já, na ty se slušie vzeptati popravciem také, (a býti) snažnu úřada svého u pravdě, aby přišli k tomu kuoru šestému královstvie nebeského. Jehož mně i vám rač dopomoci etc. 188
91a1 91 a3 35 45 50 55 zlé bude bez pomsty a rozmuož se. Hněvu ovšem slušie se popravci střieci, aby se nemstil úřadem svým. A také hlédaj, 30 by nepřehlédal zlého pro přízen. Pakli kto pro chlúbu, chtě slovúten býti, učiní co svú popravú, aby řekli: „Takéť sem já popravce!“, hlédaj, jak spadne v těžké zatracenie brzo pro to! (v ucho) podutie jakés chvály nemúdrých lidí! Protož, ať krátce řku: Kterýž dá ujíti vinnému, hřeší. Viece pravi: Nečiní-li úmyslem dobrým pro čest Božie, pro pokoj svým bližním, aby tú prací měl odplatu od Boha a tú snažností, ač právě učiní, oběse někoho aneb pustě, všakt hřešie; nebť Buoh hlédá, proč kto co činí. A věru, smrt 40 komu učiniti, nechžť jest i vinen, ne pro právo úmyslem, ale pro něco jiného, ohyzdná jest věc; (ano i kat ohyzden,) že věší pro penieze, ač i vinného oběsí. A když kto chce státi po právu, má na to pomnieti, jakož Hugo praví, jeliž právo ztratí právě, jenž nebude právo, paterú věcí: Najprvé, když kto chce súditi tu věc, ješto ne- slušie k jeho súdu; jakož jenž kto, jsa popravce, chtěl by súditi manželstvo. Druhé, kdyby chtěl toho súditi, ješto nenie z jeho súdu, jako světský žáka svěceného. Třetie, když čeho tieže mstí, než má práva, aneb lechčejí (!); jako kdyby koho pro sprostný krádež popravce zbil na kolo, aneb žháře aneb mordéře je(n) oběsil. Čtvrté, když by času některého neuctil; jako kdyby kázal popraviti nad kým na některý hod. Páté, když by miesta neuctil posvátného. Avšak jsú některé věci, pro něž kostel z práva nepomáhá; ty vědí juristi lépe než já, na ty se slušie vzeptati popravciem také, (a býti) snažnu úřada svého u pravdě, aby přišli k tomu kuoru šestému královstvie nebeského. Jehož mně i vám rač dopomoci etc. 188
Strana 189
KÓRU PŘIPODOBNÁNIE K DĚLNÝM LIDEM Jest pak třetie andělská jerarchia, a najnižší, k niež mohú býti přirovnáni řemeslníci, kupci, kramáři neb kteříkoli lidé obecní. A tak k sedmému kuoru a ku prvému z té třetie jerarchie, ješto slovú virtutes, skrze něž Buoh činie divy, zde na světě mohú býti oráči najprv připodobnáni; neb Buoh skrze ty jako divy činie úžitečné, když z semen malých dá obilé mnoh(o) k úžitku lidem i dobytku. Však proto, sed- láci a oráči, nemněte, byšte ihned světi byli, že dobré a po- třebné řemeslo činíte, vešken svět živiec. Pravdať jest, dobré jest dielo oráčovo. Pravi mistr Tulius: „Ze všech těch věcí, z nichž lidé něčeho sobě dobývají, nic nenie lepšie než oránie, ani jest (co hojnějšé, ani jest) po svobodném člověku co duostojnější.“ Svobodnéť mínie, jako jsú páni a vládyky. Alevšak Buoh viece hlédá na ten 15 úmysl, proč kto co činie, Ktož vuoře (!), chtě bohat býti, aby svú zlú vuoli mohl napásti v uobžerstvie, v krčmách a v jakés bláznové své hrdosti, chtě sám nade všemi býti aneb přirovnati se vyšším sebe, ten, ačť dobré řemeslo dělá, však zlým úmyslem. Ale ktož dělá, aby se živil i svú čeládku 20 podlé pravdy, tenť dobře dělá úmyslem dobrým: když (ne vždy) by chtěl zde na světě býti, ač by se i vzbohatěl, ale onoho bydla žádá nebeského; a což zde koli dělá, to proto dělá, aby příčina jemu byla přijíti do královstvie ne- beského, almužny dávaje i desátky a úroky své, podlé Božie- 25 ho zpósobenie a zpořiezenie vešken svět živiec a jsúc u poslu- šenstvie vyšších sebe ve všem, což nenie (zřejmě) proti Bohu, duchovních i světských, milujíc své pány, «jsúc) jim věrni. Ale ubozie lidé mají veliký jeden nedostatek, že jakús hrdostí a nemúdrostí, když mají pokojné pány, vážie je tak lacino, a hrdé pány chválé mezi sebú a válečné; a tiem jistě hřeší proti Buohu. A obakž dávné příslovie, že říkají: „Pá- niť se smíří, a chudina v tom!“ Protož lépeť jest s pokojným 5 10 30 91b1 91b2 189
KÓRU PŘIPODOBNÁNIE K DĚLNÝM LIDEM Jest pak třetie andělská jerarchia, a najnižší, k niež mohú býti přirovnáni řemeslníci, kupci, kramáři neb kteříkoli lidé obecní. A tak k sedmému kuoru a ku prvému z té třetie jerarchie, ješto slovú virtutes, skrze něž Buoh činie divy, zde na světě mohú býti oráči najprv připodobnáni; neb Buoh skrze ty jako divy činie úžitečné, když z semen malých dá obilé mnoh(o) k úžitku lidem i dobytku. Však proto, sed- láci a oráči, nemněte, byšte ihned světi byli, že dobré a po- třebné řemeslo činíte, vešken svět živiec. Pravdať jest, dobré jest dielo oráčovo. Pravi mistr Tulius: „Ze všech těch věcí, z nichž lidé něčeho sobě dobývají, nic nenie lepšie než oránie, ani jest (co hojnějšé, ani jest) po svobodném člověku co duostojnější.“ Svobodnéť mínie, jako jsú páni a vládyky. Alevšak Buoh viece hlédá na ten 15 úmysl, proč kto co činie, Ktož vuoře (!), chtě bohat býti, aby svú zlú vuoli mohl napásti v uobžerstvie, v krčmách a v jakés bláznové své hrdosti, chtě sám nade všemi býti aneb přirovnati se vyšším sebe, ten, ačť dobré řemeslo dělá, však zlým úmyslem. Ale ktož dělá, aby se živil i svú čeládku 20 podlé pravdy, tenť dobře dělá úmyslem dobrým: když (ne vždy) by chtěl zde na světě býti, ač by se i vzbohatěl, ale onoho bydla žádá nebeského; a což zde koli dělá, to proto dělá, aby příčina jemu byla přijíti do královstvie ne- beského, almužny dávaje i desátky a úroky své, podlé Božie- 25 ho zpósobenie a zpořiezenie vešken svět živiec a jsúc u poslu- šenstvie vyšších sebe ve všem, což nenie (zřejmě) proti Bohu, duchovních i světských, milujíc své pány, «jsúc) jim věrni. Ale ubozie lidé mají veliký jeden nedostatek, že jakús hrdostí a nemúdrostí, když mají pokojné pány, vážie je tak lacino, a hrdé pány chválé mezi sebú a válečné; a tiem jistě hřeší proti Buohu. A obakž dávné příslovie, že říkají: „Pá- niť se smíří, a chudina v tom!“ Protož lépeť jest s pokojným 5 10 30 91b1 91b2 189
Strana 190
92a1 92a2 pánem něco málo přetrpěti dobrotivě, a vzácno to Bohu, než hřiech mieti z té libosti, že má chut v tom a hrdost světskú, když má aneb žádá hrdého pána a válečného, neb tiem jest to ukázal, že by sám rád hrd byl, kdyby mohl, a válečen; a obak často za takovými I pány netolik duše, ale i zbožie ztracují. Závist také zvláště panuje nad sedláky; avšak to jest hřiech přenepotřebný, neb v něm ijedné rozkoši nenie, jedno lepot. A také ne vždy jsú věrni. Protož sluší se pilně střieci, aby se nedali diáblu zavésti, a což Buoh komu dobrého přeje, také přieti. Ano řiekají: „Komuž Buoh, tomu i všickni 45 světí.“ Protož, chcete-li k svatým přijíti, nezáviďte, ale, což Buoh komu přeje s svými svatými, toho vy jim rádi přejte. Netolik také těžaři, ale i jiní všichni řemeslníci nesú toho kuoru sedmého podobenstvie zde na světě. Neb pekaři jako divem z múky chléb (činie), ševci z kuože třevie a kadlci z nití plátno; a tak i všichni jiní řemeslníci, ješto tak jako divy činiec úžitečné a potřebné lidem, nesú, jakož sem řekl, těch andělóv dobrých podobenstvie. Neb jakož zlí andělé, ješto jsú z toho kuoru vypadli, také činí divy, ale škodné aneb viece dvorné než úžitečné, aby lid ] odvedli od pravdy, 55 takéž ti řemeslníci nesú podobenstvie zde těch jistých diáb- lóv, ješto své řemeslo z úmysla pósobie ne k úžitku lidem, ale jedno svého zisku hlédajíc, lecjakés v něm dvornosti škodné zamýšlejí; a často věčí práci naložie na to, aby jich řemeslo nebylo tak úžitečno. Jako vídáme to dobře, že spíše by švec dospěl škorní bez tak dlúhých čépkóv; a také veliká jest přiekaza u škorně tak dlúhý nos, neb spieš nemóž s nimi pracovati a přes plot ovšem nikam nelze. A takéž i o jiných řemeslníciech. Neb i koželuzi bez po- třeby rozpléštějí své podešvy, aby se jedno zdály tlustčí, než 65 jsú. I o těch ovšem zle, ješto mistrují vína a učinie je ne- zdravějše, aby je spieše rozprodali. Tiť všichni slušejí k těm diáblóm, ješto škodné a neúžitečné činie divy pro svú zlú 40 50 60 35 190
92a1 92a2 pánem něco málo přetrpěti dobrotivě, a vzácno to Bohu, než hřiech mieti z té libosti, že má chut v tom a hrdost světskú, když má aneb žádá hrdého pána a válečného, neb tiem jest to ukázal, že by sám rád hrd byl, kdyby mohl, a válečen; a obak často za takovými I pány netolik duše, ale i zbožie ztracují. Závist také zvláště panuje nad sedláky; avšak to jest hřiech přenepotřebný, neb v něm ijedné rozkoši nenie, jedno lepot. A také ne vždy jsú věrni. Protož sluší se pilně střieci, aby se nedali diáblu zavésti, a což Buoh komu dobrého přeje, také přieti. Ano řiekají: „Komuž Buoh, tomu i všickni 45 světí.“ Protož, chcete-li k svatým přijíti, nezáviďte, ale, což Buoh komu přeje s svými svatými, toho vy jim rádi přejte. Netolik také těžaři, ale i jiní všichni řemeslníci nesú toho kuoru sedmého podobenstvie zde na světě. Neb pekaři jako divem z múky chléb (činie), ševci z kuože třevie a kadlci z nití plátno; a tak i všichni jiní řemeslníci, ješto tak jako divy činiec úžitečné a potřebné lidem, nesú, jakož sem řekl, těch andělóv dobrých podobenstvie. Neb jakož zlí andělé, ješto jsú z toho kuoru vypadli, také činí divy, ale škodné aneb viece dvorné než úžitečné, aby lid ] odvedli od pravdy, 55 takéž ti řemeslníci nesú podobenstvie zde těch jistých diáb- lóv, ješto své řemeslo z úmysla pósobie ne k úžitku lidem, ale jedno svého zisku hlédajíc, lecjakés v něm dvornosti škodné zamýšlejí; a často věčí práci naložie na to, aby jich řemeslo nebylo tak úžitečno. Jako vídáme to dobře, že spíše by švec dospěl škorní bez tak dlúhých čépkóv; a také veliká jest přiekaza u škorně tak dlúhý nos, neb spieš nemóž s nimi pracovati a přes plot ovšem nikam nelze. A takéž i o jiných řemeslníciech. Neb i koželuzi bez po- třeby rozpléštějí své podešvy, aby se jedno zdály tlustčí, než 65 jsú. I o těch ovšem zle, ješto mistrují vína a učinie je ne- zdravějše, aby je spieše rozprodali. Tiť všichni slušejí k těm diáblóm, ješto škodné a neúžitečné činie divy pro svú zlú 40 50 60 35 190
Strana 191
radost. A mohliž by se takoví řemeslníci dobře leknúti toho, že často, a téměř vždy, ješto bude veliký mistr v svém ře- mesle, a mnoho takových tantóv nepotřebných vymýšleti, až stár bude, nastanú jiní opět s kunšty novějšími, a tento s svý- mi nestane za nic! Aj, toť pomsta nad takovými, zde se počne, a nenaleznú-li milosti Božie, na onom světě tieže se skoná! A najviec se to přihází hrdým krajčóm aneb hudcóm a pišcóm, ješto své řemeslo ku přílišné chlípě obra(c)ují, a ne ku potřebě lidské. Ale když sem se o (hudcích) zmienil a o pišcích, sluší to věděti také, že také by mohli mezi dobré řemeslníky ta- koví lidé počteni býti, neb utěšení takových skrovně a v svój čas také bývá potřebie lidem, a mohú někdy bez 80 hřiechu býti. Protož hudci, pišci kdyby kázaně a v svój čas, nepřekážejíc službě Božie a skrovně, Boha se dokláda- jíc, své řemeslo vedli, také by těch dobrých andělóv zde podobenstvie nesli a mohli by i Božie tělo přijímati. Ale že sme tak nestateční lidé, jakž se s takovú marnú věcí obí- 85 ráme, tak neumíme miery sobě uložiti. Protož hudci, pišci a kajkléři, počnúc svú marností těšiti lid, neumějí tomu smiery vzieti, ale i peskú řečí i nebohobojnú, i také mlu- viec proti Bohu i proti kněží, i v čas Božie služb(y), i po de- vietníku, ješto by již křesťané plakati měli za své hřiechy, 90 i v středu první po masopustě nepřestanú řemesla svého, a z práva majíc přestati. Ale když neslušie, tehdy oni viece tiem lidi odvodie od náboženstvie a Božie služby, jakož vídáme na posvícenie a - jakož sem řekl — po devietníku k masopustu, když již svatá cierkev ve mnohých kosteléch 95 zpievá, řkúc takto: 75 92b2 70 92b1 „Dnové všie marnosti již míjejí, úžiteční dnové přicházejí, čas se blíží střiezlivý: hlédajme Boha čistotú srdec svých!“, 100 191
radost. A mohliž by se takoví řemeslníci dobře leknúti toho, že často, a téměř vždy, ješto bude veliký mistr v svém ře- mesle, a mnoho takových tantóv nepotřebných vymýšleti, až stár bude, nastanú jiní opět s kunšty novějšími, a tento s svý- mi nestane za nic! Aj, toť pomsta nad takovými, zde se počne, a nenaleznú-li milosti Božie, na onom světě tieže se skoná! A najviec se to přihází hrdým krajčóm aneb hudcóm a pišcóm, ješto své řemeslo ku přílišné chlípě obra(c)ují, a ne ku potřebě lidské. Ale když sem se o (hudcích) zmienil a o pišcích, sluší to věděti také, že také by mohli mezi dobré řemeslníky ta- koví lidé počteni býti, neb utěšení takových skrovně a v svój čas také bývá potřebie lidem, a mohú někdy bez 80 hřiechu býti. Protož hudci, pišci kdyby kázaně a v svój čas, nepřekážejíc službě Božie a skrovně, Boha se dokláda- jíc, své řemeslo vedli, také by těch dobrých andělóv zde podobenstvie nesli a mohli by i Božie tělo přijímati. Ale že sme tak nestateční lidé, jakž se s takovú marnú věcí obí- 85 ráme, tak neumíme miery sobě uložiti. Protož hudci, pišci a kajkléři, počnúc svú marností těšiti lid, neumějí tomu smiery vzieti, ale i peskú řečí i nebohobojnú, i také mlu- viec proti Bohu i proti kněží, i v čas Božie služb(y), i po de- vietníku, ješto by již křesťané plakati měli za své hřiechy, 90 i v středu první po masopustě nepřestanú řemesla svého, a z práva majíc přestati. Ale když neslušie, tehdy oni viece tiem lidi odvodie od náboženstvie a Božie služby, jakož vídáme na posvícenie a - jakož sem řekl — po devietníku k masopustu, když již svatá cierkev ve mnohých kosteléch 95 zpievá, řkúc takto: 75 92b2 70 92b1 „Dnové všie marnosti již míjejí, úžiteční dnové přicházejí, čas se blíží střiezlivý: hlédajme Boha čistotú srdec svých!“, 100 191
Strana 192
93a1 93a2 105 a druhdy i u postě, netbajíc na to, že kostel napomíná, aby lidé plakali na své hřiechy a ponížili se pomniec, že jsú popel a u popel se obrátie. A protož, když tak zjevně ne- pořádně svého řemesla užívají, netbajíc na Buoh, neslušie jim dáti Božicho těla, doniž, toho neostanúc, nebudú se káti svého bludu, neb slušejí k těm spadlým andělóm z toho kuoru, ješto,] ač také činie divy, ale škodné a nepotřebné, jakož oni škodí dobrým lidem s svým šalo)váním v svaté časy. A svatý Pavel praví, aby dělal každý rukama svýma 110 to, což jest dobré. Neb ani pro se ani pro koho jiného ijeden, neřku škodného lidem, ale neúžitečného neměl by dělati. Neb ktož by byl poslán do vinnice, aby dělal to, což jest potřebie vínu, když by pak, nechaje vína, i opravoval pléšky, nebyl by bez vinny (!), takéž i my sme u vinnici 115 Božie: neděláme-li toho, což úžitečné jest, budem místo odplaty pokutu jmieti. Protož, ktož chtie býti dobřie řemeslníci, aby s těmi sva- tými anděly z toho sedmého kuoru u věčném byli blahosla- venstvie, ti dělajte s věrú a střehúc se v svém řemesle, aby 120 toho, jehož nenie, neukazovali nijakým falšem, ale pósobte svá řemesla u vieře a v pravdě, k úžitku lidem tiem úmys- lem, aby svého chleba nejedli darmo a měli co nedostateč- nému v jeho potřebu uděliti. Alevšak ] dělajte v svój čas, ač i dobré děláte a úžitečné, světiec svátky podlé kněžského 125 rozkázanie a vždy k Bohu mieniec, aby tam tepruv plnú odplatu od něho vzeli za svú vieru. Té odplaty mně i vám dopomáhaj Pán Bůh všemohúcí! O KÓRU PŘIPODOBNÁNÍ KUPCÓM Osmý kuor slovú archandělé. Ti většie a (neznámějšie) poselstvie k nám dějí od Boha. Toho kuoru podobenstvie v tělesných věcech držie kupci, ješto přivozie drahé a ne- 192
93a1 93a2 105 a druhdy i u postě, netbajíc na to, že kostel napomíná, aby lidé plakali na své hřiechy a ponížili se pomniec, že jsú popel a u popel se obrátie. A protož, když tak zjevně ne- pořádně svého řemesla užívají, netbajíc na Buoh, neslušie jim dáti Božicho těla, doniž, toho neostanúc, nebudú se káti svého bludu, neb slušejí k těm spadlým andělóm z toho kuoru, ješto,] ač také činie divy, ale škodné a nepotřebné, jakož oni škodí dobrým lidem s svým šalo)váním v svaté časy. A svatý Pavel praví, aby dělal každý rukama svýma 110 to, což jest dobré. Neb ani pro se ani pro koho jiného ijeden, neřku škodného lidem, ale neúžitečného neměl by dělati. Neb ktož by byl poslán do vinnice, aby dělal to, což jest potřebie vínu, když by pak, nechaje vína, i opravoval pléšky, nebyl by bez vinny (!), takéž i my sme u vinnici 115 Božie: neděláme-li toho, což úžitečné jest, budem místo odplaty pokutu jmieti. Protož, ktož chtie býti dobřie řemeslníci, aby s těmi sva- tými anděly z toho sedmého kuoru u věčném byli blahosla- venstvie, ti dělajte s věrú a střehúc se v svém řemesle, aby 120 toho, jehož nenie, neukazovali nijakým falšem, ale pósobte svá řemesla u vieře a v pravdě, k úžitku lidem tiem úmys- lem, aby svého chleba nejedli darmo a měli co nedostateč- nému v jeho potřebu uděliti. Alevšak ] dělajte v svój čas, ač i dobré děláte a úžitečné, světiec svátky podlé kněžského 125 rozkázanie a vždy k Bohu mieniec, aby tam tepruv plnú odplatu od něho vzeli za svú vieru. Té odplaty mně i vám dopomáhaj Pán Bůh všemohúcí! O KÓRU PŘIPODOBNÁNÍ KUPCÓM Osmý kuor slovú archandělé. Ti většie a (neznámějšie) poselstvie k nám dějí od Boha. Toho kuoru podobenstvie v tělesných věcech držie kupci, ješto přivozie drahé a ne- 192
Strana 193
známé věci zdaleka. A ti, chtie-li dojíti dobrých archandě- 5 lóv tovarystva, mají najprv, vždy Boha majíc v své žádosti, té kúpě dobývati, ješto by byla k úžitku lidem. Neb kdyby, netbajíc úžitka lidského, pro svój zisk tu kúpi přinesli, ješto by škodna byla aneb nepotřebna, k těm by se diáblóm při- rovnali, ješto škody lidské, ale ne úžitka hlédají pro svú zlú- žádost. Ale - jakož sem řekl — když kupec má na péči obec- ný úžitek, aby toho dobyl aneb to prodával, jehož jest třeba, muož vedlé Boha zisk skrovný ] vzieti, jako t(o)tíž za svú práci nájem, jímž by potřebu měl s svú čeledí, a také aby měl čím pomoci v núzi chudému; neb jest to úžitek spravedlivý, když skrovného zisku hlédá. Ale jakž bezpřiem- ně má úmysl k zisku a žádost, tak brzo v (hř)jech zajde pro to lakomstvo; aneb na roky svú kúpi dávaje, aby dráže dal pro rok, než by dal za hotové lacinějí, neb, ač se to nezdá lichva svú postavú, však lestnú omluvú jest přikrytá lichva; 20 aneb pósobe své kupečstvie ne v ten čas, jako slušie, aneb ne na tom místě, jako někdy v kostele a v svátky; aneb dru- hého oklamaje svú kúpí. Trojím také činem muož v kupečstvie hřiech býti podlé toho, jakž v kúpi móž býti znamenán trój nedostatek: Jeden 25 v té kúpi šlechtě, jako kdyby kto mosaz prodal za zlato, aneb čistec za střiebro, aneb víno smíšené s vodú za pravé víno. Druhý nedostatek podlé velikosti miery neb váhy; jako když kto věda má menší mieru neb kratčí loket neb lechčejší (!) váhu prodáva je. Třetí nedostatek jest pak v dobrotě kúpě; jako když prodá kto nemocné dobytče za zdravé neb děravý postav za celý, neb cožkoli takového. Těmi třmi věcmi když věda ten, ktož prodává, oklamá dru- hého, obelstiv jej, dlužen jest jemu navrátiti, a některdy i obmeškánie. Pakli nevěda, neshřešil jest; ale zvie-li, má 35 potom jemu (toho) polepšiti. A týžť hřiech jest, když ten, ktož kupuje, oklamá toho, ktož prodává, v kterémžkoli z těch tří věcí; když by ten, 10 93b1 15 30 93b* 13 Knížky o hře šachové 193
známé věci zdaleka. A ti, chtie-li dojíti dobrých archandě- 5 lóv tovarystva, mají najprv, vždy Boha majíc v své žádosti, té kúpě dobývati, ješto by byla k úžitku lidem. Neb kdyby, netbajíc úžitka lidského, pro svój zisk tu kúpi přinesli, ješto by škodna byla aneb nepotřebna, k těm by se diáblóm při- rovnali, ješto škody lidské, ale ne úžitka hlédají pro svú zlú- žádost. Ale - jakož sem řekl — když kupec má na péči obec- ný úžitek, aby toho dobyl aneb to prodával, jehož jest třeba, muož vedlé Boha zisk skrovný ] vzieti, jako t(o)tíž za svú práci nájem, jímž by potřebu měl s svú čeledí, a také aby měl čím pomoci v núzi chudému; neb jest to úžitek spravedlivý, když skrovného zisku hlédá. Ale jakž bezpřiem- ně má úmysl k zisku a žádost, tak brzo v (hř)jech zajde pro to lakomstvo; aneb na roky svú kúpi dávaje, aby dráže dal pro rok, než by dal za hotové lacinějí, neb, ač se to nezdá lichva svú postavú, však lestnú omluvú jest přikrytá lichva; 20 aneb pósobe své kupečstvie ne v ten čas, jako slušie, aneb ne na tom místě, jako někdy v kostele a v svátky; aneb dru- hého oklamaje svú kúpí. Trojím také činem muož v kupečstvie hřiech býti podlé toho, jakž v kúpi móž býti znamenán trój nedostatek: Jeden 25 v té kúpi šlechtě, jako kdyby kto mosaz prodal za zlato, aneb čistec za střiebro, aneb víno smíšené s vodú za pravé víno. Druhý nedostatek podlé velikosti miery neb váhy; jako když kto věda má menší mieru neb kratčí loket neb lechčejší (!) váhu prodáva je. Třetí nedostatek jest pak v dobrotě kúpě; jako když prodá kto nemocné dobytče za zdravé neb děravý postav za celý, neb cožkoli takového. Těmi třmi věcmi když věda ten, ktož prodává, oklamá dru- hého, obelstiv jej, dlužen jest jemu navrátiti, a některdy i obmeškánie. Pakli nevěda, neshřešil jest; ale zvie-li, má 35 potom jemu (toho) polepšiti. A týžť hřiech jest, když ten, ktož kupuje, oklamá toho, ktož prodává, v kterémžkoli z těch tří věcí; když by ten, 10 93b1 15 30 93b* 13 Knížky o hře šachové 193
Strana 194
45 94a1 94a» 65 ktož prodává, mněl, že měd, ješto jest zlato, a ten, ktož ku- puje, jistě věděl, i oklamal onoho: dlužen jest jemu navrá- titi. Také hřeší kupci, když se smluví, aby jeden své kúpě laci- nějí mimo druhého neprodal, aneb když kto obdrží sobě, aby jediné on sám prodával takovú kúpi. Ti pak ovšem hřeší také, ješto ani kúpí ani prodadie bez věrovánie a bez přísah: když věda, chtě oklamati druhého, věruje křivě, smrtedlně jest shřešil; pakli mní, by pravda byla, pověda křivdu, ne tiem úmy slem, by chtěl druhého oklamati, ale aby prodal bez své škody, móž obecný hřiech býti, však ne 5o smrtedlný. Také v té kúpi jest veliký hřiech, když kto pro nic pro jiné, jedno aby sám měl tiem větší zisk, pokúpí některú věc sám všicknu; jako kdyby kto v nové pokúpil vše obilé aneb po všem trhu, aby po své vuoli prodával draho. Právěť jest 55 též, jako když by se smluvě pod kterú pokutú, aby jeden nedával mimo druhého lacinějí neb nekupoval dráže. Neb ty všecky smlúvy jsú škodné lidem a trh měl by v tom svo- boden býti. Sluší se také kupcóm střieci, aby za nic nebrali peněz 60 a neprodávali toho, jehož nemají; ať řku česky: Střezte se lichvy! To tak zjevná věc, že jest zlá věc lichviti, že netřeba o tom mluviti. Neb ižádný křesťan nechce jím slúti, ač i jest, lichevníkem. Mnozí rádi berú lichvu, když jie vylich- vie židé, aby neslúli sami lichevníci. Mnozí jim své domy najímají, ani chtie tomu, by to neslušné bylo, domy neb miesta k lichvení najímati. Avšak aby věděli, co jest hřiech lichva, chci pověděti, jako svatý Tomáš praví: „Proto lichva jest hřiech, že jest nepravé v sobě to prodati, ješto nenie." Neb kdy kto pójčie peněz, viece jich zase vezme: 70 vzal jest za nic penieze, poněvadž vráceni jsú jemu uplně (a tacíž) peniezi jeho. Aby ale lépe tomu rozoměli, znamenajte, že jsú některé 40 194
45 94a1 94a» 65 ktož prodává, mněl, že měd, ješto jest zlato, a ten, ktož ku- puje, jistě věděl, i oklamal onoho: dlužen jest jemu navrá- titi. Také hřeší kupci, když se smluví, aby jeden své kúpě laci- nějí mimo druhého neprodal, aneb když kto obdrží sobě, aby jediné on sám prodával takovú kúpi. Ti pak ovšem hřeší také, ješto ani kúpí ani prodadie bez věrovánie a bez přísah: když věda, chtě oklamati druhého, věruje křivě, smrtedlně jest shřešil; pakli mní, by pravda byla, pověda křivdu, ne tiem úmy slem, by chtěl druhého oklamati, ale aby prodal bez své škody, móž obecný hřiech býti, však ne 5o smrtedlný. Také v té kúpi jest veliký hřiech, když kto pro nic pro jiné, jedno aby sám měl tiem větší zisk, pokúpí některú věc sám všicknu; jako kdyby kto v nové pokúpil vše obilé aneb po všem trhu, aby po své vuoli prodával draho. Právěť jest 55 též, jako když by se smluvě pod kterú pokutú, aby jeden nedával mimo druhého lacinějí neb nekupoval dráže. Neb ty všecky smlúvy jsú škodné lidem a trh měl by v tom svo- boden býti. Sluší se také kupcóm střieci, aby za nic nebrali peněz 60 a neprodávali toho, jehož nemají; ať řku česky: Střezte se lichvy! To tak zjevná věc, že jest zlá věc lichviti, že netřeba o tom mluviti. Neb ižádný křesťan nechce jím slúti, ač i jest, lichevníkem. Mnozí rádi berú lichvu, když jie vylich- vie židé, aby neslúli sami lichevníci. Mnozí jim své domy najímají, ani chtie tomu, by to neslušné bylo, domy neb miesta k lichvení najímati. Avšak aby věděli, co jest hřiech lichva, chci pověděti, jako svatý Tomáš praví: „Proto lichva jest hřiech, že jest nepravé v sobě to prodati, ješto nenie." Neb kdy kto pójčie peněz, viece jich zase vezme: 70 vzal jest za nic penieze, poněvadž vráceni jsú jemu uplně (a tacíž) peniezi jeho. Aby ale lépe tomu rozoměli, znamenajte, že jsú některé 40 194
Strana 195
věci, jichž úžitek jest těch věcí zkaženie; jako úžitek vína neb chleba (jest zkaženie vína nebo chleba,) aneb pijíc a jedúc užíváme toho a tiem je zkazíme. Protož úžitek takových věcí nenie jiné než ta věc sama. Neb komuž dadie píti, tomu nemohú dáti samého úžitka pitie, než v tom úžit- ku to jisté pitie jemu dadie; a též o pokrmu. A tak, ktož by prodal úžitek vína neb chleba obláště, jako bych řekl: „Za- plať mi to, žes pil, a vrať mi víno také potom!“ Když vráci 80 víno neb zaplaci a napitie obláště, tehdyť sem aneb jednu věc zaplatil dvakrát, aneb to, I jehož tu nenie. A to nepra- vost a lichva slove. Někter(é) věci pak jsú, jichž úžitek nenie zkaženie«jich); jako úžitek domu jest bydliti v domu, aneb rúcha choditi 85 v něm. Protož mohu za ten úžitek vzieti nájem, abych v svém domu dal bydliti neb v rúše choditi, a panovánie nad tiem ostavi sobě: aneb mohu prodati duom a úžitek sobě ostaviti ten, abych v něm bydlil; a to nenie lichva, neb sem své pronajal. Peniez pak nenie k jinému, než kúpiti za(ň); (a když kúpi zaň), tehdy sem je(j) v tom úžitku utratil, že již ne- jsem pán jeho. Protož vzieti co za to, že pójči peniez(e) svého, aby on jeho pán byl, ale ne já, jest za nic vzieti, poněvadž mi vrátí tak dobrý; a tak jest lichva, neb jest 95 nepravé vzieti za nic. Pakli kto die, že „za čas vezmu“: čas ten tvój nenie; kterýť jest minul, tenť jest ne tvój; a kte- rýžť jest (nepřišel) ještě, také ho nemáš a nevieš, dočakáš-li jeho; a v tom, v kterém jsi, toť jest tak malý a brzký, že, jakž brzo přijde, tak brzo minul, a ty jedno takú brzkostí v něm běžíš, že sám nemóžeš poznati, kdy ho čakáš a kdy minul, ač se rozmysliti umieš na to. Kterakž pak dieš, by tvój čas byl? Jest-liť tvój, podrž jeho a ohlédaj jej, jak tě dlúhý mezi tiem, ještoť (minul) anebo nepřišel ještě. Pakli nemóžeš, ale vyznaj, žeť nenie tvój, ale Božie; a Božieho 105 neprodávaj, nebť jeho nedal k tomu, a zvláště zapověděl 90 100 94b1 94b“ 75 195
věci, jichž úžitek jest těch věcí zkaženie; jako úžitek vína neb chleba (jest zkaženie vína nebo chleba,) aneb pijíc a jedúc užíváme toho a tiem je zkazíme. Protož úžitek takových věcí nenie jiné než ta věc sama. Neb komuž dadie píti, tomu nemohú dáti samého úžitka pitie, než v tom úžit- ku to jisté pitie jemu dadie; a též o pokrmu. A tak, ktož by prodal úžitek vína neb chleba obláště, jako bych řekl: „Za- plať mi to, žes pil, a vrať mi víno také potom!“ Když vráci 80 víno neb zaplaci a napitie obláště, tehdyť sem aneb jednu věc zaplatil dvakrát, aneb to, I jehož tu nenie. A to nepra- vost a lichva slove. Někter(é) věci pak jsú, jichž úžitek nenie zkaženie«jich); jako úžitek domu jest bydliti v domu, aneb rúcha choditi 85 v něm. Protož mohu za ten úžitek vzieti nájem, abych v svém domu dal bydliti neb v rúše choditi, a panovánie nad tiem ostavi sobě: aneb mohu prodati duom a úžitek sobě ostaviti ten, abych v něm bydlil; a to nenie lichva, neb sem své pronajal. Peniez pak nenie k jinému, než kúpiti za(ň); (a když kúpi zaň), tehdy sem je(j) v tom úžitku utratil, že již ne- jsem pán jeho. Protož vzieti co za to, že pójči peniez(e) svého, aby on jeho pán byl, ale ne já, jest za nic vzieti, poněvadž mi vrátí tak dobrý; a tak jest lichva, neb jest 95 nepravé vzieti za nic. Pakli kto die, že „za čas vezmu“: čas ten tvój nenie; kterýť jest minul, tenť jest ne tvój; a kte- rýžť jest (nepřišel) ještě, také ho nemáš a nevieš, dočakáš-li jeho; a v tom, v kterém jsi, toť jest tak malý a brzký, že, jakž brzo přijde, tak brzo minul, a ty jedno takú brzkostí v něm běžíš, že sám nemóžeš poznati, kdy ho čakáš a kdy minul, ač se rozmysliti umieš na to. Kterakž pak dieš, by tvój čas byl? Jest-liť tvój, podrž jeho a ohlédaj jej, jak tě dlúhý mezi tiem, ještoť (minul) anebo nepřišel ještě. Pakli nemóžeš, ale vyznaj, žeť nenie tvój, ale Božie; a Božieho 105 neprodávaj, nebť jeho nedal k tomu, a zvláště zapověděl 90 100 94b1 94b“ 75 195
Strana 196
jest lichvu. Neb ač tomu i rozuměti kto nechce, však pro to jest nepravé v sobě, a jakož vše nepravé má člověk navrá- titi, takéž i lichv(u). O KÓRU PŘIPODOBNANÉMU (!) KRAMÁŘÓM 5 95a1 10 95a3 25 Devátý pak kuor slove andělé. Anděl tolik jest řečeno jako posel; ale my sme obykli těm všem svatým duchóm řiekati andělé. Protož řku: Tito jsú od Boha k nám obecnie posli, ješto naši obecnú potřebu pósobie. K těm móžem přirov- nati čeled obecnú; ale že jsem o nich dříve mluvil, přirov- najmy k nim tyto obecné prodavače, ješto na všaký čas prodávají, což jest třeba, nikam sami nejezdiec pro to. Ti také mohú skrovný zisk mieti, ješto sedie prodávajíc, ač toho, což jsú kúpili, i nepolepší; neb potřebie jest lidem toho, že každý ví, kde nalézti, což komu jest třeba, a také, že ukrojie neb uspú toho, což mají, komuž nenie všeho třeba. Ti mohú též znamenati, ješto sem řekl dřevním kupcóm; 15 neb čímžť oni hřeší, týmžť by i tito hřešiti mohli: kdyby bezpřiemnú žádost měli k velikému zisku, rúče by někoho oklamali, leč draho c(e)niec, leč zasloniec světlo, aby se lepšie zdálo, než jest, to, což prodávají, neb cožkolivěk pro- dávajíc učinie takového, ješto by kupujíc nechtěli, by jim 20 takéž jiní učinili - toť jest vše zlé. O krčmářích (pak) i mluviti netřeba, o těch, ješto kostky pósobie aneb přezřie a ješto ponúkají lidí pro svój úžitek, aby pili, a rádi vidie, že se zpijí lidé a že i ote mše (k nim) na sniedanie a na pitie běží - to zjevná věc, že to úžitek převelmi zlý. Neb jedno ti krčmáři sluš ejí) k andělóm svatým, kteříž nedadie hráti v kostky, neb ktera(k) žkolivěk se škodú svých hostí neradi vidie, by se zpili, pravdu beze lsti jim činie, neponúkají (jich ku pití) bez jich potřeby, 196
jest lichvu. Neb ač tomu i rozuměti kto nechce, však pro to jest nepravé v sobě, a jakož vše nepravé má člověk navrá- titi, takéž i lichv(u). O KÓRU PŘIPODOBNANÉMU (!) KRAMÁŘÓM 5 95a1 10 95a3 25 Devátý pak kuor slove andělé. Anděl tolik jest řečeno jako posel; ale my sme obykli těm všem svatým duchóm řiekati andělé. Protož řku: Tito jsú od Boha k nám obecnie posli, ješto naši obecnú potřebu pósobie. K těm móžem přirov- nati čeled obecnú; ale že jsem o nich dříve mluvil, přirov- najmy k nim tyto obecné prodavače, ješto na všaký čas prodávají, což jest třeba, nikam sami nejezdiec pro to. Ti také mohú skrovný zisk mieti, ješto sedie prodávajíc, ač toho, což jsú kúpili, i nepolepší; neb potřebie jest lidem toho, že každý ví, kde nalézti, což komu jest třeba, a také, že ukrojie neb uspú toho, což mají, komuž nenie všeho třeba. Ti mohú též znamenati, ješto sem řekl dřevním kupcóm; 15 neb čímžť oni hřeší, týmžť by i tito hřešiti mohli: kdyby bezpřiemnú žádost měli k velikému zisku, rúče by někoho oklamali, leč draho c(e)niec, leč zasloniec světlo, aby se lepšie zdálo, než jest, to, což prodávají, neb cožkolivěk pro- dávajíc učinie takového, ješto by kupujíc nechtěli, by jim 20 takéž jiní učinili - toť jest vše zlé. O krčmářích (pak) i mluviti netřeba, o těch, ješto kostky pósobie aneb přezřie a ješto ponúkají lidí pro svój úžitek, aby pili, a rádi vidie, že se zpijí lidé a že i ote mše (k nim) na sniedanie a na pitie běží - to zjevná věc, že to úžitek převelmi zlý. Neb jedno ti krčmáři sluš ejí) k andělóm svatým, kteříž nedadie hráti v kostky, neb ktera(k) žkolivěk se škodú svých hostí neradi vidie, by se zpili, pravdu beze lsti jim činie, neponúkají (jich ku pití) bez jich potřeby, 196
Strana 197
nepřezřie zlé řeči peské ani frejovné, a jedno úžitka lidského k jich potřebě hlédajíc, skrovný zisk vezm(ú) za svú práci. 30 Ale kteříž činie proti tomu, (ti) slušejí k těm padlým andě- lóm, ješto všeho zlého posel dějí, vypadše z nebe; s nimi spolu i se všemi zlými kupci neb s kterýmižkoli lest(n)ými prodav(a)či, neostanú-li zde své Isti a nebudú se jí káti, v pekle naposledy věčnú čtici budú mieti. 35 A tak, ktožkolivěk majce) pravú vieru křesťanskú a ná- ději v Boze, jakož slušie úfati v Buoh, a milost dvojitú, k Bohu a k bližniemu, leč jest v manželstvie, (leč v panen- ství neb v jinoství, leč ve vdovství,) neb želeje potracenie své čistoty kteréžkoli, (a) střeha se potom téhož, leč jest 40 hospodář, leč hospodyně, leč čelední člověk, a v kterémž- koli řádu jest z těchto devieti, ješto sem k devieti kuoróm andělským přirovnal, když tak jest živ, jako jeho řádu pří- slušie, z nichž sem každého těmito knihami tak, jakž sem uměl, napomenul, ten každý Bohu slúží, jakžkolivěk jeden 45 stav duostojnější jest nežli druhý. A ktož chce vděčně slúžiti Bohu, ten najprvé svój stav drž právě, do kteréhož Buoh jest jej pozval; s každýmť má či- niti dosti. Neřiekaj: „Bych byl v jiném stavu, byl bych lepí!“ Ižádnýť stav bez práce nenie; v kterémž jsi koli, toho 50 buď pilen. A pakli z jednoho vstúpíš v druhý jakým Božiem spósobením, opět toho buď pilen; a střez se neustavičnosti, neb snažnu býti i v nižším stavu lépe mi se líbí k chvále než i se(ho) i onoho chytajíc ničehuož nebýti snažnu. Ano zde na světě ve mnohém lepí mohutý sedlák než vládyka chudý, a vládyka mohutý než šlechtic chudý: takéž, ktož svój stav práv(ě) drží i podlé Boha, ač i menší, móž neě)včem lepší mieti před Bohem než nevelmi tbavý z vyššieho stavu. A pakli žádáš odplaty stavu vyššieho, a jsa v nižším, nemo- huť dáti lepší rady, jedno: Miluj tak stav onoho, jsa 60 55 95b1 95b2 197
nepřezřie zlé řeči peské ani frejovné, a jedno úžitka lidského k jich potřebě hlédajíc, skrovný zisk vezm(ú) za svú práci. 30 Ale kteříž činie proti tomu, (ti) slušejí k těm padlým andě- lóm, ješto všeho zlého posel dějí, vypadše z nebe; s nimi spolu i se všemi zlými kupci neb s kterýmižkoli lest(n)ými prodav(a)či, neostanú-li zde své Isti a nebudú se jí káti, v pekle naposledy věčnú čtici budú mieti. 35 A tak, ktožkolivěk majce) pravú vieru křesťanskú a ná- ději v Boze, jakož slušie úfati v Buoh, a milost dvojitú, k Bohu a k bližniemu, leč jest v manželstvie, (leč v panen- ství neb v jinoství, leč ve vdovství,) neb želeje potracenie své čistoty kteréžkoli, (a) střeha se potom téhož, leč jest 40 hospodář, leč hospodyně, leč čelední člověk, a v kterémž- koli řádu jest z těchto devieti, ješto sem k devieti kuoróm andělským přirovnal, když tak jest živ, jako jeho řádu pří- slušie, z nichž sem každého těmito knihami tak, jakž sem uměl, napomenul, ten každý Bohu slúží, jakžkolivěk jeden 45 stav duostojnější jest nežli druhý. A ktož chce vděčně slúžiti Bohu, ten najprvé svój stav drž právě, do kteréhož Buoh jest jej pozval; s každýmť má či- niti dosti. Neřiekaj: „Bych byl v jiném stavu, byl bych lepí!“ Ižádnýť stav bez práce nenie; v kterémž jsi koli, toho 50 buď pilen. A pakli z jednoho vstúpíš v druhý jakým Božiem spósobením, opět toho buď pilen; a střez se neustavičnosti, neb snažnu býti i v nižším stavu lépe mi se líbí k chvále než i se(ho) i onoho chytajíc ničehuož nebýti snažnu. Ano zde na světě ve mnohém lepí mohutý sedlák než vládyka chudý, a vládyka mohutý než šlechtic chudý: takéž, ktož svój stav práv(ě) drží i podlé Boha, ač i menší, móž neě)včem lepší mieti před Bohem než nevelmi tbavý z vyššieho stavu. A pakli žádáš odplaty stavu vyššieho, a jsa v nižším, nemo- huť dáti lepší rady, jedno: Miluj tak stav onoho, jsa 60 55 95b1 95b2 197
Strana 198
65 96a 75 80 85 96a' 90 (v svém,) a podlé stavu svého buď pilen, (k)ak by byl úži- tečen jemu. Neb každý stav jest a má býti všem jiným stavóm (úži- tečen), jako právě v těle úd každý jest úžitečen jiným úduom. A protož, jakož jsú sobě věrni údové našeho těla a milují se, jakož sem i dříve to byl řekl, takéž by se měli spolu milovati a věrni sobě býti v dobré sprostnosti údové kostelní. Neb noha nezávidí noze ani ruka hlavě; ale ráda tomu, že jest hlava u větší cti než on a): takéž, ač jest u větší cti stav 70 duchovní, nezáviď tomu člově(k) dělný aneb světský. Viece-li pracuje a roboty nese (světský, nerci): „Proč onino prázdnie?“ Viz, jak oko nemuož nésti jiné práce, jedno že vidie, a malého dotknutie, (neřku) úrazu, nestrpí snadně; takéžť jsú lidé někteří, ač nedótčiví, ale velmi dobře vidie věci duchovnie a vuoli Božie, a pohý) ří-li, umějí želeti; a jsú hrubějšic druzí, viece (mohú pracovati, viece) trpěti cožkolivěk, a snad jsú rozomu menšieho a nemohú tak hořce želeti svých hřiechóv. Všeť jest dobré, vše úžitečné v křesťanství ve všem; ižádný nerci sobě na mysli: „By tento byl křesťan dobrý, trpěl by tolikéž jako já, pos(ti)l by se jako já, rozoměl by jako já (vóli Boží), vstával by v noci na modlitby.“ Též jest to, jako by noha řekla: „By oko bylo z těla, strpělo by, když se málo ustrčí, ano já netbám, ač se urazím velmi!“, neb oko noze: „By byla noha z těla, v(i)- děla by, jako já vizi!“ A tak o jiných údech. Neb ktožť tak řiekají, nechtieť se rozmysliti, že Pán Buoh (každému) dal, což jest ráčil, a ižádnému všeho; a každý, ktož se jemu smrtedlným hřiechem neprotiví, jest v něm s jinými údy křesťanské obc(e) tělo jedno a on toho těla hlava; a ižádný úd nemá všeho téhož jako hlava, a to, což má, (to má) od hlavy. Takéž Syn Božie Kristus, hlava naše, to vše, což jest dobré, má v sobě, a což jest komu dal, ten to má od něho; ale, jakož sem řekl, ižádn ému) nedal jest všeho; ale chce-li kto, by vše bylo jeho, což kto má da- 198
65 96a 75 80 85 96a' 90 (v svém,) a podlé stavu svého buď pilen, (k)ak by byl úži- tečen jemu. Neb každý stav jest a má býti všem jiným stavóm (úži- tečen), jako právě v těle úd každý jest úžitečen jiným úduom. A protož, jakož jsú sobě věrni údové našeho těla a milují se, jakož sem i dříve to byl řekl, takéž by se měli spolu milovati a věrni sobě býti v dobré sprostnosti údové kostelní. Neb noha nezávidí noze ani ruka hlavě; ale ráda tomu, že jest hlava u větší cti než on a): takéž, ač jest u větší cti stav 70 duchovní, nezáviď tomu člově(k) dělný aneb světský. Viece-li pracuje a roboty nese (světský, nerci): „Proč onino prázdnie?“ Viz, jak oko nemuož nésti jiné práce, jedno že vidie, a malého dotknutie, (neřku) úrazu, nestrpí snadně; takéžť jsú lidé někteří, ač nedótčiví, ale velmi dobře vidie věci duchovnie a vuoli Božie, a pohý) ří-li, umějí želeti; a jsú hrubějšic druzí, viece (mohú pracovati, viece) trpěti cožkolivěk, a snad jsú rozomu menšieho a nemohú tak hořce želeti svých hřiechóv. Všeť jest dobré, vše úžitečné v křesťanství ve všem; ižádný nerci sobě na mysli: „By tento byl křesťan dobrý, trpěl by tolikéž jako já, pos(ti)l by se jako já, rozoměl by jako já (vóli Boží), vstával by v noci na modlitby.“ Též jest to, jako by noha řekla: „By oko bylo z těla, strpělo by, když se málo ustrčí, ano já netbám, ač se urazím velmi!“, neb oko noze: „By byla noha z těla, v(i)- děla by, jako já vizi!“ A tak o jiných údech. Neb ktožť tak řiekají, nechtieť se rozmysliti, že Pán Buoh (každému) dal, což jest ráčil, a ižádnému všeho; a každý, ktož se jemu smrtedlným hřiechem neprotiví, jest v něm s jinými údy křesťanské obc(e) tělo jedno a on toho těla hlava; a ižádný úd nemá všeho téhož jako hlava, a to, což má, (to má) od hlavy. Takéž Syn Božie Kristus, hlava naše, to vše, což jest dobré, má v sobě, a což jest komu dal, ten to má od něho; ale, jakož sem řekl, ižádn ému) nedal jest všeho; ale chce-li kto, by vše bylo jeho, což kto má da- 198
Strana 199
ruov Božiech, miluj vše ve všech, a všeť jeho bude. Každé- 95 mu podlé svého řádu pomáhaj, jakž kto umie neb móž, tě- lesnú věcí neb duchovní. Pakli podlé zpuosobu Božieho móž kto sobě stav voliti znova, ten se rozmysl, který se jemu najlép hodí, a vstúpě veň, držiž jej snažně, a jiných, kdyžť nejsú úmyslem proti Bohu, neodsuzuje; pakliť hřeší, snad 100 jim (dá) Buoh, že se toho budú káti (a) naleznú milost jeho. Jehož nám všem dopomáhaj Otec i Syn i Duch svatý! 199
ruov Božiech, miluj vše ve všech, a všeť jeho bude. Každé- 95 mu podlé svého řádu pomáhaj, jakž kto umie neb móž, tě- lesnú věcí neb duchovní. Pakli podlé zpuosobu Božieho móž kto sobě stav voliti znova, ten se rozmysl, který se jemu najlép hodí, a vstúpě veň, držiž jej snažně, a jiných, kdyžť nejsú úmyslem proti Bohu, neodsuzuje; pakliť hřeší, snad 100 jim (dá) Buoh, že se toho budú káti (a) naleznú milost jeho. Jehož nám všem dopomáhaj Otec i Syn i Duch svatý! 199
Strana 200
Strana 201
ŘEČI NEDELNÍ A SVÁTEČNÍ
ŘEČI NEDELNÍ A SVÁTEČNÍ
Strana 202
Strana 203
NA ŠTĚDRÝ VEČER PO KOLEDĚ 18a ajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi.“ Rozličné časy pamatuje a slaví kostel svatý, aby nepamět v prodlení časóv vděč- nosti lidem z srdec neshladila. A tak tento Y advent pamatovavše, kak jsú otci staří ča- kali žádostně Spasitele všeho světa, ješto j' byl slíben, již dnes pamatujem ten poslední den před tiem jeho prvým příštím, ješto j' byl přišel milostivě pro spasenie světa. Pro- tož z dobrého a slušného obyčeje chodie večeros kněžie koledovat, jako koláč ziskujíc, ež již vyjdem z čakánie toho, ješto čakáno Spasitele, ež příde někdy. A řkú zpievajíc z knih Machabeóv to slovo vzemše, ež se připodobnává k tomuto dni: „Židovstvo a Jeruzaleme, neroďte se stracho- vati; zajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi." Buďte sstálí, uzříte nad sebú pomoc Boží! „Zajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi.“ Chvála Otci i Synu i Duchu svatému. „Zajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi.“ Chciť krátce dotknúti, aby tomu porozuměli, co jsú praví Židé a Jeruza- lem, k nimž se chýlí řeč tato, a pak nedlúze opět, ež máme 20 nocí na jitřni vstáti, abychom Bohu dlužnú vzdali chválu, chci o tom něco pověděti, kak jest Bóh s námi, narodiv se v člověčství našem, a kak jej kde potkati máme. Žid výkla- dem tolik se die, jako bych řekl „vyznavač“, točíš chvály Božie. A tak k tomu lidu zvláštie Bóh slib učinil, ež z nich vyjde Spasitel, v němž budú požehnáni všichni lidští ná- rodové. A tak od Židóv jest spasenie vyšlo a ten lid usadil 5 10 15 25 18b 203
NA ŠTĚDRÝ VEČER PO KOLEDĚ 18a ajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi.“ Rozličné časy pamatuje a slaví kostel svatý, aby nepamět v prodlení časóv vděč- nosti lidem z srdec neshladila. A tak tento Y advent pamatovavše, kak jsú otci staří ča- kali žádostně Spasitele všeho světa, ješto j' byl slíben, již dnes pamatujem ten poslední den před tiem jeho prvým příštím, ješto j' byl přišel milostivě pro spasenie světa. Pro- tož z dobrého a slušného obyčeje chodie večeros kněžie koledovat, jako koláč ziskujíc, ež již vyjdem z čakánie toho, ješto čakáno Spasitele, ež příde někdy. A řkú zpievajíc z knih Machabeóv to slovo vzemše, ež se připodobnává k tomuto dni: „Židovstvo a Jeruzaleme, neroďte se stracho- vati; zajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi." Buďte sstálí, uzříte nad sebú pomoc Boží! „Zajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi.“ Chvála Otci i Synu i Duchu svatému. „Zajtra vyjdete a Hospodin bude s vámi.“ Chciť krátce dotknúti, aby tomu porozuměli, co jsú praví Židé a Jeruza- lem, k nimž se chýlí řeč tato, a pak nedlúze opět, ež máme 20 nocí na jitřni vstáti, abychom Bohu dlužnú vzdali chválu, chci o tom něco pověděti, kak jest Bóh s námi, narodiv se v člověčství našem, a kak jej kde potkati máme. Žid výkla- dem tolik se die, jako bych řekl „vyznavač“, točíš chvály Božie. A tak k tomu lidu zvláštie Bóh slib učinil, ež z nich vyjde Spasitel, v němž budú požehnáni všichni lidští ná- rodové. A tak od Židóv jest spasenie vyšlo a ten lid usadil 5 10 15 25 18b 203
Strana 204
Bóh byl prostřed světa, kdež lidé bydlé, aby na vše strany vókol ty se noviny pronesly, když na svět Spasitel přišel. A Jeruzalem bylo j' město a výkladem tolik jest řečeno, jako bych řekl „viděnie pokoje“. A tak ona slova, jimiž jsem řeč počal, mohla by byla k tomu lidu, ješto, jmaje proročstvie o Spasiteli čakal žádostně příštie jeho, jakož večeros řečena býti, a jako kněžie naši koledujíc a koláč jako ziskujíc 35 zpievají v tom podobenství a řkúc: „Zajtra vyjdete a Hos- podin bude s vámi"; neb ten den Božieho narozenie, jakož zajtra slaviti budem, vyšli jsú z té náděje a z toho čakánie, by jměl Spasitel přijíti; ale již přišed i byl jest s nimi narodiv se. 40 Druhé sem řekl něco o tom pověděti, kak jest Bóh s námi na svět přišed v člověčství našem. I řku najprv, ež z své veliké milosti ráčil s námi dietětem býti, abychom nejen báli se jeho jako pána všeho světa vzvýšeného v jeho mocné velebnosti, ale abychom jej dietětem s sebú jmajíc milovali 45 také jako děťátko, do něhož jest náděje dobrého všeho, aby skrze to, když jej budem milovati, nám dobře bylo. Onť bez našie milosti móž dobře býti, ale my nemóžem bez jeho milosti býti dobře; aneb jeho nemilujíc zle by nám bylo. A tak ne pro své, ale pro naše dobré chtě se nám míl učiniti so i dietětem Bóh ráčil býti. Neb od přirozenie jde milost ka- kás k dietkám čistým. Ó, kak jest toho nezapomněl, ež stav velebný, stav kniežecí lépe lid zachová sobě milostivú dob- rotú než své moci ukrutností! Aj, od syna Šalomúnova mnoho lidu odstúpilo, ješto úfaje v svú moc ukrutnú řeč 55 mluvil k lidu a neukázal, by chtěl bytedlně býti s lidmi. Ale čte se o králi Artaxerses, ež řekl: „Když sem nad mnoho lidem rozličných vlastí kraloval mocně, v tom sem nechtěl své moci výsosti ukázati, bych jim byl těžek, ale tíše s dobro- tú kraloval jsem nad svými lidmi.“ A tak i Syn Boží, ve- 60 lebný Bóh, i děťátkem ráčil býti, aby nás k sobě k sebe při- táhl milování. 30 204
Bóh byl prostřed světa, kdež lidé bydlé, aby na vše strany vókol ty se noviny pronesly, když na svět Spasitel přišel. A Jeruzalem bylo j' město a výkladem tolik jest řečeno, jako bych řekl „viděnie pokoje“. A tak ona slova, jimiž jsem řeč počal, mohla by byla k tomu lidu, ješto, jmaje proročstvie o Spasiteli čakal žádostně příštie jeho, jakož večeros řečena býti, a jako kněžie naši koledujíc a koláč jako ziskujíc 35 zpievají v tom podobenství a řkúc: „Zajtra vyjdete a Hos- podin bude s vámi"; neb ten den Božieho narozenie, jakož zajtra slaviti budem, vyšli jsú z té náděje a z toho čakánie, by jměl Spasitel přijíti; ale již přišed i byl jest s nimi narodiv se. 40 Druhé sem řekl něco o tom pověděti, kak jest Bóh s námi na svět přišed v člověčství našem. I řku najprv, ež z své veliké milosti ráčil s námi dietětem býti, abychom nejen báli se jeho jako pána všeho světa vzvýšeného v jeho mocné velebnosti, ale abychom jej dietětem s sebú jmajíc milovali 45 také jako děťátko, do něhož jest náděje dobrého všeho, aby skrze to, když jej budem milovati, nám dobře bylo. Onť bez našie milosti móž dobře býti, ale my nemóžem bez jeho milosti býti dobře; aneb jeho nemilujíc zle by nám bylo. A tak ne pro své, ale pro naše dobré chtě se nám míl učiniti so i dietětem Bóh ráčil býti. Neb od přirozenie jde milost ka- kás k dietkám čistým. Ó, kak jest toho nezapomněl, ež stav velebný, stav kniežecí lépe lid zachová sobě milostivú dob- rotú než své moci ukrutností! Aj, od syna Šalomúnova mnoho lidu odstúpilo, ješto úfaje v svú moc ukrutnú řeč 55 mluvil k lidu a neukázal, by chtěl bytedlně býti s lidmi. Ale čte se o králi Artaxerses, ež řekl: „Když sem nad mnoho lidem rozličných vlastí kraloval mocně, v tom sem nechtěl své moci výsosti ukázati, bych jim byl těžek, ale tíše s dobro- tú kraloval jsem nad svými lidmi.“ A tak i Syn Boží, ve- 60 lebný Bóh, i děťátkem ráčil býti, aby nás k sobě k sebe při- táhl milování. 30 204
Strana 205
Ráčil také Bóh v našem člověčství býti s námi jako lékař, aby vyhojil nás znašie nemoci. Die ] svatý Augustin: „Přišel k nám veliký lékař. Neb po všem světu všichni leželi, veliké nemoci jsúc poddáni." Die prorok: „Všeliká hlava nedu- 65 živá, všeliké srdce truchlé a kvílí, od nožné paty až do vrchu nenie v něm zdravie." Mnoho vidíme své nemoci, a co j' jie, ješto jie nemóžem znáti! Ale Syn Boží přišel na svět v člo- věčství se narodiv, aby byl s námi jako lékař, aby ze všech neduhóv nás vyhoje k zdraví přivedl duše i těla. A tak i z tělesných nemocí mnohé uzdravoval, své moci divem ukazuje, ež svú múdrostí spravedlivě z neduhu duchovnieho vyhojí všecky, ktož přijmú jej a lékařstvie jeho a přikázanie jeho budú držeti a rady jeho. Třetie jest s námi Hospodin narodiv se člověkem, aby byl 75 náš pomocník ve mnohém našem nebezpečenství jako bratr věrný a statečný. A chcem-li právě znamenati, velmě v ne- bezpečném času uzříme se již; ať tak řku: vóbec všichni hlédají svého, ne toho, co j' Jezukristovo. Každý kromě těch mála, ješto je Bóh zná, ež jsú jeho, své pohody pílen, aby čest jměl, sbožie dosáhl a bydlo dobré v rozkoši těla. A tak již jest ten čas nebezpečný, ež každý jen sám se mi- luje, a mnoho zlého pochodí z toho. By se právě miloval každý, dobré by bylo; ale tak neřádně jde ta milost, ež mniec, by se milovali, nemilují sebe. Neb ktož nepravost 8s miluje, ten své duše nenávidí. I jest-li tak, ež jsme v nebez- pečných časiech na tomto světě. A kakž koli mnoho j' těch, čtyř dotknu, o nichž die svatý Pavel, že j' byl v nebezpečen- ství na vodách, v lotřiech, z rodu svého, v křivé bratří. Aj, kakť nás ta nebezpečenstvie dotýkají! Prvé nebezpečenstvie die svatý Pavel „na vodách". Skrze to móžem běh tohoto světa rozuměti aneb každý věku svého. O němž die svatý Rehoř: „Vizte, kakť vše, v němž útěchu jmáte, kvapně, v brzkosti pryč s vámi běží k oné budúcí věčnosti chtiec i nechtiec, jako bystrá řeka vždy jde 95 70 80 90 19a 205
Ráčil také Bóh v našem člověčství býti s námi jako lékař, aby vyhojil nás znašie nemoci. Die ] svatý Augustin: „Přišel k nám veliký lékař. Neb po všem světu všichni leželi, veliké nemoci jsúc poddáni." Die prorok: „Všeliká hlava nedu- 65 živá, všeliké srdce truchlé a kvílí, od nožné paty až do vrchu nenie v něm zdravie." Mnoho vidíme své nemoci, a co j' jie, ješto jie nemóžem znáti! Ale Syn Boží přišel na svět v člo- věčství se narodiv, aby byl s námi jako lékař, aby ze všech neduhóv nás vyhoje k zdraví přivedl duše i těla. A tak i z tělesných nemocí mnohé uzdravoval, své moci divem ukazuje, ež svú múdrostí spravedlivě z neduhu duchovnieho vyhojí všecky, ktož přijmú jej a lékařstvie jeho a přikázanie jeho budú držeti a rady jeho. Třetie jest s námi Hospodin narodiv se člověkem, aby byl 75 náš pomocník ve mnohém našem nebezpečenství jako bratr věrný a statečný. A chcem-li právě znamenati, velmě v ne- bezpečném času uzříme se již; ať tak řku: vóbec všichni hlédají svého, ne toho, co j' Jezukristovo. Každý kromě těch mála, ješto je Bóh zná, ež jsú jeho, své pohody pílen, aby čest jměl, sbožie dosáhl a bydlo dobré v rozkoši těla. A tak již jest ten čas nebezpečný, ež každý jen sám se mi- luje, a mnoho zlého pochodí z toho. By se právě miloval každý, dobré by bylo; ale tak neřádně jde ta milost, ež mniec, by se milovali, nemilují sebe. Neb ktož nepravost 8s miluje, ten své duše nenávidí. I jest-li tak, ež jsme v nebez- pečných časiech na tomto světě. A kakž koli mnoho j' těch, čtyř dotknu, o nichž die svatý Pavel, že j' byl v nebezpečen- ství na vodách, v lotřiech, z rodu svého, v křivé bratří. Aj, kakť nás ta nebezpečenstvie dotýkají! Prvé nebezpečenstvie die svatý Pavel „na vodách". Skrze to móžem běh tohoto světa rozuměti aneb každý věku svého. O němž die svatý Rehoř: „Vizte, kakť vše, v němž útěchu jmáte, kvapně, v brzkosti pryč s vámi běží k oné budúcí věčnosti chtiec i nechtiec, jako bystrá řeka vždy jde 95 70 80 90 19a 205
Strana 206
dolóv.“ I die svatý Augustin také k tomu: „O bystrá po- ?“ vodni, i dokud budeš syny Eviny valiti v hořké moře? Z té povodně volá žaltářník řka: „Spas mě, Hospodine, vešlyť jsú vody až k mé duši!“ A tak Kristus pomocník byl 100 na tělesných vodách svým apoštolóm dávaje rozum, ež i na těchto duchovních bude svým také pomáhati. Druhé nebezpečenstvie die svatý Pavel „v lotřiech". A zdali tělesenstvie naše, svět a diábel nejsú lotři? Neb to tré lúpí nás i pokrádá z nejednoho sbožie duchovnieho. O tělesenství die svatý Bernhart: „Sami své osídlo nosíme; vždy máme s sebú tajného svého nepřietele: tělo své v hřie- chu počaté, v hřieše vzchované.“ Druhý lotr jest svět. O tom die také svatý Bernhart: „Ó nebezpečný světe, co j' zlosti v tobě a kak málo jest pravé múdrosti; a ač jest v tobě co dobrého, to od tebe núzi trpí a převadu. V tobě se zlí křivě pokrývajíc dobrými činie a ukazují, a nejsúce, a vše je mar- nost, co j' v tobě.“ O diáblu, ješto j' lotr třetí, die svatý Rehoř: „Náš starý nepřietel diábel k kterým hřiechóm naj- viec pokloněnu čí vidí mysl, v těch jemu osídla lécie, k tomu 115 veda, k tomu srdce podnášeje. A nejeden jako pták vzchvátá k osídlu nevěda, že j' o nebezpečenství duše jeho zpósobeno. Třetie nebezpečenstvie die svatý Pavel, ješto od svých přicházie přátel, a to nebezpečenstvie nazývá „z rodu“. A zdali nenie nebezpečnost, když svój potáhne ke zlému, aneb potáhne odvodě od služby Božie? Ale die těm zlým Kristus: „Běda vám, ješto nevejdete sami do královstva nebeského a jiným nedáte vjíti!“ A těm pak dobrým die, ješto by chtěli slúžiti Bohu, od světa se asa něco odtrhnúce: „Ktož otce neb máteř viece miluje než mě, nenie mne ho- den.“ To nebezpečenstvie z rodu bývá také i tiemto činem, když kto z svého urozenie hrdost vezme, po světu stane a po tělesné rozkoši mimo pravdu, a leč pravdú leč křivdú potáhne, aby se vrovnal urozeným podlé světa, tupě jiné a netbaje, co potom bude. 105 110 120 125 19b 206
dolóv.“ I die svatý Augustin také k tomu: „O bystrá po- ?“ vodni, i dokud budeš syny Eviny valiti v hořké moře? Z té povodně volá žaltářník řka: „Spas mě, Hospodine, vešlyť jsú vody až k mé duši!“ A tak Kristus pomocník byl 100 na tělesných vodách svým apoštolóm dávaje rozum, ež i na těchto duchovních bude svým také pomáhati. Druhé nebezpečenstvie die svatý Pavel „v lotřiech". A zdali tělesenstvie naše, svět a diábel nejsú lotři? Neb to tré lúpí nás i pokrádá z nejednoho sbožie duchovnieho. O tělesenství die svatý Bernhart: „Sami své osídlo nosíme; vždy máme s sebú tajného svého nepřietele: tělo své v hřie- chu počaté, v hřieše vzchované.“ Druhý lotr jest svět. O tom die také svatý Bernhart: „Ó nebezpečný světe, co j' zlosti v tobě a kak málo jest pravé múdrosti; a ač jest v tobě co dobrého, to od tebe núzi trpí a převadu. V tobě se zlí křivě pokrývajíc dobrými činie a ukazují, a nejsúce, a vše je mar- nost, co j' v tobě.“ O diáblu, ješto j' lotr třetí, die svatý Rehoř: „Náš starý nepřietel diábel k kterým hřiechóm naj- viec pokloněnu čí vidí mysl, v těch jemu osídla lécie, k tomu 115 veda, k tomu srdce podnášeje. A nejeden jako pták vzchvátá k osídlu nevěda, že j' o nebezpečenství duše jeho zpósobeno. Třetie nebezpečenstvie die svatý Pavel, ješto od svých přicházie přátel, a to nebezpečenstvie nazývá „z rodu“. A zdali nenie nebezpečnost, když svój potáhne ke zlému, aneb potáhne odvodě od služby Božie? Ale die těm zlým Kristus: „Běda vám, ješto nevejdete sami do královstva nebeského a jiným nedáte vjíti!“ A těm pak dobrým die, ješto by chtěli slúžiti Bohu, od světa se asa něco odtrhnúce: „Ktož otce neb máteř viece miluje než mě, nenie mne ho- den.“ To nebezpečenstvie z rodu bývá také i tiemto činem, když kto z svého urozenie hrdost vezme, po světu stane a po tělesné rozkoši mimo pravdu, a leč pravdú leč křivdú potáhne, aby se vrovnal urozeným podlé světa, tupě jiné a netbaje, co potom bude. 105 110 120 125 19b 206
Strana 207
Čtvrté nebezpečenstvie pokládá svatý Pavel, a veliké j' 130 jistě, v křivé bratří, v křivých sestrách. O licoměrné a po- kryté neupřiemosti, slovúc bratřie nebo sestry v duchovní postavě, a u postavě zákonóv svatých pak táhnúti i jiné od duchovenstvie, hyzditi pravdu upřiemných lidí a šle- chetných; praviti se duchovná [ bratřie, aby žili sprostné lidi, vlcie jsúc pod ovčí koží! Ó, kak nebezpečné s takými se upřiemým a sprostným lidem obierati! Tuť se šatanáš v po- stavě světlého anděla ukazuje. Ale Bóh jako pomocník jest s námi v nebezpečenstvích našich nejednakých. Čtvrté jest Hospodin s námi, aby hor a pahrobkóv poní- 140 žil, údolí povzdvihl, křivolečinu v pravost navrátil a drstnú, ostrú cestu zhladil, jakož jest to vyřekl prorok Izaiáš. Hor a pahrobkóv ponížiti, to jest hrdé a pyšné skloniti v svatú pokoru zde aneb pak věčně mukami pekelními. Udolím pak móžem pokorné rozuměti, ješto budú u věčné radosti onoho povzdvižení. A tu jest křivoleč v pravost navrácena, když to, což lidé činili pro svět neznajíc Boha, jedli, pili, spali neb cožkolivěk takového, to budú poznajíc Boha, ež jest s nimi, proň činiti. Jakož die svatý Pavel: „Leč piete, leč jiete, leč což koli jiného činíte, všecko čiňte ve jmě Božie!“ Tu j' pak drstnú a ostrú cestu zahladil, po níž nemohl, jakž padl Adam, ižádný jíti, když jest nám sám se dal cestu, abychom veň věřiec, jeho se držiec šli, ač nemóžem té prvnie jmieti spravedlnosti, v nížto jsme stvořeni byli v otci našem Ada- movi, a ješto jsme byli dlužni ji jmieti, ale asa žediec se 155 po spravedlnosti, jako lačný po pokrmu a žiezivý, aby se napil. Neb tú cestú móžem jíti a blažení jsú, ktož jí jdú; nebo budú nasyceni. Běch řekl také řéci o tom, když Bóh jest s námi tak, jakž jste slyšeli, kak jej jest potkati v každém z toho. Neb die Amos prorok: „Připrav se, aby potkal svého Hospodina. Prvé běch řekl, ež u veliké milosti ráčil Bóh s námi děťát- kem býti, a tu velikú milost jeho máme milostí potkati; mi- 135 20a 145 150 160 207
Čtvrté nebezpečenstvie pokládá svatý Pavel, a veliké j' 130 jistě, v křivé bratří, v křivých sestrách. O licoměrné a po- kryté neupřiemosti, slovúc bratřie nebo sestry v duchovní postavě, a u postavě zákonóv svatých pak táhnúti i jiné od duchovenstvie, hyzditi pravdu upřiemných lidí a šle- chetných; praviti se duchovná [ bratřie, aby žili sprostné lidi, vlcie jsúc pod ovčí koží! Ó, kak nebezpečné s takými se upřiemým a sprostným lidem obierati! Tuť se šatanáš v po- stavě světlého anděla ukazuje. Ale Bóh jako pomocník jest s námi v nebezpečenstvích našich nejednakých. Čtvrté jest Hospodin s námi, aby hor a pahrobkóv poní- 140 žil, údolí povzdvihl, křivolečinu v pravost navrátil a drstnú, ostrú cestu zhladil, jakož jest to vyřekl prorok Izaiáš. Hor a pahrobkóv ponížiti, to jest hrdé a pyšné skloniti v svatú pokoru zde aneb pak věčně mukami pekelními. Udolím pak móžem pokorné rozuměti, ješto budú u věčné radosti onoho povzdvižení. A tu jest křivoleč v pravost navrácena, když to, což lidé činili pro svět neznajíc Boha, jedli, pili, spali neb cožkolivěk takového, to budú poznajíc Boha, ež jest s nimi, proň činiti. Jakož die svatý Pavel: „Leč piete, leč jiete, leč což koli jiného činíte, všecko čiňte ve jmě Božie!“ Tu j' pak drstnú a ostrú cestu zahladil, po níž nemohl, jakž padl Adam, ižádný jíti, když jest nám sám se dal cestu, abychom veň věřiec, jeho se držiec šli, ač nemóžem té prvnie jmieti spravedlnosti, v nížto jsme stvořeni byli v otci našem Ada- movi, a ješto jsme byli dlužni ji jmieti, ale asa žediec se 155 po spravedlnosti, jako lačný po pokrmu a žiezivý, aby se napil. Neb tú cestú móžem jíti a blažení jsú, ktož jí jdú; nebo budú nasyceni. Běch řekl také řéci o tom, když Bóh jest s námi tak, jakž jste slyšeli, kak jej jest potkati v každém z toho. Neb die Amos prorok: „Připrav se, aby potkal svého Hospodina. Prvé běch řekl, ež u veliké milosti ráčil Bóh s námi děťát- kem býti, a tu velikú milost jeho máme milostí potkati; mi- 135 20a 145 150 160 207
Strana 208
20b 170 lost nemóž spravedlivějie potkána býti než milostí. To pak, 165 ež Hospodin chtěl také jako lékař s námi býti, tiem máme potkati, abychom vděčni jsúc jemu té milosti míle jeho poslušni byli a volajíc každý nás k němu: „Smiluj se nade mnú, nebť jsem nemocen; uzdrav mě, nebť jsú zamúceny všecky mé kosti!“ A to, ež jest s námi jako pomocník v po- třebách našich, potkajme volajíc k němu v svých potře- bách. Neb tak die žaltář: „Volali k Hospodinu, když snu- zeni byli, a z jich núze vyprostil je.“ A ješto j' s námi, aby hory snížil a pahrobky neupřiemé zpravil a v drstných, ostrých a nepróchodných miestéch aby učinil hladké cesty, 175 také utkajme a s darem milosti jeho své nemúdře a vzne- seně hrdé ponižme mysli, a také přielišné, bláznové pokory v sobě, ješto k zúfaní táhne a k nesmělosti dobrého, po- vzdvihněm k náději pomoci jeho; zpravme neupřiemé úmysly v svých činech u přiemé, a mysl ukrutnú, zlobivú, 180 vztvrnú, nesklidnú shlaďmy svaté milosti pochotností! A slavme hod tento s utěšením, chválu a dieku vzdávajíc Hospodinu! Amen. 208
20b 170 lost nemóž spravedlivějie potkána býti než milostí. To pak, 165 ež Hospodin chtěl také jako lékař s námi býti, tiem máme potkati, abychom vděčni jsúc jemu té milosti míle jeho poslušni byli a volajíc každý nás k němu: „Smiluj se nade mnú, nebť jsem nemocen; uzdrav mě, nebť jsú zamúceny všecky mé kosti!“ A to, ež jest s námi jako pomocník v po- třebách našich, potkajme volajíc k němu v svých potře- bách. Neb tak die žaltář: „Volali k Hospodinu, když snu- zeni byli, a z jich núze vyprostil je.“ A ješto j' s námi, aby hory snížil a pahrobky neupřiemé zpravil a v drstných, ostrých a nepróchodných miestéch aby učinil hladké cesty, 175 také utkajme a s darem milosti jeho své nemúdře a vzne- seně hrdé ponižme mysli, a také přielišné, bláznové pokory v sobě, ješto k zúfaní táhne a k nesmělosti dobrého, po- vzdvihněm k náději pomoci jeho; zpravme neupřiemé úmysly v svých činech u přiemé, a mysl ukrutnú, zlobivú, 180 vztvrnú, nesklidnú shlaďmy svaté milosti pochotností! A slavme hod tento s utěšením, chválu a dieku vzdávajíc Hospodinu! Amen. 208
Strana 209
V KVĚTNŮ NEDĚLI 210a j, král tvój přišel tobě krotce sedě na oslíku. Král latině slove rex. A to slovo ne- tolik jde v latinském rozumu od kra- 5 lovánie, ale také i odtud móž slúti rex, ež pořiedí. Neb nemóž lid státi dobře, jakž nenie krále, ješto by lid pořiedil 9 v svém královstvu. I nalézáme královstvie troje, a tak budú i třie králi. Vizmež, kterého královstva jest ten král, o němž die pro- rok: „Aj, král tvój!“ Jest král světský, ješto pořiedí a má pořéditi světské královstvo. Jest král nebeský, ješto i krá- lovstvo světské pořiedí k svému královstvu nebeskému, ješto j' královstvo plné pravdy a útěchy. A jest král nade všemi syny pýchy: to j' zlý král diábel, král zlého královstva pe- kelného. K tomu královstvu a pod toho krále slušejí všichni ti, ješto jsú neřádně živi v svých činech, v řečech neb v myš- lení. Neb to pekelné královstvo jest ve všem neřádu, a král toho královstva, kohož svú lstí v neřád vtrhne, již jest jej při- 20 táhl v své královstvo. Světské pak královstvo, to má také své světské krále. Neb, jakož sem řekl, donidž trá svět tento, potřebie jest, aby i v světských věcech byl pořád. A jakž by nebylo krále, lid nemaje, kto by jej vedl a pořiedil, zašel by. A s tolik dobře stojie světští králi, jelikož táhnú se spravedlností, milostí k Bohu, k onomu královstvu nebeskému, znajíc se, ež sú 10 15 25 14 Knížky o hře šachové 209
V KVĚTNŮ NEDĚLI 210a j, král tvój přišel tobě krotce sedě na oslíku. Král latině slove rex. A to slovo ne- tolik jde v latinském rozumu od kra- 5 lovánie, ale také i odtud móž slúti rex, ež pořiedí. Neb nemóž lid státi dobře, jakž nenie krále, ješto by lid pořiedil 9 v svém královstvu. I nalézáme královstvie troje, a tak budú i třie králi. Vizmež, kterého královstva jest ten král, o němž die pro- rok: „Aj, král tvój!“ Jest král světský, ješto pořiedí a má pořéditi světské královstvo. Jest král nebeský, ješto i krá- lovstvo světské pořiedí k svému královstvu nebeskému, ješto j' královstvo plné pravdy a útěchy. A jest král nade všemi syny pýchy: to j' zlý král diábel, král zlého královstva pe- kelného. K tomu královstvu a pod toho krále slušejí všichni ti, ješto jsú neřádně živi v svých činech, v řečech neb v myš- lení. Neb to pekelné královstvo jest ve všem neřádu, a král toho královstva, kohož svú lstí v neřád vtrhne, již jest jej při- 20 táhl v své královstvo. Světské pak královstvo, to má také své světské krále. Neb, jakož sem řekl, donidž trá svět tento, potřebie jest, aby i v světských věcech byl pořád. A jakž by nebylo krále, lid nemaje, kto by jej vedl a pořiedil, zašel by. A s tolik dobře stojie světští králi, jelikož táhnú se spravedlností, milostí k Bohu, k onomu královstvu nebeskému, znajíc se, ež sú 10 15 25 14 Knížky o hře šachové 209
Strana 210
211a 35 40 45 jen Boží úředníci a Boha nad sebú mají krále. Ale bude-li král nespravedlný, slyš, ežť die Písmo: „Pro nespravedl- 30 nost bývá královstvo z jednoho lidu do druhého přeneseno. Coť řku králóm, páni to též znamenajte i každý, ktož má jiné pořéditi! Každýť má najprvé své srdce, aby spravedlivě jiné pořiedil, v spravedlnosti ustanoviti. Králova stolice má býti vzvýšena spravedlností, i nemá král býti nespravedlný; neb jiné nespravedlné má hubiti. Spravedlnost králova jest ijednoho mocí bezprávně netisknúti, mezi lidmi nedržiec strany súditi rovně, pře sjednávati, nedostatečných brániti proti křivdě, zlé trápiti, dobré ctíti, nevýšiti marných, ša- lovných neznabohóv, kostela brániti, chudým almužnú po- máhati, úřady zemské spravedlivým porúčeti, staré, múdré, střiezvé, bývalé a věrné rádce jmieti, s takými se věcmi neobierati, ješto k čáróm a k kúzlóm příslušejí, v Bóh úfati, silnu býti u vieře křesťanské, hněv v sobě krotiti, Bohu po- klonu činiti v určené časy. Tyť věci a takovéž i zde činie krále ščastna a po tomto životu věčného královstva dovedú jej. A když který nedrží té spravedlnosti, často i zde přepúštie Bóh na jeho králov- stvo rozličné rány a někdy nedá po něm dětem jeho neb vnúčatóm kralovati. Ano Písmo svědčí, ež pro hřiech Ša- 50 lomúnóv odtrhl Bóh stranu královstva od syna jeho; ale pro šlechetnost Davidovu ještě, že j' vnuk byl jeho, ostavil při něm jednu stranu. A pak nade vše po životu tomto zlým mocným silné a veliké budú múky. Ež pak tento král Kristus nenie král světský, to j' i sám 55 řekl: „Královstvo mé nenie s tohoto světa.“ Ale jest král věčného, pořádu plného a utěšenie onoho královstva nebes- kého, plnú moc maje v světském královstvu i v pekelném, což chce, vzbrániti, což chce, i přepustiti, zlé v řád pokuty hodné přivésti a dobré viec držeti v pořádu věčného utě- 60 šenie, v radosti královstvie svého nebeského. A tak král nebeský přišel, aby po sobě obrátil světské 210b 210
211a 35 40 45 jen Boží úředníci a Boha nad sebú mají krále. Ale bude-li král nespravedlný, slyš, ežť die Písmo: „Pro nespravedl- 30 nost bývá královstvo z jednoho lidu do druhého přeneseno. Coť řku králóm, páni to též znamenajte i každý, ktož má jiné pořéditi! Každýť má najprvé své srdce, aby spravedlivě jiné pořiedil, v spravedlnosti ustanoviti. Králova stolice má býti vzvýšena spravedlností, i nemá král býti nespravedlný; neb jiné nespravedlné má hubiti. Spravedlnost králova jest ijednoho mocí bezprávně netisknúti, mezi lidmi nedržiec strany súditi rovně, pře sjednávati, nedostatečných brániti proti křivdě, zlé trápiti, dobré ctíti, nevýšiti marných, ša- lovných neznabohóv, kostela brániti, chudým almužnú po- máhati, úřady zemské spravedlivým porúčeti, staré, múdré, střiezvé, bývalé a věrné rádce jmieti, s takými se věcmi neobierati, ješto k čáróm a k kúzlóm příslušejí, v Bóh úfati, silnu býti u vieře křesťanské, hněv v sobě krotiti, Bohu po- klonu činiti v určené časy. Tyť věci a takovéž i zde činie krále ščastna a po tomto životu věčného královstva dovedú jej. A když který nedrží té spravedlnosti, často i zde přepúštie Bóh na jeho králov- stvo rozličné rány a někdy nedá po něm dětem jeho neb vnúčatóm kralovati. Ano Písmo svědčí, ež pro hřiech Ša- 50 lomúnóv odtrhl Bóh stranu královstva od syna jeho; ale pro šlechetnost Davidovu ještě, že j' vnuk byl jeho, ostavil při něm jednu stranu. A pak nade vše po životu tomto zlým mocným silné a veliké budú múky. Ež pak tento král Kristus nenie král světský, to j' i sám 55 řekl: „Královstvo mé nenie s tohoto světa.“ Ale jest král věčného, pořádu plného a utěšenie onoho královstva nebes- kého, plnú moc maje v světském královstvu i v pekelném, což chce, vzbrániti, což chce, i přepustiti, zlé v řád pokuty hodné přivésti a dobré viec držeti v pořádu věčného utě- 60 šenie, v radosti královstvie svého nebeského. A tak král nebeský přišel, aby po sobě obrátil světské 210b 210
Strana 211
všeliké královstvo ne bezděčně, ale volně, aby pak z dobro- volného obrácenie spravedlivá odplata byla, a ktož nechtie se po něm obrátiti, aby správně trpěli múku neřádu věč- ného. Neb tak Boží moc a spravedlnost ozdobuje zlých po- 65 kuta, jako moc a dobrotu jeho, když dobrým dá utěšenie. A tak umie Bóh i ze zlého svým k utěšení vybrati dobré. Přišel v člověčství, aby učil lidi právóm královstva nebes- kého, aby zbavil je, ktož chtie býti jeho, neřádu královstva pekelného, ješto bude na věky vším hubenstvem poraženo, 70 a dovedl je věčné radosti v svém blaženém královstvu po- výšeném, jehož nám žádati ustavil a vždy prositi, abychom řekli modléce se: „Přiď tvé královstvo!“ Ó, královstvo věčné blažnosti v utěšení a v pokoji! O, kdy přídem a ukážem se v tom království před tvú tváří, Hospodine?! Ó slavné krá- lovstvie, v němž, Hospodine, kralijí s tebú všichni světí a jmajíc tě oblíčejem k oblíčeji! A tak zatiem, donidž zde jsme, v čest jmějme světského krále! Nenieť moc jeho než od Boha; slúhať jest Boží ku pomstě zlým, k chvále dobrým. A krále pekelného chutně zavrzme; neb i na krstu jsme se 8o odřekli jeho. A vděčně přijměm věčného krále nebeského, " když die prorok: „Aj, král tvój přišel tobě!“ Divnéť jest a divné, ež král všie chvály, jmaje plnost všie blažnosti sám v sobě, tak ež nic námi ani kterým stvořením, ani anděly svatými útěchy j' jemu nepřibylo, avšak ráčil 8s býti naším králem, aby ny vyvedl z moci zlého krále I pe- kelného, aby to jen nám, ale ne jemu k úžitku přišlo, a tož, a my již jej prohřešením potratili a rozhněvali. Divné, že j chtěl býti králem naším stvořiv ny bez své potřeby. Divněj- šie, když z své vóle člověk nezdržal jeho přikázanie, vrobil se zlému králi ukrutnému i vše své plémě, ež ještě přišel člověku ku pomoci. I co jest člověk, ež naň pomníš, Hospo- dine? I proč své srdce přikládáš k němu? Král člověk, veli- kého lidu jsa král, pohrdal by býti nad myšmi králem. Ó, čím menšie věc člověk protiv Bohu, nežli myš protiv naj- 95 75 90 211b 211
všeliké královstvo ne bezděčně, ale volně, aby pak z dobro- volného obrácenie spravedlivá odplata byla, a ktož nechtie se po něm obrátiti, aby správně trpěli múku neřádu věč- ného. Neb tak Boží moc a spravedlnost ozdobuje zlých po- 65 kuta, jako moc a dobrotu jeho, když dobrým dá utěšenie. A tak umie Bóh i ze zlého svým k utěšení vybrati dobré. Přišel v člověčství, aby učil lidi právóm královstva nebes- kého, aby zbavil je, ktož chtie býti jeho, neřádu královstva pekelného, ješto bude na věky vším hubenstvem poraženo, 70 a dovedl je věčné radosti v svém blaženém královstvu po- výšeném, jehož nám žádati ustavil a vždy prositi, abychom řekli modléce se: „Přiď tvé královstvo!“ Ó, královstvo věčné blažnosti v utěšení a v pokoji! O, kdy přídem a ukážem se v tom království před tvú tváří, Hospodine?! Ó slavné krá- lovstvie, v němž, Hospodine, kralijí s tebú všichni světí a jmajíc tě oblíčejem k oblíčeji! A tak zatiem, donidž zde jsme, v čest jmějme světského krále! Nenieť moc jeho než od Boha; slúhať jest Boží ku pomstě zlým, k chvále dobrým. A krále pekelného chutně zavrzme; neb i na krstu jsme se 8o odřekli jeho. A vděčně přijměm věčného krále nebeského, " když die prorok: „Aj, král tvój přišel tobě!“ Divnéť jest a divné, ež král všie chvály, jmaje plnost všie blažnosti sám v sobě, tak ež nic námi ani kterým stvořením, ani anděly svatými útěchy j' jemu nepřibylo, avšak ráčil 8s býti naším králem, aby ny vyvedl z moci zlého krále I pe- kelného, aby to jen nám, ale ne jemu k úžitku přišlo, a tož, a my již jej prohřešením potratili a rozhněvali. Divné, že j chtěl býti králem naším stvořiv ny bez své potřeby. Divněj- šie, když z své vóle člověk nezdržal jeho přikázanie, vrobil se zlému králi ukrutnému i vše své plémě, ež ještě přišel člověku ku pomoci. I co jest člověk, ež naň pomníš, Hospo- dine? I proč své srdce přikládáš k němu? Král člověk, veli- kého lidu jsa král, pohrdal by býti nad myšmi králem. Ó, čím menšie věc člověk protiv Bohu, nežli myš protiv naj- 95 75 90 211b 211
Strana 212
212a většiemu člověku králi! Avšak ta odivná božská velebnost stvořila člověka, aby byl králem jeho pokolení. A když člověk odstúpil od něho, ještě přišel tíše, sklidně, krotce člo- věku ku pomoci. A tak daleko šel za člověkem, jakož daleko člověk zašel od něho, až sstúpil do pekelných krajin po člo- věku. Protož dobře die a jako divnú věc ukazuje prorok: „Aj, král tvój přišel tobě!“ Tvój král právem, jímž s' po- hrdav sobě, ale ne jemu zle učinil; potupiv jeho přikázanie, upadl s' v moc krále pekelného, pósobce temností a neřádu. Tenť jest přišel ne sobě, ale tobě ku pomoci, k tvé potřebě, ale ne k své. A tíše přišel vzem člověčie přirozenie; člově- kem jsa přišel božstvie nezbyv, aby nás účastny učinil bož- stvie svého. É, potkajme pokorú krále, krotkostí, tichostí! Dieť svatý Pavel: „To jmějte v sobě, ješto vidíte v Jezu- 110 kristu! Viz nás každý, kdyžť ráčí on náš král býti, aby také mohl nejen usty, ale v pravdě řéci jemu: „Tvójť jsem já, spas mě!“ Ktožť die to v pravdě, spasenť bude. Nebť on svój lid spasí a z jich hřiechóv vyhojí a uzdraví. Ale die svatý Am- 115 brož: „Snadné j' řéci: „Tvójť jsem já, Bože,“ ale nenie těch mnoho, ješto by v plnéj pravdě mohli] to řéci. Tenť die toto v pravdě, ktož se všie věci a vším srdcem přídrží Boha a dal se jest vešken Bohu. Neb milovník tohoto světa velmi ulnuv srdcem k světu nemóž toho řéci v pravdě. Dieť svět 120 jemu: „Mój jsi, mne hledáš, mně slúžíš, hrdost mú jmáš v svém srdci, pýchu plodíš, lakomě stojíš po tom, což já mám, po sboží, po cti, po marné lidské pochvale, po žádosti těla, po obžerstvu, po smilstvu.“ A tak i zlý král diábel mohl by řéci: »Mój jsi ty; jáť jsem král nade všemi syny pý- chy, jáť sem knieže a pósuobce temností těchto“.“ A zdali mnich neb jeptiška mohú řéci: „Tvójť jsem já, Bože?“Jest-li, ež držie své zákony, jistě mohú. Ale bořie-li je křivými omlu- vami hřiech omlúvajíc, by hřiech nebyl, svět z klášteróv uči- nivše, v žádosti cti sahajíc úřadóv, v lakomé žádosti stojiec, 100 105 125 212
212a většiemu člověku králi! Avšak ta odivná božská velebnost stvořila člověka, aby byl králem jeho pokolení. A když člověk odstúpil od něho, ještě přišel tíše, sklidně, krotce člo- věku ku pomoci. A tak daleko šel za člověkem, jakož daleko člověk zašel od něho, až sstúpil do pekelných krajin po člo- věku. Protož dobře die a jako divnú věc ukazuje prorok: „Aj, král tvój přišel tobě!“ Tvój král právem, jímž s' po- hrdav sobě, ale ne jemu zle učinil; potupiv jeho přikázanie, upadl s' v moc krále pekelného, pósobce temností a neřádu. Tenť jest přišel ne sobě, ale tobě ku pomoci, k tvé potřebě, ale ne k své. A tíše přišel vzem člověčie přirozenie; člově- kem jsa přišel božstvie nezbyv, aby nás účastny učinil bož- stvie svého. É, potkajme pokorú krále, krotkostí, tichostí! Dieť svatý Pavel: „To jmějte v sobě, ješto vidíte v Jezu- 110 kristu! Viz nás každý, kdyžť ráčí on náš král býti, aby také mohl nejen usty, ale v pravdě řéci jemu: „Tvójť jsem já, spas mě!“ Ktožť die to v pravdě, spasenť bude. Nebť on svój lid spasí a z jich hřiechóv vyhojí a uzdraví. Ale die svatý Am- 115 brož: „Snadné j' řéci: „Tvójť jsem já, Bože,“ ale nenie těch mnoho, ješto by v plnéj pravdě mohli] to řéci. Tenť die toto v pravdě, ktož se všie věci a vším srdcem přídrží Boha a dal se jest vešken Bohu. Neb milovník tohoto světa velmi ulnuv srdcem k světu nemóž toho řéci v pravdě. Dieť svět 120 jemu: „Mój jsi, mne hledáš, mně slúžíš, hrdost mú jmáš v svém srdci, pýchu plodíš, lakomě stojíš po tom, což já mám, po sboží, po cti, po marné lidské pochvale, po žádosti těla, po obžerstvu, po smilstvu.“ A tak i zlý král diábel mohl by řéci: »Mój jsi ty; jáť jsem král nade všemi syny pý- chy, jáť sem knieže a pósuobce temností těchto“.“ A zdali mnich neb jeptiška mohú řéci: „Tvójť jsem já, Bože?“Jest-li, ež držie své zákony, jistě mohú. Ale bořie-li je křivými omlu- vami hřiech omlúvajíc, by hřiech nebyl, svět z klášteróv uči- nivše, v žádosti cti sahajíc úřadóv, v lakomé žádosti stojiec, 100 105 125 212
Strana 213
by jměli, v milostech tělesných strojiec šepty neduchovnie, 130 v rotách se držiec, leč křiv, leč práv svému pomáhajíc zlého a tupiece druhé roty: nemohúť tací řéci, byť Boží byli. Odpovieť Bóh: „Ne každý, ktož die mi pane, pane, vejde do královstva nebeského.“ „Nechci slúze, ješto má pány mně protivné. Nedivte se, ežť sem z té veliké křivdy někak v horlenie zašel, ež jsú svět z klášteróv mnohých učinili. Neb klášteři jsúť miesto najvýbornějšie k Boží službě podlé svého usta- venie, i jest žel viece jich zkaženie. Ano Kristus jako dnes tíše, krotce na oslíku přijev do Jeruzalema, když všel do 140 chrámu a kupečstvie uzřel v chrámu, rozhorlil se. Jehož by nebyl v jiných uliciech tak bránil, to tuto vyhnal z chrámu ty, ješto kupčili, a zpřevracal jich stoly řka: „Dóm Otce mého učinili jste jeskyní lotrovú. Ale dosti o tom; navráci se, abych řeč skonal o tom, že 145 j' Kristus přijel do Jeruzalema na oslíku. Znamenajte, kakť toho podobnost bývá duchovně, ješto j' se jako dnes stalo. Kristus s hory Olivetské poslal své mlazšie, aby od- viežíc oslíka přivedli jemu. A oni svým rúchem přikryli oslíka. A vsedl naň Kristus a jel do Jeruzalema. Tu lid to vida, Bohu u výsosti vzdával chválu. Kristus s hory Olivet- ské své mlazšie pošle, když s vysokého svého milosrdie pošle své kazatele, své posly, aby sprostné lidi, hlúpé, ješto pro- svět pracijí, odvázali od světa a přivedli k němu, aby již proň jemu slúžiec pracovali. A tu šlechetní Boží posli svým 155 rúchem ostrú oslíka, když dadie lidu hlúpému svým kázaním, svým příkladem naučenie a obyčej svých některých šle- chetností. Pak jako by Kristus vsedl na ně a jel do Jeruza- lema, když v nich bude, svú milostí pořiedie je k spasení v cestě a zpravuje. A to lid uzře jeruzalemský, točíš ješto 160 dřéve znali Boha, ež i tyto, ješto byli milostí k světu přivá- záni, má Bóh již v svéj službě, budú chválu u výsosti vzdá- vati Bohu. 135 150 212b 213
by jměli, v milostech tělesných strojiec šepty neduchovnie, 130 v rotách se držiec, leč křiv, leč práv svému pomáhajíc zlého a tupiece druhé roty: nemohúť tací řéci, byť Boží byli. Odpovieť Bóh: „Ne každý, ktož die mi pane, pane, vejde do královstva nebeského.“ „Nechci slúze, ješto má pány mně protivné. Nedivte se, ežť sem z té veliké křivdy někak v horlenie zašel, ež jsú svět z klášteróv mnohých učinili. Neb klášteři jsúť miesto najvýbornějšie k Boží službě podlé svého usta- venie, i jest žel viece jich zkaženie. Ano Kristus jako dnes tíše, krotce na oslíku přijev do Jeruzalema, když všel do 140 chrámu a kupečstvie uzřel v chrámu, rozhorlil se. Jehož by nebyl v jiných uliciech tak bránil, to tuto vyhnal z chrámu ty, ješto kupčili, a zpřevracal jich stoly řka: „Dóm Otce mého učinili jste jeskyní lotrovú. Ale dosti o tom; navráci se, abych řeč skonal o tom, že 145 j' Kristus přijel do Jeruzalema na oslíku. Znamenajte, kakť toho podobnost bývá duchovně, ješto j' se jako dnes stalo. Kristus s hory Olivetské poslal své mlazšie, aby od- viežíc oslíka přivedli jemu. A oni svým rúchem přikryli oslíka. A vsedl naň Kristus a jel do Jeruzalema. Tu lid to vida, Bohu u výsosti vzdával chválu. Kristus s hory Olivet- ské své mlazšie pošle, když s vysokého svého milosrdie pošle své kazatele, své posly, aby sprostné lidi, hlúpé, ješto pro- svět pracijí, odvázali od světa a přivedli k němu, aby již proň jemu slúžiec pracovali. A tu šlechetní Boží posli svým 155 rúchem ostrú oslíka, když dadie lidu hlúpému svým kázaním, svým příkladem naučenie a obyčej svých některých šle- chetností. Pak jako by Kristus vsedl na ně a jel do Jeruza- lema, když v nich bude, svú milostí pořiedie je k spasení v cestě a zpravuje. A to lid uzře jeruzalemský, točíš ješto 160 dřéve znali Boha, ež i tyto, ješto byli milostí k světu přivá- záni, má Bóh již v svéj službě, budú chválu u výsosti vzdá- vati Bohu. 135 150 212b 213
Strana 214
213a Móžem také podlé úmysla svatého Augustina člověka 165 všelikého vóli svobodnú k uoslíku připodobnati a k Kristu ten dar milosti Božie, ješto gracia latině slove; kakž koli tu svatý Augustin ne o tomto oslíku a o Kristu mluví, ale o kte- rémž koli dobytčeti, a ješto jede na něm někto; ješto najprv je okrotí z stáda vynma a pak vseda na ně bude je v cestě zpravovati, tak ež to dobytče dále pod ním ujde, nežli by samo ušlo, ani by ten, ješto jede na dobytčeti, tak daleko ušel bez dobytčete. A tak řku: Bóh všemohúcí, spasitel lid- ský, věda, že j' dal člověku svobodnost vóle, a ta jako osel bez rozumu dala se milostí světu uvázati a držeti a těžce pracije, s výsosti svého milosrdie jako s hory Olivetské pošle, aby dadúc člověku spasitedlné naučenie odvázali od světa vóli jeho jako osla ] a k němu přivedli, aby svú vóli člověk obrátil již k Bohu a pro Bóh chtěl pracovati. Tu Bóh tiem darem své milosti jako vsede na vóli člověčí a bude ji v cestě k Jeruzalemu nebeskému zpravovati, vztahuje ně- kdy jako uzdú od bezpřémnosti a někdy lenosti jejie ponú- kaje a drže, aby šla rovně netočéc sebú, tak ež vóle sama bez toho daru Božie milosti nikdy by nepřišla k té nebeské odplatě, ani by ta odplata dána byla, kdyby vóle s darem 185 Božie milosti nepracovala. O, ščastný, kohož zvede a zpo- řiedí svým darem Hospodin k cestě spasení; blažený lid, ješto jako oslík pracovitý pójde pod tiem Božím darem do Jeruzalema nebeského u věčný pokoj! Neb i tu potká sbor nebeských zástupóv s poctí a s chvalú Hospodina u vý- 190 sosti chváléc milost jeho, že j' tak ráčil i na oslíku přijeti již ne k umučení, ale k hodu věčné radosti do Jeruzalema nebeského. A toho i nám dopomoz, Hospodine, bychom pod tvým darem tak pracovali, abychom tebú v tu věčnú radost uve- 195 deni byli. Amen. Tako Bóh daj! 170 175 180 214
213a Móžem také podlé úmysla svatého Augustina člověka 165 všelikého vóli svobodnú k uoslíku připodobnati a k Kristu ten dar milosti Božie, ješto gracia latině slove; kakž koli tu svatý Augustin ne o tomto oslíku a o Kristu mluví, ale o kte- rémž koli dobytčeti, a ješto jede na něm někto; ješto najprv je okrotí z stáda vynma a pak vseda na ně bude je v cestě zpravovati, tak ež to dobytče dále pod ním ujde, nežli by samo ušlo, ani by ten, ješto jede na dobytčeti, tak daleko ušel bez dobytčete. A tak řku: Bóh všemohúcí, spasitel lid- ský, věda, že j' dal člověku svobodnost vóle, a ta jako osel bez rozumu dala se milostí světu uvázati a držeti a těžce pracije, s výsosti svého milosrdie jako s hory Olivetské pošle, aby dadúc člověku spasitedlné naučenie odvázali od světa vóli jeho jako osla ] a k němu přivedli, aby svú vóli člověk obrátil již k Bohu a pro Bóh chtěl pracovati. Tu Bóh tiem darem své milosti jako vsede na vóli člověčí a bude ji v cestě k Jeruzalemu nebeskému zpravovati, vztahuje ně- kdy jako uzdú od bezpřémnosti a někdy lenosti jejie ponú- kaje a drže, aby šla rovně netočéc sebú, tak ež vóle sama bez toho daru Božie milosti nikdy by nepřišla k té nebeské odplatě, ani by ta odplata dána byla, kdyby vóle s darem 185 Božie milosti nepracovala. O, ščastný, kohož zvede a zpo- řiedí svým darem Hospodin k cestě spasení; blažený lid, ješto jako oslík pracovitý pójde pod tiem Božím darem do Jeruzalema nebeského u věčný pokoj! Neb i tu potká sbor nebeských zástupóv s poctí a s chvalú Hospodina u vý- 190 sosti chváléc milost jeho, že j' tak ráčil i na oslíku přijeti již ne k umučení, ale k hodu věčné radosti do Jeruzalema nebeského. A toho i nám dopomoz, Hospodine, bychom pod tvým darem tak pracovali, abychom tebú v tu věčnú radost uve- 195 deni byli. Amen. Tako Bóh daj! 170 175 180 214
Strana 215
NA STOLOVÁNIE SVATÉHO PETRA APOŠTOLA 233 ohož Pán Bóh v čest povýší, toho každý, ktož jest Boží, má v čest jmieti. A tak vida kostel, že j' Bóh ve trojí věci povýšil svatého Petra, k téj cti jeho trój hod pamatuje svatého 5 Petra: jeden dnešní, jako j' posazen na sto- lici a okázán pastýřem stáda Božieho; druhý hod, když jest byl z vězenie vyproštěn; a třetí, když jest povýšen v ne- beské blažené radosti. Prvá čest svatému Petru stala j' se jest tu, ješto j' Kristus 10 vzvolil jej pastýřem kostela všeho. To lid slyšav, když již byli vieru přijeli, dokonal vsadivše jej na stolici a v tom oká- zavše dóstojenství, že jest najvyšším biskupem kostela všeho. Toť dnes pamatuje cierkev svatá. Druhé v té cti povýšil Bóh svatého Petra, dav moc veli- 15 kých divóv činiti jemu. Tak se čte, ež po uliciech nemocné kladli, aby stien jeho jich došel, a zdrávi byli. A když tak z toho byl slovúten, jal jej Herodes chtě jej zahubiti, ale divem Božie moci anděl jej z okov a z žaláře vyvedl. A tak druhý hod jeho zproštěnie divného také kostel pamatuje. 20 Třetie jeho a najslavnějšie počest od Boha, když v koruně mučenníkové pojal jej v nebeskú radost s tohoto světa. Neb znát Hospodin silné své rytierstvo, ješto j' je daroval tú ctí, aby se nepohnúc v tom tvrdém boji v koruně i do nebes přišli. A den toho jeho poctěnie najslavnějie světí kostel; 25 neb tu j' zbyl všeho hubenstvie tohoto světa a znova se na- rodil u věčnú radost. R 233 215
NA STOLOVÁNIE SVATÉHO PETRA APOŠTOLA 233 ohož Pán Bóh v čest povýší, toho každý, ktož jest Boží, má v čest jmieti. A tak vida kostel, že j' Bóh ve trojí věci povýšil svatého Petra, k téj cti jeho trój hod pamatuje svatého 5 Petra: jeden dnešní, jako j' posazen na sto- lici a okázán pastýřem stáda Božieho; druhý hod, když jest byl z vězenie vyproštěn; a třetí, když jest povýšen v ne- beské blažené radosti. Prvá čest svatému Petru stala j' se jest tu, ješto j' Kristus 10 vzvolil jej pastýřem kostela všeho. To lid slyšav, když již byli vieru přijeli, dokonal vsadivše jej na stolici a v tom oká- zavše dóstojenství, že jest najvyšším biskupem kostela všeho. Toť dnes pamatuje cierkev svatá. Druhé v té cti povýšil Bóh svatého Petra, dav moc veli- 15 kých divóv činiti jemu. Tak se čte, ež po uliciech nemocné kladli, aby stien jeho jich došel, a zdrávi byli. A když tak z toho byl slovúten, jal jej Herodes chtě jej zahubiti, ale divem Božie moci anděl jej z okov a z žaláře vyvedl. A tak druhý hod jeho zproštěnie divného také kostel pamatuje. 20 Třetie jeho a najslavnějšie počest od Boha, když v koruně mučenníkové pojal jej v nebeskú radost s tohoto světa. Neb znát Hospodin silné své rytierstvo, ješto j' je daroval tú ctí, aby se nepohnúc v tom tvrdém boji v koruně i do nebes přišli. A den toho jeho poctěnie najslavnějie světí kostel; 25 neb tu j' zbyl všeho hubenstvie tohoto světa a znova se na- rodil u věčnú radost. R 233 215
Strana 216
A na tom buď dosti dotkvše krátce povýšenie svatého Petra, a řeč k tomu obráci, abychom napomenutie jměli také 30 k tomu táhnúti, abychom byli před Bohem povýšeni. Neb svatý Jeronym v listu k Demetriadě velmi klade za nepo- dobné, ktož v duchovních věcech netáhne k tomu, aby nad jiné byl povýšen, poňavadž v světských věcech každý by chtěl nad jiné býti. Ale takť jest tomu rozuměti: světštíť ne- řádně stojie, aby nad jiné mohli býti, neb i s závistí hlédají svého povýšenie; což kto nemá, nechtěl by, by jiný to jměl. Ale žádost duchovnieho povýšenie nemá tak býti. Má táh- núti, jelikž kto móž, výšež výšež, ale nemá druhému závi- děti, jde-li výše nadeň v prospěch. Má rád býti tomu, ač nemá čeho sám, ež jiní to mají; duchovnie povýšenie jest ti bez škody druhého a bez jiných poníženie. Toť by byla světská myslce, by i v duchovních věcech nechtěl kto, by kto byl mimoň zřiedlnějí, ale chtěl by, což on nemá, by i jiní nejměli toho, aneb by něčeho jiní nejměli, ješto má on. Protož tak jest tú řečí svatého Jeronyma rozuměti, aby táhl každý, jelikož móž, k duchovniemu povýšení i na jiné hledě, ješto táhnú, ale nezávidě jim, než příklad bera od nich, ež takéž jsúc lidé jsú stateční. Chcem-liž bráti se právě k tomu svatému povýšení, zname- 50 najmež svatého Petra, skrze co jest přišel k tomu svému troje- mu povýšení, a uzříme, ež jedno jest, že j' vzvolil Krista a oblíbil; druhé, činil divy; třetie, utrpením skonal svój život. Najprvé řku: Svatý Petr volil Krista a oblíbil řka: „Ty c 234a 55 jsi Kristus, Syn Boha ži vého, ješto s' přišel na tento svět. A bieše řekl také: „Pane, kam bychom šli od tebe, a ty máš věčného života slova?“ Skrze to vzvolil jej Kristus u prvé povýšenie, ež pastýřem jej učinil stáda svého, na stolici pa- pežovu jej ustavil. Takéž i my, abychom počeli v duchov- niem prospievati povýšení, máme sobě nade vše voliti Boha. A to tak bývá, když člověk jsa dotčen darem Božie milosti 45 40 35 60 216
A na tom buď dosti dotkvše krátce povýšenie svatého Petra, a řeč k tomu obráci, abychom napomenutie jměli také 30 k tomu táhnúti, abychom byli před Bohem povýšeni. Neb svatý Jeronym v listu k Demetriadě velmi klade za nepo- dobné, ktož v duchovních věcech netáhne k tomu, aby nad jiné byl povýšen, poňavadž v světských věcech každý by chtěl nad jiné býti. Ale takť jest tomu rozuměti: světštíť ne- řádně stojie, aby nad jiné mohli býti, neb i s závistí hlédají svého povýšenie; což kto nemá, nechtěl by, by jiný to jměl. Ale žádost duchovnieho povýšenie nemá tak býti. Má táh- núti, jelikž kto móž, výšež výšež, ale nemá druhému závi- děti, jde-li výše nadeň v prospěch. Má rád býti tomu, ač nemá čeho sám, ež jiní to mají; duchovnie povýšenie jest ti bez škody druhého a bez jiných poníženie. Toť by byla světská myslce, by i v duchovních věcech nechtěl kto, by kto byl mimoň zřiedlnějí, ale chtěl by, což on nemá, by i jiní nejměli toho, aneb by něčeho jiní nejměli, ješto má on. Protož tak jest tú řečí svatého Jeronyma rozuměti, aby táhl každý, jelikož móž, k duchovniemu povýšení i na jiné hledě, ješto táhnú, ale nezávidě jim, než příklad bera od nich, ež takéž jsúc lidé jsú stateční. Chcem-liž bráti se právě k tomu svatému povýšení, zname- 50 najmež svatého Petra, skrze co jest přišel k tomu svému troje- mu povýšení, a uzříme, ež jedno jest, že j' vzvolil Krista a oblíbil; druhé, činil divy; třetie, utrpením skonal svój život. Najprvé řku: Svatý Petr volil Krista a oblíbil řka: „Ty c 234a 55 jsi Kristus, Syn Boha ži vého, ješto s' přišel na tento svět. A bieše řekl také: „Pane, kam bychom šli od tebe, a ty máš věčného života slova?“ Skrze to vzvolil jej Kristus u prvé povýšenie, ež pastýřem jej učinil stáda svého, na stolici pa- pežovu jej ustavil. Takéž i my, abychom počeli v duchov- niem prospievati povýšení, máme sobě nade vše voliti Boha. A to tak bývá, když člověk jsa dotčen darem Božie milosti 45 40 35 60 216
Strana 217
počne, co j' zlé, co dobré, obmýšleti: zemské bydlo a ne- beské, věčnú radost nebeskú a ukrutnost hoře pekelného, marnú práci pro tento svět; a komuž by Bóh míl byl, kak by lehko bylo slúžiti jemu; pakli jest kaké utěšenie tohoto 65 světa, kak jest krátké; a jest-li co trpěti pro Bóh, i to mine, a dobrý Bóh věčnú odplatú neřku nahradí to, ale převýší ovšem hojně. A když ty věci obmyslí kto, nemúdrýť bude, neodvrže-liť zlého pro dobré, marného pro statečné a ne- volí-liť nade vše Boha, vida nade vše velebnost jeho. A pakli vole Boha bude ostréhati súdóv jeho spravedlnosti, tehdy j' Bóh již povýšil jeho, vzem jej v syna, vyvedv z lopoty, aby nepracoval pro marnost světa, ale jemu slúžil jedinému a proň nesl práci. A tak die Písmo: „Dnes jsi volil Hospo- dina, ať by on tobě byl Bohem, a ty chodil v cestách jeho. A volil tě jest dnes Hospodin, aby byl zvláští lid jeho, a učiní tě větším nad vešken jiný lid, ješto j' jej k své chvále stvo- řil. Druhé povýšenie svatého Petra, ež divy činil, až i z věze- nie vyprostil jej Hospodin. Táhněmež i my k tomu pový- 80 šení, aby nás vyprostil Hospodin z žaláře a z okov, z oby- čeje hřiechóv našich. A toho tudy zaslúžíme, když veliké budem činiti divy; mienímť veliké a rozličné šlechetnosti. Neb divť jest a mohutnost od Boha člověku přemoci žádosti tělesné a světské a činiti šlechetné činy. Takýť bude vy- proštěn z želáře smrti. Protož každý táhni k tomu, aby činil šlechetné skutky svého stavu v Boží službě, aby zbuda okov svých hřiechóv byl vyproštěn z želáře smrti. A toť také slu- šie věděti, ktož nebude svého stavu činiti skutkóv v Boží službě, netolik obmešká odplatu svú, ale ujmu a ztrátu 90 v své cti vezme a pokutu a ohyzdu. Aj, nenie noze ohyzdno, ež nemóž téhož jako ruka učiniti, neb jako oko, ale když svého činu nebude moci, má ohyzdu; belhavá slove. Též o ruce, též i o oku. Takéž větší, rozumnější, duchovnější, světější podlé svého položenie mají činiti většie, rozumněj- 95 70 75 85 234b 217
počne, co j' zlé, co dobré, obmýšleti: zemské bydlo a ne- beské, věčnú radost nebeskú a ukrutnost hoře pekelného, marnú práci pro tento svět; a komuž by Bóh míl byl, kak by lehko bylo slúžiti jemu; pakli jest kaké utěšenie tohoto 65 světa, kak jest krátké; a jest-li co trpěti pro Bóh, i to mine, a dobrý Bóh věčnú odplatú neřku nahradí to, ale převýší ovšem hojně. A když ty věci obmyslí kto, nemúdrýť bude, neodvrže-liť zlého pro dobré, marného pro statečné a ne- volí-liť nade vše Boha, vida nade vše velebnost jeho. A pakli vole Boha bude ostréhati súdóv jeho spravedlnosti, tehdy j' Bóh již povýšil jeho, vzem jej v syna, vyvedv z lopoty, aby nepracoval pro marnost světa, ale jemu slúžil jedinému a proň nesl práci. A tak die Písmo: „Dnes jsi volil Hospo- dina, ať by on tobě byl Bohem, a ty chodil v cestách jeho. A volil tě jest dnes Hospodin, aby byl zvláští lid jeho, a učiní tě větším nad vešken jiný lid, ješto j' jej k své chvále stvo- řil. Druhé povýšenie svatého Petra, ež divy činil, až i z věze- nie vyprostil jej Hospodin. Táhněmež i my k tomu pový- 80 šení, aby nás vyprostil Hospodin z žaláře a z okov, z oby- čeje hřiechóv našich. A toho tudy zaslúžíme, když veliké budem činiti divy; mienímť veliké a rozličné šlechetnosti. Neb divť jest a mohutnost od Boha člověku přemoci žádosti tělesné a světské a činiti šlechetné činy. Takýť bude vy- proštěn z želáře smrti. Protož každý táhni k tomu, aby činil šlechetné skutky svého stavu v Boží službě, aby zbuda okov svých hřiechóv byl vyproštěn z želáře smrti. A toť také slu- šie věděti, ktož nebude svého stavu činiti skutkóv v Boží službě, netolik obmešká odplatu svú, ale ujmu a ztrátu 90 v své cti vezme a pokutu a ohyzdu. Aj, nenie noze ohyzdno, ež nemóž téhož jako ruka učiniti, neb jako oko, ale když svého činu nebude moci, má ohyzdu; belhavá slove. Též o ruce, též i o oku. Takéž větší, rozumnější, duchovnější, světější podlé svého položenie mají činiti většie, rozumněj- 95 70 75 85 234b 217
Strana 218
235a 100 110 120 125 šie, světějšie činy. A nejenť jsú zřejmí činové tělesní, takéť jsú někteří i nezřejmí činové duchovní. Protož ne o jedno- stajnýchť mluvím skutciech, ale kteříž k čiemu stavu příslu- šejí, ten ty čiň. A tak die svatý Bernart k těm, ješto se mimo jiné duchovními pravie: „Nenie nám zaháleti při obecném Božiem přikázaní, ale zkusiti máme, co j' vóle Božie dobrá, co se jemu líbí, a co j' vóle jeho v svrchování, ktožť s rozšaf- ností tu snažnost přiloží k svým takovým skutečným du- chovním činóm nad jiné povýšenějie, takéť Bóh v svých 105 vláštích dařiech povýší jeho.“ A tak opět svatý Bernart ponúká i nad to, co j' k spasení dosti, řka: „Dobré jest, by člověk i nad to, nežli jest k spasení dosti, činil své činy v šle- chetných skutciech. Dosti j' k spasení držeti Božie přikáza- nie, ale ku převýšení slušie rady držeti svatého čtenie. Dosti j' k spasení strpěti pokorně protivenstvie, ale ku převýšení slušie až radovati se v protivenství. Dosti j' k spasení jen ku potřebě a jen s pravdú sbožie, ale ku převýšení slušie vše prodadúc a chudým rozdadúc jíti po Kristu.“ A tak i ve mnohém, o němž by bylo mluviti dlúho, v němž podlé 115 šlechetnosti převýšenie bude převýšenie i v odplatě. Třetie svatý Petr v utrpení na kříži skonal svój život a tak povýšen, ež s kříže šel v nebeskú radost. Takéž i my skrze mnohá protivenstvie musíme jíti do královstva nebeského. Takť jich jest nás předešlo mnoho, takť i po nás pójdú, takéž i my máme jíti. Řekl jest Kristus: „Já vám tak zpósobuji královstvo, jako j' mně zpósobil mój Otec.“ Když jest Kristus bez hřiechu přišed na svět nevyšel z světa, by ne- trpěl, co se my chceme nadieti v hřieše přišedše i v hřieše se starajíce, by nám nebylo trpěti něco? A ač něteří nezavinie, by trpěli, ale k svému trpie povýšení, jako j' Job trpěl; a ně- teří také trpie, aby nezašli v milovánie světa. Neb ten svazek, ješto lidi jím svět vieže v milost k sobě, ztrhávají taková pro- tivenstvie. A co nám Bóh jiného ukazuje, když přepustí na ny tolik práce a nelibých pótek na světě a protivných, 218
235a 100 110 120 125 šie, světějšie činy. A nejenť jsú zřejmí činové tělesní, takéť jsú někteří i nezřejmí činové duchovní. Protož ne o jedno- stajnýchť mluvím skutciech, ale kteříž k čiemu stavu příslu- šejí, ten ty čiň. A tak die svatý Bernart k těm, ješto se mimo jiné duchovními pravie: „Nenie nám zaháleti při obecném Božiem přikázaní, ale zkusiti máme, co j' vóle Božie dobrá, co se jemu líbí, a co j' vóle jeho v svrchování, ktožť s rozšaf- ností tu snažnost přiloží k svým takovým skutečným du- chovním činóm nad jiné povýšenějie, takéť Bóh v svých 105 vláštích dařiech povýší jeho.“ A tak opět svatý Bernart ponúká i nad to, co j' k spasení dosti, řka: „Dobré jest, by člověk i nad to, nežli jest k spasení dosti, činil své činy v šle- chetných skutciech. Dosti j' k spasení držeti Božie přikáza- nie, ale ku převýšení slušie rady držeti svatého čtenie. Dosti j' k spasení strpěti pokorně protivenstvie, ale ku převýšení slušie až radovati se v protivenství. Dosti j' k spasení jen ku potřebě a jen s pravdú sbožie, ale ku převýšení slušie vše prodadúc a chudým rozdadúc jíti po Kristu.“ A tak i ve mnohém, o němž by bylo mluviti dlúho, v němž podlé 115 šlechetnosti převýšenie bude převýšenie i v odplatě. Třetie svatý Petr v utrpení na kříži skonal svój život a tak povýšen, ež s kříže šel v nebeskú radost. Takéž i my skrze mnohá protivenstvie musíme jíti do královstva nebeského. Takť jich jest nás předešlo mnoho, takť i po nás pójdú, takéž i my máme jíti. Řekl jest Kristus: „Já vám tak zpósobuji královstvo, jako j' mně zpósobil mój Otec.“ Když jest Kristus bez hřiechu přišed na svět nevyšel z světa, by ne- trpěl, co se my chceme nadieti v hřieše přišedše i v hřieše se starajíce, by nám nebylo trpěti něco? A ač něteří nezavinie, by trpěli, ale k svému trpie povýšení, jako j' Job trpěl; a ně- teří také trpie, aby nezašli v milovánie světa. Neb ten svazek, ješto lidi jím svět vieže v milost k sobě, ztrhávají taková pro- tivenstvie. A co nám Bóh jiného ukazuje, když přepustí na ny tolik práce a nelibých pótek na světě a protivných, 218
Strana 219
jen ež neslušie světa milovati? A tak die svatý Rehoř: 130 „Svým vzvoleným učinil Hospodin na tomto světě příkrú cestu, aby nenetbali zapomniec se, co j' rozkoši v jich kraji, v němž dojdúce věč mají býti.“ Někteří také zde trpie, aby tieže potom netrpěli, ež jsú snad kochali se něvčem mimo pravdu, a dobrovolné trpenie menšie zbavuje trpenie vět- 135 šieho. A pakli dá Buoh komu taký pokoj, ež nikte nečiní jemu protivenstvic, jměj mysl hotovu, byť i umřieti bylo pro Bóh, ež by chtěl s pomocí jeho rád dojíti toho povýšenie a skrze nepokoj tohoto světa dojíti pokoje nebeského. A za- tiem máť i pokoj svět také tento, ješto skrze ten všelikého takového věrného chce svésti, a to těmito, že chce hněv přemoci úklidností, an pálí srdce; lakomstvo odehnati, ano táhne mysl; hbitá žádost kypru a črstvu býti, ano lenost vieže svými okovami; přemoci tělesné žádosti, a jsúc v těle. Aj, ve všem v tom, čím kto pro Boží milost viece přemóž nesnadnosti, u větší cti povýšen bude v odplatě nebeské radosti. Amen. 140 145 235b 219
jen ež neslušie světa milovati? A tak die svatý Rehoř: 130 „Svým vzvoleným učinil Hospodin na tomto světě příkrú cestu, aby nenetbali zapomniec se, co j' rozkoši v jich kraji, v němž dojdúce věč mají býti.“ Někteří také zde trpie, aby tieže potom netrpěli, ež jsú snad kochali se něvčem mimo pravdu, a dobrovolné trpenie menšie zbavuje trpenie vět- 135 šieho. A pakli dá Buoh komu taký pokoj, ež nikte nečiní jemu protivenstvic, jměj mysl hotovu, byť i umřieti bylo pro Bóh, ež by chtěl s pomocí jeho rád dojíti toho povýšenie a skrze nepokoj tohoto světa dojíti pokoje nebeského. A za- tiem máť i pokoj svět také tento, ješto skrze ten všelikého takového věrného chce svésti, a to těmito, že chce hněv přemoci úklidností, an pálí srdce; lakomstvo odehnati, ano táhne mysl; hbitá žádost kypru a črstvu býti, ano lenost vieže svými okovami; přemoci tělesné žádosti, a jsúc v těle. Aj, ve všem v tom, čím kto pro Boží milost viece přemóž nesnadnosti, u větší cti povýšen bude v odplatě nebeské radosti. Amen. 140 145 235b 219
Strana 220
Strana 221
DUCHOVNÍ ROMAN O BARLAAMOVI A JOSAFATOVI
DUCHOVNÍ ROMAN O BARLAAMOVI A JOSAFATOVI
Strana 222
Strana 223
(POČÍNAJÍ SE KNIEHY BARLAAMA TAK ŘEČENÉHO, PUSTENNÍKA VELMI DOBRÉHO ETC.) ty časy, když biechu počali se pústevníci a mníškové nábožní rozmáhati po Božím vstúpení a svatého Ducha seslání a světí apoštolé již se byli rozešli po všem světě kázati slovo Boží a čtení svaté, oznamujíce vieru Pána Ježíše Krista, tehda mnozí světí pústevníci zje- vili sú se na púšti v zemi Indičské. A jich šlechetnost se roz- 10 hlašováše po všem světě, jenž všecko zbožie opustivše i chválu tohoto světa i čest jeho, šli sú jedni na púšť, druzí sú se oddali do klášteruov, aby, jsúce v životě smrtedlném a hrubém, počeli andělský život vésti. I bieše v Indičské v té zemi král Avennir, pohan lítý 15 a bohatý v zboží, silný v moci rytírské a v obecném lidu, postavy krásné a ve všech věcech světských rozumný; ale podlé duše bieše chudý, neb se jest modlám klaněl a k tomu svě tu pyšně se maje. Ale žádného dietěte neměl jest, a to jemu bylo velmi teskno; i žádal jest toho velmi, aby syna měl a aby jeho ostavil po sobě v svém království dědicem. I stalo se jest, že mnozí pústevníci a mníškové a jiní křes- ťané, nebojíce se královy nepřiezni ani hruozy ani jeho muk, směle kázáchu slovo Božie, život vedúce útrpný, řečí, příkladem i skutkem táhnúce lidi od světa ku Pánu Bohu, 25 marnost a neustavičnost oznamujíc a od toho světa odvodíc, 20 71b 71a 5 223
(POČÍNAJÍ SE KNIEHY BARLAAMA TAK ŘEČENÉHO, PUSTENNÍKA VELMI DOBRÉHO ETC.) ty časy, když biechu počali se pústevníci a mníškové nábožní rozmáhati po Božím vstúpení a svatého Ducha seslání a světí apoštolé již se byli rozešli po všem světě kázati slovo Boží a čtení svaté, oznamujíce vieru Pána Ježíše Krista, tehda mnozí světí pústevníci zje- vili sú se na púšti v zemi Indičské. A jich šlechetnost se roz- 10 hlašováše po všem světě, jenž všecko zbožie opustivše i chválu tohoto světa i čest jeho, šli sú jedni na púšť, druzí sú se oddali do klášteruov, aby, jsúce v životě smrtedlném a hrubém, počeli andělský život vésti. I bieše v Indičské v té zemi král Avennir, pohan lítý 15 a bohatý v zboží, silný v moci rytírské a v obecném lidu, postavy krásné a ve všech věcech světských rozumný; ale podlé duše bieše chudý, neb se jest modlám klaněl a k tomu svě tu pyšně se maje. Ale žádného dietěte neměl jest, a to jemu bylo velmi teskno; i žádal jest toho velmi, aby syna měl a aby jeho ostavil po sobě v svém království dědicem. I stalo se jest, že mnozí pústevníci a mníškové a jiní křes- ťané, nebojíce se královy nepřiezni ani hruozy ani jeho muk, směle kázáchu slovo Božie, život vedúce útrpný, řečí, příkladem i skutkem táhnúce lidi od světa ku Pánu Bohu, 25 marnost a neustavičnost oznamujíc a od toho světa odvodíc, 20 71b 71a 5 223
Strana 224
72а ale oznamujíce věčnost a trvalost budúcieho života se všemi svatými v nebeském království, a kdežto jest v Pánu Kristu jich život dokonalý, radujíce se se všemi svatými, a biedu 30 věčnú i hoře všem milovníkuom tohoto světa, kterúž budú mieti se všemi zatracenými a s dábly v horúciem pekle. To vše oznamujíce směle, bez strachu, ani se strachujíce hruoz králových aniž utiekajíce před smrtí, to vše hyzdiechu, což král milováše, že to zle vede i činí, a za to bude u věčných 35 mukách trpěti. Neb žádáchu pro Pána Krista smrt trpěti, chtějíc rádi s ním na věky kralovati, a aby duostojni byli u věčném štěstí, život věčný s ním měli. A toho jich tak učenie spasitedlného poslúchajíce mnozí lidé znamenití i sprostní, opustivše svá duostojenstvie, zbožie, milost, krásu 40 tohoto světa, dali sú se na nábožný život: jedni šli na púšť a tam útrpný život vedli a Pánu Bohu slúžili; jiní šli do kláš- teruov a život mni š)ský přijímáchu, utíkajíce od toho světa a vzdalujíce se ode všie pýchy a marné chvály. A když to král uslyšel, že jeho mnozí páni (i) rytieři 45 oddali sú se na nábožný a útrpný život, rozhněval se jest velmi a kázal jímati křesťany a je nutiti k tomu hrózami i mukami i smrtí, aby zuostali té křesťanské viery. A tak je jímáchu a na ně nové múky vymyšlováchu; a najviece ty, ješto kázali slovo Božie, mučiechu i stínáchu a rozličné jim 50 múky činiechu. A tak mnozí smrt pro Pána Krista trpiece, do radosti věčné sú vešli. II TUTO JEDEN KRÁLUOV PÁN VELMI MILÝ OBRÁTIL SE NA VIERU KŘESŤANSKŮ I stalo se jest mezitiem, že jeden znamenitý pán a přietel 5 králuov, slyšav tyto řeči od spravedlivých kazateluov, jsa v bohatství bohatý, radný i také mocný v síle, opustiv to 224
72а ale oznamujíce věčnost a trvalost budúcieho života se všemi svatými v nebeském království, a kdežto jest v Pánu Kristu jich život dokonalý, radujíce se se všemi svatými, a biedu 30 věčnú i hoře všem milovníkuom tohoto světa, kterúž budú mieti se všemi zatracenými a s dábly v horúciem pekle. To vše oznamujíce směle, bez strachu, ani se strachujíce hruoz králových aniž utiekajíce před smrtí, to vše hyzdiechu, což král milováše, že to zle vede i činí, a za to bude u věčných 35 mukách trpěti. Neb žádáchu pro Pána Krista smrt trpěti, chtějíc rádi s ním na věky kralovati, a aby duostojni byli u věčném štěstí, život věčný s ním měli. A toho jich tak učenie spasitedlného poslúchajíce mnozí lidé znamenití i sprostní, opustivše svá duostojenstvie, zbožie, milost, krásu 40 tohoto světa, dali sú se na nábožný život: jedni šli na púšť a tam útrpný život vedli a Pánu Bohu slúžili; jiní šli do kláš- teruov a život mni š)ský přijímáchu, utíkajíce od toho světa a vzdalujíce se ode všie pýchy a marné chvály. A když to král uslyšel, že jeho mnozí páni (i) rytieři 45 oddali sú se na nábožný a útrpný život, rozhněval se jest velmi a kázal jímati křesťany a je nutiti k tomu hrózami i mukami i smrtí, aby zuostali té křesťanské viery. A tak je jímáchu a na ně nové múky vymyšlováchu; a najviece ty, ješto kázali slovo Božie, mučiechu i stínáchu a rozličné jim 50 múky činiechu. A tak mnozí smrt pro Pána Krista trpiece, do radosti věčné sú vešli. II TUTO JEDEN KRÁLUOV PÁN VELMI MILÝ OBRÁTIL SE NA VIERU KŘESŤANSKŮ I stalo se jest mezitiem, že jeden znamenitý pán a přietel 5 králuov, slyšav tyto řeči od spravedlivých kazateluov, jsa v bohatství bohatý, radný i také mocný v síle, opustiv to 224
Strana 225
všechno i zbožie, zhrzev králem i všelikú rozkoší tohoto světa, přivinul se k nábožným pústevníkuom a šel s nimi na púšť a tam postmi, modlitbami, bděním, dobrým myšle- ním svuoj rozum i svuoj úmysl i svú duši ode všech poškvrn 10 (zachováváše). I milováše jeho král velmi a měl jeho ve cti nad jiné slu- žebníky. A uslyšev to o něm, co jest učinil, velmi toho (ž)e(l)el, a proto viece byl nelaskav na křesťany a jim mnoho zlého činil. I poslal své posly na všechny strany 15 po púšti, aby hledali toho pána a jej přivedli před krále. A oni šedše na všechny strany púště, hledali sú jeho, a tak dlúho hledajíc nalezli sú jeho s jinými pústevníky, a po- javše jej, vedli ho před krále. A vida jej král v sprostném rúše a tváři churavé, jehož 20 dřieve u velebném rúše vídáše a krásného na tváři i na těle, zarmútil se jest velmi a hněvem velikým poče k němu mlu- viti a řka: „O nemúdrý člověče, kterak si svú čest proměnil v sprostnost a svú chválu dal si v bláznovství! Nebo, první jsa v mém duostojenství a v (mém) království, i dal si se v posměch mladým i starým; netoliko, by zapomenul mé přiezni, ale i proti svému přirození povstal s', ani si měl které milosti ani lítosti k svým dětem, cti a zbožie za nic sobě neváže. O, co si učinil a co tím zíštěš, že toho, ješto slove Ježíš, vážíš jej sobě nad naše najvyššie bohy i nad lidi rozkošné a vysoké, a tento rozkošný svět potupuješ a opúš- tíš?“ I uslyšev to ten svatý muž, veselú tváří odpovědě králi a řka: „O králi! Chceš-li, ať bych pověděl, proč se jest to stalo, vyluč své nepřátely z svého srdce — hněv a všichnu 35 zlost -, a povímť já tobě, což mne otiežeš, neboť před nimi mluviti nechci. Muč mne a učiň ze mne, co chceš, jinak ť praviti nechci. Vece jemu král: „Kteří sú to nepřietelé?“ Vece jemu Boží muž: „Hněv, zlost a zlá žádost - to ť sú nepřietelé; 40 25 30 73a 72b 15 Knížky o hře šachové 225
všechno i zbožie, zhrzev králem i všelikú rozkoší tohoto světa, přivinul se k nábožným pústevníkuom a šel s nimi na púšť a tam postmi, modlitbami, bděním, dobrým myšle- ním svuoj rozum i svuoj úmysl i svú duši ode všech poškvrn 10 (zachováváše). I milováše jeho král velmi a měl jeho ve cti nad jiné slu- žebníky. A uslyšev to o něm, co jest učinil, velmi toho (ž)e(l)el, a proto viece byl nelaskav na křesťany a jim mnoho zlého činil. I poslal své posly na všechny strany 15 po púšti, aby hledali toho pána a jej přivedli před krále. A oni šedše na všechny strany púště, hledali sú jeho, a tak dlúho hledajíc nalezli sú jeho s jinými pústevníky, a po- javše jej, vedli ho před krále. A vida jej král v sprostném rúše a tváři churavé, jehož 20 dřieve u velebném rúše vídáše a krásného na tváři i na těle, zarmútil se jest velmi a hněvem velikým poče k němu mlu- viti a řka: „O nemúdrý člověče, kterak si svú čest proměnil v sprostnost a svú chválu dal si v bláznovství! Nebo, první jsa v mém duostojenství a v (mém) království, i dal si se v posměch mladým i starým; netoliko, by zapomenul mé přiezni, ale i proti svému přirození povstal s', ani si měl které milosti ani lítosti k svým dětem, cti a zbožie za nic sobě neváže. O, co si učinil a co tím zíštěš, že toho, ješto slove Ježíš, vážíš jej sobě nad naše najvyššie bohy i nad lidi rozkošné a vysoké, a tento rozkošný svět potupuješ a opúš- tíš?“ I uslyšev to ten svatý muž, veselú tváří odpovědě králi a řka: „O králi! Chceš-li, ať bych pověděl, proč se jest to stalo, vyluč své nepřátely z svého srdce — hněv a všichnu 35 zlost -, a povímť já tobě, což mne otiežeš, neboť před nimi mluviti nechci. Muč mne a učiň ze mne, co chceš, jinak ť praviti nechci. Vece jemu král: „Kteří sú to nepřietelé?“ Vece jemu Boží muž: „Hněv, zlost a zlá žádost - to ť sú nepřietelé; 40 25 30 73a 72b 15 Knížky o hře šachové 225
Strana 226
73b 74a 60 65 70 nebo ty věci člověka rozněcují a k hněvu připuzují. A pro- tož, učiníš-li to, králi, všechny věci povímť tobě.“ A král jemu vece: „To všecko chci učiniti, co s' ode mne požádal. Pověz mi najprvé, odkud jest tento blud přišel, že, opustiv 45 dobré věci, dal si se na marnost a v biedu velikú, zapome- nuv všeho dobrého?“ Odpovědě jemu muž Boží a řka: „Dávno sem slýchal, ješto sem byl mlád, ono spasitedlné slovo, a jakož to siemě padlo jest v mé srdce, a vždy sem je v svém srdci přemietal 50 a v paměti sem je měl, až se jest i přijalo a v kořen obrátilo a potom vyrostlo a ovoce přineslo; a to jest ve mně, jakožto sám vidíš a ote mne slyšíš. A toť jest bylo to slovo, ješto se zdá nemúdrým a těm, ješto (chtie hrdati, aby nebylo, a to, ješto chtie a nenie, chtie) držeti, jakož by mělo býti. Protož, 55 ktož nepochutná těch věcí sladkých, ješto sú, (nemóž po- znati, ješto nejsú); a ktož nezná marných věcí, těch, ješto se zdají zde něco býti, kterak ten bude hrdati jimi, a jak se má přídržeti toho, což jest věčné a neproměnné a trvavé? Ale to nenie věčné, ješto pobude, a potom zhyne. A ty, králi, k těm marným věcem přichýlil s' srdce své. A mneť sú také držaly věci ty, ale moc slova onoho odtáhla jest mú duši od toho a (mú mysl) zbudila, abych to vyvolil, co jest lepšieho. Avšak moc hřiecha, ješto se protiví moci mysli mé, držala mě jest v žádosti marných věcí; z kteréžto vytrhl mě jest Hospodin z své svaté dobroty a z toho vězení ráčil mě zprostiti a posílil mé síly, abych přemohl moc hřiecha, a otevřel jest mé oči, abych zlé rozeznal od dobrého. A znamenav pilně, i uzřel sem, ano vše marnost, což jest na světě, a súžení ducha, jakož die Šalomún. Tehdy sváta jest z mého srdce záslona hřiecha a hrubost těla temná osví- cena, i poznal sem, k čemu sem stvořen, a že musím vjíti k mému Stvořiteli skrze naplněnie jeho svatého přikázaní. A protoť sem všeho ostal, abych jeho samého následoval a dieky jemu dal skrze Krista, Pána našeho, ještoť mě jest 226
73b 74a 60 65 70 nebo ty věci člověka rozněcují a k hněvu připuzují. A pro- tož, učiníš-li to, králi, všechny věci povímť tobě.“ A král jemu vece: „To všecko chci učiniti, co s' ode mne požádal. Pověz mi najprvé, odkud jest tento blud přišel, že, opustiv 45 dobré věci, dal si se na marnost a v biedu velikú, zapome- nuv všeho dobrého?“ Odpovědě jemu muž Boží a řka: „Dávno sem slýchal, ješto sem byl mlád, ono spasitedlné slovo, a jakož to siemě padlo jest v mé srdce, a vždy sem je v svém srdci přemietal 50 a v paměti sem je měl, až se jest i přijalo a v kořen obrátilo a potom vyrostlo a ovoce přineslo; a to jest ve mně, jakožto sám vidíš a ote mne slyšíš. A toť jest bylo to slovo, ješto se zdá nemúdrým a těm, ješto (chtie hrdati, aby nebylo, a to, ješto chtie a nenie, chtie) držeti, jakož by mělo býti. Protož, 55 ktož nepochutná těch věcí sladkých, ješto sú, (nemóž po- znati, ješto nejsú); a ktož nezná marných věcí, těch, ješto se zdají zde něco býti, kterak ten bude hrdati jimi, a jak se má přídržeti toho, což jest věčné a neproměnné a trvavé? Ale to nenie věčné, ješto pobude, a potom zhyne. A ty, králi, k těm marným věcem přichýlil s' srdce své. A mneť sú také držaly věci ty, ale moc slova onoho odtáhla jest mú duši od toho a (mú mysl) zbudila, abych to vyvolil, co jest lepšieho. Avšak moc hřiecha, ješto se protiví moci mysli mé, držala mě jest v žádosti marných věcí; z kteréžto vytrhl mě jest Hospodin z své svaté dobroty a z toho vězení ráčil mě zprostiti a posílil mé síly, abych přemohl moc hřiecha, a otevřel jest mé oči, abych zlé rozeznal od dobrého. A znamenav pilně, i uzřel sem, ano vše marnost, což jest na světě, a súžení ducha, jakož die Šalomún. Tehdy sváta jest z mého srdce záslona hřiecha a hrubost těla temná osví- cena, i poznal sem, k čemu sem stvořen, a že musím vjíti k mému Stvořiteli skrze naplněnie jeho svatého přikázaní. A protoť sem všeho ostal, abych jeho samého následoval a dieky jemu dal skrze Krista, Pána našeho, ještoť mě jest 226
Strana 227
vyňal z služebenství a z moci <knížete temností> tohoto světa a ukázal mi krátků a upřiemů cestu, v níž jda budu moci tohoto světa bídného ujíti a na věky s anděly přebý- vati. A když sem žádal odjíti toho, počal sem úzkú cestú jíti, zhrdaje tím vším, což tento svět váží drahého, aniž já mohu čemu jinému dobré řieci, by bylo, kromě toho, ješto jest právě dobré. A ty, králi, daleký si od toho ode všeho dob- rého. A protož sme tebe zuostali, neb se zjevně přibližuješ k zahubení, a ty nás k témuž táhneš. Vieš to, králi, dokud sem s tebú byl, ničehéhož sem nezmeškal, což jest slušelo podlé rytierstvie světského. Ale že sem zvěděl, což jest naj- lepšieho, | i chceš, abychom to ztratili, ostanúc Pána Boha všemohúcieho? Tuť ztrátu sluší, králi, vážiti nade všechno. I kterak já mohu fieci, by ty, králi, které poznání dobré měl, neb sobč vážiš chválu tohoto svčta, ještoť zhyne jako voda, a vážíš sobě lidsků přiczen nad Boha? I kterak se já mám tebe držeti, a ty ďábly ctíš a více je miluješ nežli Pána Boha, stvořitele svého? Však já toho neučiním, bychť tebe v tom následoval; neb jest lépe opustiti svčtskú chválu minulú nežli radost věčnůú. A protož ty, králi, nejsi vděčen daruov Božích; nebť jest on tě stvořil a dalť jest život i toto králov- stvie, aby kraloval a nad lidem panoval, a ty pak dábluom slúžiš a svého Pána Boha všemohúcieho opúštiš, a tak budeš zbaven všeho dobrého. A protož včz, králi, žeť já pro tč nezapřím svého Stvořitele dobrého a spravedlivého, Vyku- pitele mého. Neb to vše, což jest na světě, jestiť žádost těla, <žádost> oči a žádost života; a svět zhyne 1 žádost jeho, ale ktožť činí vuoli Boží, tenť zuostane na věky.“ Slyše král ty feči, rozhnčvav se vece: „Bych ť byl neslíbil na počátku této feči nehnčvati se, jisté byl bych tč kázal | mučiti hroznými mukami. Ale že s" mč tak zamluvil a za- vázal slibem, a také pro tu přízen, kterú sem k tobě <dřieve> měl, odpůštím ť€ vše to, co s' bláznivého mluvil; ale vstana 227 75 80 85 74b 90 95 100 105 75a
vyňal z služebenství a z moci <knížete temností> tohoto světa a ukázal mi krátků a upřiemů cestu, v níž jda budu moci tohoto světa bídného ujíti a na věky s anděly přebý- vati. A když sem žádal odjíti toho, počal sem úzkú cestú jíti, zhrdaje tím vším, což tento svět váží drahého, aniž já mohu čemu jinému dobré řieci, by bylo, kromě toho, ješto jest právě dobré. A ty, králi, daleký si od toho ode všeho dob- rého. A protož sme tebe zuostali, neb se zjevně přibližuješ k zahubení, a ty nás k témuž táhneš. Vieš to, králi, dokud sem s tebú byl, ničehéhož sem nezmeškal, což jest slušelo podlé rytierstvie světského. Ale že sem zvěděl, což jest naj- lepšieho, | i chceš, abychom to ztratili, ostanúc Pána Boha všemohúcieho? Tuť ztrátu sluší, králi, vážiti nade všechno. I kterak já mohu fieci, by ty, králi, které poznání dobré měl, neb sobč vážiš chválu tohoto svčta, ještoť zhyne jako voda, a vážíš sobě lidsků přiczen nad Boha? I kterak se já mám tebe držeti, a ty ďábly ctíš a více je miluješ nežli Pána Boha, stvořitele svého? Však já toho neučiním, bychť tebe v tom následoval; neb jest lépe opustiti svčtskú chválu minulú nežli radost věčnůú. A protož ty, králi, nejsi vděčen daruov Božích; nebť jest on tě stvořil a dalť jest život i toto králov- stvie, aby kraloval a nad lidem panoval, a ty pak dábluom slúžiš a svého Pána Boha všemohúcieho opúštiš, a tak budeš zbaven všeho dobrého. A protož včz, králi, žeť já pro tč nezapřím svého Stvořitele dobrého a spravedlivého, Vyku- pitele mého. Neb to vše, což jest na světě, jestiť žádost těla, <žádost> oči a žádost života; a svět zhyne 1 žádost jeho, ale ktožť činí vuoli Boží, tenť zuostane na věky.“ Slyše král ty feči, rozhnčvav se vece: „Bych ť byl neslíbil na počátku této feči nehnčvati se, jisté byl bych tč kázal | mučiti hroznými mukami. Ale že s" mč tak zamluvil a za- vázal slibem, a také pro tu přízen, kterú sem k tobě <dřieve> měl, odpůštím ť€ vše to, co s' bláznivého mluvil; ale vstana 227 75 80 85 74b 90 95 100 105 75a
Strana 228
diž mi s očí, nebť na tě nemohu hleděti, ať tebe nezahu- 110 bím!“ I poče viece v nenávisti mieti pústevníky a jiné ná- božné křesťany. III TUTO SE KRÁLI NARODIL SYN KRÁSNY A ON JEJ MUDRCOM OKAZAL, ABY HADALI, CO MÁ Z NĚHO BÝTI 75b Potom stalo se jest, když král zuostal v svém bludu, tehda stalo se, že jeho královna měla syna krásného, že v tom krá- lovství nenarodilo se tak krásn(é) dietě, jakož se jest tomu králi narodilo Avennirovi. A snad to jest ta krása okazovala, kteraké to dietě mělo býti dobré a svaté. I byl toho velmi 10 radosten král a tomu dietěti přezděl jméno Jozafat; a svým bohuom obětoval veliké oběti. Neb bieše pohan nevěda, by Pán Buoh (všemohúcí byl) najvyšší; i neduostojnému své dary dává, když by uměli jich užívati, jemužto samému měli by oběti obětovati. Tehda král s radostí veliké hody činil a pozval k sobě mudrcuov umělých, v hvězdárství dospělých. Těch mis- truov král poče tázati a prositi, aby jemu pověděli, kteraké to dietě má býti. I kázal před ně to dietě přinésti. A oni, opatřivše to dietě, počechu rozličně hádati a mluviti řkúce, 20 že to dietě múdré, bohaté a rozumné bude. Tehdy jeden z nich, najvyšší mistr a hvězdář, vece králi: „Jakžť já mohu rozuměti, dietě toto ne v tvém království má kralovati, ale v lepším; a mámť za to, žeť přijme království křesťanské a vieru křesťansku bude držeti, ješto ty, králi, chceš ji za- 25 hladiti.“ To ten hvězdář úmyslem dobrým (tu věc) vynesl a Boží vólí, ješto, když ráčí, i skrze své nepřátely pravdu 15 vynese. 228
diž mi s očí, nebť na tě nemohu hleděti, ať tebe nezahu- 110 bím!“ I poče viece v nenávisti mieti pústevníky a jiné ná- božné křesťany. III TUTO SE KRÁLI NARODIL SYN KRÁSNY A ON JEJ MUDRCOM OKAZAL, ABY HADALI, CO MÁ Z NĚHO BÝTI 75b Potom stalo se jest, když král zuostal v svém bludu, tehda stalo se, že jeho královna měla syna krásného, že v tom krá- lovství nenarodilo se tak krásn(é) dietě, jakož se jest tomu králi narodilo Avennirovi. A snad to jest ta krása okazovala, kteraké to dietě mělo býti dobré a svaté. I byl toho velmi 10 radosten král a tomu dietěti přezděl jméno Jozafat; a svým bohuom obětoval veliké oběti. Neb bieše pohan nevěda, by Pán Buoh (všemohúcí byl) najvyšší; i neduostojnému své dary dává, když by uměli jich užívati, jemužto samému měli by oběti obětovati. Tehda král s radostí veliké hody činil a pozval k sobě mudrcuov umělých, v hvězdárství dospělých. Těch mis- truov král poče tázati a prositi, aby jemu pověděli, kteraké to dietě má býti. I kázal před ně to dietě přinésti. A oni, opatřivše to dietě, počechu rozličně hádati a mluviti řkúce, 20 že to dietě múdré, bohaté a rozumné bude. Tehdy jeden z nich, najvyšší mistr a hvězdář, vece králi: „Jakžť já mohu rozuměti, dietě toto ne v tvém království má kralovati, ale v lepším; a mámť za to, žeť přijme království křesťanské a vieru křesťansku bude držeti, ješto ty, králi, chceš ji za- 25 hladiti.“ To ten hvězdář úmyslem dobrým (tu věc) vynesl a Boží vólí, ješto, když ráčí, i skrze své nepřátely pravdu 15 vynese. 228
Strana 229
IV TUTO KRÁL SVOLAL SVÉ MLÁDENCE A PŘIKÁZAL JIM, ABY JEHO ČÍSTĚ A VELMI PILNĚ SYNA CHOVALI Uslyšav to Avennir, steště sobě velmi a mysléše, co by s měl z toho učiniti. I vymyslil sobě sám, aby učiniti kázal palác krásný a rozkošný súkromí, a v tom domu aby byl chován s velikú pilností až do let jinošstvie, a aby jiný žádný k němu nechodil jediné ti, kteříž sú s ním byli. A za- volav k sobě chovačky s dietětem a mládencuov dvanádcte, vece jim: „Toť vám přikazuji, kdyžť chovačka odchová toto dietě, abyšte jeho sami mezi sebú pilně chovali. A totoť vám přikazuji pod milostí, abyšte tomuto dietěti nic smut- ného nečinili ani jemu ukazovali, což smutek činí, ale to vše, což milé a libé a což by se jemu líbilo; a zvláště vám to při- kazuji, aby žádným slovem jemu nemluvili o Kristu ukři- žovaném ani před ním se co zmínili ani řečí ani skutkem. Toť vám přikazuji, a byl-li by z vás kdy který nemocen, abyšte hned jeho ven vyvedli a místo něho jiného postavili, a žádného k němu křesťana nepúštěli ani co před ním 20 o smrti aneb o nemoci mluvili. Toť vám pod milostí při- kazuji.“ 10 76a 15 V TUTO JEDEN PÁN BYL OSOČEN PŘED KRÁLEM, ŽE KŘESTANEM BYL, A KRÁL JEHO ZKUŠEL V TOM Uslyšev král Avennir, kterak ještě pústevníci a nábožní 5 mníškové zuostali v jeho zemi, kážíce a vyznávajíce Pána Krista, přikázal na vše strany volati, aby žádný mnich ani který pústevník nezuostával v jeho zemi do třetieho dne; 229
IV TUTO KRÁL SVOLAL SVÉ MLÁDENCE A PŘIKÁZAL JIM, ABY JEHO ČÍSTĚ A VELMI PILNĚ SYNA CHOVALI Uslyšav to Avennir, steště sobě velmi a mysléše, co by s měl z toho učiniti. I vymyslil sobě sám, aby učiniti kázal palác krásný a rozkošný súkromí, a v tom domu aby byl chován s velikú pilností až do let jinošstvie, a aby jiný žádný k němu nechodil jediné ti, kteříž sú s ním byli. A za- volav k sobě chovačky s dietětem a mládencuov dvanádcte, vece jim: „Toť vám přikazuji, kdyžť chovačka odchová toto dietě, abyšte jeho sami mezi sebú pilně chovali. A totoť vám přikazuji pod milostí, abyšte tomuto dietěti nic smut- ného nečinili ani jemu ukazovali, což smutek činí, ale to vše, což milé a libé a což by se jemu líbilo; a zvláště vám to při- kazuji, aby žádným slovem jemu nemluvili o Kristu ukři- žovaném ani před ním se co zmínili ani řečí ani skutkem. Toť vám přikazuji, a byl-li by z vás kdy který nemocen, abyšte hned jeho ven vyvedli a místo něho jiného postavili, a žádného k němu křesťana nepúštěli ani co před ním 20 o smrti aneb o nemoci mluvili. Toť vám pod milostí při- kazuji.“ 10 76a 15 V TUTO JEDEN PÁN BYL OSOČEN PŘED KRÁLEM, ŽE KŘESTANEM BYL, A KRÁL JEHO ZKUŠEL V TOM Uslyšev král Avennir, kterak ještě pústevníci a nábožní 5 mníškové zuostali v jeho zemi, kážíce a vyznávajíce Pána Krista, přikázal na vše strany volati, aby žádný mnich ani který pústevník nezuostával v jeho zemi do třetieho dne; 229
Strana 230
76b 77a pak-li by který byl (nalezen po třetiem dni, aby byl mučen 10 hroznými mukami a potom smrtí aby umřel. I stalo se jest, když tak král to vyrčenie ustanovil, že pús- tevníci mnozí, bojíce se královy hruozy, šli sú na daleké púště a tam sú se Pánu Bohu modlili a jemu slúžili. I byl jeden pán velmi bohatý a znamenitý u králova dvoru, ctný 15 a šlechetný a věrný křesťan, ale tajný, boje se krále. Neb král jej velmi milováše, ale nevěděl jest král, by křesťan byl. I biechu někteří dvořené na toho pána velmi nelaskavi, jemu nepřejíce, a hledáchu příčiny, kudy by jej králi osočili. I stalo se, když král projiežděl se s svými pány a ten 20 dobrý pán také s ním jel, i uzřel ten pán jednoho chudého, an leží u cesty, nohu sobě zlámav. I volal jest ten chudý, aby jemu někto spomohl, a žádný se nad ním nesmiloval. Tehda ten pán, ostav «po králi), i vece tomu chudému: „Co chceš, ať učiním?“ Vece jemu ten chudý: „Milý pane, pro- 25 símť tebe, vezmi mě do svého domu, neb ť mohu potřeben býti v tvú potřebu i úžitečen.“ A ten pán vece: „K čemu by mi byl pomocen a úžitečen, jáť nevím.“ A ten chudý jemu vece: „Jáť sem lékař řeči, a bude-li kto uražen řečí, jáť jej zléčím hodným lékarstvím, aby se ten neduh dále 30 nerozmohl.“ Tehdy ten dobrý pán za nic sobě té řeči ne- vážil, jediné lítost maje nad ním, vzal jej do svého domu a tu jej vyhojil. A vidúce to dvořené ti, kteříž jemu nepřieli, hned šli před krále a tu jej osočili a řkúce: „Věz to, králi, že tento 35 tvuoj služebník nedbá tvé přiezni a tvých bohuov ostává, jestiť křesťanem (a přivinul jest k sobě ty zlé křesťany). A chce-li Tvá Milost toho v jistotě dojíti, zavolaj jeho k sobě súkromí a pokus jeho a rci jemu, že s' již poznal pravú vieru, a dřieve s' blúdil, hubě křesťany, a že chceš se již toho káti a opustě královstvie že chceš jíti na púšť.“ Tehdy král, chtě toho zkusiti, kázal jeho k sobě zavolati a to vše jemu mluvil, což jemu ti zlí dvořené radili. A slyše 40 230
76b 77a pak-li by který byl (nalezen po třetiem dni, aby byl mučen 10 hroznými mukami a potom smrtí aby umřel. I stalo se jest, když tak král to vyrčenie ustanovil, že pús- tevníci mnozí, bojíce se královy hruozy, šli sú na daleké púště a tam sú se Pánu Bohu modlili a jemu slúžili. I byl jeden pán velmi bohatý a znamenitý u králova dvoru, ctný 15 a šlechetný a věrný křesťan, ale tajný, boje se krále. Neb král jej velmi milováše, ale nevěděl jest král, by křesťan byl. I biechu někteří dvořené na toho pána velmi nelaskavi, jemu nepřejíce, a hledáchu příčiny, kudy by jej králi osočili. I stalo se, když král projiežděl se s svými pány a ten 20 dobrý pán také s ním jel, i uzřel ten pán jednoho chudého, an leží u cesty, nohu sobě zlámav. I volal jest ten chudý, aby jemu někto spomohl, a žádný se nad ním nesmiloval. Tehda ten pán, ostav «po králi), i vece tomu chudému: „Co chceš, ať učiním?“ Vece jemu ten chudý: „Milý pane, pro- 25 símť tebe, vezmi mě do svého domu, neb ť mohu potřeben býti v tvú potřebu i úžitečen.“ A ten pán vece: „K čemu by mi byl pomocen a úžitečen, jáť nevím.“ A ten chudý jemu vece: „Jáť sem lékař řeči, a bude-li kto uražen řečí, jáť jej zléčím hodným lékarstvím, aby se ten neduh dále 30 nerozmohl.“ Tehdy ten dobrý pán za nic sobě té řeči ne- vážil, jediné lítost maje nad ním, vzal jej do svého domu a tu jej vyhojil. A vidúce to dvořené ti, kteříž jemu nepřieli, hned šli před krále a tu jej osočili a řkúce: „Věz to, králi, že tento 35 tvuoj služebník nedbá tvé přiezni a tvých bohuov ostává, jestiť křesťanem (a přivinul jest k sobě ty zlé křesťany). A chce-li Tvá Milost toho v jistotě dojíti, zavolaj jeho k sobě súkromí a pokus jeho a rci jemu, že s' již poznal pravú vieru, a dřieve s' blúdil, hubě křesťany, a že chceš se již toho káti a opustě královstvie že chceš jíti na púšť.“ Tehdy král, chtě toho zkusiti, kázal jeho k sobě zavolati a to vše jemu mluvil, což jemu ti zlí dvořené radili. A slyše 40 230
Strana 231
ten dobrý pán, nenaděje se, by v tom byla která lest, vece králi: „Věz to, králi, vzal s' sobě dobrý úmysl. Ač ť jest nesnadno dojíti království nebeského, avšak s Boží pomocí 45 tím dobrým úmyslem toho dojdeš. Neb to věz, králi, že čest a chvála tohoto světa jest marnost a nic nenie proti králov- ství onomu věčnému. Neb to vidíš, králi, že zde jest krátký život — smrt zajde a nevieš, kam se děješ. A protož, králi, dokonaj to, (co s') počal, neb jest to předobré tvé i spasi- tedlné; neb za nepevné a nevěčné budeš mieti věčné krá- lovstvie nebeské." Uslyšev ty řeči král (od něho), smútil se velmi sám v sobě, avšak jemu nic nevece příkrého. A vida ten dobrý pán krále smutného, lekl se velmi, a zpomenuv na onoho chudého, ješto se pravíše lékařem, šel k němu i vece jemu: „Jižť sem na tě zpomenul, jakož s' mi se řekl býti lékařem řeči; nauč mě, jižť mi jest potřebie.“ I poče jemu všecko praviti, co jest s ním král mluvil a kterak se jest král pro to smútil, „co sem já jemu radil, a hroznú mi se tváří po- 60 stavil." Tehda ten chudý jemu odpovědě: „Věz to, pane, žeť král má na tě zlé domněnie, jako by ty táhl k sobě jeho krá- lovstvie, a pokúšeje tebe mluvil jest tobě ty řeči. Protož poslúchaj rady mé: Kaž sobě ujíti vlasuov po pústevničsku 65 a oblec se v sprostné rúcho pústevničie, a vstana ráno jdiž k králi. A když tebe otíže, co by mienil tú proměnú, odpo- věz a řka: O králi, toť jest, co sma včera mluvila; aj, hotovť sem za tebú jíti, kamž koli puojdeš. Ač ť koli jest milá a libá rozkoš tohoto světa, odstup to ode mne, bychť se chtěl v tom kochati, zuostana tebe; ačť jest příkrá cesta té šle- chetnosti, ješto s' jie zaslúžil a zamyslil, avšak, kdyžť budu s tebú, mílať mi bude a lechka. A jakož s' mě měl tovary- šem v světských libostech, tak mě i v protivných věcech budeš mieti, a pak byl bych s tebú účasten budúcích dob- 75 rých věcí nekonečných.“ 50 55 70 77b 78a 231
ten dobrý pán, nenaděje se, by v tom byla která lest, vece králi: „Věz to, králi, vzal s' sobě dobrý úmysl. Ač ť jest nesnadno dojíti království nebeského, avšak s Boží pomocí 45 tím dobrým úmyslem toho dojdeš. Neb to věz, králi, že čest a chvála tohoto světa jest marnost a nic nenie proti králov- ství onomu věčnému. Neb to vidíš, králi, že zde jest krátký život — smrt zajde a nevieš, kam se děješ. A protož, králi, dokonaj to, (co s') počal, neb jest to předobré tvé i spasi- tedlné; neb za nepevné a nevěčné budeš mieti věčné krá- lovstvie nebeské." Uslyšev ty řeči král (od něho), smútil se velmi sám v sobě, avšak jemu nic nevece příkrého. A vida ten dobrý pán krále smutného, lekl se velmi, a zpomenuv na onoho chudého, ješto se pravíše lékařem, šel k němu i vece jemu: „Jižť sem na tě zpomenul, jakož s' mi se řekl býti lékařem řeči; nauč mě, jižť mi jest potřebie.“ I poče jemu všecko praviti, co jest s ním král mluvil a kterak se jest král pro to smútil, „co sem já jemu radil, a hroznú mi se tváří po- 60 stavil." Tehda ten chudý jemu odpovědě: „Věz to, pane, žeť král má na tě zlé domněnie, jako by ty táhl k sobě jeho krá- lovstvie, a pokúšeje tebe mluvil jest tobě ty řeči. Protož poslúchaj rady mé: Kaž sobě ujíti vlasuov po pústevničsku 65 a oblec se v sprostné rúcho pústevničie, a vstana ráno jdiž k králi. A když tebe otíže, co by mienil tú proměnú, odpo- věz a řka: O králi, toť jest, co sma včera mluvila; aj, hotovť sem za tebú jíti, kamž koli puojdeš. Ač ť koli jest milá a libá rozkoš tohoto světa, odstup to ode mne, bychť se chtěl v tom kochati, zuostana tebe; ačť jest příkrá cesta té šle- chetnosti, ješto s' jie zaslúžil a zamyslil, avšak, kdyžť budu s tebú, mílať mi bude a lechka. A jakož s' mě měl tovary- šem v světských libostech, tak mě i v protivných věcech budeš mieti, a pak byl bych s tebú účasten budúcích dob- 75 rých věcí nekonečných.“ 50 55 70 77b 78a 231
Strana 232
I učinil tak ten dobrý pán, jakož jemu ten chudý poradil. A když to král vše od něho slyšel, hned tomu uvěřil, že jest ten pán jeho dobrý přietel, a u větší přízen i čest a milost so poče jeho mieti. VI TUTO KRÁL AVENNIR DVA PŮSTEVNÍKY KAZAL UPÁLITI 78b Potom stalo se jest, že jeho služebníci vyjeli na lov a na- 5 lezli sú dva pústevníky, ana po lese chodíta; a zjímavše je, i vedli sú je před krále. A vida je král, hněvem velikým vece jim: „I zdali ste neslyšeli, že jest voláno, aby žádný z vašeho bludu v mém království nezuostával?“ A ona sta jemu od- pověděla: „A my sme šli z tvých měst, jakož si přikázal; ale 10 že máme dalekú cestu k svým bratřím, musili sme kúpiti stravy, abychom na cestě nezhynuli.“ Tehda vece jim král: „Kto by se bál smrti, nebyl by pilen pokrmu kupovati.“ A oni královi vecechu: „Dobře s' řekl: Kto by se bál smrti, ten by měl pilnú snažnost (mieti), aby jie utekl. Ale toť sú ti, ješto se bojie smrti a utíkají před ní, neb po této smrti čekají věčné a bídnějšie smrti. Ale my ne tak, neb my smrti žádáme od dávna, abychom pro Krista smrt trpěli. A ta smrt, ješto vy ji nám činíte pro jméno Kristovo, nenieť hrozná, ale milá, neb věčného života skrze 20 vás dojdeme.“ Ale král, chtě je v jich řeči uhoniti, vece jim: „Dřieve ste řekli, že ste pro mé řeči a přikázanie vyšli z mých měst. Poněvadž se smrti nebojíte, proč jste vyšli? Proč mětete řečí svú řkúce, by se smrti nebáli?“ A oni sú jemu odpově- děli řkúce: „Bez potřeby nemá se člověk vydati na smrt, ač podobně muož jie prázen býti, ale má hleděti živ jsa, aby do Božie vuole slúžil jemu; ale nemá ovšem veliké péče 15 25 232
I učinil tak ten dobrý pán, jakož jemu ten chudý poradil. A když to král vše od něho slyšel, hned tomu uvěřil, že jest ten pán jeho dobrý přietel, a u větší přízen i čest a milost so poče jeho mieti. VI TUTO KRÁL AVENNIR DVA PŮSTEVNÍKY KAZAL UPÁLITI 78b Potom stalo se jest, že jeho služebníci vyjeli na lov a na- 5 lezli sú dva pústevníky, ana po lese chodíta; a zjímavše je, i vedli sú je před krále. A vida je král, hněvem velikým vece jim: „I zdali ste neslyšeli, že jest voláno, aby žádný z vašeho bludu v mém království nezuostával?“ A ona sta jemu od- pověděla: „A my sme šli z tvých měst, jakož si přikázal; ale 10 že máme dalekú cestu k svým bratřím, musili sme kúpiti stravy, abychom na cestě nezhynuli.“ Tehda vece jim král: „Kto by se bál smrti, nebyl by pilen pokrmu kupovati.“ A oni královi vecechu: „Dobře s' řekl: Kto by se bál smrti, ten by měl pilnú snažnost (mieti), aby jie utekl. Ale toť sú ti, ješto se bojie smrti a utíkají před ní, neb po této smrti čekají věčné a bídnějšie smrti. Ale my ne tak, neb my smrti žádáme od dávna, abychom pro Krista smrt trpěli. A ta smrt, ješto vy ji nám činíte pro jméno Kristovo, nenieť hrozná, ale milá, neb věčného života skrze 20 vás dojdeme.“ Ale král, chtě je v jich řeči uhoniti, vece jim: „Dřieve ste řekli, že ste pro mé řeči a přikázanie vyšli z mých měst. Poněvadž se smrti nebojíte, proč jste vyšli? Proč mětete řečí svú řkúce, by se smrti nebáli?“ A oni sú jemu odpově- děli řkúce: „Bez potřeby nemá se člověk vydati na smrt, ač podobně muož jie prázen býti, ale má hleděti živ jsa, aby do Božie vuole slúžil jemu; ale nemá ovšem veliké péče 15 25 232
Strana 233
na smrt mieti. Protož ne ovšem se bojíce smrti utíkáme, ale abychom bez potřeby nebyli tobě příčina většieho zlého.“ Tehda král rozhněvav se kázal je upáliti, a oni sú mu- 30 čedlničí korunu přijeli. VII TUTO KRÁLUOV SYN TÍŽE SE KOMORNÍKA SVÉHO, PROČ BY JEHO VOTEC (!) CHOVAL V TAKOVÉM BYDLENÍ Syn králuov Jozafat, když jest byl přišel k letóm, jenž sem 5 já složil tyto knihy o jeho šlechetnosti a o mravích ctných a obyčejích a o jeho životě svatém a nábožném (!). Nebo ten mladý král Jozafat, zavolav k sobě súkromí svého naj- milejšieho komorníka jménem Nabuzarda, i tázal se ho, proč by otec jeho choval ho v takovém místě skrytém aneb v pokoji a proč by žádnému nedal k němu jinému choditi krom jediné těm, (kteříž sú byli od krále zvoleni). Neb již bieše mládenec výtečný a velmi múdrý nade všechny jiné mládence a učený v písmě kaldejském, byl od Boha darován všemi ctnostmi, uměním, krású, čistotú. A když jest tak tázal svého komorníka, on jemu odpově- děl a řka: „Pane milý! Otec tvuoj tak chce mieti, aby Tvá Milost byla chována v tajném domu čístě, bez žádné po- škvrny; a také proto tě chová otec tvuoj v tomto skrytém paláci, aby žádný k tobě z křesťanuov nepřišel, aby tě nenaučili křesťanské víře; neb otec tvuoj velmi nenávidí křesťanuov, i bojí se, aby ty také křesťanem nebyl, a proto nedá žádnému k tobě, aby tebe žádný nenaučil té vieře. 10 15 20 79a 233
na smrt mieti. Protož ne ovšem se bojíce smrti utíkáme, ale abychom bez potřeby nebyli tobě příčina většieho zlého.“ Tehda král rozhněvav se kázal je upáliti, a oni sú mu- 30 čedlničí korunu přijeli. VII TUTO KRÁLUOV SYN TÍŽE SE KOMORNÍKA SVÉHO, PROČ BY JEHO VOTEC (!) CHOVAL V TAKOVÉM BYDLENÍ Syn králuov Jozafat, když jest byl přišel k letóm, jenž sem 5 já složil tyto knihy o jeho šlechetnosti a o mravích ctných a obyčejích a o jeho životě svatém a nábožném (!). Nebo ten mladý král Jozafat, zavolav k sobě súkromí svého naj- milejšieho komorníka jménem Nabuzarda, i tázal se ho, proč by otec jeho choval ho v takovém místě skrytém aneb v pokoji a proč by žádnému nedal k němu jinému choditi krom jediné těm, (kteříž sú byli od krále zvoleni). Neb již bieše mládenec výtečný a velmi múdrý nade všechny jiné mládence a učený v písmě kaldejském, byl od Boha darován všemi ctnostmi, uměním, krású, čistotú. A když jest tak tázal svého komorníka, on jemu odpově- děl a řka: „Pane milý! Otec tvuoj tak chce mieti, aby Tvá Milost byla chována v tajném domu čístě, bez žádné po- škvrny; a také proto tě chová otec tvuoj v tomto skrytém paláci, aby žádný k tobě z křesťanuov nepřišel, aby tě nenaučili křesťanské víře; neb otec tvuoj velmi nenávidí křesťanuov, i bojí se, aby ty také křesťanem nebyl, a proto nedá žádnému k tobě, aby tebe žádný nenaučil té vieře. 10 15 20 79a 233
Strana 234
VIII 79b 20 TUTO SYN KRÁLUOV JOZAFAT PROSÍ OTCE SVÉHO, ABY SE JEMU ODPUSTIL PROCHÁZETI Uslyšev to král Jozafat, ihned s tiem více nemluvil, ale 5 Duch svatý dotekl se srdce jeho i poče jemu rozum odvie- rati, aby přišel ku poznání pravého [ Boha. I stalo se jest, že otec jeho Avennir přicházieše k svému synu i odcházieše a s ním velmi míle rozmlúváše, neb jemu bieše velmi míl. I stalo se jest jeden den, když otec k němu přišel a tu s ním 10 vesel byl, i vece Jozafat k otci svému Avennirovi a řka: „O králi! rád bych jednu věc zvěděl od Tvé Milosti, jenž mému srdci jest veliká tesknost a zámutek." A král lekl se a smútiv se vece: „Muoj milý synu! Který jest to smutek, jenžto jest přistúpil k tvému srdci? Neb sem 15 na to já spadl, abych tě ve vší radosti choval a žádného smutku aby neměl.“ Vece jemu syn: „Milý otče! Jaká jest to radost má, (a ty mě v domu zamčitém chováš), ano žádný ke mně nemuož ani já k nim? V tomť já žádné ra- dosti nemohu mieti, neboť m(ě) jest súžila tesknost, že mi (jest vše, což jiem anebo piem, vše mi) hořko a nechutno, a div, že se nezblázním; a když bych opatřil to, což jest jinde, byl bych veselejší.“ Tehdy král povolil jemu všeho. IX TUTO KRÁL JOZAFAT PROCHÁZEJE SE VIDĚL SLEPÉ, MALOMOONÉ, (STARÉ) LIDI, I PROSIL KOMORNÍKA, ABY JEMU POVĚDĚL, JACÍ SU TO LIDÉ Uslyšev to král, i šel od něho a kázal jemu připraviti čeled krásnú a výbornú a koně krásné, aby, když by se jemu slí- bilo, synu jeho, kam projeti, aby jel, a s ním aby (také) jeli 234
VIII 79b 20 TUTO SYN KRÁLUOV JOZAFAT PROSÍ OTCE SVÉHO, ABY SE JEMU ODPUSTIL PROCHÁZETI Uslyšev to král Jozafat, ihned s tiem více nemluvil, ale 5 Duch svatý dotekl se srdce jeho i poče jemu rozum odvie- rati, aby přišel ku poznání pravého [ Boha. I stalo se jest, že otec jeho Avennir přicházieše k svému synu i odcházieše a s ním velmi míle rozmlúváše, neb jemu bieše velmi míl. I stalo se jest jeden den, když otec k němu přišel a tu s ním 10 vesel byl, i vece Jozafat k otci svému Avennirovi a řka: „O králi! rád bych jednu věc zvěděl od Tvé Milosti, jenž mému srdci jest veliká tesknost a zámutek." A král lekl se a smútiv se vece: „Muoj milý synu! Který jest to smutek, jenžto jest přistúpil k tvému srdci? Neb sem 15 na to já spadl, abych tě ve vší radosti choval a žádného smutku aby neměl.“ Vece jemu syn: „Milý otče! Jaká jest to radost má, (a ty mě v domu zamčitém chováš), ano žádný ke mně nemuož ani já k nim? V tomť já žádné ra- dosti nemohu mieti, neboť m(ě) jest súžila tesknost, že mi (jest vše, což jiem anebo piem, vše mi) hořko a nechutno, a div, že se nezblázním; a když bych opatřil to, což jest jinde, byl bych veselejší.“ Tehdy král povolil jemu všeho. IX TUTO KRÁL JOZAFAT PROCHÁZEJE SE VIDĚL SLEPÉ, MALOMOONÉ, (STARÉ) LIDI, I PROSIL KOMORNÍKA, ABY JEMU POVĚDĚL, JACÍ SU TO LIDÉ Uslyšev to král, i šel od něho a kázal jemu připraviti čeled krásnú a výbornú a koně krásné, aby, když by se jemu slí- bilo, synu jeho, kam projeti, aby jel, a s ním aby (také) jeli 234
Strana 235
dvořané před ním, za ním i okolo něho, aby jeho pilni byli, aby nic smutného ani šeredného jeho nepotkalo, jediné 10 všecko utěšenie. I stalo se jeden den, když se procházieše mladý král Jo- zafat s svými mládenci, uzře jednoho slepého a druhého malomocného člověka. A vida je král Jozafat, zamútil se jest velmi a na mysli pade jemu, kterací by to lidé byli, nebo 15 takových nikdy nevídal. A zavolav svých sluh, a zvláště svého najmilejšieho komorníka Nabuzarda, i otázal jeho, kterací by to lidé byli. A on nesměl před ním tajiti, i vece jemu: „Titoť sú nemocní lidé, ješto z přirozenie svého sta- rostí jsú nemocni a porušeni." I vece jemu král Jozafat: „Prosím tebe, muoj najmilejší Nabuzarde, pověz mi pravdu: na všechny-li lidi přichází tato nemoc, či-li na ty, v nichžto se «již) jich přirozenie kazí?“ A on jemu odpovědě: „Žádný králi, ne na všechny, jediné na kohož bohové přepustie.“ Vece jemu král: „Po- 25 věz mi, znáti-li bude ty lidi, na které má přijíti ta nemoc ohavná?“ A on jemu odpovědě: „A kto to vie, kterak se komu přihodí? Toť sami bohové vědí!“ A tak jdúce uzře král mladý Jozafat starého šedivého a již sešlého člověka a svraskalého, an již i zubuov nemá 30 a nemuož mluviti pro starost. I poče se jemu král Jozafat diviti a káza jej před se přivésti. I otázal jest Nabuzarda, komorníka svého, proč by ten člověk tak starý byl; a on jemu vece, neb ten člověk jest stár a ta starost jemu všichnu sílu jeho odjala, protož nemuož dobře choditi ani mluviti. Vece jim syn králuov, kterakž potom jemu má býti? Oni jemu vecechu: „Dokudž bude živ, vždy jemu bude huoře a huoře, až pak vezme konec smrtí.“ I vece jim král Joza- fat: „Tak-li bude všem lidem?“ A on jemu vece: „Nepří- de-li prvé smrt, tak každý musí býti zde na světě za mnoho 40 let, až vždy smrt přijde.“ Vece jemu král Jozafat: „V koliko letech přijde k tomu věku člověk a k takému hubenství?“ 20 35 80b 80a 235
dvořané před ním, za ním i okolo něho, aby jeho pilni byli, aby nic smutného ani šeredného jeho nepotkalo, jediné 10 všecko utěšenie. I stalo se jeden den, když se procházieše mladý král Jo- zafat s svými mládenci, uzře jednoho slepého a druhého malomocného člověka. A vida je král Jozafat, zamútil se jest velmi a na mysli pade jemu, kterací by to lidé byli, nebo 15 takových nikdy nevídal. A zavolav svých sluh, a zvláště svého najmilejšieho komorníka Nabuzarda, i otázal jeho, kterací by to lidé byli. A on nesměl před ním tajiti, i vece jemu: „Titoť sú nemocní lidé, ješto z přirozenie svého sta- rostí jsú nemocni a porušeni." I vece jemu král Jozafat: „Prosím tebe, muoj najmilejší Nabuzarde, pověz mi pravdu: na všechny-li lidi přichází tato nemoc, či-li na ty, v nichžto se «již) jich přirozenie kazí?“ A on jemu odpovědě: „Žádný králi, ne na všechny, jediné na kohož bohové přepustie.“ Vece jemu král: „Po- 25 věz mi, znáti-li bude ty lidi, na které má přijíti ta nemoc ohavná?“ A on jemu odpovědě: „A kto to vie, kterak se komu přihodí? Toť sami bohové vědí!“ A tak jdúce uzře král mladý Jozafat starého šedivého a již sešlého člověka a svraskalého, an již i zubuov nemá 30 a nemuož mluviti pro starost. I poče se jemu král Jozafat diviti a káza jej před se přivésti. I otázal jest Nabuzarda, komorníka svého, proč by ten člověk tak starý byl; a on jemu vece, neb ten člověk jest stár a ta starost jemu všichnu sílu jeho odjala, protož nemuož dobře choditi ani mluviti. Vece jim syn králuov, kterakž potom jemu má býti? Oni jemu vecechu: „Dokudž bude živ, vždy jemu bude huoře a huoře, až pak vezme konec smrtí.“ I vece jim král Joza- fat: „Tak-li bude všem lidem?“ A on jemu vece: „Nepří- de-li prvé smrt, tak každý musí býti zde na světě za mnoho 40 let, až vždy smrt přijde.“ Vece jemu král Jozafat: „V koliko letech přijde k tomu věku člověk a k takému hubenství?“ 20 35 80b 80a 235
Strana 236
45 Odpovědě jemu Nabuzardus: „V osmdesáti (letech) aneb ve stu letech, a tak dluh každý musí smrti zaplatiti." A slyše to mládenec, smútil se jest velmi a sám v svém srdci ty věci přemietáše, a myslil jest na to, kterak by to zvěděl a který by ho člověk o tom zpravil. X TUTO JOZAFAT PROSÍ PĚSTŮNA SVÉHO, ABY JEMU PŘIVEDL ČLOVĚKA, ABY HO ZPRAVIL O BYTU LIDSKÉM 81a Uslyšev ty řeči král mladý Jozafat, myslil jest v svém srdci, kterak by to zvěděl a kto by jemu ty věci vypravil. I stalo se jest jeden den, zavolal jest král Jozafat k sobě svého komorníka† Nabuzarda, jenž naň bieše velmi laskav nade všecky jiné komorníky, i prosil jeho velice a řka: „Muoj najmilejší Nabuzarde, prosím tebe, pověz mi, věděl-li by koho takového člověka, jenž by jemu to svědomo bylo a známo, aby mě toho zpravil a mě tomu naučil, co jest již v mé srdce padlo. Nebť sem se tobě svěřil, aby toho nižád- nému nezjevoval, což sem já s tebú tuto mluvil; nebť sem se 15 svěřil tobě nade všecky jiné komorníky. Protož, muoj naj- lepší Nabuzarde, přiveď před mě takového člověka, vieš-li kde naleznúti, ať mě o tom zpravi lépe, cožť mi jest padlo na mé srdce. A ten slúha, slyše ty řeči, vece jemu: „Pane milý! Jižť 20 sem dřieve Tvé Milosti pravil, že otec tvój, král Avennir, ty múdré lidi, pústevníky a mníšky všechny z své země vyhnal a některé zjímav zbil a spálil, mukami velikými zhubil, jenž by tebe ti naučili a o tom o všem zpravili. A jáť žádného z těch již neviem, kde bych takového člověka nalezl." Ale syn králuov velikú žádost vždy měl k tomu, aby toho došel, a vždycky na to myslil jest. 10 25 236
45 Odpovědě jemu Nabuzardus: „V osmdesáti (letech) aneb ve stu letech, a tak dluh každý musí smrti zaplatiti." A slyše to mládenec, smútil se jest velmi a sám v svém srdci ty věci přemietáše, a myslil jest na to, kterak by to zvěděl a který by ho člověk o tom zpravil. X TUTO JOZAFAT PROSÍ PĚSTŮNA SVÉHO, ABY JEMU PŘIVEDL ČLOVĚKA, ABY HO ZPRAVIL O BYTU LIDSKÉM 81a Uslyšev ty řeči král mladý Jozafat, myslil jest v svém srdci, kterak by to zvěděl a kto by jemu ty věci vypravil. I stalo se jest jeden den, zavolal jest král Jozafat k sobě svého komorníka† Nabuzarda, jenž naň bieše velmi laskav nade všecky jiné komorníky, i prosil jeho velice a řka: „Muoj najmilejší Nabuzarde, prosím tebe, pověz mi, věděl-li by koho takového člověka, jenž by jemu to svědomo bylo a známo, aby mě toho zpravil a mě tomu naučil, co jest již v mé srdce padlo. Nebť sem se tobě svěřil, aby toho nižád- nému nezjevoval, což sem já s tebú tuto mluvil; nebť sem se 15 svěřil tobě nade všecky jiné komorníky. Protož, muoj naj- lepší Nabuzarde, přiveď před mě takového člověka, vieš-li kde naleznúti, ať mě o tom zpravi lépe, cožť mi jest padlo na mé srdce. A ten slúha, slyše ty řeči, vece jemu: „Pane milý! Jižť 20 sem dřieve Tvé Milosti pravil, že otec tvój, král Avennir, ty múdré lidi, pústevníky a mníšky všechny z své země vyhnal a některé zjímav zbil a spálil, mukami velikými zhubil, jenž by tebe ti naučili a o tom o všem zpravili. A jáť žádného z těch již neviem, kde bych takového člověka nalezl." Ale syn králuov velikú žádost vždy měl k tomu, aby toho došel, a vždycky na to myslil jest. 10 25 236
Strana 237
XI TUTO JIŽ BARLAAM PUSTEVNÍK PŘIŠEL, CHTĚ KRÁLOVA SYNA NA VIERU KŘESŤANSKŮ OBRÁTITI, I ROZMLÚVAL S JEHO KOMORNÍKEM ETC. Byl v ty časy jeden pústevník na púšti velmi múdrý, ži- vota nábožného a řádu mniského. Ten bydléše na púšti (S)ennar tak řečené, jsa úřadem kněžským obdařen od Bo- ha. A tomu pústevníku bieše jméno Barlaam. Tomu Hos- podin zjevil skrze Ducha svatého všecku žádost krále mla- 10 dého Jozafata, kterakú jest měl žádost ku poznání pravého Pána Boha všemohúcieho. A vyšed ten Barlaam s púště, proměniv své rúcho v ku- pečské, učiniv se kupcem, přišel jest do Indí. I šel do toho města, v němžto král mladý bydléše, a tu jsa chvíli v hospo- dě, vždy se ptal na šlechetnost a na mravy toho krále. A uzřev jeden den jeho pěstúna najmilejšieho, Nabuzarda, an se túlá po tržišti, vece jemu: „Pane, rádt sem Tvú Milost poznal a Tvéť Milosti zvěstuji, nebť sem já kupec z dalekých vlastí. A mámť jeden drahý kámen, jemužto rovně v světě nenie; a ještěť sem jeho žádnému nezjevil ani co o něm po- věděl, jediné tobě samému, neb tě vidím múdrého muže. Protož tebeť prosím, přiveď mě před svého krále mladého, ať jemu ten kámen drahý ukáži; neb to vím v jistotě, žeť toho kamenei bude mieti veliké utěšenie. A dáváť ten ká- men slepým srdcém osvícenie a múdrost a hluchým slyšenie, němým řeč dává a nemocné k zdraví přivodí. A ktož ten kámen při sobě má, všechno jeho dobré přicházie.“ Uslyšev to pěstún králuov, vece k němu: „Počestný si muž i podobný, ale tohoť se bojím, by řeč tvá nebyla 30 chlubná. Nebť já také znám mnohé drahé kamenie, ale takové moci, jakož ty pravíš, neslýchal sem ani vídal tako- vého kamenie; avšak prosím tebe, ukaž mi jej, ať naň po- 15 20 25 82a 81b 237
XI TUTO JIŽ BARLAAM PUSTEVNÍK PŘIŠEL, CHTĚ KRÁLOVA SYNA NA VIERU KŘESŤANSKŮ OBRÁTITI, I ROZMLÚVAL S JEHO KOMORNÍKEM ETC. Byl v ty časy jeden pústevník na púšti velmi múdrý, ži- vota nábožného a řádu mniského. Ten bydléše na púšti (S)ennar tak řečené, jsa úřadem kněžským obdařen od Bo- ha. A tomu pústevníku bieše jméno Barlaam. Tomu Hos- podin zjevil skrze Ducha svatého všecku žádost krále mla- 10 dého Jozafata, kterakú jest měl žádost ku poznání pravého Pána Boha všemohúcieho. A vyšed ten Barlaam s púště, proměniv své rúcho v ku- pečské, učiniv se kupcem, přišel jest do Indí. I šel do toho města, v němžto král mladý bydléše, a tu jsa chvíli v hospo- dě, vždy se ptal na šlechetnost a na mravy toho krále. A uzřev jeden den jeho pěstúna najmilejšieho, Nabuzarda, an se túlá po tržišti, vece jemu: „Pane, rádt sem Tvú Milost poznal a Tvéť Milosti zvěstuji, nebť sem já kupec z dalekých vlastí. A mámť jeden drahý kámen, jemužto rovně v světě nenie; a ještěť sem jeho žádnému nezjevil ani co o něm po- věděl, jediné tobě samému, neb tě vidím múdrého muže. Protož tebeť prosím, přiveď mě před svého krále mladého, ať jemu ten kámen drahý ukáži; neb to vím v jistotě, žeť toho kamenei bude mieti veliké utěšenie. A dáváť ten ká- men slepým srdcém osvícenie a múdrost a hluchým slyšenie, němým řeč dává a nemocné k zdraví přivodí. A ktož ten kámen při sobě má, všechno jeho dobré přicházie.“ Uslyšev to pěstún králuov, vece k němu: „Počestný si muž i podobný, ale tohoť se bojím, by řeč tvá nebyla 30 chlubná. Nebť já také znám mnohé drahé kamenie, ale takové moci, jakož ty pravíš, neslýchal sem ani vídal tako- vého kamenie; avšak prosím tebe, ukaž mi jej, ať naň po- 15 20 25 82a 81b 237
Strana 238
82b hledím. A bude-lit to tak, jakož ty pravíš, ukážiť jej králi 35 svému, a on jej opatře učiníť tobě za tvú práci a ten kámen tobě zaplatí po tvé vuoli a dary velikými budeš od něho obdarován. Nebo kdybych já toho kamene neviděl a králi o něm pověděl, snad by mi muoj král tomu neuvěřil.“ Vece jemu Barlaam: „Ovšemt jest, pane milý, to pravda, 40 že s' takového kamene (drahého) nikdy nevídal. Neb to věz Tvá Milost, (nemni,) byť to malá věc byla, já bych se ne- trudil z tak dalekých krajin. Ale — jakož Tvá Milost die - že by chtěl ten kámen rád viděti; toto napřed věz Tvá Milost: Ktož kolivěk nemá zdravých očí a nenie 1 číst na těle, ne- hodíť se jemu na ten kámen hleděti, neb by ostatek zraku očí ztratil a u větší by nemoc upadl. Neb já tomu rozumím a vidímť na tobě, že mi se zdáš med)lý (na) oči, i bojímť se, by neoslnul, jakž by ten drahý kámen opatřil, a jáť bych byl příčina tvého zlého. A také bojímť se, že nejsi číst na těle, i upadl by u větší bolest. Ale slyšímť o tvém králi Jo- zafatovi, žeť má zdravé oči a na těle že jest čistý panic a u veliké čistotě přebývá; jemuť jej chci samému okázati, a ont bude mieti větší radost z toho drahého kamene.“ Tehdy ten mládenec vece k němu: „Jáť tobě toho dobře 55 věřím, a poněvadž jest tak, jakož pravíš, jáť nežádám toho kamene viděti, nebo jáť sem nečistý a také mámť oči ne- zdravé. Ale jáť již tvým řečem věřím; jáť puojdu k svému králi a to jemu vše tak povím.“ A když ten mládenec od něho odjíde, přišel k svému králi, 60 to všecko, což jemu ten kupec pravil, pověděl jemu o tom drahém kamenu. Uslyšev to král Jozafat, zradoval se jest velmi radostí velikú, i prosil svého komorníka Nabuzarda a řka: „Prosímť tebe, muoj milý Nabuzarde, kaž tomu kupci přijí(ti) s tím drahým kamenem ke mně.“ 45 50 238
82b hledím. A bude-lit to tak, jakož ty pravíš, ukážiť jej králi 35 svému, a on jej opatře učiníť tobě za tvú práci a ten kámen tobě zaplatí po tvé vuoli a dary velikými budeš od něho obdarován. Nebo kdybych já toho kamene neviděl a králi o něm pověděl, snad by mi muoj král tomu neuvěřil.“ Vece jemu Barlaam: „Ovšemt jest, pane milý, to pravda, 40 že s' takového kamene (drahého) nikdy nevídal. Neb to věz Tvá Milost, (nemni,) byť to malá věc byla, já bych se ne- trudil z tak dalekých krajin. Ale — jakož Tvá Milost die - že by chtěl ten kámen rád viděti; toto napřed věz Tvá Milost: Ktož kolivěk nemá zdravých očí a nenie 1 číst na těle, ne- hodíť se jemu na ten kámen hleděti, neb by ostatek zraku očí ztratil a u větší by nemoc upadl. Neb já tomu rozumím a vidímť na tobě, že mi se zdáš med)lý (na) oči, i bojímť se, by neoslnul, jakž by ten drahý kámen opatřil, a jáť bych byl příčina tvého zlého. A také bojímť se, že nejsi číst na těle, i upadl by u větší bolest. Ale slyšímť o tvém králi Jo- zafatovi, žeť má zdravé oči a na těle že jest čistý panic a u veliké čistotě přebývá; jemuť jej chci samému okázati, a ont bude mieti větší radost z toho drahého kamene.“ Tehdy ten mládenec vece k němu: „Jáť tobě toho dobře 55 věřím, a poněvadž jest tak, jakož pravíš, jáť nežádám toho kamene viděti, nebo jáť sem nečistý a také mámť oči ne- zdravé. Ale jáť již tvým řečem věřím; jáť puojdu k svému králi a to jemu vše tak povím.“ A když ten mládenec od něho odjíde, přišel k svému králi, 60 to všecko, což jemu ten kupec pravil, pověděl jemu o tom drahém kamenu. Uslyšev to král Jozafat, zradoval se jest velmi radostí velikú, i prosil svého komorníka Nabuzarda a řka: „Prosímť tebe, muoj milý Nabuzarde, kaž tomu kupci přijí(ti) s tím drahým kamenem ke mně.“ 45 50 238
Strana 239
XII TUTO BARLAAM, PŘIŠED (K) KRÁLI MLADÉMU, NAJPRVÉ JEHO UČÍ O SEMENU, DÁVAJE JEMU PŘÍKLAD 83a To slyše Nabuzardus od krále svého Jozafata, ihned šed s k Barlaamovi, řekl jemu, aby s tím drahým kamenem šel k králi. A Barlaam vstav šel ihned před. krále. A vida jeho král, zradoval se velice, a přivítav jeho, káza jemu sésti; a on nechtěl, ale stál před králem. I odjíde od nich pěstún Nabuzardus, boje se toho kamene moci. A král poče s ním mluviti, aby jemu ukázal ten drahý kámen, o němž jest slyšel od svého komorníka Nabuzarda, že má tak veliké moci. Odpovědě jemu Barlaam: „O králi, rač slyšeti! Nebyloť by to podobné, bychť chtěl co jiného (praviti Tvé Veleb- 15 nosti než to, což jest) pravého. Ale mámť prvé porozuměti tvé múdrosti, nežli ťukáži tak drahú a skrytú věc. Nebť Pán muoj praví a řka: Vyšel jest rosevač rosívati siemě své. A některé padlo jest na cestu a ptáci přiletěvše sebrali to siemě a ostatek lidé utlačili. Některé padlo jest na skálu, a tu prsti nebylo mnoho; a když jest vzešlo, horko přišlo a je spálilo, i uvadlo jest. Některé padlo mezi trní, a tu jest je trní udusilo. A některé padlo v dobrú rolí a veliký úžitek přineslo. A protož, králi, naleznu-liť v tvém srdci dobrú rolí, ješto by dala dobrý úžitek, neobmeškámť, bych tu se- mene Božieho nerosieval a veliké a skryté věci bychť tobě nezjevil. Pakliť jest země skalná aneb trním přemožená aneb suchá jako na cestě, lépe by bylo tu toho semene ne- rosievati spasitedlného a nedati jeho ptákuom sebrati. Neb sem takovú zápověd vzal od svého Pána, abych drahých 30 perel nadarmo nekladl. Ale lepšiemut se od tebe naději, že ty, králi, žádáš čistým srdcem naučen býti té pravdě. A pro- 10 20 25 83b 239
XII TUTO BARLAAM, PŘIŠED (K) KRÁLI MLADÉMU, NAJPRVÉ JEHO UČÍ O SEMENU, DÁVAJE JEMU PŘÍKLAD 83a To slyše Nabuzardus od krále svého Jozafata, ihned šed s k Barlaamovi, řekl jemu, aby s tím drahým kamenem šel k králi. A Barlaam vstav šel ihned před. krále. A vida jeho král, zradoval se velice, a přivítav jeho, káza jemu sésti; a on nechtěl, ale stál před králem. I odjíde od nich pěstún Nabuzardus, boje se toho kamene moci. A král poče s ním mluviti, aby jemu ukázal ten drahý kámen, o němž jest slyšel od svého komorníka Nabuzarda, že má tak veliké moci. Odpovědě jemu Barlaam: „O králi, rač slyšeti! Nebyloť by to podobné, bychť chtěl co jiného (praviti Tvé Veleb- 15 nosti než to, což jest) pravého. Ale mámť prvé porozuměti tvé múdrosti, nežli ťukáži tak drahú a skrytú věc. Nebť Pán muoj praví a řka: Vyšel jest rosevač rosívati siemě své. A některé padlo jest na cestu a ptáci přiletěvše sebrali to siemě a ostatek lidé utlačili. Některé padlo jest na skálu, a tu prsti nebylo mnoho; a když jest vzešlo, horko přišlo a je spálilo, i uvadlo jest. Některé padlo mezi trní, a tu jest je trní udusilo. A některé padlo v dobrú rolí a veliký úžitek přineslo. A protož, králi, naleznu-liť v tvém srdci dobrú rolí, ješto by dala dobrý úžitek, neobmeškámť, bych tu se- mene Božieho nerosieval a veliké a skryté věci bychť tobě nezjevil. Pakliť jest země skalná aneb trním přemožená aneb suchá jako na cestě, lépe by bylo tu toho semene ne- rosievati spasitedlného a nedati jeho ptákuom sebrati. Neb sem takovú zápověd vzal od svého Pána, abych drahých 30 perel nadarmo nekladl. Ale lepšiemut se od tebe naději, že ty, králi, žádáš čistým srdcem naučen býti té pravdě. A pro- 10 20 25 83b 239
Strana 240
tož, přijmeš-li to siemě v své srdce, i ten drahý kámen uzříš a úžitek veliký přineseš. Nebť sem pro tě, králi, dalekú cestu 35 šel, abych ukázal toho, jehož si nikdy neviděl, a naučil tě, jehož si nikdy neslyšel. Vece k němu král Jozafat: „Já velikú žádostí žádám jej viděti, neb již čiji, že sem se vnitř zapálil ohněm, chtě rád poznati ty věci, ješto je v svém srdci přemietám, a ještěť sem 40 jeho nenalezl, kto by mi to mohl vypraviti a mě naučiti. A naleznu-li koho tak múdrého a uslyším od něho to slovo spas itedl)né, nezdá mi se, bych to dal ptákuom sebrati anebo které zvěři utlačiti, aneb by uvadlo aneb uschlo v mém srdci, anižť budu skalná země aneb 84a 45 trním přemožená, ale vděčně příjemná; schovám to pevně a věrně v svém srdci. A toběť v jistotě pravím, jakž sem tě uslyšel, že s' sem přišel z dalekých vlastí, ihned se jest má duše utěšila. A v jistotě to již viem, že skrze tě dojdu toho, jehož sem dávno žádal. Tehda vece jemu Barlaam: „Dobře s' učinil, králi, že s' mnú nepohrdal, vida mě sprostného člověka, a že s' mi zjevil svú náději. Nebť se jest to přihodilo jednomu králi, že, když jeden den jel ten král na svém velebném voze, i potkala jej dva muže v sprostném rúše, a oba churavé 5s tváři. A vida je král, skočil s vozu i poklonil se jima a při- tulil je míle a je oba poceloval. A vidúce to knížata a páni, měli sú jemu to velmi za zlé, a nesmějíce jemu nic řieci, žalovali sú na něho bratru jeho, druhému králi. A král, bratr jeho, měl jemu v tom velmi za zlé. A když byl večer, 60 poslal král před duom bratra svého dva trubače, aby před domem bratra jeho trúbili. Neb byl ten v té zemi obyčej, že, když kto byl odsúzen na smrt, tehdy dva trubače, přijdúce před duom toho, kterýž měl sťat býti, (trúbili sú). A když tak večer ta dva trubače trúbila před domem krále, bratra druhého, uslyšev to ten král, velmi se užasl. A vstav ráno, oblékl se v smutné rúcho černé i šel jest k králi na sien. 50 84b 65 240
tož, přijmeš-li to siemě v své srdce, i ten drahý kámen uzříš a úžitek veliký přineseš. Nebť sem pro tě, králi, dalekú cestu 35 šel, abych ukázal toho, jehož si nikdy neviděl, a naučil tě, jehož si nikdy neslyšel. Vece k němu král Jozafat: „Já velikú žádostí žádám jej viděti, neb již čiji, že sem se vnitř zapálil ohněm, chtě rád poznati ty věci, ješto je v svém srdci přemietám, a ještěť sem 40 jeho nenalezl, kto by mi to mohl vypraviti a mě naučiti. A naleznu-li koho tak múdrého a uslyším od něho to slovo spas itedl)né, nezdá mi se, bych to dal ptákuom sebrati anebo které zvěři utlačiti, aneb by uvadlo aneb uschlo v mém srdci, anižť budu skalná země aneb 84a 45 trním přemožená, ale vděčně příjemná; schovám to pevně a věrně v svém srdci. A toběť v jistotě pravím, jakž sem tě uslyšel, že s' sem přišel z dalekých vlastí, ihned se jest má duše utěšila. A v jistotě to již viem, že skrze tě dojdu toho, jehož sem dávno žádal. Tehda vece jemu Barlaam: „Dobře s' učinil, králi, že s' mnú nepohrdal, vida mě sprostného člověka, a že s' mi zjevil svú náději. Nebť se jest to přihodilo jednomu králi, že, když jeden den jel ten král na svém velebném voze, i potkala jej dva muže v sprostném rúše, a oba churavé 5s tváři. A vida je král, skočil s vozu i poklonil se jima a při- tulil je míle a je oba poceloval. A vidúce to knížata a páni, měli sú jemu to velmi za zlé, a nesmějíce jemu nic řieci, žalovali sú na něho bratru jeho, druhému králi. A král, bratr jeho, měl jemu v tom velmi za zlé. A když byl večer, 60 poslal král před duom bratra svého dva trubače, aby před domem bratra jeho trúbili. Neb byl ten v té zemi obyčej, že, když kto byl odsúzen na smrt, tehdy dva trubače, přijdúce před duom toho, kterýž měl sťat býti, (trúbili sú). A když tak večer ta dva trubače trúbila před domem krále, bratra druhého, uslyšev to ten král, velmi se užasl. A vstav ráno, oblékl se v smutné rúcho černé i šel jest k králi na sien. 50 84b 65 240
Strana 241
I vece jemu ten král, k němužto byl přišel: »Proč se tak lekáš? Však si nic zlého neučinil, jenž by hoden byl smrti! Však já sem tvuoj bratr! I proč ty mně máš za zlé, že sem já posly pána mého pokorně přijel? A já tak sem chtěl tobě 70 rozum dáti, protoť sem to učinil, z čehož si mě trestal. A protož jdiž u pokoji!“ A když bratr jeho odšel od něho, přikázal král udělati dvě škřínce zlatem ozdobené vnitř a zevnitř a kázal je smradu a kostí mrtvých naplniti a zlatými zámky zamknúti, a druzie dvě škřínce kázal sprostně udělati a drahých věcí velmi vonných kázal vnitř naplniti. A když sú ty škřínky byly udělány, kázal král těch pánuov zavolati a knížat, kteří sú naň bratru žalovali, že (se) jest král sprostným li- dem klaněl a jim se ponížil. A když sú před králem stali, 80 vece jim král:„Vydajte mi pravý súd, které sta lepšie škřínce a hodné k dobrým po)kladuom!“ A oni vecechu: „Těto dvě pozlacené, a v tú dvú škřínkú slu)ší dobré a čisté po- klady chovati. A král jim vece: »Já sem to věděl, že vy to diete; neb to, 85 což jest svrchu, to vy chválíte, ale což jest [ vnitř, toho ne- vidíte ani právě súdíte.“ I káza škřínky pozlacené otevříti před nimi; a ihned smrad veliký z nich vyníde, takže vši- chni smradem a mrzkostí nemohli na ty škřínky hleděti. I vece jim král: „Toť jsú ti všichni podobni těm škřínkám, kteříž chodí v krásném a ozdobeném rúše, a vnitř sú plni nečistoty a hřiechuov a mrzkosti.“ A potom káza druzie dvě otevřieti sprostné škřínky před nimi, a ihned je krásná vuoně obešla a zarazila. I vece jim král: „Tytoť sú škřínky sprostné svrchu, ale vnitř krásné; a jsúť podobné oněm po- korným a sprostným lidem, ješto ste mi za zlé měli, že sem se já jim poklonil a je objímal, neb sú toho hodni a duostojni byli. A protož nemá býti súzeno po svrchní postavě, ale to, což jest vnitř, aby to pilně znamenali." Protož ty, králi milý, Jozafate, učinil s' též jako ten král, 100 75 90 95 85a 16 Knížky o hře šachové 241
I vece jemu ten král, k němužto byl přišel: »Proč se tak lekáš? Však si nic zlého neučinil, jenž by hoden byl smrti! Však já sem tvuoj bratr! I proč ty mně máš za zlé, že sem já posly pána mého pokorně přijel? A já tak sem chtěl tobě 70 rozum dáti, protoť sem to učinil, z čehož si mě trestal. A protož jdiž u pokoji!“ A když bratr jeho odšel od něho, přikázal král udělati dvě škřínce zlatem ozdobené vnitř a zevnitř a kázal je smradu a kostí mrtvých naplniti a zlatými zámky zamknúti, a druzie dvě škřínce kázal sprostně udělati a drahých věcí velmi vonných kázal vnitř naplniti. A když sú ty škřínky byly udělány, kázal král těch pánuov zavolati a knížat, kteří sú naň bratru žalovali, že (se) jest král sprostným li- dem klaněl a jim se ponížil. A když sú před králem stali, 80 vece jim král:„Vydajte mi pravý súd, které sta lepšie škřínce a hodné k dobrým po)kladuom!“ A oni vecechu: „Těto dvě pozlacené, a v tú dvú škřínkú slu)ší dobré a čisté po- klady chovati. A král jim vece: »Já sem to věděl, že vy to diete; neb to, 85 což jest svrchu, to vy chválíte, ale což jest [ vnitř, toho ne- vidíte ani právě súdíte.“ I káza škřínky pozlacené otevříti před nimi; a ihned smrad veliký z nich vyníde, takže vši- chni smradem a mrzkostí nemohli na ty škřínky hleděti. I vece jim král: „Toť jsú ti všichni podobni těm škřínkám, kteříž chodí v krásném a ozdobeném rúše, a vnitř sú plni nečistoty a hřiechuov a mrzkosti.“ A potom káza druzie dvě otevřieti sprostné škřínky před nimi, a ihned je krásná vuoně obešla a zarazila. I vece jim král: „Tytoť sú škřínky sprostné svrchu, ale vnitř krásné; a jsúť podobné oněm po- korným a sprostným lidem, ješto ste mi za zlé měli, že sem se já jim poklonil a je objímal, neb sú toho hodni a duostojni byli. A protož nemá býti súzeno po svrchní postavě, ale to, což jest vnitř, aby to pilně znamenali." Protož ty, králi milý, Jozafate, učinil s' též jako ten král, 100 75 90 95 85a 16 Knížky o hře šachové 241
Strana 242
že s' mě sprostného přijal míle s dobrú nádějí.“ I chtieše pryč od něho na svú hospodu. A král Jozafat jemu vece: „Prosímť tebe, milý pane, neopúštěj mě, ale přichoď ke mně, nebť má duše tebe velice žádá.“ XIII TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA, KTERAK PÁN BUOH STVOŘIL NEBE I ZEMI I VŠECHNY VĚCI, KTERÉŽ V NICH JSU, A PRVNIEHO ČLOVĚKA Potom nazajtřie přišel Barlaam k králi. I vece jemu král Jozafat: „To, co s' mi včera mluvil, milý pane, to s' vše podobně a právě mluvil. Ale toť mi jest padlo v mé srdce, (ať bych) zvěděl, kto jest muoj Pán a tvuoj, o němž ty 10 mluvíš, počínaje řeč o semenu, kde by rosieval siemě jeho." Tehda Barlaam vece jemu: „Pane králi Jozafate! Chceš-li poznati Pána mého, onť jest Pán muoj a Buoh muoj, Ježíš Kristus, Syn Boha živého, blažený, mocný král nad králi 15 a pán nad pány, kterýžto jediný sám nesmrtedlný jest a v světlu velikém sám bydlí; k němužto nelze jest přistúpiti, kterýžto má věčnú chválu s Otcem i s Duchem svatým. Neb toto věz, králi milý, žeť já z těch nejsem, ješto ctie němé a hluché bohy a jim oběti činie a jim se klanějí; ale jáť znám Pána Boha všemohúcieho. Tenť jest jediný; a vyznávám jeho ve třech osobách, Otce i Syna i Ducha svatého, u při- rození jedné podstaty, v jedné chvále, v nerozdílném krá- lovství, tak, že ve třech osobách jeden jest Pán Buoh bez počátku a bez konce, nestvořený, neproměněný, dobrý, spravedlivý, jenž jest z ničehéhož všecky věci stvořil vidomé i nevidomé, veliké ] a nezčitedlné množstvie duchuov ne- tělesných, ješto sú jeho služebníci, a vešken svět tento: ne- 20 25 85b 86a 242
že s' mě sprostného přijal míle s dobrú nádějí.“ I chtieše pryč od něho na svú hospodu. A král Jozafat jemu vece: „Prosímť tebe, milý pane, neopúštěj mě, ale přichoď ke mně, nebť má duše tebe velice žádá.“ XIII TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA, KTERAK PÁN BUOH STVOŘIL NEBE I ZEMI I VŠECHNY VĚCI, KTERÉŽ V NICH JSU, A PRVNIEHO ČLOVĚKA Potom nazajtřie přišel Barlaam k králi. I vece jemu král Jozafat: „To, co s' mi včera mluvil, milý pane, to s' vše podobně a právě mluvil. Ale toť mi jest padlo v mé srdce, (ať bych) zvěděl, kto jest muoj Pán a tvuoj, o němž ty 10 mluvíš, počínaje řeč o semenu, kde by rosieval siemě jeho." Tehda Barlaam vece jemu: „Pane králi Jozafate! Chceš-li poznati Pána mého, onť jest Pán muoj a Buoh muoj, Ježíš Kristus, Syn Boha živého, blažený, mocný král nad králi 15 a pán nad pány, kterýžto jediný sám nesmrtedlný jest a v světlu velikém sám bydlí; k němužto nelze jest přistúpiti, kterýžto má věčnú chválu s Otcem i s Duchem svatým. Neb toto věz, králi milý, žeť já z těch nejsem, ješto ctie němé a hluché bohy a jim oběti činie a jim se klanějí; ale jáť znám Pána Boha všemohúcieho. Tenť jest jediný; a vyznávám jeho ve třech osobách, Otce i Syna i Ducha svatého, u při- rození jedné podstaty, v jedné chvále, v nerozdílném krá- lovství, tak, že ve třech osobách jeden jest Pán Buoh bez počátku a bez konce, nestvořený, neproměněný, dobrý, spravedlivý, jenž jest z ničehéhož všecky věci stvořil vidomé i nevidomé, veliké ] a nezčitedlné množstvie duchuov ne- tělesných, ješto sú jeho služebníci, a vešken svět tento: ne- 20 25 85b 86a 242
Strana 243
besa jeho vidíme, zemi a moře — a to jest ozdobil sluncem a měsiecem a hvězdami stkvúcími; zemi stvořil (s) rozlič- ným plodem a zvieřata, a moře, též, což v něm plavá a svú 30 má živnost - to vše ten Pán Buoh všemohúcí. Řekl: „Buď!“ a bylo jest; přikázal a stalo se jest. Potom svú rukú učinil, svú mocí vlastní, člověka, vzav hlínu z země k tělu jeho. Potom duši vtipnú a rozumnú svú múdrostí a svú mocí vdechl v něho v život jeho a stvořil jej k svému obrazu podobného, a pro tu šlechetnost, kteráž jest v Bohu, aby ji naše duše brala, aby jimi měla podob- nost k Bohu. Toho člověka poctil Pán Buoh, dav jemu čas, aby mohl neumierati; a dal jemu svobodnost vuole. Pánem jej učinil všie země. A ženu mu učinil z jeho pravého žebra 40 jemu ku pomoci a podobnú k němu. A bieše na vzchod slunce ráj Pán Buoh učinil veliké roz- koši. Tu člověka vsadil tohož, kteréhož jest stvořil, a dal jemu moc, aby užíval všelikého rajského ovoce kromě toho, kteréž jest uprostřed ráje stálo, jenž slúlo dřevo života, aby toho neokúšel ani jedl, aby smrtí neumřel. Ale on toho nezdržel, což jemu Stvořitel jeho zapověděl, a on to ovoce jedl; a proto jest z té rozkoši vyhnán na tento biedný svět a tu jest pracoval a v potu a v úsilí pokrmu sobě dobýval. Potom sú se rozplodili a Pána Boha svými hřiechy hně- vali. A Pán Buoh, jich Stvořitel, nemoha jich zlosti trpěti, všechny shladil potupú (!) kromě osmi člověkuov na vše(m) světě nechav. Potom, maje k nim lítost velikú, pro- tože jest člověka stvořil, když sú se rozplodili, tehda Pán Buoh zvolil sobě lid židovský a skrze Mojžieše a Arona — 55 svaté lidi, ješto jim dal duch (prorocký) - skrze ně Ejipt súžil a syny izrahelské obveselil, ješto sú pošli od Abrahama. Ten jest lid izrahelský vyvedl rukú mocnú, a veliké divy a zázraky čině, i vedl je skrze moře Červené suchú nohú, ano se jim moře rozstúpilo jako zed s pravé i levé strany; a když farao s Ejipskými za nimi jel s vozy i s oděnci, a vpro- 35 45 50 86b 60 243
besa jeho vidíme, zemi a moře — a to jest ozdobil sluncem a měsiecem a hvězdami stkvúcími; zemi stvořil (s) rozlič- ným plodem a zvieřata, a moře, též, což v něm plavá a svú 30 má živnost - to vše ten Pán Buoh všemohúcí. Řekl: „Buď!“ a bylo jest; přikázal a stalo se jest. Potom svú rukú učinil, svú mocí vlastní, člověka, vzav hlínu z země k tělu jeho. Potom duši vtipnú a rozumnú svú múdrostí a svú mocí vdechl v něho v život jeho a stvořil jej k svému obrazu podobného, a pro tu šlechetnost, kteráž jest v Bohu, aby ji naše duše brala, aby jimi měla podob- nost k Bohu. Toho člověka poctil Pán Buoh, dav jemu čas, aby mohl neumierati; a dal jemu svobodnost vuole. Pánem jej učinil všie země. A ženu mu učinil z jeho pravého žebra 40 jemu ku pomoci a podobnú k němu. A bieše na vzchod slunce ráj Pán Buoh učinil veliké roz- koši. Tu člověka vsadil tohož, kteréhož jest stvořil, a dal jemu moc, aby užíval všelikého rajského ovoce kromě toho, kteréž jest uprostřed ráje stálo, jenž slúlo dřevo života, aby toho neokúšel ani jedl, aby smrtí neumřel. Ale on toho nezdržel, což jemu Stvořitel jeho zapověděl, a on to ovoce jedl; a proto jest z té rozkoši vyhnán na tento biedný svět a tu jest pracoval a v potu a v úsilí pokrmu sobě dobýval. Potom sú se rozplodili a Pána Boha svými hřiechy hně- vali. A Pán Buoh, jich Stvořitel, nemoha jich zlosti trpěti, všechny shladil potupú (!) kromě osmi člověkuov na vše(m) světě nechav. Potom, maje k nim lítost velikú, pro- tože jest člověka stvořil, když sú se rozplodili, tehda Pán Buoh zvolil sobě lid židovský a skrze Mojžieše a Arona — 55 svaté lidi, ješto jim dal duch (prorocký) - skrze ně Ejipt súžil a syny izrahelské obveselil, ješto sú pošli od Abrahama. Ten jest lid izrahelský vyvedl rukú mocnú, a veliké divy a zázraky čině, i vedl je skrze moře Červené suchú nohú, ano se jim moře rozstúpilo jako zed s pravé i levé strany; a když farao s Ejipskými za nimi jel s vozy i s oděnci, a vpro- 35 45 50 86b 60 243
Strana 244
87a 87b střed moře vody se na ně obrátily a všichni sú se ztopili, a jeden se z nich nenavrátil. Potom Pán Buoh všemohúcí (na púšti) dal jim svuoj 65 zákon skrze Mojžieše; a tu jest všecky modly zapověděl i všechny zlé činy lidské. A což jest tu v podobenství uka- zoval, to jest vše mělo potom v skutku býti. Na té púšti čtyřidceti let krmil je mannú, to jest chlebem andělským a nebeským, jehož člověk nikdy tělesný nejedl. Potom Pán Buoh všemohúcí uvedl ten lid v dobrú a hojnú zemi, ješto jest byl slíbil ji dávno dáti Abrahamovi a semenu jeho; a protoť jest to učinil, aby lid odtáhl od modl. Ale pro- to jest vždy smrt panovala a pokolenie všechno lidské bylo v moci dáblově, pro přestúpení prvnicho člověka musilo 75 všechno pokolenie lidské (u vězenie těžké) jíti. A potom po mnohých časiech slitovav se nad svým poko- lením Buoh Otec všemohúcí, poslal svého milého Syna na tento svět; zvoliv sobě pannu čistú, vstúpil v její čistý živuotek panenský bez porušenie jejieho panenstvie zpóso- 80 bením Ducha svatého, a tu přijal na se tělo člověčie. Byl jest devět měsiecuov v jejím svatém životě a divným zpuo- sobem Božím ráčil se z té panny přeslavné naroditi, nepo- rušiv panenství ani jí učiniv které bolesti, ani v početí, ani v nošení, ani na porodu, ani po porodu. A na všem učiněn 85 jest nám podoben kromě v hřiechu. A vzal na se naše ne- moci i naše všechny neduhy na sobě nesl. Potom jest přijel křest od svatého Jana, muže spravedlivého, jsa vstáři XXXI let; a tu se jemu ukázal Otec nebeský, nad ním se vznášeje v holubičí tváři, v Duchu svatém, volaje hlasem velikým 9o a řka: »Toť jest muoj Syn milý, v němž mi se jest zalíbilo, jeho poslúchajte." A od toho času počal jest znamenie a zázraky činiti, ne- mocné uzdravuje, malomocné očišťuje, slepým zrak navra- cuje a ďábly vymietaje, porušené přirozenie vnitř i zevnitř 95 opravuje, uče řečí a skutkem dokazuje, k životu věčnému 70 244
87a 87b střed moře vody se na ně obrátily a všichni sú se ztopili, a jeden se z nich nenavrátil. Potom Pán Buoh všemohúcí (na púšti) dal jim svuoj 65 zákon skrze Mojžieše; a tu jest všecky modly zapověděl i všechny zlé činy lidské. A což jest tu v podobenství uka- zoval, to jest vše mělo potom v skutku býti. Na té púšti čtyřidceti let krmil je mannú, to jest chlebem andělským a nebeským, jehož člověk nikdy tělesný nejedl. Potom Pán Buoh všemohúcí uvedl ten lid v dobrú a hojnú zemi, ješto jest byl slíbil ji dávno dáti Abrahamovi a semenu jeho; a protoť jest to učinil, aby lid odtáhl od modl. Ale pro- to jest vždy smrt panovala a pokolenie všechno lidské bylo v moci dáblově, pro přestúpení prvnicho člověka musilo 75 všechno pokolenie lidské (u vězenie těžké) jíti. A potom po mnohých časiech slitovav se nad svým poko- lením Buoh Otec všemohúcí, poslal svého milého Syna na tento svět; zvoliv sobě pannu čistú, vstúpil v její čistý živuotek panenský bez porušenie jejieho panenstvie zpóso- 80 bením Ducha svatého, a tu přijal na se tělo člověčie. Byl jest devět měsiecuov v jejím svatém životě a divným zpuo- sobem Božím ráčil se z té panny přeslavné naroditi, nepo- rušiv panenství ani jí učiniv které bolesti, ani v početí, ani v nošení, ani na porodu, ani po porodu. A na všem učiněn 85 jest nám podoben kromě v hřiechu. A vzal na se naše ne- moci i naše všechny neduhy na sobě nesl. Potom jest přijel křest od svatého Jana, muže spravedlivého, jsa vstáři XXXI let; a tu se jemu ukázal Otec nebeský, nad ním se vznášeje v holubičí tváři, v Duchu svatém, volaje hlasem velikým 9o a řka: »Toť jest muoj Syn milý, v němž mi se jest zalíbilo, jeho poslúchajte." A od toho času počal jest znamenie a zázraky činiti, ne- mocné uzdravuje, malomocné očišťuje, slepým zrak navra- cuje a ďábly vymietaje, porušené přirozenie vnitř i zevnitř 95 opravuje, uče řečí a skutkem dokazuje, k životu věčnému 70 244
Strana 245
pravú cestú veda. Potom vybral sobě dvanádcte mužuov sprostných a velmi hlúpých, a ty apoštoly nazval; jimž jest přikázal, aby kázali čtenie po všem světě, aby z nás zem- ských nadělal nebeských lidí. A vidúce to biskupové, jeho veliké kázanie o království 100 Božím a an zázraky činí, velikú závistí proti němu se zdvihli, a z jeho učedlníkuov jednoho najevše, aby jim jej zradil, a oni jeho jevše bičovali jej a korunovali, plvali na jeho svatú tvář, poličkovali a potom jej ukřižovali. A tak jest za nás těžkú smrtí umřel, nás svú svatú krví vykúpil a z toho těžkého vězenie nás vysvobodil. Nebo jest trpěl vedlé člo- věčenstvie, ale božství jest nikdy netrpělo. A tu jest svaté Otce vyvedl z pekelnieho vězenie, jenž tam byli od počátku stvořenie, a vyvedl je odtud. A v těle vždy jsa pravý Buoh, ač byl umrtven a položen 110 v hrob, ale třetí den, v těle i v duši vždy jsa týž Buoh jeden, vstal jest z mrtvých a dal jest i nám to naučenie, že máme i my z mrtvých vstáti. A vstav z mrtvých svým milým apoš- toluom mnohokrát ukázal se, dávaje jim pokoj. A tak s nimi obcoval, až čtyřisátý (!) den po svém vzkřiešení vstúpil 115 na nebesa a sedí na pravici Boha Otce všemohúcieho a má přijíti súdit živých i mrtvých; a každému odplatí za jeho činy, jakž kto zaslúží. A potom po svém vstúpení seslal svým milým apošto- luom Ducha svatého a oni sú mluvili všemi jazyky veleb- 120 nost Boží, jakož Duch svatý dal jim výmluvnost. A tak v milosti Boží rozešli sú se po všem světě a kázali sú vieru křesťanskú, křtiece je ve jméno Otce i Syna i Ducha sva- tého, učiece je Božiemu přikázaní, aby spaseni byli. Aj, králi, jižť sem tobě Pána Krista svého oznámil; a 125 ještě, králi, lépe jeho poznáš, přijmeš-li v svú duši milost jeho a budeš-li jemu rád slúžiti. 105 88a 245
pravú cestú veda. Potom vybral sobě dvanádcte mužuov sprostných a velmi hlúpých, a ty apoštoly nazval; jimž jest přikázal, aby kázali čtenie po všem světě, aby z nás zem- ských nadělal nebeských lidí. A vidúce to biskupové, jeho veliké kázanie o království 100 Božím a an zázraky činí, velikú závistí proti němu se zdvihli, a z jeho učedlníkuov jednoho najevše, aby jim jej zradil, a oni jeho jevše bičovali jej a korunovali, plvali na jeho svatú tvář, poličkovali a potom jej ukřižovali. A tak jest za nás těžkú smrtí umřel, nás svú svatú krví vykúpil a z toho těžkého vězenie nás vysvobodil. Nebo jest trpěl vedlé člo- věčenstvie, ale božství jest nikdy netrpělo. A tu jest svaté Otce vyvedl z pekelnieho vězenie, jenž tam byli od počátku stvořenie, a vyvedl je odtud. A v těle vždy jsa pravý Buoh, ač byl umrtven a položen 110 v hrob, ale třetí den, v těle i v duši vždy jsa týž Buoh jeden, vstal jest z mrtvých a dal jest i nám to naučenie, že máme i my z mrtvých vstáti. A vstav z mrtvých svým milým apoš- toluom mnohokrát ukázal se, dávaje jim pokoj. A tak s nimi obcoval, až čtyřisátý (!) den po svém vzkřiešení vstúpil 115 na nebesa a sedí na pravici Boha Otce všemohúcieho a má přijíti súdit živých i mrtvých; a každému odplatí za jeho činy, jakž kto zaslúží. A potom po svém vstúpení seslal svým milým apošto- luom Ducha svatého a oni sú mluvili všemi jazyky veleb- 120 nost Boží, jakož Duch svatý dal jim výmluvnost. A tak v milosti Boží rozešli sú se po všem světě a kázali sú vieru křesťanskú, křtiece je ve jméno Otce i Syna i Ducha sva- tého, učiece je Božiemu přikázaní, aby spaseni byli. Aj, králi, jižť sem tobě Pána Krista svého oznámil; a 125 ještě, králi, lépe jeho poznáš, přijmeš-li v svú duši milost jeho a budeš-li jemu rád slúžiti. 105 88a 245
Strana 246
XIV 88b TUTO KRÁL JOZAFAT VSTAV DĚKUJE BARLAAMOVI A K NĚMU JEST VELMI MÍLE MLUVIL 89a 10 15 20 A když uslyše ty řeči král mladý, tak mu se zdálo, jako by velikým světlem duši jeho osvítil. A povstav poklonil se jest Barlaamovi a řka: „Děkuji tobě, dobrý muži, z těch řečí, které s' mi pravil, žeť sem tiem velmi radosten a duše má jestiť osvícena světlostí velikú. A snad jest to ten drahý ká- men, jenž jeho všem neukazuješ, ale těm, ješto by zrak zdravý měli a čísti na těle byli. Aj, jakž sem tvé řeči slyšel, tak má duše světlejšie a jasnější má prozřenie a větší radost a utěšenie." Vece jemu Barlaam: „Ó králi! Tak veliká moc byla (skryta) před věky a před národy lidskými, jenž sú byli svými bludy oslepeni, a již v tyto poslednie časy jestiť ohlá- šeno a oznámeno všemu lidskému národu; a to sú mnozí prorokové světí prorokovali a všemu lidu ohlašovali, jsúce Duchem svatým osvíceni. A Pán Spasitel, jsa ještě v těle, mluvil jest k svým apoštoluom a řka: „Mnozí králi a proroci žádali sú to viděti, což vy vidíte. A blažený každý, ktož nevida a uvěří, a ten, ktož uvěří a pokřtěn bude, spasen bude, a ktož neuvěří a nepokřtí se, ten zatracen bude.“ Tehda král Jozafat vece: „Všemuť věřím tomu, což mi 25 pravíš, a v tomť Bohu najvyššiemu chválu vzdávám. Ale prosímť tebe, muoj dobrý muži, nauč mě a vyprav mi ty věci, abych mohl tomu lépe srozuměti. A najprvé prosím tebe, pověz mi, co jest křest, neb (s') mi řekl: Kto věří a přijme křest, ten spasen bude. Tehda vece jemu Barlaam: „Králi Jozafate, toto věz: žádný křesťan pravý nemuož býti beze křtu, neb k svaté vieře křesťanské potřebie jest křtu. Neb Pán Buoh dává kaž- 30 246
XIV 88b TUTO KRÁL JOZAFAT VSTAV DĚKUJE BARLAAMOVI A K NĚMU JEST VELMI MÍLE MLUVIL 89a 10 15 20 A když uslyše ty řeči král mladý, tak mu se zdálo, jako by velikým světlem duši jeho osvítil. A povstav poklonil se jest Barlaamovi a řka: „Děkuji tobě, dobrý muži, z těch řečí, které s' mi pravil, žeť sem tiem velmi radosten a duše má jestiť osvícena světlostí velikú. A snad jest to ten drahý ká- men, jenž jeho všem neukazuješ, ale těm, ješto by zrak zdravý měli a čísti na těle byli. Aj, jakž sem tvé řeči slyšel, tak má duše světlejšie a jasnější má prozřenie a větší radost a utěšenie." Vece jemu Barlaam: „Ó králi! Tak veliká moc byla (skryta) před věky a před národy lidskými, jenž sú byli svými bludy oslepeni, a již v tyto poslednie časy jestiť ohlá- šeno a oznámeno všemu lidskému národu; a to sú mnozí prorokové světí prorokovali a všemu lidu ohlašovali, jsúce Duchem svatým osvíceni. A Pán Spasitel, jsa ještě v těle, mluvil jest k svým apoštoluom a řka: „Mnozí králi a proroci žádali sú to viděti, což vy vidíte. A blažený každý, ktož nevida a uvěří, a ten, ktož uvěří a pokřtěn bude, spasen bude, a ktož neuvěří a nepokřtí se, ten zatracen bude.“ Tehda král Jozafat vece: „Všemuť věřím tomu, což mi 25 pravíš, a v tomť Bohu najvyššiemu chválu vzdávám. Ale prosímť tebe, muoj dobrý muži, nauč mě a vyprav mi ty věci, abych mohl tomu lépe srozuměti. A najprvé prosím tebe, pověz mi, co jest křest, neb (s') mi řekl: Kto věří a přijme křest, ten spasen bude. Tehda vece jemu Barlaam: „Králi Jozafate, toto věz: žádný křesťan pravý nemuož býti beze křtu, neb k svaté vieře křesťanské potřebie jest křtu. Neb Pán Buoh dává kaž- 30 246
Strana 247
dému tomu, ktož se křtí, ten dar, že bude čist ode všech hřiechuov, ješto táhne od porušeného přirozenie, i ode všech poškvrn těla, jenž by se kto co zlého dopustil. Neb tak jest 35 Spasitel přikázal, abychme skrze vodu a Ducha svatého nové druhé vzali obnovenie a porozenie, a skrze to abychme byli navráceni v tu najprvní duostojnost a v nevinnost, v nížto sme stvořeni byli. Neb z modlitby a vzývaní Kris- tovy moci a Boha Otce Duchem svatým vodám moc bývá 40 dána, a tak béřem obmytí křtem svatým ve jméno Otce i Syna i Ducha svatého, jakož jest rozkázal Pán Kristus všem svým voleným; a milost Ducha svatého bývá dána v duši toho, ješto křest přijímá, že ji osvietí a obnoví k obra- zu a ku podobenství Božiemu. Tehdy odvrhúc dřevnie činy a nepravosti, spojme se s Kristem ve křtu svatém a počátek učiňme, abychme se čístějí měli než dřieve, abychom byli dědici s těmi, ješto sú se znovu druhé rodili k neporušení a věčné spasení měli a vzeli. Nebo beze křtu ijeden nemuož dobré náděje mieti ani dojíti, by pak i měl jiné dobré činy 50 a skutky do sebe, když by zhrdal poslušen býti spasitedlného ustanovenie. Neb tak jest řekl Pán Kristus: „Proto sem při- šel na tento svět, abych všechny přivedl k spasení“; a takto jest mluvil: „Zajisté pravímť vám: jediné, leč druhé naro- zeni budete z vody a z Ducha svatého, nevejdete do králov- 55 ství nebeského.“ Protož tohoť žádám, milý králi, aby, naj- prvé přijma pravú vieru, potom své duši přijel křest a od toho se nevzdaloval, chceš-li s Kristem na věky kralovati. 45 89b XV TUTO JOZAFAT PROSÍ BARLAAMA, ABY JEMU POVĚDEL, CO JEST DOBRŮ NÁDĚJI MIETI ETC. Vece Jozafat k Barlaamovi: „Prosím tebe, pověz mi, která jest to náděje, jiež nemuož beze křtu dojíti žádnému 5 247
dému tomu, ktož se křtí, ten dar, že bude čist ode všech hřiechuov, ješto táhne od porušeného přirozenie, i ode všech poškvrn těla, jenž by se kto co zlého dopustil. Neb tak jest 35 Spasitel přikázal, abychme skrze vodu a Ducha svatého nové druhé vzali obnovenie a porozenie, a skrze to abychme byli navráceni v tu najprvní duostojnost a v nevinnost, v nížto sme stvořeni byli. Neb z modlitby a vzývaní Kris- tovy moci a Boha Otce Duchem svatým vodám moc bývá 40 dána, a tak béřem obmytí křtem svatým ve jméno Otce i Syna i Ducha svatého, jakož jest rozkázal Pán Kristus všem svým voleným; a milost Ducha svatého bývá dána v duši toho, ješto křest přijímá, že ji osvietí a obnoví k obra- zu a ku podobenství Božiemu. Tehdy odvrhúc dřevnie činy a nepravosti, spojme se s Kristem ve křtu svatém a počátek učiňme, abychme se čístějí měli než dřieve, abychom byli dědici s těmi, ješto sú se znovu druhé rodili k neporušení a věčné spasení měli a vzeli. Nebo beze křtu ijeden nemuož dobré náděje mieti ani dojíti, by pak i měl jiné dobré činy 50 a skutky do sebe, když by zhrdal poslušen býti spasitedlného ustanovenie. Neb tak jest řekl Pán Kristus: „Proto sem při- šel na tento svět, abych všechny přivedl k spasení“; a takto jest mluvil: „Zajisté pravímť vám: jediné, leč druhé naro- zeni budete z vody a z Ducha svatého, nevejdete do králov- 55 ství nebeského.“ Protož tohoť žádám, milý králi, aby, naj- prvé přijma pravú vieru, potom své duši přijel křest a od toho se nevzdaloval, chceš-li s Kristem na věky kralovati. 45 89b XV TUTO JOZAFAT PROSÍ BARLAAMA, ABY JEMU POVĚDEL, CO JEST DOBRŮ NÁDĚJI MIETI ETC. Vece Jozafat k Barlaamovi: „Prosím tebe, pověz mi, která jest to náděje, jiež nemuož beze křtu dojíti žádnému 5 247
Strana 248
90b 20 25 člověku, a co jest to, jemuž řickáš králov ství nebeské; a kte- rak s' ty slyšel ty řeči od Syna Božieho a který jest konec nejisté smrti. O tom já myslím v svém srdci, co potom bude, i zdali se v některé věci zemrúce obrátíme anebo v jiný 10 život duše vejde." Odpověděl Barlaam řka: „O králi, rač slyšeti! Dobrá náděje, ješto sem řekl, jest náděje dojíti království nebeské- ho. Ale co jest v tom království nebeském? Jediné naše ná- děje, neb toho nemuož člověčí jazyk vypraviti, jakož o tom 15 zevně Písmo die: ,To, což jest oko nevídalo, ani ucho slý- chalo, ani kdy člověku v srdce vešlo, co jest Buoh připravil těm, kteříž jeho milují.“ A když budeme v čistotě Pánu Bohu slúžiti a pokřtíme se a nábožný život povedem, dáť nám radost, oznámíť nám tu náději, tu chválu, tu rozkoš, jenž vycházie nad smysl člověčie; a dá nám to světlo nevý- mluvné, věčné bydlo, věčný život s anděly. A dojdeme-li té náděje, blaze nám bude; nebo sám Kristus pravi: �Otče, prosímť tebe, ať oni jedno ve mně s tebu budú, jakož i my sme jedno. A tu již všechno poznáme, ješto nám zde to známo nenie. A nic podobnějšieho nenie k tomu než zdviženie mysli, od zemských věcí se zdaluje, majíce dar [ ku pomoci Božie milosti, ještoť osvítí mysl duchovním světlem a roznítí a roz- pálí žádostí těch nebeských věcí. Ale nad to jest zřieti a 30 patřiti v tvář svaté Trojice, jsúce tím tělesným osvícením osvíceni, k němužto zde nelze přistúpiti; v kterémžto obra- zu té svaté Trojice poznajíce plnú pravdu, všeho dobrého budeme se radovati. Nebo kdyby mohla zde býti vypravena ta nebeská chvála a ta radost, nebyla by tak divná aniž 35 by byla tak veliká, když bychom my zemští jsúce zde v truch- losti tělesné, jsúce ještě porušitedlni, mohli jí svým rozu- mem rozuměti porušeným aneb svú myslí obklíčiti aneb pochopiti - nedomnievali bychom se, by ta chvála a radost byla veliká a tak velmi divná. 90a 248
90b 20 25 člověku, a co jest to, jemuž řickáš králov ství nebeské; a kte- rak s' ty slyšel ty řeči od Syna Božieho a který jest konec nejisté smrti. O tom já myslím v svém srdci, co potom bude, i zdali se v některé věci zemrúce obrátíme anebo v jiný 10 život duše vejde." Odpověděl Barlaam řka: „O králi, rač slyšeti! Dobrá náděje, ješto sem řekl, jest náděje dojíti království nebeské- ho. Ale co jest v tom království nebeském? Jediné naše ná- děje, neb toho nemuož člověčí jazyk vypraviti, jakož o tom 15 zevně Písmo die: ,To, což jest oko nevídalo, ani ucho slý- chalo, ani kdy člověku v srdce vešlo, co jest Buoh připravil těm, kteříž jeho milují.“ A když budeme v čistotě Pánu Bohu slúžiti a pokřtíme se a nábožný život povedem, dáť nám radost, oznámíť nám tu náději, tu chválu, tu rozkoš, jenž vycházie nad smysl člověčie; a dá nám to světlo nevý- mluvné, věčné bydlo, věčný život s anděly. A dojdeme-li té náděje, blaze nám bude; nebo sám Kristus pravi: �Otče, prosímť tebe, ať oni jedno ve mně s tebu budú, jakož i my sme jedno. A tu již všechno poznáme, ješto nám zde to známo nenie. A nic podobnějšieho nenie k tomu než zdviženie mysli, od zemských věcí se zdaluje, majíce dar [ ku pomoci Božie milosti, ještoť osvítí mysl duchovním světlem a roznítí a roz- pálí žádostí těch nebeských věcí. Ale nad to jest zřieti a 30 patřiti v tvář svaté Trojice, jsúce tím tělesným osvícením osvíceni, k němužto zde nelze přistúpiti; v kterémžto obra- zu té svaté Trojice poznajíce plnú pravdu, všeho dobrého budeme se radovati. Nebo kdyby mohla zde býti vypravena ta nebeská chvála a ta radost, nebyla by tak divná aniž 35 by byla tak veliká, když bychom my zemští jsúce zde v truch- losti tělesné, jsúce ještě porušitedlni, mohli jí svým rozu- mem rozuměti porušeným aneb svú myslí obklíčiti aneb pochopiti - nedomnievali bychom se, by ta chvála a radost byla veliká a tak velmi divná. 90a 248
Strana 249
A protož, to věda, králi Jozafate, přijmiž vieru pravú, 40 v niežť nenie nižádné omyly ani kterého bludu, a skrze vieru a s dobrými skutky snaž se, aby přišel k tomu králov- ství nesmrtedlnému. A když v to království vejdeš, tu poznáš plnost a milost svrchovanú. O druhém pak, ješto s' mě tázal, kteraké sme věci slyšeli 45 od Syna Božieho: toť všechno stojí psáno v svatém čtení a to skrze svaté apoštoly k nám přišlo a skrze ty, ješto sú byli a slyšeli, co jest Kristus pravil aneb skutečně činil, kterak jest hřiechy odpúštěl a kterak jest sliboval dobrým království nebeské a zlým věčný oheň. V těch knihách stojí psáno o jeho svatém narození na tento svět a kterak jest zde obcoval a s lidmi se obieral, kterak jest trpěl, umřel, pohře- ben, z mrtvých vstal, na nebesa vstúpil a má druhé přijíti na svět súdit živých i mrtvých, a každémuť zaplatí vedlé jeho zaslúženie. Dále věz, králi, o smrti. Jakož sem dřieve pravil, že, když člověka stvořil a jej vsadil v rozkošný ráj, v němž měl vždy živ býti, a nikdy by nebyl umřel, a když jest přestúpil při- kázanie Pána Boha, ihned jest z té rozkoši vyhnán v biedu a v strast na tento svět: a tak na každý den ujímá se nám 60 zdraví a smrt se přibližuje; a tak jest uvedl na všechno po- kolenie smrt; a tak, když se člověk sstará, tehdy ta smrt od- lúčí tělo od duše a duši od těla, a tehdy tělo obrátí se v zemi, z níž jest stvořeno, a duše bude čekati súdu věčného, a kterak jest sobě zaslúžila v těle, tak bude darována. A po- 65 tom Syn Boží přijde se všemi svatými anděly a s množstvím svatých a s apoštoly a s mučedlníky, a tu archanjel Michal zatrúbí v tu hroznú trúbu a řka: „Vstaňte všichni mrtví, poďte k súdu!“ Tu hned k tomu súdu a hlasu všichni mrtví vstanú s týmž tělem, jakož zde na světě živo bylo, a táž bude 70 duše v tělo vlita; a tak každé tělo stane před tím hrozným súdcí. A tomu silně věř, žeť se tak musí to státi. A tu stanú 50 55 91a 91b 249
A protož, to věda, králi Jozafate, přijmiž vieru pravú, 40 v niežť nenie nižádné omyly ani kterého bludu, a skrze vieru a s dobrými skutky snaž se, aby přišel k tomu králov- ství nesmrtedlnému. A když v to království vejdeš, tu poznáš plnost a milost svrchovanú. O druhém pak, ješto s' mě tázal, kteraké sme věci slyšeli 45 od Syna Božieho: toť všechno stojí psáno v svatém čtení a to skrze svaté apoštoly k nám přišlo a skrze ty, ješto sú byli a slyšeli, co jest Kristus pravil aneb skutečně činil, kterak jest hřiechy odpúštěl a kterak jest sliboval dobrým království nebeské a zlým věčný oheň. V těch knihách stojí psáno o jeho svatém narození na tento svět a kterak jest zde obcoval a s lidmi se obieral, kterak jest trpěl, umřel, pohře- ben, z mrtvých vstal, na nebesa vstúpil a má druhé přijíti na svět súdit živých i mrtvých, a každémuť zaplatí vedlé jeho zaslúženie. Dále věz, králi, o smrti. Jakož sem dřieve pravil, že, když člověka stvořil a jej vsadil v rozkošný ráj, v němž měl vždy živ býti, a nikdy by nebyl umřel, a když jest přestúpil při- kázanie Pána Boha, ihned jest z té rozkoši vyhnán v biedu a v strast na tento svět: a tak na každý den ujímá se nám 60 zdraví a smrt se přibližuje; a tak jest uvedl na všechno po- kolenie smrt; a tak, když se člověk sstará, tehdy ta smrt od- lúčí tělo od duše a duši od těla, a tehdy tělo obrátí se v zemi, z níž jest stvořeno, a duše bude čekati súdu věčného, a kterak jest sobě zaslúžila v těle, tak bude darována. A po- 65 tom Syn Boží přijde se všemi svatými anděly a s množstvím svatých a s apoštoly a s mučedlníky, a tu archanjel Michal zatrúbí v tu hroznú trúbu a řka: „Vstaňte všichni mrtví, poďte k súdu!“ Tu hned k tomu súdu a hlasu všichni mrtví vstanú s týmž tělem, jakož zde na světě živo bylo, a táž bude 70 duše v tělo vlita; a tak každé tělo stane před tím hrozným súdcí. A tomu silně věř, žeť se tak musí to státi. A tu stanú 50 55 91a 91b 249
Strana 250
92a všichni před tím hrozným súdcí; a tu Pán Buoh všemohúcí 75 oddělí zlé od dobrých, že zlí stanú na levici a dobří na pra- vici. A tu je odsúdí zlé na věčné zatracenie; neb všechno stvoření bude žalovati na hřiešného člověka, co jest činil, kterak jest živ byl - z najmenšieho slova musí počet vydati. A tak Pán Buoh všemohúcí zavře hříšné u věčném ohni 80 s dábly, a tam se budú mučiti na věky, a s dobrými puojde do věčné chvály a tam se bude s nimi radovati na věky věkuov.“ Vece jemu král Jozafat: „O dobrý muži, co mi to hrozné věci pravíš! Kde toho máš duovod, že to tak má býti a že 85 všichni vstaneme z mrtvých a že nás tak má súditi?“ Vece jemu Barlaam: „O králi, věř tomu srdečně, žeť se to tak vše má státi, cožť já tobě pravím, aniž v tom pochybuj. Nebo náš Pán Ježíš to učil, kázal i skutkem toho dovodil. Neb, jakož sám praví, tak i své učil a řka: „Zajisté pravím vám, že mrtví uslyší hlas Syna Božieho, a ktož sú dobře činili, tiť puojdú v život vzkřiešenie, a kteří sú zle činili, tiť puojdú (v) vzkřiešenie súdu, a tuť bude pláč a skřípenie zubuov; a spravedliví budú se skvíti jako slunce v králov- ství Božiem.“ A těch řečí potvrdil Pán Kristus, mnoho zkřie- 95 siv z mrtvých. Nebo před svú smrtí vzkřiesil jest Lazara, bratra svaté Mářie Magdaleny a svaté Marty, an již umřel čtyři dny, a potom jiné mnohé, dávaje jim i nám příklad, že také všichni máme z mrtvých vstáti. Neb jest také sám potom z mrtvých vstal a mnohým se svým ukázal, dávaje 100 nám naučenie, abychme tomu silně věřili, že jest nám z mrtvých vstáti. A jinak daremnie by byla naše viera, když bychom nevěřili, že máme z mrtvých vstáti. A protož, králi Jozafate, učiň jako ctný a šlechetný pan král: věř tomu, že máš i s námi se všemi z mrtvých vstáti; zdrž se v tom a ne- pochybuj, žeť bude všech z mrtvých vstání a dobrým bude věčná odplata a chvála, ale zlým věčná bieda a hoře a múka nekonečná. Nebo ten súdce věčný ničehéhož nemine, ze všech 90 105 250
92a všichni před tím hrozným súdcí; a tu Pán Buoh všemohúcí 75 oddělí zlé od dobrých, že zlí stanú na levici a dobří na pra- vici. A tu je odsúdí zlé na věčné zatracenie; neb všechno stvoření bude žalovati na hřiešného člověka, co jest činil, kterak jest živ byl - z najmenšieho slova musí počet vydati. A tak Pán Buoh všemohúcí zavře hříšné u věčném ohni 80 s dábly, a tam se budú mučiti na věky, a s dobrými puojde do věčné chvály a tam se bude s nimi radovati na věky věkuov.“ Vece jemu král Jozafat: „O dobrý muži, co mi to hrozné věci pravíš! Kde toho máš duovod, že to tak má býti a že 85 všichni vstaneme z mrtvých a že nás tak má súditi?“ Vece jemu Barlaam: „O králi, věř tomu srdečně, žeť se to tak vše má státi, cožť já tobě pravím, aniž v tom pochybuj. Nebo náš Pán Ježíš to učil, kázal i skutkem toho dovodil. Neb, jakož sám praví, tak i své učil a řka: „Zajisté pravím vám, že mrtví uslyší hlas Syna Božieho, a ktož sú dobře činili, tiť puojdú v život vzkřiešenie, a kteří sú zle činili, tiť puojdú (v) vzkřiešenie súdu, a tuť bude pláč a skřípenie zubuov; a spravedliví budú se skvíti jako slunce v králov- ství Božiem.“ A těch řečí potvrdil Pán Kristus, mnoho zkřie- 95 siv z mrtvých. Nebo před svú smrtí vzkřiesil jest Lazara, bratra svaté Mářie Magdaleny a svaté Marty, an již umřel čtyři dny, a potom jiné mnohé, dávaje jim i nám příklad, že také všichni máme z mrtvých vstáti. Neb jest také sám potom z mrtvých vstal a mnohým se svým ukázal, dávaje 100 nám naučenie, abychme tomu silně věřili, že jest nám z mrtvých vstáti. A jinak daremnie by byla naše viera, když bychom nevěřili, že máme z mrtvých vstáti. A protož, králi Jozafate, učiň jako ctný a šlechetný pan král: věř tomu, že máš i s námi se všemi z mrtvých vstáti; zdrž se v tom a ne- pochybuj, žeť bude všech z mrtvých vstání a dobrým bude věčná odplata a chvála, ale zlým věčná bieda a hoře a múka nekonečná. Nebo ten súdce věčný ničehéhož nemine, ze všech 90 105 250
Strana 251
lid ských skutkuov, z řečí, z zlého myšlenie, co s' kdy, co kde učinil najmenšieho zlého — ze všeho ť jest nám počet dáti a Pán Buoh každému odplatí vedlé jich skutkuov. A to sám 110 Pán Kristus svědčí řka: „Když přijde Syn člověčí v své ve- lebnosti a všichni národové před ním stanú, tu je Pán Buoh rozdělí, jako pastýř rozděluje kozly od ovec, a tu die spra- vedlivým: Poďte, moji požehnaní Otce mého, přijměte krá- lovstvie vám připravené od počátku světa. Nebo, co ste 115 mému najmenšiemu učinili, mně ste učinili samému.“ Ale zlým die: »Jděte ode mne, zlořečení, do věčného ohně, kte- rýž jest dábluom připraven od počátku světa. Nebo byl sem lačen, a nedali ste mi jísti; byl sem žiezniv, a nedali ste mi píti; byl sem náh, a nepřiodieli ste mne,“ a tak o jiných 120 skutcích milosrdných bude jim praveno. A oni jemu odpo- vědie řkúce: ,Pane, kdy sme tě viděli lačného, žieznivého, nahého, a neučinili sme tobě?“ A on jim odpovie řka: ,Co ste mému najmenšiemu neučinili, mně ste neučinili samé- mu. A protož odstupte ode mne všichni zlořečení do věč- 125 " ného ohně.“ 92b XVI TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA O MUKÁCH ZATRACENCUOV A ON JEMU PÍSMEM DOVODÍ „Králi, rač slyšeti jiné pověsti, kteréž jest pravil náš Pán 5 93a Kristus, ukazuje to, že dobrým má býti chvála veliká a ra- dost po tomto životě, a zlým věčná múka. Nebo náš Pán Kristus, jsa ještě na tomto světě, sám svými svatými usty pravil o jednom bohatci, kterýžto ch(o)dil v drahém rúše a v kolči a rozkošně velmi hodováše na každý den, a chu- 10 dým nebyl milosrdný, takže jeden žebrák ležel u jeho dveří, jménem Lazar, pln jsa nežituov; a ten bohatec nic na něho 251
lid ských skutkuov, z řečí, z zlého myšlenie, co s' kdy, co kde učinil najmenšieho zlého — ze všeho ť jest nám počet dáti a Pán Buoh každému odplatí vedlé jich skutkuov. A to sám 110 Pán Kristus svědčí řka: „Když přijde Syn člověčí v své ve- lebnosti a všichni národové před ním stanú, tu je Pán Buoh rozdělí, jako pastýř rozděluje kozly od ovec, a tu die spra- vedlivým: Poďte, moji požehnaní Otce mého, přijměte krá- lovstvie vám připravené od počátku světa. Nebo, co ste 115 mému najmenšiemu učinili, mně ste učinili samému.“ Ale zlým die: »Jděte ode mne, zlořečení, do věčného ohně, kte- rýž jest dábluom připraven od počátku světa. Nebo byl sem lačen, a nedali ste mi jísti; byl sem žiezniv, a nedali ste mi píti; byl sem náh, a nepřiodieli ste mne,“ a tak o jiných 120 skutcích milosrdných bude jim praveno. A oni jemu odpo- vědie řkúce: ,Pane, kdy sme tě viděli lačného, žieznivého, nahého, a neučinili sme tobě?“ A on jim odpovie řka: ,Co ste mému najmenšiemu neučinili, mně ste neučinili samé- mu. A protož odstupte ode mne všichni zlořečení do věč- 125 " ného ohně.“ 92b XVI TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA O MUKÁCH ZATRACENCUOV A ON JEMU PÍSMEM DOVODÍ „Králi, rač slyšeti jiné pověsti, kteréž jest pravil náš Pán 5 93a Kristus, ukazuje to, že dobrým má býti chvála veliká a ra- dost po tomto životě, a zlým věčná múka. Nebo náš Pán Kristus, jsa ještě na tomto světě, sám svými svatými usty pravil o jednom bohatci, kterýžto ch(o)dil v drahém rúše a v kolči a rozkošně velmi hodováše na každý den, a chu- 10 dým nebyl milosrdný, takže jeden žebrák ležel u jeho dveří, jménem Lazar, pln jsa nežituov; a ten bohatec nic na něho 251
Strana 252
93b 94a nedbal, že ani těch drobtuov, ješto s stolu padáchu, jemu nedal. A když sta oba umřela, bohatec jest pohřeben 15 v pekle, a chudý Lazar vzat jest v luono Abrahamovo, to jest v odpočinutí spravedlivých. Tehda ten bohatec po- zdvihl očí vzhuoru, jsa u velikých mukách, a vida Lazara v luoně Abrahamově, zvolal hlasem velikým a řka: »Otče Abrahame, prosímť, pošli Lazara, ať omočí prstek svuoj 20 malý u vodě, ať svlaží jazyk muoj, nebť se tuto náramně mučím v tomto plameni.“ Vece jemu Abraham: „Synu, pomni, že s' v onom životě měl rozkoš velikú, a Lazar biedu a psotu; a proto ty se již mučíš, a Lazar se raduje.' Tehda bohatec vece: �Prosímť tebe, milý otče Abrahame, pošli 25 Lazara aneb některého z tvých do domu otce mého; nebť mám pět bratruov, ať jim svědčí a zvěstuje, co jest Písmo svaté, ať by sem nepřišli.“ Řekl k němu Abraham: „Majíť Starý a Nový Zákon, nechať se tím zpravují.“ A opět jinde die Pán Kristus podobenství, přirovnávaje 30 království nebeské jednomu králi, ješto učinil svatbu synu svému a pozval všech na tu svatbu syna svého. Toť se dálo tělesně, ale v nebeském království bude duchovně; nebo král nad králi pozuove všech svých vyvolených na tu věčnú svatbu. A zde také rozeslal na vše strany své posly — ka- 35 zatele -, aby oznamovali všem národuom tu drahú a ne- výmluvnú svatbu. (A)le mnozí sú nepřišli, majíce omluvy: onen šel do vsi, aby ohlédal své zboží, kteréž jest kúpil, aby nad jinými panoval; onen se k jinému zboží přivinul, aby zboží hromaždil; onen ženu pojal, aby se s ní kochal. A tak 40 sami sú se odlúčili té drahé a utěšené svatby. Ale místo těch pozval jest jiných, aby vždy byla naplněna svatba drahá a rozkošná. I všel jest král, aby viděl svatebníky. I uzřel tu člověka jednoho, an nemá rúcha svatebnieho. Tehda vece jemu král: »Příteli, kterak si sem všel, nemaje rúcha 45 svatebnieho?“ A on jest umlkl. I kázal jej král svázati i ruce i nohy a vrci jej v temnosti vnitřní, tu, kdež bude pláč 252
93b 94a nedbal, že ani těch drobtuov, ješto s stolu padáchu, jemu nedal. A když sta oba umřela, bohatec jest pohřeben 15 v pekle, a chudý Lazar vzat jest v luono Abrahamovo, to jest v odpočinutí spravedlivých. Tehda ten bohatec po- zdvihl očí vzhuoru, jsa u velikých mukách, a vida Lazara v luoně Abrahamově, zvolal hlasem velikým a řka: »Otče Abrahame, prosímť, pošli Lazara, ať omočí prstek svuoj 20 malý u vodě, ať svlaží jazyk muoj, nebť se tuto náramně mučím v tomto plameni.“ Vece jemu Abraham: „Synu, pomni, že s' v onom životě měl rozkoš velikú, a Lazar biedu a psotu; a proto ty se již mučíš, a Lazar se raduje.' Tehda bohatec vece: �Prosímť tebe, milý otče Abrahame, pošli 25 Lazara aneb některého z tvých do domu otce mého; nebť mám pět bratruov, ať jim svědčí a zvěstuje, co jest Písmo svaté, ať by sem nepřišli.“ Řekl k němu Abraham: „Majíť Starý a Nový Zákon, nechať se tím zpravují.“ A opět jinde die Pán Kristus podobenství, přirovnávaje 30 království nebeské jednomu králi, ješto učinil svatbu synu svému a pozval všech na tu svatbu syna svého. Toť se dálo tělesně, ale v nebeském království bude duchovně; nebo král nad králi pozuove všech svých vyvolených na tu věčnú svatbu. A zde také rozeslal na vše strany své posly — ka- 35 zatele -, aby oznamovali všem národuom tu drahú a ne- výmluvnú svatbu. (A)le mnozí sú nepřišli, majíce omluvy: onen šel do vsi, aby ohlédal své zboží, kteréž jest kúpil, aby nad jinými panoval; onen se k jinému zboží přivinul, aby zboží hromaždil; onen ženu pojal, aby se s ní kochal. A tak 40 sami sú se odlúčili té drahé a utěšené svatby. Ale místo těch pozval jest jiných, aby vždy byla naplněna svatba drahá a rozkošná. I všel jest král, aby viděl svatebníky. I uzřel tu člověka jednoho, an nemá rúcha svatebnieho. Tehda vece jemu král: »Příteli, kterak si sem všel, nemaje rúcha 45 svatebnieho?“ A on jest umlkl. I kázal jej král svázati i ruce i nohy a vrci jej v temnosti vnitřní, tu, kdež bude pláč 252
Strana 253
a skřípenie zubuov. A ti, kteří sú nechtěli přijíti k pravé vieře křesťanské, podobni sú tomu, ješto neměl rúcha sva- tebnieho. A opět jinde pravil Pán Kristus jiné podobenstvie o de- 50 sieti pannách, z nichžto bylo pět múdrých a pět bláznivých. Múdré panny, ty sú se k svatbě připravily, ale nemúdré lampy vzely bez oleje; neb skrze olej miení dobré skutky. A když o puolnoci bylo, stal se jest pokřik: ,Aj, ženich jde, vynděte jemu v cestu!“ Tehda vstaly sú všechny panny; a múdré zajžhly lampy své a všecku přípravu měly, ale nemúdré teprv sú šly kupovat oleje, a vrátivše se i počechu tlúci a volati, aby jim otevřeli. Ale ženich jim odpovědě a řka: „Neznámť vás!“ Jako by řekl: „Nejste mne hodny, ani na tu svatbu vjíti, neb ste nic dobrého neučinily, ale svú ste vuoli činily zlú, a protožť vás neznám; jdětež do věčného ohně!“ Nebo tomu súdci všechno ( jest zjevno, každé srdce člověčie. Neb, jakož sám die, že všichni vlasové sú zečteni. Skrze vlasy znamenají se všecka myšlenie lidská; neb všecko jemu jest otevřieno. A o tom dni hrozném mluví Izaiáš prorok a řka: ,Totoť die Hospodin: Jáť (zn)ám jich všecky činy a dámť jim odplatu. A jáť jdu, abych shromaždil všecky lidi všech ja- zykuov. Přídúť a uzříť chválu mú. A budeť nové nebe a nová země, a já káži ostati tomu před sebú, a všeliký člo- věk přijde a pokloní se přede mnú. A vyjduť a uzřím mrtvá těla těch, ješto sú se odvrátili ode mne; neb jich červ ne- umře a oheň jich neuhasne. A budú všem lidem na odivu." „Přijdeť den Boží pln hněvu, a všecku zemi položím pustu a zahladím z nie hřiešníky.“ A jinde die: »Běda vám, ješto táhnete nepravost u pro- vázcích marností a hřiech vezete jako káry zapřežené! Běda vám, ješto diete dobrému zlé a zlému dobré, a hořkému sladké a sla(d)kému hořké! Běda vám, ješto ste mocni vína píti, a ješto utiskujete spravedlivého a chudého odsuzujete 80 55 60 65 70 75 94b 253
a skřípenie zubuov. A ti, kteří sú nechtěli přijíti k pravé vieře křesťanské, podobni sú tomu, ješto neměl rúcha sva- tebnieho. A opět jinde pravil Pán Kristus jiné podobenstvie o de- 50 sieti pannách, z nichžto bylo pět múdrých a pět bláznivých. Múdré panny, ty sú se k svatbě připravily, ale nemúdré lampy vzely bez oleje; neb skrze olej miení dobré skutky. A když o puolnoci bylo, stal se jest pokřik: ,Aj, ženich jde, vynděte jemu v cestu!“ Tehda vstaly sú všechny panny; a múdré zajžhly lampy své a všecku přípravu měly, ale nemúdré teprv sú šly kupovat oleje, a vrátivše se i počechu tlúci a volati, aby jim otevřeli. Ale ženich jim odpovědě a řka: „Neznámť vás!“ Jako by řekl: „Nejste mne hodny, ani na tu svatbu vjíti, neb ste nic dobrého neučinily, ale svú ste vuoli činily zlú, a protožť vás neznám; jdětež do věčného ohně!“ Nebo tomu súdci všechno ( jest zjevno, každé srdce člověčie. Neb, jakož sám die, že všichni vlasové sú zečteni. Skrze vlasy znamenají se všecka myšlenie lidská; neb všecko jemu jest otevřieno. A o tom dni hrozném mluví Izaiáš prorok a řka: ,Totoť die Hospodin: Jáť (zn)ám jich všecky činy a dámť jim odplatu. A jáť jdu, abych shromaždil všecky lidi všech ja- zykuov. Přídúť a uzříť chválu mú. A budeť nové nebe a nová země, a já káži ostati tomu před sebú, a všeliký člo- věk přijde a pokloní se přede mnú. A vyjduť a uzřím mrtvá těla těch, ješto sú se odvrátili ode mne; neb jich červ ne- umře a oheň jich neuhasne. A budú všem lidem na odivu." „Přijdeť den Boží pln hněvu, a všecku zemi položím pustu a zahladím z nie hřiešníky.“ A jinde die: »Běda vám, ješto táhnete nepravost u pro- vázcích marností a hřiech vezete jako káry zapřežené! Běda vám, ješto diete dobrému zlé a zlému dobré, a hořkému sladké a sla(d)kému hořké! Běda vám, ješto ste mocni vína píti, a ješto utiskujete spravedlivého a chudého odsuzujete 80 55 60 65 70 75 94b 253
Strana 254
95а a statek béřete nedostatečných, aby vám byla vdova v lúpež a sirotek v plen! A v den odsúzeni k komu se utečete? Kde svú chválu ostavíte? A k témuž praví jiný prorok: „Blízkoť jest den Boží veliký 85 a velmi spěšný čas a hlas, den Boží hořký. Tu silný bude trpěti núzi. Tu den hněvu, den súžení a tesknosti, den hoře a hubenství, den tmy a zamračenie, den mhly, vichru a búře, den trúby a jeku na města hrozná. A súžím všechny přebyvače na zemi a budúť choditi jako slepí, neb sú hře- šili proti Hospodinu. A krev jich prolita bude a těla jich jako hnis budú. Ani jich zlato ani střiebro bude moci vy- zprostiti v den hněvu Božieho; a v hněvu jeho rozhorlení zahlazena bude všecka země, nebo skonání učiní všem bydlejícím na zemi. A jiné mnohé věci mluvil náš Spasitel, Pán Kristus." 90 95 XVII TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA POKÁNÍ ČINITI ZA HŘIECHY 95b 10 Vida to král Jozafat a slyše ty řeči, skrúšeným srdcem 5 vece: „Jižť vidím, že s' mi všechny věci ukázal zjevny. Ale ještěť tebe prosím, pověz mi a nauč mě, co bych měl učiniti, ať bych ušel těch muk všem hřiešným připravených, ale abych mohl dojíti té radosti a utěšenie se všemi spra- vedlivými." Vece jemu Barlaam: „Máme psáno, když svatý Petr lid učil, v skrúšeném srdci počechu řéci, jakož i ty, králi, díš: Co učiníme? A svatý Petr jim vece: „Čiňte pokání hřie- chuom, a vezmete dar Ducha svatého. Vám a vašim synóm stal se jest ten slib i všem těm, kteříž chtie přistúpiti ku Pánu 15 Bohu a kterýchž jest povolal Pán Buoh náš. Aj, dnes jest 254
95а a statek béřete nedostatečných, aby vám byla vdova v lúpež a sirotek v plen! A v den odsúzeni k komu se utečete? Kde svú chválu ostavíte? A k témuž praví jiný prorok: „Blízkoť jest den Boží veliký 85 a velmi spěšný čas a hlas, den Boží hořký. Tu silný bude trpěti núzi. Tu den hněvu, den súžení a tesknosti, den hoře a hubenství, den tmy a zamračenie, den mhly, vichru a búře, den trúby a jeku na města hrozná. A súžím všechny přebyvače na zemi a budúť choditi jako slepí, neb sú hře- šili proti Hospodinu. A krev jich prolita bude a těla jich jako hnis budú. Ani jich zlato ani střiebro bude moci vy- zprostiti v den hněvu Božieho; a v hněvu jeho rozhorlení zahlazena bude všecka země, nebo skonání učiní všem bydlejícím na zemi. A jiné mnohé věci mluvil náš Spasitel, Pán Kristus." 90 95 XVII TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA POKÁNÍ ČINITI ZA HŘIECHY 95b 10 Vida to král Jozafat a slyše ty řeči, skrúšeným srdcem 5 vece: „Jižť vidím, že s' mi všechny věci ukázal zjevny. Ale ještěť tebe prosím, pověz mi a nauč mě, co bych měl učiniti, ať bych ušel těch muk všem hřiešným připravených, ale abych mohl dojíti té radosti a utěšenie se všemi spra- vedlivými." Vece jemu Barlaam: „Máme psáno, když svatý Petr lid učil, v skrúšeném srdci počechu řéci, jakož i ty, králi, díš: Co učiníme? A svatý Petr jim vece: „Čiňte pokání hřie- chuom, a vezmete dar Ducha svatého. Vám a vašim synóm stal se jest ten slib i všem těm, kteříž chtie přistúpiti ku Pánu 15 Bohu a kterýchž jest povolal Pán Buoh náš. Aj, dnes jest 254
Strana 255
hojně vylil svú milost a své milosrdenstvie a povolal jest tebe, když s' od něho daleko byl, slúže modlám němým a hluchým. Protož přistup najprvé k tomu, ještoť tě volá, od něhožto vezmeš vidomých i nevidomých věcí poznánie pravé. Pak-li po jeho povolání obmeškáš se a nepřistúpíš, pravým súdem Božím zavržen budeš. Neb tak sv. Petr mlu- vil k jednomu a řka: »Jáť mám za to, že s' poslúchal svého povolání, a ještě zevn(ě)jie poslúchaje, vezmeš kříž svuoj a puojdeš po tom, ještoť tě volá, po Pánu Bohu, kterýž tě zuove od smrti k životu a ze tmy k světlu. Nebo to jistě věz, že tma jest neznánie Boha a smrt duši jestiť modlám slúžiti. p A co muože větší oslepení býti, než Boha zapomenúti? I vece Barlaam králi: „Slyš, králi, pověst, že pravil mi jeden múdrý člověk jeden příklad - a ti všichni podobni sú k tomu, kteříž slúží cizím bohuom a modlám se klanějí-: Byl jeden člověk, popadl ptáčka jednoho mladého, a snad slavíčka. A když toho ptáčka chtieše zabiti, tehdy tomu ptáčku byla dána řeč, i promluvil ten ptáček k tomu člověku a řka:,Co tím lepí budeš, když mě zabíš? Neb mnú syt nebudeš; ale pustíš-li mě, dámť tobě truoje naučenie, že, budeš-li toho poslúchati, toběť se to bude dobře hoditi." A ten člověk slíbil ptáčka toho pustiti, jestliže mu poví co potřebného. A ptáček k němu vece: »Tomuto tě učím: Nikdy neželej ztracené věci. Druhé toto: Nehledaj toho, čehož nemuožeš dosáhnúti. A třetí toto, aby nevěřil tomu, 40 což jest nepodobné k věření. Pomniž toho uposlúchati!“ A když ten člověk ptáčka toho pustil, tehda ten ptáček, aby toho zkusil, uposlúchá-li jeho rady, proletuje se vysoce vece k tomu muži: ,O, kterak si zlú radu měl, že s' mě pustil, a kterak si ztratil veliký poklad, neb jest ve mně drahý ká- 45 men jako pštrosové vajce, tak veliký!“ A ten muž, uslyšev to, velmi se smútil, i poče lúditi ptáčka, zda by jej zase po- lapil. A ptáček jemu vece: »Jižť vidím, že s' nemúdrý a mé si řeči ne uposlechl; rád si slyšel, ale úžitka z toho žádného 20 25 30 35 96a 96b 255
hojně vylil svú milost a své milosrdenstvie a povolal jest tebe, když s' od něho daleko byl, slúže modlám němým a hluchým. Protož přistup najprvé k tomu, ještoť tě volá, od něhožto vezmeš vidomých i nevidomých věcí poznánie pravé. Pak-li po jeho povolání obmeškáš se a nepřistúpíš, pravým súdem Božím zavržen budeš. Neb tak sv. Petr mlu- vil k jednomu a řka: »Jáť mám za to, že s' poslúchal svého povolání, a ještě zevn(ě)jie poslúchaje, vezmeš kříž svuoj a puojdeš po tom, ještoť tě volá, po Pánu Bohu, kterýž tě zuove od smrti k životu a ze tmy k světlu. Nebo to jistě věz, že tma jest neznánie Boha a smrt duši jestiť modlám slúžiti. p A co muože větší oslepení býti, než Boha zapomenúti? I vece Barlaam králi: „Slyš, králi, pověst, že pravil mi jeden múdrý člověk jeden příklad - a ti všichni podobni sú k tomu, kteříž slúží cizím bohuom a modlám se klanějí-: Byl jeden člověk, popadl ptáčka jednoho mladého, a snad slavíčka. A když toho ptáčka chtieše zabiti, tehdy tomu ptáčku byla dána řeč, i promluvil ten ptáček k tomu člověku a řka:,Co tím lepí budeš, když mě zabíš? Neb mnú syt nebudeš; ale pustíš-li mě, dámť tobě truoje naučenie, že, budeš-li toho poslúchati, toběť se to bude dobře hoditi." A ten člověk slíbil ptáčka toho pustiti, jestliže mu poví co potřebného. A ptáček k němu vece: »Tomuto tě učím: Nikdy neželej ztracené věci. Druhé toto: Nehledaj toho, čehož nemuožeš dosáhnúti. A třetí toto, aby nevěřil tomu, 40 což jest nepodobné k věření. Pomniž toho uposlúchati!“ A když ten člověk ptáčka toho pustil, tehda ten ptáček, aby toho zkusil, uposlúchá-li jeho rady, proletuje se vysoce vece k tomu muži: ,O, kterak si zlú radu měl, že s' mě pustil, a kterak si ztratil veliký poklad, neb jest ve mně drahý ká- 45 men jako pštrosové vajce, tak veliký!“ A ten muž, uslyšev to, velmi se smútil, i poče lúditi ptáčka, zda by jej zase po- lapil. A ptáček jemu vece: »Jižť vidím, že s' nemúdrý a mé si řeči ne uposlechl; rád si slyšel, ale úžitka z toho žádného 20 25 30 35 96a 96b 255
Strana 256
97a 50 si nevzal. Nebť sem řekl, aby neželel ztracené věci, kteráž nemuož býti navrácena; a já vidím, že s' se smútil a jest toho srdečně žel, že s' mě pustil. A opět sem řekl: Nehledaj toho, čehož dosáhnúti nemuožeš; a ty hledáš mne popad- núti, a já vysoko léci a již umiem se tebe střieci. A takéť 55 sem řekl, aby nevěřil nepodobnému; a ty s' tomu uvěřil, žeť sem řekl: Jestiť ve mně drahý kámen, veliký jako pštrosové vajce; a já sem mnoho menší než to vajce." Takéž ty, králi, ješto se modlám klaníš a mnohému věříš nepodobnému a chceš vysokým věcem skrytým rozuměti, jimžto zde nesrozumíš, aniž to muožeš svým smyslem stih- núti. Nebo všechno to jest skryto před očima našima, a pro to tomu máme věřiti, nebo viera má nás dovésti plného rozumu. A poněvadž tě povolal Pán Buoh z bluduov po- hanských, vstaň a jdi po tom povolání a nemeškaj sebe; 65 a zuostaň modl, nebť sú to bohové němí, slepí a hluší a je- denť se druhému protiví. Protož přistup k Bohu našemu jednomu; nebť v naší vieře nenie viece bohuov ani pánuov, ale jediný Pán Buoh, Otec ne beský, z něhož vše dobré po- chází, a jediný Pán Kristus, kterýž jest stvořil nebe i zemi, 70 a skrze něho všecko jest stvořeno v nebi i v zemi, vidomé i nevidomé věci i všichni řádové andělští jsú od něho stvo- řeni, a jeden Duch svatý, v němžto všechno jest stvořeno i všechno zřízeno; nebo Pán Buoh, jenž obživuje, Duch dobrý, Duch upřímý, Duch Utěšitel a Duch pravdy, těch 75 tří osob každá jest plný Buoh, avšak ne tři Bohové. Jakýž Otec, takýž Syn, takýž Duch svatý. V těch třech osobách jedno (jest božské přirozenie, jedno) královstvo, jedna moc, jedna chvála, jedna podstata. Dílnost jest v ůsobách, ale jednota v božství: jeden jest Otec, k němuž zvláště přísluší 80 býti nerozenému; jeden jest Syn, jemuž jest zvláštnost býti od Otce rozeným a nevýmluvným; jeden Duch svatý, k ně- muž zvláště přísluší to, že pochodí od Otce i od Syna. A tak, vidúce z Uotce světlo, z Syna světlo, v světlu Ducha sva- 60 256
97a 50 si nevzal. Nebť sem řekl, aby neželel ztracené věci, kteráž nemuož býti navrácena; a já vidím, že s' se smútil a jest toho srdečně žel, že s' mě pustil. A opět sem řekl: Nehledaj toho, čehož dosáhnúti nemuožeš; a ty hledáš mne popad- núti, a já vysoko léci a již umiem se tebe střieci. A takéť 55 sem řekl, aby nevěřil nepodobnému; a ty s' tomu uvěřil, žeť sem řekl: Jestiť ve mně drahý kámen, veliký jako pštrosové vajce; a já sem mnoho menší než to vajce." Takéž ty, králi, ješto se modlám klaníš a mnohému věříš nepodobnému a chceš vysokým věcem skrytým rozuměti, jimžto zde nesrozumíš, aniž to muožeš svým smyslem stih- núti. Nebo všechno to jest skryto před očima našima, a pro to tomu máme věřiti, nebo viera má nás dovésti plného rozumu. A poněvadž tě povolal Pán Buoh z bluduov po- hanských, vstaň a jdi po tom povolání a nemeškaj sebe; 65 a zuostaň modl, nebť sú to bohové němí, slepí a hluší a je- denť se druhému protiví. Protož přistup k Bohu našemu jednomu; nebť v naší vieře nenie viece bohuov ani pánuov, ale jediný Pán Buoh, Otec ne beský, z něhož vše dobré po- chází, a jediný Pán Kristus, kterýž jest stvořil nebe i zemi, 70 a skrze něho všecko jest stvořeno v nebi i v zemi, vidomé i nevidomé věci i všichni řádové andělští jsú od něho stvo- řeni, a jeden Duch svatý, v němžto všechno jest stvořeno i všechno zřízeno; nebo Pán Buoh, jenž obživuje, Duch dobrý, Duch upřímý, Duch Utěšitel a Duch pravdy, těch 75 tří osob každá jest plný Buoh, avšak ne tři Bohové. Jakýž Otec, takýž Syn, takýž Duch svatý. V těch třech osobách jedno (jest božské přirozenie, jedno) královstvo, jedna moc, jedna chvála, jedna podstata. Dílnost jest v ůsobách, ale jednota v božství: jeden jest Otec, k němuž zvláště přísluší 80 býti nerozenému; jeden jest Syn, jemuž jest zvláštnost býti od Otce rozeným a nevýmluvným; jeden Duch svatý, k ně- muž zvláště přísluší to, že pochodí od Otce i od Syna. A tak, vidúce z Uotce světlo, z Syna světlo, v světlu Ducha sva- 60 256
Strana 257
tého, svatost béřeme ve třech osobách, vzdávajíc chválu v božství jednomu. A toť jest pravý jediný Buoh v Trojici poznaný. Nebo skrze něho a z něho a v něm jsú všecky věci. A protoť sem poslán k tobě, | abych tě naučil tomu, je- muž já sem naučen, a to, ješto sem držel do mé starosti. Protož, uvěříš-li a křest přijmeš-li; spasen budeš; pakli neuvěříš, zahyneš. Neb tyto věci, kteréž máš zde a v nich se kocháš, v chvále zboží a v rozkoši, v mladosti, v kráse — neb to věz, králi, že svět jest obluda a všeť skuoro mine: i sám ty tu budeš, <ač se i nechce, vyvržen budeš> z světa a v ma- lém hrobu budeš zavřien, a duše tvá nenalezne utěšeniec, jediné tühu, biedu a hoře, a přátelé tebe zapomenůú; a až do súdného dne bude duše tvá tam u vězení, a pak v <své tělo> vrácena bude, a potom s tělem i s duší poddána bude mukám, jestliže staneš v bludu a v nevěře. Pakli uposlüchás toho, ješto tě volá po sobě k spasení tvému, a přistúpíiš k němu s žádostí a s veselím, budeš osvícen světlem jeho a vším srdcem jeho budeš následovati, na nic nedbaje, nebudeš se hruozy strachovati na věky.“ XVIII TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA, CO BY BYLO POTREBIE KE KRTU, A PROSÍ, ABY JEHO NAUCIL Vece král Jozafat k Barlaamovi: ,,Pane mily, v$emut vé- řím, co pravis. Neb sem já tak byl naučen o službě modl, a již, maje od tebe | naucenie, Ze to jest blud, hned to opus- tím a žádám, abych byl slůha Pána Boha všemohúcicho; a hotovt sem křest přijietí a to, což mě naučíš, chciť toho ostati a to zachovati. Ale prosím tebe, pověz mi, kterak se mám mieti, když již křest přijmu: to-li jest dosti k spasení, viera a kitíti se, &-li Jest k tomu co jiného třeba ?“ 17 Knížky o hře šachové 257 85 97b 90 95 100 5 98a
tého, svatost béřeme ve třech osobách, vzdávajíc chválu v božství jednomu. A toť jest pravý jediný Buoh v Trojici poznaný. Nebo skrze něho a z něho a v něm jsú všecky věci. A protoť sem poslán k tobě, | abych tě naučil tomu, je- muž já sem naučen, a to, ješto sem držel do mé starosti. Protož, uvěříš-li a křest přijmeš-li; spasen budeš; pakli neuvěříš, zahyneš. Neb tyto věci, kteréž máš zde a v nich se kocháš, v chvále zboží a v rozkoši, v mladosti, v kráse — neb to věz, králi, že svět jest obluda a všeť skuoro mine: i sám ty tu budeš, <ač se i nechce, vyvržen budeš> z světa a v ma- lém hrobu budeš zavřien, a duše tvá nenalezne utěšeniec, jediné tühu, biedu a hoře, a přátelé tebe zapomenůú; a až do súdného dne bude duše tvá tam u vězení, a pak v <své tělo> vrácena bude, a potom s tělem i s duší poddána bude mukám, jestliže staneš v bludu a v nevěře. Pakli uposlüchás toho, ješto tě volá po sobě k spasení tvému, a přistúpíiš k němu s žádostí a s veselím, budeš osvícen světlem jeho a vším srdcem jeho budeš následovati, na nic nedbaje, nebudeš se hruozy strachovati na věky.“ XVIII TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA, CO BY BYLO POTREBIE KE KRTU, A PROSÍ, ABY JEHO NAUCIL Vece král Jozafat k Barlaamovi: ,,Pane mily, v$emut vé- řím, co pravis. Neb sem já tak byl naučen o službě modl, a již, maje od tebe | naucenie, Ze to jest blud, hned to opus- tím a žádám, abych byl slůha Pána Boha všemohúcicho; a hotovt sem křest přijietí a to, což mě naučíš, chciť toho ostati a to zachovati. Ale prosím tebe, pověz mi, kterak se mám mieti, když již křest přijmu: to-li jest dosti k spasení, viera a kitíti se, &-li Jest k tomu co jiného třeba ?“ 17 Knížky o hře šachové 257 85 97b 90 95 100 5 98a
Strana 258
98b Tehda Barlaam vece králi: „Když již po křtu omyt bu- deš, ode všech hříchuov máš se již zdržeti a pilně se jich 15 varovati, aby se jimi zase nezšeredil a své duše neumrtvil. Neboť praví sv. Pavel: „Bratří! Když sme hřiechem mrtvi, kterak opět muožem v hřiechu živi býti?“ A protož máš se hřiechuov vystřiehati a dobrý základ viery svaté a skutkuov zachovati. Nebo viera bez skutkuov mrtva jest, takéž i skut- 20 ci bez viery. Nebo jinde die sv. Pavel: „Duchem choďte, a žádostí tělesných nedokonáte. A jsúť zevní skutci těla tito: cizoložstvo, nečistota, smilstvo, služba modlám, kúzla, nepřiezni, svárové, hněv, závist a nenávist a jiných ve zlém následovati. A ktož koli takové činí věci, ten nebude mieti královstvie Božieho. Ale úžitek Ducha svatého jest milost, radost v dobrém, pokoj, trpělivost ] a čekánie slibu Božieho." A dobrým má býti v ctnosti a šlechetnosti tichost, viera, čistota i duše pokora, srdečné skrúšenie, almužna, lítost bližnieho svého, nepamět zlého, snažné pokánie všech hřie- 30 chuov a takové k tomu podobné jiné, ješto se drží v hro- madě, jako řebřík drží se stupni (v hromadě spolkem), aby po nich duše vešla do nebes. Tyť věci mají po křtu držieny býti, a co jest tomu protiv- ného, toho se máš pilně varovati. A pakli se kto po obmytí 35 křtu svatého v hřiechy navrátí, jižť učiní jako pes, (zase se k svému vývratku navrátě), a svině, kteráž se u vodě zmyje a potom zase do bláta vejde. An o tom řekl Pán Kristus: „Když výde nečistý duch od člověka, chodí a hledá bydla, a nenalezna i navrátí se s jinými dábly do toho místa, odka- 40 vadž jest vyšel, a tu budú bydleti, i bude huoře tomu člo- věku nežli prvé.“ Protož, králi, vzdrž se od toho pilně po křtu, aby se opět hřiechem nezprznil, a přikázaní Boží aby vždy plnil a jeho ostřiehal. Neb jest Pán Kristus svým učedlníkuom rozkázal, 45 aby šli po všem světě, kážíce nebeské království a křtíce ve jméno Otce i Syna i Ducha svatého a učiece je, aby 25 258
98b Tehda Barlaam vece králi: „Když již po křtu omyt bu- deš, ode všech hříchuov máš se již zdržeti a pilně se jich 15 varovati, aby se jimi zase nezšeredil a své duše neumrtvil. Neboť praví sv. Pavel: „Bratří! Když sme hřiechem mrtvi, kterak opět muožem v hřiechu živi býti?“ A protož máš se hřiechuov vystřiehati a dobrý základ viery svaté a skutkuov zachovati. Nebo viera bez skutkuov mrtva jest, takéž i skut- 20 ci bez viery. Nebo jinde die sv. Pavel: „Duchem choďte, a žádostí tělesných nedokonáte. A jsúť zevní skutci těla tito: cizoložstvo, nečistota, smilstvo, služba modlám, kúzla, nepřiezni, svárové, hněv, závist a nenávist a jiných ve zlém následovati. A ktož koli takové činí věci, ten nebude mieti královstvie Božieho. Ale úžitek Ducha svatého jest milost, radost v dobrém, pokoj, trpělivost ] a čekánie slibu Božieho." A dobrým má býti v ctnosti a šlechetnosti tichost, viera, čistota i duše pokora, srdečné skrúšenie, almužna, lítost bližnieho svého, nepamět zlého, snažné pokánie všech hřie- 30 chuov a takové k tomu podobné jiné, ješto se drží v hro- madě, jako řebřík drží se stupni (v hromadě spolkem), aby po nich duše vešla do nebes. Tyť věci mají po křtu držieny býti, a co jest tomu protiv- ného, toho se máš pilně varovati. A pakli se kto po obmytí 35 křtu svatého v hřiechy navrátí, jižť učiní jako pes, (zase se k svému vývratku navrátě), a svině, kteráž se u vodě zmyje a potom zase do bláta vejde. An o tom řekl Pán Kristus: „Když výde nečistý duch od člověka, chodí a hledá bydla, a nenalezna i navrátí se s jinými dábly do toho místa, odka- 40 vadž jest vyšel, a tu budú bydleti, i bude huoře tomu člo- věku nežli prvé.“ Protož, králi, vzdrž se od toho pilně po křtu, aby se opět hřiechem nezprznil, a přikázaní Boží aby vždy plnil a jeho ostřiehal. Neb jest Pán Kristus svým učedlníkuom rozkázal, 45 aby šli po všem světě, kážíce nebeské království a křtíce ve jméno Otce i Syna i Ducha svatého a učiece je, aby 25 258
Strana 259
všechno drželi, co jest jim rozkázal a což jest je učil. Neb tak jest učil Pán Kristus své učedlníky řka: Blažení chudí du- chem, neb jich jest království nebeské. Blažení sú, ješto truchlejí, neb budú utěšeni. Blažení tiší, nebo budú vlád- 50 núti zemi. Blažení sú ti, jenž žieznějí a lačnějí spravedlnosti, neb budú nasyceni. Blažení milosrdní, nebo oni milosrden- ství dojdú. Blažení čistého srdce, neb oni Boha uzřie. Bla- žení, kteříž protivenství trpí pro spravedlnost, nebo jich jest veliká odplata v království Božím. Blažení pokojní, neb oni 5s synové Boží nazváni budú.“ A potom jiné mnohé věci při- kázal Syn Boží každému činiti a tak vésti, chce-li s ním v království Božím přebývati a s ním se tam věčně radovati. 99а XIX TUTO BARLAAM UČÍ JOZAFATA, KTERÁK MÁ POKÁNIE ČINITI, A DÁVÁ JEMU PŘÍKLAD Z PÍSMA SVATÉHO Slyše ty řeči král Jozafat, vece k Barlaamovi: „Muži 5 Boží! Jakož já vidím a od tebe slyším, nebudu-li já pilen těch všech věcí, jakož ty pravíš, (a těch ustavení) držeti po křtu a přestúpím z těch které, nedojdu té náděje z úmysla mého." Vece jemu Barlaam: „Nerod sobe tak my sliti. Nebo Pán 10 996 Buoh chtěl jest pro lidské spasenie člověkem býti a on jest věděl křechkost (!) lidskú, učinil jest lékarství tomu a dal jest tomu moc pokání své smrti, že jest dal hřiechóm odpuš- těnie. (Ale toť jest pravda, že ne tak lehce přijde pokánie plné jako křtem prvním očištění, ale s prací a s úsilím dobyti očištěnie druhého). Nebo množství hřiechuov nepřemuož milosrdenstvie Božieho, ač se prvé uteče ku pokání, než by smrt zachvátila; nebo tam po smrti pokání nemá té moci, 15 259
všechno drželi, co jest jim rozkázal a což jest je učil. Neb tak jest učil Pán Kristus své učedlníky řka: Blažení chudí du- chem, neb jich jest království nebeské. Blažení sú, ješto truchlejí, neb budú utěšeni. Blažení tiší, nebo budú vlád- 50 núti zemi. Blažení sú ti, jenž žieznějí a lačnějí spravedlnosti, neb budú nasyceni. Blažení milosrdní, nebo oni milosrden- ství dojdú. Blažení čistého srdce, neb oni Boha uzřie. Bla- žení, kteříž protivenství trpí pro spravedlnost, nebo jich jest veliká odplata v království Božím. Blažení pokojní, neb oni 5s synové Boží nazváni budú.“ A potom jiné mnohé věci při- kázal Syn Boží každému činiti a tak vésti, chce-li s ním v království Božím přebývati a s ním se tam věčně radovati. 99а XIX TUTO BARLAAM UČÍ JOZAFATA, KTERÁK MÁ POKÁNIE ČINITI, A DÁVÁ JEMU PŘÍKLAD Z PÍSMA SVATÉHO Slyše ty řeči král Jozafat, vece k Barlaamovi: „Muži 5 Boží! Jakož já vidím a od tebe slyším, nebudu-li já pilen těch všech věcí, jakož ty pravíš, (a těch ustavení) držeti po křtu a přestúpím z těch které, nedojdu té náděje z úmysla mého." Vece jemu Barlaam: „Nerod sobe tak my sliti. Nebo Pán 10 996 Buoh chtěl jest pro lidské spasenie člověkem býti a on jest věděl křechkost (!) lidskú, učinil jest lékarství tomu a dal jest tomu moc pokání své smrti, že jest dal hřiechóm odpuš- těnie. (Ale toť jest pravda, že ne tak lehce přijde pokánie plné jako křtem prvním očištění, ale s prací a s úsilím dobyti očištěnie druhého). Nebo množství hřiechuov nepřemuož milosrdenstvie Božieho, ač se prvé uteče ku pokání, než by smrt zachvátila; nebo tam po smrti pokání nemá té moci, 15 259
Strana 260
100a ale zde v tomto světě a v životě muož pokání pravé zbaviti 20 hřiecha: buďte hřieši kteřížkoli, vždy jest nad to milost Boží. Protož Hospodin učinil jest čas (z) své milosti, v níž by se obrátě hřiešný člověk nalezl milost ku pokání, sám nad sebú své viny pomstě; a ktož ten čas obmešká, tomu bude věčná pokuta dána Boží spravedlnosti, že jest proti věčnému Bohu 25 směl hřešiti: jakož zde své (zlé) vuole neproměnil, tak tam bude trpěti věčně. Ale že jest Pán Buoh zde na tomto světě dal moc pokání pro vylití drahé krve Syna Božieho za hřiechy lidské, a to nám všudy Písmo ukazuje. Najprvé svaté čtenie die: ,Počel Ježíš činiti a potom učiti a řka: Čiňte pokání, nebť se vám přiblíží království nebeské. A v jedné pohádce die o jednom synu, I ješto, vzev diel od otce svého, šel do daleké vlasti a tam jest vešken statek ztrávil a zmrhal, živ jsa s nečistými ženami. A když byl veliký hlad v zemi, přídržal se jednoho 35 měštěnína té vlasti a ten jemu kázal svině pásti. A potom, jsa u veliké tak núzi, žádal, aby se mláta nasytil, jímžto svině krmili, a nenie jemu dáno. I poče mysliti sám v sobě a řka: ,Ó, co jest pacholkuov u mého otce v domu, ješto mají dosti chleba, a já tuto hladem mru. Puojdu k uotci 40 a diem jemu: Otče, shřešil sem v nebe i proti tobě, a jižť nejsem hoden býti synem tvým; ale učiň mě jako jednoho z sluh tvých!“ A vstav i šel k otci. A když ještě byl daleko, uzřel jeho otec, a hnut jsa milosrdenstvím, přiběh objal jeho a políbil jeho a navrátil jej v dřevní duostojenství. A maje 45 toho radost, učinil hody veliké, protože jest nalezl ztrace- ného syna. A skrze tu pověst Pán Buoh miení, že, jako ten otec milostivě přijal syna svého, tak Pán Buoh každého hřiešníka přijme milostivě k své svaté milosti, když se na- vrátí ku pokání. Potom Pán Buoh o jiných pověstech mnohých (pravil jest. Také pravil o někakém pastýři, ješto měl sto ovec, a ztrativ jednu, i necha devadesáti a devieti na púšti i šel jest 30 50 260
100a ale zde v tomto světě a v životě muož pokání pravé zbaviti 20 hřiecha: buďte hřieši kteřížkoli, vždy jest nad to milost Boží. Protož Hospodin učinil jest čas (z) své milosti, v níž by se obrátě hřiešný člověk nalezl milost ku pokání, sám nad sebú své viny pomstě; a ktož ten čas obmešká, tomu bude věčná pokuta dána Boží spravedlnosti, že jest proti věčnému Bohu 25 směl hřešiti: jakož zde své (zlé) vuole neproměnil, tak tam bude trpěti věčně. Ale že jest Pán Buoh zde na tomto světě dal moc pokání pro vylití drahé krve Syna Božieho za hřiechy lidské, a to nám všudy Písmo ukazuje. Najprvé svaté čtenie die: ,Počel Ježíš činiti a potom učiti a řka: Čiňte pokání, nebť se vám přiblíží království nebeské. A v jedné pohádce die o jednom synu, I ješto, vzev diel od otce svého, šel do daleké vlasti a tam jest vešken statek ztrávil a zmrhal, živ jsa s nečistými ženami. A když byl veliký hlad v zemi, přídržal se jednoho 35 měštěnína té vlasti a ten jemu kázal svině pásti. A potom, jsa u veliké tak núzi, žádal, aby se mláta nasytil, jímžto svině krmili, a nenie jemu dáno. I poče mysliti sám v sobě a řka: ,Ó, co jest pacholkuov u mého otce v domu, ješto mají dosti chleba, a já tuto hladem mru. Puojdu k uotci 40 a diem jemu: Otče, shřešil sem v nebe i proti tobě, a jižť nejsem hoden býti synem tvým; ale učiň mě jako jednoho z sluh tvých!“ A vstav i šel k otci. A když ještě byl daleko, uzřel jeho otec, a hnut jsa milosrdenstvím, přiběh objal jeho a políbil jeho a navrátil jej v dřevní duostojenství. A maje 45 toho radost, učinil hody veliké, protože jest nalezl ztrace- ného syna. A skrze tu pověst Pán Buoh miení, že, jako ten otec milostivě přijal syna svého, tak Pán Buoh každého hřiešníka přijme milostivě k své svaté milosti, když se na- vrátí ku pokání. Potom Pán Buoh o jiných pověstech mnohých (pravil jest. Také pravil o někakém pastýři, ješto měl sto ovec, a ztrativ jednu, i necha devadesáti a devieti na púšti i šel jest 30 50 260
Strana 261
hledat oné ztracené, až ji i nalezl. A vzav ji na své plece, přinesl ji k oněm, a pozvav přátel, vesel byl s nimi, že jest nalezl tu ztracenú ovci. Takéž praví Kristus, že radost jest anjelóm), když jeden hřiešník obrátí se a pokání učiní. A svatý Petr shřešiv Pána Krista zapřel, lekl se smrti, jsa předvědín: vzpomenul na řeč Pána Krista, vyšel ven a pla- kal hořce, a tak obmyl svuoj hřiech pláčem a lkáním, že mu to Pán Buoh odpustil. A protož, milý králi Jozafate, rozpomena se na své zlé, vstaň s Boží pomocí od hřiecha a stuoj v čistotě a bojuj proti hřiechu. Neb jinde die Pán Buoh: Obratte se ke mně, " a jáť se obrátím k vám.“ 55 60 100b XX TUTO BARLAAM DOVODÍ JOZAFATOVI PÍSMEM ROZLIČNÝM O ROZKOŠI ROZLIČNÉ TOHO SVĚTA, ŽE JEST MARNOST Uslyšev to král Jozafat, vece Barlaamovi: „Jižť já to 5 vidím, že v tomto životě nelze se hřiechuov káti ani ucho- vati; a kterakž koli muož pokánie druhé učiniti, avšak těžké jest pr(a)vé pokánie, a kto to vie, přijde-li ta srdečná žá- dost, aby plakal na své hřiechy? Jáť bych rád, by mi ukázal tu cestu bezpečnější, v níž bych mohl ostřichati cesty a vuole Božie, abych, vezma pravé obmytie, potom se nezšeredil a nebyl v nemilosti Pánu Bohu." Tehda vece Barlaam: „O králi, na pravdu se rozmýšlíš, a jáť sem z těch, ješto mám péči na to. Neb to ty vieš, králi, že jest nesnadné s smolú se obierati, aby sebe nezmazal a nezšeredil: takéž jest nesnadné, králi, podlé světa živ jsa a v práci světské obierati se aneb v rozkoši (sbožie, v lidech rozličných obyčejóv) státi a modliti se, jakož Pán Kristus sám praví a řka: »Žádný nemuož dvěma pánoma slúžiti, 10 15 101a 261
hledat oné ztracené, až ji i nalezl. A vzav ji na své plece, přinesl ji k oněm, a pozvav přátel, vesel byl s nimi, že jest nalezl tu ztracenú ovci. Takéž praví Kristus, že radost jest anjelóm), když jeden hřiešník obrátí se a pokání učiní. A svatý Petr shřešiv Pána Krista zapřel, lekl se smrti, jsa předvědín: vzpomenul na řeč Pána Krista, vyšel ven a pla- kal hořce, a tak obmyl svuoj hřiech pláčem a lkáním, že mu to Pán Buoh odpustil. A protož, milý králi Jozafate, rozpomena se na své zlé, vstaň s Boží pomocí od hřiecha a stuoj v čistotě a bojuj proti hřiechu. Neb jinde die Pán Buoh: Obratte se ke mně, " a jáť se obrátím k vám.“ 55 60 100b XX TUTO BARLAAM DOVODÍ JOZAFATOVI PÍSMEM ROZLIČNÝM O ROZKOŠI ROZLIČNÉ TOHO SVĚTA, ŽE JEST MARNOST Uslyšev to král Jozafat, vece Barlaamovi: „Jižť já to 5 vidím, že v tomto životě nelze se hřiechuov káti ani ucho- vati; a kterakž koli muož pokánie druhé učiniti, avšak těžké jest pr(a)vé pokánie, a kto to vie, přijde-li ta srdečná žá- dost, aby plakal na své hřiechy? Jáť bych rád, by mi ukázal tu cestu bezpečnější, v níž bych mohl ostřichati cesty a vuole Božie, abych, vezma pravé obmytie, potom se nezšeredil a nebyl v nemilosti Pánu Bohu." Tehda vece Barlaam: „O králi, na pravdu se rozmýšlíš, a jáť sem z těch, ješto mám péči na to. Neb to ty vieš, králi, že jest nesnadné s smolú se obierati, aby sebe nezmazal a nezšeredil: takéž jest nesnadné, králi, podlé světa živ jsa a v práci světské obierati se aneb v rozkoši (sbožie, v lidech rozličných obyčejóv) státi a modliti se, jakož Pán Kristus sám praví a řka: »Žádný nemuož dvěma pánoma slúžiti, 10 15 101a 261
Strana 262
25 101b 35 20 to jest Bohu a dáblu. A sv. Pavel jinde die: „Bratrie! Ne- milujte světa ani toho, což jest na světě. A toť jest na světě: žádost těla, žádost očí a pýcha života. A potom svět sejde a žádost jeho pomine; ale ktož činí vuoli Boží, tenť na věky zuostane." A to slyšiece mnozí lidé světí: „Skrze mnohé protivné věci musíme vjíti do království nebeského,“ snažili sú se, aby po křtu (bez poškvrny) svú nevinnost zachovali. A někteří sú míle ten křest přijali, a vzevše poslednie obmytie, i pro- lili sú svú krev pro Pána Ježíše Krista a pro vieru křesťan- 30 skú. Neb i to křest slove, skrze smrt obmytie hřiechuov. O, co jest svatých, jenž sú svú krev prolili pro Jezu Krista a pro pravdu a vieru křesťanskú, ješto již kralují s Pánem Jezu Kristem, přemohše smrt od protivníkuov a od násilní- kuov, jichžto i kosti ctíme, protože mají u věčné chvále býti. A když sú ti ukrutní tyrannové z hynuli a králové křesťanští kralovali a čas přišel pokoje všemu z milosti Boží, hrozné sú múky trpěli, aby duše své zachovali čisté Bohu, a obět čistú a nepoškvrněnú Pánu Bohu sú obětovali, sami jdúce dob- rovolně na múky. Nebo někteří sú se vzdálili od tohoto 40 světa i od lidí a nikdy s lidmi nejsú; někteří sú a bydlé v svých domích zvláště od sebe každý a scházejí se spolu a tu obět živú obětují a tělo a krev Pána Jezu Krista přijí- mají, jenž jest Pán Kristus svým věrným ten dar ostavil; a tu jeden druhého napomíná ke všemu dobrému a vystřie- 45 há je od zlého. A tu, pomluviece spolu o vše dobré, rozejdú se do svých bydel a do domuov, majíce v svém srdci ty úži- tečné řeči. A — jakož die sám Spasitel —,kdež sta dva anebo tří, mluviece o dobrém, jáť sem sám mezi nimi.“ A jiní sú pak vyšli na púšť, opustivše všecko své zboží, království, roz- 50 koše, ženy a děti, a tam milému Pánu Bohu slúžili, útrpný život vedli; a tak sú se ponížili, aby tam na věky byli po- výšeni, a také patřiec a hlediec k věčnému království, ješto jest připraveno těm, ktož se bojí Pána Boha všemohúcieho. 262
25 101b 35 20 to jest Bohu a dáblu. A sv. Pavel jinde die: „Bratrie! Ne- milujte světa ani toho, což jest na světě. A toť jest na světě: žádost těla, žádost očí a pýcha života. A potom svět sejde a žádost jeho pomine; ale ktož činí vuoli Boží, tenť na věky zuostane." A to slyšiece mnozí lidé světí: „Skrze mnohé protivné věci musíme vjíti do království nebeského,“ snažili sú se, aby po křtu (bez poškvrny) svú nevinnost zachovali. A někteří sú míle ten křest přijali, a vzevše poslednie obmytie, i pro- lili sú svú krev pro Pána Ježíše Krista a pro vieru křesťan- 30 skú. Neb i to křest slove, skrze smrt obmytie hřiechuov. O, co jest svatých, jenž sú svú krev prolili pro Jezu Krista a pro pravdu a vieru křesťanskú, ješto již kralují s Pánem Jezu Kristem, přemohše smrt od protivníkuov a od násilní- kuov, jichžto i kosti ctíme, protože mají u věčné chvále býti. A když sú ti ukrutní tyrannové z hynuli a králové křesťanští kralovali a čas přišel pokoje všemu z milosti Boží, hrozné sú múky trpěli, aby duše své zachovali čisté Bohu, a obět čistú a nepoškvrněnú Pánu Bohu sú obětovali, sami jdúce dob- rovolně na múky. Nebo někteří sú se vzdálili od tohoto 40 světa i od lidí a nikdy s lidmi nejsú; někteří sú a bydlé v svých domích zvláště od sebe každý a scházejí se spolu a tu obět živú obětují a tělo a krev Pána Jezu Krista přijí- mají, jenž jest Pán Kristus svým věrným ten dar ostavil; a tu jeden druhého napomíná ke všemu dobrému a vystřie- 45 há je od zlého. A tu, pomluviece spolu o vše dobré, rozejdú se do svých bydel a do domuov, majíce v svém srdci ty úži- tečné řeči. A — jakož die sám Spasitel —,kdež sta dva anebo tří, mluviece o dobrém, jáť sem sám mezi nimi.“ A jiní sú pak vyšli na púšť, opustivše všecko své zboží, království, roz- 50 koše, ženy a děti, a tam milému Pánu Bohu slúžili, útrpný život vedli; a tak sú se ponížili, aby tam na věky byli po- výšeni, a také patřiec a hlediec k věčnému království, ješto jest připraveno těm, ktož se bojí Pána Boha všemohúcieho. 262
Strana 263
A blažení sú ti, kteříž, znamenajíc budúcí věci, i opustili sú nestatečnost tohoto světa, vidúce neustavičnost lida, i k věč- 55 nému se životu přiblížili.“ 102a XXI TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA O TOMTO BÍDNÉM SVĚTĚ, KTERAK BY SE JEHO MĚL VYSTŘIEHATI A PO NĚM NESTÁTI ETC. „Slyš, králi, a pilně znamenaj o těch zemských věcech. 5 I já, Barlaam, také následuji podlé své (m)iery, neb bych rád dosáhl těch svatých mužuov svrchovánie toho, kteří sú v tom stavu byli slovútni. A jest nás viece na púšti, ješto sme sobě ten stav zvolili a tuto postavu sme na se vzali i takový máme kroj rúcha; a tím máme ustavičné napomínaní, aby- chom k hřiechu vuole neměli a táhli se k té čistotě, kteráž nám dána jest na křtu. A protož, držíce to napomenutie, máme je na paměti, kterak sú se dřevní Otcové (světí měli a v tom stavu se obierali), ostavše všie milosti a libosti to- hoto světa, a tu sú všechny věci světské opustili. Neb nic 15 pevného ani stálého na tomto světě nenie, neb jednak člo- věka povýší, jednak ponížie. A co jest svět? Jedno lestný nepřietel svým přáteluom, neb mnozí sú proto zhynuli, ktož sú světu slúžili, dávaje jim křivé sliby, aby je zklamal, přitáhna je k sobě, a když se najméně nadějí, porazí je, i padnú v nemoc a lehnú, a smrt přijdúc, odejme od nich vše dobré. Toť jeho odplata, toť slibové jeho, anť k ničemuž nebude moci pomoci, a toběť se bude zdáti velmi milý a velmi sladký, a potom bude velmi hořký a protivný. Neboť dnes dává rozkoš a zdraví, sílu a 25 krásu - a nazajtří nemoc, bolest, túhu s hořem; dnes čest krá- lovskú, dnes panuješ - a zajtra ztratíš panství; jednak bohat, jednak chud, jednak vzácný, jednak mrzutý, a najposléze 10 20 102b 263
A blažení sú ti, kteříž, znamenajíc budúcí věci, i opustili sú nestatečnost tohoto světa, vidúce neustavičnost lida, i k věč- 55 nému se životu přiblížili.“ 102a XXI TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA O TOMTO BÍDNÉM SVĚTĚ, KTERAK BY SE JEHO MĚL VYSTŘIEHATI A PO NĚM NESTÁTI ETC. „Slyš, králi, a pilně znamenaj o těch zemských věcech. 5 I já, Barlaam, také následuji podlé své (m)iery, neb bych rád dosáhl těch svatých mužuov svrchovánie toho, kteří sú v tom stavu byli slovútni. A jest nás viece na púšti, ješto sme sobě ten stav zvolili a tuto postavu sme na se vzali i takový máme kroj rúcha; a tím máme ustavičné napomínaní, aby- chom k hřiechu vuole neměli a táhli se k té čistotě, kteráž nám dána jest na křtu. A protož, držíce to napomenutie, máme je na paměti, kterak sú se dřevní Otcové (světí měli a v tom stavu se obierali), ostavše všie milosti a libosti to- hoto světa, a tu sú všechny věci světské opustili. Neb nic 15 pevného ani stálého na tomto světě nenie, neb jednak člo- věka povýší, jednak ponížie. A co jest svět? Jedno lestný nepřietel svým přáteluom, neb mnozí sú proto zhynuli, ktož sú světu slúžili, dávaje jim křivé sliby, aby je zklamal, přitáhna je k sobě, a když se najméně nadějí, porazí je, i padnú v nemoc a lehnú, a smrt přijdúc, odejme od nich vše dobré. Toť jeho odplata, toť slibové jeho, anť k ničemuž nebude moci pomoci, a toběť se bude zdáti velmi milý a velmi sladký, a potom bude velmi hořký a protivný. Neboť dnes dává rozkoš a zdraví, sílu a 25 krásu - a nazajtří nemoc, bolest, túhu s hořem; dnes čest krá- lovskú, dnes panuješ - a zajtra ztratíš panství; jednak bohat, jednak chud, jednak vzácný, jednak mrzutý, a najposléze 10 20 102b 263
Strana 264
upadne v těžké múky, z světa u věčnú biedu budeš uvržen; 30 aniž těch bude želeti Pán Buoh, kteříž tak sejdú, aniž bude jiných téhož vystřiehati, ač vidí, že sú jiní zklamáni, kteříž tak sešli. Protož, kteréž k tomu tak nalezne, potáhne je, aby tak svú lstí podtrhl všechny, a těm opět huořejí puojde. XXII TUTO DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNOM ČLOVĚKU, KDYŽ UPADL V JÁMU I VIDĚL TAM VĚCI VELMI HROZNÉ 103a „Ktož světu slúží, hubenému a lestnému pánu slúžie, ješto jediné tomu což vezme, dá druhému, a opět otejma to, což jest dal, i dá jinému. Avšak hubení a slepí lidé vzdalují se od Boha bohatého a dobrého; ulehše v žádosti světských věcí a k nim svú mysl při(vázavše), ne(t)ba«jí) toho (v pa- 10 měti mieti), což potom věčného a dobrého bude, ješto jest Pán Buoh svým služebníkuom připravil. Takoví tohoto světa milovníci podobni sú jednomu člo- věku, ješto utíkal před jednorožcem, a utíkaje upadl v ně- kakú jámu velikú. A letě do té jámy, uchytil se rukama ně- 15 kakého dřeva, a vstúpiv na suk nohama, i zdálo mu se, by již tu pokoj měl aneb mohl míti. A vzhléd doluov k tomu kmenu, uzřel dvě myši, jednu bielú a druhú černú, any kořen hryzú u toho dřeva, a velmi pospěšně, a dotud hry- zúce, (že) již se málo to dřevo drželo a již mělo spadnúti. 20 A vzezřev doluov do jámy, uzřel tam na dně draka veli- kého, an naň usta rozčesl a hrozně naň hledieše, chtě jej požřieti a sehltiti. A když to dřevo padlo, uzřel tam čtyři hlavy hadové, ano sipie proti sobě, vadíce se u jeho noh. A ten muž vzezřel nad se, uzřel jest krůpě medové, ano kapí 25 z toho dřeva. A zapomenuv všeho svého nebezpečenstvie, i poče sahati těch krápí medových a poče jísti.“ 264
upadne v těžké múky, z světa u věčnú biedu budeš uvržen; 30 aniž těch bude želeti Pán Buoh, kteříž tak sejdú, aniž bude jiných téhož vystřiehati, ač vidí, že sú jiní zklamáni, kteříž tak sešli. Protož, kteréž k tomu tak nalezne, potáhne je, aby tak svú lstí podtrhl všechny, a těm opět huořejí puojde. XXII TUTO DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNOM ČLOVĚKU, KDYŽ UPADL V JÁMU I VIDĚL TAM VĚCI VELMI HROZNÉ 103a „Ktož světu slúží, hubenému a lestnému pánu slúžie, ješto jediné tomu což vezme, dá druhému, a opět otejma to, což jest dal, i dá jinému. Avšak hubení a slepí lidé vzdalují se od Boha bohatého a dobrého; ulehše v žádosti světských věcí a k nim svú mysl při(vázavše), ne(t)ba«jí) toho (v pa- 10 měti mieti), což potom věčného a dobrého bude, ješto jest Pán Buoh svým služebníkuom připravil. Takoví tohoto světa milovníci podobni sú jednomu člo- věku, ješto utíkal před jednorožcem, a utíkaje upadl v ně- kakú jámu velikú. A letě do té jámy, uchytil se rukama ně- 15 kakého dřeva, a vstúpiv na suk nohama, i zdálo mu se, by již tu pokoj měl aneb mohl míti. A vzhléd doluov k tomu kmenu, uzřel dvě myši, jednu bielú a druhú černú, any kořen hryzú u toho dřeva, a velmi pospěšně, a dotud hry- zúce, (že) již se málo to dřevo drželo a již mělo spadnúti. 20 A vzezřev doluov do jámy, uzřel tam na dně draka veli- kého, an naň usta rozčesl a hrozně naň hledieše, chtě jej požřieti a sehltiti. A když to dřevo padlo, uzřel tam čtyři hlavy hadové, ano sipie proti sobě, vadíce se u jeho noh. A ten muž vzezřel nad se, uzřel jest krůpě medové, ano kapí 25 z toho dřeva. A zapomenuv všeho svého nebezpečenstvie, i poče sahati těch krápí medových a poče jísti.“ 264
Strana 265
Tehdy Barlaam poče jemu vykládati to podobenstvie a řka: „Toto podobenstvie jest těch, kteří sú se vydali na marnost tohoto světa pro malú lahódku světskú, nevážiece sobě nebezpečenstvie. Nebo tento jednorožec nese podo- benství smrti, ješto vždy stíhá člověka, chtě pohltiti; a tento svět jest jáma; a dřevo, ješto na něm stojíme, jest život náš, a toho den i noc ujímá na všaký den aneb chvíli, jako oně dvě myši, bílá a černá, ješto ústavně hřizeta ono dřevo, a již sta je tolik ohlodala, že již minulo mnoho času, jakž sme živi, a takéž ostatek, a snad již skuoro dohlozeta. A ony čtyři hlavy hadové, ješto sipie proti sobě vadíce se, jsú čtyří živlové, z nichžto jest tělo, ješto sú protivní sobě v horkosti, studenosti, v mokrosti a suchosti; a když bude přemoženo jedno z těch, tak zhyne náš život. A onen drak znamenává 40 pekelnú propast, ješto jest usta otevřela, chtiec každého pohltiti. A ony kruopě medové jsúť libosti tohoto světa, pro něž nemúdří, jich sahajíc, nepomnie svého nebezpečenstvie velikého." 30 35 103b XXIII TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O TŘECH PŘÁTELÉCH, JEŠTO NIŽÁDNÝ NIC NESPOMOHL NA SMRTI ETC. Uslyšev ten příklad král Jozafat, poče chváliti, že jest to 5 pravá pravda] v tom podobenství a že velikú pamět činí takoví příkladové každému člověku, kterak jest tento svět velmi nebezpečný. Tehda Barlaam vece: „Slyš, králi, pověst druhú, že jest také každý podoben, ktož tento svět miluje, pánu jednomu, 10 ješto měl tři přátely. Na jednoho dbal velmi málo, jediné že jej nazieval (!) přietelem; druhého miloval více a proň mnoho činil; a najviece třetieho miloval. Potom přihodilo 104a 265
Tehdy Barlaam poče jemu vykládati to podobenstvie a řka: „Toto podobenstvie jest těch, kteří sú se vydali na marnost tohoto světa pro malú lahódku světskú, nevážiece sobě nebezpečenstvie. Nebo tento jednorožec nese podo- benství smrti, ješto vždy stíhá člověka, chtě pohltiti; a tento svět jest jáma; a dřevo, ješto na něm stojíme, jest život náš, a toho den i noc ujímá na všaký den aneb chvíli, jako oně dvě myši, bílá a černá, ješto ústavně hřizeta ono dřevo, a již sta je tolik ohlodala, že již minulo mnoho času, jakž sme živi, a takéž ostatek, a snad již skuoro dohlozeta. A ony čtyři hlavy hadové, ješto sipie proti sobě vadíce se, jsú čtyří živlové, z nichžto jest tělo, ješto sú protivní sobě v horkosti, studenosti, v mokrosti a suchosti; a když bude přemoženo jedno z těch, tak zhyne náš život. A onen drak znamenává 40 pekelnú propast, ješto jest usta otevřela, chtiec každého pohltiti. A ony kruopě medové jsúť libosti tohoto světa, pro něž nemúdří, jich sahajíc, nepomnie svého nebezpečenstvie velikého." 30 35 103b XXIII TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O TŘECH PŘÁTELÉCH, JEŠTO NIŽÁDNÝ NIC NESPOMOHL NA SMRTI ETC. Uslyšev ten příklad král Jozafat, poče chváliti, že jest to 5 pravá pravda] v tom podobenství a že velikú pamět činí takoví příkladové každému člověku, kterak jest tento svět velmi nebezpečný. Tehda Barlaam vece: „Slyš, králi, pověst druhú, že jest také každý podoben, ktož tento svět miluje, pánu jednomu, 10 ješto měl tři přátely. Na jednoho dbal velmi málo, jediné že jej nazieval (!) přietelem; druhého miloval více a proň mnoho činil; a najviece třetieho miloval. Potom přihodilo 104a 265
Strana 266
20 104b 25 se, že ten člověk měl učiniti počet králi svému, takže netušil sobě. I poče sám sobě mysliti, který by jemu odtušil a před krále s ním šel a zaň mluvil, zda by od něho mohl kterú pomoc mieti. A vstav i šel k svému jednomu přieteli, jehož nad jiné najvíce miloval, a řka jemu: ,Příteli milý, vieš to dobře, žeť sem tě najvíce miloval a tvúť sem přiezen nad jiné všecky choval; jižť mi jest veliké potřebí, spomož (!) mi a zjev mi, kterú mohu v tobě náději mieti. A ten přítel jemu odpověděl: „Jinéť mám přátely a s nimi ť musím vesel býti, nemohuť o tobě péče míti, s těmitoť mi jest ostati. Než dám ť plátna s příkrov ku pohřebu, aby tě přikryly, aby náh neležel; a jiné do mne náděje ] nebudeš mieti." A tento se smútiv i jíde k jinému příteli i řekl jemu: „Milý příteli, milovalť sem tě nad jiné, spomoz mi také v mú potřebu a zjev mi, kterú mám v tobě náději mieti. Ten jemu take odpovědě a řka: „Nemámť té práznosti, bych 30 mohl s tebú dlúho býti, neb mnoho svých věcí mám činiti a jednati; avšakť tě doprovodím k vratóm, ale hned se zase musím vrátiti a doma svých věcí hlédati." A ten člověk zarmútiv se šel od něho. A tu poznal, kterak jest měl daremnú práci a náději v těch přáteléch a kterak 35 jest to vše ztratil, což jest práce pro ně nesl. A jsa v té tesknosti, šel jest k onomu příteli třetiemu, jehož nikdy tak nemiloval ani jemu také přiezni ukázal jako oněm dvěma. A přišed k němu vece: „Příteli milý, velmiť k tobě strašlivě mluvím; nebť sem nikdy nebyl tak pilen tvé přiezni 40 a libosti, neboť sem tě řečí měl za přietele, ale skutkem sem neukázal přiezni. Avšak přišel sem k tobě v mú potřebu velikú a núze mě k tomu připudila, a nenalezl sem u jiných přátel jedné náděje ku pomoci mé. Prosím tebe velice, muožeš-li, aspoň ty mi učiň některú pomoc a pomoz mi v mé núzi.“ A ten jemu s dobrú myslí odpovědě: Milý příteli, vděk mi jest velmi, že s' mě měl za svého přítele a úfáš v mě. Chci ť rád býti k tvé pomoci; neboj se, jáť 15 105a 45 266
20 104b 25 se, že ten člověk měl učiniti počet králi svému, takže netušil sobě. I poče sám sobě mysliti, který by jemu odtušil a před krále s ním šel a zaň mluvil, zda by od něho mohl kterú pomoc mieti. A vstav i šel k svému jednomu přieteli, jehož nad jiné najvíce miloval, a řka jemu: ,Příteli milý, vieš to dobře, žeť sem tě najvíce miloval a tvúť sem přiezen nad jiné všecky choval; jižť mi jest veliké potřebí, spomož (!) mi a zjev mi, kterú mohu v tobě náději mieti. A ten přítel jemu odpověděl: „Jinéť mám přátely a s nimi ť musím vesel býti, nemohuť o tobě péče míti, s těmitoť mi jest ostati. Než dám ť plátna s příkrov ku pohřebu, aby tě přikryly, aby náh neležel; a jiné do mne náděje ] nebudeš mieti." A tento se smútiv i jíde k jinému příteli i řekl jemu: „Milý příteli, milovalť sem tě nad jiné, spomoz mi také v mú potřebu a zjev mi, kterú mám v tobě náději mieti. Ten jemu take odpovědě a řka: „Nemámť té práznosti, bych 30 mohl s tebú dlúho býti, neb mnoho svých věcí mám činiti a jednati; avšakť tě doprovodím k vratóm, ale hned se zase musím vrátiti a doma svých věcí hlédati." A ten člověk zarmútiv se šel od něho. A tu poznal, kterak jest měl daremnú práci a náději v těch přáteléch a kterak 35 jest to vše ztratil, což jest práce pro ně nesl. A jsa v té tesknosti, šel jest k onomu příteli třetiemu, jehož nikdy tak nemiloval ani jemu také přiezni ukázal jako oněm dvěma. A přišed k němu vece: „Příteli milý, velmiť k tobě strašlivě mluvím; nebť sem nikdy nebyl tak pilen tvé přiezni 40 a libosti, neboť sem tě řečí měl za přietele, ale skutkem sem neukázal přiezni. Avšak přišel sem k tobě v mú potřebu velikú a núze mě k tomu připudila, a nenalezl sem u jiných přátel jedné náděje ku pomoci mé. Prosím tebe velice, muožeš-li, aspoň ty mi učiň některú pomoc a pomoz mi v mé núzi.“ A ten jemu s dobrú myslí odpovědě: Milý příteli, vděk mi jest velmi, že s' mě měl za svého přítele a úfáš v mě. Chci ť rád býti k tvé pomoci; neboj se, jáť 15 105a 45 266
Strana 267
puojdu před tebú před krále a obdržímť to, že nebudeš dán svým nepřáteluom v ruce, a najduť já tobě milost před králem.“ Tehdy ten muž súžený, smísiv radost s žalostí, poče takto mluviti:,O, hoře mi jest; neb čeho mám prvé želeti: toho-li, že sem měl milost nadarmo takú k oněm přáteluom, či-li že sem tomuto příteli tak dobrému neukazoval přiezni, jakož jest slušelo?“ Slyš, králi, ať vyložím tu pohádku a pověst pravenú! 55 Králi Jozafate, rač slyšeti: První přietel jest, jenž proň lidé mnoho ztracují a pracují a velmi jej milují; jestiť zboží to- hoto světa. A když najvíce potřebie přijde, když tě smrt pošle před Buoh na počet, jiné pomoci nebude od toho, jedno příkrov k hrobu; a v ten tě oblekúc a nevošijíce, vlo- žie tě v hrob s tiem. Druhý jest přítel žena a děti i jiní přítelé světští, s nimiž jest bydleti mílo; ale jakž kto umře, jiného úžitku od nich nebude, jediné že k hrobu doprovodie, a každý se zase vrátí domuov a své věci budú pósobiti. A takť jest jich pamět: přikryjíc tě, jakož tělo jeho přikryl pohřeb, tak tě zapomenú. Třetí přítel jest to vše, což sluší k vieře křesťanské anebo k pravdě v dobrých skutcích. A to jest ten přítel, jehož lidé ne ta(k) sú pilni; a ten jde před krále svobodně, jenž muož naleznúti před Bohem milost příteli svému. A k tomu jest tak dobrý přietel, že i malé věci 70 nezapomene, ktož proň co dobrého činí." 50 60 65 105b XXIV TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNOM, JEŠTO JEJ MĚŠŤANÉ ZVOLILI SOBĚ ZA KRÁLE Vece král Jozafat k Barlaamovi: „O milý pane, kterak přepodobné pravíš příklady! A(1)e prosím tebe, pověz mi, že, poněvadž sme na tomto světě bídném a strastném, kterak 5 267
puojdu před tebú před krále a obdržímť to, že nebudeš dán svým nepřáteluom v ruce, a najduť já tobě milost před králem.“ Tehdy ten muž súžený, smísiv radost s žalostí, poče takto mluviti:,O, hoře mi jest; neb čeho mám prvé želeti: toho-li, že sem měl milost nadarmo takú k oněm přáteluom, či-li že sem tomuto příteli tak dobrému neukazoval přiezni, jakož jest slušelo?“ Slyš, králi, ať vyložím tu pohádku a pověst pravenú! 55 Králi Jozafate, rač slyšeti: První přietel jest, jenž proň lidé mnoho ztracují a pracují a velmi jej milují; jestiť zboží to- hoto světa. A když najvíce potřebie přijde, když tě smrt pošle před Buoh na počet, jiné pomoci nebude od toho, jedno příkrov k hrobu; a v ten tě oblekúc a nevošijíce, vlo- žie tě v hrob s tiem. Druhý jest přítel žena a děti i jiní přítelé světští, s nimiž jest bydleti mílo; ale jakž kto umře, jiného úžitku od nich nebude, jediné že k hrobu doprovodie, a každý se zase vrátí domuov a své věci budú pósobiti. A takť jest jich pamět: přikryjíc tě, jakož tělo jeho přikryl pohřeb, tak tě zapomenú. Třetí přítel jest to vše, což sluší k vieře křesťanské anebo k pravdě v dobrých skutcích. A to jest ten přítel, jehož lidé ne ta(k) sú pilni; a ten jde před krále svobodně, jenž muož naleznúti před Bohem milost příteli svému. A k tomu jest tak dobrý přietel, že i malé věci 70 nezapomene, ktož proň co dobrého činí." 50 60 65 105b XXIV TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNOM, JEŠTO JEJ MĚŠŤANÉ ZVOLILI SOBĚ ZA KRÁLE Vece král Jozafat k Barlaamovi: „O milý pane, kterak přepodobné pravíš příklady! A(1)e prosím tebe, pověz mi, že, poněvadž sme na tomto světě bídném a strastném, kterak 5 267
Strana 268
106a 20 30 106b 35 " se máme jeho varovati a před ním bezpečně živu býti.“ Vece jemu Barlaam: „Slyšel sem jednu pověst, a tu já chci tobě pověděti. Bylo jedno veliké město. A v tom městě 10 měšťané měli tento obyčej, že vzeli sobě člověka z jiných krajin, kterýž nic nevěděl o jich práviech, a toho člověka králem nad sebú ustavili. A ten mohl vše učiniti jako mocný pán, což by chtěl, až do roka; a po roce, když se najméně nadál mněje, by jeho mělo trváti panstvie, povstanúce 15 měšťané toho města proti tomu králi, jeli sú jeho, a svlekúce jej z rúcha královského, i vodili sú jej po všem městě, oble- kúce jej v pytel škaredý, a potom jej poslali v té chudobě na jeden vostrov daleký v moři; a tam trpěl biedu a psotu až do smrti. Potom se stalo, že bude vzat (podlé toho obyčeje) jeden muž múdrý z jiné krajiny a na království bude usazen. Ten se tak múdře měl, že se počel tázati na svých služebnících, dlúho-li má býti v tom království; a služebníci zpravili toho krále, kteraký mají obyčej a právo ti měšťtané. A on to usly- 25 šev, že to panství dlúho jemu nemá trváti, než do roka, i slal před sebú poklady veliké do toho ostrova, kamž měl sám poslán býti. A když ten rok vyjíde, též jemu učinichu jako jiným králuom; a tento, jenž byl před sebú poslal mnoho pokladuov, i měl dobré bydlo a chudoby netrpěl jako jiní králové. Tím podobenstvím rozuměj, králi, že jest krátké bydlo tohoto světa, jenž nám zpósobují zjednavatelé temností, pochlebujíce nám v dobrém bydle, abychom (se jemu oko- jili a) obložili a nedbali onoho dobrého a věčného bydla, až i smrt přijde. Tu hubené a ] obmeškalé lidi z jich cti svle- kúce zlí duchové, kteříž dřieve pochlebováchu, povedú do temného kraje nahé a chudé, kdež sú před sebú nic ne- poslali, a tu budú u věčném hoři. Těm pak rádcím, ješto jemu múdře radili a pravdu pověděli, já, kterak sem (tobě 40 dal radu úžitečnú, mně rozuměje, kterak sem) k tobě přišel, 268
106a 20 30 106b 35 " se máme jeho varovati a před ním bezpečně živu býti.“ Vece jemu Barlaam: „Slyšel sem jednu pověst, a tu já chci tobě pověděti. Bylo jedno veliké město. A v tom městě 10 měšťané měli tento obyčej, že vzeli sobě člověka z jiných krajin, kterýž nic nevěděl o jich práviech, a toho člověka králem nad sebú ustavili. A ten mohl vše učiniti jako mocný pán, což by chtěl, až do roka; a po roce, když se najméně nadál mněje, by jeho mělo trváti panstvie, povstanúce 15 měšťané toho města proti tomu králi, jeli sú jeho, a svlekúce jej z rúcha královského, i vodili sú jej po všem městě, oble- kúce jej v pytel škaredý, a potom jej poslali v té chudobě na jeden vostrov daleký v moři; a tam trpěl biedu a psotu až do smrti. Potom se stalo, že bude vzat (podlé toho obyčeje) jeden muž múdrý z jiné krajiny a na království bude usazen. Ten se tak múdře měl, že se počel tázati na svých služebnících, dlúho-li má býti v tom království; a služebníci zpravili toho krále, kteraký mají obyčej a právo ti měšťtané. A on to usly- 25 šev, že to panství dlúho jemu nemá trváti, než do roka, i slal před sebú poklady veliké do toho ostrova, kamž měl sám poslán býti. A když ten rok vyjíde, též jemu učinichu jako jiným králuom; a tento, jenž byl před sebú poslal mnoho pokladuov, i měl dobré bydlo a chudoby netrpěl jako jiní králové. Tím podobenstvím rozuměj, králi, že jest krátké bydlo tohoto světa, jenž nám zpósobují zjednavatelé temností, pochlebujíce nám v dobrém bydle, abychom (se jemu oko- jili a) obložili a nedbali onoho dobrého a věčného bydla, až i smrt přijde. Tu hubené a ] obmeškalé lidi z jich cti svle- kúce zlí duchové, kteříž dřieve pochlebováchu, povedú do temného kraje nahé a chudé, kdež sú před sebú nic ne- poslali, a tu budú u věčném hoři. Těm pak rádcím, ješto jemu múdře radili a pravdu pověděli, já, kterak sem (tobě 40 dal radu úžitečnú, mně rozuměje, kterak sem) k tobě přišel, 268
Strana 269
abych dobrú a upřiemú radu ukázal, tuto ť radu dávám, aby tam před sebú poslal, chudým dávaje hojné almužny, aby toho požil, když by tam byl, (aby tam v hojnosti byl,) kdež sú jiní v hoři obmeškalí. A protož, králi milý, buď opatren, nedaj se oblúditi li- 45 bostem tohoto marného světa a lestného, odtrhni svú mysl od něho.“ XXV TUTO BARLAAM VYPRAVUJE KRÁLI JOZAFATOVI O NEUSTAVIČNÉM TOMTO SVĚTU Vece Barlaam: „Věz to, králi, že i já sem byl nemúdr někdy a miloval sem také tento svět, an mě držel svými li- 5 bostmi a někakými svými věcmi, ažť sem znamenal vnitř- ním okem, kterak jest všemu, což k světu sluší, (zahynúti), vida, ano jedni sejdú a druzí vzejdú, a žádný nemá stavu v své pevnosti. Večas budú jedni panovati světem vládnúc, a jednak ztratie moc svého vladarstvie, a jiní vzejdú, aby jedno málo pobyli; večas živ, zdráv a silen, krásen, jedinéžť jej promění nemoc anebo starost. A což koli chváleného jest tohoto světa, všeť hyne a dolů plyne jako voda, a vše naj- posléze (nepamět) zakryje. A jedno-li to zlé jest na tomto světě, jeden-li neřád? 15 Zdali i to nenie hubenstvo tohoto světa: Mnohé múdré a ro- zumné, ješto by královstva (podobně) pósobili a vládli hodně, ty zavrže a nezdvihne jich, ale těch pozdvihne v čest a v chválu, ješto toho nejsú hodni svými činy? I jaká jest nehoda tohoto světa a veliké hubenstvie! A ktož po něm 20 stojí vší pilností a žádostí, a najvíce, ktož mají dolejší rozum, vědí, že to vše jest před proměnú nebezpečno; ač co mají libého sobě, bojí se, by proměna protivná nezbavila jich toho: tuť se lep(c)í a třesú se strachem, oním i oním sobě 10 107a 269
abych dobrú a upřiemú radu ukázal, tuto ť radu dávám, aby tam před sebú poslal, chudým dávaje hojné almužny, aby toho požil, když by tam byl, (aby tam v hojnosti byl,) kdež sú jiní v hoři obmeškalí. A protož, králi milý, buď opatren, nedaj se oblúditi li- 45 bostem tohoto marného světa a lestného, odtrhni svú mysl od něho.“ XXV TUTO BARLAAM VYPRAVUJE KRÁLI JOZAFATOVI O NEUSTAVIČNÉM TOMTO SVĚTU Vece Barlaam: „Věz to, králi, že i já sem byl nemúdr někdy a miloval sem také tento svět, an mě držel svými li- 5 bostmi a někakými svými věcmi, ažť sem znamenal vnitř- ním okem, kterak jest všemu, což k světu sluší, (zahynúti), vida, ano jedni sejdú a druzí vzejdú, a žádný nemá stavu v své pevnosti. Večas budú jedni panovati světem vládnúc, a jednak ztratie moc svého vladarstvie, a jiní vzejdú, aby jedno málo pobyli; večas živ, zdráv a silen, krásen, jedinéžť jej promění nemoc anebo starost. A což koli chváleného jest tohoto světa, všeť hyne a dolů plyne jako voda, a vše naj- posléze (nepamět) zakryje. A jedno-li to zlé jest na tomto světě, jeden-li neřád? 15 Zdali i to nenie hubenstvo tohoto světa: Mnohé múdré a ro- zumné, ješto by královstva (podobně) pósobili a vládli hodně, ty zavrže a nezdvihne jich, ale těch pozdvihne v čest a v chválu, ješto toho nejsú hodni svými činy? I jaká jest nehoda tohoto světa a veliké hubenstvie! A ktož po něm 20 stojí vší pilností a žádostí, a najvíce, ktož mají dolejší rozum, vědí, že to vše jest před proměnú nebezpečno; ač co mají libého sobě, bojí se, by proměna protivná nezbavila jich toho: tuť se lep(c)í a třesú se strachem, oním i oním sobě 10 107a 269
Strana 270
108a 25 chtíce pomoci, dalekými obmysly i pracemi hynú v sobě, a v tesknosti chtiec se skrýti aneb obranu naleznúti před neštěstím, jako vrabec když utíká před krahujcem ze kře do kře, nejsa bezpečen, avšak každý naposledy rozspe vše- cko, když jej smrt oblúpí. A pakli die: »Ostavím dětem!“ — 107b 30 mnohokrát, což jest nesnadně pro děti (n)achováno, snad- něť to zmrhají děti, aniž se vše dětem dostává; a častokrát ten bude žíti to cizí (n)achováni(e), ješto neřku by byl přítel, ale očitý nepřítel. A přítelé-li budú vlastní děti, ješto budú všechno žíti protivným obyčejem otci? A kto vše po- 35 četl, co jest hubenstva na tomto světě i jiného? Protož, když sem se na ty věci právě rozmyslil a rozsúdil to vše v svém srdci, všecko to pustil sem z svého srdce a od- trhl sem se od milosti tohoto světa; a když se mne milost nedržela k světu, ukázalo mi se jest to, ješto jest v pravdě 40 milé a dobré, to jest Boha se báti a jeho svatú vuoli plniti. Toť jest hlava a vrch všeho dobrého, toť slove počátek všie múdrosti a pravá múdrost - toť vážím nade všecko. A ta múdrost svatá máť svá dívanie přerozkošná. A takť sem počel svú duši tvrditi k tomu. A když sem se 45 chytil toho, slyšelť sem jednoho múdrého, an die: „Vyjděte, kto chtie spaseni býti, odlučte se od marnosti světské, a po malém času vejd(e) te do věčného života a odplatu vez- mete, chybíce se cesty křivé, kteráž jest široká, k zatracení, a mnoho jest těch, ješto jdú po ní; a jestiť úzká cesta, ještoť so vede k životu, a málo jde tú cestú.' Neb každá cesta — i k životu i k smrti — má dva kraje: jeden jest počátek a dru- hý konec; ale konec rozdielný, jeden k životu, a druhý k smrti, avšak v každém z nich mnoho jest příbytkuov a rozličných proměn. A ktož koli budú v tom kraji pro- pastném, nebude se zdáti, by který řád byl, ale vše bude proti jich vuoli. To já znamenav, snažil sem se, abych přišel do toho kraje, kdežto nic není nelibého, ale všechna radost a bezpečnost. 55 270
108a 25 chtíce pomoci, dalekými obmysly i pracemi hynú v sobě, a v tesknosti chtiec se skrýti aneb obranu naleznúti před neštěstím, jako vrabec když utíká před krahujcem ze kře do kře, nejsa bezpečen, avšak každý naposledy rozspe vše- cko, když jej smrt oblúpí. A pakli die: »Ostavím dětem!“ — 107b 30 mnohokrát, což jest nesnadně pro děti (n)achováno, snad- něť to zmrhají děti, aniž se vše dětem dostává; a častokrát ten bude žíti to cizí (n)achováni(e), ješto neřku by byl přítel, ale očitý nepřítel. A přítelé-li budú vlastní děti, ješto budú všechno žíti protivným obyčejem otci? A kto vše po- 35 četl, co jest hubenstva na tomto světě i jiného? Protož, když sem se na ty věci právě rozmyslil a rozsúdil to vše v svém srdci, všecko to pustil sem z svého srdce a od- trhl sem se od milosti tohoto světa; a když se mne milost nedržela k světu, ukázalo mi se jest to, ješto jest v pravdě 40 milé a dobré, to jest Boha se báti a jeho svatú vuoli plniti. Toť jest hlava a vrch všeho dobrého, toť slove počátek všie múdrosti a pravá múdrost - toť vážím nade všecko. A ta múdrost svatá máť svá dívanie přerozkošná. A takť sem počel svú duši tvrditi k tomu. A když sem se 45 chytil toho, slyšelť sem jednoho múdrého, an die: „Vyjděte, kto chtie spaseni býti, odlučte se od marnosti světské, a po malém času vejd(e) te do věčného života a odplatu vez- mete, chybíce se cesty křivé, kteráž jest široká, k zatracení, a mnoho jest těch, ješto jdú po ní; a jestiť úzká cesta, ještoť so vede k životu, a málo jde tú cestú.' Neb každá cesta — i k životu i k smrti — má dva kraje: jeden jest počátek a dru- hý konec; ale konec rozdielný, jeden k životu, a druhý k smrti, avšak v každém z nich mnoho jest příbytkuov a rozličných proměn. A ktož koli budú v tom kraji pro- pastném, nebude se zdáti, by který řád byl, ale vše bude proti jich vuoli. To já znamenav, snažil sem se, abych přišel do toho kraje, kdežto nic není nelibého, ale všechna radost a bezpečnost. 55 270
Strana 271
A již něco těm věcem porozumievám, jako malý ještě, vida to v zrcadle a v podobenství; ale když přijdu v plné doko- 60 nání a uzřím tváří v tvář, tehdy to mine, co jest odpolu, a plnost pravá vždy ostane. Dieky vzdávám Bohu mému skrze Pána našeho Jezu Krista, že jest mě skrze něho vy- prostil z hřiechu a z té smrti a otevřel mi mé oči, že již vidím, že jest smrt tělesná nemúdrost, a duchovní múdrost 65 že jest pokoj a život. A jakož sem já, poznav marnost všech věcí světských, i potupil sem je, takéž tě věrně napomínám, aby poznal, že vše jest marnost, což má tento svět, a odložil (svú mysl od něho a odsud aby shromaždil) svú múdrost v onom 70 budúcím kraji, kamž máš jíti, pro kterýž ť sem ony po- věsti pravil.“ 108b XXVI TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA O ALMUŽNĚ, ABY DÁVAL ŠTĚDŘE ALMUŽNY CHUDYM Vece Barlaam králi Jozafatovi: „Učiň tak, milý králi, s jakožť já tobě radím.“ Vece Jozafat k Barlaamovi: „Kterak bych já tam mohl poslati před sebú poklady, jenž bych pak měl utěšenie? A kterak jest potupiti svět tento a onen mi- lovati?" Vece jemu Barlaam: „Což dáš chudým ve jméno Boží, 10 skrze jich ruce to s' poslal do onoho kraje věčného života. Neb jest psáno, kdež byl onen Daniel řekl králi babylon- skému: O králi, poslúchaj rady mé, vykup své hřiechy almužnami a měj slitovánie nad chudými.“ Také Kristus učil jest dávati almužny (a velí,) aby z toho zboží činili sobě přátely, ješto by je u věčné příbytky přijeli, své dobro- dínce; neb jest řekl, že to od těch sám přijme, což komu 15 271
A již něco těm věcem porozumievám, jako malý ještě, vida to v zrcadle a v podobenství; ale když přijdu v plné doko- 60 nání a uzřím tváří v tvář, tehdy to mine, co jest odpolu, a plnost pravá vždy ostane. Dieky vzdávám Bohu mému skrze Pána našeho Jezu Krista, že jest mě skrze něho vy- prostil z hřiechu a z té smrti a otevřel mi mé oči, že již vidím, že jest smrt tělesná nemúdrost, a duchovní múdrost 65 že jest pokoj a život. A jakož sem já, poznav marnost všech věcí světských, i potupil sem je, takéž tě věrně napomínám, aby poznal, že vše jest marnost, což má tento svět, a odložil (svú mysl od něho a odsud aby shromaždil) svú múdrost v onom 70 budúcím kraji, kamž máš jíti, pro kterýž ť sem ony po- věsti pravil.“ 108b XXVI TUTO BARLAAM UČÍ KRÁLE JOZAFATA O ALMUŽNĚ, ABY DÁVAL ŠTĚDŘE ALMUŽNY CHUDYM Vece Barlaam králi Jozafatovi: „Učiň tak, milý králi, s jakožť já tobě radím.“ Vece Jozafat k Barlaamovi: „Kterak bych já tam mohl poslati před sebú poklady, jenž bych pak měl utěšenie? A kterak jest potupiti svět tento a onen mi- lovati?" Vece jemu Barlaam: „Což dáš chudým ve jméno Boží, 10 skrze jich ruce to s' poslal do onoho kraje věčného života. Neb jest psáno, kdež byl onen Daniel řekl králi babylon- skému: O králi, poslúchaj rady mé, vykup své hřiechy almužnami a měj slitovánie nad chudými.“ Také Kristus učil jest dávati almužny (a velí,) aby z toho zboží činili sobě přátely, ješto by je u věčné příbytky přijeli, své dobro- dínce; neb jest řekl, že to od těch sám přijme, což komu 15 271
Strana 272
109a 25 proň kto dadie, jako by jemu samému učinili. A toť pak hojnějí převyšuje ta odplata, schovaná k věčnému životu 20 a k utěšení. A také, ješto dieš, ktera k) by svět potupil: když chceš marnost jeho (znamenati) a to všecko, což jest na něm, nebudeš milovati, ale potupíš jej, a když uvěříš, že jest život ] věčný pln rozkoší, jímž Buoh daruje své, jenž hrdají proň tímto utěšením, počneš dobré milovati a budeš v tom prospievati, že ť bude mílo trpěti pro Jezu Krista, jenž jest pro tě trpěl, aby, také něco s ním trpě, mohl s ním kralo- vati, a vezmeš svuoj kříž a puojdeš po něm, a s ním budeš děditi v nebeském království.“ XXVII TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA VO ZÁKONU PUSTEVNIČÍM 109b I otázal Jozafat Barlaama a řka: „Pověz mi, kterak ten pústevničí život tvrdý jest? Od počátku-li jest z naučení apoštolského, či-li ste jej nedávno sami nalezli a sobě vy- " myslili, že by se vám to lépe zdálo? Odpovědě Barlaam a řka: „Jáť tebe neučím novomyšle- ným věcem, ale ta cesta od počátku jest ustavena a ukázána. 10 Neb bieše řekl Kristus jednomu bohatému, ješto jeho tázal, co čině aby měl život věčný - a chlubil se, že všecko ostřie- há, což jest v zákoně psáno - řekl jemu Kristus: „Jednoho ť se nedostává: jdi, a což máš, to vše prodaj a daj chudým, a budeš poklad v nebesích mieti, a pod za mnu, vezma svuoj 15 kříž.“ A ten, uslyšev to, smútil se jest. I vece Pán Kristus: „Nesnadno, ktož zboží mají, vejdú do království nebeského. A toť jest mnohými svatými lidmi od zboží hnulo, a vzevše svuoj kříž, šli sú po Kristovi: někteří svú krev prolili, 5 272
109a 25 proň kto dadie, jako by jemu samému učinili. A toť pak hojnějí převyšuje ta odplata, schovaná k věčnému životu 20 a k utěšení. A také, ješto dieš, ktera k) by svět potupil: když chceš marnost jeho (znamenati) a to všecko, což jest na něm, nebudeš milovati, ale potupíš jej, a když uvěříš, že jest život ] věčný pln rozkoší, jímž Buoh daruje své, jenž hrdají proň tímto utěšením, počneš dobré milovati a budeš v tom prospievati, že ť bude mílo trpěti pro Jezu Krista, jenž jest pro tě trpěl, aby, také něco s ním trpě, mohl s ním kralo- vati, a vezmeš svuoj kříž a puojdeš po něm, a s ním budeš děditi v nebeském království.“ XXVII TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA VO ZÁKONU PUSTEVNIČÍM 109b I otázal Jozafat Barlaama a řka: „Pověz mi, kterak ten pústevničí život tvrdý jest? Od počátku-li jest z naučení apoštolského, či-li ste jej nedávno sami nalezli a sobě vy- " myslili, že by se vám to lépe zdálo? Odpovědě Barlaam a řka: „Jáť tebe neučím novomyšle- ným věcem, ale ta cesta od počátku jest ustavena a ukázána. 10 Neb bieše řekl Kristus jednomu bohatému, ješto jeho tázal, co čině aby měl život věčný - a chlubil se, že všecko ostřie- há, což jest v zákoně psáno - řekl jemu Kristus: „Jednoho ť se nedostává: jdi, a což máš, to vše prodaj a daj chudým, a budeš poklad v nebesích mieti, a pod za mnu, vezma svuoj 15 kříž.“ A ten, uslyšev to, smútil se jest. I vece Pán Kristus: „Nesnadno, ktož zboží mají, vejdú do království nebeského. A toť jest mnohými svatými lidmi od zboží hnulo, a vzevše svuoj kříž, šli sú po Kristovi: někteří svú krev prolili, 5 272
Strana 273
někteří pracovali a trápili svuoj život na púšti a ještě trápie. A ten, ješto jest byl na púšti Pána Krista světu prstem uká- 20 zal a řka: »Aj, Beránek Boží, ješto snímá hřiechy světa!“, jehož jest Pán Kristus pochválil, že jest najvětší povstal mezi národem ženským, ten jest vedl čistý život na púšti z dětinstva svého. I sám Pán Kristus byl na púšti a tam se postil čtyřidseti dní a potom učil a kázal a světu se ohlásil, 25 čině divy a zázraky. A protož nenieť to námi samými za- myšleno - Kristovoť jest naučení, abychme snažně šli tú úzkú cestú a branú do nebes." I vece jemu Jozafat: „Proč tak málo jich jde tú úzkú cestú a branú?“ Odpovědě Barlaam: „Nediv se tomu, králi, 30 žeť jich jde tú úzkú cestú málo do království Božieho. Nebo nechtí ostati žádostí tělesných, v nichž mají libost tělesnú, a více milují tento svět než budúcí a jeho chválu nežli věčnú. Ale ti, ktož chtie úzkú cestú jíti, opustíť všecko veselé tohoto světa, libosti, krásu, milost, zdraví, a táhnú se úzkú 35 cestú, trápíce své tělo, své zboží opustíce, všichnu libost, ženu, děti, přátely, a dadí se na útrpný život. Dobrovolně to vedú a ne bezděky, a svobodně a dobrovolně trpie chu- dobu. A toť jest dar Boží, komuž to Pán Buoh srdce dá.“ Vece jemu Jozafat: „Tehdy najvíce záleží na Božím daru, aby člověk vstúpě i šel po té cestě a dokonal ji.“ Od- povědě Barlaam králi: „Dar Boží jest, ješto nás předchodí i pomáhá nám i dokoná v nás to, což dobrého zde činíme, bez toho bychom nemohli nic (ovšem) učiniti. A tenť jest každému hotov, ktož by se hřiechuov varoval a srdcem pravým k němu se obrátil; tomuť Pán Buoh dá dar utěšený, světlý a smělý, že vše činí s radostí, trpí-li, modlí-li se, směle proti ďáblu a vrahu bojuje. Ale ten, ktož se k němu neobrátí, nic nemuož učiniti ani které smělosti má, nemuož se žád- nému hřiechu obrániti - všechna pýcha, zlost, hněv jemu so panuje a všechny libosti tohoto světa sú jemu míly.“ Vece jemu král Jozafat: „Jediný-li si ty, ješto učíš a ká- 40 45 110a 18 Knížky o hře šachové 273
někteří pracovali a trápili svuoj život na púšti a ještě trápie. A ten, ješto jest byl na púšti Pána Krista světu prstem uká- 20 zal a řka: »Aj, Beránek Boží, ješto snímá hřiechy světa!“, jehož jest Pán Kristus pochválil, že jest najvětší povstal mezi národem ženským, ten jest vedl čistý život na púšti z dětinstva svého. I sám Pán Kristus byl na púšti a tam se postil čtyřidseti dní a potom učil a kázal a světu se ohlásil, 25 čině divy a zázraky. A protož nenieť to námi samými za- myšleno - Kristovoť jest naučení, abychme snažně šli tú úzkú cestú a branú do nebes." I vece jemu Jozafat: „Proč tak málo jich jde tú úzkú cestú a branú?“ Odpovědě Barlaam: „Nediv se tomu, králi, 30 žeť jich jde tú úzkú cestú málo do království Božieho. Nebo nechtí ostati žádostí tělesných, v nichž mají libost tělesnú, a více milují tento svět než budúcí a jeho chválu nežli věčnú. Ale ti, ktož chtie úzkú cestú jíti, opustíť všecko veselé tohoto světa, libosti, krásu, milost, zdraví, a táhnú se úzkú 35 cestú, trápíce své tělo, své zboží opustíce, všichnu libost, ženu, děti, přátely, a dadí se na útrpný život. Dobrovolně to vedú a ne bezděky, a svobodně a dobrovolně trpie chu- dobu. A toť jest dar Boží, komuž to Pán Buoh srdce dá.“ Vece jemu Jozafat: „Tehdy najvíce záleží na Božím daru, aby člověk vstúpě i šel po té cestě a dokonal ji.“ Od- povědě Barlaam králi: „Dar Boží jest, ješto nás předchodí i pomáhá nám i dokoná v nás to, což dobrého zde činíme, bez toho bychom nemohli nic (ovšem) učiniti. A tenť jest každému hotov, ktož by se hřiechuov varoval a srdcem pravým k němu se obrátil; tomuť Pán Buoh dá dar utěšený, světlý a smělý, že vše činí s radostí, trpí-li, modlí-li se, směle proti ďáblu a vrahu bojuje. Ale ten, ktož se k němu neobrátí, nic nemuož učiniti ani které smělosti má, nemuož se žád- nému hřiechu obrániti - všechna pýcha, zlost, hněv jemu so panuje a všechny libosti tohoto světa sú jemu míly.“ Vece jemu král Jozafat: „Jediný-li si ty, ješto učíš a ká- 40 45 110a 18 Knížky o hře šachové 273
Strana 274
110b žeš toto, aby tak lidé pohrdali světem, čili jest jich více, ješto témuž učie jako i ty?“ Odpovědě jemu Barlaam: „U vaší zemi žádného neznám, neb ukrutnost otce tvého rozehnala je a mnohé zhubila. (Neb na to jest spadl tvój otec,) aby žádný této pravdy pravé nepoznal, a jediné to, což jest na světě, chce, aby bylo milováno. Ale po jiných zemích hlasně to káží, cožť já tobě pravím. Avšak nejedni 60 dábelským oklamáním, chtiec skrze slovo Boží a skrze po- stavu duchovní čest a chválu od lidí mieti a rozkošné bydlo na světě, a bohati jsúce v pokry(t)ství káží slovo Boží; druzí pak až i v kacierstvo upadli a v bludy zacházejí; ale třetí v pravdě obecné chválé Pána Boha, tak učíce a tak kážíce, 65 jakož sú vzeli naučení od svatých apoštoluov, a v tom ro- zumu Písma rozumějíce, (jako sú Otcové světí rozuměli,) z nichž sem já jeden Božím zjednáním poslán k tobě.“ Opět král Jozafat otázal Barlaama: „Slyšel-li jest muoj otec to, jakož ty učíš?“ Odpovědě jemu Barlaam: „Slyšel 70 jest, (že učíme), ale nechtěl dbáti na to učení; a také tak pořádně a právě neslyšel, jakož ty slyšíš; neb jest oslnul od pravdy, neb mu jest míl svět, a to slyší, že my kážem proti světu, a tak se světu poddal a vší milostí miluje svět (a hněv ukrutný pustil v srdci proti těm, ješto jej hyzdie 75 a což on miluje; nemóž súdu pravého mezi tú řečí, ješto mluvíme, a mezi světem učiniti. A že jest mocen ukrutnost svú, jakž zamyslí, dokonati, nic nepřeslyší dobrotivě).“ 55 XXVIII TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNOM KRÁLI, JEŠTO SE OBRÁTIL (NA VIERU KŘESŤANSKŮ) Vece Jozafat k Barlaamovi: „O, kterak bych já rád, by toto otec muoj slyšel, co ty pravíš!“ Odpovědě Barlaam 274
110b žeš toto, aby tak lidé pohrdali světem, čili jest jich více, ješto témuž učie jako i ty?“ Odpovědě jemu Barlaam: „U vaší zemi žádného neznám, neb ukrutnost otce tvého rozehnala je a mnohé zhubila. (Neb na to jest spadl tvój otec,) aby žádný této pravdy pravé nepoznal, a jediné to, což jest na světě, chce, aby bylo milováno. Ale po jiných zemích hlasně to káží, cožť já tobě pravím. Avšak nejedni 60 dábelským oklamáním, chtiec skrze slovo Boží a skrze po- stavu duchovní čest a chválu od lidí mieti a rozkošné bydlo na světě, a bohati jsúce v pokry(t)ství káží slovo Boží; druzí pak až i v kacierstvo upadli a v bludy zacházejí; ale třetí v pravdě obecné chválé Pána Boha, tak učíce a tak kážíce, 65 jakož sú vzeli naučení od svatých apoštoluov, a v tom ro- zumu Písma rozumějíce, (jako sú Otcové světí rozuměli,) z nichž sem já jeden Božím zjednáním poslán k tobě.“ Opět král Jozafat otázal Barlaama: „Slyšel-li jest muoj otec to, jakož ty učíš?“ Odpovědě jemu Barlaam: „Slyšel 70 jest, (že učíme), ale nechtěl dbáti na to učení; a také tak pořádně a právě neslyšel, jakož ty slyšíš; neb jest oslnul od pravdy, neb mu jest míl svět, a to slyší, že my kážem proti světu, a tak se světu poddal a vší milostí miluje svět (a hněv ukrutný pustil v srdci proti těm, ješto jej hyzdie 75 a což on miluje; nemóž súdu pravého mezi tú řečí, ješto mluvíme, a mezi světem učiniti. A že jest mocen ukrutnost svú, jakž zamyslí, dokonati, nic nepřeslyší dobrotivě).“ 55 XXVIII TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNOM KRÁLI, JEŠTO SE OBRÁTIL (NA VIERU KŘESŤANSKŮ) Vece Jozafat k Barlaamovi: „O, kterak bych já rád, by toto otec muoj slyšel, co ty pravíš!“ Odpovědě Barlaam 274
Strana 275
a řka: „To, ješto člověk nemuož, to Buoh muož. Kto to vie? Žádný, než sám Pán Buoh! A ty snad sám spasíš otce tvého a divným činem budeš otec otci svému. Nebo sem slyšel o jednom králi, že byl dobrý a šlechetný člověk, jediné že jest měl nedostatek, že neměl (poznánie) pravé viery. I měl jednoho v své radě, šlechetného a múdrého muže k lidem i k Bohu. A ten byl dobrý křesťan a velmi byl teskliv, že jeho král byl v bludu, i nesměl jeho kárati z toho boje se, by nezbudil toho krále v hněv proti křesťanuom, a vždy hlédáše podobného času, kterak by krále od toho bludu odvedl. Až jednú vyjíde s králem projíždět se z kratochvíle; a uzřevše chudého člověka, an se snad podpil a velmi vesel, a tak z úmysla král a jiní s ním počechu se diviti, že jest tak vesel, jsa v chudobě veliké, až král vece k onomu muži šle- 20 chetnému: ,I kdy jest tobě anebo mně bylo tak veselo v naší cti a v našem zboží, jako tento jest vesel, a v tom huben- ství jsa a v chudobě?“ A ten pán, maje již přístup dobrý k řeči, vece: „Pravdať jest, králi, v také chudobě pravéť jest bláznovství jeho veselé. A právěť jest náš život, že máme bydlo, a v marné chvále sme a nestojíme po onom věčném dobrém, ješto jest v nebesích, ale radějí se kocháme s tímto světem nebezpečným. A protož nás pyčí ti, kteříž nás vidie, a my od cesty spravedlivé odstupujeme, jakožto i my pyčem tohoto chudého nemúdrosti v bláznivém jeho veselí." Tehda král poče toho muže dobrého tázati a řka, kteraký by to byl život nesmrtedlný, v němž by bylo tak mnoho dobrého. A ten dobrý člověk poče k němu mluviti a řka: Ó králi! Naší hrubosti nelze jest toho spatřiti ani toho smyslem naším stihnúti, kteraká jest to múdrost radost 35 nevýmluvná, co jest Pán Buoh připravil svým milovníkóm a těm všem, ktož slúžie jemu, aby ti všichni, kteříž jeho tak milují a jemu slúží, měli radost věčnú a živé blahoslaven- stvie, a ty drahé věci majíce, ješto jest Pán Buoh všemohúcí svú múdrostí to schoval, aby to dal těm, ktož jeho milují.“ 40 10 15 25 30 111b 11la 275
a řka: „To, ješto člověk nemuož, to Buoh muož. Kto to vie? Žádný, než sám Pán Buoh! A ty snad sám spasíš otce tvého a divným činem budeš otec otci svému. Nebo sem slyšel o jednom králi, že byl dobrý a šlechetný člověk, jediné že jest měl nedostatek, že neměl (poznánie) pravé viery. I měl jednoho v své radě, šlechetného a múdrého muže k lidem i k Bohu. A ten byl dobrý křesťan a velmi byl teskliv, že jeho král byl v bludu, i nesměl jeho kárati z toho boje se, by nezbudil toho krále v hněv proti křesťanuom, a vždy hlédáše podobného času, kterak by krále od toho bludu odvedl. Až jednú vyjíde s králem projíždět se z kratochvíle; a uzřevše chudého člověka, an se snad podpil a velmi vesel, a tak z úmysla král a jiní s ním počechu se diviti, že jest tak vesel, jsa v chudobě veliké, až král vece k onomu muži šle- 20 chetnému: ,I kdy jest tobě anebo mně bylo tak veselo v naší cti a v našem zboží, jako tento jest vesel, a v tom huben- ství jsa a v chudobě?“ A ten pán, maje již přístup dobrý k řeči, vece: „Pravdať jest, králi, v také chudobě pravéť jest bláznovství jeho veselé. A právěť jest náš život, že máme bydlo, a v marné chvále sme a nestojíme po onom věčném dobrém, ješto jest v nebesích, ale radějí se kocháme s tímto světem nebezpečným. A protož nás pyčí ti, kteříž nás vidie, a my od cesty spravedlivé odstupujeme, jakožto i my pyčem tohoto chudého nemúdrosti v bláznivém jeho veselí." Tehda král poče toho muže dobrého tázati a řka, kteraký by to byl život nesmrtedlný, v němž by bylo tak mnoho dobrého. A ten dobrý člověk poče k němu mluviti a řka: Ó králi! Naší hrubosti nelze jest toho spatřiti ani toho smyslem naším stihnúti, kteraká jest to múdrost radost 35 nevýmluvná, co jest Pán Buoh připravil svým milovníkóm a těm všem, ktož slúžie jemu, aby ti všichni, kteříž jeho tak milují a jemu slúží, měli radost věčnú a živé blahoslaven- stvie, a ty drahé věci majíce, ješto jest Pán Buoh všemohúcí svú múdrostí to schoval, aby to dal těm, ktož jeho milují.“ 40 10 15 25 30 111b 11la 275
Strana 276
112a 45 I vece král: „Která jest to cesta, ješto tam vede?" Odpo- vědě jemu ten múdrý pán: „Žádný králi! Té cesty jestit počátek poznati pravého Boha jediného (a Pána Krista, Syna jeho jediného,) a Ducha svatého, jenž obživuje." Tehda král vece jemu: ,Proč si mi toho dávno nepověděl? Jáť již vidím, že ty věci nejsú nepodobné. Bylo by slušné pilně o to vzieti radu a ohlédati, co jest v tom pravda, aby- chom jistoty mohli dojíti.“ Vece jemu ten muž: �O králi! Věrnát jest pravda to, co sem pověděl, a rád bych byl dávno 50 o to s tebú pomluvil, ale bálť sem se, bych Tvé Velebnosti nerozhněval a v hněv nezbudil; ale hledal sem hodné pří- činy, abych mohl o to s tebú rozmluviti. Neb, jakož sem dnes toho chudého viděl veselím bláznivým, i Tvá se jemu Milost také dívala, příčinu sem měl k úmyslu svému. A již, 55 králi, kážeš-li slúze svému, na všaký den vždy o tom něco povím, až i sám poznáš, žeť jest to pravá pravda, Bohem div- ně prohlášená, jenž z své dobroty nás všech k spasení zuove.“ A král vece:,Netoliko na všaký den, ale na každú hodinu sluší o to rozmlúvati a k tomu mysl pilně přiložiti. A potom 60 ten král šlechetný obrátil se a ve cti nábožn(ě) živ byl, a tak došel království nebeského. Takéž ty, králi Jozafate, tvému otci mohl by včas pravdu ukázati, že by se obrátil ku Pánu Bohu a svuoj blud mohl by poznati; ale ještěť jest bludný a oslepenť jest a světlosti 65 v něm nenie, a tak se bojím, by ještě nadarmo nepracoval.“ XXIX 112b TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNÉ PANNĚ MUDRÉ, JEŠTO JI [ JEDNOHO KRÁLE SYN POJEL PRO JEJÍ MUDROST Vece král Jozafat k Barlaamovi: „O mém otci učiň Pán Buoh, jakž ráčí, nebo jeho milosti chci to poručiti. Ale ját 276
112a 45 I vece král: „Která jest to cesta, ješto tam vede?" Odpo- vědě jemu ten múdrý pán: „Žádný králi! Té cesty jestit počátek poznati pravého Boha jediného (a Pána Krista, Syna jeho jediného,) a Ducha svatého, jenž obživuje." Tehda král vece jemu: ,Proč si mi toho dávno nepověděl? Jáť již vidím, že ty věci nejsú nepodobné. Bylo by slušné pilně o to vzieti radu a ohlédati, co jest v tom pravda, aby- chom jistoty mohli dojíti.“ Vece jemu ten muž: �O králi! Věrnát jest pravda to, co sem pověděl, a rád bych byl dávno 50 o to s tebú pomluvil, ale bálť sem se, bych Tvé Velebnosti nerozhněval a v hněv nezbudil; ale hledal sem hodné pří- činy, abych mohl o to s tebú rozmluviti. Neb, jakož sem dnes toho chudého viděl veselím bláznivým, i Tvá se jemu Milost také dívala, příčinu sem měl k úmyslu svému. A již, 55 králi, kážeš-li slúze svému, na všaký den vždy o tom něco povím, až i sám poznáš, žeť jest to pravá pravda, Bohem div- ně prohlášená, jenž z své dobroty nás všech k spasení zuove.“ A král vece:,Netoliko na všaký den, ale na každú hodinu sluší o to rozmlúvati a k tomu mysl pilně přiložiti. A potom 60 ten král šlechetný obrátil se a ve cti nábožn(ě) živ byl, a tak došel království nebeského. Takéž ty, králi Jozafate, tvému otci mohl by včas pravdu ukázati, že by se obrátil ku Pánu Bohu a svuoj blud mohl by poznati; ale ještěť jest bludný a oslepenť jest a světlosti 65 v něm nenie, a tak se bojím, by ještě nadarmo nepracoval.“ XXIX 112b TUTO BARLAAM DÁVÁ PŘÍKLAD O JEDNÉ PANNĚ MUDRÉ, JEŠTO JI [ JEDNOHO KRÁLE SYN POJEL PRO JEJÍ MUDROST Vece král Jozafat k Barlaamovi: „O mém otci učiň Pán Buoh, jakž ráčí, nebo jeho milosti chci to poručiti. Ale ját 276
Strana 277
chci na púšť s tebú jíti od tohoto marného světa, nebť sem to již z tvých úst a řečí poznal, že jest to vše marnost mar- ností. Tehda Barlaam vece jemu: „Učiníš-li to, králi, budeš 10 podoben jednomu múdrému mládenci, o němž sem slyšel, že byl syn bohatých lidí. A otec jeho velel jemu dceru pojíti jednoho krále bohatého; a ten mládenec, nechtě té pojieti, zdvihl se pryč od svého otce. A tak jda, přišel jest náhodú k jednomu chudému v duom jeho. A u toho chudého bíše 15 dcera velmi výtečná, a sedieci děláše dílo své rukama svýma a srdečně Boha chváléše, zpívajíci s dobrú myslí. A ten mládenec divieše se, i poče mluviti k té panně řka: „Divím se tobě, že tak s dobrú myslí vzdáváš Pánu Bohu chválu, a jsúci chuda, jako by měla veliké věci.“ Odpovědě jemu ta 20 panna, múdře řkúci: „Nevíš, paniče milý, že, jakož někdy malé lékarství zbaví neduhu velikého, takéž vděčnost ma- lého zboží? Neb, ačť sem dcera chudého (a) zdáť se, bych malé dary měla od Boha, avšakť sem vděčna daruov jeho, (ješto mi jest dal, a chválím jméno jeho). A jistať sem tím, že, když j mi jest dal malé (věci), muožť mi dáti i větší; a viemť, že i to nynější zboží, ješto je veliké mnozí mají, neníť těch, ješto je mají, a častokrát činí větší nedostatky. Nebo, ktož je mají, více se jim nedostává, a ktož málo, těm také méně bývá třeba. Protož netoliko jest úžitečno míti 30 mnoho, ale bývá mnohokrát škodno, a najvíce k tomu cíli jdúce obecnému, jenž - chtěj aneb nechtěj - bohatý i chudý musí k smrti jíti, aby z toho, což jest jemu poručeno, vydal počet. Ač těch daruov nemám mnoho, netúžímť po nich; na tom mám dosti, co mi milý Buoh dá, a z toho sem po- 35 zvána k věčnému životu jeho velikým milosrdenstvím.“ Slyše ty řeči ten mládenec, vida té dívky takový rozum, otvolav súkromí otce jejieho, poče jeho prositi, aby jemu dal dceru svú. A on jemu vece:,Ty s' syn otce bohatého, a jáť sem člověk chudý; neslušíť tobě, by pojel mú dceru. Vece 40 25 113a 277
chci na púšť s tebú jíti od tohoto marného světa, nebť sem to již z tvých úst a řečí poznal, že jest to vše marnost mar- ností. Tehda Barlaam vece jemu: „Učiníš-li to, králi, budeš 10 podoben jednomu múdrému mládenci, o němž sem slyšel, že byl syn bohatých lidí. A otec jeho velel jemu dceru pojíti jednoho krále bohatého; a ten mládenec, nechtě té pojieti, zdvihl se pryč od svého otce. A tak jda, přišel jest náhodú k jednomu chudému v duom jeho. A u toho chudého bíše 15 dcera velmi výtečná, a sedieci děláše dílo své rukama svýma a srdečně Boha chváléše, zpívajíci s dobrú myslí. A ten mládenec divieše se, i poče mluviti k té panně řka: „Divím se tobě, že tak s dobrú myslí vzdáváš Pánu Bohu chválu, a jsúci chuda, jako by měla veliké věci.“ Odpovědě jemu ta 20 panna, múdře řkúci: „Nevíš, paniče milý, že, jakož někdy malé lékarství zbaví neduhu velikého, takéž vděčnost ma- lého zboží? Neb, ačť sem dcera chudého (a) zdáť se, bych malé dary měla od Boha, avšakť sem vděčna daruov jeho, (ješto mi jest dal, a chválím jméno jeho). A jistať sem tím, že, když j mi jest dal malé (věci), muožť mi dáti i větší; a viemť, že i to nynější zboží, ješto je veliké mnozí mají, neníť těch, ješto je mají, a častokrát činí větší nedostatky. Nebo, ktož je mají, více se jim nedostává, a ktož málo, těm také méně bývá třeba. Protož netoliko jest úžitečno míti 30 mnoho, ale bývá mnohokrát škodno, a najvíce k tomu cíli jdúce obecnému, jenž - chtěj aneb nechtěj - bohatý i chudý musí k smrti jíti, aby z toho, což jest jemu poručeno, vydal počet. Ač těch daruov nemám mnoho, netúžímť po nich; na tom mám dosti, co mi milý Buoh dá, a z toho sem po- 35 zvána k věčnému životu jeho velikým milosrdenstvím.“ Slyše ty řeči ten mládenec, vida té dívky takový rozum, otvolav súkromí otce jejieho, poče jeho prositi, aby jemu dal dceru svú. A on jemu vece:,Ty s' syn otce bohatého, a jáť sem člověk chudý; neslušíť tobě, by pojel mú dceru. Vece 40 25 113a 277
Strana 278
113b 114a jemu mládenec: „Dáš-li mi ji, rádť ji pojmu, nebo zamiloval sem ji pro jejie smysly. Neb jest chtěl muoj otec, abych jednoho krále dceru pojel, a já, nechtě jie pojieti, šel sem pryč od otce; a tvúť dceru pojmu, nebť mi se líbí pro svú 45 múdrost.“ Vece jemu ten muž chudý: „Nemohu ť jie dáti, aby ji vedl k otci svému, a zbavil by mě jie, neboť jest to mé jediné dietě.“ A mládenec jemu vece: „Chcit zde s ní bydleti a vámť se chci přirovnati v uobyčeji.“ A složiv své rúcho, vzal na se rúcho vedlé obyčeje těch 50 chudých lidí, aby se k nim přirovnal ve všem. Tehda ten chudý, zkusiv jeho ve všech kusích a poznav jeho pevný úmysl, že jest ji více miloval než zboží, i vedl jej tu, kdež měl veliké tajné poklady a drahé klénoty, a řka: ,Toto všecko zboží dávám tobě, když s' chtěl mého zboží dědic 55 býti.“ A tak byl nad jiné zbohacen ten mládenec, s dcerú přebývaje. Vece král Jozafat k Barlaamovi: „Tuto mne pověstí do- týkáš. Ale pověz mi, na čem mě chceš zkusiti mého ustavi- čenství, neb úfám Pánu Bohu, že mne nenalezneš neusta- 6o vična." Vece jemu Barlaam: „Toť sem již poznal, že si velmi múdrý a velmi úmysla upřímého; ale daj to milý Pán Buoh, aby ta stálost byla v účinku tvém, aby to tvé dobré dokonal. A za toť se modlím Pánu Bohu, kterýž má chválu v své svaté Trojici, ješto jest všech stvořitel vido- 65 mých i nevidomých věcí, ješto jest vždy byl a bude, ani jest počátek mělo jeho božstvie, aniž kdy konce bude mieti, ješto jest hrozný, všemohúcí, dobrý a milosrdný, aby on ráčil otevřieti oči srdce tvého a dal duch múdrosti a zjevnu uči- nil svú (velebnost), aby poznal, co jest náděje, k níž nás on 70 zuove, a co jest to boha (t)ství dědicství jeho, chvála svatých jeho, jsa vdělán na ten kámen pevný apoštolský a proročský, v němž všeliké stavení roste v chrám svatý Hospodinu.“ Tehda Jozafat král, roznítiv své srdce náboženstvím, vece: „O, kterak bych rád došel poznání toho! Prosím tebe, 278
113b 114a jemu mládenec: „Dáš-li mi ji, rádť ji pojmu, nebo zamiloval sem ji pro jejie smysly. Neb jest chtěl muoj otec, abych jednoho krále dceru pojel, a já, nechtě jie pojieti, šel sem pryč od otce; a tvúť dceru pojmu, nebť mi se líbí pro svú 45 múdrost.“ Vece jemu ten muž chudý: „Nemohu ť jie dáti, aby ji vedl k otci svému, a zbavil by mě jie, neboť jest to mé jediné dietě.“ A mládenec jemu vece: „Chcit zde s ní bydleti a vámť se chci přirovnati v uobyčeji.“ A složiv své rúcho, vzal na se rúcho vedlé obyčeje těch 50 chudých lidí, aby se k nim přirovnal ve všem. Tehda ten chudý, zkusiv jeho ve všech kusích a poznav jeho pevný úmysl, že jest ji více miloval než zboží, i vedl jej tu, kdež měl veliké tajné poklady a drahé klénoty, a řka: ,Toto všecko zboží dávám tobě, když s' chtěl mého zboží dědic 55 býti.“ A tak byl nad jiné zbohacen ten mládenec, s dcerú přebývaje. Vece král Jozafat k Barlaamovi: „Tuto mne pověstí do- týkáš. Ale pověz mi, na čem mě chceš zkusiti mého ustavi- čenství, neb úfám Pánu Bohu, že mne nenalezneš neusta- 6o vična." Vece jemu Barlaam: „Toť sem již poznal, že si velmi múdrý a velmi úmysla upřímého; ale daj to milý Pán Buoh, aby ta stálost byla v účinku tvém, aby to tvé dobré dokonal. A za toť se modlím Pánu Bohu, kterýž má chválu v své svaté Trojici, ješto jest všech stvořitel vido- 65 mých i nevidomých věcí, ješto jest vždy byl a bude, ani jest počátek mělo jeho božstvie, aniž kdy konce bude mieti, ješto jest hrozný, všemohúcí, dobrý a milosrdný, aby on ráčil otevřieti oči srdce tvého a dal duch múdrosti a zjevnu uči- nil svú (velebnost), aby poznal, co jest náděje, k níž nás on 70 zuove, a co jest to boha (t)ství dědicství jeho, chvála svatých jeho, jsa vdělán na ten kámen pevný apoštolský a proročský, v němž všeliké stavení roste v chrám svatý Hospodinu.“ Tehda Jozafat král, roznítiv své srdce náboženstvím, vece: „O, kterak bych rád došel poznání toho! Prosím tebe, 278
Strana 279
oznam mi jeho bohatství a mohutnost jeho, ješto všechno 75 přesahá a vychází nade vše!“ Vece jemu Barlaam: „Jáť Boha za to prosím, aby on to ráčil tobě oznámiti a v tvú duši aby on vlil to poznání. Nebo lidem i ovšem nelze jest jeho vychváliti a jeho moci vypra- viti, byť se pak mohli v jeden jazyk sjíti všech lidí jazykové. 80 Nebo Písmo svědčí: „Boha jest nikdy žádný neviděl, ale Syn jeho, ten jediný sám jeho viděl.“ A kto jest z lidí zemských, aby Boha všemohúcieho nestižetedlného mohl osáhnúti, jediné komuž se on ráčí zjeviti, jakož se jest zjevoval svým apoštoluom a prorokuom i ještě zjevuje, komuž co ráčí? A my sme z jich kázaní vzeli naučení a některaké poznání, jakožto když sem znamenal všechno stvoření všeho světa, všechny planéty, kterak slunce, hvězdy, měsíc běží a ne- ustanú, a to vše svým pořádem. Neb jest jeho poslušno všecko stvoření, dávaje jim svú moc božskú, a divným po- 90 znáním chválé jeho velebnost; a žádný v jeho chvále ne- muož stihnúti jeho moci, velebnosti, duostojnosti. A to zna- menav sv. Pavel, mluvil jest řka: „Když přijde poznání plné, to, což jest do plna, jako nic nebude proti nynější plnosti." A tak, divě se tomu blahoslavenství, mluvil jest o té nestiže- 95 tedlné výmluvnosti řka: ,Ó výsosti bohatství múdrosti Božie a uměnie jeho, kterak jest nelze stihnúti cest jeho!' A ten, jsa vtržen do třetieho nebe, neuměl vypraviti tajnosti a múdrosti Božie." 85 114b XXX TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA, KOLI(K) BY MU LET BYLO, A PROSÍ, ABY JEMU POVĚDĚL ETC. Uslyše to král Jozafat, poče se diviti jeho řeči; a umyslil 5 sobě, aby jeho neostával, ale s ním aby šel na púšť. I poče 279
oznam mi jeho bohatství a mohutnost jeho, ješto všechno 75 přesahá a vychází nade vše!“ Vece jemu Barlaam: „Jáť Boha za to prosím, aby on to ráčil tobě oznámiti a v tvú duši aby on vlil to poznání. Nebo lidem i ovšem nelze jest jeho vychváliti a jeho moci vypra- viti, byť se pak mohli v jeden jazyk sjíti všech lidí jazykové. 80 Nebo Písmo svědčí: „Boha jest nikdy žádný neviděl, ale Syn jeho, ten jediný sám jeho viděl.“ A kto jest z lidí zemských, aby Boha všemohúcieho nestižetedlného mohl osáhnúti, jediné komuž se on ráčí zjeviti, jakož se jest zjevoval svým apoštoluom a prorokuom i ještě zjevuje, komuž co ráčí? A my sme z jich kázaní vzeli naučení a některaké poznání, jakožto když sem znamenal všechno stvoření všeho světa, všechny planéty, kterak slunce, hvězdy, měsíc běží a ne- ustanú, a to vše svým pořádem. Neb jest jeho poslušno všecko stvoření, dávaje jim svú moc božskú, a divným po- 90 znáním chválé jeho velebnost; a žádný v jeho chvále ne- muož stihnúti jeho moci, velebnosti, duostojnosti. A to zna- menav sv. Pavel, mluvil jest řka: „Když přijde poznání plné, to, což jest do plna, jako nic nebude proti nynější plnosti." A tak, divě se tomu blahoslavenství, mluvil jest o té nestiže- 95 tedlné výmluvnosti řka: ,Ó výsosti bohatství múdrosti Božie a uměnie jeho, kterak jest nelze stihnúti cest jeho!' A ten, jsa vtržen do třetieho nebe, neuměl vypraviti tajnosti a múdrosti Božie." 85 114b XXX TUTO KRÁL JOZAFAT TÍŽE BARLAAMA, KOLI(K) BY MU LET BYLO, A PROSÍ, ABY JEMU POVĚDĚL ETC. Uslyše to král Jozafat, poče se diviti jeho řeči; a umyslil 5 sobě, aby jeho neostával, ale s ním aby šel na púšť. I poče 279
Strana 280
115a 115b jeho tázati, kde má svuoj příbytek a kto sú jeho tovaryši a co jest jich pokrm, a jiných mnohých věcí poče jeho tázati; a najposléze otáza jeho, kolik by jemu let bylo. Odpovědě jemu Barlaam o letech a řka: „Tak za to mám, že mi jest let pěta (čtyry)dseti; ale těch já nepočítám k životu, ješto sem je ztrávil v marnosti tohoto] světa, ale od toho času, jakž mi jest svět ukřižován a já světu a složil sem člověčenství, ješto jest v porušení podlé žádostí blud- 15 ných, ale již sem živ Bohu a ve mně jest Kristus. A to, což sem živ, živ sem u vieře Syna Božieho, kterýž se jest dal na smrt pro mě. A ta léta počítám čtyřidceti let, a tak ten život vedu útrpný a nábožný, chtě kralovati u věčné ra- dosti." Vece jemu Jozafat: „Poněvadž neslove život tělesný u pravdě, tehdy smrt tělesná tohoto času nenie smrt u pravdě? Odpovědě Barlaam: „Ovšem, pane, jestiť tak, nemáš se báti smrti této tělesné. Nebo, ktož by sšel bez poškvrny, boje 25 se Pána Boha, s tohoto světa, neníť jemu smrt, ale příchod k životu věčnému. A kteříž sú na té cestě spravedlivé, žádají vždy bez přestání rozlúčiti se s tímto světem a býti s Pánem Kristem na věky; nebo tento duom zboří se zde na zemi, a budú míti jiný na věky, věčný, krásný, oslavený, ne rukú 30 člověčí učiněný, ale Bohem udělaný. A toť miení sv. Pavel a řka: „K tomu zdycháme žádajíce, abychom vnikli v to bydlo, kteréž v nebi jest, abychom byli jím jako na toto rúcho přivlečeni, ač muožem v rúchu (a ne nazi) nalezeni býti. Nebo my, jsúce v tom bydle, vzdycháme, abychom 35 k onomu životu (pospiešili. A tak jest naše žádost k onomu životu) nesmrtedlnému.“ Ale toho života nelze jest dojíti než skrze smrt tělesnú. Protož není smrt u pravdě, ale smrt k věčnému životu. A tak i já, (malý) jeden z sluh Božích, nebojím se té 40 smrti tělesné; a po tom muožeš znamenati, že sem, hruozy 10 20 280
115a 115b jeho tázati, kde má svuoj příbytek a kto sú jeho tovaryši a co jest jich pokrm, a jiných mnohých věcí poče jeho tázati; a najposléze otáza jeho, kolik by jemu let bylo. Odpovědě jemu Barlaam o letech a řka: „Tak za to mám, že mi jest let pěta (čtyry)dseti; ale těch já nepočítám k životu, ješto sem je ztrávil v marnosti tohoto] světa, ale od toho času, jakž mi jest svět ukřižován a já světu a složil sem člověčenství, ješto jest v porušení podlé žádostí blud- 15 ných, ale již sem živ Bohu a ve mně jest Kristus. A to, což sem živ, živ sem u vieře Syna Božieho, kterýž se jest dal na smrt pro mě. A ta léta počítám čtyřidceti let, a tak ten život vedu útrpný a nábožný, chtě kralovati u věčné ra- dosti." Vece jemu Jozafat: „Poněvadž neslove život tělesný u pravdě, tehdy smrt tělesná tohoto času nenie smrt u pravdě? Odpovědě Barlaam: „Ovšem, pane, jestiť tak, nemáš se báti smrti této tělesné. Nebo, ktož by sšel bez poškvrny, boje 25 se Pána Boha, s tohoto světa, neníť jemu smrt, ale příchod k životu věčnému. A kteříž sú na té cestě spravedlivé, žádají vždy bez přestání rozlúčiti se s tímto světem a býti s Pánem Kristem na věky; nebo tento duom zboří se zde na zemi, a budú míti jiný na věky, věčný, krásný, oslavený, ne rukú 30 člověčí učiněný, ale Bohem udělaný. A toť miení sv. Pavel a řka: „K tomu zdycháme žádajíce, abychom vnikli v to bydlo, kteréž v nebi jest, abychom byli jím jako na toto rúcho přivlečeni, ač muožem v rúchu (a ne nazi) nalezeni býti. Nebo my, jsúce v tom bydle, vzdycháme, abychom 35 k onomu životu (pospiešili. A tak jest naše žádost k onomu životu) nesmrtedlnému.“ Ale toho života nelze jest dojíti než skrze smrt tělesnú. Protož není smrt u pravdě, ale smrt k věčnému životu. A tak i já, (malý) jeden z sluh Božích, nebojím se té 40 smrti tělesné; a po tom muožeš znamenati, že sem, hruozy 10 20 280
Strana 281
nedbaje otce tvého, přišel sem k tobě a zvěstoval ť sem slovo spasení, a věda, by on zvěděl a by to mohlo býti, tisíce smrtem by mě poddal, ale že na to pomním, co jest Kristus řekl: »Neroďte se těch báti, ješto tělo zabíjejí, neb duše ne- mohú zabiti. Nebo já nevážím sobě této smrti ani řku, by 45 tato smrt u pravdě smrt byla. A potom Barlaam, vypraviv Jozafatovi obyčej bydla pú- stevničieho, že jim netřeba jiného rúcha ani pokrmu, jediné což jim púšť přinese. „Nebo my se nevadíme s nižádným, by to nám kto chtěl odjíti (lakomstvem) kterým; a pakli 50 nám kto okolní dá chleba, od něho přijmem s požehná- ním.“ Potom jemu povědě Barlaam o rúchu, kterak v sprost- ném rúchu chodie. A král Jozafat k němu vece: „A ty máš toto jiné rúcho!“ Odpovědě jemu Barlaam, že „já sem to rúcho v tu potřebu 55 vzal od jiného, že by nebylo podobné v onom rúchu před tě přijíti, a tak abych mohl siemě slova Božieho v té postavě v tvé srdce vsieti a tobě naučení dáti a toho (pána a krále najmocnějšieho tobě) oznámiti, ješto sú proroci světí a apoš- tolé kázali a lidu oznamovali, aby tak v pokoře chodili a tak s ním na věky kralovali." Tehdy vece Jozafat: „Již vidím, že s' přišel, aby mě z těžkého vězení tohoto světa a z ďábelské služby vysvobo- dil. Protož prosím tebe, muoj milý duchovní otče, dokonaj, co s' počel, a vyveď mě s sebú, ať budu daleký od bluduov 65 tohoto světa, a já, vezma znamení v svatém pokřtění spa- sitedlném, budu tovaryš bydla tvého." Odpovědě Barlaam řka: „Povím ť jednu pověst. Bohatec jeden z mládi zachoval mladú laní; a ta, když odrostla, vedlé svého přirození poče se k lesóm táhnúti, až jednú 70 nadešla zvěř jinú, i poče s nimi choditi, avšak se domuov vráti. A opět vyníde a nalezne onu zvěř první; a když ta zvěř postúpi v hlubší lesy, ta laní jíde s nimi. A slúhy toho pána zvěděvše a vsedavše na koně, i zhonichu tu zvěř, a svú 60 116a 281
nedbaje otce tvého, přišel sem k tobě a zvěstoval ť sem slovo spasení, a věda, by on zvěděl a by to mohlo býti, tisíce smrtem by mě poddal, ale že na to pomním, co jest Kristus řekl: »Neroďte se těch báti, ješto tělo zabíjejí, neb duše ne- mohú zabiti. Nebo já nevážím sobě této smrti ani řku, by 45 tato smrt u pravdě smrt byla. A potom Barlaam, vypraviv Jozafatovi obyčej bydla pú- stevničieho, že jim netřeba jiného rúcha ani pokrmu, jediné což jim púšť přinese. „Nebo my se nevadíme s nižádným, by to nám kto chtěl odjíti (lakomstvem) kterým; a pakli 50 nám kto okolní dá chleba, od něho přijmem s požehná- ním.“ Potom jemu povědě Barlaam o rúchu, kterak v sprost- ném rúchu chodie. A král Jozafat k němu vece: „A ty máš toto jiné rúcho!“ Odpovědě jemu Barlaam, že „já sem to rúcho v tu potřebu 55 vzal od jiného, že by nebylo podobné v onom rúchu před tě přijíti, a tak abych mohl siemě slova Božieho v té postavě v tvé srdce vsieti a tobě naučení dáti a toho (pána a krále najmocnějšieho tobě) oznámiti, ješto sú proroci světí a apoš- tolé kázali a lidu oznamovali, aby tak v pokoře chodili a tak s ním na věky kralovali." Tehdy vece Jozafat: „Již vidím, že s' přišel, aby mě z těžkého vězení tohoto světa a z ďábelské služby vysvobo- dil. Protož prosím tebe, muoj milý duchovní otče, dokonaj, co s' počel, a vyveď mě s sebú, ať budu daleký od bluduov 65 tohoto světa, a já, vezma znamení v svatém pokřtění spa- sitedlném, budu tovaryš bydla tvého." Odpovědě Barlaam řka: „Povím ť jednu pověst. Bohatec jeden z mládi zachoval mladú laní; a ta, když odrostla, vedlé svého přirození poče se k lesóm táhnúti, až jednú 70 nadešla zvěř jinú, i poče s nimi choditi, avšak se domuov vráti. A opět vyníde a nalezne onu zvěř první; a když ta zvěř postúpi v hlubší lesy, ta laní jíde s nimi. A slúhy toho pána zvěděvše a vsedavše na koně, i zhonichu tu zvěř, a svú 60 116a 281
Strana 282
116b 75 laní živú popadše, domuov ji přihnali (a jinú zvěř zbili a některú zahnali). Téhož se já bojím: když by ty šel se mnú, tebe bych neměl a jiným bratřím na púšti byl bych příčina k nepokoji. Ale chceť Pán Buoh, aby ty nyní v své zemi pobyl, křest svatý přijma, a tu držel křesťanskú vieru, a 80 skutky šlechetnými ozdobuje ji. A když Pán Buoh bude ráčiti, v čas svuoj přijdeš ke mně a ostatek života tohoto ztrávíma spolu; a úfámť Pánu Bohu, že živa budema onomu světu budúciemu, životu věčnému, a věčně se budema držeti spolu bez rozlúčeni." Tehda vece král Jozafat (slze), že se má s ním rozlúčiti, od něhož jest vzal toliko naučení spasitedlného. „A když jest to vuole Boží, té se nechci brániti; ale prosím tebe, muoj otče duchovní, aby mě prvé pokřtil, a vezma (ode mne) peníze ku potřebě svým bratřím, jdiž pak s Hospodi- 90 nem, a nezapomínaj mě v svých modlitbách, aby došla má náděje k Hospodinu, abych mohl, skuoro s tebú jsa, u po- koji Bohu slúžiti." Odpovědě jemu Barlaam: „Křtu ť svatého neodpovie- dám, ten přijmeš; ale peněz a zboží tvého nenie mi třeba ani 95 mým bratřím, neboť my jeho nežádáme ani o ně stojíme, ale před ním utiekáme. Neb sv. Pavel radí, abychme se varovali zboží tohoto světa, abychom neupadli v rozličná pokušenie a v osidlo věčného zatracení.“ Takovým i jiným řečem učil Barlaam krále Jozafata, 117a 100 často k němu přicházeje a vieru křestanskú jemu ozna- muje a písma, řeči čtenie svatého apoštolské i proročské jemu vykládáše, neb Duch svatý bieše v něm; a bieše v ustech jeho Písmo Starého i Nového Zákona vloženo Boží múdrostí, jakož jest byl slíbil Kristus apoštoluom, že, když 105 stanú před králi, že jim dá múdrost a usta k vymlúvaní. A tak tento muž svatý (osvietil) toho krále Boží múdrostí a řečí (múdrú) ku poznání pravdy přivedl a připravil jej ke křtu svatému. 85 282
116b 75 laní živú popadše, domuov ji přihnali (a jinú zvěř zbili a některú zahnali). Téhož se já bojím: když by ty šel se mnú, tebe bych neměl a jiným bratřím na púšti byl bych příčina k nepokoji. Ale chceť Pán Buoh, aby ty nyní v své zemi pobyl, křest svatý přijma, a tu držel křesťanskú vieru, a 80 skutky šlechetnými ozdobuje ji. A když Pán Buoh bude ráčiti, v čas svuoj přijdeš ke mně a ostatek života tohoto ztrávíma spolu; a úfámť Pánu Bohu, že živa budema onomu světu budúciemu, životu věčnému, a věčně se budema držeti spolu bez rozlúčeni." Tehda vece král Jozafat (slze), že se má s ním rozlúčiti, od něhož jest vzal toliko naučení spasitedlného. „A když jest to vuole Boží, té se nechci brániti; ale prosím tebe, muoj otče duchovní, aby mě prvé pokřtil, a vezma (ode mne) peníze ku potřebě svým bratřím, jdiž pak s Hospodi- 90 nem, a nezapomínaj mě v svých modlitbách, aby došla má náděje k Hospodinu, abych mohl, skuoro s tebú jsa, u po- koji Bohu slúžiti." Odpovědě jemu Barlaam: „Křtu ť svatého neodpovie- dám, ten přijmeš; ale peněz a zboží tvého nenie mi třeba ani 95 mým bratřím, neboť my jeho nežádáme ani o ně stojíme, ale před ním utiekáme. Neb sv. Pavel radí, abychme se varovali zboží tohoto světa, abychom neupadli v rozličná pokušenie a v osidlo věčného zatracení.“ Takovým i jiným řečem učil Barlaam krále Jozafata, 117a 100 často k němu přicházeje a vieru křestanskú jemu ozna- muje a písma, řeči čtenie svatého apoštolské i proročské jemu vykládáše, neb Duch svatý bieše v něm; a bieše v ustech jeho Písmo Starého i Nového Zákona vloženo Boží múdrostí, jakož jest byl slíbil Kristus apoštoluom, že, když 105 stanú před králi, že jim dá múdrost a usta k vymlúvaní. A tak tento muž svatý (osvietil) toho krále Boží múdrostí a řečí (múdrú) ku poznání pravdy přivedl a připravil jej ke křtu svatému. 85 282
Strana 283
XXXI TUTO BARLAAM, NAUČIV VÍŘE KRÁLE JOZAFATA, I POKRTIL JEST JEHO A HNED JEMU PODAL TĚLA A KRVE PÁNA JEŽÍŠE A když jeho měl pokřtiti, vece jemu Barlaam: „Aj, již 5 máš věčné znamení Kristovo v svú duši vzieti a býti osvícen světlem tváři Boží; a budeš syn Boží, chrám Ducha svatého. K vieře pravé tě napomínám, ješto jest všech činuov našich základ i všech úmysluov, všie žádosti dobré, všie náděje i milosti; nebo bez viery pravé nelze se líbiti Bohu. A ktož nevěří, nepřijde, aby urozuměl; ale viera má nás z bluduov vyvésti. A protož vieru a pravdu obnovuji, aby ji držel (pevně) v svém srdci. Věz najprvé, že máš věřiti v Otce, v Syna i v Ducha sva- tého, v Trojici svatú ve třech osobách a v božství jedno, 15 117 ješto má chválu mocnú a věčnú, od níž jde život, ješto má v osobách dílnost a také i u podstatě pravú jednotu. Ó králi, poznaj okem vier(y) jednoho Boha, Otce věč- ného, ješto není porozený, ale věčný, a jednoho Boha, Syna jednorozeného od Otce, Pána našeho Jezu Krista, světlo 20 z světla, (Boha) pravého (z Boha pravého, přede všemi věky narozeného. Také poznaj a věř v) Ducha svatého, Utěšitele, kterýž pochodí od Otce i od Syna, a Buoh pravý, živý, plný, jenž obživuje všelikého člověka. Tak se klaněj ve třech osobách jednomu Bohu; neb jest těch tří osob bož- ství jedno, jedno přirozenie, jedna podstata, jedna chvála, jedno královstvie, jedna moc; Syn a Duch svatý, ten má tu moc spolu kromě Otce, (jehož nemá Otec,) že od Otce jsta. A to sám (má Otec, že od jiného nenie; a to sám Syn, že jest od Otce urozený, a tiem divným urozením všicku plnost má) božství, že v ničemž není menší Otce. To má také Duch svatý sám, že od Otce i od Syna pochodí, a v tom 25 10 30 283
XXXI TUTO BARLAAM, NAUČIV VÍŘE KRÁLE JOZAFATA, I POKRTIL JEST JEHO A HNED JEMU PODAL TĚLA A KRVE PÁNA JEŽÍŠE A když jeho měl pokřtiti, vece jemu Barlaam: „Aj, již 5 máš věčné znamení Kristovo v svú duši vzieti a býti osvícen světlem tváři Boží; a budeš syn Boží, chrám Ducha svatého. K vieře pravé tě napomínám, ješto jest všech činuov našich základ i všech úmysluov, všie žádosti dobré, všie náděje i milosti; nebo bez viery pravé nelze se líbiti Bohu. A ktož nevěří, nepřijde, aby urozuměl; ale viera má nás z bluduov vyvésti. A protož vieru a pravdu obnovuji, aby ji držel (pevně) v svém srdci. Věz najprvé, že máš věřiti v Otce, v Syna i v Ducha sva- tého, v Trojici svatú ve třech osobách a v božství jedno, 15 117 ješto má chválu mocnú a věčnú, od níž jde život, ješto má v osobách dílnost a také i u podstatě pravú jednotu. Ó králi, poznaj okem vier(y) jednoho Boha, Otce věč- ného, ješto není porozený, ale věčný, a jednoho Boha, Syna jednorozeného od Otce, Pána našeho Jezu Krista, světlo 20 z světla, (Boha) pravého (z Boha pravého, přede všemi věky narozeného. Také poznaj a věř v) Ducha svatého, Utěšitele, kterýž pochodí od Otce i od Syna, a Buoh pravý, živý, plný, jenž obživuje všelikého člověka. Tak se klaněj ve třech osobách jednomu Bohu; neb jest těch tří osob bož- ství jedno, jedno přirozenie, jedna podstata, jedna chvála, jedno královstvie, jedna moc; Syn a Duch svatý, ten má tu moc spolu kromě Otce, (jehož nemá Otec,) že od Otce jsta. A to sám (má Otec, že od jiného nenie; a to sám Syn, že jest od Otce urozený, a tiem divným urozením všicku plnost má) božství, že v ničemž není menší Otce. To má také Duch svatý sám, že od Otce i od Syna pochodí, a v tom 25 10 30 283
Strana 284
35 118a 40 pochodu má plnost božství, že není Otce i Syna v ničemž menší. Protož, milý králi Jozafate, věř tomu ještě, že tělo Pána Jezu Krista, našeho milého Spasitele, jest pravé tělo pod podstatú chleba a krev jeho svatá pod podstatú vína: jest celý, plný Pán náš Kristus, kterýž se jest narodil z čisté panny, trpěl, umřel, vstal z mrtvých, vstúpil na nebesa a sedí na pra vici Boha Otce všemohúcieho a odtud má při- jíti súdit živých i mrtvých. Neb jest dal tu drahú svátost svým svatým apoštoluom a potom též nám, všem budúcím. Také, milý králi, věř o všech svátostech kostelních a bud ustavičen u víře, v modlitbě a ve všem dobrém a nedaj se 45 žádnému jinak svésti od toho, čemuž si naučen." A to jemu mluvě, ihned ho pokřtil v zahradě jeho ve jmé- no Otce i Syna i Ducha svatého; a tu svatú mši slúžil a jemu podal těla a krve Pána našeho Jezu Krista. XXXII TUTO BARLAAM MODLÍ SE ZA KRÁLE JOZAFATA, ABY JEMU PÁN BUOH RÁČIL DÁTI STÁLOST U VÍŘE KŘESŤANSKÉ ETC. 118b A když byl pokřtěn král Jozafat, tehdy raduje se v duchu chválil Pána Boha, a dieky jemu vzdávaje a děkuje jeho milosti řka: „Požehnaný Pán Buoh všemohúcí, ješto podlé své veliké milosti dal mi jest dnes porozenie nové v náději života věčného a k dědičství neporušenému, a ješto na věky 10 nezhyne a jest na věky v nebesiech schováno, a to vždy v tom Pánu Kristu skrze Ducha svatého. Amen." Tehda Barlaam vece: „Raduj se, králi, neb dnes si z hřiechu povstal a vysvobozen si a učiněn si slúha Boží a (vzal s') základ života věčného, tmy si zuostal a v svět- 15 lost si se oblékl, zvolen si k svobodství chvály synuov Božích. 284
35 118a 40 pochodu má plnost božství, že není Otce i Syna v ničemž menší. Protož, milý králi Jozafate, věř tomu ještě, že tělo Pána Jezu Krista, našeho milého Spasitele, jest pravé tělo pod podstatú chleba a krev jeho svatá pod podstatú vína: jest celý, plný Pán náš Kristus, kterýž se jest narodil z čisté panny, trpěl, umřel, vstal z mrtvých, vstúpil na nebesa a sedí na pra vici Boha Otce všemohúcieho a odtud má při- jíti súdit živých i mrtvých. Neb jest dal tu drahú svátost svým svatým apoštoluom a potom též nám, všem budúcím. Také, milý králi, věř o všech svátostech kostelních a bud ustavičen u víře, v modlitbě a ve všem dobrém a nedaj se 45 žádnému jinak svésti od toho, čemuž si naučen." A to jemu mluvě, ihned ho pokřtil v zahradě jeho ve jmé- no Otce i Syna i Ducha svatého; a tu svatú mši slúžil a jemu podal těla a krve Pána našeho Jezu Krista. XXXII TUTO BARLAAM MODLÍ SE ZA KRÁLE JOZAFATA, ABY JEMU PÁN BUOH RÁČIL DÁTI STÁLOST U VÍŘE KŘESŤANSKÉ ETC. 118b A když byl pokřtěn král Jozafat, tehdy raduje se v duchu chválil Pána Boha, a dieky jemu vzdávaje a děkuje jeho milosti řka: „Požehnaný Pán Buoh všemohúcí, ješto podlé své veliké milosti dal mi jest dnes porozenie nové v náději života věčného a k dědičství neporušenému, a ješto na věky 10 nezhyne a jest na věky v nebesiech schováno, a to vždy v tom Pánu Kristu skrze Ducha svatého. Amen." Tehda Barlaam vece: „Raduj se, králi, neb dnes si z hřiechu povstal a vysvobozen si a učiněn si slúha Boží a (vzal s') základ života věčného, tmy si zuostal a v svět- 15 lost si se oblékl, zvolen si k svobodství chvály synuov Božích. 284
Strana 285
Nebo, ktož sú jej koli přijeli, dal jest jim moc býti syny Božími, jenž věří ve jméno jeho. A tak již nejsi slúha, ale syn Boží a dědic skrze Krista v Duchu svatém. A protož pilen buď, aby bez poškvrny číst byl nalezen, a ty čiň dobré skut- ky na základ své viery, neb viera bez skutkuov mrtva jest 20 jakožto i skutci bez viery. A protož, slože již všicku zlost a všecky činy člověka sta- rého, a jako dietě teprv narozené smysli beze lsti, žádaj mléka šlechetnosti, aby jím rosta přišel (ku poznání rozká- zanie) Syna Božieho (v) muže dokonalého v mieru plnosti, aby již smyslem mál (ne)byl a nedal sebú hnúti od pravdy všelikého naučení; ale v zlosti buď maličký, a k dobrému buď silný. A měj rozum ustavičný, aby duostojně byl v tom povolání, v čemž si povolán, k ostřiehaní přikázaní Božieho, odvrha od sebe marnost dřevnieho obyčeje, po níž jde lid v marnosti úmysla svého, neb jich žádosti odlúčejí od chvály Božie. A ty, jakož s' přistúpil k Bohu živému a pravému, jdi jakžto syn světla. Neb úžitek duchu jest ve všeliké dobrotě a v spravedlnosti a v mohutnosti, šlechetnosti a v pravdě té nové milosti, kterú s' dnes přijal. Neporušuj vetchosti dřevnieho obyčeje, ale obnovuj den ote dne v svatosti a v spravedlnosti. (Muožť to, ktož chce, jakož s' slyšal, že dal jim moc, aby byli synové Boží). Již nemuožem řéci: Viera jest (těžká) cesta; ačť slove úzká cesta do nebes, že jest tam 40 jíti pravdú, nevyhybujíce se s nie na nižádnú stranu, avšak jest milá a rovná, všeho dobrého počátek k budúciemu konci, jenž oblechčuje (!) i těžkú práci těm, kteříž jdú nelenivě, patříce k tomu, co jest vuole Boží, a vezma tu bran a to orudie, v němž by mohl bojovati proti lstivému 45 nepříteli a proti chytrostem jeho. A ty, jakož s' slyšel ote mne, vlož sobě silný a pevný zá- klad a rosť vzhuoru, jsa silný a statečný Boží rytieř, maje vieru a svědomí dobré, jda po spravedlnosti a milostivé 25 30 35 119a 285
Nebo, ktož sú jej koli přijeli, dal jest jim moc býti syny Božími, jenž věří ve jméno jeho. A tak již nejsi slúha, ale syn Boží a dědic skrze Krista v Duchu svatém. A protož pilen buď, aby bez poškvrny číst byl nalezen, a ty čiň dobré skut- ky na základ své viery, neb viera bez skutkuov mrtva jest 20 jakožto i skutci bez viery. A protož, slože již všicku zlost a všecky činy člověka sta- rého, a jako dietě teprv narozené smysli beze lsti, žádaj mléka šlechetnosti, aby jím rosta přišel (ku poznání rozká- zanie) Syna Božieho (v) muže dokonalého v mieru plnosti, aby již smyslem mál (ne)byl a nedal sebú hnúti od pravdy všelikého naučení; ale v zlosti buď maličký, a k dobrému buď silný. A měj rozum ustavičný, aby duostojně byl v tom povolání, v čemž si povolán, k ostřiehaní přikázaní Božieho, odvrha od sebe marnost dřevnieho obyčeje, po níž jde lid v marnosti úmysla svého, neb jich žádosti odlúčejí od chvály Božie. A ty, jakož s' přistúpil k Bohu živému a pravému, jdi jakžto syn světla. Neb úžitek duchu jest ve všeliké dobrotě a v spravedlnosti a v mohutnosti, šlechetnosti a v pravdě té nové milosti, kterú s' dnes přijal. Neporušuj vetchosti dřevnieho obyčeje, ale obnovuj den ote dne v svatosti a v spravedlnosti. (Muožť to, ktož chce, jakož s' slyšal, že dal jim moc, aby byli synové Boží). Již nemuožem řéci: Viera jest (těžká) cesta; ačť slove úzká cesta do nebes, že jest tam 40 jíti pravdú, nevyhybujíce se s nie na nižádnú stranu, avšak jest milá a rovná, všeho dobrého počátek k budúciemu konci, jenž oblechčuje (!) i těžkú práci těm, kteříž jdú nelenivě, patříce k tomu, co jest vuole Boží, a vezma tu bran a to orudie, v němž by mohl bojovati proti lstivému 45 nepříteli a proti chytrostem jeho. A ty, jakož s' slyšel ote mne, vlož sobě silný a pevný zá- klad a rosť vzhuoru, jsa silný a statečný Boží rytieř, maje vieru a svědomí dobré, jda po spravedlnosti a milostivé 25 30 35 119a 285
Strana 286
119b 120a 50 šlechetnosti, v trpělivosti a v úklidi, v krotké mysli, v ctných činech, aby věčného života došel, k němuž s' povolán v chvále a ve všeliké dobré věci, libosti a jiných ohyzdných věcí aby daleký byl i ode všeho zlého, ať by duše tvá čísta byla před Hospodinem, jenž patří na každé srdce. Nebo 55 netoliko z skutkuov našich dá nám korunu aneb pokutu, ale i z myšlení. A tomu věřme, že Pán Buoh přebývá v či stých srdciech a Duch svatý, ale zdvíhá se pryč od myšlení ne- čistého; a jakož včely utíkají před dýmem, tak darové Ducha svatého před zlým myšlením (a nečistým). Protož, milý králi, zlá myšlení odpuzuj od srdce svého, učině z sebe chrám Duchu svatému. Nebo, jakáž myšlenie budú, tací i skutkové vycházejí; neb všeliký skutek od myš- lení pochází, a protož z malé věci veliká věc bude. I máš ovšem toho pilen býti, aby nedal zlému v sobě 65 rozmoci se. Milý králi, muoj najmilejší synu duchovní, vy- vrz z sebe zlý kořen, doniž se jest ještě neujal, ať by pak potom nebylo nesnáze dobyti ho z hluboka, když by se ujal, vpustě okolo sebe kořeny. A protož velicí hřiechové pochá- zejí a silau přemáhají duše naše, když na počátku nedbáme jim se protiviti, ješto bychom je snáze přemohli, jakož sú zlá marná myšlenie, řeči marné a neúžitečné, jenž také sluší krotiti v sobě hněv, nenávist a vyvrci z svého srdce - toť vše překáží, že nebývají modlitby uslyšeny. Protož spusť to s srdce; ač ť kto učiní protivenství, odpusť jemu; a slitování 75 měj nad chudými, štědré čiň almužny. A to ť budeta dvě křídle, jimižto tvá modlidba spíše přijde k Bohu. A měj na příklad Davida, jenž, jsa králem, mnoho měl činiti s světem, avšak svú duši čistil vždy jako duom choštištěmi a pravíše: „Nenáviděl sem nepravosti a měl sem je v mrz- 80 kosti, ale miloval sem zákon tvuoj. Semkrát za den vzdal sem chválu tvú nad súdy spravedlnosti tvé. Má duše ostřie- hala svědečství tvých a náramně je miloval sem. Přibliž se, Hospodine, má prosba před obličej tvuoj, podlé toho, ja- 60 70 286
119b 120a 50 šlechetnosti, v trpělivosti a v úklidi, v krotké mysli, v ctných činech, aby věčného života došel, k němuž s' povolán v chvále a ve všeliké dobré věci, libosti a jiných ohyzdných věcí aby daleký byl i ode všeho zlého, ať by duše tvá čísta byla před Hospodinem, jenž patří na každé srdce. Nebo 55 netoliko z skutkuov našich dá nám korunu aneb pokutu, ale i z myšlení. A tomu věřme, že Pán Buoh přebývá v či stých srdciech a Duch svatý, ale zdvíhá se pryč od myšlení ne- čistého; a jakož včely utíkají před dýmem, tak darové Ducha svatého před zlým myšlením (a nečistým). Protož, milý králi, zlá myšlení odpuzuj od srdce svého, učině z sebe chrám Duchu svatému. Nebo, jakáž myšlenie budú, tací i skutkové vycházejí; neb všeliký skutek od myš- lení pochází, a protož z malé věci veliká věc bude. I máš ovšem toho pilen býti, aby nedal zlému v sobě 65 rozmoci se. Milý králi, muoj najmilejší synu duchovní, vy- vrz z sebe zlý kořen, doniž se jest ještě neujal, ať by pak potom nebylo nesnáze dobyti ho z hluboka, když by se ujal, vpustě okolo sebe kořeny. A protož velicí hřiechové pochá- zejí a silau přemáhají duše naše, když na počátku nedbáme jim se protiviti, ješto bychom je snáze přemohli, jakož sú zlá marná myšlenie, řeči marné a neúžitečné, jenž také sluší krotiti v sobě hněv, nenávist a vyvrci z svého srdce - toť vše překáží, že nebývají modlitby uslyšeny. Protož spusť to s srdce; ač ť kto učiní protivenství, odpusť jemu; a slitování 75 měj nad chudými, štědré čiň almužny. A to ť budeta dvě křídle, jimižto tvá modlidba spíše přijde k Bohu. A měj na příklad Davida, jenž, jsa králem, mnoho měl činiti s světem, avšak svú duši čistil vždy jako duom choštištěmi a pravíše: „Nenáviděl sem nepravosti a měl sem je v mrz- 80 kosti, ale miloval sem zákon tvuoj. Semkrát za den vzdal sem chválu tvú nad súdy spravedlnosti tvé. Má duše ostřie- hala svědečství tvých a náramně je miloval sem. Přibliž se, Hospodine, má prosba před obličej tvuoj, podlé toho, ja- 60 70 286
Strana 287
kož s' vyřekl, daj mi rozum.“ A když tak volati budeš k Bo- hu, přiblížíť se k tobě a řekne t: »Aj, teď sem!“ A když by se ustavičně modlil Pánu Bohu, vysvobodilť by tě a dal ť by vše dobré. Protož ostaň již v plné a srdečné milosti a miluj Pána Boha, maje známost, kterúž ť sem ukázal, pravú cestu. Dajž to Hospodin, aby došel té radosti! Aj, již ť sem ukázal slovo Boží a cestu Boží. A viz již, aby, sílu vezma, táhl se k svatosti; neb die Pán Buoh ke všem svým: „Svatí buďte, neb já svatý jsem.“ A sv. Petr píše k lidu křesťanskému a řka: ,Když Otcem nazýváte jeho, ješto súdí, nevážíť jednoho mimo druhého, ale každého vedlé jeho činuov bude súditi." Pomni také, kterak jest krátký čas, jenž nic není proti věčnosti, neb všecko jest minulá věc, což jest na světě; kte- rak jest všechna tělesná krása jako na lúce tráva, a chvála světská jako květ travný, nebo 1 tráva zeschne a senem bude, a vešken květ její oprchne, ale slovo Boží na věky zuostane. Ty takové věci máš mieti na paměti a je přemítati na své mysli. A pokoj buď s tebú, osvěť tě Hospodin a dajž ť rozum a přiveď tě k životu věčnému. Odžeň od sebe všelikú tvú vuoli zlú od tvé mysli; a tvú duši ohraď znamením svatého 105 kříže, ať by tebe nic nepotkalo zlého, ale aby zaslúžil svr- chované slávy, aby byl osvícen světlem svaté Trojice, v Otci i v Synu i v Duchu svatém chválu maje a potom věčnú ra- dost. Amen." 90 95 100 120b 85 XXXIII TUTO NABUZARDUS PĚSTŮN ROZMLŮVÁ S JOZAFATEM O BARLAAMOVI, NEB SE JEST BÁL VELMI KRÁLE, OTCE JEHO A když odjíde Barlaam do své hospody a služebníci krá- 5 lovi divili sú se velmi tomu, že ten Barlaam tak často při- 287
kož s' vyřekl, daj mi rozum.“ A když tak volati budeš k Bo- hu, přiblížíť se k tobě a řekne t: »Aj, teď sem!“ A když by se ustavičně modlil Pánu Bohu, vysvobodilť by tě a dal ť by vše dobré. Protož ostaň již v plné a srdečné milosti a miluj Pána Boha, maje známost, kterúž ť sem ukázal, pravú cestu. Dajž to Hospodin, aby došel té radosti! Aj, již ť sem ukázal slovo Boží a cestu Boží. A viz již, aby, sílu vezma, táhl se k svatosti; neb die Pán Buoh ke všem svým: „Svatí buďte, neb já svatý jsem.“ A sv. Petr píše k lidu křesťanskému a řka: ,Když Otcem nazýváte jeho, ješto súdí, nevážíť jednoho mimo druhého, ale každého vedlé jeho činuov bude súditi." Pomni také, kterak jest krátký čas, jenž nic není proti věčnosti, neb všecko jest minulá věc, což jest na světě; kte- rak jest všechna tělesná krása jako na lúce tráva, a chvála světská jako květ travný, nebo 1 tráva zeschne a senem bude, a vešken květ její oprchne, ale slovo Boží na věky zuostane. Ty takové věci máš mieti na paměti a je přemítati na své mysli. A pokoj buď s tebú, osvěť tě Hospodin a dajž ť rozum a přiveď tě k životu věčnému. Odžeň od sebe všelikú tvú vuoli zlú od tvé mysli; a tvú duši ohraď znamením svatého 105 kříže, ať by tebe nic nepotkalo zlého, ale aby zaslúžil svr- chované slávy, aby byl osvícen světlem svaté Trojice, v Otci i v Synu i v Duchu svatém chválu maje a potom věčnú ra- dost. Amen." 90 95 100 120b 85 XXXIII TUTO NABUZARDUS PĚSTŮN ROZMLŮVÁ S JOZAFATEM O BARLAAMOVI, NEB SE JEST BÁL VELMI KRÁLE, OTCE JEHO A když odjíde Barlaam do své hospody a služebníci krá- 5 lovi divili sú se velmi tomu, že ten Barlaam tak často při- 287
Strana 288
chodí a tak dlúhé řeči s králem Jozafatem mluví, tehda je- den z služebníkuov králových, jménem Nabuzardus, ješto jest najprvé uvedl toho Barlaama jako kupce s drahým ka- 10 menem před krále, i vece králi Jozafatovi: „Vie to dobře Tvá Velebnost, králi milý, kterak mi jest otec tvuoj poručil tě mimo jiné, abych o tobě péči měl. Ó, velikýť mám strach na svém srdci, vida toho člověka, an tak chodí často k tobě, a tebe chtě svésti s cesty v bludnú svú vieru, neb bych já 15 musil za to svuoj život dáti. Protož, milý králi, prosím tebe, (nebo pověz) o něm otci svému, aneb přestaň s ním mluviti, aneb mne odbuď, ať dá tobě král jiného místo mne. Tehda král Jozafat vece k němu: „Prosím tebe za to, aby najprvé (to) učinil: když přijde ke mně ten muž, buď tu 20 tajně za oponú, a sám uslyšíš, coť mluví ke mně, a jáť tobě povím, co máš učiniti z toho. A tak, když Barlaam přijíde, Nabuzardus schoval se tajně za oponú. A král Jozafat poče řéci k Barlaamovi: „Obnov mi řeč učení svého v krátké řeči, abych to držel 25 pevně v svém srdci, jakož si mě učil na počátku, ukazuje mi své viery pravdu.“ A Barlaam poče mluviti o Bohu krásně, a pravdu viery okazuje: že Buoh jest stvořitel všech věcí; a kterak jest člověka učinil a dal jemu přikázaní, aby poslu- šenstvím zaslúžil sobě života věčného, a on shřešil neposlu- 30 šenstvím a v smrt a v biedu upadl; a kterak Pán Buoh v svém milosrdenství, aby ještě pomohl těm, ktož budú chtíti v(y jíti (z) smrti, divnú cestu zjednal k spasení, při- jav pravé člověčenství v svú božskú osobu, a čístě bez hřie- cha, aby za nás, nejsa dlužen smrti, smrt zaplatil, a to vše 121b 35 skrze své proroky i byl předpověděl; a kterak má přijíti na skonání světa v své velebnosti u veliké moci, aby dal odplatu zlým i dobrým, kterak jest kto zaslúžil v tomto světě. A tak to vše múdrými řečmi vypraviv, to, což jest byl od počátka učil, a kterak má čistota zachována býti a vše- 40 chno tělesné má potupeno býti, což k světu sluší, a že jest 121a 288
chodí a tak dlúhé řeči s králem Jozafatem mluví, tehda je- den z služebníkuov králových, jménem Nabuzardus, ješto jest najprvé uvedl toho Barlaama jako kupce s drahým ka- 10 menem před krále, i vece králi Jozafatovi: „Vie to dobře Tvá Velebnost, králi milý, kterak mi jest otec tvuoj poručil tě mimo jiné, abych o tobě péči měl. Ó, velikýť mám strach na svém srdci, vida toho člověka, an tak chodí často k tobě, a tebe chtě svésti s cesty v bludnú svú vieru, neb bych já 15 musil za to svuoj život dáti. Protož, milý králi, prosím tebe, (nebo pověz) o něm otci svému, aneb přestaň s ním mluviti, aneb mne odbuď, ať dá tobě král jiného místo mne. Tehda král Jozafat vece k němu: „Prosím tebe za to, aby najprvé (to) učinil: když přijde ke mně ten muž, buď tu 20 tajně za oponú, a sám uslyšíš, coť mluví ke mně, a jáť tobě povím, co máš učiniti z toho. A tak, když Barlaam přijíde, Nabuzardus schoval se tajně za oponú. A král Jozafat poče řéci k Barlaamovi: „Obnov mi řeč učení svého v krátké řeči, abych to držel 25 pevně v svém srdci, jakož si mě učil na počátku, ukazuje mi své viery pravdu.“ A Barlaam poče mluviti o Bohu krásně, a pravdu viery okazuje: že Buoh jest stvořitel všech věcí; a kterak jest člověka učinil a dal jemu přikázaní, aby poslu- šenstvím zaslúžil sobě života věčného, a on shřešil neposlu- 30 šenstvím a v smrt a v biedu upadl; a kterak Pán Buoh v svém milosrdenství, aby ještě pomohl těm, ktož budú chtíti v(y jíti (z) smrti, divnú cestu zjednal k spasení, při- jav pravé člověčenství v svú božskú osobu, a čístě bez hřie- cha, aby za nás, nejsa dlužen smrti, smrt zaplatil, a to vše 121b 35 skrze své proroky i byl předpověděl; a kterak má přijíti na skonání světa v své velebnosti u veliké moci, aby dal odplatu zlým i dobrým, kterak jest kto zaslúžil v tomto světě. A tak to vše múdrými řečmi vypraviv, to, což jest byl od počátka učil, a kterak má čistota zachována býti a vše- 40 chno tělesné má potupeno býti, což k světu sluší, a že jest 121a 288
Strana 289
vše marnost, což jest světských věcí, a tesknost a práce bez úžitka, a že jediný Buoh má (nade vše) milován býti a má ostřicháno býti přikázaní jeho. A hned se Barlaam obráti k modlitbě, prose Boha, aby se král neobrátil na křivú vieru, ale aby se držel v cestě spasení (bez poškvrny). A dokonav modlitbu Barlaam, i šel do své hospody. 45 XXXIV TUTO KRÁL JOZAFAT MLUVÍ S NABUZARDEM, PĚSTUNEM SVÝM, CHTĚ JEJ NAVÉSTI NA KŘESŤANSKŮ VIERU Tehdy král Jozafat vece k Nabuzardovi, komorníku své- 5 mu, pokúšeje jeho, zdali by prošly srdce jeho ty řeči spra- vedlivé, a řka: „Slyšel-li s', kterakými řečmi chce mě tento stařec svésti, abych nestál po utěšení tohoto světa, a ktera- kéhoť mi ukazuje Boha, abych jemu slúžil a modlil se " a klaněl se? Tehda Nabuzardus vece k němu: „Co mne pokúšíš, slúhy svého, a já již dobře vidím, že jest ta řeč prošla již srdce tvé a i tvuoj úmysl proměnila? I myť sme dřieve slýchali ty řeči: ale otec tvuoj, tenť jest stavil, aby toho nečinili ani lidi učili, a rozehnal jest ty lidi a jiné zbil a zmučil. A jestliže ty chceš toho učení poslúchati, jáť se bojím otce tvého, by mi smrti neučinil. I kterú omluvu budu před ním mieti, že sem se já toho nevystřehl, té (věci), že sem pustil toho křivého člověka k tobě, a věda, že jest tebe na to tvuoj otec kázal chovati zvláště, aby nižádný té viery nepřišel k tobě?“ Vece k němu Jozafat: „Já ť sem toho srdečně vděčen, že sem přišel skrze tě k tomu, abych mohl poznati pravdu; a nevěda, čím bych se odplatil za to, chtěl sem já tě rád navésti, aby poznal svého Stvořitele, k čemu tě jest stvořil: 10 15 20 122a 19 Knížky o hře šachové 289
vše marnost, což jest světských věcí, a tesknost a práce bez úžitka, a že jediný Buoh má (nade vše) milován býti a má ostřicháno býti přikázaní jeho. A hned se Barlaam obráti k modlitbě, prose Boha, aby se král neobrátil na křivú vieru, ale aby se držel v cestě spasení (bez poškvrny). A dokonav modlitbu Barlaam, i šel do své hospody. 45 XXXIV TUTO KRÁL JOZAFAT MLUVÍ S NABUZARDEM, PĚSTUNEM SVÝM, CHTĚ JEJ NAVÉSTI NA KŘESŤANSKŮ VIERU Tehdy král Jozafat vece k Nabuzardovi, komorníku své- 5 mu, pokúšeje jeho, zdali by prošly srdce jeho ty řeči spra- vedlivé, a řka: „Slyšel-li s', kterakými řečmi chce mě tento stařec svésti, abych nestál po utěšení tohoto světa, a ktera- kéhoť mi ukazuje Boha, abych jemu slúžil a modlil se " a klaněl se? Tehda Nabuzardus vece k němu: „Co mne pokúšíš, slúhy svého, a já již dobře vidím, že jest ta řeč prošla již srdce tvé a i tvuoj úmysl proměnila? I myť sme dřieve slýchali ty řeči: ale otec tvuoj, tenť jest stavil, aby toho nečinili ani lidi učili, a rozehnal jest ty lidi a jiné zbil a zmučil. A jestliže ty chceš toho učení poslúchati, jáť se bojím otce tvého, by mi smrti neučinil. I kterú omluvu budu před ním mieti, že sem se já toho nevystřehl, té (věci), že sem pustil toho křivého člověka k tobě, a věda, že jest tebe na to tvuoj otec kázal chovati zvláště, aby nižádný té viery nepřišel k tobě?“ Vece k němu Jozafat: „Já ť sem toho srdečně vděčen, že sem přišel skrze tě k tomu, abych mohl poznati pravdu; a nevěda, čím bych se odplatil za to, chtěl sem já tě rád navésti, aby poznal svého Stvořitele, k čemu tě jest stvořil: 10 15 20 122a 19 Knížky o hře šachové 289
Strana 290
25 aby ostana tmy, i přišel k světlu. Ale, jakž sem to znamenal, že daremní mám práci, a ty svého bludu nechceš ustúpiti, i nechámť tebe.“ XXXV 122b 10 15 TUTO JOZAFAT PROSÍ BARLAAMA ZA DVA DARY, NEB JIŽ CHTĚL OD NĚHO JÍTI Potom zítra vrátiv se Barlaam, poče s králem mluviti, že 5 již chce na púšť zase jíti. A to slyše král mladý, velmi se smútil. Ale Barlaam, těše jej, mnoho dobrého k němu mlu- víše, aby stál v dobrém počatém bez pohnutí, a prosil jeho, aby jej pustil a pravě jemu, že ne po [ dlúhém času budeta spolu v tom tovaryství. A tak jej král Jozafat pustil pryč boje se, by naň Nabu- zardus králi nepověděl, aby nebyl dán na múky; avšak Jozafat poče k němu s žalostí řéci: „O muoj duchovní otče, muoj mistře z najlepších mistruov, ješto s' mě přivedl v mé ve vše dobré, že mi jest ostati po tobě a s marností světskú se obierati! Ty chceš k místu pokojnému, a já již tebe ne- smím držeti déle; jdiž u pokoji a v Boží stráži a pomni na mě v svých modlitbách, abych mohl skuoro přijíti k tobě a s tebú vždy býti a tě viděti. A prosím tebe za jednu věc: Když s' nic nechtěl svým bratřím vzieti ote mne, ale ty 20 vezmi k své potřebě. A on jemu odpovědě: „Kdyžť sem svým bratřím nic ne- chtěl vzieti, aniž já nadto vezmu; neb by to nebylo podobné, bych, jim nechtě vzieti, abych sobě vzal. Opět král Jozafat poče prositi Barlaama a řka: „Prosím 25 tebe, muoj otče duchovní, ostav mi to rúcho, kteréž máš pod tímto rúchem, pústevničí, ať tebe mám památku! 290
25 aby ostana tmy, i přišel k světlu. Ale, jakž sem to znamenal, že daremní mám práci, a ty svého bludu nechceš ustúpiti, i nechámť tebe.“ XXXV 122b 10 15 TUTO JOZAFAT PROSÍ BARLAAMA ZA DVA DARY, NEB JIŽ CHTĚL OD NĚHO JÍTI Potom zítra vrátiv se Barlaam, poče s králem mluviti, že 5 již chce na púšť zase jíti. A to slyše král mladý, velmi se smútil. Ale Barlaam, těše jej, mnoho dobrého k němu mlu- víše, aby stál v dobrém počatém bez pohnutí, a prosil jeho, aby jej pustil a pravě jemu, že ne po [ dlúhém času budeta spolu v tom tovaryství. A tak jej král Jozafat pustil pryč boje se, by naň Nabu- zardus králi nepověděl, aby nebyl dán na múky; avšak Jozafat poče k němu s žalostí řéci: „O muoj duchovní otče, muoj mistře z najlepších mistruov, ješto s' mě přivedl v mé ve vše dobré, že mi jest ostati po tobě a s marností světskú se obierati! Ty chceš k místu pokojnému, a já již tebe ne- smím držeti déle; jdiž u pokoji a v Boží stráži a pomni na mě v svých modlitbách, abych mohl skuoro přijíti k tobě a s tebú vždy býti a tě viděti. A prosím tebe za jednu věc: Když s' nic nechtěl svým bratřím vzieti ote mne, ale ty 20 vezmi k své potřebě. A on jemu odpovědě: „Kdyžť sem svým bratřím nic ne- chtěl vzieti, aniž já nadto vezmu; neb by to nebylo podobné, bych, jim nechtě vzieti, abych sobě vzal. Opět král Jozafat poče prositi Barlaama a řka: „Prosím 25 tebe, muoj otče duchovní, ostav mi to rúcho, kteréž máš pod tímto rúchem, pústevničí, ať tebe mám památku! 290
Strana 291
XXXVI TUTO BARLAAM DÁVÁ SUKNI SVŮ PUSTEVNIČÍ JOZAFATOVI, A POŽEHNAV KRÁLE, I BRAL SE JEST SÁM NA PŮŠŤ Přišed nazajtřie Barlaam k králi Jozafatovi, dal je- 5 mu svú sukni pústevničí a král Jozafat i kázal jemu jinú udělati. A bera od něho odpuštění, vece jemu Bar- laam: „Bratře milý i muoj milý synu, jehož sem urodil slovem Božím, pomni na to, v kterého s' krále rytírstvo vstúpil 10 a komu s' slíbil věren býti! Slíbil si vieru Pánu nad pány a Králi nad králi, neb jest již napsán tvuoj slib v jeho kni- hách. Blažený budeš, když budeš ostřichati slibu svého. Protož prosím tebe, muoj milý synu, ničehého sobě nevaž, což jest na světě - neřku nad Boha a nad milost jeho -, ale ničehéhož Pánu Bohu nepřirovnávaj: buď Pán Buoh nade vše míl, v němž máš mieti věčný život. To vždy měj v srdci, že není tak hrozného na tomto světě, jakož sú hrozné a ukrutné múky onoho světa věčné, a také nic není tak utě- šeného na tomto světě, jakož jest veselé království nebeské- ho, ješto do něho uvodí Hospodin ty, ktož jeho milují, jehož krása (nevypravená, moc) nevýmluvná, chvála věčná; jeho dobré on zachoval svým přáteluom a bez přirovnání jest nade všecko dobré, což muož na tomto světě býti. Neb tak dobrých věcí zdejší jest voko nevídalo ani ucho slýchalo ani v srdce člověčí vstúpilo, co jest tam dobrého, ješto budeš dědičsky mieti, setrváš-li v dobrém pod obranú ruk(y) Boží.“ Tehda král ! Jozafat objal mistra svého s pláčem a slze vece k němu: „O, kto mě bude tak míle napomínati? Kde takového naleznu vuodci? Kterú útěchu budu míti místo té milosti, jížto mi třeba k tobě? Neb s' ty mě nehodného 15 20 25 123b 123a 30 291
XXXVI TUTO BARLAAM DÁVÁ SUKNI SVŮ PUSTEVNIČÍ JOZAFATOVI, A POŽEHNAV KRÁLE, I BRAL SE JEST SÁM NA PŮŠŤ Přišed nazajtřie Barlaam k králi Jozafatovi, dal je- 5 mu svú sukni pústevničí a král Jozafat i kázal jemu jinú udělati. A bera od něho odpuštění, vece jemu Bar- laam: „Bratře milý i muoj milý synu, jehož sem urodil slovem Božím, pomni na to, v kterého s' krále rytírstvo vstúpil 10 a komu s' slíbil věren býti! Slíbil si vieru Pánu nad pány a Králi nad králi, neb jest již napsán tvuoj slib v jeho kni- hách. Blažený budeš, když budeš ostřichati slibu svého. Protož prosím tebe, muoj milý synu, ničehého sobě nevaž, což jest na světě - neřku nad Boha a nad milost jeho -, ale ničehéhož Pánu Bohu nepřirovnávaj: buď Pán Buoh nade vše míl, v němž máš mieti věčný život. To vždy měj v srdci, že není tak hrozného na tomto světě, jakož sú hrozné a ukrutné múky onoho světa věčné, a také nic není tak utě- šeného na tomto světě, jakož jest veselé království nebeské- ho, ješto do něho uvodí Hospodin ty, ktož jeho milují, jehož krása (nevypravená, moc) nevýmluvná, chvála věčná; jeho dobré on zachoval svým přáteluom a bez přirovnání jest nade všecko dobré, což muož na tomto světě býti. Neb tak dobrých věcí zdejší jest voko nevídalo ani ucho slýchalo ani v srdce člověčí vstúpilo, co jest tam dobrého, ješto budeš dědičsky mieti, setrváš-li v dobrém pod obranú ruk(y) Boží.“ Tehda král ! Jozafat objal mistra svého s pláčem a slze vece k němu: „O, kto mě bude tak míle napomínati? Kde takového naleznu vuodci? Kterú útěchu budu míti místo té milosti, jížto mi třeba k tobě? Neb s' ty mě nehodného 15 20 25 123b 123a 30 291
Strana 292
45 124a 50 55 s Pánem smířil, Bohu navrátil a synem i dědicem učinil královstva jeho. Já biech zablúdil, a ty s' mě nalezl a k těm 35 s' mě ovcém přivedl u počet, ješto nikdy neblúdí, a ukázal s' mi upřiemú cestu a ze tmy s' mě vyvedl a z stienu smrti, nohy mé ustanoviv na pevné cestě, ješto prvé na kluzké biechu. Mnoho dobrého učinil s' mi, a který by to jazyk vy- pravil? Ale ty, milý Hospodine, daj jemu odplatu z své 4o veliké milosti, a což bych já nemohl, doplň to, milý Pane Bože!“ Tehda Barlaam, zved oči a ruce vzhuoru k Hospodinu, poče řéci: „Bože, Otče Pána našeho Jezu Krista, jenž s' všecko stvoření vidomé i nevidomé stvořil a vše si osvítil, což jest dřieve tma zakrývala, a obrátil s' nás k sobě, aby, jsúce tvé stvoření, nezašli v zahynutí, dieky vzdáváme tvé svaté milosti i tvé svaté moci i múdrosti, Pánu našemu Jezu Kristu, skrze něhožto učinil jest všecko, a my, ješto sme padli v porušení přirozené skrze neposlušenství, náš všech otec první Adam, zvedl s' jej zhuoru skrze divné činy v mi- losti a v dobrotě Ducha svatého, hřiechy nám odpúštěje mnohého našeho prohřešení, obživil s' z smrti a vyvedl s' z bludu, vykúpil s' nás krví Pána našeho Jezu Krista, tebeť prosím, jediný Bože, velebné tvé a divné Trojice svaté, Otče, Synu i Duše svatý, těť vzývám, vezřiž na tohoto slúhu, ještoť jest ne skrze mě neduostojného, ale darem tvé milosti ku poznání přišel: ty sám posvěť jeho, svatý Duše mocný, svú milostí, ať tobě bude slušná obět. Obrať k sobě tu vin- nici, ješto ť jest tvým svatým štípením Ducha svatého štípe- 60 na, a dajž na nás své svaté požehnánie, ať nesem ovoce spravedlnosti. Posilni jeho, zpósobě v něm tvá svědečstvie, a vychvať jej ode lsti chytrého dábla i všech zlých du- chuov, zdaliž jich moc od něho múdrostí tvého svatého Ducha." A dokonav tu modlitbu, objesta se míle s králem a dasta sobě políbení pokoje, žádaje jeden druhému sva- 65 292
45 124a 50 55 s Pánem smířil, Bohu navrátil a synem i dědicem učinil královstva jeho. Já biech zablúdil, a ty s' mě nalezl a k těm 35 s' mě ovcém přivedl u počet, ješto nikdy neblúdí, a ukázal s' mi upřiemú cestu a ze tmy s' mě vyvedl a z stienu smrti, nohy mé ustanoviv na pevné cestě, ješto prvé na kluzké biechu. Mnoho dobrého učinil s' mi, a který by to jazyk vy- pravil? Ale ty, milý Hospodine, daj jemu odplatu z své 4o veliké milosti, a což bych já nemohl, doplň to, milý Pane Bože!“ Tehda Barlaam, zved oči a ruce vzhuoru k Hospodinu, poče řéci: „Bože, Otče Pána našeho Jezu Krista, jenž s' všecko stvoření vidomé i nevidomé stvořil a vše si osvítil, což jest dřieve tma zakrývala, a obrátil s' nás k sobě, aby, jsúce tvé stvoření, nezašli v zahynutí, dieky vzdáváme tvé svaté milosti i tvé svaté moci i múdrosti, Pánu našemu Jezu Kristu, skrze něhožto učinil jest všecko, a my, ješto sme padli v porušení přirozené skrze neposlušenství, náš všech otec první Adam, zvedl s' jej zhuoru skrze divné činy v mi- losti a v dobrotě Ducha svatého, hřiechy nám odpúštěje mnohého našeho prohřešení, obživil s' z smrti a vyvedl s' z bludu, vykúpil s' nás krví Pána našeho Jezu Krista, tebeť prosím, jediný Bože, velebné tvé a divné Trojice svaté, Otče, Synu i Duše svatý, těť vzývám, vezřiž na tohoto slúhu, ještoť jest ne skrze mě neduostojného, ale darem tvé milosti ku poznání přišel: ty sám posvěť jeho, svatý Duše mocný, svú milostí, ať tobě bude slušná obět. Obrať k sobě tu vin- nici, ješto ť jest tvým svatým štípením Ducha svatého štípe- 60 na, a dajž na nás své svaté požehnánie, ať nesem ovoce spravedlnosti. Posilni jeho, zpósobě v něm tvá svědečstvie, a vychvať jej ode lsti chytrého dábla i všech zlých du- chuov, zdaliž jich moc od něho múdrostí tvého svatého Ducha." A dokonav tu modlitbu, objesta se míle s králem a dasta sobě políbení pokoje, žádaje jeden druhému sva- 65 292
Strana 293
tého požehnání. I jíde od něho Barlaam na svú púšť, dieky vzdávaje Pánu Bohu, že jemu učinil prospěšnu cestu jeho. XXXVII TUTO KRÁL JOZAFAT MODLÍ SE PÁNU BOHU, KDYŽ BARLAAM ŠEL OD NĚHO Hned král Jozafat, šed do tajného místa, modlil se jest nábožným a celým srdcem řka: „Pane Bože, k mé prosbě přizřiž, s pomocí pospěš, aby mi spomohl, neb tobě jest zuostaven chudý, a sirotku ty spomocník budeš. Vzezřiž na mě a smiluj se nade mnú, neb ty jediný a milostivý jsi Pán Buoh všemohúcí a nechceš, by kto zatracen byl, ale všichni aby spaseni byli a přišli ku poznání jména tvého a spasení tvého. A posilni mne, abych šel po cestě tvých přikázaní, neb já mdlý a nestatečný sem k tomu, abych mohl je plniti; ale ty, milý Pane, ješto vše v své moci držíš a všechna srdce znáš, ty, Pane, muožeš mě spasiti. Protož, milý Pane, neopúštěj mne, ať nechodím podlé vuole těla mého; ale prosím tvé svaté milosti, nauč mě, abych vždy tvú svatú vuoli plnil skutkem bez přestání, a zachovaj mě k svému věčnému životu blahoslavenému. Svatý Otče, svatý Synu, svatý Duše, ješto si Buoh jeden všemohúcí v jednotě Trojice svaté, jeden v podstatě, těť 20 vzývám, těť chválím, neb tě chválí všechno stvoření a tě velebí všichni duchové a divné moci, neb si chvalný a nade vše povýšený na věky. A když se tak ustavičně modléše Pánu Bohu, choval duše své ode vší poškvrny a poče býti snažný v modlitbách. 10 15 5 124b 25 293
tého požehnání. I jíde od něho Barlaam na svú púšť, dieky vzdávaje Pánu Bohu, že jemu učinil prospěšnu cestu jeho. XXXVII TUTO KRÁL JOZAFAT MODLÍ SE PÁNU BOHU, KDYŽ BARLAAM ŠEL OD NĚHO Hned král Jozafat, šed do tajného místa, modlil se jest nábožným a celým srdcem řka: „Pane Bože, k mé prosbě přizřiž, s pomocí pospěš, aby mi spomohl, neb tobě jest zuostaven chudý, a sirotku ty spomocník budeš. Vzezřiž na mě a smiluj se nade mnú, neb ty jediný a milostivý jsi Pán Buoh všemohúcí a nechceš, by kto zatracen byl, ale všichni aby spaseni byli a přišli ku poznání jména tvého a spasení tvého. A posilni mne, abych šel po cestě tvých přikázaní, neb já mdlý a nestatečný sem k tomu, abych mohl je plniti; ale ty, milý Pane, ješto vše v své moci držíš a všechna srdce znáš, ty, Pane, muožeš mě spasiti. Protož, milý Pane, neopúštěj mne, ať nechodím podlé vuole těla mého; ale prosím tvé svaté milosti, nauč mě, abych vždy tvú svatú vuoli plnil skutkem bez přestání, a zachovaj mě k svému věčnému životu blahoslavenému. Svatý Otče, svatý Synu, svatý Duše, ješto si Buoh jeden všemohúcí v jednotě Trojice svaté, jeden v podstatě, těť 20 vzývám, těť chválím, neb tě chválí všechno stvoření a tě velebí všichni duchové a divné moci, neb si chvalný a nade vše povýšený na věky. A když se tak ustavičně modléše Pánu Bohu, choval duše své ode vší poškvrny a poče býti snažný v modlitbách. 10 15 5 124b 25 293
Strana 294
XXXVIII 125a TUTO NABUZARDUS, KOMORNÍK KRÁLE JOZAFATA, UČINIL SE NEMOCEN, PROTOŽE KRÁL JOZAFAT OBRÁTIL SE NA VIERU KRESŤANSKŮ, I BÁL SE OTCE JEHO, ABY NAD NIM NEMSTIL TOHO ETC. 20 A když jest co ve dne obmeškal, s otcem rozmlúvaje, to vše nahradil v noci modle se, pomně na ona slova v žaltáři, jenž die David prorok: „Zdvihněte ruce své k svatyni 10 a chválu vzdajte Bohu najvyššiemu.“ A také postem a mod- litbami trápíše tělo své. A vida Nabuzardus jeho křesťanské obyčeje, mútil se velmi, a na to péči maje, kterak se jemu od krále zvede, když zví král syna svého na vieru křesťanskú obráceného 15 a že se tak k svatému životu oddal a jest velmi pokorný a nábožný. I poče to Nabuzardus na své mysli přemítati; a tak v tom smutku jsa a na to mysle, boje se krále, otce jeho, všed do svého domu z králova paláce, i lehl jest, jako by byl nemocen. A to zvěděv král Avennir, že jest Nabuzardus nemocen, hned kázal místo něho jiného mládence postaviti. A k tomu Nabuzardovi poslal lékaře dospělého svého, ve všem lékar- ství umělého, aby o něm péči měl. Tehdy lékař přišed a Nabuzarda opatřiv, viděl jest i znamenal, že mu nic ne- 25 škodí. I šel zase k králi Avennirovi] a pověděl jemu, že ne- má nižádné takové nemoci, jediné že by se pro žalost a tesk- nost ta nemoc jemu stala. 294
XXXVIII 125a TUTO NABUZARDUS, KOMORNÍK KRÁLE JOZAFATA, UČINIL SE NEMOCEN, PROTOŽE KRÁL JOZAFAT OBRÁTIL SE NA VIERU KRESŤANSKŮ, I BÁL SE OTCE JEHO, ABY NAD NIM NEMSTIL TOHO ETC. 20 A když jest co ve dne obmeškal, s otcem rozmlúvaje, to vše nahradil v noci modle se, pomně na ona slova v žaltáři, jenž die David prorok: „Zdvihněte ruce své k svatyni 10 a chválu vzdajte Bohu najvyššiemu.“ A také postem a mod- litbami trápíše tělo své. A vida Nabuzardus jeho křesťanské obyčeje, mútil se velmi, a na to péči maje, kterak se jemu od krále zvede, když zví král syna svého na vieru křesťanskú obráceného 15 a že se tak k svatému životu oddal a jest velmi pokorný a nábožný. I poče to Nabuzardus na své mysli přemítati; a tak v tom smutku jsa a na to mysle, boje se krále, otce jeho, všed do svého domu z králova paláce, i lehl jest, jako by byl nemocen. A to zvěděv král Avennir, že jest Nabuzardus nemocen, hned kázal místo něho jiného mládence postaviti. A k tomu Nabuzardovi poslal lékaře dospělého svého, ve všem lékar- ství umělého, aby o něm péči měl. Tehdy lékař přišed a Nabuzarda opatřiv, viděl jest i znamenal, že mu nic ne- 25 škodí. I šel zase k králi Avennirovi] a pověděl jemu, že ne- má nižádné takové nemoci, jediné že by se pro žalost a tesk- nost ta nemoc jemu stala. 294
Strana 295
XXXIX TUTO NABUZARDUS VSTAV I JÍDE PŘED KRÁLE A DAL SE JEMU NA MILOST A VŠECKO JEMU POVĚDĚL NA SYNA JEHO Uslyšev to král, poče se domnievati, zdali by ho snad 5 král ovic), syn jeho, rozhněval a on že by proto nemocen byl a že by proto od něho odšel Nabuzardus. A chtě toho v jistotě dojíti král, vzkázal Nabuzardovi, že chce k němu (ráno) přijíti (a jeho navštieviti v jeho nemoci. Uslyšav to Nabuzardan, že král chce k němu přijíti, ) hned ráno zítra, 10 připraviv se v své rúcho, i jíde před krále, a pokloniv se jemu, i stal jest před ním. A král jemu vece: „Proč si sobě tak těžko učinil, jda ke mně? Všakť sem já chtěl sám k tobě přijíti, abych i jiným to okázal, že sem na tě laskav!“ A Nabuzardus k němu vece: „O králi! Věz Tvá Veleb- nost, že má nemoc není z obecných nemocí, ale z zámutku a z tesknosti zemdlen sem myslí i tělem; neb by nemúdré bylo, bychť se dal Tvé Milosti k sobě trúditi. A když poče král Avennir jeho tázati, proč by jemu byl 20 ten zámutek, a Nabuzardus jemu vece: „O žádný králi! Dávámť se Tvé Milosti vinen a hoden sem tvého hněvu, neb sem se neuměl vystřieci toho, že k mému pánu a synu tvému zlý a lestný i přišel člověk, pln jsa umění čarodějného a jsa viery křesťanské, a tak mluvě k němu, obrátil jej po své vieře a vešken proměnil úmysl jeho, že nic nedbá jiného, jediné se táhne k tomu Kristu ukřižovanému, ješto jej ten člověk zlý kázal, a je(j) svedl s viery. A tomu člověku řiekají Barlaam. A když to král uslyše, smútil se jest velmi a hněv poče 30 točiti myslí jeho. I měl král jednoho člověka velmi múdré- ho, jenž ve všech radách první byl múdrý, jménem Ara- 15 25 126a 295
XXXIX TUTO NABUZARDUS VSTAV I JÍDE PŘED KRÁLE A DAL SE JEMU NA MILOST A VŠECKO JEMU POVĚDĚL NA SYNA JEHO Uslyšev to král, poče se domnievati, zdali by ho snad 5 král ovic), syn jeho, rozhněval a on že by proto nemocen byl a že by proto od něho odšel Nabuzardus. A chtě toho v jistotě dojíti král, vzkázal Nabuzardovi, že chce k němu (ráno) přijíti (a jeho navštieviti v jeho nemoci. Uslyšav to Nabuzardan, že král chce k němu přijíti, ) hned ráno zítra, 10 připraviv se v své rúcho, i jíde před krále, a pokloniv se jemu, i stal jest před ním. A král jemu vece: „Proč si sobě tak těžko učinil, jda ke mně? Všakť sem já chtěl sám k tobě přijíti, abych i jiným to okázal, že sem na tě laskav!“ A Nabuzardus k němu vece: „O králi! Věz Tvá Veleb- nost, že má nemoc není z obecných nemocí, ale z zámutku a z tesknosti zemdlen sem myslí i tělem; neb by nemúdré bylo, bychť se dal Tvé Milosti k sobě trúditi. A když poče král Avennir jeho tázati, proč by jemu byl 20 ten zámutek, a Nabuzardus jemu vece: „O žádný králi! Dávámť se Tvé Milosti vinen a hoden sem tvého hněvu, neb sem se neuměl vystřieci toho, že k mému pánu a synu tvému zlý a lestný i přišel člověk, pln jsa umění čarodějného a jsa viery křesťanské, a tak mluvě k němu, obrátil jej po své vieře a vešken proměnil úmysl jeho, že nic nedbá jiného, jediné se táhne k tomu Kristu ukřižovanému, ješto jej ten člověk zlý kázal, a je(j) svedl s viery. A tomu člověku řiekají Barlaam. A když to král uslyše, smútil se jest velmi a hněv poče 30 točiti myslí jeho. I měl král jednoho člověka velmi múdré- ho, jenž ve všech radách první byl múdrý, jménem Ara- 15 25 126a 295
Strana 296
126b 45 chis; a ten bieše umělý v hvězdářství. A toho kázal k sobě povolati a to, což se jest stalo, jemu pravil v žalostivé mysli. 35 A on, vida krále tak smutného, vece jemu: „Nemuť se, králi! Jáť mám za to, že ť jej otvedu od té viery a navedu ť jej vše (ho), cožť jest tobě líbo. A najprvé o to se snažme, zdali bychom kde toho zlého Barlaama dosáhli, že bychom jej navedli neb múdrú řečí, aneb dary svedli, aneb mukami 40 trpkými, aby odvolal té zlé viery, což jest učil, a synu tvému aby radil, aby tebe poslúchal jako otce svého. Pakli nebu- dem moci dosáhnúti toho Barlaama, jáť znám jiného pús- tevníka, podobného k němu; a tenť jest z naší viery, učený muž, a muojť jest byl mistr. A na toť bydlí na púšti, aby se s tím učením hvězdářským súkromí obieral. A jáť k němu tajně přijda, vše jemu povím a jeho zpravím, co se jest stalo, a tak se s ním smluvím, aby se řekl tím Barlaamem; a to vše pronesem lidem, že sme Barlaama nalezli a jej sme jali. A onť stane prvé na pravdě, vyznávaje křesťanskú 50 vieru; a potom, když uložíme den, aby se s ním hádali vo křesťanskú vieru učení naši, a když počne vyznávati křesťanskú vieru, dáť se přemoci hádaním naším. A když to uzří syn tvuoj, pustíť od toho, což jej Barlaam naučil, nebo i tenť se obrátí po naší vieře, ještoť se praví, byť byl 55 Barlaamem, a zjevněť vyzná, že jest blúd(il).“ To král uslyšev, odtuši sobě, vzev daremní náději z té jeho rady, mně, by tak vše bylo, což jemu on poradil. Nebo Pán Buoh jest, jenž radí a rady knížecí zbořuje a kazí. 296
126b 45 chis; a ten bieše umělý v hvězdářství. A toho kázal k sobě povolati a to, což se jest stalo, jemu pravil v žalostivé mysli. 35 A on, vida krále tak smutného, vece jemu: „Nemuť se, králi! Jáť mám za to, že ť jej otvedu od té viery a navedu ť jej vše (ho), cožť jest tobě líbo. A najprvé o to se snažme, zdali bychom kde toho zlého Barlaama dosáhli, že bychom jej navedli neb múdrú řečí, aneb dary svedli, aneb mukami 40 trpkými, aby odvolal té zlé viery, což jest učil, a synu tvému aby radil, aby tebe poslúchal jako otce svého. Pakli nebu- dem moci dosáhnúti toho Barlaama, jáť znám jiného pús- tevníka, podobného k němu; a tenť jest z naší viery, učený muž, a muojť jest byl mistr. A na toť bydlí na púšti, aby se s tím učením hvězdářským súkromí obieral. A jáť k němu tajně přijda, vše jemu povím a jeho zpravím, co se jest stalo, a tak se s ním smluvím, aby se řekl tím Barlaamem; a to vše pronesem lidem, že sme Barlaama nalezli a jej sme jali. A onť stane prvé na pravdě, vyznávaje křesťanskú 50 vieru; a potom, když uložíme den, aby se s ním hádali vo křesťanskú vieru učení naši, a když počne vyznávati křesťanskú vieru, dáť se přemoci hádaním naším. A když to uzří syn tvuoj, pustíť od toho, což jej Barlaam naučil, nebo i tenť se obrátí po naší vieře, ještoť se praví, byť byl 55 Barlaamem, a zjevněť vyzná, že jest blúd(il).“ To král uslyšev, odtuši sobě, vzev daremní náději z té jeho rady, mně, by tak vše bylo, což jemu on poradil. Nebo Pán Buoh jest, jenž radí a rady knížecí zbořuje a kazí. 296
Strana 297
XL TUTO ARACHIS RADIL KRÁLI, ABY HLEDALI BARLAAMA; A HLEDAJÍCE JEHO, I NALEZLI SŮ MNOHO JINÝCH PŮSTEVNÍKŮ, CHODÍCÍCH PO LESE ETC. I poslal král po všech cestách na všecky strany, zdali by kde chytili Barlaama a před krále Avennira přivedli. A ten jistý Arachis sám jíde jednú cestú tu, kdež najvíce náději měl, mně, by jej ještě postihl, a ještě jezdě šest dní, nicjest nenalezl. Potom sjíde se mnoho lidí k jedné púšti velikého lesu; a po té púšti všichni hledáchu, zda by kde Barlaama nalezli. A nemoha tu nic nalézti, káza lidem po horách i po údolích hledati s pilností, zda by kde jeho mohli na- leznúti. A stojíc na jednom vrchu vysokém, uzřechu pod horú zástup pústevníkuov, a sšedše i zlapachu je rozká- 15 zaním toho knížete. I přivedú je před toho kníže, mnoho poctivých mužuov. A mezi nimi bieše jeden najpocti- vější; a ten mějíše mošnu na hrdle, v níž biechu kosti Otcuov svatých. A opatřiv je to kníže Arachis, an mezi nimi není Barlaam, 20 smútil se jest velmi; i řekl jest k nim; „Kde jest ten bludný Barlaam, ješto jest nám svedl krále mladého s pravé viery?“ A ten pústevník z nich najpoctivější vece: „Neníť toho mezi námi, Buoh toho ostřez, vyhnánť jest od nás, ale máť svá bydla mezi (v)ámi s pomocí Pána našeho Jezu Krista.“ I vece kníže tomu pústevníku: „Tehdy ty znáš svuodci toho?“ Odpovědě jemu ten pústevník: „Známť já mnoho lstí a chytrosti jeho; a ďábelť slove, ještoť na těle i na duši uhryzá; a šatan slove proto, že se protiví všemu dobrému. A vy nechcete jeho znáti, an jest ustavičně mezi vámi.“ Odpovědě jemu kníže:I „Jáť o Barlaamovi tíži tebe, chtě rád se doptati jeho.“ Pústevník vece: „Proč tehdy menuješ jiného? Však ty tížeš se na toho, ješto jest svuodce! 10 25 30 127a 127b 297
XL TUTO ARACHIS RADIL KRÁLI, ABY HLEDALI BARLAAMA; A HLEDAJÍCE JEHO, I NALEZLI SŮ MNOHO JINÝCH PŮSTEVNÍKŮ, CHODÍCÍCH PO LESE ETC. I poslal král po všech cestách na všecky strany, zdali by kde chytili Barlaama a před krále Avennira přivedli. A ten jistý Arachis sám jíde jednú cestú tu, kdež najvíce náději měl, mně, by jej ještě postihl, a ještě jezdě šest dní, nicjest nenalezl. Potom sjíde se mnoho lidí k jedné púšti velikého lesu; a po té púšti všichni hledáchu, zda by kde Barlaama nalezli. A nemoha tu nic nalézti, káza lidem po horách i po údolích hledati s pilností, zda by kde jeho mohli na- leznúti. A stojíc na jednom vrchu vysokém, uzřechu pod horú zástup pústevníkuov, a sšedše i zlapachu je rozká- 15 zaním toho knížete. I přivedú je před toho kníže, mnoho poctivých mužuov. A mezi nimi bieše jeden najpocti- vější; a ten mějíše mošnu na hrdle, v níž biechu kosti Otcuov svatých. A opatřiv je to kníže Arachis, an mezi nimi není Barlaam, 20 smútil se jest velmi; i řekl jest k nim; „Kde jest ten bludný Barlaam, ješto jest nám svedl krále mladého s pravé viery?“ A ten pústevník z nich najpoctivější vece: „Neníť toho mezi námi, Buoh toho ostřez, vyhnánť jest od nás, ale máť svá bydla mezi (v)ámi s pomocí Pána našeho Jezu Krista.“ I vece kníže tomu pústevníku: „Tehdy ty znáš svuodci toho?“ Odpovědě jemu ten pústevník: „Známť já mnoho lstí a chytrosti jeho; a ďábelť slove, ještoť na těle i na duši uhryzá; a šatan slove proto, že se protiví všemu dobrému. A vy nechcete jeho znáti, an jest ustavičně mezi vámi.“ Odpovědě jemu kníže:I „Jáť o Barlaamovi tíži tebe, chtě rád se doptati jeho.“ Pústevník vece: „Proč tehdy menuješ jiného? Však ty tížeš se na toho, ješto jest svuodce! 10 25 30 127a 127b 297
Strana 298
128a Ale na dobrého když se tížeš Barlaama, kde jest ten, ješto 35 z bludu vyvedl králova syna, neb to jest náš bratr a svatého života člověk, ale myť sme již jeho dávno neviděli." Vece k nim kníže: „Ukažte nám obydlé jeho!“ Odpovědě pústevník: „Byť vás chtěl svatý člověk viděti, bylť by vás potkal, proti vám vyjda; ale myť nemáme jeho schrány 40 ukázati.“ Z toho se kníže rozhněvav, vece jim: „Neukážete-li mi Barlaama, všechnyť vás zhubím ukrutnú smrtí.“ Pústevník jemu vece: „A co na nás světského vidíš, bychom to tak milovali, že bychom se smrti báli? Ano by se nám dobře 45 stalo, bychom, tohoto bídného světa ostanúce, Boží milosti se dostali. A protož to jistě vězte: Učiňte nám, co chcete, myť slúhy Božieho neukážeme ani bydl jiných pústevní- kuov, nebť se nám to zlé zdá, bychom jimi chtěli své smrti zbýti; ale chcemť upřiemě státi a proti hřiechuom mužsky so bojovati, a potom abychom s vítězstvím Bohu svému krev obětovali." A vida to kníže jich ustavičnost, kázal je mučiti mukami (těžkými), a oni (v těch mukách) chváléchu Pána Boha. A nemoha na nich toho dobyti, aby jemu pověděli bydlo 55 Barlaamovo, kázal je vésti před krále Avennira a jemu vše povědě, co se jest stalo. XLI 5 TUTO PUSTEVNÍCI STÁCHU PŘED KRÁLEM A ON JICH TÍŽE O BARLAAMOVI ETC. A když sú stali ti pústevníci před králem, a vida je král Avennir, rozhněval se jest velmi na ně. I otáza z nich jed- noho a řka: „Proč jste v mé zemi? Však sem já vás vypo- věděl, abyšte v mé zemi nebydleli, a vy vždy přes mé při- kázaní to činíte a muoj lid svodíte s viery; již ste mého syna 298
128a Ale na dobrého když se tížeš Barlaama, kde jest ten, ješto 35 z bludu vyvedl králova syna, neb to jest náš bratr a svatého života člověk, ale myť sme již jeho dávno neviděli." Vece k nim kníže: „Ukažte nám obydlé jeho!“ Odpovědě pústevník: „Byť vás chtěl svatý člověk viděti, bylť by vás potkal, proti vám vyjda; ale myť nemáme jeho schrány 40 ukázati.“ Z toho se kníže rozhněvav, vece jim: „Neukážete-li mi Barlaama, všechnyť vás zhubím ukrutnú smrtí.“ Pústevník jemu vece: „A co na nás světského vidíš, bychom to tak milovali, že bychom se smrti báli? Ano by se nám dobře 45 stalo, bychom, tohoto bídného světa ostanúce, Boží milosti se dostali. A protož to jistě vězte: Učiňte nám, co chcete, myť slúhy Božieho neukážeme ani bydl jiných pústevní- kuov, nebť se nám to zlé zdá, bychom jimi chtěli své smrti zbýti; ale chcemť upřiemě státi a proti hřiechuom mužsky so bojovati, a potom abychom s vítězstvím Bohu svému krev obětovali." A vida to kníže jich ustavičnost, kázal je mučiti mukami (těžkými), a oni (v těch mukách) chváléchu Pána Boha. A nemoha na nich toho dobyti, aby jemu pověděli bydlo 55 Barlaamovo, kázal je vésti před krále Avennira a jemu vše povědě, co se jest stalo. XLI 5 TUTO PUSTEVNÍCI STÁCHU PŘED KRÁLEM A ON JICH TÍŽE O BARLAAMOVI ETC. A když sú stali ti pústevníci před králem, a vida je král Avennir, rozhněval se jest velmi na ně. I otáza z nich jed- noho a řka: „Proč jste v mé zemi? Však sem já vás vypo- věděl, abyšte v mé zemi nebydleli, a vy vždy přes mé při- kázaní to činíte a muoj lid svodíte s viery; již ste mého syna 298
Strana 299
najmilejšieho svými čáry svedli! Kto jest vám tu smělost dal, že to smíte proti mému přikázaní činiti?“ Tehda jeden z nich, najpoctivější, vece: „O králi, nemluv toho, bychme my svodili aneb kterými čáry lidi obluzovali! Ale myť na pravú cestu vedeme lid, jakož jest nám náš mistr rozkázal, abychme je vedli, učiece spasitedlné cestě. Ale ty, králi, následuješ těch bohuov, ješto ani slyší ani co 15 dobrého umějí činiti, a protož velmi blúdíš a u velikém bludu stojíš, a nechceš poznati Pána, stvořitele všeho světa. Protož odstup od bludu svého a následuj Pána Jezu Krista, buď slúha jeho a rozuměj, žeť není jiného Boha, i jediné Pán Buoh všemohúcí, a neníť spasení, jediné v něm.“ 10 128b 20 XLII TUTO KRÁL AVENNIR PUSTEVNÍKY TY VŠECKY UPÁLITI KÁZAL ETC. Uslyše ty řeči král, nic neobměkčil srdce svého, nedada projíti pravdě, ale, hněvem jsa oslepen a v milosti tohoto s světa, tomu pústevníku vece: „Nechaj těch básní! Připra- vímť já tě, že mi Barlaama ukážeš; neb, nechceš-li toho z dobré vuole učiniti, dámť vás v ty múky, jakých ste nikdy neslýchali." Tehda oni všichni počechu řéci beze všeho strachu: 10 „Králi, není nám to Bohem naším ukázáno, co ty velíš, ale onť jest nám přikázal spravedlnost a milosrdenství a zdej- ších se rozkoší varovati, a silně státi u vieře, trpíce všechna protivenství pro spravedlnost. Protož čím nám tíže učiníš pro naši vieru, tím větší čest a chválu nám shromaždíš až na věky. Učiň nad námi, co chceš, námť nic nesluší učiniti toho, což není hodné, nedámeť k hřiechu povolení; aniž se zdaj to malá věc, ať by to hřiech nebyl, bychom bratra 15 299
najmilejšieho svými čáry svedli! Kto jest vám tu smělost dal, že to smíte proti mému přikázaní činiti?“ Tehda jeden z nich, najpoctivější, vece: „O králi, nemluv toho, bychme my svodili aneb kterými čáry lidi obluzovali! Ale myť na pravú cestu vedeme lid, jakož jest nám náš mistr rozkázal, abychme je vedli, učiece spasitedlné cestě. Ale ty, králi, následuješ těch bohuov, ješto ani slyší ani co 15 dobrého umějí činiti, a protož velmi blúdíš a u velikém bludu stojíš, a nechceš poznati Pána, stvořitele všeho světa. Protož odstup od bludu svého a následuj Pána Jezu Krista, buď slúha jeho a rozuměj, žeť není jiného Boha, i jediné Pán Buoh všemohúcí, a neníť spasení, jediné v něm.“ 10 128b 20 XLII TUTO KRÁL AVENNIR PUSTEVNÍKY TY VŠECKY UPÁLITI KÁZAL ETC. Uslyše ty řeči král, nic neobměkčil srdce svého, nedada projíti pravdě, ale, hněvem jsa oslepen a v milosti tohoto s světa, tomu pústevníku vece: „Nechaj těch básní! Připra- vímť já tě, že mi Barlaama ukážeš; neb, nechceš-li toho z dobré vuole učiniti, dámť vás v ty múky, jakých ste nikdy neslýchali." Tehda oni všichni počechu řéci beze všeho strachu: 10 „Králi, není nám to Bohem naším ukázáno, co ty velíš, ale onť jest nám přikázal spravedlnost a milosrdenství a zdej- ších se rozkoší varovati, a silně státi u vieře, trpíce všechna protivenství pro spravedlnost. Protož čím nám tíže učiníš pro naši vieru, tím větší čest a chválu nám shromaždíš až na věky. Učiň nad námi, co chceš, námť nic nesluší učiniti toho, což není hodné, nedámeť k hřiechu povolení; aniž se zdaj to malá věc, ať by to hřiech nebyl, bychom bratra 15 299
Strana 300
129a 20 25 svého povědúce, (v) tvoji ruce jej dali — toho od nás ne- budeš mieti. A nemni, (bychomť se toho báli, co nás hró- zami strašíš,) bychme tak mdlí byli; ale mužskyť chceme bojovati, a tvých se muk ovšem nebojíme, neb žádáme s Pánem Kristem v království nebeském na věky přebý- vati. Tehda král rozhněvav se kázal je všechny spáliti. (A tak sú se Pánu Bohu dostali.) XLIII TUTO KRÁL POSLAL PO NACHORA A ŘEKLI SŮ PŘED SYNEM, ŽE SÚ BARLAAMA NALEZLI A když sú tak králi radili, vece rádci svému král: „Jižť 5 jest pominula náděje první; viz, zdaliť nám druhá prospěje! Protož dobuď nám onoho Nachora pústevníka, podobného k Barlaamovi. Tehda Arachis jíde tajně k tomu Nachoru pústevníku a vešken jemu úmysl zjevil králuov i svuoj; a smluviv s ním, 10 kterak by měl učiniti, i přijíde k králi a řka: „Žádný králi, jižť sem nalezl toho svuodci Barlaama, buď vesel Tvá Mi- lost!“ A pojav lid s sebú, i šel na tu púšť. I uzřechu člověka, an chodí po lese, i kázal jej lapiti, tak, jakož s ním byl smlu- vil. I otázachu jej lidé, kto by byl; a on jim vece: „Jáť sem Barlaam, slúha Boží.“ A když sú jeho přivedli před krále, poče k němu král mluviti, jako by jeho neznal: „Kto si ty a kterého si stavu?“ A on jemu vece: „Jáť sem křesťan a jméno mé jest Barlaam.“ A ten Arachis byl tím vesel. Tehda vece jemu král: „Ty-li si ten Barlaam, ješto s 129b 20 s dáblovú spomocí čáry i svedl mého syna?“ A on jemu vece: „Jáť sem jeho nesvedl dáblovú pomocí, ale oznámilt sem jednoho Boha pravého tvému synu a naučil sem jeho, kterak by měl slúžiti jemu, a jeho sem z bludu vyvedl. 15 300
129a 20 25 svého povědúce, (v) tvoji ruce jej dali — toho od nás ne- budeš mieti. A nemni, (bychomť se toho báli, co nás hró- zami strašíš,) bychme tak mdlí byli; ale mužskyť chceme bojovati, a tvých se muk ovšem nebojíme, neb žádáme s Pánem Kristem v království nebeském na věky přebý- vati. Tehda král rozhněvav se kázal je všechny spáliti. (A tak sú se Pánu Bohu dostali.) XLIII TUTO KRÁL POSLAL PO NACHORA A ŘEKLI SŮ PŘED SYNEM, ŽE SÚ BARLAAMA NALEZLI A když sú tak králi radili, vece rádci svému král: „Jižť 5 jest pominula náděje první; viz, zdaliť nám druhá prospěje! Protož dobuď nám onoho Nachora pústevníka, podobného k Barlaamovi. Tehda Arachis jíde tajně k tomu Nachoru pústevníku a vešken jemu úmysl zjevil králuov i svuoj; a smluviv s ním, 10 kterak by měl učiniti, i přijíde k králi a řka: „Žádný králi, jižť sem nalezl toho svuodci Barlaama, buď vesel Tvá Mi- lost!“ A pojav lid s sebú, i šel na tu púšť. I uzřechu člověka, an chodí po lese, i kázal jej lapiti, tak, jakož s ním byl smlu- vil. I otázachu jej lidé, kto by byl; a on jim vece: „Jáť sem Barlaam, slúha Boží.“ A když sú jeho přivedli před krále, poče k němu král mluviti, jako by jeho neznal: „Kto si ty a kterého si stavu?“ A on jemu vece: „Jáť sem křesťan a jméno mé jest Barlaam.“ A ten Arachis byl tím vesel. Tehda vece jemu král: „Ty-li si ten Barlaam, ješto s 129b 20 s dáblovú spomocí čáry i svedl mého syna?“ A on jemu vece: „Jáť sem jeho nesvedl dáblovú pomocí, ale oznámilt sem jednoho Boha pravého tvému synu a naučil sem jeho, kterak by měl slúžiti jemu, a jeho sem z bludu vyvedl. 15 300
Strana 301
Tehda král, jako by se hněval prchaje vece: „Hoden si za to smrti ukrutné; avšakť ještě prodlím smrtí, zdali se upama- 25 tuješ, že s' blúdil. A budeš-li chtíti poslúchati, nalezneš milost, aneb budeš mučen mukami hroznými, nepolepšíš-li svého bludu." A to řka, i da jej tomu Arachisovi, aby jeho choval pilně. I bylo všudy prohlášeno, že jest Barlaam nalezen a jat. 30 A tak dlúho o tom mluviechu, až se králova syna to donese. A slyše to král Jozafat, zamútil se jest velmi; a v té žalosti da se na modlitbu, ze všeho srdce vzývaje pomoci Boží a v Pánu Bohu úfaje, v něm maje plnú náději. Nebo jemu bieše řekl muž Boží (Barlaam, že má s ním v Boží) v službě býti do skonání života. A Pán Buoh jemu neda v té tesknosti dlúho býti, neb on zná ty, ktož jeho celým srdcem hledají; a tak jeho Pán Buoh utěšil a dal jemu mysl dobrú a doufání a vítězství, a světlem rozuma jej osvítil a radostí všeho ve- selé jeho srdce naplnil. A zjevil jemu to Pán Buoh, že není 40 jat Barlaam. 35 XLIV TUTO JIŽ SÁM KRÁL AVENNIR PŘIŠEL K SYNU SVÉMU V SMUTKU VELI KÉM A PROSE JEHO, ABY ODSTUPIL OD KŘESŤANSKÉ VIERY 130a Tehda král, vstav ráno, jíde k svému synu. A syn vyjíde 5 proti otci svému; ale otec neda jemu políbení jako jindy, ale hněvivý se jemu ukázal. A všed v královský pokoj, sede smutně a káza svému synu vedlé sebe siesti. A když sta sama dva jediná byla, vece král Avennir k synu svému: „Synu muoj, kteraké noviny o tobě slyším, kteréžto v mé mysli mě zarmucují! Neb není toho člověka na světě, by tak měl velikú radost o tvém narození, jako sem já ji měl, a zase, byl-li je kto tak pro syna zarmúcen, jakož 10 301
Tehda král, jako by se hněval prchaje vece: „Hoden si za to smrti ukrutné; avšakť ještě prodlím smrtí, zdali se upama- 25 tuješ, že s' blúdil. A budeš-li chtíti poslúchati, nalezneš milost, aneb budeš mučen mukami hroznými, nepolepšíš-li svého bludu." A to řka, i da jej tomu Arachisovi, aby jeho choval pilně. I bylo všudy prohlášeno, že jest Barlaam nalezen a jat. 30 A tak dlúho o tom mluviechu, až se králova syna to donese. A slyše to král Jozafat, zamútil se jest velmi; a v té žalosti da se na modlitbu, ze všeho srdce vzývaje pomoci Boží a v Pánu Bohu úfaje, v něm maje plnú náději. Nebo jemu bieše řekl muž Boží (Barlaam, že má s ním v Boží) v službě býti do skonání života. A Pán Buoh jemu neda v té tesknosti dlúho býti, neb on zná ty, ktož jeho celým srdcem hledají; a tak jeho Pán Buoh utěšil a dal jemu mysl dobrú a doufání a vítězství, a světlem rozuma jej osvítil a radostí všeho ve- selé jeho srdce naplnil. A zjevil jemu to Pán Buoh, že není 40 jat Barlaam. 35 XLIV TUTO JIŽ SÁM KRÁL AVENNIR PŘIŠEL K SYNU SVÉMU V SMUTKU VELI KÉM A PROSE JEHO, ABY ODSTUPIL OD KŘESŤANSKÉ VIERY 130a Tehda král, vstav ráno, jíde k svému synu. A syn vyjíde 5 proti otci svému; ale otec neda jemu políbení jako jindy, ale hněvivý se jemu ukázal. A všed v královský pokoj, sede smutně a káza svému synu vedlé sebe siesti. A když sta sama dva jediná byla, vece král Avennir k synu svému: „Synu muoj, kteraké noviny o tobě slyším, kteréžto v mé mysli mě zarmucují! Neb není toho člověka na světě, by tak měl velikú radost o tvém narození, jako sem já ji měl, a zase, byl-li je kto tak pro syna zarmúcen, jakož 10 301
Strana 302
130b 20 25 35 40 sem já pro tě? Neb s' mých šedin uctiti nechtěl a mých očí 15 zbavíš mě světla a mé síle přeřezal s' žíly. Tať mi jest přišla žalost, jíž sem se dávno bál, by mě pro tě nepotkala; a již sem dán svým nepřáteluom v posměch, že s' v svém dětin- ství uposlúchal nemúdré rady, a váže ji nad radu otce svého, a vida to, ano ke mně zřie všich (ni) dobří a (všichni) múdří, a rozhněval si bohy naše, potupujeje, dav se v službu ciziemu bohu. O, že s' to kdy učinil, muoj milý synu! A já sem se nadál, že bych tě ostavil v svém království silným a mocným po sobě, a ty s' se pak nestyděl proti mně tak nepřátelsky učiniti! I zdali s' mě neměl s právem poslú- chati a po mém naučení jíti, nežli toho lestného a shnilého kmetě, po jehož si postúpil bláznovství, ješto tě k tvrdému a velmi hořkému životu vede místo života plného libosti a rozkoši? Ani s' se bál, byť bohové nad tebú neukázali hněvu svého, (ješto sú nám tolik dobrého ukázali a učinili 30 z bohóv) moci, ano korunau království nás darovali a mno- ho nám národuov lidských podrobili? A mněť sú to dali, že s' mi se narodil k utěšení mému, když sem jich (prosil a hlédal sem jich) libými obětmi; a ty pak je potupiv, po- stúpil s' po jakéms' Ježíši ukřižovaném, za Boha jej sobě vzav, dav se svésti lidem těm, ješto vedú život bláznivý, pravíce, že by měli z mrtvých vstáti a jiný život míti. Protož vezmi sobě jiný úmysl, milý synu, a poslúchaj otce, zuostana té nemúdrosti a té náděje, ješto ť praví, že budú míti dobré bydlo a rozkoš velikú za kterakús' náději, ješto nic není. Ale vstana poď se mnú a učiň velebnú obět svým bohuom, zajma sto býkuov, ať by byli milostivi a nemstili své křivdy nad tebú. Neb (sú mocni dobře i zle učiniti. A to), což t já mluvím, příklad dávám na sobě, ješto sem z jich milosti k tomuto království přišel; protož jim dieky vzdávám a službu jim činím a ctím jich slúhy, a ty, ješto hrdají [ jimi a nechtí jich ctíti ani jim obětovati, já je káži mučiti hroz- cc nými mukami až do smrti." 131a 45 302
130b 20 25 35 40 sem já pro tě? Neb s' mých šedin uctiti nechtěl a mých očí 15 zbavíš mě světla a mé síle přeřezal s' žíly. Tať mi jest přišla žalost, jíž sem se dávno bál, by mě pro tě nepotkala; a již sem dán svým nepřáteluom v posměch, že s' v svém dětin- ství uposlúchal nemúdré rady, a váže ji nad radu otce svého, a vida to, ano ke mně zřie všich (ni) dobří a (všichni) múdří, a rozhněval si bohy naše, potupujeje, dav se v službu ciziemu bohu. O, že s' to kdy učinil, muoj milý synu! A já sem se nadál, že bych tě ostavil v svém království silným a mocným po sobě, a ty s' se pak nestyděl proti mně tak nepřátelsky učiniti! I zdali s' mě neměl s právem poslú- chati a po mém naučení jíti, nežli toho lestného a shnilého kmetě, po jehož si postúpil bláznovství, ješto tě k tvrdému a velmi hořkému životu vede místo života plného libosti a rozkoši? Ani s' se bál, byť bohové nad tebú neukázali hněvu svého, (ješto sú nám tolik dobrého ukázali a učinili 30 z bohóv) moci, ano korunau království nás darovali a mno- ho nám národuov lidských podrobili? A mněť sú to dali, že s' mi se narodil k utěšení mému, když sem jich (prosil a hlédal sem jich) libými obětmi; a ty pak je potupiv, po- stúpil s' po jakéms' Ježíši ukřižovaném, za Boha jej sobě vzav, dav se svésti lidem těm, ješto vedú život bláznivý, pravíce, že by měli z mrtvých vstáti a jiný život míti. Protož vezmi sobě jiný úmysl, milý synu, a poslúchaj otce, zuostana té nemúdrosti a té náděje, ješto ť praví, že budú míti dobré bydlo a rozkoš velikú za kterakús' náději, ješto nic není. Ale vstana poď se mnú a učiň velebnú obět svým bohuom, zajma sto býkuov, ať by byli milostivi a nemstili své křivdy nad tebú. Neb (sú mocni dobře i zle učiniti. A to), což t já mluvím, příklad dávám na sobě, ješto sem z jich milosti k tomuto království přišel; protož jim dieky vzdávám a službu jim činím a ctím jich slúhy, a ty, ješto hrdají [ jimi a nechtí jich ctíti ani jim obětovati, já je káži mučiti hroz- cc nými mukami až do smrti." 131a 45 302
Strana 303
A když to král Avennir, otec jeho, mluvieše, a víře křes- tanské utrhaje, znamenaje to mládenec svatý, že se již nemá tajiti v úmyslu stálém, s dobrú myslí vece k otci svému: „To, cos' o mně slyšel, nebudu ť příti. Neučinilť sem věci nepodobné: vyšelť sem z bludu, a pravdu znaje, táhnuť se k ní; zuostav slepoty, táhnuť se k světlu; odřekl sem se dábla i všech jeho bluduov a přídržím se Pána Boha živého, Pána Krista našeho, ješto jest jedinký Syn Boha Otce vše- 55 mohúcieho, ješto jest v milosti společné v Duchu svatém, stvořitel nebe i země i všech věcí vidomých i nevidomých, a jenž jest stvořil člověka z hlíny a z zemského živlu a dal jemu život a vsadil jej v ráj rozkošný, dav jemu přikázaní, aby držel poslušenství Pána Boha svého a přikázaní, a on 60 přestúpil přikázaní Pána Boha svého, i upadl v smrt a v moc dáblovu; a ještě jeho Pán Buoh neopustil, ale z své nesmírné milosti vyvedl jej i národ jeho z temnic a z dá(b)lovy moci u věčné bydlo, tak, že Syn Boží - pravý Buoh z Boha Otce —, přijav člověčenství, ráčil seI z čisté panny naroditi a zde s lidmi se obierati, čině divy, kázal o království nebeském, potom, nejsa dlužen smrti, sám dobrovolně smrt přijal a múky těžké pro nás pro hříšné trpěl, aby nás tudy z moci ďáblovy vyvedl a tu moc pekelní zkazil, dábla potřev, aby nás tudy pojal do nebes; potom vstal z mrtvých a mnohým se svým ukázal, potvrzuje toho, že i my máme z mrtvých vstáti; potom vstúpil na nebesa a sedí na pravici Boha Otce všemohúcieho a odtud přijde súdit nás hříšné, živé i mrtvé. A jáť za to věrně prosím Pána Boha milého, aby tě při- vedl k sobě z bludu ďábelského a tvú tvrdost aby ráčil obměkčiti. Protož rozuměj, králi, žeť nikoli nechci zrušiti té smlúvy, kterúž sem učinil s Pánem Kristem, kterýž mě jest svú svatú krví vykúpil a svým svatým Duchem osvítil. Neb to již v jistotě věz, že, byť mi bylo tisíci smrtmi umřieti, nesvedeš me s té viery, kterúž sem poznal; a nepracuj o to 8o darmo, neb mě od toho slibu nikoli neodvrátíš. Chceš-li 65 131b 70 75 50 303
A když to král Avennir, otec jeho, mluvieše, a víře křes- tanské utrhaje, znamenaje to mládenec svatý, že se již nemá tajiti v úmyslu stálém, s dobrú myslí vece k otci svému: „To, cos' o mně slyšel, nebudu ť příti. Neučinilť sem věci nepodobné: vyšelť sem z bludu, a pravdu znaje, táhnuť se k ní; zuostav slepoty, táhnuť se k světlu; odřekl sem se dábla i všech jeho bluduov a přídržím se Pána Boha živého, Pána Krista našeho, ješto jest jedinký Syn Boha Otce vše- 55 mohúcieho, ješto jest v milosti společné v Duchu svatém, stvořitel nebe i země i všech věcí vidomých i nevidomých, a jenž jest stvořil člověka z hlíny a z zemského živlu a dal jemu život a vsadil jej v ráj rozkošný, dav jemu přikázaní, aby držel poslušenství Pána Boha svého a přikázaní, a on 60 přestúpil přikázaní Pána Boha svého, i upadl v smrt a v moc dáblovu; a ještě jeho Pán Buoh neopustil, ale z své nesmírné milosti vyvedl jej i národ jeho z temnic a z dá(b)lovy moci u věčné bydlo, tak, že Syn Boží - pravý Buoh z Boha Otce —, přijav člověčenství, ráčil seI z čisté panny naroditi a zde s lidmi se obierati, čině divy, kázal o království nebeském, potom, nejsa dlužen smrti, sám dobrovolně smrt přijal a múky těžké pro nás pro hříšné trpěl, aby nás tudy z moci ďáblovy vyvedl a tu moc pekelní zkazil, dábla potřev, aby nás tudy pojal do nebes; potom vstal z mrtvých a mnohým se svým ukázal, potvrzuje toho, že i my máme z mrtvých vstáti; potom vstúpil na nebesa a sedí na pravici Boha Otce všemohúcieho a odtud přijde súdit nás hříšné, živé i mrtvé. A jáť za to věrně prosím Pána Boha milého, aby tě při- vedl k sobě z bludu ďábelského a tvú tvrdost aby ráčil obměkčiti. Protož rozuměj, králi, žeť nikoli nechci zrušiti té smlúvy, kterúž sem učinil s Pánem Kristem, kterýž mě jest svú svatú krví vykúpil a svým svatým Duchem osvítil. Neb to již v jistotě věz, že, byť mi bylo tisíci smrtmi umřieti, nesvedeš me s té viery, kterúž sem poznal; a nepracuj o to 8o darmo, neb mě od toho slibu nikoli neodvrátíš. Chceš-li 65 131b 70 75 50 303
Strana 304
132a 85 95 100 132b ty s dábly obçovati, jáť se jich odřiekám; a nechceš-li ty ku Pánu Bohu přistúpiti, jáť to dnes vyznávám, žeť se od tebe odlúčím a odstupuji dnes od tebe." Uslyšev to král, rozhněval se jest velmi a poče žalostivě a horlivě mluviti řka: „A, kto jest tím vinen než já sám, ještoť sem dal takovú vuoli a v takové sem tě rozkoši choval, jakož nikdy není slýcháno, by takovú milost a lásku měl otec k synu, jakož já ji k tobě mám a měl sem! A protož tvá soběvolnost 90 zbudila tě v bláznovství proti mé vuoli. A již to vidím, že jest to pravda, což sú hvězdáři na tvém porodu řekli, že svévolný a hrdý budeš a svých starších nebudeš poslúchati. Protož, neuposlúcháš-li mne a mé rady, ne mým synem budeš nazván, ale miesto otce vraha mě budeš mieti." Tehdy syn Jozafat vece jemu: „Otče, již já to vidím, že se mútíš a hněváš, ale jáť se veselím; a již mi se (ukazuješ ne- přietel) místo otce, nerad vidíš mého spasení a chceš mě táhnúti mocnú rukú na zatracení. Učiníš-li to, čímž mi hrozíš, ješto s' slúl otcem, budeš slúti vražedlníkem syna svého. Ó, přiď k rozumu, králi, aby mohl uzříti skvúcí světlo Boha mého všemohúcieho, aby i sám byl někdy osvícen tím drahým světlem! Ale temnost jest oči tvoji zaslonila a nedá t prozřieti srdci tvému, neb s' vešken ulehl na to, což líbo jest světu a tvému tělu, aby povolil žádostem jeho. Avšak, 105 králi, zpomeň na to, že jest jako tráva tělo naše a květ travný: dnes krásný, a zajtra uvadne; ale slovo Boží na věky zuostane. I proč stojíš o tak mrzké a šeredné žádosti tělesné, ješto, ač na chvíli učiní libost, potom se ohorčí, a jako sen mine život tohoto světa; i bude dlúhé hoře za krátkú libost 110 všem milovníkóm tohoto světa, neb budú v mukách věč- ných trpěti, jenž mě jest strach, by i ty, otče, nevšel v ty múky věčné; potom budeš hledati dni tohoto času, a nena- lezneš, i budeš mú řeč zpomínati, neb tam nebude času (ku pokání, nebo zde jest čas) dobře činiti, jimž taká má 115 býti odplata. 304
132a 85 95 100 132b ty s dábly obçovati, jáť se jich odřiekám; a nechceš-li ty ku Pánu Bohu přistúpiti, jáť to dnes vyznávám, žeť se od tebe odlúčím a odstupuji dnes od tebe." Uslyšev to král, rozhněval se jest velmi a poče žalostivě a horlivě mluviti řka: „A, kto jest tím vinen než já sám, ještoť sem dal takovú vuoli a v takové sem tě rozkoši choval, jakož nikdy není slýcháno, by takovú milost a lásku měl otec k synu, jakož já ji k tobě mám a měl sem! A protož tvá soběvolnost 90 zbudila tě v bláznovství proti mé vuoli. A již to vidím, že jest to pravda, což sú hvězdáři na tvém porodu řekli, že svévolný a hrdý budeš a svých starších nebudeš poslúchati. Protož, neuposlúcháš-li mne a mé rady, ne mým synem budeš nazván, ale miesto otce vraha mě budeš mieti." Tehdy syn Jozafat vece jemu: „Otče, již já to vidím, že se mútíš a hněváš, ale jáť se veselím; a již mi se (ukazuješ ne- přietel) místo otce, nerad vidíš mého spasení a chceš mě táhnúti mocnú rukú na zatracení. Učiníš-li to, čímž mi hrozíš, ješto s' slúl otcem, budeš slúti vražedlníkem syna svého. Ó, přiď k rozumu, králi, aby mohl uzříti skvúcí světlo Boha mého všemohúcieho, aby i sám byl někdy osvícen tím drahým světlem! Ale temnost jest oči tvoji zaslonila a nedá t prozřieti srdci tvému, neb s' vešken ulehl na to, což líbo jest světu a tvému tělu, aby povolil žádostem jeho. Avšak, 105 králi, zpomeň na to, že jest jako tráva tělo naše a květ travný: dnes krásný, a zajtra uvadne; ale slovo Boží na věky zuostane. I proč stojíš o tak mrzké a šeredné žádosti tělesné, ješto, ač na chvíli učiní libost, potom se ohorčí, a jako sen mine život tohoto světa; i bude dlúhé hoře za krátkú libost 110 všem milovníkóm tohoto světa, neb budú v mukách věč- ných trpěti, jenž mě jest strach, by i ty, otče, nevšel v ty múky věčné; potom budeš hledati dni tohoto času, a nena- lezneš, i budeš mú řeč zpomínati, neb tam nebude času (ku pokání, nebo zde jest čas) dobře činiti, jimž taká má 115 býti odplata. 304
Strana 305
A protož, milý otče, obrať se ku Pánu Bohu, neb jest velmi milostivý a všelikého milosrdenství; nechceť on hříš- ného člověka smrti, ale aby se obrátil a živ byl. Neb byl přišel na to, aby nás z bludu vyvedl a svú drahú krví očistil od hřiechu a vyzprostil z dábelské moci. Tehda, slyše ty řeči král, divíše se velmi, a v hněvě veli- kém vstav, jíde od něho pryč, slova neřka synu svému. 120 XLV TUTO KRÁL JOZAFAT MODLÍ SE KU PÁNU BOHU, ABY JEMU RÁČIL DÁTI SVŮ POMOC A STÁLOST PEVNŮ A když odšel od něho král Avennir, tehda král Jozafat šel 5 133a do svého pokoje a padl na kolenú, zdvihl ruce své i oči ku Pánu Bohu a počel se modliti řka: „Pane Bože, má ná- děje jediná, volám k tobě z hlubokosti srdce mého, neb s' ty věrný v svých slibích, ty s' útočiště těch, ktož k tobě běží! Vzezři na žádost srdce mého okem milosrdenství svého, neodstupuj ode mne, nezuostávaj mě v mé potřebě, ale podlé spravedlnosti slibu tvého buď se mnú, s tvým sluhú, ač i nestatečnému buď pomocník. Ty mne posiluj, ať v tom stojím, ještoť sem tobě svědečstvie vydávati počel a tě vy- znávati, neb znám tě a vyznávám stvořitelem i zpuosobcí všeho stvoření! Vzezři na mě a smiluj se nade mnú, uchovaj mě bez úrazu přede vším dábelským úrazem! Vzezři na mě, muoj milý Králi a Pane, neb se jest zapálila duše má v žádosti tvé! Tebeť žádám, studnice živé nesmrtedlnosti, nepoddávaj duše toho, ještoť vyznává tvú chválu, ukrutné zvěři! Duší svých chudých nezapomínaj až do konce, ale daj mně hříšnému stálost po všecky časy života mého pro tvé jméno a pro tvú chválu! Daj mi všechno ] míle trpěti, což 15 10 20 133b 20 Knížky o hře šachové 305
A protož, milý otče, obrať se ku Pánu Bohu, neb jest velmi milostivý a všelikého milosrdenství; nechceť on hříš- ného člověka smrti, ale aby se obrátil a živ byl. Neb byl přišel na to, aby nás z bludu vyvedl a svú drahú krví očistil od hřiechu a vyzprostil z dábelské moci. Tehda, slyše ty řeči král, divíše se velmi, a v hněvě veli- kém vstav, jíde od něho pryč, slova neřka synu svému. 120 XLV TUTO KRÁL JOZAFAT MODLÍ SE KU PÁNU BOHU, ABY JEMU RÁČIL DÁTI SVŮ POMOC A STÁLOST PEVNŮ A když odšel od něho král Avennir, tehda král Jozafat šel 5 133a do svého pokoje a padl na kolenú, zdvihl ruce své i oči ku Pánu Bohu a počel se modliti řka: „Pane Bože, má ná- děje jediná, volám k tobě z hlubokosti srdce mého, neb s' ty věrný v svých slibích, ty s' útočiště těch, ktož k tobě běží! Vzezři na žádost srdce mého okem milosrdenství svého, neodstupuj ode mne, nezuostávaj mě v mé potřebě, ale podlé spravedlnosti slibu tvého buď se mnú, s tvým sluhú, ač i nestatečnému buď pomocník. Ty mne posiluj, ať v tom stojím, ještoť sem tobě svědečstvie vydávati počel a tě vy- znávati, neb znám tě a vyznávám stvořitelem i zpuosobcí všeho stvoření! Vzezři na mě a smiluj se nade mnú, uchovaj mě bez úrazu přede vším dábelským úrazem! Vzezři na mě, muoj milý Králi a Pane, neb se jest zapálila duše má v žádosti tvé! Tebeť žádám, studnice živé nesmrtedlnosti, nepoddávaj duše toho, ještoť vyznává tvú chválu, ukrutné zvěři! Duší svých chudých nezapomínaj až do konce, ale daj mně hříšnému stálost po všecky časy života mého pro tvé jméno a pro tvú chválu! Daj mi všechno ] míle trpěti, což 15 10 20 133b 20 Knížky o hře šachové 305
Strana 306
ty chceš, abych já trpěl! Nebo, když ty dáš moc, já, mdlý 25 a nemocný jsa, silný budu. Neb ty si pomocník, kteréhož přemoci nelze, Buoh milosrdný, jehož chválí všecko stvo- ření.“ (I vzalo jest posilněnie od Ducha svatého srdce jeho.) XLVI 134a TUTO OPĚT KRÁL PŘIŠEL K SYNU SVÉMU A LAHODNU ŘEČÍ CHTĚL HO SVÉSTI Slyše král tu múdrost syna svého, zamútil se jest velmi 5 a mysléše, kterak by syna svého odvedl od té viery. I za- volal k sobě svého rádce Arachisa, radě se s ním, kterak by měl učiniti. A on jemu da tu radu, aby šel ještě k svému synu a s ním aby mluvil lahodně a milostivě. Tehda král opět vstav přijíde k svému synu, a objav je(j) 10 míle, i políbil a vece jemu: „Milý synu! Pocti šedin otce svého, uslyš prosbu mú: Učiň obět bohuom našim, ať ještě budú milostivi! Vezmeš od nich čest i zboží a utvrzení krá- lovství tvého nyní i po mé smrti dlúhé, a mně i všem dob- rým vzácen budeš. Otce dobrá jest věc poslúchati, a naj- více v tom, ješto vede v milost (bohóm). I co ty mníš, milý synu, bych já zlú cestu volil místo dobré? Nemni toho, bychť já nevěděl, co jest dobrého! Však vídáš to, žeť se nelenuji pracovati, když toho vidím (kterú potřebu, i hladt trpím); i v léhaní nedbám rozkoši pro čest vítězství, jakož 20 mě na vojnách potýká, aniž sem tak skúp na peníze, byť mi zboží mílo bylo nad potřebu; velmiť (je) sobě (lehce) vá- žím, když jest proč. Protož nemni, bych se práce boje aneb nákladuov lituje nešel po vieře Galilejských, a když by byla lepší než naše. 25 Pakli mě káráš, bych nevěděl pravdy, znamenaj v tom muoj obyčej: Kdyžť mě která pohádka potká, a druhdy 15 306
ty chceš, abych já trpěl! Nebo, když ty dáš moc, já, mdlý 25 a nemocný jsa, silný budu. Neb ty si pomocník, kteréhož přemoci nelze, Buoh milosrdný, jehož chválí všecko stvo- ření.“ (I vzalo jest posilněnie od Ducha svatého srdce jeho.) XLVI 134a TUTO OPĚT KRÁL PŘIŠEL K SYNU SVÉMU A LAHODNU ŘEČÍ CHTĚL HO SVÉSTI Slyše král tu múdrost syna svého, zamútil se jest velmi 5 a mysléše, kterak by syna svého odvedl od té viery. I za- volal k sobě svého rádce Arachisa, radě se s ním, kterak by měl učiniti. A on jemu da tu radu, aby šel ještě k svému synu a s ním aby mluvil lahodně a milostivě. Tehda král opět vstav přijíde k svému synu, a objav je(j) 10 míle, i políbil a vece jemu: „Milý synu! Pocti šedin otce svého, uslyš prosbu mú: Učiň obět bohuom našim, ať ještě budú milostivi! Vezmeš od nich čest i zboží a utvrzení krá- lovství tvého nyní i po mé smrti dlúhé, a mně i všem dob- rým vzácen budeš. Otce dobrá jest věc poslúchati, a naj- více v tom, ješto vede v milost (bohóm). I co ty mníš, milý synu, bych já zlú cestu volil místo dobré? Nemni toho, bychť já nevěděl, co jest dobrého! Však vídáš to, žeť se nelenuji pracovati, když toho vidím (kterú potřebu, i hladt trpím); i v léhaní nedbám rozkoši pro čest vítězství, jakož 20 mě na vojnách potýká, aniž sem tak skúp na peníze, byť mi zboží mílo bylo nad potřebu; velmiť (je) sobě (lehce) vá- žím, když jest proč. Protož nemni, bych se práce boje aneb nákladuov lituje nešel po vieře Galilejských, a když by byla lepší než naše. 25 Pakli mě káráš, bych nevěděl pravdy, znamenaj v tom muoj obyčej: Kdyžť mě která pohádka potká, a druhdy 15 306
Strana 307
nebude pilná, však, svolaje svú radu, snažně v tom hle- dáme, což jest pravda. Nejednúť sem mluvil i s křesťany, a jich řeč slyše, v své sem radě přemítal s rozumnými a múdrými lidmi, a nenalézáme v světě pravější cesty než tu, kterúž my držíme, svým bohuom slúžíce, vděčni jsúce toho, když nám toho pomáhají, abychom zde měli rozkošné bydlo a utěšení, kochajíce se v libých věcech. A to biskupové (galilejští) z své nemúdrosti nám za zlé mají, a toho utě- šení, ješto (jím) bohové hovějí lidem, za nic nevážíce, zůstavují v nejisté náději lidi života bludného, ješto nic není. Protož, milý synu, postup po svém otci, nebť sem v tom pravdy hledal snažně a nalezl sem, aby i ty neblúdě šel mú cestú uctě mě na tom. Neb jest veliké dobré svého otce uposlúchati; neb se jest proto mnohým zle vedlo, ješto sú nedbali na své otce. Protož v jich počtu nebývaj, milý synu, ale obvesel mě v mé starosti a buď dědicem mého požehnání a mého království. Slyše ty řeči král Jozafat otce svého, poznal jest chytrost 45 lestného dábla, kterak lécí lstivá osidla nohám jeho, ony řeči první otcovy zbudiv proti němu, a tuto chytře a lstívě jed pod medem přikrývaje; zpomenul na ono slovo Syna Božieho, jenž řekl: „Nepřišel sem, abych pokoj dal na zemi, ale meč. Neb sem přišel, abych oddělil od otce syna a dceru od mateře.“ A to mu se obrazi na jeho mysli, ješto die Kristus: „Ktož miluje otce nebo máteř více nežli mě, není mne hoden,“ a „Ktož zapří mne před lidmi, i já jeho za- přím před Otcem mým, jenž jest v nebesích. A tak v tom myšlení potvrzováše se v dobré žádosti, maje 55 to na paměti, ješto Šalomún praví: „Čas milosti a čas ne- návisti, čas boje a čas pokoje." A (u veliké žádosti) voláše k Bohu řka: „Smiluj se nade mnú, Hospodine, smiluj se, neb v tě úfá duše má.“ I vece k otci svému: „Pán Buoh všemohúcí, dav od při- 60 135a 30 35 40 50 134b 307
nebude pilná, však, svolaje svú radu, snažně v tom hle- dáme, což jest pravda. Nejednúť sem mluvil i s křesťany, a jich řeč slyše, v své sem radě přemítal s rozumnými a múdrými lidmi, a nenalézáme v světě pravější cesty než tu, kterúž my držíme, svým bohuom slúžíce, vděčni jsúce toho, když nám toho pomáhají, abychom zde měli rozkošné bydlo a utěšení, kochajíce se v libých věcech. A to biskupové (galilejští) z své nemúdrosti nám za zlé mají, a toho utě- šení, ješto (jím) bohové hovějí lidem, za nic nevážíce, zůstavují v nejisté náději lidi života bludného, ješto nic není. Protož, milý synu, postup po svém otci, nebť sem v tom pravdy hledal snažně a nalezl sem, aby i ty neblúdě šel mú cestú uctě mě na tom. Neb jest veliké dobré svého otce uposlúchati; neb se jest proto mnohým zle vedlo, ješto sú nedbali na své otce. Protož v jich počtu nebývaj, milý synu, ale obvesel mě v mé starosti a buď dědicem mého požehnání a mého království. Slyše ty řeči král Jozafat otce svého, poznal jest chytrost 45 lestného dábla, kterak lécí lstivá osidla nohám jeho, ony řeči první otcovy zbudiv proti němu, a tuto chytře a lstívě jed pod medem přikrývaje; zpomenul na ono slovo Syna Božieho, jenž řekl: „Nepřišel sem, abych pokoj dal na zemi, ale meč. Neb sem přišel, abych oddělil od otce syna a dceru od mateře.“ A to mu se obrazi na jeho mysli, ješto die Kristus: „Ktož miluje otce nebo máteř více nežli mě, není mne hoden,“ a „Ktož zapří mne před lidmi, i já jeho za- přím před Otcem mým, jenž jest v nebesích. A tak v tom myšlení potvrzováše se v dobré žádosti, maje 55 to na paměti, ješto Šalomún praví: „Čas milosti a čas ne- návisti, čas boje a čas pokoje." A (u veliké žádosti) voláše k Bohu řka: „Smiluj se nade mnú, Hospodine, smiluj se, neb v tě úfá duše má.“ I vece k otci svému: „Pán Buoh všemohúcí, dav od při- 60 135a 30 35 40 50 134b 307
Strana 308
135b 65 70 90 rození milost k otci, ab(y) ctili otce své a jich přikázaní plnili a jich přízen k sobě vážili draze, ale když by ta přízen a ta milost táhla duši k zatracení, odlučujíc od Boha, máme té přízni a té milosti odstúpiti: buď otec neb mátě, buď král neb pán - když zjevnú věc a protivnú rozkazuje proti Pánu Bohu, nemáť jeho poslúcháno býti. A to já věda, pro tu milost, ješto mám míti k svému otci, nikoli nechci Boha ztratiti. A protož, milý otče, nečiň sobě té práce, v tomť (po) tobě - ač si muoj otec - nepostúpím; ale uvěříš-li ty v Pána Boha živého, budeme mile oba jemu slúžiti. Neb ti bohové, ješto ty je ctíš, modlyť sú, kteréžto lidé rukama sú udělali: ustať mají, ale nemluví; voči mají, ale nevidí; nohy mají, a nechodí. Pakli toho nechceš učiniti, učiň ze mne, co chceš, slúhať 75 sem Jezukristuov, ani kterými věcmi lahodnými (ani kte- rými mukami) odtáhneš mě od služby Božie. A ještě ť chci řéci, ješto pravíš, že zlého nečiníš: proč tehdy svaté lidi hubíš a je trápíš a mučíš hroznými mukami? A že s' o to bral rady pravě, že jest to najlepší dáblóm slúžiti němým 80 a hluchým, slepým a mrzutým, a pravdy nechceš poznati: běda tobě bude, sejdeš-li tak v tom bludu s tohoto světa! Protož, milý otče, vyjdi ze tmy a přiď k světlu věčnému a poznaj svého Stvořitele, kterýž tě stvořil a dal ť jest pět smysluov, aby se jimi zpravoval a k tomu dobrému a věč- 8s nému aby se táhl; a učiníš-li to, budeš dědicem království nebeského. Slyše ty řeči král tak múdré syna svého a maje ještě ná- ději jistú, že ten Nachor, ješto se činí Barlaamem, navede jeho na jich vieru, i vece k synu svému: „Synu, ty si měl s právem postúpiti po mně, ale tvrd jest úmysl tvuoj. Učiň- ma jedno: Dajma mluviti před sebú múdrým, a na čem uzříma pravdu, i ty i já postúpíme po ní. Neb věz to, že já mám toho Barlaama v svém vězení, ješto jest tě svedl. Svo- lajmež všechny, kto sú té viery galilejské; dámť všem svo- 308
135b 65 70 90 rození milost k otci, ab(y) ctili otce své a jich přikázaní plnili a jich přízen k sobě vážili draze, ale když by ta přízen a ta milost táhla duši k zatracení, odlučujíc od Boha, máme té přízni a té milosti odstúpiti: buď otec neb mátě, buď král neb pán - když zjevnú věc a protivnú rozkazuje proti Pánu Bohu, nemáť jeho poslúcháno býti. A to já věda, pro tu milost, ješto mám míti k svému otci, nikoli nechci Boha ztratiti. A protož, milý otče, nečiň sobě té práce, v tomť (po) tobě - ač si muoj otec - nepostúpím; ale uvěříš-li ty v Pána Boha živého, budeme mile oba jemu slúžiti. Neb ti bohové, ješto ty je ctíš, modlyť sú, kteréžto lidé rukama sú udělali: ustať mají, ale nemluví; voči mají, ale nevidí; nohy mají, a nechodí. Pakli toho nechceš učiniti, učiň ze mne, co chceš, slúhať 75 sem Jezukristuov, ani kterými věcmi lahodnými (ani kte- rými mukami) odtáhneš mě od služby Božie. A ještě ť chci řéci, ješto pravíš, že zlého nečiníš: proč tehdy svaté lidi hubíš a je trápíš a mučíš hroznými mukami? A že s' o to bral rady pravě, že jest to najlepší dáblóm slúžiti němým 80 a hluchým, slepým a mrzutým, a pravdy nechceš poznati: běda tobě bude, sejdeš-li tak v tom bludu s tohoto světa! Protož, milý otče, vyjdi ze tmy a přiď k světlu věčnému a poznaj svého Stvořitele, kterýž tě stvořil a dal ť jest pět smysluov, aby se jimi zpravoval a k tomu dobrému a věč- 8s nému aby se táhl; a učiníš-li to, budeš dědicem království nebeského. Slyše ty řeči král tak múdré syna svého a maje ještě ná- ději jistú, že ten Nachor, ješto se činí Barlaamem, navede jeho na jich vieru, i vece k synu svému: „Synu, ty si měl s právem postúpiti po mně, ale tvrd jest úmysl tvuoj. Učiň- ma jedno: Dajma mluviti před sebú múdrým, a na čem uzříma pravdu, i ty i já postúpíme po ní. Neb věz to, že já mám toho Barlaama v svém vězení, ješto jest tě svedl. Svo- lajmež všechny, kto sú té viery galilejské; dámť všem svo- 308
Strana 309
bodu, ať přijdú a hádají se o vieru múdří naši s Barlaamem, 95 a kteřížť svú při lépe dovedú, po tom s obú stranú postú- píme.“ Jozafat, vida lest tuto, jakož jemu u vidění Pán Buoh zjevil, že to není Barlaam, úfaje v Boží pomoc, vece: „Buď vuole Boží! Staň se tak, králi, jakož si řekl, a daj to milý Pán Buoh, ať by pravda byla ukázána a bludu aby pře- " stal." 100 XLVII TUTO JIŽ NACHOR HÁDÁ SE O VIERU KŘESŤANSKŮ, A VŠE PRAVDU MLUVIL MNĚ, BY PROTI PRAVDĚ BYLO 136a Tehda král kázal všem múdrým býti a kázal rozeslati 5 listy, aby všichni křesťané přišli na to hádaní. Ale z křesťa- nuov jediný jest přišel na to hádaní na pomoc tomu, ješto Barlaamem jej nazýváchu. A tomu křesťanu řiekáchu Ba- rachiáš; a ten bieše muž urozený a nábožný velmi. A když bylo ráno, král še(1) s tím Nachorem, ješto se řekl 10 Barlaamem, k synu královu s jinými mistry a mudrci (po- hanskými. I sede král s synem na stolici královské. I přistú- pili sú mudrci) a poslúcháchu, co jest mluvil Nachor, jakož se řekl Barlaamem. I vece král k svým mudrcóm: „Aj, teď se máte hádati o vieru s Barlaamem. Přemuožete-li jej svú pravdú, čest a chválu ode mne budete mieti; pakli od něho přemoženi budete, smrti poddáni budete a vše vaše zboží, i což máte, bude jim dáno a děti vaši budú u věčnú robotu poddáni." A král Jozafat vece k otci svému: „O králi, pravý s' súd 20 vydal! Hospodin potvrď v tom vuole tvé! A jáť též řku mistru svému Barlaamovi: Víš to dobře, Barlaame, v kte- raké s' mě nalezl chvále, a ty s' mne mnohú řečí navedl, 15 309
bodu, ať přijdú a hádají se o vieru múdří naši s Barlaamem, 95 a kteřížť svú při lépe dovedú, po tom s obú stranú postú- píme.“ Jozafat, vida lest tuto, jakož jemu u vidění Pán Buoh zjevil, že to není Barlaam, úfaje v Boží pomoc, vece: „Buď vuole Boží! Staň se tak, králi, jakož si řekl, a daj to milý Pán Buoh, ať by pravda byla ukázána a bludu aby pře- " stal." 100 XLVII TUTO JIŽ NACHOR HÁDÁ SE O VIERU KŘESŤANSKŮ, A VŠE PRAVDU MLUVIL MNĚ, BY PROTI PRAVDĚ BYLO 136a Tehda král kázal všem múdrým býti a kázal rozeslati 5 listy, aby všichni křesťané přišli na to hádaní. Ale z křesťa- nuov jediný jest přišel na to hádaní na pomoc tomu, ješto Barlaamem jej nazýváchu. A tomu křesťanu řiekáchu Ba- rachiáš; a ten bieše muž urozený a nábožný velmi. A když bylo ráno, král še(1) s tím Nachorem, ješto se řekl 10 Barlaamem, k synu královu s jinými mistry a mudrci (po- hanskými. I sede král s synem na stolici královské. I přistú- pili sú mudrci) a poslúcháchu, co jest mluvil Nachor, jakož se řekl Barlaamem. I vece král k svým mudrcóm: „Aj, teď se máte hádati o vieru s Barlaamem. Přemuožete-li jej svú pravdú, čest a chválu ode mne budete mieti; pakli od něho přemoženi budete, smrti poddáni budete a vše vaše zboží, i což máte, bude jim dáno a děti vaši budú u věčnú robotu poddáni." A král Jozafat vece k otci svému: „O králi, pravý s' súd 20 vydal! Hospodin potvrď v tom vuole tvé! A jáť též řku mistru svému Barlaamovi: Víš to dobře, Barlaame, v kte- raké s' mě nalezl chvále, a ty s' mne mnohú řečí navedl, 15 309
Strana 310
137a abych se hnul a ostal všech obyče jóv otce mého a těch 25 bohuov, jimž on slúží, ale samému Pánu, živému Bohu abych se klaněl; a k tomu s' obrátil mú mysl sliby, slibuje mi život věčný v budúcím životě. I postúpil sem po tvém učení a rozhněval sem svého otce v tom. Věř tomu také: na va- hách si! Svítězíš-li a ukážeš-li pravdu toho, co s' mě učil, abych zuostal všech bluduov, tehda budeš povýšen u veliké chvále nade všecky a pravý kazatel budeš nazván a jáť v tom zuostanu, čemu s' mě naučil, a budu po všechny dny své slúžiti Pánu Kristu; pak-li puojdeš zpátkem, jáť svú rukú nad tebú pomstím, vytrhna srdce tvé z tebe i tvuoj jazyk, a dám psóm snísti, a všecko tělo tvé po kusu rozmeci po poli ruozno, aby všichni tebe příklad měli, aby žádný (potom) nesměl syny královy v blud uvoditi ani zavésti." Ty řeči uslyšev Nachor, ješto se činil Barlaamem, ná- ramně velmi se lekl, že by v tom osidlu uvázl, které jest sám 40 lécel, avšak sobě umyslil, aby křesťanské viery pilně bránil a statečně aby stál s královcem po křesťanské vieře. A zvláště se zpósobem Božím stalo, ješto i nepřátelé skrze ně pravdu ukáží. A když tu stáše mnoho lidu, chtíce viděti, kteraký konec 45 ta pře vezme, tehda jeden mistr králuov, jemuž najvíce úfáše král, vstúpiv na stolici, vece: „Ty-li si ten Barlaam, ješto haníš naše bohy a našeho milého (pána), syna (krá- lova, v blud) si zavedl? Več si jej zavedl, aby slúžil Bohu ukřižovanému? Nachor, stoje na druhé stolici, jemu odpovědě: „Jáť sem ten, ještoť sobě vašich bohuov za nic nevážím. A syna krá- lova nezavedl sem v blud, ale já sem jej vyvedl z bludu a pravého sem jemu Boha ukázal. Tehda mudřec ten vece jemu: „Poněvadž velicí králi, 55 páni, mudrci, ješto sú mnohé věci nalezli a svú múdrostí za bohy sú je měli, a pravíce, že sú nesmrtedlní, a králi, knížata, páni i všichni lidé jim se klanějí, kterak ty jim 30 35 50 136b 310
137a abych se hnul a ostal všech obyče jóv otce mého a těch 25 bohuov, jimž on slúží, ale samému Pánu, živému Bohu abych se klaněl; a k tomu s' obrátil mú mysl sliby, slibuje mi život věčný v budúcím životě. I postúpil sem po tvém učení a rozhněval sem svého otce v tom. Věř tomu také: na va- hách si! Svítězíš-li a ukážeš-li pravdu toho, co s' mě učil, abych zuostal všech bluduov, tehda budeš povýšen u veliké chvále nade všecky a pravý kazatel budeš nazván a jáť v tom zuostanu, čemu s' mě naučil, a budu po všechny dny své slúžiti Pánu Kristu; pak-li puojdeš zpátkem, jáť svú rukú nad tebú pomstím, vytrhna srdce tvé z tebe i tvuoj jazyk, a dám psóm snísti, a všecko tělo tvé po kusu rozmeci po poli ruozno, aby všichni tebe příklad měli, aby žádný (potom) nesměl syny královy v blud uvoditi ani zavésti." Ty řeči uslyšev Nachor, ješto se činil Barlaamem, ná- ramně velmi se lekl, že by v tom osidlu uvázl, které jest sám 40 lécel, avšak sobě umyslil, aby křesťanské viery pilně bránil a statečně aby stál s královcem po křesťanské vieře. A zvláště se zpósobem Božím stalo, ješto i nepřátelé skrze ně pravdu ukáží. A když tu stáše mnoho lidu, chtíce viděti, kteraký konec 45 ta pře vezme, tehda jeden mistr králuov, jemuž najvíce úfáše král, vstúpiv na stolici, vece: „Ty-li si ten Barlaam, ješto haníš naše bohy a našeho milého (pána), syna (krá- lova, v blud) si zavedl? Več si jej zavedl, aby slúžil Bohu ukřižovanému? Nachor, stoje na druhé stolici, jemu odpovědě: „Jáť sem ten, ještoť sobě vašich bohuov za nic nevážím. A syna krá- lova nezavedl sem v blud, ale já sem jej vyvedl z bludu a pravého sem jemu Boha ukázal. Tehda mudřec ten vece jemu: „Poněvadž velicí králi, 55 páni, mudrci, ješto sú mnohé věci nalezli a svú múdrostí za bohy sú je měli, a pravíce, že sú nesmrtedlní, a králi, knížata, páni i všichni lidé jim se klanějí, kterak ty jim 30 35 50 136b 310
Strana 311
smíš na cti utrhati a je svými usty haněti? Čím to chceš ukázati, že nejsú bohové bozi naši, a že jest Buoh ukřižo- " vaný? Nachor jemu vece: „Proč rozumní po nerozumném v tom, což nesluší, nepostupují? Neb i lidé velicí nemají plného smysla, ale bývá malým u pokoře zjevena múdrost, a po tom i velicí postupují.“ A tak ten Nachor, pokynuv rukú, aby se lidé utajili, otevřev usta svá, s vólí Boží, mně, by chtěl prokléti křesťany, i potvrdil jich viery, a řka krá- lovi: „Viz, králi, kterak muož člo věk s rozumem poznati pravého Boha: po stvoření muož vtipností dojíti Stvořitele. Slyš mě, králi! Když sem Božím zpuosobem přišel na tento svět, pilně znamenav nebe i zemi, moře, slunce, měsíc a jiné rozličné věci, počal sem se učiti a diviti pořádu a ozdobě všeho. Uzřev pak běh a hnutí rozličná tohoto všeho světa, že všeliká věc musí svuoj běh v svém hnutí mieti, rozum ukazuje a vtipnost dómysla rozumného, že jest něco veliké moci ten, ješto to vše nutí k hnutí a k běhu jeho a to vše drží a z toho všech věcí běhu vyvodí všech múdrosti, v své múdrosti divně čině rozličné věci, a tomu sem srozuměl, že jest to Buoh. Neb to, ješto jinú věcí hýbe, silnější jest nežli ta věc hnutá, a to, ješto kterú věc drží, silnější jest nežli (ta věc, kterúž) drží. A protož toho pravím Boha všemohúcieho, kterýž jest vše ustavil, vše zřiedil, která by věc který běh měla a která svá hnutí, a ješto vše drží. A to jest ta najvyšší Pravda, od něhož jde všechna moc, všeliký pořád: tohoť pravím Bohem. A ten jest bez počátku a bez konce, nesmrtedlný; ne taký, by jemu mohl tesknost, bolest, zámutek učiniti; v němž není proměny: vždy tentýž a též to jest, «ješto jest, z něhož jest) všecko a v něm jest všecko. On sebú nebe a zemi na- plňuje a vše drží bez tesknosti; ijedna těžkost není jemu těžka, ani tak vše naplňuje, by jej co obchopilo aneb držalo, 90 aby větší tělo aneb místo větší jeho mělo, neb všudy jest 65 70 75 80 85 137b 138a 60 311
smíš na cti utrhati a je svými usty haněti? Čím to chceš ukázati, že nejsú bohové bozi naši, a že jest Buoh ukřižo- " vaný? Nachor jemu vece: „Proč rozumní po nerozumném v tom, což nesluší, nepostupují? Neb i lidé velicí nemají plného smysla, ale bývá malým u pokoře zjevena múdrost, a po tom i velicí postupují.“ A tak ten Nachor, pokynuv rukú, aby se lidé utajili, otevřev usta svá, s vólí Boží, mně, by chtěl prokléti křesťany, i potvrdil jich viery, a řka krá- lovi: „Viz, králi, kterak muož člo věk s rozumem poznati pravého Boha: po stvoření muož vtipností dojíti Stvořitele. Slyš mě, králi! Když sem Božím zpuosobem přišel na tento svět, pilně znamenav nebe i zemi, moře, slunce, měsíc a jiné rozličné věci, počal sem se učiti a diviti pořádu a ozdobě všeho. Uzřev pak běh a hnutí rozličná tohoto všeho světa, že všeliká věc musí svuoj běh v svém hnutí mieti, rozum ukazuje a vtipnost dómysla rozumného, že jest něco veliké moci ten, ješto to vše nutí k hnutí a k běhu jeho a to vše drží a z toho všech věcí běhu vyvodí všech múdrosti, v své múdrosti divně čině rozličné věci, a tomu sem srozuměl, že jest to Buoh. Neb to, ješto jinú věcí hýbe, silnější jest nežli ta věc hnutá, a to, ješto kterú věc drží, silnější jest nežli (ta věc, kterúž) drží. A protož toho pravím Boha všemohúcieho, kterýž jest vše ustavil, vše zřiedil, která by věc který běh měla a která svá hnutí, a ješto vše drží. A to jest ta najvyšší Pravda, od něhož jde všechna moc, všeliký pořád: tohoť pravím Bohem. A ten jest bez počátku a bez konce, nesmrtedlný; ne taký, by jemu mohl tesknost, bolest, zámutek učiniti; v němž není proměny: vždy tentýž a též to jest, «ješto jest, z něhož jest) všecko a v něm jest všecko. On sebú nebe a zemi na- plňuje a vše drží bez tesknosti; ijedna těžkost není jemu těžka, ani tak vše naplňuje, by jej co obchopilo aneb držalo, 90 aby větší tělo aneb místo větší jeho mělo, neb všudy jest 65 70 75 80 85 137b 138a 60 311
Strana 312
138b 95 100 105 110 115 vešken, není roztažen ijedním místem; není v něm stran, by byla jeho jedna strana prvá, druhá prostřední a třetí po- slední; aniž v časích se dělí. A má jej každé místo, avšak jím není zaměsknáno. Rozuměti jej muožem, ale čichy těles- nými číti jeho nemuožem, a ještě jest nad to, nežli my muožem rozuměti. A jakžkoli nikdež není, kde by nebyl, avšak od nepravých myslí daleký jest; (a i tu jest, poněvadž daleko jest;) neb, kdež není svú milostí, tu jest svú pomstú. Ale ne u mieru veliký jest; dobrý jest, ale nelze jest řieci, by takový byl. Protož nevýpravný jest, aniž jeho smysl a rozum muož vypraven býti ani obchopiti, co jest; ale že to jest Pravda. By vešken svět pln byl knih, velebnost jeho ne- muož býti vypsána ani vypravena. Vždy jest nad to v tom světlu nestižetedlná a nevýmluvná světlost; k němuž nám zde nelze přistúpiti, jediné že jest stvoření stvořil. Jemu není ijedné potřeby ani služby naší, ani oběti, ani té cti, ješto činíme jemu - on jest nám potřeben, ale nám jest potřebí slúžiti jemu. On bez nás muož dobře býti, ale my bez něho nemuožem. On sám sobě bez nedostatku jest, plnost dobrá všeho, a jeho jest potřebí každému spolu u každé věci zvláštně. A když sem to tak řekl o svém Bohu, jakož mi jest dal řéci o sobě, kterakkoli jest nad to nade vše, chciť již, králi, směle mluviti o lidech, kteří účastni sú své pravdy u víře a kteří blúdí; to jest věc neznámá všem, ktož čtú písmo aneb slý- chají. Nebo t(r)uoj jest lid na světě, ješto oni jinak a oni jinak věří v bohy: jedni sú pohané obecní, druzí židé a třetí křesťané. Pohané ctí mnoho bohuov, zlých i dobrých, slú- 120 žíce jim; a o těch chci najprvé řeč počieti. A ti sú troji divným počátkem: Kaldejští, Ejipští a Rekové. Znamenaj též, pravdu-liť nalezli Kaldejští, zablúdivše v živlách, chtíce ty počty věděti, což na samého Pána Boha sluší, stvoření slúžíce viec nežli stvořiteli. A těm všem bo- 125 huom činili obrazy, některé z země, z ohně, z moře a z po- 312
138b 95 100 105 110 115 vešken, není roztažen ijedním místem; není v něm stran, by byla jeho jedna strana prvá, druhá prostřední a třetí po- slední; aniž v časích se dělí. A má jej každé místo, avšak jím není zaměsknáno. Rozuměti jej muožem, ale čichy těles- nými číti jeho nemuožem, a ještě jest nad to, nežli my muožem rozuměti. A jakžkoli nikdež není, kde by nebyl, avšak od nepravých myslí daleký jest; (a i tu jest, poněvadž daleko jest;) neb, kdež není svú milostí, tu jest svú pomstú. Ale ne u mieru veliký jest; dobrý jest, ale nelze jest řieci, by takový byl. Protož nevýpravný jest, aniž jeho smysl a rozum muož vypraven býti ani obchopiti, co jest; ale že to jest Pravda. By vešken svět pln byl knih, velebnost jeho ne- muož býti vypsána ani vypravena. Vždy jest nad to v tom světlu nestižetedlná a nevýmluvná světlost; k němuž nám zde nelze přistúpiti, jediné že jest stvoření stvořil. Jemu není ijedné potřeby ani služby naší, ani oběti, ani té cti, ješto činíme jemu - on jest nám potřeben, ale nám jest potřebí slúžiti jemu. On bez nás muož dobře býti, ale my bez něho nemuožem. On sám sobě bez nedostatku jest, plnost dobrá všeho, a jeho jest potřebí každému spolu u každé věci zvláštně. A když sem to tak řekl o svém Bohu, jakož mi jest dal řéci o sobě, kterakkoli jest nad to nade vše, chciť již, králi, směle mluviti o lidech, kteří účastni sú své pravdy u víře a kteří blúdí; to jest věc neznámá všem, ktož čtú písmo aneb slý- chají. Nebo t(r)uoj jest lid na světě, ješto oni jinak a oni jinak věří v bohy: jedni sú pohané obecní, druzí židé a třetí křesťané. Pohané ctí mnoho bohuov, zlých i dobrých, slú- 120 žíce jim; a o těch chci najprvé řeč počieti. A ti sú troji divným počátkem: Kaldejští, Ejipští a Rekové. Znamenaj též, pravdu-liť nalezli Kaldejští, zablúdivše v živlách, chtíce ty počty věděti, což na samého Pána Boha sluší, stvoření slúžíce viec nežli stvořiteli. A těm všem bo- 125 huom činili obrazy, některé z země, z ohně, z moře a z po- 312
Strana 313
větří, z slunce, měsíce i jiných hvězd, slúžíce stvoření, a s(a)mého stvořitele zapomenuli, ješto on to vše z ničehéhož stvořil. Protož blúdiliť sú ti i ještěť blúdí, ktož ty obrazy a slúpy ctí a mají je za bohy. Tiť všichni podobni sú k obrazóm malovaným; a jsúť u velikém bludu, nebo Pán Buoh všemohúcí stvořil jest ty všechny věci z ničehéhož, den a jiné časy položil, léto, zimu, aby svým během činily ovoce a jiné věci, což jest potřebí člověku. To pohané kaldejští ctí a klanějí se a modlé se. Protož jednomuť se Pánu Bohu máme modliti, skrze něhož Pán Buoh činí divné věci, ktož se ho bojí, i jemu samému máme se klaněti a jej za Boha mieti, ale ne těch věcí máme následovati, kteréž jest on stvořil a zpósobil, a jej máme chváliti v jeho činech. Pak Rekové; ti pak nad tyto u větší sú blud vešli, pravíce se múdrými, a jsúce blázni, pravíce mnohé lidi, (by byli bozi,) i ženy, ješto sú cizoložstvo činili a jiné šeredné věci páchali, jako by bohové bývali; a tak sú děti mievali, ješto sú někteří bývali vítězi udatní: onomu přezděli, že jest syn Saturnuov, onomu, že by Venus byla mátě jeho, a tak mnohé věci pravíce o těch bozích, ješto je ctili a jim se kla- něli. I bojím se s tímto bludem Kaldejských i Řečských. Ejipští pak přičinili, že za bohy měli zvířata čtveronohá, ptáky, dříví, telata; a těm sú se klaněli a jim poctivosti činili, a tak sú u větším [bludu stáli, ctíce to stvoření, a stvo- řitele sú zapomenuli, ješto jim dal duši, tělo, pět smysluov rozumných, aby se tím zpravovali a jemu samému slúžili. Dále také, králi, slyš o židech, ješto sú pošli od Abrahama, Izáka a Jakoba, jemuž potom Izrahel řiekali. Ten lid ctil jednoho Boha, v Ejiptě bydlel a tu se rozmohl; a když sú je nuzili Ejipští velikými robotami, a oni sú volali ku Pánu Bohu a Pán Buoh je vyvedl z Ejipta mocnú rukú skrze Mojžíše a Arona. A dal jim zákon, v němž ukázal v skrytém podobenství, že chce přijíti na svět a vešken svět z poroby vykúpiti a chce jako člověk s nimi na světě obcovati; to dal 130 135 140 145 150 155 139a 139b 313
větří, z slunce, měsíce i jiných hvězd, slúžíce stvoření, a s(a)mého stvořitele zapomenuli, ješto on to vše z ničehéhož stvořil. Protož blúdiliť sú ti i ještěť blúdí, ktož ty obrazy a slúpy ctí a mají je za bohy. Tiť všichni podobni sú k obrazóm malovaným; a jsúť u velikém bludu, nebo Pán Buoh všemohúcí stvořil jest ty všechny věci z ničehéhož, den a jiné časy položil, léto, zimu, aby svým během činily ovoce a jiné věci, což jest potřebí člověku. To pohané kaldejští ctí a klanějí se a modlé se. Protož jednomuť se Pánu Bohu máme modliti, skrze něhož Pán Buoh činí divné věci, ktož se ho bojí, i jemu samému máme se klaněti a jej za Boha mieti, ale ne těch věcí máme následovati, kteréž jest on stvořil a zpósobil, a jej máme chváliti v jeho činech. Pak Rekové; ti pak nad tyto u větší sú blud vešli, pravíce se múdrými, a jsúce blázni, pravíce mnohé lidi, (by byli bozi,) i ženy, ješto sú cizoložstvo činili a jiné šeredné věci páchali, jako by bohové bývali; a tak sú děti mievali, ješto sú někteří bývali vítězi udatní: onomu přezděli, že jest syn Saturnuov, onomu, že by Venus byla mátě jeho, a tak mnohé věci pravíce o těch bozích, ješto je ctili a jim se kla- něli. I bojím se s tímto bludem Kaldejských i Řečských. Ejipští pak přičinili, že za bohy měli zvířata čtveronohá, ptáky, dříví, telata; a těm sú se klaněli a jim poctivosti činili, a tak sú u větším [bludu stáli, ctíce to stvoření, a stvo- řitele sú zapomenuli, ješto jim dal duši, tělo, pět smysluov rozumných, aby se tím zpravovali a jemu samému slúžili. Dále také, králi, slyš o židech, ješto sú pošli od Abrahama, Izáka a Jakoba, jemuž potom Izrahel řiekali. Ten lid ctil jednoho Boha, v Ejiptě bydlel a tu se rozmohl; a když sú je nuzili Ejipští velikými robotami, a oni sú volali ku Pánu Bohu a Pán Buoh je vyvedl z Ejipta mocnú rukú skrze Mojžíše a Arona. A dal jim zákon, v němž ukázal v skrytém podobenství, že chce přijíti na svět a vešken svět z poroby vykúpiti a chce jako člověk s nimi na světě obcovati; to dal 130 135 140 145 150 155 139a 139b 313
Strana 314
140a 140b 160 svým prorokuom o sobě prorokovati. A oni potom, nejsúce toho vděčni, mnohokrát Pána Boha hněvali a slúžili mod- lám pohanským, své svaté proroky zbíjeli. Potom, když ráčil Syn Boží, ješto jest s Otcem v božství jeden, přišel na svět prorokovati a učiti je, kterak by vešli do království nebeského, a oni, nepoznavše jeho, by on byl Syn Boží, podali sú jeho Pilátovi, súdci od císaře římského, a ukřižo- vali sú jeho, an jim mnoho dobrého činil uče, veda na cestu k spasení, nemocné jich uzdravuje, mrtvé kříse, dábly vy- há něje a to, což činil, divy potvrzuje. A tak ten lid pro svú vinu zahynul a jest v psotě a v bídě až do dnešního dne, což jest ho zuostalo. A jsúc Boha všemohúcieho jednoho, a tuť sú zablúdili, čekajíce ještě Mesiáše, a tehdy nechtěvše veň uvěřiti, když jest byl přišel a káral je, veda je z (věcí) ne- hodných k svatosti a k šlechetnosti, a ještě veň nechtie vě- řiti, by byl Synem Božím. I vzdálili sú se od Boha a svú sú vieru porušili, mnoho držíce změtené a bludné řeči k po- hanským bluduom podobné, neb jich nevěra oslepila je. Slyš dále, králi, o křesťanech! Křesťanéť slovú od Krista. Neb Kristus slove Ježíš, Syn Boha živého, ješto jest zaslíbený 180 v Starém Zákoně; i prorokové prorokovali o něm a ukázáno jest o něm v mnohých podobenstvích, kterak se zde bude obierati, kterak zpósobí spasení lidské a kterak v něm spa- seni budú všichni národové lidští. Protož David, král a pro- rok jsa, velí chváliti Pána Boha řka: „Chvalte Pána Boha 185 všichni pohané, chvalte jeho všichni lidé. Nebo utvrzeno jest nade všemi milosrdenství jeho a pravda Boží na věky zuostane,“ že jest to naplnil, jakož jest slíbil Abrahamovi, že v jeho plemeni podlé těla, ješto jest vzal Syn Boží z čisté panny, čístě se chtěl v tom národu naroditi. A tomu plodu 190 Abrahamovu slíbil Pán Buoh řka, že budú požehnaní vši- chni národové lidští. A ta pravda Božieho slibu již jest vyšla a na věky zuosta- ne. Protož die David v proročském duchu: „Všichni náro- 165 170 175 314
140a 140b 160 svým prorokuom o sobě prorokovati. A oni potom, nejsúce toho vděčni, mnohokrát Pána Boha hněvali a slúžili mod- lám pohanským, své svaté proroky zbíjeli. Potom, když ráčil Syn Boží, ješto jest s Otcem v božství jeden, přišel na svět prorokovati a učiti je, kterak by vešli do království nebeského, a oni, nepoznavše jeho, by on byl Syn Boží, podali sú jeho Pilátovi, súdci od císaře římského, a ukřižo- vali sú jeho, an jim mnoho dobrého činil uče, veda na cestu k spasení, nemocné jich uzdravuje, mrtvé kříse, dábly vy- há něje a to, což činil, divy potvrzuje. A tak ten lid pro svú vinu zahynul a jest v psotě a v bídě až do dnešního dne, což jest ho zuostalo. A jsúc Boha všemohúcieho jednoho, a tuť sú zablúdili, čekajíce ještě Mesiáše, a tehdy nechtěvše veň uvěřiti, když jest byl přišel a káral je, veda je z (věcí) ne- hodných k svatosti a k šlechetnosti, a ještě veň nechtie vě- řiti, by byl Synem Božím. I vzdálili sú se od Boha a svú sú vieru porušili, mnoho držíce změtené a bludné řeči k po- hanským bluduom podobné, neb jich nevěra oslepila je. Slyš dále, králi, o křesťanech! Křesťanéť slovú od Krista. Neb Kristus slove Ježíš, Syn Boha živého, ješto jest zaslíbený 180 v Starém Zákoně; i prorokové prorokovali o něm a ukázáno jest o něm v mnohých podobenstvích, kterak se zde bude obierati, kterak zpósobí spasení lidské a kterak v něm spa- seni budú všichni národové lidští. Protož David, král a pro- rok jsa, velí chváliti Pána Boha řka: „Chvalte Pána Boha 185 všichni pohané, chvalte jeho všichni lidé. Nebo utvrzeno jest nade všemi milosrdenství jeho a pravda Boží na věky zuostane,“ že jest to naplnil, jakož jest slíbil Abrahamovi, že v jeho plemeni podlé těla, ješto jest vzal Syn Boží z čisté panny, čístě se chtěl v tom národu naroditi. A tomu plodu 190 Abrahamovu slíbil Pán Buoh řka, že budú požehnaní vši- chni národové lidští. A ta pravda Božieho slibu již jest vyšla a na věky zuosta- ne. Protož die David v proročském duchu: „Všichni náro- 165 170 175 314
Strana 315
dové plešte rukama, slavíce vnitřním srdcem v pok(řik)- nutí, nebo nechce na věky držeti hněvu. Protož Syn Boží pro spasení lidské podlé slibu Boha sstú- pil na zemi v člověčenství, narodiv se (v člověčenství) z čisté panny Marie, ne z seme(ne) mužského, ale divným zpuosobem Ducha svatého, a tak z své matky vzal jest člo- věčí tělo, a celosti panenské ani v početí ani v porodu v ní 200 nezrušil, ale zachoval v ní čistotu mocí božství svého, totíž Otce i Ducha svatého. A v tom těle Syn Boží ukázal se li- dem, aby odvedl lidi od modl (bohóv) k jednomu Bohu živému a od jiných mnohých bluduov, ukazuje jim cestu k spasení. A ten Syn Boží, okusiv smrti na kříži, z své dobré vuole umřev v tom člověčenství, v němž se narodil, třetí den z mrtvých vstal a po vzkřiešení XL dní byv s svými učedlníky, před nimi vstúpil na nebe a tam sedí v svém království, s Otcem a s Duchem svatým raduje se. A odtud má přijíti súdit živých i mrtvých v své velebnosti a u veliké moci, a každému dá (odplatu) podlé jeho zaslúžení. Tuť přijde ten den, že nižádnému zlému nebude dobře, a ni- žádnému dobrému nebude zle. Tuť vyjde plná múdrost a spravedlnost; a když by se tu plná spravedlnost s božstvím neukázala, kde by se jinde zde na světě ukázala? V tom také čtení máš, králi, psáno, že ten Pán Kristus zvolil sobě XII apoštoluov, jenž po vstúpení jeho (na ne- besa) rozešli sú se po všem světě, kážíce velebnost jeho a oznamujíce všemu lidu jeho plnost, že on jest, Pán Ježíš, spasitel a všeho světa vykupitel. Z nichžto byl jeden sv. Tomáš, a ten jest byl v našich zemích, uče spravedlnost; a nechtíce jeho slyšeti bludní lidé, zabili sú jeho, an u oltáře slúží, a tak sú jemu pomohli do království nebeského, a sami sú v svém bludu zuostali. A když to vše vymluvi ten Nachor, tehda mudrci královi 225 a biskupové stáchu jako omámeni, nic proti tomu neumě- jíce mluviti. A král to vida, hněváše se velmi; ale že jest 205 210 141a 215 220 195 315
dové plešte rukama, slavíce vnitřním srdcem v pok(řik)- nutí, nebo nechce na věky držeti hněvu. Protož Syn Boží pro spasení lidské podlé slibu Boha sstú- pil na zemi v člověčenství, narodiv se (v člověčenství) z čisté panny Marie, ne z seme(ne) mužského, ale divným zpuosobem Ducha svatého, a tak z své matky vzal jest člo- věčí tělo, a celosti panenské ani v početí ani v porodu v ní 200 nezrušil, ale zachoval v ní čistotu mocí božství svého, totíž Otce i Ducha svatého. A v tom těle Syn Boží ukázal se li- dem, aby odvedl lidi od modl (bohóv) k jednomu Bohu živému a od jiných mnohých bluduov, ukazuje jim cestu k spasení. A ten Syn Boží, okusiv smrti na kříži, z své dobré vuole umřev v tom člověčenství, v němž se narodil, třetí den z mrtvých vstal a po vzkřiešení XL dní byv s svými učedlníky, před nimi vstúpil na nebe a tam sedí v svém království, s Otcem a s Duchem svatým raduje se. A odtud má přijíti súdit živých i mrtvých v své velebnosti a u veliké moci, a každému dá (odplatu) podlé jeho zaslúžení. Tuť přijde ten den, že nižádnému zlému nebude dobře, a ni- žádnému dobrému nebude zle. Tuť vyjde plná múdrost a spravedlnost; a když by se tu plná spravedlnost s božstvím neukázala, kde by se jinde zde na světě ukázala? V tom také čtení máš, králi, psáno, že ten Pán Kristus zvolil sobě XII apoštoluov, jenž po vstúpení jeho (na ne- besa) rozešli sú se po všem světě, kážíce velebnost jeho a oznamujíce všemu lidu jeho plnost, že on jest, Pán Ježíš, spasitel a všeho světa vykupitel. Z nichžto byl jeden sv. Tomáš, a ten jest byl v našich zemích, uče spravedlnost; a nechtíce jeho slyšeti bludní lidé, zabili sú jeho, an u oltáře slúží, a tak sú jemu pomohli do království nebeského, a sami sú v svém bludu zuostali. A když to vše vymluvi ten Nachor, tehda mudrci královi 225 a biskupové stáchu jako omámeni, nic proti tomu neumě- jíce mluviti. A král to vida, hněváše se velmi; ale že jest 205 210 141a 215 220 195 315
Strana 316
141b 230 235 240 245 pravil (mezi všemi), aby každý (bez strachu) svú pravdu mluvil, a ktož by lépe dovedl z písma, aby tak všichni drželi a po tom postúpili, a protož král jemu nesměl nic protiv- ného řéci, neb sú tak všichni zuostali na tom, aby, ktož lepší písmo ukáže (a dolíčí), aby jeho pravda zuostala. Neb ten Nachor chtěl rád lechkú (!) řeč mluviti proti křesťa- nóm, a Pán Buoh jemu to dal, že jest velmi vtipně a múdře a vysoce vymlúval, takže nižádný mudřec ani mistr pohan- ský mohl jemu odolati. A když bylo tak to dlúho hádaní od jitra až snad do ne- šporní hodiny, kázal král toho přestati a jakoby nazajtří opět chtěl to hádanie míti. Tehda král Jozafat vece otci: „Pane otče, jako s' na počátku této řeči pravý súd vydal, tak dokonaj i k ostatku; a Tvá Milost vol sobě ze dvého jedno: neb mého mistra Barlaama této noci se mnú nechaj, abychma o to, což má nás zajtra potkati, rozmluvila, a ty své mistry s Vaší Milostí pojmi, aneb vašich mistruov u mne nechaj a mého s sebú pojměte. Tehda král jemu přivoli, i nechal jemu Nachora, maje tu vždy náději, že to učiní, což sú s ním smluvili. XLVIII 142a TUTO JOZAFAT ROZMLUVÁ S NACHOREM, ABY SE OBRATIL NA VIERU KŘESŤANSKŮ ETC. A když otec odjíde s svými mistry pohanskými, tehda král Jozafat, zavolav k sobě Nachora, kterýž se činil Barlaa- mem, i vece k němu: „Nemni toho, bychť nevěděl, že ty nejsi Barlaam; neb mi to muoj milý ! Spasitel zjevil, že s' ty Nachor hvězdář. A tomu se divím, že s' na takú věc kdy pomyslil; neb já to vím, že srdce tvé a myšlenie bylo marné. 10 Ale to, co s' dnes učinil, učinil s' v pravé múdrosti, a Pán 5 316
141b 230 235 240 245 pravil (mezi všemi), aby každý (bez strachu) svú pravdu mluvil, a ktož by lépe dovedl z písma, aby tak všichni drželi a po tom postúpili, a protož král jemu nesměl nic protiv- ného řéci, neb sú tak všichni zuostali na tom, aby, ktož lepší písmo ukáže (a dolíčí), aby jeho pravda zuostala. Neb ten Nachor chtěl rád lechkú (!) řeč mluviti proti křesťa- nóm, a Pán Buoh jemu to dal, že jest velmi vtipně a múdře a vysoce vymlúval, takže nižádný mudřec ani mistr pohan- ský mohl jemu odolati. A když bylo tak to dlúho hádaní od jitra až snad do ne- šporní hodiny, kázal král toho přestati a jakoby nazajtří opět chtěl to hádanie míti. Tehda král Jozafat vece otci: „Pane otče, jako s' na počátku této řeči pravý súd vydal, tak dokonaj i k ostatku; a Tvá Milost vol sobě ze dvého jedno: neb mého mistra Barlaama této noci se mnú nechaj, abychma o to, což má nás zajtra potkati, rozmluvila, a ty své mistry s Vaší Milostí pojmi, aneb vašich mistruov u mne nechaj a mého s sebú pojměte. Tehda král jemu přivoli, i nechal jemu Nachora, maje tu vždy náději, že to učiní, což sú s ním smluvili. XLVIII 142a TUTO JOZAFAT ROZMLUVÁ S NACHOREM, ABY SE OBRATIL NA VIERU KŘESŤANSKŮ ETC. A když otec odjíde s svými mistry pohanskými, tehda král Jozafat, zavolav k sobě Nachora, kterýž se činil Barlaa- mem, i vece k němu: „Nemni toho, bychť nevěděl, že ty nejsi Barlaam; neb mi to muoj milý ! Spasitel zjevil, že s' ty Nachor hvězdář. A tomu se divím, že s' na takú věc kdy pomyslil; neb já to vím, že srdce tvé a myšlenie bylo marné. 10 Ale to, co s' dnes učinil, učinil s' v pravé múdrosti, a Pán 5 316
Strana 317
Buoh dal tobě ty řeči v tvé srdce. A protož buď vesel a měj z toho veliké utěšení, neb z toho velice děkuji, že s' dnes pravdu mluvil statečně a svých si úst nepoškvrnil řečí lestnú. Protož prosím tebe, muoj milý příteli, buď hánce těch zlých bluduov a těch lestných ďábluov, ješto se jim klanějí všichni nemúdří. A jáť sem sám byl toho pilen pro dvuoji věc, abych tě měl tento večer s sebú: jedno, aby tě nedal král na múky, protože s' nemluvil po jeho vuoli, druhé, abych toho, co s' dnes dobrého mluvil, dal (tobě) odplatu. A já ť nevím jiné odplaty úžitečnější, a té si zaslúžil, než prosím tebe, aby zůstal těch bluduov a té zlé cesty neúži- tečné, po níž si šel až do té doby, ale jdi po upřiemé cestě spasitedlné. Ej, muži múdrý, prosím tebe, vezmi sobě v žá- dost Krista, a dojdeš v něm skrytého života. Nevaž sobě těchto věcí draze, ješto hynú jako voda, jenž dolů běží, a to věz, žeť nelze nižádnému na světě dlúho býti; neb puojdeš odsud, jako by malý čásek byl, a huoře tobě bude, pone- seš-li těžké břiemě hříchuov svých, a tu hrozný súd bude tobě, a káže ť jíti na věčné zatracení, a tak ť odplatí, jakž si zaslúžil. Tehda Nachor, vzev z té řeči skrúšení v srdci svém, i vece: „Pravdu díš, králi milý! Jáť to vím, že jest Pán Buoh pravý a spravedlivý, jehož nic nemuože přemoci; i toť vím, že má býti súdný den, v němž se ukáže pravda Boží. Ale toto mi najtíže jest, že má mysl táhne mě k marným libos- tem; a množství sem hříchuov shromaždil zdávna, takže by jich již shladiti nemohlo mé pokání, neb mi nedá starost již dlúho býti živu, jižť sú má léta pominula. Vece jemu král Jozafat: „Ó Nachoře, muži múdrý, ne- pochybuj proto, že již máš léta, neb jest Pán Buoh milo- 40 srdný; jediné tomu věř silně, že, budeš-li jich želeti s pravú věrú a pokřtíš se, hotov ť jest Pán Buoh vše odpustiti. Neb tak jest sám řekl: ,Ktož uvěří a pokřtí se, ten spasen bude. Neb to jest lidské spasení; a tak učiň, jakož já tobě radím. 15 20 25 30 35 142b 317
Buoh dal tobě ty řeči v tvé srdce. A protož buď vesel a měj z toho veliké utěšení, neb z toho velice děkuji, že s' dnes pravdu mluvil statečně a svých si úst nepoškvrnil řečí lestnú. Protož prosím tebe, muoj milý příteli, buď hánce těch zlých bluduov a těch lestných ďábluov, ješto se jim klanějí všichni nemúdří. A jáť sem sám byl toho pilen pro dvuoji věc, abych tě měl tento večer s sebú: jedno, aby tě nedal král na múky, protože s' nemluvil po jeho vuoli, druhé, abych toho, co s' dnes dobrého mluvil, dal (tobě) odplatu. A já ť nevím jiné odplaty úžitečnější, a té si zaslúžil, než prosím tebe, aby zůstal těch bluduov a té zlé cesty neúži- tečné, po níž si šel až do té doby, ale jdi po upřiemé cestě spasitedlné. Ej, muži múdrý, prosím tebe, vezmi sobě v žá- dost Krista, a dojdeš v něm skrytého života. Nevaž sobě těchto věcí draze, ješto hynú jako voda, jenž dolů běží, a to věz, žeť nelze nižádnému na světě dlúho býti; neb puojdeš odsud, jako by malý čásek byl, a huoře tobě bude, pone- seš-li těžké břiemě hříchuov svých, a tu hrozný súd bude tobě, a káže ť jíti na věčné zatracení, a tak ť odplatí, jakž si zaslúžil. Tehda Nachor, vzev z té řeči skrúšení v srdci svém, i vece: „Pravdu díš, králi milý! Jáť to vím, že jest Pán Buoh pravý a spravedlivý, jehož nic nemuože přemoci; i toť vím, že má býti súdný den, v němž se ukáže pravda Boží. Ale toto mi najtíže jest, že má mysl táhne mě k marným libos- tem; a množství sem hříchuov shromaždil zdávna, takže by jich již shladiti nemohlo mé pokání, neb mi nedá starost již dlúho býti živu, jižť sú má léta pominula. Vece jemu král Jozafat: „Ó Nachoře, muži múdrý, ne- pochybuj proto, že již máš léta, neb jest Pán Buoh milo- 40 srdný; jediné tomu věř silně, že, budeš-li jich želeti s pravú věrú a pokřtíš se, hotov ť jest Pán Buoh vše odpustiti. Neb tak jest sám řekl: ,Ktož uvěří a pokřtí se, ten spasen bude. Neb to jest lidské spasení; a tak učiň, jakož já tobě radím. 15 20 25 30 35 142b 317
Strana 318
XLIX TUTO TEN NACHOR KŘTÍ SE NA PUŠTI OD JEDNOHO PŮSTEVNÍKA Ty řeči slyše Nachor, vece k králi Jozafatovi: „Ó šle- 143a 5 chetný mládenče, kterak si dobře naučen těm skrytým věcem! Budiž v tom stálý až do skonání života tvého! A já, vezma posilnění od tebe, puojduť na púšť, abych nalezl pokáním Boží milost a spasen byl; a zdá-liť se tobě to, jáť se již nevrátím před krále. Tehda Jozafat, král mladý, byl tím vesel a pochválil jeho úmysla, a míle objav jej, i pustil ho, a požehnav i dal se zaň na modlitbu. Tehda Nachor šel na púšt, a tam po té púšti chodě, nalezl jest jednoho kněze pústevníka, kterýžto tajíše se pro hruozu královu. Před nímž nábožně poče svú řeč 15 rozprávěti s srdečným pláčem a žádal jest od něho křtu svatého. A ten pústevník, pokusiv jeho viery několiko dní, i pokřtil jest jeho. A tu s tím knězem zuostal na púšti, slúže Pánu Bohu v náboženství a (dieky vzdáváše Pánu Bohu), že jest jeho tak dlúho čekal. A když bylo nazajtří, král zvěděv, že jest Nachor pryč šel, ztrati svú náději. A vida, že sú jeho mudrci přehádáni, hned jim kázal pryč s očí, uhaněv je. I počel poznávati mdlobu svých bohuov, že nejsú to praví bohové; a zatvrzen jsa v své zlosti, ještě nepřijel viery pravé, však ne tak se již klaněl svým bohuom ani oběti činil jako prvé, a pro to vždy stál ] po žádostech tohoto světa. A vida to syn králuov, jsa v rozumu pravé viery křesťan- ské a v žádosti dobré, pokoj zvláštní maje na své sieni, v dobré mysli slúžil jest Pánu Bohu v postu, v modlitbách, 3o v utrpení, nic ižádných světských marností nedbaje, ale mějíše utěšení v Pánu Bohu, ješto těm, ktož nedbají na Pána Boha, nebývá jim dána taká žádost. A jsa sladce raněn 10 20 25 143b 318
XLIX TUTO TEN NACHOR KŘTÍ SE NA PUŠTI OD JEDNOHO PŮSTEVNÍKA Ty řeči slyše Nachor, vece k králi Jozafatovi: „Ó šle- 143a 5 chetný mládenče, kterak si dobře naučen těm skrytým věcem! Budiž v tom stálý až do skonání života tvého! A já, vezma posilnění od tebe, puojduť na púšť, abych nalezl pokáním Boží milost a spasen byl; a zdá-liť se tobě to, jáť se již nevrátím před krále. Tehda Jozafat, král mladý, byl tím vesel a pochválil jeho úmysla, a míle objav jej, i pustil ho, a požehnav i dal se zaň na modlitbu. Tehda Nachor šel na púšt, a tam po té púšti chodě, nalezl jest jednoho kněze pústevníka, kterýžto tajíše se pro hruozu královu. Před nímž nábožně poče svú řeč 15 rozprávěti s srdečným pláčem a žádal jest od něho křtu svatého. A ten pústevník, pokusiv jeho viery několiko dní, i pokřtil jest jeho. A tu s tím knězem zuostal na púšti, slúže Pánu Bohu v náboženství a (dieky vzdáváše Pánu Bohu), že jest jeho tak dlúho čekal. A když bylo nazajtří, král zvěděv, že jest Nachor pryč šel, ztrati svú náději. A vida, že sú jeho mudrci přehádáni, hned jim kázal pryč s očí, uhaněv je. I počel poznávati mdlobu svých bohuov, že nejsú to praví bohové; a zatvrzen jsa v své zlosti, ještě nepřijel viery pravé, však ne tak se již klaněl svým bohuom ani oběti činil jako prvé, a pro to vždy stál ] po žádostech tohoto světa. A vida to syn králuov, jsa v rozumu pravé viery křesťan- ské a v žádosti dobré, pokoj zvláštní maje na své sieni, v dobré mysli slúžil jest Pánu Bohu v postu, v modlitbách, 3o v utrpení, nic ižádných světských marností nedbaje, ale mějíše utěšení v Pánu Bohu, ješto těm, ktož nedbají na Pána Boha, nebývá jim dána taká žádost. A jsa sladce raněn 10 20 25 143b 318
Strana 319
milostí Pána Krista a mistra svého Barlaama maje vždy na paměti, žádaje jeho viděti skuoro, a vždy jej v svém srdci přemítáše; a tak byl podoben k onomu dřevu, ješto dobré ovoce nese. Neb mnoho jest duší osvítil, jenž byly ďábel- ského oslepení. A mnozí sú králi od něho slova spasitedlná přinášeli, ješto, svých bluduov zuostávajíce, vstupováchu na pravú cestu, a někteří, světa ostávajíce, jdiechu na púšť. A on, bydle v náboženství, modléše se Pánu Bohu a řka: 40 „Pane Bože, Králi muoj, jemuž sem uvěřil a k němuž sem se utekl, a sem vyproštěn z bludu svého, račiž (mi) milostiv býti a rač mě uchovati ode všeho zlého!“ 35 L TUTO SE SEBRALI BISKUPOVÉ A MISTŘI BOJÍCE SE, ABY NEZTRATILI SVÝCH ÚŽITKUOV, A RADU VZEVŠE, POSLALI PO JEDNOHO ČARODĚJNÍKA, ABY ZA NĚ ORODOVAL ETC. V ty časy, když se blížíše čas a slavnost bohuov pohan- ských a král jindy činieše slavné oběti bohuom, i báli sú se biskupové a mistři a kněží pohanští, že by král odstúpil od svých bohuov a že by jim nechtěl více obětí činiti ani se jim klaněti; i báchu se toho, aby jim jich úžitkové nebyli ztraceni. A vzevše radu všichni biskupové, poslali po jed- noho čarodějníka jménem Teodas. A ten bydléše na púšti daleko od lidu, pósobě své čáry; a ten bíše pilen modl ďá- belských, po jich cestě chodě. A toho čarodějníka král velmi milováše. I prosili sú biskupové jeho, aby k nim ráčil přijíti. A když jest Teodas přišel před biskupy, oni sú jemu vše pravili: kterak (jest králóv syn) Jozafat obrátil se na vieru křesťanskú; a kterak sme přemoženi od Nachora v hádaní; a kterak král Avennir odstúpil od jich bohuov, a že nechce 20 10 15 144a 319
milostí Pána Krista a mistra svého Barlaama maje vždy na paměti, žádaje jeho viděti skuoro, a vždy jej v svém srdci přemítáše; a tak byl podoben k onomu dřevu, ješto dobré ovoce nese. Neb mnoho jest duší osvítil, jenž byly ďábel- ského oslepení. A mnozí sú králi od něho slova spasitedlná přinášeli, ješto, svých bluduov zuostávajíce, vstupováchu na pravú cestu, a někteří, světa ostávajíce, jdiechu na púšť. A on, bydle v náboženství, modléše se Pánu Bohu a řka: 40 „Pane Bože, Králi muoj, jemuž sem uvěřil a k němuž sem se utekl, a sem vyproštěn z bludu svého, račiž (mi) milostiv býti a rač mě uchovati ode všeho zlého!“ 35 L TUTO SE SEBRALI BISKUPOVÉ A MISTŘI BOJÍCE SE, ABY NEZTRATILI SVÝCH ÚŽITKUOV, A RADU VZEVŠE, POSLALI PO JEDNOHO ČARODĚJNÍKA, ABY ZA NĚ ORODOVAL ETC. V ty časy, když se blížíše čas a slavnost bohuov pohan- ských a král jindy činieše slavné oběti bohuom, i báli sú se biskupové a mistři a kněží pohanští, že by král odstúpil od svých bohuov a že by jim nechtěl více obětí činiti ani se jim klaněti; i báchu se toho, aby jim jich úžitkové nebyli ztraceni. A vzevše radu všichni biskupové, poslali po jed- noho čarodějníka jménem Teodas. A ten bydléše na púšti daleko od lidu, pósobě své čáry; a ten bíše pilen modl ďá- belských, po jich cestě chodě. A toho čarodějníka král velmi milováše. I prosili sú biskupové jeho, aby k nim ráčil přijíti. A když jest Teodas přišel před biskupy, oni sú jemu vše pravili: kterak (jest králóv syn) Jozafat obrátil se na vieru křesťanskú; a kterak sme přemoženi od Nachora v hádaní; a kterak král Avennir odstúpil od jich bohuov, a že nechce 20 10 15 144a 319
Strana 320
jim oběti obětovati. „Protož prosíme (tebe), poď s námi před krále a mluv naší stranú.“ Tehda Teodas, ten čaro- dějník, šel s nimi před krále Avennira, a tu pokloniv se jemu, mluvil s ním, že chce jeho syna navésti na pravú 25 cestu, a řka: „Králi, chciť já tu vieru přemoci křesťanskú, žeť musí všichni proti mně umlknúti.“ A král byl tím velmi radosten. LI 144b TUTO SE KRÁL MODLÁM KLANÍ A JIM VELIKÉ OBĚTI ČINÍ 145a Vece Teodas králi Avennirovi: „Králi, rač Tvá Milost vesela býti, neb sem já k tobě přišel s tím poselstvím a s radú, aby mé rady poslúchal a tak učiniti ráčil, jakož já radím. Neb to věz, králi, Tvá Milost, že budeš mieti dobrú obranu proti svým nepřáteluom. Neb sem slyšel, že s' nyní měl pohádku s Galilejskými, a tu ste ještě své pře nedokonali; ale jáť chci býti při tom hádaní a chciť slavně s nimi se há- dati. A tu uzříš, králi, že proti nim chci svítěziti, a vše obdr- žíme proti těm bludným, ještoť naše bohy nesmrtedlné ha- nějí. Ale to prvé, králi, rač věděti, abychom prvé našim bohuom čest v jich slavnost velikú učinili a potom spolu veseli byli. A rač Tvá Milost panen a paní krásných sezvati ke cti našim bohuom a připrav k oběti sto býkuov a jiného dobytka mnoho. A tu nám naši bohové svú pomoc dadí proti těm, ješto se jich jménu rúhají, ať nad nimi pomstie svého bezpráví. Neb já je potkám těmi řečmi a otázkami, že 20 budú v své řeči svázáni.“ Tehda král, slyše ty řeči, byl jest tím vesel, a jako by (okřálo) srdce jeho, vše tak učinil, jakož jemu ten Teodas mluvil. A všed do chrámu král, tu jest učinil veliké oběti bohuom svým a jim se jest klaněl. 10 15 5 320
jim oběti obětovati. „Protož prosíme (tebe), poď s námi před krále a mluv naší stranú.“ Tehda Teodas, ten čaro- dějník, šel s nimi před krále Avennira, a tu pokloniv se jemu, mluvil s ním, že chce jeho syna navésti na pravú 25 cestu, a řka: „Králi, chciť já tu vieru přemoci křesťanskú, žeť musí všichni proti mně umlknúti.“ A král byl tím velmi radosten. LI 144b TUTO SE KRÁL MODLÁM KLANÍ A JIM VELIKÉ OBĚTI ČINÍ 145a Vece Teodas králi Avennirovi: „Králi, rač Tvá Milost vesela býti, neb sem já k tobě přišel s tím poselstvím a s radú, aby mé rady poslúchal a tak učiniti ráčil, jakož já radím. Neb to věz, králi, Tvá Milost, že budeš mieti dobrú obranu proti svým nepřáteluom. Neb sem slyšel, že s' nyní měl pohádku s Galilejskými, a tu ste ještě své pře nedokonali; ale jáť chci býti při tom hádaní a chciť slavně s nimi se há- dati. A tu uzříš, králi, že proti nim chci svítěziti, a vše obdr- žíme proti těm bludným, ještoť naše bohy nesmrtedlné ha- nějí. Ale to prvé, králi, rač věděti, abychom prvé našim bohuom čest v jich slavnost velikú učinili a potom spolu veseli byli. A rač Tvá Milost panen a paní krásných sezvati ke cti našim bohuom a připrav k oběti sto býkuov a jiného dobytka mnoho. A tu nám naši bohové svú pomoc dadí proti těm, ješto se jich jménu rúhají, ať nad nimi pomstie svého bezpráví. Neb já je potkám těmi řečmi a otázkami, že 20 budú v své řeči svázáni.“ Tehda král, slyše ty řeči, byl jest tím vesel, a jako by (okřálo) srdce jeho, vše tak učinil, jakož jemu ten Teodas mluvil. A všed do chrámu král, tu jest učinil veliké oběti bohuom svým a jim se jest klaněl. 10 15 5 320
Strana 321
LII TUTO KRÁL VELIKÉ HODY UČINIL A THEODAS DIVNĚ K NĚMU MLUVIL Potom stalo se jest, když se král vrátil z chrámu, učiniv oběti svým bohuom, i kázal veliké hody připraviti a sedl za stuol s Teodasem a s biskupem a s mistry chrámu. Vece král Teodasovi: „Aj, jakož s' řekl, všeť se jest tak stalo k té slavnosti. Ale prosím tebe, snaž se o to, aby mého syna z bludu vyvedl a s bohy jej smířil; jáť již nemám jiné čáky k tomu, leč to skrze tě bude. Neb, oč sem se koli já pokusil proti němu, ničehéhož sem nemohl učiniti: nebo mluvil sem jemu dobrotivě, a nepřichýlil jest k tomu své mysli; pakliť sem jemu náhle a zpurně mluvil, tím sem jeho horšicho viděl a méně na mě dbal. Protož, vyvedeš-li ty jej z bludu toho a navrátíš-li jej mně a mým bohuom a uzřím, an stojí po rozkoši tohoto světa, tvuoj ť slúp káži postaviti prostřed chrámu a kážiť všem lidem oběti činiti a všem tě ctíti. Tehda Teodas vece králi: „Věz to, králi, žeť já jeho na- vrátím na naši cestu, a tebeť bude ve všem poslúchati; a jáť jej s bohy našimi smířím, neb sem sobě vymyslil jednu 20 věc, a protiť té neostojí nikakež v svém úmysle, a rozplyneť se jeho myšlení jako vosk před ohněm.“ " Vece jemu král: „Kterú s' to věc vymyslil, pověz mi! Teodas jemu vece: „Králi, kaž od něho všem panicóm a komorníkuom, a uveď k němu panny výtečné a krásné 25 a přípravné, ať ty budú za čeled jeho a jemu ať slúží a hlé- dají jeho v kratochvíli; a jáť podlé svého umění pošli k ně- mu, kohožť já vím, ještoť v něm zbudí tělesnú žádost. A když se dopustí s kterú skutku, přiveduť to vše, že ť bude po tvé vuoli. Nebo žádná věc nemuož tak svésti člověka jako 30 ženská tvář. Neb chci jednu pověst pověděti: Byl jeden král, a neměl žádného syna, a proto byl velmi 10 15 145b 5 21 Knížky o hře šachové 321
LII TUTO KRÁL VELIKÉ HODY UČINIL A THEODAS DIVNĚ K NĚMU MLUVIL Potom stalo se jest, když se král vrátil z chrámu, učiniv oběti svým bohuom, i kázal veliké hody připraviti a sedl za stuol s Teodasem a s biskupem a s mistry chrámu. Vece král Teodasovi: „Aj, jakož s' řekl, všeť se jest tak stalo k té slavnosti. Ale prosím tebe, snaž se o to, aby mého syna z bludu vyvedl a s bohy jej smířil; jáť již nemám jiné čáky k tomu, leč to skrze tě bude. Neb, oč sem se koli já pokusil proti němu, ničehéhož sem nemohl učiniti: nebo mluvil sem jemu dobrotivě, a nepřichýlil jest k tomu své mysli; pakliť sem jemu náhle a zpurně mluvil, tím sem jeho horšicho viděl a méně na mě dbal. Protož, vyvedeš-li ty jej z bludu toho a navrátíš-li jej mně a mým bohuom a uzřím, an stojí po rozkoši tohoto světa, tvuoj ť slúp káži postaviti prostřed chrámu a kážiť všem lidem oběti činiti a všem tě ctíti. Tehda Teodas vece králi: „Věz to, králi, žeť já jeho na- vrátím na naši cestu, a tebeť bude ve všem poslúchati; a jáť jej s bohy našimi smířím, neb sem sobě vymyslil jednu 20 věc, a protiť té neostojí nikakež v svém úmysle, a rozplyneť se jeho myšlení jako vosk před ohněm.“ " Vece jemu král: „Kterú s' to věc vymyslil, pověz mi! Teodas jemu vece: „Králi, kaž od něho všem panicóm a komorníkuom, a uveď k němu panny výtečné a krásné 25 a přípravné, ať ty budú za čeled jeho a jemu ať slúží a hlé- dají jeho v kratochvíli; a jáť podlé svého umění pošli k ně- mu, kohožť já vím, ještoť v něm zbudí tělesnú žádost. A když se dopustí s kterú skutku, přiveduť to vše, že ť bude po tvé vuoli. Nebo žádná věc nemuož tak svésti člověka jako 30 ženská tvář. Neb chci jednu pověst pověděti: Byl jeden král, a neměl žádného syna, a proto byl velmi 10 15 145b 5 21 Knížky o hře šachové 321
Strana 322
146a 40 45 50 55 146b 60 smuten. A potom narodil se jemu syn a on byl tím velmi vesel; a ten byl mdlých očí. Vida to král, poslal k lékařuom múdrým, aby jemu poradili, kterak by to dítě bylo zdrávo; a oni sú jemu poradili, aby to dítě tak choval až do desíti let, aby žádné slunce jeho nedošlo ani měsíc ani oheň. A to král uslyšev, kázal jemu schránu takú učiniti a tu to dítě chovati. A když ten pacholík podrostl a mládenec krásný již ] byl, a král, vida jej zdravých očí a krásného mládence, k jeho utěšení kázal přinésti zlato a střiebro, drahé kamení, klénoty drahé a čisté koně výborné, sedly drahými osedlané, vozy královské, rytírstvo, panny i paní výtečné a velmi při- pravené, v drahá rúcha oblečené, a jiného mnoho tako- vého. Tehda robenec, vida střiebro a zlato a jiné ozdoby, počel se tázati komorníka svého, kterak by řiekali které věci. A jeho pěstún i jiní komorníci vše jemu pověděli a jej zpravili, kterak které věci řiekají. Tehda ten mládenec, když byl přiveden před panny a paní, a vida krásu jich, divíše se a nevědíše, co by to bylo a kterak by jim řiekali; i tázáše se svých komorníkuov, co by to bylo. A jeden z nich vece jemu na posměch: „Toť sú čertí, ješto lidi svodí a je přelu- zují a oklamávají.“ A když ten mládenec všechny věci spatři, přivedli sú jeho komorníci před krále; a král, posa- div svého syna vedlé sebe, řekl jemu:»Muoj milý synu, co se ze všeho najlépe líbí z toho, což si opatřil?“ A on odpo- vědě jemu řka: „Milý otče, nic mi se tak nezdá milé, ani co více miluji než ony čerty, ješto lidi přeluzují; a v 1 těch přiezni najradějí bych byl a s nimi bydlel.“ A král se tomu poče diviti nevěda, co on miení, až krále zpravichu komor- níci jeho. Protož mám za to, králi, že nikterakž lépe neobejdeme tvého syna v oklamání než krásnými ženami.“ 35 322
146a 40 45 50 55 146b 60 smuten. A potom narodil se jemu syn a on byl tím velmi vesel; a ten byl mdlých očí. Vida to král, poslal k lékařuom múdrým, aby jemu poradili, kterak by to dítě bylo zdrávo; a oni sú jemu poradili, aby to dítě tak choval až do desíti let, aby žádné slunce jeho nedošlo ani měsíc ani oheň. A to král uslyšev, kázal jemu schránu takú učiniti a tu to dítě chovati. A když ten pacholík podrostl a mládenec krásný již ] byl, a král, vida jej zdravých očí a krásného mládence, k jeho utěšení kázal přinésti zlato a střiebro, drahé kamení, klénoty drahé a čisté koně výborné, sedly drahými osedlané, vozy královské, rytírstvo, panny i paní výtečné a velmi při- pravené, v drahá rúcha oblečené, a jiného mnoho tako- vého. Tehda robenec, vida střiebro a zlato a jiné ozdoby, počel se tázati komorníka svého, kterak by řiekali které věci. A jeho pěstún i jiní komorníci vše jemu pověděli a jej zpravili, kterak které věci řiekají. Tehda ten mládenec, když byl přiveden před panny a paní, a vida krásu jich, divíše se a nevědíše, co by to bylo a kterak by jim řiekali; i tázáše se svých komorníkuov, co by to bylo. A jeden z nich vece jemu na posměch: „Toť sú čertí, ješto lidi svodí a je přelu- zují a oklamávají.“ A když ten mládenec všechny věci spatři, přivedli sú jeho komorníci před krále; a král, posa- div svého syna vedlé sebe, řekl jemu:»Muoj milý synu, co se ze všeho najlépe líbí z toho, což si opatřil?“ A on odpo- vědě jemu řka: „Milý otče, nic mi se tak nezdá milé, ani co více miluji než ony čerty, ješto lidi přeluzují; a v 1 těch přiezni najradějí bych byl a s nimi bydlel.“ A král se tomu poče diviti nevěda, co on miení, až krále zpravichu komor- níci jeho. Protož mám za to, králi, že nikterakž lépe neobejdeme tvého syna v oklamání než krásnými ženami.“ 35 322
Strana 323
LIII TUTO JOZAFAT SÁM BYDLÍ S PANNAMI, ABY JEHO SNÁZE SVEDLY A hned král káza krásných panen dobyti a muže od svého syna Jozafata odlúčiti, a těm pannám kázal jíti k němu. 5 Tehda ten mládenec neměl s kým býti ani promluviti, je- diné s těmi pannami, neb, kamžkoli chtěl jíti, vždy ty panny byly sú jemu před očima, ani kto byl poslúžiti, jediné vše panny. A onen čarodějník odda se na své čáry a na své umění 10 a číte své knihy, jakož on uměl ty věci pósobiti. A mezi jinými zlými duchy posla jednoho (zlého ducha) proti Božiemu rytieři, a ten, vzav jiné, sebe chytře(j)šic a lestněj- šic, i jíde podlé rozkázaní svého mistra k tomu mládenci a poče v něm žádost tělesnú silně rozněcovati (u mysli) jeho, jakožto muož zlý duch učiniti, když dopuštěním Bo- žím jemu to bude dopuštěno. A tak vnitř zlý duch rozně- cováše (jeho) a panny s ním ochotně rozmlúváchu a rozně- cováchu jej k smilné [ milosti. Ale čistý mládenec, vida to zlé pokušení, ano se jemu zlá 20 myšlení rozcházejí v srdci, smútil se velmi, a chtě rád zbýti toho zlého, aby v tom neztratil své čistoty, kterú jest umienil Pánu Bohu zachovati; a opřev se zlé žádosti a milosti, poče v své mysli přemítati k chvále a ke cti slavné Božie milosti, že, ktož se čístě zachovají věčnému choti svému duší čistú, tiť budú korunováni korunú chvály Boží, a ktož poruší svú duši, ten ztratí věčnú rozkoš a ti všichni vyhnáni budú z té věčné chvály. A ten mládenec v svém náboženství bil se jest v srdce své a tak zlá myšlení odhánieše od sebe; a potom da se na modlitby a řka: „Pane Bože všemohúcí a milo- 30 srdný, má jediná náděje i má milá pomoci, zpomeň na mě tuto chvíli a vyprosť mě od meče dáblova a uchovaj duši 15 25 147a 323
LIII TUTO JOZAFAT SÁM BYDLÍ S PANNAMI, ABY JEHO SNÁZE SVEDLY A hned král káza krásných panen dobyti a muže od svého syna Jozafata odlúčiti, a těm pannám kázal jíti k němu. 5 Tehda ten mládenec neměl s kým býti ani promluviti, je- diné s těmi pannami, neb, kamžkoli chtěl jíti, vždy ty panny byly sú jemu před očima, ani kto byl poslúžiti, jediné vše panny. A onen čarodějník odda se na své čáry a na své umění 10 a číte své knihy, jakož on uměl ty věci pósobiti. A mezi jinými zlými duchy posla jednoho (zlého ducha) proti Božiemu rytieři, a ten, vzav jiné, sebe chytře(j)šic a lestněj- šic, i jíde podlé rozkázaní svého mistra k tomu mládenci a poče v něm žádost tělesnú silně rozněcovati (u mysli) jeho, jakožto muož zlý duch učiniti, když dopuštěním Bo- žím jemu to bude dopuštěno. A tak vnitř zlý duch rozně- cováše (jeho) a panny s ním ochotně rozmlúváchu a rozně- cováchu jej k smilné [ milosti. Ale čistý mládenec, vida to zlé pokušení, ano se jemu zlá 20 myšlení rozcházejí v srdci, smútil se velmi, a chtě rád zbýti toho zlého, aby v tom neztratil své čistoty, kterú jest umienil Pánu Bohu zachovati; a opřev se zlé žádosti a milosti, poče v své mysli přemítati k chvále a ke cti slavné Božie milosti, že, ktož se čístě zachovají věčnému choti svému duší čistú, tiť budú korunováni korunú chvály Boží, a ktož poruší svú duši, ten ztratí věčnú rozkoš a ti všichni vyhnáni budú z té věčné chvály. A ten mládenec v svém náboženství bil se jest v srdce své a tak zlá myšlení odhánieše od sebe; a potom da se na modlitby a řka: „Pane Bože všemohúcí a milo- 30 srdný, má jediná náděje i má milá pomoci, zpomeň na mě tuto chvíli a vyprosť mě od meče dáblova a uchovaj duši 15 25 147a 323
Strana 324
147b mú! Nedaj mě v posměch nepřátelóm mým, ať se nade mnú neveselé! Nedopúštěj, by mě nepravost porušila a mé tělo, 35 kteréž sem slíbil čisté zachovati tobě, abych jeho nezprznil! Tebeť žádám, toběť se modlím, Otče svatý i Synu i Duše svatý, nynie i po všecky věky. Amen. A tu ihned odbyl všech zlých myšlení, i ješto jej biechu obstúpily. A poznav to proti sobě pokušení, poče pilen býti 40 modliteb a postu, i jiným utrpením trápíše své tělo a v mysli své vždy to přemítáše, spravedlivých chválu a hřiešných múky věčné. LIV TUTO TEN ČARODĚJNÍK ZJEDNAL JEDNU PANNU, JEDNOHO KRÁLE DCERU, ABY JEHO VŽDY OKLAMALA A S NÍM ABY SPALA 148a Vida to zlý duch, že nemá žádné moci, na jinú se lest oddal, neb kterakkoli vždy láka jeho čarodějník, a by) skrze zlého ducha tím pilněji mohl to dokonati, což jemu bíše přikázáno. I bíše mezi těmi panna krásná a velmi libá, a ta bíše jednoho krále dcera, kterýž byl přemožen válkú, 10 a ta panna bíše vzata u vězení; i byla ta panna v dar dána králi Avennirovi. A tu pannu král poslal k synu svému. A také ta panna bíše múdré řeči, i poče s královcem roz- mlúvati, nebo ji zlý duch rozněcováše v milosti králově. A ten zlý duch dal té panně výmluvnost chytrú; i poče ta 15 panna přívětivá s poctivostí mluviti, ale s velikú chytrostí, a podněcováše královce mladého ke zlému. A ďábel, uzřev statečnost jeho, jinú lest poče léceti jemu. Neb ta panna mlu víše s ním mnohé řeči, zapalujíc jej k tělesné žádosti; a královec, vida ji pannu múdrú, poče jej 20 siroby litovati a Pána Boha jí oznamovati, táhna ji od modl pohanských, aby poznala Pána Boha živého na věky a modlám se neklaněla. Tehdy ta panna, slyšéci ty řeči 324
147b mú! Nedaj mě v posměch nepřátelóm mým, ať se nade mnú neveselé! Nedopúštěj, by mě nepravost porušila a mé tělo, 35 kteréž sem slíbil čisté zachovati tobě, abych jeho nezprznil! Tebeť žádám, toběť se modlím, Otče svatý i Synu i Duše svatý, nynie i po všecky věky. Amen. A tu ihned odbyl všech zlých myšlení, i ješto jej biechu obstúpily. A poznav to proti sobě pokušení, poče pilen býti 40 modliteb a postu, i jiným utrpením trápíše své tělo a v mysli své vždy to přemítáše, spravedlivých chválu a hřiešných múky věčné. LIV TUTO TEN ČARODĚJNÍK ZJEDNAL JEDNU PANNU, JEDNOHO KRÁLE DCERU, ABY JEHO VŽDY OKLAMALA A S NÍM ABY SPALA 148a Vida to zlý duch, že nemá žádné moci, na jinú se lest oddal, neb kterakkoli vždy láka jeho čarodějník, a by) skrze zlého ducha tím pilněji mohl to dokonati, což jemu bíše přikázáno. I bíše mezi těmi panna krásná a velmi libá, a ta bíše jednoho krále dcera, kterýž byl přemožen válkú, 10 a ta panna bíše vzata u vězení; i byla ta panna v dar dána králi Avennirovi. A tu pannu král poslal k synu svému. A také ta panna bíše múdré řeči, i poče s královcem roz- mlúvati, nebo ji zlý duch rozněcováše v milosti králově. A ten zlý duch dal té panně výmluvnost chytrú; i poče ta 15 panna přívětivá s poctivostí mluviti, ale s velikú chytrostí, a podněcováše královce mladého ke zlému. A ďábel, uzřev statečnost jeho, jinú lest poče léceti jemu. Neb ta panna mlu víše s ním mnohé řeči, zapalujíc jej k tělesné žádosti; a královec, vida ji pannu múdrú, poče jej 20 siroby litovati a Pána Boha jí oznamovati, táhna ji od modl pohanských, aby poznala Pána Boha živého na věky a modlám se neklaněla. Tehdy ta panna, slyšéci ty řeči 324
Strana 325
od královce, k němu lahodně mluvíše a lstívě, chtiec jeho přelstiti chytrú řečí, řkúci: „Milý mládenče, vděčnať sem velmi Tvé Milosti; ale když máš o mém spasení péči, nebu- 25 duť tobě tajiti svého úmysla, věřéci tobě, a takť ostanu bohuov otce tvého a tvéhoť Boha sobě vezmu za Buoh a chciť jemu až do svého života slúžiti podlé tvého naučení. A jinak nevizi, bych mohla učiniti to, jediné když by tvá šlechetnost se mnú svú milost učinila, a tudy pomohl by mi tvuoj Buoh z mé p(oro)by, ovšem bych tebe poslušna byla a viec slúžila Bohu tvému, když by mě ráčil pojieti za svú ženu, že bych skrze tě nabyla dřevní cti svého urození královského. Odpovědě jí královec a řka: „Velmiť bych rád spasení 35 tvému, ale toho nikoli neučiním, bychť se zprznil kterú ženú neb kterým šeredstvím tělo své. Vece k němu panna: „O, jsa pln múdrosti, že to díš, že by to šeredství bylo, manželstvo! Však sem já také čtla v křesťanských knihách - a sám ty to víš —, že poctivá a svatá sú lože bez poškvrny! A opět jinde die Písmo: ,Lépe se jest oženiti než se páliti.' A opět jinde die Písmo:) „Co jest Buoh spojil, toho člověk nerozlučuj!' A sv. Petr, jehož vy pravíte knížetem apoštolským, měl také ženu. Kderak (!) ty pak ukazuješ, že by to šeredství bylo poctivé 45 “ manželstvo?!" Odpovědě mládenec a řka: „Pravdať jest to, co s' řekla. Ktož chce v manželstvo vstúpiti, odpuštěno jest, ale jedno těm, ktož sú slíbili, aby výše nezaslibovali. Ale jakož sem vzal křest svatý očištění od vší poškvrny mých hřiechuov z mé mladosti, slíbil sem Pánu Kristu, abych se od toho skutku čístě choval. A ktera(k) já to mám zrušiti, což sem " slíbil mému Pánu Kristu? Vece jemu panna, jiné v úmyslu majíci: „Ale pojmi mě za královú sobě, a budema sobě držeti čistotu spolu, jediné 55 " žeť budu slúti tvú královú!“ 30 40 50 148b 325
od královce, k němu lahodně mluvíše a lstívě, chtiec jeho přelstiti chytrú řečí, řkúci: „Milý mládenče, vděčnať sem velmi Tvé Milosti; ale když máš o mém spasení péči, nebu- 25 duť tobě tajiti svého úmysla, věřéci tobě, a takť ostanu bohuov otce tvého a tvéhoť Boha sobě vezmu za Buoh a chciť jemu až do svého života slúžiti podlé tvého naučení. A jinak nevizi, bych mohla učiniti to, jediné když by tvá šlechetnost se mnú svú milost učinila, a tudy pomohl by mi tvuoj Buoh z mé p(oro)by, ovšem bych tebe poslušna byla a viec slúžila Bohu tvému, když by mě ráčil pojieti za svú ženu, že bych skrze tě nabyla dřevní cti svého urození královského. Odpovědě jí královec a řka: „Velmiť bych rád spasení 35 tvému, ale toho nikoli neučiním, bychť se zprznil kterú ženú neb kterým šeredstvím tělo své. Vece k němu panna: „O, jsa pln múdrosti, že to díš, že by to šeredství bylo, manželstvo! Však sem já také čtla v křesťanských knihách - a sám ty to víš —, že poctivá a svatá sú lože bez poškvrny! A opět jinde die Písmo: ,Lépe se jest oženiti než se páliti.' A opět jinde die Písmo:) „Co jest Buoh spojil, toho člověk nerozlučuj!' A sv. Petr, jehož vy pravíte knížetem apoštolským, měl také ženu. Kderak (!) ty pak ukazuješ, že by to šeredství bylo poctivé 45 “ manželstvo?!" Odpovědě mládenec a řka: „Pravdať jest to, co s' řekla. Ktož chce v manželstvo vstúpiti, odpuštěno jest, ale jedno těm, ktož sú slíbili, aby výše nezaslibovali. Ale jakož sem vzal křest svatý očištění od vší poškvrny mých hřiechuov z mé mladosti, slíbil sem Pánu Kristu, abych se od toho skutku čístě choval. A ktera(k) já to mám zrušiti, což sem " slíbil mému Pánu Kristu? Vece jemu panna, jiné v úmyslu majíci: „Ale pojmi mě za královú sobě, a budema sobě držeti čistotu spolu, jediné 55 " žeť budu slúti tvú královú!“ 30 40 50 148b 325
Strana 326
149a 149b Vece jí mládenec: „Muoj mě mistr tomu učil, abych se kryl ženské tváři a toho se skutku varoval. Neníť hodné, po čemž stojíš! Však, když sláma jest blízko u vohně, nelzeť 60 býti, byť se nezapálila!" Tehda panna, (všie věci) ne(o)styděvši se, vece jemu: „Však to víš, že by mnoho dobrého mně i sobě učinil, když by mě vyvedl z bludu pohanského! Učiň to pro mé spasení, spi se mnú této noci, a slibuji ť ihned vzajtra křesťankú býti a svých bohuov se odpověděti. A když ty v manželství býti nechceš, po tomť já více nebudu státi a vše ť učiním, což mi kážeš a což se líbiti bude tobě, a ty potom buď, jakž se líbí, po vše své dny. A to muožeš v svých křesťanských kni- hách srozuměti, že netoliko tobě to odpustí tvuoj Buoh, 70 když to pro žádost mého spasení učiníš, ale dá ť za to i nadto odplatu, že já skrze tě spasena budu. Neb radost jest andě- luom v nebesiech nad jedním hříšníkem, když se obrátí ku pokání; a poněvadž tak jest, tehda ten skrze to odplatu vezme." A tak chytře dobýváše cti jeho na tom mládenci a zlý duch jie ponúkáše, dávaje jí v tom náději, když by jeho oklamala, že by jeho královú byla; a tak o to stojéci, osidla lécela jemu. I počechu jeho žádosti tělesné rytíře Božieho zapalovati, podněcujíc ohněm silným; a druzí duchové po- čechu tvrditi ty řeči v jeho srdci, kteréž mluvila ta panna, by to hřiech nebyl, ale odplata veliká pro spasení duše její. A učiv to mládenec Boží, že jej ta žádost podněcuje, poro- zuměl tomu, že to jest dábelským podštívaním; i přijíde to jemu ku paměti, že to, což jest zlého, nemá býti uči- 85 něno, aby skrze to dobré přišlo, a kterak to jest zlé velmi, což jest Pán Buoh zapověděl, činiti, a zvlášť proti tomu slibu, což kto Pánu Bohu zaslíbil, že to nikoli nemá promě- něho býti. 65 75 80 326
149a 149b Vece jí mládenec: „Muoj mě mistr tomu učil, abych se kryl ženské tváři a toho se skutku varoval. Neníť hodné, po čemž stojíš! Však, když sláma jest blízko u vohně, nelzeť 60 býti, byť se nezapálila!" Tehda panna, (všie věci) ne(o)styděvši se, vece jemu: „Však to víš, že by mnoho dobrého mně i sobě učinil, když by mě vyvedl z bludu pohanského! Učiň to pro mé spasení, spi se mnú této noci, a slibuji ť ihned vzajtra křesťankú býti a svých bohuov se odpověděti. A když ty v manželství býti nechceš, po tomť já více nebudu státi a vše ť učiním, což mi kážeš a což se líbiti bude tobě, a ty potom buď, jakž se líbí, po vše své dny. A to muožeš v svých křesťanských kni- hách srozuměti, že netoliko tobě to odpustí tvuoj Buoh, 70 když to pro žádost mého spasení učiníš, ale dá ť za to i nadto odplatu, že já skrze tě spasena budu. Neb radost jest andě- luom v nebesiech nad jedním hříšníkem, když se obrátí ku pokání; a poněvadž tak jest, tehda ten skrze to odplatu vezme." A tak chytře dobýváše cti jeho na tom mládenci a zlý duch jie ponúkáše, dávaje jí v tom náději, když by jeho oklamala, že by jeho královú byla; a tak o to stojéci, osidla lécela jemu. I počechu jeho žádosti tělesné rytíře Božieho zapalovati, podněcujíc ohněm silným; a druzí duchové po- čechu tvrditi ty řeči v jeho srdci, kteréž mluvila ta panna, by to hřiech nebyl, ale odplata veliká pro spasení duše její. A učiv to mládenec Boží, že jej ta žádost podněcuje, poro- zuměl tomu, že to jest dábelským podštívaním; i přijíde to jemu ku paměti, že to, což jest zlého, nemá býti uči- 85 něno, aby skrze to dobré přišlo, a kterak to jest zlé velmi, což jest Pán Buoh zapověděl, činiti, a zvlášť proti tomu slibu, což kto Pánu Bohu zaslíbil, že to nikoli nemá promě- něho býti. 65 75 80 326
Strana 327
LV TUTO SE KRÁL JOZAFAT MODLIL KU PÁNU BOHUAV TOM MODLENÍ VIDĚL JEST DIVNÉ VIDĚNÍ Tehda král Jozafat, všed do svého pokoje, oddal se s na modlitbu a voláše ku Pánu Bohu, ješto jest pomocník těch, ktož veň úfají, a řka: „V těť sem úfa«l), Hospodine, nedaj na věky býti pohaněnu! Daj mi obranu z své svaté pomoci, ať by mi se neposmívali moji nepřietelé! Buď se mnú v tuto chvíli, Hospodine, a podlé své vuole zprav mú cestu, ať bude ve mně jméno tvé svaté chválu mieti, ješto jest na věky požehnáno jméno tvé svaté! Otče i s Sy- nem i s Duchem svatým, budiž tobě chvála i čest na věky věkuov! Amen. A když se tak královec dlúho modlil, jsa utvrzen v své 15 mysli, že tak z veliké mdluoby usnul. A když spal, tehdy viděl vidění divná, jenž jemu Pán Buoh zjevil: Trávník zelený krásný a na tom trávníku dřívie krásné a na něm ovoce vonné; a na tom trávníku biechu stolice zlaté a postele čisté rozkošné a vody čisté a velmi von né a chutné. A tu biechu sieně a paláci rozkošní a utěšení; a tu bieše světlo jasné a zástupové nebeští zpívaním rozkošným zpie- váchu, a neslýchaná zpívanie. A tu slyšel hlas milý, an k němu die: „Totoť jest odpočinutie všech spravedlivých a těch, ješto sú svú čistotu zachovali.“ Tehdy okázali sú se jemu mužie počestní v skvúcím rúše; přistúpivše k němu, i vedú jej od toho místa. A on prosil jich, aby jeho nevodili z té radosti, ale aby tu jeho nechali; a oni jemu vecechu: „Milý synu, ještě tu nemáš býti; ale setrváš-li tak, jakož s' počel, s prací velikú máš sem zase přijíti k této radosti, ač budeš chtieti pracovati." Potom jeho vedechu do jiného místa a tu jemu ukázachu hrozné místo a velmi žalostivé. 10 20 150a 25 30 327
LV TUTO SE KRÁL JOZAFAT MODLIL KU PÁNU BOHUAV TOM MODLENÍ VIDĚL JEST DIVNÉ VIDĚNÍ Tehda král Jozafat, všed do svého pokoje, oddal se s na modlitbu a voláše ku Pánu Bohu, ješto jest pomocník těch, ktož veň úfají, a řka: „V těť sem úfa«l), Hospodine, nedaj na věky býti pohaněnu! Daj mi obranu z své svaté pomoci, ať by mi se neposmívali moji nepřietelé! Buď se mnú v tuto chvíli, Hospodine, a podlé své vuole zprav mú cestu, ať bude ve mně jméno tvé svaté chválu mieti, ješto jest na věky požehnáno jméno tvé svaté! Otče i s Sy- nem i s Duchem svatým, budiž tobě chvála i čest na věky věkuov! Amen. A když se tak královec dlúho modlil, jsa utvrzen v své 15 mysli, že tak z veliké mdluoby usnul. A když spal, tehdy viděl vidění divná, jenž jemu Pán Buoh zjevil: Trávník zelený krásný a na tom trávníku dřívie krásné a na něm ovoce vonné; a na tom trávníku biechu stolice zlaté a postele čisté rozkošné a vody čisté a velmi von né a chutné. A tu biechu sieně a paláci rozkošní a utěšení; a tu bieše světlo jasné a zástupové nebeští zpívaním rozkošným zpie- váchu, a neslýchaná zpívanie. A tu slyšel hlas milý, an k němu die: „Totoť jest odpočinutie všech spravedlivých a těch, ješto sú svú čistotu zachovali.“ Tehdy okázali sú se jemu mužie počestní v skvúcím rúše; přistúpivše k němu, i vedú jej od toho místa. A on prosil jich, aby jeho nevodili z té radosti, ale aby tu jeho nechali; a oni jemu vecechu: „Milý synu, ještě tu nemáš býti; ale setrváš-li tak, jakož s' počel, s prací velikú máš sem zase přijíti k této radosti, ač budeš chtieti pracovati." Potom jeho vedechu do jiného místa a tu jemu ukázachu hrozné místo a velmi žalostivé. 10 20 150a 25 30 327
Strana 328
150b 35 (A on pohledě i die: „Co je to?“ Vecechu jemu:) „Hříšné duše (se) tu mučie.“ A křik veliký a pláč a zubuom skří- pení. A on třásl se a bál se velice, aby tu nezuostal. I pově- děli sú jemu ti starci a poctiví mužie řkúce: „Synu milý, totoť jest místo všech hřiešných lidí, ještoť se zde mučie bez přestání, ješto sú se svými zlými činy zšeredili a Pána Boha hněvali, hřešíce škaredými hřiechy.“ A odtud jej vy- 40 vedli zase na tento svět. Tehda král procítiv, třásl se jest velmi, a jsa jako z úmysla vytržen, tehda krása té panny I zdáše se jemu mrzuta. A tak z toho velikého užasnutí byl jest nemocen. LVI TUTO KRÁL AVENNIR PŘIŠEL K SVÉMU SYNU, AN NEMOCEN LEŽÍ, I ROZMLÚVAL S NÍM Uslyšev to král Avennir, že jest Jozafat, syn jeho, nemo- 5 cen, smútiv se šel jest k němu s Teodasem čarodějníkem. A přišed, sňal z své hlavy korunu i vece k synu svému: „Muoj milý synu, prosím tebe, zjev mi svú nemoc, coť by bylo!“ A on jemu poče praviti svá vidění, kteráž jest viděl, a řka: „Milý otče, i proč si mým nohám tato osidla položil 10 a chtěl s' mú duši zahubiti?! Byť mi byl muoj Hospodin nespomohl, byla by má duše až do pekla sstúpila; ale dobrý Buoh, muoj Spasitel milý, jenž mne jest vyprostil z pro- středka štěncuov lvových, a tak z vysoka co mi jest dobrého učinil! Aj, ukázal mi všechny věci v svých skrýší(ch), i ty mi ukázal, ješto múky veliké trpí. A protož, milý otče, ač si již zatvrdil svuoj smysl a své uši, aby mé řeči neslyšel, již t dobře radím, aspoň mně nebraň jíti dobrú cestú! Tohoť žádám a po tomť stojím, ať bych byl prázen všech světských věcí a abych byl s Barlaamem, Božím sluhú, a s ním abych 15 328
150b 35 (A on pohledě i die: „Co je to?“ Vecechu jemu:) „Hříšné duše (se) tu mučie.“ A křik veliký a pláč a zubuom skří- pení. A on třásl se a bál se velice, aby tu nezuostal. I pově- děli sú jemu ti starci a poctiví mužie řkúce: „Synu milý, totoť jest místo všech hřiešných lidí, ještoť se zde mučie bez přestání, ješto sú se svými zlými činy zšeredili a Pána Boha hněvali, hřešíce škaredými hřiechy.“ A odtud jej vy- 40 vedli zase na tento svět. Tehda král procítiv, třásl se jest velmi, a jsa jako z úmysla vytržen, tehda krása té panny I zdáše se jemu mrzuta. A tak z toho velikého užasnutí byl jest nemocen. LVI TUTO KRÁL AVENNIR PŘIŠEL K SVÉMU SYNU, AN NEMOCEN LEŽÍ, I ROZMLÚVAL S NÍM Uslyšev to král Avennir, že jest Jozafat, syn jeho, nemo- 5 cen, smútiv se šel jest k němu s Teodasem čarodějníkem. A přišed, sňal z své hlavy korunu i vece k synu svému: „Muoj milý synu, prosím tebe, zjev mi svú nemoc, coť by bylo!“ A on jemu poče praviti svá vidění, kteráž jest viděl, a řka: „Milý otče, i proč si mým nohám tato osidla položil 10 a chtěl s' mú duši zahubiti?! Byť mi byl muoj Hospodin nespomohl, byla by má duše až do pekla sstúpila; ale dobrý Buoh, muoj Spasitel milý, jenž mne jest vyprostil z pro- středka štěncuov lvových, a tak z vysoka co mi jest dobrého učinil! Aj, ukázal mi všechny věci v svých skrýší(ch), i ty mi ukázal, ješto múky veliké trpí. A protož, milý otče, ač si již zatvrdil svuoj smysl a své uši, aby mé řeči neslyšel, již t dobře radím, aspoň mně nebraň jíti dobrú cestú! Tohoť žádám a po tomť stojím, ať bych byl prázen všech světských věcí a abych byl s Barlaamem, Božím sluhú, a s ním abych 15 328
Strana 329
setrval ostatek svých let. Pakli mě (v)zdržíš svú řečí a mocí, 20 15la to věz, že v tom sejdu v žalosti, ani ty mě synem) budeš mieti, ani slúti budeš mým otcem. A král, slyše ty řeči, zamútil se jest velmi a hned šel jest od něho hněvaje se. A Teodas, ten čarodějník, ostal s krá- lem Jozafatem, aby s ním mluvil, aby otce poslúchal. A (tu s ním přes noc přebyl, mluvě s ním, aby otce svého poslú- chal. A) ráno král Avennir přijíde k svému synu a řka: „Mluv se mnú, muoj milý synu! Pomni, žeť sem tě v roz- koši zchoval, poslúchaj mě, muoj milý synu!“ Vece jemu syn: „Věz to, králi, otče muoj, že mě jinak neodvedeš ani 30 obrátíš, by mě tisíci smrtmi mučil; než to věz, žeť Pánu Bohu slúžím a jemu samému sem se poručil, onť mnú " vládne a onť jest Buoh muoj! Tehda Teodas poče se přimlúvati k tomu řka: „Co s' uzřel na našich bozích nehodného, že s' jich ostal, a tak s' 35 rozhněval otce svého? Však od nich máš život a oniť sú tebe dali otci tvému, a když on prosil jich za to!“ A tak mnohé řeči marné mluvil křesťanóm ku potupě víře jich, a své bohy poče chváliti a velebiti. Tehda královec mladý, slyše jeho bláznivé řeči, vece jemu: „O hlubino bludu, ješto se tak smíš posmievati cestě spravedlivé, kteráž vede k spasení ty, ktož po ní chtí jíti! A co jest lépe: Bohu-li všemohúciemu slúžiti, ješto jest bez počátku [i bez skonání, ješto jest všecky věci stvořil, před nímžto stojí tisíc tisícuov andělských du- chuov a nadto ještě desetkrát tisíc tisícuov v svých pořádích v světlosti slavné, jehož múdrosti nemuož žádný uchopiti (ani k němu přistúpiti), ale jakož on ráčí a kohož ráčí, k své svaté milosti přivine — však lépe-li tomu slúžiti, jenž vše drží a vše řiedí, čili těm, ješto ničímž nevládnú ani to drží, jediné chytrost a faleš a jiné šeredné věci páší? Ó, kterak ste 50 oslepeni a kterak nevidíte toho světla věčného, jenž od věč- nosti svítí a bude svítiti na věky! Teodas vece jemu: „Zjevná jest věc, že naše bohy tupíš 25 40 45 151b 329
setrval ostatek svých let. Pakli mě (v)zdržíš svú řečí a mocí, 20 15la to věz, že v tom sejdu v žalosti, ani ty mě synem) budeš mieti, ani slúti budeš mým otcem. A král, slyše ty řeči, zamútil se jest velmi a hned šel jest od něho hněvaje se. A Teodas, ten čarodějník, ostal s krá- lem Jozafatem, aby s ním mluvil, aby otce poslúchal. A (tu s ním přes noc přebyl, mluvě s ním, aby otce svého poslú- chal. A) ráno král Avennir přijíde k svému synu a řka: „Mluv se mnú, muoj milý synu! Pomni, žeť sem tě v roz- koši zchoval, poslúchaj mě, muoj milý synu!“ Vece jemu syn: „Věz to, králi, otče muoj, že mě jinak neodvedeš ani 30 obrátíš, by mě tisíci smrtmi mučil; než to věz, žeť Pánu Bohu slúžím a jemu samému sem se poručil, onť mnú " vládne a onť jest Buoh muoj! Tehda Teodas poče se přimlúvati k tomu řka: „Co s' uzřel na našich bozích nehodného, že s' jich ostal, a tak s' 35 rozhněval otce svého? Však od nich máš život a oniť sú tebe dali otci tvému, a když on prosil jich za to!“ A tak mnohé řeči marné mluvil křesťanóm ku potupě víře jich, a své bohy poče chváliti a velebiti. Tehda královec mladý, slyše jeho bláznivé řeči, vece jemu: „O hlubino bludu, ješto se tak smíš posmievati cestě spravedlivé, kteráž vede k spasení ty, ktož po ní chtí jíti! A co jest lépe: Bohu-li všemohúciemu slúžiti, ješto jest bez počátku [i bez skonání, ješto jest všecky věci stvořil, před nímžto stojí tisíc tisícuov andělských du- chuov a nadto ještě desetkrát tisíc tisícuov v svých pořádích v světlosti slavné, jehož múdrosti nemuož žádný uchopiti (ani k němu přistúpiti), ale jakož on ráčí a kohož ráčí, k své svaté milosti přivine — však lépe-li tomu slúžiti, jenž vše drží a vše řiedí, čili těm, ješto ničímž nevládnú ani to drží, jediné chytrost a faleš a jiné šeredné věci páší? Ó, kterak ste 50 oslepeni a kterak nevidíte toho světla věčného, jenž od věč- nosti svítí a bude svítiti na věky! Teodas vece jemu: „Zjevná jest věc, že naše bohy tupíš 25 40 45 151b 329
Strana 330
60 152a 65 70 a haníš! Však sú je mudrci nalezli, a králi a knížata je ctie a jim se klanějí a modlé se. Ale tu vieru, ješto ty ji chválíš, jacís' lidé sprostní a chudí, galilejští, kázali sú ji a učili; nemnoho jich bylo v počtě — ledva XII —, i kterak jest po takých postúpiti proti tak mocných a múdrých nale- zení?“ Tehda proti tomu král Jozafat vece: „Již to vidím, že ty mníš se múdrým, a nejs(a), nebo, ješto se mělo ku pravdě chýliti, od toho se dálíš; neb pravíš, že vašich múdrých jest mnoho, jenž sú nalezli tyto modly a vieru vaši. Ale mluvili sú vám lež pravíce, že sú to bohové nesmrtedlní a všemo- húcí; neníť tak, I jsúť ďáblové němí a hluší, ješto nic dob- rého nečiní, jediné vás svodí od pravdy jisté nechtějíce, by ste) se poznali ku pravému světlu. Ale chudí, ti kázali sú a zvěstovali sú čtenie svaté, učíce pravdu pravú a toho dokazujíce skutky i zázraky, divy velikými: nemocné uzdra- vujíce, slepé osvěcujíce - a to vše mocí Pána Krista, Boha věčného, činíce. A protož totoť já tobě v pravdě pravím: Zuostaň svých bluduov a věř tomu v jistotě, že, budeš-li želeti všech svých minulých hřiechuov a budeš se jich s pravú věrú káti a pokřtíš se, hotov ť jest Pán Buoh odpus- 75 titi a jich na věky nezpomínati." 55 LVII TU SE TEODAS ČARODĚJNÍK OBRÁTIL NA KŘESŤANSKŮ VIERU A POTOM SE KŘTIL NA PŮŠTI OD TOHO KNĚZE, KTERÝŽ NACHORA KRTIL, A TAM V NÁBOŽENSTVÍ BYDLEL AŽ DO SMRTI ETC. Uslyšev ty řeči Teodas čarodějník - nebo biechu plné múdrosti nebeské —, a v sobě zařvav, poznal svuoj blud i obráti se ku pravé vieře a to vše učení čarodějné potupil, 330
60 152a 65 70 a haníš! Však sú je mudrci nalezli, a králi a knížata je ctie a jim se klanějí a modlé se. Ale tu vieru, ješto ty ji chválíš, jacís' lidé sprostní a chudí, galilejští, kázali sú ji a učili; nemnoho jich bylo v počtě — ledva XII —, i kterak jest po takých postúpiti proti tak mocných a múdrých nale- zení?“ Tehda proti tomu král Jozafat vece: „Již to vidím, že ty mníš se múdrým, a nejs(a), nebo, ješto se mělo ku pravdě chýliti, od toho se dálíš; neb pravíš, že vašich múdrých jest mnoho, jenž sú nalezli tyto modly a vieru vaši. Ale mluvili sú vám lež pravíce, že sú to bohové nesmrtedlní a všemo- húcí; neníť tak, I jsúť ďáblové němí a hluší, ješto nic dob- rého nečiní, jediné vás svodí od pravdy jisté nechtějíce, by ste) se poznali ku pravému světlu. Ale chudí, ti kázali sú a zvěstovali sú čtenie svaté, učíce pravdu pravú a toho dokazujíce skutky i zázraky, divy velikými: nemocné uzdra- vujíce, slepé osvěcujíce - a to vše mocí Pána Krista, Boha věčného, činíce. A protož totoť já tobě v pravdě pravím: Zuostaň svých bluduov a věř tomu v jistotě, že, budeš-li želeti všech svých minulých hřiechuov a budeš se jich s pravú věrú káti a pokřtíš se, hotov ť jest Pán Buoh odpus- 75 titi a jich na věky nezpomínati." 55 LVII TU SE TEODAS ČARODĚJNÍK OBRÁTIL NA KŘESŤANSKŮ VIERU A POTOM SE KŘTIL NA PŮŠTI OD TOHO KNĚZE, KTERÝŽ NACHORA KRTIL, A TAM V NÁBOŽENSTVÍ BYDLEL AŽ DO SMRTI ETC. Uslyšev ty řeči Teodas čarodějník - nebo biechu plné múdrosti nebeské —, a v sobě zařvav, poznal svuoj blud i obráti se ku pravé vieře a to vše učení čarodějné potupil, 330
Strana 331
že všeho milovánie (světa) zuosta, a poče volati přede 10 všemi a řka: „Jistě, králi, Duch Boží bydlí v tvém synu a pravú sme pravdú přemoženi. Jistě velikýť jest Buoh křes- ťanský a veliká jich jest viera a skrytá svatost v něm jest! Ó, by mě, v hříších zastaralého, přijal Pán Kristus k své svaté milosti! Tehda Jozafat král vece: „Měj silnú náději, žeť tě přijme i každého, ktož se v pravém srdci obrátí k němu z svého bludu kteréhož koli, a přijmeť takéž jako syna milostivého, jakož onen byl učinil otec, ješto jeho syn, vzav diel, i ztratil diel svuoj s nevěstkami a potom se vrátil k otci; a on jej míle přijal a jemu milost dal a hody jemu veliké učinil. Neb die sám Kristus, že jest radost anděluom v nebi, když se jediný hřiešník obrátí a učiní pokání. A jinde die Pán Buoh skrze proroka: „Nechci smrti hřiešného, ale aby se obrátil a živ byl. A ktožť bude choditi v mém přikázaní, živ bude živo- 25 tem a neumře na věky.“ Protož nerozpakuj se pokřtiti Pánu Bohu našemu; a jakž křtem svatým obmyt budeš, ihned všech hříchuov očištěn budeš, a pak potom máš se jich střieci, aby čistú zachoval duši svú." Tehdy Teodas, vzev naučení od krále Jozafata, hned 30 vstav jíde na tu púšť a tam bydléše; a všecky knihy čaro- dějné spálil. A potom vstav odtud, i šel k onomu knězi na jinú púšť, kterýžto kněz byl křtil Nachora, i povědě jemu všechno pořád, co se jest stalo, a tak skrúšeným srdcem křest svatý přijal a tu zuostal do svého skončení, útrpný 35 život veda. 15 20 152b 153a 331
že všeho milovánie (světa) zuosta, a poče volati přede 10 všemi a řka: „Jistě, králi, Duch Boží bydlí v tvém synu a pravú sme pravdú přemoženi. Jistě velikýť jest Buoh křes- ťanský a veliká jich jest viera a skrytá svatost v něm jest! Ó, by mě, v hříších zastaralého, přijal Pán Kristus k své svaté milosti! Tehda Jozafat král vece: „Měj silnú náději, žeť tě přijme i každého, ktož se v pravém srdci obrátí k němu z svého bludu kteréhož koli, a přijmeť takéž jako syna milostivého, jakož onen byl učinil otec, ješto jeho syn, vzav diel, i ztratil diel svuoj s nevěstkami a potom se vrátil k otci; a on jej míle přijal a jemu milost dal a hody jemu veliké učinil. Neb die sám Kristus, že jest radost anděluom v nebi, když se jediný hřiešník obrátí a učiní pokání. A jinde die Pán Buoh skrze proroka: „Nechci smrti hřiešného, ale aby se obrátil a živ byl. A ktožť bude choditi v mém přikázaní, živ bude živo- 25 tem a neumře na věky.“ Protož nerozpakuj se pokřtiti Pánu Bohu našemu; a jakž křtem svatým obmyt budeš, ihned všech hříchuov očištěn budeš, a pak potom máš se jich střieci, aby čistú zachoval duši svú." Tehdy Teodas, vzev naučení od krále Jozafata, hned 30 vstav jíde na tu púšť a tam bydléše; a všecky knihy čaro- dějné spálil. A potom vstav odtud, i šel k onomu knězi na jinú púšť, kterýžto kněz byl křtil Nachora, i povědě jemu všechno pořád, co se jest stalo, a tak skrúšeným srdcem křest svatý přijal a tu zuostal do svého skončení, útrpný 35 život veda. 15 20 152b 153a 331
Strana 332
LVIII TUTO KRÁL AVENNIR, ZAVOLAV SVÉHO SYNA, DAL JEMU DIEL SVÉHO KRÁLOVSTVÍ, ABY ČINIL, JAKŽ BY CHTĚL, A JEHO PRÁZDEN BYL 153b 10 15 20 Vida král Avennir, že nižádnú věcí syn jeho nemuož sve- den býti s té viery, i svolav svú radu, tázal se jest s nimi, co by měl učiniti s svým synem. Tehda onen Arachis, rada najvětší, vece: „Králi, k tomu táhnem, což nemuožem dokonati. Neb, dal-li by jej na múky, byl by vrah své vlastní krve, a jemuť by to radost byla pro Krista svého umřieti, jakož sme to od mnohých vídali. Ale totoť já tobě radím, králi: Odluč jej, dada jemu diel království svého, zdaliť práce a puotky rozličné připraví jej k obyčeji našemu; pak-liť zuostane v té své vieře, aspoň tesknosti nebudeš " mieti, by syna ztratil. Tehda král i všichni k té radě přivolichu. I káza král za- volati syna svého i vece jemu: „Synu, posledníť tato řeč má bude tobě. Nebudeš-li mě v tom poslušen a v tom mne neutěšíš, nebudeť se to hoditi tobě, to věz! Chci ť stranu království dáti; tu (ode mne) přijmi a tu svú věc zpósob, jakž ť se bude zdáti najlépe - zle neb dobře ] toběť bude. Tehda král Jozafat rozuměje, co jeho otec miení, Božím zjednáním přije královstvo a naplnil v tom otcovu vuoli. I ve(ce) k svému otci: „Má jest žádost byla, ať bych, 25 zuostana všech věcí světských a nalezna onoho Božieho muže, ješto mi ukázal cestu k spasení, abych s ním slúžil Pánu Bohu a s ním strávil ostatek let života svého; alevšak, aby neřekl, otče, bychť v ničemž tebe nechtěl poslušen býti, učinímť tvú vuoli, neb v tom, v čemž zjevně nezáleží za- 30 tracení, sluší otce poslúchati, a ješto to nelúčí od Boha. A tak se král tiem utěši. 332
LVIII TUTO KRÁL AVENNIR, ZAVOLAV SVÉHO SYNA, DAL JEMU DIEL SVÉHO KRÁLOVSTVÍ, ABY ČINIL, JAKŽ BY CHTĚL, A JEHO PRÁZDEN BYL 153b 10 15 20 Vida král Avennir, že nižádnú věcí syn jeho nemuož sve- den býti s té viery, i svolav svú radu, tázal se jest s nimi, co by měl učiniti s svým synem. Tehda onen Arachis, rada najvětší, vece: „Králi, k tomu táhnem, což nemuožem dokonati. Neb, dal-li by jej na múky, byl by vrah své vlastní krve, a jemuť by to radost byla pro Krista svého umřieti, jakož sme to od mnohých vídali. Ale totoť já tobě radím, králi: Odluč jej, dada jemu diel království svého, zdaliť práce a puotky rozličné připraví jej k obyčeji našemu; pak-liť zuostane v té své vieře, aspoň tesknosti nebudeš " mieti, by syna ztratil. Tehda král i všichni k té radě přivolichu. I káza král za- volati syna svého i vece jemu: „Synu, posledníť tato řeč má bude tobě. Nebudeš-li mě v tom poslušen a v tom mne neutěšíš, nebudeť se to hoditi tobě, to věz! Chci ť stranu království dáti; tu (ode mne) přijmi a tu svú věc zpósob, jakž ť se bude zdáti najlépe - zle neb dobře ] toběť bude. Tehda král Jozafat rozuměje, co jeho otec miení, Božím zjednáním přije královstvo a naplnil v tom otcovu vuoli. I ve(ce) k svému otci: „Má jest žádost byla, ať bych, 25 zuostana všech věcí světských a nalezna onoho Božieho muže, ješto mi ukázal cestu k spasení, abych s ním slúžil Pánu Bohu a s ním strávil ostatek let života svého; alevšak, aby neřekl, otče, bychť v ničemž tebe nechtěl poslušen býti, učinímť tvú vuoli, neb v tom, v čemž zjevně nezáleží za- 30 tracení, sluší otce poslúchati, a ješto to nelúčí od Boha. A tak se král tiem utěši. 332
Strana 333
LIX TUTO KRÁL KORUNUJE SYNA SVÉHO A PŘIKAZUJE, ABY JEHO BYLI POSLUŠNI Tehda král, svolav všecka knížata a pány, tu jemu dal diel království svého a korunoval jeho a přikázal všem těm 5 lidem, aby v tom království jeho poslušni byli. A když se v království uvázal král Jozafat, tak byl míl lidem v své šlechetnosti, že všechny knížata a pány odvedl od modl a přivedl je ku pravé vieře; a znamení svatého kříže na všech branách postavichu, modly všechny zkazichu a chrám 10 ustavichu a jeho posvětichu a křest přijechu. A kněží se k němu mnoho sebralo, ješto se biechu rozběhli a rozkryli, bojíce se otce jeho. A vešken lid, dobrý příklad od krále maje, v Boží milosti prospíváchu, a tak, vidúce krále snaž- ného při Boží službě, všichni se táhli k témuž, až i ti, ješto 15 biechu pod otcem jeho, k králi Jozafatovi přistupováchu a křtíchu se a vieru křesťanskú přijímáchu. 154a LX TUTO KRÁL AVENNIR POSLAL LIST K SYNU SVÉMU PROSE JEHO, ABY K NĚMU PŘIŠEL A ABY HO NAUČIL VIEŘE KŘESTANSKÉ Znamenav to otec jeho, král Avennir, že tato viera jeho 5 jest marná, lestná a křivá, a poznav mdlobu svých bohuov a že jest blúdil do té doby, i svolav radu svú, poče jim svuoj úmysl praviti. A všichni k tomu přivolichu, neb Hospodin navštívil je svú svatú milostí. Nebo Jozafat statečně se modlil za ně, aby jich Pán Buoh nenechával v jich bludu, a Pán Buoh krále Jozafatovu modlitbu uslyšel. Tehdy král Avennir kázal list psáti k svému synu těmito slovy: „Král Avennir, otec tvuoj, synu svému najmilejšie- 10 333
LIX TUTO KRÁL KORUNUJE SYNA SVÉHO A PŘIKAZUJE, ABY JEHO BYLI POSLUŠNI Tehda král, svolav všecka knížata a pány, tu jemu dal diel království svého a korunoval jeho a přikázal všem těm 5 lidem, aby v tom království jeho poslušni byli. A když se v království uvázal král Jozafat, tak byl míl lidem v své šlechetnosti, že všechny knížata a pány odvedl od modl a přivedl je ku pravé vieře; a znamení svatého kříže na všech branách postavichu, modly všechny zkazichu a chrám 10 ustavichu a jeho posvětichu a křest přijechu. A kněží se k němu mnoho sebralo, ješto se biechu rozběhli a rozkryli, bojíce se otce jeho. A vešken lid, dobrý příklad od krále maje, v Boží milosti prospíváchu, a tak, vidúce krále snaž- ného při Boží službě, všichni se táhli k témuž, až i ti, ješto 15 biechu pod otcem jeho, k králi Jozafatovi přistupováchu a křtíchu se a vieru křesťanskú přijímáchu. 154a LX TUTO KRÁL AVENNIR POSLAL LIST K SYNU SVÉMU PROSE JEHO, ABY K NĚMU PŘIŠEL A ABY HO NAUČIL VIEŘE KŘESTANSKÉ Znamenav to otec jeho, král Avennir, že tato viera jeho 5 jest marná, lestná a křivá, a poznav mdlobu svých bohuov a že jest blúdil do té doby, i svolav radu svú, poče jim svuoj úmysl praviti. A všichni k tomu přivolichu, neb Hospodin navštívil je svú svatú milostí. Nebo Jozafat statečně se modlil za ně, aby jich Pán Buoh nenechával v jich bludu, a Pán Buoh krále Jozafatovu modlitbu uslyšel. Tehdy král Avennir kázal list psáti k svému synu těmito slovy: „Král Avennir, otec tvuoj, synu svému najmilejšie- 10 333
Strana 334
154b 20 mu, králi Jozafatovi, aby se dobře měl. Radost vzkazuji, muoj milý synu, žádost plnú úmysla mého. Nebo myšlení má jdú v mú duši a divně mnú točie. Neb již vidím, že, což se dotýká viery našie, jako dým hyne, a to, což přísluší k víře křesťanské, jako z vody zhuoru jde a jako slunce světlé v jasné jitro. Již rozumím, že to vše jest pravda, co s' mi kdy pravil. Ale že jest tma těžkého mého hřiechu mě oslepila, až do té doby mé oči zavřev, nedbal sem toho světla ani sem chtěl viděti, ješto s' ty je mně ukazoval, ani sem (poznati mohl těch řečí pravdy ani sem) zření měl k svému stvořiteli všeho stvoření. A protož, muoj milý synu, 25 ukaž mi pravú cestu, jíž bych mohl spasení dojíti, (nebť sem tobě mnoho zlého okazoval). A pohřiechu mnohoť sem křesťanuov zhubil a oni, majíce posilnění božské pomoci, až do smrti proti mně bojovali (a zemřevše svítězili sú) a vzeli sú věčnú odplatu od Pána Boha. A jižť se jest po- 30 hnula temnost s očí mých. Ó, něco mi se pravdy vašie ukazuje, ale ne mrákoty, a jižť pyči dřevního bludu svého! Ale jižť jde druhý temný a studený oblak na mé srdce a to mě světlo obstupuje. Ale nevím, přijme-li mě Pán Kristus pro tak množství mých hříchuov. A což se tobě zdá, muoj 35 milý synu, z toho ze všeho, zjev mi to vskuoře, za toť tebe prosím, žeť chci rád tvé rady poslúchati a to vše učiniti, což mi rozkážeš.“ 15 LXI TUTO SE JIŽ KRÁL JOZAFAT MODLÍ ZA SVÉHO OTCE KU PÁNU BOHU S RADOSTÍ, ABY JEMU RÁČIL DÁTI PRAVÉ POZNÁNÍ VIERY KŘESŤANSKÉ ETC. 155а A když ten list král Jozafat přečíte, div(ieše) se tomu u veliké radosti Pána Boha veliké moci, a všed do svého pokoje tajného, pad na zemi, vzdav dieky Pánu Bohu, 334
154b 20 mu, králi Jozafatovi, aby se dobře měl. Radost vzkazuji, muoj milý synu, žádost plnú úmysla mého. Nebo myšlení má jdú v mú duši a divně mnú točie. Neb již vidím, že, což se dotýká viery našie, jako dým hyne, a to, což přísluší k víře křesťanské, jako z vody zhuoru jde a jako slunce světlé v jasné jitro. Již rozumím, že to vše jest pravda, co s' mi kdy pravil. Ale že jest tma těžkého mého hřiechu mě oslepila, až do té doby mé oči zavřev, nedbal sem toho světla ani sem chtěl viděti, ješto s' ty je mně ukazoval, ani sem (poznati mohl těch řečí pravdy ani sem) zření měl k svému stvořiteli všeho stvoření. A protož, muoj milý synu, 25 ukaž mi pravú cestu, jíž bych mohl spasení dojíti, (nebť sem tobě mnoho zlého okazoval). A pohřiechu mnohoť sem křesťanuov zhubil a oni, majíce posilnění božské pomoci, až do smrti proti mně bojovali (a zemřevše svítězili sú) a vzeli sú věčnú odplatu od Pána Boha. A jižť se jest po- 30 hnula temnost s očí mých. Ó, něco mi se pravdy vašie ukazuje, ale ne mrákoty, a jižť pyči dřevního bludu svého! Ale jižť jde druhý temný a studený oblak na mé srdce a to mě světlo obstupuje. Ale nevím, přijme-li mě Pán Kristus pro tak množství mých hříchuov. A což se tobě zdá, muoj 35 milý synu, z toho ze všeho, zjev mi to vskuoře, za toť tebe prosím, žeť chci rád tvé rady poslúchati a to vše učiniti, což mi rozkážeš.“ 15 LXI TUTO SE JIŽ KRÁL JOZAFAT MODLÍ ZA SVÉHO OTCE KU PÁNU BOHU S RADOSTÍ, ABY JEMU RÁČIL DÁTI PRAVÉ POZNÁNÍ VIERY KŘESŤANSKÉ ETC. 155а A když ten list král Jozafat přečíte, div(ieše) se tomu u veliké radosti Pána Boha veliké moci, a všed do svého pokoje tajného, pad na zemi, vzdav dieky Pánu Bohu, 334
Strana 335
i řekl: „Chválu ť vzdávám a povyšujiť jména tvého, Hospo- dine, Bože muoj a Králi! Chváliti tě budu na věky! Veliký si a chvalný přieliš, aniž jest konce velikosti tvé. Kto by mohl moc tvú vypraviti, ješto (s') obrátil skálu v jezerné vody? Otce mého srdce přetvrdé, a již tvú svatú vólí kterak jest obměkčen! Neb ty, Pane, mocen si z kamene tohoto zbuditi syna Abrahamova. Děkuji ť, Hospodine, Bože mi- losrdenství, milovníče lidí, že tak trpíš naše prohřešení! Byliť sme hodni vyvrženi býti od tvé milosti a od tvé tváři. Neb tvá milost rozlita jest na nás. A ač uplně nemohu vy- děkovati tobě, však děkuji a prosím tvé nesmírné milosti, Jezu Kriste, Synu Otce nezřeného, jenž si svázal silného a vysvobodil s' jeho, že ty si Buoh a Král věčný! Vlí v mě vody tvé múdrosti, daj mi řeč hodnú, rozumnú v dobrém naučení svú milostí, ať bych jeho smířil, jenž si plný chvály, Pane Bože náš!" 10 15 20 LXII TUTO JOZAFAT PŘIŠEL K OTCI SVÉMU A TU JEJ OBRÁTIL NA VIERU KŘESŤANSKŮ ETC. Vstav ráno král Jozafat, jíde k otci svému. A vida jeho otec, míle jej přivíta a přitulil jej. Potom se spolu sama usa- divše, mezi sebú rozmlúváchu. Ale kto to muož vypraviti, co jest král Jozafat otci svému vypravil? Neb v jeho mysli Duch svatý bíše a plná múdrost z něho mluvíše a srdce otce jeho prosvěcováše. Neb, což jest dřieve takých věcí nesta- tečných bylo mluveno před ním, nesrozuměl a nepřijal 10 v mysli, ale tuto zpuosobem Ducha svatého všemu srozu- měl, což s ním syn mluvil. A tak syn mnoho otci o Pánu Bohu mluvil od počátku světa stvoření, ukazuje jemu, že není mimo jednoho Boha živého, Otce i Syna i Ducha svatého, nižádného jiného; a mnohé 15 5 155b 335
i řekl: „Chválu ť vzdávám a povyšujiť jména tvého, Hospo- dine, Bože muoj a Králi! Chváliti tě budu na věky! Veliký si a chvalný přieliš, aniž jest konce velikosti tvé. Kto by mohl moc tvú vypraviti, ješto (s') obrátil skálu v jezerné vody? Otce mého srdce přetvrdé, a již tvú svatú vólí kterak jest obměkčen! Neb ty, Pane, mocen si z kamene tohoto zbuditi syna Abrahamova. Děkuji ť, Hospodine, Bože mi- losrdenství, milovníče lidí, že tak trpíš naše prohřešení! Byliť sme hodni vyvrženi býti od tvé milosti a od tvé tváři. Neb tvá milost rozlita jest na nás. A ač uplně nemohu vy- děkovati tobě, však děkuji a prosím tvé nesmírné milosti, Jezu Kriste, Synu Otce nezřeného, jenž si svázal silného a vysvobodil s' jeho, že ty si Buoh a Král věčný! Vlí v mě vody tvé múdrosti, daj mi řeč hodnú, rozumnú v dobrém naučení svú milostí, ať bych jeho smířil, jenž si plný chvály, Pane Bože náš!" 10 15 20 LXII TUTO JOZAFAT PŘIŠEL K OTCI SVÉMU A TU JEJ OBRÁTIL NA VIERU KŘESŤANSKŮ ETC. Vstav ráno král Jozafat, jíde k otci svému. A vida jeho otec, míle jej přivíta a přitulil jej. Potom se spolu sama usa- divše, mezi sebú rozmlúváchu. Ale kto to muož vypraviti, co jest král Jozafat otci svému vypravil? Neb v jeho mysli Duch svatý bíše a plná múdrost z něho mluvíše a srdce otce jeho prosvěcováše. Neb, což jest dřieve takých věcí nesta- tečných bylo mluveno před ním, nesrozuměl a nepřijal 10 v mysli, ale tuto zpuosobem Ducha svatého všemu srozu- měl, což s ním syn mluvil. A tak syn mnoho otci o Pánu Bohu mluvil od počátku světa stvoření, ukazuje jemu, že není mimo jednoho Boha živého, Otce i Syna i Ducha svatého, nižádného jiného; a mnohé 15 5 155b 335
Strana 336
156a 20 25 30 skryté věci jemu pravil o vidomém i o nevidomém stvoření, dav jemu naučení, kterak Pán Buoh vše z ničehéhož stvořil; a kterak zlý duch svú vólí sám se odvrátil od Boha, a v své zlosti zapeklen jsa; a kterak první člověk přelštěním a vnuk- nutím toho dábla obrátil se k tomu, což jemu Buoh zapo- věděl, i upadl z spravedlnosti Boží v pokutu smrti a v poru- šení přirozené; a kterak jest ten škaredý ] ďábel lidi uvedl v daleké pohanské bludy i v jiné šeredné obyčeje, až z své milosti přišel Syn Boží na svět v pravém člověčenství, aby své spasil a k životu věčnému obrátil, nejsa dlužen smrti, aby, za své umra, zaplatil jich smrt a zemdlil, aby jich věčně nedržela, aby, jakož od jednoho člověka prvnieho, Adama, smrtí sme byli porušeni, tak abychom od jednoho člověka — Pána Krista — vykúpeni jsúc, všichni jedno byli; kterýžto Kristus i on jest pošel od Adama podlé těla, ale ne v tom porušení přišel jest, neb čístě počat jest a z čisté panny narodil se jest; v tom jednom člověku také abychom život měli v něm, narodíce se druhým, novým narozením, neb najposléze bude súditi nás všechny a každému odplatí vedlé 35 jeho činuov. LXIII TUTO KRÁL JOZAFAT KÁZAL OTCE KŘTÍTI JEDNOMU KNĚZI SVÉMU 156b Tehda král Avennir přijal míle naučení od syna svého, 5 a vzev dar skrúšení Božie milosti, i vyznal to přede všemi, že jest blúdil, a poče Pána Boha, Krista spasitele, vyznávati; a pokloniv se poklekl nábožně před znamením svatého kříže, jakž jej Jozafat, syn jeho, naučil, a ihned ostal svých modl a celým srdcem obrátil se ku Pánu Bohu. Jakož sv. 10 Pavel die: „Kdež jest hřiech přebýval, tu jest nad to Boží milost přebývala. 336
156a 20 25 30 skryté věci jemu pravil o vidomém i o nevidomém stvoření, dav jemu naučení, kterak Pán Buoh vše z ničehéhož stvořil; a kterak zlý duch svú vólí sám se odvrátil od Boha, a v své zlosti zapeklen jsa; a kterak první člověk přelštěním a vnuk- nutím toho dábla obrátil se k tomu, což jemu Buoh zapo- věděl, i upadl z spravedlnosti Boží v pokutu smrti a v poru- šení přirozené; a kterak jest ten škaredý ] ďábel lidi uvedl v daleké pohanské bludy i v jiné šeredné obyčeje, až z své milosti přišel Syn Boží na svět v pravém člověčenství, aby své spasil a k životu věčnému obrátil, nejsa dlužen smrti, aby, za své umra, zaplatil jich smrt a zemdlil, aby jich věčně nedržela, aby, jakož od jednoho člověka prvnieho, Adama, smrtí sme byli porušeni, tak abychom od jednoho člověka — Pána Krista — vykúpeni jsúc, všichni jedno byli; kterýžto Kristus i on jest pošel od Adama podlé těla, ale ne v tom porušení přišel jest, neb čístě počat jest a z čisté panny narodil se jest; v tom jednom člověku také abychom život měli v něm, narodíce se druhým, novým narozením, neb najposléze bude súditi nás všechny a každému odplatí vedlé 35 jeho činuov. LXIII TUTO KRÁL JOZAFAT KÁZAL OTCE KŘTÍTI JEDNOMU KNĚZI SVÉMU 156b Tehda král Avennir přijal míle naučení od syna svého, 5 a vzev dar skrúšení Božie milosti, i vyznal to přede všemi, že jest blúdil, a poče Pána Boha, Krista spasitele, vyznávati; a pokloniv se poklekl nábožně před znamením svatého kříže, jakž jej Jozafat, syn jeho, naučil, a ihned ostal svých modl a celým srdcem obrátil se ku Pánu Bohu. Jakož sv. 10 Pavel die: „Kdež jest hřiech přebýval, tu jest nad to Boží milost přebývala. 336
Strana 337
A když byl pokřtěn, chválil jest Pána Boha všemohú- cieho. Tehdy ihned kázal modly zbořiti (pohanské) a kos- tely kázal dělati Pánu Bohu na čest i na chválu. A tu všichni kněží a biskupové, ješto se byli rozběhli, vrátili sú se a lid učili vieře křesťanské. A král, vzdav synu království, počel pústevničí život vésti v utrpení a v ustavičných modlitbách a poče skrovně živ býti, slúže Pánu Bohu. (A tak byl čtyři léta slúže Pánu Bohu.) 15 LXIV TUTO SE KRÁL AVENNIR ROZNEMOHL A SYN JEHO PŘIŠEL K NĚMU TĚŠE JEJ, ABY NEODSTUPIL OD PRAVÉ VIERY KŘESŤANSKÉ A když tak Avennir ctně živ byl, potom se roznemohl a nemocen velmi byl. I poče sobě stýskati velmi a báti se zpomínaje, co jest zlého činil a co jest svatých (mnoho) zmučil, boje se, by mu to Pán Buoh neodpustil. Ale syn jeho Jozafat poče jej těšiti řka: „Otče milý, proč se mútíš? Ufaj v Pána Boha a jemu chválu vzdávaj, nebo nepřemohú ijedni hřieši velikosti Božie milosti těm, ješto se obrátí k němu v celém srdci. Nebo všichni hříši mají počet, ale Božiemu milosrdenství není počtu aniž jest míra k jeho krvi svaté, kterúž jest prolil, a tak hojnau výplatú naše duše z těžkých hřiechuov vyplatil; protož vě(t)šíť jest nežli naši hřieši. A tu pravú vieru máme, že na svatém kříži všichni sú hřieši obmyti a odpuštěni Boží milostí a pokuta již minula za ně, byť najvětší byli; neboj se, by ť byli více zpomínáni, neb s' za ně pokání činil. Tehda otec poče synu děkovati a řka: „Synu muoj milý - synu ne muoj, ale Otce nebeského —, kterak já se tobě vyděkuji? Bylť sem umřel v svých hříších, a skrze tě sem 10 15 157a 20 22 Knížky o hře šachové 337
A když byl pokřtěn, chválil jest Pána Boha všemohú- cieho. Tehdy ihned kázal modly zbořiti (pohanské) a kos- tely kázal dělati Pánu Bohu na čest i na chválu. A tu všichni kněží a biskupové, ješto se byli rozběhli, vrátili sú se a lid učili vieře křesťanské. A král, vzdav synu království, počel pústevničí život vésti v utrpení a v ustavičných modlitbách a poče skrovně živ býti, slúže Pánu Bohu. (A tak byl čtyři léta slúže Pánu Bohu.) 15 LXIV TUTO SE KRÁL AVENNIR ROZNEMOHL A SYN JEHO PŘIŠEL K NĚMU TĚŠE JEJ, ABY NEODSTUPIL OD PRAVÉ VIERY KŘESŤANSKÉ A když tak Avennir ctně živ byl, potom se roznemohl a nemocen velmi byl. I poče sobě stýskati velmi a báti se zpomínaje, co jest zlého činil a co jest svatých (mnoho) zmučil, boje se, by mu to Pán Buoh neodpustil. Ale syn jeho Jozafat poče jej těšiti řka: „Otče milý, proč se mútíš? Ufaj v Pána Boha a jemu chválu vzdávaj, nebo nepřemohú ijedni hřieši velikosti Božie milosti těm, ješto se obrátí k němu v celém srdci. Nebo všichni hříši mají počet, ale Božiemu milosrdenství není počtu aniž jest míra k jeho krvi svaté, kterúž jest prolil, a tak hojnau výplatú naše duše z těžkých hřiechuov vyplatil; protož vě(t)šíť jest nežli naši hřieši. A tu pravú vieru máme, že na svatém kříži všichni sú hřieši obmyti a odpuštěni Boží milostí a pokuta již minula za ně, byť najvětší byli; neboj se, by ť byli více zpomínáni, neb s' za ně pokání činil. Tehda otec poče synu děkovati a řka: „Synu muoj milý - synu ne muoj, ale Otce nebeského —, kterak já se tobě vyděkuji? Bylť sem umřel v svých hříších, a skrze tě sem 10 15 157a 20 22 Knížky o hře šachové 337
Strana 338
ožil; byl sem Božím nepřítelem, a ty s' mi nalezl před ním " 25 milost. Pán Buoh tobě odplať!“ A pak král Avennir, domluviv to, vece: „Pane Ježíši, v ruce tvoji porúčím duši mú!“ a hned přede všemi umřel. LXV 5 157b 10 TUTO KRÁL JOZAFAT OTCE SVÉHO POCHOVÁVA A ZAN SE MODLIL KU PÁNU BOHU ETC. A když jest umřel král Avennir, tehda syn jeho Jozafat s knížaty pochoval jest jeho poctivě v sprostném rúše, neb jeho za to král Avennir prosil, jsa ještě zdráv. A když sú jej pochovali, tehda Jozafat poče se modliti ku Pánu Bohu za svého otce řka: „Pane Bože, ješto máš sám jediný moc všicku, dieky ť vzdávám, že s' mú prosbú nepohrdal a ráčil si toho slúhu, otce mého, z jeho nepravosti k své svaté mi- losti napraviti, jehož s' odlúčiv od služby modl, dal s' jemu poznati sebe samého. A již, Pane Bože, z nevýmluvné tvé veliké dobroty daj jemu býti v svém pokoji, tu, kdež světlo tvého obličeje jest. Zapomeň jeho staré nepravosti a podlé 15 tvého velikého milosrdenství zruš napsánie hřiechuov jeho a daj svým svatým, kteréž jest ohněm, mečem zhubil, ať nedržie hněvu k němu, ale milost v tvé milosti ať k němu mají. Neb ty vše muožeš a tvé milosrdenství rozlito jest na všecky, kteříž tě vzývají v pravém srdci, jenž si živ a kra- 20 luješ na věky věkuov. Amen.“ 338
ožil; byl sem Božím nepřítelem, a ty s' mi nalezl před ním " 25 milost. Pán Buoh tobě odplať!“ A pak král Avennir, domluviv to, vece: „Pane Ježíši, v ruce tvoji porúčím duši mú!“ a hned přede všemi umřel. LXV 5 157b 10 TUTO KRÁL JOZAFAT OTCE SVÉHO POCHOVÁVA A ZAN SE MODLIL KU PÁNU BOHU ETC. A když jest umřel král Avennir, tehda syn jeho Jozafat s knížaty pochoval jest jeho poctivě v sprostném rúše, neb jeho za to král Avennir prosil, jsa ještě zdráv. A když sú jej pochovali, tehda Jozafat poče se modliti ku Pánu Bohu za svého otce řka: „Pane Bože, ješto máš sám jediný moc všicku, dieky ť vzdávám, že s' mú prosbú nepohrdal a ráčil si toho slúhu, otce mého, z jeho nepravosti k své svaté mi- losti napraviti, jehož s' odlúčiv od služby modl, dal s' jemu poznati sebe samého. A již, Pane Bože, z nevýmluvné tvé veliké dobroty daj jemu býti v svém pokoji, tu, kdež světlo tvého obličeje jest. Zapomeň jeho staré nepravosti a podlé 15 tvého velikého milosrdenství zruš napsánie hřiechuov jeho a daj svým svatým, kteréž jest ohněm, mečem zhubil, ať nedržie hněvu k němu, ale milost v tvé milosti ať k němu mají. Neb ty vše muožeš a tvé milosrdenství rozlito jest na všecky, kteříž tě vzývají v pravém srdci, jenž si živ a kra- 20 luješ na věky věkuov. Amen.“ 338
Strana 339
LXVI TUTO KRÁL JOZAFAT, SVOLAV VŠECHNA KNÍŽATA A PÁNY, PORUČI JIM KRÁLOVSTVÍ SVÉ A SÁM CHCE JÍTI NA PŮŠŤ, VŠECKO OPUSTĚ Potom skuoro král Jozafat, svolav všechna knížata, rytíře a pány starší království svého, i vece přede všemi: „Slyšte, všecka obci! Aj, jakož ste v(i)děli, kterak král Avennir, otec muoj, jako i jiný chudý umřel, ani zboží, ani čest, ani chvála, ani krása, ani královská moc, ani já, syn jeho, ani kto jiný z přátel jeho nic nemohl spomoci jemu, musil tam jíti, k tomu súdu spravedlnosti, kdežto má počet [ učiniti, kterak jest živ byl zde na světě, a na ten počet nepojel ijednoho pomocníka, jediné ty skutky, kteréž zde činil — zlé neb dobré -, a téžť má nás potkati každého. A protož, milí přietelé, poslyšte mne, neb jste lid Boží a svaté dědičstvo jeho, kteréž jest Pán Kristus vykúpil svú svatú krví z moci dáblovy a z služby jeho vyvedl jest a zpros- til vás! Avšak vy víte, kterak sem se obieral mezi vámi, jakž sem Krista poznal, a že sem to měl v své žádosti, abych, prázden jsa hluku světského, jediné se v něm obieral vší svú myslí, u pokoji (a v klidnosti) slúže jemu; ale víte, kterak mě jest odtáhlo od toho Boží přikázaní, jenž velí otce v čest mieti. Ale chválu i dieky vzdávám Bohu, že, což sem nesl práce, ne nadarmo sem pracoval, neb sem jej přivedl ku pravé cestě i vás tudíž; ani já sám sem učinil to, ale dar Boží milosti skrze mne jeho jest z bludu vyněl. Již jest čas, abych to učinil, co sem slíbil Pánu Bohu mému, když bych to mohl podobně naplniti. A jižť vizi vaši ustavičnost, aniž vám jest zatajeno, což jest Buoh při- 30 kázal; v těch se držte, nevyhybujíce se ani nalevo ani na- pravo, ale upřiemě. A Pán Buoh pokoje buď s vámi, a já puojdu tú cestú, kterúž mi ukáže milost jeho svatá. 10 15 20 25 158a 158b 339
LXVI TUTO KRÁL JOZAFAT, SVOLAV VŠECHNA KNÍŽATA A PÁNY, PORUČI JIM KRÁLOVSTVÍ SVÉ A SÁM CHCE JÍTI NA PŮŠŤ, VŠECKO OPUSTĚ Potom skuoro král Jozafat, svolav všechna knížata, rytíře a pány starší království svého, i vece přede všemi: „Slyšte, všecka obci! Aj, jakož ste v(i)děli, kterak král Avennir, otec muoj, jako i jiný chudý umřel, ani zboží, ani čest, ani chvála, ani krása, ani královská moc, ani já, syn jeho, ani kto jiný z přátel jeho nic nemohl spomoci jemu, musil tam jíti, k tomu súdu spravedlnosti, kdežto má počet [ učiniti, kterak jest živ byl zde na světě, a na ten počet nepojel ijednoho pomocníka, jediné ty skutky, kteréž zde činil — zlé neb dobré -, a téžť má nás potkati každého. A protož, milí přietelé, poslyšte mne, neb jste lid Boží a svaté dědičstvo jeho, kteréž jest Pán Kristus vykúpil svú svatú krví z moci dáblovy a z služby jeho vyvedl jest a zpros- til vás! Avšak vy víte, kterak sem se obieral mezi vámi, jakž sem Krista poznal, a že sem to měl v své žádosti, abych, prázden jsa hluku světského, jediné se v něm obieral vší svú myslí, u pokoji (a v klidnosti) slúže jemu; ale víte, kterak mě jest odtáhlo od toho Boží přikázaní, jenž velí otce v čest mieti. Ale chválu i dieky vzdávám Bohu, že, což sem nesl práce, ne nadarmo sem pracoval, neb sem jej přivedl ku pravé cestě i vás tudíž; ani já sám sem učinil to, ale dar Boží milosti skrze mne jeho jest z bludu vyněl. Již jest čas, abych to učinil, co sem slíbil Pánu Bohu mému, když bych to mohl podobně naplniti. A jižť vizi vaši ustavičnost, aniž vám jest zatajeno, což jest Buoh při- 30 kázal; v těch se držte, nevyhybujíce se ani nalevo ani na- pravo, ale upřiemě. A Pán Buoh pokoje buď s vámi, a já puojdu tú cestú, kterúž mi ukáže milost jeho svatá. 10 15 20 25 158a 158b 339
Strana 340
159a A to slyše vešken lid, byl u velikém zámutku a k němu 35 vecechu, že nikoli nechtie jeho pustiti. A on jim vece: „Nermuťte se, chciť ještě rád s vámi pobyti k vašemu utě- šení, ale nedlúho." A tak se rozjídechu domuov, jsúce smutni. A král Jozafat, vzev k sobě jednoho kněze, jménem Barachiáše, ješto by přišel jedinký z křesťanuov k oné při, když Nachor, jenž se Barlaamem činil, hádal se o vieru — toho Jozafat velmi milováše, poznav jej ve vší šlechetnosti a stálosti — i poče míle a múdře mluviti k němu, aby království přijal od něho a lid aby zpravoval v Boží bázni. Ale on tomu poče odmlú- 4s vati řka: „Ó králi, kterak nepravý jest súd tvój! Neníť to podlé Božieho přikázaní! Když by ty miloval bližnieho svého jako sám se, ne(v)kládal by na mě toho břemene, kteréž chceš složiti s sebe. Jest-li ť dobré kralovati, drž se toho dobrého; pakli jest úraz tvé duše, proč to na mě chceš 50 vložiti?“ Uzřev to Jozafat, že vší silú odmlúvá Barachiáš, hned řeči přesta mluviti. Potom král Jozafat, napsav sám svú rukú list k lidu velmi krásný a plný múdrosti, kterak by se najprvé drželi Pána Boha a| kterak by svuoj život vedli 55 k libosti jeho a kterak by velebili chválu jeho, a to také napsal, aby sobě jiného krále nevolili než Barachiáše kněze. A ostaviv list ten napsaný v svém pokoji, v němž se rád modléše, té noci vstav i jíde na púšť. Ale to nemohlo utajeno býti. Když bylo ráno, lidé, páni, knížata vidúce, ano krále není, vsedavše na koně po všech cestách jeli, hledajíce krále, a nalezše jeho, i pojeli ho zase. Tehda vece «jim) král Jozafat: „Daremní práci činíte, že mne nenecháte u pokoji, však s vámi nebudu ani zuostanu více! 40 60 340
159a A to slyše vešken lid, byl u velikém zámutku a k němu 35 vecechu, že nikoli nechtie jeho pustiti. A on jim vece: „Nermuťte se, chciť ještě rád s vámi pobyti k vašemu utě- šení, ale nedlúho." A tak se rozjídechu domuov, jsúce smutni. A král Jozafat, vzev k sobě jednoho kněze, jménem Barachiáše, ješto by přišel jedinký z křesťanuov k oné při, když Nachor, jenž se Barlaamem činil, hádal se o vieru — toho Jozafat velmi milováše, poznav jej ve vší šlechetnosti a stálosti — i poče míle a múdře mluviti k němu, aby království přijal od něho a lid aby zpravoval v Boží bázni. Ale on tomu poče odmlú- 4s vati řka: „Ó králi, kterak nepravý jest súd tvój! Neníť to podlé Božieho přikázaní! Když by ty miloval bližnieho svého jako sám se, ne(v)kládal by na mě toho břemene, kteréž chceš složiti s sebe. Jest-li ť dobré kralovati, drž se toho dobrého; pakli jest úraz tvé duše, proč to na mě chceš 50 vložiti?“ Uzřev to Jozafat, že vší silú odmlúvá Barachiáš, hned řeči přesta mluviti. Potom král Jozafat, napsav sám svú rukú list k lidu velmi krásný a plný múdrosti, kterak by se najprvé drželi Pána Boha a| kterak by svuoj život vedli 55 k libosti jeho a kterak by velebili chválu jeho, a to také napsal, aby sobě jiného krále nevolili než Barachiáše kněze. A ostaviv list ten napsaný v svém pokoji, v němž se rád modléše, té noci vstav i jíde na púšť. Ale to nemohlo utajeno býti. Když bylo ráno, lidé, páni, knížata vidúce, ano krále není, vsedavše na koně po všech cestách jeli, hledajíce krále, a nalezše jeho, i pojeli ho zase. Tehda vece «jim) král Jozafat: „Daremní práci činíte, že mne nenecháte u pokoji, však s vámi nebudu ani zuostanu více! 40 60 340
Strana 341
LXVII TUTO KRÁL JOZAFAT KORUNUJE BARACHIÁŠE NA KRÁLOVSTVÍ, A VZEV OD NICH ODPUŠTĚNÍ, I ŠEL NA PŮŠŤ K BARLAAMOVI A když se s ním zase vrátichu, sebrali sú se k němu vši- 5 chni lidé, knížata, páni i všechna obec. A král Jozafat mlu- vil jim mnoho dobrého, že také má slib naplniti. A tak toho Barachiáše ledva namluvil, že jest království přijal, a Joza- fat jeho korunoval přede všemi a řka jemu: „Milý synu, tak tobě porúčím tento lid, aby jej zpravoval k Boží vuoli. Budiž pilen sebe i svého lidu s vólí Boží, aby jej tak zpra- voval, nad nimiž tě Ho spodin učinil králem; neb lid jest jeho, ješto jej svú svatú krví vykúpil. A jakož s' dřieve znal Pána Boha, též jemu služ celým srdcem a již větší snažností hlédaj jeho, aby se jemu líbil; neb čím s' větší od Boha vzal místo, více s' již dlužen opatren býti, aby ostřiehal vuole jeho. Nebo, když větší poblúdí, jsa nad jinými, netolikoť sobě škodí, ale všem jiným. Protož vší snažností táhni se k dobrému. Neb die sv. Pavel: �Pokoje hlédajte se všemi, aby svatí byli; bez tohoť nižádný neuzří Pána Boha.“ Na to pomni, že si člověk stvořený od Pána Boha, a boj se Pána Boha, neb on jest král všech blahoslavených; neb všichni, ktož se bojí jeho a jdú po cestách jeho, jsúť blaho- slavení. Ty také máš rozšafnost mieti, smíren býti, aby byl štít k jich obraně, totíž dobrých, ale zlých kladivo, aby je setřel. S tím také máš pomnieti, že jest řekl Pán Kristus: „Blahoslavení milosrdní, neb oni milosrdenství dojdú.“ A opět die týž Pán Kristus: „Buďte milosrdní, jako i Otec váš milosrdný jest.“ A ten velmi Pána Boha následuje, ktož má býti najvíce milosrdný a co jest tak ku Pánu Bohu po- dobné. Budiž dobrodínce potřebných, v milosti čině jim dobře. Otevři uši chudým v jich núzi, a nalezneš v témž 10 15 20 25 159b 30 160a 341
LXVII TUTO KRÁL JOZAFAT KORUNUJE BARACHIÁŠE NA KRÁLOVSTVÍ, A VZEV OD NICH ODPUŠTĚNÍ, I ŠEL NA PŮŠŤ K BARLAAMOVI A když se s ním zase vrátichu, sebrali sú se k němu vši- 5 chni lidé, knížata, páni i všechna obec. A král Jozafat mlu- vil jim mnoho dobrého, že také má slib naplniti. A tak toho Barachiáše ledva namluvil, že jest království přijal, a Joza- fat jeho korunoval přede všemi a řka jemu: „Milý synu, tak tobě porúčím tento lid, aby jej zpravoval k Boží vuoli. Budiž pilen sebe i svého lidu s vólí Boží, aby jej tak zpra- voval, nad nimiž tě Ho spodin učinil králem; neb lid jest jeho, ješto jej svú svatú krví vykúpil. A jakož s' dřieve znal Pána Boha, též jemu služ celým srdcem a již větší snažností hlédaj jeho, aby se jemu líbil; neb čím s' větší od Boha vzal místo, více s' již dlužen opatren býti, aby ostřiehal vuole jeho. Nebo, když větší poblúdí, jsa nad jinými, netolikoť sobě škodí, ale všem jiným. Protož vší snažností táhni se k dobrému. Neb die sv. Pavel: �Pokoje hlédajte se všemi, aby svatí byli; bez tohoť nižádný neuzří Pána Boha.“ Na to pomni, že si člověk stvořený od Pána Boha, a boj se Pána Boha, neb on jest král všech blahoslavených; neb všichni, ktož se bojí jeho a jdú po cestách jeho, jsúť blaho- slavení. Ty také máš rozšafnost mieti, smíren býti, aby byl štít k jich obraně, totíž dobrých, ale zlých kladivo, aby je setřel. S tím také máš pomnieti, že jest řekl Pán Kristus: „Blahoslavení milosrdní, neb oni milosrdenství dojdú.“ A opět die týž Pán Kristus: „Buďte milosrdní, jako i Otec váš milosrdný jest.“ A ten velmi Pána Boha následuje, ktož má býti najvíce milosrdný a co jest tak ku Pánu Bohu po- dobné. Budiž dobrodínce potřebných, v milosti čině jim dobře. Otevři uši chudým v jich núzi, a nalezneš v témž 10 15 20 25 159b 30 160a 341
Strana 342
35 Boha k sobě. A Pán Kristus die: ,Odpusťte, a bude vám odpuštěno.“ Spusť zlost proti vinníku svému a sám sebe nemsti, nebo, neodpustíme-li, nebude nám odpuštěno. Zlost vyčišťuj z království tvého. Milosrdný buď každému chu- dému, a budeš mieti věčnú odplatu. A s tímť vás porúčím milému Pánu Bohu, jenž vás muože (ve) všem dobrém zachovati a vám i mně dáti nebeské 40 království.“ I vzal jest Jozafat ode všech odpuštění. LXVIII TUTO KRÁL JOZAFAT, JDA NA PÚŠŤ, POTKAL JEDNOHO CHUDÉHO, AN OD NĚHO ALMUŽNY PROSÍ, A NEMAJE JEMU CO DÁTI, I DAL JEMU S SEBE KRÁLOVSKÉ RUCHO 10 160b 15 20 A vzev ode všech odpuštění, i šel s veselú tváří na púšť z svého království, jako ten bez svého obydlé často vzdychá v cizím kraji, a často vzdychaje, i jíde v svém obecném rúše, ale vezpod mějíše rúcho ono, kteréž mu Barlaam dal. A tak v tom rúše jda cestú po lese, kamž jeho Duch Boží vedl, potkal jednoho chudého člověka, an od něho prosí almužny pro Pána Boha; a Jozafat, svlék s sebe královskú sukni, i dal jemu poslední almužnu, (svú sukni,) a v té zuostal pústevničí. A všed na púšť, poče se modliti Pánu Bohu řka: „Jezu Kriste, muoj milý Stvořiteli, po toběť se táhne duše má! Přijmi mě podlé výmluvy tvé, ať živ budu a nebudu poha- něn od své čáky! Spomoz mi, a buduť v tvých věcech svú myslí přemietati! Odvrať oči moji, ať nevidie marnosti Obživ mě na mé cestě! Zveď chudobu mú a ukaž mi slúhu svého a mého milého mistra Barlaama, ještoť jest tvým 342
35 Boha k sobě. A Pán Kristus die: ,Odpusťte, a bude vám odpuštěno.“ Spusť zlost proti vinníku svému a sám sebe nemsti, nebo, neodpustíme-li, nebude nám odpuštěno. Zlost vyčišťuj z království tvého. Milosrdný buď každému chu- dému, a budeš mieti věčnú odplatu. A s tímť vás porúčím milému Pánu Bohu, jenž vás muože (ve) všem dobrém zachovati a vám i mně dáti nebeské 40 království.“ I vzal jest Jozafat ode všech odpuštění. LXVIII TUTO KRÁL JOZAFAT, JDA NA PÚŠŤ, POTKAL JEDNOHO CHUDÉHO, AN OD NĚHO ALMUŽNY PROSÍ, A NEMAJE JEMU CO DÁTI, I DAL JEMU S SEBE KRÁLOVSKÉ RUCHO 10 160b 15 20 A vzev ode všech odpuštění, i šel s veselú tváří na púšť z svého království, jako ten bez svého obydlé často vzdychá v cizím kraji, a často vzdychaje, i jíde v svém obecném rúše, ale vezpod mějíše rúcho ono, kteréž mu Barlaam dal. A tak v tom rúše jda cestú po lese, kamž jeho Duch Boží vedl, potkal jednoho chudého člověka, an od něho prosí almužny pro Pána Boha; a Jozafat, svlék s sebe královskú sukni, i dal jemu poslední almužnu, (svú sukni,) a v té zuostal pústevničí. A všed na púšť, poče se modliti Pánu Bohu řka: „Jezu Kriste, muoj milý Stvořiteli, po toběť se táhne duše má! Přijmi mě podlé výmluvy tvé, ať živ budu a nebudu poha- něn od své čáky! Spomoz mi, a buduť v tvých věcech svú myslí přemietati! Odvrať oči moji, ať nevidie marnosti Obživ mě na mé cestě! Zveď chudobu mú a ukaž mi slúhu svého a mého milého mistra Barlaama, ještoť jest tvým 342
Strana 343
darem počátek mého dobrého, ať bych tento pústevničí život vedl, maje od něho naučení, abych nebyl přemožen od svého nepřítele, škaredého dábla. Dajž mi, Hospodine, v té cestě jíti, ješto by mě dovedla k tobě!“ 25 LXIX TUTO ĎÁBEL, POKUŠEJE JOZAFATA, UKAZOVAL SE MU HROZNĚ, CHTĚ JEHO S PUŠTĚ ZASTRAŠITI A když tak Boží muž chodil po púšti uplně dvě létě, hle- 5 daje Barlaama, (muže Božieho,) ale zlý ďábel, lestný a chytrý, často se jemu ukazoval a jej podněcováše v mysli, zpomínaje jemu dřevní chválu jeho a kterak by tam byl bezpečen, hroze jemu, kterak bude mieti život hrubý, tvrdý a trpký a kterak život pústevničí jest tvrdý a velmi hořký, a tak se jemu hrozně ukazuje. A kdyžto pozna muž Boží chytrost dá belskú, že by mu se chtěl v tom neustavičenství posmievati a jeho s dobré cesty svésti, poče muž Boží žádati pomoci Božie, a vzev posilnění z dobré náděje, modlil se jest Pánu Bohu statečně, aby jemu ráčil dáti svú svatú pomoc. Vida to ďábel, že jeho nemuož svésti s té cesty, kterú jest počel vésti a tú jíti po Pánu Bohu, oddal se na druhú lest, i poče se jemu hrozně okazovati; ale Jozafat to s Boží pomocí vše přemohl a řekl jemu: „O zlý hade, nepříteli všeho pokolení lidského, viemť, co si! Rovnú odplatu béřeš své ukrutnosti: nechtěl s' chovati andělské tváři, ale buď potvořený v svém šeredství! Neb já znamením svatého kříže vše to přemohu s Boží po- mocí.“ 10 15 20 161a 343
darem počátek mého dobrého, ať bych tento pústevničí život vedl, maje od něho naučení, abych nebyl přemožen od svého nepřítele, škaredého dábla. Dajž mi, Hospodine, v té cestě jíti, ješto by mě dovedla k tobě!“ 25 LXIX TUTO ĎÁBEL, POKUŠEJE JOZAFATA, UKAZOVAL SE MU HROZNĚ, CHTĚ JEHO S PUŠTĚ ZASTRAŠITI A když tak Boží muž chodil po púšti uplně dvě létě, hle- 5 daje Barlaama, (muže Božieho,) ale zlý ďábel, lestný a chytrý, často se jemu ukazoval a jej podněcováše v mysli, zpomínaje jemu dřevní chválu jeho a kterak by tam byl bezpečen, hroze jemu, kterak bude mieti život hrubý, tvrdý a trpký a kterak život pústevničí jest tvrdý a velmi hořký, a tak se jemu hrozně ukazuje. A kdyžto pozna muž Boží chytrost dá belskú, že by mu se chtěl v tom neustavičenství posmievati a jeho s dobré cesty svésti, poče muž Boží žádati pomoci Božie, a vzev posilnění z dobré náděje, modlil se jest Pánu Bohu statečně, aby jemu ráčil dáti svú svatú pomoc. Vida to ďábel, že jeho nemuož svésti s té cesty, kterú jest počel vésti a tú jíti po Pánu Bohu, oddal se na druhú lest, i poče se jemu hrozně okazovati; ale Jozafat to s Boží pomocí vše přemohl a řekl jemu: „O zlý hade, nepříteli všeho pokolení lidského, viemť, co si! Rovnú odplatu béřeš své ukrutnosti: nechtěl s' chovati andělské tváři, ale buď potvořený v svém šeredství! Neb já znamením svatého kříže vše to přemohu s Boží po- mocí.“ 10 15 20 161a 343
Strana 344
LXX TUTO JIŽ JOZAFAT NALEZL BARLAAMA A OBA MÍLE SE PŘIVITACHU S RADOSTÍ 161b 10 15 Potom Božím zjednáním přijíde Jozafat k Barlaamovi, k té jeskyni, v kteréž bieše. I vece Jozafat: „Buoh žehnaj, otče milý!“ A on uslyšev vyjíde k němu a pozna jej. A po- děkovavše sobě s obú stranú, vzdachu Bohu chválu, že sú se spolu shledali, i objesta se míle; a vítaní dal Barlaam Joza- fatovi, chvále jemu to, že nade vše miluje Pána Boha. A otáza jeho Barlaam, kterak se jest po něm dálo; a král Jozafat vše jemu vypravil. I vece s velikú radostí Barlaam: „Chvála tobě, Hospodine, ješto vždy těm pomáháš, ktož tě milují! Chvála tobě, Pane Jezu Kriste, že s' ráčil to siemě rozploditi, kteréž sem vsel v srdce tvého Jozafata! Chvála tobě, svatý Duše, z toho daru, ješto s' jej dal svým apošto- luom! Dal s' nám také jeho účastnu býti, že s' tak veliký lid skrze něho odvedl z bludu pohanského a jméno Jezu Krista " ku poznání přivedl! A tak biešta v ustavičných modlitbách až do nešporní 20 hodiny; (a vyplnili vše své hodiny a) skrovným pokrmem se posilnista, Bohu dieky a chválu vzdasta, Božím se slovem posilňovášta. A tak spolu bydléšta XII let, slúžíce Pánu Bohu v utrpení, v modlitbách a v postu, vedúce život čistý, k andělskému podobný, nic nedbajíce na své tělo, trápíce je dielem rozličným, modlitbami ustavičnými a jiným roz- ličným utrpením. 5 25 344
LXX TUTO JIŽ JOZAFAT NALEZL BARLAAMA A OBA MÍLE SE PŘIVITACHU S RADOSTÍ 161b 10 15 Potom Božím zjednáním přijíde Jozafat k Barlaamovi, k té jeskyni, v kteréž bieše. I vece Jozafat: „Buoh žehnaj, otče milý!“ A on uslyšev vyjíde k němu a pozna jej. A po- děkovavše sobě s obú stranú, vzdachu Bohu chválu, že sú se spolu shledali, i objesta se míle; a vítaní dal Barlaam Joza- fatovi, chvále jemu to, že nade vše miluje Pána Boha. A otáza jeho Barlaam, kterak se jest po něm dálo; a král Jozafat vše jemu vypravil. I vece s velikú radostí Barlaam: „Chvála tobě, Hospodine, ješto vždy těm pomáháš, ktož tě milují! Chvála tobě, Pane Jezu Kriste, že s' ráčil to siemě rozploditi, kteréž sem vsel v srdce tvého Jozafata! Chvála tobě, svatý Duše, z toho daru, ješto s' jej dal svým apošto- luom! Dal s' nám také jeho účastnu býti, že s' tak veliký lid skrze něho odvedl z bludu pohanského a jméno Jezu Krista " ku poznání přivedl! A tak biešta v ustavičných modlitbách až do nešporní 20 hodiny; (a vyplnili vše své hodiny a) skrovným pokrmem se posilnista, Bohu dieky a chválu vzdasta, Božím se slovem posilňovášta. A tak spolu bydléšta XII let, slúžíce Pánu Bohu v utrpení, v modlitbách a v postu, vedúce život čistý, k andělskému podobný, nic nedbajíce na své tělo, trápíce je dielem rozličným, modlitbami ustavičnými a jiným roz- ličným utrpením. 5 25 344
Strana 345
LXXI TUTO BARLAAM ROZMLUVÁ S JOZAFATEM, JSA NEMOCEN A CHTĚ UMŘIETI I stalo se jest jeden den, že již Barlaam zvěděl Duchem svatým, že má s tohoto světa jíti; počal jest mluviti s Joza- fatem a řka: „Synu muoj Jozafate, I také (si měl) bydleti na této púšti. A toť mi jest Hospodin slíbil na modlitbě, že prvé, než umru, uzřím tě s sebú; a tak tě již vidím, jakož mi jest řečeno, a že s' se již odtrhl od světa a spojil s' se s Kris- tem. A protož, muoj milý synu, jižť se čas muoj blíží, žeť budu rozlúčen na čas smrtí od tebe, a ty mé tělo dáš v pohřeb a přikryješ je zemí; a ty ostaneš na tomto místě až do své smrti v svém duchovním obyčeji, který s' počel vésti, věda to, že počátku jest slíbena odplata, ale skonání teprv bude dána plná odplata. Nezhrožuj se práce a tesk- nosti pústevničí, kterú s' sobě zvolil; ač ť jest nynie těžko pracovati, ale bude ť utěšeno za to věčnú korunu mieti. Nerozpakuj se také v prodlení času; neboj se chytrosti ďá- belské - vše přemuožeš v Hospodinu, všeť jest jako nic proti Kristu. Take se měj proti práci a tesknosti u prodlení času 20 dlúhého, vždy na všakú chvíli čekaje milosti Boží a Božicho smilování. A to, což jest minulo, věz, že ť jest schováno k věčné odplatě, pusť to s mysli, a k tomu táhni, což jest před tebú, což ještě muožeš zaslúžiti; a tak, na každý den zasluhuje odplaty, každého dne budeš čekati, aby teprv počel hro mažditi odplatu toho dne. Snaž se jako dobrý rytíř slúžiti Pánu velikému, nedaj se zlému a lstivému nepříteli přelstiti ani s viery svésti. Dieky a chválu jemu bez přestání vzdávaj, ješto tě odlúčil od to- hoto světa, a vše přemuožeš. Drž se jeho, neb on jest vše přemohl a tebeť jest povolal; máť péči o tobě, neostaneť tě ani tě zapomene, ale tvé modlitby k děkování a k vyznávaní 10 15 25 162b 5 162a 30 345
LXXI TUTO BARLAAM ROZMLUVÁ S JOZAFATEM, JSA NEMOCEN A CHTĚ UMŘIETI I stalo se jest jeden den, že již Barlaam zvěděl Duchem svatým, že má s tohoto světa jíti; počal jest mluviti s Joza- fatem a řka: „Synu muoj Jozafate, I také (si měl) bydleti na této púšti. A toť mi jest Hospodin slíbil na modlitbě, že prvé, než umru, uzřím tě s sebú; a tak tě již vidím, jakož mi jest řečeno, a že s' se již odtrhl od světa a spojil s' se s Kris- tem. A protož, muoj milý synu, jižť se čas muoj blíží, žeť budu rozlúčen na čas smrtí od tebe, a ty mé tělo dáš v pohřeb a přikryješ je zemí; a ty ostaneš na tomto místě až do své smrti v svém duchovním obyčeji, který s' počel vésti, věda to, že počátku jest slíbena odplata, ale skonání teprv bude dána plná odplata. Nezhrožuj se práce a tesk- nosti pústevničí, kterú s' sobě zvolil; ač ť jest nynie těžko pracovati, ale bude ť utěšeno za to věčnú korunu mieti. Nerozpakuj se také v prodlení času; neboj se chytrosti ďá- belské - vše přemuožeš v Hospodinu, všeť jest jako nic proti Kristu. Take se měj proti práci a tesknosti u prodlení času 20 dlúhého, vždy na všakú chvíli čekaje milosti Boží a Božicho smilování. A to, což jest minulo, věz, že ť jest schováno k věčné odplatě, pusť to s mysli, a k tomu táhni, což jest před tebú, což ještě muožeš zaslúžiti; a tak, na každý den zasluhuje odplaty, každého dne budeš čekati, aby teprv počel hro mažditi odplatu toho dne. Snaž se jako dobrý rytíř slúžiti Pánu velikému, nedaj se zlému a lstivému nepříteli přelstiti ani s viery svésti. Dieky a chválu jemu bez přestání vzdávaj, ješto tě odlúčil od to- hoto světa, a vše přemuožeš. Drž se jeho, neb on jest vše přemohl a tebeť jest povolal; máť péči o tobě, neostaneť tě ani tě zapomene, ale tvé modlitby k děkování a k vyznávaní 10 15 25 162b 5 162a 30 345
Strana 346
163a 40 45 chvály jeho (přijme); a na všaký čas před ním buď toho pilen, a tak přemuožeš tesknost a těžkost práce, maje za utě- 35 šení Pána Boha na paměti. A bude-li tě zlý duch trápiti a zbudí ť vysoké myšlení, že s' opustil vysokú chválu královskú, vezmi onu řeč Pána Krista: „Kdyžto vše učiníte, což sem vám rozkázal, řcete: Slúhy sme nehodní!“ Ostřiehajž tebe Pán Buoh všemohúcí a tebe rač potvrditi ve všem dobrém v Pánu Ježíši Kristu! Uslyšev tyto řeči Jozafat, lekl se velmi, že má již odlúčen býti přítele svého, jehož velice v Pánu Bohu milováše. I poče k němu žalostivě řéci, a žádaje toho od něho, aby to obdržal na Pánu Bohu, aby s ním túž hodinu umřel a po něm ne- zuostával. Ale Barlaam proti tomu vece jemu: „Synu milý, nemáme se protiviti súduom Božím. Neb sem já sám za to Pána Boha prosil, abychom sebe nebyli rozlúčeni, ale vzalť sem odpověd a naučen sem dobrotú jeho, že ť není dobré, 50 by ty nynie složil hrubost těla svého, ale máš pobyti déle v práci, až sobě slavnější koruny dobudeš, ještě máš popra- covati, aby tak všel v radost nebeskú Pána Boha svého, Jezu Krista. Neb já sem již jednak sto let na světě a již sem tuto na púšti pětasedmdesáte let, a tobě, ač t není tak dlúhý 55 čas ustaven, však ještě máš popracovati vedlé vuole Boží, aby za to měl hojnější odplatu. A to rád přijmi a tomu se raduj, nebo múdrost Boží tobě jest to zpósobila, aby bydlel v čistotě, v mysli pravé a stálé, ať vždy jest v tom srdci ve- lebnost moci i múdrosti i dobroty jeho po vše časy. A těmi řečmi Barlaam utěši Jozafata a ku paměti jeho přivede, že nemá přes Boží vuoli nic učiniti ani které tesk- nosti mieti, neb tak Pán Buoh ráčí mieti. 60 346
163a 40 45 chvály jeho (přijme); a na všaký čas před ním buď toho pilen, a tak přemuožeš tesknost a těžkost práce, maje za utě- 35 šení Pána Boha na paměti. A bude-li tě zlý duch trápiti a zbudí ť vysoké myšlení, že s' opustil vysokú chválu královskú, vezmi onu řeč Pána Krista: „Kdyžto vše učiníte, což sem vám rozkázal, řcete: Slúhy sme nehodní!“ Ostřiehajž tebe Pán Buoh všemohúcí a tebe rač potvrditi ve všem dobrém v Pánu Ježíši Kristu! Uslyšev tyto řeči Jozafat, lekl se velmi, že má již odlúčen býti přítele svého, jehož velice v Pánu Bohu milováše. I poče k němu žalostivě řéci, a žádaje toho od něho, aby to obdržal na Pánu Bohu, aby s ním túž hodinu umřel a po něm ne- zuostával. Ale Barlaam proti tomu vece jemu: „Synu milý, nemáme se protiviti súduom Božím. Neb sem já sám za to Pána Boha prosil, abychom sebe nebyli rozlúčeni, ale vzalť sem odpověd a naučen sem dobrotú jeho, že ť není dobré, 50 by ty nynie složil hrubost těla svého, ale máš pobyti déle v práci, až sobě slavnější koruny dobudeš, ještě máš popra- covati, aby tak všel v radost nebeskú Pána Boha svého, Jezu Krista. Neb já sem již jednak sto let na světě a již sem tuto na púšti pětasedmdesáte let, a tobě, ač t není tak dlúhý 55 čas ustaven, však ještě máš popracovati vedlé vuole Boží, aby za to měl hojnější odplatu. A to rád přijmi a tomu se raduj, nebo múdrost Boží tobě jest to zpósobila, aby bydlel v čistotě, v mysli pravé a stálé, ať vždy jest v tom srdci ve- lebnost moci i múdrosti i dobroty jeho po vše časy. A těmi řečmi Barlaam utěši Jozafata a ku paměti jeho přivede, že nemá přes Boží vuoli nic učiniti ani které tesk- nosti mieti, neb tak Pán Buoh ráčí mieti. 60 346
Strana 347
LXXII TUTO BARLAAM V MODLITBĚ JSA UMŘEL JEST A hned zdvih oči svoji Barlaam i ruce k nebi, Hospodinu řka modle se: „Pane Bože, děkujiť tobě, že s' na mě vzezřel svú milostí a dal s' mi i pomohl s' ] mi, abych u vieře cierkve tvé svaté a v cestě tvých přikázaní mohl dokonati běh života mého! A již, Hospodine, odpusť má prohříšení a zapomeň mých hřiechuov, což sem se jich kdy dopustil vědomě i ne- vědomě. Prosím tebe, Hospodine, ostřichaj tohoto slúhy tvého, o němž si chtěl, abych měl péči. Vyjmi jej a vyprosť ze všeho pokušení, (z)e všech osidl, ješto jich starý nepřietel náš nepřestává léceti. Sešli dar milosti Ducha svatého a po- silni jeho proti nevidomým nepřáteluom, ať zaslúží vítěz- ství a ať korunu věčnú bude mieti! Potom objav Jozafata, dávaje jemu požehnání jako otec 15 synu, a požehnav se znamením svatého kříže, zavolal hla- sem velikým řka: „Bože, Otče nebeský, v tvoji ruce porú- čím duši mú!“, a ihned jest skonal a duši pustil. Tehda Jozafat s pláčem nábožně pochoval tělo Barlaa- movo; a tu klekl Jozafat i poče se modliti ku Pánu Bohuřka: 20 „Hospodine, Bože muoj, uslyš modlitbu mú! Jižť volám k tobě samému: Budiž mi milostiv, neb tebe hledám v ce- lém srdci svém! Neodvracuj své tváři ote mne! Neb otec muoj i matka má ostavili sú mě sirého; ale ty, Hospodine, přijmi mě! Neníť, kto by mi spomohl, kromě tebe, Hospo- dine! V množství tvého milosrdenství uložil sem náději svú, v tě samého. Prosím tebe, muoj milý Pane, zpósob také muoj život k své svaté milosti a známu učiň cestu mú, v níž bych chodil, neb ty si Buoh muoj a tě věčně chváliti budu, Otče, Synu i Duše svatý! Amen. 10 25 164a 5 163b 30 347
LXXII TUTO BARLAAM V MODLITBĚ JSA UMŘEL JEST A hned zdvih oči svoji Barlaam i ruce k nebi, Hospodinu řka modle se: „Pane Bože, děkujiť tobě, že s' na mě vzezřel svú milostí a dal s' mi i pomohl s' ] mi, abych u vieře cierkve tvé svaté a v cestě tvých přikázaní mohl dokonati běh života mého! A již, Hospodine, odpusť má prohříšení a zapomeň mých hřiechuov, což sem se jich kdy dopustil vědomě i ne- vědomě. Prosím tebe, Hospodine, ostřichaj tohoto slúhy tvého, o němž si chtěl, abych měl péči. Vyjmi jej a vyprosť ze všeho pokušení, (z)e všech osidl, ješto jich starý nepřietel náš nepřestává léceti. Sešli dar milosti Ducha svatého a po- silni jeho proti nevidomým nepřáteluom, ať zaslúží vítěz- ství a ať korunu věčnú bude mieti! Potom objav Jozafata, dávaje jemu požehnání jako otec 15 synu, a požehnav se znamením svatého kříže, zavolal hla- sem velikým řka: „Bože, Otče nebeský, v tvoji ruce porú- čím duši mú!“, a ihned jest skonal a duši pustil. Tehda Jozafat s pláčem nábožně pochoval tělo Barlaa- movo; a tu klekl Jozafat i poče se modliti ku Pánu Bohuřka: 20 „Hospodine, Bože muoj, uslyš modlitbu mú! Jižť volám k tobě samému: Budiž mi milostiv, neb tebe hledám v ce- lém srdci svém! Neodvracuj své tváři ote mne! Neb otec muoj i matka má ostavili sú mě sirého; ale ty, Hospodine, přijmi mě! Neníť, kto by mi spomohl, kromě tebe, Hospo- dine! V množství tvého milosrdenství uložil sem náději svú, v tě samého. Prosím tebe, muoj milý Pane, zpósob také muoj život k své svaté milosti a známu učiň cestu mú, v níž bych chodil, neb ty si Buoh muoj a tě věčně chváliti budu, Otče, Synu i Duše svatý! Amen. 10 25 164a 5 163b 30 347
Strana 348
LXXIII TUTO STOJÍ, KTERAK JOZAFAT PO SMRTI BARLAAMOVĚ BYL NA TÉ PUŠTI XV LE(T) A POTOM TAKÉ UMŘEL 164b 10 15 20 Potom Jozafat byl na tom místě XV let po smrti Bar- laamově a tíže sobě činil v utrpení nežli za Barlaama. A byl jest ve XXX letech, když vyšel na púšť z svého království, a XL let byl na púšti, nepochybuje v službě Boží, a pravého úmysla svého byl a tak slúžil Pánu Bohu. Potom se rozne- mohl a tak v té nemoci skonal. A jeden pústevník, Duchem svatým zvěděv, přišel a to svaté tělo pochoval vedlé těla Barlaamova. A potom, vzav ten pústevník napomenutí u vidění, aby šel k tomu králi Barachiášovi, jenž mu byl Jozafat království poručil, i pověděl jemu smrt Jozafatovu a to vše, kterak se dálo. A král Barachiáš, uslyšev to, slavně jel tam s kněžími a s jinými lidmi; i vzal obě svaté těle a přinesechu je do toho města, kdež bieše Avennir, otec jeho, Jozafata krále(m) (u)stavil, i tu obě ta svatá těla pochoval v jednom hrobě. A Pán Buoh všemohúcí mnoho divuov činil svú milostí skrze jich těla svatá. Jemuž buď čest a chvála na věky věkuov! Amen. A tak jest konec těmto knížkám léta od narození Pána našeho Jezu Krista tisícieho čtyrstého LXIX°. 348
LXXIII TUTO STOJÍ, KTERAK JOZAFAT PO SMRTI BARLAAMOVĚ BYL NA TÉ PUŠTI XV LE(T) A POTOM TAKÉ UMŘEL 164b 10 15 20 Potom Jozafat byl na tom místě XV let po smrti Bar- laamově a tíže sobě činil v utrpení nežli za Barlaama. A byl jest ve XXX letech, když vyšel na púšť z svého království, a XL let byl na púšti, nepochybuje v službě Boží, a pravého úmysla svého byl a tak slúžil Pánu Bohu. Potom se rozne- mohl a tak v té nemoci skonal. A jeden pústevník, Duchem svatým zvěděv, přišel a to svaté tělo pochoval vedlé těla Barlaamova. A potom, vzav ten pústevník napomenutí u vidění, aby šel k tomu králi Barachiášovi, jenž mu byl Jozafat království poručil, i pověděl jemu smrt Jozafatovu a to vše, kterak se dálo. A král Barachiáš, uslyšev to, slavně jel tam s kněžími a s jinými lidmi; i vzal obě svaté těle a přinesechu je do toho města, kdež bieše Avennir, otec jeho, Jozafata krále(m) (u)stavil, i tu obě ta svatá těla pochoval v jednom hrobě. A Pán Buoh všemohúcí mnoho divuov činil svú milostí skrze jich těla svatá. Jemuž buď čest a chvála na věky věkuov! Amen. A tak jest konec těmto knížkám léta od narození Pána našeho Jezu Krista tisícieho čtyrstého LXIX°. 348
Strana 349
KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ
KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ
Strana 350
Strana 351
POČÍNAJÍ SE KNIEŽKY O ŠAŠIECH A CO HRA ŠACHOVÁ UKAZUJE A UČÍ NEBOLI CO ZNAMENÁVÁ 290a ČTIŽ MYSLIVĚ! ezi zlým, ješto jeho mnoho pohřiechu na 5 tomto světě, zlé jest, ktož netbá poznati, co příslušie k stavu jeho, co by jej ctna a řádna učinilo, a co Bohu i lidem mrzka a ohyzdna. Neb z toho i to zlé pochodí, že ti, ješto by ctně bydliti měli, budú Bohu i lidem ohyzdni, a když tehdyž dá Buoh na ně těžkú pomstu; neb jakožť mocný Pán Bóh a spravedlivý dobrého nenechá bez od- platy, takť nemine pokutú ijednoho zlého: máť se i mocným šeredným jich zlost a jich šeredstvo ohořičiti. Dieť Písmo, že mocným mocné nastanú múky. Přídeť na to, ješto rádi pochlebenstvie poslúcháte, ežť Bóh svú mocí urazí vy i s vašimi pochlebníky v túhu s hořem. A takť mní mnohý mocný, by v své i šeredně bydle, neřádně čině, nespravedlným nakládaje, byl velmi bezpečen, by se líbil lidem, že se drží takových šeredných, neřádných, nespravedlivých, ješto, falešně chtiec jeho požívati, jemu pochlebují. Ano die Písmo, že zlým, nešlechetným nenie pokoje; ani se móž neřádný v svém neřádu líbiti lidem, né i svýmť pochlebníkóm líb nebývá; pakliť se šeredný šeredným slíbí, všichniť spolu šeredni budú. Protož dieť 25 mistr Seneka: „Vesel tiem budu, když se zlým nelíbíš, a 10 15 20 351
POČÍNAJÍ SE KNIEŽKY O ŠAŠIECH A CO HRA ŠACHOVÁ UKAZUJE A UČÍ NEBOLI CO ZNAMENÁVÁ 290a ČTIŽ MYSLIVĚ! ezi zlým, ješto jeho mnoho pohřiechu na 5 tomto světě, zlé jest, ktož netbá poznati, co příslušie k stavu jeho, co by jej ctna a řádna učinilo, a co Bohu i lidem mrzka a ohyzdna. Neb z toho i to zlé pochodí, že ti, ješto by ctně bydliti měli, budú Bohu i lidem ohyzdni, a když tehdyž dá Buoh na ně těžkú pomstu; neb jakožť mocný Pán Bóh a spravedlivý dobrého nenechá bez od- platy, takť nemine pokutú ijednoho zlého: máť se i mocným šeredným jich zlost a jich šeredstvo ohořičiti. Dieť Písmo, že mocným mocné nastanú múky. Přídeť na to, ješto rádi pochlebenstvie poslúcháte, ežť Bóh svú mocí urazí vy i s vašimi pochlebníky v túhu s hořem. A takť mní mnohý mocný, by v své i šeredně bydle, neřádně čině, nespravedlným nakládaje, byl velmi bezpečen, by se líbil lidem, že se drží takových šeredných, neřádných, nespravedlivých, ješto, falešně chtiec jeho požívati, jemu pochlebují. Ano die Písmo, že zlým, nešlechetným nenie pokoje; ani se móž neřádný v svém neřádu líbiti lidem, né i svýmť pochlebníkóm líb nebývá; pakliť se šeredný šeredným slíbí, všichniť spolu šeredni budú. Protož dieť 25 mistr Seneka: „Vesel tiem budu, když se zlým nelíbíš, a 10 15 20 351
Strana 352
290b kdyžť zlí o tobě mluviti budú, važ to sobě za chválu.“ Ale čest a chvála od dobrých slušie na mocné. Neb počátek jest to Božie pomsty nad šeredným, že zlé pověsti poběhnú 30 o něm, múdrým omrzie; a počátek dobrým odplaty od Pána Boha, když o nich dobré slovo poběhne, a múdrým lidem míli budú a spravedlivú čest mieti budú. Toť jest zpósobem Božím, že Písmo zlost a šeredstvo ně- kterých praví a druhých šlechetnost, aby i v budúciech 35 časiech o zlých byly zlé pověsti a dobré o dobrých. Neb z toho všeho, co jest na tomto světě, nenie lepšieho než v spravedlivé cti jméno dobré, a když na protivnú věc pro- tivné slušie, tehdy veliké ] zlé na tomto světě svú závinú hanebné po sobě slovo ostavie. Protož i pohanští mudrci táhli lid od neřádu k šlechetnostem a pravdy hledali v šlechetnostech. Ale té jich práce plný úžitek, že jsú stáli po tom, aby k šlechetnostem od neřádóv táhli lidi, teprv nám křesťanóm schován jest, neb tam teprv v onom světu plný úžitek mieti budem z šlechetností skrze Pána našeho Jezu Krista, a také nešlechetnostem tam jsú plné múky připraveny. Protož majíť i křesťané státi po lidských šlechetnostech, o nichž sú staří mluvili mudrci, i po té cti, ješto má zde býti takým zdejším šlechetnostem, k věčnému životu užívajíc, a po zdejší necti vystřiehati se věčné necti. A tak tyto knichy o šašiech napomínajíť některé světské stavy, aby se táhli od neřáduov k šlechetnostem, majíc u pa- měti svých stavóv úloh. A jsú ve tři strany kromě této přé- mluvy toho, ješto je česky položil, rozděleny: prvá bude o tom, kde jest a proč jest a kým jest šachová hra vymyšle- 55 na; druhá o tom, co postava šachovničie neb šachóv miení; třetie, proč každý šach tak má seděti a tak má jezditi, jakož vídáte v šachové hře. A s tiem budú konány kniežky, co to znamenává, že najposledy všecky šachy v pytlík zberú, a múdří málo slyšiece mohú se většieho domysliti. 40 45 50 352
290b kdyžť zlí o tobě mluviti budú, važ to sobě za chválu.“ Ale čest a chvála od dobrých slušie na mocné. Neb počátek jest to Božie pomsty nad šeredným, že zlé pověsti poběhnú 30 o něm, múdrým omrzie; a počátek dobrým odplaty od Pána Boha, když o nich dobré slovo poběhne, a múdrým lidem míli budú a spravedlivú čest mieti budú. Toť jest zpósobem Božím, že Písmo zlost a šeredstvo ně- kterých praví a druhých šlechetnost, aby i v budúciech 35 časiech o zlých byly zlé pověsti a dobré o dobrých. Neb z toho všeho, co jest na tomto světě, nenie lepšieho než v spravedlivé cti jméno dobré, a když na protivnú věc pro- tivné slušie, tehdy veliké ] zlé na tomto světě svú závinú hanebné po sobě slovo ostavie. Protož i pohanští mudrci táhli lid od neřádu k šlechetnostem a pravdy hledali v šlechetnostech. Ale té jich práce plný úžitek, že jsú stáli po tom, aby k šlechetnostem od neřádóv táhli lidi, teprv nám křesťanóm schován jest, neb tam teprv v onom světu plný úžitek mieti budem z šlechetností skrze Pána našeho Jezu Krista, a také nešlechetnostem tam jsú plné múky připraveny. Protož majíť i křesťané státi po lidských šlechetnostech, o nichž sú staří mluvili mudrci, i po té cti, ješto má zde býti takým zdejším šlechetnostem, k věčnému životu užívajíc, a po zdejší necti vystřiehati se věčné necti. A tak tyto knichy o šašiech napomínajíť některé světské stavy, aby se táhli od neřáduov k šlechetnostem, majíc u pa- měti svých stavóv úloh. A jsú ve tři strany kromě této přé- mluvy toho, ješto je česky položil, rozděleny: prvá bude o tom, kde jest a proč jest a kým jest šachová hra vymyšle- 55 na; druhá o tom, co postava šachovničie neb šachóv miení; třetie, proč každý šach tak má seděti a tak má jezditi, jakož vídáte v šachové hře. A s tiem budú konány kniežky, co to znamenává, že najposledy všecky šachy v pytlík zberú, a múdří málo slyšiece mohú se většieho domysliti. 40 45 50 352
Strana 353
PROČ JEST HRA V ŠACHY VYMYŠLENA? Byl jeden v království Babylonském slovútný král, ale nedobrým slovútenstvím, neb viece jest byl slovúten svým neřádem nežli tiem, že jest králem byl velikého královstvie. Avšak i v tom svém neřádu tiem slovútnějí byl, že jest měl veliké královstvie pořiediti, a to skrze něho bylo obmeškáno. Byl syn onoho krále Nabochodonozora velikého. Ten král nemúdrý mezi jinými neřádnými svými činy, když byl umřel otec jeho, kázal jej na mnoho kusóv rozsekati a su- póm poróznu rozmetati, péči o to maje, by byl neožil ještě a nedal jemu kralovati, a řka: „An dřieve byl volem, trávu jedl, však opět byl člověkem a kraloval. Ale když snědúc supové rozletie se, nesletieť se opět zase spolu, aby ožil, a já bezpečně budu kralovati. O tomť pravie ty kniehy, ješto Scolastica historia slovú. 15 Takto pravie, že jeden, jehož král Nabochodonozor u vě- zení držal z lidu židovského, byl poradil jemu to. A mohlť jest ten chtieti v tom se jemu jako neprieteli posmievati. Aj, toť jest nemúdrost, od nepřietele radu bráti! Nedivte se bláznovství tomu: bohatý, v úmysle neřádný, podo- benť jest zabylému, a často bývá po múdrém otci nemúd- rý syn. Bylť jest Šalomún velmi múdrý, však syna nemúdrého po sobě ostavil králem, skrze něhož pak krá- lovstvo bylo roztrženo. Takéž i král Nabuchodonozor múdrý jsa, však syna nemúdrého po sobě měl, a čtem, 25 že jeho u vězení držal, chtě jeho zkázati, aby múdr byl. 10 20 291a 23 Knížky o hře šachové 353
PROČ JEST HRA V ŠACHY VYMYŠLENA? Byl jeden v království Babylonském slovútný král, ale nedobrým slovútenstvím, neb viece jest byl slovúten svým neřádem nežli tiem, že jest králem byl velikého královstvie. Avšak i v tom svém neřádu tiem slovútnějí byl, že jest měl veliké královstvie pořiediti, a to skrze něho bylo obmeškáno. Byl syn onoho krále Nabochodonozora velikého. Ten král nemúdrý mezi jinými neřádnými svými činy, když byl umřel otec jeho, kázal jej na mnoho kusóv rozsekati a su- póm poróznu rozmetati, péči o to maje, by byl neožil ještě a nedal jemu kralovati, a řka: „An dřieve byl volem, trávu jedl, však opět byl člověkem a kraloval. Ale když snědúc supové rozletie se, nesletieť se opět zase spolu, aby ožil, a já bezpečně budu kralovati. O tomť pravie ty kniehy, ješto Scolastica historia slovú. 15 Takto pravie, že jeden, jehož král Nabochodonozor u vě- zení držal z lidu židovského, byl poradil jemu to. A mohlť jest ten chtieti v tom se jemu jako neprieteli posmievati. Aj, toť jest nemúdrost, od nepřietele radu bráti! Nedivte se bláznovství tomu: bohatý, v úmysle neřádný, podo- benť jest zabylému, a často bývá po múdrém otci nemúd- rý syn. Bylť jest Šalomún velmi múdrý, však syna nemúdrého po sobě ostavil králem, skrze něhož pak krá- lovstvo bylo roztrženo. Takéž i král Nabuchodonozor múdrý jsa, však syna nemúdrého po sobě měl, a čtem, 25 že jeho u vězení držal, chtě jeho zkázati, aby múdr byl. 10 20 291a 23 Knížky o hře šachové 353
Strana 354
291b A když pak vzal moc královú, ukázal jako nemúdrý svú nemúdrost, pomstil sebe i nad otcem, že jej múdra 30 chtěl otec učiniti a vězením pokázati, bláznovstvie v něm čije. Ale takť jest, jakož die Písmo: „Pokáraj múdrého, budeť tě milovati; ale pokáráš-li blázna, nenecháť, byť se nepo- mstil.“ A řekl jsem dřieve: Bohatý mocný, v úmyslech ne- 35 řádný, podobenť jest zabylému. A zda i ještě toho před sebú nevídáme, a čtem v písmě, kterak jest Nero ciesař blázni- vých a neřádných byl obyčejóv, že moc měl a zbožie bez múdrosti, až však postihlo jej bláznovstvie jeho? Takéž i tento král babylonský mnoho měl zlých a neřádných oby- čejóv, jediné že dřevním zpósobem otce jeho podržalo se chvilku královstvie, ale ne jím. Pak skóro za Baltazara Perští a Medští přemohli je, jakož Danielovy knihy o tom pravie. A snad počalť se úklad o to královstvo za toho krále ne- múdrého, ješto jest pak za Baltazara přemoženo. Neb tak 45 veliká věc ne ihned se skoná, jakžť se počne. I pravíť to latinská kniha o tom tak neřádném králi, že všichni zemené múdřejší i větší rodem v tom království tesklili sobě s neřádnými obyčeji svého krále. A pak nechtěl, by kto z čeho pokáral jeho; mnohé I múdré zahuboval, 50 když s ním mluvili z nehodných jeho obyčejóv. Cte se, že otec jeho byl také jednú zbíti kázal všecky své mudrce, že neuměli jemu snu pověděti a vyložiti, ješto se jemu zdál v noci, a byl jeho zapomanul. A tak tento král nemúdrý také často zbíjal múdré; neb často děti otcova bláznov- 55 stvie spieše se přijmú než múdrosti a budú řieci: „Ano mój otec popíjal se a toto neb toto za mladu činil," i bude se pak sám zapájeti, zře a pomně na to, že se jest někdy podpíjel otec jeho. A tak i o jiném neřádu. Ale by řekl: „V tomto múdří chválé otce mého, a tohoto do něho nechválili, toho 60 já nechám, co jest jemu neslušalo, a toho se přijmu, co jest v něm chváleno?“ Tak i král tento netbal toho, že smyslně 40 354
291b A když pak vzal moc královú, ukázal jako nemúdrý svú nemúdrost, pomstil sebe i nad otcem, že jej múdra 30 chtěl otec učiniti a vězením pokázati, bláznovstvie v něm čije. Ale takť jest, jakož die Písmo: „Pokáraj múdrého, budeť tě milovati; ale pokáráš-li blázna, nenecháť, byť se nepo- mstil.“ A řekl jsem dřieve: Bohatý mocný, v úmyslech ne- 35 řádný, podobenť jest zabylému. A zda i ještě toho před sebú nevídáme, a čtem v písmě, kterak jest Nero ciesař blázni- vých a neřádných byl obyčejóv, že moc měl a zbožie bez múdrosti, až však postihlo jej bláznovstvie jeho? Takéž i tento král babylonský mnoho měl zlých a neřádných oby- čejóv, jediné že dřevním zpósobem otce jeho podržalo se chvilku královstvie, ale ne jím. Pak skóro za Baltazara Perští a Medští přemohli je, jakož Danielovy knihy o tom pravie. A snad počalť se úklad o to královstvo za toho krále ne- múdrého, ješto jest pak za Baltazara přemoženo. Neb tak 45 veliká věc ne ihned se skoná, jakžť se počne. I pravíť to latinská kniha o tom tak neřádném králi, že všichni zemené múdřejší i větší rodem v tom království tesklili sobě s neřádnými obyčeji svého krále. A pak nechtěl, by kto z čeho pokáral jeho; mnohé I múdré zahuboval, 50 když s ním mluvili z nehodných jeho obyčejóv. Cte se, že otec jeho byl také jednú zbíti kázal všecky své mudrce, že neuměli jemu snu pověděti a vyložiti, ješto se jemu zdál v noci, a byl jeho zapomanul. A tak tento král nemúdrý také často zbíjal múdré; neb často děti otcova bláznov- 55 stvie spieše se přijmú než múdrosti a budú řieci: „Ano mój otec popíjal se a toto neb toto za mladu činil," i bude se pak sám zapájeti, zře a pomně na to, že se jest někdy podpíjel otec jeho. A tak i o jiném neřádu. Ale by řekl: „V tomto múdří chválé otce mého, a tohoto do něho nechválili, toho 60 já nechám, co jest jemu neslušalo, a toho se přijmu, co jest v něm chváleno?“ Tak i král tento netbal toho, že smyslně 40 354
Strana 355
kraloval otec jeho, ale to uchytil, že byl kázal své mudrce zbíti, avšak byl toho nedokonal, dal se v tom Danielovi přemoci, ale tento mnohé zbíjal, jakž který múdrý mluvil jemu z neřádu jeho. 65 355
kraloval otec jeho, ale to uchytil, že byl kázal své mudrce zbíti, avšak byl toho nedokonal, dal se v tom Danielovi přemoci, ale tento mnohé zbíjal, jakž který múdrý mluvil jemu z neřádu jeho. 65 355
Strana 356
I byl z těch mudrcóv jeden, jménem kaldejským Kserses a po řecku Philometer; to vznie po česku jako „milovník řádu“. A to jest ukázal, že jest byl hoden jména toho a cti múdrých, neb nežli by mlčal, nic neřka králi, vida tak sú- ženu pravdu, smrti se vážil, nechtěl nespravedlivě cti jména mieti a bydla dobrého v králových sieniech, aby aspoň mlčením pochleboval. Neb ktož v neřádu mocnému po- chlebuje, záhubce jest obecného dobrého a zrádce i toho, jemuž v neřádu jeho pochlebuje. Neb vždyť přijde kdys tehdys na to, že se každému neřád jeho ohořčí. I hyzdíť s právem písmo pochlebníky. Čte se také o jiném mudrci, že radějí chudě živ byl, než by u králova dvora měl dobré bydlo. A tak uzří jeho druhý mudřec, ješto byl u králova dvora, ano tento, ješto nechtěl u dvora býti, vaří sobě někaké zelíčko. I die jemu: „By ty chtěl králi pochlebovati, nepral by ty zelíčka toho.“ A on jemu odpovie: „By ty chtěl zelíčko jiesti, ty by králi ne- pochleboval." A tak onen mudřec Philometer nechtěl darmo cti a bydla 292a 20 u dvora ] mieti, nechtěl, by řekli: „Mlčením králi pochle- buje.“ I smrti se vážil, chtě dosti učiniti úřadu svému, a žá- daje cti a chvály králi svému a dobrého obecného, a to věda, že to prvé nemóže býti, jedno ač by král ostal neřádu a při- jal se múdré opatrnosti, smiernosti, statečné veliké mysli 25 a spravedlnosti a jiných také šlechetností, v nichž by byl líb Bohu i lidem. Ale vida ten mudřec velikú ukrutnost krále toho, pokusil se, aby užil smysla svého a své vtipnosti. Vymyslil šachy, 10 15 5 356
I byl z těch mudrcóv jeden, jménem kaldejským Kserses a po řecku Philometer; to vznie po česku jako „milovník řádu“. A to jest ukázal, že jest byl hoden jména toho a cti múdrých, neb nežli by mlčal, nic neřka králi, vida tak sú- ženu pravdu, smrti se vážil, nechtěl nespravedlivě cti jména mieti a bydla dobrého v králových sieniech, aby aspoň mlčením pochleboval. Neb ktož v neřádu mocnému po- chlebuje, záhubce jest obecného dobrého a zrádce i toho, jemuž v neřádu jeho pochlebuje. Neb vždyť přijde kdys tehdys na to, že se každému neřád jeho ohořčí. I hyzdíť s právem písmo pochlebníky. Čte se také o jiném mudrci, že radějí chudě živ byl, než by u králova dvora měl dobré bydlo. A tak uzří jeho druhý mudřec, ješto byl u králova dvora, ano tento, ješto nechtěl u dvora býti, vaří sobě někaké zelíčko. I die jemu: „By ty chtěl králi pochlebovati, nepral by ty zelíčka toho.“ A on jemu odpovie: „By ty chtěl zelíčko jiesti, ty by králi ne- pochleboval." A tak onen mudřec Philometer nechtěl darmo cti a bydla 292a 20 u dvora ] mieti, nechtěl, by řekli: „Mlčením králi pochle- buje.“ I smrti se vážil, chtě dosti učiniti úřadu svému, a žá- daje cti a chvály králi svému a dobrého obecného, a to věda, že to prvé nemóže býti, jedno ač by král ostal neřádu a při- jal se múdré opatrnosti, smiernosti, statečné veliké mysli 25 a spravedlnosti a jiných také šlechetností, v nichž by byl líb Bohu i lidem. Ale vida ten mudřec velikú ukrutnost krále toho, pokusil se, aby užil smysla svého a své vtipnosti. Vymyslil šachy, 10 15 5 356
Strana 357
aby mohl v podobné příčině mluviti králi, co slušie jemu a co neslušie, jaký má pořád v království býti, kterak tě ne- 30 jedno jedněch, ale všech menších i věčích v království třeba, kterak slušie všecky obmysliti, všech brániti, všech ostřie- hati, kak někdy malý veliké vystřeže škody a veliký, silný móž zajíti bez múdrosti; kak často ztratí se pro malú věc veliká, kak toho mnohokrát bývá, že někto hlédaje, aby dru- hému učinil škodu, nebude-li opatren, brzo se sám obmešká. A to vše i mnoho jiného má hra šachová v svém obmysle. Protož ten mudřec to tak mysle, aby mohl o ty věci po- dobně mluviti před králem, šachy vymyslil, jako by to kra- tochvíli učinil prázdným, jakž se všeliko i k tomu hodie. 40 Neb prázdnost, v níž múdrosti nehlédá člověk, smrt jest a pohřeb člověka živého, ješto mátě jest hřiechóm a mace- cha šlechetnostem. Prázdnost učiní, že sám sobě člověk bude těžek. Protož, aby prázdní všie věci nebyli prázdni a po- čestnú kratochvílí zahnali tesknost, hodie se i k tomu ša- 45 chové, i každá hra počestnější jest k kratochvíli, kteráž viece záleží na rozumu než na štěstí. Protož, že jest vtipná hra šachová, hra počestná jest. Ale vše jest vhod dobro; jeliž se potřebným věcem dosti stane, tehdy móž takovými krato- chvílemi prázdný spomoci své tesknosti. A tak Philometer ten mudřec, jako by svú vtipnost uka- zoval, prázdným hledaje kratochvíle, šachy jest vymyslil. A v tom přikryl ten svój úmysl, aby krále k řádu napomí- nal ] asa oklikem z nedojiepie, když nechce upřiemého sly- šeti naučenie. Neb tak jest té hry obyčej, že, ktož hrají, vždy 55 cos buď hovořie proti sobě, jako kakés úklady kladúc. I vy- myslil to tak ten mudřec, aby asa hraje před králem v šachy mluvil také potřebné věci: čím hynú královstva a čím se držie. Ale ještoť druzí řkú, by ta hra byla před Trojí nalezena. 60 Šachové najprvét jsú od Kaldejských do Rekóv přišli, ale té hry najvěčší obyčej Rekové před Trojí vzeli. 35 50 292b 357
aby mohl v podobné příčině mluviti králi, co slušie jemu a co neslušie, jaký má pořád v království býti, kterak tě ne- 30 jedno jedněch, ale všech menších i věčích v království třeba, kterak slušie všecky obmysliti, všech brániti, všech ostřie- hati, kak někdy malý veliké vystřeže škody a veliký, silný móž zajíti bez múdrosti; kak často ztratí se pro malú věc veliká, kak toho mnohokrát bývá, že někto hlédaje, aby dru- hému učinil škodu, nebude-li opatren, brzo se sám obmešká. A to vše i mnoho jiného má hra šachová v svém obmysle. Protož ten mudřec to tak mysle, aby mohl o ty věci po- dobně mluviti před králem, šachy vymyslil, jako by to kra- tochvíli učinil prázdným, jakž se všeliko i k tomu hodie. 40 Neb prázdnost, v níž múdrosti nehlédá člověk, smrt jest a pohřeb člověka živého, ješto mátě jest hřiechóm a mace- cha šlechetnostem. Prázdnost učiní, že sám sobě člověk bude těžek. Protož, aby prázdní všie věci nebyli prázdni a po- čestnú kratochvílí zahnali tesknost, hodie se i k tomu ša- 45 chové, i každá hra počestnější jest k kratochvíli, kteráž viece záleží na rozumu než na štěstí. Protož, že jest vtipná hra šachová, hra počestná jest. Ale vše jest vhod dobro; jeliž se potřebným věcem dosti stane, tehdy móž takovými krato- chvílemi prázdný spomoci své tesknosti. A tak Philometer ten mudřec, jako by svú vtipnost uka- zoval, prázdným hledaje kratochvíle, šachy jest vymyslil. A v tom přikryl ten svój úmysl, aby krále k řádu napomí- nal ] asa oklikem z nedojiepie, když nechce upřiemého sly- šeti naučenie. Neb tak jest té hry obyčej, že, ktož hrají, vždy 55 cos buď hovořie proti sobě, jako kakés úklady kladúc. I vy- myslil to tak ten mudřec, aby asa hraje před králem v šachy mluvil také potřebné věci: čím hynú královstva a čím se držie. Ale ještoť druzí řkú, by ta hra byla před Trojí nalezena. 60 Šachové najprvét jsú od Kaldejských do Rekóv přišli, ale té hry najvěčší obyčej Rekové před Trojí vzeli. 35 50 292b 357
Strana 358
TO JIŽ O ŠAŠIECH 5 10 15 20 Učinil byl ten kaldejský mudřec šachovnici a šachy v obrázky: krále, královú, kmeti zemské, jimž my popi řie- káme, rytieře královy, zemské úředníky, ješto u nás rochové slovú, a piešky, ješto osmer lid obecný v zemi znamenávají. A každému šachu dal miesto jeho a kak by který jezdil, jakož potom uslyšíte. A když hrál s kniežaty a s dvořany krále toho ten mudřec, ano se jim hra velmi líbí, až i sám král vzechtě, aby té hře naučil jeho. A ten mudřec odmlúva pravě, že by se snad stesklo jemu vše slyšeti, co jest třeba k tomu obmyslu, ktož by chtěl uměti dobře hráti v tu hru. A král vece, že chce jako najmenší vše slyšeti, a i před hněvem svým jeho ubez- peči. A on, jakž vtipný byl a dómyslný, učil hře krále, táhna múdře k úmyslu svému, ukazuje, kaký má býti pořád v království dobře zpořiezeném. Pak-li bude v tomto neb v tomto obmeškáno skrze to, toto je potká neb toto. Takéžť jest i ve jhře této: bude-li toto takto a toto takto přivedeno, ktož to z své strany lépe obmyslí, skrze to bude lepší mieti. A tak táhl povolně k múdrosti ten mudřec krále toho věda, že — jakož die mistr Seneka — tak jest soběvolna mysl člo- věčie, že mnohokrát spieše dá se povolností přivésti než ukrutností přitáhnúti; a v komž ni se ni ono nebude platno, co jiného, než takému jest zahynúti. A s tiem jest konec prvé strany kniežek těchto. 25 358
TO JIŽ O ŠAŠIECH 5 10 15 20 Učinil byl ten kaldejský mudřec šachovnici a šachy v obrázky: krále, královú, kmeti zemské, jimž my popi řie- káme, rytieře královy, zemské úředníky, ješto u nás rochové slovú, a piešky, ješto osmer lid obecný v zemi znamenávají. A každému šachu dal miesto jeho a kak by který jezdil, jakož potom uslyšíte. A když hrál s kniežaty a s dvořany krále toho ten mudřec, ano se jim hra velmi líbí, až i sám král vzechtě, aby té hře naučil jeho. A ten mudřec odmlúva pravě, že by se snad stesklo jemu vše slyšeti, co jest třeba k tomu obmyslu, ktož by chtěl uměti dobře hráti v tu hru. A král vece, že chce jako najmenší vše slyšeti, a i před hněvem svým jeho ubez- peči. A on, jakž vtipný byl a dómyslný, učil hře krále, táhna múdře k úmyslu svému, ukazuje, kaký má býti pořád v království dobře zpořiezeném. Pak-li bude v tomto neb v tomto obmeškáno skrze to, toto je potká neb toto. Takéžť jest i ve jhře této: bude-li toto takto a toto takto přivedeno, ktož to z své strany lépe obmyslí, skrze to bude lepší mieti. A tak táhl povolně k múdrosti ten mudřec krále toho věda, že — jakož die mistr Seneka — tak jest soběvolna mysl člo- věčie, že mnohokrát spieše dá se povolností přivésti než ukrutností přitáhnúti; a v komž ni se ni ono nebude platno, co jiného, než takému jest zahynúti. A s tiem jest konec prvé strany kniežek těchto. 25 358
Strana 359
DRUHÁ STRANA TĚCHTO KNIEŽEK UKAZUJE, CO POSTAVA KTERÉHO ŠACHU ZNAMENÁVÁ A najprvé řku o šachovnici. Mudřec onen mienil jest Babylon, to veliké město, šachovnicí a zed obrubú, ješto ten počet polí znamenává, ješto sú podlé obruby měrú té zdi. Ale já řku, že i vešken svět móž těmi všemi polmi v šachov- nici znamenán býti. Neb vezmeš-li počet jedniem haléřem, počna na prvém poli, a budeš čísti pravým ryčartem, vždy na každé pole obapol viece polože, na druhé dva, na třetie čtyř, na čtvrté osm a tak vždy obapol viece, až by i došel poslednieho, takť by tu mnoho vyšlo peněz, žeť se nezdá podobno k pravdě. Né, by jediným hrachovým zrnem počal ten počet klásti od pole prvého, než by tak přeběhl všecka pole v šachovnici, sám to převrz, mohl-li by tolik zbožie 15 mieti, aby mohl hrachu tolik zaplatiti! To pak, že je šachovnice čtveroúhlá a opět se dělí ve čtyři strany čtveroúhlé, znamenává, že najvětšie královstvo neb panstvo střiedmé neb najmenšie hospodářstvie, má-li trváti v svém pořádu, má mieti jako rovné úhly čtyři ony čtyři šlechetnosti, jimiž má ve všem pořád býti, a bez nich čím věčšie věc bude, tiem zbořenie bude většie. Jedna jest roz- šafná opatrnost, druhá smiernost, třetie síla mysli statečné, čtvrtá spravedlnost. Každé královstvo, každé panstvo, kaž- dé hospodářstvo, ač i malé, má na ty čtyři úhly změřeno 25 býti: aby opatrnost byla smierná, v silné mysli a spraved- livá; spravedlnost opatrná, smierná a v silné mysli, sta- 5 293a 10 20 359
DRUHÁ STRANA TĚCHTO KNIEŽEK UKAZUJE, CO POSTAVA KTERÉHO ŠACHU ZNAMENÁVÁ A najprvé řku o šachovnici. Mudřec onen mienil jest Babylon, to veliké město, šachovnicí a zed obrubú, ješto ten počet polí znamenává, ješto sú podlé obruby měrú té zdi. Ale já řku, že i vešken svět móž těmi všemi polmi v šachov- nici znamenán býti. Neb vezmeš-li počet jedniem haléřem, počna na prvém poli, a budeš čísti pravým ryčartem, vždy na každé pole obapol viece polože, na druhé dva, na třetie čtyř, na čtvrté osm a tak vždy obapol viece, až by i došel poslednieho, takť by tu mnoho vyšlo peněz, žeť se nezdá podobno k pravdě. Né, by jediným hrachovým zrnem počal ten počet klásti od pole prvého, než by tak přeběhl všecka pole v šachovnici, sám to převrz, mohl-li by tolik zbožie 15 mieti, aby mohl hrachu tolik zaplatiti! To pak, že je šachovnice čtveroúhlá a opět se dělí ve čtyři strany čtveroúhlé, znamenává, že najvětšie královstvo neb panstvo střiedmé neb najmenšie hospodářstvie, má-li trváti v svém pořádu, má mieti jako rovné úhly čtyři ony čtyři šlechetnosti, jimiž má ve všem pořád býti, a bez nich čím věčšie věc bude, tiem zbořenie bude většie. Jedna jest roz- šafná opatrnost, druhá smiernost, třetie síla mysli statečné, čtvrtá spravedlnost. Každé královstvo, každé panstvo, kaž- dé hospodářstvo, ač i malé, má na ty čtyři úhly změřeno 25 býti: aby opatrnost byla smierná, v silné mysli a spraved- livá; spravedlnost opatrná, smierná a v silné mysli, sta- 5 293a 10 20 359
Strana 360
293b tečná; silná mysl spravedlná, opatrná a smierná; a smier- nost opatrná, silná a spravedlná, aby nikteréž z druhých tří 30 miery nevycházelo. A v kterémž královstvu bude pořád těch čtyř úhlóv, jakož z kamene ve čtyři úhly tesaného pevná zed bývá, takéž pevné bude to královstvo; ale ač v čem z toho ujma bude a nerovnost, dotud v sobě tléti bude a hy- núti, ažť najposléz zboře se i padne. A lidé ten pád vidúc, vzviklí hlavami a kaks zahvíždíc vzdivie se pádu tomu řkúc: „A, kak jest sešla veliká věc! Kak tito a tito řádně to krá- lovstvo aneb to panstvo pósobiechu, kak jest skrze toho ne- opatrnost neb nesmiernost neb hubenstvo ] neb nesprave- dlnost sešlo a zahynulo!“ A cožť řku králóm, tomu i páni menší i větší rozomějte; neb každého panstvo jest králov- stvo jeho. 35 40 360
293b tečná; silná mysl spravedlná, opatrná a smierná; a smier- nost opatrná, silná a spravedlná, aby nikteréž z druhých tří 30 miery nevycházelo. A v kterémž královstvu bude pořád těch čtyř úhlóv, jakož z kamene ve čtyři úhly tesaného pevná zed bývá, takéž pevné bude to královstvo; ale ač v čem z toho ujma bude a nerovnost, dotud v sobě tléti bude a hy- núti, ažť najposléz zboře se i padne. A lidé ten pád vidúc, vzviklí hlavami a kaks zahvíždíc vzdivie se pádu tomu řkúc: „A, kak jest sešla veliká věc! Kak tito a tito řádně to krá- lovstvo aneb to panstvo pósobiechu, kak jest skrze toho ne- opatrnost neb nesmiernost neb hubenstvo ] neb nesprave- dlnost sešlo a zahynulo!“ A cožť řku králóm, tomu i páni menší i větší rozomějte; neb každého panstvo jest králov- stvo jeho. 35 40 360
Strana 361
O KRÁLI ŠACHU Šacha krále byl udělal mudřec onen jako člověka v rúše krásném na stolici a v koruně, an drží jako vardu okrúhlú v ruce králové jabko a v druhé ruce huol upřiemú. A tak ten šach byl udělán najkráše a zřiedlen byl mimo všecky jiné. Neb i král člověk má zřiedlen býti mimo všecky jiné v své osobě. A když král jest tak zřiedlen mezi všemi, á, kak by měl toho pilen býti, aby nikdy i v jednom šeredství viděn nebyl, ale aby poznán byl ve všie ctnosti a šlechetnosti, aby všem míl byl a všichni žádali života jemu ve cti a v chvále! Má král, zře na královú vnější ozdobu, v úmysl vzieti, aby nejedno k oku tělesnému měl tu krásnú postavu a tu zřiedlnost; neb ta králová příprava ukazuje a učí krále, kaký by byl. Kaká útěcha postavu a znamenie dobrého mieti, a toho dobrého nemieti, ješto ta příprava a to zna- menie ukazuje!? Protož spatř král svú královú mimo jiné zřiedlnú přípravu a podlé toho také zřiedlen buď v šlechet- nostech a v dobrých mraviech, aby mohl spravedlivě mieti čest a chválu. To, že ten král, ješto šach sluje, by jako člověk, napomíná 20 krále, aby člověkem se pomněl a neměl hlúpé zvěři, němé tváři nerozomné obyčeje maje, ale aby užíval smyslu a ro- zumu člověčieho, krotě v sobě zvieřecie neřádné žádosti a dětinné obyčeje. E, kam král zajde, dá-li nad sebú ukrut- nosti, smilstvu, opilstvu a dětinné mysli panovati! Nebu- 25 de-li zpósobné mysli, kam jej od spravedlnosti zavedu jeho pochlebníci, stojiec po svém, aby jim i cizie dával, sirotčie 10 15 361
O KRÁLI ŠACHU Šacha krále byl udělal mudřec onen jako člověka v rúše krásném na stolici a v koruně, an drží jako vardu okrúhlú v ruce králové jabko a v druhé ruce huol upřiemú. A tak ten šach byl udělán najkráše a zřiedlen byl mimo všecky jiné. Neb i král člověk má zřiedlen býti mimo všecky jiné v své osobě. A když král jest tak zřiedlen mezi všemi, á, kak by měl toho pilen býti, aby nikdy i v jednom šeredství viděn nebyl, ale aby poznán byl ve všie ctnosti a šlechetnosti, aby všem míl byl a všichni žádali života jemu ve cti a v chvále! Má král, zře na královú vnější ozdobu, v úmysl vzieti, aby nejedno k oku tělesnému měl tu krásnú postavu a tu zřiedlnost; neb ta králová příprava ukazuje a učí krále, kaký by byl. Kaká útěcha postavu a znamenie dobrého mieti, a toho dobrého nemieti, ješto ta příprava a to zna- menie ukazuje!? Protož spatř král svú královú mimo jiné zřiedlnú přípravu a podlé toho také zřiedlen buď v šlechet- nostech a v dobrých mraviech, aby mohl spravedlivě mieti čest a chválu. To, že ten král, ješto šach sluje, by jako člověk, napomíná 20 krále, aby člověkem se pomněl a neměl hlúpé zvěři, němé tváři nerozomné obyčeje maje, ale aby užíval smyslu a ro- zumu člověčieho, krotě v sobě zvieřecie neřádné žádosti a dětinné obyčeje. E, kam král zajde, dá-li nad sebú ukrut- nosti, smilstvu, opilstvu a dětinné mysli panovati! Nebu- 25 de-li zpósobné mysli, kam jej od spravedlnosti zavedu jeho pochlebníci, stojiec po svém, aby jim i cizie dával, sirotčie 10 15 361
Strana 362
294a 35 50 55 a lidí prostých! I dieť Písmo: „Běda zemi, v kteréž král dietě jest a jejiež kniežata ráno jedie a stojie po opilstvu!" 30 Neb opilý ten jsa, ten nebude. Čtem, že jedna žena před ciesařem Filipem súd měla, a když ciesař odsúdil, od volala se od jeho súdu řkúc, že se odvolává od súdu ciesaře Filipa opilého k němu opět, až střiezev bude. Protož pomni se král člověkem, ne nedvědem ukrutným, ne zajiecem straši- vým, ne husí, ješto vždy k vaně, ne opicí všetečnú. A tak i o mnoho jiném. A nejednoť krále miením; každýť jest král v své čeledi a v svém panství, kakžkoli čím kto jest větší, tiem má pilnějí sebe v řádu býti, neb nehoda jeho mnohých bude nehoda. A když má se král člověkem pomnieti, viz, co jest 40 člověk! Člověk jest zvieře rozomné a smrtedlné, a jest tovařisky a přietelsky bytedlné zvieře. A svatý Jeronym rozkládá to, kak jest nedal Bóh rohóv člověku, ani nehtóv velikých aneb zubóv, jakož to jiné zvěři líté dal jest; ale smysl dal člověku, 45 aby smyslem nade vším mohl panovati. Protož král člověk svú rukú žádného neurážej, ano i ta včela, ješto jest za krále mezi jinými, nikdy nebode žehedlem, jako bodú jiné včely. Proč pak král člověk chce svú rukú bíti koho, a moha jinak toho popraviti? Že jest člověk smrtedlné zvieře, i král na to pomni, že má umřieti, a hlédaj Božie milosti, ať by Buoh dal pokoj v svém království onoho světa, a pilen buď činiti pravdu. Neb nelze j' duši odpočinúti, jediné v pravdě, a jelikož bude pro- tiven pravdě, s tolik bude v nepokoji. A že jest přieznivé a bytedlné i tovařiské zvieře člověk, die mistr Seneka: „Ačs' nad jiné povýšen, však přietele měj obera sobě, s nímž by jako sám s sebú mohl rozmlúvati. Ale i v tom jest veliké třeba opatrnosti, by mohl hodného sobě nalézti přietele. A také na to má král smrtedlným člo- 60 věkem pomnieti se, aby tiem, že jest králem, nevzpýchal, ale vždy pomněl slova toho, ješto jest Buoh řekl jednomu 362
294a 35 50 55 a lidí prostých! I dieť Písmo: „Běda zemi, v kteréž král dietě jest a jejiež kniežata ráno jedie a stojie po opilstvu!" 30 Neb opilý ten jsa, ten nebude. Čtem, že jedna žena před ciesařem Filipem súd měla, a když ciesař odsúdil, od volala se od jeho súdu řkúc, že se odvolává od súdu ciesaře Filipa opilého k němu opět, až střiezev bude. Protož pomni se král člověkem, ne nedvědem ukrutným, ne zajiecem straši- vým, ne husí, ješto vždy k vaně, ne opicí všetečnú. A tak i o mnoho jiném. A nejednoť krále miením; každýť jest král v své čeledi a v svém panství, kakžkoli čím kto jest větší, tiem má pilnějí sebe v řádu býti, neb nehoda jeho mnohých bude nehoda. A když má se král člověkem pomnieti, viz, co jest 40 člověk! Člověk jest zvieře rozomné a smrtedlné, a jest tovařisky a přietelsky bytedlné zvieře. A svatý Jeronym rozkládá to, kak jest nedal Bóh rohóv člověku, ani nehtóv velikých aneb zubóv, jakož to jiné zvěři líté dal jest; ale smysl dal člověku, 45 aby smyslem nade vším mohl panovati. Protož král člověk svú rukú žádného neurážej, ano i ta včela, ješto jest za krále mezi jinými, nikdy nebode žehedlem, jako bodú jiné včely. Proč pak král člověk chce svú rukú bíti koho, a moha jinak toho popraviti? Že jest člověk smrtedlné zvieře, i král na to pomni, že má umřieti, a hlédaj Božie milosti, ať by Buoh dal pokoj v svém království onoho světa, a pilen buď činiti pravdu. Neb nelze j' duši odpočinúti, jediné v pravdě, a jelikož bude pro- tiven pravdě, s tolik bude v nepokoji. A že jest přieznivé a bytedlné i tovařiské zvieře člověk, die mistr Seneka: „Ačs' nad jiné povýšen, však přietele měj obera sobě, s nímž by jako sám s sebú mohl rozmlúvati. Ale i v tom jest veliké třeba opatrnosti, by mohl hodného sobě nalézti přietele. A také na to má král smrtedlným člo- 60 věkem pomnieti se, aby tiem, že jest králem, nevzpýchal, ale vždy pomněl slova toho, ješto jest Buoh řekl jednomu 362
Strana 363
králi: „Vódcí sem tě učinil lidu svému, buď jako z nich jeden! To jest pravda, má král velebně nad jiné se ukázati; ale vždy to má v svém srdci mieti, že jest člověk jako jiný, a jed- 65 no pro pořád v lidech, aby vedl a držal lidi v pravdě, dal jest Bóh jemu většie miesto. Rúcho krásné na králi ukazuje, že jakož král má v své velebnosti krásné rúcho mimo jiné, takéž má v svých mra- viech a obyčejích mimo jiné zřiedlen býti v slušné kniežecie tichosti, v neplaché řeči. Aniž slušie králi kteréžkoli mnoho mluviti řeči; každýť brzo omrzí, ktožť mnoho mluví. Učilť jest mistr Aristotileš Alexandra, aby úmluven byl s lidmi svými, alevšak aby v nepotřebné řeči nepřielišil, řka: „Lé- peť jest, aby lidé chýlili hlavy, skóro-li král promluví, chtiec slyšeti, nežli by se nasytili mluvenie jeho přieliš hustého." Počestno jest také králi nemieti obyčeje s chaternými a s lehkými lidmi, aby nezlehčal úmysl jeho; neb král jde vókol s velikú věcí a má se s lidmi obierati velikými; zleh- 80 čé-li v úmysle od lehkých lidí, nebudeť řádu králového, v lecicos lehcí a chaterní potáhnú jej. Protož dobřeť krále ozdobuje veliké, urozené lidi při sobě mieti. Toť pak řku také: Ačť móž král i z lehkého pořádu na- dati, kohož chce, zbožím, ale ne každému móže dáti panské 85 mysli. Jest v písmě světské múdrosti a máme to v přísloví, že staré zbožie činí šlechtu. Ale taktoť knihy ony o zprávě kniežecí přivodie k rozumu, že ne zbožie činí šlechty, ale proto ten šlechtí se, kto jest ot dávna v zboží, že jde s veli- kými lidmi vókol, maje zbožím příčinu k tomu. A týmž protivným urození zplanievají, když od dávna v chudobě budú, že jdú vókol s chaternými. Avšak doniž mají svých předkóv pamět, bude-li pomoženo jim, spieš najdú svých předkóv stopu. Protož král rozuměj tomu: mysl člověčí jest jako slunečný poprslek, ješto kako věz skrze stklo projde, 95 70 75 90 294b 363
králi: „Vódcí sem tě učinil lidu svému, buď jako z nich jeden! To jest pravda, má král velebně nad jiné se ukázati; ale vždy to má v svém srdci mieti, že jest člověk jako jiný, a jed- 65 no pro pořád v lidech, aby vedl a držal lidi v pravdě, dal jest Bóh jemu většie miesto. Rúcho krásné na králi ukazuje, že jakož král má v své velebnosti krásné rúcho mimo jiné, takéž má v svých mra- viech a obyčejích mimo jiné zřiedlen býti v slušné kniežecie tichosti, v neplaché řeči. Aniž slušie králi kteréžkoli mnoho mluviti řeči; každýť brzo omrzí, ktožť mnoho mluví. Učilť jest mistr Aristotileš Alexandra, aby úmluven byl s lidmi svými, alevšak aby v nepotřebné řeči nepřielišil, řka: „Lé- peť jest, aby lidé chýlili hlavy, skóro-li král promluví, chtiec slyšeti, nežli by se nasytili mluvenie jeho přieliš hustého." Počestno jest také králi nemieti obyčeje s chaternými a s lehkými lidmi, aby nezlehčal úmysl jeho; neb král jde vókol s velikú věcí a má se s lidmi obierati velikými; zleh- 80 čé-li v úmysle od lehkých lidí, nebudeť řádu králového, v lecicos lehcí a chaterní potáhnú jej. Protož dobřeť krále ozdobuje veliké, urozené lidi při sobě mieti. Toť pak řku také: Ačť móž král i z lehkého pořádu na- dati, kohož chce, zbožím, ale ne každému móže dáti panské 85 mysli. Jest v písmě světské múdrosti a máme to v přísloví, že staré zbožie činí šlechtu. Ale taktoť knihy ony o zprávě kniežecí přivodie k rozumu, že ne zbožie činí šlechty, ale proto ten šlechtí se, kto jest ot dávna v zboží, že jde s veli- kými lidmi vókol, maje zbožím příčinu k tomu. A týmž protivným urození zplanievají, když od dávna v chudobě budú, že jdú vókol s chaternými. Avšak doniž mají svých předkóv pamět, bude-li pomoženo jim, spieš najdú svých předkóv stopu. Protož král rozuměj tomu: mysl člověčí jest jako slunečný poprslek, ješto kako věz skrze stklo projde, 95 70 75 90 294b 363
Strana 364
295a takovú barvu na se vezme, jakéž barvy stklo bude; takéž pójde-liť král vókol s lehkými lidmi, zlehčieť v úmysle. I jestiť veliká ozdoba králi mieti při sobě lid od dávna urozený, a tak bude i obecného lidu dosti mieti. Neb dá-li 100 král chudému něco, ten jedno sám sebú bude slúžiti králi a dědin nakúpí, chtě bohat býti; ale dá-li pánu řádnému, ten i svého přičině na své lidi naloží a se všemi králi bude slúžiti. Má také velebnost králová milostivé a ochotné řeči 105 býti; i toť divně krále ozdobuje a míla lidem činí. Die mistr Valerius: „Ta pochotnost, když král milostivě a laskavě bydlí s svými, i hrubého lidu mysl projde a obměkčí i vztvr- nie oči nepřátelské.“ Protož velmiť činí krále míla lidem, když někdy i křivdu strpí svým proti sobě, řka něco k tomu kratochvilně milostivého. Jakož se die o jednom vévodě, že jeden mládenec u jeho dvora objal jeho dceru a poceloval před jejie mateří. A kdy vévodina stála po tom, aby jemu hlavu stěli, řekl vévoda: „Ztepem-li ty, ješto nás milují, co sami těm učiníme, ješto nás nenávidie?“ I vzal chválu vé- 115 voda milostivý i z vyrčenie tak kratochvilného. Čte se také o jednom králi, když komorníci jeho, jsúc oponú od něho přehrazeni, mniece, by král spal, zpravo- vali jeho řečí utrhavú; a on to slyše, hne tiše oponú řka: „Odejděte dále, ať král neuslyší; slyšíť opona. Také král Pyrrus, když před ním pověděli, že jeho jedni v svém kvasu o něm zle mluvili, kázal jim před se a otázal jich, mluvili-li sú to o něm. Jeden řekl: „By nám bylo víno stačilo, senť by to byl, co bychom mluvili teprv.“ A tú tak směšnú odpovědí byl král obměkčen a vzal dieku a chválu 125 od střiezlivých z své šlechetnosti, ješto zpilí jsúc zle mluvili o něm. Velmi také krále ozdobuje, když poznán bude, že nikdy nepovie křivého slova; nebo viece jest vinen bohatý, když křivdu povie, nežli chudý. Má se král tak v své řeči zacho- 110 120 364
295a takovú barvu na se vezme, jakéž barvy stklo bude; takéž pójde-liť král vókol s lehkými lidmi, zlehčieť v úmysle. I jestiť veliká ozdoba králi mieti při sobě lid od dávna urozený, a tak bude i obecného lidu dosti mieti. Neb dá-li 100 král chudému něco, ten jedno sám sebú bude slúžiti králi a dědin nakúpí, chtě bohat býti; ale dá-li pánu řádnému, ten i svého přičině na své lidi naloží a se všemi králi bude slúžiti. Má také velebnost králová milostivé a ochotné řeči 105 býti; i toť divně krále ozdobuje a míla lidem činí. Die mistr Valerius: „Ta pochotnost, když král milostivě a laskavě bydlí s svými, i hrubého lidu mysl projde a obměkčí i vztvr- nie oči nepřátelské.“ Protož velmiť činí krále míla lidem, když někdy i křivdu strpí svým proti sobě, řka něco k tomu kratochvilně milostivého. Jakož se die o jednom vévodě, že jeden mládenec u jeho dvora objal jeho dceru a poceloval před jejie mateří. A kdy vévodina stála po tom, aby jemu hlavu stěli, řekl vévoda: „Ztepem-li ty, ješto nás milují, co sami těm učiníme, ješto nás nenávidie?“ I vzal chválu vé- 115 voda milostivý i z vyrčenie tak kratochvilného. Čte se také o jednom králi, když komorníci jeho, jsúc oponú od něho přehrazeni, mniece, by král spal, zpravo- vali jeho řečí utrhavú; a on to slyše, hne tiše oponú řka: „Odejděte dále, ať král neuslyší; slyšíť opona. Také král Pyrrus, když před ním pověděli, že jeho jedni v svém kvasu o něm zle mluvili, kázal jim před se a otázal jich, mluvili-li sú to o něm. Jeden řekl: „By nám bylo víno stačilo, senť by to byl, co bychom mluvili teprv.“ A tú tak směšnú odpovědí byl král obměkčen a vzal dieku a chválu 125 od střiezlivých z své šlechetnosti, ješto zpilí jsúc zle mluvili o něm. Velmi také krále ozdobuje, když poznán bude, že nikdy nepovie křivého slova; nebo viece jest vinen bohatý, když křivdu povie, nežli chudý. Má se král tak v své řeči zacho- 110 120 364
Strana 365
vati, aby jeho každému slovu věřeno bylo. Veliká jest ne- 130 múdrost do krále, ješto bude kakés své příhody rozprávěti, ano to vie i poslední, že to pravda nenie. A kak móž kdy věřiti těm svým pochlebníkóm, ješto řkú jemu jako pochle- bujíc a klamajíc jím, že sú s ním tu byli, když bude praviti co takového, ješto sám vie, že to pravda nenie? Ale takž to 135 i jest, jakož smyslí. Nemá také král z lestného srdce chytrú řečí slibóv činiti neb přísah, jinak mieně, než ti rozumějí, jimž slibuje neb přisahá. Čtem, že jsú některá královstvie] zahynula proto, že králové jich činili tak lestné přísahy. Aniž má král bez velmi pilné potřeby z obyčeje cos buď bráti na svú přísahu, a pakli kdy vyjde i taková přísaha od něho, má na to po- mnieti. Praví o Alexandrovi Valerius, že jel s vojskem k jed- nomu městu u velikém hněvu, chtě je obořiti. A jeden mudřec byl z toho města rodem a byl vzácen Alexandrovi. 145 I šel před Alexandra, chtě milost uprositi tomu městu; a Alexander uzřev jeho, rozoměje, že chce prositi za to město, prvé se uteka k řeči, vece; „Na tom přisahám, žeť toho neučiním, zač mne budeš prositi!“ A mudřec, tu pří- sahu uslyšav, vece: „Králi milý, za toť prosím Tvé Milosti, zboř a zahlaď to město a nedávaj milosti jemu!“ A král, aby nebyl křivě přisáhl, dal milost městu tomu a nezbořil jeho. Má také král manželstvo držeti; neb nenie to lidské, manželstva nedržeti. Vídáme čápy, holuby i jiné ptáky, ješto samec i samice mají péči o dětech, oba je krmiec, že držie sobě jako manželskú vieru. A když člověk má péči o svých dětech, netolik aby je odchoval, ale aby i ve cti byli, má tak muž jako žena držeti manželstvo, aby jich děti ne- byly cizoložňata a ženimčata. Ačť jest to někdy bylo, že muž mohl viece žen nežli jednu mieti, Bóhť tomu v křesťan- 160 ství nechce. A pravíť Písmo i o múdrém Šalomúnovi, že když své ledvie k ženám přichýlil, obláznělo srdce jeho. A tak řku ještě: Slušieť králové velebnosti rúcho krásné, ale 140 150 155 295b 365
vati, aby jeho každému slovu věřeno bylo. Veliká jest ne- 130 múdrost do krále, ješto bude kakés své příhody rozprávěti, ano to vie i poslední, že to pravda nenie. A kak móž kdy věřiti těm svým pochlebníkóm, ješto řkú jemu jako pochle- bujíc a klamajíc jím, že sú s ním tu byli, když bude praviti co takového, ješto sám vie, že to pravda nenie? Ale takž to 135 i jest, jakož smyslí. Nemá také král z lestného srdce chytrú řečí slibóv činiti neb přísah, jinak mieně, než ti rozumějí, jimž slibuje neb přisahá. Čtem, že jsú některá královstvie] zahynula proto, že králové jich činili tak lestné přísahy. Aniž má král bez velmi pilné potřeby z obyčeje cos buď bráti na svú přísahu, a pakli kdy vyjde i taková přísaha od něho, má na to po- mnieti. Praví o Alexandrovi Valerius, že jel s vojskem k jed- nomu městu u velikém hněvu, chtě je obořiti. A jeden mudřec byl z toho města rodem a byl vzácen Alexandrovi. 145 I šel před Alexandra, chtě milost uprositi tomu městu; a Alexander uzřev jeho, rozoměje, že chce prositi za to město, prvé se uteka k řeči, vece; „Na tom přisahám, žeť toho neučiním, zač mne budeš prositi!“ A mudřec, tu pří- sahu uslyšav, vece: „Králi milý, za toť prosím Tvé Milosti, zboř a zahlaď to město a nedávaj milosti jemu!“ A král, aby nebyl křivě přisáhl, dal milost městu tomu a nezbořil jeho. Má také král manželstvo držeti; neb nenie to lidské, manželstva nedržeti. Vídáme čápy, holuby i jiné ptáky, ješto samec i samice mají péči o dětech, oba je krmiec, že držie sobě jako manželskú vieru. A když člověk má péči o svých dětech, netolik aby je odchoval, ale aby i ve cti byli, má tak muž jako žena držeti manželstvo, aby jich děti ne- byly cizoložňata a ženimčata. Ačť jest to někdy bylo, že muž mohl viece žen nežli jednu mieti, Bóhť tomu v křesťan- 160 ství nechce. A pravíť Písmo i o múdrém Šalomúnovi, že když své ledvie k ženám přichýlil, obláznělo srdce jeho. A tak řku ještě: Slušieť králové velebnosti rúcho krásné, ale 140 150 155 295b 365
Strana 366
296a i mravi krásní a šlechetní obyčeji a hluk lidu urozeného. 165 Stolice krásná králová velebnost královú ukazuje, a tať miení, aby král pevně seděl a daleko zřel a všem byl zřied- len. I praviť, že trón králóv spravedlnost tvrdí, a pro ne- spravedlnost přivodí Bóh královstvo z jednoho lidu do dru- hého. Protož, chce-li král dobře kralovati a na své stolici seděti pevně, má vysoko sedě daleko zřieti a má svým zra- kem zbořiti veliké křivdy, násilé, lsti, má býti štít dobrým k obraně a zlým kladivo, aby je zetřel. Neb budú-li úřad odbíjeti, únosy] v zemi činiti, výboje, války, jímati se, kto s koho móž býti, nebude-li král jedněm jako druhým práva 175 přieti, pomáhati, vikleť se králová stolice, nesedíť právě král takový. Kdyžť král pokoj činí v svém království, vši- chni žádají zdravie jeho; ale skrze kteréhož neřád, nepokoj bude, všem jest s ním teskno. A lehko-li jest, když přezří svým, nezná výbojóv, únosóv, násilí, že se budú v cizie dědiny v sirotčie vázati, cizie prodávati, práva jich stavo- vati, odúmrl spraviec, ješto nenie; protivnét jest taková bez- právie činiti a trpěti. A kto to móž řéci jinak, než že to král činí, což jeho činie, a on jim nebrání toho? Dobrýmť škodí, ktožť zlým odpúštie. Chce-li král spravedlný býti, aby na své stolici pevně seděl, aby se pod ním neviklala, má mieti v svých úřadech a v svých radách ty, ješto se Boha bojie, ješto lakomstva a vdřidustva netbají a nemilují bezprávie. Ještěť to řku. A kto móž řéci jinak, než, jacíž sú královi 190 úředníci, milostníci čelední, takýž král jest. E, slyšte, králi, Davida krále, tenť die: „Nevinní a upřiemí drželi se mne“ a ten slúžil předně, jemuž čistota míla a šlechetnost. A tak ten král kraloval zbožně a líb sa Bohu. To pak, že král sedě na tróně drží vardu okrúhlú jako 195 jabko v své ruce a v druhé huol upřiemú, ukazuje, že má královstvie v své držeti moci, a aby se všech strán bylo dobře opatřeno, aby bylo v své celosti, aby nezahynulo ani 170 180 185 366
296a i mravi krásní a šlechetní obyčeji a hluk lidu urozeného. 165 Stolice krásná králová velebnost královú ukazuje, a tať miení, aby král pevně seděl a daleko zřel a všem byl zřied- len. I praviť, že trón králóv spravedlnost tvrdí, a pro ne- spravedlnost přivodí Bóh královstvo z jednoho lidu do dru- hého. Protož, chce-li král dobře kralovati a na své stolici seděti pevně, má vysoko sedě daleko zřieti a má svým zra- kem zbořiti veliké křivdy, násilé, lsti, má býti štít dobrým k obraně a zlým kladivo, aby je zetřel. Neb budú-li úřad odbíjeti, únosy] v zemi činiti, výboje, války, jímati se, kto s koho móž býti, nebude-li král jedněm jako druhým práva 175 přieti, pomáhati, vikleť se králová stolice, nesedíť právě král takový. Kdyžť král pokoj činí v svém království, vši- chni žádají zdravie jeho; ale skrze kteréhož neřád, nepokoj bude, všem jest s ním teskno. A lehko-li jest, když přezří svým, nezná výbojóv, únosóv, násilí, že se budú v cizie dědiny v sirotčie vázati, cizie prodávati, práva jich stavo- vati, odúmrl spraviec, ješto nenie; protivnét jest taková bez- právie činiti a trpěti. A kto to móž řéci jinak, než že to král činí, což jeho činie, a on jim nebrání toho? Dobrýmť škodí, ktožť zlým odpúštie. Chce-li král spravedlný býti, aby na své stolici pevně seděl, aby se pod ním neviklala, má mieti v svých úřadech a v svých radách ty, ješto se Boha bojie, ješto lakomstva a vdřidustva netbají a nemilují bezprávie. Ještěť to řku. A kto móž řéci jinak, než, jacíž sú královi 190 úředníci, milostníci čelední, takýž král jest. E, slyšte, králi, Davida krále, tenť die: „Nevinní a upřiemí drželi se mne“ a ten slúžil předně, jemuž čistota míla a šlechetnost. A tak ten král kraloval zbožně a líb sa Bohu. To pak, že král sedě na tróně drží vardu okrúhlú jako 195 jabko v své ruce a v druhé huol upřiemú, ukazuje, že má královstvie v své držeti moci, a aby se všech strán bylo dobře opatřeno, aby bylo v své celosti, aby nezahynulo ani 170 180 185 366
Strana 367
panstvo neb rytieřstvo, ani kupci nebo měšťané, ani sedláci neb řemeslníci. Nebo kdyby v onom jabku i najmenšic ščrbina byla, nebylo by celo a tak slušno. A protož i prut 200 nebo huol upřiemú drží král v ruce, aby pomněl, že bíti má ty, ktož řád a pokoj bořie v království jeho. Nebo dob- rým škodí, ktož zlým odpúštie, a jme-li kto v tenato vlka, pustí-li jeho, jedno že chytřejí bude, ale neodpovieť se masa jiesti. Králová koruna krásná jest věc, ale těžká. To ukazuje, že ctný jest stav králový, ale pracný. A kdeť móž čest bez práce [ býti? Čtem o jednom králi, když měl býti korunován, vzal v ruku korunu i jal se jie ohledovati řka: „O dóstojná koruno, krásna jsi, ale těžka! Kto by právě znal, co jest 210 práce a nebezpečenstvie v tobě, by před ním na zemi ležala, nezdvihl by tebe.“ Ale když jest člověk přirozen ku práci, nemá se muž lekati potu. Protož vždyť to pravím: Královýť jest stav svatý, když král chce v pravdě Bohu tiem slúže kralovati a pokoje hlédaje obecného, ne jedno chtě živ sobě 215 býti, ale i k úžitku jiným. I bývají čtyřie květové v koruně se čtyřmi kameny dra- hými. Ti čtyřie kamenové znamenávají, že zvláště král má oněmi čtyřmi šlechetnoštěmi ozdoben býti, točíš opatrností, smierností, silú mysli a spravedlností. Kterýž král nemá 220 těch všech čtyř kamenóv drahých v své koruně k své krá- lové velebnosti, nenieť řádné jeho kralovánie. Neb na ne- opatrného přijde neřád z nedojiepie; nesmierný nemá ro- zumné opatrnosti a viece jest hlúpé zvěři podoben nežli člověku; nesilné král mysli a neudatné co kdy učiní stateč- 225 ného? Riekajít: „Hubené srdce nikdy cti nedojde." A pro nespravedlnost Bóh převodí králevstvo s jednoho lidu do druhého. Ale když král má ty drahé čtyři šlechetnosti, ani smrt odejme královstvie jemu, ale z toho královstva v lepšie 230 přijde a zde ostane ve cti a v chvále jméno jeho. A to bude 205 296b 367
panstvo neb rytieřstvo, ani kupci nebo měšťané, ani sedláci neb řemeslníci. Nebo kdyby v onom jabku i najmenšic ščrbina byla, nebylo by celo a tak slušno. A protož i prut 200 nebo huol upřiemú drží král v ruce, aby pomněl, že bíti má ty, ktož řád a pokoj bořie v království jeho. Nebo dob- rým škodí, ktož zlým odpúštie, a jme-li kto v tenato vlka, pustí-li jeho, jedno že chytřejí bude, ale neodpovieť se masa jiesti. Králová koruna krásná jest věc, ale těžká. To ukazuje, že ctný jest stav králový, ale pracný. A kdeť móž čest bez práce [ býti? Čtem o jednom králi, když měl býti korunován, vzal v ruku korunu i jal se jie ohledovati řka: „O dóstojná koruno, krásna jsi, ale těžka! Kto by právě znal, co jest 210 práce a nebezpečenstvie v tobě, by před ním na zemi ležala, nezdvihl by tebe.“ Ale když jest člověk přirozen ku práci, nemá se muž lekati potu. Protož vždyť to pravím: Královýť jest stav svatý, když král chce v pravdě Bohu tiem slúže kralovati a pokoje hlédaje obecného, ne jedno chtě živ sobě 215 býti, ale i k úžitku jiným. I bývají čtyřie květové v koruně se čtyřmi kameny dra- hými. Ti čtyřie kamenové znamenávají, že zvláště král má oněmi čtyřmi šlechetnoštěmi ozdoben býti, točíš opatrností, smierností, silú mysli a spravedlností. Kterýž král nemá 220 těch všech čtyř kamenóv drahých v své koruně k své krá- lové velebnosti, nenieť řádné jeho kralovánie. Neb na ne- opatrného přijde neřád z nedojiepie; nesmierný nemá ro- zumné opatrnosti a viece jest hlúpé zvěři podoben nežli člověku; nesilné král mysli a neudatné co kdy učiní stateč- 225 ného? Riekajít: „Hubené srdce nikdy cti nedojde." A pro nespravedlnost Bóh převodí králevstvo s jednoho lidu do druhého. Ale když král má ty drahé čtyři šlechetnosti, ani smrt odejme královstvie jemu, ale z toho královstva v lepšie 230 přijde a zde ostane ve cti a v chvále jméno jeho. A to bude 205 296b 367
Strana 368
297a 240 245 255 260 i jiným králóm ku ponuknutí, aby takéž v šlechetnosti kra- lovali, slyšiec chválu řádného jeho kralovánie. A také král múdrý svým zřiezením mnohokrát drží krá- 235 lovstvo, v němž kraloval, v dobrém řádu. A mníte-li, byť dotud byl pokoj podržal se v naší zemi, kdyby to nebylo zpósobem šlechetného ciesaře Karla i krále českého? Až pak po něm dotud neřád se rozmáháše, až i příde túha s hořem. Opatrnost králova v tom záleží, aby hlédal, aby neztrá- cal Božie milosti, ale dosáhl jie. A tak má král mieti Boha v svém srdci, v svých ustech i v svých činech u velikú po- čest věda, že všicku svú moc má od něho do vóle jeho jako šafář a vládař jeho. A bude-li v tom věrně cti a vóle Božie hlédati, uslyší od Boha s utěšením, an die jemu: „Měj diek, dobrý a věrný slúho; byls nad málem věren, ustavím tě nad " velikú věcí. Vejdi v radost Pána svého! Tomuť jest i Aristotileš učil Alexandra. A tak Alexander, když byl k Židóm přitrhl a Židé vyšli přijímajíc jeho proti 250 němu, zvěděv, že sú slúhy Boha jediného, ssedl s koně proti jich biskupu a poklonil se jemu ve jmě Božie a mnohými svobodami obdařil ty Božie slúhy, a Židóm veliký jako špi- tál učinil tu v Jerusalemě sluhám Božím, ješto nestojiec po světu hlédali služby Božie, aby v tom domu mievali pokoj. A tak v tom domu býval svatý Jan Křtitel, když při- cházel k chrámu Božiemu; v tom domu Spasitel náš s svými apoštoly večeřal u Veliký čtvrtek; v tom domu byli se apoštolé zavřeli, když Syn Boží byl vstal z mrtvých a ukázal se jim řka: „Pokoj vám!“ V tom také domu i o letniciech Ducha svatého přijeli; pak v tom domu neb v takovémž, když křesťané drželi Jerusalem, byli křižovníci z bielým křížem. I jestiť králom prvnie opatrnost Boha hlédati, Boha ctíti v sluhách jeho. Chce-li král ty v obtieženie bezprávně po- 265 robiti, ješto mají svobodni býti ke cti Božie, viz, by sám 368
297a 240 245 255 260 i jiným králóm ku ponuknutí, aby takéž v šlechetnosti kra- lovali, slyšiec chválu řádného jeho kralovánie. A také král múdrý svým zřiezením mnohokrát drží krá- 235 lovstvo, v němž kraloval, v dobrém řádu. A mníte-li, byť dotud byl pokoj podržal se v naší zemi, kdyby to nebylo zpósobem šlechetného ciesaře Karla i krále českého? Až pak po něm dotud neřád se rozmáháše, až i příde túha s hořem. Opatrnost králova v tom záleží, aby hlédal, aby neztrá- cal Božie milosti, ale dosáhl jie. A tak má král mieti Boha v svém srdci, v svých ustech i v svých činech u velikú po- čest věda, že všicku svú moc má od něho do vóle jeho jako šafář a vládař jeho. A bude-li v tom věrně cti a vóle Božie hlédati, uslyší od Boha s utěšením, an die jemu: „Měj diek, dobrý a věrný slúho; byls nad málem věren, ustavím tě nad " velikú věcí. Vejdi v radost Pána svého! Tomuť jest i Aristotileš učil Alexandra. A tak Alexander, když byl k Židóm přitrhl a Židé vyšli přijímajíc jeho proti 250 němu, zvěděv, že sú slúhy Boha jediného, ssedl s koně proti jich biskupu a poklonil se jemu ve jmě Božie a mnohými svobodami obdařil ty Božie slúhy, a Židóm veliký jako špi- tál učinil tu v Jerusalemě sluhám Božím, ješto nestojiec po světu hlédali služby Božie, aby v tom domu mievali pokoj. A tak v tom domu býval svatý Jan Křtitel, když při- cházel k chrámu Božiemu; v tom domu Spasitel náš s svými apoštoly večeřal u Veliký čtvrtek; v tom domu byli se apoštolé zavřeli, když Syn Boží byl vstal z mrtvých a ukázal se jim řka: „Pokoj vám!“ V tom také domu i o letniciech Ducha svatého přijeli; pak v tom domu neb v takovémž, když křesťané drželi Jerusalem, byli křižovníci z bielým křížem. I jestiť králom prvnie opatrnost Boha hlédati, Boha ctíti v sluhách jeho. Chce-li král ty v obtieženie bezprávně po- 265 robiti, ješto mají svobodni býti ke cti Božie, viz, by sám 368
Strana 369
poroben nebyl od Pána Boha. Dieť Bóh v Písmě: „Nedotý- " kajte se mých mazaných! I v tom, cožť k královstvu slušie, má opatren král býti, aby statečným rytieřstvem, múdrými rádcemi, lidem obec- ným, těhaři, řemeslníky bylo královstvo ohrazeno; neb 270 v království těch všech jest třeba. Chvalna je do krále i ta opatrnost, aby měl dobře hrady špižované lidmi, ztravú i oděním i poklady peněžitými. Bych pak mnoho mluvil o smiernosti, dávnoť jest to vy- neseno, že jest vše vhod dobro a že ctnost záleží v střiedmé 275 mieře, a obapol ctnosti jest ohyzda. Ohyzda jest, když co nebude své hodujie miery dotahuje neb dotaženo; a bude-li hodujie miera přetažena, také jest ohyzda. A řekl sem také o silné mysli, že nikdy cti nedojde hubená mysl. A o spravedlnosti to dořku ještě, že spravedlné jest 280 králi spravedlivě, silně, smierně opatrnu býti, spravedlné Božie cti hlédati, pravé Božie slúhy ctíti, obecného dobrého hlédati, každému přieti a pomáhati práva jeho, všecky, ktož k království příslušejí, za své mieti, svých milostníkóv na obecné nespúštěti. Svému vlastniemu rytieřstvu správně 285 má král ochoten a štědr býti pomně, že oni i s nebezpečen- stvím svých životóv jsú ruka jeho, ale proto cizieho jim nedávati pod úmluvú, že die: „Dávámť, k čemužť sem s právem,“ a pak nepopraviti toho, když tací vdrzí lakomci dále se vieží, než jde na krále. A ač pak někdy vrátie dě- 290 dinu, ale vyživúc a vyprodadúc lesy, nábytky i rybníky, když tehdyž pomstíť Buoh té nespravedlnosti, těch, ješto takú trpie křivdu, hlas uslyše, řeč svatého Augustina. Slyšte, králi křesťanští! Slyšte a k srdci připusťte, nechcete-li toho věčného ztratiti královstvie, ješto jest skrze Pána našeho 295 Jezu Krista šlechetným králóm připraveno, ežť die svatý Augustin: „Ne proto dieme zbožnými své krále a své cie- saře, že snad dlúho kralovali, mocni byli, své nepřátely pře- máhali, veliká města vzdělávali, zde pamět svých jmen 297b 24 Knížky o hře šachové 369
poroben nebyl od Pána Boha. Dieť Bóh v Písmě: „Nedotý- " kajte se mých mazaných! I v tom, cožť k královstvu slušie, má opatren král býti, aby statečným rytieřstvem, múdrými rádcemi, lidem obec- ným, těhaři, řemeslníky bylo královstvo ohrazeno; neb 270 v království těch všech jest třeba. Chvalna je do krále i ta opatrnost, aby měl dobře hrady špižované lidmi, ztravú i oděním i poklady peněžitými. Bych pak mnoho mluvil o smiernosti, dávnoť jest to vy- neseno, že jest vše vhod dobro a že ctnost záleží v střiedmé 275 mieře, a obapol ctnosti jest ohyzda. Ohyzda jest, když co nebude své hodujie miery dotahuje neb dotaženo; a bude-li hodujie miera přetažena, také jest ohyzda. A řekl sem také o silné mysli, že nikdy cti nedojde hubená mysl. A o spravedlnosti to dořku ještě, že spravedlné jest 280 králi spravedlivě, silně, smierně opatrnu býti, spravedlné Božie cti hlédati, pravé Božie slúhy ctíti, obecného dobrého hlédati, každému přieti a pomáhati práva jeho, všecky, ktož k království příslušejí, za své mieti, svých milostníkóv na obecné nespúštěti. Svému vlastniemu rytieřstvu správně 285 má král ochoten a štědr býti pomně, že oni i s nebezpečen- stvím svých životóv jsú ruka jeho, ale proto cizieho jim nedávati pod úmluvú, že die: „Dávámť, k čemužť sem s právem,“ a pak nepopraviti toho, když tací vdrzí lakomci dále se vieží, než jde na krále. A ač pak někdy vrátie dě- 290 dinu, ale vyživúc a vyprodadúc lesy, nábytky i rybníky, když tehdyž pomstíť Buoh té nespravedlnosti, těch, ješto takú trpie křivdu, hlas uslyše, řeč svatého Augustina. Slyšte, králi křesťanští! Slyšte a k srdci připusťte, nechcete-li toho věčného ztratiti královstvie, ješto jest skrze Pána našeho 295 Jezu Krista šlechetným králóm připraveno, ežť die svatý Augustin: „Ne proto dieme zbožnými své krále a své cie- saře, že snad dlúho kralovali, mocni byli, své nepřátely pře- máhali, veliká města vzdělávali, zde pamět svých jmen 297b 24 Knížky o hře šachové 369
Strana 370
305 298a 310 300 ostavili, ale dieme je zbožné neb zbožnými, kteříž sú boho- bojně kralovali, vieru plodili Boha ctiec, Bohu se klanějíc a čest a chválu Božie šířiec, Bohu z svých modlitev na však den vzdávajíc obět za své hřiechy a za svá rozličná obmeš- kánie; a když je ctili klekajíc před nimi jich poddaní aneb jim přieliš pochlebovali, tak v srdce hrdosti nepustili po- mniece, že takéž sú lidé jako jiní; a byli-li sú snažni obec- ného dobrého; a jsú-li tiem viece smilstvo krotili v sobě, čím by byli lidí se nebojiec mohli je páchati svobodnějie; a měli-li sú královstvie nebeského větší žádost nežli zdej- šieho, a to vědúc, že tam mnozí nad nimi budú, ješto zde pod nimi byli; a byli-li jsú milosrdni, spravedlni, štědři; ač se kdy na koho uhněvali, jsú-li to ochotenstvím a štědrostí nahrazovali; a jsú-li i jiné měli šlechetnosti z úmysla upřie- mého, aby se slíbili Pánu Bohu svému.“ 370
305 298a 310 300 ostavili, ale dieme je zbožné neb zbožnými, kteříž sú boho- bojně kralovali, vieru plodili Boha ctiec, Bohu se klanějíc a čest a chválu Božie šířiec, Bohu z svých modlitev na však den vzdávajíc obět za své hřiechy a za svá rozličná obmeš- kánie; a když je ctili klekajíc před nimi jich poddaní aneb jim přieliš pochlebovali, tak v srdce hrdosti nepustili po- mniece, že takéž sú lidé jako jiní; a byli-li sú snažni obec- ného dobrého; a jsú-li tiem viece smilstvo krotili v sobě, čím by byli lidí se nebojiec mohli je páchati svobodnějie; a měli-li sú královstvie nebeského větší žádost nežli zdej- šieho, a to vědúc, že tam mnozí nad nimi budú, ješto zde pod nimi byli; a byli-li jsú milosrdni, spravedlni, štědři; ač se kdy na koho uhněvali, jsú-li to ochotenstvím a štědrostí nahrazovali; a jsú-li i jiné měli šlechetnosti z úmysla upřie- mého, aby se slíbili Pánu Bohu svému.“ 370
Strana 371
Králová mezi šachy byla jest též podobnosti jako král učiněna, jediné že znáti bylo, že jest žena. Neb králová má čest od krále svého, ale má se proto pomnieti ženú, žensky chodiec, tiché, ženské majíci obyčeje. A cožť řku králové, též i jiné panie rozomějte. I slušieť králové najprvé Boha hlédati a zachovati křes- tanskými obyčeji, a pak také milost krále svého, míle a ochot- ně s ním bydléc, počestně, múdře s svú šlechetností, v své přípravě vedlé vóle jeho, hlédajíc libosti jeho, aby oddechl král s ní v utěšení po těžké práci úřadu svého. Neb dána 10 jest muži žena také i k utěšení podobnému. Viziž králová, by v ničemž neukázala nemilosti aneb hrdosti proti králi. I dnesť Písmo vzpomíná hrdost oné krá- lové Vasti řečené, ješto, když bieše král její poslal k ní, aby připraviec se v koruně vešla k hostem jeho, chtě jim ukázati krásu její, a ona pohrdala tiem, nechtěla přijíti. A skrze to kniežecím nálezem vyvrhl ji král z královstvie, aby jejie neposlušenstvie, kdyby vyšlo bylo bez pokuty, nebylo pří- čina jiným ženám, aby takéž svých mužóv nehrdaly při- kázaním. Neb všecky ženy berú příklad na králové. Řádná králová v bázni Božie, v pokoře slušné, v milosti služby Božie i v jiných ctných a šlechetných obyčejích mnohým paniem jiným bude příklad, a hrdá, frejovná, světa tohoto milovnice takéť jich po sobě potáhne mnoho, jimiž i na onom světě bude vinna. A takť o té hrdé králové praví Písmo, že jest z královstvie pravým súdem vyvržena, a Hester šlechetná k království vzata na jejie miesto, ješto ctně v bázni Božie kralovala, nade všecko vážiec Boha, slú- 15 20 25 371
Králová mezi šachy byla jest též podobnosti jako král učiněna, jediné že znáti bylo, že jest žena. Neb králová má čest od krále svého, ale má se proto pomnieti ženú, žensky chodiec, tiché, ženské majíci obyčeje. A cožť řku králové, též i jiné panie rozomějte. I slušieť králové najprvé Boha hlédati a zachovati křes- tanskými obyčeji, a pak také milost krále svého, míle a ochot- ně s ním bydléc, počestně, múdře s svú šlechetností, v své přípravě vedlé vóle jeho, hlédajíc libosti jeho, aby oddechl král s ní v utěšení po těžké práci úřadu svého. Neb dána 10 jest muži žena také i k utěšení podobnému. Viziž králová, by v ničemž neukázala nemilosti aneb hrdosti proti králi. I dnesť Písmo vzpomíná hrdost oné krá- lové Vasti řečené, ješto, když bieše král její poslal k ní, aby připraviec se v koruně vešla k hostem jeho, chtě jim ukázati krásu její, a ona pohrdala tiem, nechtěla přijíti. A skrze to kniežecím nálezem vyvrhl ji král z královstvie, aby jejie neposlušenstvie, kdyby vyšlo bylo bez pokuty, nebylo pří- čina jiným ženám, aby takéž svých mužóv nehrdaly při- kázaním. Neb všecky ženy berú příklad na králové. Řádná králová v bázni Božie, v pokoře slušné, v milosti služby Božie i v jiných ctných a šlechetných obyčejích mnohým paniem jiným bude příklad, a hrdá, frejovná, světa tohoto milovnice takéť jich po sobě potáhne mnoho, jimiž i na onom světě bude vinna. A takť o té hrdé králové praví Písmo, že jest z královstvie pravým súdem vyvržena, a Hester šlechetná k království vzata na jejie miesto, ješto ctně v bázni Božie kralovala, nade všecko vážiec Boha, slú- 15 20 25 371
Strana 372
žiec Bohu, milostiva jsúc srdcem, ne zlému Amanovi, ale 30 lidu Božiemu, protiž němu byl zlý Aman v hněvu krále vzbudil, i byla milost obdržala před králem lidu tomu. Té šlechetné a bohobojné králové a milostivé slušie krá- lovým i všem paniem velikým následovati v bázni Božie, v modlitbách i v tom, aby nuzným byly milostivy, před 35 králem, před svými pány prosbú i provinilým pomáhajíc, ne těm, ješto z úmysla a úklady škodie dobrým, ale ješto náhodau někakú k vině přišli, do nichž jest čáka polepšenie. Majíť také králové a panie veliké i v tom následovati krá- lové této, když budú v přípravách podlé svých stavóv, aby hrdosti z toho nebraly v srdce. Neb takéť jest ta králová v své krásné králové bývala přípravě, ale ne pro svú myslici, ani jest z toho vešla hrdost v srdce jejie, ale řekla jest na modlitbě, péči maje na to: „Však ty vieš, Hospodine, kak mi jest to mrzko znamenie hrdosti na mé hlavě, když se musím podlé svého duostojenstvie okázati!“ Čtem také o světie Elžbětě, že také na to mievala péči, že musila k li- bosti muže svého choditi v rúše krásném, ale to jest ukázala, že jí jest to nelíbo ani bylo k mysli, neb bez něho a po jeho smrti netbala, by se komu líbila rúchem krásným, ale cho- so dila ráda v rúše prostém. Čtem to také, že Judith, vdova mladá a krásná, chtiec v krásné přípravě před Oloferna, aby pomohla z núze lidu svému, slíbieci se jemu v své přípravě, snažně na modlitbě Boha za to prosila, aby nevelnula sama milostí k němu. Neboť velikéť jest nebezpečenstvie mysli s takými přípra- vami vókol jíti. I jestiť třeba snažně za to prositi Boha, aby ty, kteréž podlé svých stavóv strojie se tak, aby se jiným v tom slíbily, aby samy k těm milostí nevelnuly, jimž se tak strojie, a aby čistota mysli, jiežto v stud všeliká oplzlost, 60 pěstún byla jich dobrého slova a jich cti. Slušieť králové, paniem, pannám k té čistotě táhnúti mysl a po té státi, ješto stud k frejóm činí a k takovým taj- 40 45 55 298b 372
žiec Bohu, milostiva jsúc srdcem, ne zlému Amanovi, ale 30 lidu Božiemu, protiž němu byl zlý Aman v hněvu krále vzbudil, i byla milost obdržala před králem lidu tomu. Té šlechetné a bohobojné králové a milostivé slušie krá- lovým i všem paniem velikým následovati v bázni Božie, v modlitbách i v tom, aby nuzným byly milostivy, před 35 králem, před svými pány prosbú i provinilým pomáhajíc, ne těm, ješto z úmysla a úklady škodie dobrým, ale ješto náhodau někakú k vině přišli, do nichž jest čáka polepšenie. Majíť také králové a panie veliké i v tom následovati krá- lové této, když budú v přípravách podlé svých stavóv, aby hrdosti z toho nebraly v srdce. Neb takéť jest ta králová v své krásné králové bývala přípravě, ale ne pro svú myslici, ani jest z toho vešla hrdost v srdce jejie, ale řekla jest na modlitbě, péči maje na to: „Však ty vieš, Hospodine, kak mi jest to mrzko znamenie hrdosti na mé hlavě, když se musím podlé svého duostojenstvie okázati!“ Čtem také o světie Elžbětě, že také na to mievala péči, že musila k li- bosti muže svého choditi v rúše krásném, ale to jest ukázala, že jí jest to nelíbo ani bylo k mysli, neb bez něho a po jeho smrti netbala, by se komu líbila rúchem krásným, ale cho- so dila ráda v rúše prostém. Čtem to také, že Judith, vdova mladá a krásná, chtiec v krásné přípravě před Oloferna, aby pomohla z núze lidu svému, slíbieci se jemu v své přípravě, snažně na modlitbě Boha za to prosila, aby nevelnula sama milostí k němu. Neboť velikéť jest nebezpečenstvie mysli s takými přípra- vami vókol jíti. I jestiť třeba snažně za to prositi Boha, aby ty, kteréž podlé svých stavóv strojie se tak, aby se jiným v tom slíbily, aby samy k těm milostí nevelnuly, jimž se tak strojie, a aby čistota mysli, jiežto v stud všeliká oplzlost, 60 pěstún byla jich dobrého slova a jich cti. Slušieť králové, paniem, pannám k té čistotě táhnúti mysl a po té státi, ješto stud k frejóm činí a k takovým taj- 40 45 55 298b 372
Strana 373
ným milostem. Mílať jest múdrým ta čistota, a ktož smilnú milostí neoslne, mrzkať mu jest všeliká oplzlost. A nejedenť vz chválí rozpuštěné veselé dvořky, a sám k sobě přijda nedieť, by to dobré bylo tak nestydatě vókol jíti s těmi freji. Pannám bráti nepotřebie od těch, ješto jim nejsú příbuzny. Ó, kak by toho nebyly někdy králové a jich hofmistryně přezřely pannám! Dosti o tom! By tomu Buoh chtěl, by i samy hofmistryně byly daleky takých frejóv a samy jich nepomáhaly! Aj, kakť na dlúhé dny i pohanských paní ctnost čistoty má svú chválu! Svatý Augustin praví o jedné; té jméno bylo Lukrecia. Syn ciesařóv byl ji zamiloval ne- stydlivě, ale ona daleko byla té milosti, a dotud lécal, aby jie došel, až i přišel v noci v pokoj její, a nahý meč drže v jedné ruce, druhú jí ujal a řekl k ní: „Mlč! jáť jsem; mluv se mnú!“ A ona mlčala v té otrapě, a on s sliby i s hrózami žádal na ní povolenie, a nemohl mieti. I řekl k nie naj- posledy: „Aj, když mi nepovolíš, zabita budeš! A tento pacholek, ješto jest v tvém domu, takéť bude s tebú zabit 8o a budeť náh k tobě na lože položen; a budeť to proneseno, žes s ním tak nalezena, a proto zabita.“ A ona bojéci se i po smrti slova toho, povolila jemu. A pak poslala po svého otce a po bratří a po muže a po jednoho římských starost a řekla před nimi: „Syn ciesařóv přišel v dóm mój, vrah miesto hosti. A ty, muži mój, věz to, žeť jest jiného muže sled na tvé posteli! V těleť sem porušena, ale myslíť jsem čísta ostala. Z vinyť se vynímám, ale pokutyť nechci býti prázdna, by která nečistá na mně své nečistotě příklad měla, ale chtěla-li by od viny příklad mieti, vezmiž příklad i od pokuty!“ A tak mluviec tu před nimi svú rukú dala sobě nožovú ránu a zabila se. A Rímené u veliké cti ji po- chovali. Ale svatý Augustin nechválí účinka jejieho. Neb kakž jest koli povolila, povolila. Jest menšie zlé bez viny od jiného zabitu býti, než s vinú se zabiti: menšie zlé zlé slovo nejsúc vinnu, než i bez zlého slova vinnu býti. Protož 70 75 85 90 65 299a 95 373
ným milostem. Mílať jest múdrým ta čistota, a ktož smilnú milostí neoslne, mrzkať mu jest všeliká oplzlost. A nejedenť vz chválí rozpuštěné veselé dvořky, a sám k sobě přijda nedieť, by to dobré bylo tak nestydatě vókol jíti s těmi freji. Pannám bráti nepotřebie od těch, ješto jim nejsú příbuzny. Ó, kak by toho nebyly někdy králové a jich hofmistryně přezřely pannám! Dosti o tom! By tomu Buoh chtěl, by i samy hofmistryně byly daleky takých frejóv a samy jich nepomáhaly! Aj, kakť na dlúhé dny i pohanských paní ctnost čistoty má svú chválu! Svatý Augustin praví o jedné; té jméno bylo Lukrecia. Syn ciesařóv byl ji zamiloval ne- stydlivě, ale ona daleko byla té milosti, a dotud lécal, aby jie došel, až i přišel v noci v pokoj její, a nahý meč drže v jedné ruce, druhú jí ujal a řekl k ní: „Mlč! jáť jsem; mluv se mnú!“ A ona mlčala v té otrapě, a on s sliby i s hrózami žádal na ní povolenie, a nemohl mieti. I řekl k nie naj- posledy: „Aj, když mi nepovolíš, zabita budeš! A tento pacholek, ješto jest v tvém domu, takéť bude s tebú zabit 8o a budeť náh k tobě na lože položen; a budeť to proneseno, žes s ním tak nalezena, a proto zabita.“ A ona bojéci se i po smrti slova toho, povolila jemu. A pak poslala po svého otce a po bratří a po muže a po jednoho římských starost a řekla před nimi: „Syn ciesařóv přišel v dóm mój, vrah miesto hosti. A ty, muži mój, věz to, žeť jest jiného muže sled na tvé posteli! V těleť sem porušena, ale myslíť jsem čísta ostala. Z vinyť se vynímám, ale pokutyť nechci býti prázdna, by která nečistá na mně své nečistotě příklad měla, ale chtěla-li by od viny příklad mieti, vezmiž příklad i od pokuty!“ A tak mluviec tu před nimi svú rukú dala sobě nožovú ránu a zabila se. A Rímené u veliké cti ji po- chovali. Ale svatý Augustin nechválí účinka jejieho. Neb kakž jest koli povolila, povolila. Jest menšie zlé bez viny od jiného zabitu býti, než s vinú se zabiti: menšie zlé zlé slovo nejsúc vinnu, než i bez zlého slova vinnu býti. Protož 70 75 85 90 65 299a 95 373
Strana 374
100 105 110 120 múdřejie Zuzanna učinila, ješto radějši chtěla kamenována býti bez viny, než j by před lidmi netrpěla, a před Bohem vinna byla. Slušie také králové i paniem velikým po múdrosti státi. A téť jest bázen Božie počátek, bez téť právě žádný múdr nenie. Slušie také králové i paniem velikým v dobrých kni- hách čísti, ješto učie a napomínají, aby Bóh byl v srdci a šlechetnost, a rozum v potřebném osvěcují, zlé hyzdie a dobré chválé. Takť die Písmo: „Slyše múdrý múdrost, múdřejí bude a rozomný má jiné zpraviti a zpořiediti.“ Pro- tož rozomná králová, bude-li své panny vésti k bázni Božie, velikú odplatu z toho bude mieti. Protož i řku: Hodíť se múdré a šlechetné králové v dobrých knihách kratochvíl mieti a rozom bráti; neb všeliké písmo vdechnuté Bohem úžitečno jest. Chce-li také králová, aby ji vpravdě za múdrú měli, střez se ženských lehkostí a těch přírokóv, jimiž obecně ženy ukárají, a trať to na sobě. Najprvé neukazuj, byť líbo to bylo, že by komu tělesně 115 míla byla. Majíť také ženy obecný přírok ze všetečnosti, že vše chtie vždy věděti, i tajné věci, a potom to pronesú dále. Čte se v Římských skutciech, že se v Římě stalo, že šel pa- cholík s otcem v radu mezi římské pány, a když přišel do- móv, mátě jeho tázala, aby jí pověděl, co sú páni v radě mluvili; a robenec nikakž nechtěl pověděti řka, že nemá ijeden rady pronositi. A čím se robenec viece tvrdil, nechtě jie pověděti, tiem pilnějši mátě chtieci zvěděti, až se i hro- ziti počne robenci. A robenec, nemoha jie odbyti, zamysli řka: „Milá matko, neprav toho žádnému, platilať by to má 125 hlava! Toť sú páni v radě uložili, aby každý muž dvě sobě ženě pojal.“ A ona, uslyševši to od syna, také pod tajem- stvím pověděla to druhé, a ta opět dále, až pak obecně zbe- rúce se všecky ženy římské hlukem šly před římské pány volajíc, aby jim té křivdy nečinili. A páni se tomu vzdivie, 130 co jest to, zdali jest zázrak někaký, vidúc láji ženskú, any 299b 374
100 105 110 120 múdřejie Zuzanna učinila, ješto radějši chtěla kamenována býti bez viny, než j by před lidmi netrpěla, a před Bohem vinna byla. Slušie také králové i paniem velikým po múdrosti státi. A téť jest bázen Božie počátek, bez téť právě žádný múdr nenie. Slušie také králové i paniem velikým v dobrých kni- hách čísti, ješto učie a napomínají, aby Bóh byl v srdci a šlechetnost, a rozum v potřebném osvěcují, zlé hyzdie a dobré chválé. Takť die Písmo: „Slyše múdrý múdrost, múdřejí bude a rozomný má jiné zpraviti a zpořiediti.“ Pro- tož rozomná králová, bude-li své panny vésti k bázni Božie, velikú odplatu z toho bude mieti. Protož i řku: Hodíť se múdré a šlechetné králové v dobrých knihách kratochvíl mieti a rozom bráti; neb všeliké písmo vdechnuté Bohem úžitečno jest. Chce-li také králová, aby ji vpravdě za múdrú měli, střez se ženských lehkostí a těch přírokóv, jimiž obecně ženy ukárají, a trať to na sobě. Najprvé neukazuj, byť líbo to bylo, že by komu tělesně 115 míla byla. Majíť také ženy obecný přírok ze všetečnosti, že vše chtie vždy věděti, i tajné věci, a potom to pronesú dále. Čte se v Římských skutciech, že se v Římě stalo, že šel pa- cholík s otcem v radu mezi římské pány, a když přišel do- móv, mátě jeho tázala, aby jí pověděl, co sú páni v radě mluvili; a robenec nikakž nechtěl pověděti řka, že nemá ijeden rady pronositi. A čím se robenec viece tvrdil, nechtě jie pověděti, tiem pilnějši mátě chtieci zvěděti, až se i hro- ziti počne robenci. A robenec, nemoha jie odbyti, zamysli řka: „Milá matko, neprav toho žádnému, platilať by to má 125 hlava! Toť sú páni v radě uložili, aby každý muž dvě sobě ženě pojal.“ A ona, uslyševši to od syna, také pod tajem- stvím pověděla to druhé, a ta opět dále, až pak obecně zbe- rúce se všecky ženy římské hlukem šly před římské pány volajíc, aby jim té křivdy nečinili. A páni se tomu vzdivie, 130 co jest to, zdali jest zázrak někaký, vidúc láji ženskú, any 299b 374
Strana 375
volají jako bez smysla ostyděvše se, až ten robenec i povie pánuom,i kterak jej mátě k tomu nutila, chtiec na něm zvěděti, oč sú páni v radě byli, a nemoha jie odbyti, že jest tak musil to zamysliti, aby jie tudy odbyl. Jest také na ženy přírok, že nestrpie toho rády, což muž 135 zapovie. A tak pravie toho potvrzujíc, že dal muž jedné ženě pušku, ptáčka v ní zavřev, a zapověděl jí, aby pro nic v tu pušku nenahlédala a neotvierala jie, že jest tam ptáčka vsadil, aby jeho nevypustila. A ona nestrpěvši toho, otevře pušku chtiec zvěděti, co by tam bylo, a ptáček vyletí. A tak 140 muž pozna všetečnost její. O druhé takto pravie, že byl muž jehlu polékl v dieře někaké a zapověděl ženě, aby nevčinievala prstu do té diery; ale on nepovie, proč. A tato, nemohúc strpěti toho, sáhne tam prstem a spliští to poléčenie, že jí jehla prst pro- 145 bodne. A muž uzře, ana prst probodený uvázala, nalaje jie z jejie všetečnosti nemúdré. O třetí pravie takto, že muž byl jed postavil v konvici a zapověděl ženě a řka: „Neroď píti z konve této, jedť jest v ní; umřeš, napieš-li se.“ Avšak ona nestrpěla, než vždy se 150 napila, i umřela. Bývajíť také mnohé ženy, že vždy pře proti mužóm držie a jsú jim odporny. A tak přihodi se, že jeden muž pójde s ženú přes lúku a muž bude řéci: „Dobře jest lúka přiho- lena.“ A žena die: „Přistřižena jest,“ až s tiem vejdú na 155 břev, tak se krykujíc. Muž die, že jest přiholena, a žena die, že jest přistřižena, až tu žena upadne u vodu se břvi, a to- núc bude ještě prstoma jako stříci vyzdvihši ruku ukazujíc, že jest střižena. A když utone, pójde muž proti vodě, nade břví hledaje jie; a lidé potkajíc jej otieží jeho, co by tu činil, 160 a on povie: „Upadla mi žena se břvi a utonula, i hledám jie.“ A oni vecechu jemu: „Hledaj jie zdola břvi; po vodě dolóv plove.“ A on vece: „Vždyť mi se jest ve všem proti- vila; mámť za to, žeť plove proti vodě. 300a 375
volají jako bez smysla ostyděvše se, až ten robenec i povie pánuom,i kterak jej mátě k tomu nutila, chtiec na něm zvěděti, oč sú páni v radě byli, a nemoha jie odbyti, že jest tak musil to zamysliti, aby jie tudy odbyl. Jest také na ženy přírok, že nestrpie toho rády, což muž 135 zapovie. A tak pravie toho potvrzujíc, že dal muž jedné ženě pušku, ptáčka v ní zavřev, a zapověděl jí, aby pro nic v tu pušku nenahlédala a neotvierala jie, že jest tam ptáčka vsadil, aby jeho nevypustila. A ona nestrpěvši toho, otevře pušku chtiec zvěděti, co by tam bylo, a ptáček vyletí. A tak 140 muž pozna všetečnost její. O druhé takto pravie, že byl muž jehlu polékl v dieře někaké a zapověděl ženě, aby nevčinievala prstu do té diery; ale on nepovie, proč. A tato, nemohúc strpěti toho, sáhne tam prstem a spliští to poléčenie, že jí jehla prst pro- 145 bodne. A muž uzře, ana prst probodený uvázala, nalaje jie z jejie všetečnosti nemúdré. O třetí pravie takto, že muž byl jed postavil v konvici a zapověděl ženě a řka: „Neroď píti z konve této, jedť jest v ní; umřeš, napieš-li se.“ Avšak ona nestrpěla, než vždy se 150 napila, i umřela. Bývajíť také mnohé ženy, že vždy pře proti mužóm držie a jsú jim odporny. A tak přihodi se, že jeden muž pójde s ženú přes lúku a muž bude řéci: „Dobře jest lúka přiho- lena.“ A žena die: „Přistřižena jest,“ až s tiem vejdú na 155 břev, tak se krykujíc. Muž die, že jest přiholena, a žena die, že jest přistřižena, až tu žena upadne u vodu se břvi, a to- núc bude ještě prstoma jako stříci vyzdvihši ruku ukazujíc, že jest střižena. A když utone, pójde muž proti vodě, nade břví hledaje jie; a lidé potkajíc jej otieží jeho, co by tu činil, 160 a on povie: „Upadla mi žena se břvi a utonula, i hledám jie.“ A oni vecechu jemu: „Hledaj jie zdola břvi; po vodě dolóv plove.“ A on vece: „Vždyť mi se jest ve všem proti- vila; mámť za to, žeť plove proti vodě. 300a 375
Strana 376
170 175 180 185 Dvé jest ještě, v němž ženy obecně přírok mají: jedno, že se druhé líčie, a jiné se s kúzly a s čáry obierají. Řkuť o li- čidle, žeť jest] to věc velmi stydká, s těmi se mazadly pó- sobiti; a k tomu, kteráž pósobí se těmi ličidly, ztratíť barvu přirozenú a budeť jako vařená, vytáhnúc barvu z lící při- rozenú. A ješto s čáry a s kúzly se obierají, ó, kak se rozličně chytrým babám aneb i mnichóm dadie klázniti nebo žá- kóm! Viem to, že jeden mnich, čině se v těch kúzlech a čářiech uměl, klamal panie, dával jim někaké stkleničky, aby svój pot v nich daly jemu, že tiem něco přivésti jim chtěl, po němž jsú ony stály, a k tomu bral od nich penieze za to, ano jedno tant byl. A nad to, by mohly co své vuole jmieti kúzly a čáry, neměly by toho proti Bohu učiniti; neb každé kúzlo, každý čár, každý lék jest přestúpenie křesťan- ské viery a slibu, ješto sme slíbili na křtu. Jest na ženy také i ten přírok, že přechytré umějí omluvy i v tom, ješto je zjevné, že jest křivda, a zvymlúvají. A tak slepcova jedna byla chytře nevěru proti muži učinila, a Buoh dal prozřieti tomu slepému, aby tu lest své ženy uzřel. Ale ona i v tom omluvu nalezla řkúc: „Protoť sem to uči- nila, aby ty prozřel; věděla sem, žeť Bóh skrze to otevře oči.“ A také muž jeden káral ženu z něčeho řka: „Svýmať sem to očima viděl.“ A stál s ní nad někakú vodú. A ona omlúvajíc se vece muži: „Móžeš mi lépe věřiti než svýma očima. A ty teď vidíš očima, bych s tebú byla v této vodě, 190 avšak to vieš, že tam nejsma.“ A tak muže s toho, čeho jest dobře jist byl, svedla. Takových básniček u pravdě příkladných i vieceť pravie. Ne by to vše pravda byla, ale že tiem kárají lehkost ženskú. Protož řkuť to krátce: Každá múdrá žena trať to v sobě, 195 v němžť má přírok ženská lehkost, a králová ovšem, aby od nie zmúdřely i dvořky jejie a opatrny byly. Má i v tom opatren býti dvór králové neb velikých paní, aby múdré, ctné a opatrné měly hofmistryně proti tělesným 165 300b 376
170 175 180 185 Dvé jest ještě, v němž ženy obecně přírok mají: jedno, že se druhé líčie, a jiné se s kúzly a s čáry obierají. Řkuť o li- čidle, žeť jest] to věc velmi stydká, s těmi se mazadly pó- sobiti; a k tomu, kteráž pósobí se těmi ličidly, ztratíť barvu přirozenú a budeť jako vařená, vytáhnúc barvu z lící při- rozenú. A ješto s čáry a s kúzly se obierají, ó, kak se rozličně chytrým babám aneb i mnichóm dadie klázniti nebo žá- kóm! Viem to, že jeden mnich, čině se v těch kúzlech a čářiech uměl, klamal panie, dával jim někaké stkleničky, aby svój pot v nich daly jemu, že tiem něco přivésti jim chtěl, po němž jsú ony stály, a k tomu bral od nich penieze za to, ano jedno tant byl. A nad to, by mohly co své vuole jmieti kúzly a čáry, neměly by toho proti Bohu učiniti; neb každé kúzlo, každý čár, každý lék jest přestúpenie křesťan- ské viery a slibu, ješto sme slíbili na křtu. Jest na ženy také i ten přírok, že přechytré umějí omluvy i v tom, ješto je zjevné, že jest křivda, a zvymlúvají. A tak slepcova jedna byla chytře nevěru proti muži učinila, a Buoh dal prozřieti tomu slepému, aby tu lest své ženy uzřel. Ale ona i v tom omluvu nalezla řkúc: „Protoť sem to uči- nila, aby ty prozřel; věděla sem, žeť Bóh skrze to otevře oči.“ A také muž jeden káral ženu z něčeho řka: „Svýmať sem to očima viděl.“ A stál s ní nad někakú vodú. A ona omlúvajíc se vece muži: „Móžeš mi lépe věřiti než svýma očima. A ty teď vidíš očima, bych s tebú byla v této vodě, 190 avšak to vieš, že tam nejsma.“ A tak muže s toho, čeho jest dobře jist byl, svedla. Takových básniček u pravdě příkladných i vieceť pravie. Ne by to vše pravda byla, ale že tiem kárají lehkost ženskú. Protož řkuť to krátce: Každá múdrá žena trať to v sobě, 195 v němžť má přírok ženská lehkost, a králová ovšem, aby od nie zmúdřely i dvořky jejie a opatrny byly. Má i v tom opatren býti dvór králové neb velikých paní, aby múdré, ctné a opatrné měly hofmistryně proti tělesným 165 300b 376
Strana 377
milostem. Neb oheň tělesné milosti i železné přemáhá mysli a přechytrým úkladóm naučí milost, a jelikož i ke lsti 200 301a osvietí vtipnost, s tolik oslepí oči pravé múdrosti, že ti, ktož zajdú v ty milosti, nerozmyslé se, co potom bude. I jest veliké třeba opatrnosti, aby byly prázdny šeptóv, túlaní a samy s mužmi neostávaly; dotud šepcí, ažť se něčeho i došepcí nehodného; v túlaní také Dina, dcera Jakuba 205 patriarchy, podávena a unesena; dcera krále Davidova, když sama s bratrem ostala, nemnieci, by ji co od něho potkalo, podávena. A by se toho pak nikteréž nepřihodilo, kto ji uzří v takých věcech neopatrnu, móž do nie zlé domněnie mieti. Chciť i to pověděti, kak divný úklad Jozefus rozprávie o jedné mladé a krásné ženě. Tenť pravie takto, že jest byla v Římě jedna slovútná žena, ve cti, v kráse, v urození a v čistotě pronesena. K té byl zapálen v milosti jeden rytieř, a když pokusil se rozličnú službú podlé těch světských milostí oby- 215 čeje, až k ní i slal, slibuje jí veliké dary, aby jemu povolila. Ale silna byla žena tato v svém úmysle. Avšak došel jie ten rytieř úkladem kněze jednoho pohanského. Ten výmysl učinil takovýto: Vida ženu tuto podlé bludu pohanského, že toho hlédá pilně, chtieci se bohóm slíbiti, šel k ní a pravě 220 jí, že jeden z ejiptských bohóv zamiloval ji, ctnost její vida, a chce v takovémto chrámu sám k ní přijíti a tu zjeviti tajné věci, aby to učiniec obět bohu tomu, ostala sama jediná té noci v chrámu a tu spala. I přivedl to ten pop chytrý, že i muž, znaje čistý úmysl té panie, povolil jí toho. A ten pop 225 skryl tajně rytieře onoho tu v chrámě a všecky z chrámu vypósobil a světla zhasil i sám vyšel a dveře zavřel o té paní. A ten rytieř svój čas uzřev, přišel k té paní pod jménem toho boha, jehož ona čekáše. A ona bohem jeho mniec, byla mu povolna. On odešel od nie dřéve světla. A ona pronesla 230 to před mužem i před přátely, že ten bóh byl k ní přišel a měl s ní svú vóli a pravil jí některé tajné věci. Pak třetí 210 377
milostem. Neb oheň tělesné milosti i železné přemáhá mysli a přechytrým úkladóm naučí milost, a jelikož i ke lsti 200 301a osvietí vtipnost, s tolik oslepí oči pravé múdrosti, že ti, ktož zajdú v ty milosti, nerozmyslé se, co potom bude. I jest veliké třeba opatrnosti, aby byly prázdny šeptóv, túlaní a samy s mužmi neostávaly; dotud šepcí, ažť se něčeho i došepcí nehodného; v túlaní také Dina, dcera Jakuba 205 patriarchy, podávena a unesena; dcera krále Davidova, když sama s bratrem ostala, nemnieci, by ji co od něho potkalo, podávena. A by se toho pak nikteréž nepřihodilo, kto ji uzří v takých věcech neopatrnu, móž do nie zlé domněnie mieti. Chciť i to pověděti, kak divný úklad Jozefus rozprávie o jedné mladé a krásné ženě. Tenť pravie takto, že jest byla v Římě jedna slovútná žena, ve cti, v kráse, v urození a v čistotě pronesena. K té byl zapálen v milosti jeden rytieř, a když pokusil se rozličnú službú podlé těch světských milostí oby- 215 čeje, až k ní i slal, slibuje jí veliké dary, aby jemu povolila. Ale silna byla žena tato v svém úmysle. Avšak došel jie ten rytieř úkladem kněze jednoho pohanského. Ten výmysl učinil takovýto: Vida ženu tuto podlé bludu pohanského, že toho hlédá pilně, chtieci se bohóm slíbiti, šel k ní a pravě 220 jí, že jeden z ejiptských bohóv zamiloval ji, ctnost její vida, a chce v takovémto chrámu sám k ní přijíti a tu zjeviti tajné věci, aby to učiniec obět bohu tomu, ostala sama jediná té noci v chrámu a tu spala. I přivedl to ten pop chytrý, že i muž, znaje čistý úmysl té panie, povolil jí toho. A ten pop 225 skryl tajně rytieře onoho tu v chrámě a všecky z chrámu vypósobil a světla zhasil i sám vyšel a dveře zavřel o té paní. A ten rytieř svój čas uzřev, přišel k té paní pod jménem toho boha, jehož ona čekáše. A ona bohem jeho mniec, byla mu povolna. On odešel od nie dřéve světla. A ona pronesla 230 to před mužem i před přátely, že ten bóh byl k ní přišel a měl s ní svú vóli a pravil jí některé tajné věci. Pak třetí 210 377
Strana 378
301b 235 den potkal ten rytieř tu paní a zevil jí to, že on s ní tak byl. A ona teprv přišla sama k sobě, roztrhši rúcho své a přišla k muži svému a své jemu pověděla chytré a nevěrné obelště- nie žádajíc, aby lsti bylo pomštěno. A muž její pověděl to ciesařovi a ciesař ten chrám zbořiti kázal a na těžký (!) múky dal popa toho i s těmi se všemi, kteříž sú toho příčina byli. 378
301b 235 den potkal ten rytieř tu paní a zevil jí to, že on s ní tak byl. A ona teprv přišla sama k sobě, roztrhši rúcho své a přišla k muži svému a své jemu pověděla chytré a nevěrné obelště- nie žádajíc, aby lsti bylo pomštěno. A muž její pověděl to ciesařovi a ciesař ten chrám zbořiti kázal a na těžký (!) múky dal popa toho i s těmi se všemi, kteříž sú toho příčina byli. 378
Strana 379
Popy nazýváme v šachové hře to kamenie, jímž onen mudřec kmety zemské mienil, múdré, staré, rozomné v prá- viech, ješto dávným obyčejem a příhodami zkusili roz- ličných věcí a čtli kronika a psaná práva, a k tomu smysl majíce přirozený hodni sú a hotovi k statečné radě, jsúc chvalných obyčejóv a šlechetného úmysla, jimž čest a pravda míla. Neb když ten, ješto má smysl přirozený, slyše múdré řeči, múdřejí bude, a ktož jest rozomný, hoden jest miesta toho, aby vedl jiné a pořiedil. I byl jest ten kámen udělán počestný kmet, an sedě čte 10 na knihách; ale nynie ke knězi podobno činie to kamenie. A ta dva rohy mieníta ruce k Bohu vyzdviženie, neb kněžie tak zdvíhají ruce, za lid prosiec Boha. Takoví kmetové i nekněžie, že jsú starší z lidu, častoť jsú v písmě nazváni latině presbyteri. A pak mnie mnozí, by presbyter jedno kněz byl; pravda, že kněžie naši podlé svého úřadu jsú v duchovních věcech starší naši, ale pro to v královstvu dobře zpořiezeném třebať jest k obecnému dobrému a k obecné radě kmetóv nekněží, ješto by i k krveprolití spra- vedlivému raditi mohli. Všech těch starcóv najprvnější má pilnost býti, aby dě- tinných daleci byli obyčejóv; neb písmo a rozum i přiro- zenie nedá starému dětinnu býti. Dieť Písmo: „Běda dietěti stoletému“, točíš starému, ješto jest dětinných obyčejóv. A Šalomún jakož bohatého lživého viece hyzdí a chudého pyšného, takéž i starého nemúdrého. Rozomť to ukazuje, že by starý měl múdr býti, neb zkušenie mnohých věcí mělo by jej múdra učiniti. Jest-li kto mladých obyčejóv drže úřad 5 15 20 25 379
Popy nazýváme v šachové hře to kamenie, jímž onen mudřec kmety zemské mienil, múdré, staré, rozomné v prá- viech, ješto dávným obyčejem a příhodami zkusili roz- ličných věcí a čtli kronika a psaná práva, a k tomu smysl majíce přirozený hodni sú a hotovi k statečné radě, jsúc chvalných obyčejóv a šlechetného úmysla, jimž čest a pravda míla. Neb když ten, ješto má smysl přirozený, slyše múdré řeči, múdřejí bude, a ktož jest rozomný, hoden jest miesta toho, aby vedl jiné a pořiedil. I byl jest ten kámen udělán počestný kmet, an sedě čte 10 na knihách; ale nynie ke knězi podobno činie to kamenie. A ta dva rohy mieníta ruce k Bohu vyzdviženie, neb kněžie tak zdvíhají ruce, za lid prosiec Boha. Takoví kmetové i nekněžie, že jsú starší z lidu, častoť jsú v písmě nazváni latině presbyteri. A pak mnie mnozí, by presbyter jedno kněz byl; pravda, že kněžie naši podlé svého úřadu jsú v duchovních věcech starší naši, ale pro to v královstvu dobře zpořiezeném třebať jest k obecnému dobrému a k obecné radě kmetóv nekněží, ješto by i k krveprolití spra- vedlivému raditi mohli. Všech těch starcóv najprvnější má pilnost býti, aby dě- tinných daleci byli obyčejóv; neb písmo a rozum i přiro- zenie nedá starému dětinnu býti. Dieť Písmo: „Běda dietěti stoletému“, točíš starému, ješto jest dětinných obyčejóv. A Šalomún jakož bohatého lživého viece hyzdí a chudého pyšného, takéž i starého nemúdrého. Rozomť to ukazuje, že by starý měl múdr býti, neb zkušenie mnohých věcí mělo by jej múdra učiniti. Jest-li kto mladých obyčejóv drže úřad 5 15 20 25 379
Strana 380
35 40 45 starých, nemóžť rada jeho býti úžitečna, neb, ač hodně i po- radí, ale nebudú poslúchati rady jeho řkúc: „Kéž sám tak činí?“ A zdali nebrání přirozenie starému býti mladě živu, když i moc tu odejme jemu? Druhé ti, ktož k radě zemské příslušejí, mají pilně zna- menati práva, hodná-li jsú, pravá-li, křesťanská-li; a bylo-li by to potřebie, aby v čem byla opravena, měli by to na krále vznésti, aby on to opravil ne sám z své moci, ale s plnú radú a se všie obce povolením. Ale třeba jest v tom veliké opa- trnosti a daleké v dlúhé časy; ač by to nynie hodno bylo, také-li potom hodné to bude, a aby některých hodné nebyla záhuba druhých, bez nichž by královstvu ujma byla. Třetie kmetové ti mají po tom pilně státi, aby před se šli jich nálezové, nebylo jich usúzenie mdlé jako nepevná pa- vučina, ješto v ní malé mušky uváznú, ale veliký štmel pro- letí ji, a potom tudy proletie i malé mušky. Neb ten neřád bývá, že vynesú některý nález a za právo ustavie nětco, malý tiem bude svázaný, ale veliký přijda i zboří to a nic jemu nebude proto, a potom i malí nebudú držeti toho. Dieť Písmo: „Nebývaj súdcí, nebudeš-li moci mieti. Čtvrté ti, ješto k těm nálezóm sú ustaveni, mají se zápitie 50 na však den vystřieci, aby vždy při sobě byli. A netoliko od zápitie vínem mají střiezvi býti, ale aby jich nezapojila ani milost k někomu ani nenávist nebo hněv, ani strach ani náděje, neb ty věci mnohokrát súd převracují. Páté řku těm, ješto se o něco radie s nimi, že ve dvém 55 mají opatrni býti. Najprvé, ktož má komu poraditi, rad jemu věrně, nemieně zklamati jeho. Druhé, když radí komu, tak raď, aby k ničemuž bezpřiemně nenutil jeho, aby onen neřekl potom: „Kázal mi to učiniti!“, když by se zle zvedlo jemu, že by snad neuměl toho tak vyvésti, jakož jest rádce mienil, aneb že by v tom bylo jiného něco, jehož jest mienil, aneb neuměl rádci pověděti. Protož, ktož radí druhému, řci ty opatrně: „Jest-liť tak, jakož pravíš, byť má věc byla, 302а 30 60 302b 380
35 40 45 starých, nemóžť rada jeho býti úžitečna, neb, ač hodně i po- radí, ale nebudú poslúchati rady jeho řkúc: „Kéž sám tak činí?“ A zdali nebrání přirozenie starému býti mladě živu, když i moc tu odejme jemu? Druhé ti, ktož k radě zemské příslušejí, mají pilně zna- menati práva, hodná-li jsú, pravá-li, křesťanská-li; a bylo-li by to potřebie, aby v čem byla opravena, měli by to na krále vznésti, aby on to opravil ne sám z své moci, ale s plnú radú a se všie obce povolením. Ale třeba jest v tom veliké opa- trnosti a daleké v dlúhé časy; ač by to nynie hodno bylo, také-li potom hodné to bude, a aby některých hodné nebyla záhuba druhých, bez nichž by královstvu ujma byla. Třetie kmetové ti mají po tom pilně státi, aby před se šli jich nálezové, nebylo jich usúzenie mdlé jako nepevná pa- vučina, ješto v ní malé mušky uváznú, ale veliký štmel pro- letí ji, a potom tudy proletie i malé mušky. Neb ten neřád bývá, že vynesú některý nález a za právo ustavie nětco, malý tiem bude svázaný, ale veliký přijda i zboří to a nic jemu nebude proto, a potom i malí nebudú držeti toho. Dieť Písmo: „Nebývaj súdcí, nebudeš-li moci mieti. Čtvrté ti, ješto k těm nálezóm sú ustaveni, mají se zápitie 50 na však den vystřieci, aby vždy při sobě byli. A netoliko od zápitie vínem mají střiezvi býti, ale aby jich nezapojila ani milost k někomu ani nenávist nebo hněv, ani strach ani náděje, neb ty věci mnohokrát súd převracují. Páté řku těm, ješto se o něco radie s nimi, že ve dvém 55 mají opatrni býti. Najprvé, ktož má komu poraditi, rad jemu věrně, nemieně zklamati jeho. Druhé, když radí komu, tak raď, aby k ničemuž bezpřiemně nenutil jeho, aby onen neřekl potom: „Kázal mi to učiniti!“, když by se zle zvedlo jemu, že by snad neuměl toho tak vyvésti, jakož jest rádce mienil, aneb že by v tom bylo jiného něco, jehož jest mienil, aneb neuměl rádci pověděti. Protož, ktož radí druhému, řci ty opatrně: „Jest-liť tak, jakož pravíš, byť má věc byla, 302а 30 60 302b 380
Strana 381
taktoť bych já učinil. Mněť se zdá, že by to k tomu hodné bylo. Šesté ti, ješto k radě slušejí, mají tajné věci tajny mieti. 65 Dieť Aristotileš Alexandrovi: „Ktož tajemstvie pronosí, po- stihneť jeho zlé velmi brzo; nemóžeť bezpečen býti před příhodami zlými.“ O, čím lépe toho, což tajné, ižádnému nepraviti, než povědúc i prositi, aby toho on nepravil! Divné, že onoho chceš mocen býti, aby on tajil tajného, a sám nemoha toho utajiti! Ano i slyšeti tajnú věc nebývá hodno. Jeden druhému chtěl nětco tajného pověděti řka: " „Toběť to poviem, ale jedinémuť sem to přieteli pověděl.“ A ten vece: „Když jest tajné, neprav mi, snadť, by, jemužs také pravil, pronesl, měl by domněnie do mne, bych já to 75 pronesl. Sedmé ti kmetové, ješto súdie, mají to slovo vždy v srdci mieti, ješto Buoh die skrze proroka: „Právě suďte, synové lidští!“ Nemáť súdce pro nic na světě nálezem proti právu ijednomu pomáhati, když na súd přijde. Neb die Písmo: 80 „Malého i velikého rovně súditi budeš!“ By, chtě chudému z milosrdenstvie pomoci, súd vydal proti právu, zleť by učinil. By také súdce práva věděl někoho, avšak podlé toho, jakož jest súd doveden, má súd vydati, nemóž-li toho po- dobně jinak dovésti. Byť súdce jinak, než jakož súd dove- 85 den, měl súditi, než jest právo ustaveno, že by snad někoho práva věděl jinak než súdovým dóvodem, viece by z toho bývalo zmatkóv. Protož, ktož súdy vynosie, majíť se bez po- hnutie práv držeti ustavených. I jestiť těm kmetóm a těm rádciem veliké třeba opatr- 90 nosti. Neb což silú a udacstvím činie rytieři, což vládnúce úředníci královi, což súdem sudí, což dielem a řemeslem lid obecný, to vše skrze radu múdrých a věrných má býti ke cti králově přivedeno a k dobrému obecnému. 70 381
taktoť bych já učinil. Mněť se zdá, že by to k tomu hodné bylo. Šesté ti, ješto k radě slušejí, mají tajné věci tajny mieti. 65 Dieť Aristotileš Alexandrovi: „Ktož tajemstvie pronosí, po- stihneť jeho zlé velmi brzo; nemóžeť bezpečen býti před příhodami zlými.“ O, čím lépe toho, což tajné, ižádnému nepraviti, než povědúc i prositi, aby toho on nepravil! Divné, že onoho chceš mocen býti, aby on tajil tajného, a sám nemoha toho utajiti! Ano i slyšeti tajnú věc nebývá hodno. Jeden druhému chtěl nětco tajného pověděti řka: " „Toběť to poviem, ale jedinémuť sem to přieteli pověděl.“ A ten vece: „Když jest tajné, neprav mi, snadť, by, jemužs také pravil, pronesl, měl by domněnie do mne, bych já to 75 pronesl. Sedmé ti kmetové, ješto súdie, mají to slovo vždy v srdci mieti, ješto Buoh die skrze proroka: „Právě suďte, synové lidští!“ Nemáť súdce pro nic na světě nálezem proti právu ijednomu pomáhati, když na súd přijde. Neb die Písmo: 80 „Malého i velikého rovně súditi budeš!“ By, chtě chudému z milosrdenstvie pomoci, súd vydal proti právu, zleť by učinil. By také súdce práva věděl někoho, avšak podlé toho, jakož jest súd doveden, má súd vydati, nemóž-li toho po- dobně jinak dovésti. Byť súdce jinak, než jakož súd dove- 85 den, měl súditi, než jest právo ustaveno, že by snad někoho práva věděl jinak než súdovým dóvodem, viece by z toho bývalo zmatkóv. Protož, ktož súdy vynosie, majíť se bez po- hnutie práv držeti ustavených. I jestiť těm kmetóm a těm rádciem veliké třeba opatr- 90 nosti. Neb což silú a udacstvím činie rytieři, což vládnúce úředníci královi, což súdem sudí, což dielem a řemeslem lid obecný, to vše skrze radu múdrých a věrných má býti ke cti králově přivedeno a k dobrému obecnému. 70 381
Strana 382
5 10 15 20 25 Rytieř mezi šachy tak byl udělán, že zřiedlna na něm byla rytieřská počest; neb rytieře v čest pozdvihují pro ukázanie viery a statečnosti. A tak rytieř i postúpá ve cti z sloty v múdrost, a skrze časté příhody. Praví jedna kronika o jed- nom kniežeti afrikánském: Ktož u boji statečně činil sobě, dal jemu rúcho zlaté řka: „To rúcho slušie na muže silného, jakýž ty jsi; neb jakož oheň ani rez nepřemóž zlata, tak moc nepřátel nepřemáhá tebe, ani rez lenosti chytila se jest tebe. A protožť rytieři z práva mají počest mimo jiné téhož rodu v rúše, v míse rytieřské i ve mnohém jiném. A na to pomniec, majíť také mimo jiné v ctnosti a v šlechetnosti býti; neb ta čest, ješto ji činie někomu, co jest jiného, než ukazuje, že v tom jest ctnost a šlechetnost, jemuž činie takúž počest? A když by v něm nebylo toho, v pravdě by to ne- byla jeho čest. Protož ku pravé cti táhni se rytieř a k šle- chetnosti, Boha hlédaj, od něhožť jest všecko vítězstvo i do- brodružstvie. A ktož sú kdy v své hrdosti jiné mněli, okla- mávaliť sú se. Z statečných rytieřóv byl král David, avšak vždy Boha měl před očima a řiekal, že neúfá v své lučiště ani v obranu meče svého, ale v pomoc Boží. Mějž rytieř múdrost, jiež jest bázen Božie počátek a dokonánie, nade vše Boha milovati a k tomu táhnúti, aby z Bohem mohl mieti věčné bydlo li- bějšie jemu. A cožť by to bylo, zde ve cti, v zboží, dobrém bydle tělu pobyti, ano jest zde nelze tomu ničemuž trváti, když by skrze to nebylo přijíti u věčnú čest a u věčné zbožie k milému Bohu? A kdyžť jest Bóh kakás divná pravda 303a 382
5 10 15 20 25 Rytieř mezi šachy tak byl udělán, že zřiedlna na něm byla rytieřská počest; neb rytieře v čest pozdvihují pro ukázanie viery a statečnosti. A tak rytieř i postúpá ve cti z sloty v múdrost, a skrze časté příhody. Praví jedna kronika o jed- nom kniežeti afrikánském: Ktož u boji statečně činil sobě, dal jemu rúcho zlaté řka: „To rúcho slušie na muže silného, jakýž ty jsi; neb jakož oheň ani rez nepřemóž zlata, tak moc nepřátel nepřemáhá tebe, ani rez lenosti chytila se jest tebe. A protožť rytieři z práva mají počest mimo jiné téhož rodu v rúše, v míse rytieřské i ve mnohém jiném. A na to pomniec, majíť také mimo jiné v ctnosti a v šlechetnosti býti; neb ta čest, ješto ji činie někomu, co jest jiného, než ukazuje, že v tom jest ctnost a šlechetnost, jemuž činie takúž počest? A když by v něm nebylo toho, v pravdě by to ne- byla jeho čest. Protož ku pravé cti táhni se rytieř a k šle- chetnosti, Boha hlédaj, od něhožť jest všecko vítězstvo i do- brodružstvie. A ktož sú kdy v své hrdosti jiné mněli, okla- mávaliť sú se. Z statečných rytieřóv byl král David, avšak vždy Boha měl před očima a řiekal, že neúfá v své lučiště ani v obranu meče svého, ale v pomoc Boží. Mějž rytieř múdrost, jiež jest bázen Božie počátek a dokonánie, nade vše Boha milovati a k tomu táhnúti, aby z Bohem mohl mieti věčné bydlo li- bějšie jemu. A cožť by to bylo, zde ve cti, v zboží, dobrém bydle tělu pobyti, ano jest zde nelze tomu ničemuž trváti, když by skrze to nebylo přijíti u věčnú čest a u věčné zbožie k milému Bohu? A kdyžť jest Bóh kakás divná pravda 303a 382
Strana 383
všeho, é, múdří rytieři, proti pravdě zbožie zdejšieho nesa- hajte ani cti zdejšie, ničehož nevažte nad Pána Boha, jenž 30 ve všem chce pravdě, a tiem zbožím, tú ctí, tú silú těla, jímž vás jest Bóh daroval, podlé svých stavóv Bohu služte, ne pro svět, ne pro frejieřky, ale ke cti Božie a k obecnému dob- rému pracujte a řád rytieřský držte. Móžť rytieř zbožie mieti, po cti státi, pohodlé tělu, jelikož ku potřebě sobě uči- 35 nil, ale ne tu má cíl býti žádosti jeho, by v tom chtěl ko- chati se, ale aby to měl ku pomoci v svém stavu slúžiti zbožím zdejším, náklad maje podlé Božieho zpořiezenie, ješto příslušie k stavu tomu, tú ctí, tú počestností, kterúž má od Boha, míl jsa dobrým a hrozen pravdy protivníkóm 40 tú silú a mocí těla, aby zlé, neřádné tlačil, ne leckohos bez práva, ale podlé práva ustaveného. V tom pak také záleží čest rytieřská, že jim slušie věrnu býti, a ten by správně ztratil jméno rytieřské, kterýž by ne- držal viery. A ktož sú vieru znamenitě ukazovali, i dnes to 45 dobrým zpomínají. A tak psáno jest v jedné kronice, kak byl věren rytieř jeden kniežeti svému. Neb když král jeden mie- nil to knieže v noci zahubiti, učinil jemu toho večera dobré bydlo před sebú a dal jemu píti silné víno chtě, aby se podpil a nevystřehl se úkladu toho. A rytieř kniežete toho prosly- šav, co král miení, chtěl věrně pomoci své hospodě. Když šel s ním od dvora do domu jeho, uznamenal, ano od krále špeh před domem; i počne ten rytieř jda hádati se s svým pacholkem a tak v duom vejdú. A pověda kniežeti svému králóv úklad, obleče jeho v rúcho pacholka svého; nechaje tam v domu pacholka, vyvleče knieže z domu a tepa jej jako svého pacholka a laje jemu jako pacholku. Pak vrátí se sám do domu jako k kniežeti a jako tam polože knieže, pójde sám do své hospody. A tak zklama špehéře tyto. A v noci z své hospody spusti se zdi své knieže po provaziech. 60 A tuto přijdúc kniežete v domu nenaleznú, i jmú pacholka a rytieře toho. A pak král to zvěděv, kak jsú pomohli knie- 50 55 303b 383
všeho, é, múdří rytieři, proti pravdě zbožie zdejšieho nesa- hajte ani cti zdejšie, ničehož nevažte nad Pána Boha, jenž 30 ve všem chce pravdě, a tiem zbožím, tú ctí, tú silú těla, jímž vás jest Bóh daroval, podlé svých stavóv Bohu služte, ne pro svět, ne pro frejieřky, ale ke cti Božie a k obecnému dob- rému pracujte a řád rytieřský držte. Móžť rytieř zbožie mieti, po cti státi, pohodlé tělu, jelikož ku potřebě sobě uči- 35 nil, ale ne tu má cíl býti žádosti jeho, by v tom chtěl ko- chati se, ale aby to měl ku pomoci v svém stavu slúžiti zbožím zdejším, náklad maje podlé Božieho zpořiezenie, ješto příslušie k stavu tomu, tú ctí, tú počestností, kterúž má od Boha, míl jsa dobrým a hrozen pravdy protivníkóm 40 tú silú a mocí těla, aby zlé, neřádné tlačil, ne leckohos bez práva, ale podlé práva ustaveného. V tom pak také záleží čest rytieřská, že jim slušie věrnu býti, a ten by správně ztratil jméno rytieřské, kterýž by ne- držal viery. A ktož sú vieru znamenitě ukazovali, i dnes to 45 dobrým zpomínají. A tak psáno jest v jedné kronice, kak byl věren rytieř jeden kniežeti svému. Neb když král jeden mie- nil to knieže v noci zahubiti, učinil jemu toho večera dobré bydlo před sebú a dal jemu píti silné víno chtě, aby se podpil a nevystřehl se úkladu toho. A rytieř kniežete toho prosly- šav, co král miení, chtěl věrně pomoci své hospodě. Když šel s ním od dvora do domu jeho, uznamenal, ano od krále špeh před domem; i počne ten rytieř jda hádati se s svým pacholkem a tak v duom vejdú. A pověda kniežeti svému králóv úklad, obleče jeho v rúcho pacholka svého; nechaje tam v domu pacholka, vyvleče knieže z domu a tepa jej jako svého pacholka a laje jemu jako pacholku. Pak vrátí se sám do domu jako k kniežeti a jako tam polože knieže, pójde sám do své hospody. A tak zklama špehéře tyto. A v noci z své hospody spusti se zdi své knieže po provaziech. 60 A tuto přijdúc kniežete v domu nenaleznú, i jmú pacholka a rytieře toho. A pak král to zvěděv, kak jsú pomohli knie- 50 55 303b 383
Strana 384
304a žeti svému, otázal své rady, co by ti hodni byli, ješto jej tak zklamali. A když řekli jedni: „Této smrti jsú hodni,“ a 65 druzí: „Této,“ král řekl: „Jistě tito smrti nejsú vinni, ale hodni sú všie cti, že sú tak věrni byli pánu svému.“ Majíť i spolu sobě rytieři věrni býti a má jeden druhého čest vážiti za svú čest. A kdyby to bylo, nepal by se druh nad druha a nebylo by těch bláznivých i bez potřeby za- 70 mlúvaní k sedání neb s ostrým honěnie, ale by milost byla mezi nimi. Hrozenť jest nepřátelóm rytieřský zástup, když uzřie milost a vieru mezi nimi; ale kde jest nesvornost mezi rytieřstvem, tu jest zlá čáka k vítězstvu. Bývalo jest to, že u vojště byli se svadiec, a pak snadně je nepřietelé dora- 75 žovali. Protož chváluť má milost a přiezen mezi rytieř- stvem. Bylať dva rytieře u věrné milosti a přiezni, a když král jme z nich jednoho a na smrt chce dáti, ten, jakož jat byl, poče toho velmi pykati, že jest doma ničehož nezpósobil, a řka, by mohl prodlenie své smrti mieti, aby to zpósobil doma, chtěl by rád inhed se zase k své smrti postaviti. A tento jeho tovařiš bude jemu na králi toho žádati a sám dá se zaň u vězenie. A když odšel onen, všickni tomuto za zlé měli, že se za toho dal, jemuž život platí, u vězenie, a řkúc: „I co 85 mníš, byť se na své postavil bezživotie?“ Ale tento vždy pra- vieše, že nemá ijedné chyby do viery jeho. A když ten čas přišel, nechybil onen najmenšie chvíle, ale k svému se po- stavil bezživotie. A král, vida tú rytieří takú vieru, podivil se tomu a hněv spustil s mysli, i odpustil tomu a potom pro 90 jich vieru byl na oba laskav. Dobrý rytieř držíť i nepřátelóm slíbenú vieru. Čte se o jednom v kronice římské, že když jat byl, smluvil se o ša- cuňk a prosil, aby jej pustili, řka: „Vrátímť se, nedám-li těch peněz.“ A vrátiv se k svým, nechtěl dáti peněz ani se chtěl zase u vězenie postaviti řka: „Oklamal sem je. Já sem mienil, že se k svým zase vrátím, nedám-li těch peněz; a to 80 95 384
304a žeti svému, otázal své rady, co by ti hodni byli, ješto jej tak zklamali. A když řekli jedni: „Této smrti jsú hodni,“ a 65 druzí: „Této,“ král řekl: „Jistě tito smrti nejsú vinni, ale hodni sú všie cti, že sú tak věrni byli pánu svému.“ Majíť i spolu sobě rytieři věrni býti a má jeden druhého čest vážiti za svú čest. A kdyby to bylo, nepal by se druh nad druha a nebylo by těch bláznivých i bez potřeby za- 70 mlúvaní k sedání neb s ostrým honěnie, ale by milost byla mezi nimi. Hrozenť jest nepřátelóm rytieřský zástup, když uzřie milost a vieru mezi nimi; ale kde jest nesvornost mezi rytieřstvem, tu jest zlá čáka k vítězstvu. Bývalo jest to, že u vojště byli se svadiec, a pak snadně je nepřietelé dora- 75 žovali. Protož chváluť má milost a přiezen mezi rytieř- stvem. Bylať dva rytieře u věrné milosti a přiezni, a když král jme z nich jednoho a na smrt chce dáti, ten, jakož jat byl, poče toho velmi pykati, že jest doma ničehož nezpósobil, a řka, by mohl prodlenie své smrti mieti, aby to zpósobil doma, chtěl by rád inhed se zase k své smrti postaviti. A tento jeho tovařiš bude jemu na králi toho žádati a sám dá se zaň u vězenie. A když odšel onen, všickni tomuto za zlé měli, že se za toho dal, jemuž život platí, u vězenie, a řkúc: „I co 85 mníš, byť se na své postavil bezživotie?“ Ale tento vždy pra- vieše, že nemá ijedné chyby do viery jeho. A když ten čas přišel, nechybil onen najmenšie chvíle, ale k svému se po- stavil bezživotie. A král, vida tú rytieří takú vieru, podivil se tomu a hněv spustil s mysli, i odpustil tomu a potom pro 90 jich vieru byl na oba laskav. Dobrý rytieř držíť i nepřátelóm slíbenú vieru. Čte se o jednom v kronice římské, že když jat byl, smluvil se o ša- cuňk a prosil, aby jej pustili, řka: „Vrátímť se, nedám-li těch peněz.“ A vrátiv se k svým, nechtěl dáti peněz ani se chtěl zase u vězenie postaviti řka: „Oklamal sem je. Já sem mienil, že se k svým zase vrátím, nedám-li těch peněz; a to 80 95 384
Strana 385
sem učinil.“ Ale Římené nechtěli, by jich rytieřstvo šli lstmi takými; kázali jeho svázati a donésti nepřátelóm. Také se čte o někakém Markovi římském, že když byl jat s jinými od nepřátel a Římané také měli z oněch vězně, pak 100 toho Marka pustili na postavenie, aby s Rímany rozmluvil, chtěli-li by vězně za vězně propustiti. A když zdál k Ríma- nóm to poselstvie, Římené otázali jeho, co by se v tom hod- ného zdálo jemu. A on odpověděl a řka: „Já mám za to, že by Římanóm hodné nebylo učiniti to, což žádají Karthagi- nenští, neb někteří jsú v jich vězení velmi staří, z nichž sem já jeden, a druzí velmi mladí, takže oboji k válce nejsme hodni. Ale vy máte oněch silné muže a dobré vódce.“ Aj, viery muže statečného! Ne toho, co by hodné bylo jemu, hlédal, ale na to zřel, co jest obci hodné. A také viery zdržal 110 svým nepřátelóm; věda, že na múky pójde, však šel a po- stavil se svým nepřátelóm, jakož slíbil. V bituňciech má sobě rytieřstvo věrno býti spolu. Jakož čtem o Davidovi, že upřiemý byl a věrný na bituňciech, že netolik rádi jeho mievali za starostu v rytieřských věcech, ale 115 pak i za krále bylo jim jej mílo mieti. Jest také jako zvláštní slib rytieřský vdovám, sirotkóm i jiným sprostným lidem pravdy pomáhati, brániti jich před násilím. É, pomněte toho slibu a střezte se, aby sami zámutkóv takovým lidem nečinili, radú nebo skutkem tisk- 120 núce je od jich zbožička, od jich pravdy, od jich pokoje, k škodě, k nákladóm je připravujíc, to na králi vysluhujíc, ješto naň nejde, práva jich stavujíc. Velmiť také ozdobuje čest rytieřskú přemohúc býti milostivu; rytieřskéť jest sví- těziti, ale to jest obyčej líté zvěři, přemohúc i rozsápati. 125 Zuořiv a udaten má býti rytieř proti nepřieteli, donidž se brání; ale když se poddává, má milostiv býti jemu. 105 304b 25 Knížky o hře šachové 385
sem učinil.“ Ale Římené nechtěli, by jich rytieřstvo šli lstmi takými; kázali jeho svázati a donésti nepřátelóm. Také se čte o někakém Markovi římském, že když byl jat s jinými od nepřátel a Římané také měli z oněch vězně, pak 100 toho Marka pustili na postavenie, aby s Rímany rozmluvil, chtěli-li by vězně za vězně propustiti. A když zdál k Ríma- nóm to poselstvie, Římené otázali jeho, co by se v tom hod- ného zdálo jemu. A on odpověděl a řka: „Já mám za to, že by Římanóm hodné nebylo učiniti to, což žádají Karthagi- nenští, neb někteří jsú v jich vězení velmi staří, z nichž sem já jeden, a druzí velmi mladí, takže oboji k válce nejsme hodni. Ale vy máte oněch silné muže a dobré vódce.“ Aj, viery muže statečného! Ne toho, co by hodné bylo jemu, hlédal, ale na to zřel, co jest obci hodné. A také viery zdržal 110 svým nepřátelóm; věda, že na múky pójde, však šel a po- stavil se svým nepřátelóm, jakož slíbil. V bituňciech má sobě rytieřstvo věrno býti spolu. Jakož čtem o Davidovi, že upřiemý byl a věrný na bituňciech, že netolik rádi jeho mievali za starostu v rytieřských věcech, ale 115 pak i za krále bylo jim jej mílo mieti. Jest také jako zvláštní slib rytieřský vdovám, sirotkóm i jiným sprostným lidem pravdy pomáhati, brániti jich před násilím. É, pomněte toho slibu a střezte se, aby sami zámutkóv takovým lidem nečinili, radú nebo skutkem tisk- 120 núce je od jich zbožička, od jich pravdy, od jich pokoje, k škodě, k nákladóm je připravujíc, to na králi vysluhujíc, ješto naň nejde, práva jich stavujíc. Velmiť také ozdobuje čest rytieřskú přemohúc býti milostivu; rytieřskéť jest sví- těziti, ale to jest obyčej líté zvěři, přemohúc i rozsápati. 125 Zuořiv a udaten má býti rytieř proti nepřieteli, donidž se brání; ale když se poddává, má milostiv býti jemu. 105 304b 25 Knížky o hře šachové 385
Strana 386
305а Roch znamenává králova úředníka. Ten šach byl udělán muž počestný, an má huol v rukú, neb má králóv úředník v zemi počesten býti; a hól moc znamenává a upřiemost holi spravedlnost. Neb jakož neslušie v ruce huol neupřiemá, takéž mají nespravedliví činové býti v moci. Takový úřed- ník má králi i obci upřiem a věren býti, králova neopúštěti a na obec nespravedlného nezamýšleti neb na jiné menšie úředníky; učiní-liť taký úředník vinna nevinného, chtě pod tú omluvú pobrati zbožie jeho, dvojeť zlé učiní: jedno ne- provinilé zbožie vezme a druhé, že vinna spraví nevinného a vezme netolik zbožie jeho, ale i čest jeho, zlým jej učině. Pomním to, že túžiechu jílovští horníci na Guglvajta; mnich bieše kakýs a vládnieše od ciesaře Karla, českého krále, a řiekáchu: „By zlými nás nečině bral zbožie naše, ještě bychom to trpěli; ale béře naše, zlými nás čině.“ A tak nechtiece trpěti toho, á, kak bohaté hory zlaté opustili i za- pustili, že viec do této doby nemohú přemoci vody, a co sú na to naložili a co zlata obmeškali! Mnohokrát zlí, nespravedlní úředníci od krále vládnúc 20 učinie, že i král bude slúti zlý, nespravedlný, a snad i bude, když jim přezří jich nespravedlnost. Ó, co toho neřádu trpěla jest země tato, ano vieží se bezdušci v cizie dědiny, cizie prodávají, práva stavují! Avšak něktoť i ostanú ale po nás, ješto uzřie, k kakému to konci přijde! Ale nechaje toho řku: „E, kto vládnete, strach Boží nad sebú mějte, cti hospodě neujímajte, ani jich zbožie, ani komu z obce bez- právni buďte, a čehož komu hospoda přeje, toho jemu šafář " neujímaj!" 5 10 15 25 386
305а Roch znamenává králova úředníka. Ten šach byl udělán muž počestný, an má huol v rukú, neb má králóv úředník v zemi počesten býti; a hól moc znamenává a upřiemost holi spravedlnost. Neb jakož neslušie v ruce huol neupřiemá, takéž mají nespravedliví činové býti v moci. Takový úřed- ník má králi i obci upřiem a věren býti, králova neopúštěti a na obec nespravedlného nezamýšleti neb na jiné menšie úředníky; učiní-liť taký úředník vinna nevinného, chtě pod tú omluvú pobrati zbožie jeho, dvojeť zlé učiní: jedno ne- provinilé zbožie vezme a druhé, že vinna spraví nevinného a vezme netolik zbožie jeho, ale i čest jeho, zlým jej učině. Pomním to, že túžiechu jílovští horníci na Guglvajta; mnich bieše kakýs a vládnieše od ciesaře Karla, českého krále, a řiekáchu: „By zlými nás nečině bral zbožie naše, ještě bychom to trpěli; ale béře naše, zlými nás čině.“ A tak nechtiece trpěti toho, á, kak bohaté hory zlaté opustili i za- pustili, že viec do této doby nemohú přemoci vody, a co sú na to naložili a co zlata obmeškali! Mnohokrát zlí, nespravedlní úředníci od krále vládnúc 20 učinie, že i král bude slúti zlý, nespravedlný, a snad i bude, když jim přezří jich nespravedlnost. Ó, co toho neřádu trpěla jest země tato, ano vieží se bezdušci v cizie dědiny, cizie prodávají, práva stavují! Avšak něktoť i ostanú ale po nás, ješto uzřie, k kakému to konci přijde! Ale nechaje toho řku: „E, kto vládnete, strach Boží nad sebú mějte, cti hospodě neujímajte, ani jich zbožie, ani komu z obce bez- právni buďte, a čehož komu hospoda přeje, toho jemu šafář " neujímaj!" 5 10 15 25 386
Strana 387
Mušejíť také úředníci k utrhavým řečem trpělivi býti; ižádnýť se všem nemóž slíbiti. Jakžť kto bude povýšen 30 v úřad, něktoť mu i bude záviděti, a také budú, ješto mušejí pro svú závinu trpěti od úředníka, a ti všichni utrháním řečí utrhavú jako k cíli budú střéleti k němu. A mnozí také z viery řkú, něco chtiec polepšiti a vystřieci; o nichž die mistr Seneka: „Kárá-li tě kto a ty vinen, dobřeť jest učinil; a paklis nevinen, chtělť jest dobře učiniti.“ A toť jest vše přemoci trpělivostí. I králi velicí chválu mají, že sú taková utrhánie neb káranie strpievali. Byl jeden popaden, ješto lúpil na moři, a přiveden byl před Alexandra krále. A když jemu vece Alexander: „Pročs 40 lúpil, nedada pokoje na moři lidem?“, a ten směle vece proti králi: „A proč ty lúpě nedáš pokoje všemu světu? Že já jednu lodí vezmu, nazýváš mě lúpežníkem, a že ty s vojskem jezdě lúpíš, ciesař sloveš! Byť se mně štěstie obrá- tilo, já bych byl dobrý; ale čím tobě viece jde pod ruku, 45 " tys vždy hoří.“ Aj, kakúť jest řeč tak veliký král strpěl, a řekl tomu: „Chciť tvú chudobu proměniti, aby svú zlostí štěstie nevi- nil." I nadal jeho, že jemu nebylo třeba lúpiti. Také ciesaři jednomu řekl jeden v oči: „O ukrutníče!“, a on to míle strpěl, tíše, jediné že řekl: „Bychť byl, neřekl by.“ A když i králóm řečmi utrhají i jich vládařóm, má vládař v obyčej to mieti, když má pokutu nad kým učiniti, aby vztáhl v tu chvíli, když jím hněv točí, aby pro hněv neupřie- lišil. Tak byl jeden řekl: „Nemohuť ho bíti, hněvť mě jest 55 naň." Ten také vládař, ješto má menšie vládaře usazovati, slyš básničku tuto, aby jich neměnil často: Byl jeden hajný lesóv před svým pánem obžalován, a on v hněviech kázal jej náha na lese v létě přivázati, aby múchy a komárové uštípali jeho. Pak po dobré chvíli poslal tam, aby ohlédal posel, kak jest jemu; a posel, uzřev na něm much veliké 35 50 305b 60 387
Mušejíť také úředníci k utrhavým řečem trpělivi býti; ižádnýť se všem nemóž slíbiti. Jakžť kto bude povýšen 30 v úřad, něktoť mu i bude záviděti, a také budú, ješto mušejí pro svú závinu trpěti od úředníka, a ti všichni utrháním řečí utrhavú jako k cíli budú střéleti k němu. A mnozí také z viery řkú, něco chtiec polepšiti a vystřieci; o nichž die mistr Seneka: „Kárá-li tě kto a ty vinen, dobřeť jest učinil; a paklis nevinen, chtělť jest dobře učiniti.“ A toť jest vše přemoci trpělivostí. I králi velicí chválu mají, že sú taková utrhánie neb káranie strpievali. Byl jeden popaden, ješto lúpil na moři, a přiveden byl před Alexandra krále. A když jemu vece Alexander: „Pročs 40 lúpil, nedada pokoje na moři lidem?“, a ten směle vece proti králi: „A proč ty lúpě nedáš pokoje všemu světu? Že já jednu lodí vezmu, nazýváš mě lúpežníkem, a že ty s vojskem jezdě lúpíš, ciesař sloveš! Byť se mně štěstie obrá- tilo, já bych byl dobrý; ale čím tobě viece jde pod ruku, 45 " tys vždy hoří.“ Aj, kakúť jest řeč tak veliký král strpěl, a řekl tomu: „Chciť tvú chudobu proměniti, aby svú zlostí štěstie nevi- nil." I nadal jeho, že jemu nebylo třeba lúpiti. Také ciesaři jednomu řekl jeden v oči: „O ukrutníče!“, a on to míle strpěl, tíše, jediné že řekl: „Bychť byl, neřekl by.“ A když i králóm řečmi utrhají i jich vládařóm, má vládař v obyčej to mieti, když má pokutu nad kým učiniti, aby vztáhl v tu chvíli, když jím hněv točí, aby pro hněv neupřie- lišil. Tak byl jeden řekl: „Nemohuť ho bíti, hněvť mě jest 55 naň." Ten také vládař, ješto má menšie vládaře usazovati, slyš básničku tuto, aby jich neměnil často: Byl jeden hajný lesóv před svým pánem obžalován, a on v hněviech kázal jej náha na lese v létě přivázati, aby múchy a komárové uštípali jeho. Pak po dobré chvíli poslal tam, aby ohlédal posel, kak jest jemu; a posel, uzřev na něm much veliké 35 50 305b 60 387
Strana 388
65 75 306a 80 množstvie, chce je sehnati s něho. A on prosil jeho, aby jich nesháněl, řka: „Tytoť sú již syty; sžéneš-li je, přiletieť lač- nějšie a budúť mě štípati viece.“ A posel vrátiv se povie to pánu, že nedal hajný sytých much s sebe sehnati, aby lačné přiletiec viece jeho neštípaly. A pán příde k sobě skrze to řka: „Tento se již naměl, a jest bohat; zbavím-li jeho vlá- danie a chudému poručím, bude mě chudý lačný viece 70 žíti.“ I v tom vládaři opatrni buďte, nerýte na se žalobú neb závistí, netiskni s vládanie jeden druhého. Čtem to, že Aman vládl u krále Asvera vším královstvím jeho, a Mar- docheus byl u vrat králových; a král, znaje vieru jeho, las- kav naň byl. A ten Aman záviděl jemu i ryl naň, až to byl svú lstí přivedl, že mněl, by oběsil toho Mardochea, a novú šibenici byl připravil jemu. Ale Pán Bóh, ješto těch lestných úkladóv nenávidí, proměnil to, že ten sám Aman oběšen na té šibenici, a Mardocheus vstúpil v úřad jeho. Protož vládaři a šafáři nerýte na se, bojte se Boha! Ktož druhému jámu kopá, viz, by v ni sám neupadl Božím zpósobem a přepuštěním.
65 75 306a 80 množstvie, chce je sehnati s něho. A on prosil jeho, aby jich nesháněl, řka: „Tytoť sú již syty; sžéneš-li je, přiletieť lač- nějšie a budúť mě štípati viece.“ A posel vrátiv se povie to pánu, že nedal hajný sytých much s sebe sehnati, aby lačné přiletiec viece jeho neštípaly. A pán příde k sobě skrze to řka: „Tento se již naměl, a jest bohat; zbavím-li jeho vlá- danie a chudému poručím, bude mě chudý lačný viece 70 žíti.“ I v tom vládaři opatrni buďte, nerýte na se žalobú neb závistí, netiskni s vládanie jeden druhého. Čtem to, že Aman vládl u krále Asvera vším královstvím jeho, a Mar- docheus byl u vrat králových; a král, znaje vieru jeho, las- kav naň byl. A ten Aman záviděl jemu i ryl naň, až to byl svú lstí přivedl, že mněl, by oběsil toho Mardochea, a novú šibenici byl připravil jemu. Ale Pán Bóh, ješto těch lestných úkladóv nenávidí, proměnil to, že ten sám Aman oběšen na té šibenici, a Mardocheus vstúpil v úřad jeho. Protož vládaři a šafáři nerýte na se, bojte se Boha! Ktož druhému jámu kopá, viz, by v ni sám neupadl Božím zpósobem a přepuštěním.
Strana 389
Již o piešciech řeč pozdvihnu. Každý byl udělán v člověčí postavě a s takovým znamením, ješto obchod lidu někte- rého znamenává. Neb osmer jest obchod lidu obecného: jedni zemi klidie, druzí stojiec dělají svá řemesla, třetí se- diec, čtvrtí jsú kupci, pátí apatekáři, šestí hospodáři, ješto hosti chovají, sedmí měští služebníci, ješto brány zamykají, mýto a tržné vybierají, osmí těkači, špehéři, lotři. Že z těch pieškóv každý byl v člověčí postavě, ukazuje, že i lid obecný nemá býti jako skot, ale Boha rozoměti a v jeho bázni býti, věrně hlédaje obchodu svého, drže se jednoty křesťanské viery. Neb menší i větší, ktož věrú pravú a dobře činí, pravdy se drže, ješto jest prohlášena v křesťanstvu, budú spaseni skrze Pána našeho Jezu Krista. Prvý, sem řekl, piešek že ty miení, ješto zemi klidie, víno, obilé, ovoce, dobytek plodiec a vešken svět živiec. Dieť mistr Tulius, že ze všech obchodóv nenie lepšieho a úžiteč- nějšicho, ani jest co po urozených lidech dóstojnějšie než zemi kliditi. Šťastní oráči, kdyby sami své dobré znali! A, toť by jich dobré bylo, by nemúdré nechali purnosti, svád, závistí, hněvóv, opilstva, i bydlili v prosté upřiemé pravdě Boha ctiec, z svého věrného nadělánie almužnú, ofěrú, desátky duchovnie živiec i pány světské úroky svými! Druhý piešek byl jako kovář neb tesař. A tiem máme všecky ty rozoměti, ješto stojiec dělají svá diela. Tiť všichni od Boha budú odplatu mieti, když v Boží a svých bližních milosti věrně dělají svá diela a v bázni Boží milost a snaž- nost i mysl přiložie, aby úžitečné jich dielo bylo. Neb v jich diele malým obmeškáním veliká škoda móž přijíti; když 10 15 20 25 389
Již o piešciech řeč pozdvihnu. Každý byl udělán v člověčí postavě a s takovým znamením, ješto obchod lidu někte- rého znamenává. Neb osmer jest obchod lidu obecného: jedni zemi klidie, druzí stojiec dělají svá řemesla, třetí se- diec, čtvrtí jsú kupci, pátí apatekáři, šestí hospodáři, ješto hosti chovají, sedmí měští služebníci, ješto brány zamykají, mýto a tržné vybierají, osmí těkači, špehéři, lotři. Že z těch pieškóv každý byl v člověčí postavě, ukazuje, že i lid obecný nemá býti jako skot, ale Boha rozoměti a v jeho bázni býti, věrně hlédaje obchodu svého, drže se jednoty křesťanské viery. Neb menší i větší, ktož věrú pravú a dobře činí, pravdy se drže, ješto jest prohlášena v křesťanstvu, budú spaseni skrze Pána našeho Jezu Krista. Prvý, sem řekl, piešek že ty miení, ješto zemi klidie, víno, obilé, ovoce, dobytek plodiec a vešken svět živiec. Dieť mistr Tulius, že ze všech obchodóv nenie lepšieho a úžiteč- nějšicho, ani jest co po urozených lidech dóstojnějšie než zemi kliditi. Šťastní oráči, kdyby sami své dobré znali! A, toť by jich dobré bylo, by nemúdré nechali purnosti, svád, závistí, hněvóv, opilstva, i bydlili v prosté upřiemé pravdě Boha ctiec, z svého věrného nadělánie almužnú, ofěrú, desátky duchovnie živiec i pány světské úroky svými! Druhý piešek byl jako kovář neb tesař. A tiem máme všecky ty rozoměti, ješto stojiec dělají svá diela. Tiť všichni od Boha budú odplatu mieti, když v Boží a svých bližních milosti věrně dělají svá diela a v bázni Boží milost a snaž- nost i mysl přiložie, aby úžitečné jich dielo bylo. Neb v jich diele malým obmeškáním veliká škoda móž přijíti; když 10 15 20 25 389
Strana 390
306b kovář netbándlivě kuje, zajme koňovi, obmešká jezdce neb 30 kóň ochromí; i v tesařském neb zedničiem diele pro malý neobmysl zkaženo bude veliké dielo. Protož všichni takoví dělníci k síle smyslu a k takovému dielu obmyslu mají při- činiti, mysl k tomu i přiložiec, což dělají. Třetí piešek byl jako písař, ješto súdy a zemské věci po- 35 pisuje. Ó, kak jest věrných i rozomných třeba k tomu, neb veliká věc záleží na nich! Nebyl-li by věrný písař taký, nechciť o to i mluviti, kak jest zlé bylo; nebyl-li by rozomný a snažný, mohl by někoho, ač i nechtě z úmysla, o velikú věc zmeškati. Chválí svatý Augustin jednoho v tom obecném pisu, ješto maje vyššieho nad sebú v tom pisu, však když ten vyšší chtěl nětco, jehož neslušalo, učiniti, ten menší jemu v tom nepovolil, vážil se pro pravdu hněvu jeho. Řkuť i také těm písařóm, ještoť knihy píší: É, nekazte dobrých knih, křivě píšíc pro svú netbánlivost! Nejedno toho pilni buďte, aby rovné bylo pěkné písmo, ale aby i dobrým črnidlem bylo psáno, a nade vše, aby nepsali neprávě. I všemť řku řemesl- níkóm jedniem slovem: Věrně a obmyslně dělajte k úžitku lidem svá řemesla, ne jedno svého úžitku v tom hlédajíce! Čtvrtý piešek kupce a trhové lidi znamenává. Těm se slušie pilně střieci, by neutrhl jich črt v trhu na svú stranu, když by kupujíc neb prodávajíc zklamati druhého chtěli, cenu v trhu, mieru chváléc nebo hyzdiec viece, než jest pravda. Krátceť řku: aneboť jest i kupci i trhovému člověku 55 lsti, nevěry, křivdy oželeti, aneb nebes. Pátý piešek apatekáře znamenával. A toť sú kuchaři lé- kařovi; ti mají toho pilni býti, kak jim rozkáží lékaři, ta lékařstvie a ty apateky připraviti, a aby věděli neomýléc se, které komu má dáno býti. Hanba mi jest řieci, ješto pravie: „Dva chtěla, on jiné a on jiné apoteky; a apatekář to jinak proměnil, že každý byl proti úmyslu svému v hoři s tiem.“ Pravie, rytieř byl jeden a mnich druhý. Rytieř chtěl apa- 40 45 50 60 390
306b kovář netbándlivě kuje, zajme koňovi, obmešká jezdce neb 30 kóň ochromí; i v tesařském neb zedničiem diele pro malý neobmysl zkaženo bude veliké dielo. Protož všichni takoví dělníci k síle smyslu a k takovému dielu obmyslu mají při- činiti, mysl k tomu i přiložiec, což dělají. Třetí piešek byl jako písař, ješto súdy a zemské věci po- 35 pisuje. Ó, kak jest věrných i rozomných třeba k tomu, neb veliká věc záleží na nich! Nebyl-li by věrný písař taký, nechciť o to i mluviti, kak jest zlé bylo; nebyl-li by rozomný a snažný, mohl by někoho, ač i nechtě z úmysla, o velikú věc zmeškati. Chválí svatý Augustin jednoho v tom obecném pisu, ješto maje vyššieho nad sebú v tom pisu, však když ten vyšší chtěl nětco, jehož neslušalo, učiniti, ten menší jemu v tom nepovolil, vážil se pro pravdu hněvu jeho. Řkuť i také těm písařóm, ještoť knihy píší: É, nekazte dobrých knih, křivě píšíc pro svú netbánlivost! Nejedno toho pilni buďte, aby rovné bylo pěkné písmo, ale aby i dobrým črnidlem bylo psáno, a nade vše, aby nepsali neprávě. I všemť řku řemesl- níkóm jedniem slovem: Věrně a obmyslně dělajte k úžitku lidem svá řemesla, ne jedno svého úžitku v tom hlédajíce! Čtvrtý piešek kupce a trhové lidi znamenává. Těm se slušie pilně střieci, by neutrhl jich črt v trhu na svú stranu, když by kupujíc neb prodávajíc zklamati druhého chtěli, cenu v trhu, mieru chváléc nebo hyzdiec viece, než jest pravda. Krátceť řku: aneboť jest i kupci i trhovému člověku 55 lsti, nevěry, křivdy oželeti, aneb nebes. Pátý piešek apatekáře znamenával. A toť sú kuchaři lé- kařovi; ti mají toho pilni býti, kak jim rozkáží lékaři, ta lékařstvie a ty apateky připraviti, a aby věděli neomýléc se, které komu má dáno býti. Hanba mi jest řieci, ješto pravie: „Dva chtěla, on jiné a on jiné apoteky; a apatekář to jinak proměnil, že každý byl proti úmyslu svému v hoři s tiem.“ Pravie, rytieř byl jeden a mnich druhý. Rytieř chtěl apa- 40 45 50 60 390
Strana 391
tekú pomoc mieti, aby se bujen ukázal, na noc leže jedné paní. Pak tak jeho projala ta apateka, že té noci musila jemu ta paní skřínku svú dáti, aby se nepronesl, chodě ven často. Neopatrnost lékařova mnohéť zbavuje života a ne- moc obtieží, když neznaje právě přirozenie nemocného a nemoci nepoznaje, sám z své hlavy vymysle sobě, lecicos vezma bude nemocného ] mistrovati, až jeho i dokonce do- kazí. Jsú také obecní naši apatekáři, kuchaři, pekaři, sla- dovníci i pivovarčie; i tiť mají rozumně a snažně k lidskému zdraví svá řemesla pósobiti, lidského nadělánie nekaziec a obilé dobrého svým netbáním v sladiech neb v chlebě a nedovaření piva. Ze všehoť jest hřiech a hanba neřád- ného, a čest před lidmi i od Boha odplata, ktož to řádně 75 zpósobí, co jest v rukú jeho. Šestý piešek miení ty hospodáře, ješto v městech a na ces- tách hosti chovají. Ti mají svým hostem ochotni býti, aby oddechli v utěšení, ješto na cestě pracovali, a cestu mají ukázati hostem neznámým, kde by opět dobrý nocleh mieti 80 mohli. Mají také v svých domiech hostí svých obránce býti, ale ne proti právu; neb byli-liť by zloději, lúpežníci, tiť vpravdě nikdiež příměřie nemají mieti. Má takový hospo- dář pilně se toho vystřéhati, aby se někto cizí nepřimiesil k hostem jeho, ješto by krádežem nebo lúpežem neb špe- 85 hem uškodil jim, ani takového dobytka má chovati, ješto by zjedl, což oni svým koňóm dadie. Ktožť do cizieho domu přijde, má hospodář věrně a snažně hlédati pokoje jeho a vystřichati jej z nehodného. Sedmý piešek znamenává obecné městské služebníky, 90 ješto mýta berú, ungelty vybierají, brány zamykají, hlédají, aby mieru pravú dávali krčmáři, obročníci. Všemť řku ta- kovým jedniem slovem: Každýť má věren a snažen býti v tom, co jest jemu poručeno. Osmý piešek těkače, špehéře a lotry znamenává. I řkuť to těkačóm najprvé, že mají pilni býti, aby neob- 70 307a 65 95 391
tekú pomoc mieti, aby se bujen ukázal, na noc leže jedné paní. Pak tak jeho projala ta apateka, že té noci musila jemu ta paní skřínku svú dáti, aby se nepronesl, chodě ven často. Neopatrnost lékařova mnohéť zbavuje života a ne- moc obtieží, když neznaje právě přirozenie nemocného a nemoci nepoznaje, sám z své hlavy vymysle sobě, lecicos vezma bude nemocného ] mistrovati, až jeho i dokonce do- kazí. Jsú také obecní naši apatekáři, kuchaři, pekaři, sla- dovníci i pivovarčie; i tiť mají rozumně a snažně k lidskému zdraví svá řemesla pósobiti, lidského nadělánie nekaziec a obilé dobrého svým netbáním v sladiech neb v chlebě a nedovaření piva. Ze všehoť jest hřiech a hanba neřád- ného, a čest před lidmi i od Boha odplata, ktož to řádně 75 zpósobí, co jest v rukú jeho. Šestý piešek miení ty hospodáře, ješto v městech a na ces- tách hosti chovají. Ti mají svým hostem ochotni býti, aby oddechli v utěšení, ješto na cestě pracovali, a cestu mají ukázati hostem neznámým, kde by opět dobrý nocleh mieti 80 mohli. Mají také v svých domiech hostí svých obránce býti, ale ne proti právu; neb byli-liť by zloději, lúpežníci, tiť vpravdě nikdiež příměřie nemají mieti. Má takový hospo- dář pilně se toho vystřéhati, aby se někto cizí nepřimiesil k hostem jeho, ješto by krádežem nebo lúpežem neb špe- 85 hem uškodil jim, ani takového dobytka má chovati, ješto by zjedl, což oni svým koňóm dadie. Ktožť do cizieho domu přijde, má hospodář věrně a snažně hlédati pokoje jeho a vystřichati jej z nehodného. Sedmý piešek znamenává obecné městské služebníky, 90 ješto mýta berú, ungelty vybierají, brány zamykají, hlédají, aby mieru pravú dávali krčmáři, obročníci. Všemť řku ta- kovým jedniem slovem: Každýť má věren a snažen býti v tom, co jest jemu poručeno. Osmý piešek těkače, špehéře a lotry znamenává. I řkuť to těkačóm najprvé, že mají pilni býti, aby neob- 70 307a 65 95 391
Strana 392
307b meškávali svých poselství, neb mohlo by snad škodno býti někomu, by za pól dne bylo poselstvím neb méně obmeš- káno. Protož pilně také zápitie mají se střieci, neb toť v ces- 100 tách obmeškává. A opilý posel činí hanbu pánu svému, že řkú, že jest to nemúdrý, že opilého u poselstvie poslal. I těmť řku, ktožť sú na špeh posláni, jakž umějí naj- múdřejie věrně mají nevěrni býti svým; řku věrně, když sú z Bohem. Mámeť to v Písmě, že i svatí lidé] v špehéřství 105 bývali proti lidu Bohu protivnému. Ale stavu lotrového v ničem nemohu pochváliti, neb shola vizi jich úmysl převrácený. Své mrhají, a cizie by rádi měli, velikú škodu učinie jiným, a sobě nic nepomohú. Ne- vědie, co by zlého sešlo jimi, kdyby to bylo na jich vóli. Boha se nebojie, lidí se nestydie, jediné, že se něco ostýchají šibenice, a všecka jich kratochvíl kostka. O, co trpie pro svú lotrovú mysl, kak sú nejednomu hubenstvu a nejedné psotě poddáni, nechtiec někomu poslušenstvím poddáni býti, chtiece býti soběvolni! Bývajíť také někteří lotrové mysli a nicť nejsú nazí a bosí lotři. Toť sú ti, ješto svého nechovají, kladúc bláznovú ru- kotržnost za štědrost a opatrnost za skúpost, nechtiec na to pomnieti, že jest vše vhod dobro; ale mílo jim, když je budú v krčmách chváliti, že ti, ktož živú je, budú řieci takovému “ mrháku: „É, kak jest dobrý, šlechetný, štědrý, svobodný! Ale viz, coť pak řkú, když již takový mrhák v dluhy zajde a nuzen bude! Budú řéci: „Dobré nebožátko, ale sobě naj- horší, velmi zašel!“ A dotud dobrým nebožátkem slúti bude, ažť řkú: „Pravýť jest horúcník, také zbožie zmrhati 125 jemu! Nechválímť neopatrné skúposti, jako i štědroty bláznivé, rukotržné; ale vše vhod dobro. Tu jest na rybníce mieru vzieti. Z kteréhož rybníka viece jde ven než do něho, dotud bude ubývati vody, až zhyne ten rybník; a do kteréhož 130 viece jde než z něho, dotud se prýští voda zhóru, až pře- 110 115 120 392
307b meškávali svých poselství, neb mohlo by snad škodno býti někomu, by za pól dne bylo poselstvím neb méně obmeš- káno. Protož pilně také zápitie mají se střieci, neb toť v ces- 100 tách obmeškává. A opilý posel činí hanbu pánu svému, že řkú, že jest to nemúdrý, že opilého u poselstvie poslal. I těmť řku, ktožť sú na špeh posláni, jakž umějí naj- múdřejie věrně mají nevěrni býti svým; řku věrně, když sú z Bohem. Mámeť to v Písmě, že i svatí lidé] v špehéřství 105 bývali proti lidu Bohu protivnému. Ale stavu lotrového v ničem nemohu pochváliti, neb shola vizi jich úmysl převrácený. Své mrhají, a cizie by rádi měli, velikú škodu učinie jiným, a sobě nic nepomohú. Ne- vědie, co by zlého sešlo jimi, kdyby to bylo na jich vóli. Boha se nebojie, lidí se nestydie, jediné, že se něco ostýchají šibenice, a všecka jich kratochvíl kostka. O, co trpie pro svú lotrovú mysl, kak sú nejednomu hubenstvu a nejedné psotě poddáni, nechtiec někomu poslušenstvím poddáni býti, chtiece býti soběvolni! Bývajíť také někteří lotrové mysli a nicť nejsú nazí a bosí lotři. Toť sú ti, ješto svého nechovají, kladúc bláznovú ru- kotržnost za štědrost a opatrnost za skúpost, nechtiec na to pomnieti, že jest vše vhod dobro; ale mílo jim, když je budú v krčmách chváliti, že ti, ktož živú je, budú řieci takovému “ mrháku: „É, kak jest dobrý, šlechetný, štědrý, svobodný! Ale viz, coť pak řkú, když již takový mrhák v dluhy zajde a nuzen bude! Budú řéci: „Dobré nebožátko, ale sobě naj- horší, velmi zašel!“ A dotud dobrým nebožátkem slúti bude, ažť řkú: „Pravýť jest horúcník, také zbožie zmrhati 125 jemu! Nechválímť neopatrné skúposti, jako i štědroty bláznivé, rukotržné; ale vše vhod dobro. Tu jest na rybníce mieru vzieti. Z kteréhož rybníka viece jde ven než do něho, dotud bude ubývati vody, až zhyne ten rybník; a do kteréhož 130 viece jde než z něho, dotud se prýští voda zhóru, až pře- 110 115 120 392
Strana 393
móž tu hrázi, ješto jest k tomu rybníku udělána, až někdy i protrhne a vše spolu ztraceno bude. I řkuť, žeť se jest i skúposti húževné pilně střieci, i té lotrové mysli roztržené a rukotržné. Utrhne-li kto zbožie v dluhy zajda, kdyžs nechtěl své 135 vóle utrpěti, aby v dluhy nezacházel viece maje, kak utrpíš méně maje? A bude-liť lichva rósti na tě, viz pak, by ne- musil vysésti i ze všeho! Kostka, ta také mysl lotrovú ukazuje. I jest šeredné po kostce státi a kostce tak se dáti zapáliti. Mnohoť se zlého drží kostky: lánie škaredá, řeč peská, řeči bláznivé proti svatým i proti Bohu, křivá věrovánie, přísahy, svárové, vraždy, l po prohrání kostečná těžká nemoc, zlodějstvo. A z těch věcí to jest zřejmé, že ďábelským přístrojem kostkář- stvie běží a že ďábel jest strójce temnosti. Najvětšie kostko- vánie v noci bývá; budúť ve dne spáti kostkáři, a v nociť se zberú kostkovat, a leč kto zíště, leč prohrá, vždyť jest zlé jeho: zíště-liť, zle jest dobyl toho, a prohrá-li, také nenie dobré jeho. 140 145 308a 393
móž tu hrázi, ješto jest k tomu rybníku udělána, až někdy i protrhne a vše spolu ztraceno bude. I řkuť, žeť se jest i skúposti húževné pilně střieci, i té lotrové mysli roztržené a rukotržné. Utrhne-li kto zbožie v dluhy zajda, kdyžs nechtěl své 135 vóle utrpěti, aby v dluhy nezacházel viece maje, kak utrpíš méně maje? A bude-liť lichva rósti na tě, viz pak, by ne- musil vysésti i ze všeho! Kostka, ta také mysl lotrovú ukazuje. I jest šeredné po kostce státi a kostce tak se dáti zapáliti. Mnohoť se zlého drží kostky: lánie škaredá, řeč peská, řeči bláznivé proti svatým i proti Bohu, křivá věrovánie, přísahy, svárové, vraždy, l po prohrání kostečná těžká nemoc, zlodějstvo. A z těch věcí to jest zřejmé, že ďábelským přístrojem kostkář- stvie běží a že ďábel jest strójce temnosti. Najvětšie kostko- vánie v noci bývá; budúť ve dne spáti kostkáři, a v nociť se zberú kostkovat, a leč kto zíště, leč prohrá, vždyť jest zlé jeho: zíště-liť, zle jest dobyl toho, a prohrá-li, také nenie dobré jeho. 140 145 308a 393
Strana 394
TŘETIE STRANA TĚCHTO KNIEŽEK UKAZUJE, CO TO MIENÍ, ŽE TAK ŠACHY SÁZEJÍ A TAK JIMI JEZDIE, JAKOŽ VÍDÁTE, KDYŽ V ŠACHY HRAJÍ, AŽ PAK VŠECHNY NAJPOSLÉZ V PYTLÍK ZBERŮ Král a králová naprostřed sedíta mezi šachy; a jeden král na levé ruce s svú královú, a na pravé druhý. Tiem krá- lem, jemuž násedí královna na levé ruce, to se miení, aby král nebo pán nebyl tak obvázán ženú, jakž by nemohl svých činóv činiti svobodně. A druhým králem, ješto na pra- vé ruce má svú královú, to se miení, že ten král, jemuž po králové královstvie přišlo, ješto jest dědička byla krá- lovstvie toho, má pamětlivějie čest ohrázeti dvoru jejie, aby zemené její přirození byli toho vděčni jemu. Čte se v kronice, 15 že král Přemysl byl pojal kněžnu rakúskú, jménem Marga- retu, po níž měl Štyrsko i Rakúsy; pak potom netbal na ni, neobmyslil toho, aby kniežecí potřebu měla, až se sželilo zemanóm jejím přirozeným, vzbudili ciesaře proti králi. A král nebyl také zachoval svých českých pánóv, že i boj 20 ztratil i zabit, a tak Rakúsy a Štyrsko od Čech odešlo. Že pak podlé krále a králové prvnie miesto držie popi, řekl sem dřieve; nemieníť kněží tu popi, ale starce múdré, urozené, bývalé v příhodách, rozomné v práviech. Takovít vše mají býti při králi, aby měl král při sobě vždy statečnú radu. Čtem, že král Asverus vždy měl při sobě starších sedm kniežat, ješto jim práva svědoma byla, jichž radu měl ke všeliké poctě, a ti pod jeho mísú první sedali. 10 25 394
TŘETIE STRANA TĚCHTO KNIEŽEK UKAZUJE, CO TO MIENÍ, ŽE TAK ŠACHY SÁZEJÍ A TAK JIMI JEZDIE, JAKOŽ VÍDÁTE, KDYŽ V ŠACHY HRAJÍ, AŽ PAK VŠECHNY NAJPOSLÉZ V PYTLÍK ZBERŮ Král a králová naprostřed sedíta mezi šachy; a jeden král na levé ruce s svú královú, a na pravé druhý. Tiem krá- lem, jemuž násedí královna na levé ruce, to se miení, aby král nebo pán nebyl tak obvázán ženú, jakž by nemohl svých činóv činiti svobodně. A druhým králem, ješto na pra- vé ruce má svú královú, to se miení, že ten král, jemuž po králové královstvie přišlo, ješto jest dědička byla krá- lovstvie toho, má pamětlivějie čest ohrázeti dvoru jejie, aby zemené její přirození byli toho vděčni jemu. Čte se v kronice, 15 že král Přemysl byl pojal kněžnu rakúskú, jménem Marga- retu, po níž měl Štyrsko i Rakúsy; pak potom netbal na ni, neobmyslil toho, aby kniežecí potřebu měla, až se sželilo zemanóm jejím přirozeným, vzbudili ciesaře proti králi. A král nebyl také zachoval svých českých pánóv, že i boj 20 ztratil i zabit, a tak Rakúsy a Štyrsko od Čech odešlo. Že pak podlé krále a králové prvnie miesto držie popi, řekl sem dřieve; nemieníť kněží tu popi, ale starce múdré, urozené, bývalé v příhodách, rozomné v práviech. Takovít vše mají býti při králi, aby měl král při sobě vždy statečnú radu. Čtem, že král Asverus vždy měl při sobě starších sedm kniežat, ješto jim práva svědoma byla, jichž radu měl ke všeliké poctě, a ti pod jeho mísú první sedali. 10 25 394
Strana 395
Druhé miesto od krále v šachové hře rytieři držie. A to ukazuje, že rytieře sázejí u dvoru ihned zdola podlé těch kmetóv, ješto k radě slušejí. Ale zdá se, že by rytieři, že viece pracují než staří oni, měli nad ně počest mieti; ale zdá se jim to jako mladým bez rozmysla, to i také všem: rytieřstvo všeho má dotisknúti, na němž se jest rada usta- novila. I jest veliká hróza nepřátelóm rytieřský zástup, avšak nad to strachují se, uzřie-li múdré a úkladné proti sobě. Neb většie věci dějí se silnú myslí než silú těla; ale má býti jedno s druhým. A kakžkoli silného rytieřstva viece jest třeba, však mezi nimi třeba jest úkladných rádcí a ro- zomných, bývalých v pótkách. A když ty starce nad mladé ctie, to jest odplata i jich mladosti, v níž sú bez příroka pra- 40 covali. Protož mladí poctievají starších, neb túž i vy od- platu vezmete, když dojdete starosti, ctně pracujíc. Rochové najdál od krále mají své miesto. A ti úředníky královy znamenávají, jakož sú pražský najvyšší purkrabie, najvyšší komorník zemský, najvyšší sudí, najvyšší písař a 45 podkomořie. Dřéve sem řekl něco, ale o těchto čtyřech také mám řéci. A to řku najprv o všech vóbec, ež to, že roch daleko od krále sedí, ukazuje, že tu, kdež nenie samého krále, v nich jest moc jeho; a má roch rytieře podlé sebe, aby toho 50 dotiskl rytieřskú mocí, což slušie k úřadu jeho. Dieť svatý Pavel o takových úředníciech: „Ne darmoť má meč. Slúhať jest Boží ku pomstě zlým a k chvále dobrým. A ktožť se moci protiví, Božiemu se zpósobu protiví. Nenieť odjinud moci, jediné od Boha. A chceš-li se nebáti, jediné čiň dobře, 55 a budeš od nie chválu mieti. I tohoť mlčeti nechci, žeť sem ty slýchal, anoť dějí, by nemohl niktož dobrým, nábožným býti světcké úřady drže. Nenieť to pravda. Ktožť by dobrým a statečným byl a právě nábožným, vší svú nádějí vzpoleže na Bohu, nade vše mi- 60 luje Boha a silen jsa v pravdě všeliké a u vieře pravé, úřadť 35 308b 30 395
Druhé miesto od krále v šachové hře rytieři držie. A to ukazuje, že rytieře sázejí u dvoru ihned zdola podlé těch kmetóv, ješto k radě slušejí. Ale zdá se, že by rytieři, že viece pracují než staří oni, měli nad ně počest mieti; ale zdá se jim to jako mladým bez rozmysla, to i také všem: rytieřstvo všeho má dotisknúti, na němž se jest rada usta- novila. I jest veliká hróza nepřátelóm rytieřský zástup, avšak nad to strachují se, uzřie-li múdré a úkladné proti sobě. Neb většie věci dějí se silnú myslí než silú těla; ale má býti jedno s druhým. A kakžkoli silného rytieřstva viece jest třeba, však mezi nimi třeba jest úkladných rádcí a ro- zomných, bývalých v pótkách. A když ty starce nad mladé ctie, to jest odplata i jich mladosti, v níž sú bez příroka pra- 40 covali. Protož mladí poctievají starších, neb túž i vy od- platu vezmete, když dojdete starosti, ctně pracujíc. Rochové najdál od krále mají své miesto. A ti úředníky královy znamenávají, jakož sú pražský najvyšší purkrabie, najvyšší komorník zemský, najvyšší sudí, najvyšší písař a 45 podkomořie. Dřéve sem řekl něco, ale o těchto čtyřech také mám řéci. A to řku najprv o všech vóbec, ež to, že roch daleko od krále sedí, ukazuje, že tu, kdež nenie samého krále, v nich jest moc jeho; a má roch rytieře podlé sebe, aby toho 50 dotiskl rytieřskú mocí, což slušie k úřadu jeho. Dieť svatý Pavel o takových úředníciech: „Ne darmoť má meč. Slúhať jest Boží ku pomstě zlým a k chvále dobrým. A ktožť se moci protiví, Božiemu se zpósobu protiví. Nenieť odjinud moci, jediné od Boha. A chceš-li se nebáti, jediné čiň dobře, 55 a budeš od nie chválu mieti. I tohoť mlčeti nechci, žeť sem ty slýchal, anoť dějí, by nemohl niktož dobrým, nábožným býti světcké úřady drže. Nenieť to pravda. Ktožť by dobrým a statečným byl a právě nábožným, vší svú nádějí vzpoleže na Bohu, nade vše mi- 60 luje Boha a silen jsa v pravdě všeliké a u vieře pravé, úřadť 35 308b 30 395
Strana 396
309a by jeho zlým neučinil. Ale úřady takovým zlým a nepev- ným v dobrotě a v spravedlnosti bývajíť příčina zlosti a pádu a hněvu Božieho. Ale svobodněť to řieci mohu: By tomu Buoh chtěl, by dobří, nábožní, ješto sú pravého, múdrého a statečného náboženstvie, v České zemi úřady měli, aneb ti, ktož úřady držie, by s rozomem dobří byli a nábožní,l v nichž by byla milost pravdy ke cti Boží a k obecnému dobrému. Veď král David nebylť jest nenábožný, a veliké králov- stvo drže, řeklť jest sám Bóh o něm: „Nalezlť sem muže podlé srdce svého,“ a mievalť jest války i boje. Též Abra- ham, když krále plenili, v jehož byl království, pojem tři sta branného a osmnádcet, odjal plen nepřátelóm a svého sy- novce zprostil od nich, a zjímav je králi přivedl. Daniel byl úředníkem u pohanského krále a též Josef u faraona. A proč kto mní, že Buoh dal křesťanóm královstva, než na to, aby je ke cti Božie a k úžitku obecnému pósobili a ku pokoji křesťanskému? Zdali pak dobří králi nemají dobrých mieti úředníkóv? Protož ještěť to řku jako i dřieve: By tomu chtěl, aby dobří, múdří, nábožní úřady měli, aneb by ti dobří a rozomní byli nábožni, ktož úřady držie a mají, a přesto vidí-li kto, že by nemohl v úřadu slúžiti Bohu, pro úřad neztrácej Boha, ale viz, by oklamán nebyl v svém úmysle, chtě v pokoji nábožen býti; ono opustíš, a tohoto snad ne- dosiehneš. Dieť svatý Pavel: „Jsi-li slúha, proto svobodně služiž Kristu, zuostaň v tom povolání, v němž tě jest po- volal Kristus." Jižť řku oněm zvláštím čtyřem zemským úředníkóm, 90 z nichž jeden má pis zemský v své moci, druhý jest komor- ník najvyšší, třetí sudí, čtvrtý purkrabie pražský: Komorník má v své moci ty menšie komorníky, ješto po- honiti mají k súdu, z úmluvy upomenúti, na vzvod poslati, má také komorník aneb i odhádati za to, což jest prosúzeno 95 dědin toho, ktož co prosúdil. Má každý úřadu svého pilen 65 70 75 80 85 396
309a by jeho zlým neučinil. Ale úřady takovým zlým a nepev- ným v dobrotě a v spravedlnosti bývajíť příčina zlosti a pádu a hněvu Božieho. Ale svobodněť to řieci mohu: By tomu Buoh chtěl, by dobří, nábožní, ješto sú pravého, múdrého a statečného náboženstvie, v České zemi úřady měli, aneb ti, ktož úřady držie, by s rozomem dobří byli a nábožní,l v nichž by byla milost pravdy ke cti Boží a k obecnému dobrému. Veď král David nebylť jest nenábožný, a veliké králov- stvo drže, řeklť jest sám Bóh o něm: „Nalezlť sem muže podlé srdce svého,“ a mievalť jest války i boje. Též Abra- ham, když krále plenili, v jehož byl království, pojem tři sta branného a osmnádcet, odjal plen nepřátelóm a svého sy- novce zprostil od nich, a zjímav je králi přivedl. Daniel byl úředníkem u pohanského krále a též Josef u faraona. A proč kto mní, že Buoh dal křesťanóm královstva, než na to, aby je ke cti Božie a k úžitku obecnému pósobili a ku pokoji křesťanskému? Zdali pak dobří králi nemají dobrých mieti úředníkóv? Protož ještěť to řku jako i dřieve: By tomu chtěl, aby dobří, múdří, nábožní úřady měli, aneb by ti dobří a rozomní byli nábožni, ktož úřady držie a mají, a přesto vidí-li kto, že by nemohl v úřadu slúžiti Bohu, pro úřad neztrácej Boha, ale viz, by oklamán nebyl v svém úmysle, chtě v pokoji nábožen býti; ono opustíš, a tohoto snad ne- dosiehneš. Dieť svatý Pavel: „Jsi-li slúha, proto svobodně služiž Kristu, zuostaň v tom povolání, v němž tě jest po- volal Kristus." Jižť řku oněm zvláštím čtyřem zemským úředníkóm, 90 z nichž jeden má pis zemský v své moci, druhý jest komor- ník najvyšší, třetí sudí, čtvrtý purkrabie pražský: Komorník má v své moci ty menšie komorníky, ješto po- honiti mají k súdu, z úmluvy upomenúti, na vzvod poslati, má také komorník aneb i odhádati za to, což jest prosúzeno 95 dědin toho, ktož co prosúdil. Má každý úřadu svého pilen 65 70 75 80 85 396
Strana 397
býti a tak i ten komorník najvyšší, aby ti menší komorníci nezklamávali ižádného ani omlúvali, a aby nedrželi lidí viece táhnúc než jich jest právo. Viz také ten komorník najvyšší, aby bývali každému vydáni komorníci ku právu jeho; neb mnohý úřadu věře a dckám zemským, přijme 100 zápis o svój statek, a nepomóž-li úřad jemu, což učiní, než tak bude Bohu žalovati, že jest stavena pravda jeho a pro- kopána neřádnú mocí, a bude to i jiným praviti, aby se téhož vystřiehali a ne tak věřili těm zápisóm. Sudí, ten řeč a žalobu slyše aneb líčenie těch, kto se 105 309b súdie, má to na pány vznésti, co by nalezli. I jest toho su- diemu pilnu býti, aby ani svým nedómyslem neb netbáním, aby ani z úmysla stranu drže proměnil řeč, jinak vznesa na pány, než jest líčeno. Neb maláť bude v sloviech pro- měna, žeť v úmysle veliká bude. Druhé měl by sudí řečníky 110 zpořiediti, aby nedrželi přieliš lidí. A také nechtie tak řeč- níci žalovati, jakož ten žaluje, čiež jest věc, ale po své hlavě učiní žalobu, že pak ten, ktož žaluje, přísahy dopustiti jest nebezpečen. I mnímť to, když by to někak bylo zpósobeno, že by listy dávali s žalobami, mohlo by snad upřiemějšie 115 býti a viece by lidí mohli odpósobiti. Třetí z těch najvyšších úředníkóv má v své moci pis zemský, aby to bylo pod jeho mocí znamenáno, co jest usúzeno, co-li kto zapíší sobě, več-li se podvolé. I máť ten úředník pilen býti těch písařóv, k úřadu svému aby věrné 120 připúšťal a rozomné. Řeklť sem dřieve: Nevěrný písař uči- niti móž velikú škodu nebo křivdu, a nerozomný móžť také o velikú věc mnohého, ač i nerad, obmeškati. Čtvrtý úředník jest purkrabie pražský. Toho jest úřad, když bude komorník na zájem vydán, aby také poslal posla 125 svého, zdali by kto chtěl odbiti úřad, aby toho pak pomstil jako všie země popravce, aby jiní strach k témuž měli. Má také purkrabie všech horkých násilí, výbojóv, únosóv, ná- dvoří popraviti, silnic střieci před lúpežníky. A když to bude 397
býti a tak i ten komorník najvyšší, aby ti menší komorníci nezklamávali ižádného ani omlúvali, a aby nedrželi lidí viece táhnúc než jich jest právo. Viz také ten komorník najvyšší, aby bývali každému vydáni komorníci ku právu jeho; neb mnohý úřadu věře a dckám zemským, přijme 100 zápis o svój statek, a nepomóž-li úřad jemu, což učiní, než tak bude Bohu žalovati, že jest stavena pravda jeho a pro- kopána neřádnú mocí, a bude to i jiným praviti, aby se téhož vystřiehali a ne tak věřili těm zápisóm. Sudí, ten řeč a žalobu slyše aneb líčenie těch, kto se 105 309b súdie, má to na pány vznésti, co by nalezli. I jest toho su- diemu pilnu býti, aby ani svým nedómyslem neb netbáním, aby ani z úmysla stranu drže proměnil řeč, jinak vznesa na pány, než jest líčeno. Neb maláť bude v sloviech pro- měna, žeť v úmysle veliká bude. Druhé měl by sudí řečníky 110 zpořiediti, aby nedrželi přieliš lidí. A také nechtie tak řeč- níci žalovati, jakož ten žaluje, čiež jest věc, ale po své hlavě učiní žalobu, že pak ten, ktož žaluje, přísahy dopustiti jest nebezpečen. I mnímť to, když by to někak bylo zpósobeno, že by listy dávali s žalobami, mohlo by snad upřiemějšie 115 býti a viece by lidí mohli odpósobiti. Třetí z těch najvyšších úředníkóv má v své moci pis zemský, aby to bylo pod jeho mocí znamenáno, co jest usúzeno, co-li kto zapíší sobě, več-li se podvolé. I máť ten úředník pilen býti těch písařóv, k úřadu svému aby věrné 120 připúšťal a rozomné. Řeklť sem dřieve: Nevěrný písař uči- niti móž velikú škodu nebo křivdu, a nerozomný móžť také o velikú věc mnohého, ač i nerad, obmeškati. Čtvrtý úředník jest purkrabie pražský. Toho jest úřad, když bude komorník na zájem vydán, aby také poslal posla 125 svého, zdali by kto chtěl odbiti úřad, aby toho pak pomstil jako všie země popravce, aby jiní strach k témuž měli. Má také purkrabie všech horkých násilí, výbojóv, únosóv, ná- dvoří popraviti, silnic střieci před lúpežníky. A když to bude 397
Strana 398
310a 130 dotud bral, panoval s úřadem na odsúzeném, jakož právo běží, a budú jemu odhádány dědiny. Potom má purkrabie pražský vzvésti jej na to odhádanie a připraviti ony jeho protivníky, aby stúpili toho jemu, aby to tak jako své vlast- nie dědičstvo držal. Ale veliký v tom jest neřád všel v oby- čej: když kto ustáv právo bude bral s úřadem dotud, až i budú jemu dědiny odhádány, pražský purkrabie vezme kopu a leč posla s ním pošle, naňž se nic neobrátie a nesstúpie jemu; a tento dav kopu u větších bude zmat- ciech nežli dřieve. Neb dřieve ještě vzal s úřadem něco, 140 a tuto mocna jeho neučinie, a úřad již nepomóž jemu brá- ti. A tak mnohú nespravedlností mdléť a vikleť se stolice králová. To pak, ješto pieškové před jinými šachy napřed sedie, miení, že král, králová, kmetové zemští mají lid obecný na péči mieti, neb všichni stojie obecným lidem a bez lidu obecného nic by nebylo panstvo samo. A najprvé nebylo jest pánóv ani králóv, než lid obecný; a když hrdost lidi prošla, že chtěl druh nad druhem panovati, aby zřiezenějie lidé byli a pokojnějie, jsú královstva, panstva Božím pořá- 150 dem zjednána. Protož ty všecky majíť pilny býti obecného lidu pokoje úřady svými; neb jsú obecnému dobrému v svých úřadech zpósobeni a Bohem zjednáni. A ktož tbáv nebude obecného dobrého svým úřadem, utrpíť krutě, a ktož úžitečně obci 155 ke cti Boží a v milosti pravdy svój úřad povede, utěšené slovo uslyší od Boha, an die jemu: „Měj diek, věrný a múdrý slúho! Byl si nad málem věren, nad velikú tě usta- " vím věcí. Vejdi v radost svého Pána! A to, že jsú prázdná pole, když bude šachovnice posá- 160 zena, a že jich tolikéž bude jako osedlých, ani méně ani viece, neb každý král dva jest úřady obsedl a dva má před sebú prázdná, ješto by také osésti mohl je svými, ukazuje, že nemá král viece zemí dobývati, nežli by lidmi a tvrzmi 135 145 398
310a 130 dotud bral, panoval s úřadem na odsúzeném, jakož právo běží, a budú jemu odhádány dědiny. Potom má purkrabie pražský vzvésti jej na to odhádanie a připraviti ony jeho protivníky, aby stúpili toho jemu, aby to tak jako své vlast- nie dědičstvo držal. Ale veliký v tom jest neřád všel v oby- čej: když kto ustáv právo bude bral s úřadem dotud, až i budú jemu dědiny odhádány, pražský purkrabie vezme kopu a leč posla s ním pošle, naňž se nic neobrátie a nesstúpie jemu; a tento dav kopu u větších bude zmat- ciech nežli dřieve. Neb dřieve ještě vzal s úřadem něco, 140 a tuto mocna jeho neučinie, a úřad již nepomóž jemu brá- ti. A tak mnohú nespravedlností mdléť a vikleť se stolice králová. To pak, ješto pieškové před jinými šachy napřed sedie, miení, že král, králová, kmetové zemští mají lid obecný na péči mieti, neb všichni stojie obecným lidem a bez lidu obecného nic by nebylo panstvo samo. A najprvé nebylo jest pánóv ani králóv, než lid obecný; a když hrdost lidi prošla, že chtěl druh nad druhem panovati, aby zřiezenějie lidé byli a pokojnějie, jsú královstva, panstva Božím pořá- 150 dem zjednána. Protož ty všecky majíť pilny býti obecného lidu pokoje úřady svými; neb jsú obecnému dobrému v svých úřadech zpósobeni a Bohem zjednáni. A ktož tbáv nebude obecného dobrého svým úřadem, utrpíť krutě, a ktož úžitečně obci 155 ke cti Boží a v milosti pravdy svój úřad povede, utěšené slovo uslyší od Boha, an die jemu: „Měj diek, věrný a múdrý slúho! Byl si nad málem věren, nad velikú tě usta- " vím věcí. Vejdi v radost svého Pána! A to, že jsú prázdná pole, když bude šachovnice posá- 160 zena, a že jich tolikéž bude jako osedlých, ani méně ani viece, neb každý král dva jest úřady obsedl a dva má před sebú prázdná, ješto by také osésti mohl je svými, ukazuje, že nemá král viece zemí dobývati, nežli by lidmi a tvrzmi 135 145 398
Strana 399
osésti je mohl; a také viece lidu mieti, než by jim mohl po- třeby mieti, nenie múdré. Nenieť také i to naprázdno, žeť pop a roch s královy strany na takémž sedie poli jako i králová, a s králové strany na takémž jako král. A to se tiem miení, že ti rádce královi, ti úředníci, ješto sú jako s královy strany, nemají králové protivni býti, ale mají jako na týchž polích seděti, hlédajíc libosti jejie v tom, co jest slušné a ctné králové, neslušieť vaditi, a jestiť příslovie: „Nočněť žežhulka všecky ptáky překukuje.“ A tomuť, což řku, i u menších domóv neb dvo- róv rozomějte. A také, ktož u králové dvora jsú v úřadě, majíť i královi k libosti býti, nejedno králové pochlebovati. Jest i o tom řieci také, co jest to, že onen šach jezdí jinak a onen jinak, jakož vídáte, když v šachy hrají. To máme tiem rozoměti, že k jednomu úmyslu táhnúc všichni — k obecnému dobrému -, podlé rozličných stavóv a úřadóv každý má své zvláštie činy. Ale každý šach po těch čtvero- 180 úhlých polích jezdě napomíná, že ač onen jiné má své činy a onen jiné, pro to žádný nemá z oněch čtyř vyjíti šlechet- ností, točíš z rozšafné opatrnosti, z smiernosti hodujie, z síly statečné mysli a spravedlnosti. Protož drž se každý řádu svého. Býváť, že chtě někto neřádně nad to, než jest, větší býti, bude mení než to, co jest byl. Jest také obyčej v šachové hře, že cos buď hovořie, své jako rozochvujíc a svým tušiec a těšiec je. A to miení, že slušie králóm, kniežatóm, pánóm svój lid ochviti a těšiti dobrú řečí, pištci, trubači, bubenníky, hudci. Čtem, když lid Boží israhelský a lid pohanský leželi vojensky proti sobě, a když uslyšeli pohané, že se oni rozve- selili, velmi se lekli řkúc: „I co jest to? Nebyliť sú ani včera ani před dnem třetím tak veseli!“ A v té úžesti obrátili plece, poběhli, a tito pobitie získali. A tak i o králi Davidovi čtem, ješto jest byl muž podlé srdce Božieho, že měl zpěváky a bubenníky na svém dvoře 170 175 185 190 310b 165 195 399
osésti je mohl; a také viece lidu mieti, než by jim mohl po- třeby mieti, nenie múdré. Nenieť také i to naprázdno, žeť pop a roch s královy strany na takémž sedie poli jako i králová, a s králové strany na takémž jako král. A to se tiem miení, že ti rádce královi, ti úředníci, ješto sú jako s královy strany, nemají králové protivni býti, ale mají jako na týchž polích seděti, hlédajíc libosti jejie v tom, co jest slušné a ctné králové, neslušieť vaditi, a jestiť příslovie: „Nočněť žežhulka všecky ptáky překukuje.“ A tomuť, což řku, i u menších domóv neb dvo- róv rozomějte. A také, ktož u králové dvora jsú v úřadě, majíť i královi k libosti býti, nejedno králové pochlebovati. Jest i o tom řieci také, co jest to, že onen šach jezdí jinak a onen jinak, jakož vídáte, když v šachy hrají. To máme tiem rozoměti, že k jednomu úmyslu táhnúc všichni — k obecnému dobrému -, podlé rozličných stavóv a úřadóv každý má své zvláštie činy. Ale každý šach po těch čtvero- 180 úhlých polích jezdě napomíná, že ač onen jiné má své činy a onen jiné, pro to žádný nemá z oněch čtyř vyjíti šlechet- ností, točíš z rozšafné opatrnosti, z smiernosti hodujie, z síly statečné mysli a spravedlnosti. Protož drž se každý řádu svého. Býváť, že chtě někto neřádně nad to, než jest, větší býti, bude mení než to, co jest byl. Jest také obyčej v šachové hře, že cos buď hovořie, své jako rozochvujíc a svým tušiec a těšiec je. A to miení, že slušie králóm, kniežatóm, pánóm svój lid ochviti a těšiti dobrú řečí, pištci, trubači, bubenníky, hudci. Čtem, když lid Boží israhelský a lid pohanský leželi vojensky proti sobě, a když uslyšeli pohané, že se oni rozve- selili, velmi se lekli řkúc: „I co jest to? Nebyliť sú ani včera ani před dnem třetím tak veseli!“ A v té úžesti obrátili plece, poběhli, a tito pobitie získali. A tak i o králi Davidovi čtem, ješto jest byl muž podlé srdce Božieho, že měl zpěváky a bubenníky na svém dvoře 170 175 185 190 310b 165 195 399
Strana 400
i jiné takové, ješto veselím rozochvovali mladé dvoru jeho; kakžkoli čtem, že jest v jediném Boze měl svú náději, avšak jest i takových užíval věcí jako daróv Božích. Neb když jednoho svého věrného chtieše vzieti k dvoru svému, chtě jemu viery jeho dobrým bydlem a poctú odplatiti, vece krá- lovi: „Stárť sem já, jižť mne pištci, bubenníci, zpěváci krá- lova dvora nerozochvie; ale jsem-lit před králem nalezl 205 milost, přijmi král miesto mne syna mého.“ Aj, z té řeči starce toho věděti jest, že i svatý král David měl na svém dvoře taková dvořanóm svým utěšenie. 200 Pieškové hru šachovú počínají a vši ckni jednostajné trhnutie mají, že u prvé, doniž nepočnú bráti sobě, každý móž na třetie pole, ale potom jedno s jednoho na druhé upřiemo; jedno, ač by který šach byl na kosu jemu, na úhel u pole jeho na pravú stranu neb na levú, tak móž každý šach vzieti. A dojde-li do konce dcky, též bude právo mieti jako králová po takých jezdě polích, jakožto poslednie bylo, na něž jest vysedl. Pieškové lid obecný znamenávají; ti v čas pokoje mohú i na dalšie trhy a v svých meziech; ale počne-li se nepokoj neb bylo-li by z mezí vyjíti, tak jedno bliz mají choditi ostražitě. Že pak piešek jedno vždy jde před se, ukazuje, že obecný člověk jedno svú věc má před se jednati, ale jich vyšší mají pokoj jich ukládati. Neb - jakož sem řekl - ktož chce to 15 neřádem pósobiti, ješto nenie jemu poručeno, nad to, než jest, větší býti, bývá mení než to, co jest byl. A že piešek tiem chodem, jakož jde, nebéře šachóv jiných, jedno ač na kosu bude k jeho poli šach který, to ukazuje, že i obecný takový člověk, když nepřietel bude jemu jako 20 na kosu s pravé neb s levé strany, života neb sbožie jeho chtě zbaviti jeho, móž podlé toho práva, ješto die latině: Vim vi repellere licet, odraziti nepřietele a jieti jej při jis- 5 10 311a 400
i jiné takové, ješto veselím rozochvovali mladé dvoru jeho; kakžkoli čtem, že jest v jediném Boze měl svú náději, avšak jest i takových užíval věcí jako daróv Božích. Neb když jednoho svého věrného chtieše vzieti k dvoru svému, chtě jemu viery jeho dobrým bydlem a poctú odplatiti, vece krá- lovi: „Stárť sem já, jižť mne pištci, bubenníci, zpěváci krá- lova dvora nerozochvie; ale jsem-lit před králem nalezl 205 milost, přijmi král miesto mne syna mého.“ Aj, z té řeči starce toho věděti jest, že i svatý král David měl na svém dvoře taková dvořanóm svým utěšenie. 200 Pieškové hru šachovú počínají a vši ckni jednostajné trhnutie mají, že u prvé, doniž nepočnú bráti sobě, každý móž na třetie pole, ale potom jedno s jednoho na druhé upřiemo; jedno, ač by který šach byl na kosu jemu, na úhel u pole jeho na pravú stranu neb na levú, tak móž každý šach vzieti. A dojde-li do konce dcky, též bude právo mieti jako králová po takých jezdě polích, jakožto poslednie bylo, na něž jest vysedl. Pieškové lid obecný znamenávají; ti v čas pokoje mohú i na dalšie trhy a v svých meziech; ale počne-li se nepokoj neb bylo-li by z mezí vyjíti, tak jedno bliz mají choditi ostražitě. Že pak piešek jedno vždy jde před se, ukazuje, že obecný člověk jedno svú věc má před se jednati, ale jich vyšší mají pokoj jich ukládati. Neb - jakož sem řekl - ktož chce to 15 neřádem pósobiti, ješto nenie jemu poručeno, nad to, než jest, větší býti, bývá mení než to, co jest byl. A že piešek tiem chodem, jakož jde, nebéře šachóv jiných, jedno ač na kosu bude k jeho poli šach který, to ukazuje, že i obecný takový člověk, když nepřietel bude jemu jako 20 na kosu s pravé neb s levé strany, života neb sbožie jeho chtě zbaviti jeho, móž podlé toho práva, ješto die latině: Vim vi repellere licet, odraziti nepřietele a jieti jej při jis- 5 10 311a 400
Strana 401
tině. Neb tak řkú ona latinská slova, že násilé násilím móž odehnati; avšak dorčeno jest ono právo: cum moderamine inculpatae tutelae, točíš tak má moc mocí odehnána býti, až by to však bylo uskrovněno, aby nebyl viece učině, nežli by bylo pro svú obranu učiniti. Protož když kto dá někomu políček a on jedno proto zabic, již jest viece učinil než k své obraně, nenie bez viny. To pak, že piešek všecku doku projda jako královna jez- 30 diti bude, ukazuje, že stateční i z obecného lidu přicházejí k dóstojenství. Aj, David rovný byl člověk, došel toho, že dal jemu král svú dceru, až pak došel i královstvie. Takť i pie- šek, když všicku doku projde, bude jako zet králový a po krá- lovně právo jejie bude mieti. Král v šachové hře i prvním trhnutím móž vyjeti, jakož který šach vyjezdí, jestliže nemá stráže na se; avšak vyje- de-li jako roch, dále nemá jeti jedno na třetie pole. Neb králóm, pánóm velikým neslušie dne jednoho mnoho ujez- diti; neb jezdie s velikú lájí a ve mnoze jsú někteří, ješto 40 nemohú stačiti daleké jiezdy. By daleko král nebo pán chtěl pojednú jeti, ztrhali by mnoho koní. Čtem o Jakubovi patriarše, když bral se do svého kraje s veliku čeledí a mno- ho stád žena, a bratr jeho vyjel proti němu dávaje mu ví- tanie, řekl k bratru: „Jeď napřed; jáť znenáhla jíti musím, 45 mámť dietky i rozličnú čeled i dobytek, ať by mi mdlejšie nezhynulo.“ A tak král šach, ač móž po prvém vytrhnutí na každú stranu okolo sebe, však jedno na jedno pole, a nic dále. A svého nemá strčiti s miesta jeho, aby tu sám seděl. Takéť i králi nemají svých jměnie bráti. A to, že král, 50 když najprv vytrhne s miesta, pojme královú s sebú, uka- zuje, že kamž chce muž, chce-li tomu, má žena s ním jíti. Bývá i to v šachové hře, že šach dadie králi, i pohnú jím a jako hanbu učinie jemu; a někdy ztratí některého svého, sám utiekaje, nebude-li dobře ohrazen svými. A pakli dadie ss mat královi, ztracena jest hra. Pakli jemu všecky poberú, 35 311b 25 26 Knížky o hře šachové 401
tině. Neb tak řkú ona latinská slova, že násilé násilím móž odehnati; avšak dorčeno jest ono právo: cum moderamine inculpatae tutelae, točíš tak má moc mocí odehnána býti, až by to však bylo uskrovněno, aby nebyl viece učině, nežli by bylo pro svú obranu učiniti. Protož když kto dá někomu políček a on jedno proto zabic, již jest viece učinil než k své obraně, nenie bez viny. To pak, že piešek všecku doku projda jako královna jez- 30 diti bude, ukazuje, že stateční i z obecného lidu přicházejí k dóstojenství. Aj, David rovný byl člověk, došel toho, že dal jemu král svú dceru, až pak došel i královstvie. Takť i pie- šek, když všicku doku projde, bude jako zet králový a po krá- lovně právo jejie bude mieti. Král v šachové hře i prvním trhnutím móž vyjeti, jakož který šach vyjezdí, jestliže nemá stráže na se; avšak vyje- de-li jako roch, dále nemá jeti jedno na třetie pole. Neb králóm, pánóm velikým neslušie dne jednoho mnoho ujez- diti; neb jezdie s velikú lájí a ve mnoze jsú někteří, ješto 40 nemohú stačiti daleké jiezdy. By daleko král nebo pán chtěl pojednú jeti, ztrhali by mnoho koní. Čtem o Jakubovi patriarše, když bral se do svého kraje s veliku čeledí a mno- ho stád žena, a bratr jeho vyjel proti němu dávaje mu ví- tanie, řekl k bratru: „Jeď napřed; jáť znenáhla jíti musím, 45 mámť dietky i rozličnú čeled i dobytek, ať by mi mdlejšie nezhynulo.“ A tak král šach, ač móž po prvém vytrhnutí na každú stranu okolo sebe, však jedno na jedno pole, a nic dále. A svého nemá strčiti s miesta jeho, aby tu sám seděl. Takéť i králi nemají svých jměnie bráti. A to, že král, 50 když najprv vytrhne s miesta, pojme královú s sebú, uka- zuje, že kamž chce muž, chce-li tomu, má žena s ním jíti. Bývá i to v šachové hře, že šach dadie králi, i pohnú jím a jako hanbu učinie jemu; a někdy ztratí některého svého, sám utiekaje, nebude-li dobře ohrazen svými. A pakli dadie ss mat královi, ztracena jest hra. Pakli jemu všecky poberú, 35 311b 25 26 Knížky o hře šachové 401
Strana 402
312а 70 75 85 také jest hru ztratil. Protož, králi, chovajte svých, aby mohli s nimi kralovati, a hlédajte na nich toho, ať by vás rádi ostřiehali; a také obec chovaj a ostřiehaj krále svého, neb 60 i včelyť zhynú, jakž nemají krále svého. Královna neb králová vždy jedno jezdí na kosu; nejezdí nikdy jako rytieř, ale jako pop móž někdy vprvé vytrhnúti. Neb móž někdy králová neb paní poraditi úžitečně, ale nemá choditi jako rytieř s dékú, má se tíše mieti, neb stud 65 a tichost lépeť ženy ozdobuje nežli mužský chod. To pak, že jedna královna vždy jedno po bielých polích jezdí, a druhá po černých, ukazuje, že dvoje sú panie, a oboje dobré a ctné; jedněm jest tak míla ctnost čistoty, že ji vesele držie; druhým, ač nenie od mysli míla čistota, ale stud majíc k tomu, kdyby slúly nečistými, držé čistotu. Obéť jest dobré a šlechetné, jediné střezte se všech takových, leč mu- žóv leč žen, ještoť zlé slovo mají anebo ješto sú které skrze ně překlamovány, styďte se obierati s nestydlivými a stra- chujte se všech nečistých. Pop na kosu jezdí na třetie pole, a tak vždy jezdí po po- lích jednostajných, neměně jich. Opatrnost znamenává jiezda po kose; a že na třetie pole jezdí, znamenává, že ti kmetové, ješto k radě a k súdovým nálezóm slušejí, trojieho se mají držeti: jedno, aby pravému, kdež mohú čím, po- 80 máhali, avšak ne proti právu, když jeho za jisto vědie prá- va; druhé, když radie komu, aby věrně radili; třetie, když súd mají vydati, aby tak vydali, jakož jest doveden. A toť jest, žeť súdce nemá měniti nálezu, by z jednakého dóvodu jinak jednomu a jinak druhému chtěl súd vynésti. Jakož pop po šachovnici jezdě nemění polí, ale vždy jedno jezdí po jednostajných. Rytieř jezdí na třetie pole s černého na bielé a s bielého na črné, takže odpolu kosú jde a rovně odpolu. Neb tak se ta tři pole držie spolu, že prostřednie jedno jediné rohem do- 90 týče toho, ješto jest takovéž jako ono, ale druhého jest 402
312а 70 75 85 také jest hru ztratil. Protož, králi, chovajte svých, aby mohli s nimi kralovati, a hlédajte na nich toho, ať by vás rádi ostřiehali; a také obec chovaj a ostřiehaj krále svého, neb 60 i včelyť zhynú, jakž nemají krále svého. Královna neb králová vždy jedno jezdí na kosu; nejezdí nikdy jako rytieř, ale jako pop móž někdy vprvé vytrhnúti. Neb móž někdy králová neb paní poraditi úžitečně, ale nemá choditi jako rytieř s dékú, má se tíše mieti, neb stud 65 a tichost lépeť ženy ozdobuje nežli mužský chod. To pak, že jedna královna vždy jedno po bielých polích jezdí, a druhá po černých, ukazuje, že dvoje sú panie, a oboje dobré a ctné; jedněm jest tak míla ctnost čistoty, že ji vesele držie; druhým, ač nenie od mysli míla čistota, ale stud majíc k tomu, kdyby slúly nečistými, držé čistotu. Obéť jest dobré a šlechetné, jediné střezte se všech takových, leč mu- žóv leč žen, ještoť zlé slovo mají anebo ješto sú které skrze ně překlamovány, styďte se obierati s nestydlivými a stra- chujte se všech nečistých. Pop na kosu jezdí na třetie pole, a tak vždy jezdí po po- lích jednostajných, neměně jich. Opatrnost znamenává jiezda po kose; a že na třetie pole jezdí, znamenává, že ti kmetové, ješto k radě a k súdovým nálezóm slušejí, trojieho se mají držeti: jedno, aby pravému, kdež mohú čím, po- 80 máhali, avšak ne proti právu, když jeho za jisto vědie prá- va; druhé, když radie komu, aby věrně radili; třetie, když súd mají vydati, aby tak vydali, jakož jest doveden. A toť jest, žeť súdce nemá měniti nálezu, by z jednakého dóvodu jinak jednomu a jinak druhému chtěl súd vynésti. Jakož pop po šachovnici jezdě nemění polí, ale vždy jedno jezdí po jednostajných. Rytieř jezdí na třetie pole s černého na bielé a s bielého na črné, takže odpolu kosú jde a rovně odpolu. Neb tak se ta tři pole držie spolu, že prostřednie jedno jediné rohem do- 90 týče toho, ješto jest takovéž jako ono, ale druhého jest 402
Strana 403
dotklo svým životem, ješto nenie takovéž. To, že na kosu jede rytieř, opatrnost a múdrý úklad znamenává; a že jede rovně, to udatstvie a sílu miení. A tak obé to spolu má rytieř mieti, i udatstvie i opatrnost; opatrných a úkladných úmyslóv má udatstvím a silú dotisknúti. Udatstvie bez múdrosti bláznivé zaklopocuje, a úkladové bez dotisknutie mocí a silú co přinesú? Ale múdrému udatnému i co ostojí? Aj, silná věc nedvěd, chytralá liška, rúčí zajiec, ryby u vodě, ptáci lécí vysoko: avšak vše to uchodí úkladem člověk, snaž- nosti a síly přičině k tomu. I to jest do šachu rytieře znamenati, že donidž sedí na svém miestě, jedno na tři pole móž odtud; a když před roch se hne, odtud bude na čtyři moci, a sede-li před král, bude moci na šest polí; a bude-li prostřed dcky, móž osmi polí ostřéhati. Toť ukazuje, že rytieři statečnému přibývá udatstvie: donidž jest v pokoji, má jako i člověk péči na smrt, nehonosí se svým udatstvem; ale vyjede-li ku pomoci královu úředníku, rozochví se, udatnějí bude; pakli před král předstúpí, opět bude udatnějí; a když bude prostřed pole v pótkách rytieřských, tu se ovšem váží všeho pomně, že jest to stav jeho; leč živ leč mrtev učiní to, což naň slušie. Ale druzí v pokoji budú velmi honosní a udatní řečí, bude ždáti osmonoh sobě nepomysle na to, by měl umřieti, a když potká jej, jehož nemyslí, neměv za to, by tak tvrdě potkalo jej, lekne se, zapomene sebe, bliz smrt uzře. Neb což kto prvé obmyslí, móž to potkati udatnějie, a což na koho vnáhle spadne, viece jím pohne. Roch jezdí upřiemo bliz neb daleko na každú stranu, má-li cestu, ale nemuož přes jiného, a tak doniž jsú šachové každý na svém miestě, dotud roch ani král neb králová ne- 120 mohú nikam; neb nebylo by třeba krále ani jeho úředníkóv, kdyby lidé byli v svých řádech podlé prvnie pravdy lidem přirozené. A ž' nemá jeti přes jiný svój kámen roch, to miení, že úředník králóv nemá i najmenšicho zahubiti své- 95 100 105 110 115 312b 403
dotklo svým životem, ješto nenie takovéž. To, že na kosu jede rytieř, opatrnost a múdrý úklad znamenává; a že jede rovně, to udatstvie a sílu miení. A tak obé to spolu má rytieř mieti, i udatstvie i opatrnost; opatrných a úkladných úmyslóv má udatstvím a silú dotisknúti. Udatstvie bez múdrosti bláznivé zaklopocuje, a úkladové bez dotisknutie mocí a silú co přinesú? Ale múdrému udatnému i co ostojí? Aj, silná věc nedvěd, chytralá liška, rúčí zajiec, ryby u vodě, ptáci lécí vysoko: avšak vše to uchodí úkladem člověk, snaž- nosti a síly přičině k tomu. I to jest do šachu rytieře znamenati, že donidž sedí na svém miestě, jedno na tři pole móž odtud; a když před roch se hne, odtud bude na čtyři moci, a sede-li před král, bude moci na šest polí; a bude-li prostřed dcky, móž osmi polí ostřéhati. Toť ukazuje, že rytieři statečnému přibývá udatstvie: donidž jest v pokoji, má jako i člověk péči na smrt, nehonosí se svým udatstvem; ale vyjede-li ku pomoci královu úředníku, rozochví se, udatnějí bude; pakli před král předstúpí, opět bude udatnějí; a když bude prostřed pole v pótkách rytieřských, tu se ovšem váží všeho pomně, že jest to stav jeho; leč živ leč mrtev učiní to, což naň slušie. Ale druzí v pokoji budú velmi honosní a udatní řečí, bude ždáti osmonoh sobě nepomysle na to, by měl umřieti, a když potká jej, jehož nemyslí, neměv za to, by tak tvrdě potkalo jej, lekne se, zapomene sebe, bliz smrt uzře. Neb což kto prvé obmyslí, móž to potkati udatnějie, a což na koho vnáhle spadne, viece jím pohne. Roch jezdí upřiemo bliz neb daleko na každú stranu, má-li cestu, ale nemuož přes jiného, a tak doniž jsú šachové každý na svém miestě, dotud roch ani král neb králová ne- 120 mohú nikam; neb nebylo by třeba krále ani jeho úředníkóv, kdyby lidé byli v svých řádech podlé prvnie pravdy lidem přirozené. A ž' nemá jeti přes jiný svój kámen roch, to miení, že úředník králóv nemá i najmenšicho zahubiti své- 95 100 105 110 115 312b 403
Strana 404
313b 125 ho, ač by chtěl i nepřieteli královu uškoditi. A i z nepřátel nemá jedněch minúti, odpustě jim, aby druhé potřel, ale vše, co jest protivné pravdě v úřadu jeho, má hubiti. A že nejezdí roch na kosu, ale jedno upřiemo, ukazuje, že ti krá- lovi úředníci nemají lsti v svých úřadech mieti, ale zjevnú pravdú jíti mají, a mají zevně býti k úřadóm svým přivo- laní. Slušie se i tomu podiviti, co jest to, že v šachy hrávše sespú je v pytlík naposledy. To nám přivodí ku paměti, že se nám všem též stane. Jsú zde na světě králi, kniežata, páni, 135 mladí, staří, malí i velicí, si i oni, právě jako šachové po ša- chovnici rozsázeni, oni v tomto duostojenství a onen v tom- to, až najposléz smrt vše sbéře jako v pytlík. Král, ješto zde s kněžnú neb s královú počestně sedal, neb králová s králem, kdes jich miesto v pytlíku bude. I řkuť to najposléz ] krá- 140 lóm, ještoť die Písmo, a tu řeč i jiní všichni znamenajte — chce-liť ji kto obmysliti, každého dotýče —, kterak die Písmo: „A, králi, nynie rozomějte: Vezměte smysl všichni, ješto súdíte zemi. Služte v bázni Hospodinu a s strachem se veselte.“ „Slyšte, králi, a rozomějte. Přichylte k pravdě uši svoji, ješto lid pod sebú jmáte a líbo j', že se trú okolo vás zástupy lidu; dánať jest vám moc od Boha najvyššicho, a onť skutky i myšlenie vaše súditi bude. Nebudete-li právě súdili, hrozněť se vám v své moci ukáže. V těch, ktož sú nad jinými, najtvrzší súd bude. Staneť se s menšími milosrdie, ale mocnýmť nastanú mocné múky. Neskryjeť se ijeden Bohu, ani se čie velikosti Buoh bojí; neb jest on učinil veli- kého i malého, chudého i bohatého.“ Protož každý se v svém stavu opatř! Vidíme dobrotu i spravedlivost i moc Boží, vidíme, an 155 jakžto z pytlíka vynímaje šachy sázie po šachovnici, onoho tamto a onoho tamto, onoho takto a onoho takto, a jediné je opět sbéře jako v pytlík. Služmež jemu, dokudž čas máme, každý v svém stavu, nebo nevieme, vskuoře-li v pytlíku 130 145 150 404
313b 125 ho, ač by chtěl i nepřieteli královu uškoditi. A i z nepřátel nemá jedněch minúti, odpustě jim, aby druhé potřel, ale vše, co jest protivné pravdě v úřadu jeho, má hubiti. A že nejezdí roch na kosu, ale jedno upřiemo, ukazuje, že ti krá- lovi úředníci nemají lsti v svých úřadech mieti, ale zjevnú pravdú jíti mají, a mají zevně býti k úřadóm svým přivo- laní. Slušie se i tomu podiviti, co jest to, že v šachy hrávše sespú je v pytlík naposledy. To nám přivodí ku paměti, že se nám všem též stane. Jsú zde na světě králi, kniežata, páni, 135 mladí, staří, malí i velicí, si i oni, právě jako šachové po ša- chovnici rozsázeni, oni v tomto duostojenství a onen v tom- to, až najposléz smrt vše sbéře jako v pytlík. Král, ješto zde s kněžnú neb s královú počestně sedal, neb králová s králem, kdes jich miesto v pytlíku bude. I řkuť to najposléz ] krá- 140 lóm, ještoť die Písmo, a tu řeč i jiní všichni znamenajte — chce-liť ji kto obmysliti, každého dotýče —, kterak die Písmo: „A, králi, nynie rozomějte: Vezměte smysl všichni, ješto súdíte zemi. Služte v bázni Hospodinu a s strachem se veselte.“ „Slyšte, králi, a rozomějte. Přichylte k pravdě uši svoji, ješto lid pod sebú jmáte a líbo j', že se trú okolo vás zástupy lidu; dánať jest vám moc od Boha najvyššicho, a onť skutky i myšlenie vaše súditi bude. Nebudete-li právě súdili, hrozněť se vám v své moci ukáže. V těch, ktož sú nad jinými, najtvrzší súd bude. Staneť se s menšími milosrdie, ale mocnýmť nastanú mocné múky. Neskryjeť se ijeden Bohu, ani se čie velikosti Buoh bojí; neb jest on učinil veli- kého i malého, chudého i bohatého.“ Protož každý se v svém stavu opatř! Vidíme dobrotu i spravedlivost i moc Boží, vidíme, an 155 jakžto z pytlíka vynímaje šachy sázie po šachovnici, onoho tamto a onoho tamto, onoho takto a onoho takto, a jediné je opět sbéře jako v pytlík. Služmež jemu, dokudž čas máme, každý v svém stavu, nebo nevieme, vskuoře-li v pytlíku 130 145 150 404
Strana 405
budem s tiem se rozlúčiec, co jest zde na světě, a to vezmúc s sebú, což zde budem zaslúžili. A tak jsú skonány kniežky o hře šachové s výkladem rozomu nravného. 160 Dajž to, Jezu Kriste králi, abychom zde tak v šachy hráli a potom se do věčné radosti dostali! Amen. 165
budem s tiem se rozlúčiec, co jest zde na světě, a to vezmúc s sebú, což zde budem zaslúžili. A tak jsú skonány kniežky o hře šachové s výkladem rozomu nravného. 160 Dajž to, Jezu Kriste králi, abychom zde tak v šachy hráli a potom se do věčné radosti dostali! Amen. 165
Strana 406
Strana 407
POZNÁMKY A VYSVĚTLIVKY
POZNÁMKY A VYSVĚTLIVKY
Strana 408
Strana 409
PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM Sborník Sázavský (označuji jej literou S), z něhož je vzat náš text před- mluvy, byl psán r. 1465; je chován v knihovně Národního musea v Praze sign. III B 6. Chyby jsou opraveny vydavatelem podle rukopisu sborní- ku z r. 1376, vydaného K. J. Erbenem (zde dále označuji literou E). Str. 39: Nadpis „Předmluva...“ v rukopise není; v uvedeném sborníku z r. 1376 je: „Přiemluva“ (označena je zde vydavatelem cifrou I.) Po ní následuje předmluva druhá, v rukopise z r. 1376 nadepsaná: „Druhá přie- mluva“ (místo toho v Sázavském sborníku: „Aby rádi čtli na kniehách“ vydavatel ji označil římskou cifrou II.) I 1 Iniciála B je provedena v červené barvě na ploše 9 řádků — 9 (s) vyn. — 16 sličně E - 17 čemu a co čta rozomějie 1 čemu kto čta nerozumie (asi spr.) E — 42 Rukopis: vkazalit (!) - 59 marginálie (pozdější rukou): Actuum 28 - 68 Litery v závorkách nejsou čitelné, papír je proděravělý — 72 marginálie: Cap. 4 — 77 marginálie: 1. Reg. (16); papír je prožraný, lze číst jen: 1. Reg. 6 - 83 komuž ] rukopis: ktomuz — 86 tomu ] rukopis: k tomu - 93 Psáno: vsstnyc. II 1 Aby... kniehách l psáno červeně — 11 neučil své vuoli ] neučinil své vuole (!) S - 30 marginálie: Psalmo 1 - 31 marginálie: Psalmo 118 — 32 marginálie: Ibidem — 47 marginálie: 2. Cor. 5 - 49 právě E - 54 «jest) vynecháno v rukopise — 55 rukopis: posielaje — 68 marginálie: Esaias V. - 74 marginálie: Mat. 25 - 81 marginálie: Prover. 28 - 96/7 pokrmem ]omylem opakováno — 104 psáno: probyti — 106 marginálie: Daniel 12 — 117 (nebť sem řekl); tak E; v rukopise vynecháno. 409
PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM Sborník Sázavský (označuji jej literou S), z něhož je vzat náš text před- mluvy, byl psán r. 1465; je chován v knihovně Národního musea v Praze sign. III B 6. Chyby jsou opraveny vydavatelem podle rukopisu sborní- ku z r. 1376, vydaného K. J. Erbenem (zde dále označuji literou E). Str. 39: Nadpis „Předmluva...“ v rukopise není; v uvedeném sborníku z r. 1376 je: „Přiemluva“ (označena je zde vydavatelem cifrou I.) Po ní následuje předmluva druhá, v rukopise z r. 1376 nadepsaná: „Druhá přie- mluva“ (místo toho v Sázavském sborníku: „Aby rádi čtli na kniehách“ vydavatel ji označil římskou cifrou II.) I 1 Iniciála B je provedena v červené barvě na ploše 9 řádků — 9 (s) vyn. — 16 sličně E - 17 čemu a co čta rozomějie 1 čemu kto čta nerozumie (asi spr.) E — 42 Rukopis: vkazalit (!) - 59 marginálie (pozdější rukou): Actuum 28 - 68 Litery v závorkách nejsou čitelné, papír je proděravělý — 72 marginálie: Cap. 4 — 77 marginálie: 1. Reg. (16); papír je prožraný, lze číst jen: 1. Reg. 6 - 83 komuž ] rukopis: ktomuz — 86 tomu ] rukopis: k tomu - 93 Psáno: vsstnyc. II 1 Aby... kniehách l psáno červeně — 11 neučil své vuoli ] neučinil své vuole (!) S - 30 marginálie: Psalmo 1 - 31 marginálie: Psalmo 118 — 32 marginálie: Ibidem — 47 marginálie: 2. Cor. 5 - 49 právě E - 54 «jest) vynecháno v rukopise — 55 rukopis: posielaje — 68 marginálie: Esaias V. - 74 marginálie: Mat. 25 - 81 marginálie: Prover. 28 - 96/7 pokrmem ]omylem opakováno — 104 psáno: probyti — 106 marginálie: Daniel 12 — 117 (nebť sem řekl); tak E; v rukopise vynecháno. 409
Strana 410
O TROJÍM STAVU... Počínají se o trojiech staviech.... 34 té E, to S - 36 (se k) E, vyn. S. O pannách tělesných: 1 Nadpis v E: O pannách, ješto chtie za muž - 2 nayduostonyeyssy (!) S - 8 jedny E, jedno S - 10 sprostného E, sprostnieho S — 13 ne- umyslivše E, umyslivše (!) S - 16 (Ne) E, vyn. S - 30 též S, tož E - 40 sprostými E, sprostnyemy S - 47 (vše) E, své S - 55 lampad E - 56 lam- pad E, lampa (!) S - 58 (k) E, vyn. S. O pannách, kteréž chtie za muž jíti: 1 Nadpis v E: Čeho se mají střieci, ktož chtie v manželstvo - 4 všelikého E, svelikého (!) S - 13 (se) E, vyn. S - 23 (s) E, vyn. S - jinými E, jiným S - 27 prohříšenie S - 31 mužóm E, mozom (!) S -33 mužóv E- 39 dobře E, dobré S - je E, ji S — 44 (na) E, vyn. S - 45 trpěl to S, trpěl tiem E — 56 Starém S, vyn. E - 75-79 (Neb... poškvrn) E, vyn. S — 84 Psáno: hledial S - 89 plné E, plnie S - 92 běch E, bych S - 97 niče- muž E, něčemuž S — 101 mysli E, myslu (!) S— 112 (a druhdy... ztra- tiec) E, vyn. S - 114 wideta S - (jsta-li v) E, z S — 119 leckterém E — větvie E, větvi S - němž E, nichž S — 120 pachilikowe (!) S—psáno: die- wieczky S -(jsú) E, vyn. S - 123 vlastních E, vlastní S - strýčeny E, stryczenye S — 124 tetěny E, tetienye S - (a to... druhém) E, vyn. S — 127 bratří E, bratřie S - 128 Po „větvi“ je v S omylem napsáno: welmy (E spr. vyn.) — psáno: stryczenyat S — 138/9 (donidž...pojieti) E, vyn. S — 140 (z) E, vyn. S - 150 Psáno: rozwiesti S - (kto) E, vyn. S — 164 druhý E, druhé S - 166 neměli E, neměl S - 174/6 (manžel- stvu... přiekaza) E, vyn. S - 177 rovní E, rovně S. Kolik prací v manželském stavu jest: 1 Nadpis v E: O manželské nesnadnosti — 20 Psáno: mynye S - 32 Psáno: kteryz S - 37 (Buoh) E, by S — 46 Psáno: Roste S - 50 svatbě E, světě S - 56 a E, aby S (ale vzniklo z pův. „a“ připsáním „bi“, červeně) — 82 Písař S napsal jen: pigde — 84 ve všem E, ovšem S - 85 viděti E, 410
O TROJÍM STAVU... Počínají se o trojiech staviech.... 34 té E, to S - 36 (se k) E, vyn. S. O pannách tělesných: 1 Nadpis v E: O pannách, ješto chtie za muž - 2 nayduostonyeyssy (!) S - 8 jedny E, jedno S - 10 sprostného E, sprostnieho S — 13 ne- umyslivše E, umyslivše (!) S - 16 (Ne) E, vyn. S - 30 též S, tož E - 40 sprostými E, sprostnyemy S - 47 (vše) E, své S - 55 lampad E - 56 lam- pad E, lampa (!) S - 58 (k) E, vyn. S. O pannách, kteréž chtie za muž jíti: 1 Nadpis v E: Čeho se mají střieci, ktož chtie v manželstvo - 4 všelikého E, svelikého (!) S - 13 (se) E, vyn. S - 23 (s) E, vyn. S - jinými E, jiným S - 27 prohříšenie S - 31 mužóm E, mozom (!) S -33 mužóv E- 39 dobře E, dobré S - je E, ji S — 44 (na) E, vyn. S - 45 trpěl to S, trpěl tiem E — 56 Starém S, vyn. E - 75-79 (Neb... poškvrn) E, vyn. S — 84 Psáno: hledial S - 89 plné E, plnie S - 92 běch E, bych S - 97 niče- muž E, něčemuž S — 101 mysli E, myslu (!) S— 112 (a druhdy... ztra- tiec) E, vyn. S - 114 wideta S - (jsta-li v) E, z S — 119 leckterém E — větvie E, větvi S - němž E, nichž S — 120 pachilikowe (!) S—psáno: die- wieczky S -(jsú) E, vyn. S - 123 vlastních E, vlastní S - strýčeny E, stryczenye S — 124 tetěny E, tetienye S - (a to... druhém) E, vyn. S — 127 bratří E, bratřie S - 128 Po „větvi“ je v S omylem napsáno: welmy (E spr. vyn.) — psáno: stryczenyat S — 138/9 (donidž...pojieti) E, vyn. S — 140 (z) E, vyn. S - 150 Psáno: rozwiesti S - (kto) E, vyn. S — 164 druhý E, druhé S - 166 neměli E, neměl S - 174/6 (manžel- stvu... přiekaza) E, vyn. S - 177 rovní E, rovně S. Kolik prací v manželském stavu jest: 1 Nadpis v E: O manželské nesnadnosti — 20 Psáno: mynye S - 32 Psáno: kteryz S - 37 (Buoh) E, by S — 46 Psáno: Roste S - 50 svatbě E, světě S - 56 a E, aby S (ale vzniklo z pův. „a“ připsáním „bi“, červeně) — 82 Písař S napsal jen: pigde — 84 ve všem E, ovšem S - 85 viděti E, 410
Strana 411
věděti S-86/7 (by...řiedko) E, vyn. S - 93 (kde z práva) E, vyn. S- 105 mnohet (!) S, velim E — 126 zbýti S, báti se E — 136 Psáno: lepiet S - 142 nagiewe S - 143 (smysle) E, smilné mysli S. O stavu panenském: 1 Nadpis v E: O duostojenství stavu panenského — 16 (ze) E, v (!) S- 22 nevmyli (!) S - 27 Po „nežli“ je v S psáno: to (E vyn.) — (jeliž) E, tak S - 27/8 vzvolení E, zwolenym (!) S - 28 slibem E, zalíbením S — 31/2 Psáno: nayduostonyessy S - 34 jeho E, jejie S - 48 Kjiných) E, vyn. S - 49Kjen) E, již S - 50 (řeči k chvále) E, chvále řéci než S - 51 (Než) E, vyn. S - 53 Psáno: muskeho S - 5314 Psáno: nayduostonyeyssy S - 64(z) E, vyn. S - bezpřémné E, bezpřiemně S - 67 slyšal E, slýchal S — 73 Psáno: poddala S - 83 (praví) E, radí S - 87 Psáno: pyssien S - Kjí) E, jim S - 91 kteruz (!) S, jež E - 92 mnohými E, mnohým (!) S - 94 s prací E, sprawczy (!) S - 95 Psáno: pysien S - 97 Psáno: mnye S - 103 diabl (!) S - 104 je E, ji S — 108 Psáno: podda S. Kterak máš čistotu zachovali panenskú: 1/2 Nadpis v E: Kterým činem jest hodné zalíbiti panenstvie — 5 němu E, tomu neb k němu S — 43 nivěč S - 53 pilně E, uplně S - 66 (aneb) E, a S - 75 (uřež je) E, vrzieze (!) S - 79/80 (pilně... k tomu) E, vyn. S - 81 (klaskóv) E, kvasuov (!) S. O čistotě rozmyšlené panně: 1 Nadpis v E: Čeho se slušie střieci pannám, ješto nechtie za muž, a co jmají do sebe jmieti — 2 umyslily E, umysli S — 3 (Bohu) E, vyn. S — 12 všelikú E, velikú S - 21 Nětiše E, Nytiesse (!) S - 28 nezprzněné E, nepržněné S - 51 mysl E, smysl (!) S - 53 Psáno: poddawyl S - 56 Psáno: pod domych S - ať E, ač S - 57 odpusciech S - takť E, té S - 58 ne (z potupy) E, nepostúpí (!) a S — 59 (jest) E, vyn. S - 64 rospe Ei S - 68 Psáno: poddawena S - 80 Psáno: lepiet S - 81 Izidorus E, Iso- dorus S - 97 (o někom) E, vyn. S - 101 Psáno: podda S - 102 rozzeze (sic) S, rozejže E— 112 (rozličnými) E, vyn. S — 114 (v svých korunách) E, u vašich komorách (!) S — 119 Psáno: podda S - 121 snadno E, snadne S — 131 (kdyby toho) E, byť toho když by (!) S — 132 (byť) E, vyn. S — 134 mrzek E, mrziek S — 136 pomóž E, pomoc S - 163/4 411
věděti S-86/7 (by...řiedko) E, vyn. S - 93 (kde z práva) E, vyn. S- 105 mnohet (!) S, velim E — 126 zbýti S, báti se E — 136 Psáno: lepiet S - 142 nagiewe S - 143 (smysle) E, smilné mysli S. O stavu panenském: 1 Nadpis v E: O duostojenství stavu panenského — 16 (ze) E, v (!) S- 22 nevmyli (!) S - 27 Po „nežli“ je v S psáno: to (E vyn.) — (jeliž) E, tak S - 27/8 vzvolení E, zwolenym (!) S - 28 slibem E, zalíbením S — 31/2 Psáno: nayduostonyessy S - 34 jeho E, jejie S - 48 Kjiných) E, vyn. S - 49Kjen) E, již S - 50 (řeči k chvále) E, chvále řéci než S - 51 (Než) E, vyn. S - 53 Psáno: muskeho S - 5314 Psáno: nayduostonyeyssy S - 64(z) E, vyn. S - bezpřémné E, bezpřiemně S - 67 slyšal E, slýchal S — 73 Psáno: poddala S - 83 (praví) E, radí S - 87 Psáno: pyssien S - Kjí) E, jim S - 91 kteruz (!) S, jež E - 92 mnohými E, mnohým (!) S - 94 s prací E, sprawczy (!) S - 95 Psáno: pysien S - 97 Psáno: mnye S - 103 diabl (!) S - 104 je E, ji S — 108 Psáno: podda S. Kterak máš čistotu zachovali panenskú: 1/2 Nadpis v E: Kterým činem jest hodné zalíbiti panenstvie — 5 němu E, tomu neb k němu S — 43 nivěč S - 53 pilně E, uplně S - 66 (aneb) E, a S - 75 (uřež je) E, vrzieze (!) S - 79/80 (pilně... k tomu) E, vyn. S - 81 (klaskóv) E, kvasuov (!) S. O čistotě rozmyšlené panně: 1 Nadpis v E: Čeho se slušie střieci pannám, ješto nechtie za muž, a co jmají do sebe jmieti — 2 umyslily E, umysli S — 3 (Bohu) E, vyn. S — 12 všelikú E, velikú S - 21 Nětiše E, Nytiesse (!) S - 28 nezprzněné E, nepržněné S - 51 mysl E, smysl (!) S - 53 Psáno: poddawyl S - 56 Psáno: pod domych S - ať E, ač S - 57 odpusciech S - takť E, té S - 58 ne (z potupy) E, nepostúpí (!) a S — 59 (jest) E, vyn. S - 64 rospe Ei S - 68 Psáno: poddawena S - 80 Psáno: lepiet S - 81 Izidorus E, Iso- dorus S - 97 (o někom) E, vyn. S - 101 Psáno: podda S - 102 rozzeze (sic) S, rozejže E— 112 (rozličnými) E, vyn. S — 114 (v svých korunách) E, u vašich komorách (!) S — 119 Psáno: podda S - 121 snadno E, snadne S — 131 (kdyby toho) E, byť toho když by (!) S — 132 (byť) E, vyn. S — 134 mrzek E, mrziek S — 136 pomóž E, pomoc S - 163/4 411
Strana 412
(A protož... potřebnější) E, vyn. S - 166 (ó, kak) E, obak S - 178 pokory E, pokora S - 190 želé E, czele (1) S - 197 (z něho) E, jeho S - 198 zevno E, zjeveno S — 199 (radějše) E, vyn. S - 204/5 (totíž...pa- má E: tociš, spr. má býti: točíš; S má vždy nenství) E, vyn. S (místo „totíž“ na místě toho: totíž) - 223 die E, diem S - 227/8 nenásledují E, násle- duj (!) S - 229 pokorný poškvrněný E, pokornyeny (!) S - (nikterýž) E, ne každý S - 233 střihli E, strzily (!) S - 236/7 ale pyšného panen- ství nic bez pokory S, a tohoto panenstvie poškvrní pýcha E - 240 Psáno: gstie S. O stavu vdovském: 16 zdrzewnye S - 27 mužóm E, mozom (!) S - 28 neumyslivši E, a neumyslí S-41 překážel (!) v službě Božie S, nebyl přiekazen k službě boží E - 48 (chtěl) E, vyn. S - 73 Po „že“ čte se omylem v S: se - 85 Psáno: poymegy S - 88/9 (i mužie...hoři) E, vyn. S - 91/2 (neb...pojme) E, vyn. S - 96 mozom S - 98 Psáno: poymye S - 106 přižehnávati E, przie- hnawati (!) S — 110 (mluviti) E, vyn. S - 115 (i vlasy...uřezavše) E, vyn. S - 133 (se) E, vyn. S - 138 (s) E, vyn. S — 143 (přietelé) E, vyn. S — 162 (samy) E, vyn. S - 184 Psáno: rzetczy S - 188 (myslí) E, milostí S — 190 rozsmilnie E, rozmyšlují (!) S. Po čem máš poznati šlechetnú vdovu: I Nadpis v E: O vdovách, ješto jsú dlužny o někom práci vésti - 2 (s) E, o S - mohl E, mohli S - 4 Psáno: myenye S - 6 posluhovala E, poslú- chávala (!) S — 10 (z) E, vyn. S - 20 pro ty, jimž E, proti nimž (!) S — 21 « nejsú) E, nebyly jsú S — 40 nemá E, na ma (!) S - dáti E, dánu S - 46 (neb...dětech) E, vyn. S - 47 jich E, jiných S — 49 Psáno: przywied S - 59 jeliž by E, gelibyz (!) S - 62 tento E, tent S - 67 aneb E, aby S — 70 tetě S, této E - 86 neobchabil S - 96 Psáno: hospodarzku S - 97 vrtránie E - 100 bylny (!) S — 109 (než... líbo) E, vyn. S - 117 přívuzni E, potřebni S - 124 nejmajíc E, nemaje S — 125 lhostajna E, hostajna S. O manželském stavu: I V E nadpis: O manželéch - 22 svěsti E, swietsti (!) S - 32 (v)E vyn. S. 412
(A protož... potřebnější) E, vyn. S - 166 (ó, kak) E, obak S - 178 pokory E, pokora S - 190 želé E, czele (1) S - 197 (z něho) E, jeho S - 198 zevno E, zjeveno S — 199 (radějše) E, vyn. S - 204/5 (totíž...pa- má E: tociš, spr. má býti: točíš; S má vždy nenství) E, vyn. S (místo „totíž“ na místě toho: totíž) - 223 die E, diem S - 227/8 nenásledují E, násle- duj (!) S - 229 pokorný poškvrněný E, pokornyeny (!) S - (nikterýž) E, ne každý S - 233 střihli E, strzily (!) S - 236/7 ale pyšného panen- ství nic bez pokory S, a tohoto panenstvie poškvrní pýcha E - 240 Psáno: gstie S. O stavu vdovském: 16 zdrzewnye S - 27 mužóm E, mozom (!) S - 28 neumyslivši E, a neumyslí S-41 překážel (!) v službě Božie S, nebyl přiekazen k službě boží E - 48 (chtěl) E, vyn. S - 73 Po „že“ čte se omylem v S: se - 85 Psáno: poymegy S - 88/9 (i mužie...hoři) E, vyn. S - 91/2 (neb...pojme) E, vyn. S - 96 mozom S - 98 Psáno: poymye S - 106 přižehnávati E, przie- hnawati (!) S — 110 (mluviti) E, vyn. S - 115 (i vlasy...uřezavše) E, vyn. S - 133 (se) E, vyn. S - 138 (s) E, vyn. S — 143 (přietelé) E, vyn. S — 162 (samy) E, vyn. S - 184 Psáno: rzetczy S - 188 (myslí) E, milostí S — 190 rozsmilnie E, rozmyšlují (!) S. Po čem máš poznati šlechetnú vdovu: I Nadpis v E: O vdovách, ješto jsú dlužny o někom práci vésti - 2 (s) E, o S - mohl E, mohli S - 4 Psáno: myenye S - 6 posluhovala E, poslú- chávala (!) S — 10 (z) E, vyn. S - 20 pro ty, jimž E, proti nimž (!) S — 21 « nejsú) E, nebyly jsú S — 40 nemá E, na ma (!) S - dáti E, dánu S - 46 (neb...dětech) E, vyn. S - 47 jich E, jiných S — 49 Psáno: przywied S - 59 jeliž by E, gelibyz (!) S - 62 tento E, tent S - 67 aneb E, aby S — 70 tetě S, této E - 86 neobchabil S - 96 Psáno: hospodarzku S - 97 vrtránie E - 100 bylny (!) S — 109 (než... líbo) E, vyn. S - 117 přívuzni E, potřebni S - 124 nejmajíc E, nemaje S — 125 lhostajna E, hostajna S. O manželském stavu: I V E nadpis: O manželéch - 22 svěsti E, swietsti (!) S - 32 (v)E vyn. S. 412
Strana 413
Kterak zlými manžely črt vládne: 2 čte E, zte (!) S - 3 mozov S — 11 nazapověděné (!) S - 33 wygdiete (!) S — 43 (nic... druhému) E, vyn. S - nikdy E, někdy S — 46/7 (ne... nesvorným) E, vyn. S - 51 cizolovstvo (!) S - 72 vzelží E, velží S. Kterak dobří manželé mají živi býti: 31 naprziedklad (!) S - 42 jiní E, jiné S. O manželské milosti: 29 (ve cti) E, vyn. S — 32 nepronesa E, nepronese S — 46 Božiemu (!) S - 48 věrna E, věrni S - 52 pokonyeyssieho (!) S - 63 sstojíš E, stojíš S — 104 (jsta) E, vyn. S - 111 potratiti E, potrati S — 119/20 korynskym S — 164 (když) E, vyn. S. O HOSPODÁROVI, O HOSPODYNI A O ČELEDI Hlavní titul je jen v E, v S chybí — 1/2 Nadpis v E: Hospodářóm - 17/18 (rúče...tak) E, vyn. S - 29 Psáno: lepiet S - 42 řád S, úřad E - 56 bránil E, hranyl (!) S - 60 vzniknúti E, vniknúti S - 71 nesnad E, nesnadno S — 73/4 přehověti S, přehlédati E — 74 (oři) E, vyn. S - 83 chtiec E, chtě S - 85 chválily E, nechválily S - 89 dobrotú E, dobře tu S - 96 jměl E, neměl S - 105 mužóm E, mozom S - 107 Kponě... epištolú) E, vyn. S. Kterak žena má svého muže v čest mieti: 1 Nadpis v E: Hospodyniem múdrým - 10 Psáno: krasyen S — 14 mozom S - 16/7 (a mní... měla) E, vyn. S - 18 zpósobila, a jako by jeho přiekazu měla S - 35 činiec E, čině S — 36 mohúc E, moha S. 413
Kterak zlými manžely črt vládne: 2 čte E, zte (!) S - 3 mozov S — 11 nazapověděné (!) S - 33 wygdiete (!) S — 43 (nic... druhému) E, vyn. S - nikdy E, někdy S — 46/7 (ne... nesvorným) E, vyn. S - 51 cizolovstvo (!) S - 72 vzelží E, velží S. Kterak dobří manželé mají živi býti: 31 naprziedklad (!) S - 42 jiní E, jiné S. O manželské milosti: 29 (ve cti) E, vyn. S — 32 nepronesa E, nepronese S — 46 Božiemu (!) S - 48 věrna E, věrni S - 52 pokonyeyssieho (!) S - 63 sstojíš E, stojíš S — 104 (jsta) E, vyn. S - 111 potratiti E, potrati S — 119/20 korynskym S — 164 (když) E, vyn. S. O HOSPODÁROVI, O HOSPODYNI A O ČELEDI Hlavní titul je jen v E, v S chybí — 1/2 Nadpis v E: Hospodářóm - 17/18 (rúče...tak) E, vyn. S - 29 Psáno: lepiet S - 42 řád S, úřad E - 56 bránil E, hranyl (!) S - 60 vzniknúti E, vniknúti S - 71 nesnad E, nesnadno S — 73/4 přehověti S, přehlédati E — 74 (oři) E, vyn. S - 83 chtiec E, chtě S - 85 chválily E, nechválily S - 89 dobrotú E, dobře tu S - 96 jměl E, neměl S - 105 mužóm E, mozom S - 107 Kponě... epištolú) E, vyn. S. Kterak žena má svého muže v čest mieti: 1 Nadpis v E: Hospodyniem múdrým - 10 Psáno: krasyen S — 14 mozom S - 16/7 (a mní... měla) E, vyn. S - 18 zpósobila, a jako by jeho přiekazu měla S - 35 činiec E, čině S — 36 mohúc E, moha S. 413
Strana 414
Aby žena svého muže milovala: 1 Nadpis v E: O pateře věci, již má hospodyně mieti do sebe — 11 nechaj E, netbaj S - 12 pateře E, patery S - 25 sstála E, stála S — 35 ani E, aby S — 41 jiným E, jinými S — 47 (neb svárem) E, vyn. S. Ješto se ženy pěkně a hrdě připravují: 1 Nadpis v E: O helmbrechtných hospodynicch — 7 (chechtati, mno- ho) E, vyn. S - 9 učiniec E, učinie S — 16 všiem E, všem S — 19 než E, neb S - 30 druhdy E, druzí S - 32 mozom S - 34 některá E, nikterá S - 48 chudinu E, chudým S - 49 vylstiti E, wlstiti S - 50 ohoryčí E, ohorčí S - 56 hodují E, hodné S - 68 nedošlý E, došlý S - 76/7 V obou dokladech psáno: nahrazieno S. O příkladu dobré hospodyně: 1 hospodyně; psáno v S zkratkou, na konci: y; nadpis v E: O pokorné hospodyni — 2 Jistě E, Ještě S - byl E, byla S - líbila-li S — 4 mohla-li S - 15 mozom S - 31 ukazují E, vzkazují S — 44 mnohym (!) S, velim E - 50 nemohl E, neměl S — 54 obmýšlejíc E, obmýšleje S - 61 ab (!) S - 66 (v) E, vyn. S - 68 (v) E, vyn. S - 81 položéc E, položie S. Celed aby poslušna byla hospodáře: 1 Nadpis v E: Kterak má čeled svój stav vésti — 15 (dvojitú) E, vyn. S — 15/6 (točíš...bude) E, vyn. S - 18 tovařišóm E, tovaryšóv S - (se) E, vyn. S - 21 (z) E, vyn. S — 41 (hospody) E, vyn. S - (vy) E, vyn. S - 47 přidal E, dal S - 52 přenechati E, ponechati S. O desateru přikázanie Božiem: 3 (plní) E, miluje S - 9 jediného E, jednoho S - 25/6 Psáno: neka- zien S - 26/7 (na besedě) E, vyn. S - 36-41 (mnozí...předešli sú nás) E; v S jen: také — 41/2 mučedlníkóv S, učenníkóv E - 42 (múdřejše... svaté) E, v S jen je — 44/51 (Lepšíť...světí) E; v S místo toho: Neb jim jest to Buoh slíbil: „Podte ke mně, moji zvolenie! Zač budete prositi, ve všem ste uslyšáni“ - 53 Psáno: przywezil (!) S - 56 Psáno: smrtedlne 414
Aby žena svého muže milovala: 1 Nadpis v E: O pateře věci, již má hospodyně mieti do sebe — 11 nechaj E, netbaj S - 12 pateře E, patery S - 25 sstála E, stála S — 35 ani E, aby S — 41 jiným E, jinými S — 47 (neb svárem) E, vyn. S. Ješto se ženy pěkně a hrdě připravují: 1 Nadpis v E: O helmbrechtných hospodynicch — 7 (chechtati, mno- ho) E, vyn. S - 9 učiniec E, učinie S — 16 všiem E, všem S — 19 než E, neb S - 30 druhdy E, druzí S - 32 mozom S - 34 některá E, nikterá S - 48 chudinu E, chudým S - 49 vylstiti E, wlstiti S - 50 ohoryčí E, ohorčí S - 56 hodují E, hodné S - 68 nedošlý E, došlý S - 76/7 V obou dokladech psáno: nahrazieno S. O příkladu dobré hospodyně: 1 hospodyně; psáno v S zkratkou, na konci: y; nadpis v E: O pokorné hospodyni — 2 Jistě E, Ještě S - byl E, byla S - líbila-li S — 4 mohla-li S - 15 mozom S - 31 ukazují E, vzkazují S — 44 mnohym (!) S, velim E - 50 nemohl E, neměl S — 54 obmýšlejíc E, obmýšleje S - 61 ab (!) S - 66 (v) E, vyn. S - 68 (v) E, vyn. S - 81 položéc E, položie S. Celed aby poslušna byla hospodáře: 1 Nadpis v E: Kterak má čeled svój stav vésti — 15 (dvojitú) E, vyn. S — 15/6 (točíš...bude) E, vyn. S - 18 tovařišóm E, tovaryšóv S - (se) E, vyn. S - 21 (z) E, vyn. S — 41 (hospody) E, vyn. S - (vy) E, vyn. S - 47 přidal E, dal S - 52 přenechati E, ponechati S. O desateru přikázanie Božiem: 3 (plní) E, miluje S - 9 jediného E, jednoho S - 25/6 Psáno: neka- zien S - 26/7 (na besedě) E, vyn. S - 36-41 (mnozí...předešli sú nás) E; v S jen: také — 41/2 mučedlníkóv S, učenníkóv E - 42 (múdřejše... svaté) E, v S jen je — 44/51 (Lepšíť...světí) E; v S místo toho: Neb jim jest to Buoh slíbil: „Podte ke mně, moji zvolenie! Zač budete prositi, ve všem ste uslyšáni“ - 53 Psáno: przywezil (!) S - 56 Psáno: smrtedlne 414
Strana 415
S - 63 deset S, desieti E — 70 ukrasti E, krásti S — 71 Psáno: Ne smylnyss S - 72 (s) E, i S - 79 (ježť ho trží) E, vyn. S - 97 nežádati E, žádati S - 111 nezóstávajte E, neostavujte S. Ze Buoh vždycky má chválen býti: 1 Nadpis v E: Kak mají se mieti k Bohu srdcem, ústy a skutkem — 9 (uhověti) E, se živiti, ač uhoví S - 52 (u) y S; v protivné věci... E - 64 jímž E, jimiž S - 67 činie E, činiec S - 70 o E, a S - 73 jisté E, jistě S - 74 člověk E, kolivěk S - 85 kterýmž S, jimiž E - dělavše E - 109 ohněm E, oněm S - 131 mine E, myny (!) S. Čeled kterak se má mieti k hospodáři: 1 Nadpis v E: Kak se má čeled mieti k hospodě srdcem, ústy i skut- kem - 24 (zle) E, vyn. S - 26 mluví E, mluvil S - 26/7 (k toho hanbě mluví) E, mluvil by, otejdúc od toho S — 41(kto) E, vyn. S - 69 cznech (!) S - 86 (a svým paniem) E, vyn. S. Kterak se má čeled k sobě mieti: I Nadpis v E: Kak mají spolu býti srdcem, ústy a skutkem čelední lidé - 4 (sobě) E, vyn. S - 7 napomena E, napomíná S - pomoha E, pomáhá S - 25/6 Vzejdi E, Vejdi S (v obou dokladech) — 30 jedni E, jednu S - 39 nemluviec E, nemilujíc se S - 42 učiněním E, učinění S. O PŘIROVNÁNÍ DEVÍTI LIDSKÝCH STAVŮ K DEVÍTI KURŮM ANDĚLSKÝM Otiskujeme tento traktát ze sborníku Sázavského (dále jej označu- jeme literou S); chyby jsou opraveny podle sborníku z r. 1376, vyda- ného K. J. Erbenem (označujeme zde dále literou E). O přirovnánie lidského stavu k kóróm andělským: 1/2 V E zní nadpis: Kak se zdejší stavové lidští připodobnávají k anděl- ským kuoróm — 1 Ve slově „lidského“ vyn. d S - 2 (k) vyn. S - 9 s nimi] 415
S - 63 deset S, desieti E — 70 ukrasti E, krásti S — 71 Psáno: Ne smylnyss S - 72 (s) E, i S - 79 (ježť ho trží) E, vyn. S - 97 nežádati E, žádati S - 111 nezóstávajte E, neostavujte S. Ze Buoh vždycky má chválen býti: 1 Nadpis v E: Kak mají se mieti k Bohu srdcem, ústy a skutkem — 9 (uhověti) E, se živiti, ač uhoví S - 52 (u) y S; v protivné věci... E - 64 jímž E, jimiž S - 67 činie E, činiec S - 70 o E, a S - 73 jisté E, jistě S - 74 člověk E, kolivěk S - 85 kterýmž S, jimiž E - dělavše E - 109 ohněm E, oněm S - 131 mine E, myny (!) S. Čeled kterak se má mieti k hospodáři: 1 Nadpis v E: Kak se má čeled mieti k hospodě srdcem, ústy i skut- kem - 24 (zle) E, vyn. S - 26 mluví E, mluvil S - 26/7 (k toho hanbě mluví) E, mluvil by, otejdúc od toho S — 41(kto) E, vyn. S - 69 cznech (!) S - 86 (a svým paniem) E, vyn. S. Kterak se má čeled k sobě mieti: I Nadpis v E: Kak mají spolu býti srdcem, ústy a skutkem čelední lidé - 4 (sobě) E, vyn. S - 7 napomena E, napomíná S - pomoha E, pomáhá S - 25/6 Vzejdi E, Vejdi S (v obou dokladech) — 30 jedni E, jednu S - 39 nemluviec E, nemilujíc se S - 42 učiněním E, učinění S. O PŘIROVNÁNÍ DEVÍTI LIDSKÝCH STAVŮ K DEVÍTI KURŮM ANDĚLSKÝM Otiskujeme tento traktát ze sborníku Sázavského (dále jej označu- jeme literou S); chyby jsou opraveny podle sborníku z r. 1376, vyda- ného K. J. Erbenem (označujeme zde dále literou E). O přirovnánie lidského stavu k kóróm andělským: 1/2 V E zní nadpis: Kak se zdejší stavové lidští připodobnávají k anděl- ským kuoróm — 1 Ve slově „lidského“ vyn. d S - 2 (k) vyn. S - 9 s nimi] 415
Strana 416
opakuje omylem S — 14 avšak ] E, Awssakczy (!) S - 22 to ] vyn. E (patrně správně) — 53 (se) vyn. S - 55/6 poddává S - 61 Pův. „vyšší“ (ch připsal písař až dodatečně nad řádku) S - 66 (ten... protiví) E, vyn. S - 73 úmysly omylem opakuje S — 85 nevyjde E - 95 by snad ] omylem opakuje S — 132 (mně) E, vyn. S. O prvním kuoru andělském: 1 V E zní nadpis: Pomluva k duchovním —- 2 krátce E, kratssie (!) S- 8 (v) E, u S - jerarchii E, jerarchie S - 11 Před „soběvolnú“ čte se v S omylem: sobě velmi — 13 (v) E, vyn. S - 18 budú E, bude S - 22 nayduo- stonyeyssy S - 30 nayduostonyeyssy S - 36 ten ] den (!) ten S — 37 naduostonyeyssy S - 38 (s) E, vyn. S - 39 plápolivě E - 60 poddadí S - 65 muozow S - 77 (Buoh) E, vyn. S - 90 (jsú) E, vyn. S - 93 slona opravou z pův. slowa S - (s) E, vyn. S— 115 oblacinie E, oblacení S - 119 nezhynuli E — 126 nepohasne E, neposáhne S - 130 vsviedí E, usvědú S — 142 u pokušení E, vpokesseny S — 145 sám ] já E-(sem) E, vyn. S - 148 mozow S — 152 nyssich S - 173 muzy (!) S-(k tobě) E, ktozby (!) S - 206 cíle E, czele S - 209 (se) E, vyn. S - (u) E, y S - 217 A když chtěl ] omylem opakuje S - 220 Znamenaycz (!) S - 222 (hlédati) E, vyn. S — 230 nezapomínaj E, nazapomynay (!) S - 238 zajdú E, zeydu S — 241 mysli E, s mysli S - 244 oblíbil E, sobě oblíbil S - 249 obchopila E, odchopila (!) S - 254 poznati E, poznali (!) S - 255 milost E, milosti S - 277 velnú E, welmy (!) S - 279 hrdost E, hrdosti S. O stavu zákonničiem: 1 V E nadpis: Zákonníkóm — 6 súzeni E, sirzieny (!) S — 13 proto E, proti S — 16/7 psáno: zakonnow S — 18 rozpomenul sem se ] S; vzpo- menul sem E, patrně spr., protože by jinak musilo býti místo „ono žalostné slovo“: na ono žalostné slovo — 23 to ] ta S - 24 rozptýleno ] rozptý- lena S — 35 lodem E, lidem (!) S — 40 nedajte E, nedajta S - 50 (-li) E, vyn. S - 52 (Však... poslušenstvie) E, vyn. S - která E, kteru S - 54 pro ny) E, pron S - 64 (nejmaje) E, vyn. S — 79 k tomu přijíti] tomu příti E - 132 pravý E, právě S - 139 v noci S, v uoči E - 160/1 (nepra- vost...Zdali se) E, vyn. S - 166 duch S, ducha E - 187 zmenila S - 200 na mě ] name S - 203 (v) E, vyn. S - 213 pokrytstvo E, pokrystvo (!) S — 220 oblehčenie E, obleczenye (!) S - 254 vejmete S, vynmete E - 259 potwzen (!) S - 262 promenil S - 346 zpruči E, zpuczie S - (a) E, 416
opakuje omylem S — 14 avšak ] E, Awssakczy (!) S - 22 to ] vyn. E (patrně správně) — 53 (se) vyn. S - 55/6 poddává S - 61 Pův. „vyšší“ (ch připsal písař až dodatečně nad řádku) S - 66 (ten... protiví) E, vyn. S - 73 úmysly omylem opakuje S — 85 nevyjde E - 95 by snad ] omylem opakuje S — 132 (mně) E, vyn. S. O prvním kuoru andělském: 1 V E zní nadpis: Pomluva k duchovním —- 2 krátce E, kratssie (!) S- 8 (v) E, u S - jerarchii E, jerarchie S - 11 Před „soběvolnú“ čte se v S omylem: sobě velmi — 13 (v) E, vyn. S - 18 budú E, bude S - 22 nayduo- stonyeyssy S - 30 nayduostonyeyssy S - 36 ten ] den (!) ten S — 37 naduostonyeyssy S - 38 (s) E, vyn. S - 39 plápolivě E - 60 poddadí S - 65 muozow S - 77 (Buoh) E, vyn. S - 90 (jsú) E, vyn. S - 93 slona opravou z pův. slowa S - (s) E, vyn. S— 115 oblacinie E, oblacení S - 119 nezhynuli E — 126 nepohasne E, neposáhne S - 130 vsviedí E, usvědú S — 142 u pokušení E, vpokesseny S — 145 sám ] já E-(sem) E, vyn. S - 148 mozow S — 152 nyssich S - 173 muzy (!) S-(k tobě) E, ktozby (!) S - 206 cíle E, czele S - 209 (se) E, vyn. S - (u) E, y S - 217 A když chtěl ] omylem opakuje S - 220 Znamenaycz (!) S - 222 (hlédati) E, vyn. S — 230 nezapomínaj E, nazapomynay (!) S - 238 zajdú E, zeydu S — 241 mysli E, s mysli S - 244 oblíbil E, sobě oblíbil S - 249 obchopila E, odchopila (!) S - 254 poznati E, poznali (!) S - 255 milost E, milosti S - 277 velnú E, welmy (!) S - 279 hrdost E, hrdosti S. O stavu zákonničiem: 1 V E nadpis: Zákonníkóm — 6 súzeni E, sirzieny (!) S — 13 proto E, proti S — 16/7 psáno: zakonnow S — 18 rozpomenul sem se ] S; vzpo- menul sem E, patrně spr., protože by jinak musilo býti místo „ono žalostné slovo“: na ono žalostné slovo — 23 to ] ta S - 24 rozptýleno ] rozptý- lena S — 35 lodem E, lidem (!) S — 40 nedajte E, nedajta S - 50 (-li) E, vyn. S - 52 (Však... poslušenstvie) E, vyn. S - která E, kteru S - 54 pro ny) E, pron S - 64 (nejmaje) E, vyn. S — 79 k tomu přijíti] tomu příti E - 132 pravý E, právě S - 139 v noci S, v uoči E - 160/1 (nepra- vost...Zdali se) E, vyn. S - 166 duch S, ducha E - 187 zmenila S - 200 na mě ] name S - 203 (v) E, vyn. S - 213 pokrytstvo E, pokrystvo (!) S — 220 oblehčenie E, obleczenye (!) S - 254 vejmete S, vynmete E - 259 potwzen (!) S - 262 promenil S - 346 zpruči E, zpuczie S - (a) E, 416
Strana 417
vyn. S - 370 Vídal E, Widial S — 401/2 (v zákoniech... tehdy by) E, vyn. S - 405 (v) Bohu; k Bohu S, v něm E - 419 (v) E, vyn. S - 430 nyyaku (!) S, někakú E — 436 jim S, jiní E (asi spr.) — 454 jest to S, jest toho E. Múdrých lidí přirovnání kóru: I V E nadpis jen: Učeným - 3 jistě S, jisté E — 16 serafín S, serafíny E - 24 a 43 učenie = učení — 58 neokogite S, neokojijte E — (a nebudete — z těch) E, vyn. S - 69 přebřede E — 74 vczynyeyssich S (v E chybí) 97 učeným S, učení E — 157 sskody (!) S, skoky E. O stavu, ješto se připodobnává k třetiemu kóru: 1/2 Nadpis v E jen: Súdciem - 3 jerarchie S, jerarchii E — 11 roztrhá- nie S, roztrhané E, spr. asi: roztrháni — 77 vida S, věda E - 90 «podlé toho) E, vyn. S - Psáno: zialezy S - 98 Kpitie) E, vyn. S — 101 Psáno jen: torystvo (!) S, tovařistvie E— 114 (pravdú) E, vyn. S - 144 (poho- nil) E, vyn. S - 146 druhdy S, druhý E — 175 Psáno: pry S, při E - 201 zištiech E, záštiech (!) S - 220 vésti E, nésti S - 247 jisté E, jistě S. O kóru, ješto se připodobnává k pánóm: 1 Nadpis v E je: Pánóm - 2 a 7 jerarchii E, jerarchie S - 3 povzdvíhá E, povzdvihla S — 4 vydáme; E čte: vídáme - 37 vašich E, všech S — 39 (neb) E, vyn. S - 40 vládnú E, vládnúti S - bude E, budú S - 41 mocní E, mocnými S — 45 (se) E, vyn. S — 46 učili E, učil S - nepohýřili E, nepohrzeli S - 90 Clapt (!) S - 99 nebojatým E — 111 nuziec E, mrziec S — 116/7 (Ale...bojí) E, vyn. S - 140 Psáno: przylyess (!) S - 150 Mienímť E -(z) E, vyn. S — 161 (s) E, vyn. S — 161/2 spravedlivými E, spravedliví S — 175 Psáno: nalezieno S - 179 robiti E, roboty S — 190 jiném E, jiné S - 219 Psáno: rzetczi S - 222 Po „nežli“ je psáno v S: by to král (vyn. E, správně) — 225 nestojie E, neb stojie S - 233 nevylyhuje E, newlhagie (!) S - 238 zvláštnie S - (a pravá) E, nepravá S - 255 Protoť já S - 256 nemenuji S - 257 (se) E, vyn. S - (co) E, vyn. S - 272 Psáno: diewiek S - 303 (k) E, vyn. S (dvakrát) — 313 vzala E, vzal S — 317 lichevného E, lichweneho (!) S — 318 vie-li E, wely (!) S — 335 Po „býti“ v Somylem: zlými (vyn. E) - 337/8(že... Mojžiešovi) E, vyn. S - 27 Knížky o hře šachové 417
vyn. S - 370 Vídal E, Widial S — 401/2 (v zákoniech... tehdy by) E, vyn. S - 405 (v) Bohu; k Bohu S, v něm E - 419 (v) E, vyn. S - 430 nyyaku (!) S, někakú E — 436 jim S, jiní E (asi spr.) — 454 jest to S, jest toho E. Múdrých lidí přirovnání kóru: I V E nadpis jen: Učeným - 3 jistě S, jisté E — 16 serafín S, serafíny E - 24 a 43 učenie = učení — 58 neokogite S, neokojijte E — (a nebudete — z těch) E, vyn. S - 69 přebřede E — 74 vczynyeyssich S (v E chybí) 97 učeným S, učení E — 157 sskody (!) S, skoky E. O stavu, ješto se připodobnává k třetiemu kóru: 1/2 Nadpis v E jen: Súdciem - 3 jerarchie S, jerarchii E — 11 roztrhá- nie S, roztrhané E, spr. asi: roztrháni — 77 vida S, věda E - 90 «podlé toho) E, vyn. S - Psáno: zialezy S - 98 Kpitie) E, vyn. S — 101 Psáno jen: torystvo (!) S, tovařistvie E— 114 (pravdú) E, vyn. S - 144 (poho- nil) E, vyn. S - 146 druhdy S, druhý E — 175 Psáno: pry S, při E - 201 zištiech E, záštiech (!) S - 220 vésti E, nésti S - 247 jisté E, jistě S. O kóru, ješto se připodobnává k pánóm: 1 Nadpis v E je: Pánóm - 2 a 7 jerarchii E, jerarchie S - 3 povzdvíhá E, povzdvihla S — 4 vydáme; E čte: vídáme - 37 vašich E, všech S — 39 (neb) E, vyn. S - 40 vládnú E, vládnúti S - bude E, budú S - 41 mocní E, mocnými S — 45 (se) E, vyn. S — 46 učili E, učil S - nepohýřili E, nepohrzeli S - 90 Clapt (!) S - 99 nebojatým E — 111 nuziec E, mrziec S — 116/7 (Ale...bojí) E, vyn. S - 140 Psáno: przylyess (!) S - 150 Mienímť E -(z) E, vyn. S — 161 (s) E, vyn. S — 161/2 spravedlivými E, spravedliví S — 175 Psáno: nalezieno S - 179 robiti E, roboty S — 190 jiném E, jiné S - 219 Psáno: rzetczi S - 222 Po „nežli“ je psáno v S: by to král (vyn. E, správně) — 225 nestojie E, neb stojie S - 233 nevylyhuje E, newlhagie (!) S - 238 zvláštnie S - (a pravá) E, nepravá S - 255 Protoť já S - 256 nemenuji S - 257 (se) E, vyn. S - (co) E, vyn. S - 272 Psáno: diewiek S - 303 (k) E, vyn. S (dvakrát) — 313 vzala E, vzal S — 317 lichevného E, lichweneho (!) S — 318 vie-li E, wely (!) S — 335 Po „býti“ v Somylem: zlými (vyn. E) - 337/8(že... Mojžiešovi) E, vyn. S - 27 Knížky o hře šachové 417
Strana 418
353 zapsuje E, zepsuje S - 367 (bral výhost) E, řekl, a on bránil se jim vyhostiti, i nechtěl jich S - 378 Pocta S, Počestné E - 397 nepodtrhlo E, nepotrhlo S - 398 peněžném E, penyznem (!) S - 401 týmž E, tiem S — 411 slyši E, slušny (!) S - 430 bohobojně E, bohobojnému S — 436 je E, že S - 441 pokoru E, poroku (!) S - 444/5 (čím... svobodnějšé) E, vyn. S — 445 mají E, má S - 446/7 (kdež... nimi) E, vyn. S (teprve po slově „zdejšieho“ čte se v S: kdežto někteří ti, ješto jsú zde pod nimi, budú mieti rovně s nimi) — 453 ostojie S, sstojie E. O kóru, ješto se k rytieřóm připodobná: 1 V E nadpis jen: Vládykám — 18 zlosti E, žalosti (!) S - 26 (Boha) E, koho S - 27/8 nayduostonyessym (!) S - 30 přál S, popřál E - 31 před- kóm E, przekom (!) S - 32 vuol ] vyn. E — 47 (na tom) E, nám S - 48 hubenstvie S, húževnosti E - 64 (chtieti) E, vyn. S- 79 něhož E, něho S - 90 (by) E, vyn. S - 99 aneb kraje některého, potvrzené E; aneb potvrzenie (!) některého kraje S - 128 hubeností S, húževností E — 138 najhelmbrechtnějšími E, najhelmbrechtnějším S - 139 Po „také“ psáno v S omylem: že (Espr. vyn.) - 153 úmysl E, úmysly S- 159 Psáno: turnye- gich S — 160 Psáno: Turnyegie S - 165 takým E, takový S — 166 Psáno: bazien S - 180/1 někakého E, nyeyaku (!) S - 199 škodnú E, škodú S - 217 sstáli E, stáli S - 219 jimižť E, jimžť (!) S - 221 (s) E, vyn. S - jdete E, jděte S — 222 (s) E, vyn. S - 223/4 od něho E, odnye S - 227 kak E, tak S - 229 vládce E, úkladce S - 230 všeho E, vašeho S - sstáli E, stáli S - 231 chvále E, chvály (!) S. O kóru, ješto se k popravcóm připodobná: 1 V E nadpis jen: Popravcóm - 2 moci E, mocní S - 9 a E, ale S - 14 Finees E, Synes (!) S — prodružil E, podružil S - 21 pro E, po S - 22 (se) E, vyn. S - kak-li E, pakli S - 25 někde E, někdy S - 33 (v ucho) E, vyn. S — 41 (ano...ohyzden) E, vyn. S — 51 jen E, jenž (!) S - 56 (a býti) E, aby S - Po „pravdě“ připsáno v S (nad řádkem, dodatečně): byli — 58 etc. S, Hospodin E. Kóru připodobnánie k dělným lidem: 1 Nadpis v E jen: Těhařóm - 8 mnoho E, mnohy (!) S — 13 (co... jest) E, vyn. S - 21/2 (ne vždy) E, vyn. S - 22 vzbohatil E (spr.) - 27 418
353 zapsuje E, zepsuje S - 367 (bral výhost) E, řekl, a on bránil se jim vyhostiti, i nechtěl jich S - 378 Pocta S, Počestné E - 397 nepodtrhlo E, nepotrhlo S - 398 peněžném E, penyznem (!) S - 401 týmž E, tiem S — 411 slyši E, slušny (!) S - 430 bohobojně E, bohobojnému S — 436 je E, že S - 441 pokoru E, poroku (!) S - 444/5 (čím... svobodnějšé) E, vyn. S — 445 mají E, má S - 446/7 (kdež... nimi) E, vyn. S (teprve po slově „zdejšieho“ čte se v S: kdežto někteří ti, ješto jsú zde pod nimi, budú mieti rovně s nimi) — 453 ostojie S, sstojie E. O kóru, ješto se k rytieřóm připodobná: 1 V E nadpis jen: Vládykám — 18 zlosti E, žalosti (!) S - 26 (Boha) E, koho S - 27/8 nayduostonyessym (!) S - 30 přál S, popřál E - 31 před- kóm E, przekom (!) S - 32 vuol ] vyn. E — 47 (na tom) E, nám S - 48 hubenstvie S, húževnosti E - 64 (chtieti) E, vyn. S- 79 něhož E, něho S - 90 (by) E, vyn. S - 99 aneb kraje některého, potvrzené E; aneb potvrzenie (!) některého kraje S - 128 hubeností S, húževností E — 138 najhelmbrechtnějšími E, najhelmbrechtnějším S - 139 Po „také“ psáno v S omylem: že (Espr. vyn.) - 153 úmysl E, úmysly S- 159 Psáno: turnye- gich S — 160 Psáno: Turnyegie S - 165 takým E, takový S — 166 Psáno: bazien S - 180/1 někakého E, nyeyaku (!) S - 199 škodnú E, škodú S - 217 sstáli E, stáli S - 219 jimižť E, jimžť (!) S - 221 (s) E, vyn. S - jdete E, jděte S — 222 (s) E, vyn. S - 223/4 od něho E, odnye S - 227 kak E, tak S - 229 vládce E, úkladce S - 230 všeho E, vašeho S - sstáli E, stáli S - 231 chvále E, chvály (!) S. O kóru, ješto se k popravcóm připodobná: 1 V E nadpis jen: Popravcóm - 2 moci E, mocní S - 9 a E, ale S - 14 Finees E, Synes (!) S — prodružil E, podružil S - 21 pro E, po S - 22 (se) E, vyn. S - kak-li E, pakli S - 25 někde E, někdy S - 33 (v ucho) E, vyn. S — 41 (ano...ohyzden) E, vyn. S — 51 jen E, jenž (!) S - 56 (a býti) E, aby S - Po „pravdě“ připsáno v S (nad řádkem, dodatečně): byli — 58 etc. S, Hospodin E. Kóru připodobnánie k dělným lidem: 1 Nadpis v E jen: Těhařóm - 8 mnoho E, mnohy (!) S — 13 (co... jest) E, vyn. S - 21/2 (ne vždy) E, vyn. S - 22 vzbohatil E (spr.) - 27 418
Strana 419
(zřejmě); zřejmé E, zřízeně S - 28 Kjsúc) E, vyn. S - 49 (činie) E, pekú S - 61 spieš S, pěš E - 64 rozploštijí E - 75 obracijí E, obrazují S - 7. 77 (hudcích) E, chudých (!) S -89 služby E, službě (!) S - 99 střiez- vých E - 108 šalováním E, šalkováním S. O kóru připodobnání kupcóm: 1 V E nadpis jen: Kupcóm - 2 (neznámějšie) E, než najnižší neb najmenšie S — 13 točíš E, tytyz (!) S - 17 v hřiech E, wziech (!) S — 19 lacinějí S, vyn. E - 26 kúpě E, kúpi S - 36 (toho) E, vyn. S — 43 nepro- dával E - 71 (a tacíž) E, totíž S — 74 (jest...chleba) E, vyn. S - 84 Nyektery S -(jich) E, vyn. S - 91 zaň E, za ně S- 91/2 (a když... zaň) E, vyn. S - 92 jej E, je S - 93/4 penieze svého E, peněz z svého S - 98 (nepřišel) E, vyn. S - 104 (minul) E, jest S — 109 lichvu E, lichvy S. O kóru připodobnanému kramářóm: 1 V E nadpis jen: Kramářóm — 17 ceniec E, činiec S - 21 Kpak) E, vyn. S - 23 (k nim) E, vyn. S - 25 slušejí E, sluší S - 26 kterazkoly- wiek (!) S — 28 «jich ku pití) E, jim jich lúpiti (!) S - 29 frejóv E — 30 vezmú E, vezmúc S - 31 (ti) E, aj S - 33 lestnými E, lestymi (!) S - 34 prodavači E, prodawagiczy (!) S - 36 maje E, mají S - 38/9 «(leč v pa- nenství...vdovství) E, vyn. S - 40 a střeha E, ostřiehá S - 54 seho E, sebe (!) S - 57 právě E, prawe S - něvčem E, nivčem S - 61 (v svém) E, ve všem (!) S - kak E, tak S - 63/4 (úžitečen) E, vyn. S - 68 noze (v E není); spr. patrně: ruce - 69 ona E, ony S - 70 člověk E, člověku S — 71 (světský, nerci) E, vyn. S (teprve po „prázdnie" je v S: nerci) — 73 (neřku) E, vyn. S — 75 pohýřie E, pohrzi (!) S - 76 (mohú... viece) E, vyn. S — 80 postil E, posel (!) S - 81 (vóli Boží) E, vyn. S — 84/5 viděla E, věděla S - 87 (každému) E, vyn. S - Po „ráčil“ je psáno v S omylem: gie (E spr. vyn.) - 89 obce E, obci S - 91 (to má) E, vyn. S - 93 ižádnému E, ižádný S - 101 (dá) E, vyn. S - (a) E, vyn. S. ŘEČI NEDĚLNÍ A SVÁTEČNÍ Ukázky z Řečí nedělních a svátečních jsou zde podány podle diplo- matického vydání Josefa Straky novočeským pravopisem. První řeč, 419
(zřejmě); zřejmé E, zřízeně S - 28 Kjsúc) E, vyn. S - 49 (činie) E, pekú S - 61 spieš S, pěš E - 64 rozploštijí E - 75 obracijí E, obrazují S - 7. 77 (hudcích) E, chudých (!) S -89 služby E, službě (!) S - 99 střiez- vých E - 108 šalováním E, šalkováním S. O kóru připodobnání kupcóm: 1 V E nadpis jen: Kupcóm - 2 (neznámějšie) E, než najnižší neb najmenšie S — 13 točíš E, tytyz (!) S - 17 v hřiech E, wziech (!) S — 19 lacinějí S, vyn. E - 26 kúpě E, kúpi S - 36 (toho) E, vyn. S — 43 nepro- dával E - 71 (a tacíž) E, totíž S — 74 (jest...chleba) E, vyn. S - 84 Nyektery S -(jich) E, vyn. S - 91 zaň E, za ně S- 91/2 (a když... zaň) E, vyn. S - 92 jej E, je S - 93/4 penieze svého E, peněz z svého S - 98 (nepřišel) E, vyn. S - 104 (minul) E, jest S — 109 lichvu E, lichvy S. O kóru připodobnanému kramářóm: 1 V E nadpis jen: Kramářóm — 17 ceniec E, činiec S - 21 Kpak) E, vyn. S - 23 (k nim) E, vyn. S - 25 slušejí E, sluší S - 26 kterazkoly- wiek (!) S — 28 «jich ku pití) E, jim jich lúpiti (!) S - 29 frejóv E — 30 vezmú E, vezmúc S - 31 (ti) E, aj S - 33 lestnými E, lestymi (!) S - 34 prodavači E, prodawagiczy (!) S - 36 maje E, mají S - 38/9 «(leč v pa- nenství...vdovství) E, vyn. S - 40 a střeha E, ostřiehá S - 54 seho E, sebe (!) S - 57 právě E, prawe S - něvčem E, nivčem S - 61 (v svém) E, ve všem (!) S - kak E, tak S - 63/4 (úžitečen) E, vyn. S - 68 noze (v E není); spr. patrně: ruce - 69 ona E, ony S - 70 člověk E, člověku S — 71 (světský, nerci) E, vyn. S (teprve po „prázdnie" je v S: nerci) — 73 (neřku) E, vyn. S — 75 pohýřie E, pohrzi (!) S - 76 (mohú... viece) E, vyn. S — 80 postil E, posel (!) S - 81 (vóli Boží) E, vyn. S — 84/5 viděla E, věděla S - 87 (každému) E, vyn. S - Po „ráčil“ je psáno v S omylem: gie (E spr. vyn.) - 89 obce E, obci S - 91 (to má) E, vyn. S - 93 ižádnému E, ižádný S - 101 (dá) E, vyn. S - (a) E, vyn. S. ŘEČI NEDĚLNÍ A SVÁTEČNÍ Ukázky z Řečí nedělních a svátečních jsou zde podány podle diplo- matického vydání Josefa Straky novočeským pravopisem. První řeč, 419
Strana 420
„Na Štědrý večer po koledě“, je v Strakovu vydání na str. 35 až 40, druhá, „V Květnú neděli“, je tamtéž na str. 380 až 384, třetí, „Na Stolovánie svatého Petra apoštola“, na str. 421 až 425. - Paginace in margine je podle rukopisu univ. knih. XVII C 15. Protože textové poznámky uvádí Straka v své edici, pomíjíme je zde. BARLAAM A JOSAFAT Rukopisy, v nichž je dochována kratší recense českého zpracování Barlaama a Josafata, jsou: 1. Rukopis Nár. a universitní knihovny v Praze, sign. XI D 3 (ozna- čuji jej dále literou U). Je papírový, ze stol. XV. (Barlaam a Josafat je datován v explicitu rokem 1469). První část rukopisu je latinská (Officia quorundam sanctorum praecipue patronorum Bohemiae), román o Barlaamovi a Josafatovi je na listech 71 - 164. Písař latinského textu byl jiný než písař naší legendy. Do universitní knihovny se dostal tento rukopis z konventu sv. Anny. Písmo Barlaama je úhledné, od začátku až do konce stejnoměrné. První iniciálka W je provedena velmi ozdobně na prostoře 11 řádek v několika barvách (zejména v červené, zelené a modré), ozdoby od ní se táhnou podle levé strany až pod ni. Ostatní iniciálky (vždy na začátku kapitol) jsou prosté a zabírají téměř vždy 3 řádky. Provedeny jsou barvou červenou, červeně jsou psány i všechny nadpisy kapitol i explicit. Pravopis rukopisu je většinou spřež- kový, ale některé souhlásky mají na označení měkkosti diakritický háček. 2. Rukopis - také papírový - v knihovně bývalého kláštera na Stra- hově sign. D. G. IV. 28 (označuji jej dále S). Obsahuje na listech 1-81 Husův Výklad viery, Desatera a páteře; písař této části byl jiný než písař Barlaama a Josafata, který jest psán na listech 85-214. Naše legenda je psána čitelně, nikoli však krasopisně, ke konci zběžněji než na začátku. Incipit je psán červeně (s modrou iniciálkou P) a zní: Počínají se knichy Barlaama tak řečeného, pústenníka velmi dobrého etc. Potom následuje text legendy. Iniciálka W na str. 85a zaujímá 8 řádek a je provedena v barvách zelené, tmavě červené, světle červené a žluté; ozdoba od ní se táhne po levé straně pod celou stranu a zahýbá se ještě částečně na pravou stranu. Ostatní iniciálky jsou prosté, červené a zaujímají obyčejně 3 řádky. Pravopis je dílem spřežkový, dílem dia- kritický. Rukopis není datován, ale pochází asi z poloviny XV. století; ukazuje k tomu jazyk, který má některé formy starší než rukopis U. Je 420
„Na Štědrý večer po koledě“, je v Strakovu vydání na str. 35 až 40, druhá, „V Květnú neděli“, je tamtéž na str. 380 až 384, třetí, „Na Stolovánie svatého Petra apoštola“, na str. 421 až 425. - Paginace in margine je podle rukopisu univ. knih. XVII C 15. Protože textové poznámky uvádí Straka v své edici, pomíjíme je zde. BARLAAM A JOSAFAT Rukopisy, v nichž je dochována kratší recense českého zpracování Barlaama a Josafata, jsou: 1. Rukopis Nár. a universitní knihovny v Praze, sign. XI D 3 (ozna- čuji jej dále literou U). Je papírový, ze stol. XV. (Barlaam a Josafat je datován v explicitu rokem 1469). První část rukopisu je latinská (Officia quorundam sanctorum praecipue patronorum Bohemiae), román o Barlaamovi a Josafatovi je na listech 71 - 164. Písař latinského textu byl jiný než písař naší legendy. Do universitní knihovny se dostal tento rukopis z konventu sv. Anny. Písmo Barlaama je úhledné, od začátku až do konce stejnoměrné. První iniciálka W je provedena velmi ozdobně na prostoře 11 řádek v několika barvách (zejména v červené, zelené a modré), ozdoby od ní se táhnou podle levé strany až pod ni. Ostatní iniciálky (vždy na začátku kapitol) jsou prosté a zabírají téměř vždy 3 řádky. Provedeny jsou barvou červenou, červeně jsou psány i všechny nadpisy kapitol i explicit. Pravopis rukopisu je většinou spřež- kový, ale některé souhlásky mají na označení měkkosti diakritický háček. 2. Rukopis - také papírový - v knihovně bývalého kláštera na Stra- hově sign. D. G. IV. 28 (označuji jej dále S). Obsahuje na listech 1-81 Husův Výklad viery, Desatera a páteře; písař této části byl jiný než písař Barlaama a Josafata, který jest psán na listech 85-214. Naše legenda je psána čitelně, nikoli však krasopisně, ke konci zběžněji než na začátku. Incipit je psán červeně (s modrou iniciálkou P) a zní: Počínají se knichy Barlaama tak řečeného, pústenníka velmi dobrého etc. Potom následuje text legendy. Iniciálka W na str. 85a zaujímá 8 řádek a je provedena v barvách zelené, tmavě červené, světle červené a žluté; ozdoba od ní se táhne po levé straně pod celou stranu a zahýbá se ještě částečně na pravou stranu. Ostatní iniciálky jsou prosté, červené a zaujímají obyčejně 3 řádky. Pravopis je dílem spřežkový, dílem dia- kritický. Rukopis není datován, ale pochází asi z poloviny XV. století; ukazuje k tomu jazyk, který má některé formy starší než rukopis U. Je 420
Strana 421
ovšem také možné, že oba rukopisy pocházejí ze stejné asi doby, ale že písař rukopisu S zachovával věrněji jazyk své předlohy, kdežto písař rukopisu U jej modernisoval. Oba rukopisy jsou totiž opisy; dokazují to četné chyby v nich, jiné v Uajinév S, zejména vynechaná slova nebo celé věty. Text obou ruko- pisů jest si však tak podoben, že je nutno připustit, že oba měly společ- nou předlohu, dnes ztracenou. Vzdělavatel této kratší recense měl před sebou najisto překlad obšír- nější, jejž máme dochován ve třech jiných rukopisech.1) Při podrobném ohledání zjistíme nade vši pochybnost, že původcem i této kratší recense byl Štítný, který pořídil obšírnější překlad. Četné zvláštnosti štítenského jazyka i slovníku, které jsou v širším zpracování, jsou tu sice setřeny, ale to mohl učiniti už písař společné předlohy obou rukopisů; ze tří rukopisů obšírnější recense také jen nejstarší dochoval nejvěrněji štítenské zvláštnosti, oba mladší jen sporadicky. Tisky staré jsou tři (z r. 1504 v Plzni, 1512 v Plzni, 1593 v Praze); jsou všechny založeny na recensi delší. Podle německého vzdělání této legendy pro mládež od Christopha Schmida vznikly i dva no- vočeské tisky, oba r. 1840: Josafat, syn krále indického; jeden pře- klad je od Jaroslava Pospíšila (znovu r. 1853), druhý od J. P. Dewít- ského. V našem vydání je vzat za základ rukopis U. Varianty bez poznám- ky jsou z rukopisu S (Strahovského). Zřejmé omyly rukopisu U (uni- versitního) jsou v textu opraveny podle rukopisu S bez zvláštní po- známky. I 2 až 3 (Počínají...etc.) jen v S (červeně), v U vyn. - 4 pústenníci — 5 Božiem - 7 již se byli ] biechu se - 8 Boží ] vyn. - čtenie - 9 pústenníci — 10 Indické — 11 vše - sbožie — 13 klášteróv — 14 počeli sú - anjelský — 15 Indičské ] Indí - král ] jeden král, jménem — 16 rytírské ] v rytieř- ském - lidu. Bieše - 19 neměl jest ] nemějieše — 20 bylo ] bieše — velmi vyn. - žádal jest ] žádáše - 21 a aby ] aby - 22 pústenníci - 23 nebojiece — 24 kázali — 26/7 a od toho... ale ] tohoto světa a dovodiec a - 30 věčnú ] vyn. -i ] a - hoře věčné - světa oznamujíc (ale „oznamujíc“ je 1) Sr. o tom můj článek v Listech filologických 1946 a v úvodě k vy- dání v Matici české a Orbisu. 421
ovšem také možné, že oba rukopisy pocházejí ze stejné asi doby, ale že písař rukopisu S zachovával věrněji jazyk své předlohy, kdežto písař rukopisu U jej modernisoval. Oba rukopisy jsou totiž opisy; dokazují to četné chyby v nich, jiné v Uajinév S, zejména vynechaná slova nebo celé věty. Text obou ruko- pisů jest si však tak podoben, že je nutno připustit, že oba měly společ- nou předlohu, dnes ztracenou. Vzdělavatel této kratší recense měl před sebou najisto překlad obšír- nější, jejž máme dochován ve třech jiných rukopisech.1) Při podrobném ohledání zjistíme nade vši pochybnost, že původcem i této kratší recense byl Štítný, který pořídil obšírnější překlad. Četné zvláštnosti štítenského jazyka i slovníku, které jsou v širším zpracování, jsou tu sice setřeny, ale to mohl učiniti už písař společné předlohy obou rukopisů; ze tří rukopisů obšírnější recense také jen nejstarší dochoval nejvěrněji štítenské zvláštnosti, oba mladší jen sporadicky. Tisky staré jsou tři (z r. 1504 v Plzni, 1512 v Plzni, 1593 v Praze); jsou všechny založeny na recensi delší. Podle německého vzdělání této legendy pro mládež od Christopha Schmida vznikly i dva no- vočeské tisky, oba r. 1840: Josafat, syn krále indického; jeden pře- klad je od Jaroslava Pospíšila (znovu r. 1853), druhý od J. P. Dewít- ského. V našem vydání je vzat za základ rukopis U. Varianty bez poznám- ky jsou z rukopisu S (Strahovského). Zřejmé omyly rukopisu U (uni- versitního) jsou v textu opraveny podle rukopisu S bez zvláštní po- známky. I 2 až 3 (Počínají...etc.) jen v S (červeně), v U vyn. - 4 pústenníci — 5 Božiem - 7 již se byli ] biechu se - 8 Boží ] vyn. - čtenie - 9 pústenníci — 10 Indické — 11 vše - sbožie — 13 klášteróv — 14 počeli sú - anjelský — 15 Indičské ] Indí - král ] jeden král, jménem — 16 rytírské ] v rytieř- ském - lidu. Bieše - 19 neměl jest ] nemějieše — 20 bylo ] bieše — velmi vyn. - žádal jest ] žádáše - 21 a aby ] aby - 22 pústenníci - 23 nebojiece — 24 kázali — 26/7 a od toho... ale ] tohoto světa a dovodiec a - 30 věčnú ] vyn. -i ] a - hoře věčné - světa oznamujíc (ale „oznamujíc“ je 1) Sr. o tom můj článek v Listech filologických 1946 a v úvodě k vy- dání v Matici české a Orbisu. 421
Strana 422
připsáno až dodatečně, pův. rukou, červeně) — 35 trpěti ] vyn. - Krista ] Boha — 36 dóstojni - 37 mieti — 38 poslúchajíce ] uslyšavše - 39 sbožie - milost a - 41/2 klášteróv - 42 mniský U i S - 44 uslyšal - (i) vyn. U - 47 smrtí trápiti - 49 kázáchu - jim ] vyn. — 50 mnozí ] vyn. — 51 do radosti... vešli] vyn. (!) II 2 králóv - velmi milý ] vyn. - 5 králóv - uslyšav - kazatelóv — 7 sbo- žie - zhrdav - všecku - rozkoš — 8 pústenníkóm - šel jest - 9 postmi a - modlitbami a - 9 bděním a - 11 (zachováváše) vysvobozuje se (!) U - 12 mějieše — jej — 13 uslyšav — velmi jest — 14 želel ] ležel (!) U — 15 činieše — 16/17 po púšti...strany ] vyn. (!) — 17 a hledali — ho — 18 i nalezli — 18/19 jeho... před krále ] toho pána a přivedli jej před krále s jinými pústenníky - 21 dřéve - 22 zamútil - 24 bláznovstvie — 25 (mém) vyn. U - 27 s' ] si - 28 sbožie - 29 si ] s' - tiem -31/2 opúš- tieš — 33 I ] vyn. - Uslyšav — tento — 35 všechnu — 36 poviem - 39 ne- přátelé — 40 nepřietelé, králi — 41 popuzují — 42 poviem — 43 vece, že - vše — 44 prvé - že s' — 47 to slýchal — 48 jakž — 53/4 (chtie... chtie) nechtie U - 54 jako - mělo býti ] bylo - 55/6 (nemóž...nejsú) vyn. U - 57/8 a jak... toho ] to - 58 neproměněné - a trvavé ] co jest pravé — 59 věčné ] vyn. - 60 s' ] si - mneť ] mě - 61 držely - 62 (mú mysl) můj úmysl U - volil - 63 lepšie - 64 věcech (!) - z kteréžto vytrhl ] z těchto vyňal - 66 síly ] mysli - 69 súženie - 69/70 sváta jest sňata - 70/1 osviecena - 71 stvořen skrze naplněnie - 72 skrze naplně- nie ] vyn. — 74 dal ] vzdal — 75 služebenstvie - temností knížete U - kniežete — 77 biedného — anjely — 80 vším tiem hrdaje — 81 dobré... toho ] než dobré řeči a - pravé - 84 Věz - 85 ničehož - 86 rytieřstvie — 88 slušie - 89 řéci - dobrého - 92 držeti ] báti - dábla - viece - je vyn. — 93 tebe ljá tebe — 95 daróv — 96 i ] a dal ť jest — 97 lidmi — dáblóm - 98 opúštieš - 102 (žádost) a U - 103 zóstane - 107 přie- zeň - (dřieve) vyn. U - 108 odpustím - 109 jdiž - 110 pústen- níky. III 2/3 krásný ...okázal ] a okázal jeho mistróm - 4 má potom - 5 jest ] že - 7 krásný U - tomu ] vyn. - 10 král ] vyn. - jméno 1 jest — 11 bo- hóm - 12 byl všemohúcí U - nedóstojnému - 13 kdy - uměl - 15 učinil- 422
připsáno až dodatečně, pův. rukou, červeně) — 35 trpěti ] vyn. - Krista ] Boha — 36 dóstojni - 37 mieti — 38 poslúchajíce ] uslyšavše - 39 sbožie - milost a - 41/2 klášteróv - 42 mniský U i S - 44 uslyšal - (i) vyn. U - 47 smrtí trápiti - 49 kázáchu - jim ] vyn. — 50 mnozí ] vyn. — 51 do radosti... vešli] vyn. (!) II 2 králóv - velmi milý ] vyn. - 5 králóv - uslyšav - kazatelóv — 7 sbo- žie - zhrdav - všecku - rozkoš — 8 pústenníkóm - šel jest - 9 postmi a - modlitbami a - 9 bděním a - 11 (zachováváše) vysvobozuje se (!) U - 12 mějieše — jej — 13 uslyšav — velmi jest — 14 želel ] ležel (!) U — 15 činieše — 16/17 po púšti...strany ] vyn. (!) — 17 a hledali — ho — 18 i nalezli — 18/19 jeho... před krále ] toho pána a přivedli jej před krále s jinými pústenníky - 21 dřéve - 22 zamútil - 24 bláznovstvie — 25 (mém) vyn. U - 27 s' ] si - 28 sbožie - 29 si ] s' - tiem -31/2 opúš- tieš — 33 I ] vyn. - Uslyšav — tento — 35 všechnu — 36 poviem - 39 ne- přátelé — 40 nepřietelé, králi — 41 popuzují — 42 poviem — 43 vece, že - vše — 44 prvé - že s' — 47 to slýchal — 48 jakž — 53/4 (chtie... chtie) nechtie U - 54 jako - mělo býti ] bylo - 55/6 (nemóž...nejsú) vyn. U - 57/8 a jak... toho ] to - 58 neproměněné - a trvavé ] co jest pravé — 59 věčné ] vyn. - 60 s' ] si - mneť ] mě - 61 držely - 62 (mú mysl) můj úmysl U - volil - 63 lepšie - 64 věcech (!) - z kteréžto vytrhl ] z těchto vyňal - 66 síly ] mysli - 69 súženie - 69/70 sváta jest sňata - 70/1 osviecena - 71 stvořen skrze naplněnie - 72 skrze naplně- nie ] vyn. — 74 dal ] vzdal — 75 služebenstvie - temností knížete U - kniežete — 77 biedného — anjely — 80 vším tiem hrdaje — 81 dobré... toho ] než dobré řeči a - pravé - 84 Věz - 85 ničehož - 86 rytieřstvie — 88 slušie - 89 řéci - dobrého - 92 držeti ] báti - dábla - viece - je vyn. — 93 tebe ljá tebe — 95 daróv — 96 i ] a dal ť jest — 97 lidmi — dáblóm - 98 opúštieš - 102 (žádost) a U - 103 zóstane - 107 přie- zeň - (dřieve) vyn. U - 108 odpustím - 109 jdiž - 110 pústen- níky. III 2/3 krásný ...okázal ] a okázal jeho mistróm - 4 má potom - 5 jest ] že - 7 krásný U - tomu ] vyn. - 10 král ] vyn. - jméno 1 jest — 11 bo- hóm - 12 byl všemohúcí U - nedóstojnému - 13 kdy - uměl - 15 učinil- 422
Strana 423
16 mudrcóv — 16/7 mistróv — 18 I kázal...přinésti ] vyn. — 19 mezi sebú počechu — 23 lepšiem - královstvie — 25 (tu věc) vyn. U - 26 vuolí. IV 2 svolav — 3 a ] vyn. — 314 jeho... syna ] syna čistě — 5 král Avennir — 7 súkromie — 10 mládencóv - dvanádcte zavolav — 11 Totoť — 14/5 to vše... líbilo 1 jediné to, ještoť jest libé v tomto světě — 15 toto — 17 zmienili — 19 ihned - miesto — 20 křestana ] vyn. — 21 aneb ] ani — nemluvili. V 3/4 že... v tom ] vyn. - 5 Uslyše - pústenníci - 8 pústenník - v jeho zemi ] vyn. - 9/10 (nalezen...aby) vyn. U — 11/2 pústenníci — 12 bojiece — 14 dvora — 16 jest ] vyn. — 17 dvořané — 18 jeho — 19 stalo se jest - projieždieše se - 23 (po králi) vyn. U - 24 Vece k němu — 27 neviem - 28 vece jemu - a bude... řečí ] vyn. (!) - 29 lékařstvím - 30 nerozmáhal - 30/1 neváže - 33 vidúc - dvořané - ihned - 35 tvój - netbá - bohóv - ostav - 36 (a přivinul... křesťany) vyn. U - 37 chceš — 38 súkromie - 39 dřéve - že ] vyn. — 42 slyše to - 43 pán ] muž - lest] lítost (!) - 44 vzal s' sobě ] že s' sobě vzal — 45 královstvie — 46 tiem — toho ] vyn. — 49 poděješ — 50 (co s') vyn. U - 50/1 spasitedlné ] tvé spasenie - 53 Uslyšav — (od něho) vyn. U - se jest — 55 smutna - 56 pravieše - 57 s' ] si — býti ] vyn. — 58 všechno - 64 jest ] vyn. - 65 ujieti — vlasóv - pústenničku — 66 pústennické — 67 k ] vyn. - otieže - 68 sme — 69 A ačkolivěk - 71 a ač — 72 ji — 73 lehka — s' ] si — tovařišem — 74 i] vyn. — 75 pak byl bych ] tak abych byl — 76 nekonečných ] vyn. - 78 slyšal - 79 větčí - přiezni i ve cti a v milosti. VI 2 pústenníky - 5 pústenníky - chodie - 7 jima - ste ] sta - nesly- šala - 8 neostával — 10 i musili — 11 stravy ] ztravu a krmí nakúpiti - 14 (mieti) vyn. U - 15 utiekajie - před ní ] vyn. — 16 biednějšie — 20 vás ] ni — 21 Ale ] A - 23 Poněvadž ] Když - 24 by ] že byšte - 26 423
16 mudrcóv — 16/7 mistróv — 18 I kázal...přinésti ] vyn. — 19 mezi sebú počechu — 23 lepšiem - královstvie — 25 (tu věc) vyn. U - 26 vuolí. IV 2 svolav — 3 a ] vyn. — 314 jeho... syna ] syna čistě — 5 král Avennir — 7 súkromie — 10 mládencóv - dvanádcte zavolav — 11 Totoť — 14/5 to vše... líbilo 1 jediné to, ještoť jest libé v tomto světě — 15 toto — 17 zmienili — 19 ihned - miesto — 20 křestana ] vyn. — 21 aneb ] ani — nemluvili. V 3/4 že... v tom ] vyn. - 5 Uslyše - pústenníci - 8 pústenník - v jeho zemi ] vyn. - 9/10 (nalezen...aby) vyn. U — 11/2 pústenníci — 12 bojiece — 14 dvora — 16 jest ] vyn. — 17 dvořané — 18 jeho — 19 stalo se jest - projieždieše se - 23 (po králi) vyn. U - 24 Vece k němu — 27 neviem - 28 vece jemu - a bude... řečí ] vyn. (!) - 29 lékařstvím - 30 nerozmáhal - 30/1 neváže - 33 vidúc - dvořané - ihned - 35 tvój - netbá - bohóv - ostav - 36 (a přivinul... křesťany) vyn. U - 37 chceš — 38 súkromie - 39 dřéve - že ] vyn. — 42 slyše to - 43 pán ] muž - lest] lítost (!) - 44 vzal s' sobě ] že s' sobě vzal — 45 královstvie — 46 tiem — toho ] vyn. — 49 poděješ — 50 (co s') vyn. U - 50/1 spasitedlné ] tvé spasenie - 53 Uslyšav — (od něho) vyn. U - se jest — 55 smutna - 56 pravieše - 57 s' ] si — býti ] vyn. — 58 všechno - 64 jest ] vyn. - 65 ujieti — vlasóv - pústenničku — 66 pústennické — 67 k ] vyn. - otieže - 68 sme — 69 A ačkolivěk - 71 a ač — 72 ji — 73 lehka — s' ] si — tovařišem — 74 i] vyn. — 75 pak byl bych ] tak abych byl — 76 nekonečných ] vyn. - 78 slyšal - 79 větčí - přiezni i ve cti a v milosti. VI 2 pústenníky - 5 pústenníky - chodie - 7 jima - ste ] sta - nesly- šala - 8 neostával — 10 i musili — 11 stravy ] ztravu a krmí nakúpiti - 14 (mieti) vyn. U - 15 utiekajie - před ní ] vyn. — 16 biednějšie — 20 vás ] ni — 21 Ale ] A - 23 Poněvadž ] Když - 24 by ] že byšte - 26 423
Strana 424
móž - prázden - ale má hleděti ] Má hlédati, aby - aby ] vyn. - 27 do Božie ] z dobré - jemu 1 Pánu Bohu — 28 bojiec - utiekáme — 29 nebyli ] byli (!) VII 2 králuov syn ] syn králóv Jozafat - táže - 2/3 komorníka... choval na svém komorníku o bydlení jeho — 5 králóv syn - 6 knichy - mraviech a - 7 a obyčejích ]obyčejích — 8 súkromie - 9 jménem ] vyn. — Nabuzar- dana - i tázal se ho ] tázal jeho — 10 ho] vyn. - místě ] vyn. — 10/11 aneb v ] vyn. — 11 k němu ] ke mně — 12 krom ] než - (kteříž... zvoleni) vyn. U — 15 krású a — 16/7 odpovědě — 17 tvój — 18 byla tak — 19 tvój — 20 křesťanóv - aby ] ať by - 21 vieře - tvuoj ] vyn. - 22 křesťanóv - protož - 23 té ] vyn. VIII 2 syn králuov ] mladý král — 4 Slyše - viece - 5 se ] jest -i ] a - otvie- rati — 10 i ] vyn. — 13 se velmi - zamútiv — Mój — 14 ješto - jest ] vyn. — 17 (a ty...chováš) vyn. U - ano ] a — 18 nemóž - 19 mi (!) U - 20 (jest... vše mi) vyn. U - 22 veselý. IX 2 procházeje se ] vyn. - 3 (staré) vyn. U - i prosil ] a tieže svého - 4/5 aby... lidé ] kterací by to lidé byli - 6 Uslyšav - i šel ] vyn. - a ] vyn. — 8 synu jeho ] vyn. - (také) vyn. U - 9 za ] i za - jeho ] vyn. — 10 jedno — 11 vše — 15 padne — 17 Nabuzardana — 19 nemocní ] vyn. — 20 nemocni ] nemocmi (!) - 21 mój - 22 přicházie - 23 «již) vyn. U - 24 Žádný ] Milý - 25 jedno - 27 odpovie — 28 vědie - 31 nemóž - 32 a ]i - před se ] k sobě — 33 tak ] vyn. - 34 všicku — 35 jeho ] vyn. — nemóž - 36 králóv - 40 za ] vyn. — 41 let anebo viece - vždy ] vyn. — Jozafat ] vyn. — 42 takovému — 43 Nabuzardan — (letech) vyn. U — 45 jest ] vyn. - 46 myslil jest ] mysléše - 47 jeho — o tom ] vyn. X 2 král Jozafat - pěstúna svého ] Nabuzardana - 3 toho člověka - 314 aby ho... lidském ] vyn. - 5 Slyše - myslil jest ] mysléše — 7 jest
móž - prázden - ale má hleděti ] Má hlédati, aby - aby ] vyn. - 27 do Božie ] z dobré - jemu 1 Pánu Bohu — 28 bojiec - utiekáme — 29 nebyli ] byli (!) VII 2 králuov syn ] syn králóv Jozafat - táže - 2/3 komorníka... choval na svém komorníku o bydlení jeho — 5 králóv syn - 6 knichy - mraviech a - 7 a obyčejích ]obyčejích — 8 súkromie - 9 jménem ] vyn. — Nabuzar- dana - i tázal se ho ] tázal jeho — 10 ho] vyn. - místě ] vyn. — 10/11 aneb v ] vyn. — 11 k němu ] ke mně — 12 krom ] než - (kteříž... zvoleni) vyn. U — 15 krású a — 16/7 odpovědě — 17 tvój — 18 byla tak — 19 tvój — 20 křesťanóv - aby ] ať by - 21 vieře - tvuoj ] vyn. - 22 křesťanóv - protož - 23 té ] vyn. VIII 2 syn králuov ] mladý král — 4 Slyše - viece - 5 se ] jest -i ] a - otvie- rati — 10 i ] vyn. — 13 se velmi - zamútiv — Mój — 14 ješto - jest ] vyn. — 17 (a ty...chováš) vyn. U - ano ] a — 18 nemóž - 19 mi (!) U - 20 (jest... vše mi) vyn. U - 22 veselý. IX 2 procházeje se ] vyn. - 3 (staré) vyn. U - i prosil ] a tieže svého - 4/5 aby... lidé ] kterací by to lidé byli - 6 Uslyšav - i šel ] vyn. - a ] vyn. — 8 synu jeho ] vyn. - (také) vyn. U - 9 za ] i za - jeho ] vyn. — 10 jedno — 11 vše — 15 padne — 17 Nabuzardana — 19 nemocní ] vyn. — 20 nemocni ] nemocmi (!) - 21 mój - 22 přicházie - 23 «již) vyn. U - 24 Žádný ] Milý - 25 jedno - 27 odpovie — 28 vědie - 31 nemóž - 32 a ]i - před se ] k sobě — 33 tak ] vyn. - 34 všicku — 35 jeho ] vyn. — nemóž - 36 králóv - 40 za ] vyn. — 41 let anebo viece - vždy ] vyn. — Jozafat ] vyn. — 42 takovému — 43 Nabuzardan — (letech) vyn. U — 45 jest ] vyn. - 46 myslil jest ] mysléše - 47 jeho — o tom ] vyn. X 2 král Jozafat - pěstúna svého ] Nabuzardana - 3 toho člověka - 314 aby ho... lidském ] vyn. - 5 Slyše - myslil jest ] mysléše — 7 jest
Strana 425
vyn. — 8 Nabuzardana - 9 všechny — Mój — 15 všechny - jiné své — mój — 15/6 najlepší ] najmilejší — 18 mém - srdci - 21 pústenníky — 22 zbil jest - 22/3 zhubil...zpravili ] mučil - 25 králóv - 26 myslil jest ] mysléše. XI 2 pústenník - 3 křesťanskú ] vyn. — 4/5 i rozmlúval...etc. ] s Nabu- zardem o to mluvil - 6 pústenník - velmi dobrý a - 6/7 života dobrého a — 7 po „Ten“ je v U: byl a ] chybně; v S spr. vyn. — 8 Gennar U - obda- rován - 9 pústenníku — 10 všichnu — 13/4 kupecké — 14 Indie - šel jest — 17 jeho 1 vyn. — Nabuzardana — 19 nebť ] žeť — 24 drahý ukáži] pokáži velmi drahý - viem — 26 osviecenie - 27 ke - 28 jeho ] jemu — přichodí - 29 Uslyšav - králóv — 32 takové ] také — 34 to ] vyn. - 38 pověděl ] pravil - mój - nevěřil — 40 (drahého) vyn. U — 41 (nemni) vyn. U - Ktož kolivěk ] Kterýž ť kolivěk člověk - 46 Nebť i - rozumiem— 47 mdlý na oči ] tak v S; milý (!) oči U. V předloze bylo asi místo toho: mdlú očí - 50 i ] vyn. - bolest ] nemoc - 52 ukázati - 53 větčí — 55 jakož ty - 57 pójdu - 58 poviem - 59 přišed - 60 všechno — 60/1 jemu...ka- menu ] jest — 61 Uslyšav — 62 Nabuzardana — 63 mój - Nabuzardane — 64 přijí (!) U - tiem. XII 2 (k) vyn. U - 2 mladému] vyn. - semeni — 4 jemu] vyn. — 5 To slyše] Slyše to - Nabuzardan - šel - 6 řekl ] a kázal - tiem - 7 šel ihned ]ihned šel jest — ho - 8 siesti - 9 nechtěl siesti — stál jest — 10 Nabuzardan — 12 slyšal - Nabuzardana - 15/6 «praviti...jest) vyn. U — 18 mój - rozsévati — semene svého — 19 jest ] vyn. - přileťavše - sebrali sú - 20 jest ] vyn. — 22 i ] a - usvadlo - A některé - trnie — jest ] vyn. — 23 trnie - 25 neob- meškám ] nebo meškám (!) - 26 nerozsieval — 28/9 nerozsévati — 29 ptákóm - 30 abych ] ať bych - 35 abych ] ať bych - nevídal — 35/6 a naučil... neslyšel ] ani slýchal — 37 k němu 1 jemu — 42 spasené U - ptákóm - 45 příjemná 1 přijma — 46 v jistotě ]jistotě — 47 uslyšal - 50 Tehdy - 52 svú ] mú — 56 kniežata - 57 to ] vyn. - řéci - 61 jeho ] svého (!) - v té zemi obyčej ] obyčej tak v té zemi - 63 (trúbili sú) vyn. (!) U— 65 uslyšav - užasl ] jest lekl — 66 k ] vyn. - sieň - 67 ten 1 vyn. - k ně- mužto... přišel 1 vyn. - tak ] vyn. — 68 si ] s' — 69 tvój — 70 pána ] Pána Boha - přijal — 71 si ] s' — tresktal — 74 a zlatem - ozdobiti - vnitř... 425
vyn. — 8 Nabuzardana - 9 všechny — Mój — 15 všechny - jiné své — mój — 15/6 najlepší ] najmilejší — 18 mém - srdci - 21 pústenníky — 22 zbil jest - 22/3 zhubil...zpravili ] mučil - 25 králóv - 26 myslil jest ] mysléše. XI 2 pústenník - 3 křesťanskú ] vyn. — 4/5 i rozmlúval...etc. ] s Nabu- zardem o to mluvil - 6 pústenník - velmi dobrý a - 6/7 života dobrého a — 7 po „Ten“ je v U: byl a ] chybně; v S spr. vyn. — 8 Gennar U - obda- rován - 9 pústenníku — 10 všichnu — 13/4 kupecké — 14 Indie - šel jest — 17 jeho 1 vyn. — Nabuzardana — 19 nebť ] žeť — 24 drahý ukáži] pokáži velmi drahý - viem — 26 osviecenie - 27 ke - 28 jeho ] jemu — přichodí - 29 Uslyšav - králóv — 32 takové ] také — 34 to ] vyn. - 38 pověděl ] pravil - mój - nevěřil — 40 (drahého) vyn. U — 41 (nemni) vyn. U - Ktož kolivěk ] Kterýž ť kolivěk člověk - 46 Nebť i - rozumiem— 47 mdlý na oči ] tak v S; milý (!) oči U. V předloze bylo asi místo toho: mdlú očí - 50 i ] vyn. - bolest ] nemoc - 52 ukázati - 53 větčí — 55 jakož ty - 57 pójdu - 58 poviem - 59 přišed - 60 všechno — 60/1 jemu...ka- menu ] jest — 61 Uslyšav — 62 Nabuzardana — 63 mój - Nabuzardane — 64 přijí (!) U - tiem. XII 2 (k) vyn. U - 2 mladému] vyn. - semeni — 4 jemu] vyn. — 5 To slyše] Slyše to - Nabuzardan - šel - 6 řekl ] a kázal - tiem - 7 šel ihned ]ihned šel jest — ho - 8 siesti - 9 nechtěl siesti — stál jest — 10 Nabuzardan — 12 slyšal - Nabuzardana - 15/6 «praviti...jest) vyn. U — 18 mój - rozsévati — semene svého — 19 jest ] vyn. - přileťavše - sebrali sú - 20 jest ] vyn. — 22 i ] a - usvadlo - A některé - trnie — jest ] vyn. — 23 trnie - 25 neob- meškám ] nebo meškám (!) - 26 nerozsieval — 28/9 nerozsévati — 29 ptákóm - 30 abych ] ať bych - 35 abych ] ať bych - nevídal — 35/6 a naučil... neslyšel ] ani slýchal — 37 k němu 1 jemu — 42 spasené U - ptákóm - 45 příjemná 1 přijma — 46 v jistotě ]jistotě — 47 uslyšal - 50 Tehdy - 52 svú ] mú — 56 kniežata - 57 to ] vyn. - řéci - 61 jeho ] svého (!) - v té zemi obyčej ] obyčej tak v té zemi - 63 (trúbili sú) vyn. (!) U— 65 uslyšav - užasl ] jest lekl — 66 k ] vyn. - sieň - 67 ten 1 vyn. - k ně- mužto... přišel 1 vyn. - tak ] vyn. — 68 si ] s' — 69 tvój — 70 pána ] Pána Boha - přijal — 71 si ] s' — tresktal — 74 a zlatem - ozdobiti - vnitř... 425
Strana 426
kázal je] zevnitř a vnitř kázal v ně — 78 král ] vyn. - pánóv - kniežat — 79 (se) vyn. U - král tak - 82 hodnějšie - příkladuom U - 83 tú ] těch — slyší (!) U, slušie S - dobrých - čistých — 8314 pokladuov - 87 ote- vřieti — 88 vyjíde - 88/9 všickni - 90 všickni - k těm — 91 chodie — ozdobném - 92 hřiechóv - A ] vyn. - Potom král - kázal - 93 škřínce - a ihned ] ano — 100 s“ ] si — 101 mě ] mne. XIII 3 až 5 nebe... člověka ] svět a slunce a jiné věci - 8 v ] na - 9 (ať bych) aby U - mój - tvoj — 10 semeni — kde ] které — rozsieval — 13 mój — mój - Jezus — 15 nesmrtedlný jest ] má nesmrtedlnost — 19 oběti činie a jim ] vyn. - 22 nerozdielném - 24 počátka - 25 ničehož - 25/6 všecky... nezčitedlné ] vše učinil, vidomé věci i nevidomé, veliké věci a nestižitedlné věci — 28 jeho ] ješto - 29 (s) vyn. U - 30 též ] i to -33 rukú vlastní - učinil jest - vzem — 34 Potom ] vyn. - 34/5 svú múdro- stí... v něho ] vlil jest svú mocí a svú múdrostí vdechl — 35/6 a stvořil... podobného ] tu duši stvořiv k svému obrazu a podobenství — 36 kte- rážto - 37 ji ] vyn. — 40 mu ] vyn - 45 vprostřed - 47 nezdržal - Pán Buoh, stvořitel - 52/3 potupú...nechav 1 vyn. — 53 všev (!) U — 54 stvořil, potom - 55 židovský ] izrahelský - 56 (prorocký) vyn. U - 57 sú pošli ] jest pošel — 60 s levé - 61 i ] vyn. - 62 obrátily ] navrátily — 64 (na púšti) vyn. U - svój — 68 čtyrydceti - anjelským — 70 v hojnú — 71 ji ] vyn. - semeni - 74 přestúpenie - 75 všechno ] vyn. -(u vězenie těžké) vyn. U - 79 živótek - 81 měsiecóv - jejiem — 83 panenstvie - 85 v ] vyn. - 86 přijal - 87 třidceti - 88 znášeje - 90 Toto - mój - zalíbilo] slíbilo - 92 a ] vyn. - zázraky a divy - 96 mužóv - 97 ty jest — 101 Božiem - an ] že on — 102 učedlníkóv — najemše — jej l jeho — 103 a) vyn. - jeho ] jej - jemše - a plvali — 104 poličkovali ] vyn. - 105 umřel a - 107 božstvie — 108 počátka — 110/11 ač...hrob ] vyn. — 113 A vstav z mrtvých ] vyn. — 113/14 apoštolóm — 115 čtyrydcátý — 116 u Boha — 117 odplatu dá — 118 kto ] vyn. — 119/20 apoštolóm - 125 Jezu Krista. XIV 3 velmi míle ] takto - 5 mladý Jozafat — 6 osvietil — pokloniv — jest ] vyn. - 7 a řka ] řekl — 9 osviecena - 11 slyšal - 12 světlejie - jasnějie - 14 Tak 1 Ta - byla Kristova — 15 (skryta) vyn. U i S (doplňuje vyd.) — 19 osvieceni - 20 jest ] vyn. - apoštolóm - 22 ten spasen - 26 muoj... 426
kázal je] zevnitř a vnitř kázal v ně — 78 král ] vyn. - pánóv - kniežat — 79 (se) vyn. U - král tak - 82 hodnějšie - příkladuom U - 83 tú ] těch — slyší (!) U, slušie S - dobrých - čistých — 8314 pokladuov - 87 ote- vřieti — 88 vyjíde - 88/9 všickni - 90 všickni - k těm — 91 chodie — ozdobném - 92 hřiechóv - A ] vyn. - Potom král - kázal - 93 škřínce - a ihned ] ano — 100 s“ ] si — 101 mě ] mne. XIII 3 až 5 nebe... člověka ] svět a slunce a jiné věci - 8 v ] na - 9 (ať bych) aby U - mój - tvoj — 10 semeni — kde ] které — rozsieval — 13 mój — mój - Jezus — 15 nesmrtedlný jest ] má nesmrtedlnost — 19 oběti činie a jim ] vyn. - 22 nerozdielném - 24 počátka - 25 ničehož - 25/6 všecky... nezčitedlné ] vše učinil, vidomé věci i nevidomé, veliké věci a nestižitedlné věci — 28 jeho ] ješto - 29 (s) vyn. U - 30 též ] i to -33 rukú vlastní - učinil jest - vzem — 34 Potom ] vyn. - 34/5 svú múdro- stí... v něho ] vlil jest svú mocí a svú múdrostí vdechl — 35/6 a stvořil... podobného ] tu duši stvořiv k svému obrazu a podobenství — 36 kte- rážto - 37 ji ] vyn. — 40 mu ] vyn - 45 vprostřed - 47 nezdržal - Pán Buoh, stvořitel - 52/3 potupú...nechav 1 vyn. — 53 všev (!) U — 54 stvořil, potom - 55 židovský ] izrahelský - 56 (prorocký) vyn. U - 57 sú pošli ] jest pošel — 60 s levé - 61 i ] vyn. - 62 obrátily ] navrátily — 64 (na púšti) vyn. U - svój — 68 čtyrydceti - anjelským — 70 v hojnú — 71 ji ] vyn. - semeni - 74 přestúpenie - 75 všechno ] vyn. -(u vězenie těžké) vyn. U - 79 živótek - 81 měsiecóv - jejiem — 83 panenstvie - 85 v ] vyn. - 86 přijal - 87 třidceti - 88 znášeje - 90 Toto - mój - zalíbilo] slíbilo - 92 a ] vyn. - zázraky a divy - 96 mužóv - 97 ty jest — 101 Božiem - an ] že on — 102 učedlníkóv — najemše — jej l jeho — 103 a) vyn. - jeho ] jej - jemše - a plvali — 104 poličkovali ] vyn. - 105 umřel a - 107 božstvie — 108 počátka — 110/11 ač...hrob ] vyn. — 113 A vstav z mrtvých ] vyn. — 113/14 apoštolóm — 115 čtyrydcátý — 116 u Boha — 117 odplatu dá — 118 kto ] vyn. — 119/20 apoštolóm - 125 Jezu Krista. XIV 3 velmi míle ] takto - 5 mladý Jozafat — 6 osvietil — pokloniv — jest ] vyn. - 7 a řka ] řekl — 9 osviecena - 11 slyšal - 12 světlejie - jasnějie - 14 Tak 1 Ta - byla Kristova — 15 (skryta) vyn. U i S (doplňuje vyd.) — 19 osvieceni - 20 jest ] vyn. - apoštolóm - 22 ten spasen - 26 muoj... 426
Strana 427
muži ] dobrý muži mój milý - 28 (s') vyn. U - Ktož - uvěří - 30 věz, že - 31 nemóž — 34 hřiechóv - ode ] ote - 37 abychom - 38 v nevin- nost ] nevinnost - 39 vzývaní ] vyznánie - 39/40 Kristova — 40 a vyn. — 41 obmytie - 42 rozkázal ] přikázal — 43 vyvoleným — 45 ku k — Tehda — 47 čístějie — 49 spasenie — 49 až 52 Nebo beze...Proto Neb tak jest Pán Kristus proto (!) — 53 aby — 54 leč ] ač — 55/6 krá- lovstvie - 57 v své přijal. XV 2 Král Jozafat - prosí ] tieže - 3 co...etc. ] o náději dobré - 5 nemóž - ižádnému - 6 královstvie - 7 s' ] si - slyšal - 8 nejistý - já vždy -10 vende - 11 Odpovědě - a řka — 12 královstvie — 14 nemóž — 15 To, což jest ] že — 16 vešlo ] vstúpilo — 19 radost a - 20 člověčí - 21 věčný život ] vyn. - anjely - 23 i ] vyn. - 25 tu ] to - 28 prosvietí - roznietí — 30 tiem - osviecením - 31 osvieceni - 32 plnú ] pravú - pravdu a plnú - 35 když bychom ] kdybychom - zemní - 36 porušení poddáni - jí jím - 36/7 rozumem... porušeným ] porušením roznietiti — 39 a tak tak — 41 níž - ižádné - 43 královstvie vendeš - 45 mne - 47 sú ] tu - 48 aneb ] a - 49 hřiechy odpúštěl a kterak jest ] vyn. — 50 královstvie — 54 súditi - živé - mrtvé — 57 jej ] je - v němž ] a v něm by - 58 byl neumřel — 59 hned - 61 zdravie — 62 ta ] vyn. — 64 niež — čakati — a ] vyn. — 66 anjely - 69 ihned - 71 každé tělo svaté - tiem - 73/4 A tomu... súdcí ] vyn. - 75 rozdělí - 77 stvořenie - člověka ] vyn. - 78 slova prázd- ného - 79 hřiešné - 80 pójde - 82 věkóv. Amen - 87 vše ] vyn. — 88 dovedl - 89 praví a - 90 uslyšie - Božieho ] člověčicho - 91 pójdú - 92 pójdú - (v) vyn. Ui S - škřípenie - 93 zubóv - stkvieti - 97 nám všem — 101/2 když bychom ] kdybychme - 102 nevěřili tomu — 103 pan] vyn. - 105 vstánie - 107/8 ničehéhož... skutkuov J vyn. — 108 ze zlého — kdy, co] vyn. — 110 skutkóv - 111 a řka — 114 přijměte ] vyn. (!) - 115 počátka — 116 Ale J A - 118 dábluom ] vám - počátka — 119 jiesti — 121 skutcích milosrdných ] milosrdenstvích a skutciech — 123 a řka — 124/5 samému ] vyn. XVI 2 tieže - 3 zatracených - 4 dovodí ] doličuje — 5 Ó králi - 8 ještě zde - 9 chdil (!) U — 10 kolči...den ] kmentu na každý den a stkvostně a velmi rozkošně hodoval — 11 milosrdný ani milostivý - ležal - 12 427
muži ] dobrý muži mój milý - 28 (s') vyn. U - Ktož - uvěří - 30 věz, že - 31 nemóž — 34 hřiechóv - ode ] ote - 37 abychom - 38 v nevin- nost ] nevinnost - 39 vzývaní ] vyznánie - 39/40 Kristova — 40 a vyn. — 41 obmytie - 42 rozkázal ] přikázal — 43 vyvoleným — 45 ku k — Tehda — 47 čístějie — 49 spasenie — 49 až 52 Nebo beze...Proto Neb tak jest Pán Kristus proto (!) — 53 aby — 54 leč ] ač — 55/6 krá- lovstvie - 57 v své přijal. XV 2 Král Jozafat - prosí ] tieže - 3 co...etc. ] o náději dobré - 5 nemóž - ižádnému - 6 královstvie - 7 s' ] si - slyšal - 8 nejistý - já vždy -10 vende - 11 Odpovědě - a řka — 12 královstvie — 14 nemóž — 15 To, což jest ] že — 16 vešlo ] vstúpilo — 19 radost a - 20 člověčí - 21 věčný život ] vyn. - anjely - 23 i ] vyn. - 25 tu ] to - 28 prosvietí - roznietí — 30 tiem - osviecením - 31 osvieceni - 32 plnú ] pravú - pravdu a plnú - 35 když bychom ] kdybychom - zemní - 36 porušení poddáni - jí jím - 36/7 rozumem... porušeným ] porušením roznietiti — 39 a tak tak — 41 níž - ižádné - 43 královstvie vendeš - 45 mne - 47 sú ] tu - 48 aneb ] a - 49 hřiechy odpúštěl a kterak jest ] vyn. — 50 královstvie — 54 súditi - živé - mrtvé — 57 jej ] je - v němž ] a v něm by - 58 byl neumřel — 59 hned - 61 zdravie — 62 ta ] vyn. — 64 niež — čakati — a ] vyn. — 66 anjely - 69 ihned - 71 každé tělo svaté - tiem - 73/4 A tomu... súdcí ] vyn. - 75 rozdělí - 77 stvořenie - člověka ] vyn. - 78 slova prázd- ného - 79 hřiešné - 80 pójde - 82 věkóv. Amen - 87 vše ] vyn. — 88 dovedl - 89 praví a - 90 uslyšie - Božieho ] člověčicho - 91 pójdú - 92 pójdú - (v) vyn. Ui S - škřípenie - 93 zubóv - stkvieti - 97 nám všem — 101/2 když bychom ] kdybychme - 102 nevěřili tomu — 103 pan] vyn. - 105 vstánie - 107/8 ničehéhož... skutkuov J vyn. — 108 ze zlého — kdy, co] vyn. — 110 skutkóv - 111 a řka — 114 přijměte ] vyn. (!) - 115 počátka — 116 Ale J A - 118 dábluom ] vám - počátka — 119 jiesti — 121 skutcích milosrdných ] milosrdenstvích a skutciech — 123 a řka — 124/5 samému ] vyn. XVI 2 tieže - 3 zatracených - 4 dovodí ] doličuje — 5 Ó králi - 8 ještě zde - 9 chdil (!) U — 10 kolči...den ] kmentu na každý den a stkvostně a velmi rozkošně hodoval — 11 milosrdný ani milostivý - ležal - 12 427
Strana 428
nežitóv — 13 netbal — stolóv — padali — 14 sta ] sú — 15 lóno — 16 odpoči- nutie - 17 očí svých - 19 svój - 20 mój — 23 již zde - 26 bratróv — svědčie - zvěstují — 28 a ] i - tiem - 29 podobenstvie — 30 královstvie — 35 národóm - 36 Ale ] Aele (!) U - 37 sbožie — 38 sbožie — 40 sú vyn. - miesto - 43/4 Tehda... král ] I řekl jest jemu — 44 Přieteli - všel přišel — 45/6 i ruce i nohy ] ruce i noze - 46 uvrci - v temnosti ] ve tmy - vnitřnie — 47 škřípěnie - zubóm - ku — 50 A ] vyn. - 53 mienie se - dobří - skutkové - 56 zažhly sú - všechnu — 58 tlúci na vrata — 62 zjeveno - 64 všechna - všechno - 67 znám ] mám (!) U - všechny — 68 jáť jdu ] aj, jduť - ať bych - všechny - 68/9 jazykóv - 69 Přijdú - uzřie — 72 ote - 74/5 a všecku...hřiešníky 1 vyn. — 77 v marnosti — 79 slakému (!) U - 80 chudého ] vyn. — 82 odsúzenie - k ] vyn. — 84 A také — 85 čas a ] vyn. — 86 núzi ] vyn. — súženie — 87 hubenstvie — mlhy - 89 přebývajícé - 91/2 vyprostiti — 92 jeho ] vyn. - rozhorlenie — 93 všecka země ] všech na zemi (!) - skonánie - 95 náš milý - Pán J Ježíš. XVII 3 pokánie - hřiechy. A takto k němu mluví - 5 všecky - 7 připra- vené (!) - 8 ale abych ] ať bych — 11 učieše - dieš — 12 pokánie a křti se každý z vás na odpuštěnie — 12/3 hřiechóm - 13 vezměte - Vám jest — 14 ten J vyn. — 16 prolil - 21/2 mluví - 22 svého ] mého - 23 povolánie — zewnigie U, zjevnějie S - svój — 24 pójdeš — 25 od 1 z - 26 tma ] twe (!) - 27 móže - většie - oslepenie — 30 slúžie — bohóm — 34 Což — tiem — zabieš — 35 troje — 37 toho ] vyn. — povie — 38 A ] vyn. — tebe - 39 toho dosiehnúti - 40 nemóžeš - dosiehnúti - třetie - 41 k vě- ření ] věřiti - 43 toho muže - uposlechne - i vece - 44 k ] vyn. - si ] s' — 46 tento - uslyšav - 47 i ] a - zdali - jeho — 47/8 polapil ] dosáhl — 49 neuposlúchal - slyšal — 51 nemóž - 53 toho dosáhnúti, čehož...— nemóžeš - 55 nepodobnému... žeť ] tomu, což jest nepodobné věřiti, neboť — 56 Jestiť ] že jest — 57 mnoho ] vyn. - 58 klanieš - 59 a skry- tým - 60 nesrozumieš - móžeš - 63 tě jest - 67 jedinému - bohóv — pánóv - 68/9 pocházie - 70 všechno — 71 všickni - anjelští - 73 zřiezeno — 74 upřiemý - 75 ne třie - Jakož — 76 i Duch - 77 Kjest božské... jedno) vyn. U - 78 Dielnost - uosobách - 79 jednota jest — příslušie — 80 nerozenému ] nejsúc urozenému - 81 od 1 z - urozeným - 81/2 němužto - 82 příslušie - 83 Otce - světla - z 1 vyn. - 83/4 v Duchu svatém — 84 béřeme ] věříme - 85 v (první) ] vyn. - 86 z něho ] skrze jej - jsú... věci J jest všecko - 87 tobě já - ať bych - 89 a křest přijmeš- 428
nežitóv — 13 netbal — stolóv — padali — 14 sta ] sú — 15 lóno — 16 odpoči- nutie - 17 očí svých - 19 svój - 20 mój — 23 již zde - 26 bratróv — svědčie - zvěstují — 28 a ] i - tiem - 29 podobenstvie — 30 královstvie — 35 národóm - 36 Ale ] Aele (!) U - 37 sbožie — 38 sbožie — 40 sú vyn. - miesto - 43/4 Tehda... král ] I řekl jest jemu — 44 Přieteli - všel přišel — 45/6 i ruce i nohy ] ruce i noze - 46 uvrci - v temnosti ] ve tmy - vnitřnie — 47 škřípěnie - zubóm - ku — 50 A ] vyn. - 53 mienie se - dobří - skutkové - 56 zažhly sú - všechnu — 58 tlúci na vrata — 62 zjeveno - 64 všechna - všechno - 67 znám ] mám (!) U - všechny — 68 jáť jdu ] aj, jduť - ať bych - všechny - 68/9 jazykóv - 69 Přijdú - uzřie — 72 ote - 74/5 a všecku...hřiešníky 1 vyn. — 77 v marnosti — 79 slakému (!) U - 80 chudého ] vyn. — 82 odsúzenie - k ] vyn. — 84 A také — 85 čas a ] vyn. — 86 núzi ] vyn. — súženie — 87 hubenstvie — mlhy - 89 přebývajícé - 91/2 vyprostiti — 92 jeho ] vyn. - rozhorlenie — 93 všecka země ] všech na zemi (!) - skonánie - 95 náš milý - Pán J Ježíš. XVII 3 pokánie - hřiechy. A takto k němu mluví - 5 všecky - 7 připra- vené (!) - 8 ale abych ] ať bych — 11 učieše - dieš — 12 pokánie a křti se každý z vás na odpuštěnie — 12/3 hřiechóm - 13 vezměte - Vám jest — 14 ten J vyn. — 16 prolil - 21/2 mluví - 22 svého ] mého - 23 povolánie — zewnigie U, zjevnějie S - svój — 24 pójdeš — 25 od 1 z - 26 tma ] twe (!) - 27 móže - většie - oslepenie — 30 slúžie — bohóm — 34 Což — tiem — zabieš — 35 troje — 37 toho ] vyn. — povie — 38 A ] vyn. — tebe - 39 toho dosiehnúti - 40 nemóžeš - dosiehnúti - třetie - 41 k vě- ření ] věřiti - 43 toho muže - uposlechne - i vece - 44 k ] vyn. - si ] s' — 46 tento - uslyšav - 47 i ] a - zdali - jeho — 47/8 polapil ] dosáhl — 49 neuposlúchal - slyšal — 51 nemóž - 53 toho dosáhnúti, čehož...— nemóžeš - 55 nepodobnému... žeť ] tomu, což jest nepodobné věřiti, neboť — 56 Jestiť ] že jest — 57 mnoho ] vyn. - 58 klanieš - 59 a skry- tým - 60 nesrozumieš - móžeš - 63 tě jest - 67 jedinému - bohóv — pánóv - 68/9 pocházie - 70 všechno — 71 všickni - anjelští - 73 zřiezeno — 74 upřiemý - 75 ne třie - Jakož — 76 i Duch - 77 Kjest božské... jedno) vyn. U - 78 Dielnost - uosobách - 79 jednota jest — příslušie — 80 nerozenému ] nejsúc urozenému - 81 od 1 z - urozeným - 81/2 němužto - 82 příslušie - 83 Otce - světla - z 1 vyn. - 83/4 v Duchu svatém — 84 béřeme ] věříme - 85 v (první) ] vyn. - 86 z něho ] skrze jej - jsú... věci J jest všecko - 87 tobě já - ať bych - 89 a křest přijmeš- 428
Strana 429
li ] vyn. — 91/2 neb to ] vyn. - 93 (ač...budeš) vyn. U — 95 jedno - přie- telé - až ] vyn. - 96/7 (své tělo) světlo (!) U - 97 potom ] vyn. — 98 jestliže staneš ] ač ostaneš - a v nevěře ] nevěře — 100 osviecen — 101 netbaje. XVIII 2 tieže - 4 a prosí ] vyn. - naučil o tom — 7 ihned — 13 králi ]jemu: „Králi milý — 14 hřiechóv - zdržeti ] jich ostřéhati — 16 Bratřie — 17 móžem — 18 hřiechóv - vystřéhati - skutky dobré — 19 skutkóv - 21 žádosti - tělesné - zjevní - těla; a jsúť - 23 závisti - nenávisti - 24 ná- sledovati a k tomu podobné i jiné věci, o nichž sem vám pravil i pravím — A] že - 25 milost svatá - 26 a čekánie ] dobrota, čakati — Božieho bez rozpači - 27 v šlechetnosti - viera, smiernost, zdrženie, svatost, těla — 29/30 hřiechóv - 30 jiné věci - držie - 31 (v hromadě spolkem) vyn. U - 33 Tyť ] Tyto - držány - protivné — 34 to (!) — 35/6 (zase... navrátě) vyn. U - 36/7 u vodě... vejde ] zkálé v blátě, umyjíci se v čisté vodě — 37 An o tom ] A potom jest — 38 vynde - 39 miesta - 42 drž — 43 hřie- chem ] vyn. - přikázánie - Božie — 44 učedlníkóm — 45 kážíc přikáza- nie Božie a - královstvie - a ] vyn. - křtiece lidi — 47 držali - tak ] vyn. — 48 jest je - své učedlníky ] a - řka, že - blažení sú — 49 královstvie — 50 neb ] neboť — 52/3 milosrdenstvie — 53 uzřie 1 viděti budú — (Potom v S následuje: Blažení pokojní... nazváni budú; v U je v větu dále) — 54 protivenstvie - trpie - 55 Božím ] nebeském - 55/6 Blažení... budú] vyn. (je v S dříve) — 58 Božím ] nebeském - radovati. Amen. XIX 2 krále Jozafata - 2/3 kterak... dává ] o pokání, dávaje - 6 sly- ším, že - 7 (a těch ustavení) vyn. U - 8 z úmysla ] úmysla - 12 vě- děl...lékarství ] dal lékařstvie k — 13 pokánie - v své — 14 až 16 (Ale... druhého) vyn. U - 16 množstvie hřiechóv nepřemóž — 17 se však - ute- čem - prvé než - 18 smrt zachvátila ] nás smrt zastihla a odsud vzala — pokánie - 19 móž - pokánic — 20 hřiechu - Božie — 21 (z) vyn. U - 22 člověk ] vyn. - nalezl by (!) U - pokání přijda - 25 a jakož - (zlé) vyn. U - 28 pro vylití ] skrze prolitie - 29 nám ] vyn. — 30 pokánie — 31 přibližuje — královstvie — 32 vzem — i šel — 33 statek svój — živ jsa] vyn. — 34 té zemi — 35 kázal ] dal - 37 krmiechu — 38 pacholkuov 1 po- chlebníkóv — 41 hoden nazván - syn tvój - učiň... jednoho ] najmenší 429
li ] vyn. — 91/2 neb to ] vyn. - 93 (ač...budeš) vyn. U — 95 jedno - přie- telé - až ] vyn. - 96/7 (své tělo) světlo (!) U - 97 potom ] vyn. — 98 jestliže staneš ] ač ostaneš - a v nevěře ] nevěře — 100 osviecen — 101 netbaje. XVIII 2 tieže - 4 a prosí ] vyn. - naučil o tom — 7 ihned — 13 králi ]jemu: „Králi milý — 14 hřiechóv - zdržeti ] jich ostřéhati — 16 Bratřie — 17 móžem — 18 hřiechóv - vystřéhati - skutky dobré — 19 skutkóv - 21 žádosti - tělesné - zjevní - těla; a jsúť - 23 závisti - nenávisti - 24 ná- sledovati a k tomu podobné i jiné věci, o nichž sem vám pravil i pravím — A] že - 25 milost svatá - 26 a čekánie ] dobrota, čakati — Božieho bez rozpači - 27 v šlechetnosti - viera, smiernost, zdrženie, svatost, těla — 29/30 hřiechóv - 30 jiné věci - držie - 31 (v hromadě spolkem) vyn. U - 33 Tyť ] Tyto - držány - protivné — 34 to (!) — 35/6 (zase... navrátě) vyn. U - 36/7 u vodě... vejde ] zkálé v blátě, umyjíci se v čisté vodě — 37 An o tom ] A potom jest — 38 vynde - 39 miesta - 42 drž — 43 hřie- chem ] vyn. - přikázánie - Božie — 44 učedlníkóm — 45 kážíc přikáza- nie Božie a - královstvie - a ] vyn. - křtiece lidi — 47 držali - tak ] vyn. — 48 jest je - své učedlníky ] a - řka, že - blažení sú — 49 královstvie — 50 neb ] neboť — 52/3 milosrdenstvie — 53 uzřie 1 viděti budú — (Potom v S následuje: Blažení pokojní... nazváni budú; v U je v větu dále) — 54 protivenstvie - trpie - 55 Božím ] nebeském - 55/6 Blažení... budú] vyn. (je v S dříve) — 58 Božím ] nebeském - radovati. Amen. XIX 2 krále Jozafata - 2/3 kterak... dává ] o pokání, dávaje - 6 sly- ším, že - 7 (a těch ustavení) vyn. U - 8 z úmysla ] úmysla - 12 vě- děl...lékarství ] dal lékařstvie k — 13 pokánie - v své — 14 až 16 (Ale... druhého) vyn. U - 16 množstvie hřiechóv nepřemóž — 17 se však - ute- čem - prvé než - 18 smrt zachvátila ] nás smrt zastihla a odsud vzala — pokánie - 19 móž - pokánic — 20 hřiechu - Božie — 21 (z) vyn. U - 22 člověk ] vyn. - nalezl by (!) U - pokání přijda - 25 a jakož - (zlé) vyn. U - 28 pro vylití ] skrze prolitie - 29 nám ] vyn. — 30 pokánie — 31 přibližuje — královstvie — 32 vzem — i šel — 33 statek svój — živ jsa] vyn. — 34 té zemi — 35 kázal ] dal - 37 krmiechu — 38 pacholkuov 1 po- chlebníkóv — 41 hoden nazván - syn tvój - učiň... jednoho ] najmenší 429
Strana 430
jeden — 42 šel jest - 43 přiběh i — objal jest — 44 políbil jeho ] políbil jej — dřevnie dóstojenstvie — 45 učinil jemu — 46 Pán ] vyn. — 47 tak] když se navrátil ku pokání, takéž — 48/9 když... pokání ] vyn. - 50 Buoh ] Ježíš — 50 až 56 (pravil...anjelóm) a o ovci ztracené, jenž sú měli anjelé radost U - 56 pokánie - 57 zapřev — 58 předvědien - zpo- menuv — vyšel jest — 59 svój — 60 to vše - odpustil. Ač byl jej porazil nepřietel, spěšně se vzchopil, a protož přemohl pokáním nepřietele — 63 mně, die Pán Buoh — 64 se také. XX 2 králi Jozafatovi - 314 rozličné...marnost ] tělesné - 5 Uslyšav - 6 hřiechóv - 7 móž - 8 prvé U - příde - 8/9 žádost ] žalost - 10 ostřéhati - 13 rozmýšléš — 16 živ jsa ] jsúce živi - 17/8 (sbožie, v lidech rozličných obyčejóv) boží (!) U - 19 nemóž - 20 jinde die ] milostný učedlník jeho, maje od něho naučenie, die takto - 21 toť ] totoť - 25 světí, jakož praví svatý Pavel - 26 královstvie — 27 (bez poškvrny) vyn. U - 28 vzemše - 29 Ježíše ] vyn. — 30 i to 1 jakož — hřiechóv, a tiem štastnějšie, že po tom křtu i jeden hřiech nepoprzní - 32 pravdu šlechetnosti - pro vieru - se Pánem - 33 Jezu ] vyn. - protivníkóv — 3314 násilníkóv — 34 býti. A tak máme o rozličných svatých a o jich utrpení napsáno — 35 tyrannové a násilníci - 36 z milosti ] křesťanstvu, mnozí, súce zapáleni milostí - 37 trpěli, smrt mučedlničí podstúpiti snažili se - Pánu Bohu — 41 domiech - každý podál - spolu v neděli a v jiné svátky k jednomu kostelu a spolu sú při Boží službě - 42 živú ] života věčného — Jezu vyn. — 43 zuostavil — 45 o vše o dobré - 46 bydel a do ] přiebytkóv a — domóv - 47 řeči a potřebné - 48 třie — 49 pak ] vyn. — všechno - sbožie — a královstvie — 49/50 rozkoš - 50 ženu — 51 se ] se milému Bohu dostali, zde sú se - věky ] nebi — 53 bojie — 54 kteřížto - věc - 55 i ] a - 56 přiblíživše. XXI 3 biedném - světu - by... měl ] se má - 4 vystřéhati - a po něm... etc. ] vyn. - 6 I ] Těch i - miery ] viery U - 7 dosáhl plného - mužóv — toho ] vyn. - 8 i viece - 9 na ] po - 10 tiem - napomínanie — 12 držiece — 13/4 (světí...obierali) vyn. U — 14 všie ] vyn. — 15 sú ] vyn. — 16 nenie nemóž nalezeno býti — 17 poníží — 18 přátelóm - 21 naděje - jej - i vyn. - padne - a ] i - lehne - 22 nich ] něho — všechno - aneb jich 430
jeden — 42 šel jest - 43 přiběh i — objal jest — 44 políbil jeho ] políbil jej — dřevnie dóstojenstvie — 45 učinil jemu — 46 Pán ] vyn. — 47 tak] když se navrátil ku pokání, takéž — 48/9 když... pokání ] vyn. - 50 Buoh ] Ježíš — 50 až 56 (pravil...anjelóm) a o ovci ztracené, jenž sú měli anjelé radost U - 56 pokánie - 57 zapřev — 58 předvědien - zpo- menuv — vyšel jest — 59 svój — 60 to vše - odpustil. Ač byl jej porazil nepřietel, spěšně se vzchopil, a protož přemohl pokáním nepřietele — 63 mně, die Pán Buoh — 64 se také. XX 2 králi Jozafatovi - 314 rozličné...marnost ] tělesné - 5 Uslyšav - 6 hřiechóv - 7 móž - 8 prvé U - příde - 8/9 žádost ] žalost - 10 ostřéhati - 13 rozmýšléš — 16 živ jsa ] jsúce živi - 17/8 (sbožie, v lidech rozličných obyčejóv) boží (!) U - 19 nemóž - 20 jinde die ] milostný učedlník jeho, maje od něho naučenie, die takto - 21 toť ] totoť - 25 světí, jakož praví svatý Pavel - 26 královstvie — 27 (bez poškvrny) vyn. U - 28 vzemše - 29 Ježíše ] vyn. — 30 i to 1 jakož — hřiechóv, a tiem štastnějšie, že po tom křtu i jeden hřiech nepoprzní - 32 pravdu šlechetnosti - pro vieru - se Pánem - 33 Jezu ] vyn. - protivníkóv — 3314 násilníkóv — 34 býti. A tak máme o rozličných svatých a o jich utrpení napsáno — 35 tyrannové a násilníci - 36 z milosti ] křesťanstvu, mnozí, súce zapáleni milostí - 37 trpěli, smrt mučedlničí podstúpiti snažili se - Pánu Bohu — 41 domiech - každý podál - spolu v neděli a v jiné svátky k jednomu kostelu a spolu sú při Boží službě - 42 živú ] života věčného — Jezu vyn. — 43 zuostavil — 45 o vše o dobré - 46 bydel a do ] přiebytkóv a — domóv - 47 řeči a potřebné - 48 třie — 49 pak ] vyn. — všechno - sbožie — a královstvie — 49/50 rozkoš - 50 ženu — 51 se ] se milému Bohu dostali, zde sú se - věky ] nebi — 53 bojie — 54 kteřížto - věc - 55 i ] a - 56 přiblíživše. XXI 3 biedném - světu - by... měl ] se má - 4 vystřéhati - a po něm... etc. ] vyn. - 6 I ] Těch i - miery ] viery U - 7 dosáhl plného - mužóv — toho ] vyn. - 8 i viece - 9 na ] po - 10 tiem - napomínanie — 12 držiece — 13/4 (světí...obierali) vyn. U — 14 všie ] vyn. — 15 sú ] vyn. — 16 nenie nemóž nalezeno býti — 17 poníží — 18 přátelóm - 21 naděje - jej - i vyn. - padne - a ] i - lehne - 22 nich ] něho — všechno - aneb jich 430
Strana 431
odplata U (v S ,aneb jich“ spr. vynecháno) — 25 zdravie - 26 nazajtřie — 26/7 královskú ] králi - 27 panuješ ] pánu - panstvo - 29 z světa] a - 30 sendú - 31 téhož ] z téhož zlého - vystřéhati - vidie - jiní l jí oni (!) - kteříž se (!) — 32 k tomu ] ty - nalezneš, k témuž je - je] vyn. — 33 huořejie - přijde. XXII 2 Tuto Barlaam — 2 až 4 jednom...hrozné ] králi Jozafatovi o dvú myší a o jednorožci, co znamenají - 5 slúžie (první) - 6 jedno — to ] tomu - 8 žádostech - 9 věcí ] vyn. - přivázavše ] připravivše U - ne- dbati (!) U - 9/10 (v paměti mieti) vyn. U - 12 Pak takoví - 13 utiekal — utiekaje - i upadl - 16 vzhléd ] pohleděv - dolóv — 17 kmenu ] dřevu — 18 hryzú a kmen - 18/9 hryzúc - 19 (že) vyn. U - držalo - 20 vzezřev] pohleděv - dolóv - té jámy - tam pod sebú - 23 any - vadiece - se blíž - 24 vzezřel nad se ] vyn. - jest nad sebú - kruopě - 26 kruopí - jiesti — 27 Tehdy ] 1 -28řka: „Králi - 29 lahodu - 29/30 nevážiece sobě] vážiece se viece — 30 nebezpečenstvie velikého — 30/1 podobenstvie — 31 chtiec — 32 jáma ona - čas života našeho — 33 všakú — den aneb vyn. — 34 bielá — hryzeta — 35 sta je ] stoje (!) — 36 skóro - 37 vadiece — čtyřie - 39 v studenosti - v suchosti — 40 onen pak — 41 jest tak — 44 všelikého. XXIII 2 příklad králi Jozafatovi — 3/4 ješto...etc. ] vyn. - 5 Uslyšav - 6 činie - 9 vece druhú pověst a řka - 11 přietele - tbal - 12 nazýval - jest miloval - viece — 12/3 a pro ň... činil ] vyn. — 13 najviece... miloval ] třetieho nikdy nemiloval (!) — 14 měl před krále jíti a - 151] A - v sobě — 16 král - a zda - 17 svému ] vyn. — 18 najviece — Přieteli — 19 najviece - přiezeň — 19/20 nad jiné nade všecky — 20 potřebie - spomoz - 21 bych mohl - přietel - 22 odpovědě — 23 mieti - jest ] vyn. - 24 přikryli po smrti — 25 neležal - 26 A ] vyn. - i ] vyn. - přieteli - i ] a - 27 přieteli - 29 prázdnosti - 31 zase ] vyn. - 33 ubohý člověk - zamútiv — 34 daremní — 35 jest to ] to - 36 té ] vyn. - příteli ] vyn. - 37 oněma — 38 Přiteteli — 40 v skutku ť — 43 i jedné - 44 móžeš - 46 přieteli - přietele — 47 býti pilen - 48 před tebú ] s tebú — 49 nepřátelóm - 50 smiesiv - 52 přátelóm - 53 přieteli - 54 slušalo - 56 přietel - 57 jej 1 vyn. - sbožie - 58 najviec - 60 a nevošijíce ] aneb ošijíc - 60/1 i vložie - 61 přietel — 431
odplata U (v S ,aneb jich“ spr. vynecháno) — 25 zdravie - 26 nazajtřie — 26/7 královskú ] králi - 27 panuješ ] pánu - panstvo - 29 z světa] a - 30 sendú - 31 téhož ] z téhož zlého - vystřéhati - vidie - jiní l jí oni (!) - kteříž se (!) — 32 k tomu ] ty - nalezneš, k témuž je - je] vyn. — 33 huořejie - přijde. XXII 2 Tuto Barlaam — 2 až 4 jednom...hrozné ] králi Jozafatovi o dvú myší a o jednorožci, co znamenají - 5 slúžie (první) - 6 jedno — to ] tomu - 8 žádostech - 9 věcí ] vyn. - přivázavše ] připravivše U - ne- dbati (!) U - 9/10 (v paměti mieti) vyn. U - 12 Pak takoví - 13 utiekal — utiekaje - i upadl - 16 vzhléd ] pohleděv - dolóv — 17 kmenu ] dřevu — 18 hryzú a kmen - 18/9 hryzúc - 19 (že) vyn. U - držalo - 20 vzezřev] pohleděv - dolóv - té jámy - tam pod sebú - 23 any - vadiece - se blíž - 24 vzezřel nad se ] vyn. - jest nad sebú - kruopě - 26 kruopí - jiesti — 27 Tehdy ] 1 -28řka: „Králi - 29 lahodu - 29/30 nevážiece sobě] vážiece se viece — 30 nebezpečenstvie velikého — 30/1 podobenstvie — 31 chtiec — 32 jáma ona - čas života našeho — 33 všakú — den aneb vyn. — 34 bielá — hryzeta — 35 sta je ] stoje (!) — 36 skóro - 37 vadiece — čtyřie - 39 v studenosti - v suchosti — 40 onen pak — 41 jest tak — 44 všelikého. XXIII 2 příklad králi Jozafatovi — 3/4 ješto...etc. ] vyn. - 5 Uslyšav - 6 činie - 9 vece druhú pověst a řka - 11 přietele - tbal - 12 nazýval - jest miloval - viece — 12/3 a pro ň... činil ] vyn. — 13 najviece... miloval ] třetieho nikdy nemiloval (!) — 14 měl před krále jíti a - 151] A - v sobě — 16 král - a zda - 17 svému ] vyn. — 18 najviece — Přieteli — 19 najviece - přiezeň — 19/20 nad jiné nade všecky — 20 potřebie - spomoz - 21 bych mohl - přietel - 22 odpovědě — 23 mieti - jest ] vyn. - 24 přikryli po smrti — 25 neležal - 26 A ] vyn. - i ] vyn. - přieteli - i ] a - 27 přieteli - 29 prázdnosti - 31 zase ] vyn. - 33 ubohý člověk - zamútiv — 34 daremní — 35 jest to ] to - 36 té ] vyn. - příteli ] vyn. - 37 oněma — 38 Přiteteli — 40 v skutku ť — 43 i jedné - 44 móžeš - 46 přieteli - přietele — 47 býti pilen - 48 před tebú ] s tebú — 49 nepřátelóm - 50 smiesiv - 52 přátelóm - 53 přieteli - 54 slušalo - 56 přietel - 57 jej 1 vyn. - sbožie - 58 najviec - 60 a nevošijíce ] aneb ošijíc - 60/1 i vložie - 61 přietel — 431
Strana 432
přátelé - 63 jedno - 64 domóv — bude - 65 jest] vyn. - přikryjíc tě] zapomenutie přikryje - 66 tak tě zapomenú ] vyn. - přietel - slušie — 67 skutciech - 68 přietel - tak ] ta (!) U - 69 král - móž - 70 přieteli. XXIV 3 sobě za krále ] králem aby jich byl - 5 Ale J Ae (!) U - 6 biedném - 8 Slyšal - 10 sobě ] sobě měšťané- člověka cizieho - 13 se on - 14 a mněl — 15 i jali — 16 jej po I jeho náha po - 18 ostrov — 20 (podlé toho obyčeje) vyn. U - 21 královstvie — 22 počal - služebníciech — 24/5 uslyšav — 25 panstvie - 26 sám jíti a - 28 králóm - 29 pokladóv — 31 Tiem - krátké vyn. (!) - 32 zpósobuje a zjednává temnosti (!) — 3314 (se jemu okojili a) jim U - 34 netbali — 35/6 svlekúc - 37 nahy - chudy - 38 rádciem — 39/40 (tobě...sem) vyn. U - 41 ať bych - a cestu ukázal — 43 (aby... byl) vyn. U — 46 a odtrhni. XXV 2 Jozafatovi ] vyn. - 3 tomto ] vyn. - světu a cti jeho - 5 drží - 6 věcmi líbeznými - ažť sem ] a že sem i - 7 slušie - (zahynúti) vyn. U - 8 vida] vídáme (!) - ano ] neb - sendú - druhý - vzendú -8/9 stavu v ] v svém bytu — 10 vladarstvie I vládnutie - vzendú — 11 a jednežť — 13 toho — dolóv - plove -14 (nepamět) naši pamět U- 15 to ] vyn. — 17 «podobně) vyn. U - 19 jaká ] tot — 21 stojie - najviece - 22 vědí ] vidie - 23 bojie — proměna 1 příhoda — 24 lepcí ] lepší (!) U, slepcí S (opravuje vyd.) - třasú - oniem - oniem - 25 chtiece - 27 utieká - 28 do kře ] dobře (!) — rospe - všechno - 30 zachováno U - 32 cizie - zachování U - 33 přietel- nepřietel - přietelé - vlastnie - 34 protivném (!) - 37 všecko to ] to vše své srdce - 37/8 z svého... odtrhl sem se ] vyn. - 38 se jest mne...- 39 nedržala - 40 plniti ] činiti — 41 a ]i - 42 pravát jest - múdrost svatá — toť ] tuť - já vážím - 42/3 ta múdrost svatá ] vyn. - 44 počal - 45 slyšal - 47 vejděte (!) U — 48 chybiece - 50 málo jich — 50/1 Neb...k smrti] A rozličně rozliční jdú tú cestú, i k životu i k zatracení. Neb kterakžkoli jest jeden kraj života a druhý kraj jest k smrti — 53 přiebytkóv — 54 proměn...koli ] a zpořiezení; kterakž koli těm hubeným, ktož — 55 řád ] pořád - ale ] vyn. — 58 nenie - 59 a jako — 60 to ] vyn. — 60/1 doko- nánie - 62 zuostane - 64 mé ] moji - 65 nemúdrost ] múdrost - duchov- nie - 69 a aby odložil - 69/70 (svu... shromaždil) vyn. U - 70 uonom — 71 budúciem - kterýž ] něž - 71/2 ony...pravil ] byl pověděl oné pověsti podobenstvie. 432
přátelé - 63 jedno - 64 domóv — bude - 65 jest] vyn. - přikryjíc tě] zapomenutie přikryje - 66 tak tě zapomenú ] vyn. - přietel - slušie — 67 skutciech - 68 přietel - tak ] ta (!) U - 69 král - móž - 70 přieteli. XXIV 3 sobě za krále ] králem aby jich byl - 5 Ale J Ae (!) U - 6 biedném - 8 Slyšal - 10 sobě ] sobě měšťané- člověka cizieho - 13 se on - 14 a mněl — 15 i jali — 16 jej po I jeho náha po - 18 ostrov — 20 (podlé toho obyčeje) vyn. U - 21 královstvie — 22 počal - služebníciech — 24/5 uslyšav — 25 panstvie - 26 sám jíti a - 28 králóm - 29 pokladóv — 31 Tiem - krátké vyn. (!) - 32 zpósobuje a zjednává temnosti (!) — 3314 (se jemu okojili a) jim U - 34 netbali — 35/6 svlekúc - 37 nahy - chudy - 38 rádciem — 39/40 (tobě...sem) vyn. U - 41 ať bych - a cestu ukázal — 43 (aby... byl) vyn. U — 46 a odtrhni. XXV 2 Jozafatovi ] vyn. - 3 tomto ] vyn. - světu a cti jeho - 5 drží - 6 věcmi líbeznými - ažť sem ] a že sem i - 7 slušie - (zahynúti) vyn. U - 8 vida] vídáme (!) - ano ] neb - sendú - druhý - vzendú -8/9 stavu v ] v svém bytu — 10 vladarstvie I vládnutie - vzendú — 11 a jednežť — 13 toho — dolóv - plove -14 (nepamět) naši pamět U- 15 to ] vyn. — 17 «podobně) vyn. U - 19 jaká ] tot — 21 stojie - najviece - 22 vědí ] vidie - 23 bojie — proměna 1 příhoda — 24 lepcí ] lepší (!) U, slepcí S (opravuje vyd.) - třasú - oniem - oniem - 25 chtiece - 27 utieká - 28 do kře ] dobře (!) — rospe - všechno - 30 zachováno U - 32 cizie - zachování U - 33 přietel- nepřietel - přietelé - vlastnie - 34 protivném (!) - 37 všecko to ] to vše své srdce - 37/8 z svého... odtrhl sem se ] vyn. - 38 se jest mne...- 39 nedržala - 40 plniti ] činiti — 41 a ]i - 42 pravát jest - múdrost svatá — toť ] tuť - já vážím - 42/3 ta múdrost svatá ] vyn. - 44 počal - 45 slyšal - 47 vejděte (!) U — 48 chybiece - 50 málo jich — 50/1 Neb...k smrti] A rozličně rozliční jdú tú cestú, i k životu i k zatracení. Neb kterakžkoli jest jeden kraj života a druhý kraj jest k smrti — 53 přiebytkóv — 54 proměn...koli ] a zpořiezení; kterakž koli těm hubeným, ktož — 55 řád ] pořád - ale ] vyn. — 58 nenie - 59 a jako — 60 to ] vyn. — 60/1 doko- nánie - 62 zuostane - 64 mé ] moji - 65 nemúdrost ] múdrost - duchov- nie - 69 a aby odložil - 69/70 (svu... shromaždil) vyn. U - 70 uonom — 71 budúciem - kterýž ] něž - 71/2 ony...pravil ] byl pověděl oné pověsti podobenstvie. 432
Strana 433
XXVI 3 almužny ] vyn. — 6 král Jozafat - k Barlaamovi ] vyn. — 7 pak v nich — 10 Božie — 12 Daniel prorok — 15 (a velí) vyn. U - sbožie - 16 přie- bytky — 16/7 dobrodiece — 18 kto ] co - 19 hojnějie - 21 ktera (!) U - 22 (znamenati) zachovati U - všecko zlé — 23 nebudeš ho - 24 plný - Buoh dává a - 25 tiemto — 28 svój. XXVII 2 král ] vyn. - táže - 3 0 - pústenničiem - 5 pústenničí - naučenie - 9 počátka — 11 chlubieše - všechno - 13 máš, a U — 14 nebesiech — svój - 15 uslyšav - zamútil — 16 sbožie — královstvie — 17 sbožie — 18 vzem- še - svój — 19 svój - 20 světu ] vyn. - 22 najvětší povstal ] nad něho větčí nepovstal - 24 Kristus, aby potvrdil života pústenničicho - 25 čtyryd- ceti - dní a čtyrydceti nocí - potom vyšel na tu cestu, pro niž byl přišel — 26/7 zamyšleno o úzké cestě do nebes - 27 naučenie - abychom - 28 do nebes ] vyn. — 29/30 I vece...branú? ] vyn (!) — 31 královstvie — 32 ne- chtie - mají ] má člověk — 33 více ] věci (!) - svět... nežli ] biedný svět a jeho chválu nežli — 34 opustie — vše - 35 zdravie - 36 trápiece — sbožie — opustiece - 37 dadie - 37/8 Dobrovolně to vedú ] vyn. — 38 a svobodně ale svobodně - trpiece — 39 to ] vyn. - srdce dá ] dá v srdce člověčie — 40 král Jozafat - najviece - Božiem - 44 bychom ] abychom U-(ovšem) vyn. U - 45 hřiechóv - 49 nemóž - a nemóž - 51 míly. Rozličně káží Jezu Krista — 53 viece - 56 mnoho jich — 56/7 (Neb...otec) vyn. U - 57 nepoznali - jedno - 59 zemiech - hlasně to káží ] hlásíme to a kážem — tobě nynie - jedni — 60 oklamáním a učením - 62 pokryství (!) U - Božie - 63 kacieřstvo - 64 v pravdě ] u pravdě - učiec - kážíc - 65 vzali — naučenie - apoštolóv — 66 rozumějíc - (jako... rozuměli) vyn. U - 68 I opět - Slyšal - mój - 69 to ] tak - Slyšal - 70 (že...učíme) vyn. U - tbáti - učenie - 71 neslyšal — 71/2 oslnul...neb ] vyn. — 72 jemu - 74 až 77 (a hněv... dobrotivě) vyn. U. XXVIII 2 příklad Jozafatovi — 4 (na...křesťanskú) vyn. U - 5 král Jozafat - 6 mój tak řádně - slyšal - 7 nemóž - 8 Pán ] vyn. - 9 svého — 10 slyšal — 11 jest ten - (poznánie) vyn. U — 13 Bohu dobrotivého — teskliv z toho - 14 i ] a — 15 křesťanstvu — 17 vyjede - projieždět — 28 Knížky o hře šachové 433
XXVI 3 almužny ] vyn. — 6 král Jozafat - k Barlaamovi ] vyn. — 7 pak v nich — 10 Božie — 12 Daniel prorok — 15 (a velí) vyn. U - sbožie - 16 přie- bytky — 16/7 dobrodiece — 18 kto ] co - 19 hojnějie - 21 ktera (!) U - 22 (znamenati) zachovati U - všecko zlé — 23 nebudeš ho - 24 plný - Buoh dává a - 25 tiemto — 28 svój. XXVII 2 král ] vyn. - táže - 3 0 - pústenničiem - 5 pústenničí - naučenie - 9 počátka — 11 chlubieše - všechno - 13 máš, a U — 14 nebesiech — svój - 15 uslyšav - zamútil — 16 sbožie — královstvie — 17 sbožie — 18 vzem- še - svój — 19 svój - 20 světu ] vyn. - 22 najvětší povstal ] nad něho větčí nepovstal - 24 Kristus, aby potvrdil života pústenničicho - 25 čtyryd- ceti - dní a čtyrydceti nocí - potom vyšel na tu cestu, pro niž byl přišel — 26/7 zamyšleno o úzké cestě do nebes - 27 naučenie - abychom - 28 do nebes ] vyn. — 29/30 I vece...branú? ] vyn (!) — 31 královstvie — 32 ne- chtie - mají ] má člověk — 33 více ] věci (!) - svět... nežli ] biedný svět a jeho chválu nežli — 34 opustie — vše - 35 zdravie - 36 trápiece — sbožie — opustiece - 37 dadie - 37/8 Dobrovolně to vedú ] vyn. — 38 a svobodně ale svobodně - trpiece — 39 to ] vyn. - srdce dá ] dá v srdce člověčie — 40 král Jozafat - najviece - Božiem - 44 bychom ] abychom U-(ovšem) vyn. U - 45 hřiechóv - 49 nemóž - a nemóž - 51 míly. Rozličně káží Jezu Krista — 53 viece - 56 mnoho jich — 56/7 (Neb...otec) vyn. U - 57 nepoznali - jedno - 59 zemiech - hlasně to káží ] hlásíme to a kážem — tobě nynie - jedni — 60 oklamáním a učením - 62 pokryství (!) U - Božie - 63 kacieřstvo - 64 v pravdě ] u pravdě - učiec - kážíc - 65 vzali — naučenie - apoštolóv — 66 rozumějíc - (jako... rozuměli) vyn. U - 68 I opět - Slyšal - mój - 69 to ] tak - Slyšal - 70 (že...učíme) vyn. U - tbáti - učenie - 71 neslyšal — 71/2 oslnul...neb ] vyn. — 72 jemu - 74 až 77 (a hněv... dobrotivě) vyn. U. XXVIII 2 příklad Jozafatovi — 4 (na...křesťanskú) vyn. U - 5 král Jozafat - 6 mój tak řádně - slyšal - 7 nemóž - 8 Pán ] vyn. - 9 svého — 10 slyšal — 11 jest ten - (poznánie) vyn. U — 13 Bohu dobrotivého — teskliv z toho - 14 i ] a — 15 křesťanstvu — 17 vyjede - projieždět — 28 Knížky o hře šachové 433
Strana 434
19 jemu diviti - 20 té chudobě - 23 pán J vyn. - 25 bláznovstvie - právěť jest I pravi t, že ť - 26 že nestojíme - věčném bydle a - 27 nebesiech — tiemto - 28 nebezpečně se obierajíc — 31 ten král — 35 naším ] vyn. - 36 Buoh všemohúcí - 37 a těm všem ] vyn. - slúžie - 39 Buoh ] vyn. — 41 I vece král ] vyn. (!) — 43/4 (a Pána... jediného) vyn. U - 46 vizi - tyto — 51 hodné ] vyn. - 52 ať bych - 53 viděl...bláznivým, i 1 bláznivým a krátkým veselím viďal, a - 54 také pilně — 56 poviem - 58 každú všakú - 59 slušie - 60 nábožné U - 61 královstvie - 62 pravdy - 63 svój — blud aby - 64 by ] vyn. - světlost. XXIX 2 dává příklad ] praví králi Jozafatovi - 3 múdré ] nábožné - 4 pojal — pro její múdrost ] vyn. - 6 poručiti, jenž móž vše, což chce, učiniti — 7 jíti pustě - 8 to ] tento svět — 10 Tehda ] vyn. — 11 slyšal — 12 pojieti — 13 jednoho také — 15 chudému muži - bieše — 16 dielo — 17 chváléše usty svými - zpievajíci - 18 divě - té dceři a - 20 a jsúci ] jsúc - 21 múdře a - Zdali nevieš toho - 22 lékařstvie - 22/3 malého zboží ] v malých vě- cech neb dařiech Božích veliké přivodí - 23 Neb ] vyn. - (a) vyn. U - 24 těch daróv - 25 Kješto...jeho) vyn. U - tiem - 26 (věci) vyn. U - většie - 27 viemť ] vědě - nynějšie - sbožie veliké - veliké ] vyn. — 28 nenít... mají ] vyn. - činie - většie - 29 je ] viece - viece - 30 mieti — 31 najviece- 32 jdúc - obecniemu - nebo - i ] jako - 33 musí...jíti ] jde, blíže se k smrti — 34 daróv - 35 majíc - dal - 35/6 a z toho... milosrdenstvím] vyn. — 37 dívky ] panny - 38 odvolal - súkromie - 39 s' ] si — 40 neslu- šie - pojal — 41 nebo zamiloval ] zamilovalt — 42 Neboť - mój - ať bych— 43 krále bohatého - pojal - i šel — 44 otce svého — 46 uotci — 47 ním — 48 bydliti — 51 kusiech - 52 ji ] múdrost - viece — sbožie — tu ] vyn. — 54 všechno - sbožie - s'] si — sbožie - 55 jeho dcerú - 57 mě - 58 mne - 58/9 ustavičenstvie - 59 neboť - 61 velmi múdrý ] múdrý - upřiemého — 62 ta ] vyn. - aby ] a - 63 kterýž ] jenž - 65 ani jest ] ani je kdy — 66 konce ] viece - 68 ducha - 69 (velebnost) nelibost (!) U - 70 boha- ství (!) U, bohatstvie S - dědictvie - v chvále - 72 stavenie - v Hospo- dinu — Potom v S je nadpis kapitoly (červeně), v U vyn.: Tuto Barlaam prosí Pána Boha, aby dal poznánie Jozafatovi - 73 roznietiv - v náboženství — i vece — 74 rád ] vyn. - poznánie - 75 bohatstvie — 76 vycházie — 78 poznánie - 79 i ] vyn. - chváliti - 80 pak ] vyn. — mohli i — 82 sám jeho viděl 1 praví o něm - 83 aby ] by - nestižetedlného ] vyn. - 85 apošto- lóm - a ]i - prorokóm - co 1 kdy co - 86 kázanie - naučenie — pozná- nie - 87 sem znamenal ] sú znamenali - stvořenie - 88 měsiec - běžie - 434
19 jemu diviti - 20 té chudobě - 23 pán J vyn. - 25 bláznovstvie - právěť jest I pravi t, že ť - 26 že nestojíme - věčném bydle a - 27 nebesiech — tiemto - 28 nebezpečně se obierajíc — 31 ten král — 35 naším ] vyn. - 36 Buoh všemohúcí - 37 a těm všem ] vyn. - slúžie - 39 Buoh ] vyn. — 41 I vece král ] vyn. (!) — 43/4 (a Pána... jediného) vyn. U - 46 vizi - tyto — 51 hodné ] vyn. - 52 ať bych - 53 viděl...bláznivým, i 1 bláznivým a krátkým veselím viďal, a - 54 také pilně — 56 poviem - 58 každú všakú - 59 slušie - 60 nábožné U - 61 královstvie - 62 pravdy - 63 svój — blud aby - 64 by ] vyn. - světlost. XXIX 2 dává příklad ] praví králi Jozafatovi - 3 múdré ] nábožné - 4 pojal — pro její múdrost ] vyn. - 6 poručiti, jenž móž vše, což chce, učiniti — 7 jíti pustě - 8 to ] tento svět — 10 Tehda ] vyn. — 11 slyšal — 12 pojieti — 13 jednoho také — 15 chudému muži - bieše — 16 dielo — 17 chváléše usty svými - zpievajíci - 18 divě - té dceři a - 20 a jsúci ] jsúc - 21 múdře a - Zdali nevieš toho - 22 lékařstvie - 22/3 malého zboží ] v malých vě- cech neb dařiech Božích veliké přivodí - 23 Neb ] vyn. - (a) vyn. U - 24 těch daróv - 25 Kješto...jeho) vyn. U - tiem - 26 (věci) vyn. U - většie - 27 viemť ] vědě - nynějšie - sbožie veliké - veliké ] vyn. — 28 nenít... mají ] vyn. - činie - většie - 29 je ] viece - viece - 30 mieti — 31 najviece- 32 jdúc - obecniemu - nebo - i ] jako - 33 musí...jíti ] jde, blíže se k smrti — 34 daróv - 35 majíc - dal - 35/6 a z toho... milosrdenstvím] vyn. — 37 dívky ] panny - 38 odvolal - súkromie - 39 s' ] si — 40 neslu- šie - pojal — 41 nebo zamiloval ] zamilovalt — 42 Neboť - mój - ať bych— 43 krále bohatého - pojal - i šel — 44 otce svého — 46 uotci — 47 ním — 48 bydliti — 51 kusiech - 52 ji ] múdrost - viece — sbožie — tu ] vyn. — 54 všechno - sbožie - s'] si — sbožie - 55 jeho dcerú - 57 mě - 58 mne - 58/9 ustavičenstvie - 59 neboť - 61 velmi múdrý ] múdrý - upřiemého — 62 ta ] vyn. - aby ] a - 63 kterýž ] jenž - 65 ani jest ] ani je kdy — 66 konce ] viece - 68 ducha - 69 (velebnost) nelibost (!) U - 70 boha- ství (!) U, bohatstvie S - dědictvie - v chvále - 72 stavenie - v Hospo- dinu — Potom v S je nadpis kapitoly (červeně), v U vyn.: Tuto Barlaam prosí Pána Boha, aby dal poznánie Jozafatovi - 73 roznietiv - v náboženství — i vece — 74 rád ] vyn. - poznánie - 75 bohatstvie — 76 vycházie — 78 poznánie - 79 i ] vyn. - chváliti - 80 pak ] vyn. — mohli i — 82 sám jeho viděl 1 praví o něm - 83 aby ] by - nestižetedlného ] vyn. - 85 apošto- lóm - a ]i - prorokóm - co 1 kdy co - 86 kázanie - naučenie — pozná- nie - 87 sem znamenal ] sú znamenali - stvořenie - 88 měsiec - běžie - 434
Strana 435
89 pořádem, a nikdy neustanú - 90 stvořenie - 91/2 nemóž - 93 Pavel, jenž - a řka - poznánie - 94 nynější ] vyn. - 95/6 nestřededlné - 96 a řka — bohatstvie — Božie ] vyn. - 97 cesty. XXX 2 tieže - 3 koli (!) U - by... prosí ] je mu let — 4 pověděl etc. zjevil — 5 Uslyše...Jozafat ] Král Jozafat, slyše ty řeči - řeči a múdrosti — 7 přiebytek - v jeho — tovařiství — 11 pětatřidseti U - 14 člověčenstvie— 18/9 radosti po tělesné smrti — 21 tehda - 23 tak, že — 25 nenie — jemu smrt ] smrt jeho — 27 přestánie - tiemto - 29 mieti - a oslavný — 30 udělaný a věčný - 31 vzdycháme - žádajíc - 32 kteréž 1 žádajíc jeho, ješto — 33 móžem — (a ne nazi) na zemi (!) U - 35/6«pospiešili... životu) vyn. U — 36 nesmrtedlnému měli žádost U — 37 nenie — 39 (malý) vyn. U - 40 móžeš - 41 netbaje - i přišel — 42 spasenie - věda ty věda to dobře (!) - zvěděl ] to zvěděl - tisícem - 46 u ] v - byla slula - 47/8 pústenničieho - 50 odjieti — (lakomstvem) královstvem (!) U — 56 od jiného ] vyn. — 58 sieti — naučenie - 58/9 «pána... tobě) vyn. U — 59 oznámiti toho — 61 Po „kralovali“ začíná v S nová kapitola s čer- veným nadpisem: Tuto, když chtěl Barlaam skóro od něho preč, a královic mladý dal mu také příklad - 62 Jozafat k Barlaamovi — 63 vězenie - 64 mój — 65 počal — a ] vyn. — dalek — od ] vyn. — bludóv - 66 znamenie — 67 tovařiš — 68 Poviem - 69 z mladu — 70 podlé - přirozenie - 71 nad- šedši - i ] a-ještě domóv — 72 vyjíde - naleze - ta ] vyn. — 73 hlubšie - lanie — 74 zvěděvše to — 75/6 (a jinu... zahnali) vyn. U — 76 když] vyn. - 77 jinú - bratří - 78 nynie — 79 pobyl ] ostal - držal - 80 šlechet- nými ] dobrými - ji ] vyn. - kdyžto — 81 svój hodný - 82 ztrávíva — budeva - 83 života - věčného — budeva — 84 rozlúčenie — Potom začíná v S zase nová kapitola s červeným nadpisem: O světských nedostatciech — 85 (slze) vyn. U - 86 tolik - naučenie - 87 Božie - brániti ] protiviti — 88 mój — 88/9 (ode mne) vyn. U - 89 penieze - svým ] své — bratří - pak ] vyn. - 90 mne — 94 ten ovšem — sbožie — 97 sbožie - 98 zatracenie — 101 apoštolského — 102 vykládaje - 103 v Boží - múdrosti — 104 apoš- tolóm — 106 (osvietil) vyn. U - Boží ] svú - 107 (múdrú) vyn. U - a při- pravil ] vyn. XXXI 2 vieře — 314 a hned...Ježíše ] vyn. - 6 znamenie - osviecen - 7 tváři Božie - 8 pravé svaté — činóv - 9 úmyslóv — 10 se jest — 11 nepříde - 435
89 pořádem, a nikdy neustanú - 90 stvořenie - 91/2 nemóž - 93 Pavel, jenž - a řka - poznánie - 94 nynější ] vyn. - 95/6 nestřededlné - 96 a řka — bohatstvie — Božie ] vyn. - 97 cesty. XXX 2 tieže - 3 koli (!) U - by... prosí ] je mu let — 4 pověděl etc. zjevil — 5 Uslyše...Jozafat ] Král Jozafat, slyše ty řeči - řeči a múdrosti — 7 přiebytek - v jeho — tovařiství — 11 pětatřidseti U - 14 člověčenstvie— 18/9 radosti po tělesné smrti — 21 tehda - 23 tak, že — 25 nenie — jemu smrt ] smrt jeho — 27 přestánie - tiemto - 29 mieti - a oslavný — 30 udělaný a věčný - 31 vzdycháme - žádajíc - 32 kteréž 1 žádajíc jeho, ješto — 33 móžem — (a ne nazi) na zemi (!) U - 35/6«pospiešili... životu) vyn. U — 36 nesmrtedlnému měli žádost U — 37 nenie — 39 (malý) vyn. U - 40 móžeš - 41 netbaje - i přišel — 42 spasenie - věda ty věda to dobře (!) - zvěděl ] to zvěděl - tisícem - 46 u ] v - byla slula - 47/8 pústenničieho - 50 odjieti — (lakomstvem) královstvem (!) U — 56 od jiného ] vyn. — 58 sieti — naučenie - 58/9 «pána... tobě) vyn. U — 59 oznámiti toho — 61 Po „kralovali“ začíná v S nová kapitola s čer- veným nadpisem: Tuto, když chtěl Barlaam skóro od něho preč, a královic mladý dal mu také příklad - 62 Jozafat k Barlaamovi — 63 vězenie - 64 mój — 65 počal — a ] vyn. — dalek — od ] vyn. — bludóv - 66 znamenie — 67 tovařiš — 68 Poviem - 69 z mladu — 70 podlé - přirozenie - 71 nad- šedši - i ] a-ještě domóv — 72 vyjíde - naleze - ta ] vyn. — 73 hlubšie - lanie — 74 zvěděvše to — 75/6 (a jinu... zahnali) vyn. U — 76 když] vyn. - 77 jinú - bratří - 78 nynie — 79 pobyl ] ostal - držal - 80 šlechet- nými ] dobrými - ji ] vyn. - kdyžto — 81 svój hodný - 82 ztrávíva — budeva - 83 života - věčného — budeva — 84 rozlúčenie — Potom začíná v S zase nová kapitola s červeným nadpisem: O světských nedostatciech — 85 (slze) vyn. U - 86 tolik - naučenie - 87 Božie - brániti ] protiviti — 88 mój — 88/9 (ode mne) vyn. U - 89 penieze - svým ] své — bratří - pak ] vyn. - 90 mne — 94 ten ovšem — sbožie — 97 sbožie - 98 zatracenie — 101 apoštolského — 102 vykládaje - 103 v Boží - múdrosti — 104 apoš- tolóm — 106 (osvietil) vyn. U - Boží ] svú - 107 (múdrú) vyn. U - a při- pravil ] vyn. XXXI 2 vieře — 314 a hned...Ježíše ] vyn. - 6 znamenie - osviecen - 7 tváři Božie - 8 pravé svaté — činóv - 9 úmyslóv — 10 se jest — 11 nepříde - 435
Strana 436
bludóv - 12 vyvésti ] přivésti ku poznání pravdy utěšené, vyvedúc z slepoty a z záclony, v niž sme upadli - držal — 13 Kpevně) vyn. U — Po slově „srdci“ je v S začátek nové kapitoly s červeným nadpisem: Tuto jemu vypravuje, co by věřiti měl — 14 Věz najprvé ] (N)ajprvé věz (pro ini- ciálku N je ponecháno místo, ale není vyplněna) — 15 uosobách - 17 dielnost — také i ] tak — 18 vieru (!) U — 19 nenie — Boha ] vyn. — 21 (Boha) vyn. U - 21/2 (z Boha...věř v) vyn. U - 23 kterýž ] pravého, ješto - pravý a - 24 živý a - jenž ] ješto — 25 tří ] třech (!) — 25/6 božstvie - 26 jedno, jedno 1 jedno - 27 jednoho (!) královstvie U - moc ] mohutnost a jedna moc - ten má ] máta - 28jehož nemá Otec) vyn. U - 29 sta - 29 až 31 (má Otec... plnost má) Syn rozením má, všecku plnost U - 31 bož- stvie - nenie - 33 božstvie - nenie - 35 ještě 1 jistě - 39 a trpěl - i vstal — 42 svatým a čistým - apoštolóm - též ] vyn. - 44 vieře - a v modlitbách — 45 ižádnému - si 1 již — 46 mluviv — ho ]jeho — 48 našeho ] vyn. - Ježíše. XXXII 2 se Pánu Bohu - 3 Pán Buoh ] vyn. — 4 vieře - křesťanské etc. ] vyn. - 6 chválil jest - 7 a řka - 8 jest ] vyn. - 9 dědictví — 10 nepohyne - a jest ješto jest - a to ] vyn. — 13 hřiechóv — 14 (vzal s') v čas (!) U - 14/5 světlo — 15 synóv — 17 jenž 1 ješto - věřie - 19 a číst - 20 skutkóv — 21 jakož - skutky - 22 všichnu — 23 urozené - smyslné (!) — 24 rostl a — (ku poznání rozkázanie) k rozkázaní a ku poznání U - 25 (v) vyn. U - 26 (nebyl) byl U - 27 všelikému - maliček - 28 dóstojně - byl ] šel — 29 čemž si ] němž s' - Božích - 31 odlučují - 33 jako - 34 jako - 36 milosti daru - 38/9 (Muožť to... Boží) vyn. U - 39 nemóžem - řéci u pravdě — 40 (těžká) vyn. U - a ač - tam jediné - 41 pravdú, a - žádnú - 42 milá a dobrá - 42/3 všeho... oblechčuje ] k počátku budúcieho dobrého, všeho oblehčuje - 44 patřiece - Božie - vezmú — 45 oružie - 46 nepřie- teli — 47 slyšal — ulož — 48 rostl (!) - silný a ] vyn. — 49 svědomie — 50 úklidě - 51 s' 1 si — 52/3 libosti... všeho ] a dalek buď všelikého — 54 patří i — 55 skutkóv — 56 i z ] také i - myšlenie - věříme - bydlí — 57 srdcích - ale ] a - myšlenie - 58 utíkají I jdú pryč - 59 svatého jdú pryč - (a nečistým) vyn. U - 60 myšlenie - 62 tací i skutkové ] tacíž skutci — 62/3 myšlenie - 63 pocházie — 65 se obyčeji — mój - 66 z sebe vyn. — 67 jeho - již ujal — 68 pustě — kořenie - hřieši - 69 silú - 69/70 když...jim se ] že netbáme malým se jich počátkóm - 71 neúžitečné nehodné - jenž ] ješto — slušie - 72 a vyvrci] vyvrz — vše ] ovšem — 73 překážie - nebývají ] budú - uslyšány - to 1 vyn. — 74 protivenstvie — odpusť jemu ] vyn. - slitovánie - 76 modlitba - spěšně - 77 na příklad] 436
bludóv - 12 vyvésti ] přivésti ku poznání pravdy utěšené, vyvedúc z slepoty a z záclony, v niž sme upadli - držal — 13 Kpevně) vyn. U — Po slově „srdci“ je v S začátek nové kapitoly s červeným nadpisem: Tuto jemu vypravuje, co by věřiti měl — 14 Věz najprvé ] (N)ajprvé věz (pro ini- ciálku N je ponecháno místo, ale není vyplněna) — 15 uosobách - 17 dielnost — také i ] tak — 18 vieru (!) U — 19 nenie — Boha ] vyn. — 21 (Boha) vyn. U - 21/2 (z Boha...věř v) vyn. U - 23 kterýž ] pravého, ješto - pravý a - 24 živý a - jenž ] ješto — 25 tří ] třech (!) — 25/6 božstvie - 26 jedno, jedno 1 jedno - 27 jednoho (!) královstvie U - moc ] mohutnost a jedna moc - ten má ] máta - 28jehož nemá Otec) vyn. U - 29 sta - 29 až 31 (má Otec... plnost má) Syn rozením má, všecku plnost U - 31 bož- stvie - nenie - 33 božstvie - nenie - 35 ještě 1 jistě - 39 a trpěl - i vstal — 42 svatým a čistým - apoštolóm - též ] vyn. - 44 vieře - a v modlitbách — 45 ižádnému - si 1 již — 46 mluviv — ho ]jeho — 48 našeho ] vyn. - Ježíše. XXXII 2 se Pánu Bohu - 3 Pán Buoh ] vyn. — 4 vieře - křesťanské etc. ] vyn. - 6 chválil jest - 7 a řka - 8 jest ] vyn. - 9 dědictví — 10 nepohyne - a jest ješto jest - a to ] vyn. — 13 hřiechóv — 14 (vzal s') v čas (!) U - 14/5 světlo — 15 synóv — 17 jenž 1 ješto - věřie - 19 a číst - 20 skutkóv — 21 jakož - skutky - 22 všichnu — 23 urozené - smyslné (!) — 24 rostl a — (ku poznání rozkázanie) k rozkázaní a ku poznání U - 25 (v) vyn. U - 26 (nebyl) byl U - 27 všelikému - maliček - 28 dóstojně - byl ] šel — 29 čemž si ] němž s' - Božích - 31 odlučují - 33 jako - 34 jako - 36 milosti daru - 38/9 (Muožť to... Boží) vyn. U - 39 nemóžem - řéci u pravdě — 40 (těžká) vyn. U - a ač - tam jediné - 41 pravdú, a - žádnú - 42 milá a dobrá - 42/3 všeho... oblechčuje ] k počátku budúcieho dobrého, všeho oblehčuje - 44 patřiece - Božie - vezmú — 45 oružie - 46 nepřie- teli — 47 slyšal — ulož — 48 rostl (!) - silný a ] vyn. — 49 svědomie — 50 úklidě - 51 s' 1 si — 52/3 libosti... všeho ] a dalek buď všelikého — 54 patří i — 55 skutkóv — 56 i z ] také i - myšlenie - věříme - bydlí — 57 srdcích - ale ] a - myšlenie - 58 utíkají I jdú pryč - 59 svatého jdú pryč - (a nečistým) vyn. U - 60 myšlenie - 62 tací i skutkové ] tacíž skutci — 62/3 myšlenie - 63 pocházie — 65 se obyčeji — mój - 66 z sebe vyn. — 67 jeho - již ujal — 68 pustě — kořenie - hřieši - 69 silú - 69/70 když...jim se ] že netbáme malým se jich počátkóm - 71 neúžitečné nehodné - jenž ] ješto — slušie - 72 a vyvrci] vyvrz — vše ] ovšem — 73 překážie - nebývají ] budú - uslyšány - to 1 vyn. — 74 protivenstvie — odpusť jemu ] vyn. - slitovánie - 76 modlitba - spěšně - 77 na příklad] 436
Strana 437
u příkladě - 78 chvoštištěmi - 79 a pravíše ] mohl řéci k Bohu — 80 tvój - vzdal ] řekl - 82 svědectví - 83 tvój - 86 A ] Nelzeť jest - ústavně- 87 v srdečné - 89 okázal - 90 slovo Božie - 92 k ] vyn. — 93 vzýváte - 94 neváže - každého ] zvláště - 95 činóv — 96 jenž ] ješto - nenie — 97 neb... minulá ] kterak minula jest všecka - což ] ješto — 98 lúce ] poli — 99 sechne — 100 Božie — 101 přemietati — 103 ť ] tobě — 104 A odžeň — 106 zlého a ohavného — 107 slávy dojíti - osviecen - Uotci — 108 potom] vyn. — 108/9 radost ] slavnost — 109 Amen ] vyn. XXXIII 2 Nabuzardan - 3 Barlaama - 3/4 neb...jeho ] vyn. — 8 služebníkóv — Nabuzardan — 10 krále ] královice — 11 tvój — 13 tohoto — 14 tebe tě - bludnú cestu na - 15 svój — 16 (nebo pověz) neprav U — 17 mie- sto — 19 (to) vyn. U - 21 poviem — 22 Nabuzardan — se tu — 24 učenie — držal - 28 přikázanie - 29 sobě ] vyn. — 31 spomohl — 32 chtieti - vyjíti z ] vjíti k (!) U - 33 člověčenstvie - 3314 hřiechu - 34 vše prvé — 35 kte- rak opět - 37 tomto ] onom (!) — 38 světě, ješto bude bez konce trváti - řečmi ] velmi řečmi podobně - 39/40 kterak má... tělesné ] čistotu chvále, a kterak má žádost tělesná přemožena býti a všechno — 40 slušie — 42 (nade vše) vyn. U — 43 ostřieháno býti ] ostřéhati - přikáza- nie — ihned — 44 Pána Boha - 45 ale ] a odvrátil od pravé viery k dřev- ním bludóm - držal - cestu - (bez poškvrny) vyn. U. XXXIV 3 pěstúnem svým ] vyn. - 6 srdce... řeči ] ty řeči srdce jeho — 7 Slyšal — 8 starec — 9 ukazuje ] vzkazuje - jemu se modlil — 10 se ] vyn. — 11 Nabuzardan - k němu ] jemu - pokúšieš — 12 vizi - řeč jeho — 13 tvój — 14 tvój — lid — 15 lidi té viery — 16 učenie — 171 ] A — 18 toho ] jeho — nevystřáhl - (věci) viery U - 19 tě - tvuoj ] vyn. - 20 tak chovati - z té - tobě člověk - 23 oplatil - za to ] lépe - 24 jest ] vyn. - 26 a ty ] neb — 27 i nechámť tebe ] vyn. XXXV 2 král Jozafat - 3 jíti a odpuštěnie bral od krále — 5 mladý ] vyn. - 6/7 mluvieše - 7 pohnutie — 8 jej ] jeho - 9 tovařiství — 10 pryč a - aby — naň ] vyn. — 10/11 Nabuzardan — 11 královi — 12 král Jozafat — mój — 13 437
u příkladě - 78 chvoštištěmi - 79 a pravíše ] mohl řéci k Bohu — 80 tvój - vzdal ] řekl - 82 svědectví - 83 tvój - 86 A ] Nelzeť jest - ústavně- 87 v srdečné - 89 okázal - 90 slovo Božie - 92 k ] vyn. — 93 vzýváte - 94 neváže - každého ] zvláště - 95 činóv — 96 jenž ] ješto - nenie — 97 neb... minulá ] kterak minula jest všecka - což ] ješto — 98 lúce ] poli — 99 sechne — 100 Božie — 101 přemietati — 103 ť ] tobě — 104 A odžeň — 106 zlého a ohavného — 107 slávy dojíti - osviecen - Uotci — 108 potom] vyn. — 108/9 radost ] slavnost — 109 Amen ] vyn. XXXIII 2 Nabuzardan - 3 Barlaama - 3/4 neb...jeho ] vyn. — 8 služebníkóv — Nabuzardan — 10 krále ] královice — 11 tvój — 13 tohoto — 14 tebe tě - bludnú cestu na - 15 svój — 16 (nebo pověz) neprav U — 17 mie- sto — 19 (to) vyn. U - 21 poviem — 22 Nabuzardan — se tu — 24 učenie — držal - 28 přikázanie - 29 sobě ] vyn. — 31 spomohl — 32 chtieti - vyjíti z ] vjíti k (!) U - 33 člověčenstvie - 3314 hřiechu - 34 vše prvé — 35 kte- rak opět - 37 tomto ] onom (!) — 38 světě, ješto bude bez konce trváti - řečmi ] velmi řečmi podobně - 39/40 kterak má... tělesné ] čistotu chvále, a kterak má žádost tělesná přemožena býti a všechno — 40 slušie — 42 (nade vše) vyn. U — 43 ostřieháno býti ] ostřéhati - přikáza- nie — ihned — 44 Pána Boha - 45 ale ] a odvrátil od pravé viery k dřev- ním bludóm - držal - cestu - (bez poškvrny) vyn. U. XXXIV 3 pěstúnem svým ] vyn. - 6 srdce... řeči ] ty řeči srdce jeho — 7 Slyšal — 8 starec — 9 ukazuje ] vzkazuje - jemu se modlil — 10 se ] vyn. — 11 Nabuzardan - k němu ] jemu - pokúšieš — 12 vizi - řeč jeho — 13 tvój — 14 tvój — lid — 15 lidi té viery — 16 učenie — 171 ] A — 18 toho ] jeho — nevystřáhl - (věci) viery U - 19 tě - tvuoj ] vyn. - 20 tak chovati - z té - tobě člověk - 23 oplatil - za to ] lépe - 24 jest ] vyn. - 26 a ty ] neb — 27 i nechámť tebe ] vyn. XXXV 2 král Jozafat - 3 jíti a odpuštěnie bral od krále — 5 mladý ] vyn. - 6/7 mluvieše - 7 pohnutie — 8 jej ] jeho - 9 tovařiství — 10 pryč a - aby — naň ] vyn. — 10/11 Nabuzardan — 11 královi — 12 král Jozafat — mój — 13 437
Strana 438
mój - mistróv - 15 miestu — 15/6 nesmiem — 17 v svých modlitbách ] na modlitbách svých - skóro — 19 s' ] si - 20 vezmi ote mne - 22 nic ne- vezmu - neboť — 23 nechtěl - 25 mój - 26 tiemto - sukni pústenničí. XXXVI 2 dává jemu — pústenničí - 3 Jozafatovi ] vyn. — krále ] jeho — 4 jest sám ] vyn. - 6 pústenničí - 7 odpuštěnie - 9 mój - sem tě - 10 rytieř- stvie — 11/2 Pánu...nad králi ] všech pánóv pánu — 12 již ] vyn. - tvój — 13 ostřéhati — 14 mój - ničehož — 16 ničehuož — 18 žeť nic — 19 světa, a najviece - také ] že - nenie — 20 tom - království nebeského ] onoho světa — 21 do něho uvodí ] v ně vede - jeho l jej — 22 (nevypravená, moc) vyn. U - jehož - 23 dobré, ješto - přátelóm - a ] vyn. - přirovná- nie — 24 dobré ] vyn. - móž dobré - 25 zdejšie - oko - 26 člověčie — budeš 1 jest - 27 dědicky - ruku (!) U - 31 mieti - 32 jížto Jješto — 33 se Pánem — 35 neblúdie — 35/6 s' mi ] si mně — 43 Ježíše - s' 1 vyn. — 44 všechno - stvořenie - vidomé ] zřejmé - nevidomé ] nezřejmé - stvořil si - osvietil — což ] ješto — 45 abychom - 46 stvořenie - zahynutie — dieku — 47 tvé múdrosti — Ježíši — 49 porušenie - neposlušenstvie — všech ] vyn. — 52 prohřešenie - obživil s' ] a - a ] vyn. - 53 vykúpiv — s' ] vyn. - naše (!) - Ježíše - 54 v té tvé velebné - Trojici - 55 vzezři - 56 ne ] vyn. (!) - 57 poznání tvému - svatý Duše mocný ] duše svú mocí a - 59 štiepením - 59/60 štiepena - 60 nese - 61 svědectvie - 62/3 duchóv - 63 vzdal - jich ] vyn. - tvú múdrostí - svatého ] drahého - 66 políbenie - 67 požehnánie. XXXVII 3 něho pryč - 4 miesta - 5 celým ] plným - a řka - 6 s pomocí ] a k mé modlitbě - 9 Buoh, Buoh — 11 spasenie - ať bych — 13 je plniti ] tomu dobře učiniti — 14 móžeš — 15 nechodím ] já nejdu — 16 nauč...abych naučenie, ať bych — 17 skutkem ] a činil vždy - přestánie — 19 Synu i — 21 všecko - stvořenie - 22 velebie - 24 modli král Jozafat - Bohu, pilně - 25 všie — snažen. XXXVIII 2/3 Nabuzardus....Jozafata ] se praví, kterak Nabuzardan, pěstún králóv — 5 i bál ] boje - 6 aby nad...etc. ] vyn. - 7 A ] Nebo - 9 prorok 438
mój - mistróv - 15 miestu — 15/6 nesmiem — 17 v svých modlitbách ] na modlitbách svých - skóro — 19 s' ] si - 20 vezmi ote mne - 22 nic ne- vezmu - neboť — 23 nechtěl - 25 mój - 26 tiemto - sukni pústenničí. XXXVI 2 dává jemu — pústenničí - 3 Jozafatovi ] vyn. — krále ] jeho — 4 jest sám ] vyn. - 6 pústenničí - 7 odpuštěnie - 9 mój - sem tě - 10 rytieř- stvie — 11/2 Pánu...nad králi ] všech pánóv pánu — 12 již ] vyn. - tvój — 13 ostřéhati — 14 mój - ničehož — 16 ničehuož — 18 žeť nic — 19 světa, a najviece - také ] že - nenie — 20 tom - království nebeského ] onoho světa — 21 do něho uvodí ] v ně vede - jeho l jej — 22 (nevypravená, moc) vyn. U - jehož - 23 dobré, ješto - přátelóm - a ] vyn. - přirovná- nie — 24 dobré ] vyn. - móž dobré - 25 zdejšie - oko - 26 člověčie — budeš 1 jest - 27 dědicky - ruku (!) U - 31 mieti - 32 jížto Jješto — 33 se Pánem — 35 neblúdie — 35/6 s' mi ] si mně — 43 Ježíše - s' 1 vyn. — 44 všechno - stvořenie - vidomé ] zřejmé - nevidomé ] nezřejmé - stvořil si - osvietil — což ] ješto — 45 abychom - 46 stvořenie - zahynutie — dieku — 47 tvé múdrosti — Ježíši — 49 porušenie - neposlušenstvie — všech ] vyn. — 52 prohřešenie - obživil s' ] a - a ] vyn. - 53 vykúpiv — s' ] vyn. - naše (!) - Ježíše - 54 v té tvé velebné - Trojici - 55 vzezři - 56 ne ] vyn. (!) - 57 poznání tvému - svatý Duše mocný ] duše svú mocí a - 59 štiepením - 59/60 štiepena - 60 nese - 61 svědectvie - 62/3 duchóv - 63 vzdal - jich ] vyn. - tvú múdrostí - svatého ] drahého - 66 políbenie - 67 požehnánie. XXXVII 3 něho pryč - 4 miesta - 5 celým ] plným - a řka - 6 s pomocí ] a k mé modlitbě - 9 Buoh, Buoh — 11 spasenie - ať bych — 13 je plniti ] tomu dobře učiniti — 14 móžeš — 15 nechodím ] já nejdu — 16 nauč...abych naučenie, ať bych — 17 skutkem ] a činil vždy - přestánie — 19 Synu i — 21 všecko - stvořenie - 22 velebie - 24 modli král Jozafat - Bohu, pilně - 25 všie — snažen. XXXVIII 2/3 Nabuzardus....Jozafata ] se praví, kterak Nabuzardan, pěstún králóv — 5 i bál ] boje - 6 aby nad...etc. ] vyn. - 7 A ] Nebo - 9 prorok 438
Strana 439
a řka - svoji — 11 trápieše — 12 vida to — Nabuzardan komorník - se jest — 14 zvie - obrácena — 15 tak ] vyn. - otdal - velmě — 16 to ] ten - Nabuzardan - to přemietati — 18 všed ] a šed — 20 Nabuzardan — 21 miesto - postaviti na jeho miesto — 22/3 lékařství — 24 Nabuzardana — jemu - 26 ižádné - 27 jemu ] vyn. XXXIX 2 Nabuzardan - jíde ] šel — 314 dal... jeho J jemu vše pověděl, kterak se syn obrátil - 5 Uslyšav — ho ] vyn. — 6 královic ] králuov U - jeho, se - 7 Nabuzardan - 9 (ráno) vyn. U — 9/10 (a jeho... přijíti) vyn. U - 10 A on hned U - ihned zítra ráno — 12 jest ] vyn. — 15 ukázal - 16 Na- buzardan — 17 nenie - 21 Nabuzardan - 22 hoden ] duostojent - 24 uměnie - 25 k němu 1 jemu - 26 jeho ] svój - že ] za - netbá — 28 jej . je (!) U - 36 odvedu — od ] s — 37 všeho ] vše U - 38 dosiehli — 39 svedli s jeho viery — 42/3 pústenníka - 43 našie - 44 ať by - 45 tiem - súkro- mie - 46 poviem - 47 tiem - 48 jeho - 51 vo l o- učením U - naším U — 53 tvój — 55 blúdil ] blud U - 56 uslyšav - vzem - 58 kniežecie - zkazí. XL 2 Tuto se praví, kterak jest — 3 a hledajíce jeho ] na púšti — 4 pústen- níkóv — 4/5 chodících...etc. ] vyn. - 6 všecky ] vše - 8 jíde 1 jede - naj- větší - 9 ještě ] vyn. — 13 údoléch - 14 stojiec - 15 pústenníkóv — 16 knie- žete - před to knieže — 17 mužóv — 18 mějieše — 19 Otcóv - 20 knieže — nenie - Barlaama - 23 pústenník - Nenie - 25 vámi ] námi (!) U — Ježíše - 26 to knieže - pústenníku - 27 pústenník - 28 ďábelť slove ďábelstva - ješto i — 30 ústavně - 31 knieže - tieži - 32 Pústenník — 33 nemenuješ (!) U - tiežeš — 34 tiežeš na - 37 knieže - 38 pústenník — 39 utkal — 41 knieže - 42 zahubím - Pústenník — 44 smrti tvé — 45 bied- ného - ostanúc - 46 Učiňte ] vyn. (!) — 47/8 pústenníkóv - 49 upřiem- ně - hřiechóm - 50 svému ] svú — 52 knieže - 53 (těžkými) vyn. U - (v těch mukách) vyn. U - 54 pověděl. XLI 2 pústenníci - stojiece - 3 tieže - etc. Jvyn. — 4 pústenníci - 7 nebydlili - 7/8 přikázanie - 8 mój - 10 smiete - učiniti — 15 bohóv - slyšie - 16 uči- niti — 17 Pána ] vyn. — 18 Ježíše - Krista a - 19 nenie - 20 nenie- spasenie. 439
a řka - svoji — 11 trápieše — 12 vida to — Nabuzardan komorník - se jest — 14 zvie - obrácena — 15 tak ] vyn. - otdal - velmě — 16 to ] ten - Nabuzardan - to přemietati — 18 všed ] a šed — 20 Nabuzardan — 21 miesto - postaviti na jeho miesto — 22/3 lékařství — 24 Nabuzardana — jemu - 26 ižádné - 27 jemu ] vyn. XXXIX 2 Nabuzardan - jíde ] šel — 314 dal... jeho J jemu vše pověděl, kterak se syn obrátil - 5 Uslyšav — ho ] vyn. — 6 královic ] králuov U - jeho, se - 7 Nabuzardan - 9 (ráno) vyn. U — 9/10 (a jeho... přijíti) vyn. U - 10 A on hned U - ihned zítra ráno — 12 jest ] vyn. — 15 ukázal - 16 Na- buzardan — 17 nenie - 21 Nabuzardan - 22 hoden ] duostojent - 24 uměnie - 25 k němu 1 jemu - 26 jeho ] svój - že ] za - netbá — 28 jej . je (!) U - 36 odvedu — od ] s — 37 všeho ] vše U - 38 dosiehli — 39 svedli s jeho viery — 42/3 pústenníka - 43 našie - 44 ať by - 45 tiem - súkro- mie - 46 poviem - 47 tiem - 48 jeho - 51 vo l o- učením U - naším U — 53 tvój — 55 blúdil ] blud U - 56 uslyšav - vzem - 58 kniežecie - zkazí. XL 2 Tuto se praví, kterak jest — 3 a hledajíce jeho ] na púšti — 4 pústen- níkóv — 4/5 chodících...etc. ] vyn. - 6 všecky ] vše - 8 jíde 1 jede - naj- větší - 9 ještě ] vyn. — 13 údoléch - 14 stojiec - 15 pústenníkóv — 16 knie- žete - před to knieže — 17 mužóv — 18 mějieše — 19 Otcóv - 20 knieže — nenie - Barlaama - 23 pústenník - Nenie - 25 vámi ] námi (!) U — Ježíše - 26 to knieže - pústenníku - 27 pústenník - 28 ďábelť slove ďábelstva - ješto i — 30 ústavně - 31 knieže - tieži - 32 Pústenník — 33 nemenuješ (!) U - tiežeš — 34 tiežeš na - 37 knieže - 38 pústenník — 39 utkal — 41 knieže - 42 zahubím - Pústenník — 44 smrti tvé — 45 bied- ného - ostanúc - 46 Učiňte ] vyn. (!) — 47/8 pústenníkóv - 49 upřiem- ně - hřiechóm - 50 svému ] svú — 52 knieže - 53 (těžkými) vyn. U - (v těch mukách) vyn. U - 54 pověděl. XLI 2 pústenníci - stojiece - 3 tieže - etc. Jvyn. — 4 pústenníci - 7 nebydlili - 7/8 přikázanie - 8 mój - 10 smiete - učiniti — 15 bohóv - slyšie - 16 uči- niti — 17 Pána ] vyn. — 18 Ježíše - Krista a - 19 nenie - 20 nenie- spasenie. 439
Strana 440
XLII 2/3 pústevníky...etc. 1 kázal všecky pústenníky spáliti — 4 Slyše - 5 v hněvě - a v milosti ] milostí - 6 pústenníku — 7 neb ] vyn. — 10 všickni — 11 Králi, věz, že - nenie - rozkázáno — 12 milosrdenstvie — 13 trpiece - všecko — 14 protivenstvie — čímž - tieže — 15 tiem — 16 ne- slušie - 17 nenie - povolenie - 19 povědúce a pronesúce - (v) a U — 20/1 (bychomť... strašíš) vyn. U - 21 bychomť - byli, ať bychom se tvých hróz a strašení báli U - 23 se Pánem - 25/6 (A tak... dostali) vyn. U. XLIII 5 prvá - 6 pústenníka - 8 pústenníku - 9 králóv - svój - 10 měl ] mohl (!) - přijíde ] přivede - k ] vyn. — 12 pojem - 13 lapiti ] přivésti — 14 jeho — 18 tiem - 20 s ] vyn. - spomocí a - svedl s' - 21 pomoc maje - ale maje Boží pomoc — 26 chtieti — 29 Arachimovi — 30 a jat 1 vyn. — 33 spomoci — Božie — 34 Pána — Boha — úfaje a- 35 (Barlaam...Boží) vyn. (!) U — 36 skonánie — 37 dlúho ] vyn. — on ] Pán Buoh — jeho ] jej — 38 doufánie - 39 vítězstvie z Boží pomocí - osvietil - 40 nenie. XLIV 2 již ] vyn. - 3 smutce - a ] vyn. - 6 políbenie - 7 ukáza - 9 dva ] vyn. — 10 k ] vyn. - svému Jozafatovi — muoj ] milý — 11 zamucují - Nebo - nenie - 13 zamúcen - 14 mých očí ] mú očí - 16 jiež - dávno ] dalo (!) — 17 nepřátelóm - posměchu - 18 a váže ] váže - 19 všich (!) U -(všich- ni) vyn. U - 21 Ó ] Ej - mój - 22 sem ] sám - 23 s' ] si - nestyďal — 24 mě ] mne - 26 si ] s' - 27 miesto - 28 všie rozkoši — s' ] si - 29/30 (ješto... bohóv) a své U - 30 ano ] a - korunú - královstvie - darovavše - a ] vyn. — 31 národóv — podrobivše — 32/3 (prosil...jich) vyn. U — 33 obětmi poctil U - potupuješ a — 34 s' ] si — Buoh — 35 vzav ] přijav — 36 pravie- ce - měl - mieti - 38/9 a té náděje... bydlo ] by chtěl dobré bydlo dáti — 39 nenie — 40 bohóm — 41 býkóv - 42 (sú...to) vyn. U — 44 dieku - 46 nechtie - ctíti ] cti — ani jim obětovati ] a oběti činiti — 48 víře ] cti i viery - 50 v úmyslu stálém ] u mysli stálé - 51 slyšal - přieti — 52 bludóv — 55 Pána Krista ] Krista Ježíše, Pána - 57/8 i všech... nevi- domých, a 1 všechny věci vidomé i nevidomé - 58 a z zemského živlu ] vyn. — 59 přikázanie — 60 držal - poslušenstvie - 60/1 Pána 440
XLII 2/3 pústevníky...etc. 1 kázal všecky pústenníky spáliti — 4 Slyše - 5 v hněvě - a v milosti ] milostí - 6 pústenníku — 7 neb ] vyn. — 10 všickni — 11 Králi, věz, že - nenie - rozkázáno — 12 milosrdenstvie — 13 trpiece - všecko — 14 protivenstvie — čímž - tieže — 15 tiem — 16 ne- slušie - 17 nenie - povolenie - 19 povědúce a pronesúce - (v) a U — 20/1 (bychomť... strašíš) vyn. U - 21 bychomť - byli, ať bychom se tvých hróz a strašení báli U - 23 se Pánem - 25/6 (A tak... dostali) vyn. U. XLIII 5 prvá - 6 pústenníka - 8 pústenníku - 9 králóv - svój - 10 měl ] mohl (!) - přijíde ] přivede - k ] vyn. — 12 pojem - 13 lapiti ] přivésti — 14 jeho — 18 tiem - 20 s ] vyn. - spomocí a - svedl s' - 21 pomoc maje - ale maje Boží pomoc — 26 chtieti — 29 Arachimovi — 30 a jat 1 vyn. — 33 spomoci — Božie — 34 Pána — Boha — úfaje a- 35 (Barlaam...Boží) vyn. (!) U — 36 skonánie — 37 dlúho ] vyn. — on ] Pán Buoh — jeho ] jej — 38 doufánie - 39 vítězstvie z Boží pomocí - osvietil - 40 nenie. XLIV 2 již ] vyn. - 3 smutce - a ] vyn. - 6 políbenie - 7 ukáza - 9 dva ] vyn. — 10 k ] vyn. - svému Jozafatovi — muoj ] milý — 11 zamucují - Nebo - nenie - 13 zamúcen - 14 mých očí ] mú očí - 16 jiež - dávno ] dalo (!) — 17 nepřátelóm - posměchu - 18 a váže ] váže - 19 všich (!) U -(všich- ni) vyn. U - 21 Ó ] Ej - mój - 22 sem ] sám - 23 s' ] si - nestyďal — 24 mě ] mne - 26 si ] s' - 27 miesto - 28 všie rozkoši — s' ] si - 29/30 (ješto... bohóv) a své U - 30 ano ] a - korunú - královstvie - darovavše - a ] vyn. — 31 národóv — podrobivše — 32/3 (prosil...jich) vyn. U — 33 obětmi poctil U - potupuješ a — 34 s' ] si — Buoh — 35 vzav ] přijav — 36 pravie- ce - měl - mieti - 38/9 a té náděje... bydlo ] by chtěl dobré bydlo dáti — 39 nenie — 40 bohóm — 41 býkóv - 42 (sú...to) vyn. U — 44 dieku - 46 nechtie - ctíti ] cti — ani jim obětovati ] a oběti činiti — 48 víře ] cti i viery - 50 v úmyslu stálém ] u mysli stálé - 51 slyšal - přieti — 52 bludóv — 55 Pána Krista ] Krista Ježíše, Pána - 57/8 i všech... nevi- domých, a 1 všechny věci vidomé i nevidomé - 58 a z zemského živlu ] vyn. — 59 přikázanie — 60 držal - poslušenstvie - 60/1 Pána 440
Strana 441
Boha...Boha svého, i ] z něhož by milosti Božie byl hoden; a když nechtěl poslušenstvie držeti, Pána Boha přikázanie - 62 jeho ] jemu — neodpustil (!) - nesmierné - 63 dialowy ] (sic!) U - 65 člověčenstvie — 66 obieral - 68 hřiešné - 69 potřel - 70 a ] vyn. - 73 hřiešné - 75 tu tvú — 76 nikoli ] nikakež — 77 kterúž sem ] ještoť sem ji — Jezu Kristem — 78 osvietil - 81 darmo ť jest - nikoli ] nikakež - 82 odřečím - 85 Uslyšav — 86 a řka - tiem — 88 nikdiež - nenie - 90 bláznovstvie - 92 a hrdý vyn. - 93/4 ne... synem budeš ] nebudeš mým synem - 96 neukazuješ U - 90/7 nepřietel ] vyn. U - 97 miesto - spasenie - 98 zatracenie — 100 milý králi - uzříti ] viděti - stkvúcie — 101 i ] vyn. - osviecen - tiem — 102 zaclonila - 106 Božie — 109 život ] vyn. (!) — 110 neb budú ] libostí tělesných - 111 trpících - jest ] vyn. - nevšel za to - ty ] vyn. — 112 potom] a — 113i ] vyn. — neb ] a — 114 (ku...čas) vyn. U - jimiž — 116 A ] vyn. — 117 velikého - milosrdenstvie — 117/8 hřiešného — 118 člověka ] vyn. — Neb 1 Jenž — 120 od hřiechu a vyzprostil ] a z hřiechu nás vyňal a - 121 divieše - velice — 122 jíde od něho ] od něho mlče jíde. XLV 2 ku ] vyn. — 4 a stálost pevnú ] vyn. — 5 Avennir, tehda ] vyn. - 6 svá kolena - ruce... oči ] oči svoji i ruce - 7 počal - a řka - 7/8 náděje má - 9 slibiech - běžie - 10 milosrdenstvie - 11 mě ] mne - 12 tvým sluhú sluhú svým — 13 posilni — 14 svědectvie — počal - tebe — 16 stvořenie — 17 vším ] všelikým - 18 mój - 19 tvé ] mé - smrtedlnosti - 21 až ] vyn. — 22 hřiešnému - všechny - 24 dáš moc ] pomoc - 25 jsa ] vyn. - ten po- mocník - kteréhož ] jehož tebe - 26 jeho — všechno - 26/7 stvořenie — 27/8 (I vzalo...srdce jeho) a jich srdce volá ku posilnění Ducha svatého U. XLVI 3 lahodnú... svésti ] s ním lahodně mluvi — 4 tu ] vyn. - se jest — 5 otvedl — I ] vyn. - 6 Arachis - 9 je (!) U - 10 políbi - a ]i - 11 bohóm — 12 a vezmeš — sbožie - potvrzenie — 13 tvému - nynie - i potom — 14 Před „Otce“ čte se v UivS chybně: „Tehda vece k němu († Jozafat S) syn jeho"; ani v latinské předloze, ani v širši recensi to není, proto to vydavatel vynechává - Otče U i S- 15 (bohóm) Boha všemohúcieho U - 15 Před „I co“ se čte zase chybně v UivS: „Král jemu vece"; ani v lat. předloze, ani v obšírnější versi není, proto nahoře v textu vynecháno — 17 nevěďal — 18/9 (kterú...trpím) vyn. U - 19 vítězstvie - 20 potýkají - penieze - 21 441
Boha...Boha svého, i ] z něhož by milosti Božie byl hoden; a když nechtěl poslušenstvie držeti, Pána Boha přikázanie - 62 jeho ] jemu — neodpustil (!) - nesmierné - 63 dialowy ] (sic!) U - 65 člověčenstvie — 66 obieral - 68 hřiešné - 69 potřel - 70 a ] vyn. - 73 hřiešné - 75 tu tvú — 76 nikoli ] nikakež — 77 kterúž sem ] ještoť sem ji — Jezu Kristem — 78 osvietil - 81 darmo ť jest - nikoli ] nikakež - 82 odřečím - 85 Uslyšav — 86 a řka - tiem — 88 nikdiež - nenie - 90 bláznovstvie - 92 a hrdý vyn. - 93/4 ne... synem budeš ] nebudeš mým synem - 96 neukazuješ U - 90/7 nepřietel ] vyn. U - 97 miesto - spasenie - 98 zatracenie — 100 milý králi - uzříti ] viděti - stkvúcie — 101 i ] vyn. - osviecen - tiem — 102 zaclonila - 106 Božie — 109 život ] vyn. (!) — 110 neb budú ] libostí tělesných - 111 trpících - jest ] vyn. - nevšel za to - ty ] vyn. — 112 potom] a — 113i ] vyn. — neb ] a — 114 (ku...čas) vyn. U - jimiž — 116 A ] vyn. — 117 velikého - milosrdenstvie — 117/8 hřiešného — 118 člověka ] vyn. — Neb 1 Jenž — 120 od hřiechu a vyzprostil ] a z hřiechu nás vyňal a - 121 divieše - velice — 122 jíde od něho ] od něho mlče jíde. XLV 2 ku ] vyn. — 4 a stálost pevnú ] vyn. — 5 Avennir, tehda ] vyn. - 6 svá kolena - ruce... oči ] oči svoji i ruce - 7 počal - a řka - 7/8 náděje má - 9 slibiech - běžie - 10 milosrdenstvie - 11 mě ] mne - 12 tvým sluhú sluhú svým — 13 posilni — 14 svědectvie — počal - tebe — 16 stvořenie — 17 vším ] všelikým - 18 mój - 19 tvé ] mé - smrtedlnosti - 21 až ] vyn. — 22 hřiešnému - všechny - 24 dáš moc ] pomoc - 25 jsa ] vyn. - ten po- mocník - kteréhož ] jehož tebe - 26 jeho — všechno - 26/7 stvořenie — 27/8 (I vzalo...srdce jeho) a jich srdce volá ku posilnění Ducha svatého U. XLVI 3 lahodnú... svésti ] s ním lahodně mluvi — 4 tu ] vyn. - se jest — 5 otvedl — I ] vyn. - 6 Arachis - 9 je (!) U - 10 políbi - a ]i - 11 bohóm — 12 a vezmeš — sbožie - potvrzenie — 13 tvému - nynie - i potom — 14 Před „Otce“ čte se v UivS chybně: „Tehda vece k němu († Jozafat S) syn jeho"; ani v latinské předloze, ani v širši recensi to není, proto to vydavatel vynechává - Otče U i S- 15 (bohóm) Boha všemohúcieho U - 15 Před „I co“ se čte zase chybně v UivS: „Král jemu vece"; ani v lat. předloze, ani v obšírnější versi není, proto nahoře v textu vynecháno — 17 nevěďal — 18/9 (kterú...trpím) vyn. U - 19 vítězstvie - 20 potýkají - penieze - 21 441
Strana 442
sbožie — (je) se (!) U - (lehce) vyn. U - 22 proč lechce U - 23 nákladóv - 24 lepšie - nežli - 26 mój - 27 plná (!) ani velmi pilná - 29 přemietal - 30 s múdrými - pravější 1 prawiesse (!) - 31 kterúžto - bohóm - slú- žiec, jim — jsúc - 33 utěšenie — 34 (galilejští) vyn. U — 34/5 utěšenie — 35 (jím) vyn. U - nevážiec - 36 zuostavují - lidi ] vyn. — 37 nenie - 40 uctě mě ] upřiemě (!) — 41 poslúchati - 42 netbali - 43 mě, mój milý synu - požehnánie — 44 královstvie — 45 král ] vyn. — 46 lécie - 47 prvnie - 48 jed ] med (!) — medem ] jedem (!) - 49 jenž ] ješto - ať bych - 50 ať bych - rozdělil - 52 viece - nenie - 54 nebesiech - 57 (u veliké žádosti) v radosti U - a řka — 60/1 přirozenie lidem — 61 ab (!) U - svého — přikázanie - 62 přiezen - vážili ] vzali — přiezen - 63 odlučujíci - 64 přiezni — 67 mieti — nikoli ] nikakežť — 69 «po) vyn. U - muoj ] mi — 70 živého, u něho - budeva - 70/1 míle...bohové ] vyn. (!) - 71 a ješto - 72 nemluvie - a oči — ale ] a - nevidie - 73 nechodie — 75 Jezukristóv — 75/6 (ani... mukami) vyn. U - 79 najlepšie - němý (!) - 81 sendeš — 82 vyndi - přiď ] přistup - 83 tě 1 jest tebe - 84 smyslóv - 85 královstvie — 90 tvój — 90/1 Učiňme - 91 Dajva - 92 uzříva - postupme - 95 tiem Barlámem — 96 dovedu ] dolíčie — 96/7 postupme - 99 nenie — Božie — 101 ať by ] aby — vešken blud. XLVII 3 křesťanskú ] vyn. — 4 bylo ] mluvil - 5 všem múdrým ] svým všem mudrcóm - 6 hádanie - 6/7 křestanóv - 7 na to ] k tomu — 10 še (!) U, šel jest S - tiem — 11 až 13 «pohanskými...mudrci) vyn. (!) U — 15 Přemóžete — 16 ote — budete mieti ] mieti budete a obdarováni budete — 17 všecko - měnie a sbožie — 18 i což máte ] vyn. — 20 král ] vyn. - k králi - 22 Vieš - 23 v chvále - mnoho - 25 bohóv - 26 obrátil ] mě obrátil i - sliby dobrými - 27 budúciem - 28 Věř ] V tom věř - to - 30 abych zuostal... tehda ] a těchto bludóv, ješto sú proti nám nastali i povstali, dovedeš-li — 33 puojdeš...jáť 1 budeš přemožen, té hanby příčina budeš mně a já se - 35 a ] i - sniesti — 37 (potom) vyn. U - uvoditi ani zavésti ] uvésti ani zavoditi - 38 uslyšav - 38/9 náramně a — 39 leče se - osidle - sám ] vyn. - 41 královicem - 42 se to - spuosobem — 43 ukáže — 44 mnoho ] množstvie - chtiece — 45 králóv - najviece — 46 král ] vyn. — 47 hanieš - (pána) krále U - 47/8 (králova, v blud) vyn. U - 48 Več...zavedl ] uče jeho — 51 bohóv - 52 neuvedl — 56 praviece — 57 kniežata - 58 smieš - 62 neslušie - a nepostúpí — Neb ] A proč — lidé ] vyn. U - 66 chtěli U - 67 móž - 68 móž poznati a - 70 měsiec - jiné vyn. - 72 hnutie - 73 svój — 77 činí a - 78 jinú ] jím ty - věci - silnějšie — 442
sbožie — (je) se (!) U - (lehce) vyn. U - 22 proč lechce U - 23 nákladóv - 24 lepšie - nežli - 26 mój - 27 plná (!) ani velmi pilná - 29 přemietal - 30 s múdrými - pravější 1 prawiesse (!) - 31 kterúžto - bohóm - slú- žiec, jim — jsúc - 33 utěšenie — 34 (galilejští) vyn. U — 34/5 utěšenie — 35 (jím) vyn. U - nevážiec - 36 zuostavují - lidi ] vyn. — 37 nenie - 40 uctě mě ] upřiemě (!) — 41 poslúchati - 42 netbali - 43 mě, mój milý synu - požehnánie — 44 královstvie — 45 král ] vyn. — 46 lécie - 47 prvnie - 48 jed ] med (!) — medem ] jedem (!) - 49 jenž ] ješto - ať bych - 50 ať bych - rozdělil - 52 viece - nenie - 54 nebesiech - 57 (u veliké žádosti) v radosti U - a řka — 60/1 přirozenie lidem — 61 ab (!) U - svého — přikázanie - 62 přiezen - vážili ] vzali — přiezen - 63 odlučujíci - 64 přiezni — 67 mieti — nikoli ] nikakežť — 69 «po) vyn. U - muoj ] mi — 70 živého, u něho - budeva - 70/1 míle...bohové ] vyn. (!) - 71 a ješto - 72 nemluvie - a oči — ale ] a - nevidie - 73 nechodie — 75 Jezukristóv — 75/6 (ani... mukami) vyn. U - 79 najlepšie - němý (!) - 81 sendeš — 82 vyndi - přiď ] přistup - 83 tě 1 jest tebe - 84 smyslóv - 85 královstvie — 90 tvój — 90/1 Učiňme - 91 Dajva - 92 uzříva - postupme - 95 tiem Barlámem — 96 dovedu ] dolíčie — 96/7 postupme - 99 nenie — Božie — 101 ať by ] aby — vešken blud. XLVII 3 křesťanskú ] vyn. — 4 bylo ] mluvil - 5 všem múdrým ] svým všem mudrcóm - 6 hádanie - 6/7 křestanóv - 7 na to ] k tomu — 10 še (!) U, šel jest S - tiem — 11 až 13 «pohanskými...mudrci) vyn. (!) U — 15 Přemóžete — 16 ote — budete mieti ] mieti budete a obdarováni budete — 17 všecko - měnie a sbožie — 18 i což máte ] vyn. — 20 král ] vyn. - k králi - 22 Vieš - 23 v chvále - mnoho - 25 bohóv - 26 obrátil ] mě obrátil i - sliby dobrými - 27 budúciem - 28 Věř ] V tom věř - to - 30 abych zuostal... tehda ] a těchto bludóv, ješto sú proti nám nastali i povstali, dovedeš-li — 33 puojdeš...jáť 1 budeš přemožen, té hanby příčina budeš mně a já se - 35 a ] i - sniesti — 37 (potom) vyn. U - uvoditi ani zavésti ] uvésti ani zavoditi - 38 uslyšav - 38/9 náramně a — 39 leče se - osidle - sám ] vyn. - 41 královicem - 42 se to - spuosobem — 43 ukáže — 44 mnoho ] množstvie - chtiece — 45 králóv - najviece — 46 král ] vyn. — 47 hanieš - (pána) krále U - 47/8 (králova, v blud) vyn. U - 48 Več...zavedl ] uče jeho — 51 bohóv - 52 neuvedl — 56 praviece — 57 kniežata - 58 smieš - 62 neslušie - a nepostúpí — Neb ] A proč — lidé ] vyn. U - 66 chtěli U - 67 móž - 68 móž poznati a - 70 měsiec - jiné vyn. - 72 hnutie - 73 svój — 77 činí a - 78 jinú ] jím ty - věci - silnějšie — 442
Strana 443
79 silnějšic — 80 (ta věc, kterúž) to, od kteréž se věci U - 81 A ] vyn. - pravím ]řku - všemohúcím - 82 a ] vyn. - 83 hnutie - najvyššie - 84 jde] vyn. - všeliký ] vešken - 85 počátka — 86 by ] aby - mohlo - bolest aneb - 87 nenie - tentýž ] týž ten - 87/8 ješto jest, z něhož jest) z něho U - 88 němž - 89 nenie - 90 aneb obklíčilo a - 91 většie - miesto — větčie — 92 nenie — i jedniem — miestem — nenie — by ] aby — 93 pro- střednie - třetie - 9314 poslednic — 94 aniž... dělí ] ani časové měnie jeho - miesto - 95 nenie nic - zameškáno (!) - móžem - 96 nemóžem — my ] vyn. - 97 móžem - jakžkoli jest U - nikdíž — nenie — 98 daleko — 98/9 (a i... jest) vyn. U - 99 nenie - 100 řéci - 102 móž — 103/4 nemóže - 104 vypsána ani ] vyn. — 105 světlu jest - nestižetedlná ] nestřetedlná - 106 jediné... stvoření ] stvořenie, jedno ješto jest — 106/7 Nenie jemu — 107 našie - 109 potřebie — móž — 110 nemóžem — 111 potřebie — 115 vieře — 116 blúdie — 117 truoj ] tvuoj (!) U — 118 věřie - v bohy o Bohu — 119 ctie - bohóv — 119/20 slúžiece — 123 živlách ] elemen- tiech - chtiece — 124 slušie - slúžiec - viece — 124/5 bohóm — 125 uohně - 125/6 povětřie - 126 z slunce ] slunce - měsiece - slúžili — 127 samého ] sú mého (!) U — 128 blúdie — 129 ctie — je ] vyn. — 132 činilo — 133 potřebie - člověčiemu národu - ctie — 135 něhož ] něž — 136 ho jeho — bojie - i ] vyn. — Buoh — 138 zpuosobil — činiech — 139 pak opět - byli vešli - praviece — 140 praviece — 140/1 (by byli bozi) býti Boží (!) U — 142 bozi — 143 pak někteří — 144 Saturnóv - že ] vyn. - 145 pravicce - boziech — 146 tiemto - Reckých — 147 pak ] vyn. — zvieřata - 148 dřievie - a ] vyn. - a ] vyn. - pocty — 149 většiem — ctiece - stvořenie — 150 tělo a - smyslóv — 151 těmi — 152 sú ] vyn. — 157 Mojžieše — 158 podroby 1 (!) U, poroby obecné S — 159 a ] vyn. — ním (!) - obcovati ] se obierati — 160 prorokóm — A oni ] Ale - nejsúc — 163 v ] vyn. — božstvie - jednoho — 164/5 a učiti... jeho ] zapřevše jeho — 166 ciesaře — 167 jim ] vyn. - učinil - uče, káže a - 168 k ] vyn. - spasenie - křicse — 168/9 vyháněje ] vymietaje — 169 tak ] vyn. — 170 a v bídě ] vyn. - dnešnieho — 171 jeho — 173 káral je 1 kázal jim - (věcí) viery (!) U - 176 držiece - změtené ] zmarné - ku - 177 bludóm - nevěra oslepila je 1 jest zuostal v jich nevěře — 179 Jezus — 182 obierati a - spasenie - a ] vyn. — 183 všickni — 184 a řka — 184/5 Chval- te...Nebo ] vyn. — 185 Potvrzeno — 186 milosrdenstvie - Božie — 189 A tomu ] V tom - 190 Abrahamovi - a řka - že v plemeni tvém - 190/1 všickni — 192 z Božieho — 193 prorockém - 194 slaviece - v ] u veselí, u — 194/5 poknutí (!) U - 196 spasenie - 197 v člověčenství ] vyn. - (v člověčenství) vyn. U - 198 seme (!) U - 199/200 člověčí ] na se naše - 200 u početí - u porodu - 201 nezrušil ] nezbořil čistoty - v ní ] jí - božstvie - 201/2 totíž... svatého ] s Otcem is Duchem svatým - 203 443
79 silnějšic — 80 (ta věc, kterúž) to, od kteréž se věci U - 81 A ] vyn. - pravím ]řku - všemohúcím - 82 a ] vyn. - 83 hnutie - najvyššie - 84 jde] vyn. - všeliký ] vešken - 85 počátka — 86 by ] aby - mohlo - bolest aneb - 87 nenie - tentýž ] týž ten - 87/8 ješto jest, z něhož jest) z něho U - 88 němž - 89 nenie - 90 aneb obklíčilo a - 91 většie - miesto — větčie — 92 nenie — i jedniem — miestem — nenie — by ] aby — 93 pro- střednie - třetie - 9314 poslednic — 94 aniž... dělí ] ani časové měnie jeho - miesto - 95 nenie nic - zameškáno (!) - móžem - 96 nemóžem — my ] vyn. - 97 móžem - jakžkoli jest U - nikdíž — nenie — 98 daleko — 98/9 (a i... jest) vyn. U - 99 nenie - 100 řéci - 102 móž — 103/4 nemóže - 104 vypsána ani ] vyn. — 105 světlu jest - nestižetedlná ] nestřetedlná - 106 jediné... stvoření ] stvořenie, jedno ješto jest — 106/7 Nenie jemu — 107 našie - 109 potřebie — móž — 110 nemóžem — 111 potřebie — 115 vieře — 116 blúdie — 117 truoj ] tvuoj (!) U — 118 věřie - v bohy o Bohu — 119 ctie - bohóv — 119/20 slúžiece — 123 živlách ] elemen- tiech - chtiece — 124 slušie - slúžiec - viece — 124/5 bohóm — 125 uohně - 125/6 povětřie - 126 z slunce ] slunce - měsiece - slúžili — 127 samého ] sú mého (!) U — 128 blúdie — 129 ctie — je ] vyn. — 132 činilo — 133 potřebie - člověčiemu národu - ctie — 135 něhož ] něž — 136 ho jeho — bojie - i ] vyn. — Buoh — 138 zpuosobil — činiech — 139 pak opět - byli vešli - praviece — 140 praviece — 140/1 (by byli bozi) býti Boží (!) U — 142 bozi — 143 pak někteří — 144 Saturnóv - že ] vyn. - 145 pravicce - boziech — 146 tiemto - Reckých — 147 pak ] vyn. — zvieřata - 148 dřievie - a ] vyn. - a ] vyn. - pocty — 149 většiem — ctiece - stvořenie — 150 tělo a - smyslóv — 151 těmi — 152 sú ] vyn. — 157 Mojžieše — 158 podroby 1 (!) U, poroby obecné S — 159 a ] vyn. — ním (!) - obcovati ] se obierati — 160 prorokóm — A oni ] Ale - nejsúc — 163 v ] vyn. — božstvie - jednoho — 164/5 a učiti... jeho ] zapřevše jeho — 166 ciesaře — 167 jim ] vyn. - učinil - uče, káže a - 168 k ] vyn. - spasenie - křicse — 168/9 vyháněje ] vymietaje — 169 tak ] vyn. — 170 a v bídě ] vyn. - dnešnieho — 171 jeho — 173 káral je 1 kázal jim - (věcí) viery (!) U - 176 držiece - změtené ] zmarné - ku - 177 bludóm - nevěra oslepila je 1 jest zuostal v jich nevěře — 179 Jezus — 182 obierati a - spasenie - a ] vyn. — 183 všickni — 184 a řka — 184/5 Chval- te...Nebo ] vyn. — 185 Potvrzeno — 186 milosrdenstvie - Božie — 189 A tomu ] V tom - 190 Abrahamovi - a řka - že v plemeni tvém - 190/1 všickni — 192 z Božieho — 193 prorockém - 194 slaviece - v ] u veselí, u — 194/5 poknutí (!) U - 196 spasenie - 197 v člověčenství ] vyn. - (v člověčenství) vyn. U - 198 seme (!) U - 199/200 člověčí ] na se naše - 200 u početí - u porodu - 201 nezrušil ] nezbořil čistoty - v ní ] jí - božstvie - 201/2 totíž... svatého ] s Otcem is Duchem svatým - 203 443
Strana 444
(bohóv) vyn. U - 204 bludóv - jim ] vyn. - 207 vzkřiešení přes - bývav - 211 (odplatu) vyn. U - jeho ] vyn. - zaslúženie - 212 ižádnému - 212/3 a nižádnému ] ani žádnému - 216 ten ] týž - 217 dvanádcte - apošto- lóv - 217]8 (na nebesa) vyn. U - 220 a ] vyn. - světa a - 221 zemiech — 222 nechtiece - 223 královstvie - 225 tehda ] vyn. — 227 velice - 228 (mezi všemi) vyn. U - (bez strachu) mezi všemi U - 229 všickni — držali - 230 tom ] něm - nic tak - 232 lepšie - (a dolíčí) vyn. U — jeho ta — pravda jemu — 233 lehkú — 234 a] ale — jest pak — 235 vymlúval mluvil - ižádný - 236 jemu co - 237 dlúhé - hádanie až snad — snad vyn. - 237/8 nešpornie - 238 nazajtřie - 239 mieti — král ] vyn. - k otci — 243 abychva - o tu při rozmluvila - ty ] vyn. — 244 mistróv - 245 a mého... pojměte ] ráčíte-li mého s sebú pojieti - 246 i ] a - necha — 247 vždy ] vyn. XLVIII 2 Nachorem chtě - 3 na vieru...etc. ] vyn. - 5 Nachora, toho - kte- rýž ] ješto - učinil - 7 Barlaamem - mój - 9 vědě - 12 utěšenie - neboť — 14 mój - přieteli — pohánce - 15 lestných ] zlých a lestných - 17 ať bych — 18 druhé proto — 19 ať bych - (tobě) vyn. U - 20 neviem — úžitečnějšie - než ] vyn. - 21 aby zůstal ] zuostaň - a ] vyn. - 21/2 a neúžitečné - 22 ale ] a - 25 dolóv - 26 ižádnému - světě živu - pójdeš - 27 hóře - 28 hřiechóv - 29 zatracenie — 31 Tehdy - vzem - skrúšenie — 32 dieš — viem — 33 nemóže - viem — 34 Božie — 35 najtieže — tiehne — 36 množstvie - hřiechóv - 37 pokánie - 39 Nachor — 41 jedne — 44 spa- senie. XLIX 2 ten ] vyn. - 3 pústenníka - 4 k ] vyn. — 6 skonánie - 7 posilněnie - tebe, i - 8 a spasen ] abych spasen - 9 již viece — 10 tiem - pochváli — 11 míle ] vyn. — ho ] jej - a ] vyn. - i ] a - da - zaň ] vyn. — 12 modlitby — 13 pústenníka - tajieše — 14 hrózu - nímžto - 15 s ] vyn. — 16 pústenník — 17 tiem - knězem a pústenníkem - zuostal tu — 18 (dieky...Bohu) vyn. U - 19 čakal - 20 nazajtřie - 22 uočí - a uhaněv - poče - 23 bohóv — 24 nepřije - 25 bohóm - 30 svěckých - netbaje - 31 mějieše - utěšenie — netbají - 32 dáno - taká... A ] vyn. - 34 skóro - a ] vyn. - 35 přemietáše- 36 osvietil - jenž byly l z - 37 oslepenie — 38 přinášeli ] vyn. - bludóv — zuostávajíc - 39 i světa - ostávajíc - jdiechu ] i šli sú — 41 mój — 42 (mi) vyn. U. 444
(bohóv) vyn. U - 204 bludóv - jim ] vyn. - 207 vzkřiešení přes - bývav - 211 (odplatu) vyn. U - jeho ] vyn. - zaslúženie - 212 ižádnému - 212/3 a nižádnému ] ani žádnému - 216 ten ] týž - 217 dvanádcte - apošto- lóv - 217]8 (na nebesa) vyn. U - 220 a ] vyn. - světa a - 221 zemiech — 222 nechtiece - 223 královstvie - 225 tehda ] vyn. — 227 velice - 228 (mezi všemi) vyn. U - (bez strachu) mezi všemi U - 229 všickni — držali - 230 tom ] něm - nic tak - 232 lepšie - (a dolíčí) vyn. U — jeho ta — pravda jemu — 233 lehkú — 234 a] ale — jest pak — 235 vymlúval mluvil - ižádný - 236 jemu co - 237 dlúhé - hádanie až snad — snad vyn. - 237/8 nešpornie - 238 nazajtřie - 239 mieti — král ] vyn. - k otci — 243 abychva - o tu při rozmluvila - ty ] vyn. — 244 mistróv - 245 a mého... pojměte ] ráčíte-li mého s sebú pojieti - 246 i ] a - necha — 247 vždy ] vyn. XLVIII 2 Nachorem chtě - 3 na vieru...etc. ] vyn. - 5 Nachora, toho - kte- rýž ] ješto - učinil - 7 Barlaamem - mój - 9 vědě - 12 utěšenie - neboť — 14 mój - přieteli — pohánce - 15 lestných ] zlých a lestných - 17 ať bych — 18 druhé proto — 19 ať bych - (tobě) vyn. U - 20 neviem — úžitečnějšie - než ] vyn. - 21 aby zůstal ] zuostaň - a ] vyn. - 21/2 a neúžitečné - 22 ale ] a - 25 dolóv - 26 ižádnému - světě živu - pójdeš - 27 hóře - 28 hřiechóv - 29 zatracenie — 31 Tehdy - vzem - skrúšenie — 32 dieš — viem — 33 nemóže - viem — 34 Božie — 35 najtieže — tiehne — 36 množstvie - hřiechóv - 37 pokánie - 39 Nachor — 41 jedne — 44 spa- senie. XLIX 2 ten ] vyn. - 3 pústenníka - 4 k ] vyn. — 6 skonánie - 7 posilněnie - tebe, i - 8 a spasen ] abych spasen - 9 již viece — 10 tiem - pochváli — 11 míle ] vyn. — ho ] jej - a ] vyn. - i ] a - da - zaň ] vyn. — 12 modlitby — 13 pústenníka - tajieše — 14 hrózu - nímžto - 15 s ] vyn. — 16 pústenník — 17 tiem - knězem a pústenníkem - zuostal tu — 18 (dieky...Bohu) vyn. U - 19 čakal - 20 nazajtřie - 22 uočí - a uhaněv - poče - 23 bohóv — 24 nepřije - 25 bohóm - 30 svěckých - netbaje - 31 mějieše - utěšenie — netbají - 32 dáno - taká... A ] vyn. - 34 skóro - a ] vyn. - 35 přemietáše- 36 osvietil - jenž byly l z - 37 oslepenie — 38 přinášeli ] vyn. - bludóv — zuostávajíc - 39 i světa - ostávajíc - jdiechu ] i šli sú — 41 mój — 42 (mi) vyn. U. 444
Strana 445
L 2 až 6 se sebrali...etc. ] mistři a biskupové poslali k jednomu čaro- dějníku, aby k nim přišel, jménem Teodas — 7 blížieše - bohóv - 8 svým bohóm - 9 kněžie — 10 bohóv - viece — 11 jim ] jich bohóm - aby se — 11/2 nebyli ztraceni ] neztratili — 12 vzemše - poslali sú — 14 pósobě a jednaje — bieše — 15 cestě ] cti (!) — král Avennir — 18«jest králóv syn) král U - 20 kterak jest - bohóv - že ] vyn. — 21 oběti ] vyn. — (tebe) vyn. U — 25 řka ] vyn. (!) — 26 musie - tiem. LI 2 klanie - 3 veliké ] vyn. — 5 tiem — 8 nepřátelóm - slyšal — nynie — 9 pře do konce - neskonali — 13 toto — 14 bohóm - v jich ] a - 16 bohóm - býkóv — 17 dadie - 19 bezprávie - 20 obvázáni - 21 tiem - 22 (okřálo) obdrželo U - jakž - 24 bohóm. LII 3 divné věci - mluvil jest - 5 bohóm - i ] vyn. - 7 k Teodasovi - 9 toho bludu - smiř — 10 oč ] co - koli ] kdy — 11 nicť — 13 jemu ] k němu - a vyn. - tiemť — 14 tbal — 15 bohóm — 18 Tehdy — 21 nikakež proti moci — 22 myšlenie - 25 komorníkóm - 26 za ] vyn. — slúžie — 27 uměnie - 28 viem - 30 nemóž — 33 tiem - 34 ten syn - lékařóm - 35 dietě - zdravé - 36 dietě - chovali - desieti - 37 měsiec - 38 uslyšav - toho - dietěte — 39 kázal chovati — 40 zdravú - 41 zlata - střiebra - a drahé — kamenie — 42 výborné ] vybrané - s sedlami - 43 rytieřstvo - panie — 46 počal - 47 pěstúni - i jiní ] a - 49 panie - divieše - 50 nevědieše - tázáše se ] tá- záše - 51 komorníkóv - 52 čertie - svodie - 53 všecky - 55 Muoj ] vyn. — synu, pověz mi - 56 z toho, což ] jakož - 57 a řka - 58 viece - 60 zpravie toho - 63 tvého... oklamání ] a toho tvého syna neoklamáme. LIII 3 aby... svedly ] chtiece jeho oklamati — 4 ihned - svého ] vyn. — 5 Jozafata od něho — 6 s kým promluviti — 6/7 jedno — 7 neb ] a - vždy s ním - 8/9 ani kto... vše ] kto-li by poslúžil, jedno vždy ony, ty — 10 otda - uměnie — 11 knichy — 12 (zlého ducha) vyn. U - 13 chytřešie (!) U — 14 rozkázanie - 15 (u mysli) i úmysly U — 16 přepuštěním — 17 přepuštěno — 18Kjeho) vyn. U - 19 jej ] vyn. — 20 Ale ten - pokušenie — 445
L 2 až 6 se sebrali...etc. ] mistři a biskupové poslali k jednomu čaro- dějníku, aby k nim přišel, jménem Teodas — 7 blížieše - bohóv - 8 svým bohóm - 9 kněžie — 10 bohóv - viece — 11 jim ] jich bohóm - aby se — 11/2 nebyli ztraceni ] neztratili — 12 vzemše - poslali sú — 14 pósobě a jednaje — bieše — 15 cestě ] cti (!) — král Avennir — 18«jest králóv syn) král U - 20 kterak jest - bohóv - že ] vyn. — 21 oběti ] vyn. — (tebe) vyn. U — 25 řka ] vyn. (!) — 26 musie - tiem. LI 2 klanie - 3 veliké ] vyn. — 5 tiem — 8 nepřátelóm - slyšal — nynie — 9 pře do konce - neskonali — 13 toto — 14 bohóm - v jich ] a - 16 bohóm - býkóv — 17 dadie - 19 bezprávie - 20 obvázáni - 21 tiem - 22 (okřálo) obdrželo U - jakž - 24 bohóm. LII 3 divné věci - mluvil jest - 5 bohóm - i ] vyn. - 7 k Teodasovi - 9 toho bludu - smiř — 10 oč ] co - koli ] kdy — 11 nicť — 13 jemu ] k němu - a vyn. - tiemť — 14 tbal — 15 bohóm — 18 Tehdy — 21 nikakež proti moci — 22 myšlenie - 25 komorníkóm - 26 za ] vyn. — slúžie — 27 uměnie - 28 viem - 30 nemóž — 33 tiem - 34 ten syn - lékařóm - 35 dietě - zdravé - 36 dietě - chovali - desieti - 37 měsiec - 38 uslyšav - toho - dietěte — 39 kázal chovati — 40 zdravú - 41 zlata - střiebra - a drahé — kamenie — 42 výborné ] vybrané - s sedlami - 43 rytieřstvo - panie — 46 počal - 47 pěstúni - i jiní ] a - 49 panie - divieše - 50 nevědieše - tázáše se ] tá- záše - 51 komorníkóv - 52 čertie - svodie - 53 všecky - 55 Muoj ] vyn. — synu, pověz mi - 56 z toho, což ] jakož - 57 a řka - 58 viece - 60 zpravie toho - 63 tvého... oklamání ] a toho tvého syna neoklamáme. LIII 3 aby... svedly ] chtiece jeho oklamati — 4 ihned - svého ] vyn. — 5 Jozafata od něho — 6 s kým promluviti — 6/7 jedno — 7 neb ] a - vždy s ním - 8/9 ani kto... vše ] kto-li by poslúžil, jedno vždy ony, ty — 10 otda - uměnie — 11 knichy — 12 (zlého ducha) vyn. U - 13 chytřešie (!) U — 14 rozkázanie - 15 (u mysli) i úmysly U — 16 přepuštěním — 17 přepuštěno — 18Kjeho) vyn. U - 19 jej ] vyn. — 20 Ale ten - pokušenie — 445
Strana 446
se ] vyn. - 21 myšlenie - vcházejí - srdce - se jest - 23 a opřev ] opřev - 24 přemietati - k chvále... slavné ] chválu a čest slavnie - 25 čístě Kristu — 26 ten bude korunován - Božie - 28/9 A ten...srdce své ] v biedu a v hoře věčné. A tak v svém náboženství tepieše se v své srdce — 29 myšlenie - odhonieše — 32 v tuto — 33 mne — 36 i Synu ] vyn. - 37 věky věkóv — 39 pokušenie - pilen ] vyn. - 40 na modlitbách - postem - trá- pieše - 42 přemietáše. LIV 3 jednoho... dceru ] královnu — 4 ní — spal — 6 nebo — a (by); oba rukopisy mají jen: a (doplňuje vydavatel) - 7 tiem — pilnějie - toho - doko- nati, to — 8 bieše — bieše - jedna panna — 9 bíše ] bieše královna — kterýž ] kterýžto král - 10 tato - bieše - vzata...i ] v vězenie jata, a - 12 také ] vyn. - bieše - i počem (!) U, a ta poče S - královicem — 14 da - 15 ale ] a - 16 královice - 17 A dábel ] vyn. - Uzřevši — 18 mluvieše — 19 k té - královic - jejie — 23 královice - mluvieše - lstívě, chtiec ] k němu takto poče lstívě mluviti, chtieci — 24 řkúci ] vyn. - 25 Tvé Milosti] vyn. - 26 věřéc - 27 bohóv - 28 naučenie - 29 jediné ] a - 30 tady — by ] vyn. - 31 tvój - poroby I prosby (!) U — 33 dřevnie - urozenie — 35 královic — 36 nikoli ] nikakež - 37 neb ] a - šeredenstvím — 38 dieš — 39 šeredenstvie — 40 vieš - 41 a svatá sú ] svatba a - poškvrny jest — 42 (Lépe...Písmo) vyn. U — 44 pravíte býti - kniežetem — 45 Kderak] Kudyž - šeredstvo - 50 očištěnie - všie - hřiechóv — 52 ktera (!) U — 54 úmysle - majíc - 55 královnu - budeva - jedno - 56 královnú - 57 mládenec...učil ] Učil sem se — 58 Nebť nenie - 59 čemž ] němž — blíže - u ] vyn. - ohně - 59/60 nelzeť býti ] nesnadně - 61 (všie věci) všeho U - nestyděvši U — 62 vieš - 62/3 když by 1 kdyby — 63 spa- senie - 64 vzítra - 65 bohóv - 66 viece - 68 dni - A ] A věz to, neb — móžeš — 69 tvój — 70 spasenie — 71/2 anjelóm — 72 jedniem — hřieš- níkem - 73 poněvadž ] když to - 76 kdy - 77 že by... byla ] byla by potom královú jeho — 78 v žádosti - rytieře - 80 v jeho srdci ] jeho v srdce jeho — panna, že — 81 spasenie — jejie — 82 ucítiv — 82/3 poro- zuměv — 84 zlé — 85/6 velmi...Pán ]ješto jest to - 86 učiniti - zvlášť vyn. - 87 což kto ] ješto - 87/8 nikoli... býti I nemá jinak proměniti. LV 2 modlí - 3 ku Pánu Bohu ] vyn. — 4 jest ] vyn. - viděnie - 5 otdal - 6 a ] vyn. - 7 vfat (sic!) U - 8/9 z své... pomoci I pomoci své svaté 446
se ] vyn. - 21 myšlenie - vcházejí - srdce - se jest - 23 a opřev ] opřev - 24 přemietati - k chvále... slavné ] chválu a čest slavnie - 25 čístě Kristu — 26 ten bude korunován - Božie - 28/9 A ten...srdce své ] v biedu a v hoře věčné. A tak v svém náboženství tepieše se v své srdce — 29 myšlenie - odhonieše — 32 v tuto — 33 mne — 36 i Synu ] vyn. - 37 věky věkóv — 39 pokušenie - pilen ] vyn. - 40 na modlitbách - postem - trá- pieše - 42 přemietáše. LIV 3 jednoho... dceru ] královnu — 4 ní — spal — 6 nebo — a (by); oba rukopisy mají jen: a (doplňuje vydavatel) - 7 tiem — pilnějie - toho - doko- nati, to — 8 bieše — bieše - jedna panna — 9 bíše ] bieše královna — kterýž ] kterýžto král - 10 tato - bieše - vzata...i ] v vězenie jata, a - 12 také ] vyn. - bieše - i počem (!) U, a ta poče S - královicem — 14 da - 15 ale ] a - 16 královice - 17 A dábel ] vyn. - Uzřevši — 18 mluvieše — 19 k té - královic - jejie — 23 královice - mluvieše - lstívě, chtiec ] k němu takto poče lstívě mluviti, chtieci — 24 řkúci ] vyn. - 25 Tvé Milosti] vyn. - 26 věřéc - 27 bohóv - 28 naučenie - 29 jediné ] a - 30 tady — by ] vyn. - 31 tvój - poroby I prosby (!) U — 33 dřevnie - urozenie — 35 královic — 36 nikoli ] nikakež - 37 neb ] a - šeredenstvím — 38 dieš — 39 šeredenstvie — 40 vieš - 41 a svatá sú ] svatba a - poškvrny jest — 42 (Lépe...Písmo) vyn. U — 44 pravíte býti - kniežetem — 45 Kderak] Kudyž - šeredstvo - 50 očištěnie - všie - hřiechóv — 52 ktera (!) U — 54 úmysle - majíc - 55 královnu - budeva - jedno - 56 královnú - 57 mládenec...učil ] Učil sem se — 58 Nebť nenie - 59 čemž ] němž — blíže - u ] vyn. - ohně - 59/60 nelzeť býti ] nesnadně - 61 (všie věci) všeho U - nestyděvši U — 62 vieš - 62/3 když by 1 kdyby — 63 spa- senie - 64 vzítra - 65 bohóv - 66 viece - 68 dni - A ] A věz to, neb — móžeš — 69 tvój — 70 spasenie — 71/2 anjelóm — 72 jedniem — hřieš- níkem - 73 poněvadž ] když to - 76 kdy - 77 že by... byla ] byla by potom královú jeho — 78 v žádosti - rytieře - 80 v jeho srdci ] jeho v srdce jeho — panna, že — 81 spasenie — jejie — 82 ucítiv — 82/3 poro- zuměv — 84 zlé — 85/6 velmi...Pán ]ješto jest to - 86 učiniti - zvlášť vyn. - 87 což kto ] ješto - 87/8 nikoli... býti I nemá jinak proměniti. LV 2 modlí - 3 ku Pánu Bohu ] vyn. — 4 jest ] vyn. - viděnie - 5 otdal - 6 a ] vyn. - 7 vfat (sic!) U - 8/9 z své... pomoci I pomoci své svaté 446
Strana 447
moci - 9 neposmievali — 12 požehnané — 14 věkóv — 15 královic - a jsa - 16 že tak... tehdy I v mdlobě veliké tak jest usnul a — 17 viděnie — 18 velmi krásný - dřievie - 20 postele čisté a - 22 zpievaním - 23 zpieva- nie - uslyšal - 24 To - 25 ukázali - 26 mužie ] vyn. - stkvúciem - 27 od toho ] odtud do jiného - miesta - jich ] jeho a těch mužóv - 28 oni ti počestní mužie — 29 s' ] si - 30 počal - 32 miesta - miesto - 33 «A on...jemu) ano se U - Hřiešné - 34 (se) vyn. U - zubóv - 34/5 škřípe- nie - 35 a bál... aby 1 jest a velmi bál, velice boje se, by - 36 a řkúce — 37 miesto - lidí ] vyn. - 38 přestánie - 39 hřešiece — 39/40 vedli — 41 král Jozafat - úmysla Jsmysla — 42 tehda ] a — 43 užasnutie. LVI 2 Tu - 3 i rozmlúval ] a mluvi - 4 Uslyšav - 6 sňav - 7 Mój - 8 vidě- nie - 9 řka ] vece k otci svému — 10 A byť — mój — 11 nepomohl — 12 mój - mne jest ] i mne — 13 štěnec - tak ] vyn. — 14 Aj... skrýších ] A aj, králi, věz, že mi ukázal v svých skrytých věcech všechny věci - skrýší (!) U - i také — 15 trpie — 16 zatvrdil] zavedl — svój — úmysl - neslyšal — již ť] jenž — 18 prázden - 19 abych ] vyn. - 20 rozdržíš (!) U - 21 sen- du - mne - (synem) vyn. U - 23 ihned - 25/7 (tu s ním...A) když bylo U — 28 mój - 29 mne — mój — 30 mój — mne — 31 toto - žeť Pánu Pánuť — 33 mój — 34 a řka — 35 boziech - 36 tebe ] tobě tě (!) - 37 svému (!) — kdys - tak jiné - 38 viery - 39 královic — 39/40 slyše...řeči] vyn. — 41 smieš — 42 po ní chtí ] jí chtie — 43 počátka - skonánie — ješto ] jenž — 44 tisícóv - anjelských — 44/5 duchóv — 45 tisícóv - pořá- diech - 46 nemóž - ochopiti — 47 (ani... přistúpiti) vyn. U - k 1 s — 48 přivinúti — 49 zřiedí - těm 1 lépe těm slúžiti - to ] co - držie — 50 jedno - 52 svietí - svietiti - 53/4 hanieš a tupíš — 54 kniežata - 55 modlé se ] modlé - 57 a nemnoho — dvanádcte — 6o vizi — 61 nejsi U - neb to — 64 praviece - 65 nenie - a ] vyn. - 66 nečinie — jedno - svodie - nechtiece - 67 byste ] by U - 68 učiece - 69 zázraky a - 70 slepé osvěcujíce ] vyn. — 71 činiece - 72 bludóv - 73 minulých i neminulých - hřiechóv. LVII 2 Tuto - čarodějník ] vyn. - 3 potom se ] v tom se jest - 4 kterýž ] jenž - 5 křtil ] také pokřtil - bydlel ] přebýval na púšti - 6 své smrti - etc. ] vyn. - 7 Uslyšav - 7/8 nebo...nebeské a ] vyn. — 8 pozna - svój - 9 své učenie - potupi — 10 (světa) vyn. U - zuostal — 11 a ] vyn. — 13 447
moci - 9 neposmievali — 12 požehnané — 14 věkóv — 15 královic - a jsa - 16 že tak... tehdy I v mdlobě veliké tak jest usnul a — 17 viděnie — 18 velmi krásný - dřievie - 20 postele čisté a - 22 zpievaním - 23 zpieva- nie - uslyšal - 24 To - 25 ukázali - 26 mužie ] vyn. - stkvúciem - 27 od toho ] odtud do jiného - miesta - jich ] jeho a těch mužóv - 28 oni ti počestní mužie — 29 s' ] si - 30 počal - 32 miesta - miesto - 33 «A on...jemu) ano se U - Hřiešné - 34 (se) vyn. U - zubóv - 34/5 škřípe- nie - 35 a bál... aby 1 jest a velmi bál, velice boje se, by - 36 a řkúce — 37 miesto - lidí ] vyn. - 38 přestánie - 39 hřešiece — 39/40 vedli — 41 král Jozafat - úmysla Jsmysla — 42 tehda ] a — 43 užasnutie. LVI 2 Tu - 3 i rozmlúval ] a mluvi - 4 Uslyšav - 6 sňav - 7 Mój - 8 vidě- nie - 9 řka ] vece k otci svému — 10 A byť — mój — 11 nepomohl — 12 mój - mne jest ] i mne — 13 štěnec - tak ] vyn. — 14 Aj... skrýších ] A aj, králi, věz, že mi ukázal v svých skrytých věcech všechny věci - skrýší (!) U - i také — 15 trpie — 16 zatvrdil] zavedl — svój — úmysl - neslyšal — již ť] jenž — 18 prázden - 19 abych ] vyn. - 20 rozdržíš (!) U - 21 sen- du - mne - (synem) vyn. U - 23 ihned - 25/7 (tu s ním...A) když bylo U — 28 mój - 29 mne — mój — 30 mój — mne — 31 toto - žeť Pánu Pánuť — 33 mój — 34 a řka — 35 boziech - 36 tebe ] tobě tě (!) - 37 svému (!) — kdys - tak jiné - 38 viery - 39 královic — 39/40 slyše...řeči] vyn. — 41 smieš — 42 po ní chtí ] jí chtie — 43 počátka - skonánie — ješto ] jenž — 44 tisícóv - anjelských — 44/5 duchóv — 45 tisícóv - pořá- diech - 46 nemóž - ochopiti — 47 (ani... přistúpiti) vyn. U - k 1 s — 48 přivinúti — 49 zřiedí - těm 1 lépe těm slúžiti - to ] co - držie — 50 jedno - 52 svietí - svietiti - 53/4 hanieš a tupíš — 54 kniežata - 55 modlé se ] modlé - 57 a nemnoho — dvanádcte — 6o vizi — 61 nejsi U - neb to — 64 praviece - 65 nenie - a ] vyn. - 66 nečinie — jedno - svodie - nechtiece - 67 byste ] by U - 68 učiece - 69 zázraky a - 70 slepé osvěcujíce ] vyn. — 71 činiece - 72 bludóv - 73 minulých i neminulých - hřiechóv. LVII 2 Tuto - čarodějník ] vyn. - 3 potom se ] v tom se jest - 4 kterýž ] jenž - 5 křtil ] také pokřtil - bydlel ] přebýval na púšti - 6 své smrti - etc. ] vyn. - 7 Uslyšav - 7/8 nebo...nebeské a ] vyn. — 8 pozna - svój - 9 své učenie - potupi — 10 (světa) vyn. U - zuostal — 11 a ] vyn. — 13 447
Strana 448
jest viera ] viera — skrytá a - jest ] vyn. — 14 hřiešiech — 18 takéž ] tak — 20 diel svuoj 1 jej — 22 anjelóm — 23 hřiešný - pokánie — 24 se viece — 26/7 pokřtiti... našemu ] po Kristu, Pánu našem (!) - 28 hřiechóv — 30 vzem - naučenie - ihned — 31 tu ] vyn. — všechny - knichy - 33 jinú púšť ] půšť na jinú - 34 skrúšeným srdcem ] skrúšením — 35 skončenie. LVIII 3 královstvie — 4 a jeho prázden byl ] vyn. - 5 nikakež nižádnú — nemóž - 6 i ] vyn. - 8 najvětšie - což ] jehož - nemóžem - 9 dokázati — Nebo, králi - vlastnie — 12 Odluč ] Osaď — královstvie — 13 připravie — 14 zóstane — 16 Tehda ] vyn. — kázal — 17 poslednie — 18 mne — 20 krá- lovstvie — (ode mne) vyn. U - 22 Jozafat ] vyn. - miení aneb myslí — 23 naplni - 24 vece ] we (!) U - abych - 25 a ] vyn. - 29 v čemž ] ješto - 29/30 zatracenie — 30 slušie — 31 tiem. LIX 3 byli poslušni ] poslušni byli toho královstvie lidé — 4 Tehda ] vyn. — všechny - kniežata - 5 diel ] stranu — 6 královstvie - 7 to královstvie — 8 kniežata — odvede — modl modlenie — 9 přivede — znamenie — 10 chrám ] kostel krásný — 11 ustavichu ] postavichu - mnozí křest svatý - 12 sebrachu — 13 bojiece — 14 prospieváchu — 14/5 snažna - 15 táhnie- chu — 16 jeho, k ] vyn. — 17 křtiechu. LX 4 aby ho ] jeho — 5 Uznamenav - jeho ] vyn. - 6 křivá ] ohavná - bohóv - 7 i ] a - svój — 8 přivolichu ] přistúpichu - 9 navštievil — 10 v jich v bludu — 11 královu — uslyšal — 12 Tehdy...kázal 1 I kázal král — 12/3 v tato slova — 13 tvój — 14 Radost ] jakožto - 15 mój - mého věz - myšlenie — 16 mnú] v S opraveno dodatečně (asi jinou rukou) z pů- vodního: mu - 17 příslušie - 18 vieře - 19v ]a - rozumiem - 20 hřiecha— 21 netbal - 23 (poznati...sem) vyn. U - zření měl ] zřel - 24 stvořenie - mój — 25 k spasení — 25/6 (nebť...okazoval) vyn. U - 27 křesťanóv - oni ] vyn. - 27/8 posilnění...až 1 posilu božskú mocí — 28 (a zemřevše... sú) vyn. U - 29 vzali — 30 mých ] mú oné mrákoty - Ó 1 vyn. - 31 ale... mrákoty ] vyn. - dřevnieho — 33 neviem — 34 množstvie - hřie- chóv — mój. 448
jest viera ] viera — skrytá a - jest ] vyn. — 14 hřiešiech — 18 takéž ] tak — 20 diel svuoj 1 jej — 22 anjelóm — 23 hřiešný - pokánie — 24 se viece — 26/7 pokřtiti... našemu ] po Kristu, Pánu našem (!) - 28 hřiechóv — 30 vzem - naučenie - ihned — 31 tu ] vyn. — všechny - knichy - 33 jinú púšť ] půšť na jinú - 34 skrúšeným srdcem ] skrúšením — 35 skončenie. LVIII 3 královstvie — 4 a jeho prázden byl ] vyn. - 5 nikakež nižádnú — nemóž - 6 i ] vyn. - 8 najvětšie - což ] jehož - nemóžem - 9 dokázati — Nebo, králi - vlastnie — 12 Odluč ] Osaď — královstvie — 13 připravie — 14 zóstane — 16 Tehda ] vyn. — kázal — 17 poslednie — 18 mne — 20 krá- lovstvie — (ode mne) vyn. U - 22 Jozafat ] vyn. - miení aneb myslí — 23 naplni - 24 vece ] we (!) U - abych - 25 a ] vyn. - 29 v čemž ] ješto - 29/30 zatracenie — 30 slušie — 31 tiem. LIX 3 byli poslušni ] poslušni byli toho královstvie lidé — 4 Tehda ] vyn. — všechny - kniežata - 5 diel ] stranu — 6 královstvie - 7 to královstvie — 8 kniežata — odvede — modl modlenie — 9 přivede — znamenie — 10 chrám ] kostel krásný — 11 ustavichu ] postavichu - mnozí křest svatý - 12 sebrachu — 13 bojiece — 14 prospieváchu — 14/5 snažna - 15 táhnie- chu — 16 jeho, k ] vyn. — 17 křtiechu. LX 4 aby ho ] jeho — 5 Uznamenav - jeho ] vyn. - 6 křivá ] ohavná - bohóv - 7 i ] a - svój — 8 přivolichu ] přistúpichu - 9 navštievil — 10 v jich v bludu — 11 královu — uslyšal — 12 Tehdy...kázal 1 I kázal král — 12/3 v tato slova — 13 tvój — 14 Radost ] jakožto - 15 mój - mého věz - myšlenie — 16 mnú] v S opraveno dodatečně (asi jinou rukou) z pů- vodního: mu - 17 příslušie - 18 vieře - 19v ]a - rozumiem - 20 hřiecha— 21 netbal - 23 (poznati...sem) vyn. U - zření měl ] zřel - 24 stvořenie - mój — 25 k spasení — 25/6 (nebť...okazoval) vyn. U - 27 křesťanóv - oni ] vyn. - 27/8 posilnění...až 1 posilu božskú mocí — 28 (a zemřevše... sú) vyn. U - 29 vzali — 30 mých ] mú oné mrákoty - Ó 1 vyn. - 31 ale... mrákoty ] vyn. - dřevnieho — 33 neviem — 34 množstvie - hřie- chóv — mój. 448
Strana 449
LXI 2 již král ] vyn. - modlí Pánu Bohu, prose - 3 až 5 ku Pánu...etc. ] Pána Boha — 6 ten 1 již - diví U - 7 u veliké...Boha ] tak — 10 mój — a vyn. — 11 aniť — 12 (s') vyn. U — 13 a již ] aj — svatú ] vyn. — 14 si i — toho — 15/6 milosrdenstvie — 16 prohřešenie — 18 Neb ] Ale — 19 avšak - nesmierné - 20 nezřejmého - 21 s' ] vyn. - vlil - 23 naučení a. LXII 2 přišed - a ] vyn. - 3 etc. ] vyn. — 4 jeho - 5 a ] a objem jeho — 5/6 usadivše, tu — 6 rozmlúvala — móž — 7 jest tu — Neb v jeho ] v jehož — 8 bieše - něhož - mluvil jest - 8/9 otce jeho ]otcovo — 11 mysli ] úmysl — zpuosobem...svatého ] spósoben a v mysli Duchem svatým — 11/12 urozuměl — 13 Pánu ] vyn. - počátka - 14 stvořenie - nenie — 15 nižád- ného jiného Ljediného Boha — 16 pravil... nevidomém ] pověděl a ote- vřel o zřejmém i ne o zřejmém - 17 naučenie, a - kterak jest — ničehuož — 18/9 vólí... zapeklen jsa; a ] zlú vuoli ke zlému obrátil sám z své vuole a v té byl zapeklen — 19/20 přelštěním... dábla ] přelštěn byl dáblem a ponuknutím své vuole — 20 což jemu ] ješto Pán - 21 i ] a- Božie - 21/2 porušenie - 22 přirozenie - 23 daleké v - i ] a - 25 věčnému aby - a nejsa — 26 zaplatil svú — zemdlel — 27 nedržala — od ] skrze — 27/8 prvnieho...porušeni ] všek (!) prvnieho člověka, otce Adama, všichni sme v smrti, jdúc již od něho, v tom přirození porušeném — 28 až 30 od jednoho...Kristus i on ] v jednom člověku, jenž i Buoh jest, ješto, ač - 30 podlé těla ] vyn. - 31 porušeném přirození - 31/2 čístě...se jest ] z čisté panny čístě se jest narodil a čístě počat — 32 také ] vyn. — 33 němž - narodiece - narozením a v něm budúce - 35 jeho 1 jich - činóv. LXIII 2 král Jozafat ] vyn. - 3 svému ] vyn. - 4 naučenie - 5 vzem - skrúšenie z - vyzna - 7 poklekl jest a - 8 kříže modlil se - ostal jest - 9 a vešken — 10 Kedež 1 (!) U - Božie — 12 když jest — 13 Tehdy ] Tu - (pohanské) vyn. U - 14i ] a - všickni — 15 kněžie — 16 královstvie — počal - 17 pústen- ničí — 18/9 (A tak...Bohu) vyn. U. LXIV 4 křesťanské ] vyn. - 5 tak král — 7 učinil - jest ] vyn. — (mnoho) vyn. U — 8 toho — 9 jej ] jeho — a řka — 11 obrátie — 12 hřieši — 13 neniet — 29 Knížky o hře šachové 449
LXI 2 již král ] vyn. - modlí Pánu Bohu, prose - 3 až 5 ku Pánu...etc. ] Pána Boha — 6 ten 1 již - diví U - 7 u veliké...Boha ] tak — 10 mój — a vyn. — 11 aniť — 12 (s') vyn. U — 13 a již ] aj — svatú ] vyn. — 14 si i — toho — 15/6 milosrdenstvie — 16 prohřešenie — 18 Neb ] Ale — 19 avšak - nesmierné - 20 nezřejmého - 21 s' ] vyn. - vlil - 23 naučení a. LXII 2 přišed - a ] vyn. - 3 etc. ] vyn. — 4 jeho - 5 a ] a objem jeho — 5/6 usadivše, tu — 6 rozmlúvala — móž — 7 jest tu — Neb v jeho ] v jehož — 8 bieše - něhož - mluvil jest - 8/9 otce jeho ]otcovo — 11 mysli ] úmysl — zpuosobem...svatého ] spósoben a v mysli Duchem svatým — 11/12 urozuměl — 13 Pánu ] vyn. - počátka - 14 stvořenie - nenie — 15 nižád- ného jiného Ljediného Boha — 16 pravil... nevidomém ] pověděl a ote- vřel o zřejmém i ne o zřejmém - 17 naučenie, a - kterak jest — ničehuož — 18/9 vólí... zapeklen jsa; a ] zlú vuoli ke zlému obrátil sám z své vuole a v té byl zapeklen — 19/20 přelštěním... dábla ] přelštěn byl dáblem a ponuknutím své vuole — 20 což jemu ] ješto Pán - 21 i ] a- Božie - 21/2 porušenie - 22 přirozenie - 23 daleké v - i ] a - 25 věčnému aby - a nejsa — 26 zaplatil svú — zemdlel — 27 nedržala — od ] skrze — 27/8 prvnieho...porušeni ] všek (!) prvnieho člověka, otce Adama, všichni sme v smrti, jdúc již od něho, v tom přirození porušeném — 28 až 30 od jednoho...Kristus i on ] v jednom člověku, jenž i Buoh jest, ješto, ač - 30 podlé těla ] vyn. - 31 porušeném přirození - 31/2 čístě...se jest ] z čisté panny čístě se jest narodil a čístě počat — 32 také ] vyn. — 33 němž - narodiece - narozením a v něm budúce - 35 jeho 1 jich - činóv. LXIII 2 král Jozafat ] vyn. - 3 svému ] vyn. - 4 naučenie - 5 vzem - skrúšenie z - vyzna - 7 poklekl jest a - 8 kříže modlil se - ostal jest - 9 a vešken — 10 Kedež 1 (!) U - Božie — 12 když jest — 13 Tehdy ] Tu - (pohanské) vyn. U - 14i ] a - všickni — 15 kněžie — 16 královstvie — počal - 17 pústen- ničí — 18/9 (A tak...Bohu) vyn. U. LXIV 4 křesťanské ] vyn. - 5 tak král — 7 učinil - jest ] vyn. — (mnoho) vyn. U — 8 toho — 9 jej ] jeho — a řka — 11 obrátie — 12 hřieši — 13 neniet — 29 Knížky o hře šachové 449
Strana 450
13/4 míra... kterúž jest ] miery velikosti jeho; a předrahá jeho krev svatá, ješto jest ji — 14 hojnú a - wypalatu (!) U, výplatu S - 14/5 naše duše... většíť ] naši z těžkých hřiechóv učiniv; vážnějšieť — 15 věšíť (!) U — 16 hřieši kteří - A tu... máme, že ] Nebo - 18 viece - 19 zpomenuti — nebo — s' ] si — pokánie - 20/1 synu děkovati...ne muoj ] mluviti: „Synu, ne muoj synu - 22 hřiešiech - 23 nepřietelem - 25 to ] vyn. - 26 porúčiem — ihned. LXV 2 král Jozafat ] syn - svého ] vyn. - 3 modlí - ku ] vyn. - etc. ] vyn. - 5 kniežaty — 6 to otec - 8 a řka — 10 tohoto - slúhu tvého - svaté ] vyn. — 11 napraviti ] navrátiti — dal s' ] dal si se — 12 sebe samého ] pravého — 14 obličeje ] milosrdenstvie — 14/5 Zapomeň... zruš ] Zboř — 15 hřiechóv — 16 kteréž ... mečem ]ještoť je jest mečem a ohněm — 18 ty ] to - móžeš - milosrdenstvie - jest ] vyn. — 19 kteříž tě I ješto je - 20 věkóv. LXVI 2 všecka — 3 kniežata — porúčie — královstvic — 4 své ] vyn. — 4/5 všecko opustě ] vyn. - 6 skóro - kniežata - rytieře - 7 staršie - králov- stvie — 8 všechna - věděli (!) U - 9 mój - umřel jest - sbožie — 10 ani krása ] vyn. - krásna (!) U - já, král — 14 jedno — 16 protož, moji — 17 svatý - kteréž ] ješto — 18 moci... jeho ] bludu a z ďáblovy služby — jest je — 18/9 vyprostil — 19 viete - jakož — 22 (a v klidnosti) vyn. U — 22 až 24 ale víte... mieti ] vyn. — 24 Ale ] A - že ] vyn. - 25 práce, že - nesl ani pracoval - 26 tudiež - sám ] vyn. — 27 Božie - mě - jeho ] vyn. — vyňal - 30 aniž ] a nicť - jest zatajeno ] nenie utajeno — 31 ani (první) ] vyn. — 35 nikoli ] nikakež - 36 Nezamucujte — 38 domóv - jsúc — 39 vzem - 40 křesťanóv - když Nachor ] vyn. (!) - jenž 1 ješto — 41 hádal se ] a přel se - 43 královstvie — 45 a řka - jest v tom — Nenie - 46 přiká- zanie - 47 se, jakož si naučen - neukládal U - tohoto - 48 kteréž ] ješto je — 49 duši — 51 ihned — 54 držali - svój - 59 a kniežata — 60 nenie — 61 jeho ] vyn. — pojeli sú - jeho — (jim) vyn. U - 63 viece. LXVII 2 krále Barachiáše - 3 královstvie - vzal - odpuštěnie — 4 šel jest — k Barlaamovi ] vyn. - 5 nimi — vrátil — 6 kniežata a - 7 a že - také] vyn. — 450
13/4 míra... kterúž jest ] miery velikosti jeho; a předrahá jeho krev svatá, ješto jest ji — 14 hojnú a - wypalatu (!) U, výplatu S - 14/5 naše duše... většíť ] naši z těžkých hřiechóv učiniv; vážnějšieť — 15 věšíť (!) U — 16 hřieši kteří - A tu... máme, že ] Nebo - 18 viece - 19 zpomenuti — nebo — s' ] si — pokánie - 20/1 synu děkovati...ne muoj ] mluviti: „Synu, ne muoj synu - 22 hřiešiech - 23 nepřietelem - 25 to ] vyn. - 26 porúčiem — ihned. LXV 2 král Jozafat ] syn - svého ] vyn. - 3 modlí - ku ] vyn. - etc. ] vyn. - 5 kniežaty — 6 to otec - 8 a řka — 10 tohoto - slúhu tvého - svaté ] vyn. — 11 napraviti ] navrátiti — dal s' ] dal si se — 12 sebe samého ] pravého — 14 obličeje ] milosrdenstvie — 14/5 Zapomeň... zruš ] Zboř — 15 hřiechóv — 16 kteréž ... mečem ]ještoť je jest mečem a ohněm — 18 ty ] to - móžeš - milosrdenstvie - jest ] vyn. — 19 kteříž tě I ješto je - 20 věkóv. LXVI 2 všecka — 3 kniežata — porúčie — královstvic — 4 své ] vyn. — 4/5 všecko opustě ] vyn. - 6 skóro - kniežata - rytieře - 7 staršie - králov- stvie — 8 všechna - věděli (!) U - 9 mój - umřel jest - sbožie — 10 ani krása ] vyn. - krásna (!) U - já, král — 14 jedno — 16 protož, moji — 17 svatý - kteréž ] ješto — 18 moci... jeho ] bludu a z ďáblovy služby — jest je — 18/9 vyprostil — 19 viete - jakož — 22 (a v klidnosti) vyn. U — 22 až 24 ale víte... mieti ] vyn. — 24 Ale ] A - že ] vyn. - 25 práce, že - nesl ani pracoval - 26 tudiež - sám ] vyn. — 27 Božie - mě - jeho ] vyn. — vyňal - 30 aniž ] a nicť - jest zatajeno ] nenie utajeno — 31 ani (první) ] vyn. — 35 nikoli ] nikakež - 36 Nezamucujte — 38 domóv - jsúc — 39 vzem - 40 křesťanóv - když Nachor ] vyn. (!) - jenž 1 ješto — 41 hádal se ] a přel se - 43 královstvie — 45 a řka - jest v tom — Nenie - 46 přiká- zanie - 47 se, jakož si naučen - neukládal U - tohoto - 48 kteréž ] ješto je — 49 duši — 51 ihned — 54 držali - svój - 59 a kniežata — 60 nenie — 61 jeho ] vyn. — pojeli sú - jeho — (jim) vyn. U - 63 viece. LXVII 2 krále Barachiáše - 3 královstvie - vzal - odpuštěnie — 4 šel jest — k Barlaamovi ] vyn. - 5 nimi — vrátil — 6 kniežata a - 7 a že - také] vyn. — 450
Strana 451
toho ] onoho — 8 královstvie — 9 všemi pány — 10 porúčiem — 11 lida — 12 nímž — 14 celým ] čistým - větší ] ve vší (asi spr.) - snažnosti — 15 jeho ] Pána Boha - s' ] si - většie - 16 miesto - viece - 17 větší poblúdí ť menší poblúdí, méněť škodí, a ktožť blúdí (asi spr.) - netolik — 20 nižádný ] i jeden - 21 pomně - 22 blažených - 23 ktož ] ješto — bojie — jeho ] Boha — 23/4 jsúť...také ] vyn. (!) — 24 Máš zvláštie - smieren — aby byl ] a máš býti - 25 štít dobrých - totíž dobrých ] vyn. - ale ] a - 26 zetřel — S tím ] vyn. - 27 Blažení - milosrdenstvie — 28 jako i ] nebo — 29 váš nebeský - 30 najviece - milosrdný ] milostivý — 31 dobrodiece — v 1u — 33 Odpúštějte - 34 vinníkovi - a sám sebe ] ani sebe sám — 35 Zlosti — 36 královstvie — 37 budeš toho - 38 tiemť - porúčiem - 39 (ve) vyn. U - 40 královstvie — 41 odpuštěnie. LXVIII 2 král ] vyn. - jda ] vstav i šel - a potkav — 3 až 5 an... rúcho 1 dal jemu své rúcho a v pústenničiem zuostal — 6 vzav - odpuštěnie Joza- fat - i šel J šel jest - na púšť ] vyn. — 7 královstvie — ten byv — 7/8 vzdychá...a často ] vyn. - 9 mějieše - kteréž mu ] ješto jemu byl — 10 lesiech — 11 potkal... prosí ] utkal jeho jeden chudý člověk a prose od něho — 13 dal jemu ] da tomu chudému - (svú sukni) vyn. U — 14 pústenničí — 15 a řka - Pane Jezu — 16 mój — 18 od své čáky ] vyn. — 19 nevidíta — 22 pústenničí — 23 naučenie - ať bych — 24 nepřietele - 25 tobě ] tvé svaté milosti! Amen. LXIX 2 pokúšie - Jozafata rozličnými běhy - 3 ukazuje - jemu - 314 chtě... zastrašiti ] vyn. - 5 plně - 6 (muže Božieho) vyn. U - 7 jemu] muži Božiemu — 10 pústenničí - tvrdý a ] vyn. — 14 vzem — 15 posilu — 17 nemóž — počal — 18 otdal — poče se ] poče — 19 hrozné postavy — ukazo- vati - jest přemohl - 20 řka - nepřieteli - pokolenie - lidského ] vyn. — 22 anjelské. LXX 3 oba ] vyn. - přivítala - s radostí ] vyn. - 6 uslyšav - 7 uobú - 8 víta- nie — 11 I ] vyn. — 14 kteréž ] ješto — vsel v srdce ] rozsál v duši — 15 451
toho ] onoho — 8 královstvie — 9 všemi pány — 10 porúčiem — 11 lida — 12 nímž — 14 celým ] čistým - větší ] ve vší (asi spr.) - snažnosti — 15 jeho ] Pána Boha - s' ] si - většie - 16 miesto - viece - 17 větší poblúdí ť menší poblúdí, méněť škodí, a ktožť blúdí (asi spr.) - netolik — 20 nižádný ] i jeden - 21 pomně - 22 blažených - 23 ktož ] ješto — bojie — jeho ] Boha — 23/4 jsúť...také ] vyn. (!) — 24 Máš zvláštie - smieren — aby byl ] a máš býti - 25 štít dobrých - totíž dobrých ] vyn. - ale ] a - 26 zetřel — S tím ] vyn. - 27 Blažení - milosrdenstvie — 28 jako i ] nebo — 29 váš nebeský - 30 najviece - milosrdný ] milostivý — 31 dobrodiece — v 1u — 33 Odpúštějte - 34 vinníkovi - a sám sebe ] ani sebe sám — 35 Zlosti — 36 královstvie — 37 budeš toho - 38 tiemť - porúčiem - 39 (ve) vyn. U - 40 královstvie — 41 odpuštěnie. LXVIII 2 král ] vyn. - jda ] vstav i šel - a potkav — 3 až 5 an... rúcho 1 dal jemu své rúcho a v pústenničiem zuostal — 6 vzav - odpuštěnie Joza- fat - i šel J šel jest - na púšť ] vyn. — 7 královstvie — ten byv — 7/8 vzdychá...a často ] vyn. - 9 mějieše - kteréž mu ] ješto jemu byl — 10 lesiech — 11 potkal... prosí ] utkal jeho jeden chudý člověk a prose od něho — 13 dal jemu ] da tomu chudému - (svú sukni) vyn. U — 14 pústenničí — 15 a řka - Pane Jezu — 16 mój — 18 od své čáky ] vyn. — 19 nevidíta — 22 pústenničí — 23 naučenie - ať bych — 24 nepřietele - 25 tobě ] tvé svaté milosti! Amen. LXIX 2 pokúšie - Jozafata rozličnými běhy - 3 ukazuje - jemu - 314 chtě... zastrašiti ] vyn. - 5 plně - 6 (muže Božieho) vyn. U - 7 jemu] muži Božiemu — 10 pústenničí - tvrdý a ] vyn. — 14 vzem — 15 posilu — 17 nemóž — počal — 18 otdal — poče se ] poče — 19 hrozné postavy — ukazo- vati - jest přemohl - 20 řka - nepřieteli - pokolenie - lidského ] vyn. — 22 anjelské. LXX 3 oba ] vyn. - přivítala - s radostí ] vyn. - 6 uslyšav - 7 uobú - 8 víta- nie — 11 I ] vyn. — 14 kteréž ] ješto — vsel v srdce ] rozsál v duši — 15 451
Strana 452
z ] že s' — byl dal - 15/6 apoštolóm, i — 16 jeho ] vyn. — 17 Kristovo — 19 nešpornie - 20 (a vyplnili...hodiny a) vyn. U - 22 dvanádcte - slú- žiece — 24 anjelskému - netbajíce - trápiece. LXXI 3 jsa již — 4 I ] vyn. - v jeden - den ] čas - 5 jíti ] sníti - 6 mój milý - (si měl) s' směl U - bydliti - 7 modlitbách - 8 prvé ] dřieve - 9 s' ] si — 10 mój - mój - 12 v ] na - miestě — 13 duchovniem - počal — 14 v sko- nání U - 15 Nevzhrožuj — 16 pústenničie - kterú s' 1 ješto s' jéj — volil — 18 také ] vyn. - 19 přemóžeš - 20 Kristu ] božství - proti 1 pro ty — práce - 20/1 času dlúhého ] dlúhosti času a - 21 Božie - 22 smilová- nie — 24 móžeš - 25 čakati — 26 počal — hromazditi - 27 rytieř — 28 nepřieteli - Dieku - 29 přestánie - 30 přemóžeš - 31 neostaneť tebe — 32 tě ] tebe - k děkování a k vyznávaní ] s děkováním a s vyznávaním - 33 (přijme) vyn. U - 34 přemóžeš - tesknost...utěšení ] těžkost práce a tesknost vždy rozženeš v utěšení, maje — 36 myšlenie — 37 královstvie vzdav — 38 rcete - 39 nehodné, a to, co sme měli učiniti, vše sme učinili — 40 Buoh ] vyn. — 42 Uslyšav — 43 přietele — I ] vyn. - 45 túž] tu — 45/6 aby nezuostal — 49 naučen...jeho ] naučenie od jeho dobro- ty — nenie — dobré ] hodné — 51 slavnějšie — 52 tak ] pak vesel jsa — Bo- ha ] vyn. — 54 nenie — 55 Božie - 57 neboť - Božie — 58 tom ] tvém - 61 ani sobě - 62 ráčí ] chce. LXXII 2 v modlitbě...jest ] modle se i umřel — 3 ihned — k Hospodinu — 4 řka modle se ] modléše se a řka - 5 aby (!) - 5/6 cierkve... svaté ] koste- la tvého - 6 cestě tvé tvých... - mohl... života ] běh dokonal života - 7 prohřešenie - 8 hřiechóv - i ] neb - 9 tebe ] také — 10 Vynmi — 11 poku- šenie i - (ze) ne (!) U - jich ]je - 13 nepřátelóm - zaslúže - 1314 vítěz- stvie - 14 a ať ] vyn. — 15 objem - požehnánie - 16 zavolav — 17 a řka — porúčiem - 20 i ] vyn. - ku ] vyn. - a řka — 21 mój — 22/3 v celém ] ve všem - 23 svém ] celém - 24 mój — 25 Nenieť - 26 milosrdenstvie — 27 mój — 28 mój — milosti ] libosti — 29 mój — 30 Otče i. LXXIII 2 stojí, kterak ] vyn. — 3 byl ] bydlel - patnádct- le (!) U-4 také ] vyn.- 5 miestě - patnádcte - 6 tieže - nežli dřieve - 7 třidceti - když ] ješto - 452
z ] že s' — byl dal - 15/6 apoštolóm, i — 16 jeho ] vyn. — 17 Kristovo — 19 nešpornie - 20 (a vyplnili...hodiny a) vyn. U - 22 dvanádcte - slú- žiece — 24 anjelskému - netbajíce - trápiece. LXXI 3 jsa již — 4 I ] vyn. - v jeden - den ] čas - 5 jíti ] sníti - 6 mój milý - (si měl) s' směl U - bydliti - 7 modlitbách - 8 prvé ] dřieve - 9 s' ] si — 10 mój - mój - 12 v ] na - miestě — 13 duchovniem - počal — 14 v sko- nání U - 15 Nevzhrožuj — 16 pústenničie - kterú s' 1 ješto s' jéj — volil — 18 také ] vyn. - 19 přemóžeš - 20 Kristu ] božství - proti 1 pro ty — práce - 20/1 času dlúhého ] dlúhosti času a - 21 Božie - 22 smilová- nie — 24 móžeš - 25 čakati — 26 počal — hromazditi - 27 rytieř — 28 nepřieteli - Dieku - 29 přestánie - 30 přemóžeš - 31 neostaneť tebe — 32 tě ] tebe - k děkování a k vyznávaní ] s děkováním a s vyznávaním - 33 (přijme) vyn. U - 34 přemóžeš - tesknost...utěšení ] těžkost práce a tesknost vždy rozženeš v utěšení, maje — 36 myšlenie — 37 královstvie vzdav — 38 rcete - 39 nehodné, a to, co sme měli učiniti, vše sme učinili — 40 Buoh ] vyn. — 42 Uslyšav — 43 přietele — I ] vyn. - 45 túž] tu — 45/6 aby nezuostal — 49 naučen...jeho ] naučenie od jeho dobro- ty — nenie — dobré ] hodné — 51 slavnějšie — 52 tak ] pak vesel jsa — Bo- ha ] vyn. — 54 nenie — 55 Božie - 57 neboť - Božie — 58 tom ] tvém - 61 ani sobě - 62 ráčí ] chce. LXXII 2 v modlitbě...jest ] modle se i umřel — 3 ihned — k Hospodinu — 4 řka modle se ] modléše se a řka - 5 aby (!) - 5/6 cierkve... svaté ] koste- la tvého - 6 cestě tvé tvých... - mohl... života ] běh dokonal života - 7 prohřešenie - 8 hřiechóv - i ] neb - 9 tebe ] také — 10 Vynmi — 11 poku- šenie i - (ze) ne (!) U - jich ]je - 13 nepřátelóm - zaslúže - 1314 vítěz- stvie - 14 a ať ] vyn. — 15 objem - požehnánie - 16 zavolav — 17 a řka — porúčiem - 20 i ] vyn. - ku ] vyn. - a řka — 21 mój — 22/3 v celém ] ve všem - 23 svém ] celém - 24 mój — 25 Nenieť - 26 milosrdenstvie — 27 mój — 28 mój — milosti ] libosti — 29 mój — 30 Otče i. LXXIII 2 stojí, kterak ] vyn. — 3 byl ] bydlel - patnádct- le (!) U-4 také ] vyn.- 5 miestě - patnádcte - 6 tieže - nežli dřieve - 7 třidceti - když ] ješto - 452
Strana 453
královstvie - 8 čtyřidceti - 9 slúže - 10 skončal - pústenník — 13 pústen- ník - napomenutie — 14 jenž mu 1 jemuž - královstvie — 16 uslyšav — 17 jiným lidem - přinese — 18 krále U - 19 ostavil U - i ] a - ta ] tě — svaté - těle - pochovachu - 20 divóv — 20/1 činil... svatá ] učinil skrze svú milost skrze jich svatost — 22 věkóv — 23/4 A tak... LXIX. ] vyn. — Pod ukončeným textem je v U pozdější rukou napsáno: Má milá Panno Maria. KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ Český text Knížek o hře šachové je dochován v jediném rukopise (bývalé) dvorní knihovny vídeňské č. 5293 z XV. století1) (na 1. 290 až 313). Objevil jej Ferdinand Menčík a vydal transkribovaný v Památkách staré literatury české, vydávaných Maticí českou (řada I., oddíl 2.) r. 1879; opravy a poznámky k tomuto vydání podali Boh. Jedlička v LF X, 1883 str. 84-107 (Příspěvky ke kritice a výkladu textů staro- českých) a Theodor Vodička v XV. programu c. kr. vyš. gymnasia slo- vanského v Olomouci 1884 (Kritické i exegetické poznámky k stč. textu Kniežek o šašiech2). V rukopise není nikde zmínky o tom, že původcem českého zpracování je Štítný, ale Menčík už v Úvodě k své edici pokusil se nejen se zdarem datovati vznik knížky do doby okolo r. 1400, ale snesl tam (i v poznámkách otištěného textu pod čarou) tolik shod se spisy Štítného jak po stránce obsahové, tak lexikální, že jeho domněnku o autorství Štítného uznali za správnou všichni čeští jazykozpytci i literární historikové, kteří později o tomto spise psali, zejména i nejlepší náš znalec Štítného, Jan Gebauer3). Patrně na jeho podnět vydal potom Menčík spis znovu, netranskribovaný, v LF 29 (1902) na str. 255-267, 397-403, 475-492, přihlížeje ke kritickým po- známkám Jedličkovým a Vodičkovým. 1) Popis rukopisu v Tabulae codicum manu scriptorum praeter Graecos et orientales in bibliotheca Palatina Vindobonensi asservato- rum, volumen IV p. 89/90, kde je i výčet jednotlivých spisů v kodexu obsažených. Kromě toho jej obšírně popsal Ferd. Menčík v Úvodě k svému transkribovanému vydání Knížek o hře šachové str. VII nn. 2) K jejich opravám a konjekturám jsme bedlivě přihlédli v našem vydání. 3) Sr. jeho posmrtně vydané dílo „O životě a špisích Tomáše ze Štítného“ (v Praze, Čes. ak. 1923) str. 64. 453
královstvie - 8 čtyřidceti - 9 slúže - 10 skončal - pústenník — 13 pústen- ník - napomenutie — 14 jenž mu 1 jemuž - královstvie — 16 uslyšav — 17 jiným lidem - přinese — 18 krále U - 19 ostavil U - i ] a - ta ] tě — svaté - těle - pochovachu - 20 divóv — 20/1 činil... svatá ] učinil skrze svú milost skrze jich svatost — 22 věkóv — 23/4 A tak... LXIX. ] vyn. — Pod ukončeným textem je v U pozdější rukou napsáno: Má milá Panno Maria. KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ Český text Knížek o hře šachové je dochován v jediném rukopise (bývalé) dvorní knihovny vídeňské č. 5293 z XV. století1) (na 1. 290 až 313). Objevil jej Ferdinand Menčík a vydal transkribovaný v Památkách staré literatury české, vydávaných Maticí českou (řada I., oddíl 2.) r. 1879; opravy a poznámky k tomuto vydání podali Boh. Jedlička v LF X, 1883 str. 84-107 (Příspěvky ke kritice a výkladu textů staro- českých) a Theodor Vodička v XV. programu c. kr. vyš. gymnasia slo- vanského v Olomouci 1884 (Kritické i exegetické poznámky k stč. textu Kniežek o šašiech2). V rukopise není nikde zmínky o tom, že původcem českého zpracování je Štítný, ale Menčík už v Úvodě k své edici pokusil se nejen se zdarem datovati vznik knížky do doby okolo r. 1400, ale snesl tam (i v poznámkách otištěného textu pod čarou) tolik shod se spisy Štítného jak po stránce obsahové, tak lexikální, že jeho domněnku o autorství Štítného uznali za správnou všichni čeští jazykozpytci i literární historikové, kteří později o tomto spise psali, zejména i nejlepší náš znalec Štítného, Jan Gebauer3). Patrně na jeho podnět vydal potom Menčík spis znovu, netranskribovaný, v LF 29 (1902) na str. 255-267, 397-403, 475-492, přihlížeje ke kritickým po- známkám Jedličkovým a Vodičkovým. 1) Popis rukopisu v Tabulae codicum manu scriptorum praeter Graecos et orientales in bibliotheca Palatina Vindobonensi asservato- rum, volumen IV p. 89/90, kde je i výčet jednotlivých spisů v kodexu obsažených. Kromě toho jej obšírně popsal Ferd. Menčík v Úvodě k svému transkribovanému vydání Knížek o hře šachové str. VII nn. 2) K jejich opravám a konjekturám jsme bedlivě přihlédli v našem vydání. 3) Sr. jeho posmrtně vydané dílo „O životě a špisích Tomáše ze Štítného“ (v Praze, Čes. ak. 1923) str. 64. 453
Strana 454
(V - znění rukopisu Vídeňského) Počínají se kniežky o šašiech...: 28 chvála ] Chwalu V —43 V po „schován jest“ zbytečně opakuje: plný úžitek — 47 po 10 V. Proč jest hra v šachy vymyšlena? 41 za ] z V. Str. 356 a nn.: 20 u ] vyn. V - 30 tě ] se V — 40 prázdným ] praznym V — 42 ješto ] gesstie V - 61 Šachové ] ssachowa V. To již o šašiech: 10 se ] vyn. V. O králi šachu: 8 i ] vyn. V - 40 člověk ] czlowie V — 53 odpočinúti ] odpoczinutie V- 82 potáhnú ] potohnu V - 93 pomoženo ] pomoze V — 155 samice samiecze V - 164 i ] vyn. V — 174 býti] by V — 179 výbojóv ] bohow V - 186 má ] vyn. V — 188 vdřidustva ] wdrzidustwa V; spr. asi: vydřidus- tva — 226 Hubené ] hanebne V - 275 střiedmé ] strziedne V — 278 přetažena ] przitazena V - 294 připusťte ] przistupta V -308 čím ] czi V — 311 li ] vyn. V. Str. 372 a nn.: 42 vešla ] wesslo V - 43 to ] tu brost V - 59 jiežto ] gessto V -- všeliká] wsseliku V - 67 nepotřebie ] napotrzebie V - 77 s sliby ] sliby V — 201 s ] vyn. V - 234/5 rúcho... svému ] vyn. V. Str. 381: 69 než ] ze V. 454
(V - znění rukopisu Vídeňského) Počínají se kniežky o šašiech...: 28 chvála ] Chwalu V —43 V po „schován jest“ zbytečně opakuje: plný úžitek — 47 po 10 V. Proč jest hra v šachy vymyšlena? 41 za ] z V. Str. 356 a nn.: 20 u ] vyn. V - 30 tě ] se V — 40 prázdným ] praznym V — 42 ješto ] gesstie V - 61 Šachové ] ssachowa V. To již o šašiech: 10 se ] vyn. V. O králi šachu: 8 i ] vyn. V - 40 člověk ] czlowie V — 53 odpočinúti ] odpoczinutie V- 82 potáhnú ] potohnu V - 93 pomoženo ] pomoze V — 155 samice samiecze V - 164 i ] vyn. V — 174 býti] by V — 179 výbojóv ] bohow V - 186 má ] vyn. V — 188 vdřidustva ] wdrzidustwa V; spr. asi: vydřidus- tva — 226 Hubené ] hanebne V - 275 střiedmé ] strziedne V — 278 přetažena ] przitazena V - 294 připusťte ] przistupta V -308 čím ] czi V — 311 li ] vyn. V. Str. 372 a nn.: 42 vešla ] wesslo V - 43 to ] tu brost V - 59 jiežto ] gessto V -- všeliká] wsseliku V - 67 nepotřebie ] napotrzebie V - 77 s sliby ] sliby V — 201 s ] vyn. V - 234/5 rúcho... svému ] vyn. V. Str. 381: 69 než ] ze V. 454
Strana 455
Str. 383 a nn.: 29 múdří ] mudry V - zdejšieho ] zdeyssie V - 34 rytieřský ] rytierzky V - 58 k ] vyn. V - 78 po „jat byl“ je omylem ve V passus z následujícího odstavce; ten vypouštíme — 99 Také ] opakuje V — 105 učiniti...Karthagi- nenští ] nebylo vězně za vězně propustiti V; upravujeme podle latinské předlohy a podle českého překladu Čtyř ctností stěžejných (NUK l. c. p. 163) 109/110 jemu, hlédal ] hlédal jemu V. Str. 387 a nn.: 31 ješto 1 jest V (psáno zkratkou) — 54 pro 1 przo V - 64 nesháněl ] nesaněl V — 74/75 laskav ] naskaw V. Str. 389 a nn.: 3 obchod ] obchob V - 21 almužnú ] almuzny V - 30 v tesařském neb zedničiem diele ] tesarzske neb zedniczie dielo V — 32 dielu ] vyn. V — 141 škaredá ] sskereda V. Třetie strana těchto kniežek...: 7 levé I pravé V (psáno zkratkou) — 56: nie; Vodička navrhoval čísti: něho, myslím zbytečně, spr.: od nie - t. j. vrchnosti. Je to citát známý i z Chelčického Síti víry, který slova sv. Pavla k Římanům obšírně vykládá v kapitole 42 a násl. dílu I. - 64 svobodněť ] swobnet V — 65 dobří ] dobry V - 81 múdří mudrze V - 95 prosúdil ] Prosudiel V — 114 když ] ktoz V — 131 běží boží V — 148 nad ] na V — 164 mohl ] vyn. V — 170 polích ] poli V — 181 jezdě I gezdi V. Str. 400 a nn.: 10 vyjíti ] wgiti V — 16 býti ] vyn. V — 19 i ] jest V (psáno zkratkou) — 30 projda ] progde V — 51 pojme ] poygma V - 69 druhým ] druhy V - majíc ] magi V - 123 A ž' ] Ayz V — 134 se ] gse V — 145 líbo j', že se trú ] libo, ze gsie tru V. 455
Str. 383 a nn.: 29 múdří ] mudry V - zdejšieho ] zdeyssie V - 34 rytieřský ] rytierzky V - 58 k ] vyn. V - 78 po „jat byl“ je omylem ve V passus z následujícího odstavce; ten vypouštíme — 99 Také ] opakuje V — 105 učiniti...Karthagi- nenští ] nebylo vězně za vězně propustiti V; upravujeme podle latinské předlohy a podle českého překladu Čtyř ctností stěžejných (NUK l. c. p. 163) 109/110 jemu, hlédal ] hlédal jemu V. Str. 387 a nn.: 31 ješto 1 jest V (psáno zkratkou) — 54 pro 1 przo V - 64 nesháněl ] nesaněl V — 74/75 laskav ] naskaw V. Str. 389 a nn.: 3 obchod ] obchob V - 21 almužnú ] almuzny V - 30 v tesařském neb zedničiem diele ] tesarzske neb zedniczie dielo V — 32 dielu ] vyn. V — 141 škaredá ] sskereda V. Třetie strana těchto kniežek...: 7 levé I pravé V (psáno zkratkou) — 56: nie; Vodička navrhoval čísti: něho, myslím zbytečně, spr.: od nie - t. j. vrchnosti. Je to citát známý i z Chelčického Síti víry, který slova sv. Pavla k Římanům obšírně vykládá v kapitole 42 a násl. dílu I. - 64 svobodněť ] swobnet V — 65 dobří ] dobry V - 81 múdří mudrze V - 95 prosúdil ] Prosudiel V — 114 když ] ktoz V — 131 běží boží V — 148 nad ] na V — 164 mohl ] vyn. V — 170 polích ] poli V — 181 jezdě I gezdi V. Str. 400 a nn.: 10 vyjíti ] wgiti V — 16 býti ] vyn. V — 19 i ] jest V (psáno zkratkou) — 30 projda ] progde V — 51 pojme ] poygma V - 69 druhým ] druhy V - majíc ] magi V - 123 A ž' ] Ayz V — 134 se ] gse V — 145 líbo j', že se trú ] libo, ze gsie tru V. 455
Strana 456
PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM I 40 n. Sr. Zjevení sv. Jana 4. 6 nn. - 43 Narážka na oslici Balámovu, které dal Hospodin řeč, aby pokárala svého pána; sr. 4. Mojžíš. 22, 28 nn. — 46 nn. Augustinus, Epistolarum classis III., Epistola (Marcellino) CXLIII 2. (Migne, Patrol. Lat. 33, c. 586). Aurelius Augustinus (354 až 430), nejslavnější filosof křesťanství patristického, napsal řadu knih, na př. Confessiones (Vyznání), De civitate Dei (O městě božím), Enarratio in psalmos (Výklad na žalmy), mnoho řečí (kázání), listů a mn. j. Citují ho často naši předhusitští i kališničtí theologové; Chel- čický s ním polemisuje pro jeho názor o oprávněnosti války, nazývaje ho posměšně „velikým sloupem církve římské“ (Síť víry, I. díl, 40. kap.) — 59 nn. Skutky apošt. 28, 3 nn. - 72 Jakub 4, 4 — 77 nn. 1. Samuel. (1. Král.) 16, 23. II 24-107 jsou překlad Pseudoaugustinovy 60. řeči (Sermones ad fratres in eremo), otištěné u Migne, Patrol. Lat. 40, c. 1339 až 1341, jak zjistil Fr. Ryšánek (Sborník filologický I. str. 77 nn.) - 30 Podle žalmu 1, 2 - 31 Žalm 119 (Vulgáta 118), 2 — 32 Žalm 119 (118), 11 - 47 2. Kor. 5, 3 — 69 Podle Izaiáše 5, 13 - 75 Matouš 25, 12 — 75/6 Mat. 7, 23 — 82 Přísloví 28, 9 - 106 Daniel 12, 3. OTROJÍM STAVU Traktát O trojím stavu, panenském, vdovském a manželském, otisku- jeme tu zase podle sborníku Sázavského (S) s opravami podle vydání Erbenova (E, Knížky šestery o obecných věcech křesťanských). Tento 456
PŘEDMLUVA VE SBORNÍKU SÁZAVSKÉM I 40 n. Sr. Zjevení sv. Jana 4. 6 nn. - 43 Narážka na oslici Balámovu, které dal Hospodin řeč, aby pokárala svého pána; sr. 4. Mojžíš. 22, 28 nn. — 46 nn. Augustinus, Epistolarum classis III., Epistola (Marcellino) CXLIII 2. (Migne, Patrol. Lat. 33, c. 586). Aurelius Augustinus (354 až 430), nejslavnější filosof křesťanství patristického, napsal řadu knih, na př. Confessiones (Vyznání), De civitate Dei (O městě božím), Enarratio in psalmos (Výklad na žalmy), mnoho řečí (kázání), listů a mn. j. Citují ho často naši předhusitští i kališničtí theologové; Chel- čický s ním polemisuje pro jeho názor o oprávněnosti války, nazývaje ho posměšně „velikým sloupem církve římské“ (Síť víry, I. díl, 40. kap.) — 59 nn. Skutky apošt. 28, 3 nn. - 72 Jakub 4, 4 — 77 nn. 1. Samuel. (1. Král.) 16, 23. II 24-107 jsou překlad Pseudoaugustinovy 60. řeči (Sermones ad fratres in eremo), otištěné u Migne, Patrol. Lat. 40, c. 1339 až 1341, jak zjistil Fr. Ryšánek (Sborník filologický I. str. 77 nn.) - 30 Podle žalmu 1, 2 - 31 Žalm 119 (Vulgáta 118), 2 — 32 Žalm 119 (118), 11 - 47 2. Kor. 5, 3 — 69 Podle Izaiáše 5, 13 - 75 Matouš 25, 12 — 75/6 Mat. 7, 23 — 82 Přísloví 28, 9 - 106 Daniel 12, 3. OTROJÍM STAVU Traktát O trojím stavu, panenském, vdovském a manželském, otisku- jeme tu zase podle sborníku Sázavského (S) s opravami podle vydání Erbenova (E, Knížky šestery o obecných věcech křesťanských). Tento 456
Strana 457
traktát je dosti původní prací Stítného; mnohé jednotlivosti má z Au- gustina, zejména z jeho spisu De sancta virginitate (O svatém panen- ství), De bono viduitatis (O dobru stavu vdovského) a De bono coniu- gali (O dobru manželství). Ze tří uvedených stavů velebí Štítný nejvíce stav panenský (platí stejně o panicích jako o pannách). Panny, které se chtějí provdati („jíti za muž“), mají až do sňatku zachovati pohlavní čistotu (totéž platí i o jinoších); mají si bráti za muže jen bohabojného, sobě stavem rovného; překážkou sňatku je pokrevní příbuzenství až do čtvrtého kolena; ale i kmotrovství je překážkou manželství; svatba může se konati jen v čas církví („kostelem“) dovolený a má býti veřejná, ne tajná, a má k ní býti pozváno příbuzenstvo, zejména osoby starší. Před sňatkem má každý uvážiti obtíže stavu manželského. Pannám, které se nechtějí vdávati, radí Štítný, aby si vážily čistoty panenské nade všecko — kdo ji jednou ztratí, nikdy už jí nemůže nabýti; mají býti dále vzdáleny i myšlenek světských, rozkoší, vyhýbati se častějším stykům s osobami druhého pohlaví, konati dobré skutky a ustavičně se modliti. - Pannám helmbrechtným (světáckým, frejovným) věnuje autor málo pozornosti: jsou zavrženíhodné. Ke vdovám počítá Štítný nejen osoby, které přišly o manžela, ale i ty, které ztratily panenství mimo manželství. Vdovy se mají obírati hojně modlitbou, postiti se a věnovati se strádajícím bližním. Nejméně důstojný je stav manželský, jehož přednosti sice autor také uznává, ale ukazuje zároveň na četné jeho stinné stránky. Počínají se.... 1 Počínají se... (rozuměj: knížky) - 4 o třech obecných věcech; t. j. o víře, naději a milosti (lásce); traktát o nich je v sborníku Sázavském před touto prací jako „knížky prvé“, náš traktát následuje jako „knížky druhé“ — 10 nový, svatý Jeruzalem; ohlas Zjev. sv. Jana 3, 12; 21, 2 a 10 - 12 Marg.: Cap. 21 - Zjev. sv. Jana 21, 27 - 14 Sr. Izaiáš 14, 12 — 20 napřed; t. j. v předcházejícím traktátu (o víře, naději a milosti). O pannách tělesných: 16 Marg.: Mat. 19 — Podle Mat. 19, 11 - 32 „Lepší jest pokorná žena než hrdá panna“; je z Augustina, Enarratio in psalmum (Výklad na žalm) 76, 16 (Migne, Patrol. Lat. 36, c. 968) : melior maritata humilis 457
traktát je dosti původní prací Stítného; mnohé jednotlivosti má z Au- gustina, zejména z jeho spisu De sancta virginitate (O svatém panen- ství), De bono viduitatis (O dobru stavu vdovského) a De bono coniu- gali (O dobru manželství). Ze tří uvedených stavů velebí Štítný nejvíce stav panenský (platí stejně o panicích jako o pannách). Panny, které se chtějí provdati („jíti za muž“), mají až do sňatku zachovati pohlavní čistotu (totéž platí i o jinoších); mají si bráti za muže jen bohabojného, sobě stavem rovného; překážkou sňatku je pokrevní příbuzenství až do čtvrtého kolena; ale i kmotrovství je překážkou manželství; svatba může se konati jen v čas církví („kostelem“) dovolený a má býti veřejná, ne tajná, a má k ní býti pozváno příbuzenstvo, zejména osoby starší. Před sňatkem má každý uvážiti obtíže stavu manželského. Pannám, které se nechtějí vdávati, radí Štítný, aby si vážily čistoty panenské nade všecko — kdo ji jednou ztratí, nikdy už jí nemůže nabýti; mají býti dále vzdáleny i myšlenek světských, rozkoší, vyhýbati se častějším stykům s osobami druhého pohlaví, konati dobré skutky a ustavičně se modliti. - Pannám helmbrechtným (světáckým, frejovným) věnuje autor málo pozornosti: jsou zavrženíhodné. Ke vdovám počítá Štítný nejen osoby, které přišly o manžela, ale i ty, které ztratily panenství mimo manželství. Vdovy se mají obírati hojně modlitbou, postiti se a věnovati se strádajícím bližním. Nejméně důstojný je stav manželský, jehož přednosti sice autor také uznává, ale ukazuje zároveň na četné jeho stinné stránky. Počínají se.... 1 Počínají se... (rozuměj: knížky) - 4 o třech obecných věcech; t. j. o víře, naději a milosti (lásce); traktát o nich je v sborníku Sázavském před touto prací jako „knížky prvé“, náš traktát následuje jako „knížky druhé“ — 10 nový, svatý Jeruzalem; ohlas Zjev. sv. Jana 3, 12; 21, 2 a 10 - 12 Marg.: Cap. 21 - Zjev. sv. Jana 21, 27 - 14 Sr. Izaiáš 14, 12 — 20 napřed; t. j. v předcházejícím traktátu (o víře, naději a milosti). O pannách tělesných: 16 Marg.: Mat. 19 — Podle Mat. 19, 11 - 32 „Lepší jest pokorná žena než hrdá panna“; je z Augustina, Enarratio in psalmum (Výklad na žalm) 76, 16 (Migne, Patrol. Lat. 36, c. 968) : melior maritata humilis 457
Strana 458
quam virgo superba; sr. i téhož Enarratio in psalmum 99, 13 (ib. 37, c. 1280) : Melius est humile coniugium quam superba virginitas — 35 Marg.: Cap. 4 — Jakub 4, 4 — 54 n. Sr. Mat. 25,1 nn. O pannách, kteréž chtie za muž jíti: 5 Mat. 5, 27 (2. Mojžíš. 20, 14; 3. Mojžíš. 20, 10) — 25 Jan Zlatoústý, nazvaný tak pro svou výmluvnost (žil asi od r. 344 do r. 407), patri- archa cařihradský, je význačný a nejplodnější z církevních Otců řecky píšících. Z jeho spisů vynikají zejména homilie (výklady) na Nový Zákon, četná kázání atd. Napsal také spis O panenství, který asi Štítný také znal. Citát je vzat z jeho výkladu na žalmy (Expositio in psalmum III), Migne, Patrol. Graeca 55, c. 36 s. - 29 Marg.: Proverb. 19 — Přísloví 19, 14 — 41 Sr. Flajšhansova Česká přísloví pod heslem žena 5 57 Marg.: Exo(di) 34 et in aliis sacre Scripture locis (= v Exodu — 34 a na jiných místech svatého Písma) - Sr. na př. 2. Mojžíš. 34, 16 — 59 1. Mojžíš. 7, 1 až 24 — 60 Marg.: Genesis 6 — 1. Mojžíš. 6, 2 - 65 Marg.: 3. Reg. 11 - 3. Král. 11, 1 nn. - 103 Uvádí ze Štítného Flajš- hans, Česká přísloví pod heslem pěknička — 118 nn. Příbuzenství, po- krevenství se znázorňovalo stromem („dřevem“), jehož kmen tvoří nejstarší prarodiče; na první větvi jsou jejich děti, na druhé děti těchto dětí atd. Zobrazení takového „stromu“ bývalo pro praktické účely i v církevních knihách právnických (na př. v Dekretu Gratianově; viz o něm poznámku v traktátu zde dále otištěném O přirovnánie lidského stavu k kóróm andělským), protože na něm bylo názorně ukázáno, do kterého kolena se nesmějí příbuzní ženiti nebo vdávati. Takové vyobrazení mělo název arbor genealogica (rodokmen). Podobný rodokmen pod názvem Arbor iuris je v Isidorově spisu Etymologiarum libri, 1. IX. c. 6 (Migne, Patrol. Lat. 82 p. 359 až 364). - Bratr otcův byl dětem strýc, bratr matčin ujec; synové dvou bratří se nazývali bratří strýčení, synové sestry bratří tetění. (Sr. OSN pod heslem rodo- pis) — 148/9 svěcením druhým; rozuměj: na kněžství — 149 v zákoně; roz. řeholním, klášterním. Kolik prací v manželském stavu jest: 5 Marg.: 1. Cor. 7 — 1. Kor. 7, 8 - 6 1. Kor. 7, 7 — 7 nn. 1. Kor. 7, 29 až 31 — 13 1. Kor. 7, 4 — 18 1. Kor. 7, 3 - 25 n. Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem smola a Listy filol. 70 (1946) str. 90 - 27 458
quam virgo superba; sr. i téhož Enarratio in psalmum 99, 13 (ib. 37, c. 1280) : Melius est humile coniugium quam superba virginitas — 35 Marg.: Cap. 4 — Jakub 4, 4 — 54 n. Sr. Mat. 25,1 nn. O pannách, kteréž chtie za muž jíti: 5 Mat. 5, 27 (2. Mojžíš. 20, 14; 3. Mojžíš. 20, 10) — 25 Jan Zlatoústý, nazvaný tak pro svou výmluvnost (žil asi od r. 344 do r. 407), patri- archa cařihradský, je význačný a nejplodnější z církevních Otců řecky píšících. Z jeho spisů vynikají zejména homilie (výklady) na Nový Zákon, četná kázání atd. Napsal také spis O panenství, který asi Štítný také znal. Citát je vzat z jeho výkladu na žalmy (Expositio in psalmum III), Migne, Patrol. Graeca 55, c. 36 s. - 29 Marg.: Proverb. 19 — Přísloví 19, 14 — 41 Sr. Flajšhansova Česká přísloví pod heslem žena 5 57 Marg.: Exo(di) 34 et in aliis sacre Scripture locis (= v Exodu — 34 a na jiných místech svatého Písma) - Sr. na př. 2. Mojžíš. 34, 16 — 59 1. Mojžíš. 7, 1 až 24 — 60 Marg.: Genesis 6 — 1. Mojžíš. 6, 2 - 65 Marg.: 3. Reg. 11 - 3. Král. 11, 1 nn. - 103 Uvádí ze Štítného Flajš- hans, Česká přísloví pod heslem pěknička — 118 nn. Příbuzenství, po- krevenství se znázorňovalo stromem („dřevem“), jehož kmen tvoří nejstarší prarodiče; na první větvi jsou jejich děti, na druhé děti těchto dětí atd. Zobrazení takového „stromu“ bývalo pro praktické účely i v církevních knihách právnických (na př. v Dekretu Gratianově; viz o něm poznámku v traktátu zde dále otištěném O přirovnánie lidského stavu k kóróm andělským), protože na něm bylo názorně ukázáno, do kterého kolena se nesmějí příbuzní ženiti nebo vdávati. Takové vyobrazení mělo název arbor genealogica (rodokmen). Podobný rodokmen pod názvem Arbor iuris je v Isidorově spisu Etymologiarum libri, 1. IX. c. 6 (Migne, Patrol. Lat. 82 p. 359 až 364). - Bratr otcův byl dětem strýc, bratr matčin ujec; synové dvou bratří se nazývali bratří strýčení, synové sestry bratří tetění. (Sr. OSN pod heslem rodo- pis) — 148/9 svěcením druhým; rozuměj: na kněžství — 149 v zákoně; roz. řeholním, klášterním. Kolik prací v manželském stavu jest: 5 Marg.: 1. Cor. 7 — 1. Kor. 7, 8 - 6 1. Kor. 7, 7 — 7 nn. 1. Kor. 7, 29 až 31 — 13 1. Kor. 7, 4 — 18 1. Kor. 7, 3 - 25 n. Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem smola a Listy filol. 70 (1946) str. 90 - 27 458
Strana 459
1. Kor. 7, 7 — 46 Marg.: Genesis 1 - 1. Mojžíš. 1, 28 — 50 Marg.: Joan. 2 — Jan 2, 1 až 10 — 56 Marg.: 1. Cor. 7 — 1. Kor. 7, 32 až 34 - 60 1. Kor. 7, 33 - 77 Marg.: 1. Cor. 7 - 1. Kor. 7, 28 — 79 Tamtéž - 96 Tamtéž — 124 Marg.: 1. Cor. 7 - 1. Kor. 7, 28 - 127 n. Zjev. sv. Jana 21, 27 — 136 n. Sr. 1. Kor. 7, 9. O stavu panenském: 9 Hieronymus, Epistola IX. ad Paulam et Eustochium V. (Migne, Patrol. Lat. 30, c. 130 s.) - Jeronym (latinsky Hieronymus) žil od r. 347 až do 419. Jeho uhlazený sloh uchvátil Erasma tak, že si ho po té stránce cení více než Cicerona. Zdá se, že Štítný znal jeho spis De custodia virginitatis (O střežení panenství). Přeložil do latiny celé Písmo svaté (Vulgáta) a napsal k němu hojné komentáře - 11 Marg.: Mat. 13 — Mat. 13, 8 a 23 - 13 „učedlníci“; Štítný má patrně na mysli Jeronyma, který tak píše jednak ve výkladu na slova Písma „Qui vero in terram bonam“ (Kdo však do země dobré), jednak v Obraně proti Jovinia- novi; cituje ho Catena aurea od Tomáše Akvinského I. str. 232. Tam- též je uveden i výklad Augustinův poněkud odlišný (podle něho sterý užitek je přičítán mučedníkům pro svatost jejich života, šedesaterý pannám, třicaterý manželům) - 25 Marg.: Mat. 19 - Mat. 19, 12 -27 Marg.: Mat. 5 - Mat. 5, 8 — 35 Marg.: Luce 7 — Luk. 7, 26 - 38 Marg.: Joan(n)is 1 - Jan 1, 29 nn. — 39 Marg.: Joan. 19 - Jan 19, 27 — 39/40 „najhlubšie věci z svatého Písma“; míní se tu Zjevení sv. Jana — 43 Marg.: Actuum 7 - Skutky apošt. 7, 55 n. — 60 Marg.: Mat. 22, Luce 20 — Mat. 22, 30; Luk. 20, 35 — 61 1. Mojžíš. 3, 24 n. - 63 Augus- tinus, De civitate Dei (O městě Božím) XIV, 23, 24, 26 - 73 n. Luk. 1, 42 — 84 Marg.: Apoc. 14 - Zjev. sv. Jana 14, 1 a 3. Kterak máš čistotu zachovati panenskú: 6 Žalm 111, 10; Přísloví 9, 10 -37 Marg.: Psal. 75 - Žalm 76 (Vul- gáta 75), 12. O čistotě rozmyšlené panně: 5 nebývalý; zde asi tolik jako: nezkušený (původní význam: kdo v tom nebyl) — 20 Sv. Kateřina (Alexandrijská), původem z rodu královského, byla mučena a nakonec stata. Zvláštním jejím ctitelem byl náš Karel 459
1. Kor. 7, 7 — 46 Marg.: Genesis 1 - 1. Mojžíš. 1, 28 — 50 Marg.: Joan. 2 — Jan 2, 1 až 10 — 56 Marg.: 1. Cor. 7 — 1. Kor. 7, 32 až 34 - 60 1. Kor. 7, 33 - 77 Marg.: 1. Cor. 7 - 1. Kor. 7, 28 — 79 Tamtéž - 96 Tamtéž — 124 Marg.: 1. Cor. 7 - 1. Kor. 7, 28 - 127 n. Zjev. sv. Jana 21, 27 — 136 n. Sr. 1. Kor. 7, 9. O stavu panenském: 9 Hieronymus, Epistola IX. ad Paulam et Eustochium V. (Migne, Patrol. Lat. 30, c. 130 s.) - Jeronym (latinsky Hieronymus) žil od r. 347 až do 419. Jeho uhlazený sloh uchvátil Erasma tak, že si ho po té stránce cení více než Cicerona. Zdá se, že Štítný znal jeho spis De custodia virginitatis (O střežení panenství). Přeložil do latiny celé Písmo svaté (Vulgáta) a napsal k němu hojné komentáře - 11 Marg.: Mat. 13 — Mat. 13, 8 a 23 - 13 „učedlníci“; Štítný má patrně na mysli Jeronyma, který tak píše jednak ve výkladu na slova Písma „Qui vero in terram bonam“ (Kdo však do země dobré), jednak v Obraně proti Jovinia- novi; cituje ho Catena aurea od Tomáše Akvinského I. str. 232. Tam- též je uveden i výklad Augustinův poněkud odlišný (podle něho sterý užitek je přičítán mučedníkům pro svatost jejich života, šedesaterý pannám, třicaterý manželům) - 25 Marg.: Mat. 19 - Mat. 19, 12 -27 Marg.: Mat. 5 - Mat. 5, 8 — 35 Marg.: Luce 7 — Luk. 7, 26 - 38 Marg.: Joan(n)is 1 - Jan 1, 29 nn. — 39 Marg.: Joan. 19 - Jan 19, 27 — 39/40 „najhlubšie věci z svatého Písma“; míní se tu Zjevení sv. Jana — 43 Marg.: Actuum 7 - Skutky apošt. 7, 55 n. — 60 Marg.: Mat. 22, Luce 20 — Mat. 22, 30; Luk. 20, 35 — 61 1. Mojžíš. 3, 24 n. - 63 Augus- tinus, De civitate Dei (O městě Božím) XIV, 23, 24, 26 - 73 n. Luk. 1, 42 — 84 Marg.: Apoc. 14 - Zjev. sv. Jana 14, 1 a 3. Kterak máš čistotu zachovati panenskú: 6 Žalm 111, 10; Přísloví 9, 10 -37 Marg.: Psal. 75 - Žalm 76 (Vul- gáta 75), 12. O čistotě rozmyšlené panně: 5 nebývalý; zde asi tolik jako: nezkušený (původní význam: kdo v tom nebyl) — 20 Sv. Kateřina (Alexandrijská), původem z rodu královského, byla mučena a nakonec stata. Zvláštním jejím ctitelem byl náš Karel 459
Strana 460
IV. Filosofická fakulta Karlovy university v ní ctila svou patronku. Máme o ní zachovány dvě staročeské legendy, z nichž větší (Stockholm- ská) má značnou cenu básnickou - 20 n. Markleta = Marketa, panna a mučednice; když se podle legendy nepodařilo ji utopiti, byla popravena mečem - Sv. Barbora a sv. Dorota v Erbenově vydání nejsou uvedeny, je to patrně přídavek písaře sborníku Sázavského nebo jeho předlohy. — 21 Sv. Nětiše = Anežka; byla bohatá Římanka, která podle vypra- vování legendy odepřela vzíti si za muže vznešeného římského jinocha, protože se zaslíbila Kristu; ten na ni prozradil, že je křestanka, i byla sťata r. 304- 52/3 Syn Davidův, o němž tu píše Štítný, byl Amnon, zná- silněná jím sestra Thamar. Čte se o tom v 2. Král. 13, 1 nn. - 67 Dcera Jakubova se jmenovala Dina. O tom 1. Mojžíš. 34, 1 nn. - 75 Žalm 17, 26 a 27 (Vulgáta) — 76 L. Annaeus Seneca Cordubiensis (Martinus Dumiensis episcopus), De formula honestae vitae...vel De quatuor vir- tutibus cardinalibus l. IV, 9 (ed. Fr. Haase p. 70). Téhož citátu užil Štítný v Knížkách o hře šachové (viz zde dále v poznámkách k tomuto dílku Štítného na začátku). O Senekovi a spisech jeho pravých i mylně mu ve středověku přičítaných viz K. Hrdina, Seneca v nejstarších čes- kých překladech (Český časopis filologický II., 1943/4 str. 147 nn.) - Seneca, římský spisovatel, žil od r. asi 54 př. Kr. do 40 po Kr. 81 Isidor (žil asi od r. 560 do 636), arcibiskup v Seville ve Španělsku, napsal kromě jiných spisů encyklopedii vědy světské i církevní pod názvem Etymologiae v 20 knihách. Citát uváděný zde Štítným je z jeho dílka Synonymorum liber II. 44 (Migne, Patrol. Lat. 83, c. 856). Do češtiny je přeložil už Sixt z Ottersdorfu (1549), potom vyšlo ještě několik vydání (1551, 1587, 1592, 1607), naposled r. 1830 s názvem „Kniha utěšená a lidem všechněm...prospěšná i užitečná. Rozmlou- vání rozumu s člověkem.“ (Viz Tobolka, Knihopis... díl II., část III., č. 3390 až 3394 a Jungmann, Historie lit. čes.2 odd. IV. č. 1756.) Citát uvedený zde Štítným je ve vyd. z r. 1830 na str. 70 - 83 jako sluneční paprsek...; totéž u Štítného v uvedených Knížkách v kapitole „O králi šachu“ — 145 Ohlas Mat. 7, 7 a 8; Luk. 11, 9 a 10 - 156 Augus- tin; viz výše v pozn. na str. 456 k ř. 46 - 168 Bernard Clairvauxský, opat a učitel církevní, zakladatel řádu cisterciáckého (1091 až 1153), přispěl svou výmluvností k druhé válce křižácké. Napsal Sermones in Cantica (Řeči na Píseň písní), kázání, řadu listů atd. Byl blízký reformním kazatelům svým úsilím o nápravu kněžstva, vystupoval i proti vysoké- mu kleru; proto ho s oblibou cituje Matěj z Janova, Hus, Jakoubek ze Stříbra i Rokycana. Dlouhý úryvek, který tu uvádí Štítný, je vyňat z jeho chvalořeči P. Marie (De laudibus virginis matris. Super verba Evangelii: Missus est angelus Gabriel, homilia I., Migne, Patrol. Lat. 460
IV. Filosofická fakulta Karlovy university v ní ctila svou patronku. Máme o ní zachovány dvě staročeské legendy, z nichž větší (Stockholm- ská) má značnou cenu básnickou - 20 n. Markleta = Marketa, panna a mučednice; když se podle legendy nepodařilo ji utopiti, byla popravena mečem - Sv. Barbora a sv. Dorota v Erbenově vydání nejsou uvedeny, je to patrně přídavek písaře sborníku Sázavského nebo jeho předlohy. — 21 Sv. Nětiše = Anežka; byla bohatá Římanka, která podle vypra- vování legendy odepřela vzíti si za muže vznešeného římského jinocha, protože se zaslíbila Kristu; ten na ni prozradil, že je křestanka, i byla sťata r. 304- 52/3 Syn Davidův, o němž tu píše Štítný, byl Amnon, zná- silněná jím sestra Thamar. Čte se o tom v 2. Král. 13, 1 nn. - 67 Dcera Jakubova se jmenovala Dina. O tom 1. Mojžíš. 34, 1 nn. - 75 Žalm 17, 26 a 27 (Vulgáta) — 76 L. Annaeus Seneca Cordubiensis (Martinus Dumiensis episcopus), De formula honestae vitae...vel De quatuor vir- tutibus cardinalibus l. IV, 9 (ed. Fr. Haase p. 70). Téhož citátu užil Štítný v Knížkách o hře šachové (viz zde dále v poznámkách k tomuto dílku Štítného na začátku). O Senekovi a spisech jeho pravých i mylně mu ve středověku přičítaných viz K. Hrdina, Seneca v nejstarších čes- kých překladech (Český časopis filologický II., 1943/4 str. 147 nn.) - Seneca, římský spisovatel, žil od r. asi 54 př. Kr. do 40 po Kr. 81 Isidor (žil asi od r. 560 do 636), arcibiskup v Seville ve Španělsku, napsal kromě jiných spisů encyklopedii vědy světské i církevní pod názvem Etymologiae v 20 knihách. Citát uváděný zde Štítným je z jeho dílka Synonymorum liber II. 44 (Migne, Patrol. Lat. 83, c. 856). Do češtiny je přeložil už Sixt z Ottersdorfu (1549), potom vyšlo ještě několik vydání (1551, 1587, 1592, 1607), naposled r. 1830 s názvem „Kniha utěšená a lidem všechněm...prospěšná i užitečná. Rozmlou- vání rozumu s člověkem.“ (Viz Tobolka, Knihopis... díl II., část III., č. 3390 až 3394 a Jungmann, Historie lit. čes.2 odd. IV. č. 1756.) Citát uvedený zde Štítným je ve vyd. z r. 1830 na str. 70 - 83 jako sluneční paprsek...; totéž u Štítného v uvedených Knížkách v kapitole „O králi šachu“ — 145 Ohlas Mat. 7, 7 a 8; Luk. 11, 9 a 10 - 156 Augus- tin; viz výše v pozn. na str. 456 k ř. 46 - 168 Bernard Clairvauxský, opat a učitel církevní, zakladatel řádu cisterciáckého (1091 až 1153), přispěl svou výmluvností k druhé válce křižácké. Napsal Sermones in Cantica (Řeči na Píseň písní), kázání, řadu listů atd. Byl blízký reformním kazatelům svým úsilím o nápravu kněžstva, vystupoval i proti vysoké- mu kleru; proto ho s oblibou cituje Matěj z Janova, Hus, Jakoubek ze Stříbra i Rokycana. Dlouhý úryvek, který tu uvádí Štítný, je vyňat z jeho chvalořeči P. Marie (De laudibus virginis matris. Super verba Evangelii: Missus est angelus Gabriel, homilia I., Migne, Patrol. Lat. 460
Strana 461
183, c. 58 ss) — 184 Mat. 19, 12 — 185 Mat. 18, 3 — 191 Izaiáš 66, 2 — 196 Sr. Luk. 1, 35 — 200 Luk. 1, 48 — 207 Tamtéž - 221 Bernard na uv. m. c. 60 - 222 Sr. Zjev. sv. Jana 14, 4 a 3 -223 nn. Bernard tamtéž - 233 n. Ohlas Izaiáše 53, 7. O stavu vdovském: 32 1. Kor. 7, 27 — 33 Podle 1. Kor. 7, 26 — 35 1. Kor. 7, 34 — 46 nn. Čte se ve spise Jana Guallensis, O čtyřech stěžejných ctnostech (sta- ročeský překlad, vydal Fr. Šimek ve Věstníku Král. čes. spol. nauk, tř. filosof.-histor.—filol. 1951, str. 56 n.) Autor to čerpal z Jero- nymova spisu Adversus Jovinianum (Migne, Patrol. Lat. 23, c. 288). Jak u Jeronyma, tak i u Jana Guallensis jsou uvedena jména těchto tří Římanek: první se jmenovala Marcia, druhá Valeria, třetí Annia. Totéž se čte i v Gestech Romanorum 75 (beze jmen) a v Knížkách o šachu, kterou napsal Jacobus de Cessolis a do češtiny zpracoval Štítný - 54 n. Sr. Flajšhansova Česká přísloví pod heslem dobrý 18 - (Doklad ze Štítného tu není uveden) - 59 n. Žalm 119 (Vulgáta 118), 71 — 100 za nie = za jejího života — 127 n. 1. Timot. 5, 14 - 132 n. 1. Timot. 5, 6 — 133 Podle 1. Kor. 7,9 — 149 n. Ohlas Mat. 7, 15 — 151 1. Kor. 7, 39; sr. i 1. Timot. 5, 14 — 152 n. Jan 3, 21; Jan 3, 20 — 158 1. Kor. 7, 26 - 162 n. Lukáš 2, 36 nn. (o Anně prorokyni) - 190 n. 1. Timot. 5, 11 a 12 — 192/3 1. Timot. 5, 11. Po čem máš poznati šlechetnú vdovu: 3 n. 1. Timot. 5, 9 a 10- 12 n. O Alžbětě viz staročeský Passionál. I v Knížkách o hře šachové (v oddíle o královně) uvádí Štítný sv. Alžbě- tu jako vzor skromnosti — 34 1. Timot. 5, 10 - 37 Žalm 44, 17 - 45 Aristoteles (stč. obyčejně Aristotileš), žák Platonův, jeden z nejslavněj- ších řeckých filosofů, žil od r. 384 do 322 př. Kr., řídil výchovu mladého Alexandra Velikého; veleduch, jenž měl neobyčejnou zásluhu o myš- lenkový vývoj lidstva téměř ve všech vědních oborech — 53 n. 1. Timot. 5, 8 — 60 Mat. 8, 22; Lukáš 9, 60 - 70 Podle Mat. 8, 22 a Luk. 9, 60 - 77 „tam dolejie“; Štítný odkazuje tu na svůj traktát O při- rovnání lidského stavu k kůrům andělským, zde dále také otištěný — 85 „nesahaje vína...“; totéž má Štítný v oddíle O prvním kuoru andělském v traktátu právě uvedeném; viz poznámku tamtéž - 92 n. 1. Petr 4, 7 až 10 — 110 n. Filip. 1, 23 — 111 n. Filip. 1, 23 nn. - 461
183, c. 58 ss) — 184 Mat. 19, 12 — 185 Mat. 18, 3 — 191 Izaiáš 66, 2 — 196 Sr. Luk. 1, 35 — 200 Luk. 1, 48 — 207 Tamtéž - 221 Bernard na uv. m. c. 60 - 222 Sr. Zjev. sv. Jana 14, 4 a 3 -223 nn. Bernard tamtéž - 233 n. Ohlas Izaiáše 53, 7. O stavu vdovském: 32 1. Kor. 7, 27 — 33 Podle 1. Kor. 7, 26 — 35 1. Kor. 7, 34 — 46 nn. Čte se ve spise Jana Guallensis, O čtyřech stěžejných ctnostech (sta- ročeský překlad, vydal Fr. Šimek ve Věstníku Král. čes. spol. nauk, tř. filosof.-histor.—filol. 1951, str. 56 n.) Autor to čerpal z Jero- nymova spisu Adversus Jovinianum (Migne, Patrol. Lat. 23, c. 288). Jak u Jeronyma, tak i u Jana Guallensis jsou uvedena jména těchto tří Římanek: první se jmenovala Marcia, druhá Valeria, třetí Annia. Totéž se čte i v Gestech Romanorum 75 (beze jmen) a v Knížkách o šachu, kterou napsal Jacobus de Cessolis a do češtiny zpracoval Štítný - 54 n. Sr. Flajšhansova Česká přísloví pod heslem dobrý 18 - (Doklad ze Štítného tu není uveden) - 59 n. Žalm 119 (Vulgáta 118), 71 — 100 za nie = za jejího života — 127 n. 1. Timot. 5, 14 - 132 n. 1. Timot. 5, 6 — 133 Podle 1. Kor. 7,9 — 149 n. Ohlas Mat. 7, 15 — 151 1. Kor. 7, 39; sr. i 1. Timot. 5, 14 — 152 n. Jan 3, 21; Jan 3, 20 — 158 1. Kor. 7, 26 - 162 n. Lukáš 2, 36 nn. (o Anně prorokyni) - 190 n. 1. Timot. 5, 11 a 12 — 192/3 1. Timot. 5, 11. Po čem máš poznati šlechetnú vdovu: 3 n. 1. Timot. 5, 9 a 10- 12 n. O Alžbětě viz staročeský Passionál. I v Knížkách o hře šachové (v oddíle o královně) uvádí Štítný sv. Alžbě- tu jako vzor skromnosti — 34 1. Timot. 5, 10 - 37 Žalm 44, 17 - 45 Aristoteles (stč. obyčejně Aristotileš), žák Platonův, jeden z nejslavněj- ších řeckých filosofů, žil od r. 384 do 322 př. Kr., řídil výchovu mladého Alexandra Velikého; veleduch, jenž měl neobyčejnou zásluhu o myš- lenkový vývoj lidstva téměř ve všech vědních oborech — 53 n. 1. Timot. 5, 8 — 60 Mat. 8, 22; Lukáš 9, 60 - 70 Podle Mat. 8, 22 a Luk. 9, 60 - 77 „tam dolejie“; Štítný odkazuje tu na svůj traktát O při- rovnání lidského stavu k kůrům andělským, zde dále také otištěný — 85 „nesahaje vína...“; totéž má Štítný v oddíle O prvním kuoru andělském v traktátu právě uvedeném; viz poznámku tamtéž - 92 n. 1. Petr 4, 7 až 10 — 110 n. Filip. 1, 23 — 111 n. Filip. 1, 23 nn. - 461
Strana 462
115 n. Rímanům 9, 3 — 123 1. Timot. 5, 5 - 128 „coť sem psal duchov- ním lidem“; v traktátu O přirovnání lidského stavu k kůrům anděl- ským v prvním oddílu. O manželském stavu: 7 Izaiáš 54, 1; Galat. 4, 27 - 9/10 Sv. Kateřina; o ní viz výše - 13 n. Sr. sv. Augustina, De nuptiis et concupiscentia (O svatbě a žádosti- vosti) 1, 17, 19 (Migne, Patrol. Lat. 44 c. 424) : In nuptiis tamen bona nuptialia diligantur: proles, fides, sacramentum (V manželství buďtež milovány tři věci: plod, víra, svátost). Štítný asi znal tento spis Augusti- nův — 16 O svátostech kostelních (církevních) psal Štítný ve zvláštním traktátu (vydání Erbenovo str. 208 nn.) Kterak zlými manžely črt vládne: 2 nn. Tobiáš 3, 8 — 32 n. Mat. 23, 13; Lukáš 11, 52 — 47 Judas 13. Kterak dobří manželé mají živi býti: 2 nn. Tobiáš 7, 1 nn. a 8, 1 nn. - 7 n. Tobiáš 9, 12 - 16 n. Izaiáš 5, 12 — 18 n. Izaiáš 5, 13 - 33 n. Tobiáš 6, 18 a 22 - 37 n. Tobiáš 8, 4 a 5 - 39 n. Tobiáš 8, 6 a 3. O manželské milosti: 8 1. Mojžíš. 2, 24 — 53 1. Kor. 7, 27 — 67 1. Tessal. 4, 7 — 119 Sr. 2. Kor. 12, 2 — 121 1. Kor. 7, 1 až 3, 5 a 6 - 133 n. Sr. staročeský Passio- nál na den sv. Mikuláše: „Jeho (Mikulášovu) otci řiekali Epiphanus a mateři Johanna. Měvše jeho za své mladosti, potom sta viece v svaté čistotě bydlela“ — 141 n. Sr. 1. Kor. 7, 5 — 147 n. 1. Kor. 7, 9 — 159. 1 Kor. 7, 27. 462
115 n. Rímanům 9, 3 — 123 1. Timot. 5, 5 - 128 „coť sem psal duchov- ním lidem“; v traktátu O přirovnání lidského stavu k kůrům anděl- ským v prvním oddílu. O manželském stavu: 7 Izaiáš 54, 1; Galat. 4, 27 - 9/10 Sv. Kateřina; o ní viz výše - 13 n. Sr. sv. Augustina, De nuptiis et concupiscentia (O svatbě a žádosti- vosti) 1, 17, 19 (Migne, Patrol. Lat. 44 c. 424) : In nuptiis tamen bona nuptialia diligantur: proles, fides, sacramentum (V manželství buďtež milovány tři věci: plod, víra, svátost). Štítný asi znal tento spis Augusti- nův — 16 O svátostech kostelních (církevních) psal Štítný ve zvláštním traktátu (vydání Erbenovo str. 208 nn.) Kterak zlými manžely črt vládne: 2 nn. Tobiáš 3, 8 — 32 n. Mat. 23, 13; Lukáš 11, 52 — 47 Judas 13. Kterak dobří manželé mají živi býti: 2 nn. Tobiáš 7, 1 nn. a 8, 1 nn. - 7 n. Tobiáš 9, 12 - 16 n. Izaiáš 5, 12 — 18 n. Izaiáš 5, 13 - 33 n. Tobiáš 6, 18 a 22 - 37 n. Tobiáš 8, 4 a 5 - 39 n. Tobiáš 8, 6 a 3. O manželské milosti: 8 1. Mojžíš. 2, 24 — 53 1. Kor. 7, 27 — 67 1. Tessal. 4, 7 — 119 Sr. 2. Kor. 12, 2 — 121 1. Kor. 7, 1 až 3, 5 a 6 - 133 n. Sr. staročeský Passio- nál na den sv. Mikuláše: „Jeho (Mikulášovu) otci řiekali Epiphanus a mateři Johanna. Měvše jeho za své mladosti, potom sta viece v svaté čistotě bydlela“ — 141 n. Sr. 1. Kor. 7, 5 — 147 n. 1. Kor. 7, 9 — 159. 1 Kor. 7, 27. 462
Strana 463
O HOSPODÁŘOVI, O HOSPODYNI A O ČELEDI Traktát O hospodářovi, o hospodyni a o čeledi otiskujeme tu v transkripci ze sborníku Sázavského (S), opravy a doplňky podle vydání Erbe- nova (E). Tento spisek počítá Štítný sám k svým původním pracím. Ačkoliv i zde má autor ohled na církevní předpisy - vložil sem dokonce i stručný výklad Desatera přikázání -, přece jen mohl tu nejvíce uplatniti své praktické zkušenosti jako hospodář a otec rodiny. Právem se tento spis pokládá za jedno z nejlepších děl Štítného. Krásné jest už na počátku přirovnání hospodáře k slunci, hospodyně k měsíci a čeledi k hvězdám, ač i to je původu biblického. Hospodář má dbáti o ženu a čeleď tak jako oráč o své pole. Nemá dovolovati ani ženě, ani čeledi - k ní počítá Štítný i děti hospodářovy - nic neslušného a nebohabojného; má hleděti odvádět je od zlého po dobrém, a teprve, kdyby to nebylo nic platno, má zakročiti přísněji. Hospodyně má ctíti svého muže, protože jeho čest jest i její ctí. Teprve když ovdoví, pozná mnohá hospodyně, jak mocnou oporou jí byl muž, a pozdě lituje, že si z něho dělávala často za jeho života posměšky a roznášela o něm po sousedství nepěkné věci. Lásku svého manžela si nesmí zjednávati kouzly, jež jsou vesměs spojena s ďábelskými mocmi, ale paterou věcí: má ctíti svého tchána a tchyni, milovati manžela láskou duchovní i tě- lesnou, má dbáti o čeleď, zvláště pak o dobrou výchovu vlastních dětí, i o čistotu v domě a varovati se oplzlých řečí, hněvu a sváru, a zejména opilství; má býti čeledi vzorem poslušnosti k hospodáři a pracovitosti. Rozmařilé (helmbrechtné) ženy Štítný přísně odsuzuje a kárá je pro jejich touhu po přepychu a ze snahy po líbivosti. Čeleď nemá býti lenivá, ale mluvit pravdu, poslouchat hospodáře ve všem, co se nepříčí Božím přikázáním, vespolek má býti svorná a neposkytovat hospodáři ani hospodyni příčiny k zakročení, má svou zbožnost projevovati plně- ním křesťanských povinností. Vůbec má se čeleď skvíti ctnostmi, jako se skvějí hvězdy nebeské každá svým světlem. Kterak hospodář svú čeled má zpravovati: 5 n. Sr. 1. Mojžíš. 37, 9 a 10. Odtud podle vlastního přiznání vzal Štítný podnět k přirovnání hospodáře k slunci, hospodyně k měsíci a čeledi k hvězdám. — 62 Eli (Heli); jeho synové se jmenovali Ofni 463
O HOSPODÁŘOVI, O HOSPODYNI A O ČELEDI Traktát O hospodářovi, o hospodyni a o čeledi otiskujeme tu v transkripci ze sborníku Sázavského (S), opravy a doplňky podle vydání Erbe- nova (E). Tento spisek počítá Štítný sám k svým původním pracím. Ačkoliv i zde má autor ohled na církevní předpisy - vložil sem dokonce i stručný výklad Desatera přikázání -, přece jen mohl tu nejvíce uplatniti své praktické zkušenosti jako hospodář a otec rodiny. Právem se tento spis pokládá za jedno z nejlepších děl Štítného. Krásné jest už na počátku přirovnání hospodáře k slunci, hospodyně k měsíci a čeledi k hvězdám, ač i to je původu biblického. Hospodář má dbáti o ženu a čeleď tak jako oráč o své pole. Nemá dovolovati ani ženě, ani čeledi - k ní počítá Štítný i děti hospodářovy - nic neslušného a nebohabojného; má hleděti odvádět je od zlého po dobrém, a teprve, kdyby to nebylo nic platno, má zakročiti přísněji. Hospodyně má ctíti svého muže, protože jeho čest jest i její ctí. Teprve když ovdoví, pozná mnohá hospodyně, jak mocnou oporou jí byl muž, a pozdě lituje, že si z něho dělávala často za jeho života posměšky a roznášela o něm po sousedství nepěkné věci. Lásku svého manžela si nesmí zjednávati kouzly, jež jsou vesměs spojena s ďábelskými mocmi, ale paterou věcí: má ctíti svého tchána a tchyni, milovati manžela láskou duchovní i tě- lesnou, má dbáti o čeleď, zvláště pak o dobrou výchovu vlastních dětí, i o čistotu v domě a varovati se oplzlých řečí, hněvu a sváru, a zejména opilství; má býti čeledi vzorem poslušnosti k hospodáři a pracovitosti. Rozmařilé (helmbrechtné) ženy Štítný přísně odsuzuje a kárá je pro jejich touhu po přepychu a ze snahy po líbivosti. Čeleď nemá býti lenivá, ale mluvit pravdu, poslouchat hospodáře ve všem, co se nepříčí Božím přikázáním, vespolek má býti svorná a neposkytovat hospodáři ani hospodyni příčiny k zakročení, má svou zbožnost projevovati plně- ním křesťanských povinností. Vůbec má se čeleď skvíti ctnostmi, jako se skvějí hvězdy nebeské každá svým světlem. Kterak hospodář svú čeled má zpravovati: 5 n. Sr. 1. Mojžíš. 37, 9 a 10. Odtud podle vlastního přiznání vzal Štítný podnět k přirovnání hospodáře k slunci, hospodyně k měsíci a čeledi k hvězdám. — 62 Eli (Heli); jeho synové se jmenovali Ofni 463
Strana 464
a Fines. Sr. 1. Samuel. (1. Král.) 2, 12 nn. a 4, 11 až 18 - 63 Tamtéž 2, 23 až 25 - 104 n. 1. Petr 3, 7; Efezským 5, 25; Kolos. 3, 19; 1. Kor. 7, 3 - 107 Efezským 6, 4; Kolos. 3, 21 — 119 n. Sr. Tobiáš 4, 15 a 2, 21. Kterak žena má svého muže v čest mieti: 22 n. Sr. 1. Kor. 11, 7 nn. - 39 Sr. Flajšhansova Česká přísloví pod heslem muž 9. Aby žena svého muže milovala: 2 nn. Celá tato kapitolka je rozvedením a výkladem Tobiáše 10, 12 a 13 — 12 nn. Tobiáš tamtéž - 37 n. Tobiáš 10, 13; Přísloví 14, 1.- „aby duom nebyl šereden, neumeten jako svinec"; sr. Flajšhanse uv. spis pod heslem svinec. Ješto se ženy pěkně a hrdě připravují: 5 n. Sr. 2. Kor. 6, 3 - 41 n. „Zelená jest"; „Zlé jest červenosti", t. j. zelená nebo červená barva u žen, které se líčí, je škaredá, ošklivá — 43 „Pravý jest bič“ o mrštné tanečnici; sr. Flajšhansův uv. spis pod heslem bič 2. - 55 n. „jakož přieliš mnoho, takéž příliš málo v každé věci jest nesličnost, a toliko v hodují věci šlechetnost záleží“, obměna latinského přísloví „Aurea via media“, „Aurea mediocritas“ (Zlaté středocestí). Štítný obyčejně (tak i zde dále) píše: „Vše v hod dobro“ (Vše v pravé míře jest dobré). Sr. Flajšhansův uv. spis pod heslem vhod 4, kde je uve- dena řada dokladů ze Štítného, který tohoto rčení se zvláštní oblibou užíval. Stejného významu je i podobné rčení u Štítného (čte se i zde hned o něco dále): „Lišice (t. j. přílišnost, co je z míry) nenie dobra“; sr. Flajšhanse tamtéž pod heslem lišice - 61 n. Sr. 1. Mojžíš. 3, 16. O příkladu dobré hospodyně: 11 nn.: „oněch pět věcí“; o nich výše v kapitole „Aby žena svého muže milovala“ — 14 Efez. 5, 22 a Kolos. 3, 18 — 15 Sr. Titovi 2, 5 — 47 Sr. Přísloví 31, 27 — 55 Přísloví 31, 21 — 56 n. Přísloví 31, 27 - 59 Přísloví 31, 19 a 20. 464
a Fines. Sr. 1. Samuel. (1. Král.) 2, 12 nn. a 4, 11 až 18 - 63 Tamtéž 2, 23 až 25 - 104 n. 1. Petr 3, 7; Efezským 5, 25; Kolos. 3, 19; 1. Kor. 7, 3 - 107 Efezským 6, 4; Kolos. 3, 21 — 119 n. Sr. Tobiáš 4, 15 a 2, 21. Kterak žena má svého muže v čest mieti: 22 n. Sr. 1. Kor. 11, 7 nn. - 39 Sr. Flajšhansova Česká přísloví pod heslem muž 9. Aby žena svého muže milovala: 2 nn. Celá tato kapitolka je rozvedením a výkladem Tobiáše 10, 12 a 13 — 12 nn. Tobiáš tamtéž - 37 n. Tobiáš 10, 13; Přísloví 14, 1.- „aby duom nebyl šereden, neumeten jako svinec"; sr. Flajšhanse uv. spis pod heslem svinec. Ješto se ženy pěkně a hrdě připravují: 5 n. Sr. 2. Kor. 6, 3 - 41 n. „Zelená jest"; „Zlé jest červenosti", t. j. zelená nebo červená barva u žen, které se líčí, je škaredá, ošklivá — 43 „Pravý jest bič“ o mrštné tanečnici; sr. Flajšhansův uv. spis pod heslem bič 2. - 55 n. „jakož přieliš mnoho, takéž příliš málo v každé věci jest nesličnost, a toliko v hodují věci šlechetnost záleží“, obměna latinského přísloví „Aurea via media“, „Aurea mediocritas“ (Zlaté středocestí). Štítný obyčejně (tak i zde dále) píše: „Vše v hod dobro“ (Vše v pravé míře jest dobré). Sr. Flajšhansův uv. spis pod heslem vhod 4, kde je uve- dena řada dokladů ze Štítného, který tohoto rčení se zvláštní oblibou užíval. Stejného významu je i podobné rčení u Štítného (čte se i zde hned o něco dále): „Lišice (t. j. přílišnost, co je z míry) nenie dobra“; sr. Flajšhanse tamtéž pod heslem lišice - 61 n. Sr. 1. Mojžíš. 3, 16. O příkladu dobré hospodyně: 11 nn.: „oněch pět věcí“; o nich výše v kapitole „Aby žena svého muže milovala“ — 14 Efez. 5, 22 a Kolos. 3, 18 — 15 Sr. Titovi 2, 5 — 47 Sr. Přísloví 31, 27 — 55 Přísloví 31, 21 — 56 n. Přísloví 31, 27 - 59 Přísloví 31, 19 a 20. 464
Strana 465
Čeled aby poslušna byla hospodáře: 33 Římanům 13, 1 a 2. Táž slova vykládá široce Chelčický v Síti víry I., kap. 42 n., ovšem jinak než Štítný. Chelčický však znal patrně Štítného (viz studii Václava Chaloupeckého: Štítný a Chelčický, Čas. Matice Mor. 38, 1914), a beze vší pochyby i toto místo ze Štítného. Chaloupecký výstižně píše (str. 73): „A byl by vlastně div, kdyby Chel- čickému byly zůstaly neznámy hlavní spisy tohoto jeho krajana, a to tím více, poněvadž právě v nich mohl se poměrně nejvíce dočísti o tom, co jej nejvíce zajímalo: o moci světské.“ O něco dále (str. 77) píše: „V celé husitské literatuře není spisovatelů, kteří by sociálním strán- kám své doby věnovali více zájmu než Štítný a Chelčický.“ Ovšem každý z nich dochází k jiným závěrům. O desateru přikázanie božiem: 4 Jan 14, 15 — 9 2. Mojžíš. 20, 3; 5. Mojžíš. 5, 7 n. - 12 2. Mojžíš. 20, 7; 5. Mojžíš. 5, 11 — 21 2. Mojžíš. 20, 8; 5. Mojžíš. 5, 12 až 15.- 28 vše dni; Erben píše všedni, v Slovníčku vykládá: „= celý týden, vyjmouc neděli a svátek“. Po něm mají všedni, jako adverbium, sotva správně, i Kott a Holub-Kopečný, Etymologický slovník jazyka českého 1952 - 37 Patronem koní byl ctěn sv. Štěpán, mučedník, jehož památka se slaví 26. prosince (nebyl jím sv. Štěpán, král uherský, jak píše Foch v svém vydání, T. Štítného Knížky o hospodářovi, o hospodyni a o čeledi na str. 121); viz Buchberger, Lexikon...pod heslem Stephan (IX. c. 797). O smrti sv. Štěpána vypravují Skutky apošt. v 7. kap. 57 nn. Sr. i Soukupa, Výr. zpr. reálky v Plzni 1903, str. 22 až 24 - 38 Svátek sv. Štastného (a Zbožného) byl svěcen 30. srpna. Sv. Felix (Šťastný) byl kněz v Římě, za Diokleciana (okolo r. 304) byl donucen obětovati modlám, ale způsobil prý svým slovem, že se modly skácely. Byl potom sťat spolu s jiným neznámým křesťanem, jenž se k němu připojil (odtud dáno mu jméno Adauctus = Připojený, Přidružený; v staré češtině bylo toto jméno překládáno „Zbožný“, jež souvisí se slo- vem ,zboži" = majetek, bohatství; Adaugere = rozmnožovati, obo- hacovati. Tak správně vykládá už Soukup uv. m. str. 13 n.; s tímto „tovařišem“ byl ctěn tedy i sv. Šťastný (Felix) od pověrčivých lidí, „aby jim sbožie přibývalo“, jak píše Štítný. Sr. Tumpach-Podlaha, Český slovník bohovědný pod heslem Felix 1. (sv. IV., str. 60) a pod heslem Adauktus (sv. I., str. 77). Není tedy ani zde správný výklad Fochův (ve vydání uv. str. 121), to se týče zřejmě jiného svatého Felixe. — 39 Jan Světlý, jehož přezvali „Burjanem“. Svátek Jana Buriana a 30 Knížky o hře šachové 465
Čeled aby poslušna byla hospodáře: 33 Římanům 13, 1 a 2. Táž slova vykládá široce Chelčický v Síti víry I., kap. 42 n., ovšem jinak než Štítný. Chelčický však znal patrně Štítného (viz studii Václava Chaloupeckého: Štítný a Chelčický, Čas. Matice Mor. 38, 1914), a beze vší pochyby i toto místo ze Štítného. Chaloupecký výstižně píše (str. 73): „A byl by vlastně div, kdyby Chel- čickému byly zůstaly neznámy hlavní spisy tohoto jeho krajana, a to tím více, poněvadž právě v nich mohl se poměrně nejvíce dočísti o tom, co jej nejvíce zajímalo: o moci světské.“ O něco dále (str. 77) píše: „V celé husitské literatuře není spisovatelů, kteří by sociálním strán- kám své doby věnovali více zájmu než Štítný a Chelčický.“ Ovšem každý z nich dochází k jiným závěrům. O desateru přikázanie božiem: 4 Jan 14, 15 — 9 2. Mojžíš. 20, 3; 5. Mojžíš. 5, 7 n. - 12 2. Mojžíš. 20, 7; 5. Mojžíš. 5, 11 — 21 2. Mojžíš. 20, 8; 5. Mojžíš. 5, 12 až 15.- 28 vše dni; Erben píše všedni, v Slovníčku vykládá: „= celý týden, vyjmouc neděli a svátek“. Po něm mají všedni, jako adverbium, sotva správně, i Kott a Holub-Kopečný, Etymologický slovník jazyka českého 1952 - 37 Patronem koní byl ctěn sv. Štěpán, mučedník, jehož památka se slaví 26. prosince (nebyl jím sv. Štěpán, král uherský, jak píše Foch v svém vydání, T. Štítného Knížky o hospodářovi, o hospodyni a o čeledi na str. 121); viz Buchberger, Lexikon...pod heslem Stephan (IX. c. 797). O smrti sv. Štěpána vypravují Skutky apošt. v 7. kap. 57 nn. Sr. i Soukupa, Výr. zpr. reálky v Plzni 1903, str. 22 až 24 - 38 Svátek sv. Štastného (a Zbožného) byl svěcen 30. srpna. Sv. Felix (Šťastný) byl kněz v Římě, za Diokleciana (okolo r. 304) byl donucen obětovati modlám, ale způsobil prý svým slovem, že se modly skácely. Byl potom sťat spolu s jiným neznámým křesťanem, jenž se k němu připojil (odtud dáno mu jméno Adauctus = Připojený, Přidružený; v staré češtině bylo toto jméno překládáno „Zbožný“, jež souvisí se slo- vem ,zboži" = majetek, bohatství; Adaugere = rozmnožovati, obo- hacovati. Tak správně vykládá už Soukup uv. m. str. 13 n.; s tímto „tovařišem“ byl ctěn tedy i sv. Šťastný (Felix) od pověrčivých lidí, „aby jim sbožie přibývalo“, jak píše Štítný. Sr. Tumpach-Podlaha, Český slovník bohovědný pod heslem Felix 1. (sv. IV., str. 60) a pod heslem Adauktus (sv. I., str. 77). Není tedy ani zde správný výklad Fochův (ve vydání uv. str. 121), to se týče zřejmě jiného svatého Felixe. — 39 Jan Světlý, jehož přezvali „Burjanem“. Svátek Jana Buriana a 30 Knížky o hře šachové 465
Strana 466
Pavla se světil 26. června. Podle lidové pověry tento sv. Burian vládí hromobitím a kroupami (proto se mu říkalo i Jan „bouřlivý“ - staro- česky búřě-bouře). Jesuita Vojtěch Chanovský (v první polovici XVII. stol.) horlí proti nesmyslnosti a neoprávněnosti tohoto jména i proti pověrčivosti s tím spojené. Druhý den po svátku sv. Jana Křtitele „světí hloupí voráči sv. Buriana, aby (prý) bouřka nebyla, že snad v ty horké časy ten den bouřka se přihodila a že snad proto Pán Bůh chce, aby ten svátek tak světili. Ale nejprve slušná věc jest dotazovati se, byl-li že kdy sv. Burian? A potom, kdyby se nalezl, jest-li jeho památka ten den? Ale zdá se býti jméno vymyšlené od bouře. Jako by řekl ,buřič Jan“, jako by ten svatý toho času bouřil; což ohavné a rouhavé jest. Snad dábel na potupu svatým to vymyslil. Moudřejší praví, že to slovo Burian jest složené a ztažené ze dvouch (!) jmen, Pavla a Jana, kte- rýchžto svátek jest toho dne, a takže Burian není nic jiného nežli Pavel-Jan.“ (Sr. o tom více u Soukupa uv. místo str. 10 n.) - 40 Sr. Eſez. 2, 19 - 50 „Komužť Buoh čeho přeje, tomu i všichni světí“; pří- sloví, kterého užil Štítný častěji v svých spisech. Sr. Flajšhans v uv. spise pod heslem Bóh 36- 52 Židům bylo velmi přísně přikázáno zdržeti se v sobotu od veškeré práce; sr. 2. Mojžíš. 20, 8 až 11 a 5. Mojžíš. 5, 12 až 15 — 61 2. Mojžíš. 20, 12, 5. Mojžíš. 5, 16 - 65 2. Mojžíš. 20, 13; 5. Mojžíš. 5, 17 - 68 a 71 Štítný tu zaměnil šesté a sedmé přikázání; sr. 2. Mojžíš. 20, 14 a 15; 5. Mojžíš. 18 a 19-84 2. Mojžíš. 20, 16; 5. Mojžíš. 5, 20 — 87 2. Mojžíš. 20, 17; 5. Mojžíš. 5, 21 - 96 Tamtéž - 110 n. Podle Řím. 13, 7 a 8. Ze Buoh vždycky má chválen býti: 22 Žalm 10, 17; sr. i žalm 69, 34 - 44 1. Kor. 15, 33 - 53 nn. Štítný tu vypočítává sedmero t. zv. hlavních hříchů - 60 Efezským 5, 17 až 19 - 71 Žalm 149, 6 - 83 ofěra; podle starodávného zvyku přinášeli křesťané ke mši dárky a odevzdávali je při offertoriu (obětování, část mše). Později se změnily v dárky jen peněžité - Ib. Sr. Tobiáš 4, 9 - 88 Žalm 32, 9 - 96 Podle 1. Kor. 6, 9 a Efez. 5, 5 — 98 Tobiáš 4, 13 — 104 Sr. 1. Mojžíš. 7, 17 až 24 — 105 Sr. 1. Mojžíš. 6, 2 až 7 — 108 Sr. 1. Mojžíš. 7, 7 (osmero lidí byli Noe se ženou, tři synové a jejich manželky) — 109 n. Sr. 1. Mojžíš. 19, 24 a 25 a 5. Mojžíš. 29, 23; kromě Sodomy a Gomory to byla města Adama, Seboim a Segor, nejstarší města, jež ležela v rovině u Mrtvého moře; ve skutečnosti však město Segor jediné z nich bylo zachováno — 111 Ruben; o tom 1. Mojžíš. 35, 22 a 49,4 nn. - 125 n. Podle 1. Kor. 10, 31. 466
Pavla se světil 26. června. Podle lidové pověry tento sv. Burian vládí hromobitím a kroupami (proto se mu říkalo i Jan „bouřlivý“ - staro- česky búřě-bouře). Jesuita Vojtěch Chanovský (v první polovici XVII. stol.) horlí proti nesmyslnosti a neoprávněnosti tohoto jména i proti pověrčivosti s tím spojené. Druhý den po svátku sv. Jana Křtitele „světí hloupí voráči sv. Buriana, aby (prý) bouřka nebyla, že snad v ty horké časy ten den bouřka se přihodila a že snad proto Pán Bůh chce, aby ten svátek tak světili. Ale nejprve slušná věc jest dotazovati se, byl-li že kdy sv. Burian? A potom, kdyby se nalezl, jest-li jeho památka ten den? Ale zdá se býti jméno vymyšlené od bouře. Jako by řekl ,buřič Jan“, jako by ten svatý toho času bouřil; což ohavné a rouhavé jest. Snad dábel na potupu svatým to vymyslil. Moudřejší praví, že to slovo Burian jest složené a ztažené ze dvouch (!) jmen, Pavla a Jana, kte- rýchžto svátek jest toho dne, a takže Burian není nic jiného nežli Pavel-Jan.“ (Sr. o tom více u Soukupa uv. místo str. 10 n.) - 40 Sr. Eſez. 2, 19 - 50 „Komužť Buoh čeho přeje, tomu i všichni světí“; pří- sloví, kterého užil Štítný častěji v svých spisech. Sr. Flajšhans v uv. spise pod heslem Bóh 36- 52 Židům bylo velmi přísně přikázáno zdržeti se v sobotu od veškeré práce; sr. 2. Mojžíš. 20, 8 až 11 a 5. Mojžíš. 5, 12 až 15 — 61 2. Mojžíš. 20, 12, 5. Mojžíš. 5, 16 - 65 2. Mojžíš. 20, 13; 5. Mojžíš. 5, 17 - 68 a 71 Štítný tu zaměnil šesté a sedmé přikázání; sr. 2. Mojžíš. 20, 14 a 15; 5. Mojžíš. 18 a 19-84 2. Mojžíš. 20, 16; 5. Mojžíš. 5, 20 — 87 2. Mojžíš. 20, 17; 5. Mojžíš. 5, 21 - 96 Tamtéž - 110 n. Podle Řím. 13, 7 a 8. Ze Buoh vždycky má chválen býti: 22 Žalm 10, 17; sr. i žalm 69, 34 - 44 1. Kor. 15, 33 - 53 nn. Štítný tu vypočítává sedmero t. zv. hlavních hříchů - 60 Efezským 5, 17 až 19 - 71 Žalm 149, 6 - 83 ofěra; podle starodávného zvyku přinášeli křesťané ke mši dárky a odevzdávali je při offertoriu (obětování, část mše). Později se změnily v dárky jen peněžité - Ib. Sr. Tobiáš 4, 9 - 88 Žalm 32, 9 - 96 Podle 1. Kor. 6, 9 a Efez. 5, 5 — 98 Tobiáš 4, 13 — 104 Sr. 1. Mojžíš. 7, 17 až 24 — 105 Sr. 1. Mojžíš. 6, 2 až 7 — 108 Sr. 1. Mojžíš. 7, 7 (osmero lidí byli Noe se ženou, tři synové a jejich manželky) — 109 n. Sr. 1. Mojžíš. 19, 24 a 25 a 5. Mojžíš. 29, 23; kromě Sodomy a Gomory to byla města Adama, Seboim a Segor, nejstarší města, jež ležela v rovině u Mrtvého moře; ve skutečnosti však město Segor jediné z nich bylo zachováno — 111 Ruben; o tom 1. Mojžíš. 35, 22 a 49,4 nn. - 125 n. Podle 1. Kor. 10, 31. 466
Strana 467
Celed kterak se má mieti k hospodáři: 10 1. Timot. 6, 1 — 13 1. Timot. 6,2 - 33 Seneka Luciliovi, Epistula 41; sr. Flajšhans pod heslem chváliti 9. - 44 n. Tamtéž - 52 Podle Kolos. 3, 17 — 55 Podle Kolos. 3, 22 až 24 - 61 1. Petr 2, 18 — 63 Podle Titovi 2, 9 a 10— 74 n. Čte se v 1. Mojžíš. 39, 7 nn. a 41, 40 nn .— 77/8 „jedny kniežky..."; je to spis Richarda a Sancto Victore (+ 1173), De praepa- ratione animi ad contemplationem liber dictus Benjamin Minor (O pří- pravě duše k nábožnému rozjímání neboli Benjamin Menší); Štítný jej zpracoval česky, ale nedochoval se (sr. Gebauer str. 63) — 82 n. Podle 1. Mojžíš. 39, 9 - 89 Pavel Titovi 2, 9 a 10. Kterak se má čeled k sobě mieti: 11 Sr. Flajšhans pod heslem rýti 4 — 15 n. Sr. tamtéž pod heslem vietr 17 — 19 n. Viz tamtéž pod heslem jiskra 1. - 24 nn. O Elizeovi se čte v 2. (4.) Král. 2, 23 n. - 24 „k jednomu městu“; jmenovalo se Bethel - 25 n. 2. (4.) Král. 2, 23 — 36 Podle Mat. 25, 21. OPŘIROVNÁNIE LIDSKÉHO STAVU KKORÓM ANDĚLSKÝM O „nebeské hierarchii“ čerpal středověk z díla mylně připisovaného Dionysiovi Areopagitovi, o němž se píše už ve Skutcích apoštolských (17, 34); ve skutečnosti spisy jemu přičítané vznikly až v letech 480 až 530. Ve spise De coelesti hierarchia (O nebeské hierarchii) (je otištěna řecky i s překladem latinským v Migneově sbírce Patrologia Graeca sv. 3, str. 119 nn.) rozděluje sbor andělský ve tři hierarchie (řády) po třech kůrech: I. 1. serafíni, 2. cherubíni, 3. tróni; II. 1. do- minationes, 2. principatus, 3. potestates; III. 1. virtutes, 2. archangeli, 3. angeli. Tohoto rozdělení se drží i Štítný - ať už je poznal přímo z uve- deného spisu nebo nepřímo - a srovnává s jednotlivými kůry lidské stavy: do I. „jerarchie“ náleží 1. duchovní a mniši, 2. učení, 3. soudci; do II. 1. páni světští (i s císařem a králem), 2. rytíři, panoše a vlády- kové, 3. poprávci (vykonavatelé spravedlnosti); do III. hierarchie zahr- nuje Štítný 1. oráče a řemeslníky, 2. kupce, 3. kramáře (překupníky) a krčmáře. - Každému z těchto stavů připomíná Štítný jeho povin- 467
Celed kterak se má mieti k hospodáři: 10 1. Timot. 6, 1 — 13 1. Timot. 6,2 - 33 Seneka Luciliovi, Epistula 41; sr. Flajšhans pod heslem chváliti 9. - 44 n. Tamtéž - 52 Podle Kolos. 3, 17 — 55 Podle Kolos. 3, 22 až 24 - 61 1. Petr 2, 18 — 63 Podle Titovi 2, 9 a 10— 74 n. Čte se v 1. Mojžíš. 39, 7 nn. a 41, 40 nn .— 77/8 „jedny kniežky..."; je to spis Richarda a Sancto Victore (+ 1173), De praepa- ratione animi ad contemplationem liber dictus Benjamin Minor (O pří- pravě duše k nábožnému rozjímání neboli Benjamin Menší); Štítný jej zpracoval česky, ale nedochoval se (sr. Gebauer str. 63) — 82 n. Podle 1. Mojžíš. 39, 9 - 89 Pavel Titovi 2, 9 a 10. Kterak se má čeled k sobě mieti: 11 Sr. Flajšhans pod heslem rýti 4 — 15 n. Sr. tamtéž pod heslem vietr 17 — 19 n. Viz tamtéž pod heslem jiskra 1. - 24 nn. O Elizeovi se čte v 2. (4.) Král. 2, 23 n. - 24 „k jednomu městu“; jmenovalo se Bethel - 25 n. 2. (4.) Král. 2, 23 — 36 Podle Mat. 25, 21. OPŘIROVNÁNIE LIDSKÉHO STAVU KKORÓM ANDĚLSKÝM O „nebeské hierarchii“ čerpal středověk z díla mylně připisovaného Dionysiovi Areopagitovi, o němž se píše už ve Skutcích apoštolských (17, 34); ve skutečnosti spisy jemu přičítané vznikly až v letech 480 až 530. Ve spise De coelesti hierarchia (O nebeské hierarchii) (je otištěna řecky i s překladem latinským v Migneově sbírce Patrologia Graeca sv. 3, str. 119 nn.) rozděluje sbor andělský ve tři hierarchie (řády) po třech kůrech: I. 1. serafíni, 2. cherubíni, 3. tróni; II. 1. do- minationes, 2. principatus, 3. potestates; III. 1. virtutes, 2. archangeli, 3. angeli. Tohoto rozdělení se drží i Štítný - ať už je poznal přímo z uve- deného spisu nebo nepřímo - a srovnává s jednotlivými kůry lidské stavy: do I. „jerarchie“ náleží 1. duchovní a mniši, 2. učení, 3. soudci; do II. 1. páni světští (i s císařem a králem), 2. rytíři, panoše a vlády- kové, 3. poprávci (vykonavatelé spravedlnosti); do III. hierarchie zahr- nuje Štítný 1. oráče a řemeslníky, 2. kupce, 3. kramáře (překupníky) a krčmáře. - Každému z těchto stavů připomíná Štítný jeho povin- 467
Strana 468
nosti a vytýká jeho hříchy; je to pestrý obraz celé současné lidské spo- lečnosti u nás a mnohé jednotlivosti autorem uváděné jsou cenné. Spis tento náleží k nejpůvodnějším pracím Štítného. O přirovnánie lidského stavu k kóróm andělským: 20 Sr. 1. Tim. 6, 15 - 63 Rímanům 13, 1 a 2 - 103 nn. O údech těla má Štítný asi z Augustina (Sermones de scripturis, sermo 142, Migne, Patrol. Lat. 38, c. 782) a z téhož Sermones de tempore, sermo 268 (Migne ib. c. 1232). O prvním kuoru andělském: 36 n. Sr. Izaiáš 14, 12 nn. - 91 Marek 9, 40 - 92 nn. 1. Makkab. 6, 43 až 46 — 144 3. Král. 19, 10 (14) — 146 3. Král. 19, 18 — 155 1. Jan, 4, 20 - 164 Izaiáš 6, 6 a 7 - 170 Viz Štítného (Vdovám) u Erbena str. 88. Sr. Flajšhans, Česká přísloví pod heslem pivo 7. — 180 Matouš 25, 40 — 181 Matouš 20, 26 — 212 nn. Sr. 1. Mojžíš. 29, 16 nn. a 30, 1 nn. 239 2. Tim. 3, 2 n. O stavu zákonničiem: 19 Marginálie: Trenorum 4 — 22 Pláč Jer. 4, 1 - 35 nn. Augustini Enarratio in psalmum XCIX. 10 (Migne, Patrol. Lat. 37, c. 1276 s.) — 86 Marg.: Actuum 2 (spr. Skutky apoštol. 4, 32) — 89 Marg.: Psal. 132 - Žalm 133, 1 - 91 Marg.: Ecclesiastes 4 - Sr. Kazatel 4, 11 — 104 Marg.: Joannis 14 — Jan 14, 27 - 130 Marg.: Joan. 14 — Podle Jana 14, 27 — 145 Marg.: Actuum 2 - Spr. Skutky apoštol. 4, 32 až 35 - 151 Marg.: Ibidem - Spr. Skutky apoštol 4, 32 a 34 — 160 Marg.: Math. 24 — Mat. 24, 12 — 166 Marg.: Proč Regule - 182 Marg.: Trenorum 4 — Pláč Jer. 4, 1 - 204 Zjevení sv. Jana 22, 11 - 207 n. Augustinus, Enarratio in psalmum CXXXII. 3. 4. (Migne, Patrol. Lat. 37 c. 1730) a Sermones suppositi LXXVI. 5 (Migne uv. sbírka 39, c. 1893 n.) — 246 Augustini Regula ad servos Dei 8. (Migne, Patrol. Lat. 32, c. 1382) — 256 Clementini (spr. Clementinae, rozuměj constitutiones) je sbírka konstitucí (nařízení, ustanovení) papeže Klimenta V., sesta- vená roku 1314. Protože Kliment brzo zemřel, byly tyto konstituce 468
nosti a vytýká jeho hříchy; je to pestrý obraz celé současné lidské spo- lečnosti u nás a mnohé jednotlivosti autorem uváděné jsou cenné. Spis tento náleží k nejpůvodnějším pracím Štítného. O přirovnánie lidského stavu k kóróm andělským: 20 Sr. 1. Tim. 6, 15 - 63 Rímanům 13, 1 a 2 - 103 nn. O údech těla má Štítný asi z Augustina (Sermones de scripturis, sermo 142, Migne, Patrol. Lat. 38, c. 782) a z téhož Sermones de tempore, sermo 268 (Migne ib. c. 1232). O prvním kuoru andělském: 36 n. Sr. Izaiáš 14, 12 nn. - 91 Marek 9, 40 - 92 nn. 1. Makkab. 6, 43 až 46 — 144 3. Král. 19, 10 (14) — 146 3. Král. 19, 18 — 155 1. Jan, 4, 20 - 164 Izaiáš 6, 6 a 7 - 170 Viz Štítného (Vdovám) u Erbena str. 88. Sr. Flajšhans, Česká přísloví pod heslem pivo 7. — 180 Matouš 25, 40 — 181 Matouš 20, 26 — 212 nn. Sr. 1. Mojžíš. 29, 16 nn. a 30, 1 nn. 239 2. Tim. 3, 2 n. O stavu zákonničiem: 19 Marginálie: Trenorum 4 — 22 Pláč Jer. 4, 1 - 35 nn. Augustini Enarratio in psalmum XCIX. 10 (Migne, Patrol. Lat. 37, c. 1276 s.) — 86 Marg.: Actuum 2 (spr. Skutky apoštol. 4, 32) — 89 Marg.: Psal. 132 - Žalm 133, 1 - 91 Marg.: Ecclesiastes 4 - Sr. Kazatel 4, 11 — 104 Marg.: Joannis 14 — Jan 14, 27 - 130 Marg.: Joan. 14 — Podle Jana 14, 27 — 145 Marg.: Actuum 2 - Spr. Skutky apoštol. 4, 32 až 35 - 151 Marg.: Ibidem - Spr. Skutky apoštol 4, 32 a 34 — 160 Marg.: Math. 24 — Mat. 24, 12 — 166 Marg.: Proč Regule - 182 Marg.: Trenorum 4 — Pláč Jer. 4, 1 - 204 Zjevení sv. Jana 22, 11 - 207 n. Augustinus, Enarratio in psalmum CXXXII. 3. 4. (Migne, Patrol. Lat. 37 c. 1730) a Sermones suppositi LXXVI. 5 (Migne uv. sbírka 39, c. 1893 n.) — 246 Augustini Regula ad servos Dei 8. (Migne, Patrol. Lat. 32, c. 1382) — 256 Clementini (spr. Clementinae, rozuměj constitutiones) je sbírka konstitucí (nařízení, ustanovení) papeže Klimenta V., sesta- vená roku 1314. Protože Kliment brzo zemřel, byly tyto konstituce 468
Strana 469
publikovány teprve papežem Janem XXII. bulou v Avignoně r. 1317. Je to sbírka úřední. Naproti tomu Extravagantes (t. j. decretales) jsou nařízení papežská, nepojatá do sbírek práva kanonického (církevního). První sbírku těchto Extravagantů pořídil r. 1325 Zenzelinus de Cassa- nis. Extravagantes neměly plnou autentičnost, přesto však bývaly otis- kovány jako součást práva kanonického. (Sr. Tumpach-Podlaha, Český slovník bohovědný I. str. 794 n. pod heslem authentické sbírky a III. str. 998 n. pod heslem Extravagantes) - 274 n. Sr. Pláč Jer. 4, 1 -313 Marg.: Ad Timotheum 2 cap. 3 - 2. Timot. 3, 1 a 2 - 317 Mezi sloupci přípi- sek: LIX. - Žalm 59, 6 - 320 Marg.: Gen. 19 - 1. Mojžíš. 19, 26 - 327 Marg.: Luc. 9 — Luk. 9, 62 � 328 Marg.: 2 Pe(tr) 2 - 2. Petr 2, 21 a 22 — 339 Marg.: Actuum V. kap. - Skutky apošt. 5, 1 až 10 — 351 n. Čte se v Staročeských životech svatých Otcův (vyd. Smetánka) str. 228 — 359 Pláč Jer. 4, 1 - 360 Sr. Flajšhans, Česká přísloví pod heslem mních — 366 Pláč Jer. 4, 1 — 372 Tamtéž - 374 Sr. Ezech. 16, 46 nn., spíše však Izaiáš 3, 9 - 378 Marg.: Luce XI. — Luk. 11, 52 - 389 n. Pláč Jer. 4, 1 - 405 Ohlas žalmu 137, 3 — 424 Marg.: Genesi cap. ultimo - 1. Mojžíš. 50, 25 — 425 Marg.: Daniel - Sr. Dan. 9 n. Múdrých lidí přirovnání kóru: 26 Ohlas Lukáše 16, 29 - 39 Podle žalmu 119, 92 — 42 Daniel 12, 3 - 98 Mat. 23, 8 — 109 1. Kor. 8, 1 — 166 n. Lukáš 16, 8. O stavu, ješto se připodobnává k třetíemu kóru: 1/2 Nadpis v Ejen: Súdciem - 3 Dílem na okraji a dílem i pod sloupci je v S přípisek (asi ze zač. XVII. stol.): Velmi pěkné napomenutí saudcuom spravedlivým k odplatě, nespravedlivým ku pomstě věčné. Přečta naskrze ten artikul schválíš, chyba (= kromě) očistce (ale tato dvě poslední slova někdo později přeškrtal) — 15 Duchovní práva = cír- kevní, kanonické právo; soubor jeho pořídil Gratianus, benediktinský mnich a profesor církevního práva v Bologni (+ kolem r. 1150) - Známá tato sbírka církevních ustanovení, zákonů atp., mající název Decretum Gratiani po svém původci, byla do Čech přinesena už r. 1159 biskupem Danielem. Přesto, že to byla sbírka soukromá, měla váhu autoritativní a bývala doplňována výklady a glossami (o nich tu píše i Štítný) - 27 Práva „císařská“ měla svůj základ v právu církevním — 41 Tomáš Akvinský (staroč. i: z Akvině), nar. 1227 na zámku blíže města Aquina 460
publikovány teprve papežem Janem XXII. bulou v Avignoně r. 1317. Je to sbírka úřední. Naproti tomu Extravagantes (t. j. decretales) jsou nařízení papežská, nepojatá do sbírek práva kanonického (církevního). První sbírku těchto Extravagantů pořídil r. 1325 Zenzelinus de Cassa- nis. Extravagantes neměly plnou autentičnost, přesto však bývaly otis- kovány jako součást práva kanonického. (Sr. Tumpach-Podlaha, Český slovník bohovědný I. str. 794 n. pod heslem authentické sbírky a III. str. 998 n. pod heslem Extravagantes) - 274 n. Sr. Pláč Jer. 4, 1 -313 Marg.: Ad Timotheum 2 cap. 3 - 2. Timot. 3, 1 a 2 - 317 Mezi sloupci přípi- sek: LIX. - Žalm 59, 6 - 320 Marg.: Gen. 19 - 1. Mojžíš. 19, 26 - 327 Marg.: Luc. 9 — Luk. 9, 62 � 328 Marg.: 2 Pe(tr) 2 - 2. Petr 2, 21 a 22 — 339 Marg.: Actuum V. kap. - Skutky apošt. 5, 1 až 10 — 351 n. Čte se v Staročeských životech svatých Otcův (vyd. Smetánka) str. 228 — 359 Pláč Jer. 4, 1 - 360 Sr. Flajšhans, Česká přísloví pod heslem mních — 366 Pláč Jer. 4, 1 — 372 Tamtéž - 374 Sr. Ezech. 16, 46 nn., spíše však Izaiáš 3, 9 - 378 Marg.: Luce XI. — Luk. 11, 52 - 389 n. Pláč Jer. 4, 1 - 405 Ohlas žalmu 137, 3 — 424 Marg.: Genesi cap. ultimo - 1. Mojžíš. 50, 25 — 425 Marg.: Daniel - Sr. Dan. 9 n. Múdrých lidí přirovnání kóru: 26 Ohlas Lukáše 16, 29 - 39 Podle žalmu 119, 92 — 42 Daniel 12, 3 - 98 Mat. 23, 8 — 109 1. Kor. 8, 1 — 166 n. Lukáš 16, 8. O stavu, ješto se připodobnává k třetíemu kóru: 1/2 Nadpis v Ejen: Súdciem - 3 Dílem na okraji a dílem i pod sloupci je v S přípisek (asi ze zač. XVII. stol.): Velmi pěkné napomenutí saudcuom spravedlivým k odplatě, nespravedlivým ku pomstě věčné. Přečta naskrze ten artikul schválíš, chyba (= kromě) očistce (ale tato dvě poslední slova někdo později přeškrtal) — 15 Duchovní práva = cír- kevní, kanonické právo; soubor jeho pořídil Gratianus, benediktinský mnich a profesor církevního práva v Bologni (+ kolem r. 1150) - Známá tato sbírka církevních ustanovení, zákonů atp., mající název Decretum Gratiani po svém původci, byla do Čech přinesena už r. 1159 biskupem Danielem. Přesto, že to byla sbírka soukromá, měla váhu autoritativní a bývala doplňována výklady a glossami (o nich tu píše i Štítný) - 27 Práva „císařská“ měla svůj základ v právu církevním — 41 Tomáš Akvinský (staroč. i: z Akvině), nar. 1227 na zámku blíže města Aquina 460
Strana 470
v Neapolsku, zemřel r. 1274, filosof středověký, vstoupil do řádu domi- nikánského a stal se jeho ozdobou; r. 1323 byl prohlášen papežem Janem XXII. za svatého. Jeho hlavní spisy jsou Summa de veritate fidei catholicae contra gentiles (S. o pravdě víry katolické proti poha- num) a Summa totius theologiae (Soubor veškeré theologie) - „Pro- testantský biskup Williams píše, že v Anglii v mnohých náboženských a filosofických kruzích je vidět znovuzrození zájmu o filosofii Tomáše Akvinského“ (Šejnman, Vatikán mezi dvěma světovými válkami, český překlad Konstantina Sochora, 2. vyd., 1949, str. 218) — 44 Doky (dsky, novočesky desky) zemské byly veřejné úřední knihy, které byly důleži- tou podporou správy zemské i soudnictví a chránily veřejná i soukromá práva obyvatelstva; nikde jinde nevyspěly podobné úřední knihy k ta- kové dokonalosti jako v českých zemích. Zapisovaly se do nich nálezy soudu zemského, korunovační přísahy, povolení berně, trhové smlouvy o nemovitý majetek i o úroky na statku pojištěné atd. Vznik jejich se klade do poloviny XIII. století. Největší význam měly při soudech ve sporech majetkových, zápisy zemských desk tu měly slovo rozhodující. Byly chovány na bezpečných místech, na hradě pražském, ale v dobách nejistých, na př. válečných, přenášely se i jinam (na Křivoklát, na Karlštejn a j.) - 51 nn. Jak viděti, i soudnictví „duchovní“, tak velebené Štítným, bylo hodně nedokonalé, když někdy soudce sám byl přesvěd- čen o nevině odsouzeného k smrti, a musil takový rozsudek vynésti — 60 5. Mojžíš. 1, 17 — 62 Luk. 6, 36 - 75 Jan 7, 24 — 91 Tamtéž — 96 Podle Luk. 6, 21 - 112 věda, zde: vědomě - 137 Štítný tu odsuzuje t. zv. Boží soud (ordalie). Nemohl-li obžalovaný náležitě dokázati svou nevinu, musil se podrobiti „Božímu soudu“. V Čechách se to dálo buď soubojem (Štítný: sedánie, sr. ř. 158) nebo vodou (buď ji píti vřelou nebo z vřelé vody holou rukou vytáhnouti nějaký předmět — neutrpěl-li popálení, byl uznán za nevinna; nebo se to dálo studenou vodou, na př. žalobce i žalovaný musili vejíti do hluboké vody, a uto- pil-li se žalobník, bylo dáno za právo žalovanému; nezahynul-li nikdo z nich, byl obžalovaný zproštěn žaloby; nebo byl obžalovaný spuštěn do vody svázaný na provaze, a potopil-li se, byl prohlášen nevinným, nepotopil-li se, vinným). Jiný způsob „Božího soudu“ bylo zkoušení ohněm, na př. - jak píše Štítný - byl nucen obžalovaný vzíti holou rukou žhavé železo; nepopálil-li se, byl uznán nevinným. Církev tyto „Boží soudy“ zprvu trpěla, později je zmirňovala nebo omezovala. V Čechách hlavní zásluhu o zrušení ordalií měl Arnošt z Pardubic, jak se zmiňuje Štítný. — 144 n. Štítný právem tu poukazuje na zlořád, že propadl žalobu ten, kdo se při přísaze jen málo zmýlil. Sám uvádí jinde příklad takové přísahy: Kdosi, maje říci větu: „Tato dědina jest Svatomírova, 470
v Neapolsku, zemřel r. 1274, filosof středověký, vstoupil do řádu domi- nikánského a stal se jeho ozdobou; r. 1323 byl prohlášen papežem Janem XXII. za svatého. Jeho hlavní spisy jsou Summa de veritate fidei catholicae contra gentiles (S. o pravdě víry katolické proti poha- num) a Summa totius theologiae (Soubor veškeré theologie) - „Pro- testantský biskup Williams píše, že v Anglii v mnohých náboženských a filosofických kruzích je vidět znovuzrození zájmu o filosofii Tomáše Akvinského“ (Šejnman, Vatikán mezi dvěma světovými válkami, český překlad Konstantina Sochora, 2. vyd., 1949, str. 218) — 44 Doky (dsky, novočesky desky) zemské byly veřejné úřední knihy, které byly důleži- tou podporou správy zemské i soudnictví a chránily veřejná i soukromá práva obyvatelstva; nikde jinde nevyspěly podobné úřední knihy k ta- kové dokonalosti jako v českých zemích. Zapisovaly se do nich nálezy soudu zemského, korunovační přísahy, povolení berně, trhové smlouvy o nemovitý majetek i o úroky na statku pojištěné atd. Vznik jejich se klade do poloviny XIII. století. Největší význam měly při soudech ve sporech majetkových, zápisy zemských desk tu měly slovo rozhodující. Byly chovány na bezpečných místech, na hradě pražském, ale v dobách nejistých, na př. válečných, přenášely se i jinam (na Křivoklát, na Karlštejn a j.) - 51 nn. Jak viděti, i soudnictví „duchovní“, tak velebené Štítným, bylo hodně nedokonalé, když někdy soudce sám byl přesvěd- čen o nevině odsouzeného k smrti, a musil takový rozsudek vynésti — 60 5. Mojžíš. 1, 17 — 62 Luk. 6, 36 - 75 Jan 7, 24 — 91 Tamtéž — 96 Podle Luk. 6, 21 - 112 věda, zde: vědomě - 137 Štítný tu odsuzuje t. zv. Boží soud (ordalie). Nemohl-li obžalovaný náležitě dokázati svou nevinu, musil se podrobiti „Božímu soudu“. V Čechách se to dálo buď soubojem (Štítný: sedánie, sr. ř. 158) nebo vodou (buď ji píti vřelou nebo z vřelé vody holou rukou vytáhnouti nějaký předmět — neutrpěl-li popálení, byl uznán za nevinna; nebo se to dálo studenou vodou, na př. žalobce i žalovaný musili vejíti do hluboké vody, a uto- pil-li se žalobník, bylo dáno za právo žalovanému; nezahynul-li nikdo z nich, byl obžalovaný zproštěn žaloby; nebo byl obžalovaný spuštěn do vody svázaný na provaze, a potopil-li se, byl prohlášen nevinným, nepotopil-li se, vinným). Jiný způsob „Božího soudu“ bylo zkoušení ohněm, na př. - jak píše Štítný - byl nucen obžalovaný vzíti holou rukou žhavé železo; nepopálil-li se, byl uznán nevinným. Církev tyto „Boží soudy“ zprvu trpěla, později je zmirňovala nebo omezovala. V Čechách hlavní zásluhu o zrušení ordalií měl Arnošt z Pardubic, jak se zmiňuje Štítný. — 144 n. Štítný právem tu poukazuje na zlořád, že propadl žalobu ten, kdo se při přísaze jen málo zmýlil. Sám uvádí jinde příklad takové přísahy: Kdosi, maje říci větu: „Tato dědina jest Svatomírova, 470
Strana 471
ale ne Přibíkova“, řekl místo „ale“ „a“ (ač smysl byl stejný), a tím byla pře ztracena. Karel IV. vydal nařízení, aby se přísahalo kratšími slovy než dříve. — 194 2. Mojžíš. 18, 21 až 26. O kóru, ješto se připodobnává k pánóm: 1 Marg. (mladší rukou, asi ze XVII. stol.): O páních stavu panského utěšené napomenutí - 33 nn. Moudr. 6, 2 až 12. Tento citát poněkud pozměněný čte se i v Knížkách o hře šachové (na konci) — 77 1. Timo- teovi 6, 9 - 90 Sr. Flajšhans, Česká přísloví pod heslem chlap 2. - 107 (král) má býti štít dobrým a kladivo zlým; u Štítného často (sr. Flajšhans uv. m. pod heslem kladivo 2. a Listy filol. 70, 1946, str. 91; vyskytuje se i v Knížkách o hře šachové i v Barlaamu a Josafatu) — 113 Lukáš 3, 14 — 119 Římanům 13, 3 - 135 Uroky se tu rozumí roční plat, zejména z polí a domů — 155 Mat. 6, 11; Lukáš 11, 3 — 159 Žalm 128, 2 — 160 Žalm 73, 5 -166 Mýto se vybíralo za užívání silnic, mostů, přívozů; jeho vybírání bylo často zneužíváno. Ve středověku měl právo zřizovati a vybírati mýto původně jen panovník, ale později přenášel toto právo na vrchnosti církevní i světské nebo na města. - Clo je popla- tek ze zboží při jeho dopravě, zejména při jeho dovozu. (Sr. Z. Winter, Kulturní obraz českých měst I. str. 41 n. a II. str. 462 n.) - 182 Tržné byli nuceni platiti trhovci, prodávající své zboží na tržišti. (Sr. Winter ib. I. str. 98) — 184 Ungelt byl poplatek z cizozemského zboží, kte- rý platil prodavač, jenž přivezl zboží do města na prodej. (Sr. Winter ib. I. str. 14, 548 a j.) - 189 pánev; zde kotel pivovarský. Páni si zřizo- vali vlastní pivovary na úkor měst a nutili poddané, aby jen od nich pivo kupovali a obilí potřebné k vaření piva jen jim dováželi. Z toho vznikly později prudké třenice mezi pány a městy, jež vyvrcholily asi sto let po smrti Štítného. (Sr. Winter ib. I. str. 98 nn). - 194 Viny byly rozmanité peněžité pokuty, jež ukládali páni poddaným za menší pře- stupky - 203 Pomoc, plat k pomoci, vymáhali páni od poddaných na mimořádná vydání - 215 Z pravidelného vybírání „pomoci“ vyvinula se roční berně, již povolovali králi páni a vládykové. Štítný tu vykládá, že se děje mnoho nesprávného při vybírání berně. Král hřeší, když ji neobrací k obecnému dobrému, ale na to, aby skupoval pro své děti okolní země. Páni hřeší, když ji králi často povolují, aby se mu zalíbili. Vládykové pak vybírají mnohdy berně od poddaných více, než náleží, kromě toho ji vybírají bez milosti, v dědinách „zlých“ (chudých) stejně jako v dědinách dobrých. Dobře činí však páni tehdy, když povolují berni „podlé úkolův dřevních“, t. j. daň nezvětšenou. 240 nn. Ještě 471
ale ne Přibíkova“, řekl místo „ale“ „a“ (ač smysl byl stejný), a tím byla pře ztracena. Karel IV. vydal nařízení, aby se přísahalo kratšími slovy než dříve. — 194 2. Mojžíš. 18, 21 až 26. O kóru, ješto se připodobnává k pánóm: 1 Marg. (mladší rukou, asi ze XVII. stol.): O páních stavu panského utěšené napomenutí - 33 nn. Moudr. 6, 2 až 12. Tento citát poněkud pozměněný čte se i v Knížkách o hře šachové (na konci) — 77 1. Timo- teovi 6, 9 - 90 Sr. Flajšhans, Česká přísloví pod heslem chlap 2. - 107 (král) má býti štít dobrým a kladivo zlým; u Štítného často (sr. Flajšhans uv. m. pod heslem kladivo 2. a Listy filol. 70, 1946, str. 91; vyskytuje se i v Knížkách o hře šachové i v Barlaamu a Josafatu) — 113 Lukáš 3, 14 — 119 Římanům 13, 3 - 135 Uroky se tu rozumí roční plat, zejména z polí a domů — 155 Mat. 6, 11; Lukáš 11, 3 — 159 Žalm 128, 2 — 160 Žalm 73, 5 -166 Mýto se vybíralo za užívání silnic, mostů, přívozů; jeho vybírání bylo často zneužíváno. Ve středověku měl právo zřizovati a vybírati mýto původně jen panovník, ale později přenášel toto právo na vrchnosti církevní i světské nebo na města. - Clo je popla- tek ze zboží při jeho dopravě, zejména při jeho dovozu. (Sr. Z. Winter, Kulturní obraz českých měst I. str. 41 n. a II. str. 462 n.) - 182 Tržné byli nuceni platiti trhovci, prodávající své zboží na tržišti. (Sr. Winter ib. I. str. 98) — 184 Ungelt byl poplatek z cizozemského zboží, kte- rý platil prodavač, jenž přivezl zboží do města na prodej. (Sr. Winter ib. I. str. 14, 548 a j.) - 189 pánev; zde kotel pivovarský. Páni si zřizo- vali vlastní pivovary na úkor měst a nutili poddané, aby jen od nich pivo kupovali a obilí potřebné k vaření piva jen jim dováželi. Z toho vznikly později prudké třenice mezi pány a městy, jež vyvrcholily asi sto let po smrti Štítného. (Sr. Winter ib. I. str. 98 nn). - 194 Viny byly rozmanité peněžité pokuty, jež ukládali páni poddaným za menší pře- stupky - 203 Pomoc, plat k pomoci, vymáhali páni od poddaných na mimořádná vydání - 215 Z pravidelného vybírání „pomoci“ vyvinula se roční berně, již povolovali králi páni a vládykové. Štítný tu vykládá, že se děje mnoho nesprávného při vybírání berně. Král hřeší, když ji neobrací k obecnému dobrému, ale na to, aby skupoval pro své děti okolní země. Páni hřeší, když ji králi často povolují, aby se mu zalíbili. Vládykové pak vybírají mnohdy berně od poddaných více, než náleží, kromě toho ji vybírají bez milosti, v dědinách „zlých“ (chudých) stejně jako v dědinách dobrých. Dobře činí však páni tehdy, když povolují berni „podlé úkolův dřevních“, t. j. daň nezvětšenou. 240 nn. Ještě 471
Strana 472
více hřeší berci (výběrčí daní), i když se sice spokojí daní vybíranou přesně („rovně“) podle berních knih, ale vyžadují kromě toho vysoké „zámazné“, jako činili na př. při berni braniborské („pro Bramburskú zemi“), žádajíce každý pátý nebo dokonce čtvrtý groš (= 20 až 25 daně). Největší hřích, přímý podvod výběrčích, pak je, že mají dvojí knihy (výkazy) berní, jedny pravé, druhé si sami napsali, a podle těchto druhých vymáhají mnohem vyšší daň od poplatníků, než náleží. Právem to nazývá Štítný zlosynstvím; král bývá proto proklínán, že zvýšil berni, ač o tom neví. O tomto podvodném a zločinném jednání „berců“ se dověděl Štítný až r. 1375, jak píše ve sborníku Jindřicho- hradeckém (str. 95) - 260 Pokrčemné byla dávka z krčmy (hospody) - O těchto platech i o platech, jež uvádí Štítný dále, viz v Erbenově vydání Knížek šesterých na konci pod jednotlivými hesly a u Gebauera, O životě a spisích Tomáše ze Štítného (str. 86 nn.), zde rovněž o židech, o nichž píše Štítný dále (ř. 265 nn.) - Židé nemají míti čeleď křesťan- skou, ani děvečky („dievky“) ani kojné („dojky“). Židům, kteří se zabývají lichvou (t. j. berou úroky, obyčejně vysoké, za půjčení peněz), má pán právo tyto vylichvené peníze vzíti, ale má je vrátiti postiženým dlužníkům nebo obrátiti k obecnému dobrému. Ale žid, který se za- městnává rolnictvím nebo řemeslem, má platiti jen daně jako křesťan. (Sr. i Z. Winter, Dějiny řemesel a obchodu v Čechách, str. 958 nn.) — 337 Odúmrt byl statek, jehož majitel zemřel bez zákonných dědiců a připadl pánu. (Sr. Winter, Kulturní obraz českých měst I. str. 14 nn.) - 338 4. Mojžíš. 27, 8 až 11 - Obyčej své doby bráti odúmrti připouští Štítný s připomínkou, že Starý Zákon pro křesťany neplatí; ale podle něho nový majitel má dávati almužnu za duše dřívějších majitelů — 347 Odběžné byla pokuta tomu, kdo zběhl od svého pána („hospody“); propadl svým statkem ve prospěch pána — 349 Zchodné byl poplatek za výhost (za to, že má pán práci, když vyhošťuje odjinud poddaného člověka) - 350 Vzdajné, poplatek od toho, kdo opouští („vzdává“) usedlost; je odůvodněno je bráti, když pán mu pomohl při její stavbě nebo opravě, ať už lhotou (odpuštěním platu ze statku na jistý čas), nebo stavivem nebo dřívím ke stavbě („lesem“), zejména pak tehdy, když zanedbal a zpustošil („zapsul“) usedlík své sedliště — 366 1. Mojžíš. 5, 1 nn. až 14, 1 nn. -378 Pocta (počestné) byly dary, které poddaní dobrovolně dávali pánovi při jeho příchodu nebo při rozmani- tých jiných příležitostech. (Sr. Winter, Kulturní obraz českých měst II. str. 581 n.) - 393 Žalm 15, 1 -395 Žalm 15, 5 -398 Peněžný obraz, t. j. nová mince. Štítný uznává, že je přípustný jakýsi užitek při ražení nových mincí, jako se stalo za krále Václava II. Ale zhoršováním jakosti mincí při dalším jejich ražení byli citelně poškozeni jak páni, tak 472
více hřeší berci (výběrčí daní), i když se sice spokojí daní vybíranou přesně („rovně“) podle berních knih, ale vyžadují kromě toho vysoké „zámazné“, jako činili na př. při berni braniborské („pro Bramburskú zemi“), žádajíce každý pátý nebo dokonce čtvrtý groš (= 20 až 25 daně). Největší hřích, přímý podvod výběrčích, pak je, že mají dvojí knihy (výkazy) berní, jedny pravé, druhé si sami napsali, a podle těchto druhých vymáhají mnohem vyšší daň od poplatníků, než náleží. Právem to nazývá Štítný zlosynstvím; král bývá proto proklínán, že zvýšil berni, ač o tom neví. O tomto podvodném a zločinném jednání „berců“ se dověděl Štítný až r. 1375, jak píše ve sborníku Jindřicho- hradeckém (str. 95) - 260 Pokrčemné byla dávka z krčmy (hospody) - O těchto platech i o platech, jež uvádí Štítný dále, viz v Erbenově vydání Knížek šesterých na konci pod jednotlivými hesly a u Gebauera, O životě a spisích Tomáše ze Štítného (str. 86 nn.), zde rovněž o židech, o nichž píše Štítný dále (ř. 265 nn.) - Židé nemají míti čeleď křesťan- skou, ani děvečky („dievky“) ani kojné („dojky“). Židům, kteří se zabývají lichvou (t. j. berou úroky, obyčejně vysoké, za půjčení peněz), má pán právo tyto vylichvené peníze vzíti, ale má je vrátiti postiženým dlužníkům nebo obrátiti k obecnému dobrému. Ale žid, který se za- městnává rolnictvím nebo řemeslem, má platiti jen daně jako křesťan. (Sr. i Z. Winter, Dějiny řemesel a obchodu v Čechách, str. 958 nn.) — 337 Odúmrt byl statek, jehož majitel zemřel bez zákonných dědiců a připadl pánu. (Sr. Winter, Kulturní obraz českých měst I. str. 14 nn.) - 338 4. Mojžíš. 27, 8 až 11 - Obyčej své doby bráti odúmrti připouští Štítný s připomínkou, že Starý Zákon pro křesťany neplatí; ale podle něho nový majitel má dávati almužnu za duše dřívějších majitelů — 347 Odběžné byla pokuta tomu, kdo zběhl od svého pána („hospody“); propadl svým statkem ve prospěch pána — 349 Zchodné byl poplatek za výhost (za to, že má pán práci, když vyhošťuje odjinud poddaného člověka) - 350 Vzdajné, poplatek od toho, kdo opouští („vzdává“) usedlost; je odůvodněno je bráti, když pán mu pomohl při její stavbě nebo opravě, ať už lhotou (odpuštěním platu ze statku na jistý čas), nebo stavivem nebo dřívím ke stavbě („lesem“), zejména pak tehdy, když zanedbal a zpustošil („zapsul“) usedlík své sedliště — 366 1. Mojžíš. 5, 1 nn. až 14, 1 nn. -378 Pocta (počestné) byly dary, které poddaní dobrovolně dávali pánovi při jeho příchodu nebo při rozmani- tých jiných příležitostech. (Sr. Winter, Kulturní obraz českých měst II. str. 581 n.) - 393 Žalm 15, 1 -395 Žalm 15, 5 -398 Peněžný obraz, t. j. nová mince. Štítný uznává, že je přípustný jakýsi užitek při ražení nových mincí, jako se stalo za krále Václava II. Ale zhoršováním jakosti mincí při dalším jejich ražení byli citelně poškozeni jak páni, tak 472
Strana 473
poddaní: r. 1376 stála hřivna stříbra už 90 grošů, r. 1400 pak dokonce 113 až 114 grošů. (Gebauer uv. m. str. 39) — 416 Jan Rotleb byl minc- mistrem v Kutné Hoře od r. 1371; po něm zastával tento úřad jeho syn Martin (1377 až 1383). Zde má Štítný na mysli zřejmě Jana Rotleba; od něho získal Václav IV. r. 1371 rozsáhlý jeho dům a daroval jej koleji Karlově (dnešní Karolinum) — 420 nenie = nyní - 431 Augustinus, O městě Božím (De civitate Dei) V., 24. Cte se i ve Štítného Knížkách o hře šachové. O kóru, ješto se rytieřóm připodobná: 14 n.: „družně býti s svým tovarystvem“, t. j, se svým lidem družně “ žíti - 32 Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem osten. Slovo „vuol“ pochází asi od písaře, ne od Štítného - 69 Sr. na př. 3. Mojžíš. 19, 19 a 5. Mojžíš. 22, 11 - 109 Gregorius Magnus (Rehoř Veliký), XL Homilia- rum in evangelia l. II., homilia XL, 3 (Migne, Patrol. Lat. 76, c. 1305) — 148 Sr. Jakub 4, 4 - 222 nn. Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem smola a Listy filol. 70 (1946) str. 90. Štítný často užívá této sentence, která je starého původu (sr. Ecclesiastici 13, 1). O kóru, ješto se k popravcóm připodobná: 11 n. Sr. 4. Mojžíš. 25, 17; 31, 7 — 14 4. Mojžíš. 25, 7 nn. — 16 1. Samuel 15, 8 nn. Kóru připodobnánie k dělným lidem: 11 n. Tulius = M. Tullius Cicero, Cato (De senectute) § 56 - Týž citát je i v Knížkách o hře šachové — 32 n. Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem pán 30 -44 Viz tamtéž pod heslem Bóh 36 - 103 Sr. tamtéž pod heslem popel 7 - 109 Efezským 4, 28. O kóru připodobnanému kramářóm: 6 „dříve“; v traktátu O hospodáři, hospodyni a čeledi - 64 nn. O údech tělesných má asi Štítný z Augustina (viz pozn. k řádce 103 nn. na začátku tohoto traktátu). Sr. však už Pavlovu epišt. 1. Kor. 12, 14 až 26. 473
poddaní: r. 1376 stála hřivna stříbra už 90 grošů, r. 1400 pak dokonce 113 až 114 grošů. (Gebauer uv. m. str. 39) — 416 Jan Rotleb byl minc- mistrem v Kutné Hoře od r. 1371; po něm zastával tento úřad jeho syn Martin (1377 až 1383). Zde má Štítný na mysli zřejmě Jana Rotleba; od něho získal Václav IV. r. 1371 rozsáhlý jeho dům a daroval jej koleji Karlově (dnešní Karolinum) — 420 nenie = nyní - 431 Augustinus, O městě Božím (De civitate Dei) V., 24. Cte se i ve Štítného Knížkách o hře šachové. O kóru, ješto se rytieřóm připodobná: 14 n.: „družně býti s svým tovarystvem“, t. j, se svým lidem družně “ žíti - 32 Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem osten. Slovo „vuol“ pochází asi od písaře, ne od Štítného - 69 Sr. na př. 3. Mojžíš. 19, 19 a 5. Mojžíš. 22, 11 - 109 Gregorius Magnus (Rehoř Veliký), XL Homilia- rum in evangelia l. II., homilia XL, 3 (Migne, Patrol. Lat. 76, c. 1305) — 148 Sr. Jakub 4, 4 - 222 nn. Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem smola a Listy filol. 70 (1946) str. 90. Štítný často užívá této sentence, která je starého původu (sr. Ecclesiastici 13, 1). O kóru, ješto se k popravcóm připodobná: 11 n. Sr. 4. Mojžíš. 25, 17; 31, 7 — 14 4. Mojžíš. 25, 7 nn. — 16 1. Samuel 15, 8 nn. Kóru připodobnánie k dělným lidem: 11 n. Tulius = M. Tullius Cicero, Cato (De senectute) § 56 - Týž citát je i v Knížkách o hře šachové — 32 n. Viz Flajšhansova Česká přísloví pod heslem pán 30 -44 Viz tamtéž pod heslem Bóh 36 - 103 Sr. tamtéž pod heslem popel 7 - 109 Efezským 4, 28. O kóru připodobnanému kramářóm: 6 „dříve“; v traktátu O hospodáři, hospodyni a čeledi - 64 nn. O údech tělesných má asi Štítný z Augustina (viz pozn. k řádce 103 nn. na začátku tohoto traktátu). Sr. však už Pavlovu epišt. 1. Kor. 12, 14 až 26. 473
Strana 474
ŘEČI NEDĚLNÍ A SVÁTEČNÍ Na Štědrý večer po koledě: 2 2. Paralipomenon 20, 17 - 16 a 18 tamtéž - 25 sr. 1. Mojžíš. 12, 3; Galatským 3, 8 - 53 nn. 1. (3). Král. 12, 13 nn. — 56 nn. Esther 13, 2 (Vulgáta) - 63 Augustini Sermones ad populum, 87, 11 (Migne, Pa- trol. Lat. 38, c. 537) - 65 Izaiáš 1, 5 a 6 - 78 n. Filip. 2, 21 — 85 Sr. žalm 11, 5 - 88 2. Kor. 11, 26 - 93 Sr. Rehořovu homilii XXVI, 9 (Patrol. Lat. 76, c. 1202) a Moralium XX, c. 14, 36 (Patrol. Lat. 76, c. 158) - 105 Bernard, In Quadragesima sermo V, 1 (Patrol. Lat. 183, c. 822) — 108 Téhož řeč V. In Ascensione Domini (Patrol. Lat. 183, c. 316) — 113 Rehoř; sr. Patrol. Lat. 76, c. 501 - 121 Matouš 23,13 — 124 Mat. 10, 37 — 136 Sr. Mat. 7, 15 — 137 n. 2. Kor. 11, 14 — 142 Izaiáš 40, 4— 149 1. Kor. 10, 31 - 157 n. Sr. Mat. 5, 6 - 161 Amos 4, 12 — 167 n. Žalm 6, 3 — 171 Žalm 107, 6. V Květnú neděli: Poznámka k etymologické exkursi Štítného (ř. 4 nn.): latinsky rex - král; regnare - kralovati; regere - říditi (staročesky: pořiediti) — 2 Zachariáš 9, 9 - 29 Sr. Mat. 21, 43 — 49 nn. 1. (3.) Král. 11, 32 až 35 - 55 Jan 18, 36 -73 Mat. 6, 10 a Luk. 11,2-78 nn. Sr. Římanům 13, 2 a 4 - 92 Žalm 8, 5 - 93 Job 7, 17 - 109 Filipským 2, 5 - 112 Žalm 119, 94 — 113 n. Sr. Mat. 1, 21 — 115 nn. Ambrož, výklad na žalm 118, 11, 37 až 42 (Patrol. Lat. 15, c. 1445) - 133 n. Mat. 7, 21 - 143 Mat. 21, 13 — 151 nn. Mat. 21, 1 nn. Na Stolovánie svatého Petra apoštola: 11 Mat. 16, 13 až 19 — 16 n. Skutky apoštol. 5, 15 -31 List Pelagiův k Demetriadě (mylně přičítaný sv. Jeronymovi) kap. 10 (Patrolog. Lat. 30, c. 27) — 54 n. Mat. 16, 16 - 56 Jan 6, 68 n.— 74 n. 5. Mojžíš. 26, 17 n. — 79 n. Skutky apoštol. 12, 3 až 11 - 100 Bernard, řeč 35. De diversis (Patrol. Lat. 183, c. 636) — 117 Skutky apoštol. 14, 22 - 120 Lukáš 22, 29. 474
ŘEČI NEDĚLNÍ A SVÁTEČNÍ Na Štědrý večer po koledě: 2 2. Paralipomenon 20, 17 - 16 a 18 tamtéž - 25 sr. 1. Mojžíš. 12, 3; Galatským 3, 8 - 53 nn. 1. (3). Král. 12, 13 nn. — 56 nn. Esther 13, 2 (Vulgáta) - 63 Augustini Sermones ad populum, 87, 11 (Migne, Pa- trol. Lat. 38, c. 537) - 65 Izaiáš 1, 5 a 6 - 78 n. Filip. 2, 21 — 85 Sr. žalm 11, 5 - 88 2. Kor. 11, 26 - 93 Sr. Rehořovu homilii XXVI, 9 (Patrol. Lat. 76, c. 1202) a Moralium XX, c. 14, 36 (Patrol. Lat. 76, c. 158) - 105 Bernard, In Quadragesima sermo V, 1 (Patrol. Lat. 183, c. 822) — 108 Téhož řeč V. In Ascensione Domini (Patrol. Lat. 183, c. 316) — 113 Rehoř; sr. Patrol. Lat. 76, c. 501 - 121 Matouš 23,13 — 124 Mat. 10, 37 — 136 Sr. Mat. 7, 15 — 137 n. 2. Kor. 11, 14 — 142 Izaiáš 40, 4— 149 1. Kor. 10, 31 - 157 n. Sr. Mat. 5, 6 - 161 Amos 4, 12 — 167 n. Žalm 6, 3 — 171 Žalm 107, 6. V Květnú neděli: Poznámka k etymologické exkursi Štítného (ř. 4 nn.): latinsky rex - král; regnare - kralovati; regere - říditi (staročesky: pořiediti) — 2 Zachariáš 9, 9 - 29 Sr. Mat. 21, 43 — 49 nn. 1. (3.) Král. 11, 32 až 35 - 55 Jan 18, 36 -73 Mat. 6, 10 a Luk. 11,2-78 nn. Sr. Římanům 13, 2 a 4 - 92 Žalm 8, 5 - 93 Job 7, 17 - 109 Filipským 2, 5 - 112 Žalm 119, 94 — 113 n. Sr. Mat. 1, 21 — 115 nn. Ambrož, výklad na žalm 118, 11, 37 až 42 (Patrol. Lat. 15, c. 1445) - 133 n. Mat. 7, 21 - 143 Mat. 21, 13 — 151 nn. Mat. 21, 1 nn. Na Stolovánie svatého Petra apoštola: 11 Mat. 16, 13 až 19 — 16 n. Skutky apoštol. 5, 15 -31 List Pelagiův k Demetriadě (mylně přičítaný sv. Jeronymovi) kap. 10 (Patrolog. Lat. 30, c. 27) — 54 n. Mat. 16, 16 - 56 Jan 6, 68 n.— 74 n. 5. Mojžíš. 26, 17 n. — 79 n. Skutky apoštol. 12, 3 až 11 - 100 Bernard, řeč 35. De diversis (Patrol. Lat. 183, c. 636) — 117 Skutky apoštol. 14, 22 - 120 Lukáš 22, 29. 474
Strana 475
BARLAAMA JOSAFAT Duchovní román o Barlaamovi a Josafatovi předvádí krále indického Avennira, který krutě pronásleduje křesťany, zvláště mnichy a pou- stevníky. Tomu se narodí krásný syn; hvězdáři prorokují při jeho naro- zení, že tento syn - Josafat nazvaný - stane se asi křesťanem. Aby tomu jeho otec zabránil, rozkáže, aby byl chován v nádherném paláci pod dozorem dvořanů; ti měli přísně poručeno, aby princ nezhlédl nikdy strastí tohoto světa, nemocí, smrti... Ale Josafat, když dospěl, vymohl si na otci, aby směl s družinou vyjížděti, a tu viděl lidi nemocné a zestárlé a dověděl se, že každého člověka čeká nakonec smrt. Poustevník Barlaam je vyhlédnut Bohem k tomu, aby ho seznámil s vírou křesťan- skou. Dostane se k princi přestrojen za kupce, poučí ho o křesťanství a pokřtí ho. Když se o tom dozví otec, snaží se jej prosbami i hrozbami odvrátiti od pravé víry, ale marně. Král nastrojí hádání o víru, ale Nachor, který má prince získati zase pohanským bohům, mluví řízením Božím proti víře pohanské a je sám naopak získán Josafatem pro křes- ťanství; stejně tak i čarodějník Theudas (v českém zpracování Theodas), který se zprvu chvástá, že najisto odvede Josafata od Krista, stane se křesťanem. Král Avennir, vida marnost svého úsilí, odevzdá synovi část království a přijme později sám křest. Po smrti otcově se Josafat uchýlí na poušť k Barlaamovi a žije s ním společně životem poustev- nickým. Do této epické osnovy je vloženo několik pěkných episod; je to zejména dvojitá parabola o trubačích smrti a o čtyřech skřínkách, o člověku, který chytil ptáčka a dal mu svobodu, o člověku pronásledo- vaném jednorožcem, o třech přátelích, o králi, který vládl jen jeden rok, a o moci lásky k ženám. Tyto episody byly přejímány do rozma- nitých děl ve středověku (na př. do sbírky Gesta Romanorum), někte- rých užili i básníci (také novověcí) k svým skladbám. Celý román má za tendenci obhájiti křesťanství proti pohanství a židovství. Kromě toho jsou tu proti sobě postaveny jako protiklady smyslný a rozkošnický život pohanský a odříkavý život křesťanů, zvláště poustevníků. Středověkého čtenáře vábila ke čtení už idea legendy, líčící vítězství křesťanství nad pohanstvím, tím spíše, že hlavním zá- stupcem a obráncem víry je tu královský princ, který místo blahobyt- ného a rozkošného života raději volí osamělý život v poušti a stává se vlastnímu otci duchovním otcem tím, že jej po dlouhém zápase přivede také k poznání, že pohanství je blud a že spásy může dojíti člověk jen v křesťanství. Líčení asketického života křesťanských poustevníků, které neodhrozí od víry ani kruté pronásledování se strany pohanského 475
BARLAAMA JOSAFAT Duchovní román o Barlaamovi a Josafatovi předvádí krále indického Avennira, který krutě pronásleduje křesťany, zvláště mnichy a pou- stevníky. Tomu se narodí krásný syn; hvězdáři prorokují při jeho naro- zení, že tento syn - Josafat nazvaný - stane se asi křesťanem. Aby tomu jeho otec zabránil, rozkáže, aby byl chován v nádherném paláci pod dozorem dvořanů; ti měli přísně poručeno, aby princ nezhlédl nikdy strastí tohoto světa, nemocí, smrti... Ale Josafat, když dospěl, vymohl si na otci, aby směl s družinou vyjížděti, a tu viděl lidi nemocné a zestárlé a dověděl se, že každého člověka čeká nakonec smrt. Poustevník Barlaam je vyhlédnut Bohem k tomu, aby ho seznámil s vírou křesťan- skou. Dostane se k princi přestrojen za kupce, poučí ho o křesťanství a pokřtí ho. Když se o tom dozví otec, snaží se jej prosbami i hrozbami odvrátiti od pravé víry, ale marně. Král nastrojí hádání o víru, ale Nachor, který má prince získati zase pohanským bohům, mluví řízením Božím proti víře pohanské a je sám naopak získán Josafatem pro křes- ťanství; stejně tak i čarodějník Theudas (v českém zpracování Theodas), který se zprvu chvástá, že najisto odvede Josafata od Krista, stane se křesťanem. Král Avennir, vida marnost svého úsilí, odevzdá synovi část království a přijme později sám křest. Po smrti otcově se Josafat uchýlí na poušť k Barlaamovi a žije s ním společně životem poustev- nickým. Do této epické osnovy je vloženo několik pěkných episod; je to zejména dvojitá parabola o trubačích smrti a o čtyřech skřínkách, o člověku, který chytil ptáčka a dal mu svobodu, o člověku pronásledo- vaném jednorožcem, o třech přátelích, o králi, který vládl jen jeden rok, a o moci lásky k ženám. Tyto episody byly přejímány do rozma- nitých děl ve středověku (na př. do sbírky Gesta Romanorum), někte- rých užili i básníci (také novověcí) k svým skladbám. Celý román má za tendenci obhájiti křesťanství proti pohanství a židovství. Kromě toho jsou tu proti sobě postaveny jako protiklady smyslný a rozkošnický život pohanský a odříkavý život křesťanů, zvláště poustevníků. Středověkého čtenáře vábila ke čtení už idea legendy, líčící vítězství křesťanství nad pohanstvím, tím spíše, že hlavním zá- stupcem a obráncem víry je tu královský princ, který místo blahobyt- ného a rozkošného života raději volí osamělý život v poušti a stává se vlastnímu otci duchovním otcem tím, že jej po dlouhém zápase přivede také k poznání, že pohanství je blud a že spásy může dojíti člověk jen v křesťanství. Líčení asketického života křesťanských poustevníků, které neodhrozí od víry ani kruté pronásledování se strany pohanského 475
Strana 476
krále, tento život církve, když byla ještě v plénkách, působil na čtenáře zvláště silně v dobách, kdy zbožnost upadala a vzmáhalo se pokrytec- tví, kladoucí největší váhu na duchaprázdné zevnější obřady. Není jistě náhodné, že české zpracování tohoto příběhu spadá právě do doby, kdy se už už chystá u nás vypuknouti krvavý boj za reformu církve; předchůdci Husovi od Waldhausera až po Štítného už jsou na scéně a všichni kladou důraz na prostý život prvotní církve, uvádějíce jej za vzor církvi současné, v níž se zahnízdilo tolik zlořádů... Duchovní román o Barlaamu a Josafatovi je prohlašován znalci za nejkrásnější legendu vůbec. O její oblibě svědčí, že byla přeložena do více než 30 jazyků; ještě v XIX. století byla zpracovávána (i do češtiny). Nejzajímavější při tom jest, že není vůbec původu křesťanského; její jádro je původu buddhistického. To, co se tu vypravuje o Josafa- tovi, je vzato ze života Buddhova, i krásné episody sem vložené jsou původem buddhistické. O tom, jak byla tato látka pokřesťaněna, existuje rozsáhlá literatura1). Nejdůležitější po té stránce je překlad řecký, z něhož vzniklo zpraco- vání latinské. Řecký překlad byl pramenem pro převody do jazyků středoasijských a j., zejména pak do ruštiny2) a do jazyků jihoslovan- ských, latinský překlad pak byl předlohou pro překlady do jazyků západoevropských a severských, zejména pak i pro překlad staročeský. Staročeský převod pořídil sám Tomáš ze Štítného; zevrubný důkaz o tom byl podán v Listech filologických r. 1946. Překladatel není sice nikde jmenován, ale na Štítného ukazuje zřejmě jazyk a některé vložky z jeho vlastních spisů, které sem vsunul a které ovšem v latinské před- loze nejsou. Štítný rád své překlady znovu přepracovával; i tuto legendu přeložil dvakrát: jednou obšírněji, po druhé stručněji. I obšír- nější první zpracování není pouhý překlad, Štítný předlohu značně 1) Zevrubné poučení o tom najde čtenář v úvodních slovech A. St. Mágra k mé edici této legendy: Barlaam a Josafat. Přeložil Tomáš ze Štítného (Praha r. 1946). O neutuchajícím zájmu a oblibě této legendy svědčí i r. 1947 vydaný ruský překlad z arabštiny: Povest o Varlaame pustynnike i Iosaſe, careviče indijskom (převod V. R. Rozena s úvodem I. Kračkovskogo, nákladem Akademie nauk SSSR, Moskva a Lenin- grad). Sr. Listy filol. 1949 str. 233 n. 2) Ruský překlad nebyl pořízen přímo z řečtiny, ale podle církevně- slovanského převodu původu jihoslovanského; tento staroslověnský překlad pak pochází z řecké předlohy. 476
krále, tento život církve, když byla ještě v plénkách, působil na čtenáře zvláště silně v dobách, kdy zbožnost upadala a vzmáhalo se pokrytec- tví, kladoucí největší váhu na duchaprázdné zevnější obřady. Není jistě náhodné, že české zpracování tohoto příběhu spadá právě do doby, kdy se už už chystá u nás vypuknouti krvavý boj za reformu církve; předchůdci Husovi od Waldhausera až po Štítného už jsou na scéně a všichni kladou důraz na prostý život prvotní církve, uvádějíce jej za vzor církvi současné, v níž se zahnízdilo tolik zlořádů... Duchovní román o Barlaamu a Josafatovi je prohlašován znalci za nejkrásnější legendu vůbec. O její oblibě svědčí, že byla přeložena do více než 30 jazyků; ještě v XIX. století byla zpracovávána (i do češtiny). Nejzajímavější při tom jest, že není vůbec původu křesťanského; její jádro je původu buddhistického. To, co se tu vypravuje o Josafa- tovi, je vzato ze života Buddhova, i krásné episody sem vložené jsou původem buddhistické. O tom, jak byla tato látka pokřesťaněna, existuje rozsáhlá literatura1). Nejdůležitější po té stránce je překlad řecký, z něhož vzniklo zpraco- vání latinské. Řecký překlad byl pramenem pro převody do jazyků středoasijských a j., zejména pak do ruštiny2) a do jazyků jihoslovan- ských, latinský překlad pak byl předlohou pro překlady do jazyků západoevropských a severských, zejména pak i pro překlad staročeský. Staročeský převod pořídil sám Tomáš ze Štítného; zevrubný důkaz o tom byl podán v Listech filologických r. 1946. Překladatel není sice nikde jmenován, ale na Štítného ukazuje zřejmě jazyk a některé vložky z jeho vlastních spisů, které sem vsunul a které ovšem v latinské před- loze nejsou. Štítný rád své překlady znovu přepracovával; i tuto legendu přeložil dvakrát: jednou obšírněji, po druhé stručněji. I obšír- nější první zpracování není pouhý překlad, Štítný předlohu značně 1) Zevrubné poučení o tom najde čtenář v úvodních slovech A. St. Mágra k mé edici této legendy: Barlaam a Josafat. Přeložil Tomáš ze Štítného (Praha r. 1946). O neutuchajícím zájmu a oblibě této legendy svědčí i r. 1947 vydaný ruský překlad z arabštiny: Povest o Varlaame pustynnike i Iosaſe, careviče indijskom (převod V. R. Rozena s úvodem I. Kračkovskogo, nákladem Akademie nauk SSSR, Moskva a Lenin- grad). Sr. Listy filol. 1949 str. 233 n. 2) Ruský překlad nebyl pořízen přímo z řečtiny, ale podle církevně- slovanského převodu původu jihoslovanského; tento staroslověnský překlad pak pochází z řecké předlohy. 476
Strana 477
zkrátil; toto přetlumočení je dochováno ve třech rukopisech; vyšlo nákladem Matice české a Orbisu v Praze r. 1946. Překlad druhý, který přetiskujeme, je dochován ve dvou rukopisech a podává legendu ve formě ještě stručnější než převod prvý; epickému vypravování však není toto zkrácení nijak na újmu, vynechány jsou tu namnoze věci méně záživné (na př. týkající se křesťanských dogmat atp.). Jedinou pozoruhodnou zvláštností tohoto překladu je, že vycho- vatel Josafatův, který se jmenuje v obšírnějším zpracování (tak jako v latinské předloze) Zardan, v této druhé recensi má změněné jméno Nabuzardus nebo Nabuzardan1). První, obšírnější recensi vzdělal Štítný někdy před rokem 1492, kratší je z doby o něco pozdější. V svých spisech cituje Štítný Barlaama jen jednou a uvádí z něho úryvek. Kromě tohoto místa však uvádí ještě dvakrát delší passus z tohoto románu (jednou v Řečech nedělních a svá- tečních, po druhé totéž v Knížkách o hřiešiech, v kapitole„Kak neslu- šie světa milovati“) bez udání pramene.2) Jednu z episod, vložených do románu, uvádí zderazský křižovník Johlín v své Postille. Také Roky- cana v českém Výkladu na evangelium sv. Lukáše (ve výkladu na 9. kapitolu) má krátký citát z Barlaama, ale znal nejspíše text latinský, nikoli český překlad. Štítného přiměla k překladu asi nejvíce snaha podati českému čtenáři poučení o základních pravdách křesťanských, jež jsou tu obsaženy zvláště v naučeních Barlaama Josafatovi a v obraně víry křesťanské, jak ji přednáší Nachor - tedy táž snaha, která ho vedla k sepsání Řečí besedních. Ale byly tu jistě i pohnutky jiné; v legendě, jak jsme výše ukázali, velebí se odříkavý život křesťanských mnichů a poustevníků v samých počátcích církve - naproti tomu se Štítný leckde v svých 1) Jméno Nabuzardan je z bible; v 2. Král. 25, 8 nn. čteme, že přitáhl Nabuzardan, hejtman Nabuchodonozorův, proti Jerusalemu a zapálil jej. Sr. i Jer. 39, 10. Také v stč. Životech sv. Otců (sr. vyd. Smetánkovo str. 147) vystupuje tento Nabuzardan jako „vladař ku- chynný krále Nabochodonozoruov Babylonského“. - O tom, že ně- které osoby, vystupující v románu, mají jména převzatá z bible, psali už dřívější badatelé. Tak Nachor je z Genese (1. M. 11, 22 a j. č.); čarodějník Theudas má zřejmě jméno podle falešného mesiáše ve Skut- cích apoštolských 5, 36. Jméno Joasaf (tak čteme v řeckých textech, z toho v latinských Josafat) vzniklo ze jména Buddhova, jak dokázali orientalisté. 2) Sr. Listy filol. 1949. 477
zkrátil; toto přetlumočení je dochováno ve třech rukopisech; vyšlo nákladem Matice české a Orbisu v Praze r. 1946. Překlad druhý, který přetiskujeme, je dochován ve dvou rukopisech a podává legendu ve formě ještě stručnější než převod prvý; epickému vypravování však není toto zkrácení nijak na újmu, vynechány jsou tu namnoze věci méně záživné (na př. týkající se křesťanských dogmat atp.). Jedinou pozoruhodnou zvláštností tohoto překladu je, že vycho- vatel Josafatův, který se jmenuje v obšírnějším zpracování (tak jako v latinské předloze) Zardan, v této druhé recensi má změněné jméno Nabuzardus nebo Nabuzardan1). První, obšírnější recensi vzdělal Štítný někdy před rokem 1492, kratší je z doby o něco pozdější. V svých spisech cituje Štítný Barlaama jen jednou a uvádí z něho úryvek. Kromě tohoto místa však uvádí ještě dvakrát delší passus z tohoto románu (jednou v Řečech nedělních a svá- tečních, po druhé totéž v Knížkách o hřiešiech, v kapitole„Kak neslu- šie světa milovati“) bez udání pramene.2) Jednu z episod, vložených do románu, uvádí zderazský křižovník Johlín v své Postille. Také Roky- cana v českém Výkladu na evangelium sv. Lukáše (ve výkladu na 9. kapitolu) má krátký citát z Barlaama, ale znal nejspíše text latinský, nikoli český překlad. Štítného přiměla k překladu asi nejvíce snaha podati českému čtenáři poučení o základních pravdách křesťanských, jež jsou tu obsaženy zvláště v naučeních Barlaama Josafatovi a v obraně víry křesťanské, jak ji přednáší Nachor - tedy táž snaha, která ho vedla k sepsání Řečí besedních. Ale byly tu jistě i pohnutky jiné; v legendě, jak jsme výše ukázali, velebí se odříkavý život křesťanských mnichů a poustevníků v samých počátcích církve - naproti tomu se Štítný leckde v svých 1) Jméno Nabuzardan je z bible; v 2. Král. 25, 8 nn. čteme, že přitáhl Nabuzardan, hejtman Nabuchodonozorův, proti Jerusalemu a zapálil jej. Sr. i Jer. 39, 10. Také v stč. Životech sv. Otců (sr. vyd. Smetánkovo str. 147) vystupuje tento Nabuzardan jako „vladař ku- chynný krále Nabochodonozoruov Babylonského“. - O tom, že ně- které osoby, vystupující v románu, mají jména převzatá z bible, psali už dřívější badatelé. Tak Nachor je z Genese (1. M. 11, 22 a j. č.); čarodějník Theudas má zřejmě jméno podle falešného mesiáše ve Skut- cích apoštolských 5, 36. Jméno Joasaf (tak čteme v řeckých textech, z toho v latinských Josafat) vzniklo ze jména Buddhova, jak dokázali orientalisté. 2) Sr. Listy filol. 1949. 477
Strana 478
spisech dosti ostře vyjadřoval proti zlořádům v současných klášteřích. Poukázati na tento rozpor nevtíravě, zdánlivě bez ostnu proti kazům mnichů své doby, měl jistě překladatel na mysli. Je známo, že Štítný pokládal jinak kláštery za místo nejpříhodnější pro bohumilý život. Na sklonku života projevil sám touhu uniknouti z víru veřejného života někam do ústraní - a to je i ideou naší legendy. Neposlední příčinou pak, která ho přiměla k překladu, byl sám dojímavý příběh, líčící vítězný postup víry křesťanské navzdory všemu pronásledování. Stilistické umění a obratnost vyjadřování Štítného se tu jeví na svém vrcholu, zejména v kratším zpracování, jež tuto dále přetiskujeme. V první recensi najdeme ještě tu a tam tvrdosti, zaviněné přílišným přimknutím k latinské předloze; v kratší recensi, v níž se mohl opírati o první svůj převod, není už tak otrocky závislý na latinském textu a mohl svou češtinu vytříbiti. Při krácení textu vedl si rozmyslně, nevy- nechal nic podstatného, takže - vypuštěním některých míst, jež by byla čtenáře spíše unavovala než osvěžovala - přiblížil dílo více vkusu současníků. Naopak někde zase rozšířil text původní vhodným obra- tem nebo účinným přirovnáním, tu a tam jej i doplnil, zejména někte- rými myšlenkami převzatými ze sv. Augustina.1) (Označení kapitol v textu římskými ciframi je od vydavatele, v ruko- pisech není.) II 69 Ecclesiastes (Kazatel) I, 2; 12, 8 — 79 Sr. Mat. 7, 14 — 101 n. 1. Jan 2, 15 až 17. XII 18 nn. Mat. 13, 3 nn.; Marek 4, 3 nn.; Luk. 8, 5 nn. - 30 Mat. 7, 6 - 52 nn. Zde se počíná první parabola (exemplum). O nich viz Ernst Kuhn, Barlaam und Ioasaph. Eine bibliographisch-literaturgeschicht- liche Studie (Abhandlungen der philosophisch-philologischen Classe der königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften, 20. Band, 1897) str. 74 nn. - Původu je tato parabola indického. 1) O tom všem je podrobně pojednáno na uvedeném místě v Listech filologických. 478
spisech dosti ostře vyjadřoval proti zlořádům v současných klášteřích. Poukázati na tento rozpor nevtíravě, zdánlivě bez ostnu proti kazům mnichů své doby, měl jistě překladatel na mysli. Je známo, že Štítný pokládal jinak kláštery za místo nejpříhodnější pro bohumilý život. Na sklonku života projevil sám touhu uniknouti z víru veřejného života někam do ústraní - a to je i ideou naší legendy. Neposlední příčinou pak, která ho přiměla k překladu, byl sám dojímavý příběh, líčící vítězný postup víry křesťanské navzdory všemu pronásledování. Stilistické umění a obratnost vyjadřování Štítného se tu jeví na svém vrcholu, zejména v kratším zpracování, jež tuto dále přetiskujeme. V první recensi najdeme ještě tu a tam tvrdosti, zaviněné přílišným přimknutím k latinské předloze; v kratší recensi, v níž se mohl opírati o první svůj převod, není už tak otrocky závislý na latinském textu a mohl svou češtinu vytříbiti. Při krácení textu vedl si rozmyslně, nevy- nechal nic podstatného, takže - vypuštěním některých míst, jež by byla čtenáře spíše unavovala než osvěžovala - přiblížil dílo více vkusu současníků. Naopak někde zase rozšířil text původní vhodným obra- tem nebo účinným přirovnáním, tu a tam jej i doplnil, zejména někte- rými myšlenkami převzatými ze sv. Augustina.1) (Označení kapitol v textu římskými ciframi je od vydavatele, v ruko- pisech není.) II 69 Ecclesiastes (Kazatel) I, 2; 12, 8 — 79 Sr. Mat. 7, 14 — 101 n. 1. Jan 2, 15 až 17. XII 18 nn. Mat. 13, 3 nn.; Marek 4, 3 nn.; Luk. 8, 5 nn. - 30 Mat. 7, 6 - 52 nn. Zde se počíná první parabola (exemplum). O nich viz Ernst Kuhn, Barlaam und Ioasaph. Eine bibliographisch-literaturgeschicht- liche Studie (Abhandlungen der philosophisch-philologischen Classe der königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften, 20. Band, 1897) str. 74 nn. - Původu je tato parabola indického. 1) O tom všem je podrobně pojednáno na uvedeném místě v Listech filologických. 478
Strana 479
XIII 14 n. Sr. 1. Timoteovi 6, 16 — 33 1. Mojžíš. 1, 26 n. - 40. 1. Mojžíš. 2, 20 nn. — 42 1. Mojžíš. 2, 8 — 44 1. Mojžíš. 2, 16 — 45 1. Mojžíš. 2, 17 — 46 n. 1. Mojžíš. 3, 1 nn. - 52 1. Mojžíš. 7, 1 nn. — 58 2. Mojžíš. 12, 51 a 13 nn. - 60 2. Mojžíš. 14, 21 nn. - 65 2. Mojžíš. 20, 1 nn. — 84 n. Židům 4, 15; Izaiáš 53, 9 - 90 n. Mat. 3, 17 - 96 n. Mat. 10, 1 nn.; Marek 3,14 nn.; Lukáš 6,13 nn. — 102 Mat. 26,14 nn.; Marek 14, 10 nn.; Lukáš 22, 3 nn.; Jan 13, 2 nn. - 115 n. Jan 20, 21; Skutky apo- štolské 1,3-119 n. Skutky apoštolské 2, 2 nn. — 123 n.Mat. 28, 19 n. XIV 14 n. Kolosenským 1, 26 - 20 n. Mat. 13, 17; Lukáš 10, 24 - 21 n. Podle Marka 16, 16 - 29 n. Tamtéž - 36 n. Sr. Jan 3, 5 - 41 n. Mat. 28, 19 — 52 n. Podle Jana 12, 47 — 54 n. Podle Jana 3, 5. XV 15 n. 1. Kor. 2, 9 — 22 n. Jan 17, 11 — 63 Sr. 1. Mojžíš. 3, 19 - 66 Sr. Lukáše 21, 26 - 74 n. Sr. Mat. 25, 33 - 89 n. Podle Jana 5, 25 a 29 a Mat. 13, 42 a 43 — 95 Jan 11, 43 n. - 99 Podle 1. Kor. 15, 3 až 14 — 111 n. Podle Mat. 25, 31 až 41. XVI 9 nn. Lukáš 16, 19 nn. — 18 n. Lukáš 16, 24 - 21 n. Lukáš 16, 25 - 24 n. Lukáš 16, 27 nn. - 27 n. Podle Lukáše 16, 29 - 29 nn. Mat. 22, 2 až 13 - 44 n. Mat. 22, 12 — 50 nn. Mat. 25, 1 až 12 - 59 Mat. 25, 12 - 63. Mat. 10, 30; Lukáš 12, 7 — 66 n. Podle Izaiáše 66, 18; 66, 22 až 24 — 74 n. Podle Izaiáše 13, 9 — 76 n. Podle Izaiáše 5, 18; 5, 20; 5, 22 n.; 10. 2 n. — 84 nn. Podle Sofoniáše 1, 14 až 18. XVII 10 Skutky apoštolské 2, 37 až 39 - 22 n. V Písmu sv. marně hledáme. I Rosweydi Vitae patrum (1628) na str. 263 in margine konstatují: 479
XIII 14 n. Sr. 1. Timoteovi 6, 16 — 33 1. Mojžíš. 1, 26 n. - 40. 1. Mojžíš. 2, 20 nn. — 42 1. Mojžíš. 2, 8 — 44 1. Mojžíš. 2, 16 — 45 1. Mojžíš. 2, 17 — 46 n. 1. Mojžíš. 3, 1 nn. - 52 1. Mojžíš. 7, 1 nn. — 58 2. Mojžíš. 12, 51 a 13 nn. - 60 2. Mojžíš. 14, 21 nn. - 65 2. Mojžíš. 20, 1 nn. — 84 n. Židům 4, 15; Izaiáš 53, 9 - 90 n. Mat. 3, 17 - 96 n. Mat. 10, 1 nn.; Marek 3,14 nn.; Lukáš 6,13 nn. — 102 Mat. 26,14 nn.; Marek 14, 10 nn.; Lukáš 22, 3 nn.; Jan 13, 2 nn. - 115 n. Jan 20, 21; Skutky apo- štolské 1,3-119 n. Skutky apoštolské 2, 2 nn. — 123 n.Mat. 28, 19 n. XIV 14 n. Kolosenským 1, 26 - 20 n. Mat. 13, 17; Lukáš 10, 24 - 21 n. Podle Marka 16, 16 - 29 n. Tamtéž - 36 n. Sr. Jan 3, 5 - 41 n. Mat. 28, 19 — 52 n. Podle Jana 12, 47 — 54 n. Podle Jana 3, 5. XV 15 n. 1. Kor. 2, 9 — 22 n. Jan 17, 11 — 63 Sr. 1. Mojžíš. 3, 19 - 66 Sr. Lukáše 21, 26 - 74 n. Sr. Mat. 25, 33 - 89 n. Podle Jana 5, 25 a 29 a Mat. 13, 42 a 43 — 95 Jan 11, 43 n. - 99 Podle 1. Kor. 15, 3 až 14 — 111 n. Podle Mat. 25, 31 až 41. XVI 9 nn. Lukáš 16, 19 nn. — 18 n. Lukáš 16, 24 - 21 n. Lukáš 16, 25 - 24 n. Lukáš 16, 27 nn. - 27 n. Podle Lukáše 16, 29 - 29 nn. Mat. 22, 2 až 13 - 44 n. Mat. 22, 12 — 50 nn. Mat. 25, 1 až 12 - 59 Mat. 25, 12 - 63. Mat. 10, 30; Lukáš 12, 7 — 66 n. Podle Izaiáše 66, 18; 66, 22 až 24 — 74 n. Podle Izaiáše 13, 9 — 76 n. Podle Izaiáše 5, 18; 5, 20; 5, 22 n.; 10. 2 n. — 84 nn. Podle Sofoniáše 1, 14 až 18. XVII 10 Skutky apoštolské 2, 37 až 39 - 22 n. V Písmu sv. marně hledáme. I Rosweydi Vitae patrum (1628) na str. 263 in margine konstatují: 479
Strana 480
Haec ex libro quodam apocrypho sumpta videntur (česky: Zdá se, že toto je čerpáno z nějakého apokryfu). 31 nn. Druhá episoda (exem- plum); v Kuhn na uv. m. a H. Oesterley, Gesta Romanorum (Berlin 1872) c. 167 a pozn. k téže kapitole (ve vydání J. V. Nováka, Staroč. Gesta Rom., v Praze 1895 na str. 81). Toto exemplum, původu zase indického, cituje i Sabina při zmínce o Barlaamovi a Josafatovi v Děje- pise literatury československé staré a střední doby na str. 383 n. - 70 Sr. 1. Kor. 8, 6; Kolosenským 1, 16 — 86 Řím. 11, 36 - 89 n. Marek 16, 16. XVIII 16 n. Podle Řím. 6, 2 - 19 n. Jakub, 2, 20 - 20 n. Galat. 5, 16; 5, 19 až 22 — 35 n. 2. Petr 2, 22 - 38 n. Podle Mat. 12, 43 až 45; Luk. 11, 24 až 26 - 44 n. Mat. 28, 19 n. — 48 nn. Mat. 5, 3 až 12. XIX 29 n. Mat. 4, 17 - 32 nn. Luk. 15, 11 nn. - 51 n. Mat. 15, 4 nn. - 57 n. Mat. 26, 69 nn.; Marek 14, 66 nn.; Luk 22, 56 nn.; Jan 18, 25 nn. - 63 n. Podle Joela 2, 12 a Zachariáše 1, 3. XX 15 n. Sr. Ecclesiastici 13, 1; uv. Flajšhansova Přísloví staročeská s. v. smóla a téhož vydání Klareta str. 185 (Exemplarius LXXXIII): Qui tangit picem, maculabitur ab ea. V latinské předloze Barlaama a Josafata není o smůle zmínky, je to přídavek Štítného — 19 Mat. 6, 24; Luk. 16, 13 - 20 n. Spr. 1. Jan 2, 15 až 17 - 25 n. Skutky apoštol. 14, 22 — 47 n. Podle Mat. 18, 20. XXII 12 nn. Třetí exemplum. Sr. Kuhn na uv. m. str. 76. Přejato též do Gest Rom.; v. Oesterley, Gesta Rom. c. 168 a pozn. ke kapitole 168 na str. 739. - I tato parabola je původu indického a rozšířila se v růz- ných podobách téměř po celém vzdělaném světě. 480
Haec ex libro quodam apocrypho sumpta videntur (česky: Zdá se, že toto je čerpáno z nějakého apokryfu). 31 nn. Druhá episoda (exem- plum); v Kuhn na uv. m. a H. Oesterley, Gesta Romanorum (Berlin 1872) c. 167 a pozn. k téže kapitole (ve vydání J. V. Nováka, Staroč. Gesta Rom., v Praze 1895 na str. 81). Toto exemplum, původu zase indického, cituje i Sabina při zmínce o Barlaamovi a Josafatovi v Děje- pise literatury československé staré a střední doby na str. 383 n. - 70 Sr. 1. Kor. 8, 6; Kolosenským 1, 16 — 86 Řím. 11, 36 - 89 n. Marek 16, 16. XVIII 16 n. Podle Řím. 6, 2 - 19 n. Jakub, 2, 20 - 20 n. Galat. 5, 16; 5, 19 až 22 — 35 n. 2. Petr 2, 22 - 38 n. Podle Mat. 12, 43 až 45; Luk. 11, 24 až 26 - 44 n. Mat. 28, 19 n. — 48 nn. Mat. 5, 3 až 12. XIX 29 n. Mat. 4, 17 - 32 nn. Luk. 15, 11 nn. - 51 n. Mat. 15, 4 nn. - 57 n. Mat. 26, 69 nn.; Marek 14, 66 nn.; Luk 22, 56 nn.; Jan 18, 25 nn. - 63 n. Podle Joela 2, 12 a Zachariáše 1, 3. XX 15 n. Sr. Ecclesiastici 13, 1; uv. Flajšhansova Přísloví staročeská s. v. smóla a téhož vydání Klareta str. 185 (Exemplarius LXXXIII): Qui tangit picem, maculabitur ab ea. V latinské předloze Barlaama a Josafata není o smůle zmínky, je to přídavek Štítného — 19 Mat. 6, 24; Luk. 16, 13 - 20 n. Spr. 1. Jan 2, 15 až 17 - 25 n. Skutky apoštol. 14, 22 — 47 n. Podle Mat. 18, 20. XXII 12 nn. Třetí exemplum. Sr. Kuhn na uv. m. str. 76. Přejato též do Gest Rom.; v. Oesterley, Gesta Rom. c. 168 a pozn. ke kapitole 168 na str. 739. - I tato parabola je původu indického a rozšířila se v růz- ných podobách téměř po celém vzdělaném světě. 480
Strana 481
XXIII 9 nn. Čtvrté exemplum, původu též buddhistického. Sr. Kuhn na uv. m. str. 77. Přejato též do Gest. Rom.; v. Oesterley k 238. a k 129. kapitole Gest Rom. XXIV 9 nn. Páté exemplum; je původu též (nepřímo) indického. Sr. Kuhn na uv. m. str. 79 n.; Oesterley k 74. a 224. kapitole Gest Rom. XXV 9 nn. To, co zde následuje, převzal Štítný téměř doslova (podle obšírnějšího zpracování) jednak do Řečí nedělních a svátečních (sr. Strakovo vydání str. 90 a 91), jednak do Knížek o hřicšiech (sr. Vrťát- kovo vydání Knih naučení křesťanského str. 113 a 114). Viz i Řeči besední, vyd. Hattalovo str. 56. O tom všem viz mou práci v Listech filol. 1946. Sr. k tomu i Jan Menšík, Štítný o pomíjejícnosti (Vyšehrad III, str. 294/5) - 48 n. Ohlas Mat. 7, 13 — 60 1. Kor. 13, 12 — 63 n. Sr. Řím. 8, 2 a 6. XXVI 13 nn. Daniel 4, 24 — 15 Mat. 19, 21; Luk. 11, 41; 12, 33; 16, 9 — 17 nn. Mat. 25, 40 - 27 Ohlas Mat. 16, 24; Marek 8, 34; 10, 21; Luk. 9, 23. XXVII 12 n. Podle Mat. 19, 21; Luk. 18, 18; Marek 10, 21; Luk. 18, 23 — 16 Podle Mat. 19, 23 — 21 Jan 1, 29 - 22 n. Mat. 11, 11; Marek 1, 3 a 5 — 24 n. Marek 1, 12 n. - 27 nn. Ohlas Mat. 7, 13 n. a Luk. 13, 24 - 31 Mat. 7, 13. 31 Knížky o hře šachové 481
XXIII 9 nn. Čtvrté exemplum, původu též buddhistického. Sr. Kuhn na uv. m. str. 77. Přejato též do Gest. Rom.; v. Oesterley k 238. a k 129. kapitole Gest Rom. XXIV 9 nn. Páté exemplum; je původu též (nepřímo) indického. Sr. Kuhn na uv. m. str. 79 n.; Oesterley k 74. a 224. kapitole Gest Rom. XXV 9 nn. To, co zde následuje, převzal Štítný téměř doslova (podle obšírnějšího zpracování) jednak do Řečí nedělních a svátečních (sr. Strakovo vydání str. 90 a 91), jednak do Knížek o hřicšiech (sr. Vrťát- kovo vydání Knih naučení křesťanského str. 113 a 114). Viz i Řeči besední, vyd. Hattalovo str. 56. O tom všem viz mou práci v Listech filol. 1946. Sr. k tomu i Jan Menšík, Štítný o pomíjejícnosti (Vyšehrad III, str. 294/5) - 48 n. Ohlas Mat. 7, 13 — 60 1. Kor. 13, 12 — 63 n. Sr. Řím. 8, 2 a 6. XXVI 13 nn. Daniel 4, 24 — 15 Mat. 19, 21; Luk. 11, 41; 12, 33; 16, 9 — 17 nn. Mat. 25, 40 - 27 Ohlas Mat. 16, 24; Marek 8, 34; 10, 21; Luk. 9, 23. XXVII 12 n. Podle Mat. 19, 21; Luk. 18, 18; Marek 10, 21; Luk. 18, 23 — 16 Podle Mat. 19, 23 — 21 Jan 1, 29 - 22 n. Mat. 11, 11; Marek 1, 3 a 5 — 24 n. Marek 1, 12 n. - 27 nn. Ohlas Mat. 7, 13 n. a Luk. 13, 24 - 31 Mat. 7, 13. 31 Knížky o hře šachové 481
Strana 482
XXVIII 7 Mat. 19, 26; Marek 10, 27 — 10 nn. Parabola o králi a chudém je proti originálu značně pozměněna; o tom podrobně viz v Listech filol. 1946 str. 95 — 43 Sr. Jan 17, 3. - Ohlas Jana 6, 63. XXIX 10 nn. Parabola o bohatém mládenci a chudé panně. Sr. Kuhn na uv. m. str. 80 n.; Jagičův Arch. f. sl. Phil. VII, 318 a 515 - 70 n. Sr. Efez. 1, 17 až 19 — 72 Efez. 2, 20 n. — 81 n. Jan 1, 18 — 84 n. Sr. Efez. 3, 5 — 93 n. Podle 1. Kor. 13, 9 n. - 96 n. Podle Rím. 11, 33 — 98 Sr. 2. Kor. 12, 2. XXX 13 Gal. 6, 14; Efez. 4, 22 — 16 n. Gal. 2, 20 — 29 n. Podle 2. Kor. 5, 1 —31 n. Podle 2. Kor. 5, 2 až 4- 44 n. Mat. 10, 28 - 68 nn. Parabola o lani už neměla tak širokého ohlasu v literatuře jako ostatní paraboly - 80 Sr. Titovi 2, 10 — 96 1. Timoteovi 6, 9 — 104 n. Mat. 10, 18 n. XXXI 7 Sr. 1. Kor. 3, 16, 17 a 19 — 10 Podle Židům 11, 6. XXXII 7 nn. Podle 1. Petr 1, 3 a 4— 15 Řím. 8, 21 — 16 n. Jan 1, 12 - 17 n. Sr. Jan 16, 15; Gal. 4, 7 — 20 nn. Jakub 2, 26 - 22 n. Efez. 4, 22 - 23 n. Podle 1. Petr 2, 1 a 2 — 27 Sr. 1. Kor. 14, 20 — 35 Podle Gal. 5, 20 a Efez. 5, 8 a 9 — 40 Mat. 7, 14—45 n. Podle Efez. 6, 11 - 61 Ohlas 1. Kor. 3, 16 n. a 3, 19—79 n. Žalm 119, 163 a 164; 119, 167 a 169 —92 3. Moj- žíš. 11, 44; 1. Petr 1, 16 - 93 n. 1. Petr 1, 17 — 98 Sr. Izaiáše 40, 6 nn. a 1. Petr 1, 24 a 25. XXXVI 9 nn. Ohlas 1. Petr 1, 23 - 25 n. 1 Kor. 2, 9 — 35 Sr. Luk. 15, 4 nn. - 36 Luk. 1, 79 —37 Sr. Žalm 73, 2 — 58 Sr. Žalm 80, 16. 482
XXVIII 7 Mat. 19, 26; Marek 10, 27 — 10 nn. Parabola o králi a chudém je proti originálu značně pozměněna; o tom podrobně viz v Listech filol. 1946 str. 95 — 43 Sr. Jan 17, 3. - Ohlas Jana 6, 63. XXIX 10 nn. Parabola o bohatém mládenci a chudé panně. Sr. Kuhn na uv. m. str. 80 n.; Jagičův Arch. f. sl. Phil. VII, 318 a 515 - 70 n. Sr. Efez. 1, 17 až 19 — 72 Efez. 2, 20 n. — 81 n. Jan 1, 18 — 84 n. Sr. Efez. 3, 5 — 93 n. Podle 1. Kor. 13, 9 n. - 96 n. Podle Rím. 11, 33 — 98 Sr. 2. Kor. 12, 2. XXX 13 Gal. 6, 14; Efez. 4, 22 — 16 n. Gal. 2, 20 — 29 n. Podle 2. Kor. 5, 1 —31 n. Podle 2. Kor. 5, 2 až 4- 44 n. Mat. 10, 28 - 68 nn. Parabola o lani už neměla tak širokého ohlasu v literatuře jako ostatní paraboly - 80 Sr. Titovi 2, 10 — 96 1. Timoteovi 6, 9 — 104 n. Mat. 10, 18 n. XXXI 7 Sr. 1. Kor. 3, 16, 17 a 19 — 10 Podle Židům 11, 6. XXXII 7 nn. Podle 1. Petr 1, 3 a 4— 15 Řím. 8, 21 — 16 n. Jan 1, 12 - 17 n. Sr. Jan 16, 15; Gal. 4, 7 — 20 nn. Jakub 2, 26 - 22 n. Efez. 4, 22 - 23 n. Podle 1. Petr 2, 1 a 2 — 27 Sr. 1. Kor. 14, 20 — 35 Podle Gal. 5, 20 a Efez. 5, 8 a 9 — 40 Mat. 7, 14—45 n. Podle Efez. 6, 11 - 61 Ohlas 1. Kor. 3, 16 n. a 3, 19—79 n. Žalm 119, 163 a 164; 119, 167 a 169 —92 3. Moj- žíš. 11, 44; 1. Petr 1, 16 - 93 n. 1. Petr 1, 17 — 98 Sr. Izaiáše 40, 6 nn. a 1. Petr 1, 24 a 25. XXXVI 9 nn. Ohlas 1. Petr 1, 23 - 25 n. 1 Kor. 2, 9 — 35 Sr. Luk. 15, 4 nn. - 36 Luk. 1, 79 —37 Sr. Žalm 73, 2 — 58 Sr. Žalm 80, 16. 482
Strana 483
XXXVII 7 n. Žalm 86, 16. XXXVIII 9 Podle Žalmu 134, 1 a 2. XLIII 37 Sr. Žalm 119, 10. XLIV 16 Sr. Job 3, 25 — 17 Sr. Ecclesiastici 18, 31 — 105 Izaiáš 40, 6 až 8; 1. Petr 1, 24 — 118 Sr. Ezech. 33, 11. XLV 8 n. Sr. Žalm 130, 1 - 11 Sr. Žalm 38, 22 - 20 Zalm 74, 19. XLVI 49 n. Mat. 10, 34 n. — 52 n. Mat. 10, 37 - 53 n. Mat. 10, 33 - 56 n. Ecclesiastes 3, 8 — 58 n. Žalm 57, 2 — 72 Podle Žalmu 115, 4 až 7. XLVII 39 n. Sr. Žalm 31, 5 a žalm 35, 7 — 42 n. Sr. Chrysostomi In Matth. homilia XC, al. XCI, 1, Migne, Patrologia Graeca 58, c. 787: Veritas enim ab adversariis praedicata resplendet (česky: Neboť pravda od nepřátel hlásaná se skvěje) - 63 Přísloví 11, 2 -88 nn. To, co tu násle- duje, je v latině mnohem stručněji; místy je tu doslovná shoda s českým překladem Augustinova spisku Zrcadlo hříšných (tento překlad bývá připisován - zdá se, že právem -, od některých badatelů Štítnému; sr. Gebauera, O životě a spisích Tomáše za Štítného, v Praze 1923, str. 65). Překlad tento je v rukopise Nár. a universitní knih. 17 F 21. Sr. na 483
XXXVII 7 n. Žalm 86, 16. XXXVIII 9 Podle Žalmu 134, 1 a 2. XLIII 37 Sr. Žalm 119, 10. XLIV 16 Sr. Job 3, 25 — 17 Sr. Ecclesiastici 18, 31 — 105 Izaiáš 40, 6 až 8; 1. Petr 1, 24 — 118 Sr. Ezech. 33, 11. XLV 8 n. Sr. Žalm 130, 1 - 11 Sr. Žalm 38, 22 - 20 Zalm 74, 19. XLVI 49 n. Mat. 10, 34 n. — 52 n. Mat. 10, 37 - 53 n. Mat. 10, 33 - 56 n. Ecclesiastes 3, 8 — 58 n. Žalm 57, 2 — 72 Podle Žalmu 115, 4 až 7. XLVII 39 n. Sr. Žalm 31, 5 a žalm 35, 7 — 42 n. Sr. Chrysostomi In Matth. homilia XC, al. XCI, 1, Migne, Patrologia Graeca 58, c. 787: Veritas enim ab adversariis praedicata resplendet (česky: Neboť pravda od nepřátel hlásaná se skvěje) - 63 Přísloví 11, 2 -88 nn. To, co tu násle- duje, je v latině mnohem stručněji; místy je tu doslovná shoda s českým překladem Augustinova spisku Zrcadlo hříšných (tento překlad bývá připisován - zdá se, že právem -, od některých badatelů Štítnému; sr. Gebauera, O životě a spisích Tomáše za Štítného, v Praze 1923, str. 65). Překlad tento je v rukopise Nár. a universitní knih. 17 F 21. Sr. na 483
Strana 484
př. str. 68 a: Jenž miestem i jedniem nejsi roztažen, by točíš jměl stranu jednu první, druhú prostřední, třetí poslední; ani časové tebe měnie atd. (sr. zde ř. 92 až 94) - Všechno, co tu je přidáno, čteme ve spisech sv. Augustina (nebo jemu připisovaných), v Meditationes c. XXIX a XXX. a v I. a II. c. Manuale (sr. vydání Sintzelovo, D. Aur. Augu- stini Meditationes, Soliloquia et Manuale, Solisbaci 1846, str. 158 až 160, 162 a 163, 358 až 361) — 94 n. Sr. uvedený rukopis str. 68 b: Jehož má každé miesto, avšak jím nenie zaměstnáno - 98 n. Sr. tamtéž str. 68 a: Rozuměti tě móžem, a viděti tě nemóžem. A nikdiež nenié, kde by nebyl, avšak od nepravých lidí myšlen(í) jsi daleko; ani jest tu, by nebyl, odkudž jsi, dalek, neb, kdež nejsi svú milostí, tu jsi svú pomstú - 100 n. Sr. tamtéž str. 68b: A nemierně dobrý jsi, bych řéci mohl: „Takový“, a protož najvýš dobrý; a ižádný dobrý, jen ty sám jediný - 103 n. Sr. tamtéž str. 68b: By vešken svět knih naplnili uměnie, tvé nevýmluvné bytenstvie nemóž vypraveno býti... — 124 Sr. Říma- nům 1,25 - 139 n. Sr. tamtéž 1, 22 - 156 Sr. Žalm 136, 11 a 12- 184n. Žalm 117, 1 a 2 - 190 n. 1. Mojžíš. 12, 3 a j. — 193 n. Podle Žalmu 47, 2 a 103, 9 - 212 n. V latinské předloze tato věta není, je to přídavek Štítného, který s oblibou užíval tohoto rčení, na př. v Řečech nedělních a svátečních 96b (vyd. Strakovo str. 189) - 217 Mat. 10, 1 nn.; Marek 3, 14 nn.; Luk. 6, 13 nn.; Jan 6, 70 - 221 nn. O tom, že sv. Tomáš byl až v Indii, jsou zmínky teprve v pozdějších spisech apokryfních; tak Dorotheus in Synopsi tvrdí, že jeho tělo odpočívá v indickém městě Calamine (sr. Rosweyde, Vitae Patrum, str. 340). I t. zv. Mandeville (sr. Šimkovo vydání jeho cestopisu v Čes. ak. 1911, str. 97 nn.) uvádí toto město, že v něm byl sv. Tomáš pohřben. XLVIII 43 Marek, 16, 16. XLIX 35 n. Sr. Žalm 1, 3 a Ezech. 47, 12. LII 32 nn. Poslední exemplum o velké moci lásky k ženě. Sr. Kuhn na uv. m. str. 80 n. Toto exemplum uvádí i Johlín z Vodňan, křížovník kláš- 484
př. str. 68 a: Jenž miestem i jedniem nejsi roztažen, by točíš jměl stranu jednu první, druhú prostřední, třetí poslední; ani časové tebe měnie atd. (sr. zde ř. 92 až 94) - Všechno, co tu je přidáno, čteme ve spisech sv. Augustina (nebo jemu připisovaných), v Meditationes c. XXIX a XXX. a v I. a II. c. Manuale (sr. vydání Sintzelovo, D. Aur. Augu- stini Meditationes, Soliloquia et Manuale, Solisbaci 1846, str. 158 až 160, 162 a 163, 358 až 361) — 94 n. Sr. uvedený rukopis str. 68 b: Jehož má každé miesto, avšak jím nenie zaměstnáno - 98 n. Sr. tamtéž str. 68 a: Rozuměti tě móžem, a viděti tě nemóžem. A nikdiež nenié, kde by nebyl, avšak od nepravých lidí myšlen(í) jsi daleko; ani jest tu, by nebyl, odkudž jsi, dalek, neb, kdež nejsi svú milostí, tu jsi svú pomstú - 100 n. Sr. tamtéž str. 68b: A nemierně dobrý jsi, bych řéci mohl: „Takový“, a protož najvýš dobrý; a ižádný dobrý, jen ty sám jediný - 103 n. Sr. tamtéž str. 68b: By vešken svět knih naplnili uměnie, tvé nevýmluvné bytenstvie nemóž vypraveno býti... — 124 Sr. Říma- nům 1,25 - 139 n. Sr. tamtéž 1, 22 - 156 Sr. Žalm 136, 11 a 12- 184n. Žalm 117, 1 a 2 - 190 n. 1. Mojžíš. 12, 3 a j. — 193 n. Podle Žalmu 47, 2 a 103, 9 - 212 n. V latinské předloze tato věta není, je to přídavek Štítného, který s oblibou užíval tohoto rčení, na př. v Řečech nedělních a svátečních 96b (vyd. Strakovo str. 189) - 217 Mat. 10, 1 nn.; Marek 3, 14 nn.; Luk. 6, 13 nn.; Jan 6, 70 - 221 nn. O tom, že sv. Tomáš byl až v Indii, jsou zmínky teprve v pozdějších spisech apokryfních; tak Dorotheus in Synopsi tvrdí, že jeho tělo odpočívá v indickém městě Calamine (sr. Rosweyde, Vitae Patrum, str. 340). I t. zv. Mandeville (sr. Šimkovo vydání jeho cestopisu v Čes. ak. 1911, str. 97 nn.) uvádí toto město, že v něm byl sv. Tomáš pohřben. XLVIII 43 Marek, 16, 16. XLIX 35 n. Sr. Žalm 1, 3 a Ezech. 47, 12. LII 32 nn. Poslední exemplum o velké moci lásky k ženě. Sr. Kuhn na uv. m. str. 80 n. Toto exemplum uvádí i Johlín z Vodňan, křížovník kláš- 484
Strana 485
tera zderazského, v své Postille z 1. 1403 až 1404; pramenem, jak praví, byl mu „liber narrationum“. Viz o tom Vilikovského, Próza z doby Karla IV., Praha 1938, kde je toto exemplum otištěno z Johlína na str. 106 n.; k tomu pozn. na str. 262. LIII 13 Sr. Luk. 11, 26 — 30 nn. Sr. Žalm 22, 20; 35, 17; 25, 2; 35, 19. LIV 40 n. Židům 13, 4 — 42 1. Kor. 7, 9 — 43 Mat, 19, 6; Marek 10, 9 - 43 nn. Míní se asi 1. Kor. 9, 5; sr. Luk. 4, 38 a Graesse, Jacobi a Vora- gine Legenda aurea, ed. 3. (Vratislaviae 1890), str. 370: cum uxor Petri ad passionem duceretur. Z neurčitého místa 1. Kor. 9, 5 nelze najisto usuzovati, měl-li Petr manželku (sr. Buchberger, Lexikon für Theol. u. Kirche, 2. vyd., VIII. Bd. str. 131 pod heslem Petrus) - 59 n. Sr. Flajšhansova Česká přísloví I. 2. sl. 22 pod č. 20 - 71 nn. Luk. 15, 7 a 10. LV 7 nn. Sr. Žalm 25, 2 a 20; Žalm 30, 2 - 9 nn. Sr. Zalm 5, 9 — LVI 9 Sr. Žalm 57, 7 — 12 n. Sr. Žalm 57, 4 až 7,—45 Sr. Zjevení sv. Jana, 5, 11. LVII 19 n. Luk. 15, 11 nn. — 22 n. Luk. 15, 7 � 24 n. Podle Ezechiele 33, 11 a 18, 9 a 18, 21. LXI 9 nn. Sr. Žalm 145, 1 až 3 - 11 n. Sr. Žalm 106, 2 — 12 Žalm 114,8 - 14 n. Mat. 3, 9; Luk. 3, 8 — 22 Sr. Efez. 6, 19. 485
tera zderazského, v své Postille z 1. 1403 až 1404; pramenem, jak praví, byl mu „liber narrationum“. Viz o tom Vilikovského, Próza z doby Karla IV., Praha 1938, kde je toto exemplum otištěno z Johlína na str. 106 n.; k tomu pozn. na str. 262. LIII 13 Sr. Luk. 11, 26 — 30 nn. Sr. Žalm 22, 20; 35, 17; 25, 2; 35, 19. LIV 40 n. Židům 13, 4 — 42 1. Kor. 7, 9 — 43 Mat, 19, 6; Marek 10, 9 - 43 nn. Míní se asi 1. Kor. 9, 5; sr. Luk. 4, 38 a Graesse, Jacobi a Vora- gine Legenda aurea, ed. 3. (Vratislaviae 1890), str. 370: cum uxor Petri ad passionem duceretur. Z neurčitého místa 1. Kor. 9, 5 nelze najisto usuzovati, měl-li Petr manželku (sr. Buchberger, Lexikon für Theol. u. Kirche, 2. vyd., VIII. Bd. str. 131 pod heslem Petrus) - 59 n. Sr. Flajšhansova Česká přísloví I. 2. sl. 22 pod č. 20 - 71 nn. Luk. 15, 7 a 10. LV 7 nn. Sr. Žalm 25, 2 a 20; Žalm 30, 2 - 9 nn. Sr. Zalm 5, 9 — LVI 9 Sr. Žalm 57, 7 — 12 n. Sr. Žalm 57, 4 až 7,—45 Sr. Zjevení sv. Jana, 5, 11. LVII 19 n. Luk. 15, 11 nn. — 22 n. Luk. 15, 7 � 24 n. Podle Ezechiele 33, 11 a 18, 9 a 18, 21. LXI 9 nn. Sr. Žalm 145, 1 až 3 - 11 n. Sr. Žalm 106, 2 — 12 Žalm 114,8 - 14 n. Mat. 3, 9; Luk. 3, 8 — 22 Sr. Efez. 6, 19. 485
Strana 486
LXII 19 n. 1. Mojžíš. 3, 1 nn. — 28 Podle Řím. 5, 12 a 16 -33 Sr. Jan 3, 3 nn.; Titovi 3, 5. LXIII 10 n. Podle Řím. 5, 20. LXIV 9 n. Sr. Žalm 43, 5 - 22 n. Sr. Luk. 15, 24 — 26 Luk. 23, 46. LXVI 16 n. Podle 1. Král. 8, 51 - 23 n. 2. Mojžíš. 20, 12; sr. 5. Mojžíš. 5, 16 - 26 n. Sr. 1. Kor. 15, 10 - 32 Sr. 2. Kor. 13, 11 — 40 Viz výše v kapitole XLVII. — 46 n. 3. Mojžíš. 19, 18; Mat. 22, 39; Marek 12, 31; Řím. 13, 9. LXVII 19 Podle Židům 12, 14—23 Žalm 128, 1 -27 Mat. 5, 7 - 28 n. Luk. 6, 36 -33 n. Luk. 6, 37; sr. Mat. 6, 14 n. a Marek 11, 26 —38 Sr. Skutky apoštol. 20, 32. LXVIII 7 n. Sr. Řím. 7, 24. LXXI 27 Sr. 2. Timoteovi 2, 3 - 38 n. Luk. 17, 10. 486
LXII 19 n. 1. Mojžíš. 3, 1 nn. — 28 Podle Řím. 5, 12 a 16 -33 Sr. Jan 3, 3 nn.; Titovi 3, 5. LXIII 10 n. Podle Řím. 5, 20. LXIV 9 n. Sr. Žalm 43, 5 - 22 n. Sr. Luk. 15, 24 — 26 Luk. 23, 46. LXVI 16 n. Podle 1. Král. 8, 51 - 23 n. 2. Mojžíš. 20, 12; sr. 5. Mojžíš. 5, 16 - 26 n. Sr. 1. Kor. 15, 10 - 32 Sr. 2. Kor. 13, 11 — 40 Viz výše v kapitole XLVII. — 46 n. 3. Mojžíš. 19, 18; Mat. 22, 39; Marek 12, 31; Řím. 13, 9. LXVII 19 Podle Židům 12, 14—23 Žalm 128, 1 -27 Mat. 5, 7 - 28 n. Luk. 6, 36 -33 n. Luk. 6, 37; sr. Mat. 6, 14 n. a Marek 11, 26 —38 Sr. Skutky apoštol. 20, 32. LXVIII 7 n. Sr. Řím. 7, 24. LXXI 27 Sr. 2. Timoteovi 2, 3 - 38 n. Luk. 17, 10. 486
Strana 487
LXXII 17 n. Luk. 23, 46 - 21 nn. Sr. Žalm 27, 7 až 10 — 26 Sr. Žalm 5, 8 - 28 n. Sr. Žalm 143, 8 a žalm 16, 11. KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ O původci hry šachové čteme i v Knížkách o čtyřech ctnostech stěžejných (jejich autorem je Johannes Guallensis), dochovaných v českém pře- kladu v několika rukopisech, na př. v rukopise Nár. musea sign. I F 23 z poč. XVI. stol., a vyšlých několikrát tiskem česky v starší době (v Plzni 1505 a 1529, v Praze 1558). (Nový přetisk vyšel ve Věstníku Král. čes. spol. nauk 1952.) Na str. 2 a n. uvedeného rukopisu tu čteme: Též mnozí skutkové ukrutní vypisují se o jednom králi babylonským (!), jenž slúl Evilmerodach, synu Nabochodonozorovu, člověku smilném, nespravedlivém, nemilostivém a ukrutném, kterýžto když byl osočen před svým otcem, že by chtěl uvázati se v královstvie, upuštěn (= uvržen) jest v žalář, v němžto Joachim1), král Juda, vězieše, a s ním až do smrti otcovy v žaláři bieše. Ale po smrti otcově počav kralovati vyprosil jest Joachima, tovaryše svého, z žaláře2), kterýžto po všecky dni života svého u krále přebýváše. Tehdy Evilmerodach boje se, by nevstal z mrtvých otec jeho, poradil se s Ioachim, kterak by měl s ním učiniti; a po jeho radě vykopal tělo otcovo, rozdělil na tři sta kusuov, a sebrav tři sta supóv, dal každému jeden kus sniesti. I vece Ioachim králi: „Neoživet otec tvój, jediné leč by se tito supové vespolek sebrali." Pro tresklánie (= kárání) tohoto krále hra šachóv jest složena; ale ne tak, jakož někteří domnievají se, by u města Troja hra šachóv byla vymyšlena. Neb, jakož die Dionides3), že od Kaldejských přišla jest k Řekóm. Neb téj hry první skladatel byl jest jeden mudřec od východa slunce, jménem Kserses. Jehož pověst u Babylonských, v Řeciech, v Athénách tak velmi roznesena bieše, že svým dětem jméno jeho vzdieváchu ( = dávali). Tak veliký milovník byl spravedlnosti, že zvolil mnohokrát radějí umříti, než 1) Sr. 2. (4.) Král. 24, 15. 2) Sr. 2 (4.) Král. 25, 27 a Jer. 52, 31 až 34. 3) Písař se zmýlil a napsal Dionides místo Diomedes (o Dionidovi, námořním loupežníku, je předtím řeč). 487
LXXII 17 n. Luk. 23, 46 - 21 nn. Sr. Žalm 27, 7 až 10 — 26 Sr. Žalm 5, 8 - 28 n. Sr. Žalm 143, 8 a žalm 16, 11. KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ O původci hry šachové čteme i v Knížkách o čtyřech ctnostech stěžejných (jejich autorem je Johannes Guallensis), dochovaných v českém pře- kladu v několika rukopisech, na př. v rukopise Nár. musea sign. I F 23 z poč. XVI. stol., a vyšlých několikrát tiskem česky v starší době (v Plzni 1505 a 1529, v Praze 1558). (Nový přetisk vyšel ve Věstníku Král. čes. spol. nauk 1952.) Na str. 2 a n. uvedeného rukopisu tu čteme: Též mnozí skutkové ukrutní vypisují se o jednom králi babylonským (!), jenž slúl Evilmerodach, synu Nabochodonozorovu, člověku smilném, nespravedlivém, nemilostivém a ukrutném, kterýžto když byl osočen před svým otcem, že by chtěl uvázati se v královstvie, upuštěn (= uvržen) jest v žalář, v němžto Joachim1), král Juda, vězieše, a s ním až do smrti otcovy v žaláři bieše. Ale po smrti otcově počav kralovati vyprosil jest Joachima, tovaryše svého, z žaláře2), kterýžto po všecky dni života svého u krále přebýváše. Tehdy Evilmerodach boje se, by nevstal z mrtvých otec jeho, poradil se s Ioachim, kterak by měl s ním učiniti; a po jeho radě vykopal tělo otcovo, rozdělil na tři sta kusuov, a sebrav tři sta supóv, dal každému jeden kus sniesti. I vece Ioachim králi: „Neoživet otec tvój, jediné leč by se tito supové vespolek sebrali." Pro tresklánie (= kárání) tohoto krále hra šachóv jest složena; ale ne tak, jakož někteří domnievají se, by u města Troja hra šachóv byla vymyšlena. Neb, jakož die Dionides3), že od Kaldejských přišla jest k Řekóm. Neb téj hry první skladatel byl jest jeden mudřec od východa slunce, jménem Kserses. Jehož pověst u Babylonských, v Řeciech, v Athénách tak velmi roznesena bieše, že svým dětem jméno jeho vzdieváchu ( = dávali). Tak veliký milovník byl spravedlnosti, že zvolil mnohokrát radějí umříti, než 1) Sr. 2. (4.) Král. 24, 15. 2) Sr. 2 (4.) Král. 25, 27 a Jer. 52, 31 až 34. 3) Písař se zmýlil a napsal Dionides místo Diomedes (o Dionidovi, námořním loupežníku, je předtím řeč). 487
Strana 488
by pokrytý ( = pokrytecký) život v rozkošech královských zachoval, spravedlností pohrdaje. A když mudřec znamenal králóv zlý život, ano nižádný jeho tresktati ( = ká- rati) nesměl (= se neodvažoval) pro ukrutnost jeho, kterúžto činíše, hubě mnohé lidi múdré, jenž jeho tresktáchu (= kárali), toho mudrce všichni, jižto mútiechu (= rmoutili) se pro zlý život králóv, prosiechu, aby krále a jeho zlých skutkóv tresktal. Mudřec poče (= začal) se před nimi vymlúvati řka, že by to jemu učiniti neslušalo, nebo, tresktal-li by krále, tehdy by smrt musil ihned podstúpiti. K téj řeči mudrcově vecechu: „Znamenaj, že pověst běží ve všem lidu o tobě, že králóv život jest nešlechetný nebo (= buď) z tvé rady nebo z tvého nethánie. Protož lépe jest tobě smrt voliti nežli také promlúvanie o sobě slyšeti, poněvadž život králóv ty máš tresktati. To uslyšev mudřec, zastydě se i slíbil jest, že chce tresktati krále, a opustiv život svój, vydal se na smrt, chtě radějí umříti pro spravedlnost nežli skutkóv hovadných na králi netresktati. I poče mysliti, kterak by smrti utekl a lidu slib naplnil. Protož mudřec počal hru šachóv skládati, čtyři a šedesát polí znamenav podlé zpuosobu města babylonského širokého a čtyřhraného. A když mudřec všecku hru dokona (= dokončil) a již před mnohými v sicni králově poče hráti, slíbi (= zalíbila) se hra všem, ktož ji viděchu. Uzřev také i král novú hru a neslý- chanú kratochvíl, slíbila se i jemu hra taková, jiežto žádáše naučiti se, aby uměl s mudrcem hráti. To uslyšev mudřec vece, že jinak uměti nebude moci, jediné leč by se jemu poddal v učenie. Odpovědě král: „Podobné (= slušné) jest, by se tak stalo. A žádaje se naučiti, všelikak (— vším způsobem) zpuosob učenníka přijal jest na se. To znamenav mudřec, vece: „O králi pane! ZŽivot tvój slavný by se ctnostmi stkvěl, toho žádám; jenž (= což) býti to nemuož, leč prvé svých zlých činuov necháš, a tak umieně a dobrými mravy ozdoben sa, otec všeho lidu milován budeš. Najprvé, králi, příslušie tobě, aby ( = abys) panoval sobě viece nežli jiným; nebo neslušie každému ( = žádnému) králi panovati všelikým násilím nad svými pod- danými. Neb nespravedlivé jest to panstvie, by jiným panoval, když by sám sobě panovati nemohl. Pomni, že násilná panovánie dlúho trváti nemohú. Také s velikú pilností mají se ostřéhati, aby lidské krve neprolévali a mudrcóv svých tresktání (= kárání) aby poslúchali trpělivě. Tato zajisté naučenie sú tvého urozenie vysokého." Když mudřec tak směle tresktal krále, král vztázal na mudrci, aby pod pokutú hlavy stětie jemu pověděl, proč by takovú hru nalezl a pro kterú věc hnul by se k tomu skládaní. Tehdy mudřec, boje se smrti, odpověděl: „Věz Velebnost Tvá, ó králi, žeť sem slíbil lidu, abych tě z tvých zlých činóv tresktal, ale s velikým strachem, mysliv, kterak si mnohé mudrce zahubil, protože sú tě směli (= odvažo- vali se) tresktati. A tak sa v úzkosti vymyslil sem tuto hru, abych svój život zachoval a pěkný obyčej k tvému káraní nalezl.“ (Dále následuje výklad o jed- notlivých šachových figurkách a o jejich symbolickém významu). 488
by pokrytý ( = pokrytecký) život v rozkošech královských zachoval, spravedlností pohrdaje. A když mudřec znamenal králóv zlý život, ano nižádný jeho tresktati ( = ká- rati) nesměl (= se neodvažoval) pro ukrutnost jeho, kterúžto činíše, hubě mnohé lidi múdré, jenž jeho tresktáchu (= kárali), toho mudrce všichni, jižto mútiechu (= rmoutili) se pro zlý život králóv, prosiechu, aby krále a jeho zlých skutkóv tresktal. Mudřec poče (= začal) se před nimi vymlúvati řka, že by to jemu učiniti neslušalo, nebo, tresktal-li by krále, tehdy by smrt musil ihned podstúpiti. K téj řeči mudrcově vecechu: „Znamenaj, že pověst běží ve všem lidu o tobě, že králóv život jest nešlechetný nebo (= buď) z tvé rady nebo z tvého nethánie. Protož lépe jest tobě smrt voliti nežli také promlúvanie o sobě slyšeti, poněvadž život králóv ty máš tresktati. To uslyšev mudřec, zastydě se i slíbil jest, že chce tresktati krále, a opustiv život svój, vydal se na smrt, chtě radějí umříti pro spravedlnost nežli skutkóv hovadných na králi netresktati. I poče mysliti, kterak by smrti utekl a lidu slib naplnil. Protož mudřec počal hru šachóv skládati, čtyři a šedesát polí znamenav podlé zpuosobu města babylonského širokého a čtyřhraného. A když mudřec všecku hru dokona (= dokončil) a již před mnohými v sicni králově poče hráti, slíbi (= zalíbila) se hra všem, ktož ji viděchu. Uzřev také i král novú hru a neslý- chanú kratochvíl, slíbila se i jemu hra taková, jiežto žádáše naučiti se, aby uměl s mudrcem hráti. To uslyšev mudřec vece, že jinak uměti nebude moci, jediné leč by se jemu poddal v učenie. Odpovědě král: „Podobné (= slušné) jest, by se tak stalo. A žádaje se naučiti, všelikak (— vším způsobem) zpuosob učenníka přijal jest na se. To znamenav mudřec, vece: „O králi pane! ZŽivot tvój slavný by se ctnostmi stkvěl, toho žádám; jenž (= což) býti to nemuož, leč prvé svých zlých činuov necháš, a tak umieně a dobrými mravy ozdoben sa, otec všeho lidu milován budeš. Najprvé, králi, příslušie tobě, aby ( = abys) panoval sobě viece nežli jiným; nebo neslušie každému ( = žádnému) králi panovati všelikým násilím nad svými pod- danými. Neb nespravedlivé jest to panstvie, by jiným panoval, když by sám sobě panovati nemohl. Pomni, že násilná panovánie dlúho trváti nemohú. Také s velikú pilností mají se ostřéhati, aby lidské krve neprolévali a mudrcóv svých tresktání (= kárání) aby poslúchali trpělivě. Tato zajisté naučenie sú tvého urozenie vysokého." Když mudřec tak směle tresktal krále, král vztázal na mudrci, aby pod pokutú hlavy stětie jemu pověděl, proč by takovú hru nalezl a pro kterú věc hnul by se k tomu skládaní. Tehdy mudřec, boje se smrti, odpověděl: „Věz Velebnost Tvá, ó králi, žeť sem slíbil lidu, abych tě z tvých zlých činóv tresktal, ale s velikým strachem, mysliv, kterak si mnohé mudrce zahubil, protože sú tě směli (= odvažo- vali se) tresktati. A tak sa v úzkosti vymyslil sem tuto hru, abych svój život zachoval a pěkný obyčej k tvému káraní nalezl.“ (Dále následuje výklad o jed- notlivých šachových figurkách a o jejich symbolickém významu). 488
Strana 489
Pěkné pojednání o důmyslné hře této napsal i Josef Jungmann pod názvem „Hra v šachy“ (vyšlo v Hlasateli r. 1806, znovu přetištěno v jeho Sebraných drobných spisech veršem i prosou svazek I. v Kobro- vě Národní bibliotéce r. 1869). Čteme tu mimo jiné: „Není-li pravdivá, aspoň pěkná jest zpráva o vynalezení hry té, od spisovatelů východních zůstavená a nás vyložením (= překladem) na evropejské jazyky došlá. Na počátce pátého věku seděl v Indii na trůnu panství velkého mocnář mladý, jménem Behiib aneb Behram, plný ctností, ale, jak to obyčej u dvorů, zavedený (= pokažený) od družstva jej obkličujícího. Přišlo tedy na to, že zkažený vinou nehodných tova- ryšů mládenec zapomněl, že každý monarcha jest otcem lidu, že láska poddaných jest podporou trůnu, a na konec že té lásky jináč získati nemožno než tím, aby se stal hodným milování. V ten čas bramin (= brahman) jeden, jméno jeho Nassir, Daherův syn, jinak arabsky Sissa, chtěje na zábavky toliko čilému pánu otevříti oči, vynalezl hru v šachy; hru, v které král jest podstata všeho, avšak sám bez jiných ničehož nemůže. Líbila se hra i mocnáři libujícímu si hříčky, i dvořanům, to toliko libujícím, co se pánu líbí. Ale mladý mocnář měl čilost osvícenou, a ta čilost spravila (= způsobila), že poznal ve hříčce výborné obsažené býti naučení“ atd. Knížka O hře šachové v rámci výkladů o této hře podává kritiku tehdej- ší společnosti a ukazuje cestu k nápravě jednotlivých stavů symbolic- kými výklady šachových figur a jejich tahů, mravoučnými motivy a četnými vloženými historkami. Byla-li v Barlaamu a Josafatu podána tresť křesťanské věrouky a spojovalo-li se ve Zjeveních sv. Brigity poučo- vání věroučné s mravoučným, v knížce O hře šachové je patrná ten- dence výlučně mravoučná: vykládá se tu, jaké povinnosti mají jednot- livé stavy lidské, jaké hříchy a zlořády v nich vládnou a jaká má býti náprava tohoto nekřesťanského života. Autorem této knížky o hře šachové je Jacobus de Cessolis, dominikán v Remeši (rodem z Lombardska); napsal ji asi v polovici XIII. století. Tento kněz bral si šachovou hru zprvu za předmět svých kázání, v nichž promlouval o jednotlivých figurkách šachových od krále až po sedláka a přirovnával je ke stavům lidským, jež figurky ty představují; vytýkal v nich případně povinnosti, ctnosti i hříchy všech těchto složek lidské společnosti. Protože se tato kázání všeobecně líbila, rozhodl se změniti formu kázání v úvahy; a takto zpracovanou knihu vydal pod názvem De moribus hominum et de officiis nobilium super ludo scaccorum. Spisek Jakuba de Cessolis je poučný a přitom zábavný; je protkán čet- nými citáty z Písma sv., z církevních i světských spisovatelů, rozličnými historkami z klasického dávnověku i z dob pozdějších, takže byl nazván 489
Pěkné pojednání o důmyslné hře této napsal i Josef Jungmann pod názvem „Hra v šachy“ (vyšlo v Hlasateli r. 1806, znovu přetištěno v jeho Sebraných drobných spisech veršem i prosou svazek I. v Kobro- vě Národní bibliotéce r. 1869). Čteme tu mimo jiné: „Není-li pravdivá, aspoň pěkná jest zpráva o vynalezení hry té, od spisovatelů východních zůstavená a nás vyložením (= překladem) na evropejské jazyky došlá. Na počátce pátého věku seděl v Indii na trůnu panství velkého mocnář mladý, jménem Behiib aneb Behram, plný ctností, ale, jak to obyčej u dvorů, zavedený (= pokažený) od družstva jej obkličujícího. Přišlo tedy na to, že zkažený vinou nehodných tova- ryšů mládenec zapomněl, že každý monarcha jest otcem lidu, že láska poddaných jest podporou trůnu, a na konec že té lásky jináč získati nemožno než tím, aby se stal hodným milování. V ten čas bramin (= brahman) jeden, jméno jeho Nassir, Daherův syn, jinak arabsky Sissa, chtěje na zábavky toliko čilému pánu otevříti oči, vynalezl hru v šachy; hru, v které král jest podstata všeho, avšak sám bez jiných ničehož nemůže. Líbila se hra i mocnáři libujícímu si hříčky, i dvořanům, to toliko libujícím, co se pánu líbí. Ale mladý mocnář měl čilost osvícenou, a ta čilost spravila (= způsobila), že poznal ve hříčce výborné obsažené býti naučení“ atd. Knížka O hře šachové v rámci výkladů o této hře podává kritiku tehdej- ší společnosti a ukazuje cestu k nápravě jednotlivých stavů symbolic- kými výklady šachových figur a jejich tahů, mravoučnými motivy a četnými vloženými historkami. Byla-li v Barlaamu a Josafatu podána tresť křesťanské věrouky a spojovalo-li se ve Zjeveních sv. Brigity poučo- vání věroučné s mravoučným, v knížce O hře šachové je patrná ten- dence výlučně mravoučná: vykládá se tu, jaké povinnosti mají jednot- livé stavy lidské, jaké hříchy a zlořády v nich vládnou a jaká má býti náprava tohoto nekřesťanského života. Autorem této knížky o hře šachové je Jacobus de Cessolis, dominikán v Remeši (rodem z Lombardska); napsal ji asi v polovici XIII. století. Tento kněz bral si šachovou hru zprvu za předmět svých kázání, v nichž promlouval o jednotlivých figurkách šachových od krále až po sedláka a přirovnával je ke stavům lidským, jež figurky ty představují; vytýkal v nich případně povinnosti, ctnosti i hříchy všech těchto složek lidské společnosti. Protože se tato kázání všeobecně líbila, rozhodl se změniti formu kázání v úvahy; a takto zpracovanou knihu vydal pod názvem De moribus hominum et de officiis nobilium super ludo scaccorum. Spisek Jakuba de Cessolis je poučný a přitom zábavný; je protkán čet- nými citáty z Písma sv., z církevních i světských spisovatelů, rozličnými historkami z klasického dávnověku i z dob pozdějších, takže byl nazván 489
Strana 490
pravou studnicí literární učenosti. Proto se nijak nedivíme značnému rozšíření jeho knihy brzo po jejím napsání; kolovala v četných ruko- pisech po Evropě1), brzo po vynalezení knihtisku náleží mezi první tisky (nejstarší je utrechtský z r. 1473 a milánský z r. 1479), byla překlá- dána už ve středověku do četných jazyků evropských prózou i vzdělá- vána veršem. Nově otiskl latinský spis Jakuba de Cessolis Ferdinand Vetter pod čarou v knize Das Schachzabelbuch Kunrats von Ammenhausen... nebst den Schachbüchern des Jakob von Cessole und des Jakob Mennel (Bibliothek alterer Schriftwerke der deutschen Schweiz. Herausgege- ben von Jakob Baechtold und Ferd. Vetter. Frauenfeld 1892). Hra v šachy, jejíž původ třeba hledati asi v Indii, byla oblíbena už v starověku (tak Ovidiovi se připisovala báseň De Vetula, pojednávající o této hře). Největšího rozšíření v Evropě však dosáhla až po válkách křižáckých, když nastal živý styk s Orientem; řídké jsou o ní zprávy předtím, ačkoli máme bezpečně zjištěnu její známost už ve století XI. Byla to ovšem hra, která vyžadovala mnoho volného času, a proto byla pěstována jen u vznešenějších stavů; ve středověku se stala její známost dokonce jednou ze sedmi ušlechtilých znalostí (septem probi- tates), které se požadovaly na vzdělaném laiku (tak jako znalost sedmi umční od učených a duchovních): Probitates vero hae sunt: equitare, natare, sagittare, cestibus certare, aucupare, scachcis ludere, versificari (Petri Alphonsi Discipl. clericalis, Fabula III, Migne P L 157 c. 678), t. j. jezditi na koni, plavati, stříleti z luku, zápasiti, loviti ptáky, hráti v šachy, veršovati. Ani u nás v Čechách nebyla hra v šachy neznáma. Už t. zv. Dalimil píše (v hl. XXXIV, rukopis Cambridgeský): budem kniežaty jako v šachy hráti; Štítný ji chválí2); Hus prý za mladých let rád v šachy hrával, později však hru tu zavrhoval3); Chelčický ji zamítal. 1) Oblibu knihy této můžeme stopovati i u nás; v Národní a univer- sitní knihovně pražské je dochováno 9 latinských rukopisů jejích: sign. IV C 1 (pochází už ze století XIV.), IV D 25, IV E 26, V D8, VIII A 19,X C 24, XII B 20, XIV E 9, XIV H 30 (sr. Jos. Truhláře, Cata- logus codicum manuscriptorum č. 628, 679, 706, 876, 1426, 1877, 2125, 2543, 2675); v kapitulní knihovně byly dva rukopisy latinské, jeden je dnes nezvěstný. 2) Na př. v Knihách naučení křesťanského (vyd. Vrťátko, str. 22): „Lépe jest spáti neb v šachy hráti než prázdniti." 3) Zmínky o tom jsou na př. v Erbenově vydání Sebraných spisů českých, díl I. str. 121, 127, 447. V dopise ze začátku října 1414 se Hus 490
pravou studnicí literární učenosti. Proto se nijak nedivíme značnému rozšíření jeho knihy brzo po jejím napsání; kolovala v četných ruko- pisech po Evropě1), brzo po vynalezení knihtisku náleží mezi první tisky (nejstarší je utrechtský z r. 1473 a milánský z r. 1479), byla překlá- dána už ve středověku do četných jazyků evropských prózou i vzdělá- vána veršem. Nově otiskl latinský spis Jakuba de Cessolis Ferdinand Vetter pod čarou v knize Das Schachzabelbuch Kunrats von Ammenhausen... nebst den Schachbüchern des Jakob von Cessole und des Jakob Mennel (Bibliothek alterer Schriftwerke der deutschen Schweiz. Herausgege- ben von Jakob Baechtold und Ferd. Vetter. Frauenfeld 1892). Hra v šachy, jejíž původ třeba hledati asi v Indii, byla oblíbena už v starověku (tak Ovidiovi se připisovala báseň De Vetula, pojednávající o této hře). Největšího rozšíření v Evropě však dosáhla až po válkách křižáckých, když nastal živý styk s Orientem; řídké jsou o ní zprávy předtím, ačkoli máme bezpečně zjištěnu její známost už ve století XI. Byla to ovšem hra, která vyžadovala mnoho volného času, a proto byla pěstována jen u vznešenějších stavů; ve středověku se stala její známost dokonce jednou ze sedmi ušlechtilých znalostí (septem probi- tates), které se požadovaly na vzdělaném laiku (tak jako znalost sedmi umční od učených a duchovních): Probitates vero hae sunt: equitare, natare, sagittare, cestibus certare, aucupare, scachcis ludere, versificari (Petri Alphonsi Discipl. clericalis, Fabula III, Migne P L 157 c. 678), t. j. jezditi na koni, plavati, stříleti z luku, zápasiti, loviti ptáky, hráti v šachy, veršovati. Ani u nás v Čechách nebyla hra v šachy neznáma. Už t. zv. Dalimil píše (v hl. XXXIV, rukopis Cambridgeský): budem kniežaty jako v šachy hráti; Štítný ji chválí2); Hus prý za mladých let rád v šachy hrával, později však hru tu zavrhoval3); Chelčický ji zamítal. 1) Oblibu knihy této můžeme stopovati i u nás; v Národní a univer- sitní knihovně pražské je dochováno 9 latinských rukopisů jejích: sign. IV C 1 (pochází už ze století XIV.), IV D 25, IV E 26, V D8, VIII A 19,X C 24, XII B 20, XIV E 9, XIV H 30 (sr. Jos. Truhláře, Cata- logus codicum manuscriptorum č. 628, 679, 706, 876, 1426, 1877, 2125, 2543, 2675); v kapitulní knihovně byly dva rukopisy latinské, jeden je dnes nezvěstný. 2) Na př. v Knihách naučení křesťanského (vyd. Vrťátko, str. 22): „Lépe jest spáti neb v šachy hráti než prázdniti." 3) Zmínky o tom jsou na př. v Erbenově vydání Sebraných spisů českých, díl I. str. 121, 127, 447. V dopise ze začátku října 1414 se Hus 490
Strana 491
Štítný zpracoval dílko Jakuba de Cessolis. Nepřekládal však doslovně, nýbrž - jako v ostatních svých převodech - vedl si hodně volně. Pře- devším mnoho z originálu vynechal, takže jeho zpracování je asi o dvě třetiny menší než předloha; naopak zase hodně přidával „ze své hlavy“, jak říkal, i z jiných pramenů. Totéž zkracování bylo zjištěno i při jeho převodu Barlaama a Josafata do češtiny i při zpracování Zje- vení sv. Brigity; při některých zpracováních cizích předloh lze u Štít- ného mluviti spíše o výtazích než o překladech (tak spis O připravení srdce je proti originálu zkrácen Štítným asi na pouhou desetinu). Pří- davky jeho (ať už původní nebo odjinud čerpané) bývají v některých zpracováních skrovnější, v některých hojnější; tak v Barlaamu a Josafa- tovi neměl tolik příležitosti vkládati své nebo cizí myšlenky do osnovy své předlohy, kdežto v knížce o hře šachové se mu naskytla možnost vložiti hodně historek odjinud čerpaných, zmínek z historie české, ze- jména pak narážek na zlořády při právním řízení v Čechách a úvah o nejvyšších úřadech zemských. Tak vynechává ze své předlohy četné verše Ovidiovy, Horatiovy, Vergiliovy, Tibullovy; vypouští některé citáty z Písma sv., ale leckde přidává jiné. Zdá se dokonce, že některé prameny, jež uvádí Jakub de Cessolis, byv na ně svou předlohou upozorněn, jal se studovati samo- statně; jinak bychom si těžko vysvětlili, že z Valeria Maxima, kterého originál častěji cituje (a podle něho i Štítný), najdeme tu některou historku, která v latinské předloze není (sr. str. 356 ř. 12-18 o mudrci, který chtěl raději v chudobě žíti než králi pochlebovati; sr. i str. 362 ř. 30-33 a pozn. k tomuto místu). Podobně asi - podnícen předlohou — četl sám Gesta Romanorum1); jinak bychom těžko pochopili, proč při historce o zvědavosti ženské (sr. str. 374 n. ř. 117 nn. o římském pacholíku a jeho matce) uvádí za svůj pramen Gesta Romanorum, kde skutečně se tato příhoda nachází (sr. poznámku k uvedenému místu), kdežto Jakub de Cessolis cituje jako svůj pramen Macrobia, kde také čteme toto vypravování. (Z Gest je čerpáno v díle Jakuba de Cessolis častěji.) Štítný znal asi také spis Jana Guallensis (Vallensis, Dequatuor virtutibus cardinalibus liber, sr. pozn. ke str. 356 ř. 24) a leckterou přiznává, že před vysvěcením na kněze mnoho času promarnil hrou v šachy a dal se strhnouti při této hře nejednou k hněvu nebo k němu vyprovokoval své spoluhráče (sr. M. J. Husi Korespondence a doku- menty, vydal V. Novotný 1920, str. 205). 1) Ukázal na to už Menčík v Úvodě (str. XV) svého vydání r. 1879. 491
Štítný zpracoval dílko Jakuba de Cessolis. Nepřekládal však doslovně, nýbrž - jako v ostatních svých převodech - vedl si hodně volně. Pře- devším mnoho z originálu vynechal, takže jeho zpracování je asi o dvě třetiny menší než předloha; naopak zase hodně přidával „ze své hlavy“, jak říkal, i z jiných pramenů. Totéž zkracování bylo zjištěno i při jeho převodu Barlaama a Josafata do češtiny i při zpracování Zje- vení sv. Brigity; při některých zpracováních cizích předloh lze u Štít- ného mluviti spíše o výtazích než o překladech (tak spis O připravení srdce je proti originálu zkrácen Štítným asi na pouhou desetinu). Pří- davky jeho (ať už původní nebo odjinud čerpané) bývají v některých zpracováních skrovnější, v některých hojnější; tak v Barlaamu a Josafa- tovi neměl tolik příležitosti vkládati své nebo cizí myšlenky do osnovy své předlohy, kdežto v knížce o hře šachové se mu naskytla možnost vložiti hodně historek odjinud čerpaných, zmínek z historie české, ze- jména pak narážek na zlořády při právním řízení v Čechách a úvah o nejvyšších úřadech zemských. Tak vynechává ze své předlohy četné verše Ovidiovy, Horatiovy, Vergiliovy, Tibullovy; vypouští některé citáty z Písma sv., ale leckde přidává jiné. Zdá se dokonce, že některé prameny, jež uvádí Jakub de Cessolis, byv na ně svou předlohou upozorněn, jal se studovati samo- statně; jinak bychom si těžko vysvětlili, že z Valeria Maxima, kterého originál častěji cituje (a podle něho i Štítný), najdeme tu některou historku, která v latinské předloze není (sr. str. 356 ř. 12-18 o mudrci, který chtěl raději v chudobě žíti než králi pochlebovati; sr. i str. 362 ř. 30-33 a pozn. k tomuto místu). Podobně asi - podnícen předlohou — četl sám Gesta Romanorum1); jinak bychom těžko pochopili, proč při historce o zvědavosti ženské (sr. str. 374 n. ř. 117 nn. o římském pacholíku a jeho matce) uvádí za svůj pramen Gesta Romanorum, kde skutečně se tato příhoda nachází (sr. poznámku k uvedenému místu), kdežto Jakub de Cessolis cituje jako svůj pramen Macrobia, kde také čteme toto vypravování. (Z Gest je čerpáno v díle Jakuba de Cessolis častěji.) Štítný znal asi také spis Jana Guallensis (Vallensis, Dequatuor virtutibus cardinalibus liber, sr. pozn. ke str. 356 ř. 24) a leckterou přiznává, že před vysvěcením na kněze mnoho času promarnil hrou v šachy a dal se strhnouti při této hře nejednou k hněvu nebo k němu vyprovokoval své spoluhráče (sr. M. J. Husi Korespondence a doku- menty, vydal V. Novotný 1920, str. 205). 1) Ukázal na to už Menčík v Úvodě (str. XV) svého vydání r. 1879. 491
Strana 492
myšlenku odtud převzal i do Knížek o hře šachové. Z Písma sv. sem přidal zmínku o královně Vasti (sr. str. 371 ř. 13 n.), o Juditě a Holo- ſernovi (str. 372 ř. 51 n.), o Amanovi, Asverovi a Mardocheovi (str. 388 ř. 73 n.), z Passionálu asi převzal zmínku o skromnosti sv. Alžběty (str. 372 ř. 46 n.). Pramen některých jeho přídavků jsem nezjistil (tak na př. několika historek o ženské zvědavosti, sr. str. 136 nn.). Všechny přídavky týkající se Čech jsou ovšem také od Štítného; tak zmínka o blahodárné činnosti Karla IV. na str. 368 ř. 237, na str. 386 ř. 12 n. o Kuglvajtovi a hornících jílovských, povzdech nad zlořády v Čechách (str. 394 ř. 15 n; 368 ř. 238); za svůj pramen při zmínce o Přemyslu (Otakaru II.) uvádí sám „kroniku“. A rovněž od něho jsou podrobné zmínky o čtyřech nejvyšších královských úřednících země České, o zemských deskách a o zlořádech při exekucích (str. 396 ř. 89 nn.). Sám podává dokonce radu, jak by bylo lze zjednodušiti soudní řízení (str. 397 ř. 114 n.): „I mnímť to, když by to někak bylo zpósobeno, že by listy dávali s žalobami, mohlo by snad upřiemějšie býti a viece by lidí mohli odpósobiti". Štítný dále leccos přesunuje na jiné místo, než jest v originále. Tak ze závěru Jakubovy knihy dal některé myšlenky hned na začátek; pod. zmínka o Dině (sr. str. 377 ř. 205 n.) je v českém zpracování hned při výkladu o královně, kdežto v latinské předloze je až ke konci spisu (při výkladu o tom, jaké tahy může činiti královna); historka o králi a ko- mornících, kteří ho pomlouvali (str. 364 ř. 116 n.) je v českém zpraco- vání při výkladu o králi, v latinském originálu až při výkladu o rochu; atd. (viz o tom více v poznámkách). A můžeme říci, že tyto přesuny Štítného jsou vhodné, jsou zpravidla na místech, kam se lépe hodí, než kam jsou zařazeny v originále. Štítný zpestřuje své zpracování některými pěknými příslovími a při- rovnáními, jež v předloze nejsou. Tak mimo jeho oblíbené i jinde rčení „Vše jest vhod dobro“, jímž chválí zlaté středocestí, čteme tu i (str. 399 ř. 172): „Nočněť žežhulka všecky ptáky překukuje“, odjinud nám neznámé. (Jiná přísloví tu uvedená v. v Poznámkách II.) Z příměrů jeho zaslouží zmínky přirovnání lakomců a marnotratníků k rybníku (str. 392 ř. 127 n.); Štítný - jako všude jinde - doporučuje i tu střední cestu: člověk nemá býti ani příliš skoupý ani příliš rozhazovačný, má si vzíti vzor z rybníku. Z kterého rybníka teče více vody, než do něho vtéká, zajde ten rybník; a stejně zajde, vtéká-li do něho vody více, než hráze snesou, protože se na konec protrhnou. (Zkratky: Erben - Erbenovo vydání Štítného Knížek šesterých, v Praze 1852; Vrťátko - Vrťátkovo vydání Štítného Knih naučení 492
myšlenku odtud převzal i do Knížek o hře šachové. Z Písma sv. sem přidal zmínku o královně Vasti (sr. str. 371 ř. 13 n.), o Juditě a Holo- ſernovi (str. 372 ř. 51 n.), o Amanovi, Asverovi a Mardocheovi (str. 388 ř. 73 n.), z Passionálu asi převzal zmínku o skromnosti sv. Alžběty (str. 372 ř. 46 n.). Pramen některých jeho přídavků jsem nezjistil (tak na př. několika historek o ženské zvědavosti, sr. str. 136 nn.). Všechny přídavky týkající se Čech jsou ovšem také od Štítného; tak zmínka o blahodárné činnosti Karla IV. na str. 368 ř. 237, na str. 386 ř. 12 n. o Kuglvajtovi a hornících jílovských, povzdech nad zlořády v Čechách (str. 394 ř. 15 n; 368 ř. 238); za svůj pramen při zmínce o Přemyslu (Otakaru II.) uvádí sám „kroniku“. A rovněž od něho jsou podrobné zmínky o čtyřech nejvyšších královských úřednících země České, o zemských deskách a o zlořádech při exekucích (str. 396 ř. 89 nn.). Sám podává dokonce radu, jak by bylo lze zjednodušiti soudní řízení (str. 397 ř. 114 n.): „I mnímť to, když by to někak bylo zpósobeno, že by listy dávali s žalobami, mohlo by snad upřiemějšie býti a viece by lidí mohli odpósobiti". Štítný dále leccos přesunuje na jiné místo, než jest v originále. Tak ze závěru Jakubovy knihy dal některé myšlenky hned na začátek; pod. zmínka o Dině (sr. str. 377 ř. 205 n.) je v českém zpracování hned při výkladu o královně, kdežto v latinské předloze je až ke konci spisu (při výkladu o tom, jaké tahy může činiti královna); historka o králi a ko- mornících, kteří ho pomlouvali (str. 364 ř. 116 n.) je v českém zpraco- vání při výkladu o králi, v latinském originálu až při výkladu o rochu; atd. (viz o tom více v poznámkách). A můžeme říci, že tyto přesuny Štítného jsou vhodné, jsou zpravidla na místech, kam se lépe hodí, než kam jsou zařazeny v originále. Štítný zpestřuje své zpracování některými pěknými příslovími a při- rovnáními, jež v předloze nejsou. Tak mimo jeho oblíbené i jinde rčení „Vše jest vhod dobro“, jímž chválí zlaté středocestí, čteme tu i (str. 399 ř. 172): „Nočněť žežhulka všecky ptáky překukuje“, odjinud nám neznámé. (Jiná přísloví tu uvedená v. v Poznámkách II.) Z příměrů jeho zaslouží zmínky přirovnání lakomců a marnotratníků k rybníku (str. 392 ř. 127 n.); Štítný - jako všude jinde - doporučuje i tu střední cestu: člověk nemá býti ani příliš skoupý ani příliš rozhazovačný, má si vzíti vzor z rybníku. Z kterého rybníka teče více vody, než do něho vtéká, zajde ten rybník; a stejně zajde, vtéká-li do něho vody více, než hráze snesou, protože se na konec protrhnou. (Zkratky: Erben - Erbenovo vydání Štítného Knížek šesterých, v Praze 1852; Vrťátko - Vrťátkovo vydání Štítného Knih naučení 492
Strana 493
křesťanského, v Praze 1873. Gu - Iohannis Guallensis, De quattuor virtutibus..., v. zde dále pozn. ke str. 356 ř. 24; cituji české vzdělání rkp. NUK XVII F 12.) Počínají se kniežky o šašiech... 15 Moudr. 6, 7 — 22 n. Iz. 48, 22; 57, 21 - 26 n. L. Annaeus Seneca Cordubiensis (Martinus Dumiensis episcopus), De formula honestae vitae... vel De quatuor virtutibus cardinalibus 1. IV, 9 (L. Annaei Senecae opera, quae supersunt, supplementum, ed. Fr. Haase p. 70). — Týchž slov s malou obměnou užil Štítný v Kn. šest. (Erben str. 77). Proč jest hra v šachy vymyšlena? 2 V lat. předloze je jmenován babylonský král, jehož jméno Štítný vynechává: Evilmoradach (spr. Evilmerodach, Abilamarodachos). Je to historický král babylonský (561-559 př. Kr.), o němž se dočítáme v 2. (4.) Král. 25, 27 nn. a u Jerem. 52, 31 nn. To, co se tu o něm v Kníž- kách o hře šachové vypravuje, je vesměs obsaženo ve spise, který napsal Iohannes Guallensis. (Viz výše.) V. i pozn. ke str. 356 ř. 24- 11 n. Sr. Daniel 4, 30 — 15 Historia scholastica = Comestor; sr. české vydání J. V. Nováka str. 503 a 505 - 22 n. Syn Šalomounův, Roboam; sr. 1. (3.) Král. 12, 1 nn. -25 n. Sr. Comestor (vyd. J. V. Nováka) str. 505 - 32 Podle Přísl. 9, 8 — 42 Sr. Daniel 5, 30 (král Balsazar) - Daniel 4,1 nn a 5, 7 až 28 — 62 n. Daniel 2, 12 nn. Str. 356 ř. 1 Kserses; tak i v lat. originále (Xerses); řecké jeho jméno zní v lat. předloze Philometor — 12 nn. Přídavek Štítného, v lat. není; převzal to z Valeria Maxima, Factorum et dictorum memorabilium libri novem 4, 3 ext. 4 (ed. Carolus Kempf, Lipsiae 1888 p. 187), který to vypravuje o Diogenovi a lichotníku Dionysiovu Aristippovi — 24 Jsou to čtyři t. zv. stěžejní ctnosti. Štítný znal asi spisek Iohannis Guallensis (Vallensis) De quatuor virtutibus cardinalibus liber (o něm a o jeho dílku i o českých překladech pojednal Karel Hrdina v článku „Seneca v nejstarších českých překladech“, Český časopis filologický II, 1943/4 str. 147 nn.). Ukázky ze staročeského překladu tohoto dílka (z rukopisu Nár. musea I F 23) podává Výbor z literatury české II (Erbenův) na str. 653 nn. Pro nás je zajímavé, že je tam delší výklad o hře šachové; sr. ukázku odtud výše (str. 487). Nově vydal dílko toto Fr. Šimek: Staročeský překlad spisu Jana Guallensis O čtyřech stěžej- 493
křesťanského, v Praze 1873. Gu - Iohannis Guallensis, De quattuor virtutibus..., v. zde dále pozn. ke str. 356 ř. 24; cituji české vzdělání rkp. NUK XVII F 12.) Počínají se kniežky o šašiech... 15 Moudr. 6, 7 — 22 n. Iz. 48, 22; 57, 21 - 26 n. L. Annaeus Seneca Cordubiensis (Martinus Dumiensis episcopus), De formula honestae vitae... vel De quatuor virtutibus cardinalibus 1. IV, 9 (L. Annaei Senecae opera, quae supersunt, supplementum, ed. Fr. Haase p. 70). — Týchž slov s malou obměnou užil Štítný v Kn. šest. (Erben str. 77). Proč jest hra v šachy vymyšlena? 2 V lat. předloze je jmenován babylonský král, jehož jméno Štítný vynechává: Evilmoradach (spr. Evilmerodach, Abilamarodachos). Je to historický král babylonský (561-559 př. Kr.), o němž se dočítáme v 2. (4.) Král. 25, 27 nn. a u Jerem. 52, 31 nn. To, co se tu o něm v Kníž- kách o hře šachové vypravuje, je vesměs obsaženo ve spise, který napsal Iohannes Guallensis. (Viz výše.) V. i pozn. ke str. 356 ř. 24- 11 n. Sr. Daniel 4, 30 — 15 Historia scholastica = Comestor; sr. české vydání J. V. Nováka str. 503 a 505 - 22 n. Syn Šalomounův, Roboam; sr. 1. (3.) Král. 12, 1 nn. -25 n. Sr. Comestor (vyd. J. V. Nováka) str. 505 - 32 Podle Přísl. 9, 8 — 42 Sr. Daniel 5, 30 (král Balsazar) - Daniel 4,1 nn a 5, 7 až 28 — 62 n. Daniel 2, 12 nn. Str. 356 ř. 1 Kserses; tak i v lat. originále (Xerses); řecké jeho jméno zní v lat. předloze Philometor — 12 nn. Přídavek Štítného, v lat. není; převzal to z Valeria Maxima, Factorum et dictorum memorabilium libri novem 4, 3 ext. 4 (ed. Carolus Kempf, Lipsiae 1888 p. 187), který to vypravuje o Diogenovi a lichotníku Dionysiovu Aristippovi — 24 Jsou to čtyři t. zv. stěžejní ctnosti. Štítný znal asi spisek Iohannis Guallensis (Vallensis) De quatuor virtutibus cardinalibus liber (o něm a o jeho dílku i o českých překladech pojednal Karel Hrdina v článku „Seneca v nejstarších českých překladech“, Český časopis filologický II, 1943/4 str. 147 nn.). Ukázky ze staročeského překladu tohoto dílka (z rukopisu Nár. musea I F 23) podává Výbor z literatury české II (Erbenův) na str. 653 nn. Pro nás je zajímavé, že je tam delší výklad o hře šachové; sr. ukázku odtud výše (str. 487). Nově vydal dílko toto Fr. Šimek: Staročeský překlad spisu Jana Guallensis O čtyřech stěžej- 493
Strana 494
ných ctnostech (VKČSN, tř. filos.-histor.-filol. 1951 str. 1 až 105). — Připomínám, že toto dílo je mnohem obšírnější než dílko Martina Dum., o němž viz pozn. ke str. 351 ř. 26 n. Není vyloučeno, že tento spis přeložil do češtiny sám Štítný — 41 Seneca ad Lucilium 82, 3: Ocium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura — 42 n. (prázd- nost) mátě jest hřiechóm a macecha šlechetnostem; u Štítného se vy- skytuje častěji (na př. Vrť. 22, 127; sr. Flajšhans, Česká přísloví I. 2 s. v. prázdnost 2) — 48 vše jest vhod dobro (= vše s mirou je dobré); u Štítného velmi časté rčení. Sr. Flajšhans 1. c. I. 2 s. v. vhod 4. To již o šašiech: 21 n. Sr. Seneca ad Neronem Caesarem De clementia I, 3, 3. Druhá strana těchto kniežek...: 20 n. Viz výše pozn. ke str. 356 ř. 24. O králi šachu: 28 n. Sr. Eccl. 10, 16 a Iz. 5, 11 - 30 nn. Přídavek Štítného podle Valeria Maxima 1. c. 6, 2 ext. 1 (ed. Kempf p. 283) nebo podle Gu 214 - 46 n. V lat. předloze (ale až u rocha): Rex apum, ut dicit Seneca, omnino sine aculeo est (Seneca, De clementia 1, 19) - 62 Podle Eccli 32, 1 - 87 staré zbožie činí šlechtu; sr. Flajšhanse 1. c. I. 2 s. v. zbožie 3 - 94 n. Totéž pod. u Erbena (Knížky šestery...) str. 78 - 106 n. V lat. předloze (sr. Vetter p. 87/8) : Valerius dicit, quod humanitatis dulcedo etiam effrenata barbarorum ingenia penetrat et crudeles oculos hostium emollit. Vetter nezjistil u Valeria toto místo; je to l. c. 5, 1 ext. 6 (ed. Kempf p. 226) — 110 nn. Uvedená historka je u Valeria 5, 1 ext. 2 (vé- voda = athenský tyrannus Pisistratus) (ed. Kempf p. 223) - 116 n. V lat, předloze je tato historka až dále (ve výkladu o rochu); prame- nem k ní byl Seneca De ira 3, 22 - 120 n. Podle Valeria Maxima 5, 1 ext. 3 (ed. Kempf p. 224) — 143 n. Pramenem je zase Valerius Max. 7, 3 ext. 4 (ed. Kempf p. 341); vypravuje se tu o Alexandrovi a filo- sofu Anaximenovi při obležení města Lampsaku — 161 n. Sr. 1. (3.) Král 11, 3 (depravatum est cor eius per mulieres) - 171 n. (král) má býti štít dobrým k obraně a zlým kladivo; u Štítného častěji (sr. LF 494
ných ctnostech (VKČSN, tř. filos.-histor.-filol. 1951 str. 1 až 105). — Připomínám, že toto dílo je mnohem obšírnější než dílko Martina Dum., o němž viz pozn. ke str. 351 ř. 26 n. Není vyloučeno, že tento spis přeložil do češtiny sám Štítný — 41 Seneca ad Lucilium 82, 3: Ocium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura — 42 n. (prázd- nost) mátě jest hřiechóm a macecha šlechetnostem; u Štítného se vy- skytuje častěji (na př. Vrť. 22, 127; sr. Flajšhans, Česká přísloví I. 2 s. v. prázdnost 2) — 48 vše jest vhod dobro (= vše s mirou je dobré); u Štítného velmi časté rčení. Sr. Flajšhans 1. c. I. 2 s. v. vhod 4. To již o šašiech: 21 n. Sr. Seneca ad Neronem Caesarem De clementia I, 3, 3. Druhá strana těchto kniežek...: 20 n. Viz výše pozn. ke str. 356 ř. 24. O králi šachu: 28 n. Sr. Eccl. 10, 16 a Iz. 5, 11 - 30 nn. Přídavek Štítného podle Valeria Maxima 1. c. 6, 2 ext. 1 (ed. Kempf p. 283) nebo podle Gu 214 - 46 n. V lat. předloze (ale až u rocha): Rex apum, ut dicit Seneca, omnino sine aculeo est (Seneca, De clementia 1, 19) - 62 Podle Eccli 32, 1 - 87 staré zbožie činí šlechtu; sr. Flajšhanse 1. c. I. 2 s. v. zbožie 3 - 94 n. Totéž pod. u Erbena (Knížky šestery...) str. 78 - 106 n. V lat. předloze (sr. Vetter p. 87/8) : Valerius dicit, quod humanitatis dulcedo etiam effrenata barbarorum ingenia penetrat et crudeles oculos hostium emollit. Vetter nezjistil u Valeria toto místo; je to l. c. 5, 1 ext. 6 (ed. Kempf p. 226) — 110 nn. Uvedená historka je u Valeria 5, 1 ext. 2 (vé- voda = athenský tyrannus Pisistratus) (ed. Kempf p. 223) - 116 n. V lat, předloze je tato historka až dále (ve výkladu o rochu); prame- nem k ní byl Seneca De ira 3, 22 - 120 n. Podle Valeria Maxima 5, 1 ext. 3 (ed. Kempf p. 224) — 143 n. Pramenem je zase Valerius Max. 7, 3 ext. 4 (ed. Kempf p. 341); vypravuje se tu o Alexandrovi a filo- sofu Anaximenovi při obležení města Lampsaku — 161 n. Sr. 1. (3.) Král 11, 3 (depravatum est cor eius per mulieres) - 171 n. (král) má býti štít dobrým k obraně a zlým kladivo; u Štítného častěji (sr. LF 494
Strana 495
70, 1946, str. 91). U Flajšhanse 1. c. s. v. štít je uvedeno, že je to rčení původu polského - 184 Dobrýmť škodí, ktožť zlým odpúštie; u Štítného i jindy. Sr. Flajšhanse 1. c. s. v. zlý 10. Asi podle Seneky: Bonis nocet, qui malis parcit (De moribus liber 114) — 191 Ž. 25, 21 — 202 n. Viz výše pozn. k ř. 184. Podobně Št. u Erbena str. 251 - 206 O tíži královské koruny atd. je v lat předloze až u rocha, zde vhodněji už při králi. Je to podle Valeria Max. 7, 2 ext. 5 (ed. Kempf p. 329). Sr. i Erbenův Výbor II. str. 660 (čte se i v Gu p. 201) - 219 n. O čty- řech stěžejních ctnostech viz výše pozn. ke str. 356 ř. 24 - 226 viz Flajšhanse 1. c. s. v. srdce 29 — 245 n. Sr. Mat. 25, 21 a 23 - 259 Jan 20, 19 — 266 n. 1. Paralip. 16, 22; Ž. 105, 15 - 275 Sr. výše pozn. ke str. 356 ř. 48 — 297 nn. Podle Augustina, De civitate Dei V, 24 (ed. Hoff- mann I. p. 260 s.). Str. 371 nn.: 13 n. Sr. Esther 1, 10 nn. - 25 n. Esther 2, 17 n., 7, 1 nn. a 8, 1 nn. — 43 n. Esther 14, 16 —46 Sr. o sv. Alžbětě v staročeském Passionále. Za vzor skromnosti uvádí Štítný sv. Alžbětu i v Knížkách šesterých (Erben str. 87) - 51 n. Sr. Judith 9, 14 — 72 nn. Augustinus, De civita- te Dei I 19 (ed. Hoffmann I p. 34 s.). Svûdce Lukrecie byl Sextus, syn Tarquinia Superba. Čte se (poněkud obšírněji) i v Gu 1. c. p. 229 ss., vyd. Šimkovo str. 53 n. - 97 n. Sr. Daniel 13, 23 nn. — 101 Přísl. 1, 7; 9, 10 - 105 n. Přísl. 1, 5; sr. i Přísl. 9, 9 — 110 n. Podle 2. Timoth. 3, 16 - 117 n. V lat. předloze citován jako pramen Macrobius (Saturna- lia 1, 6, 20), ale Štítný znal tuto historku, jak sám uvádí, z Gest Rom. (Oesterleyovo vydání 126) - 136 nn. Následující historky o ženské zvědavosti, hádavosti, pověrčivosti a lživosti v latinské předloze nejsou, jsou to přídavky Štítného. Odkud je čerpal, nevím. - 204 n. dotud šepcí...; u Štítného častěji; sr. Vrťátko str. 20 - 205 n. 1. M. 34, 1 nn. - 206 n. Vypravování o Thamar a Amnonovi v 2. Sam. (2. Král.) 13, i nn. - 211 n. Tato historka, uvedená Štítným už u královny, je v lat. předloze až u čtvrtého sedláka. Pramenem je Josephus Flavius, Anti- quitates Iudaicae 18, 3, 4 (o Mundovi a Paulině). Str. 379: 7 n. Sr. Přísl. 1, 5 (Audiens sapiens sapientior erit, et intelligens gu- bernacula possidebit). Sr. i str. 374 ř. 105 n. - 22 n. Podle Eccl. 495
70, 1946, str. 91). U Flajšhanse 1. c. s. v. štít je uvedeno, že je to rčení původu polského - 184 Dobrýmť škodí, ktožť zlým odpúštie; u Štítného i jindy. Sr. Flajšhanse 1. c. s. v. zlý 10. Asi podle Seneky: Bonis nocet, qui malis parcit (De moribus liber 114) — 191 Ž. 25, 21 — 202 n. Viz výše pozn. k ř. 184. Podobně Št. u Erbena str. 251 - 206 O tíži královské koruny atd. je v lat předloze až u rocha, zde vhodněji už při králi. Je to podle Valeria Max. 7, 2 ext. 5 (ed. Kempf p. 329). Sr. i Erbenův Výbor II. str. 660 (čte se i v Gu p. 201) - 219 n. O čty- řech stěžejních ctnostech viz výše pozn. ke str. 356 ř. 24 - 226 viz Flajšhanse 1. c. s. v. srdce 29 — 245 n. Sr. Mat. 25, 21 a 23 - 259 Jan 20, 19 — 266 n. 1. Paralip. 16, 22; Ž. 105, 15 - 275 Sr. výše pozn. ke str. 356 ř. 48 — 297 nn. Podle Augustina, De civitate Dei V, 24 (ed. Hoff- mann I. p. 260 s.). Str. 371 nn.: 13 n. Sr. Esther 1, 10 nn. - 25 n. Esther 2, 17 n., 7, 1 nn. a 8, 1 nn. — 43 n. Esther 14, 16 —46 Sr. o sv. Alžbětě v staročeském Passionále. Za vzor skromnosti uvádí Štítný sv. Alžbětu i v Knížkách šesterých (Erben str. 87) - 51 n. Sr. Judith 9, 14 — 72 nn. Augustinus, De civita- te Dei I 19 (ed. Hoffmann I p. 34 s.). Svûdce Lukrecie byl Sextus, syn Tarquinia Superba. Čte se (poněkud obšírněji) i v Gu 1. c. p. 229 ss., vyd. Šimkovo str. 53 n. - 97 n. Sr. Daniel 13, 23 nn. — 101 Přísl. 1, 7; 9, 10 - 105 n. Přísl. 1, 5; sr. i Přísl. 9, 9 — 110 n. Podle 2. Timoth. 3, 16 - 117 n. V lat. předloze citován jako pramen Macrobius (Saturna- lia 1, 6, 20), ale Štítný znal tuto historku, jak sám uvádí, z Gest Rom. (Oesterleyovo vydání 126) - 136 nn. Následující historky o ženské zvědavosti, hádavosti, pověrčivosti a lživosti v latinské předloze nejsou, jsou to přídavky Štítného. Odkud je čerpal, nevím. - 204 n. dotud šepcí...; u Štítného častěji; sr. Vrťátko str. 20 - 205 n. 1. M. 34, 1 nn. - 206 n. Vypravování o Thamar a Amnonovi v 2. Sam. (2. Král.) 13, i nn. - 211 n. Tato historka, uvedená Štítným už u královny, je v lat. předloze až u čtvrtého sedláka. Pramenem je Josephus Flavius, Anti- quitates Iudaicae 18, 3, 4 (o Mundovi a Paulině). Str. 379: 7 n. Sr. Přísl. 1, 5 (Audiens sapiens sapientior erit, et intelligens gu- bernacula possidebit). Sr. i str. 374 ř. 105 n. - 22 n. Podle Eccl. 495
Strana 496
10, 16 — 25 n. Eccli 25, 3 a 4 — 42 n. Pramenem je Valerius Max. 7, 2 ext. 14 (ed. Kempf p. 331 s.); viz u Flajšhanse 1. c. I. 2 s. v. právo 22 - Čteme i ve spisku O čtyřech ctnostech stěžejných (rkp. NUK XVII F 12 p. 160), vyd. Šimkovo str. 25 - 48 Eccli 7, 6 - 78 n. Podle Jer. 22, 3; Zachar. 7,9 - 81 Podle 5. M. 1, 17 (cituje Štítný i v Knihách uč. křesť., v. násl. pozn.) - 81 nn. Sr. Štítného Knihy uč. křesť. (Vý- bor z lit. čes. I. str. 708); Vrťátko str. 81. Str. 382 n.: 21 Sr. Ž. 44, 7 n. - 23 Přísl. 1, 7; 9, 10 — 46 nn. Sr. Paulus Diaco- nus, Hist. Langob. 5, 2 (též v Gestech Rom. 180) - 77 nn. Sr. Vale- rius Max. 4, 7 ext. 1 (přátelé se tu jmenují Damon a Phintias) (ed. Kempf p. 207 s.); též v Gestech Rom. 108 a v Gu 1. c. p. 182 (Šim- kovo vyd. str. 34) - 92 nn. Podle Cicerona, De officiis 3, 32 (o zajatci Hannibalovu); též v Gu (rkp. NUK 1. c. p. 176) (Šimek str. 31) — 99 nn. Známé vypravování o Marku Regulovi, u Cicerona, De officiis 1, 13; též u Augustina, De civitate Dei I c. 15 (ed. Hoffmann I p. 27 s.) - V lat. předloze je tento příklad až při roších. Vypravování toto je i ve spise Jana Guallensis O čtyřech ctnostech stěžejných (rkp. NUK XVII F 12 p. 163) (Šimek str. 26 n.) - 114 n. 1. Sam. (1. Král.) 30, 20 nn. - 117 n. Rytíři středověcí mezi jinými sliby se zava- zovali i k tomu, že budou ochraňovati před násilím vdovy, sirotky a vůbec všechny slabé. Str. 386 nn.: 12 Nejvyšší kancléř království Českého, Dětřich z Kuglvajtu, stát- ník a vojevůdce, byl povolán od Karla IV. k jeho dvoru, stal se i proboštem vyšehradským (1360-1363) a r. 1363 arcibiskupem mag- deburským. O něm v. Jos. Jireček, O rodině arcibiskupa Arnošta z Pardubic (Památky arch. X. str. 716 nn.) - 35 n. Seneca (Martinus Dumiensis episcopus), De formula honestae vitae... IV 11 (ed. Haase 1. c. p. 70) — 39 n. Čte se u Augustina, De civitate Dei IV. 4 (ed. Hoff- mann I p. 167); též ve spise O čtyřech ctnostech stěžejných (Erbenův Výbor II. str. 653 n.; Gu 131 n., Šimek 14 n.) - 50 n. V lat. originále čteme, že to řekl kdosi Caesarovi. Pramen podle Vettera (p. 373 pozn. 279) neznámý. Je to ze Seneky - 55 n. Valerius Max. 4, 1 ext. 1 (ed. Kempf p. 170); Cicero Tusc. 4 - 58 nn. Josephus Flavius, Anti- 496
10, 16 — 25 n. Eccli 25, 3 a 4 — 42 n. Pramenem je Valerius Max. 7, 2 ext. 14 (ed. Kempf p. 331 s.); viz u Flajšhanse 1. c. I. 2 s. v. právo 22 - Čteme i ve spisku O čtyřech ctnostech stěžejných (rkp. NUK XVII F 12 p. 160), vyd. Šimkovo str. 25 - 48 Eccli 7, 6 - 78 n. Podle Jer. 22, 3; Zachar. 7,9 - 81 Podle 5. M. 1, 17 (cituje Štítný i v Knihách uč. křesť., v. násl. pozn.) - 81 nn. Sr. Štítného Knihy uč. křesť. (Vý- bor z lit. čes. I. str. 708); Vrťátko str. 81. Str. 382 n.: 21 Sr. Ž. 44, 7 n. - 23 Přísl. 1, 7; 9, 10 — 46 nn. Sr. Paulus Diaco- nus, Hist. Langob. 5, 2 (též v Gestech Rom. 180) - 77 nn. Sr. Vale- rius Max. 4, 7 ext. 1 (přátelé se tu jmenují Damon a Phintias) (ed. Kempf p. 207 s.); též v Gestech Rom. 108 a v Gu 1. c. p. 182 (Šim- kovo vyd. str. 34) - 92 nn. Podle Cicerona, De officiis 3, 32 (o zajatci Hannibalovu); též v Gu (rkp. NUK 1. c. p. 176) (Šimek str. 31) — 99 nn. Známé vypravování o Marku Regulovi, u Cicerona, De officiis 1, 13; též u Augustina, De civitate Dei I c. 15 (ed. Hoffmann I p. 27 s.) - V lat. předloze je tento příklad až při roších. Vypravování toto je i ve spise Jana Guallensis O čtyřech ctnostech stěžejných (rkp. NUK XVII F 12 p. 163) (Šimek str. 26 n.) - 114 n. 1. Sam. (1. Král.) 30, 20 nn. - 117 n. Rytíři středověcí mezi jinými sliby se zava- zovali i k tomu, že budou ochraňovati před násilím vdovy, sirotky a vůbec všechny slabé. Str. 386 nn.: 12 Nejvyšší kancléř království Českého, Dětřich z Kuglvajtu, stát- ník a vojevůdce, byl povolán od Karla IV. k jeho dvoru, stal se i proboštem vyšehradským (1360-1363) a r. 1363 arcibiskupem mag- deburským. O něm v. Jos. Jireček, O rodině arcibiskupa Arnošta z Pardubic (Památky arch. X. str. 716 nn.) - 35 n. Seneca (Martinus Dumiensis episcopus), De formula honestae vitae... IV 11 (ed. Haase 1. c. p. 70) — 39 n. Čte se u Augustina, De civitate Dei IV. 4 (ed. Hoff- mann I p. 167); též ve spise O čtyřech ctnostech stěžejných (Erbenův Výbor II. str. 653 n.; Gu 131 n., Šimek 14 n.) - 50 n. V lat. originále čteme, že to řekl kdosi Caesarovi. Pramen podle Vettera (p. 373 pozn. 279) neznámý. Je to ze Seneky - 55 n. Valerius Max. 4, 1 ext. 1 (ed. Kempf p. 170); Cicero Tusc. 4 - 58 nn. Josephus Flavius, Anti- 496
Strana 497
quitates Iudaicae 18, 6, 5; Gesta Romanorum 51 - Cte se i v Gu 1. c. str. 217, Šimek str. 48 - 72 n. Esther 3, 1 nn.; 2, 19; 3, 5 nn. až 7, 10 - 80 n. Ktož druhému jámu kopá...; známé přísloví původu biblického (sr. Ž. 7, 16, Přísl. 26, 27 a j.). V. Flajšhanse 1. c. I. 1. s. v. jáma 1. Str. 389 nn.: 16 Tulius = Cicero, Cato (De senectute) § 56. Sr. týž citát „Tu- liův“ poněkud obměněný v Erbenově vyd. Knížek šesterých str. 169 — 18 „Šťastní oráči, kdyby sami své dobré znali“ je citát z Vergil. Georg. II 458 — 51 n. Sr. Erben str. 203 - 104 n. Sr. 4. M. 21, 32, Josue 2,2 a j. Třetie strana těchto kniežek: 14 nn. Sr. Kroniku Pulkavovu (FRB V) str. 152 n. a 161 nn. - 25 n. Esther 1, 13 n. - 52 n. Podle Řím. 13, 4 a 1 až 3 - 71 n. 1. Sam. (1. Král.) 13, 14 — 72 n. Sr. 1. M. 14, 14 až 16 — 75 n. Daniel 1, 6 nn. — Ib. 1. M. 41, 41 nn. — 86 n. Podle 1. Kor. 7, 20 až 22 - 92 nn. Pořad staročeského soudního řízení za doby Štítného byl tento: Podání žaloby, t. zv. póhon (půhon), který byl zpravidla trojí, vykonával komorník, nižší orgán výkonný nejvyššího komorníka; byl-li však dluh nebo zástava žalovaná menší než 10 kop, stačil půhon jediný. Kdo se nedo- stavil k určenému roku, ztratil při (při prvních dvou půhonech se mohl obžalovaný dát zastoupit „poručníkem“, k třetímu se musil dostaviti osobně). Řízení exekuční začínalo úmluvou, t. j. upomínkou žalobce, aby odsouzený plnil to, k čemu byl rozsudkem povinen. Nebyla-li tato úmlu- va nic platna, následoval (v)zvod, který měl provésti buď komorník sám nebo v určitých případech spolu se sudím a písařem. Neměl-li zvod plného úspěchu, nastoupil další stupeň exekuce, t. zv. panování (jalové), zvané také braní, které řídil komorník s poslem purkrabským a za přítomnosti žalobce. Také toto „panování“ se opakovalo třikrát. Nesplnil-li žalovaný ani po trojím panování svou povinnost, následo- valo odhádaní (odhad) neboli vdědění, které prováděl zase komorník. Za čtrnáct dní po odhádání nastal konečně poslední stupeň exekuce, t. zv. panování (plné), jímž se vítězi ve sporu dostalo do vlastnictví to, co bylo odhadem vyměřeno. (Viz o tom spis Dr Františka Čády, Ondřeje z Dubé Práva zemská česká, str. 65 až 77). - 135 nn. Smysl: Je zlořád, když 32 Knížky o hře šachové 497
quitates Iudaicae 18, 6, 5; Gesta Romanorum 51 - Cte se i v Gu 1. c. str. 217, Šimek str. 48 - 72 n. Esther 3, 1 nn.; 2, 19; 3, 5 nn. až 7, 10 - 80 n. Ktož druhému jámu kopá...; známé přísloví původu biblického (sr. Ž. 7, 16, Přísl. 26, 27 a j.). V. Flajšhanse 1. c. I. 1. s. v. jáma 1. Str. 389 nn.: 16 Tulius = Cicero, Cato (De senectute) § 56. Sr. týž citát „Tu- liův“ poněkud obměněný v Erbenově vyd. Knížek šesterých str. 169 — 18 „Šťastní oráči, kdyby sami své dobré znali“ je citát z Vergil. Georg. II 458 — 51 n. Sr. Erben str. 203 - 104 n. Sr. 4. M. 21, 32, Josue 2,2 a j. Třetie strana těchto kniežek: 14 nn. Sr. Kroniku Pulkavovu (FRB V) str. 152 n. a 161 nn. - 25 n. Esther 1, 13 n. - 52 n. Podle Řím. 13, 4 a 1 až 3 - 71 n. 1. Sam. (1. Král.) 13, 14 — 72 n. Sr. 1. M. 14, 14 až 16 — 75 n. Daniel 1, 6 nn. — Ib. 1. M. 41, 41 nn. — 86 n. Podle 1. Kor. 7, 20 až 22 - 92 nn. Pořad staročeského soudního řízení za doby Štítného byl tento: Podání žaloby, t. zv. póhon (půhon), který byl zpravidla trojí, vykonával komorník, nižší orgán výkonný nejvyššího komorníka; byl-li však dluh nebo zástava žalovaná menší než 10 kop, stačil půhon jediný. Kdo se nedo- stavil k určenému roku, ztratil při (při prvních dvou půhonech se mohl obžalovaný dát zastoupit „poručníkem“, k třetímu se musil dostaviti osobně). Řízení exekuční začínalo úmluvou, t. j. upomínkou žalobce, aby odsouzený plnil to, k čemu byl rozsudkem povinen. Nebyla-li tato úmlu- va nic platna, následoval (v)zvod, který měl provésti buď komorník sám nebo v určitých případech spolu se sudím a písařem. Neměl-li zvod plného úspěchu, nastoupil další stupeň exekuce, t. zv. panování (jalové), zvané také braní, které řídil komorník s poslem purkrabským a za přítomnosti žalobce. Také toto „panování“ se opakovalo třikrát. Nesplnil-li žalovaný ani po trojím panování svou povinnost, následo- valo odhádaní (odhad) neboli vdědění, které prováděl zase komorník. Za čtrnáct dní po odhádání nastal konečně poslední stupeň exekuce, t. zv. panování (plné), jímž se vítězi ve sporu dostalo do vlastnictví to, co bylo odhadem vyměřeno. (Viz o tom spis Dr Františka Čády, Ondřeje z Dubé Práva zemská česká, str. 65 až 77). - 135 nn. Smysl: Je zlořád, když 32 Knížky o hře šachové 497
Strana 498
někdo všemi instancemi se domůže svého práva, ale odsouzený nedbá rozsudku (stejně jako nedbal půhonu, t. j. nedostavil se k soudu), takže ani purkrabí pražský nedopomůže straně k přisouzenému majetku. Na posla, kterého purkrabí pošle, odbojník nic nedbá, a tak žalobce má ze všeho jen soudní útraty — 156 n. Mat. 25, 21 a 23 - 172 n. Sr. Flajšhanse 1. c. I. 2 s. v. žezhulka — 182 nn. O čtyřech stěžejních ctnostech viz výše pozn. ke str. 356, ř. 24 —191 n. 1. Sam. (1. Král.) 4, 6 — 193 n. Ib. 4, 8 — 196 Sr. 1. Sam. (1. Král.) 13, 14 a 1. Paralip. 13, 8 — 197 Sr. 2. Sam. (2. Král.) 6, 5; 1. Paralip. 16, 42 — 199 Sr. Žalm 27, 7 a j. č. - 203 nn. 2. Sam. (2. Král.) 19, 34 až 37. Str. 400 nn.: 22 Tak i v lat. předloze. Vetter citát nezjistil; je to patrně poně- kud obměněný výrok civilního práva, sr. Codex Iustinianus VIII 4, 1 (Corpus iuris civilis II, ed. Krueger, p. 332 a): Recte possidenti ad defendendam possessionem, quam sine vitio tenebat, inculpatae tutelae moderatione illatam vim propulsare licet — 32 n. 2. Sam. (2. Král.) 2, 4 — 45 n. Podle 1. M. 33, 4 nn.; 33, 13 n. — 142 n. Žalm 2, 10 a 11 — 144 n. Podle Moudr. 6, 2 až 8 - 163 n. Závěrečné verše, jak upozornil už Menčík (str. 55 pozn.), podobají se zakončení Nové rady Smila Flašky z Pardubic. 498
někdo všemi instancemi se domůže svého práva, ale odsouzený nedbá rozsudku (stejně jako nedbal půhonu, t. j. nedostavil se k soudu), takže ani purkrabí pražský nedopomůže straně k přisouzenému majetku. Na posla, kterého purkrabí pošle, odbojník nic nedbá, a tak žalobce má ze všeho jen soudní útraty — 156 n. Mat. 25, 21 a 23 - 172 n. Sr. Flajšhanse 1. c. I. 2 s. v. žezhulka — 182 nn. O čtyřech stěžejních ctnostech viz výše pozn. ke str. 356, ř. 24 —191 n. 1. Sam. (1. Král.) 4, 6 — 193 n. Ib. 4, 8 — 196 Sr. 1. Sam. (1. Král.) 13, 14 a 1. Paralip. 13, 8 — 197 Sr. 2. Sam. (2. Král.) 6, 5; 1. Paralip. 16, 42 — 199 Sr. Žalm 27, 7 a j. č. - 203 nn. 2. Sam. (2. Král.) 19, 34 až 37. Str. 400 nn.: 22 Tak i v lat. předloze. Vetter citát nezjistil; je to patrně poně- kud obměněný výrok civilního práva, sr. Codex Iustinianus VIII 4, 1 (Corpus iuris civilis II, ed. Krueger, p. 332 a): Recte possidenti ad defendendam possessionem, quam sine vitio tenebat, inculpatae tutelae moderatione illatam vim propulsare licet — 32 n. 2. Sam. (2. Král.) 2, 4 — 45 n. Podle 1. M. 33, 4 nn.; 33, 13 n. — 142 n. Žalm 2, 10 a 11 — 144 n. Podle Moudr. 6, 2 až 8 - 163 n. Závěrečné verše, jak upozornil už Menčík (str. 55 pozn.), podobají se zakončení Nové rady Smila Flašky z Pardubic. 498
Strana 499
LITERATURA A PRAMENY častěji citované Životopisné a věcné údaje v poznámkách jsou čerpány, pokud není jinak uvedeno, z Ottova Slovníku naučného (OSN), o církevních Ot- cích z Patrologie Jozefa Špirka (Praha 1939), z Bohovědného slovníku od Tumpacha-Podlahy a z Buchbergerova díla Lexikon für Theologie und Kirche, 2. vyd. K. Černý, Příspěvky ke kritice a výkladu Tómy ze Štítného „Knih naučenie křesťanského“ (Listy filologické XV., 1888). V. Flajšhans, Česká přísloví (díl I. 1911, díl II. 1913). Dr V. Foch, Tomáše ze Štítného Knížky o hospodářovi, o hospodyni a o čeledi (Praha 1929). Gustav Friedrich, Rukověť křesťanské chronologie (Praha 1934). Jan Gebauer, O životě a spisích Tomáše ze Štítného (Praha 1923). Adolf Novotný, Biblický slovník (2. vyd.), dosud neukončen. Jan Soukup, Staročeské výroční obyčeje, slavnosti, pověry, čáry a zá- bavy prostonárodní ve spisech Tomáše ze Štítného (Výroční zprávy české reálky v Plzni za šk. r. 1901 a 1902). O Erbenovu a Vrtátkovu vydání Štítného viz Uvod. 499
LITERATURA A PRAMENY častěji citované Životopisné a věcné údaje v poznámkách jsou čerpány, pokud není jinak uvedeno, z Ottova Slovníku naučného (OSN), o církevních Ot- cích z Patrologie Jozefa Špirka (Praha 1939), z Bohovědného slovníku od Tumpacha-Podlahy a z Buchbergerova díla Lexikon für Theologie und Kirche, 2. vyd. K. Černý, Příspěvky ke kritice a výkladu Tómy ze Štítného „Knih naučenie křesťanského“ (Listy filologické XV., 1888). V. Flajšhans, Česká přísloví (díl I. 1911, díl II. 1913). Dr V. Foch, Tomáše ze Štítného Knížky o hospodářovi, o hospodyni a o čeledi (Praha 1929). Gustav Friedrich, Rukověť křesťanské chronologie (Praha 1934). Jan Gebauer, O životě a spisích Tomáše ze Štítného (Praha 1923). Adolf Novotný, Biblický slovník (2. vyd.), dosud neukončen. Jan Soukup, Staročeské výroční obyčeje, slavnosti, pověry, čáry a zá- bavy prostonárodní ve spisech Tomáše ze Štítného (Výroční zprávy české reálky v Plzni za šk. r. 1901 a 1902). O Erbenovu a Vrtátkovu vydání Štítného viz Uvod. 499
Strana 500
SLOVNÍČEK a — ale, a to, přesto, že aby — abys, abyste; abychma roz- mluvila — abychom pohovořili (dvojné č.) ač — jestliže, i když, třeba i aj — hle ale — nicméně, aspoň, tedy alevšak — ale, avšak, však an, ana, ano — když, ač, vždyť, neboť, kdežto; ana — a oni (dva) aneb(o) — aneb(o) — bud-anebo; anebt-aneb — bud-anebo apateka, apoteka — lék apatekář — lékárník asa, asi — aspoň ať by(ch) — aby(ch); ať stojím — abych stál bás(e)n — výmysl, smyšlenka básnička — pověst, povídka běh —- způsob (života), řád, za- městnání béhati (chvály) — honiti se (za chválou, slávou) bekhard — člověk vedoucí klášter- ní život, ale bez řeholních sli- bů bekyně — panna nebo vdova po- božná, vedoucí klášterní život bez řeholních slibů berce — výběrčí bezbydlé — vyhnanství, zlé bydlo, bezdomoví bezděč — nátlak bezděčně, bezděky — proti (své) vůli, nedobrovolně, z donucení bezdusec — člověk bez ducha, bez srdce, zlý bezpřemně, bezpřiemně, — přílišně, náramně, nadměrně bezpřemnost, bezpřiemnost — příliš- nost, náramnost bezpřiemný — přílišný bezZivotie — smrt biech, byl jsem; biese, bise, byl, byla, bylo; biechu, byli; biesta, byli (dva) bituňk — kořist, dělení kořisti blatný — bahnitý, močálovitý bláznice -- bláznivá žena bláznový — bláznovsky, bláznivy, posetily blaznost — blaženost bliz — blízko blud — poblouzcní bobonek — pověra, kouzlo, čáry bramburský — brandeburský bran — zbraň branný — ozbrojený (lid) bráti odpuštění (od koho) - loučiti se (s kým) bratříce — bratříčkové 00
SLOVNÍČEK a — ale, a to, přesto, že aby — abys, abyste; abychma roz- mluvila — abychom pohovořili (dvojné č.) ač — jestliže, i když, třeba i aj — hle ale — nicméně, aspoň, tedy alevšak — ale, avšak, však an, ana, ano — když, ač, vždyť, neboť, kdežto; ana — a oni (dva) aneb(o) — aneb(o) — bud-anebo; anebt-aneb — bud-anebo apateka, apoteka — lék apatekář — lékárník asa, asi — aspoň ať by(ch) — aby(ch); ať stojím — abych stál bás(e)n — výmysl, smyšlenka básnička — pověst, povídka běh —- způsob (života), řád, za- městnání béhati (chvály) — honiti se (za chválou, slávou) bekhard — člověk vedoucí klášter- ní život, ale bez řeholních sli- bů bekyně — panna nebo vdova po- božná, vedoucí klášterní život bez řeholních slibů berce — výběrčí bezbydlé — vyhnanství, zlé bydlo, bezdomoví bezděč — nátlak bezděčně, bezděky — proti (své) vůli, nedobrovolně, z donucení bezdusec — člověk bez ducha, bez srdce, zlý bezpřemně, bezpřiemně, — přílišně, náramně, nadměrně bezpřemnost, bezpřiemnost — příliš- nost, náramnost bezpřiemný — přílišný bezZivotie — smrt biech, byl jsem; biese, bise, byl, byla, bylo; biechu, byli; biesta, byli (dva) bituňk — kořist, dělení kořisti blatný — bahnitý, močálovitý bláznice -- bláznivá žena bláznový — bláznovsky, bláznivy, posetily blaznost — blaženost bliz — blízko blud — poblouzcní bobonek — pověra, kouzlo, čáry bramburský — brandeburský bran — zbraň branný — ozbrojený (lid) bráti odpuštění (od koho) - loučiti se (s kým) bratříce — bratříčkové 00
Strana 501
brzkost — rychlost, kvapnost brzký — rychlý, kvapny brzo; jakž brzo — jakmile brž — spíše břev — kláda sloužící za lávku břidký — odporný, hnusný bujen — bujný, chlípný bujetí — bujně si vésti burda — bouře, svár; břemeno by — byl; bys — abys, kdybys; byšle — abyste bydlo — život, živobytí, obydlí bys — kment byt — bytí, žití, bytnost, jsoucnost bytedlně — vlídně bytedlný — bytující, bydlící býti při sobě — býti sebe mocen, ovládati se bývalý — zkušený, zběhlý celost — neporušenost (panenská) celý — neporušený cizoložně — dítě narozené z cizo- ložství cos buď — něco čakati — čekati čépek — dlouhá špička u obuvi, špalíček obuvi pod patou čest — pocta, úcta, sláva, důstojen- ství; v čest jmieli (mieli) — v úctě míti čich — tělesný smysl čin — způsob, obyčej činiti — předstírati; činili se uměl — tvářití se jako znalý (čeho), vy- dávati se za znalého číst — čistý čistec — cín čistý — dokonalý, pčkný číli — cítiti, pozorovati, znamenati 501 člověčenstvie — poddanost, služeb- nost člověčstvie — člověčenství črnidlo — černidlo, inkoust črný — černý črstvý — čerstvý ért — Cert, dabel étenie — evangelium, Pismo svaté {tice — ázkost, tesknost éturié — za čtvrté dálež dálež — dál a dále ddliti se — vzdalovati se daremni, daremny — marny, bez uzitku dédina — dédictvi, zdédény statek ději — dím, pravím déka — dýka dětinný — dětinský détinství — détská prostořekost détinsivo — dětství děvečka — dívka, holčička diábel — dábel didbelsky — dábelsky diek, dieka — dík, vdčk dieli, déju — nazývati, konati, dč- lati dievka — dčvka, služebná dílnost — rozdílnost dívanie — podívaná divné — podivuhodné dle; na dléch — nadlouho dle; Boha dle — pro Boha dlenie — odklad, protahování dluh — povinnost dlužný — povinný ; dlužna sta (duál) — jsou povinni doba; v ta doba (dobu) — v tu dobu, v ten čas dobrodince — dobrodinec dobrodružstvie — hrdinství
brzkost — rychlost, kvapnost brzký — rychlý, kvapny brzo; jakž brzo — jakmile brž — spíše břev — kláda sloužící za lávku břidký — odporný, hnusný bujen — bujný, chlípný bujetí — bujně si vésti burda — bouře, svár; břemeno by — byl; bys — abys, kdybys; byšle — abyste bydlo — život, živobytí, obydlí bys — kment byt — bytí, žití, bytnost, jsoucnost bytedlně — vlídně bytedlný — bytující, bydlící býti při sobě — býti sebe mocen, ovládati se bývalý — zkušený, zběhlý celost — neporušenost (panenská) celý — neporušený cizoložně — dítě narozené z cizo- ložství cos buď — něco čakati — čekati čépek — dlouhá špička u obuvi, špalíček obuvi pod patou čest — pocta, úcta, sláva, důstojen- ství; v čest jmieli (mieli) — v úctě míti čich — tělesný smysl čin — způsob, obyčej činiti — předstírati; činili se uměl — tvářití se jako znalý (čeho), vy- dávati se za znalého číst — čistý čistec — cín čistý — dokonalý, pčkný číli — cítiti, pozorovati, znamenati 501 člověčenstvie — poddanost, služeb- nost člověčstvie — člověčenství črnidlo — černidlo, inkoust črný — černý črstvý — čerstvý ért — Cert, dabel étenie — evangelium, Pismo svaté {tice — ázkost, tesknost éturié — za čtvrté dálež dálež — dál a dále ddliti se — vzdalovati se daremni, daremny — marny, bez uzitku dédina — dédictvi, zdédény statek ději — dím, pravím déka — dýka dětinný — dětinský détinství — détská prostořekost détinsivo — dětství děvečka — dívka, holčička diábel — dábel didbelsky — dábelsky diek, dieka — dík, vdčk dieli, déju — nazývati, konati, dč- lati dievka — dčvka, služebná dílnost — rozdílnost dívanie — podívaná divné — podivuhodné dle; na dléch — nadlouho dle; Boha dle — pro Boha dlenie — odklad, protahování dluh — povinnost dlužný — povinný ; dlužna sta (duál) — jsou povinni doba; v ta doba (dobu) — v tu dobu, v ten čas dobrodince — dobrodinec dobrodružstvie — hrdinství
Strana 502
dobrovolenstvie — dobrá vůle, svo- boda dobyti — získati, vydělati, dosáh- nouti, opatfiti si, obstarati; vy- nutiti dočakati — dočkati se dochovati — udrżeti, dodrżeti dojiti — dosáhnouti, zasáhnouti; dobrati se, zjistiti; dojíti koho — dojíti k nékomu dojka — kojná dokaziti — docela zkaziti dokládati se - dovolávati se dokonánie — konec; dokonalost dokonati — dokončiti dolejší — nižší doličenie — důkaz dolíciti, dolicovati — dokázati, do- kazovati dolicovánie — dokazování domovitj — domácí, příbuzný domový — domovní, domácí dómyslně — uvědoměle domýšlévati se — domnívati se donidZ, doniž — dokud(ž) dopustiti — dovoliti; dopustiti se — spáchati (soulož) dopüstéti — dovolovati dosieci — dosáhnouti dospělý — dokonaly, vynikající dospésné( ji) — üspésné(ji) dospéti — dodélati, dokonciti dotahovati; kdyZ co nebude své ho- dujie miery dotahuje neb dotaZeno — když něco nebude dotahovati nebo nedotáhne své náležité míry dotisknüti — mocí něco vykonati; rytieťstvo všeho má dotisknüti, na němž se jest rada ustanovila — ry- tířstvo má povinnost vše mocí vykonati, na čem se rada usnesla dotisknutie — přinucení mocí, donu- cení dotknüti — zminiti se dotýkati, dotýču — dotýkati se dóvod — důkaz dovoditi — dokazovati drastiti se — drsným se stávati, vzpírati se drstný — drsný druh; dobrý druh — milý přítel druhde, druhdy — časem, někdy druhé — po druhé, za druhé druhý — některý družec — druh, bližní dřéve, dfieve — dříve; dřéve světla — před svítáním; dřieve všeho — především dřevní — bývalý, předešlý, dřívější dřevo — strom dřívie — stromoví duchovenstvie, -i — zbožnost, du- chovnost, nábožnost duchovné — mravné duchovní — duševní ; duchovní panna — jeptiška duovod — důkaz dvornost — podivnost, zpupnost dvorný — podivný, elegantní, dvor- ský dvorský — dvorný, u dvora ob- vyklý, galantní, všetečný dvorstvo — dvorský způsob, galant- nost, elegance dvořené — dvořané dvořka — dvořanka dvuoj — dvojí ć — ach, ej Ejipt - Egypt 502
dobrovolenstvie — dobrá vůle, svo- boda dobyti — získati, vydělati, dosáh- nouti, opatfiti si, obstarati; vy- nutiti dočakati — dočkati se dochovati — udrżeti, dodrżeti dojiti — dosáhnouti, zasáhnouti; dobrati se, zjistiti; dojíti koho — dojíti k nékomu dojka — kojná dokaziti — docela zkaziti dokládati se - dovolávati se dokonánie — konec; dokonalost dokonati — dokončiti dolejší — nižší doličenie — důkaz dolíciti, dolicovati — dokázati, do- kazovati dolicovánie — dokazování domovitj — domácí, příbuzný domový — domovní, domácí dómyslně — uvědoměle domýšlévati se — domnívati se donidZ, doniž — dokud(ž) dopustiti — dovoliti; dopustiti se — spáchati (soulož) dopüstéti — dovolovati dosieci — dosáhnouti dospělý — dokonaly, vynikající dospésné( ji) — üspésné(ji) dospéti — dodélati, dokonciti dotahovati; kdyZ co nebude své ho- dujie miery dotahuje neb dotaZeno — když něco nebude dotahovati nebo nedotáhne své náležité míry dotisknüti — mocí něco vykonati; rytieťstvo všeho má dotisknüti, na němž se jest rada ustanovila — ry- tířstvo má povinnost vše mocí vykonati, na čem se rada usnesla dotisknutie — přinucení mocí, donu- cení dotknüti — zminiti se dotýkati, dotýču — dotýkati se dóvod — důkaz dovoditi — dokazovati drastiti se — drsným se stávati, vzpírati se drstný — drsný druh; dobrý druh — milý přítel druhde, druhdy — časem, někdy druhé — po druhé, za druhé druhý — některý družec — druh, bližní dřéve, dfieve — dříve; dřéve světla — před svítáním; dřieve všeho — především dřevní — bývalý, předešlý, dřívější dřevo — strom dřívie — stromoví duchovenstvie, -i — zbožnost, du- chovnost, nábožnost duchovné — mravné duchovní — duševní ; duchovní panna — jeptiška duovod — důkaz dvornost — podivnost, zpupnost dvorný — podivný, elegantní, dvor- ský dvorský — dvorný, u dvora ob- vyklý, galantní, všetečný dvorstvo — dvorský způsob, galant- nost, elegance dvořené — dvořané dvořka — dvořanka dvuoj — dvojí ć — ach, ej Ejipt - Egypt 502
Strana 503
ejip(t)ský — egyptský euvangelista — evangelista eZ(t) — że(t) faleš — podvod frej — záletnictví, zálety Jrejietka — milovnice, zâletnice Jrejovný — záletnický, milostný Galilejský — křesťan gloza (glossa) — slovný nebo věcný výklad anebo vysvětlivka k ně- jakému textu hádanie — učená pře hánce — hanobitel, kdo haní helmbrechinÿ — svétacky, zhyraly, rozmařilý hlasné — nahlas hlédati — hledati, stfici, ostfihati; hledéti si, snażiti se, ośetfovati, miti se ke komu hluk — zástup, družina, sbor, množství hnáti — útočiti hněv; hněvť mě jest naň — jsem naň rozhněván hod — svátek; vhod — v pravé míře, právě hodina; pl. hodiny — hodinky (kněžské), modlitby ustanove- né na určité hodiny hoditi času — jednati vhod času hodně — dobře, vhodně hodný — vhodný, záhodný, hodící se hoduji — přiměřený, náležitý, pravý hofmistryni, -& — správcová pan- ského domu, dvora honěnie — honění, pronásledování, zápas honosny — vychloubaény horký, horek — horlivý; horké násilé — zlý čin, zjištěný (in flagranti); má purkrabie všech horkých násilí popraviti — purkrabí má bez od- kladu potrestati toho, kdo byl dopaden při zlém činu horlenie — hněvivost horúcník — pekelník hoří — horší hospoda (fem.) — pán hospodář — hostinský, hospodský hospodářný — pohostinský; šetrný, hospodárný host — příchozí, cizinec hovéti — vyhovovati, pohodlí dčlati hrabina, hrabiné — hrabénka hrdati — pohrdati, opovrhovati hromazditi - hromaditi, shromáz- diti, schrafovati hrozný, hrozen — veliky, hrozny hrudí — hroudy hruoza králova — hrůza z krále hubenost — ubohost, bídnost hubenstvie, -stvo — bída, strast, ubohost, zbědovanost hubený — ubohý, bídný, ničemný, špatný, nesmělý hudec — hudebník huora — hora hustý — hojný, častý húževný — lakomý, skoupý hybéti — (z)hynouti hýkanie — volání „hý“ na koho pro jeho posměch nebo potupu hyzditi — hanéti, tupiti, odsuzo- vati, zavrhovati hyZdénie — hanénf chaterny — nizky chlipa — chlipnost, smilnost, bujnost 503
ejip(t)ský — egyptský euvangelista — evangelista eZ(t) — że(t) faleš — podvod frej — záletnictví, zálety Jrejietka — milovnice, zâletnice Jrejovný — záletnický, milostný Galilejský — křesťan gloza (glossa) — slovný nebo věcný výklad anebo vysvětlivka k ně- jakému textu hádanie — učená pře hánce — hanobitel, kdo haní helmbrechinÿ — svétacky, zhyraly, rozmařilý hlasné — nahlas hlédati — hledati, stfici, ostfihati; hledéti si, snażiti se, ośetfovati, miti se ke komu hluk — zástup, družina, sbor, množství hnáti — útočiti hněv; hněvť mě jest naň — jsem naň rozhněván hod — svátek; vhod — v pravé míře, právě hodina; pl. hodiny — hodinky (kněžské), modlitby ustanove- né na určité hodiny hoditi času — jednati vhod času hodně — dobře, vhodně hodný — vhodný, záhodný, hodící se hoduji — přiměřený, náležitý, pravý hofmistryni, -& — správcová pan- ského domu, dvora honěnie — honění, pronásledování, zápas honosny — vychloubaény horký, horek — horlivý; horké násilé — zlý čin, zjištěný (in flagranti); má purkrabie všech horkých násilí popraviti — purkrabí má bez od- kladu potrestati toho, kdo byl dopaden při zlém činu horlenie — hněvivost horúcník — pekelník hoří — horší hospoda (fem.) — pán hospodář — hostinský, hospodský hospodářný — pohostinský; šetrný, hospodárný host — příchozí, cizinec hovéti — vyhovovati, pohodlí dčlati hrabina, hrabiné — hrabénka hrdati — pohrdati, opovrhovati hromazditi - hromaditi, shromáz- diti, schrafovati hrozný, hrozen — veliky, hrozny hrudí — hroudy hruoza králova — hrůza z krále hubenost — ubohost, bídnost hubenstvie, -stvo — bída, strast, ubohost, zbědovanost hubený — ubohý, bídný, ničemný, špatný, nesmělý hudec — hudebník huora — hora hustý — hojný, častý húževný — lakomý, skoupý hybéti — (z)hynouti hýkanie — volání „hý“ na koho pro jeho posměch nebo potupu hyzditi — hanéti, tupiti, odsuzo- vati, zavrhovati hyZdénie — hanénf chaterny — nizky chlipa — chlipnost, smilnost, bujnost 503
Strana 504
choštiště — koště chovačka — chůva chovati — stfíci, brániti, šetřiti, za- chovávati, opatrovati, kojiti, chovati se, vystfihati se, Żiti chřbet — hřbet chtieti (temu) - chtiti (co); ne- chci slúze — nechci sluhu chutně — spěšně, ochotně, rád; chutnějie — mileji chvála — sláva chvalný — chvályhodný chyba — pochybnost, pochyba chybiti - minouti; nechybil najmen- šie chvíle — nezameskal ani chvilky chjliti se — bliziti se; vztahovati se chytraly — zchytraly chytrosté — chytráctví, Istivost chytřejí — chytřejší, chytfeji {jeden (ve větách záporných) - nikdo, žádný, ijednü strand — žádnou stranou indičský — indický inhed — ihned ižádný (ve větách záporných) - žádný, nikdo J' - jest jako(Z) — ktery, jenz ; jakoZ by — ze by, aby JakyZ takyz — jakýsi, nějaký jakž brzo — jakmile; jakž by — aby Jediné, jedno, jedne — jen, lec, leda, než Jedinú — jen jednou Jednaký — stejný, jednostejný Jedno viz jediné Jednorožec — vybájené zvíře s jed- ním rohem jelikož — jak velice, pokud, jakou měrou, jak mnoho, jakož, seč; vzhledem, se vztahem k čemu jeliZ — až, leč, leda, až teprv, až když, dokud ne jenž — jejž; jehož — čehož, toho; když, že; v némzto Pismë — v kterémžto Písmu; jenž jeho — jehož Jerarchie, -ia — hierarchie, svatý řád (andělský) Ješto — jenž, jež, který, která, které, kteří; co, že, když, kdež, kdež- to, jak; ješto jie — jížto, kteréžto; jesto ji — kterou; jesto je — jež, kteréž; jesto jim — jímž, kte- rymż; jesto jich — kterychż, je- jichž jevo; na jevě — zřejmě, viditelně Jevše, javše — zajavše Jhra — hra Jieti — zajmouti Jima — jim (dvóma) jistina — věc, která dokazuje jistotu čeho (corpus delicti, species facti) ; jieti jej při jistině — chytiti (zajmouti) jej při činu jíti; jili zhuoru — vzrustati; jiti před se — vykonävati se, díti se, uplatñovati se Jitiné — jitfni (mie) jmě — jméno jméno; jménem — zejména jmieniti (spr. mieniti) — míniti, míti za to jmieti — míti, pokládati jmínieše — mínil, měl na mysli Jozefus — Josephus Flavius kadlci — tkalci kajkléf — kejklít 504
choštiště — koště chovačka — chůva chovati — stfíci, brániti, šetřiti, za- chovávati, opatrovati, kojiti, chovati se, vystfihati se, Żiti chřbet — hřbet chtieti (temu) - chtiti (co); ne- chci slúze — nechci sluhu chutně — spěšně, ochotně, rád; chutnějie — mileji chvála — sláva chvalný — chvályhodný chyba — pochybnost, pochyba chybiti - minouti; nechybil najmen- šie chvíle — nezameskal ani chvilky chjliti se — bliziti se; vztahovati se chytraly — zchytraly chytrosté — chytráctví, Istivost chytřejí — chytřejší, chytfeji {jeden (ve větách záporných) - nikdo, žádný, ijednü strand — žádnou stranou indičský — indický inhed — ihned ižádný (ve větách záporných) - žádný, nikdo J' - jest jako(Z) — ktery, jenz ; jakoZ by — ze by, aby JakyZ takyz — jakýsi, nějaký jakž brzo — jakmile; jakž by — aby Jediné, jedno, jedne — jen, lec, leda, než Jedinú — jen jednou Jednaký — stejný, jednostejný Jedno viz jediné Jednorožec — vybájené zvíře s jed- ním rohem jelikož — jak velice, pokud, jakou měrou, jak mnoho, jakož, seč; vzhledem, se vztahem k čemu jeliZ — až, leč, leda, až teprv, až když, dokud ne jenž — jejž; jehož — čehož, toho; když, že; v némzto Pismë — v kterémžto Písmu; jenž jeho — jehož Jerarchie, -ia — hierarchie, svatý řád (andělský) Ješto — jenž, jež, který, která, které, kteří; co, že, když, kdež, kdež- to, jak; ješto jie — jížto, kteréžto; jesto ji — kterou; jesto je — jež, kteréž; jesto jim — jímž, kte- rymż; jesto jich — kterychż, je- jichž jevo; na jevě — zřejmě, viditelně Jevše, javše — zajavše Jhra — hra Jieti — zajmouti Jima — jim (dvóma) jistina — věc, která dokazuje jistotu čeho (corpus delicti, species facti) ; jieti jej při jistině — chytiti (zajmouti) jej při činu jíti; jili zhuoru — vzrustati; jiti před se — vykonävati se, díti se, uplatñovati se Jitiné — jitfni (mie) jmě — jméno jméno; jménem — zejména jmieniti (spr. mieniti) — míniti, míti za to jmieti — míti, pokládati jmínieše — mínil, měl na mysli Jozefus — Josephus Flavius kadlci — tkalci kajkléf — kejklít 504
Strana 505
kak(o) — jak, kterak; kakž — jakž kaký — jaký; kakýs — jakýsi kakžkoli — ač(koli) kaldejský — chaldejský kámen — figurka šachová kamenie — kameny, figurky ša- chové kázaně — s kázní, slušně, počestně kázanie — přikázání kdzati se (kym) — vzíti si vystrahu (z koho) když tehdyž (kdys tehdys) — nékdy, mnohdy kéž — zda(ž), zdali klam — žert, posměch klamati (kým) - žerty si tropiti (z koho), posmívati se (komu) klasek — žertík, pošklebek klásti - uvádéti, vykládati klázniti - omamovati, šiditi kletba — klatba kletý — klatbou stižený kliditi - vzdélávati klín — cíp klizenie — zdobení, strojení kloza — glossa, výklad k něčemu kmet (2. p. kmeti) zemsky — předák zemský, starší z lidu knieże — kníže; io knieje — toho kniżete knieżeci — kniżeci, panovnicky knihy — kniha; čte na knihách — čte v knize koláč — úplatek, dar, odměna kolba - rytířské klání kolć — hedvábná tkanina kolec — kdo zápasí na kolbách konverš, konvrš (z lat. frater con- versus) — bratr laik, fráter, pův. zemědělský pracovník v kláš- teře; měl stejná práva a výsady jako mniší kněží, ale jeho po- vinnost v chóru byla omezena jen na ranní hodinky, aby měl čas na svou práci kosa; kosu, na kosu, po kose — šikmo kostečný — ke hře v kostky příslu- šející kostel — církev kostelní — církevní kostka — hra v kostky kostkář — hráč v kostky kostkdrstvie, kostkovdnie — v kostky kostkovati — hrati v kostky králevna — královna králová - královna, choť králova královec — královic, syn králův královstvo, králevstvo — království králový — královský kramol — svár, hádka kramoliti se — vaditi se, svafiti se krásen — krásný Kratochviliti — baviti se kratochvilny — milý, zábavný, Zer- tovný, vtipný kromě; kromě mne — beze mne, za mé nepřítomnosti kronika — kroniky krstu — křtu krumtfest — základ krykovati se — hádati se, piíti se krjti — skryvati, schovávati; krjti se (čeho) - skrývati se (před čím) křídle — křídla (dvě) křivda — bezpráví, nepravost, ne- pravda, lež křivě — neprávě, nespravedlivě, falešně, lživě kiivoleć, křivolečina — křivolakost, křivé dřevo hraní 505
kak(o) — jak, kterak; kakž — jakž kaký — jaký; kakýs — jakýsi kakžkoli — ač(koli) kaldejský — chaldejský kámen — figurka šachová kamenie — kameny, figurky ša- chové kázaně — s kázní, slušně, počestně kázanie — přikázání kdzati se (kym) — vzíti si vystrahu (z koho) když tehdyž (kdys tehdys) — nékdy, mnohdy kéž — zda(ž), zdali klam — žert, posměch klamati (kým) - žerty si tropiti (z koho), posmívati se (komu) klasek — žertík, pošklebek klásti - uvádéti, vykládati klázniti - omamovati, šiditi kletba — klatba kletý — klatbou stižený kliditi - vzdélávati klín — cíp klizenie — zdobení, strojení kloza — glossa, výklad k něčemu kmet (2. p. kmeti) zemsky — předák zemský, starší z lidu knieże — kníže; io knieje — toho kniżete knieżeci — kniżeci, panovnicky knihy — kniha; čte na knihách — čte v knize koláč — úplatek, dar, odměna kolba - rytířské klání kolć — hedvábná tkanina kolec — kdo zápasí na kolbách konverš, konvrš (z lat. frater con- versus) — bratr laik, fráter, pův. zemědělský pracovník v kláš- teře; měl stejná práva a výsady jako mniší kněží, ale jeho po- vinnost v chóru byla omezena jen na ranní hodinky, aby měl čas na svou práci kosa; kosu, na kosu, po kose — šikmo kostečný — ke hře v kostky příslu- šející kostel — církev kostelní — církevní kostka — hra v kostky kostkář — hráč v kostky kostkdrstvie, kostkovdnie — v kostky kostkovati — hrati v kostky králevna — královna králová - královna, choť králova královec — královic, syn králův královstvo, králevstvo — království králový — královský kramol — svár, hádka kramoliti se — vaditi se, svafiti se krásen — krásný Kratochviliti — baviti se kratochvilny — milý, zábavný, Zer- tovný, vtipný kromě; kromě mne — beze mne, za mé nepřítomnosti kronika — kroniky krstu — křtu krumtfest — základ krykovati se — hádati se, piíti se krjti — skryvati, schovávati; krjti se (čeho) - skrývati se (před čím) křídle — křídla (dvě) křivda — bezpráví, nepravost, ne- pravda, lež křivě — neprávě, nespravedlivě, falešně, lživě kiivoleć, křivolečina — křivolakost, křivé dřevo hraní 505
Strana 506
kfivj — nespravedlivý, vinný, kdo je v neprávu, falešný křížová neděle — pátá po velikono- cích křížové dní — pondělí, úterý a stře- da po páté nedéli po veliko- nocích kfizownik — rytif fádu johanitů (měli černý plášť s bílým kří- žem) kteraký — nějaký kto(Z) — kdo(ž); kto je vie (ví) - kdo (to) ví kukla — mnišská kapuce, jež kryla hlavu a splývala na ramena kunšt — umění; chytrost, lest, žert kupček — kupčík küt; po kútech — pokoutně küzedinÿ; baby küzediné —- kouzel- nice, hadačky, čarodějnice küzlo — kouzlo, čarodějnický (zlý) skutek kvas — hodování, zábava kvasiti - hodovati kypry — snazivy, čilý lacino — málo laciný — bezcenný láje — zástup, dav lakota — obžerství, nadměrné je- dení a pití lampad — lampa lani — lań laskav býti (na koho) — milovati (koho) latině — latinsky latin(n)ík — kdo latinsky čte nebo píše léceti — strojiti léčky, úklady léci, léct viz létati lecicos — leccos leckaks — lecjak leč — leda, jen, jestli jen; leč — lec - bud - bud, at - at leda — jen když, jen aby lehkost — vlídnost lehký — lehkovázny, lehkomyslny lék — kouzelný prostředek léčivý lékařstvie — lék(y), léčení léně — lenivě lenovati se — býti lenivý, meškati lepí — lepší lepot viz lopot lepota — půvab, krása leptali — $tipati, kousati, hryzti; lepct se — hryżou se, użiraji se les — strom, dříví (i stavební) lestný — lstivý, ošemetný, klamný létati ; léci — létám léto; k letóm přijíti — dospěti lhostajný — lehké mysli, netečný lhota, lhóta — polehéenf, osvobo- zení od platu na jisty cas -li; co-li — co; već-li — ved liby, lib — milý, příjemný lichva — úrok (z dluhu), zisk z pe- něz (zvlášť nadměrný) lichviti — lichvu provozovati liknovati se — zdráhati se lisice — co je z miry, prilisnost lodí — loď lopot, lepot — soużeni, trampota, starost lüèiti — odlucovati, rozluéovati luditi (kym) — mâmiti, klamati, podváděti (koho) lysec — lysy, plešatý člověk mál — maly mandragora — mužíček; druh ovoce Margareta, Markleta — Marketa marnosti — zbytečnost, daremnost 506
kfivj — nespravedlivý, vinný, kdo je v neprávu, falešný křížová neděle — pátá po velikono- cích křížové dní — pondělí, úterý a stře- da po páté nedéli po veliko- nocích kfizownik — rytif fádu johanitů (měli černý plášť s bílým kří- žem) kteraký — nějaký kto(Z) — kdo(ž); kto je vie (ví) - kdo (to) ví kukla — mnišská kapuce, jež kryla hlavu a splývala na ramena kunšt — umění; chytrost, lest, žert kupček — kupčík küt; po kútech — pokoutně küzedinÿ; baby küzediné —- kouzel- nice, hadačky, čarodějnice küzlo — kouzlo, čarodějnický (zlý) skutek kvas — hodování, zábava kvasiti - hodovati kypry — snazivy, čilý lacino — málo laciný — bezcenný láje — zástup, dav lakota — obžerství, nadměrné je- dení a pití lampad — lampa lani — lań laskav býti (na koho) — milovati (koho) latině — latinsky latin(n)ík — kdo latinsky čte nebo píše léceti — strojiti léčky, úklady léci, léct viz létati lecicos — leccos leckaks — lecjak leč — leda, jen, jestli jen; leč — lec - bud - bud, at - at leda — jen když, jen aby lehkost — vlídnost lehký — lehkovázny, lehkomyslny lék — kouzelný prostředek léčivý lékařstvie — lék(y), léčení léně — lenivě lenovati se — býti lenivý, meškati lepí — lepší lepot viz lopot lepota — půvab, krása leptali — $tipati, kousati, hryzti; lepct se — hryżou se, użiraji se les — strom, dříví (i stavební) lestný — lstivý, ošemetný, klamný létati ; léci — létám léto; k letóm přijíti — dospěti lhostajný — lehké mysli, netečný lhota, lhóta — polehéenf, osvobo- zení od platu na jisty cas -li; co-li — co; već-li — ved liby, lib — milý, příjemný lichva — úrok (z dluhu), zisk z pe- něz (zvlášť nadměrný) lichviti — lichvu provozovati liknovati se — zdráhati se lisice — co je z miry, prilisnost lodí — loď lopot, lepot — soużeni, trampota, starost lüèiti — odlucovati, rozluéovati luditi (kym) — mâmiti, klamati, podváděti (koho) lysec — lysy, plešatý člověk mál — maly mandragora — mužíček; druh ovoce Margareta, Markleta — Marketa marnosti — zbytečnost, daremnost 506
Strana 507
marný — daremný, bídný máta (dvojné č.) — mají matera — matka mazadlo — mast, licidlo mdleti — umdlevati; mdlć stolice králová — klesá (ve cti), slábne stolice královská mdloba (mdluoba) — slabost mdlj — slaby, zeslábly mení — menší měsiěnín — měšťan mieniti — míti zaměřeno, zamýš- leti, znamenati; /a dva rohy mie- nita ruce k Bohu vyzdvižené — ty dva rohy znamenají ruce po- zdvižené k Bohu míl - mily milosrdie — milosrdenství milost — láska ; milost králova — láska ke králi; pod milostí — pod ztrá- tou milosti milostivý — laskavý milostník — miláček milovný — plný lásky mimo — nad, mimo druhého — než druhý mincmajstrství — mincmistrovství; mincmistr. byl správce (nej- vyšší úředník), jemuž příslušela správa mincovny minulj — pomíjející minuti — pominouti misa; ti pod jeho misi pruni sedali — měli první místo u jeho stolu mistr — doktor, učitel, učenec mistrovati (vino) - upravovati, falšovati mistrovsivie — umění, učenost miseti — michati mlád — mládí; z mládi — od mladi mladé — nerozvázné mladý - nedospély, nerozvá£ny; za mladu — v mládí; mlazší, mladší (zpodstatnělé) — učedník mluviti s kým z čeho — mluviti s někým o něčem, vytýkati komu co mnieti — domnívati se, pokládati; nemnieli jest — nelze se domnivati mnisek — mnich mnohý; ve mnoze — ve mnożstvi modl — model modlitoa — modlitba mohutÿ — bohatý, majetny, zá- možný mordéř — vrah mrhaë — marnotratnik mrhák — marnotratník mrzeli — hnusiti se, oskliviti se mrzkost — o&klivost, nclibost, $e- rednost mrzký — škaredý, ohavný, ošklivý mrzutý — protivný, ošklivý můúdr — moudrý; můdřejí — moud- řejší miititi se — rmoutiti se muzsky — mužně myslce (myslice) — mysl myslivost v loviech — záliba v lovu náboženstvie — nábožnost, nábožný život nábytek — movitý majetek nadati (koho čím) — podarovati, obdafiti nadělánie — výrobek nadeň — nad něho nadjiti — najiti náduostojnější — nejdůstojnější nádvořie — corpus delicti v nádvoří nalezené náh — nahý 507
marný — daremný, bídný máta (dvojné č.) — mají matera — matka mazadlo — mast, licidlo mdleti — umdlevati; mdlć stolice králová — klesá (ve cti), slábne stolice královská mdloba (mdluoba) — slabost mdlj — slaby, zeslábly mení — menší měsiěnín — měšťan mieniti — míti zaměřeno, zamýš- leti, znamenati; /a dva rohy mie- nita ruce k Bohu vyzdvižené — ty dva rohy znamenají ruce po- zdvižené k Bohu míl - mily milosrdie — milosrdenství milost — láska ; milost králova — láska ke králi; pod milostí — pod ztrá- tou milosti milostivý — laskavý milostník — miláček milovný — plný lásky mimo — nad, mimo druhého — než druhý mincmajstrství — mincmistrovství; mincmistr. byl správce (nej- vyšší úředník), jemuž příslušela správa mincovny minulj — pomíjející minuti — pominouti misa; ti pod jeho misi pruni sedali — měli první místo u jeho stolu mistr — doktor, učitel, učenec mistrovati (vino) - upravovati, falšovati mistrovsivie — umění, učenost miseti — michati mlád — mládí; z mládi — od mladi mladé — nerozvázné mladý - nedospély, nerozvá£ny; za mladu — v mládí; mlazší, mladší (zpodstatnělé) — učedník mluviti s kým z čeho — mluviti s někým o něčem, vytýkati komu co mnieti — domnívati se, pokládati; nemnieli jest — nelze se domnivati mnisek — mnich mnohý; ve mnoze — ve mnożstvi modl — model modlitoa — modlitba mohutÿ — bohatý, majetny, zá- možný mordéř — vrah mrhaë — marnotratnik mrhák — marnotratník mrzeli — hnusiti se, oskliviti se mrzkost — o&klivost, nclibost, $e- rednost mrzký — škaredý, ohavný, ošklivý mrzutý — protivný, ošklivý můúdr — moudrý; můdřejí — moud- řejší miititi se — rmoutiti se muzsky — mužně myslce (myslice) — mysl myslivost v loviech — záliba v lovu náboženstvie — nábožnost, nábožný život nábytek — movitý majetek nadati (koho čím) — podarovati, obdafiti nadělánie — výrobek nadeň — nad něho nadjiti — najiti náduostojnější — nejdůstojnější nádvořie — corpus delicti v nádvoří nalezené náh — nahý 507
Strana 508
nahäzeti se — prihäzeti se náhle — hněvivě nahoditi se — prihoditi se náhorší — nejhorší nahromazditi — nashromážditi nachovánie — úspory, co kdo na- střádal nachovati — ušetřiti, uspořiti nájem — plat, mzda najkráše — nejkrásněji najprvní — nejprvnější nakládati — napomáhati, straniti, nadržovati; náklad činiti nález — rozhodnutí (soudní, práv- ní atp.) nalézti — rozsudek vynésti nalit — aj, ejhle, ale naloZiti — vynalożiti náměstek — nástupce; zástupce naméti se — hodné získati, oboha- titi se namiesenie — piimesek, pfimiseni namluviti — (řečí) přiměti nánižší — nejnižší napásli — nasytiti napomenutie — ponuknutí naraditi — navésti, radou priméti ndrod — pokoleni nasaditi — draho vyceniti; nasta- viti, vydati vsanc nástrasitedlnéjsí — nejstrašnější ndvaz — amulet né — ano, ba, avšak, nýbrž ; né brž — ano spíše, ba spíše nebo — aneb — buď — bud nebojácný — opovážlivý nebožálko — ubožák nebrzo — nesnadno, zřídka kdy nebývalý v tom — kdo v tom neby- val; nezkušený v tom nedbavý — nedbalý nedojiepie — nenadání nedómysl — nemoudrost nedostatečný — kdo má nedostatek, nuzný, slabý nedostatek — nedokonalost, slabost nedošlý — pošetilý; nedospělý nedótčivý — nedůtklivý, choulostivý neduchovní — nenábožný, světský nedvěd — medvěd nehet — dráp nehoda — zlá véc, ohavnost, kfivda nehodny — nevhodny nechutný — nepříjemný, nelibý, ne- vlídný | nejedno — nejen někak — nějak, trochu někaký — nějaký nekázen — nesluśnost, rozpustilost nekrašší — ošklivější, nepěknější některdy — někdy někto — někdo nekúzlený — kouzlením nezasažený, neopředený nelaskavý — nepřátelský nelehce — ne bezvýznamné, hodné nelepě — škaredě, ohavně nelepota — ohavnost, $karedost nemilost — neláska, zloba, nelas- kavost nemocný — bezmocný, slabý nemüdr — nemoudry nenávidéti — nepräti, závidéti nenie — nyní neobmysl — neprozfetelnost nepamět — nedostatek paměti, za- pomnění, zapomenutí neplachý — nedivoký nepodobně — neuvěřitelně nepodobný — nepěkný, nenáležitý, nemožný, neslušný nepořád — nepořádek, zlořád 508
nahäzeti se — prihäzeti se náhle — hněvivě nahoditi se — prihoditi se náhorší — nejhorší nahromazditi — nashromážditi nachovánie — úspory, co kdo na- střádal nachovati — ušetřiti, uspořiti nájem — plat, mzda najkráše — nejkrásněji najprvní — nejprvnější nakládati — napomáhati, straniti, nadržovati; náklad činiti nález — rozhodnutí (soudní, práv- ní atp.) nalézti — rozsudek vynésti nalit — aj, ejhle, ale naloZiti — vynalożiti náměstek — nástupce; zástupce naméti se — hodné získati, oboha- titi se namiesenie — piimesek, pfimiseni namluviti — (řečí) přiměti nánižší — nejnižší napásli — nasytiti napomenutie — ponuknutí naraditi — navésti, radou priméti ndrod — pokoleni nasaditi — draho vyceniti; nasta- viti, vydati vsanc nástrasitedlnéjsí — nejstrašnější ndvaz — amulet né — ano, ba, avšak, nýbrž ; né brž — ano spíše, ba spíše nebo — aneb — buď — bud nebojácný — opovážlivý nebožálko — ubožák nebrzo — nesnadno, zřídka kdy nebývalý v tom — kdo v tom neby- val; nezkušený v tom nedbavý — nedbalý nedojiepie — nenadání nedómysl — nemoudrost nedostatečný — kdo má nedostatek, nuzný, slabý nedostatek — nedokonalost, slabost nedošlý — pošetilý; nedospělý nedótčivý — nedůtklivý, choulostivý neduchovní — nenábožný, světský nedvěd — medvěd nehet — dráp nehoda — zlá véc, ohavnost, kfivda nehodny — nevhodny nechutný — nepříjemný, nelibý, ne- vlídný | nejedno — nejen někak — nějak, trochu někaký — nějaký nekázen — nesluśnost, rozpustilost nekrašší — ošklivější, nepěknější některdy — někdy někto — někdo nekúzlený — kouzlením nezasažený, neopředený nelaskavý — nepřátelský nelehce — ne bezvýznamné, hodné nelepě — škaredě, ohavně nelepota — ohavnost, $karedost nemilost — neláska, zloba, nelas- kavost nemocný — bezmocný, slabý nemüdr — nemoudry nenávidéti — nepräti, závidéti nenie — nyní neobmysl — neprozfetelnost nepamět — nedostatek paměti, za- pomnění, zapomenutí neplachý — nedivoký nepodobně — neuvěřitelně nepodobný — nepěkný, nenáležitý, nemožný, neslušný nepořád — nepořádek, zlořád 508
Strana 509
neposlusenstvie — neposlušnost; m. kostelnie — neposlušnost církve neprávě — nesprávně, nespravedli- vě neprdzden, neprdzdnost — zaméstna- nost, zaméstnání neprázdný — zaměstnaný neprovinilý ; neprovinilé zbožie — ma- jetek, jehož držitel se ničím ne- provinil neroditi — nechtíti; neroď mysliti — nemysli; nerod piti — nepij; ne- roďte býti — nebudte; nerodie se báti — nebojte se nerouné — nepomérné neřád — zlořád, nepořádek neřádně — nezřízeně neřádný — nesprávný, zlý nesklidný — nepokojný, popudlivý nesličnosi — nectnost, špatnost, ne- šlechetnost, hanebnost, nesluš- nost nesličný - nepékny, hanebny nesmélost — maloduśnost nesmiernost — nemirnost, nestfid- most nesmiernÿ — nemirny, nestfidmÿ nesnad — nesnadno, těžko nesnadenstvie — obtíž, těžkost nesnadnost — obtížnost, těžkost nesnadnÿ — nepfívétivy, hnévivy, tvrdosíjny, umínény, chtéájící provésti svou; těžko dosažitelný nesnáz — nesnadněji nestateénost — marnost, neužiteč- nost nestatečný — chabý, slabý, darem- ný, ničemný nestiZetedinÿ — nevystizitelny nestydlivé — bez studu, nestydaté neślecheinost — nectnost, nepravost 509 nešpor — večerní pobožnost v koste- le nešporní hodina — hodina, kdy se konala večerní pobožnost (při západu slunce) neláhnüli — neme&kati; netiehne chíieti..., aZ — ještě nechce, a uz netbalivý - nedbaly netbdndlivé — nedbale nelbánie — nedbalost netbánlivost — nedbalost nělerý — některý Nětiše — Anežka netolik — netoliko, nejen neupřiemý — nepřímý, nerovný neustavičenstvie, neuslavičnost — ne- stálost, pomíjejícnost neuslavičný — nestálý, pomíjející nevéra — nevěrnost nevěsta — snacha nevidomý — neviditelný nevoľný — mimovolný, neposlušný nevýmluvný — nevypravitelný nevypravený, nevýpbravný — nevýslov- ný, nevypravitelný nezčitedlný — nesčíslný nezdrZenie — nezdrZelivost nezřemý — neviditelný nezřeledlný — neproniknutelný nezřiezený — neřádný, nenáležitý nicehého(Z) — ni¢eho(z) nijakeZ — nijak(ż) nikakeŻ, nikakż — nijak, nikterak nikdiež — nikdež nikte — nikdo nived; v nive — v nic nočně(!) — v noci nos — zobák; špice u střevíců novomysleny — nové vymyšlený nový — letošní (o obilí)
neposlusenstvie — neposlušnost; m. kostelnie — neposlušnost církve neprávě — nesprávně, nespravedli- vě neprdzden, neprdzdnost — zaméstna- nost, zaméstnání neprázdný — zaměstnaný neprovinilý ; neprovinilé zbožie — ma- jetek, jehož držitel se ničím ne- provinil neroditi — nechtíti; neroď mysliti — nemysli; nerod piti — nepij; ne- roďte býti — nebudte; nerodie se báti — nebojte se nerouné — nepomérné neřád — zlořád, nepořádek neřádně — nezřízeně neřádný — nesprávný, zlý nesklidný — nepokojný, popudlivý nesličnosi — nectnost, špatnost, ne- šlechetnost, hanebnost, nesluš- nost nesličný - nepékny, hanebny nesmélost — maloduśnost nesmiernost — nemirnost, nestfid- most nesmiernÿ — nemirny, nestfidmÿ nesnad — nesnadno, těžko nesnadenstvie — obtíž, těžkost nesnadnost — obtížnost, těžkost nesnadnÿ — nepfívétivy, hnévivy, tvrdosíjny, umínény, chtéájící provésti svou; těžko dosažitelný nesnáz — nesnadněji nestateénost — marnost, neužiteč- nost nestatečný — chabý, slabý, darem- ný, ničemný nestiZetedinÿ — nevystizitelny nestydlivé — bez studu, nestydaté neślecheinost — nectnost, nepravost 509 nešpor — večerní pobožnost v koste- le nešporní hodina — hodina, kdy se konala večerní pobožnost (při západu slunce) neláhnüli — neme&kati; netiehne chíieti..., aZ — ještě nechce, a uz netbalivý - nedbaly netbdndlivé — nedbale nelbánie — nedbalost netbánlivost — nedbalost nělerý — některý Nětiše — Anežka netolik — netoliko, nejen neupřiemý — nepřímý, nerovný neustavičenstvie, neuslavičnost — ne- stálost, pomíjejícnost neuslavičný — nestálý, pomíjející nevéra — nevěrnost nevěsta — snacha nevidomý — neviditelný nevoľný — mimovolný, neposlušný nevýmluvný — nevypravitelný nevypravený, nevýpbravný — nevýslov- ný, nevypravitelný nezčitedlný — nesčíslný nezdrZenie — nezdrZelivost nezřemý — neviditelný nezřeledlný — neproniknutelný nezřiezený — neřádný, nenáležitý nicehého(Z) — ni¢eho(z) nijakeZ — nijak(ż) nikakeŻ, nikakż — nijak, nikterak nikdiež — nikdež nikte — nikdo nived; v nive — v nic nočně(!) — v noci nos — zobák; špice u střevíců novomysleny — nové vymyšlený nový — letošní (o obilí)
Strana 510
nožový, nožová rána — rána nožem nrav — mrav nraunÿ — mravný, rozom nravný — smysl morální, mravoučný nüze — bída, tíseň, trápení nuzili — trápiti, tyrati, souZiti; nutiti ny — nás 0; 0 lé paní — za tou paní obak(Z) — však, přece obapol — s obou stran; dvojnásobně obdržeti — vyhráti; obdržeti sobě — vymoci si obec; v uobec — pro obecnou po- třebu, dohromady, společně ohecně — obyčejně, všeobecně, na- pořád obecný — obyčejný, normální, prostý, všeobecný, společný, veřejný; (o hříchu), všední obchod — zaměstnání, stav obchopiti - obemknouti obierati se — obcovati, stykati se; pobyvati, zaméstnávati se obinüti — ovinouti, obaliti obkliciti — obsahnouti oblaciněti — v ceně klesnouti obláště, oblášť — zvláštně, zvlášť obláští — zvláštní, vlastní obláštní — obzvláštní, vlastní oblehčiti — uleviti oblepšovati — mírniti, zmirňovati obluda — mámení, fantom oblázněti — pošetiti se, zešíleti obluzovati (kým) — klamati (koho) obmeškalý — nedbalý obmeškánie — zanedbání, nedba- lost obmeškati se — zdrżeti (se) zanedbati (se), obmysl — úmysl, zámysl, záměr, péče; prozřetelnost obmysliti — na zretel vziti, uvaziti, rozvážiti, předvídati, míti na mysli, na péči obmyslně — prozřetelně obmysleti — rozvažovati; (koho), starati se, pečovati (o koho) obmyslovati — pečovati, starati se obofiti — rozbotiti obrdniti (se) — ubrániti (se) obrati — vybrati si, vyvoliti obrdtiti — dati; obrdtiti se ; naríZ se nic neobrátie — na nějž se nic nedbá, z něhož si nic nedělá obraz — socha; obraz peněžný — ra- žený peníz obročník — správce obilní obtěžovati — zatěžovati obtieZenie — břemeno, poddanství, úkor obtieZiti — učiniti těhotnou; zatížiti obyčej — navyklost, obcování, styk obyknüti — navyknouti, zvyknouti odbtjeti ifad — vyhybati se úřed- nímu vykonu, vzdorovati mu odbiti áfad — vyhnouti se üfednímu vykonu, vzdorovati mu odbyti — zbaviti se oddati se kam — odebrati se odehnati — odraziti odhddati; odhddanie (vdédénf) je ve starém českém právu ko- nečné a skutečné uvedení ža- lobce v držení jakékoli nemovi- tosti, odhadnuté podle práva. 'I'oto odhádanie mohlo násle- dovati teprve po prvním stupni exekuce (úmluvě), po druhém (vzvodu) a po trojim ,,pano- vání“ 510
nožový, nožová rána — rána nožem nrav — mrav nraunÿ — mravný, rozom nravný — smysl morální, mravoučný nüze — bída, tíseň, trápení nuzili — trápiti, tyrati, souZiti; nutiti ny — nás 0; 0 lé paní — za tou paní obak(Z) — však, přece obapol — s obou stran; dvojnásobně obdržeti — vyhráti; obdržeti sobě — vymoci si obec; v uobec — pro obecnou po- třebu, dohromady, společně ohecně — obyčejně, všeobecně, na- pořád obecný — obyčejný, normální, prostý, všeobecný, společný, veřejný; (o hříchu), všední obchod — zaměstnání, stav obchopiti - obemknouti obierati se — obcovati, stykati se; pobyvati, zaméstnávati se obinüti — ovinouti, obaliti obkliciti — obsahnouti oblaciněti — v ceně klesnouti obláště, oblášť — zvláštně, zvlášť obláští — zvláštní, vlastní obláštní — obzvláštní, vlastní oblehčiti — uleviti oblepšovati — mírniti, zmirňovati obluda — mámení, fantom oblázněti — pošetiti se, zešíleti obluzovati (kým) — klamati (koho) obmeškalý — nedbalý obmeškánie — zanedbání, nedba- lost obmeškati se — zdrżeti (se) zanedbati (se), obmysl — úmysl, zámysl, záměr, péče; prozřetelnost obmysliti — na zretel vziti, uvaziti, rozvážiti, předvídati, míti na mysli, na péči obmyslně — prozřetelně obmysleti — rozvažovati; (koho), starati se, pečovati (o koho) obmyslovati — pečovati, starati se obofiti — rozbotiti obrdniti (se) — ubrániti (se) obrati — vybrati si, vyvoliti obrdtiti — dati; obrdtiti se ; naríZ se nic neobrátie — na nějž se nic nedbá, z něhož si nic nedělá obraz — socha; obraz peněžný — ra- žený peníz obročník — správce obilní obtěžovati — zatěžovati obtieZenie — břemeno, poddanství, úkor obtieZiti — učiniti těhotnou; zatížiti obyčej — navyklost, obcování, styk obyknüti — navyknouti, zvyknouti odbtjeti ifad — vyhybati se úřed- nímu vykonu, vzdorovati mu odbiti áfad — vyhnouti se üfednímu vykonu, vzdorovati mu odbyti — zbaviti se oddati se kam — odebrati se odehnati — odraziti odhddati; odhddanie (vdédénf) je ve starém českém právu ko- nečné a skutečné uvedení ža- lobce v držení jakékoli nemovi- tosti, odhadnuté podle práva. 'I'oto odhádanie mohlo násle- dovati teprve po prvním stupni exekuce (úmluvě), po druhém (vzvodu) a po trojim ,,pano- vání“ 510
Strana 511
odhryzati — odháněti, zapuzovati odchovati (vlasy) - vypěstovati, nechati narusti odiva — podívaná, div odivnÿ — podivuhodný, vzbuzujici odjiti — odniti odlüceti - odlucovati odmlüvati — odpirati odmysłiti — z mysli zapuditi odplata - odměna odpolu — na polovic, polovičatý odporný býti — odporovati odpósobiti — vyříditi odpověděti; u vieře jest odpověďal — víru zapřel; odpověděti se — zříci se odpoviedati — odpirati odpustiti — dovoliti, pfipustiti odpuštěnie — dovolení; odpuštění bráti — loučiti se; odpuštění vzíti — rozloučiti se odstápiti (čeho) - opustiti (co) odtucha — útěcha, potěcha odiusiti - dáti naději, potěšiti; od- lui sob£ — utčšil se, potěšil se odümrl spraviti — za odúmrť pro- hlásiti odvieZic — odvážíc(e) odvoditi — odvadéti ohledovati — pozorovati, prohliZeti ohoryciti se, ohorëiti (ohofiëili) se — zhofknouti ohrdzeti — chraniti ohyzda — nefest, hanba, potupa ohyzditi — pomluviti, zprotiviti ohyzdny - ohavny, neéestny, po- tupny ochabiti — zeslabiti, utlumiti ochotenstvie — ochota, vlidnost, pfi- zeń podiv ochotně — úslužně, vlídně ochotnost — laskavost, vlídnost ochotný — laskavý; ochoten býli — býti po vůli ochviti — roznécovati oklik — oklika oko; svýma očima — svým očím okojiti se (&eho) - nabažiti se; (čemu) — oddati se okojovati se — spokojovati se okrocovati — krotiti, podrobovati si okrotiti — zkrotiti omluva — výmluva omlúvati (se) — vymlouvati (se) omrzeli (někomu) - zoškliviti se omyla - omyl omjliti se — zmyliti se, splésti se on — onen oně — ony (dvě) opatren — opatrný opatfiti — spatíiti, zhlédnouti oplynüti — utonouti oplzati se — necistotnym se státi opovčd — opovčdční, oznámení oprávce — ochránce, správce, vladať opraviti — napraviti opravovati — napravovati oprchnüti — opadati opustiti — zanedbati, zplundrovati orudie — nářadí; zbraň, zbroj osdhniti — obsáhnouti osedlj — posázeny, obsazeny osćsti — obsaditi oslddniti — zasládnouti, nabyti sladkosti, zachutnati oslniti — oslepnouti ostati — zanechati, vzdáti se, opus- titi; upustiti (od èeho) osláti — obstáti, vydrZeti, odolati ostávati — züstávati, opoustéti, za- nechávati 511
odhryzati — odháněti, zapuzovati odchovati (vlasy) - vypěstovati, nechati narusti odiva — podívaná, div odivnÿ — podivuhodný, vzbuzujici odjiti — odniti odlüceti - odlucovati odmlüvati — odpirati odmysłiti — z mysli zapuditi odplata - odměna odpolu — na polovic, polovičatý odporný býti — odporovati odpósobiti — vyříditi odpověděti; u vieře jest odpověďal — víru zapřel; odpověděti se — zříci se odpoviedati — odpirati odpustiti — dovoliti, pfipustiti odpuštěnie — dovolení; odpuštění bráti — loučiti se; odpuštění vzíti — rozloučiti se odstápiti (čeho) - opustiti (co) odtucha — útěcha, potěcha odiusiti - dáti naději, potěšiti; od- lui sob£ — utčšil se, potěšil se odümrl spraviti — za odúmrť pro- hlásiti odvieZic — odvážíc(e) odvoditi — odvadéti ohledovati — pozorovati, prohliZeti ohoryciti se, ohorëiti (ohofiëili) se — zhofknouti ohrdzeti — chraniti ohyzda — nefest, hanba, potupa ohyzditi — pomluviti, zprotiviti ohyzdny - ohavny, neéestny, po- tupny ochabiti — zeslabiti, utlumiti ochotenstvie — ochota, vlidnost, pfi- zeń podiv ochotně — úslužně, vlídně ochotnost — laskavost, vlídnost ochotný — laskavý; ochoten býli — býti po vůli ochviti — roznécovati oklik — oklika oko; svýma očima — svým očím okojiti se (&eho) - nabažiti se; (čemu) — oddati se okojovati se — spokojovati se okrocovati — krotiti, podrobovati si okrotiti — zkrotiti omluva — výmluva omlúvati (se) — vymlouvati (se) omrzeli (někomu) - zoškliviti se omyla - omyl omjliti se — zmyliti se, splésti se on — onen oně — ony (dvě) opatren — opatrný opatfiti — spatíiti, zhlédnouti oplynüti — utonouti oplzati se — necistotnym se státi opovčd — opovčdční, oznámení oprávce — ochránce, správce, vladať opraviti — napraviti opravovati — napravovati oprchnüti — opadati opustiti — zanedbati, zplundrovati orudie — nářadí; zbraň, zbroj osdhniti — obsáhnouti osedlj — posázeny, obsazeny osćsti — obsaditi oslddniti — zasládnouti, nabyti sladkosti, zachutnati oslniti — oslepnouti ostati — zanechati, vzdáti se, opus- titi; upustiti (od èeho) osláti — obstáti, vydrZeti, odolati ostávati — züstávati, opoustéti, za- nechávati 511
Strana 512
ostaviti — ponechati, züstaviti ostavovali — zanechâvati ostrieci — uchraniti ostrieti — přikrýti, obestříti ostříhati — zachovávati ostyděti se — studu pozbýti, stud přemoci osvěcovati slepé — zrak slepým na- vraceti ot — od; ote — ode otázati (čeho) — otázati se (nač) otazovati — vyslýchati otddnie — dovolení, přepuštění otehnati — odehnati otlúčiti Boha — odloučiti od Boha otrapa — útrapa, trýzeň, omámení otrásiti — potrousiti, posypati otrZen — chytání ptáků otvolati — odvolati, zavolati ovšem — úplně, zcela, zajisté, na- tož, zvláště; (v kladné větě) tím spíše; (v záporné) tím méně ozlatéti — v zlato se proméniti oznamovati — hlásati pamatovati — pfipominati si, slaviti pamétlivéjie — peclivéji pdnek — maly pan panna (též muž.) — panic panovati; panovánie — ve starém českém právu třetí stupeň exe- kuce, který následoval po vzvo- du; po dvou nedělích od vzvodu bylo provedeno se stra- ny žalobce pomocí komorníka prvé ,panovánie", po něm následovalo druhé a třetí básti (co) — hovéti (Cemu) páteř — Otčenáš pateříček — růženeček péči mieti o kom — péči míti o koho pěknička — pěkná, hezká žena peněžito jest — nese peníze, jest vý- nosné peskÿ — psovský, nešlechetný, ha- nebný péstun — vychovatel, ochránce piešek (figurka v šachu) -— sedlák, pěšec picti se — vypínati se; nepal by se — nevypínal by se pilně — nutně pilnÿ — nutny, snazny; pilen býti čeho — hleděti si čeho, pečovati où ; pilen bÿti koho — bedlivÿ do- zor míti nad kým; pilnějí — pil- nější, bedlivější fis — spis, zápis spisování; fis zemský — zápisy do zemskych desk pisci — spr. pistci pivovaréí — pivovarský, vařič piva plápolivě — horoucně plápolivý — horoucí platiti ; platilať by to má hlava - za- platil bych to smrtí plece obrátiti — dáti se na útěk plen — kořist plesati — tleskati pléska — pampeliska ploditi — tropiti, zpüsobovati; si- fiti, mnoziti, rozmnoZovati plot — ohrada po — pro, po muži — po smrti mu- žově poběhlý — ničemný poběhnůti — odběhnouti, utéci pobijeti smich kym — tropiti si smich z koho pobitie — boj, bitva; pobitie zís- kati — boj vyhráti poblüzené - pochybené, chybné 512
ostaviti — ponechati, züstaviti ostavovali — zanechâvati ostrieci — uchraniti ostrieti — přikrýti, obestříti ostříhati — zachovávati ostyděti se — studu pozbýti, stud přemoci osvěcovati slepé — zrak slepým na- vraceti ot — od; ote — ode otázati (čeho) — otázati se (nač) otazovati — vyslýchati otddnie — dovolení, přepuštění otehnati — odehnati otlúčiti Boha — odloučiti od Boha otrapa — útrapa, trýzeň, omámení otrásiti — potrousiti, posypati otrZen — chytání ptáků otvolati — odvolati, zavolati ovšem — úplně, zcela, zajisté, na- tož, zvláště; (v kladné větě) tím spíše; (v záporné) tím méně ozlatéti — v zlato se proméniti oznamovati — hlásati pamatovati — pfipominati si, slaviti pamétlivéjie — peclivéji pdnek — maly pan panna (též muž.) — panic panovati; panovánie — ve starém českém právu třetí stupeň exe- kuce, který následoval po vzvo- du; po dvou nedělích od vzvodu bylo provedeno se stra- ny žalobce pomocí komorníka prvé ,panovánie", po něm následovalo druhé a třetí básti (co) — hovéti (Cemu) páteř — Otčenáš pateříček — růženeček péči mieti o kom — péči míti o koho pěknička — pěkná, hezká žena peněžito jest — nese peníze, jest vý- nosné peskÿ — psovský, nešlechetný, ha- nebný péstun — vychovatel, ochránce piešek (figurka v šachu) -— sedlák, pěšec picti se — vypínati se; nepal by se — nevypínal by se pilně — nutně pilnÿ — nutny, snazny; pilen býti čeho — hleděti si čeho, pečovati où ; pilen bÿti koho — bedlivÿ do- zor míti nad kým; pilnějí — pil- nější, bedlivější fis — spis, zápis spisování; fis zemský — zápisy do zemskych desk pisci — spr. pistci pivovaréí — pivovarský, vařič piva plápolivě — horoucně plápolivý — horoucí platiti ; platilať by to má hlava - za- platil bych to smrtí plece obrátiti — dáti se na útěk plen — kořist plesati — tleskati pléska — pampeliska ploditi — tropiti, zpüsobovati; si- fiti, mnoziti, rozmnoZovati plot — ohrada po — pro, po muži — po smrti mu- žově poběhlý — ničemný poběhnůti — odběhnouti, utéci pobijeti smich kym — tropiti si smich z koho pobitie — boj, bitva; pobitie zís- kati — boj vyhráti poblüzené - pochybené, chybné 512
Strana 513
boctivost — pocestnost, cest, Ücta, pocta boctivý — počestný, ctihodný bocest -- úcta, čest, pocta; v polest mieti — v úctě míti botísti — spoCísti, vypocísti bodáviti — znásilniti bodélali — nadélati, vydélati bodlé — vedle bodmluvenie — podfeknuti bodnáseli - podnécovati bodobenstvie — podobnost, podoba, obraz podobně — slušně, vhodně, pěkně, právem, správně podobnost — podoba podobný — náležitý, správný, sluš- ný, pěkný, sličný, vhodný podpijeti se — opijeti se podpiti se — opíti se podrželi se — potrvati, udrżeti se podśtivanie — podněcování podślivali — popuzovati, podnóco- vati podirhnáti — oklamati, k pádu při- vésti podutie — zavanutí pohádka - spor, hádka; pověst, podobenství, vypravování pohoda — prospěch pohodlé — dobrá služba pohodlný (pohodlen) — prospěšný, příhodný pohonili — poháněti, obesilati (k soudu) pohrzeli — pohrdati pohrebovali — pohfbivati pohfésti, pohrebu, — pohrfbiti pohriesti — pohrbiti pohyfiti — poblouditi, zhtesiti, pro- viniti se 33 Knížky o hře šachové 51 pochod — původ pochoditi — pochazeti pochopiti — uchopiti pochoinost — rozkoš, chuť pochybovali — chybovati bochytiti — chopiti se, uchopiti pójditi — pujciti pojieti, pojíti - pojmouti pojměti, pojmieti — miti pokdzati — potrestati, pokarati pokládati — klásti, uvádéti, vyklá- dati poklamávati (kym) —- žerty si tro- piti (z koho), vysmívati se (komu) poklesniti se — podvrtnouti se, klouznouti; zmyliti se poklinali sebe — zaklinati se pokloněný — nakloněný, náchylný pokliüznüti se — pochybiti, zhřešiti pokojiti — pokoj zjednavati pokojnéjie — ve větším pokoji, klidu pokolenie — rod pokrddati — okradati pokryty — pokrytecky pokryvati se ~ pokrytecky si pocí- nati; (¢eho) — skryvati se, ta- jiti se (pred čím) pokusiti — vyzkou&eti, zkusiti polaubratfie — nevlastní bratří polausestra — nevlastni sestra polecenie — leka poléknüli — naliciti polepsiti — napraviti, nahraditi; zlepśiti poloZiti — pfeloziti poluciti se - vydatiti se pomáhali éeho — k éemu; pomáhati práva — dopomáhati k právu pomluva — fcc, rozprávka pomlivanie — řeč, povídání DJ
boctivost — pocestnost, cest, Ücta, pocta boctivý — počestný, ctihodný bocest -- úcta, čest, pocta; v polest mieti — v úctě míti botísti — spoCísti, vypocísti bodáviti — znásilniti bodélali — nadélati, vydélati bodlé — vedle bodmluvenie — podfeknuti bodnáseli - podnécovati bodobenstvie — podobnost, podoba, obraz podobně — slušně, vhodně, pěkně, právem, správně podobnost — podoba podobný — náležitý, správný, sluš- ný, pěkný, sličný, vhodný podpijeti se — opijeti se podpiti se — opíti se podrželi se — potrvati, udrżeti se podśtivanie — podněcování podślivali — popuzovati, podnóco- vati podirhnáti — oklamati, k pádu při- vésti podutie — zavanutí pohádka - spor, hádka; pověst, podobenství, vypravování pohoda — prospěch pohodlé — dobrá služba pohodlný (pohodlen) — prospěšný, příhodný pohonili — poháněti, obesilati (k soudu) pohrzeli — pohrdati pohrebovali — pohfbivati pohfésti, pohrebu, — pohrfbiti pohriesti — pohrbiti pohyfiti — poblouditi, zhtesiti, pro- viniti se 33 Knížky o hře šachové 51 pochod — původ pochoditi — pochazeti pochopiti — uchopiti pochoinost — rozkoš, chuť pochybovali — chybovati bochytiti — chopiti se, uchopiti pójditi — pujciti pojieti, pojíti - pojmouti pojměti, pojmieti — miti pokdzati — potrestati, pokarati pokládati — klásti, uvádéti, vyklá- dati poklamávati (kym) —- žerty si tro- piti (z koho), vysmívati se (komu) poklesniti se — podvrtnouti se, klouznouti; zmyliti se poklinali sebe — zaklinati se pokloněný — nakloněný, náchylný pokliüznüti se — pochybiti, zhřešiti pokojiti — pokoj zjednavati pokojnéjie — ve větším pokoji, klidu pokolenie — rod pokrddati — okradati pokryty — pokrytecky pokryvati se ~ pokrytecky si pocí- nati; (¢eho) — skryvati se, ta- jiti se (pred čím) pokusiti — vyzkou&eti, zkusiti polaubratfie — nevlastní bratří polausestra — nevlastni sestra polecenie — leka poléknüli — naliciti polepsiti — napraviti, nahraditi; zlepśiti poloZiti — pfeloziti poluciti se - vydatiti se pomáhali éeho — k éemu; pomáhati práva — dopomáhati k právu pomluva — fcc, rozprávka pomlivanie — řeč, povídání DJ
Strana 514
pomlúvati — rozmlouvati, rozprá- včti pomluviti - promluviti, pohovořiti, popovídati pomnieli — pamatovati, miti na mysli, vzpomenouti; pomnieli se — pamatovati se, miti na mysli pomoci (komu čeho) — (do) pomoci (komu od čeho) pomsta — pokuta, trest poňavadž — poněvadž poně, ponéť — snad, tuším, pročež ponükati — vybízeti, doporučovati pop — kněz; ve hře šachové: stře- lec, běhoun popadnüti — postihnouti, chytiti (za slovo) popdsti — chytiti, lapiti bopijeti se — opijeti se popisovali — zapisovati Poprava — soudní právo k vykonání rozsudku popravce, poprdvce — soudce, vyko- navatel spravedlnosti bopraviti - napraviti; (nad kym) - provésti rozsudek, potrestati; opraviti, opatfiti popravovati — trestati, soudem vy- řčený trest vykonávati, správu soudní (popravu) vykonävati poprslek — paprsek boprzniti — potřísniti, pokáleti popsati — napsati poraziti — postihnouti porokovati — kárati, výčitky činiti porúčeti — svčťovati poruciti — svériti, dáti pořád — řád, pořádek; stav; po po- řádku, pořádně poriediti — říditi pořiedné — pořádně, řádně pořítili — poraziti pořízenie — zřízení, spořádání poselstvie — slużba poslušenstvie — poslušnost, podda- nost fósobce — působitel, tvůrce pósobiti — konati; spravovati, říditi, provozovati, vzdélávati pósobiti se — strojiti se, mazati se (hiéidly) postav — stúčka, složka (plátna, sukna) postava — podoba, tvárnost, forma, úprava, zevnějšek, figura postaviti se — dostaviti se postihnüti — stihnouti, dohoniti postápati — postupovati fostüpiti (po kom, po cem) - po- voliti (komu, čemu), následo- vati (koho, ceho) postupovati (po kom) — jíti (za kym) fosáti — posypati polázati; poléZ se — potaz se, otaz se (na radu) pótka — (zlá) příhoda potkati (koho) - utkati se (s kým) potknüti se — klopytnouti, chybiti potracenie — ztráta potřeba — potřebná věc, výživa potuchly — mdly potuchnüti — ochabnouti, zkaziti se, zajíti potupa — pohrdání, nevážnost potupiti — za nic poloziti, pohrd- nouti, odsouditi potupovati — za nic nevóżiti, po- hrdati potvořený — zpotvoreny bolvofiti — znetvofiti, zpotvofiti potÿkati — potkávati 514
pomlúvati — rozmlouvati, rozprá- včti pomluviti - promluviti, pohovořiti, popovídati pomnieli — pamatovati, miti na mysli, vzpomenouti; pomnieli se — pamatovati se, miti na mysli pomoci (komu čeho) — (do) pomoci (komu od čeho) pomsta — pokuta, trest poňavadž — poněvadž poně, ponéť — snad, tuším, pročež ponükati — vybízeti, doporučovati pop — kněz; ve hře šachové: stře- lec, běhoun popadnüti — postihnouti, chytiti (za slovo) popdsti — chytiti, lapiti bopijeti se — opijeti se popisovali — zapisovati Poprava — soudní právo k vykonání rozsudku popravce, poprdvce — soudce, vyko- navatel spravedlnosti bopraviti - napraviti; (nad kym) - provésti rozsudek, potrestati; opraviti, opatfiti popravovati — trestati, soudem vy- řčený trest vykonávati, správu soudní (popravu) vykonävati poprslek — paprsek boprzniti — potřísniti, pokáleti popsati — napsati poraziti — postihnouti porokovati — kárati, výčitky činiti porúčeti — svčťovati poruciti — svériti, dáti pořád — řád, pořádek; stav; po po- řádku, pořádně poriediti — říditi pořiedné — pořádně, řádně pořítili — poraziti pořízenie — zřízení, spořádání poselstvie — slużba poslušenstvie — poslušnost, podda- nost fósobce — působitel, tvůrce pósobiti — konati; spravovati, říditi, provozovati, vzdélávati pósobiti se — strojiti se, mazati se (hiéidly) postav — stúčka, složka (plátna, sukna) postava — podoba, tvárnost, forma, úprava, zevnějšek, figura postaviti se — dostaviti se postihnüti — stihnouti, dohoniti postápati — postupovati fostüpiti (po kom, po cem) - po- voliti (komu, čemu), následo- vati (koho, ceho) postupovati (po kom) — jíti (za kym) fosáti — posypati polázati; poléZ se — potaz se, otaz se (na radu) pótka — (zlá) příhoda potkati (koho) - utkati se (s kým) potknüti se — klopytnouti, chybiti potracenie — ztráta potřeba — potřebná věc, výživa potuchly — mdly potuchnüti — ochabnouti, zkaziti se, zajíti potupa — pohrdání, nevážnost potupiti — za nic poloziti, pohrd- nouti, odsouditi potupovati — za nic nevóżiti, po- hrdati potvořený — zpotvoreny bolvofiti — znetvofiti, zpotvofiti potÿkati — potkávati 514
Strana 515
potykovati — potkávati, napadati pověst — řeč, vypravování, podo- benství povětří — vzduch, počasí povolenie — (vlastní) vůle, souhlas povolně — povlovně, nekvapně povolnost - nekvapnost požití — užíti, míti užitek práce — námaha, svízel, bída pracný — nuzný, v nebezpečí po- stavený práv býti — býti v právu pravda - právo; v pravdě, s pravdů — po právu, spravedlivě; u pravdě — opravdu právě — správně, spravedlivě, řád- ně, po právu, náležitě pravost — primost; v pravost navrá- tili — vzpřímiti pravý — kdo je v právu; oprávné- ný, spravedlivý; by také südce práva věděl někoho - i kdyby soudce také věděl, že je někdo v právu (že je právo na jeho straně) prázdniti — zahaleti, odpotivati, lenośiti práz(d)nost — volný čas, nečinnost, zahálka, nezaměstnanost prdz(d)ny — nezaměstnaný, ne- pracující, zahálející; zbavený, osvobozený, prost; ant jest prdzden choditi po tom — ani nema čas, aby chodil po tom (vyma- hal mzdu), prázdná žena — ne- věstka prchati — býti prchlivý pro to — přesto procititi — procitnouti pročiž — proc(eZ) prodlenie — odklad brodrużiti — probodnouti projieti; tak jeho projala ta apateka — ten lék mu zpüsobil takovy prüjem proména — zména pronésti — vyzraditi, rozhlásiti, na- jevo vynésti; pronésti se — pro- zraditi se pronéZ — protez fronosili — vyzrazovati propustiti (vězně za vězně) - vyméniti propychati — promrhati, pýchou ztratiti proslyseti — doslechnouti se, zvédéti prospěch; v prospéch jiti — prospivati, dařiti se prospěti — míti zdar, úspěch protiv — proti protiuny — protivící se, nepřátelský provinciál — představený všech klášterů téhož řádu v provincii próvod; provodní neděle — první po velikonocích prozfieti — naskrz, důkladně pro- hlédnouti; prohlédnouti, na- býti zraku prsi — prsy, prsa prstek — prstík prstoma — dvéma prsty prvé — dříve, nejprve pře držetí (proti komu) - pfiti se, hádati se (s kým) přebýti — pobýti, přetrvati, pře- stati na čem, (noc) — stráviti přebyvač — obyvatel před; před se — před sebe, vpřed; kázal jim před se — rozkázal, aby před něho přišli piedéiti (před kým) - stavěti se, vynášeti se, vyvyšovati se (nad koho) 515
potykovati — potkávati, napadati pověst — řeč, vypravování, podo- benství povětří — vzduch, počasí povolenie — (vlastní) vůle, souhlas povolně — povlovně, nekvapně povolnost - nekvapnost požití — užíti, míti užitek práce — námaha, svízel, bída pracný — nuzný, v nebezpečí po- stavený práv býti — býti v právu pravda - právo; v pravdě, s pravdů — po právu, spravedlivě; u pravdě — opravdu právě — správně, spravedlivě, řád- ně, po právu, náležitě pravost — primost; v pravost navrá- tili — vzpřímiti pravý — kdo je v právu; oprávné- ný, spravedlivý; by také südce práva věděl někoho - i kdyby soudce také věděl, že je někdo v právu (že je právo na jeho straně) prázdniti — zahaleti, odpotivati, lenośiti práz(d)nost — volný čas, nečinnost, zahálka, nezaměstnanost prdz(d)ny — nezaměstnaný, ne- pracující, zahálející; zbavený, osvobozený, prost; ant jest prdzden choditi po tom — ani nema čas, aby chodil po tom (vyma- hal mzdu), prázdná žena — ne- věstka prchati — býti prchlivý pro to — přesto procititi — procitnouti pročiž — proc(eZ) prodlenie — odklad brodrużiti — probodnouti projieti; tak jeho projala ta apateka — ten lék mu zpüsobil takovy prüjem proména — zména pronésti — vyzraditi, rozhlásiti, na- jevo vynésti; pronésti se — pro- zraditi se pronéZ — protez fronosili — vyzrazovati propustiti (vězně za vězně) - vyméniti propychati — promrhati, pýchou ztratiti proslyseti — doslechnouti se, zvédéti prospěch; v prospéch jiti — prospivati, dařiti se prospěti — míti zdar, úspěch protiv — proti protiuny — protivící se, nepřátelský provinciál — představený všech klášterů téhož řádu v provincii próvod; provodní neděle — první po velikonocích prozfieti — naskrz, důkladně pro- hlédnouti; prohlédnouti, na- býti zraku prsi — prsy, prsa prstek — prstík prstoma — dvéma prsty prvé — dříve, nejprve pře držetí (proti komu) - pfiti se, hádati se (s kým) přebýti — pobýti, přetrvati, pře- stati na čem, (noc) — stráviti přebyvač — obyvatel před; před se — před sebe, vpřed; kázal jim před se — rozkázal, aby před něho přišli piedéiti (před kým) - stavěti se, vynášeti se, vyvyšovati se (nad koho) 515
Strana 516
predchoditi — předcházeti předvědín — předurčen k spáse piehlćdati — přezírati, přehlížeti, nevšímati si prehovéti — shovívavě přehléd- nouti, prominouti, strpeti preklamovati — oklamävati pieluzovati — Sâliti premléeti - mléením pfejíti, mlčky prominouti prémluva — předmluva přemoci — důvody přemoci, překo- nati, premluviti; pfemohic - po premożeni, po vítězství pienechati — nechati, zanechati přepodobný — přepěkný, převhodný prepustiti — dopustiti, dovoliti přepuštěnie — dopuštění přepůstěti — dopouštěti, dovolovati přepýchati — pýchou převýšiti prerusiti — porušiti přesklidný — velmi pokojný přeslyšeti — (až do konce) vyslech- nouti přetráviti — jedením a pitím pře- výšiti pretrpéti — strpěti převada — překážka prevoditi — pfevâdéti, prenâseti převor — představený kláštera nebo náměstek opata převracovati — převraceti, zvraceti, jinačiti prevrci — přemysliti, uvażiti prevýšenie — dokonalost prezťieli — strpčti, dopustiti, mlčky přehlédnouti, prominouti příčina - podnět, důvod, pohnut- ka; příležitost přičíněti — přidávati, přimnožo- vati, rozmnoZovati prldrZeti — držeti, míti pridiieti — odfenim (druhého) si ziskati přiekaza — překážka, závada přickazný — závadný, překážející pirielisiti — upřilišovati přielel — přítel, příbuzný (krevní) prietelsky — přátelsky, příbuzně příteli — přáti, dopřávati přiez(e)n, přízen — přízeň, příbu- zenství, přátelství, laskavost přieznivý — přátelský, družný příhoda — nehoda, neštěstí prichoditi — pfichäzeti přichopiti se (čeho) — chopiti se, popadnouti (co) prichvdtiti se — prichytiti se prijieti — pfijmouti; prijieli se (přijmu se) — chopiti se, ujmou- ti se přijímati — bráti úplatky prijiti sdm k sobě — vzpamatovati se, k rozumu přijíti příkrov - plátno k zaobaleni mrtvého priloZiti se — lehnouti si (k někomu) přímluva — řeč přimlúvatí se (k čemu) - přidávati se, souhlasiti (s čím) primluvka — řeč pfinutkati — ptinutiti fripadnüti - napadnouti připodobnánie — přirovnání připodobnati (se) — přirovnati (se) bripodobndvali (se) — podobati (se), pfipodobńnovati (se), pfirovna- vati (se) příprava — úprava, okrášlení přípravný — úpravný, nádherný připuditi — přinutiti přírok — pohana, prihana 516
predchoditi — předcházeti předvědín — předurčen k spáse piehlćdati — přezírati, přehlížeti, nevšímati si prehovéti — shovívavě přehléd- nouti, prominouti, strpeti preklamovati — oklamävati pieluzovati — Sâliti premléeti - mléením pfejíti, mlčky prominouti prémluva — předmluva přemoci — důvody přemoci, překo- nati, premluviti; pfemohic - po premożeni, po vítězství pienechati — nechati, zanechati přepodobný — přepěkný, převhodný prepustiti — dopustiti, dovoliti přepuštěnie — dopuštění přepůstěti — dopouštěti, dovolovati přepýchati — pýchou převýšiti prerusiti — porušiti přesklidný — velmi pokojný přeslyšeti — (až do konce) vyslech- nouti přetráviti — jedením a pitím pře- výšiti pretrpéti — strpěti převada — překážka prevoditi — pfevâdéti, prenâseti převor — představený kláštera nebo náměstek opata převracovati — převraceti, zvraceti, jinačiti prevrci — přemysliti, uvażiti prevýšenie — dokonalost prezťieli — strpčti, dopustiti, mlčky přehlédnouti, prominouti příčina - podnět, důvod, pohnut- ka; příležitost přičíněti — přidávati, přimnožo- vati, rozmnoZovati prldrZeti — držeti, míti pridiieti — odfenim (druhého) si ziskati přiekaza — překážka, závada přickazný — závadný, překážející pirielisiti — upřilišovati přielel — přítel, příbuzný (krevní) prietelsky — přátelsky, příbuzně příteli — přáti, dopřávati přiez(e)n, přízen — přízeň, příbu- zenství, přátelství, laskavost přieznivý — přátelský, družný příhoda — nehoda, neštěstí prichoditi — pfichäzeti přichopiti se (čeho) — chopiti se, popadnouti (co) prichvdtiti se — prichytiti se prijieti — pfijmouti; prijieli se (přijmu se) — chopiti se, ujmou- ti se přijímati — bráti úplatky prijiti sdm k sobě — vzpamatovati se, k rozumu přijíti příkrov - plátno k zaobaleni mrtvého priloZiti se — lehnouti si (k někomu) přímluva — řeč přimlúvatí se (k čemu) - přidávati se, souhlasiti (s čím) primluvka — řeč pfinutkati — ptinutiti fripadnüti - napadnouti připodobnánie — přirovnání připodobnati (se) — přirovnati (se) bripodobndvali (se) — podobati (se), pfipodobńnovati (se), pfirovna- vati (se) příprava — úprava, okrášlení přípravný — úpravný, nádherný připuditi — přinutiti přírok — pohana, prihana 516
Strana 517
prirounali se (čemu) - srovnati se (s &fm) ; vyrovnati se přirozenie — přirozená povaha, pří- roda, přirozenost; rod, původ; z přirozente — přirozeně přirozený — příbuzný (pokrevní) prisieci, prisdhnouti — prisahu vyko- nati přísloví — pomluva, zlá pověst u lidí přístroj — přistrojení, návod příštie — příchod přítel viz prietel prili — zapirati pfilvofiti (koho čím) — pomlou- vaëné pfisouditi (komu co) płivindti (se) — płipojiti (se) piivozili - privázeti přívuzný — příbuzný přízn, přízen viz přiczn prizriti — prihlédnouti psotny — psovsky, bidny ptäti se (po čem) — hledati (co) purnost — svćhlavost, pycha püstennik — poustevník pustili propustiti, upustiti, zfici se puška — nádoba, pouzdro pychati — pvsniti se, zpupné si vésti bykati — źeleti, litovati vypustiti; rádce — rádci, rádcové radějše — raději radnÿ — moudrý rafije — náčiní, jehož ostrým kon- cem se psávalo na destičky rataj — oráč, čeledín rechniti — hubovati, reptati robenec — hoch, chlapec, mladík robiti — v porobu, v poddanství uváděti Cr -1 rodička — příbuzná rodem rodili viz neroditi rohatý — urážlivý roch (figurka ve hře šachové) - věž rok — lhůta, úvěr; den, určený k soudu; rok domácí — soud sou- kromý, smírčí, přátelský, roz- suzování mezi stranami mimo veřejný soud rokovník — smírčí soudce, rozhodčí, rozsudí rolí - role, pole rola — družina, stoupenci, strana rovně, roveň — osoba někomu rovná; vrstevník rovně — stejně rovný — stejný, podobný rozbujeti (se) — zbujnětí rozeznati — rozhodnouti, diti rozhranie — rozcestí, popraviště rozklásti — rozházeti rozkošně — v rozkoši rozkošný — v rozkoši žijící rozkryti se — porůznu se skryti rozlúčili se s télem — zemříti rozmeci — rozmetám rozmluviti — promluviti rozmysl — (čas na) rozmyslenf róznice — rozdíl rozochviti — roznítiti, rozpáliti, do- dati chuti rozochvovati — roznécovati, rozpa- lovati rozom — rozum, smysl rozométi — rozuméti, chápati rozomný — rozumný, zběhlý (v čem) rozbač — rozpaky, nejistota, po- chybnost rozpaëiti (rozpdciti) se — důvěry rozsou-
prirounali se (čemu) - srovnati se (s &fm) ; vyrovnati se přirozenie — přirozená povaha, pří- roda, přirozenost; rod, původ; z přirozente — přirozeně přirozený — příbuzný (pokrevní) prisieci, prisdhnouti — prisahu vyko- nati přísloví — pomluva, zlá pověst u lidí přístroj — přistrojení, návod příštie — příchod přítel viz prietel prili — zapirati pfilvofiti (koho čím) — pomlou- vaëné pfisouditi (komu co) płivindti (se) — płipojiti (se) piivozili - privázeti přívuzný — příbuzný přízn, přízen viz přiczn prizriti — prihlédnouti psotny — psovsky, bidny ptäti se (po čem) — hledati (co) purnost — svćhlavost, pycha püstennik — poustevník pustili propustiti, upustiti, zfici se puška — nádoba, pouzdro pychati — pvsniti se, zpupné si vésti bykati — źeleti, litovati vypustiti; rádce — rádci, rádcové radějše — raději radnÿ — moudrý rafije — náčiní, jehož ostrým kon- cem se psávalo na destičky rataj — oráč, čeledín rechniti — hubovati, reptati robenec — hoch, chlapec, mladík robiti — v porobu, v poddanství uváděti Cr -1 rodička — příbuzná rodem rodili viz neroditi rohatý — urážlivý roch (figurka ve hře šachové) - věž rok — lhůta, úvěr; den, určený k soudu; rok domácí — soud sou- kromý, smírčí, přátelský, roz- suzování mezi stranami mimo veřejný soud rokovník — smírčí soudce, rozhodčí, rozsudí rolí - role, pole rola — družina, stoupenci, strana rovně, roveň — osoba někomu rovná; vrstevník rovně — stejně rovný — stejný, podobný rozbujeti (se) — zbujnětí rozeznati — rozhodnouti, diti rozhranie — rozcestí, popraviště rozklásti — rozházeti rozkošně — v rozkoši rozkošný — v rozkoši žijící rozkryti se — porůznu se skryti rozlúčili se s télem — zemříti rozmeci — rozmetám rozmluviti — promluviti rozmysl — (čas na) rozmyslenf róznice — rozdíl rozochviti — roznítiti, rozpáliti, do- dati chuti rozochvovati — roznécovati, rozpa- lovati rozom — rozum, smysl rozométi — rozuméti, chápati rozomný — rozumný, zběhlý (v čem) rozbač — rozpaky, nejistota, po- chybnost rozpaëiti (rozpdciti) se — důvěry rozsou-
Strana 518
pozbýti, odraditi se, v rozpaky býti uveden rozpakovati se — upadati v malo- myslnost rozpléstëti — rozsitovati rozpustilý — rozpuštěný rozpuštěný — rozpustilý, zpustlý rozsmilniti se — smilně se rozváš- niti, rozdrážditi rozsüti — rozsypati rozšafnost — moudrost, mravní vý- bornost rozšafný — opatrný rozum — pokyn, pokynutí, nauče- ní; smysl, význam rozzehrali se — rozhněvati se, roz- horšiti se rúče — rychle rúčí — rychlý ruční — ruce náležící ruka; pod ruku jiti — dafiti se rukotrZnost — marnotratnost rukotržný — marnotratny ruozno — na rûzné strany, po- rüznu; ruozno se lúčiti — rozlu- čovati se ryëart — matematická mocnost, dvojnásobek, dvakrát tolik ryk — výskání, výskot rytief — voják, rytíř; (figurka v ša- chové hie) — kan ryliefstvo (rylierstvo) — vojsko řád — pořádek féci (fieci) — Yíkati, mluviti; řekl se Barlaamem — tvrdil o sobé, Ze jest Barlaam řečník — obhájce, zástupce před soudem (dnešní advokát) fehola — řehole, klášterní řád Římené — Římané s tolik — tolik sahali (čeho) — sahati (po čem), bažiti (po čem) sám, samém — samým, samotným saméce — spr. samice sázeli — posazovati, usazovati sbożie — majetek, bohatství, jmění sdrZeti — zachovati, uchovati se; pro se — pro sebe, pro svůj prospěch; za se — za sebe, zpět; viz 1 za sebrati se — shatek uzaviiti; jakZ se sbéfeta (duäl) — jakmile se vez- mou, hned po sñatku seddnie — souboj, zapas sedliště — usedlost sedmé — za sedmé sehltiti — pohltiti sen — spánek sen — tento; 52 1 oni — tito i oni sésti viz stesti sesili (1. os. sespu) — sesypati shola — zcela, nadobro shovéti — vyhovéti shromazditi — shromazditi shiieti (se) — zahïâti (se), ohräti (se) shrievati — zahfivati schovati — zachovati schrána — komnata schybiti — pochybiti si viz sen sic — takto, jinak stesti, sésli (1. os. sadu, 2. sedes, 3. sede) — sednouti si sipèti — syceti sjednali — srovnati, v soulad uvésti sjedndvati se — svovnávati se, sho- dovati se skazovati — ukazovati, liéiti sklamati (kym) — oklamati (koho)
pozbýti, odraditi se, v rozpaky býti uveden rozpakovati se — upadati v malo- myslnost rozpléstëti — rozsitovati rozpustilý — rozpuštěný rozpuštěný — rozpustilý, zpustlý rozsmilniti se — smilně se rozváš- niti, rozdrážditi rozsüti — rozsypati rozšafnost — moudrost, mravní vý- bornost rozšafný — opatrný rozum — pokyn, pokynutí, nauče- ní; smysl, význam rozzehrali se — rozhněvati se, roz- horšiti se rúče — rychle rúčí — rychlý ruční — ruce náležící ruka; pod ruku jiti — dafiti se rukotrZnost — marnotratnost rukotržný — marnotratny ruozno — na rûzné strany, po- rüznu; ruozno se lúčiti — rozlu- čovati se ryëart — matematická mocnost, dvojnásobek, dvakrát tolik ryk — výskání, výskot rytief — voják, rytíř; (figurka v ša- chové hie) — kan ryliefstvo (rylierstvo) — vojsko řád — pořádek féci (fieci) — Yíkati, mluviti; řekl se Barlaamem — tvrdil o sobé, Ze jest Barlaam řečník — obhájce, zástupce před soudem (dnešní advokát) fehola — řehole, klášterní řád Římené — Římané s tolik — tolik sahali (čeho) — sahati (po čem), bažiti (po čem) sám, samém — samým, samotným saméce — spr. samice sázeli — posazovati, usazovati sbożie — majetek, bohatství, jmění sdrZeti — zachovati, uchovati se; pro se — pro sebe, pro svůj prospěch; za se — za sebe, zpět; viz 1 za sebrati se — shatek uzaviiti; jakZ se sbéfeta (duäl) — jakmile se vez- mou, hned po sñatku seddnie — souboj, zapas sedliště — usedlost sedmé — za sedmé sehltiti — pohltiti sen — spánek sen — tento; 52 1 oni — tito i oni sésti viz stesti sesili (1. os. sespu) — sesypati shola — zcela, nadobro shovéti — vyhovéti shromazditi — shromazditi shiieti (se) — zahïâti (se), ohräti (se) shrievati — zahfivati schovati — zachovati schrána — komnata schybiti — pochybiti si viz sen sic — takto, jinak stesti, sésli (1. os. sadu, 2. sedes, 3. sede) — sednouti si sipèti — syceti sjednali — srovnati, v soulad uvésti sjedndvati se — svovnávati se, sho- dovati se skazovati — ukazovati, liéiti sklamati (kym) — oklamati (koho)
Strana 519
sklásti — shrabati sklidně — smírně, mírně skok — tanec skondni — konec skonati — dokončiti; skonali se — skonditi se skončení — smrt skóro, skuoro — brzo, rychle skryti se (čeho) — ujíti (čemu) skřek — křik skřínka — nádoba na tělesnou po- třebu skuoro viz skóro skup — skoupy skutek (tělesný) — soulož sláli (1. os. šlu) — posilati slavnosi — sláva slibiti (se) — zalíbiti (se) sličnost — slušnost sličný — vhodný, slušný slovce — slůvko slovo; dobré slovo — dobrá pověst; hanebné (zlé) slovo — hanebná (zlá) povčst slovútenstvie — slovutnost, sláva slovůtný — slavný, znamenitý složili — spojiti (manżelsky) sliha (3. p. sg. sliże) — slużebnik sluseti — piísluseti, nálezeti slúti — proslulým býti sluzebenstvie, -i — sluzebnost smiech viz váleti smiera — pravá, náležitá míra smierné - umírněně, přiměřeně smiernost — míra, umírněnost, při- měřenost smiernÿ — umírněný, přiměřený smieti, smili — odvazovati se, trou- fati si smirny — pokorny, mirny smluvovati — smifovati 519 smilceli se — rmoutiti se smiltiti se — zarmoutiti se smysl — rozum, zámysl, důvtip smysleti — rozuméti smyslně — rozumně, moudře smyslný — rozumny snazenstvie — snažnost, úsilí snažně — pečlivě snažnost — péče, snazivost snažný — snaživý, pečlivý sněžný — sněhový snieli, sníli — sejmouti, odstraniti; snieli se — vzíti se, oddati se (o manželství) snímali se — Zeniti (vdávati) se snuzili — utrápiti sobëvolnost — svévolnost sobévolnÿ — svévolnÿ, svobodny, sebe mocný sobiti sobé — přisvojovati si spakostiti viz zpakostiti spatrovati — spatfovati, viděti splistiti — zkaziti spojiti se — v manżelstvi Żiti spolkem — spolu, dohromady spomoc — pomoc spravedlivéjie — spravedlivěji, správ- néji spravili; (úředník) vinna spraví ne- vinného — svalí vinu na nevin- ného správně — po právu, právem sproslně — prostě, upřímně sprosinost — prostota, neucenost, hloupost sprostny — prostý; upřímný, neuče- ný, hloupý spustiti (zlost) — zanechati (zlosti) spüstéti — spoustéti, dopoustéti, do- volovati srozométi — porozuméti
sklásti — shrabati sklidně — smírně, mírně skok — tanec skondni — konec skonati — dokončiti; skonali se — skonditi se skončení — smrt skóro, skuoro — brzo, rychle skryti se (čeho) — ujíti (čemu) skřek — křik skřínka — nádoba na tělesnou po- třebu skuoro viz skóro skup — skoupy skutek (tělesný) — soulož sláli (1. os. šlu) — posilati slavnosi — sláva slibiti (se) — zalíbiti (se) sličnost — slušnost sličný — vhodný, slušný slovce — slůvko slovo; dobré slovo — dobrá pověst; hanebné (zlé) slovo — hanebná (zlá) povčst slovútenstvie — slovutnost, sláva slovůtný — slavný, znamenitý složili — spojiti (manżelsky) sliha (3. p. sg. sliże) — slużebnik sluseti — piísluseti, nálezeti slúti — proslulým býti sluzebenstvie, -i — sluzebnost smiech viz váleti smiera — pravá, náležitá míra smierné - umírněně, přiměřeně smiernost — míra, umírněnost, při- měřenost smiernÿ — umírněný, přiměřený smieti, smili — odvazovati se, trou- fati si smirny — pokorny, mirny smluvovati — smifovati 519 smilceli se — rmoutiti se smiltiti se — zarmoutiti se smysl — rozum, zámysl, důvtip smysleti — rozuméti smyslně — rozumně, moudře smyslný — rozumny snazenstvie — snažnost, úsilí snažně — pečlivě snažnost — péče, snazivost snažný — snaživý, pečlivý sněžný — sněhový snieli, sníli — sejmouti, odstraniti; snieli se — vzíti se, oddati se (o manželství) snímali se — Zeniti (vdávati) se snuzili — utrápiti sobëvolnost — svévolnost sobévolnÿ — svévolnÿ, svobodny, sebe mocný sobiti sobé — přisvojovati si spakostiti viz zpakostiti spatrovati — spatfovati, viděti splistiti — zkaziti spojiti se — v manżelstvi Żiti spolkem — spolu, dohromady spomoc — pomoc spravedlivéjie — spravedlivěji, správ- néji spravili; (úředník) vinna spraví ne- vinného — svalí vinu na nevin- ného správně — po právu, právem sproslně — prostě, upřímně sprosinost — prostota, neucenost, hloupost sprostny — prostý; upřímný, neuče- ný, hloupý spustiti (zlost) — zanechati (zlosti) spüstéti — spoustéti, dopoustéti, do- volovati srozométi — porozuméti
Strana 520
sstálost — stálost, vytrvalost sstálý — stálý, vytrvalý sstarati se — zestárnouti sstáti (někdy psáno jen: státi) — obstáti, vytrvati, existovati sstüpiti — odstoupiti, postoupiti, vzdáti starati se — stárnouti (viz sstarati se) starati se kÿm — o koho starost — stáří starosta — představený, správce; otec; starosty (mn. č.) — rodiče starší — rodiče, předkové statečně — dostatečně, platně statečný — užitečný, platný, dosta- tečný, trvalý statek — majetek státi viz 1 sstáti státi. (stanu, staneš) — zůstati, se- trvati; nestane za nic — nebude miti cenu, nebude stati státi (stoju) — stati stavenie — stavivo staviti — pfekaziti, zastaviti, zadrżeti stavovali — zabrańovati, zakazo- vati; (práva) — rusiti steskniiti se — těžce snésti, obtížný byti, znelibiti se stihniuti — postihnouti, vystihnouti stklenicka — sklenička stklo — sklo stolovdnie, Xtolouánie — stolec, sto- lice (lat. cathedra, svátek sv. Petra) strach mé jest — bojím se strana — část, oddíl, díl; naší stra- nů — příznivě pro nás strašivý — bázlivý, bojácný straslivé — bojácné, bázlivé, s bázní (za)brániti, strójce — strůjce, původce strýčen — syn bratra otcova sirycena — dcera bratra otcova strýčené — dítě otcova bratra stréleti — stříleti stfici (1. os. střihu) — stfihati stfieci (1. os. střehu) — stfeżiti; stfieci se — vystiíhati se stfiedmj — prostřední střiezvý, střiezev — střízlivý, střídmý stüpili (ze sstüpiti) — postoupiti stvorenie — tvor, tvorstvo stydeti se čím — styděti se zač stydký — hanebný süditi — posuzovati, kritisovati; nebudete-li prdvé suditi — nebu- dete-li spravedlivé souditi súdový — soudní súkromí — v soukromí, stranou súseda — sousedka suZiti — stísniti, trápiti svadbiti se — svatbu míti svaditi se — znesvátiti se, rozvaditi se; že u vojště byli se svadiec — že se ve vojsku znesvátili svak — švagr, zeť svědčiti — ukazovati, vyzadovati svědečstvie — svědectví svédom(y) - védomy, povédomy, znamy svekr — tchán (otec mužův) svekra — tchyně (matka mužova) svelideti se — vynášeti se, vyvyšo- vati se svěřití se (komu) - důvěru po- jmouti (ke komu) svěst — tchyně; též: sestra Zenina svět — světský život světě — svatě svělí — svatí svět! — světlý 520
sstálost — stálost, vytrvalost sstálý — stálý, vytrvalý sstarati se — zestárnouti sstáti (někdy psáno jen: státi) — obstáti, vytrvati, existovati sstüpiti — odstoupiti, postoupiti, vzdáti starati se — stárnouti (viz sstarati se) starati se kÿm — o koho starost — stáří starosta — představený, správce; otec; starosty (mn. č.) — rodiče starší — rodiče, předkové statečně — dostatečně, platně statečný — užitečný, platný, dosta- tečný, trvalý statek — majetek státi viz 1 sstáti státi. (stanu, staneš) — zůstati, se- trvati; nestane za nic — nebude miti cenu, nebude stati státi (stoju) — stati stavenie — stavivo staviti — pfekaziti, zastaviti, zadrżeti stavovali — zabrańovati, zakazo- vati; (práva) — rusiti steskniiti se — těžce snésti, obtížný byti, znelibiti se stihniuti — postihnouti, vystihnouti stklenicka — sklenička stklo — sklo stolovdnie, Xtolouánie — stolec, sto- lice (lat. cathedra, svátek sv. Petra) strach mé jest — bojím se strana — část, oddíl, díl; naší stra- nů — příznivě pro nás strašivý — bázlivý, bojácný straslivé — bojácné, bázlivé, s bázní (za)brániti, strójce — strůjce, původce strýčen — syn bratra otcova sirycena — dcera bratra otcova strýčené — dítě otcova bratra stréleti — stříleti stfici (1. os. střihu) — stfihati stfieci (1. os. střehu) — stfeżiti; stfieci se — vystiíhati se stfiedmj — prostřední střiezvý, střiezev — střízlivý, střídmý stüpili (ze sstüpiti) — postoupiti stvorenie — tvor, tvorstvo stydeti se čím — styděti se zač stydký — hanebný süditi — posuzovati, kritisovati; nebudete-li prdvé suditi — nebu- dete-li spravedlivé souditi súdový — soudní súkromí — v soukromí, stranou súseda — sousedka suZiti — stísniti, trápiti svadbiti se — svatbu míti svaditi se — znesvátiti se, rozvaditi se; že u vojště byli se svadiec — že se ve vojsku znesvátili svak — švagr, zeť svědčiti — ukazovati, vyzadovati svědečstvie — svědectví svédom(y) - védomy, povédomy, znamy svekr — tchán (otec mužův) svekra — tchyně (matka mužova) svelideti se — vynášeti se, vyvyšo- vati se svěřití se (komu) - důvěru po- jmouti (ke komu) svěst — tchyně; též: sestra Zenina svět — světský život světě — svatě svělí — svatí svět! — světlý 520
Strana 521
světský — světu oddaný Sviečky — 6. leden (sv. Tří králů) svinec — svinčík, chlév pro prasata svítězili — zviteziti svobodenstvie — svoboda, volnost svobodně — bez závady svobodnost — svoboda svobodstuź, svobodstvo — svoboda, volnost svoditi — svádéti svrchované(ji) — vrchovaté(ji), uplné(ji) svrchovdnie — svrchovana dokona- lost svrchovaný — svrchovaně dokonalý, úplný suuodci — svüdce sZeliti se — zżeleti se šacuňk — výkupné šach — figurka šachová salovdnie — hlucenf, hudení Salovny — salebny Sart - peníz nejmensi ceny, haler satan, salandś — satan ścastnj — šťastný Sérbina - štěrbina, mezera Seradnÿ — śeredny, skaredy, zly Seradstvi — Serednost, $karedost Serednÿ — zly, $patny Sefedstvie, -stvo — Serednost, Skare- dost, zlo, zlořád, špína šesté — za šesté Sir — bratr Zenin Skodné — ke škodě škodný - poškozený, škodlivý; škoden býti — míti škodu, býti poškozen šskřínce — skřínky (dvě) ślechetnost — ctnost Slechetnosté — ctnosti šlechetný — ctnostný, ušlechtilý, vznešený šlechta — vnitřní cena sos — daň z domu nebo statku obci špeh, špehéř — špehoun, vyzvědač špehéřstvie — vyzvědačství špižovati — zásobovati štěnec lvový — mládě lví, Ivíče śtmel — émelák táhnuli — tíhnouti, sméfovati tajný — skryty tako, take — tak lant — zbyteécnost, marnost; Zva- nění, ničemná (k ničemu) věc tápati — tonouti, topiti se; ztros- kotati se tato (duál) - tyto гай, tieži, tíži — tázati se tbáti (o kom) — dbáti, pecovati (o koho) thavy, thdv — dbaly i£, t-je; jak t£ — jakt je ted — zde těhař — člověk dělný, rolník lehdy — tedy tékač — běžec těle — těla (dvě) télesenstvie — télesnost; télo télesně — na těle, hmotně tělesný ; panny tělesné — panny tělem (tělesně neposkvrněné, čisté) ićmer — téměř leprü, tepruv — teprve teskliti sobě (s čím) — rmoutiti se (nad čím) tesknost — žal, zármutek, tíseň, obtíž, nuda teten — syn matčiny sestry (tety) teténa — dcera matčiny sestry 521
světský — světu oddaný Sviečky — 6. leden (sv. Tří králů) svinec — svinčík, chlév pro prasata svítězili — zviteziti svobodenstvie — svoboda, volnost svobodně — bez závady svobodnost — svoboda svobodstuź, svobodstvo — svoboda, volnost svoditi — svádéti svrchované(ji) — vrchovaté(ji), uplné(ji) svrchovdnie — svrchovana dokona- lost svrchovaný — svrchovaně dokonalý, úplný suuodci — svüdce sZeliti se — zżeleti se šacuňk — výkupné šach — figurka šachová salovdnie — hlucenf, hudení Salovny — salebny Sart - peníz nejmensi ceny, haler satan, salandś — satan ścastnj — šťastný Sérbina - štěrbina, mezera Seradnÿ — śeredny, skaredy, zly Seradstvi — Serednost, $karedost Serednÿ — zly, $patny Sefedstvie, -stvo — Serednost, Skare- dost, zlo, zlořád, špína šesté — za šesté Sir — bratr Zenin Skodné — ke škodě škodný - poškozený, škodlivý; škoden býti — míti škodu, býti poškozen šskřínce — skřínky (dvě) ślechetnost — ctnost Slechetnosté — ctnosti šlechetný — ctnostný, ušlechtilý, vznešený šlechta — vnitřní cena sos — daň z domu nebo statku obci špeh, špehéř — špehoun, vyzvědač špehéřstvie — vyzvědačství špižovati — zásobovati štěnec lvový — mládě lví, Ivíče śtmel — émelák táhnuli — tíhnouti, sméfovati tajný — skryty tako, take — tak lant — zbyteécnost, marnost; Zva- nění, ničemná (k ničemu) věc tápati — tonouti, topiti se; ztros- kotati se tato (duál) - tyto гай, tieži, tíži — tázati se tbáti (o kom) — dbáti, pecovati (o koho) thavy, thdv — dbaly i£, t-je; jak t£ — jakt je ted — zde těhař — člověk dělný, rolník lehdy — tedy tékač — běžec těle — těla (dvě) télesenstvie — télesnost; télo télesně — na těle, hmotně tělesný ; panny tělesné — panny tělem (tělesně neposkvrněné, čisté) ićmer — téměř leprü, tepruv — teprve teskliti sobě (s čím) — rmoutiti se (nad čím) tesknost — žal, zármutek, tíseň, obtíž, nuda teten — syn matčiny sestry (tety) teténa — dcera matčiny sestry 521
Strana 522
teténě — dítě tety (matčiny sestry) těto — tyto (dvě) těžař — oráč; obchodník těžařstvie — orba teżeti (čím) - téziti, dobyvati užitku (z čeho) těžký — nemilý, obtížný; těhotný tisknüti — tlaciti, odtiskovati, na- silim odlucovati (od zbozícka, t. j. od malého majetku); tisknüti s vládanie koho — odstra- ňovati z úřadu tlaciti — utlacovati, utiskovati tocis — totiž tolik — toliko loliko — tolik łovaryś, łovafiś — druh, soudruh, společník tovarysny — družný, společenský tovary(X)stvie, -stvo, tovafi$ — dru- žina, společenství, obecenství tovaři(š)sky — družně tovaři(š)ský — družný tož — tehdy, pak tráti — trvati, existovati tratiti — hubiti, niciti, matiti; od sebe poustéti tres(k)tati — kärati trhnutie (v šachu) — tah trój — trojí trojiti se — déliti se na tré truoj — trojf truáti — trvati, existovati trvavý — trvaly, nepomíjející trzeli — puditi, tahnouti tržné — trhový poplatek (z věcí, prodávaných na trhu) třetie — za třetí třevt, třevic — střevíc trieti se — tladiti se tudíž — zároveň, stejně 522 tuha — hoře, zármutek, tesknota, smutek tülanie — toulání, potulka tupiti — pronásledovati tušili — naději míti, hádati, před- vidati; tusiti komu — naděje do- dávati; tusiti sobě — naději si dävati iuziti — žalovati, naříkati, stěžo- vati si tvář — stvoření tvrdili — utvrzovati, upevńovati tvrdo — tvrdč, pevnč, 2. stupeň tvrze — tvrději, pevněji 0 -ti u bývá (před b, p, m, v) místo v (ve), na př. u vodu, do vody; u prvé — nejprve úborek — košíček učente — učení (lidé) ; učenost učedlník — učitel účinek — čin, skutek, výkon, konání udatnéjí — udatnéjsí udatstvie, udacstvie — udatnost uddviti — zahubiti udieti (uddti) se — podafiti se, vy- dafiti se, povésti se üfati — doufati uhnévali se — rozhnévati se uhoniti — usvédéiti uhovéti ~ vyhovéti uhroziti se — zastrasiti se uchoditi — (chodem) předčiti, pře- vysiti uchopiti — pochopiti uchytiti — pochytiti ujčen (ujčena) — syn (dcera) bratra matčina ujčeně — dítě matčina bratra
teténě — dítě tety (matčiny sestry) těto — tyto (dvě) těžař — oráč; obchodník těžařstvie — orba teżeti (čím) - téziti, dobyvati užitku (z čeho) těžký — nemilý, obtížný; těhotný tisknüti — tlaciti, odtiskovati, na- silim odlucovati (od zbozícka, t. j. od malého majetku); tisknüti s vládanie koho — odstra- ňovati z úřadu tlaciti — utlacovati, utiskovati tocis — totiž tolik — toliko loliko — tolik łovaryś, łovafiś — druh, soudruh, společník tovarysny — družný, společenský tovary(X)stvie, -stvo, tovafi$ — dru- žina, společenství, obecenství tovaři(š)sky — družně tovaři(š)ský — družný tož — tehdy, pak tráti — trvati, existovati tratiti — hubiti, niciti, matiti; od sebe poustéti tres(k)tati — kärati trhnutie (v šachu) — tah trój — trojí trojiti se — déliti se na tré truoj — trojf truáti — trvati, existovati trvavý — trvaly, nepomíjející trzeli — puditi, tahnouti tržné — trhový poplatek (z věcí, prodávaných na trhu) třetie — za třetí třevt, třevic — střevíc trieti se — tladiti se tudíž — zároveň, stejně 522 tuha — hoře, zármutek, tesknota, smutek tülanie — toulání, potulka tupiti — pronásledovati tušili — naději míti, hádati, před- vidati; tusiti komu — naděje do- dávati; tusiti sobě — naději si dävati iuziti — žalovati, naříkati, stěžo- vati si tvář — stvoření tvrdili — utvrzovati, upevńovati tvrdo — tvrdč, pevnč, 2. stupeň tvrze — tvrději, pevněji 0 -ti u bývá (před b, p, m, v) místo v (ve), na př. u vodu, do vody; u prvé — nejprve úborek — košíček učente — učení (lidé) ; učenost učedlník — učitel účinek — čin, skutek, výkon, konání udatnéjí — udatnéjsí udatstvie, udacstvie — udatnost uddviti — zahubiti udieti (uddti) se — podafiti se, vy- dafiti se, povésti se üfati — doufati uhnévali se — rozhnévati se uhoniti — usvédéiti uhovéti ~ vyhovéti uhroziti se — zastrasiti se uchoditi — (chodem) předčiti, pře- vysiti uchopiti — pochopiti uchytiti — pochytiti ujčen (ujčena) — syn (dcera) bratra matčina ujčeně — dítě matčina bratra
Strana 523
ujčený bratr — ujčen ujec — strýc (bratr matčin) ujíli (ujmu) — ujmouti, vziti; ujiti ulasuov — ostříhati vlasy ukdrati - hanéti, kárati úklad — chytrost, prozřetelnost ukládat: — za úkol míti tikladny — prozřetelný, lstivý, chytrý úklid — pokoj, poklidnost úklidnost — tichost, mírnost úklidný — tichý, mírný úkol — uložená daň ulndti — prilnouti úloh — úkol, uložení, povinnost umělý, uměl — učený, umělý, znalý, obeznalý uménie — ucenost, védéní, rozum uměli — védéti úmluva — varování, napomenutí (v staroceském právu první stupeň exekuce) úmluvný — kdo rád s lidmi mluví, řečný, přívětivý úmysl — záměr, cíl, snaha, snažení, rozum, mysl, srdce; mínění, soud, smysl umysliti (sobë) — uminiti si ungelt — clo ze zbozi uo — bývá často po předložkách misto 0-, na př.: v uoko (v oko), v uobec (v obec), s uobi stranu (s obou stran) üpad - úpadek, klesnutí, zkáza uposlüchati — poslechnouti uprázdniti se — uvolniti se, volnou chvíli si najíti upřémost — přímost, upřímnost uprielisiti — něco nad míru učiniti upřiemě — přímo upřiemný, upřiemý — přímý, rovný, řádný, upřímný; jednoduchý; upřiemá huol — žezlo upriemo — přímo, rovně upriemost — pfímost upriemy, uprimÿ viz upřiemný úraz — pohoršení, osidlo urazili — sraziti; uraziłi se — uho- diti se úroční (úročný) plat — plat splatný v určitý čas, roční plat urodili — poroditi úrok — roční poplatek, príjem urozenie, -i — narozeni, porozeni, urozenost, rod urozený — porozený urozuméli — porozuméti úřad — úkol, povinnost úsilé — práce, námaha usleknúli — pojíti, zemříti usmysliti — umíniti si usnübili — zasnoubiti v úsobách — v osobách ustanovile — stále, nepohnuté ustáti právo na kom — nabýti práva. k věci, pro kterou kdo pohání (žaluje), tím, že se žalovaný k soudu nedostaví a je tedy od- souzen in contumaciam (právo t. zv. stanné) ustavenie — určení, ustanovení, zří- zení ustavéti — utvrditi usłaviłenstvie, -f, ustaviènost — stá- lost, vytrvalost ustavičný — stálý, pevný ustaviti — postaviti; ustanoviti, zriditi ústavné — ustavičně úslavný — ustavičný, stálý ustavovali — ustanovovati, naïizo- vati ustréiti se — utrpčti úraz 523
ujčený bratr — ujčen ujec — strýc (bratr matčin) ujíli (ujmu) — ujmouti, vziti; ujiti ulasuov — ostříhati vlasy ukdrati - hanéti, kárati úklad — chytrost, prozřetelnost ukládat: — za úkol míti tikladny — prozřetelný, lstivý, chytrý úklid — pokoj, poklidnost úklidnost — tichost, mírnost úklidný — tichý, mírný úkol — uložená daň ulndti — prilnouti úloh — úkol, uložení, povinnost umělý, uměl — učený, umělý, znalý, obeznalý uménie — ucenost, védéní, rozum uměli — védéti úmluva — varování, napomenutí (v staroceském právu první stupeň exekuce) úmluvný — kdo rád s lidmi mluví, řečný, přívětivý úmysl — záměr, cíl, snaha, snažení, rozum, mysl, srdce; mínění, soud, smysl umysliti (sobë) — uminiti si ungelt — clo ze zbozi uo — bývá často po předložkách misto 0-, na př.: v uoko (v oko), v uobec (v obec), s uobi stranu (s obou stran) üpad - úpadek, klesnutí, zkáza uposlüchati — poslechnouti uprázdniti se — uvolniti se, volnou chvíli si najíti upřémost — přímost, upřímnost uprielisiti — něco nad míru učiniti upřiemě — přímo upřiemný, upřiemý — přímý, rovný, řádný, upřímný; jednoduchý; upřiemá huol — žezlo upriemo — přímo, rovně upriemost — pfímost upriemy, uprimÿ viz upřiemný úraz — pohoršení, osidlo urazili — sraziti; uraziłi se — uho- diti se úroční (úročný) plat — plat splatný v určitý čas, roční plat urodili — poroditi úrok — roční poplatek, príjem urozenie, -i — narozeni, porozeni, urozenost, rod urozený — porozený urozuméli — porozuméti úřad — úkol, povinnost úsilé — práce, námaha usleknúli — pojíti, zemříti usmysliti — umíniti si usnübili — zasnoubiti v úsobách — v osobách ustanovile — stále, nepohnuté ustáti právo na kom — nabýti práva. k věci, pro kterou kdo pohání (žaluje), tím, že se žalovaný k soudu nedostaví a je tedy od- souzen in contumaciam (právo t. zv. stanné) ustavenie — určení, ustanovení, zří- zení ustavéti — utvrditi usłaviłenstvie, -f, ustaviènost — stá- lost, vytrvalost ustavičný — stálý, pevný ustaviti — postaviti; ustanoviti, zriditi ústavné — ustavičně úslavný — ustavičný, stálý ustavovali — ustanovovati, naïizo- vati ustréiti se — utrpčti úraz 523
Strana 524
usüzenie — rozsudek, výrok (práv- ní), nález, rozhodnutí ustnuti — ustknouti, kousnouti utajiti se — umlknouti utéci; prvé se uteka k řeči — dříve promluviv, řečí předešed útěcha — potěšení, radost, potěcha, utěšení utěšenie — útěcha, potěšení, rozkoš, radost ulískati — utiskovati utkati — potkati utlaciti — potlaciti, poslapati utrhavń — utrhaćny utrhnüti — zkrâtiti, poskoditi utrpení — trpělivost, zdrželivost útrpný — utrpení působící, strastny utvrditi — upevniti uvoditi - uvádéti uvrci — vhoditi użasnuli — leknuti uZasnüti se — uleknouti se úžest — úžas, leknutí, strach vaditi — púsobiti rozbroje váleti — válčiti; váleti kým smiech — tropiti si posméch (z koho) varda — míč vášně, vášeň — choutka, zvyk, vada, způsob, mrav, vlastnost vázati se (več) —uvazovati se (vec), zabírati (co) vážili — ceniti; nasazovati, všanc vydávati; váZii se — odvażo- vati se v cele — vcelku (ne jen úryvky) včinievali — strkati v co, do čeho vdrzý — odvážný vdřidušstvo — vydřidušství věc; vše (vší) věci — naprosto, úplně, zcela véč — věčně večas — v ten čas, v tu chvíli veceros — tento vecer veď — věru, vždyť, zajisté, arci věda — vědomě vědmo — věštba, hadačství velika noc — velikonoce Veliký čtvrtek — Zelený čtvrtek velmě, velím — velmi, mnohem velnüti — pfilnouti věrný — spravedlivý vérovánie — zapřísahání se vírou (fíkati: na mú vieru) vérovati — zapřísahati se (vírou) velchost — staroba větvie — větvoví, větve vévodina — vévodkyně veždajší — vezdejší; všední vhod — v pravý čas, v pravé míře vchoditi - vcházeti, vstupovati vidomý — viditelný viera — věrnost, čestné slovo, věrná správa, s vérú — včrné, z viery — z přesvědčení vigilji — svatvečer, večer pied svátkem vina (psáno i vinna) - pokuta za provinění vinüti — přijímati vitanie dávati (komu) - vítati (ko- ho) vládanie — panství, moc, úřad vladení — vláda, panování vlast — země vláští — obzvláštní vlášstní — zvláštní, vlastní vnáhle — náhle, znenadání uniti — vejíti vódce — vüdce; 7. p. sg. vódé - vüdcem vokol jiti — zabyvati se, obirati se 524
usüzenie — rozsudek, výrok (práv- ní), nález, rozhodnutí ustnuti — ustknouti, kousnouti utajiti se — umlknouti utéci; prvé se uteka k řeči — dříve promluviv, řečí předešed útěcha — potěšení, radost, potěcha, utěšení utěšenie — útěcha, potěšení, rozkoš, radost ulískati — utiskovati utkati — potkati utlaciti — potlaciti, poslapati utrhavń — utrhaćny utrhnüti — zkrâtiti, poskoditi utrpení — trpělivost, zdrželivost útrpný — utrpení působící, strastny utvrditi — upevniti uvoditi - uvádéti uvrci — vhoditi użasnuli — leknuti uZasnüti se — uleknouti se úžest — úžas, leknutí, strach vaditi — púsobiti rozbroje váleti — válčiti; váleti kým smiech — tropiti si posméch (z koho) varda — míč vášně, vášeň — choutka, zvyk, vada, způsob, mrav, vlastnost vázati se (več) —uvazovati se (vec), zabírati (co) vážili — ceniti; nasazovati, všanc vydávati; váZii se — odvażo- vati se v cele — vcelku (ne jen úryvky) včinievali — strkati v co, do čeho vdrzý — odvážný vdřidušstvo — vydřidušství věc; vše (vší) věci — naprosto, úplně, zcela véč — věčně večas — v ten čas, v tu chvíli veceros — tento vecer veď — věru, vždyť, zajisté, arci věda — vědomě vědmo — věštba, hadačství velika noc — velikonoce Veliký čtvrtek — Zelený čtvrtek velmě, velím — velmi, mnohem velnüti — pfilnouti věrný — spravedlivý vérovánie — zapřísahání se vírou (fíkati: na mú vieru) vérovati — zapřísahati se (vírou) velchost — staroba větvie — větvoví, větve vévodina — vévodkyně veždajší — vezdejší; všední vhod — v pravý čas, v pravé míře vchoditi - vcházeti, vstupovati vidomý — viditelný viera — věrnost, čestné slovo, věrná správa, s vérú — včrné, z viery — z přesvědčení vigilji — svatvečer, večer pied svátkem vina (psáno i vinna) - pokuta za provinění vinüti — přijímati vitanie dávati (komu) - vítati (ko- ho) vládanie — panství, moc, úřad vladení — vláda, panování vlast — země vláští — obzvláštní vlášstní — zvláštní, vlastní vnáhle — náhle, znenadání uniti — vejíti vódce — vüdce; 7. p. sg. vódé - vüdcem vokol jiti — zabyvati se, obirati se 524
Strana 525
volený — vyvolený volné — dobrovolné vplné — úplnč, zcela vracovati (se) — vraceti (se) vrah — nepřítel vrobili se — dati se v porobu vrovnali se — vyrovnati se vrikänie — rozpakovani vrikati — byti na rozpacich, rozpa- kovati se vsieli — zasiti vskuoře — brzo vsviediti (se) — zvadnouti však — vždyť však(ý) — každý, na však den — každý den, každodenně vše dni — ve všední dni všelikterak — vším způsobem všeliký — všechen, každý všelečstvie, -stvo — všetečnost všie véci viz věc vtipnost — důvtip, důvtipnost vtisknuti — vtladiti vuodci — vůdce vuokol jíti — zabývati se, zaměst- návati se vuole ; do své vuole — dokud bude chtíti vy — vás výboj — násilné vloupání do domu, zvláště v noci výborný — vybraný, velmi dobrý yydékovati se — (zcela) se podéko- vati vÿhost — propuštění vyhrožovati — hrozbami vymáhati vyhybovaii se — vyhybati se vyjezditi — vyjizdéti; v šachu: táh- nouti, tah činiti vylyhovati - vylhävati výmluva — výrok vymlúvaní — výmluvnost vymlüvati — vÿmluvné mluviti vymluviti — vypovédéti, umluviti; vylákati yynieti — vyníti, vyjmouti vynosili — vyná&eti vypôsobiti — odstraniti yypraviti — povédéti, vyloZiti vyrčenie — výrok, rozkaz vysésti — vyjíti, vystoupiti, vstou- piti; viz, by nemusil vysésti i ze všeho — hleď, abys neztratil celé své jmění výsost — vysokost, moc oystfieci (vystfehu, vyslreZes) — ochrániti, zabrániti; pysifieci se — uvarovati se výšež výšež — čím dál, tím výš výšiti — povyšovati výtečný — sličný vytúlati — touláním ziskati vytýkati oči komu čím — dělati výtky komu proč vyvésti — vyhnati, zbaviti vyzdvižený viz mieniti vyzprostiti — vyprostiti vyžití (1. os. vyZivu) — vyZiti, vy- drancovati vzácný — milý, vážený vzbráněti — zabranovati vzbrániti — zabrániti vzddti — vydati, navrâtiti, ode- vzdati vzdieti — udélati; dáti jméno vzdiviti se — podiviti se vzdrZeti — zdrzeti vzdvihniti — zdvihnouti, postaviti vzdviZeny — pozdvizeny uzechtieti — zachtíti; krdl vzechtë — králi se zachtélo vzejiti — vzhüru jiti, vystoupiti
volený — vyvolený volné — dobrovolné vplné — úplnč, zcela vracovati (se) — vraceti (se) vrah — nepřítel vrobili se — dati se v porobu vrovnali se — vyrovnati se vrikänie — rozpakovani vrikati — byti na rozpacich, rozpa- kovati se vsieli — zasiti vskuoře — brzo vsviediti (se) — zvadnouti však — vždyť však(ý) — každý, na však den — každý den, každodenně vše dni — ve všední dni všelikterak — vším způsobem všeliký — všechen, každý všelečstvie, -stvo — všetečnost všie véci viz věc vtipnost — důvtip, důvtipnost vtisknuti — vtladiti vuodci — vůdce vuokol jíti — zabývati se, zaměst- návati se vuole ; do své vuole — dokud bude chtíti vy — vás výboj — násilné vloupání do domu, zvláště v noci výborný — vybraný, velmi dobrý yydékovati se — (zcela) se podéko- vati vÿhost — propuštění vyhrožovati — hrozbami vymáhati vyhybovaii se — vyhybati se vyjezditi — vyjizdéti; v šachu: táh- nouti, tah činiti vylyhovati - vylhävati výmluva — výrok vymlúvaní — výmluvnost vymlüvati — vÿmluvné mluviti vymluviti — vypovédéti, umluviti; vylákati yynieti — vyníti, vyjmouti vynosili — vyná&eti vypôsobiti — odstraniti yypraviti — povédéti, vyloZiti vyrčenie — výrok, rozkaz vysésti — vyjíti, vystoupiti, vstou- piti; viz, by nemusil vysésti i ze všeho — hleď, abys neztratil celé své jmění výsost — vysokost, moc oystfieci (vystfehu, vyslreZes) — ochrániti, zabrániti; pysifieci se — uvarovati se výšež výšež — čím dál, tím výš výšiti — povyšovati výtečný — sličný vytúlati — touláním ziskati vytýkati oči komu čím — dělati výtky komu proč vyvésti — vyhnati, zbaviti vyzdvižený viz mieniti vyzprostiti — vyprostiti vyžití (1. os. vyZivu) — vyZiti, vy- drancovati vzácný — milý, vážený vzbráněti — zabranovati vzbrániti — zabrániti vzddti — vydati, navrâtiti, ode- vzdati vzdieti — udélati; dáti jméno vzdiviti se — podiviti se vzdrZeti — zdrzeti vzdvihniti — zdvihnouti, postaviti vzdviZeny — pozdvizeny uzechtieti — zachtíti; krdl vzechtë — králi se zachtélo vzejiti — vzhüru jiti, vystoupiti
Strana 526
vzekléti, vzeklnäti — prokliti vzeptati se — zeptati se vzhlédanie — vzhliżeni vzhlédati (čeho) — ohliżeti se (po čem) vzchovati — vychovati, vykrmiti vzchwdliti — schvaliti, pochváliti vzchvätati — (pti)spéchati vzezriett — vzhlédnouti vzchod — východ vzléti — naliti vzmluvih — promluviti vznesený — hrdý vznésti — donésti vznieti — zníti vzniknäti — povstati, zmoci se vzpanilý — ušlechtilý vzpoléci — spolehnouti vzpychati — zpysnéti, pyšně si vésti vzstýchati se — obávati se, báti se vztdhnüti — umirniti se, hněv zkro- titi vztahovati — odtahovati vztazovati se — dotazovati sc vzturnÿ — tvrdy, vzpurny ; vzturnie oči — tvrdé, ukrutné oci vzvěděti — zvédéti, dovédéti se vzvésti — zdvihnouti, uvésti; viz Uzvod væviklati (hlavá) — zavrtéti (hla- vou) vzvod — uvedení v majetek (druhý stupeň exekuce v starém čes- kém právu; žalobce se jím uváděl v držení nemovitostí obžalovaného) vzvolený — vyvolený ozvoliti - vyvoliti vzuykntüli — zvyknouti vzvýšiti — povýšiti vždy — stále, pťece za nie — za jejího života; za sebe — za svého (mého) života; za jich mužóv — za života jejich mužů; za mužem — za života mužova zablüditi — poblouditi, pochybiti zabylÿ — bláznivý, posetilÿ, ne- moudry zádav — útisk, násilí zadfieti — odříti, vydříti, násilím vziti zahubovati — hubiti, zabíjeti zahynüti — piijíti na mizinu zachovati sobé — ponechati si zajedno — stejné zájem — jeden ze zpüsobü exekuce v majetek dlužníkův; jím se na- bývalo k zabaveným předmě- tům právo zástavní zajieti — vziti; zajieti koñovi — pri kování hřebíkem koně do ži- vého (masa) zasáhnouti, bod- nouti zajimali — vydlużovati se zajisto - najisto, bezpečně zajiti — zastihnouti, stihnouti, za- sáhnouti; upadnouti (vec) zakazovati se — zavazovati se základ — zástava, záloha, záruka peněžitá, potvrzení zaklopocovati (koho) - starosti, ne- snáze způsobovati (komu) zákon — řád mnišský, řehole (kláš- terní), klášter zdkonní — klášternický, řeholní zákonnice — jeptiska zdkonnići — Yeholní, klásternicky zákonník — řeholník, mnich zalibiti — slibiti zalibovati — slibovati zaloziti (koho) — pomoci, pújčiti (komu)
vzekléti, vzeklnäti — prokliti vzeptati se — zeptati se vzhlédanie — vzhliżeni vzhlédati (čeho) — ohliżeti se (po čem) vzchovati — vychovati, vykrmiti vzchwdliti — schvaliti, pochváliti vzchvätati — (pti)spéchati vzezriett — vzhlédnouti vzchod — východ vzléti — naliti vzmluvih — promluviti vznesený — hrdý vznésti — donésti vznieti — zníti vzniknäti — povstati, zmoci se vzpanilý — ušlechtilý vzpoléci — spolehnouti vzpychati — zpysnéti, pyšně si vésti vzstýchati se — obávati se, báti se vztdhnüti — umirniti se, hněv zkro- titi vztahovati — odtahovati vztazovati se — dotazovati sc vzturnÿ — tvrdy, vzpurny ; vzturnie oči — tvrdé, ukrutné oci vzvěděti — zvédéti, dovédéti se vzvésti — zdvihnouti, uvésti; viz Uzvod væviklati (hlavá) — zavrtéti (hla- vou) vzvod — uvedení v majetek (druhý stupeň exekuce v starém čes- kém právu; žalobce se jím uváděl v držení nemovitostí obžalovaného) vzvolený — vyvolený ozvoliti - vyvoliti vzuykntüli — zvyknouti vzvýšiti — povýšiti vždy — stále, pťece za nie — za jejího života; za sebe — za svého (mého) života; za jich mužóv — za života jejich mužů; za mužem — za života mužova zablüditi — poblouditi, pochybiti zabylÿ — bláznivý, posetilÿ, ne- moudry zádav — útisk, násilí zadfieti — odříti, vydříti, násilím vziti zahubovati — hubiti, zabíjeti zahynüti — piijíti na mizinu zachovati sobé — ponechati si zajedno — stejné zájem — jeden ze zpüsobü exekuce v majetek dlužníkův; jím se na- bývalo k zabaveným předmě- tům právo zástavní zajieti — vziti; zajieti koñovi — pri kování hřebíkem koně do ži- vého (masa) zasáhnouti, bod- nouti zajimali — vydlużovati se zajisto - najisto, bezpečně zajiti — zastihnouti, stihnouti, za- sáhnouti; upadnouti (vec) zakazovati se — zavazovati se základ — zástava, záloha, záruka peněžitá, potvrzení zaklopocovati (koho) - starosti, ne- snáze způsobovati (komu) zákon — řád mnišský, řehole (kláš- terní), klášter zdkonní — klášternický, řeholní zákonnice — jeptiska zdkonnići — Yeholní, klásternicky zákonník — řeholník, mnich zalibiti — slibiti zalibovati — slibovati zaloziti (koho) — pomoci, pújčiti (komu)
Strana 527
zámalek — zmatek zámazné — plat za vymazání ulo- Zené dané (,,ükolu**) zamáty — zamknutý, uzavřený zamésknali — zaujmouti zamlüvanie — vyzyvani zamluviti - umluviti zámulek — zármutek zamütiti (se) — zarmoutiti (se); zamiicen byti — ztrnouti zámysl — výmysl, záminka zamysliti — vymysliti; umíniti si, usmysliti si zamýšleli — vymysleti zapájeti se — opíjeti se zapálili se (kostce) — vášní vzpla- nouti (ke hie v kostky) zapekleny — zatvrzely zápilie — opilost, opilství zapojiti -- opojiti, opiti zapomaniiii — zapomenouti zápovědný — zapověděný, zakazany zapřežený — zapřažený zapsovali -— zkaziti, zplundrovati zapustiti — zpusto&iti zarazili — nové néco ustanoviti; dáti raziti zarukovati — zarucovatl, zjistovati zafvati — silné zakvíleti zase — zpět záslona — clona, záclona, zastí- nění; ochrana zasloniti — zakrÿti, zastiniti zastaralý — zakořenělý zatkati — zacpati zalracenie — zatracení; ztráta zatratiti — zahubiti, utratiti zatrhati — utrhovati, zadrżovati; dotykati se zävina — provinění, zavinění zpustošiti, zavinili — zhreßiti zavrci — zavrhnouti, zapuditi zbijeti — zabijeti zbiti — zabiti zbofiti — zruśiti, znićiti zbožie — majetek, bohatství £boZiecko, zboZícko - malý majetek, majetecek zbožný — šťastný, blažený zbjti — pozbyti, zbaviti se, unik- nouti zbyvati — zbavovati se zdáviti — zahubiti zdieti; kdyZ zdál k Rímanóm to po- selstvie —- když vyřídil Římanům to poselství zdola bivi — po toku vody, pod lávkou zdrfeli — udrżeti, ochraniti, za- chovati zeliëko — zelenina zemdliti — zeslabiti zeménín, pl. zeméné, zemené — zeman, krajan, domorodec zemsky — pozemsky zevenie — zjevení; Levenie sv. Jana — poslední kniha Nového Zá- kona zeviti — zjeviti, vyjeviti, povédéti zevně — zjevně; zeunéjie — zjevnéji zevný — zjevný zhrzeti — pohrdati zhyzdili — zhaněti zchovati — vychovati získali ( zíséu, zlYlu, zisée, zístéY) — vyhráti ziskovati — ziskavati zištný — prospěšný, výhodný zkalenie — poskvrnění zkázali — pokárati, potrestati zkázce — zkazitel 527
zámalek — zmatek zámazné — plat za vymazání ulo- Zené dané (,,ükolu**) zamáty — zamknutý, uzavřený zamésknali — zaujmouti zamlüvanie — vyzyvani zamluviti - umluviti zámulek — zármutek zamütiti (se) — zarmoutiti (se); zamiicen byti — ztrnouti zámysl — výmysl, záminka zamysliti — vymysliti; umíniti si, usmysliti si zamýšleli — vymysleti zapájeti se — opíjeti se zapálili se (kostce) — vášní vzpla- nouti (ke hie v kostky) zapekleny — zatvrzely zápilie — opilost, opilství zapojiti -- opojiti, opiti zapomaniiii — zapomenouti zápovědný — zapověděný, zakazany zapřežený — zapřažený zapsovali -— zkaziti, zplundrovati zapustiti — zpusto&iti zarazili — nové néco ustanoviti; dáti raziti zarukovati — zarucovatl, zjistovati zafvati — silné zakvíleti zase — zpět záslona — clona, záclona, zastí- nění; ochrana zasloniti — zakrÿti, zastiniti zastaralý — zakořenělý zatkati — zacpati zalracenie — zatracení; ztráta zatratiti — zahubiti, utratiti zatrhati — utrhovati, zadrżovati; dotykati se zävina — provinění, zavinění zpustošiti, zavinili — zhreßiti zavrci — zavrhnouti, zapuditi zbijeti — zabijeti zbiti — zabiti zbofiti — zruśiti, znićiti zbožie — majetek, bohatství £boZiecko, zboZícko - malý majetek, majetecek zbožný — šťastný, blažený zbjti — pozbyti, zbaviti se, unik- nouti zbyvati — zbavovati se zdáviti — zahubiti zdieti; kdyZ zdál k Rímanóm to po- selstvie —- když vyřídil Římanům to poselství zdola bivi — po toku vody, pod lávkou zdrfeli — udrżeti, ochraniti, za- chovati zeliëko — zelenina zemdliti — zeslabiti zeménín, pl. zeméné, zemené — zeman, krajan, domorodec zemsky — pozemsky zevenie — zjevení; Levenie sv. Jana — poslední kniha Nového Zá- kona zeviti — zjeviti, vyjeviti, povédéti zevně — zjevně; zeunéjie — zjevnéji zevný — zjevný zhrzeti — pohrdati zhyzdili — zhaněti zchovati — vychovati získali ( zíséu, zlYlu, zisée, zístéY) — vyhráti ziskovati — ziskavati zištný — prospěšný, výhodný zkalenie — poskvrnění zkázali — pokárati, potrestati zkázce — zkazitel 527
Strana 528
zkazovati — ukazovati, charakteri- sovati zkażenie — zkáza zklamati (kým) — obelhati (koho) zklamávati - oklamávati zkusiti — vyzkouseti zle — chybné, nesprávné zléciti — vylééiti zlehéeti — zneváziti se, upadnouti v neváznost, zlehéen byti zlost — zloba, $patnost, nepravost, hřích zlý — chybný, kacířský zmétenÿ — zmatený znamenati — chápati, pozorovati znamendvati — znamenati, znaćiti, vyznamenávati znamenitě — zvláště, výborně znamenitý — důležitý, význačný zóřivý — přísný, prudký, horlivý zpakostiti, spakostiti — škodu uči- niti, uškoditi, pokaziti zpálkem — naopak zpivanie — zpév zplanievati — planym se stávati, na vážnosti ztráceti zpofiediti — zjednati, spofádati, zriditi, ustanoviti Zpofiezenie, zpofízeni — uspořádání zpořiezený — spořádaný zpósob, zpuosob — ustanovení, způ- sobení, zjednání, řád zpósobenie — způsob, zřízení zpósobiti — ućiniti, vykonati, upra- viti, uspořádati, zříditi, zaříditi zpraviti — dáti zprávu, poučiti, vyloziti zpravovač — pomlouvaé zpravovdnie — osočování, pomlou- vání zřízení, zpravovati — pomlouvati zpruciti se — zkfiviti se zprznili — zkaleti zpříkřiti se — prikrym se státi, zoskliviti se zpuosob — způsobení, ustanove- ní zpuosobce (7. p. jedn. č. zpuosobcí) -- tvůrce zpúra — hrdost, nadutost, neústup- nost zpurné — důrazně, ostře zrušili — porusiti, prerusiti; zni- éiti, zkaziti zriedinost — viditelnost, patrnost, zjevnost zřiedlný, zřiedlen — zřejmý, patrný, viditelný, zřetelný, proslulý; zřiedlnějí — proslulejší zřiezenějie — pořádněji, spořáda- něji zstarali se — zestárnouti zstydlý — ustydlý zstydnüti — ustydnouti zserediti, zsefediti (se) — znećistiu, zohyzditi (se) złracovali (co) — ztráceti, pfichá- zeti (oC) ; mafiti, niciti ztratiti — prohráti (pfi) zuostali — züstati, zanechati, opus- titi zvésti — zdvihnouti, uvésti; vyna- ložiti zviełe — živočich zuldsti, zulástni — vlastní, soukro- mý, obzvláštní Z — že žádný — milý žák — klerik, student, nižší du- chovní 528
zkazovati — ukazovati, charakteri- sovati zkażenie — zkáza zklamati (kým) — obelhati (koho) zklamávati - oklamávati zkusiti — vyzkouseti zle — chybné, nesprávné zléciti — vylééiti zlehéeti — zneváziti se, upadnouti v neváznost, zlehéen byti zlost — zloba, $patnost, nepravost, hřích zlý — chybný, kacířský zmétenÿ — zmatený znamenati — chápati, pozorovati znamendvati — znamenati, znaćiti, vyznamenávati znamenitě — zvláště, výborně znamenitý — důležitý, význačný zóřivý — přísný, prudký, horlivý zpakostiti, spakostiti — škodu uči- niti, uškoditi, pokaziti zpálkem — naopak zpivanie — zpév zplanievati — planym se stávati, na vážnosti ztráceti zpofiediti — zjednati, spofádati, zriditi, ustanoviti Zpofiezenie, zpofízeni — uspořádání zpořiezený — spořádaný zpósob, zpuosob — ustanovení, způ- sobení, zjednání, řád zpósobenie — způsob, zřízení zpósobiti — ućiniti, vykonati, upra- viti, uspořádati, zříditi, zaříditi zpraviti — dáti zprávu, poučiti, vyloziti zpravovač — pomlouvaé zpravovdnie — osočování, pomlou- vání zřízení, zpravovati — pomlouvati zpruciti se — zkfiviti se zprznili — zkaleti zpříkřiti se — prikrym se státi, zoskliviti se zpuosob — způsobení, ustanove- ní zpuosobce (7. p. jedn. č. zpuosobcí) -- tvůrce zpúra — hrdost, nadutost, neústup- nost zpurné — důrazně, ostře zrušili — porusiti, prerusiti; zni- éiti, zkaziti zriedinost — viditelnost, patrnost, zjevnost zřiedlný, zřiedlen — zřejmý, patrný, viditelný, zřetelný, proslulý; zřiedlnějí — proslulejší zřiezenějie — pořádněji, spořáda- něji zstarali se — zestárnouti zstydlý — ustydlý zstydnüti — ustydnouti zserediti, zsefediti (se) — znećistiu, zohyzditi (se) złracovali (co) — ztráceti, pfichá- zeti (oC) ; mafiti, niciti ztratiti — prohráti (pfi) zuostali — züstati, zanechati, opus- titi zvésti — zdvihnouti, uvésti; vyna- ložiti zviełe — živočich zuldsti, zulástni — vlastní, soukro- mý, obzvláštní Z — že žádný — milý žák — klerik, student, nižší du- chovní 528
Strana 529
žákovstvo - žáci, světské nižší du- chovenstvo žaltář - kniha žalmů žaltářník - skladatel žalmů ždáti - čekati žediti se (po čem) - toužebně žá- dati (co), toužiti, touhou se páliti želář - žalář žena prázdná - nevěstka ženimče - dítě zrozené souložnicí, ne vlastní ženou žiezivý - žíznivý žíti (1. os. živu) - užívati, požívati živel - živý tvor, živočich živnost - život, živobytí život - tělo; do života - do konce života, do smrti živuotek - život (zdrobnělé) živý; živé uhlé - řeřavé uhlí 529
žákovstvo - žáci, světské nižší du- chovenstvo žaltář - kniha žalmů žaltářník - skladatel žalmů ždáti - čekati žediti se (po čem) - toužebně žá- dati (co), toužiti, touhou se páliti želář - žalář žena prázdná - nevěstka ženimče - dítě zrozené souložnicí, ne vlastní ženou žiezivý - žíznivý žíti (1. os. živu) - užívati, požívati živel - živý tvor, živočich živnost - život, živobytí život - tělo; do života - do konce života, do smrti živuotek - život (zdrobnělé) živý; živé uhlé - řeřavé uhlí 529
Strana 530
SEZNAM OBRAZOVÝCH PŘÍLOH Frontispice: Iniciála B z pergamenového rukopisu Klementin- ského sborníku. Představuje Tomáše ze Štítného, jak poučuje své děti (NUK XVII A 6, fo 4a. Foto Illek a Paul, Praha). Za str.: 144 První strana sborníku Sázavského s počátkem Předmluvy (Nár. mus. III B 6. Foto Zdenko Feyfar). Strana 28a sborníku Sázavského s počátkem traktátu O trojím stavu (táž sign. i fotograf). 160 Strana 47a sborníku Sázavského s počátkem traktátu O hospo- dářovi (táž sign. a týž fotograf). Strana 59a sborníku Sázavského s počátkem traktátu O přirov- nání devíti stavů (táž sign, a týž fotograf). 208 Strana 3a Klementinského sborníku (NUK XVII A 6, foto Illek a Paul). Strana 117a téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). 224 Strana 115b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograſ). Strana 45b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). 304 Strana 125b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). Strana 125a téhož sborníku (táž sign. a týž ſotograf). 320 Strana 37a téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). Strana 128a téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). 336 Strana 158b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). Počátek Barlaama a Josaſata (NUK XI D 3, fo 71a, foto Ander- lík, NUK). Začátek Knížek o hře šachové (Österreichische National-biblio- thek, Wien, Cod. 5293, fo 290a, foto ONB). Vazba rukopisu NUK XI D 3, kde je Barlaam a Josafat (foto Anderlík, NUK). 352
SEZNAM OBRAZOVÝCH PŘÍLOH Frontispice: Iniciála B z pergamenového rukopisu Klementin- ského sborníku. Představuje Tomáše ze Štítného, jak poučuje své děti (NUK XVII A 6, fo 4a. Foto Illek a Paul, Praha). Za str.: 144 První strana sborníku Sázavského s počátkem Předmluvy (Nár. mus. III B 6. Foto Zdenko Feyfar). Strana 28a sborníku Sázavského s počátkem traktátu O trojím stavu (táž sign. i fotograf). 160 Strana 47a sborníku Sázavského s počátkem traktátu O hospo- dářovi (táž sign. a týž fotograf). Strana 59a sborníku Sázavského s počátkem traktátu O přirov- nání devíti stavů (táž sign, a týž fotograf). 208 Strana 3a Klementinského sborníku (NUK XVII A 6, foto Illek a Paul). Strana 117a téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). 224 Strana 115b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograſ). Strana 45b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). 304 Strana 125b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). Strana 125a téhož sborníku (táž sign. a týž ſotograf). 320 Strana 37a téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). Strana 128a téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). 336 Strana 158b téhož sborníku (táž sign. a týž fotograf). Počátek Barlaama a Josaſata (NUK XI D 3, fo 71a, foto Ander- lík, NUK). Začátek Knížek o hře šachové (Österreichische National-biblio- thek, Wien, Cod. 5293, fo 290a, foto ONB). Vazba rukopisu NUK XI D 3, kde je Barlaam a Josafat (foto Anderlík, NUK). 352
Strana 531
OBSAH Osobnost a dílo Tomáše ze Štítného Předmluva ke sborníku Sázavskému O trojím stavu, panenském, vdovském a manželském O hospodářovi, o hospodyni a o čeledi O přirovnání devíti lidských stavů k devíti kůrům andělským Reči nedělní a sváteční Na Štědrý večer po koledě V Květnú neděli Na Stolovánie svatého Petra apoštola Duchovní román o Barlaamovi a Josafatovi Knížky o hře šachové 37 47 97 125 203 209 215 221 349 Poznámky a vysvětlivky Slovníček Seznam obrazových příloh 407 500 530
OBSAH Osobnost a dílo Tomáše ze Štítného Předmluva ke sborníku Sázavskému O trojím stavu, panenském, vdovském a manželském O hospodářovi, o hospodyni a o čeledi O přirovnání devíti lidských stavů k devíti kůrům andělským Reči nedělní a sváteční Na Štědrý večer po koledě V Květnú neděli Na Stolovánie svatého Petra apoštola Duchovní román o Barlaamovi a Josafatovi Knížky o hře šachové 37 47 97 125 203 209 215 221 349 Poznámky a vysvětlivky Slovníček Seznam obrazových příloh 407 500 530
Strana 532
ŽIVA DILA MINULOSTI SVAZEK 12 Řídí Jitka Křesálková TOMÁŠ ZE ŠTITNÉHO KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ AJINÉ Svazek uspořádal, texty k vydání připravil, poznámkami a slovníčkem opatřil František Šimek, který také spolu s Mi- loslavem Kaňákem napsal předmluvu. Obálku, vazbu a grafickou úpravu navrhl Zdeněk Sklenář. Vydalo Státní nakladatelství krásné literatury, hudby a umění, n. p., jako svou 559. publikaci v redakci krásné literatury. Praha 1956. Odpovědná redaktorka Jitka Křesálková. Z nové sazby písmem garmond Baskerville vytisklo Rudé právo, tiskárna vydavatelství ÚV KSČ, Praha. Formát papíru 84X 108 cm - 27,29 autorských archů (text 26,40 aut. archů, ilustrace 0,89 aut. archu), 27,75 vydavatelských archů — 38.875 55 SV2 - D 561705. Náklad 3000 výtisků — Them. skupina 13 2 - Vydání první Cena brož. 18,50 váz. výt. 22,90 Kčs. 56/VIII-2
ŽIVA DILA MINULOSTI SVAZEK 12 Řídí Jitka Křesálková TOMÁŠ ZE ŠTITNÉHO KNÍŽKY O HŘE ŠACHOVÉ AJINÉ Svazek uspořádal, texty k vydání připravil, poznámkami a slovníčkem opatřil František Šimek, který také spolu s Mi- loslavem Kaňákem napsal předmluvu. Obálku, vazbu a grafickou úpravu navrhl Zdeněk Sklenář. Vydalo Státní nakladatelství krásné literatury, hudby a umění, n. p., jako svou 559. publikaci v redakci krásné literatury. Praha 1956. Odpovědná redaktorka Jitka Křesálková. Z nové sazby písmem garmond Baskerville vytisklo Rudé právo, tiskárna vydavatelství ÚV KSČ, Praha. Formát papíru 84X 108 cm - 27,29 autorských archů (text 26,40 aut. archů, ilustrace 0,89 aut. archu), 27,75 vydavatelských archů — 38.875 55 SV2 - D 561705. Náklad 3000 výtisků — Them. skupina 13 2 - Vydání první Cena brož. 18,50 váz. výt. 22,90 Kčs. 56/VIII-2
- 1: Titul
- 7: Osobnost a dílo
- 37: Předmluva ve sb. sázavském
- 47: O trojím stavu
- 97: O hospodářovi
- 125: O přirovnání devíti stavů
- 201: Řeči nedělní a sváteční
- 221: O Barlaamovi a Josafatovi
- 349: Knížky o hře šachové
- 407: Poznámky a vysvětlivky
- 499: Literatura a prameny
- 500: Slovníček
- 530: Seznam obrazových příloh
- 531: Obsah